####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00520
Uniform title: basavapurāṇa
Author : śrībādarāyanamahaṛṣi attribute to

Description: 
An important text for the vīraśaiva liṅgāyats. An extended narrative of the life and exploits of bāsava.


Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S.G. Dyczkowski.

Revision 0: Sept. 12, 2021.

Publisher : 
Publication year : 1905
Publication city : Puna
Publication country : India
####################################################




श्रीव्यासोक्तबसवपुराणं प्रारभ्यते

प्रथमोऽध्यायः
अगस्त्यप्रश्नः 

प्. १) श्रीशैलश्हिखरावासः श्रीशपूजितपादुकः || 
श्रीमल्लिकार्जुनस्वामी श्रेयसे भूयसेऽतुनः || १ ||
शिवलीलाविनोदार्थमिच्छाकल्पितविग्रहान् ||
नंदीशप्रमुखान् सर्वान् वेदशास्त्रार्थपारगान् || २ ||
चिदानंदरसास्वादसदासंतृप्तमानसान् ||
कर्तुं विश्वमकर्तुं वाऽप्यन्यथा कर्तुमेव वा || ३ ||
स्वतंत्रान् प्रमथान् शैवान् नमस्कृत्य प्रियव्रतान् ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं जिज्ञासुः पापनाशनम् || ४ ||
शैवशास्त्रार्थतत्त्वज्ञो वेदवेदांगपारगः ||
भस्मोद्धूलितसर्वांगस्त्रिपुंड्रांकितमस्तकः || ५ ||
रुद्राक्षमालाभरणो लिंगांगस्थलतत्ववित् |
देदिप्यमानो नितरां महता शैवतेजसा || ६ ||
पांचरात्रादितंत्रज्ञसंभेदनशितद्युतिः ||
शिवदूषकतूलौघभस्मीकरणपावकः || ७ ||
शैवदूषकपाषंडपिंडीकरणपंडितः ||
लिंगदारणशास्त्राणि व्याकुर्वाणो महामतिः || ८ ||

प्. २) अगस्त्यः सर्वसिद्धांतकोविदः करुणानिधिः ||
द्रष्टुं तारकहंतारं कुमाराचलमाययौ || ९ ||
कुमारपर्वते रम्ये नानामुनिगणावृते ||
नानावृक्षसमाकीर्णे नानापुष्पोपशोभिते || १० ||
शकुंतसंघसंघुष्टे सिद्धद्वन्द्वविराजिते ||
विचित्ररत्नखचितस्वर्णसानुविभूषिते || ११ ||
तत्र योजनविस्तीर्णे चतुःस्तंभोपशोभिते ||
वितानैर्विविधैश्चित्रैः समंतात् परिवारिते || १२ ||
माणिक्यदर्पणैर्दिव्यैर्दीप्यमानोदरान्तरे ||
तत्र सिंहासने रम्ये विचित्रकुसुमावृते || १३ ||
वज्रनिर्मितसिंहेन्द्रैश्चतुर्भिरुपशोभिते ||
समासीनमुदारांगं भासमानं षडाननम् || १४ ||
विचित्रदामसंछन्नकुचकुड्मलशोभिताम् ||
नीलेन्दीवरधिक्कारिनयनद्वयशालिनीम् || १५ ||
गंगावर्तपरिस्पर्धिनाभिदेशविराजितम् ||
मत्तकोकिलसल्लापां मत्तद्विरदगामिनीम् || १६ ||
देवांगनाश्राव्यमाणवीणागानैकलालसाम् ||
बिंबाधरीं कंबुकंठीं कनत्कनकवर्णिनीम् || १७ ||
देवसेनां स्वमहिषीं वीक्षमाणं मुहुर्मुहुः ||

प्. ३) पुरोभागे नर्तमानमयूरालोकनोत्सुकम् || १८ ||
कश्यपात्रिभरद्वाजकण्वगौतमदाल्भ्यकैः |
उपमन्युदधीच्यार्मुनिभीः परिवारितम् || १९ ||
कुमारस्वामिनं दृष्ट्वा दण्डवत्प्रणिपत्य च ||
तुष्टाव विविधैः स्तोत्रैर्वैदिकैः कुंभसंभवः || २० ||
अनुज्ञातस्ततस्तेन मोदमानः कृतार्थवत् ||
उपाविशत् सभामध्ये ज्वलन्तमिव तेजसा || २१ || 
सभामध्योपविष्टं तमगस्त्यं मुनिपुंगवम् |
प्रीत्या दृष्ट्वाथ पप्रच्छ ब्रह्मंस्ते कुशलं त्विति || २२ ||
सोऽपि तत्पृष्ट्कुशलप्रश्नसंप्रीतमानसः ||
कृताञ्जलिपुटो भूत्वा प्राह गंभीरया गिरा || २३ ||
अगस्त्य उवाच || नमस्तारकसंहर्त्रे षण्मुखाय नमो नमः |
देवसेनाहृदम्भोजभास्कराय नमो नमः || २४ ||
ब्रह्मविष्ण्वादिमुकुटरत्नसंदीपितांघ्रये ||
अशेषदेवतासंघरक्षणोत्काय ते नमः || २५ ||
आम्नायशिखरावासस्वरूपाय नमो नमः ||
वेदान्तगम्यरूपाय भक्तिगम्याय ते नमः || २६ ||
एवं स्तुत्वा कुंभयोनिः प्रष्टुं समुपचक्रमे || 
शिवयोः पार्श्वसंस्थेन भवता शिखिवाहन || २७ ||
स्वर्गैकहेतवो धर्मा ज्योतितिष्टोमादयः श्रुताः ||
 
प्. ४) तदनुष्ठानतः सांगं फलसिद्धिर्हि जायते || २८ ||
पुण्यक्षये मर्त्यलोकं प्रविशंति षडानन |
तस्मिन् क्षीणे पुण्यलोकस्थितिनाशो भविस्.यति || २९ ||
अपूर्वमेव फलदं नेश्वरस्त्विति हि श्रुतम् ||
अतस्तत्र न विश्वासो योगिनां मोक्षकांक्षिणाम् || ३० ||
व्याजहाराक्षपादोऽपि न्यायशास्त्रं महत्तरम् ||
निमित्तकारणं तत्र जगतः परमेश्वरः || ३१ ||
एकविंशतिदुःखानां ध्वंसो मोक्ष इति श्रुतः ||
सदाशिवप्राप्तिरूपा सच्चिदानंदलक्षणा || ३२ ||
मुक्तिर्न कथिता तत्र पुनरावृत्तिवर्जिता ||
अणुद्वितयसंयोगाज्जायते द्व्यणुकं तह्ता || ३३ ||
द्व्यगुणकादिक्रमेणैव पृथ्व्यादीनां समुद्भवः ||
एवं सृष्टिर्हि कथिता गौतमेन महात्मना || ३४ ||
तद्वत्कणादशास्त्रं च षट्पदार्थनिरूपकम् ||

प्. ५) अनुपादेयमित्युक्तं द्वयं तत्वबुभुत्सुभिः || ३५ ||
अतस्तयोर्न विश्वासो योगिनां सिद्धिकामिनाम् ||
संख्यं हि द्विविधं प्रोक्तं सेश्वरं च निरिश्वरम् || ३६ ||
निरीश्वराभिधं सांख्यं महाऽऽयासैककारणम् ||
हठयोगादियोगानां स्वरूपप्रतिपादकम् || ३७ ||
अतस्तत्र न विश्वासो योगिनां मोक्षकांक्षिणाम् ||
सेश्वरेऽपि च सांक्येऽस्मिन्निश्वरोऽस्तीति हि श्रुतम् || ३८ ||
प्रकृतेश्च महत्तत्वमहंकारस्ततो ह्यभूत् ||
तस्माच्छब्दादिमात्राणि तेश्यो* भूतानि जज्ञिरे || ३९ ||
इथं हि कथिता सृष्टिर्जगतां शिखिवाहन ||
प्रकृत्या च विविक्तस्य पुरुषस्य महात्मनः || ४० ||
साक्षात्कारो हि मोक्षः स्यादित्येतत्पर्यवस्थितम् ||
अतस्तत्र न विश्वासो योगिनां मोक्षकांक्षिणाम् || ४१ ||
अतो वेदान्तशास्त्रं हि जीवब्रह्मैक्यबोधकम् ||
मुनयः संप्रवक्ष्यन्ति मुक्तेः परमकारणम् || ४२ ||
वेदान्तशास्त्रं परमं शिवोपासनकारणम् ||
दहरादिप्रभेदेन नानाशाखैकबोधिना || ४३ ||
उपासनाश्च कथिता देवविद्भिर्मनिषिभिः |
उपासनाभिः सर्वाभिरुपास्यः परमः शिवः || ४४ ||
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च शक्राद्या लोकपालकाः |
किन्नराः पन्नगाश्चैव साध्याश्चैव मरुद्गणाः || ४५ ||
विश्वामित्रो वसिष्ठश्च कण्वो गौतम् एव च ||

प्. ६) अष्टावक्रो दधीचिश्च रैश्यः शांडिल्यनारदौ || ४६ ||
एवमन्ये महात्मनो मुनयो ब्रह्मवादिनः ||
लक्ष्म्याद्याः शक्त्यश्चापि मुनिपत्न्यः पतिव्रताः || ४७ ||
लिंगधारणसंयुक्ता लिंगव्रतपरायणाः ||
लिंगानर्पितवस्तूनामुपभोगपराङ्मुखाः || ४८ ||
स्थूलांगलिंगसंयोगविच्छेदे मरणोत्सुकाः ||
एतादृशा महाभक्ता इष्टलिंगार्चनोत्सुकाः || ४९ ||
लिंगे प्राणं समाधाय प्राणे लिंगं तु शंभवम् ||
सशरीरं मनः कृत्वा न किंचिच्चिंतयन्ति ते || ५० ||
उपासन्ते लिंगमेवं चिल्लिंगैक्यपरायणाः ||
भक्ता महीतले सन्ति हिमवत्पुत्रिकात्मज || ५१ ||
सर्वेष्.वेतेषु भक्तेषु भक्तः को नु महत्तरः ||
लिंगव्रतपरः को नु को नु लिंगार्चनोत्सुकः || ५२ ||
प्राकृतैः पुरुषैः कश्च संसर्गवर्जितः ||
शैवावमानसमये प्राणत्यागपरश्च कः || ५३ ||
लिंगांगस्थलतत्त्वज्ञो लिंगधृल्लिंगपूजकः ||
शैवविद्वेषिजनताशिक्षाकरणपंडितः || ५४ ||
शैवाभीष्टार्थदः श्रीमान् शैवशास्त्रार्थतत्त्ववित् ||
भविसंदर्शनालापपराङ्मुखमतिश्च कः || ५५ ||
एवंविधगुणं लोके शिवभक्तं दृढव्रतम् ||

प्. ७) वक्तुमर्हसि देवेश ममाद्य त्वं षडानन || ५६ || वृत्तम् ||
इति कलशजवाक्यं सर्व्योगींद्रहृद्यं श्रुतिपथरमणीयं 
साधुगंभीरभावम् ||
हिम्गिरिवरपौत्रः संभ्रमात्तन्निशभ्य क्षणमनु हृदि दध्यौ शांकरं 
पादपद्मम् || ५७ ||

 	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे अगस्त्यप्रश्नकथनं नाम 
प्रथमोऽध्यायः ||

प्. ८) द्वितीयोऽध्यायः |
गौरीप्रश्नः | नारदप्रश्नः | शिवनिरूपणं च |

	अथागस्त्यवचः श्रुत्वा षण्मुखः सर्वशास्त्रवित् ||
प्राह गंभीरया वाचा कुंभयोनिं महौजसम् || १ ||
(षण्मुख उवाच) पुरा कैलासशिखरे नानामुनिगणावृते ||
सहस्रस्तम्भसंयुक्ते शतयोजनविस्तृते || २ ||
मंटपे सर्वतोभद्रे नानारत्नविचित्रिते ||
दशयोजनविस्तीर्णे मणिसिंहासने स्थितम् || ३ ||
नीलग्रीवमुदारांगं शंकरं लोकशंकरम् ||
कृताञ्जलिपुटा गौरी रहसीदमभाषत || ४ ||
(गौर्युवाच) स्वामिन् सर्वजगन्नाथ सर्वलोकनमस्कृत ||
चंडालो नैव चंडालः पुल्कसौ नैव पुल्कसः || ५ ||
शिव इत्येव यो वक्ति भुञ्जीत सह तेन वै || 
वसेत्तेन सहैकत्र वदेत्तेन सहानघ || ६ ||
एवं वदन्ति श्रुतयः संशयो मे महानभूत् ||
अतो मे संशयं छेत्तुं त्वमेवार्हसि सांप्रतम् || ७ ||
इति पृष्टस्तया देव्या शंकरः करुणानिधिः ||
प्रत्युवाच ततो देवीं हर्षसंफुल्ललोचनः || ८ ||
(शंकर उवाच) दधीचिना गौतमेन ये शप्ता ब्राह्मणाधमाः ||

प्. ९) कलाववतरिष्यन्ति निन्दकास्ते बहिस्.कृता || ९ ||
सहभोजनतस्तेषां चंडालैः सह भोजनम् ||
वरमित्याह परमश्रुतिरेषा सनातनी || १० ||
तस्माछ्रेष्ठतमा लोके शिवनामपरायणाः ||
न तैश्च साम्यमायांति सर्वे शापविदूषिताः || ११ ||
एवमुक्ता शंकरेण प्रौढा गिरिवरात्मजा ||
शिवेति नाम परमं सर्वपापनिकृन्तनम् || १२ ||
प्रायश्चित्तं हि सर्वेषां पापानामतिपावनम् |||
अतस्तद्वक्तृभिः सार्धं चंडालाद्यैश्च पुल्कसैः ||
भोजनं सह कर्त्व्यमिति निश्चित्य सा स्थिता || १३ ||
एतस्मिन्नंतरे योगी नारदः सर्वतत्त्ववित् ||
कैऌआसशिखरं प्राप दिदृक्षुः परमेश्वरम् || १४ ||
*ततो नत्वा महादेवं शंकरं चंद्रशेखरं ||
तुष्टाव विविधैः स्तोत्रैर्लौकिकैर्वैदिकैरपि || १५ ||
समागतं मुनिं दृष्ट्वा शंकरः परमेश्वरः ||
कुशलप्रश्नकथनमातेने गिरिजापतिः || १६ ||
के वा धर्माश्च लोकेषु वर्तन्ते मुनिपुंगव ||
इति पृष्टः शंकरेण बभाषे नारदो वचः || १७ ||

प्. १०) नारद उवाच || स्वामिन् सर्वजगन्नाथ प्रपन्नार्तिप्रभंजन ||
सर्वलोका मया दृष्टास्त्वत्प्रसादान्महेश्वर || १८ ||
शैवशास्त्रार्थतत्त्वज्ञाः शैवचारैकतत्पराः ||
लिंगांगस्थलतत्त्वज्ञा लिंगधारणदीक्षिताः || १९ ||
भविसंदर्शनालापसहवासपराङ्मुखाः ||
सन्ति सर्वेषु लोकेषु न कुत्रापि महीतले || २० ||
भूलोके यज्ञकर्तारः सन्ति धर्मपरायणाः ||
वर्तन्ते विष्णुभक्ताश्च पांचरात्रपरायणाः || २१ ||
जैनशास्त्रप्रवक्तारो बुद्धागमविशारदाः || 
चार्वाकमतसंचाराः सांख्ययोगप्रवर्तकाः || २२ ||
भूतले निवसन्त्येते त्वद्भक्ता न कदाचन || २३ ||
शापदग्धजनानां तु वीक्षणे क्रुद्धमानसः ||
महेश त्वत्पदध्यानक्षीणपापोऽभवं प्रभो || २४ ||
विश्वेश्वराराध्यवरः पंडितः श्रीपतिस्तथा ||
एकोराममहायोगी तथा मंचनपंडितः || २५ ||
कोटिपल्याभिधः श्रीमानुद्भटः करुणानिधिः ||
अन्येऽप्येवंविधाः शैवाः स्थापयित्वा युगे युगे || २६ ||
शिवभक्तिमिमां सम्यक् कैलासपदमाययुः ||
अद्य ब्रह्मकुले शुद्धे नास्ति भक्तस्तव प्रभो || २७ ||
अतो वर्णान्तरेष्वेवं तव भक्तिर्न दृश्यते ||
तुश्यं निवेदितुं सर्वं तव्दंतिकमुपागतः || २८ ||

प्. ११) एतच्छ्रुत्वा महादेवः सर्वलोकनमस्कृतः  ||
शैलादिं समवेक्ष्याशु बभाषे मधुरं वचः || २९ ||
यदा यदा तु शैवस्य हानिर्धर्मस्य जायते || 
तदा तदाऽवतार्य त्वं स्थापयस्व वरानन || ३० ||
धर्मं वेदान्तवाक्यैकतात्पर्यमतिपावनम् ||
प्रत्यक्षादिप्रमाणानि दर्शयित्वैव निंदकान् || ३१ ||
परिभूय महाभाग ब्रह्मणानपि भूतले ||
वर्णाचारानुरोधेन शैवाचारान् प्रवर्तय || ३२ ||
वर्णाचारुषु सर्वेषु शैवभक्तिं प्रकाशय ||
मद्भक्तिस्थापनं कृत्वा वीरशैवान् समुद्धर || ३३ ||
इत्युक्तो देवदेवेन शैलादिरमितद्युतिः ||
राहुग्रस्त इवादित्यः क्षणं तस्थौ विचिन्तयन् || ३४ ||
अनुस्मृत्य ततः शापं पार्वत्या दत्तमुल्बणम् ||
अंगीचकार मनसा ह्यलंघ्यमिति निश्चयाअत् || ३५ ||
शैलादिहृदयं ज्ञात्वा पार्वतीरमणः शिवः ||
निश्चिन्तो भव नंदीश मद्वचः शृणु भक्तितः || ३६ ||
त्वामहं पुत्रगर्भस्थं दीक्षयिष्यामि शैवया ||
संगमेश्वररूपेण भविष्यामि गुरुस्तव || ३७ ||
लिंगधारणदीक्षां च करिष्यामि यथाविधि ||
वसामि लिंगरूपेण तवांगत्रितये सदा || ३८ ||
भक्तवेषधरो भूत्वा चरिष्यामि त्वया सह ||
त्वया सह गणानेतान् स्वतंत्रान् प्रेषितुं क्षमः || ३९ ||
भविष्यामि वृषेंद्राहं वसिष्ये त्वदधीनकः ||

प्. १२ ) इति प्रबोध्य नंदीशं प्रेषयामास शंकरः || ४० || वृत्तम् ||
इति परमरहस्यं वेदवेदान्तगम्यं परशिवभणितं तत्कार्यमावश्यकं 
मे ||
इति मनसि निधाय प्रत्ययान्नंदिकेशः क्षणमनु हृदि दध्यौ शांकरं 
पादपद्मम् || ४१ ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे 
नारदप्रश्नशिवाज्ञाप्रशंसनं नाम द्वितीयोऽध्यायः 

प्. १३) तृतीयोऽध्यायः |
श्रीशिवाय नमः

कुमारगस्त्यसंवादे नंदीश्वरव्रतप्रतिपादकस्तृतीयोऽध्यायः 
प्रारभ्यते इत्थमुक्त्वा कुमारोऽसौ कुंभजं मुनिपुंगवम् ||
नंदीश्वरावतरणहेतुमाह षडाननः || १ ||
कुमार उवाच ||
ततो नंदीश्वरः श्रीमान शिवयोगपरायणः ||
देशं विचिंतयामास स्वावतारार्थमुत्तमम् || २ ||
अनुज्ञातः शिवेनैव सर्वतत्वार्थवेदिना ||
एवं प्रदृष्टमनसा नंदिना च महात्मना || ३ ||
शिवभक्तिं मर्त्यलोके नित्यं स्थापितुमुत्तमाम् ||
कैलासादाययौ तूर्णं नारदो मुनिसत्तमः || ४ ||
जंबूद्वीपे महापुण्ये मुनिभिः परिवारिते ||
श्रीशैलस्य च वायव्यभागे पुण्याश्रमावृते || ५ ||
कर्णाटविषये रम्ये कर्मसिद्धिप्रदायके ||
हिंगुलीपुरमुत्कृष्टं प्रविवेश मुनीश्वरः || ६ ||
विचित्रतोरणोपेतं नानारत्नैकशोभितम् ||
विवेश मादिराजस्य गृहं त्रिदशसंयमी || ७ ||
यतव्रतं मादिराजं मादांबां च पतिव्रताम् ||
ददर्श दम्पती तत्र चिन्ताव्याकुलमानसौ || ८ ||
तावुत्थाय महावेगादभिजग्मतुरादरात् ||
दधतुर्मधुपर्कं तावर्घ्यपाद्यपुरःसरम् || ९ ||
अथोपविष्टः स मुनिः स्वर्णपीठे मनोहरे ||
प्राह गंभीरया वाचा मंदस्मितमुखांबुजः || १० ||
नारद उवाच ||
मादिराज महाभाग सर्वशास्त्रार्थपारग ||

प्. १४) कच्चित्ते कुशलं व्रह्मन् कच्चिद्भक्तेस्तवानघ || ११ ||
मादांबापि महाभागा पातिव्रत्यपरायणा ||
दृढव्रतातिथेया सा शुभाचारानुवर्तिनि || १२ ||
दिवा सुधांशुवदिदं निशि पद्ममिवाननम् ||
दृश्यतेऽस्याः प्रभाहीनं चिन्तया परिशोषितम् || १३ ||
कारणं वद चिन्तायास्तत्वतो मे द्विजोत्तम ||
तच्छ्रुत्वा मादिराजोऽपि गृहिणीः समचोदयत् ||
विनयात्प्रत्युवाचेदं मादांबा मुनिपुंगवम् || १४ ||
मादांबोवाच || भवादृशा महात्मानो वीतरागा ह्यकल्मषाः ||
परप्रयोजनासक्तहृदयाः पुण्यवृत्तयः || १५ ||
परापत्तूलसंघातपावकीकृतबुद्धयः ||
महर्षयोऽपि व्यासाद्याः स्मर्तारः शंसितव्रताः || १६ ||
प्रशस्यन्ते चतुर्वेदैश्चार्तत्राणपरायणाः || १७ ||
पुन्नाम्नो नरकान्त्राता पुत्र एव न चापरः ||
पितॄणामृणनिर्मोक्षदक्षः पुत्रः प्रकीर्तितः || १८ ||
ब्रह्मन भाग्यविहीनाया न जातो मम पुत्रकः ||
पुत्रहीना भवेन्नारी विधवासदृशी मुने || १९ ||
वंध्यात्वं हि महादुःखं नारीणां मुनिपुंगव ||
सर्वव्रतानि चीर्णानि कामयंत्या सुतं मया || २० ||
धनान्यपि बहूंन्येवं दत्तानि द्विजपाणिषु ||

प्. १५) तथापि पुत्रलाभो मे नास्ति संयमिनां वर || २१ ||
अतो भाग्यविहीनां मां चिन्तैका बाधते भृशम् ||
एवमुक्तस्तया देव्या नारदः प्रत्यभाषत || २२ ||
नारद उवाच ||
पूर्वजन्मनि या नारी रजःसांकर्यकारिणी ||
वंध्या भवति सा नारी नात्र कार्या विचारणा || २३ ||
देवार्चनादिसर्वेषु पितृश्राद्धादिकर्मसु ||
नियुक्ता पाककरणे वनिता वरवर्णिनी || २४ ||
पाकमध्ये रजो दृष्ट्वा ज्ञात्वा दोसं विशेषतः ||
पाकवैययर्थ्यशंका या न बभाषेत वै यदि || २५ ||
तेन दोषेण महता भवेद्वंध्या न संशयः ||
ज्ञातमात्राद्बहिर्गच्छेन्न हि वंध्येति स्मृता || २६ ||
अतस्तद्दोषशमनं व्रतमेकं ब्रवीमि ते ||
तत्प्रभावात्पुत्रमेकं प्राप्स्यसि त्वं न संशयः || २७ ||
नंदिव्रतमिति ख्यातं त्रिषु लोकेषु विश्रुतम् ||
सदाचार्योपदेशेन व्रतमेतत्समाचरेत् ||
मादाम्बापि महाभागा प्रत्युवाच मुनिं ततः || २८ ||
मादाम्बोवाच || भो भो व्रह्मन् महाभाग परार्थैकप्रयोजन ||
आचार्य त्वमिहायातो ह्मावयोर्भाग्यगौरवात् || २९ ||
इदं शरीरममलं प्राणान्प्रियतमानपि ||
गृहान् गृहस्थितं द्रव्यं दास्यामि तव संयमिन् || ३० ||
किं तद्व्रतं त्वदुक्तं यत् तस्य का देवता स्मृता ||

प्. १६) कथं कार्यं कया चीर्णं पूर्वं सर्वं वदाधुना || ३१ ||
नारद उवाच ||
माघकृष्णचतुर्दश्यां व्रतमेतदुपक्रमेत् ||
प्रातः स्नात्वा शुचिर्भूत्वा नत्वा शिवपदांबुजे || ३२ ||
त्रिपुंड्रयुक्तानिटिला राजत्कुंकुममंडिता ||
रुद्राक्षमालाभरणा शिवध्यानपरायणा ||
प्रतः शिवालयं गत्वा चानिषिद्धिं शिवं यजेत् || ३३ ||
वृषस्य वृषणं स्प्र्ष्ट्वा शृंगमध्यावलोकनम् ||
सप्तजन्मफलं पापं तत्क्षणादेव नश्यति || ३४ ||
रुद्रसूक्तैः प्रशस्तैश्च वेदत्रितयवर्तिभिः ||
बोधायनोक्तमार्गेण श्रीरुद्रेणाभिषेचयेत् || ३५ ||
तत्पुरस्थं च शैलादिं शिवभक्ताग्रयायिनम् ||
तैलेन वृषगायत्र्या सर्वांगं परिषेचयेत् || ३६ ||
बिल्वपत्रैः प्रशस्तैश्च कुसुमैर्विविधैरपि ||
नन्दिनं पूजयेद्भक्त्या धूपदीपपुरःसरम् || ३७ ||
तस्मिन् दिने व्यतिते तु परेद्युर्ब्राह्मणान् बहुन् ||
शैवान् पाशुपताचारान् भोजयेत् प्रीतिसंयुता || ३८ ||
मासे मासेऽपि कर्तव्यं व्रतमेवं शुचिस्मिते ||
संवत्सरत्रये पूर्णे शिवरात्र्यां वरानने || ३९ ||
शिवस्य पूजनं कृत्वा नंदिनं परिपूजयेत् ||
नंदिनः स्वर्णशृंगारदिकिंकिणी स्वर्णनिर्मिताम् || ४० ||
अष्टापदान् खुरान् रम्यान् नियम्य नियमान्विता ||
अलंकृत्वा दिव्यवस्त्रैर्भूषणैर्नंदिकेश्वरम् || ४१ ||

प्. १७) वृषभेन्द्रध्यानयुक्ता भक्तितः परिपूजयेत् ||
आचार्यं पूजयेत्पश्चात् ब्राह्मणांल्लिंगधारिणः || ४२ ||
एकादश वदेद्भक्त्या ऋत्विजो वेदपारगान् ||
शैवाग्निं जनयित्वा तु यथावन्नियमान्विता || ४३ ||
सहस्रं वृषगायत्र्या हुवेदाज्येन सुंदरि ||
पयसा च हुवेदेवं चणकैश्च तथा हुवेत् || ४४ ||
समिद्भिश्च हुवेदेवं बिल्वपत्रैस्तदा हुवेत् ||
तिलैरपूपकैश्चैव लाजैर्गोधूमकैस्तथा || ४५ ||
मुद्गैर्माषैः कुलुस्थैश्च (कुलित्यैश्च) प्रत्येकं च सहस्रशः ||
एवं कृत्वा ततः क्षीरैः सहस्रं तर्पणं चरेत् || ४६ ||
ब्राह्मणान् भोजयेत् पश्चात् दक्षिणादानपूर्वकम् ||
ततः स्वयं च भुञ्जेत मित्रबंधुसहोदरैः || ४७ ||
एतद्व्रते कृते देवि तव पुत्रो जनिष्यति ||
एवं कृत्वाऽदितिः पूर्वं पुत्रमाप सुरेश्वरम् || ४८ ||
नंदिव्रतप्रभावेन चतुराश्रमवर्णकाः ||
सत्पुत्रान्प्रापुरुर्व्यां च केचित्सद्गतिमापिरे || ४९ ||
स्त्रियश्च विधवाश्चापि सतीत्वं प्राप्नुवंति ताः ||
काश्चिन्मृतपतिप्राणलब्धाः सन्ति महीतले || ५० ||
एवमुक्त्वा मुनिवरः कामचारो जगाम सः || 
मादांबापि व्रतपरा तस्थौ स्वभवनांतरे || ५१ ||
एतस्मिन्नंतरे नंदी स्वयं तूर्णमुपागतः ||
मादांबागर्भदेशं तं प्रविवेशाथ जन्मने || ५२ ||
तदा दौहृदचिन्हानि तस्याः संजज्ञिरे भृशम् ||
वक्ष्ये तद्गर्भचिन्हानि शृणु कुंभज सादरम् || ५३ ||

प्. १८) भविना नान्नभोगः स्याद्गभस्थस्य शिशोरिव ||
शिल्या च चिंतयाअ नित्यं वमते वरवर्णिनी || ५४ ||
अमृतांशोर्निवासेन पुत्रस्य जठरे तथा ||
क्षुधा न जायते नूनं तस्याः कुंभज सर्वदा || ५५ ||
जलजाक्ष्या गर्भदेशे सद्भक्तिरुचिमान् शिशुः ||
स्थितस्तेनैव रुचयो न जायन्तेऽन्यवस्तुषु || ५६ ||
पांडुरांगस्य देहस्य मूर्तेः स्थित्यैव पांडुता ||
शरीरे कलिता तस्या मादाम्बायाः समंततः || ५७ ||
जृंभते वक्त्रविकृतीः कुर्वन्तीव सुतागमे ||
शिवमूर्तिवशेनैव योगनिद्रेव शांभवी || ५८ ||
निद्रा तामाप सततं मादाम्बां वरवर्णिनीम् || 
गर्भस्थनीलकंठस्य कंठसंस्थितनीलिमा || ५९ ||
मादाम्बायाः कुचद्वंदे चकारावासमद्भुतम् ||
नीलचूचुकसंशोभि पीनोत्तुंगस्तनद्वयम् || ६० ||
भ्रमराक्रान्तकमलकोशद्वन्द्वमिवाबभौ ||

प्. १९) अपरिच्छिन्नदेवेशो यथा गर्भमवाप सः || ६१ ||
तथा सर्वजनादृश्यं मध्यं तत्याज सूक्ष्मताम् ||
नेत्रप्रान्तौ च मसृणौ मीलिताक्षिप्रवेशतः || ६२ ||
मादाम्बाया महादेव्याः किंचिन्निम्नौ बभूवतुः ||
योगिहंसप्रवेशेन मंदयाना बभूव सा || ६३ ||
निस्पृहस्य निवासेन मादाम्बायास्तदा मुने ||
अरतिश्चापि संजज्ञे सर्वेष्वपि च वस्तुषु || ६४ ||
एवमादीनि चिन्हानि मादाम्बायाश्च जज्ञिरे ||
सर्वं श्रुत्वा सखीवाक्यं तत्पतिर्मुदमाययौ || ६५ ||
संवत्सरत्रयं जातं न जातस्तु तनूभवः || 
नन्दीश्वरस्तदुदरे यथा कैलासमंदिरे || ६६ ||
अनुध्यायन्महादेवं सुखेनैवावसन्मुने ||
कदाचिद्भर्भभारेण दुःखिता साऽप्यचिन्तयत् || ६७ ||
अधुना नारदवचो मत्प्राणान्तकरं किमु ||
व्रतलोपस्तु जातः किं मम भाग्यविपर्ययात् || ६८ ||
अन्तर्वत्नी कर्कटीव प्राणांस्त्यक्ष्यामि किंन्वहम् ||
सम्बाधहेतुः सञ्जातः प्रसादात्परमेष्ठिनः || ६९ ||
एवं संचिंत्य बहुधा मादाम्बा दुःखकर्शिता || 
ततः शिवालयं गत्वा प्राणिपत्य सदाशिवम् || ७० ||

प्. २०) विज्ञाप्य च महादेवं पुनः स्वगृहमाययौ ||
आगत्य कुत्रचिद्गेहे गर्भभारसमाकुला || ७१ ||
श्रान्ता सुष्वाप मादाम्बा पर्यंके पद्मलोचना ||
स्वप्ने संनिहितः साक्षात् कूडलीसंगमेश्वरः ||
प्राह गंभीरया वाचा साम्बश्चन्द्रार्धशेखरः || ७२ ||
संगमेश्वर उवाच ||
मा भैषीस्त्वं महाभागे विस्तीर्णायतलोचने ||
भवत्याः प्रसवः कालो ह्यद्य सन्निहितोऽभवत् || ७३ ||
वृत्तन्तं तव वक्ष्यामि गर्भस्थस्य शिशोः शृणु ||
शिलादो नाम योगींद्रस्तपस्तेपे सुदारुणम् || ७४ ||
श्रीशैलस्य नगेन्द्रस्य भागे नैरृतिपालिते || 
महानंद्यभिधे क्षेत्रे नानामणिविचित्रिते || ७५ ||
सिद्धगंधर्वयक्षेशकिन्नरैरुपसेविते ||
कल्पवृक्षतरुच्छायानिषण्णमुनिसंकुले || ७६ ||
नीराहारो मासमेकं मासं तु पवनाशनः ||
पर्णाशनो मासमेकमभक्ष्यो मासमेव च || ७७ ||
ग्रीष्मे पंचाग्निमध्यस्थो वर्षासु स्थंडिले स्थितः ||
कंठलग्नजले स्थित्वा हेमन्तेऽत्यन्तशीतले || ७८ ||
तपश्च्कार सततं ध्यायन् साम्बं महेश्वरम् ||
तपसा जनितो धूमः सर्वलोकांश्च व्यानशे || ७९ ||
तपःसंजनितादग्नेर्लोकाः सप्त प्रजज्वलुः ||
तप्यतस्तस्य संभीता लोकपालाः सुरेश्वराः || ८० ||

प्. २१) स्वाधिकारच्युतेर्भीता विषण्णहृदयाः परम् ||
आगत्य ब्रह्मणो लोकं ब्रह्माणमिदमब्रुवन् || ८१ ||
देवा ऊचुः ||
चतुर्मुख महाभाग लोकाः सृष्टास्त्वया विभो ||
मोदमानाश्च तिष्ठंति स्वस्वकर्मानुसारतः || ८२ ||
श्रीपर्वते महापुण्ये शिलादो मुनिसत्तमः ||
तपस्तपति योगींद्रो बहवो वत्सरा गताः || ८३ ||
वयं तत्तपसा भीतास्त्वदन्तिकमुपागताः ||
भीत्या संप्रार्थितो देवैर्ब्रह्मा तान् प्रत्यभाषत || ८४ ||
ब्रह्मोवाच् || 
भवतामाधिपत्येऽस्मिन् न स्पृहा वर्तते मुनेः ||
शिवभक्ता महात्मानः शिवव्रतपरायणाः || ८५ ||
ब्रह्मविष्ण्वादिलोकेषु निःस्पृहा निरुपप्लवाः ||
मया प्रदीयमानेषु वरेष्वपि पराङ्मुखाः || 
अतो हि मादृशानां तु न शक्तिस्तन्निवारणे || ८६ ||
शिवः संवर्तते साक्षात्कैलासे पर्वतोत्तमे ||
अतस्तदन्तिकं गत्वा याचयध्वं सुरेश्वराः || ८७ ||
तेनेदं क्रियते कार्यमितरेषां तु द्रुलभम् ||
इति संबोधिता देवाः कैलासगिरिमाययुः || ८८ ||
तत्र साम्बं महादेवं चंद्रार्धकृतशेखरम् ||
प्रणम्य दण्डवद्भूमौ तुष्टुवुर्विदिधैः स्तवैः || ८९ ||
स्तुवतां सर्वदेवानां साम्बः सत्यादिलक्षणः ||
वामार्धभागविलसद्धिमवत्पुत्रिकाविभुः || ९० ||

प्. २२) अविरासीन्महादेवः पिनाकी वृषभध्वजः ||
ततः प्राह सुरान्सर्वान् कुशलप्रश्नपूर्वकम् || ९१ ||
साम्ब उवाच ||
किमर्थमागता यूयं सर्वे संभूय भो सुराः ||
युष्माकं राक्षसैर्बाधा किमद्य समुपागता || ९२ ||
कालकूटादिवस्तूनि जातानि किमु सांप्रतम् ||
विष्णोर्बलवतश्चास्य किमसाध्यमुपागतम् || ९३ ||
सर्वप्रपंचसंस्रष्टुर्विधातुः किमवस्थितम् ||
यूयं देवा यथावन्मे ब्रूतागमनकारणम् || ९४ ||
देवा ऊचुः ||
शिलादो नाम योगींद्रस्तपस्तपति भूतले ||
तस्यैव तपसा लोकाः प्रदग्धाश्च चतुर्दश || ९५ ||
तेन भीता वयं सर्वे त्वदंतिकमुपागताः ||
अस्माभिः कारणं किंवा न ज्ञातं तत्र शंकर || ९६ ||
त्राहि नः पार्वतीनाथ कृपया परमेश्वर ||
इति संप्रार्थितः शंभुर्देवदेवस्त्रिलोचनः || ९७ ||
आरुह्य वृषभं दिव्यं पार्वत्या सह शंकरः ||
ब्रह्मणा विष्णुना चैव सुरैः सर्वैः समन्वितः || ९८ ||
आजगाम तपोदेशं यत्रास्ते मुनिपुंगवः ||
योगं विहाय मुनिराट् तमपश्यन्त्रिलोचनम् || ९९ ||
प्रणम्य पार्वतीनाथं दण्डवधद्धरणीतले ||
तुष्टाव विविधैः स्तोत्रैरृग्यजुःसामसंभवैः || १०० ||

प्. २३) सर्वेषां कारणानां च कारणाय नमो नमः ||
यज्वनां फलदात्रे च यज्ञरूपाय ते नमः || १०१ ||
अशेषयोगगम्याय योगरूपाय ते नमः ||
भक्तस्थलस्वरूपाय भक्तिगम्याय ते नमः || १०२ ||
माहेश्वरस्थलज्ञाय महेशस्थलरूपिणे ||
प्रसादिस्थलरूपाय प्रसादिस्थलवेदिने || १०३ ||
प्राणलिंगिस्थलज्ञाय प्राणलिंगिस्थलात्मने ||
नमः शरणरूपाय नमः शरणवेदिने || १०४ ||
ऐक्यस्थलस्वरूपाय स्वरूपैक्यस्थलात्मने ||
भावलिंगस्वरूपाय प्राणलिंगस्वरूपिणे || १०५ ||
इष्टलिंगात्मने तुश्यं गुरुरूपाय ते नमः |
एवं स्तुतो महादेवः पार्वतीप्राणवल्लभः || १०६ ||
सांब उवाच ||
भो भोः शिलाद मद्भक्त तुष्टोऽहं तापसोत्तम ||
किमीप्सितं तवास्त्यद्य तत्ते दास्यामि सांप्रतम् || १०७ ||
तपसा तव तुष्टोऽहं त्वद्भक्तेस्तु वशं गतः ||
|| शिलाद उवाच ||
देवदेव महाभाग यदि तेऽस्ति कृपा मयि ||
छायासु कल्पवृक्षाणां संश्तितानामिव प्रभो || १०८ ||
गृहांगणे तु सम्बद्धकामधेनुवतामिव ||
अन्यकामः किमस्त्यद्य त्वत्प्रसादं विना प्रभो || १०९ ||
अतस्त्वत्पादकमलध्यायिनो मम शंकर ||
भक्तिमेव परां देहि त्वत्पदद्वयनिश्चलाम् || ११० ||

प्. २४) इतः संप्रार्थनीयं मे नान्यदस्ति महेश्वर ||
तथापि कामये किंचिद्वरं अद्धृदयस्थितम् || १११ ||
त्वत्पादपद्मयुगलभ्रमरायितचेतसम् ||
शिवभक्तं महात्मानं शिवव्रतपरायणम् ||
पुत्रं देहि महाभाग कृपाऽस्ति तव चेन्मयि || ११२ ||
इति संप्रार्थितः शम्भुर्देवदेवस्त्रिलोचनः ||
तथास्त्विति प्रतिज्ञाय सह देवैस्तिरोदधे || ११३ ||
ततः पुत्रो मुनेर्जातो नंदीशः शंसितव्रतः ||
सोऽप्यष्टवर्षको बालस्तपसा परमेश्वरम् || ११४ ||
तोषयित्वा जगद्योनिं शंकरं लोकशंकरम् ||
वाहनत्वमनुप्राप्तो गणाधीशत्वमन्वगात् || ११५ ||
केनचित्कारणेनाद्य त्वद्गर्भं समुपस्थितः ||
गर्भस्थितोऽपि बालोऽयं योगी योगैकतत्परः || ११६ ||
वृत्तम् || कान्ते तावकगर्भनामनि गुहामध्ये तु नंदिश्वरः 
प्राणापानयुगं निरुध्य निवसत्यद्यैश्वरं तेजसम् ||
आधारादिसमस्तचक्रनिचयं नित्वोर्ध्वमत्युज्वलं, यश्चक्रे 
मतिमात्मनश्च सततं ध्यायन् बहिर्निर्गमे || ११७ ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
नंदिव्रतयुक्तमादाम्बागर्भमहिमाऽभिवर्णनं तृतीयोऽध्यायः 
||


प्. २५) चतुर्थोऽध्यायः 
श्रीगुरुभ्यो नमः 

मादाम्बा संगमेशानं स्वपुरोभागसंस्थितम् ||
हर्षसंफुल्लहृदया स्वप्नेतं प्रत्यभाषत || १ ||
(मादाम्बोवाच) कस्त्वं देव महाभाग येनेत्थं परिभाषितम् ||
इदानीं श्रोतुमिच्छामि योगमाहात्म्यमुत्तमम् ||
कृपया वद सर्वेषां रहस्यं सविशेषकम् || २ ||
संगमेश उवाच || 
संगमेशोऽहमधुना तव सन्निहितोऽभवम् ||
वक्ष्यामि योगमाहात्म्यं शृणु त्वं वरवर्णिनि ||
मूलाधाराभिधं चक्रं चतुर्दलमुदीरितम् || ३ ||
स्वाधिष्ठानाभिधं चक्रं लिंगस्थं षड्दलान्वितम् ||
चक्रं तु मणिपूरख्यं नाभिस्थं दशपत्रकम् || ४ ||
अनाहताभिधं चक्रं द्वादशारं हृदि स्थितम् ||
विशुद्धिचक्रं कंठे तु षोडशारमुदीरितम् || ५ ||
आज्ञा (अग्नि) चक्रं भ्रुवोर्मध्ये द्विदलं परिकीर्तितम् ||
तस्योर्ध्वं शिरसि स्थाने सहस्रारं तु तिष्ठति || ६ ||
सहस्रारे स्थितं चंद्रमंडले परिशोभितम् ||
नकारोऽस्ति महाभागे मूलाधारे चतुर्दले || ७ ||
आचारलिंगनामाऽसौ पृथ्वितत्त्वस्वरूपभृत् ||
स्वाधिष्ठने मकारोऽस्ति गुरुलिंगस्य वाचकः || ८ ||
जलतत्वस्वरूपश्च वेदितव्यो वरानने ||

प्. २६) शिकारो मणिपूरेऽस्ति शिवलिंगस्य वाचकः || ९ ||
तेजस्तत्त्वात्मकः साध्वि नात्र कार्या विचारणा ||
अनाहते तु वाकारश्चरलिंगस्य वाचकः || १० ||
वायुतत्त्वमयः साध्वि विद्वद्भिः परिकीर्तितः ||
विशुद्धे तु यकारोऽस्ति प्रसादस्य च वाचकः || ११ ||
आकाशतत्त्वमित्येवमागमैः परिकीर्तितः ||
आज्ञा (अग्नि) चक्रे त्रयीरूपः प्रणवोस्ति त्रिमात्रकः || १२ ||
वाचकश्च महानाम्नो मनस्तत्वस्वरूपभृत् ||
पंचाक्षरीमहामंत्रः प्रणवेन षडक्षरः || १३ ||
प्राज्ञतैजसविश्वाश्च यदा यत्न लयं ययुः ||
तदास्ति तत्र मादाम्ब सा काष्ठाऽऽख्या पर कला || १४ ||
देहस्य नासारंध्रे द्वे ईडापिंगलसंज्ञिके ||
तयोर्निरोधने प्राणो ह्यग्निचक्रं भिनत्त्यसौ || १५ ||
तस्मिन्विभेदिते प्राणः सुषुम्नामार्गमास्थितः ||
सुषुम्नामार्गगे प्राणे भुजंगी बोध्यति स्वयम् || १६ ||
आधारस्योर्ध्वभागे तु स्वाधिष्ठानादधः स्थितम् ||
भिनत्ति वैधसग्रंथिं त्रिरावृत्तां महत्तराम् || १७ ||
मणिपूरोर्ध्वभागे तु द्वादशारादधः स्थिताम् ||
विष्णुग्रंथि भिनत्त्याशु स्वयं कुंडलिनि परा || १८ ||
विशुद्धस्योर्ध्वभागे तु आज्ञा (अग्नि) चक्रं सुशोभनम् ||
तदन्तरस्था विमला रुद्रग्रन्थिविभेदिनी || १९ ||
तस्माच्चक्राद्विनिष्क्रम्य सहस्रारस्थितं परम् ||
चंद्रबिंबं समासाद्य चिच्छक्तिरुपजायते || २० ||
सैव स्वाभाविकी शक्तिः शिवा हैमवती परा ||
चंद्रमंडलमध्यस्था शिवेनैव महात्मना || २१ ||
यदा युक्ता भवेत्सर्वं तदा सर्वं न भासते ||
नास्ति किंचिच्छिवादन्यज्जगत्स्थावरजंगमम् || २२ ||
सर्वं विलयमाप्नोति दृश्यमानं जगत्परम् ||
न जानाति तदा योगी कार्यं वाऽकार्यमेव वा || २३ ||
बाल्स्तवैष गर्भस्थोऽप्येवं योगपरोऽभवत् ||
संबोधयाम्यहं देवि गर्भस्थं तव पुत्रकम् || २४ ||
एवमुत्क्वा संगमेशः स्वयं सांबस्तिरोदधे ||
स्वप्नादुत्थाय सा देवी मादाम्बा हृष्टमानसा || २५ ||
बंधूनां स्वप्नवृत्तान्तमुवाचाशेषतस्त्विमम् || 
श्रुत्वा ते बांधवाः सर्वे पितृमातृकुलोद्भवाः || २६ ||
हर्षसंफुल्लहृदयाः साधु साध्विति चाब्रुवन् ||
ननृतुर्मुदिताः केचित् केचित्संजगुरादरात् || २७ ||
पाणिसंताडनं चक्रुर्हासं केचिच्च चक्रिरे ||
एवं सम्बोध्य मादाम्बां संगमेशः कृपाकरः || २८ ||
तद्गर्भं समनुप्राप्य नंदिनं समबोधयत् ||
भो भो नन्दिन् महाभाग लोकवन्द्यपदद्वय || २९ ||

प्. २८) आज्ञप्तस्त्वं मया पूर्वं किमर्थं गर्भमागतः ||
विस्मृत्य सर्वं शैलादे योगमार्गवशं गतः || ३० ||
ध्यायन्मां हृदयांतस्थमुषितो वत्सरत्रयम् ||
यदर्थं त्वं मयाऽऽदिष्टस्तत्सर्वं विस्मृतोऽसि किम् || ३१ ||
अतो निष्क्रम्य सहसा कार्यं साधय साधय ||
संगमेशैनैवमुक्तो नंदिकेशो महामतिः || ३२ ||
बुद्धिं चक्रे विनिर्गन्तुं मादाम्बागर्भदेशतः ||
ततः पुण्यमुहूर्ते तु सर्वलक्षणसंयुते || ३३ ||
मीनस्थिते भृगोः पुत्रे मेषष्थे च दिवाकरे ||
तुलास्थिते च तत्पुत्रे कर्कटस्थे बृहस्पतौ || ३४ ||
शशांके रोहिणीसंस्थे मकरस्थे च भूसुते ||
शिशोरर्धोदये जाते लग्ने कर्कटसंज्ञिके || ३५ ||
संगमेशस्तदा तूर्णमदृश्यत्वं समाययौ ||
भूतिपट्टं ततश्चक्रे स्वहस्तेनैव देशिकः || ३६ ||
निक्षिप्य मस्तके हस्तं तस्य पद्मसमप्रभम् ||
तमः पटलमुत्सार्य तत्कारणशरीरगम् || ३७ ||
शैवीं कलां समाकृष्य परात्परतरां गुरुः ||
शिशोर्भावेन संयोज्य मनसाऽयोजयत्स्वयम् || ३८ ||
मनसा दृष्टिदेशं तु नीत्वा तां परमां कलाम् ||
षडध्वशोधितं लिंगं चंद्रकांतशिलामयम् || ३९ ||
नीत्वा तत्र कलां सूक्ष्मां सन्निवेश्य कृपानिधिः ||

प्. २९)शैवीं पंचाक्षरीं पुण्यां प्रणवेन समन्विताम् || ४० ||
निगूढं दक्षिणे कर्णे जजाप परमेश्वरः ||
ततस्तत्कंठदेशे तु चक्रे लिंगस्य धारणम् || ४१ ||
कृत्वैवं चिन्मयीं दीक्षां सर्वशास्त्रेषु गोपिताम् ||
बालेन्दुविलसन्मूर्धा भालभागस्थलोचनः || ४२ ||
काषायकंथासंछन्नदीप्यमानतनुर्भृशम् ||
ताम्रकुंडलसंशोभिकर्णद्वन्द्वविराजितः || ४३ ||
भक्तवेषधरः श्रीमान्ं संगमेशः परात्परः ||
पश्यन्तीषु च कान्तासु मादाम्बामाह देशिकः || ४४ ||
अयि भद्रे महाभागे शिशोरस्य महामतेः || 
न कदापि पयो देहि लिंगमूर्तेरनर्पितम् || ४५ ||
विश्वं वसति यत्रैतद्वसत्यत्र महेश्वरे ||
तवैव बालकः श्रीमान् मनोवाक्कायकर्मभिः || ४६ ||
आद्यस्य च वकारस्य ह्यभेदेन बकारतः ||
एषोऽयं बालकः श्रीमान बसवेश्वरनामधृत् || ४७ ||
परात्परे लिंगे ये वसन्ति महेश्वराः ||
गच्छ्त्येतान् स्वयं भक्त्या तेनाऽयं बसवेश्वरः || ४८ ||
गत्यर्थकत्वे वाधातोरेतदर्थद्वयं स्थितम् ||

प्. ३०) महत्संसारचक्रेऽस्मिन् ये वसन्ति च दुर्जनाः || ४९ ||
तान्गंधते सदा बालो विश्वरक्षणतत्परः ||
हिंसागंधेन शब्देन प्रोच्यते वरवर्णिनि || ५० ||
सर्वदा तव बालोऽयं बसवेश इतीर्यते ||
कूडलीसंगमेशोऽहं मादाम्बे वरवर्णिनि || ५१ ||
कप्पडीसंगमेशाख्यपट्टणे निवसाम्यहम् ||
मत्पुत्रोऽयं महाभागे लोकपालनतत्परः || ५२ ||
शिवभक्तिपरो नित्यं तव पुत्रत्वमाप सः || 
तस्मादेनं महाभागे दिदृक्षुरहमागतः || ५३ ||
गुरुरूपधरो ह्यत्र सर्वकाले वसाम्यहम् ||
एवमाज्ञाप्य सहसा संगमेशस्तिरोदधे || ५४ ||
तत्रारिष्टगृहान्तस्था वनिताः पंकजेक्षणाः ||
अन्योन्यमूचिरे महद्विस्मयाविष्टचेतसः || ५५ ||
इदानीमागतः कोष्यमयोग्यं सूतिकागृहम् ||
लोकेऽस्मिन्पुरुषाः सर्वे न विशंति कदाचन || ५६ ||
कथं वाऽन्तर्दर्धे तूर्णमाश्चर्यमिव भाति नः ||
मादाम्बाअऽनुग्रहार्थाय शिवः किं समुपागतः || ५७ ||

प्. ३१) लिंगधारणमेतद्धि गर्भस्थस्य शिसोः कथम् ||
न दृष्टं न श्रुतं पूर्वं महत्यस्मिन् महीतले || ५८ ||
लोके ये शिशवो जाताः सर्वे वर्णानुसारतः ||
तेषां नास्तीदृशं रूपं सर्वनेत्रावकुंठकम् || ५९ ||
प्रसर्पन्ति न नेत्राणि बालस्य तनुवीक्षणे ||
यथा निदाघमध्याह्नभानुबिंबं महोज्वलम् || ६० ||
न शक्यमीक्षितुं तद्वद्बालो न प्रेक्षितुं क्षमः ||
अतो मादाम्बिकाभाग्यगौरवेण महेश्वरः || ६१ ||
सर्वलोकैककर्ताऽयं शिवो जज्ञे न संशयः ||
अथवा षण्मुखः सोऽयं तारकासुरमारकः || ६२ ||
भृंग्यादिप्रमथानां च मध्ये कश्चिन्महत्तरः ||
संजातः पुत्ररूपेण मादाम्बायामनुग्रहात् || ६३ ||
एवं विवदमानासु कामिनीषु परस्परम् || 
सर्वसौभाग्यसंपन्ना सुंदर्येकाऽब्रवीत्तदा || ६४ ||
केनापि हेतुना नंदी मादाम्बायाः सुतोऽभवत् ||
नोचेद्गर्भस्थितस्यास्य कथं लिंगधृतिर्भवेत् || ६५ ||
श्रुत्वैतद्विस्मिताः सर्वा जग्मुः स्वस्वगृहं प्रति ||
मादाम्बा मादिराजश्च दम्पती हर्षमापतुः || ६६ ||
दीपानरिष्टभवनान्तरभागसंस्थान् भासा शिशोरतुलया 
हृतरश्मिपुंजान् ||

प्. ३२) मध्याह्नभाग इव सा निशि निष्प्रभांस्तान् दृष्ट्वाऽतिविस्मयमवाप 
मुदा जनित्री || ६७ ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
नंदिव्रतयुक्ते स्कंदागस्त्यवादे बसवेशप्रादुर्भागो नाम 
चतुर्थोऽध्यायः ||


प्. ३३) पंचमोऽध्यायः
श्रीगुरुभ्यो नमः 

षडाननवचः श्रुत्वा भक्त्या कुंभोद्भवो मुनिः ||
प्रणम्य दण्डवद्भूमौ षण्मुखं पुनरब्रवीत् || १ ||
अगास्त्य उवाच ||
एवं नंदीश्वरो जातः सुरम्ये हिंगुलीपुरे ||
अस्य वृत्तान्तमाख्याहि भगवन्करुणानिधे || २ ||
षण्मुख उवाच ||
आहूय भक्तान् लिंगांकान् वीरशैवान् महागणान् ||
जंगमानेव तत्काले दम्पती तौ ववन्दन्तुः || ३ ||
तदा सिंहासनान्येषां दत्वा प्रक्षाल्य तत्पदम् ||
भक्तहस्तार्पितं तेषां भूतिदानपुरःसरम् || ४ ||
पादोदकं गृहीत्वा तौ गणानामेव दम्पती ||
क्षालयित्वा शिशोर्गात्रं ददौ भस्म विलेपतुः || ५ ||
भेर्याविदाद्यघोषश्च दिगंतान् व्यानशे तदा ||
दिव्यं बसवनामाख्यं चक्रतुस्तौ गणाज्ञया || ६ ||
ततो मासद्वये जाते बालोनून (नर्घ्य) प्रभायुतः ||
संप्रवृद्धशरीरः सन् बालक्रीडां चकार सः || ७ ||
मुष्टिं कृत्वा करयुगं चोर्ध्वंचाधश्च चिक्षिपे ||
ओंकारः सर्ववेदानामादावन्ते च दीयते || ८ ||
तस्य मात्रात्रयं प्रोक्तं मुनिभिर्ब्रह्मवादिभिः ||
अकारश्च तथोकारो मकारोऽथ तृतीयकः || ९ ||
अकारेणोच्यते ब्रह्मा उकारेणोच्यते हरिः ||
मकारेणोच्यते रुद्रः सर्वकारणकारणम् || १० ||

प्. ३४) सत्यलोकस्त्वकारेण ह्युकारेण महामुने ||
वैकुंठलोकः कथितो दिवाकरसमप्रभः || ११ ||
मकारेण तु रुद्रस्य लोकः कैलाससंज्ञकः ||
लोकानामपि सर्वेषामूर्ध्वं ब्रह्मांडखर्परः || १२ ||
खर्परस्योर्ध्वभागे तु कोटिसूर्यसमप्रभः ||
अर्धमात्रात्मको लोकः सोमलोक इतीरितः || १३ ||
भोक्तुं च सकलान् भोगान् शंकरो लोकशंकरः |
तत्रास्ते बहुभिर्देवैर्गणैः कल्पितविग्रहैः ||
आनयन्निव तल्लोकं क्रीडयामास सोऽर्भकः || १४ ||
दधीचिना गौतमेन ये शप्ता ब्राह्मणाधमाः ||
निंदयन्निव तान् सर्वान् बालो लालां व्यचिक्षिपत् || १५ ||
ये च कर्मैकनिरता हित्वा साम्बं सदाशिवम् ||
देवान्तरेषु ये भक्ता ये त्रिपुंड्रविवर्जिताः || १६ ||
लिंगानर्पितवस्तूनां भोक्तारो ये द्विजाधमाः ||
ये शंभुपादसलिलप्रसादानां च निंदकाः || १७ ||
शिवस्य निंदका ये तु शिवभक्तैकनिंदकाः ||
तेषां जन्म किमेतद्धि जीवनं काकजीवनम् || १८ ||
एवं संचिंत्य बालोऽयं प्रहसन्निव कुंभज ||
पदे पदे स्वयं हासं चकारार्भकसत्तमः || १९ ||
समये स्तन्यपानस्य तूष्णीं भावेन संस्थिताः ||
शिवप्रसादलीलायां मग्नः सन्निव भासते || २० ||

प्. ३५) शिवानंदरसं साक्षात् कृत्वा करगतं शिशुः ||
चिक्षेप वदने स्वीये रुच्यासक्त्या करद्वयम् || २१ ||
बालः शिवपदाम्भोजध्याननिष्ठो विचेष्टितः ||
मदागमनकार्यस्य चिरकालो गतोऽधुना ||
इतीव बसवेशोऽयमुल्ललास पुनः पुनः || २२ ||
गानश्रवणमात्रेण शिवस्य परमात्मनः ||
छद्मना रोदनस्यास्यानन्दाश्रूणि विनिर्ययुः || २३ ||
भवबाधासमाक्रांतदुःखैकाक्रान्तचेतसाम् ||
विरराज महातेजा दुःखमाकुलयन्निव || २४ ||
उद्वर्तनक्रियां चक्रे भूमौ सोऽर्भकसत्तमः ||
महेश्वरपदद्वन्द्वे नतिं कर्तुमिवादरात् || २५ ||
शिवभक्तिं व्यतीतां स तूत्थापयति सर्वथा ||
इतीव बसवेशोऽयं चकारोन्नमितं शिरः || २६ ||
एतां पद्मासनासीनवृत्तिं सर्वोत्तमोत्तमाम् ||
अभ्यसन्निव योगानां साधनार्थं प्रमोदतः ||
बसवेशस्तु बालोऽयं न्यषीदत्पृथिवीतले || २७ ||
द्वितीयशंभुर्नंदीशस्त्वहमेव न चापरः ||
इतीव गमनं चक्र जानुहस्तैः शनैः शनैः || २८ ||
वीरमाहेश्वराचारो राशीभूत इवोत्सुकः || २९ ||

प्. ३६) बसवेशो महातेजा रसायामुत्थितः स्थितः ||
पूर्वमार्गानुसारेण गमनं क्रियते मया ||
चकार सोऽर्भकः श्रीमान् पादक्षेपमितस्ततः || ३० ||
शिवस्मरणमात्रेण स्खलद्वाक्यपरंपराम् ||
ज्ञापयन्निव लोकानां मंदं मंदमुवाच सः || ३१ ||
जनाः श्रेष्ठतमा लोके शिवभक्तिपरायणाः ||
इति कोलाहलं कुर्वंश्चकारोल्लीलया त्विव || ३२ ||
क्रीडासमय एवाऽयं चकार शिवपूजनम् ||
पिताऽपि मादिराजोऽयं दृष्ट्वा त. मुदितोऽभवत् || ३३ ||
ततः क्रमेण यातेषु वत्सरेषु शिशोस्तदा ||
संप्राप्ते पंचमे वर्षे बसवेशस्य धीमतः ||
अक्षराभ्यसनं तातः कारयामास सादरम् || ३४ ||
संप्राप्ते चाष्टमे वर्षे मादिराजः सुधीमणि ||
पुत्रोपनयनोद्युक्तो हिंगुलीपुरवासिनः || ३५ ||
देशान्तरागतानन्यान् समीपग्रामवासिनः ||
आहुय ब्राह्मणान् सर्वान् वेदशास्त्रार्थपारगान् ||
तैः साकं तु सभामध्ये प्रोवाच मधुरं वचः || ३६ ||
मादिराज उवाच ||
पुत्रो ममाष्टवर्षोऽयं बसवेशो महामतिः ||
अतस्तस्योपनयनं कार्यमद्य द्विजर्षभाः || ३७ ||
विमर्शनीयमधुना लग्नं सल्लक्षणान्वितम् ||
इत्येवं मादिराजस्य वचः श्रुत्वा सगौरवम् || ३८ ||

प्. ३७) विचारवत्सु सर्वेषु ब्राह्मणेषु यदृच्छया ||
आजगाम महाशीलः पृथुको बसवेश्वरः || ३९ ||
आगत्य प्राविशत्तूर्णं मादिराजान्तिके स्वयम् ||
अशेषविप्रवाक्यानि श्रुत्वा प्राहातिधृष्टवत् || ४० ||
बसवेश उवाच ||
भो भो पितस्तदाख्याहि यदेतैस्तु विचिन्त्यते ||
एवमुक्तस्तु बालेन पिता वचनमब्रवीत् || ४१ || 
मादिराज उवाच ||
तवोपनयनं कर्तुं यतिष्ये बसवेश्वर ||
एवमुक्तस्तु बालोऽयं पितरं प्रत्यभाषत || ४२ ||
बसवेश उवाच ||
कर्मोपनयनं कर्तुं तात नांगीकरोम्यहम् ||
नूनं शिवस्वरूपोऽहं न जीवः कर्मपूरितः ||
नावयोरन्तरं किंचिद्विद्यते परमार्थतः || ४३ ||
महाब्राह्मणमीशानं प्रवदन्ति मुनीश्वराः ||
सामवेदस्थितो मंत्रः प्रपदाख्यो महत्तरः || ४४ ||
शिवंकरं शिवं साम्बमुपक्रम्येदमब्रवीत् ||
देवेषु ब्राह्मणोषि त्वं मनुष्येष्वमहीरितः || ४५ ||
ब्राह्मणो ब्राह्मणं पुण्यमुपधावेन्न चेतरम् ||
अतस्तमुपधावामि नान्यदिच्छामि दैवतम् || ४६ ||
अतो ब्राह्मण्यमिशस्य स्वतः सिद्धं न कर्मजम् ||
किमात्मनः शुद्धिकरं किंवा देहस्य शुद्धिदम् || ४७ ||
आत्मनश्चेदसंगस्य शुद्धिः स्वाभाविकी मता ||
देहस्य दोषयुक्तस्य कथं शुद्धि प्रजायते || ४८ ||

प्. ३८) तत्रापि पंचकोशेषु कस्य कोशस्य शुद्धिदम् ||
पंचकोशान् समुत्सार्य ध्यायेतेशानमव्ययम् || ४९ ||
एवं यो ध्यायते साम्बं ब्रह्मैकं सर्वकारणम् ||
अतीतः पंचकोशेभ्यः शिव इत्युच्यते बुधैः || ५० ||
अत्रेतिहासं वक्ष्यामि पूराणं पापनाशनम् ||
काशीक्षेत्रोत्तरे भागे तस्मिन् पुण्यं महत्तरम् || ५१ ||
बदरीवनमत्यर्थं मुनिभिः परिसेवितम् ||
तत्रैकोऽभून्मुनिवरो वरुणोनाम तापसः || ५२ ||
तस्यासीत्तनयः कश्चित् प्रसिद्धस्तपसां निधिः ||
भृगुर्नाम महायोगी नित्यं सत्यपरायणः || ५३ ||
स कदाचित्समागत्य वरुणस्यान्तिकं स्वयम् ||
कृत्वा प्रदक्षिणं पूर्वं प्रणनामाथ दण्डवत् || ५४ ||
उवाच वचनं सम्यग्गंभीरं परमार्थदम् ||
अधीहि भगवन्ब्रह्म यदुपास्यं मुनिश्वरैः || ५५ ||
वरुणस्तमुवाचेत्थं पुत्रं सत्यपरायणम् ||
विजिज्ञासस्व तद्ब्रह्म तपसा नियमेन च || ५६ ||
तदेव परमं ब्रह्म सर्वलोकेषु विश्रुतम् ||
तपस्तप्त्वा भृतुः प्रेम्णा सिद्धमेव विबोधतः || ५७ ||
व्यनानादन्नमेवेदं ब्रह्मशब्दाभिलाषितम् ||
अन्नादेव हि भूतानि जायन्ते खलु सर्वदा || ५८ ||

प्. ३९) जातान्यन्नेन वर्धन्ते सर्वभूतानि नित्यशः ||
अद्यते सर्वभूतैश्च स्वयमन्नं महत्तरं || ५९ ||
अत्ति सर्वाणि भूतानि स्वयमेव महान्ति च ||
तस्मादन्नमिति प्रोक्तं मुनिभिः शंसितव्रतैः || ६० ||
एवमन्नमयं कोशं ज्ञाव्ता ब्रह्मेति वारुणिः ||
तस्मिन्नपीरतुष्टः सन् पुनः पितरमश्यगात् || ६१ ||
यथापूर्वं समभ्यर्च्य पितरं सत्यवादिनम् ||
अधीहि परमं ब्रह्म तात सत्यपरायण || ६२ ||
इत्युक्तस्तेन तत्पुत्रं बभाषे वरुणः स्वयम् ||
विजिज्ञासस्व तपसा प्राणो ब्रह्मेति पुत्रक || ६३ ||
तपस्तप्त्वा भृगुः श्रीमान् प्राणो भ्रह्मेत्यबोधि सः ||
? यथापूर्वं तपस्तप्त्वा मनो ब्रह्मेत्यबोधि सः || ६४ ||
तत्राप्यपरितुष्टः सन् यथापूर्वं तपोग्रहीत् ||
विज्ञानमेव ब्रह्मेति निश्चिकाय माहामतिः || ६५ ||
असंतुष्टस्तथाज्ञानात् पुनः पितरमुक्तवान् ||
विज्ञानमेव ब्रह्मेति तात बुद्धं मयाऽधुना || ६६ ||
तस्मान्न मेऽस्ति संतोषो न ज्ञातं ब्रह्म शाश्वतम् ||
अतो ब्रूहि परं ब्रह्म येन तुष्याम्यहं प्रभो || ६७ ||
एवमुक्तः स पुत्रेण पिता वचनमब्रवीत् ||
आनंद एव ब्रह्मेति जगज्जन्मादिकारणम् || ६८ ||

प्. ४०) आनंदाब्धिघनीभूतं शरीरं परमेशितुः ||
आनंदविग्रहः श्रीमान् शिवः परमकारणम् || ६९ ||
शिवार्धविग्रहे देवी भासते या महत्तरा ||
स्वाभाविकी ज्ञानरूपा बलरूपा क्रियात्मिका || ७० ||
आत्मभूता हि देवस्य सर्वान्तर्यामिनः प्रभोः || 
सा कल्याणगुणैर्दिव्यैर्निगुढा परमेश्वरी || ७१ ||
तदंशभूता परकृतिः प्रपंचपरिणामिनी ||
आकाशशब्दवाच्या सा देवी गिरिवरात्मजा || ७२ ||
सा स्याद्य एष आकाश आनंदो ब्रह्मलक्षणः ||
को ह्येवान्याच्च कः प्राण्यादित्यादिश्रुतिबोधितः || ७३ ||
योगेनाकाशशब्दोऽयं व्याचष्टे गिरिकन्यकाम् ||
ब्रह्माकाशशरीरं हि शिवेशानादिशब्दितम् ||
इत्युक्त्वा वरुणः श्रीमान् मोदयामास पुत्रकम् || ७४ ||
तस्मात्पंचसु कोशेषु बाह्यान्नमय ईरितः ||
तस्य संस्कारकरणात्का शुद्धिरुपजायते || ७५ ||
सुरापूरितभांडस्य बाह्यप्रक्षालनादिना ||
सुऽऽद्धिः संजायते का वा वदत ब्राह्मणोत्तमाः || ७६ ||
तदन्तरस्य जीवस्य कार्या शुद्धिर्महत्तरैः || ७७ ||
सिद्धा सा हि विशुद्धिर्मे लिंगधारणदीक्षया ||
गुरुणा मस्तके हस्ते निक्षिप्त् ज्ञानरूपिणा || ७८ ||
निर्दग्धं कारणांगं मे तमोरूपं महत्तरम् ||
तत्रत्या च कला शैवी भावगम्या ततो ऽभवत् || ७९ ||
भावस्य चित्तजन्यत्वान्मनोगम्या कला परा ||
सर्वेंद्रियसनाथत्वान्मनसो ब्राह्मणोत्तमाः || ८० ||
सर्वेंन्द्रियैः सह प्राणैर्नष्टप्रायं मनोऽभवत् ||
नष्टे मनसि मे प्राणा नष्टा वायुस्वरूपिणः || ८१ ||
प्राणवर्गेप्रणष्टे तु स्थूलदेहस्तथाऽभवत् ||
स्थूलसूक्ष्मशरीरस्य कारणं भूतपंचकम् || ८२ ||
निवातदेशनिर्दग्धपटवत्परिभासते ||
शुक्लशोणितसंजन्यं शरीरं भौतिकं मम || ८३ ||
ततो गुरुर्महायोगी कृपावानमितद्युतिः ||
पृथ्वीस्थाने नकारं च लिंगमाचारसंज्ञकम् || ८४ ||
जलस्थाने मकारं च गुरुलिंगं महत्तरम् ||
तेजःस्थाने शिकारं तु शिवलिंगं च शाश्वतं || ८५ ||
वाकारं पवनस्थाने चरलिंगं शिवात्म्कम् ||
वियत्स्थाने यकारं च लिंगं प्रासादसंज्ञकम् || ८६ ||
प्रणवं चात्मनः स्थाने महालिंगं तु चिन्मयम् ||
कृत्वा मंत्रमयं देहं ससर्जान्यं स्वशक्तिः || ८७ ||
अतो मंत्रमयस्यास्य 

प्. ४२) लैंगिकस्य द्विजोत्तमाः ||
प्राकृतस्येव संस्कारमेनं नांगीकरोम्यहम् || ८८ ||
वृत्तं || 
इत्युक्त्वा बसवेश्वरस्तु मुनिभिः श्लाघीयमानः परम् वाक्यं 
वाक्यविदग्रणीः सुरुचिरं शैवप्रमोदावहं ||
प्रालेयाचलतुल्यधैर्यकलितस्तस्मिन् स्थितः सस्मितो 
दन्ताल्युद्गतकान्तिसंचयपरिभ्राजद्दिगंतः क्षणम् || ८९ ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवेश्वरस्पुराणे 
स्कंदागस्त्यसंवदे कर्मनिरासो नाम पंचमोऽध्यायः ||

प्. ४३) षष्ठोऽध्यायः 
श्रीगुरुभ्यो नमः 

|| अगस्त्य उवाच ||

ततः किमकरोद्बालो धैर्यवान् बसवेश्वरः ||
षडानन महाभाग तन्मे ब्रूहि समासतः || १ ||
कुमार उवाच ||
एवमुक्त्वा ततो बालः क्षणमेवं व्यचिन्तयत् ||
तातो मे दुष्टहृदयः पाषंडाचारतत्परः || २ ||
सर्वदा वशमापन्नो ब्राह्मणानां दुरात्मनाम् ||
मया संबोध्यमानोऽपि नूनं नैव निवर्तते || ३ ||
अत्यंतमूर्खहृदयः पापकर्मैकतत्परः ||
तथापि बोधयिष्यामि सन्मार्गं तु शुभप्रदम् || ४ ||
इति संचिन्त्य मनसा ब्राह्मणान प्रत्यभाषत ||
इतिहासं प्रवक्ष्यामि श्रुणुत ब्राह्मणोत्तमाः || ५ ||
यस्य श्रवणमात्रेण नाशमाप्नोति किल्बिषम् ||
पुराऽश्वलायनो नाम मुनिः परमधार्मिकः || ६ ||
अधीत्य चतुरो वेदान् सर्वांगैश्च समन्वितान् ||
विरुद्धवाक्यश्रवणाद्विषण्णहृदयोऽभवत् || ७ ||
ततः स चिन्तयामास केन वै तन्निवार्यते ||
अनेकशाखासंभिन्ना वेदा ब्राह्मणसंस्थिताः || ८ ||
सत्यलोकं गमिष्यामि पितामहदिदृक्षया || 
एवं संचिन्त्य मनसा ब्रह्मलोकमवाप सः || ९ ||
ततश्चतुर्मुखं दृष्ट्वा मुनिभिः परिवेष्टितम् ||
साष्टांगं प्रणिपत्याशु तुष्टाव 

प्. ४४) विविधैः स्तवैः || १० ||

ततः पप्रच्छ धातारं रहस्यं स्वात्मनि स्थितम् ||
अधीहि भगवन् ब्रह्मन् ब्रह्मविद्यां सनातनीम् || ११ ||
सेव्यमानां सदा सद्भिर्निगूढां श्रुतिपंजरे ||
ययाऽचिरात्सर्वपापं व्यपोह्य चतुरानन || १२||
परात्परं तु पुरुषं विद्वानेति महत्तरम् ||
तस्मै प्रोवाच मुनये भगवांश्चतुराननः ||१३ ||
श्रद्धाभक्तिध्यानयोगादवेहीमां महत्तराम् ||
ज्योतिष्टोमादिकर्मौघैः प्रजया च धनेन च ||
न लश्यते ब्रह्मविद्या त्यागेन मुनिसत्तम || १४ ||
त्यक्त्वा समस्तकर्माणि मुनयो ब्रह्मवादिनः ||
प्राप्ताः पूर्वे ऽमृतत्वं तु शिवध्यानपरायणाः || १५ ||
नाकं हित्वाऽऽत्महृदयगुहामध्ये व्यवस्थितम् ||
सूर्यकोटिप्रतीकाशं विशंत्येतन्मुनीश्वराः ||
वेदवेदान्तविज्ञाननिश्चितार्था महत्तराः || १६ ||
काम्यकर्मपरित्यागः संन्यास इति कथ्यते ||
तद्योगाद्यतयः प्रोक्ताः शुद्धसत्वाशया जनाः || १७ ||
बृहत्वाद्ब्रह्मणत्वाच्च शिवो ब्रह्मेति कथ्यते ||
सूर्यकोटिप्रतीकाशश्चंद्रकोटिसुशीतलः ||
अर्धमात्रात्मकः श्रीमान् सोमलोक इतीरितः || १८ ||
ब्रह्मांडस्योर्ध्वभागे तु दीप्यमानो निरामयः ||
ब्रह्मलोक इति प्रोक्तः सोऽयं लोको महामुने || १९ ||

प्. ४५) विश्वाकारेण या शक्तिः परिणाममुपैति हि ||
प्रकृतिः सां परेत्युक्ता मुनिभिः शंसितव्रतैः ||
अथवा परशब्देन ब्रह्माऽपि परिगीयते || २० ||
तदन्तकाले संप्राप्ते परस्मादमृताच्छिवात् ||
लोके विज्ञानिनः सर्वे परिमुच्यन्ति बन्धनात् || २१ ||
भविसंसर्गरहिते विविक्ते च सुखावहे ||
सुखासनस्थितः सिद्धः समग्रीवाशिरोऽङ्गवान् || २२ ||
विरजानलजं भस्म गृहीत्वाऽत्यन्तपावनम् ||
अग्निरित्यादिभिर्मंत्रैः सप्तभिश्चाभिमंत्रितम् || २३ ||
शरीरोद्धूलनं कृत्वा त्रिपुंड्रस्य तु धारणम् ||
रुद्राक्षधारणं चैव षडक्षरजपस्तथा || २४ ||
धृतेष्टलिंगपूजा च संस्कारः परिकीर्तितः ||
अत्याश्रम इति ख्यातो मुनिभिस्तत्वदर्शिभिः || २५ ||
अत्याश्रमस्थः सकलानींद्रियाणि प्रयत्नतः ||
निरुध्य स्वीयंमाचार्यं भक्त्या संप्रणमेद्बुधः || २६ ||
हृत्पुंडरीकममलं रजोगुणविवर्जितम् ||
विशुद्धं पापराहित्याद्विशोकमतिनिर्मलम् || २७ ||
विचिन्तयेत्स्वहृदयं तस्य मध्ये महामुने ||
दहराभिधमत्यन्तसूक्ष्मं सुषिरमस्ति हि || २८ ||
तस्मिन्नचिन्त्यविभवमव्यक्तं परमाद्भुतम् ||
अनन्तरूपं सर्वेशं शिवं परमकारणम् || २९ ||

प्. ४६) परात्परतरं चैव महोऽपि महत्तरम् ||
अणोरपि महादेवमणीयांसं सितप्रभम् || ३० ||
मृत्युंजयमुदारांगं कालकूटविषाशनम् ||
अनन्तरूपमव्यक्तं शिवं परमकारणम् || ३१ ||
अतीतं शांतममृतं वेदानां कारणं परम् ||
आदिम्ध्यान्तरहितमेकं तच्छब्दबोधितम् || ३२ ||
अत्यन्त्विभवोपेतं चिदानंदस्वरूपिणम् ||
अरूपमद्वयं नित्यं शाश्वतं परमेश्वरम् || ३३ ||
उमासहायं विश्वेशं लोचनत्रितयोज्वलम् ||
सकलं परमेशानं नीलकंठमनीश्वरम् || ३४ ||
मुनिर्गच्छति तं ध्यात्वा पंचभूतैककारणम् ||
सुषुप्तिसाक्षिं सर्वस्मात्तमसः परतः स्थितम् || ३५ ||
स ब्रह्मा स शिवः प्रोक्तः स एवेंद्रः प्रकीर्तितः ||
स एवाक्षरसंज्ञश्च स एव परमस्वराट् || ३६ ||
स एव विष्णुरित्युक्तः स एव प्राणसंज्ञकः ||
कालः स एव सोऽग्निश्च चंद्रमाश्च स कथ्यते || ३७ ||
स एव सर्वं यद्भूत यच्च भव्यं सनातनम् ||
द्यात्वा तं मृत्युमत्येति नान्यः पन्था विमुक्तये || ३८ ||
आत्मानं सर्वभूतस्थं सर्वभूतानि चात्मनि ||
संपश्यन्मुदितो योगी 

प्. ४७) परब्रह्म निरामयम् || ३९ ||
विच्छिद्य सकलान् पाशान् याति नान्येन हेतुना ||
स्वीयमात्मानमरणिं प्रणवं चोत्तरारणिम् || ४० ||
कृत्वा ध्यानाख्यमथनदण्डं देव  महामुने ||
अत्यन्तमथनेनाग्निं प्रंज्वाल्यानन्यमानसः || ४१ ||
अविद्याख्यमहापाशं शिवभक्तो दहेत् पुमान् ||
कर्मणा पाशविच्छित्तिर्नास्ति नास्ति महामुने || ४२ ||
मायया मोहितात्मा सन्नधिष्ठाय कलेवरम् ||
करोति सकलं कार्यं चोदितस्तेन कर्मणा || ४३ ||
कान्ताऽन्नपानप्रमुख्यैर्भोगैर्जाग्रत् प्रतुष्यति ||
अतः स्वप्नेऽपि जीवोऽयं भोक्ता च सुखदुःखयोः || ४४ ||
स्वमायाकल्पिते विश्वे विचित्रे तैजसाभिधः ||
सुषुप्तिकाले सकले विलीने जीव एव हि || ४५ ||
तमोऽभिभूतः प्राज्ञाअऽऽख्योऽप्येत्ययं सुखरूपताम् ||
बहुजन्मार्जितानां हि सम्बंधात्पूर्वकर्मणाम् || ४६ ||
स एव जीवः स्वपितः प्रबुद्धो भवति क्षणात् ||
जीवः पुरत्रये यस्तु क्रीडते चिन्मयात्मकः || ४७ ||
विचित्रं सकलं जातं मनोवाचामगोचरम् ||
आधारं सर्वं

प्. ४८) लोकानां सदानंदैकविग्रहम् || ४८ ||
अखंडबोधं सर्वेशं पश्येत्स्वाभिन्नरूपिणम् ||
तस्मिन् पुरत्रयं चैव विलयं याति सर्वतः || ४९ ||
एतस्माज्जायते प्राणो मनः सर्वेन्द्रियाणि च ||
वियद्वायुस्तथा तेजो ह्यापः सर्वास्तथैव च || ५० ||
सर्वप्रपंचनिलया भूमिरत्यन्तविस्तृता ||
यदेतत्परमं ब्रह्म विश्व्स्यायतनं महत् || ५१ ||
सूक्ष्मात्सूक्ष्मतरं नित्यं तद्ब्रह्म त्वं त्वमेव च ||
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्त्यादि विश्वं यत्र प्रकाशते || ५२ ||
तद्ब्रह्माहमिति ज्ञात्वा सर्वबन्धैः प्रमुच्यते ||
त्रिषु धामसु यद्भोज्यं भोक्ता यश्च सनातनः || ५३ ||
भोगाश्च सर्ववस्तूनामन्नादीनां महामुने ||
साक्षी विलक्षणस्तेभ्यश्चिदात्माऽहं सदाशिवः || ५४ ||
एतच्च सकलं विश्वं जातं मययेव तत्वतः ||
मययेव स्थितिमायाति मयि नाशं समश्नुते || ५५ ||
अतोऽहमद्वयं ब्रह्म लक्षितं तत्पदेन तु ||
तदेवाहमिति ज्ञात्वा सर्वबन्धैः प्रमुच्यते || ५६ ||
लोके ह्यणुतरं यत्तु ततोऽहमणुरेव हि ||
महद्भ्यो वियदादिभ्यो ह्यहमेव परो महान् || ५७ ||
अशेषं विश्वमेतद्धि चाहमेव न संशयः ||
पुरातनो विशुद्धश्च पुरुषोऽहं हिरण्मयः || ५८ ||
ईशोऽहं शिवरूपोऽहमभिन्नोऽहं 

प्. ४९) सदाशिवात् ||
पाणी पादौ च मे न स्तो ह्यचिन्त्योऽद्भुतशक्तिमान् || ५९ ||
अचक्षुरेव पश्यामि कर्णहीनः शृणोम्यहम् ||
विविक्तदेहः सकलं जानाम्येव चराचरम् || ६० ||
वेत्ता मम न कोऽप्यस्ति चित्स्वरूपः सदाशिवः ||
अनेकैर्वेदसंघैश्च वेद्योऽहं तु न चापरः || ६१ ||
अहमेव हि वेदान्तकर्ता वेदान्तविन्मुने ||
न मे पुण्यं च पापं च मम नाशो न विद्यते || ६२ ||
मम जन्म शरीरं वा नेंद्रियाणि मतिस्तथा || 
न मे भूमिर्न चापोऽपि तेजो वायुश्च मे न हि || ६३ ||
न चाम्बरं च दिक्कालो मनो मम न विद्यते ||
एवं गुहाशयं साम्बं विदित्वा परमेश्वरम् || ६४ ||
निष्कलं निष्क्रियं शान्तं सर्वभेदविवर्जितम् ||
समस्तसाक्षिभूतं च विश्वातीतं निरामयम् || ६५ ||
प्रयाति परमेशानं सदानन्दैकविग्रहम् ||
एतद्विद्याभिगमने कारणं शतरुद्रियम् || ६६ ||
योऽधीते शतरुद्रीयं सोऽग्निपूतो भवेत्पुमान् ||
सुरापानोदितात्पापाद्ब्रह्महत्योदितादपि || ६७ ||
गुरुतल्पोपगमनात् पूतो भवति मानवः ||
तस्माद्विभूतिसंपन्नो भस्मशययामुपेयिवान् || ६८ ||

प्. ५०) श्रीमत्पंचाक्षरीमंत्रं प्रणवेन षडक्षरम् ||
ध्यायमानो महामंत्रं शिवलिंगार्चने रतः ||
मोक्षश्रियमवाप्नोति नात्र कार्या विचारणा || ६९ ||
अतः कर्म परित्यागान्मोक्षमाप्नोति तत्त्वतः ||
द्विजाजामिति बालोऽयं बसवेशोऽब्रवीन्मुने || ७० ||
इति बसवकुमारस्याननओद्गीयमानम् ||
श्रवणकटु तदानीं ब्राह्मणानामदोषम् ||
सवनसदति विद्वद्गीयमानं हि सामामरवरनुतियोग्यं 
राक्षसानामिवासीत् || ७१ ||

 	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवेश्वरपुराणे 
स्वरूपग्रंथे षष्ठोऽध्यायः ||

प्. ५१) सप्तमोष्ध्यायः
कर्मनिरसनम्

अगस्त्य उवाच ||
एवं श्रीबसवेशेन प्रोक्तं वाक्यं महत्तरम् ||
तदाकर्ण्य सभामध्ये किमकुर्वन्त ते द्विजाः || १ ||
एतत्सर्वं महाभाग् विस्तरेण षडानन ||
सर्वज्ञस्त्वं ममाख्याहि कृपाचेन्मम सांप्रतम् || २ ||
स्कन्द उवाच ||
श्रुत्वैतद्ब्राह्मणाः सर्वे बसवेश्वरभाषितम् ||
पुनः प्रोचुर्दुरात्मानः संशयाविष्टमानसाः || ३ ||
ब्राह्मणा ऊचुः ||
बसवेश महाभाग सर्वशास्त्रार्थपारग ||
अनादिकालमारश्य वर्तते विश्वमिदृशम् || ४ ||
तत्र जाता महात्मानो व्यासाद्याश्च महर्षयः ||
किमेतद्धि न नानन्ति यत्त्वया परिभाषितम् || ५ ||
वैदिकानि तु वाक्यानि समस्तानि म्शामुने ||
भवदुक्तविरुद्धार्थं वदन्दि बसवेश्वर || ६ ||
अष्टवर्षं महाभाग ब्राह्मणस्तनयं परम् ||
पिता चोपनयीतैनं ततश्चाध्यापयीत वै || ७  ||
एवमेव श्रुतिः प्राह नान्यथा बसवेश्वर ||
जातकर्ममुखेष्वेषु कर्मसु ब्राह्मणस्य हि || ८ ||
कर्मोपनयनं श्रेष्ठं तत्त्यागात् पतितो भवेत् || 
कृतोपनयनः पूतो ब्रह्मचर्यं चरेद्ब्रही || ९ ||
अधीतवेदवेदांगः सर्वशास्त्रार्थपारगः ||
अनुज्ञातस्तु गुरुणा लभेद्गार्हस्थयमुत्तमम् || १० ||
गार्हस्थ्याच्च वनीभूत्वा वानप्रस्थस्तु संन्यसेत् ||
इत्येतद्वचनं श्रुत्वा ब्राह्मणानां सभान्तरे || ११ ||
प्राह गंभीरया वाचा प्रहसन्बसवेश्वरः ||
संन्यासाश्रयणादेतत्कर्मत्यागः परो मतः || १२ ||
संन्यासाश्रयणान्मर्त्यस्त्ववकीर्णी पतत्यधः ||
त्रिविधं वैदिदं कर्म चोदनालक्षणं परम् || १३ ||
नित्यं नैमित्तिकं काम्यं कर्म तत्तत्फलाश्रयम् ||
पश्वादिकामनां यत्तदधिकृत्य प्रवर्तते || १४ ||
स्वर्गकामो यजेतेति वाक्यप्राप्तानि यानि वै ||
उद्भिदादीनि कर्माणि काम्यानि कथितानि वै || १५ ||
तानि कर्माणि काम्यानि प्रोच्यन्ते वेदवित्तमैः ||
उपरागे नरः स्नायादिति नैमित्तिकं स्मृतम् || १६ ||
यावज्जीवबमग्निहोत्रं जुहोतीति वचः परम् ||
तदेतत्कर्म नित्यं स्याद्यावज्जीवपदश्रुतेः || १७ ||
तथैवाहरहः संध्यामुपासीतेतिवाक्यजम् ||
तदेतन्नित्यमित्याहुर्मीमांसान्यायकोविदाः || १८ ||
यावज्जीवपदं लिप्साकर्म नित्यत्वबोधकम् ||

प्. ५३) यावज्जीवमिदं कर्म करोमीति सभांतरे || १९ ||
संकल्प्य कर्मकर्ता यः सत्येव स्वस्य जीवने ||
प्रव्रजेद्यदि तत्त्यागादवकीर्णी भवेच्च सः || २० ||
वैधस्यकर्मणस्त्यागो विधिनैअ कृतो यदि ||
करिष्यति न पातित्यमिति चेत्तदसांप्रतम् || २१ ||
अतिरात्राख्यसवने षोडशग्रहणग्रहे ||
आम्नायवाक्यविहितं तत्रैतन्न्यायवर्तनम् || २२ ||
अंगीकृत्य पुरा कर्म तत्त्यजेद्यदि मध्यतः ||
अवकीर्णी स विज्ञेयः सर्वशिष्टैकदूषितः || २३ ||
अंगीकृत्य परित्यागादनंगीकरणं वरम् ||
एतदालोक्य मुनयो व्यासाद्याश्च महत्तराः || २४ ||
मौंजीव्रतं परित्यज्य मुनित्वं प्रतिपेदिरे ||
व्यासस्य जननादूर्ध्वं केनोपनयनं कृतम् || २५ ||
व्यासजन्म प्रवक्ष्यामि श्रुणुध्वं ब्राह्मणाधमाः ||
वसिष्ठस्य सुतः पूर्वं शक्तिर्नाम बभूव हि || २६ ||
तस्यासीत्तनयः श्रीमान् पराशर इति स्मृतः ||
तत्रासिद्धीवरसुता नौतारणपरायणा || २७ ||
पद्मपन्त्रविशालाक्षी कांचनांगी मनोहरा ||
कुचातिभारविनमन्मध्यदेशोपशोभिता || २८ ||
एकान्ते संस्थितां बालां निरीक्ष्य मुनिसत्तमः ||

प्. ५४) कंदर्पबाणसंभिन्नहृदयोष्भूत् पराशरः || २९ ||
मुहूर्तमात्रं संचिन्त्य तामुवाच मुनीश्वरः ||
त्वयाऽहं रन्तुमिच्छामि द्वीपेऽस्मिन्वरवर्णिनि || ३० ||
इत्युक्ता मुनिना बाला ह्रिया नतमुखी तदा ||
पराशरं मुनिश्रेष्ठं प्रत्युवाचाम्बुजेक्षणा || ३१ ||
कैवर्ततनया चाहं कन्या दुर्गंधसंकुला ||
दिवा भोगो ह्यसौ दोषः पथिकाश्च सहस्रशः || ३२ ||
आगमिष्यन्ति मार्गेण न रहस्यं मुनीश्वर ||
यथा वा वर्तते चित्तं भवतो हि तथा कुरु || ३३ ||
एवमुक्तस्तया योगी तं द्वीपं तमसाकुलम् ||
सुगंधयुक्तं तद्देहं चकार मुनिसत्तम्ः || ३४ ||
न हन्यते ते कन्यात्वं वरं दास्यामि ते प्रिये ||
इत्युक्त्वा मुनिशार्दूलः संगमं कृतवांस्त्या || ३५ ||
तदा जज्ञे महाभागः कृष्णद्वैपायनो मुनिः ||
कमंडलुधरः श्रीमानावृतो मृगचर्मणा || ३६ ||
हेमपिंगजटाजूटभ्राजन्मस्तकशोभितः ||
संजातमात्रः सहसा नमस्कृत्वा तदा तयोः || ३७ ||
ययौ देशान् महापुण्यांस्तपोनिधिसमाकुलान् ||
तस्योपनयनं केन कृतमेतन्ममोच्यताम् || ३८ ||
तथा हिमिगिरिप्रान्ते व्याधश्चोरो महानभूत् ||
धनलोभेन महता जघान ब्राह्मणान् बहून् || ३९ ||
दैवयोगेन तं देशं सप्तएते मुनयोऽगमन् ||

प्. ५५) तान्दृष्ट्वा तस्करः क्रूरः शरकोदण्डमंडितः || ४० ||
चर्मपाशासिकलितो गर्जन्नेवाययौ क्षणात् ||
आगत्य मार्गमावृत्य मुनीनामूर्ध्वरेतसाम् || ४१ ||
अतिष्ठत्क्रूरकर्माऽयं कालांजनसमद्युतिः ||
तदा तु मुनिसामर्थ्यात् पुण्यबुद्धिरजायत || ४२ ||
|| चोर उवाच ||
के यूयं मुनिशार्दूला भवच्छिष्योऽहमागतः ||
व्याधान्वये समुत्पन्नः कृपासत्यविवर्जितः || ४३ ||
बहुनोक्तेन मुनयः किमस्ति कुटिलात्मनः ||
भवत्संदर्शनेनाद्य स्मुत्पन्ना महामतिः || ४४ ||
ममाद्यतरणोपायं कारुण्याद्ब्रूत सत्वरं ||
सत्यं सत्यं पुनः सत्यं यूयं हि गुरुवो मम || ४५ ||
एवमुक्ता ऋषिवराश्चोरेण विपिनान्तरे ||
अनुग्रहं ततश्चक्रुर्दयया संप्लुतात्मकाः || ४६ ||
तदनुग्रहमासाद्य व्याधः क्रूरविचेष्टितः ||
वल्मीकिरिति विख्यातो मुनिर्मुनिनमस्कृतः || ४७ ||
बभूव च तदा तस्य संस्कारः केन वा कृतः ||
एवमन्ये महात्मनो हित्वोपनयनक्रियाम् || ४८ ||
तपस्वित्वमनुप्राप्ताः सन्ति भूमण्डले शुभे ||
तेषां तेजोविशेषेण ब्राह्मण्यं समुपस्थितम् || ४९ ||

प्. ५६) इतीव मम वऋत्तान्तं शिवो गिरिवरात्मजा ||
नारदाद्या महात्मनो विन्दन्ति परमार्थः || ५० ||
अतो नांगीकरोम्येतत्कर्मोपनयनाभिधम् ||
ततश्चोद्वीक्ष्य पितरं बांधवासक्तमानसम् ||
विनिर्ययौ सभादेशाद्व्याधमध्यान्मृगो यथा || ५१ ||
इत्युक्त्वा कनकाचलप्रतिनिधिर्धैर्येण दिव्यः पुमान् ||
पित्रांदिस्वजनेषु हार्दजनितां त्यक्त्वा परां विक्रियाम् ||
गन्तुं देशिकसंनिधिं च मनसा निश्चित्य तूर्णं ययौ ||
हित्वा बर्बुरभूरुहान् शुक्र एव प्राप्तो रसलं परम् || ५२ ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे कर्मनिरसनं नाम 
सप्तमोऽध्यायः ||

प्. ५७) अथ अष्टमोऽध्यायः
|| बसवेश्वरवियोगिन ब्राह्मणकृत दुःखवर्णम् ||

बसवेशविवाहः संगमेश्वरदर्शनं च ||
अगस्त्य उवाच ||
ब्राह्मणानां सभां हित्वा निर्याते बसवेश्वरे ||
किममुर्वंस्तदा सभ्याः कर्ममार्गरता द्विजाः || १ ||
स्कंद उवाच ||
तस्मिन्बाले विनिर्याते सा सभा न व्यरोचत ||
वनी वसन्तहीनेव नानाशुकपिकोज्वला || २ ||
रुरुदुःकेचननात्यन्तं केचित्तूष्णीं व्यवस्थिताः ||
केचिद्विसमयमापन्नाः केचिच्चिन्तासमाकुलाः || ३ ||
केचिच्चक्रुनमस्कारं केचिद्बद्धाञ्जलिं ददुः ||
ददृशुः केचिदित्थं हि बसवेश्वरसूक्तिभिः || ४ ||
बसवेशो महातेजा विनिर्गत्य सभान्तरात् ||
फणिहारिमहाभक्तभवनं वृषभध्वजम् || ५ ||
दृष्ट्वा विवेश भक्तेन तेनार्चितपदद्वयः ||
वीरमाहेश्वरान्नत्वा तत्रास बसवेश्वरः || ६ ||
तस्योपनयनं द्रष्टुं बसवेश्वरमातुलः ||
बलदेव इति ख्यातो धर्मात्मा समुपस्थितः || ७ ||
स्वप्ने संनिहितस्तस्य सम्गमेशो महाप्रभुः ||
बलदेव महाबाहो रहस्यं ते ब्रवीम्यहम् || ८ ||
न हि केवलमर्त्योऽयं भागिनेयस्तवानघ ||
शिवपारिषदश्रेष्ठो नंदिकेशो महत्तरः || ९ ||
कुतश्चित्कारणाज्जातः स्वसुर्गर्भात्तिवाधुना ||

प्. ५८) तस्य या महिषी पूर्वं सुयशा नाम सुंदरी || १० ||
तव सा पुत्रिका जाता गंगाम्बा लोकपावनी ||
तां प्रयच्छ महाभाग बसवेशाय धीमते || ११ ||
इत्युक्त्वान्तर्दधे तूर्णं कूडलीसंगमेश्वरः ||
बसवेश्वरमासाद्य स्वप्ने किंचिदभाषत || १२ ||
भो भोः शिष्य महाप्राज्ञ बसवेश महामते ||
मातुलः प्रातरागत्य यत्तु वक्ष्यति तच्छ्रुणु || १३ ||
बसवेश्वरमित्युक्त्वा संगमेशस्तिरोदधे ||
ततः प्रातः समुत्थाय बसवेश्वरमातुलः || १४ ||
भागिनेयान्तिकं गत्वा बभाषे विनयान्वितः ||
बसवेश महाबुद्धे ममैतद्वचनं श्रुणु || १५ ||
तवाहं हितमिच्छामि तस्मान्मद्वचनं हितम् ||
दास्यामि पुत्रिकां तुभ्यं बालां त्रैलोक्यसुंदरीम् || १६ ||
अस्मिन्नर्थे संगमेशः साक्षी नान्योऽस्ति कश्चन ||
इत्युक्त्वा गाढमालिंग्य भागिनेयमरिंदमः || १७ ||
बलदेवो ययौ तूर्णं विवाहोत्सवतत्परः ||
तदाश्रीसंगमेशो ऽपि बलदेवसुतां विभुः || १८ ||
पार्वत्यासहितः शंभुः शिवदीक्षावतींव्यधात् ||
लिंगधारणमस्याश्च चक्रे कंठे महेश्वरः || १९ ||
पंचाक्षरी जजापास्याः कर्णयोर्गुरुरूपकः ||
वृत्तान्तं बसवः श्रुत्वा गंगाम्बायाः शिवोक्तितः || २० ||
हर्षमाप स्वयं स्वस्रासह नागाम्बया तदा ||
आहूतो बलदेवेन विवाहार्थं शिवाज्ञया || २१ ||

प्. ५९) ततस्तु बसवेशोऽपि स्वस्रा नागाम्बयासह ||
वयस्यैः कतिभिर्युक्तो बलदेवान्तिकं ययौ || २२ ||
बाह्योद्यानवरे रम्ये तिष्ठन्तं बसवेश्वरम् ||
इन्द्रमुख्याश्च दिक्पाला भूषयामासुरञ्जसा || २३ ||
सौवर्णरत्नखचितं किरीटं पाकशासनः ||
तनूनपात्प्रदत्तानि चांगुल्यामरणानि च || २४ ||
वैवस्वतप्रदत्ते द्वे सरत्नकटदे तथा ||
राक्षसेन समानीतां कंठमालां महोज्ज्वलाम् || २५ ||
वरुणेन समानीतमंगदद्वितयं तथा ||
पवनेन समानीतं मुक्ताहारचतुष्टयम् || २६ ||
राजराजप्रदत्तानि कुंडलान्युज्वलानि  च ||
अनर्घ्यरत्नस्थगितमैशानं कटिसूत्रकम् || २७ ||
रत्नमेकं भालदेशे दधौ श्रीबसवेश्वरः ||
चंद्रप्रकाशसदृशं दधौ कौशेयमुत्तमम् || २८ ||
चंद्रःस्वकान्तिनिचयं तन्मुखेच व्यचिक्षिपत् ||
दिव्यैराभरणैरेवं भूषितो बसवेश्वरः || २९ ||
ऐंद्रमैरावतं नागमारुरोह वरस्तदा ||
ततः कुबेरमाहूय दानकर्मण्ययोजयत् || ३० ||
देवेन्दो वेत्रहस्तः सन्नतिष्टत्तत्पुरस्तदा ||
विष्णुः परमहर्षेण चचार पुरतः प्रभोः || ३१ ||
चतुर्मुखः स्वयं साक्षात्सेवाकर्माकरोत्तदा ||
देवदुदुभयो नेदुर्ननृतुश्चाप्सरोगणाः || ३२ ||
मन्दारकल्पवृक्षोत्थपुष्पमालोपशोभितम् ||

प्. ६०) वरमानेतुकामः सन् बलदेवः प्रहर्षितः || ३३ ||
कस्तूरीलेपसम्फुल्लमुक्ताचूर्णविराजितात् ||
ध्वजाग्रपटसंछायनिषण्णगणिकोज्ज्वलात् || ३४ ||
गंगातरंगस.क्म्काशतूर्यघोषसमुज्ज्वलात् ||
नानातोरणसंघातानानामंगलशोभितात् || ३५ ||
सुगंधवासिताद्दिव्यकलशादर्शकात् स्त्रियः ||
बीज्जलं पुरतः कृत्वा निर्ययुः स्वपुरांतरात् || ३६ ||
तदा महोत्सवं वक्तुं शेषोष्प्यक्षमतां गतः ||
पुरा हिमवतः प्ष्ष्ठे शिवपाणिग्रहो यथा || ३७ ||
तथा महोत्सवो जातो मनोवाचामगोचरः ||
लक्ष्मीवाणीशचीमुख्या अनसूयानलायिका || ३८ ||
योगिन्योऽरुन्धतीमुख्याः पतिव्रतपरायणाः ||
भस्मरुद्राक्षभूषांगाः कुंकुमालंकृताः स्त्रियः || ३९ ||
शिवलिंगधराः शैवव्रतस्थाः शिवलक्षणाः ||
शिवलिंगधराः सर्वे ब्रह्मविष्ण्वादयः सुराः || ४० ||
मनुष्यरूपसंछन्ना भस्मोद्धूलितविग्रहाः || 
सेवां तु बसवेशस्य स्वानुगुण्येन चक्रिरे || ४१ ||
श्वशुरेण प्रहर्षेण प्रत्युद्यातो वरस्तदा ||
आयातः पुरमार्गेण पौरैः सर्वैर्निरीक्षितः || ४२ ||

प्. ६१) आगच्छन्तं वरं श्रेष्ठं दृष्ट्वा पौराः प्रहर्षतः |
ववंदिरे प्रणेमुस्तं पुरुषास्ते स्त्रियोऽखिलाः || ४३ ||
गंगाबयाऽनया साध्व्या पुरा पुण्यं तु किं कृतम् ||
अयं वपुर्धरः साक्षात्पंचबाणो न चापरः || ४४ ||
जयन्तो माधवः श्रीमान नलो वा नलकूबरः ||
गंगाम्बया तपस्तप्तं पूर्वजन्मनि दुष्करम् || ४५ ||
एवं पौरजनोक्तानि संशृण्वन् बसवेश्वरः ||
बलदेवस्य निलये गजादवततार सः || ४६ ||
दत्तहस्तो ऽथ महता विष्णुना दैत्यजिष्णुना ||
वैत्रहस्तैश्च दिक्पालैः कृतमार्गः शनैः शनैः || ४७ ||
कक्ष्यान्तराण्याविवेश बलदेवस्य धीमातः ||
शिवलिंगधरास्तत्र वनिताश्च पतिवरताः || ४८ ||
लालैरवाकिरन् पुष्पैरक्षतैः शुभदाकैः ||
स्वस्तिवाचननान्द्यादीन् देवताराधनानि च || ४९ ||
रक्षाबंधनमुख्यानि कर्माणि विविधानि च ||
सांकुरारोपणं दिव्यं चकारगुरुसत्तमः || ५० ||
फलपल्लवसंशोभिविचित्राम्बरभूषणैः ||
तोरणैर्मुकुरैर्दिव्यैः कलशैर्वज्रनिर्मितैः || ५१ ||
नानारत्नप्रभादीप्ते चतुःस्तंभैर्विशोभिते ||
सुरम्ये मंटपे सर्वैरलंकारैर्विभूषिते || ५२ ||
तत्र सौवर्णरत्नादिखचितायां समंततः ||

प्. ६२) चंद्रकांतशिलारम्यवेदिकायां यथाविधि || ५३ ||
कृत्वा रुद्रावाहनानि बलदेवेन् धीमता ||
बोधितो गुरुवर्यस्तु सद्योजातादिकान्मुदा || ५४ ||
कलशांभस्थापयत्तत्तन्मंत्रैर्वैदिकलौकिकैः || 
सुवासिनीभिः सर्वाभिर्गीतं गाथानुबंधकम् || ५५ ||
विस्तृतं नृत्यगीतादिवाद्यारावविशोभितम् ||
मंगलाष्टकसंबोधमाहेश्वरगणैस्तदा || ५६ ||
वरपूजा कृता तत्र काले बंधुसमन्वितः ||
बलदेवो महाभक्त्या पूजयामास तत्वतः || ५७ ||
बसवेशं महापूज्यं ज्वलन्तं शैवतेजसा ||
नम्स्कृत्य ततो देवभक्तानुज्ञानुसारतः || ५८ ||
सालंकारां सुवेषाढ्यां गंगांबा लोकपावनीम् ||
इमां कन्यां प्रदास्यामि शंभुरूपाय सांप्रतं || ५९ ||
वेदिमध्योपविष्टाय बसवेशाय धीमते ||
तुभ्यं भक्त्या मया दत्तां बालां त्रैलोक्यसुंदरीम् || ६० ||
गृहाणेमामिति प्रोच्य संकल्ल्पं गणसन्निधौ ||
सगुडं जीरकं सम्यक् प्रोक्षितं कृतवांस्तदा || ६१ ||
मालिकाधारणं तत्र कृत्वाऽऽदौ वरयोस्तदा ||
बलदेवो महातेजाः कारयामास तत्वतः || ६२ ||
कन्याऽञ्जल्युपरिस्थेतु वरञ्जलितले स्वयम् ||
दक्षिणापूर्वकं बिल्वदलं चाक्षरसंयुतम् || ६३ ||
फलं निक्षिप्य हस्ताभ्यां गृहीत्वा क्षीरगोघृतैः ||
पूर्णं कलशमादाय सपत्न्या परितोषितः || ६४ ||

प्. ६३) बलदेवो महाभद्रो धारासंकल्पपूर्वकम् ||
ददौ बसवराजाय गंगांबां सुमुखीः तदा || ६५ ||
मुहूर्ते लक्षणोपेते यथाशास्त्रे महभत्तरे मांगल्यधारणं कंठे 
कृतवान् बसवेश्वरः || ६६ ||
यदुक्तं गुरुणा पूर्वं तथा ब्रह्माऽकरोत्स्वयम् ||
देवदुंदुभयो नेढुः पुष्पवृष्टिः पपात च || ६७ ||
कल्पवृक्षप्रसूनानि ववर्षुर्देवतागणाः ||
ततश्चतुर्मुखः साक्षात् परमेशाज्ञया पुनः || ६८ ||
गंगाम्बिकाकरग्राहं बसवेशं ततः स्वयम् ||
प्रणम्य दण्डद्भूमौ तुष्टाव विविधैः स्तवैः || ६९ ||
*तत्काले धनदो हृष्टो विचित्राम्बरभूषणैः ||
धनैर्धान्यैर्विचित्रैश्च फलैः पुष्पैर्मनोहरैः || ७० ||
तोषयामास बसवं सर्वेषां पुरवासिनाम् ||
देवानामपि दानानि यथेच्छं कृतवांस्तदा || ७१ ||
वाद्यगीतप्रसंगैश्च नटनासक्तमानसाः ||
गणिका ननृतुर्नृत्यं रंभोर्वश्यादयस्तदा || ७२ ||
नाकबल्याख्यकर्माणि कृतानि हि चतुर्थके ||
दिने हरिद्रया मिश्रवारिणा स्नानमाचरत् || ७३ ||

प्. ६४) पाणिग्रहोत्सेवजाते बसवेशो महामतिः ||
दावनुज्ञां दिक्यालप्रमुखानां दिवौकसाम् || ७४ ||
ततः स्वयं मासमेकमुवासश्वशुरालये ||
स्वाचार्यं द्रष्टुकामः सन् संगमेशं महेश्वरम् || ७५ ||
चकार बसवेशस्तु मतिं मतिमतां वरः ||
अनुज्ञातस्ततो हर्षाच्च्वशुरेण महात्मना || ७६ ||
स्वस्रा नागाम्बया सार्धं वध्वा गंगाम्बया तदा ||
अनेकभक्तसंघैश्च सहितः प्रययौ वरः || ७७ ||
ततो योजनदूरस्थे संगमेशालये परे साष्टांगं दंडवद्भूमौ 
प्रभणंसीद्भक्तितत्परः || ७८ ||
नानाऽऽगमस्थैर्वाक्यौघैराचार्यं संस्तुवन् मुदा ||
आचार्यस्य पुरं रम्यं प्रविवेश दृढव्रतः || ७९ ||
यत्र स्थिताश्च तरवो सर्वे रुद्राक्षभूरुहाः ||
यत्र जाता लताः सर्वाः सञ्जीवनलता मताः || ८० ||
यत्र स्थिता गणाः सर्वे शैवागमविशारदाः शिवलिंगार्चनोद्युक्ता 
भस्मोद्धूलितविग्रहाः || ८१ ||
त्रिपुंड्रधारणोत्कंठा धृतरुद्राक्षमालिकाः लिंगांगस्थलतत्वज्ञाः 
शैवव्रतपरायणाः || ८२ ||
नार्यः पतिव्रताः सर्वा गुरुशुश्रूषणोत्सुकाः ||
शिवभक्तार्चनोत्कंठाः शैवलांछनधारिणः || ८३ ||
यत्र सिद्धाश्रमे व्याघ्रभाल्लूकाद्या न घातुकाः दुर्बलांश्च न 
हिंसन्ति सर्वे धर्मैकतत्पराः || ८४ ||

प्. ६५) सिद्धाश्रममनुप्राप संगमेशालयं परम् ||
संगमेशोऽपि सहसा गुरुमूर्तिधरः परः || ८५ ||
शिष्यं समागतं शांतं शैवधर्मपरायणम् ||
प्रत्युज्जगाम दयया बसवेशं सभार्यकम् || ८६ ||
यद्रूपमास्थितः पूर्वं दीक्षार्थं तु समागतः ||
तादृशं रूपमास्थाय शिष्यं प्रत्युज्जगाम तम् || ८७ ||
गुरुं श्रीसंगमेशानं दृष्ट्वा बाष्पाम्बुभिः सह ||
साष्टांगं प्रणिपत्याशु स्तुत्वा बहुविधैः स्तवैः || ८८ ||
हर्षगद्गदवाक्यौघैः सहितो बसवेश्वरः ||
गुरुणा संगमेशेन स्वस्रा च सह भार्यया || ८९ ||
संगमेशालयं प्राप्य शिवभक्तैरनेकशः ||
उवास कतिचिन्मासान् गुरुशुश्रूषणे रतः ||
त्रिसंध्यं वन्दयन्भक्त्या गुरुपादाम्बुजद्वयम् || ९० || वृत्तं ||
इति बसवकुमारं वीक्षितुं चागतास्ते शिवपदयुगसेवां 
द्रष्टुमुत्कंठया च ||
शिववदनसरोजोद्गीतशास्त्रार्थजातं घटभव विदिताः संतस्थिरे तत्र 
हृष्ताः || ९१ ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे कुमाररागस्त्यसंवादे 
बसवेशगंगाम्बिकाविवाहसंगमेश्वरदर्शनं नामाष्टमोऽध्यायः 
||


प्. ६६) अथ नवमोऽध्यायः 
|| पट्टाभिषेककथाविलासः ||

अगस्त्य उवाच ||
शिवपुत्र महाभाग सर्वशास्त्रार्थपारग ||
तारकप्रमुखाशेषरक्षोगर्वनिवारण || १ ||
ततः किमभवत्तस्य बसवेशस्य धीमतः ||
वर्तनं यादृशं तद्धि समासेन वद प्रभो || २ ||
षडानन उवाच ||
बसवेश्वरवृत्तान्तं वक्ष्यामि शृणु तापस ||
बसवेशे महाप्राज्ञे संगमेशान्तिकास्थिते || ३ ||
महाव्याधिसमाक्रान्तो बलदेवोऽभवन्मुने ||
सर्वशास्त्रार्थतत्त्वज्ञः सर्वकार्यधुरंधरः || ४ ||
संपिड्यमानो रोगेण बलदेवो महामतिः ||
बिज्जलस्यान्तिकं गत्वा रहसीदम्भाषत || ५ ||
भो भो बिज्जल सर्वज्ञ नीतिशास्त्रपरायण ||
भवादृशो हि नान्योऽस्ति कार्याकार्यनिरूपणे || ६ ||
तथापि किंचिद्वक्ष्यामि यद्धि मे प्रतिभासते ||
दुरासदरुजाक्रान्तो न जीविष्ये न संशयः || ७ ||
तव साचिव्यकर्मेदं कर्तुं शल्को न चापरः ||
बसवेशकुमारोऽयं सर्वकार्यविशारदः || ८ ||
सर्वशास्त्रार्थतत्वज्ञः सूक्ष्मदृष्टिर्वराननः ||
गुरुशुक्रसमादिष्टनीतिकार्यविदग्रणीः || ९ ||
सूक्ष्मकार्यविचारज्ञः परमर्मविदुज्ज्वलः ||
स एव सचिवस्तेऽद्य भवतीतीह भासते || १० ||

प्. ६७) प्रेषयित्वाऽतिकुशलांस्त्वदाप्तान् मंत्रिसत्तमान् ||
तमानय महाराज सर्वं स्वस्थं भविष्यति || ११ ||
तस्मिन्मंत्रिवरे जाते वसुधा सफला भवेत् ||
बोधितो मंत्रिवर्येण बलदेवेन धीमता || १२ ||
बिज्जलः सर्वमालोच्य तथैव करवाण्यहं ||
प्रतिश्रुत्यानघान् सर्वान् कार्याकार्यविचक्षणान् || १३ ||
सूक्ष्मसंदर्शनान् शांतान् कौटिल्यपरिवर्जितान् ||
आहूय मंत्रिणो वृद्धान् प्राह गंभीरया गिरा || १४ ||
संगमेशान्तिके बालो धीरोदात्तः प्रतापवान् ||
ज्वलज्ज्वलनसंकाशः कोटिसूर्यसमद्युतिः || १५ ||
बसवेशो महाप्राज्ञं बसवेशं महामतिम ||
अनुनीय च यत्नेन ह्यानयध्वं मदन्तिके || १७ ||
इति तेन समादिष्टा मंत्रिणो ययुरञ्जसा ||
ते तु गत्वा महदेवं संगमेशं निरीक्ष्य च || १८ ||
तस्योत्सवं समाचक्रुर्यथाविधमविस्तरम् ||
तं प्रणम्य वृषेशानं मंत्रिणस्ते व्यनिज्ञपन् || १९ ||
ततस्त्वामंत्रितास्सर्वे राजाज्ञां मस्तके धृताः ||
आनेतुकामा देवेश त्वदन्तिकमुपागताः || २० ||

प्. ६८) महाराजान्तिकं शीघ्रं गच्छत्वमधुना प्रभो ||
इत्युक्त्वा बसवेशस्य रहसीदं बभाषिरे || २१ ||
बसवेश महाभाग श्वशुरस्ते दिवं गतः ||
बिज्जलोऽपि महाराजः मीर्तिसत्यप्रतापवान् || २२ ||
बलदेवाधिपत्ये त्वां निश्चिकायाभिषेचितुम् ||
तदादिष्टा वयं सर्वे त्वामानेतुं समागताः || २३ ||
आयाहि कृपया स्वामिन् सर्वरक्षाधुरंधर ||
इत्युक्त्वा बिज्जलेंद्रेण दत्तवस्त्रविभूषणम् || २४ ||
निवेद्य विनयोत्कर्षाद्धर्षमापुस्तदन्तिके ||
इति तेषां वचः श्रुत्वा समंगीकृत्य मानसे || २५ ||
बसवेशस्तदा तेभ्यः प्रत्युवाच यथोचितम् ||
मंत्रिवर्या महाभागाः शृणुध्वं वचनं मम || २६ ||
अनुल्लंघ्या शिवाज्ञा हि यत्काले यदुपस्थितम् ||
तत्काले तदनुष्ठेयमिति वृद्धमुखाछ्रुतम् || २७ ||
अतः प्रातः समुत्थाय गुरोराज्ञामवाप्य च ||
वयं सहैव गच्छामस्तिष्ठध्वमधुनाश्ह्रमे || २८ ||
विसृज्य मंत्रिणः सर्वान् बसवेशो महामतिः ||
एकाकी सत्यसंधश्च गुरुध्यानपरायणः || २९ ||
प्रविश्य च गुरोः स्थानमेतत्सर्वं न्यवेदयत् ||
संगमेशस्तदाकर्ण्य सर्वज्ञोऽप्यज्ञवत्स्वयम् || ३० ||
प्रहसन्निव संतुष्टो बभाषे बसवेश्वरम् ||
गच्छ गच्छ महाप्राज्ञ श्रीघ्रं त्वं बिज्जलान्तिकम् || ३१ ||

प्. ६९ ) मयोपदिश्यमानार्थं कदाचिन्न हि विस्मर ||
प्राणात्ययेष्पि संप्राप्ते मा त्यज त्वं महामते || ३२ ||
अंगीकृतं व्रतं सर्वं शैवं सर्वार्थदं परम् ||
मा कुरु त्वं प्रमादेन पंक्त्भेदं च नित्यशः || ३३ ||
भक्तसंप्रार्थितं सर्वं महार्घ्यमपि पुत्रक ||
विसृज्य लौभ्यं सर्वज्ञ तस्मै तद्देहि भूर्यपि || ३४ ||
विसृज्य शिवभक्तौघान् मा भुंक्ष्व त्वं कदाचन ||
लिंगार्चनव्रतं त्यक्त्वा व्रतान्यन्यानि मा कुरु || ३५ ||
हित्वा शैवान् महाभागान् भविनो माऽर्चय प्रभो ||
आशास्यमानं भक्तौघैर्दासभावेन देहि तत् || ३६ ||
भक्तादानात्परं नास्ति मोक्षकारणमुत्तमम् ||
भक्तानां संकटे प्राप्ते प्राणत्यागैककारणे || ३७ ||
त्वत्प्राणानपि संत्यज्य भक्तरक्षापरो भव ||
कुपिताञ्शिवभक्तांस्तान्माऽवमन्यस्व सर्वथा || ३८ ||
शिवभक्तामानेन श्रेयो नश्येन्न संशयः ||
प्रतिकूलेषु भक्तेषु शान्तस्त्वं भव सर्वदा || ३९ ||
न शान्तिसदृशं वस्तु त्रिषु लोकेषु विद्यते ||

प्. ७०) शान्तो दान्तस्तितिक्षुश्च मोक्षमार्गरतो भवेत् || ४० ||
शिवलिंगप्रसादे च प्रसादे देशिक्स्य च ||
चरमूर्तेः प्रसादे च पाराङ्मुख्यं च मा कुरु || ४१ ||
किमत्र बहुनोक्तेन शैवधर्मास्तु ये स्मृताः ||
प्रायश्चित्तं तद्विलोपे प्रसादस्वीकृतिर्मता || ४२ ||
अतः प्रसादवैमुख्यात्तपोहानिर्भविष्यति ||
स्थावरेष्वपि लिंगेषु यदा भ्रंशो विजायते || ४३ ||
साहाययं तत्र कुर्वीत यथा शक्त्यतिभक्तितः || 
तत्र प्रसादग्रहणं नेष्टं स्याल्लिंगधारिणाम् || ४४ ||
ये निंदिता गौतमेन महता च दधीचिना ||
दाक्षायण्या नंदिना च तथा चैवोपमन्युना || ४५ ||
वीरभद्रेण महताऽप्यगस्त्येन महात्मना ||
भृगुणा च कुमारेण विघ्नेशेन गणेश्वरैः || ४६ ||
कणादप्रमुखैः शप्ता योगिभिर्नारदादिभिः ||
तन्नेक्षेतार्चनाकाले बसवेश महामते || ४७ ||
गुरुणा निर्मितं लिंगात्परो गुरुः ||
जंगमानुग्रहेणैव तत्सामर्थ्यं गुरोः स्मृतम् || ४८ ||
अतः प्रतिदिनं वत्स जंगमानर्चयादरात् ||
देशिकस्य तनुं देहि लिंगस्य च मनस्तथा || ४९ ||
जंगमानां धनं देयमिति शास्त्रस्य निश्चयः ||

प्. ७१) स्थावरेषु च लिंगेषु न गृण्हीयात्प्रसादकम् || ५० ||
त्वमेव सूक्ष्मया दृष्ट्या शैवान् धर्मान् समाचर ||
एवमूचे संगमेशः शिष्टं प्रस्थापयस्तदा || ५१ ||
गुरोरनुग्रहं लब्ध्वा बसवेशस्तदा मुदा ||
प्रणम्य संगमेशं तं सपत्नीको वृषेश्वरः || ५२ ||
स्वस्रा नागाम्बया युक्तः प्रयातः सर्वसिद्धिदः ||
बुज्जलप्रेषितैः सर्वैश्चतुरंगबलैर्वृतः || ५३ ||
महान्तं गजमारुह्य ययौ श्रीबसवेश्वरः ||
दिनत्रितयगंतव्यं मार्गमागत्य बिज्जलः || ५४ ||
प्रत्युद्ययौ तदा तूर्णं बसवेशं महोज्ज्वलम् ||
अन्योन्यवाक्यसंरंभावभूतां वृषभूभुजौ || ५५ ||
उभावपि गजारुढौ बहुभूषणभूषितौ ||
अवरुह्य गजाभ्यां तु विजनं देशमास्थितौ || ५६ ||
तत्रोपविश्य राजाऽयं बसवेशमथाब्रवीत् ||
बसवेश महाप्राज्ञ शृणु मद्वचनं परम् || ५७ ||
बलदेवो यथा पूर्वं शशास पृथिवीमिमाम् ||
धर्ममार्गैकनिरतः शाठ्यकापट्यवर्जितः || ५८ ||
तथात्वमपि भो मंत्रिन् पालयेदं जगत्परम् ||
कोशागारमिदं सर्वं त्वदायत्तं न संशयः || ५९ ||
बलानि चतुरंगानि त्वदीयानि न संशयः ||
इमेऽपि मंत्रिवृद्धाश्च त्वदाज्ञाकारिणः सदा || ६० ||
बहुनाऽत्र किमुक्तेन रजा बसवेश्वर ||

प्. ७२) त्वदाज्ञया प्रवर्तेऽहं नात्र कार्या विचारणा || ६१ ||
बिज्जलेनैवमुक्तस्तु मुमोद बसवेश्वरः ||
राजाऽपि बसवेशश्च समागत्यातिहर्षितौ || ६२ ||
यथापूर्वं गजारूढौ चतुरंगबलैर्युतौ ||
देवेन्द्रगीष्पतीवोभौ शोभमानौ तदा परम् || ६३ ||
ततः कल्याणनगरं संप्राप्तौ राजमंत्रिणौ ||
स्वांतःपुरं ययौ राजा नानासंपत्समृद्धिमत् || ६४ ||
सकलैश्वर्यसंपन्नं सर्वमंगलकारणम् ||
बलदेवगृहं रम्यं विवेश बसवेश्वरः || ६५ ||
|| वृत्तं || तत्र श्रीबसवेश्वरः पुरजनान् द्र्ष्टुं समभ्यागतान् 
कांश्चित्स्वर्णविचित्रवस्त्रनिचयैर्वीटीप्रदनैर्बहून् ||
गंभीरैर्वचनैर्विभूषणचयैः संभावयंस्तां निशां निन्ये 
स्वल्पतरां कथाभिरनघैः शैवीभिरत्युज्ज्वलः || ६६ ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे पट्टाभिषेककथाविलासो नाम 
नवमोऽध्यायः ||

प्. ७३) अथ दशमोऽध्यायः 
|| श्रीगुरुभ्यो नमः ||

बिज्जलनीतिप्रबोधनम् || अगस्त्य उवाच ||
ततः प्रभातवेलायामुत्थितो बसवेश्वरः ||
प्रातःकृत्यं विधायाथ किं चकार वद प्रभो || १ ||
स्कन्द उवाच || अनेकमंत्रिभिः सार्धं चतुरंगबलैर्युतः ||
राजागारं ययौ तूर्णं राजा प्रत्युद्ययौ ततः || २ ||
बसवेशः समं राज्ञा विवेशास्थानमंदिरम् ||
अथोपविष्टं मंत्रीशं राजा वचनमब्रवीत् || ३ ||
बसवेश महाभाग तेजसाऽऽदित्यसंनिभ ||
शिवभक्तिः दृढीकर्तुमवतीर्णो महीतलम् || ४ ||
शैलादिरेव त्वं सत्यं नात्र कार्या विचारणा ||
नोचेत्तव महादेवः संगमेशः कृपानिधिः || ५ ||
आगत्य गुरुरूपेण कथं दिक्षां तव क्रियात् ||
पूर्वं तु बलदेवेन श्वशुरेण तवानघ || ६ ||
परामृश्य यथान्यायं मम राज्यं तु शासितम् ||
शाधि राज्यमिदानीं त्वं सर्वसंपत्समृद्धिमत् || ७ ||
कोशपूर्णा गृहाः सर्वे चतुरंगबलं तथा ||
इमे च मंत्रिणः सर्वे चिरकालमुपस्थिताः || ८ ||
त्वदीयमेतत्सर्वं हि नात्र कार्या विचारणा ||
असाधु सधु वा कार्यनालोच्य त्वयानघ || ९ ||
मया न क्रियते नूनमत्र साक्षी परः शिवः ||

प्. ७४) एतद्वचनमाकर्ण्य बसवेशः शनैर्हसन् || १० ||
प्रोवाच मधुरं वाक्यं महाराजसभान्तरे ||
देशदेशान्तरेभ्यस्तु शिवभक्ता मनस्विनः || ११ ||
मामुद्दिश्यागमिष्यन्ति तेषां त्वत्पुरवासिनाम् ||
जनानां कलहे प्राप्ते भक्तेष्वापादयंत्यघम् || १२ ||
तव क्रोधो हृदि भवेद्दुष्प्रधर्षाश्च ते स्मृताः ||
तेन व्याकुलितं सर्वं भवेद्राज्यं महीपते || १३ ||
कोशागारस्थितं द्रव्यं सर्वं बसवमंत्रिरात् ||
भक्तेभ्य एव प्रददौ नाना मणिगणोज्ज्वलम् || १४ ||
इतीर्ष्यया वदिष्यन्ति तवैते मंत्रिसत्तमाः ||
तेन जायते ते क्रोधो मयि दोषविवर्जिते || १५ ||
मम्यक्परीक्षणीयं तत्सहसा मा कुरु प्रभो ||
यद्यनानोचितं कार्यं करोषि प्रभुसत्तम || १६ ||
विगणयय च तत्सर्वं विनिवेद्य तव प्रभो ||
नाहं वसामि राज्येऽस्मिन् प्रतिश्रुतमिदं मया || १७ ||
बसवेशेनैवमुक्तो बिज्जलः प्रभुसत्तमः ||
तथैवाहं करिष्यामीत्येतद्वचनमब्रवीत् || १८ ||
समागत्य ततस्तूर्णं स्वगृहान् बसवेश्वरः ||
भक्तसंघैः प्रमुमुदे षट्स्थलज्ञानवित्तमैः || १९ ||
स कदाचित्सभामध्ये समासीनः शुचिस्मितः ||
भक्तप्रियतरं वाक्यमुवाच बसवेश्वरः || २० ||

प्. ७५) यद्यदिष्टं हि भक्तानां प्रार्थितं शैवसत्तमैः ||
दास्याम्यहं तत्तदर्थं लोभमोहविविर्जितः || २१ ||
न दास्ये यदि लोभेन भक्तैः संप्रार्थितं धनम् ||
संगमेशपदद्रोहपापोऽहं न संशयः || २२ ||
इति प्रतिश्रुतं वाक्यं श्रुत्वा देशांतरस्तिथाः ||
शिवभक्ता महात्मनो नानावर्णसमुद्भवाः || २३ ||
वृषध्वजा वृषारूढा भस्मोद्धूलितविग्रहाः ||
सुवर्णसूत्रसंशोभिस्वर्णपेटिविराजिताः || २४ ||
रुद्राक्षमालाभरणा रुद्रध्यानपरायणाः ||
केचिज्जटाधराः शंताः केच्चित्राम्बरावृताः || २५ ||
धृतकाषायकंथाश्च केचित्कौपीनधारिणः ||
प्राणलिंगार्चकाः केचिदिष्टलिंगैकतत्पराः || २६ ||
केचित्पंचाक्षरासक्ता मौनव्रतधराः परे ||
भविसंदर्शनाः केचित्केचिद्भविपराङ्मुखाः || २७ ||
एवं बहुविधा भक्ता नाना देशेष्.ववस्थिताः ||
कल्याणनगरं तूर्णमाययुर्भक्तसत्तमाः || २८ ||
दृष्ट्वा तानागतान् भक्तन् बसवेशो दृढव्रतः ||

प्. ७६) अर्घ्यपाद्यादिभिः सर्वैः पूनयामास भक्तितः || २९ ||
हृदालवालजनितां भक्तिकल्ल्ल्पलतां पराम् ||
शिवध्यानदृढोपघ्नां काम्यसिद्धिप्रदायिनीम् || ३० ||
चरपादाम्बुसंसेकाद्वर्धयित्वा मनोरमाम् ||
प्रसाददोहलं दत्वा फलितामकरोत्प्रभुः || ३१ ||
वृत्तम् || नानादेशसमागतान् शिवपदध्यानैकनिष्ठापरान् 
नानावर्णसमुद्भवान् शिवमुखोद्गीतागमज्ञानिनः ||
साक्षाच्छ्रीबसवेश्वरो गणमनः संकल्पितार्थप्रदस्त्वेतान् भक्तगणान् 
शिवेति च धिया संपूजयामास सः || ३२ ||

प्. ७७) इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे परमरहस्ये 
कुमारागास्त्यसंवादे बिज्जलनीतिप्रबोधनं नाम दशमोऽध्यायः ||

प्. ७८) अथ एकादशोऽध्यायः 
श्रीगुरुभ्यो नमः 

बसवेश्वरस्तुतिः || अगस्त्य उवाच || 
षडानन महाभाग भक्तत्राण परायण ||
भूयोऽपि श्रोतुमिच्छामि माहात्म्यं बसवेशितुः || १ ||
	कुमार उवाच || कामितार्थप्रदानेन राजयोग्योपचारकैः ||
अर्चयामास बसवः शिवभक्तान् दृढव्रतान् || २ ||
अष्टांग्योगनिरतान् शैवशास्त्रविशारदान् ||
सुवर्णभूषणैः सर्वैर्नानारत्नविचित्रितैः || ३ ||
स्वर्णाम्बरैर्विचित्रैश्च गंधैर्मृगमदादिभिः ||
विशुद्धखादिरोपेततांबूलैरतिशोभनैः || ४ ||
एवंविधोपचारैश्च पूजयामास मंत्रिराट् ||
भक्तद्वादशसाहस्रं कल्याणनगरे शुभे || ५ ||
न्यवसद्गणिकागेहेष्वन्यकार्यविवर्जितम् ||
कमतंत्रविधानज्ञं सुरतासक्तमानसम् || ६ ||
स्वर्गांगनारतोविश्वामित्रसमं परम् ||
अन्नपानादिकं सर्वं बसवेशो वदान्ययाट् || ७ ||
प्रेषयामास सद्भक्त्या वेश्यागाराणि सर्वदा ||
यद्यदिष्टं हि भक्तानां ददौ तत्तदतंद्रितः || ८ ||
बसवेशस्वसा रम्या नागाम्बा वरवर्णिनी ||
शिवार्चनपरा नित्यं शिवभक्तार्चने रता || ९ ||
तस्यास्तु तनयो जज्ञे श्रीचन्नबसवेश्वरः ||
गुरुणा बसवेशेन कृतदिक्षो मुदान्वितः || १० ||

प्. ७९) गुरुपादाम्बुजध्याननिस्ठावान् बुद्धिमान् परः ||
सर्वांगलिंगसाहित्यशोभमानो महामतिः || ११ ||
अत्यन्तहेयसंसारसंसर्गेण विवर्जितः ||
दुष्टपाषंडजनतागर्वतूलतनूनपात् || १२ ||
पुरातनशिवाचारवर्तनोत्सुकमानसः ||
अत्यन्तसारगुणवान् गुर्वन्वेषणतत्परः || १३ ||
मृदुसंभाषणरतः सत्सु कारुण्यतत्परः ||
लिंगासक्तमना. शुद्धो लिंगपूजापरायणः || १४ ||
वेदवेदान्ततत्वज्ञ सर्वागमविशारदः ||
प्रारब्धसंचितागामिकर्मषंडविवर्जितः || १५ ||
बाह्याभ्यन्तरशत्रूणां निषुदनपटुः प्रभुः ||
संसारपाशनाशेन ज्ञानसंपादेन च || १६ ||

प्. ८०) संपाद्यान्तरनैर्मल्यौपकारकृतात्मकः ||
भ्कतस्नेहपरो नित्यमात्मयोगरतः सदा || १७ ||
सत्यालापैककुशलो धीरः सत्यप्रतापवान् ||
विनष्टपापसंघातः प्रतीक्षणपरः शिवः || १८ ||
जितेंद्रियो जितक्रोधः शुद्धसत्वश्च कीर्तिमान् ||
शिवप्रसादनिरतः शिवलिंगार्चने रतः || १९ ||
एवं भूतोऽतिमहिमा नित्यं संववृधे सुधीः ||
बसवेशपदाम्भोजपूजातत्परमानसः || २० ||
शिवपूजान्तवेलायां रोमांचिततनुर्भृशम् ||
हर्षेण गद्गदगलो ह्यानंदाश्रुभिरावृतः || २१ ||
निजलिंगविलीनात्मप्राणसंचयवान् परः ||
लिंगे स्वप्राणनिचयं निर्मथ्यात्यन्तयत्नतः || २२ ||
स प्रसन्नानुभूत्युत्थसुखसंधानतत्परः ||
चित्तशुद्धिधरोऽत्यन्तं सर्वकर्मविवर्जितः || २३ ||
गुरोरनुग्रहेणैव मर्कटन्यायमास्थितः ||

प्. ८१) लिंगधारणदीक्षादिफलवाप्त्यनुमोदितः || २४ ||
यथा शुकः समागत्य वृक्षाणां फलमश्नुते ||
तथा स्वयं फलं प्राप्तः श्रीचन्नबसवेश्वरः || २५ ||
गुरुप्रसादस्वीकारपारवश्यमुपेयिवान् ||
प्राणो लिंगं प्रासादश्च शरीरं महितद्युतेः || २६ ||
भक्तिरेव मनः स्वीयमन्यत् किंचन नास्ति हि ||
यत्सौख्यं शिवभक्तानां तत्तस्य धनमुच्यते || २७ ||
एतत्समष्ट्या जातोऽयं श्रीचन्नबसवेश्वरः ||
शिवतत्त्वपरिज्ञात् प्राकृतस्तुत्यगोचरः || २८ ||
जातस्यास्य तु माहात्म्यं वेद श्रीबसवेश्वरः ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं वेत्त्ययं बसवेश्वरः || २९ ||
एवं तुष्टुवुरत्यर्थं शिवभक्ता जितेन्द्रियाः ||
श्रीचन्नबसवो भक्त्या तुष्टाव बसवेश्वरम् || ३० ||
शाश्वताय नमस्तुभ्यं सर्वज्ञाय नमो नमः ||
अशेषसद्गुणाढ्याय विश्वेशरगुरवे नमः || ३१ ||
सद्यः प्रसन्नानवद्यवेदान्तार्थविदे नमः ||
सद्भक्तिवित्तजनितमोक्षदाय नमो नमः || ३२ ||
परंज्योतिः स्वरूपांगदीप्यमानाय ते नमः ||
ब्रह्मांडानामशेषाणां सृष्टिस्थित्यंतहेतवे || ३३ ||

प्. ८२) सकलाय नमस्तुभ्यं निष्.कलाय नमो नमः ||
आदिमध्यान्तरहितनित्यज्योतिःस्वरूपिणे || ३४ ||
विद्यात्मने नमस्तुभ्यं विद्यादात्रे नमो नमः ||
षडध्वातीतरूपाय महापापौघनाशिने || ३५ ||
मोक्षप्रदानकृद्रम्यवीक्षणाय नमो नमः ||
अज्ञानध्वांतविध्वंसभास्कराय नमो नमः || ३६ ||
शिष्यमस्तकविन्यस्तज्ञानहस्ताय ते नमः ||
अशेषशिष्यसंप्राप्तप्रसादाय नमो नमः || ३७ ||
अनेकभक्तसंघातहृत्पद्मस्थाय ते नमः ||
भक्तरक्षाप्रवृत्ताय भवसंहारिणे नमः || ३८ ||
तत्त्वम्सयादिवाक्यार्थलिंगांगैक्याय ते नमः ||
तत्त्वात्मने श्रीगुरवे बसवाय नमो नमः || ३९ ||
|| वृत्तं || एवं स्तुतः श्रीबसवेश्वरोऽपि नागांबिकागर्भसमुद्भवेन ||

प्. ८३) संतोषमाप स्वयमंतरंगे यथा हविष्मान् बहुसामगीर्भिः || ४० ||

इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवेश्वरपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे बसवेश्वरप्रशंसा नाम 
एकादशोऽध्यायः ||

प्. ८४) अथ द्वादशोऽध्यायः 
श्रीगुरुभ्यो नमः 

प्रभुसमागमन-तृप्तिकरणम् || अगस्त्य उवाच ||
श्रीचन्नबसवेशेन संस्तुतो बसवेश्वरः ||
ततः किमकरोद्धीरस्तन्मे ब्रूहि षडानन || १ ||
	स्कंद उवाच || एवं संस्तुत्य बसवं श्रीचन्नबसवेश्वरः ||
गुरुध्यानपरो नित्यंतूष्णीमेव व्यवस्थितः || २ ||
अथास्मिन्नन्तरे योगी प्रभुर्नाम महातपाः ||
अणिमादिगुणोपेतो वियन्मात्रशरीरकः || ३ ||
ब्रह्मांडानि समस्तानि त्विंद्रजालसमानि हि ||
संप्रेक्स्ऽमाणः सततं दृढवैराग्यमास्थितः || ४ ||
अनुग्रहपरो नित्यं दयावानमितद्युतिः ||
अंतकान्तकसन्मूर्तिरसमानयशाः परः || ५ ||
निर्मूलितोद्रिक्तमलः पुण्यपापनिकृन्तनः ||
दृढभक्तिसमायुक्तः संसारगुणवर्जितः || ६ ||
दूरस्थितानां वस्तूनां द्रष्टा योगविदुत्तमः ||
प्रतिग्रहैकविमुखमानसः करुणानिधिः || ७ ||
समलिष्ठसुवर्णश्च तुल्यनिम्दास्तुतिः शुचिः ||
शत्रुमित्रसमः श्रीमांस्तुल्यो मानावमानयोः || ८ ||

प्. ८५) सप्तधातुमदोद्रेकसर्वावगुणवर्जितः ||
प्रभुश्चिद्रूपदीपोऽसावंधकारिस्वरूपभाक् || ९ ||
कालसंकल्परहितो विकल्पगुणवर्जितः||
महेंद्रजालसदृशप्रपंचोन्मूलनक्षमः || १० ||
परमानंदजलधिनिमज्जन्मानसः परः ||
रक्तवर्णसमाक्रांतजटाभूषितमस्तकः || ११ ||
अनिमेषसुधास्यंदिदिव्यदृष्टिसमंचितः ||
सामागानप्रियो नित्यं सच्चिदानंदविग्रहः || १२ ||
अन्तर्योगरतः श्रीमान् योगतत्वस्वरूपवित् ||
अनन्तवेदवेदान्तवेद्यमानो महामतिः || १३ ||
सनामो नामरहितो निःशरीरः शईर्यपि ||
शब्दगम्योऽप्यशब्दोऽयं भावाभावविवर्जितः || १४ ||
द्वैतयोगक्रियाद्वैतयोगातीतक्रियान्वितः ||
लिकत्रयीलक्ष्यमाणो भक्तिसर्वस्वरूपभृत् || १५ ||
सर्वकार्याणि संत्यज्य लिंगरूपनिरीक्षणः ||
लिंगेक्षणानन्दकेल्या विस्मृतात्मस्वरूपवान् || १६ ||
समायातः प्रभुः श्रेष्ठो बसवेशगृहान् प्रति ||

प्. ८६) निम्नोन्नतप्रदेशेषु समानगतिरादरात् || १७ ||
आगच्छन्तं प्रभुं दृष्ट्वा सर्वे दूरमुपागताः ||
स्थावरैर्दत्तमार्गोऽयं कोऽयं स्यादिति शंकया || १८ ||
तुष्टुवुर्विविधैः स्तोत्रैर्जनाः सर्वे पथि स्थिताः ||
बसवेश्वरसद्भक्तिसिंधावुज्जृंभिते सति || १९ ||
तद्वीचिमध्यसंलग्नदृश्यमानतरिर्यथा ||
प्रभुः समाययौ तूर्णं साक्षात्परशिवो यथा || २० ||
यथेक्षते शिलामध्ये रत्नं रत्नपरिक्षकः ||
बसवेशो निश्चिकाय प्रभुः लोकैकवर्जितम् || २१ ||
ननाम दंडवद्भूमौ बसवेशो गुरुं यथा ||
बसवेशकरानीतं रत्नसिंहासनं परम् || २२ ||
आरुरोह प्रभुः श्रीमान् कैलासमिव शंकरः ||
प्रभोरंगप्रभाः सर्वाश्चतुर्दिक्षु चकाशिरे || २३ ||
सजीवो जीवरहितः सक्रियो निष्.क्रियस्तथा ||
प्रभुः स मोदते सर्वान् पश्यन् सन् ज्ञानचक्षुषा || २४ ||
पुरापि जिजचिल्लिंगमेव प्राणो न चापरः ||
चेष्टाहीनश्चेतनोऽपि ख्याति हीनोऽपि संस्तुतः || २५ ||

प्. ८७) वाचामगोचरमहाशपथश्चिन्मयाकृतिः ||
अशेषजनचित्तौघध्यानचित्तः परात्परः || २६ ||
गुणाक्रान्तो गुणैर्हीनो विभक्तो ह्यक्षराकृतिः ||
एतादृशो महाभागः प्रभुर्लोकैकविश्रुतः || २७ ||
सिंहासने सुखासीनो विरराज महारुचिः ||
बसवेशोऽपि सद्भक्तो ननाम प्रभुसत्तमम् || २८ ||
हर्षगद्गदकंठः सन् तुष्टाव विविधैः स्तवैः ||
तूर्येषु वाद्यमानेषु नदत्सु पटहेषु च || २९ ||
ननृतुर्गणिकाः सर्वा जगुर्वैतालिकाः परे ||
वीणाक्कणनशब्दौघैर्मूर्छितोऽभूद्दिशं गणः || ३० ||
एवंविधोत्सवे काले बसवेशो नयान्वितः ||
प्रभोरन्तिकमासाद्य ययाचे भृत्यवत्स्वयं || ३१ ||
नीराजनकरांभोजपरिवारेण संवृतः ||
भो भो प्रभो महाभाग शिष्यसंघो मया सह || ३२ ||
आगच्छ शिवपूजार्थं पूजागारं महत्तरम् ||
एवं संप्रार्थ्यमानः सनाययौ प्रभुसत्तमः || ३३ ||
आगच्छन्तं महाभागं प्रभुं लोकैकपूजितम् ||
विचित्ररंगवल्लीभिर्बह्वीभिः परिशोभिते || ३४ ||

प्. ८८) सदीपदीपिकास्तम्भसहस्रशतदीपिते ||
कर्पूरदीपसंघैश्च परितः परिशोभिते || ३५ ||
सुगंधनिच्योपेतादिव्यधूपैश्च धूपिते ||
संक्रान्तचित्रपुष्पौघहेमपात्रविराजिते || ३६ ||
भोजनायतने रम्ये रत्नपीठे महत्तरे ||
बसवेशो भृत्यभावादुपावेशयदास्थितः || ३७ ||
हेमपात्रं समानीय भक्ष्यभोज्यादिपूर्वकम् ||
स्थापयामास पुरतः प्रभोरमिततेजसः || ३८ ||
सुरीयचमषययाख्यः शिवभक्तो दृढव्रतः ||
सव्यंजनान्नं मृदुलं सहस्तपरिमाणकम् || ३९ ||
यथा शिवाय प्रददौ भक्तितो लिंगमूर्तये ||
तथैव बसवेशोऽपि प्रभवे गुरुमूर्तये || ४० ||
स्वहस्तेन पृथक्कृत्य ह्यन्नं सव्यंजनं ददौ ||
बसवेश्वरहस्ताग्रदत्तमन्नं महोज्ज्वलम् || ४१ ||
गृह्णन् प्रभुः स बुभुजे विश्वरूपधरः परः ||
सहस्राणां शतेनैव तथाऽशीत्या च संख्यया || ४२ ||
संख्येयानां गणानां तु पर्याप्तं प्राशनाय तत् ||
पक्कं तदन्नमखिलं नालं तस्य प्रभोस्तदा || ४३ ||
सर्वस्मिन्नन्नजाते तु प्रकीर्णे बसवेश्वरः ||
प्रभुं शिवं विनिश्चित्य भोक्तारं भक्तिनम्रधीः || ४४ ||
अशक्तोऽहममुष्यान्नं प्रभोर्दातुं महौजसः ||
इति निश्चित्य बसवः कार्याकार्यविमुढधीः || ४५ ||

प्. ८९) उपहारे ततश्चक्रे शरीरं निजमंजसा ||
तद्दत्तात्मोपहारेण प्रभुः संतोषमाप्नुयात् || ४६ ||
ततः सर्वेषु सद्भक्तास्तुष्टुवुर्बसवेश्वरम् ||
अहो प्रभोस्तु माहात्म्यम् मनोवाचामगोचरम् || ४७ ||
१ यश्चान्तकाले संप्राप्ते सांबः सत्यादिलक्षणः ||
चराचरस्य बिश्वस्य चात्मा भवति निश्चयात् || ४८ ||
२ यस्य च ब्रह्मविष्णू तावूभे भवति जीवने ||
उपसेचनतां याति मृत्युः सर्वविनाशकृत् || ४९ ||
तादृशोऽपि महाभागः प्रभुः स्वातंत्र्यजृंभितः ||
आयातो भक्तिमात्रेण बसवेशस्य दृश्यताम् || ५० ||
गत्वा तमनुगृह्णाति सद्भक्तं बसवेश्वरम् ||
भक्तिमात्रेण साध्योऽयं नान्यमार्गेण किंचन || ५१ ||
इति तं तुष्टुवुः सर्वे तत्रत्या भक्तसत्तमाः ||
स्वयं तुष्टाव बसवं कारुण्यात्प्रभुसत्तमः || ५२ ||
बसवेश महाभाग भक्तिसंत्राणकारण ||
स्वकीर्तिचंद्रिकाव्याप्तसमस्ताजांडखर्पर || ५३ ||
अशेषभक्तसंदोह भक्तिषंड धुरंधर ||
नंदिकेशावतारस्त्वं केवलं न तु मानवः || ५४ ||

प्. ९०) इक्षुवृक्षोत्थफलवन्मणिगर्भस्थदीप्तिवत् ||
हेम्नि ह्यामोचवच्चैव चंदनोत्थप्रसूनवत् || ५५ ||
आलेखलेख्यमानाया वनितायाः सुजीववत् ||
स्वर्णकृत्रिमपुत्रस्य प्राणपंचकवत्तथा || ५६ ||
सद्भक्तस्थानभूतः सन् त्वं हि जातो यथार्थकः ||
बसवेश त्वमात्मीयो ह्यसतां दण्डनायकः || ५७ ||
असंख्यातगणानां त्वमीयः प्रभुसत्तमः ||
अनंतवेदवेधोऽसि मुक्तेस्त्वं हि नियामकः || ५८ ||
प्रसादरूपो भक्तानां सत्व रूपो हि कथ्यसे ||
अशेषाम्नायशिखरवाक्यतात्पर्यकोविदः || ५९ ||
गुरुप्रतिष्ठचिल्लिंगसत्पात्रं त्वं न संशयः ||
अशेषतत्वरूपस्त्वं महत्तत्वं त्वमेव हि || ६० ||
संविदादिस्वरूपस्त्वं नित्यानंदस्वरूपभृत् ||
बसवेश तवाशेषस्वरूपं भक्तिरेव हि || ६१ ||
पशवो ये च शृण्वंति बसवेत्यक्षरत्रयम् ||

प्. ९१) तेषामपि शिवज्ञानं भक्तिश्चोत्पद्यते दृढा || ६२ ||
शिशवः पक्षिणो बाऽपि ये शृण्वन्त्यक्षरत्रयम् ||
तेषां च शाश्वती भक्तिर्नेतरेषामिति श्रुतिः || ६३ ||
गृहीत्वाऽपि विषं घोरं नाम चोच्चार्यतेऽनघम् ||
अमृतं वै भवेत्तद्धि सत्यं सत्यं मयोदितम् || ६४ ||
ये स्मरन्ति महाभाग त्वन्नामात्यन्तपावनम् ||
तेषां प्रसूनकल्पं स्यात्कुलिशं चातिदारुणम् || ६५ ||
शत्रवि यान्ति मित्रत्वं भवन्नामानुवर्तनात् ||
त्वन्नामश्रवणादेव दवाग्निश्चंद्रिकायते || ६६ ||
लिंगैक्यकलिकायोगस्त्वयि नान्यते दृश्यते ||
मृतजंगमसत्प्राणसंधानाख्यक्रिया परा ||
त्व्ययेव दृश्यते वत्स नान्यत्र परिदृश्यते || ६७ ||
वृत्तं || एवं वचोभिरनघैः शिवतंत्रसंस्थैः संस्तुल्य तं 
बसवभक्तमुदारभावम् ||
प्रीत्या च हर्षपरिगद्गदकंथदेशस्तूष्णीः स्थितः प्रभुवरः 
परमार्थत्ता || ६८ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे प्रभुदेवतृप्तिर्नाम द्वादशोऽध्यायः 
|| १२ ||


प्. ९२) अथ त्रयोदशोऽध्यायः 
श्रीगुरुभ्यो नमः

प्रभुदेवप्रभावाख्यानम्- अगस्त्य उवाच || 
एवं स्तुतो हि प्रभुणा बसवेशः कृपानिधिः || 
ततः किमकरोत् सर्वं कृपया वद षण्मुख || १ ||
                       || स्कन्दौवाच ||
	वक्ष्ये श्रीबसवेशस्य प्रभावं कुंभसंभव ||
भक्त्या शृणु महेशैकभक्तिज्ञानप्रदं सदा || २ ||
प्रभुणेत्थं स्तूयमानो बसवो विनयान्वितः ||
प्राह गंभीरया वाचा सर्वशास्त्रविशारदः || ३ ||
भक्तवत्सल सर्वेश परमात्मन् परात्पर ||
मोक्षलक्ष्मीप्रद श्रीमन् दिव्यमंगलविग्रह || ४ ||
गणाग्रगण्य सर्वज्ञ लिंगजंगमरूपधृत् ||
संगमेश्वरसद्भक्तपरानुग्रहतत्पर || ५ ||
अशेषभक्तसंघातकारुण्यामृतवारिधे ||
मादृशानां न भक्तिर्हि (शक्तिर्हि) भोज्यं दातुं भवादृशाम् || ६ ||
अत्रेतिहासं वक्ष्यामि शृणु देव दयानिधे ||
पुरा कैलासशिखरे सुखासीनं महोज्ज्वलम् || ७ ||
विरूपाक्षं महादेवं शंकरं लोकशंकरम् ||
हिमवत्पर्वतागाराद्गौरी गिरिवरात्मजा || ८ ||
द्रष्टुमश्याययौ तूर्णं सखीभिः परिआरिता ||
प्रेमधूर्षु च सर्वेषु शिवसारूप्यधारिषु || ९ ||

प्. ९३) बुबुधे न महेशानं साम्बं सत्यादिलक्षणम् ||
गणास्तदंतरे सर्वे स्वान्तरंगे प्रकंपिरे || १० ||
गौर्याः संशयविच्छित्यै स्वस्वरूपाणि ते दधुः ||
मेषाननाश्च कतिचिद्गोमुखाश्च तथाऽपरे || ११ ||
केचिच्च वानरमुखाः कतिचित्कुक्कुटाननाः ||
कतिचित् सामजमुखाः शरभोष्ट्रमुखाः परे || १२ ||
व्याघ्राननाश्च कतिचिन्मार्जास्यास्तथाऽपरे ||
वृकाननास्तथा केचित् सारमेयाननाः परे || १३ ||
तुरंगवदनाः केचित् सारंगवदनास्तथा ||
एकाननाश्च द्विमुखास्त्रिमुखाश्चतुराननाः || १४ ||
षण्मुखाः प.चवदनाः सप्तास्याश्चाष्टसन्मुखाः ||
नवास्याश्च दशास्याश्च त्वेकादशमुखाः परे || १५ ||
विमुखाश्च तथा केचित् सहस्रास्याः शताननाः ||
सहस्रद्वयवक्त्राद्या बहवो हि तथा परे || १६ ||
प्रलम्बोष्ठास्तथा केचिल्लम्बमानाननाः परे ||
विकृतास्यास्तथा केचिद्विकृतांगास्तथा परे || १७ ||
लम्बकर्णास्तथा केचिद् घंटाकर्णास्तथा परे ||
शंखकर्णा विश्वकर्णा केचिच्चात्यूर्ध्वबाहवः || १८ ||
भुजपादाः कुक्षिपादाः पार्श्वपादास्तथाऽपरे ||
बहुजिह्वास्तथा केचिद्बहुवर्णास्तथैव च || १९ ||

प्. ९४) त्रिनेत्राश्च सहस्राक्षाः सह्स्ररसनाः कति ||
अनेकप्राणिवदनाश्चानंतप्राणिलोचनाः || २० ||
अनंतजीवित्कंठा ह्यनंतदशनाः परे ||
अनंततालवो ह्यन्ये केचिद्बहुशिरोयुताः || २१ ||
अंडमालाश्च कतिचिद् व्याघ्राजिनधराः कति ||
गजाजिनधराः केचिद्वृषवाहस्तथा परे || २२ ||
अनंतभूषणाः केचित् बहुशस्त्रधराः कति ||
कामांगदग्धभस्मांगा ब्रह्मशीर्षधराः कति || २३ ||
नृसिंहाजिनवस्त्रांगा विष्णुकंकालिनः कति ||
विषकंठा कति जटाचंद्रगंगाधराः परे || २४ ||
एवंविधान् महाभागान् लयकालविवर्जितान् ||
गंगायाः सिकतानां च गणनादधिकान् बहून् || २५ ||
प्रमथांस्तान् रुद्रगणान् शिवसामर्थ्यरूपिणः ||
दृष्वा कुमारजननी गौरी सर्वगणांस्तदा || २६ ||
विस्मिता शिवमासाद्य पंचवक्त्रं सदाशिवम् ||
साष्टांगं दंडवद्भक्त्या ननाम चरणाम्बुजे || २७ ||
तुष्टावविविधैः स्तोत्रैर्लौकिकैर्वैदिकैरपि ||
शृणु शंकर सर्वेश यन्मया परिभाष्यते || २८ ||

प्. ९५) मन्मनश्चिंतितं ज्ञात्वा प्रमथौघास्तवाधुना ||
त्वत्सारूप्यं परित्यज्य निजरूपाणि ते दधुः || २९ ||
अतस्तेषां प्रदास्यामि मृष्टान्नमतिशोभनम् ||
इत्युक्त्वा गिरिजा तत्र तेषां भस्म तदा || ३० ||
वियद्विविक्तदेशे तु तत्वान्यादाय पार्वती ||
कायमानं चकाराशु विश्रुतं भुवनोज्ज्वल्म् || ३१ ||
कृत्वाऽजांडानि भांडानि विस्तृतानि समंततः ||
महार्घ्यवस्तुनिचयं पादयित्वा यथारुचि || ३२ ||
क्षिराब्धेः क्षीरमानिन्ये घृताब्धेश्च घृतं तथा ||
ऐक्षवं रसमानिन्ये दधिसिंधोस्तथा दधि || ३३ ||
कल्पवृक्षप्रसूतानि बहूनि विविधानि च ||
पत्राणि कल्पवृक्षाणाममृतार्थानि पार्वती || ३४ ||
आनीय चक्रे सामग्रीं गणसंतर्पणोत्सुका ||
रसायनानि संगृह्य दीर्घकासन्निभानि च || ३५ ||
मणिभित्तिसमाक्रान्तचिन्तामणिगृहान्तरे ||
स्थापयामास वस्तूनि महार्घाणि महान्ति च || ३६ ||
अत्युत्तमानि वस्तूनि कामधेनूद्भवानि च ||
संगृह्य हिमवत्पुत्री गणार्चनरता स्थिता || ३७ ||
एतस्मिन्नंतरे काले समेताः प्रमथाधिपाः ||
बालमेकं समाहूय सर्वे वचनमब्रुवन् || ३८ ||
भो भो वत्स त्वमद्याशु गत्वा गौरीगृहान्तरम् ||
भोजनावसरोऽस्माकं किमिदानीमुपस्थितः || ३९ ||

प्. ९६) एवमाभाष्यतां गौरीं पुनरागच्छ बालक ||
इति तैः प्रेषितो बालः समागत्येमब्रवीत् || ४० ||
मामद्य प्रमथाः सर्वे प्रेषयामासुरंबिके ||
मध्याह्नकालः संवृत्तो भोजनोद्यमशंसकः || ४१ ||
सैवमुक्ता तु बालेन प्रत्युवाच तमद्रिजा ||
पश्यामि सर्ववस्तूनि भक्ष्यभोज्यान्यनेकशः || ४२ ||
शीघ्रमानय तान् भोक्तुं सर्वं निष्पन्नतामतात् ||
एवमुक्तस्तया बालो गौरीमूचे महेश्वरीम् || ४३ ||
देहि किंचिन्ममाद्य त्वं क्षुधा संबाधते भृशम् ||
तद्भुक्त्वाऽहं गमिष्यामि त्वरया प्रमथांतिकम् || ४४ ||
श्रुत्वाऽर्भकवचो गौरी तथैवांगीचकार सा ||
तत्रोपवेश्य बालं तं ददावन्नं रसैर्वृतम् || ४५ ||
कृत्वा लिंगार्चनं बालो भोक्तुं समुपचक्रमे ||
किंचित् किंचित् पृथक्कृत्य गौरी तस्मै ददौ तथा || ४६ ||
भुंजानःसोऽपि बालोऽयं देहि देहीति चाब्रवीत् ||
तस्मिन् बाले तु भुंजाने धीरे सद्गणसत्तमे || ४७ ||
अशेषप्रमथार्थं तु गौर्या यद्धि कृतं तदा ||
तत्सर्वं शून्यमभवन्नावशिष्टं तु किंचन || ४८ ||
एतद्दृष्ट्वा महादेवी चिन्तयामास विस्मिता ||
चिन्तापरवशा गौरी ययौ सा भर्तुरन्तिकम् || ४९ ||
शिवपादाम्बुजं नत्वा ब्रह्मविष्ण्वाद्यगोचरम् ||

प्. ९७) शिरोऽवनम्य सा स्वीयं तूष्णीं तस्थौ हियाऽगजा(?) || ५० ||
गौरीं नतमुखीं दृष्ट्वा प्रोवाच परमेश्वरः ||
कर्मैतत् कृतवान् बालो विचित्रं परमाद्भुतम् || ५१ ||
असंख्यातास्तव गणाः सहस्राणि सहस्रशः ||
एते महागणा दिव्या बहुरूपधरास्तथा || ५२ ||
पुरातनमुनीनां च पुराणाः प्रमथाः प्रिये ||
अधिकृत्य च तानेव श्वेताश्वतरशाखिनः || ५३ ||
नमोभिः संयुजे तान् वै विशोकांश्च परात्परान् ||
सर्वस्मिन् पथि साधूंश्च पंडिताः समदर्शिनः || ५४ ||
अमृतत्वस्य ये पात्राः शिवभक्ता जितेंद्रियाः ||
तेषां धामानि दिव्यानि ह्यपेतास्तु समंततः || ५५ ||
एवं स्तुवंति सततं मनोवाचामगोचरान् ||
तेषामन्नप्रदाने तु का शक्तिस्तव सुंदरि || ५६ ||
गणाः सर्वे शरीरं मे तच्छरीरमहं प्रिये ||
मम प्राणास्तु ते प्रोक्ताः प्राणास्तेषामहं प्रिये || ५७ ||
तेषां मम न भेदोऽस्ति सत्यं सत्यं मयोदितम् ||
ब्रह्मांडानि समस्तानि जातानि च गणेच्छया || ५८ ||
तदाज्ञया संस्थितानि लयं यान्ति नगात्मजे ||
ब्रह्मविष्ण्वादिदेवाश्च तेषां भृत्यत्वमागताः || ५९ ||
किमेतद्बहुनोक्तेन कार्यं गिरिवरात्मजे ||
सृष्टिस्थितिलयाः सर्वे तेषामिच्छैकगोचराः || ६० ||

प्. ९८) अतः  प्रमथमाहात्म्यं वर्णितुं कः क्षमः पुमान् ||
श्रुत्वेत्थं गणमाहात्म्यं परमेशाननोदितम् || ६१ ||
गौरी विस्मयमापन्ना तूष्णीं तस्थौ शिवान्तिके ||
गणेषु चातिबालोऽयमन्नपूर्णा महेश्वरी || ६२ ||
गणबालकसंतृप्तिकरणे निर्बलाऽभवत् ||
इत्यत्र प्रमथानां च गौर्या तृप्तिः कथं भवेत् || ६३ ||
न शक्यमन्नदानं तु कर्तुं देव्याऽपि तादृशा || 
तथा ते चन्नदानेन मादृशानां तु का कथा || ६४ ||
इत्युक्त्वा बसवेशोऽथ प्रभुं तुष्टाव भक्तितः ||
अशेषागम्यरूपाय नानागमविधायिने || ६५ ||
नानागुणसमेताय निर्गुणाय नमो नमः ||
कुक्षिस्थाशेषभुवनब्रह्मांडाय नमो नमः || ६६ ||
अशेषविश्वसंहर्त्रे वेदवेद्याय ते नमः ||
न क्षमोऽहं महाभाग दातुमन्नादिकं तव || ६७ ||
कृपां कुरु महेशान त्वदंघ्रिध्यानतत्परे ||
बसवेशवचः श्रुत्वा सद्भक्तं विनयान्वितम् || ६८ ||
प्रभुः संतुष्टहृदयः स्वकटाक्षैर्निरीक्ष्य तम् ||
दयामृतप्लुतं चक्रे स्वशिष्यं बसवेश्वरम् || ६९ ||
त्वदंगणे कामधेनुः सुरवृक्षाश्च निष्कुटे ||
चिंतामणिर्गृहेष्.वत्र प्रार्थनीयं किमस्ति ते || ७० ||

प्. ९९) प्रसादं तव दास्यामि त्रिषु लोकेषु दुर्लभम् |
वरानन्यान् प्रदास्यामि देवदानवदुर्लभान् || ७१ ||
तव हस्ताब्जसंस्पृष्टं लोष्टं कांचनतामियात् ||
यद्दृष्टं भवता वत्स सर्वं तत्कांचनं भवेत् || ७२ ||
स्मर्यन्ते यानि वस्तूनि तेषां प्राप्तिर्भवेत्तदा |
चरं वाऽपि महादेवं यजस्व परमेश्वरम् || ७३ ||
भक्तसंप्रार्थ्यमानं यत् तद्दास्यामि तवानघ |
एबमादीन् वरान् दत्वा शिवभक्तिं ददाउ प्रभुः || ७४ ||
मोहमायातमोराशिमुत्सार्य प्रभुसत्तमः |
देहेंद्रियादिसंभ्रांतिं नशयित्वा कटाक्षतः || ७५ ||
स्वात्मज्ञानं ददौ तस्मै महानाचार्यसत्तमः |
एवं तद्बोधितः श्रीमान् बसवेशो महामतिः || ७६ ||
अतिसूक्ष्मदृशा लिंए स्वप्राणांश्च व्यलीयत |
अशेषजगदाधारं लिंगं प्राणेषु पंचसु || ७७ ||
विलीय संस्तितस्तूष्णीं ब्रह्मानंदैकतत्परः |
अंतर्यागरतः श्रीमान् दयावानमितद्युतिः || ७८ ||
अनुरागसासक्तैरनघैः प्रमथैः सदा |
संवित्सुखरसास्वादलालसैः सह संस्थितः || ७९ ||
जलनिक्षिप्तलवणं कर्पूरं वन्हिसंयुतम् |
तद्वद्रराज बसवः करका इव वारिधौ || ८० ||

प्. १००) स्वांगोपांगविहीनः सन् रेजेऽसौ बसवेश्वरः  | 
ये पठंति महात्मानः प्रभोर्माहात्म्यमुत्तमम् || ८१ ||
शृण्वन्ति परया भक्त्या ते यांति परमां गतिम् |
लिंगांगैक्यैकविज्ञानमाप्नुवन्ति न संशयः || ८२ ||
|| वृत्तम् || प्रभुवदनसरोजोद्भूतमत्यन्तहृद्यं रसमति रसयित्वा 
वाक्यरूपं महार्हं |
परशिवसुखमग्नो निश्चलध्यानमार्गे क्षणमनुहृदि दध्यौ लोचने 
मीलयित्वा || ८३ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे प्रभुदेवप्रभावाख्यानं  नाम 
त्रयोदशोऽध्यायः ||

प्. १०१) अथ चतुर्दशोऽध्यायः 

बसवदत्तसंगमेश्वरललाटाक्षिदानकथनम्

अगस्त्य उवाच || भूयोऽपि श्रोतुमिच्छामि प्रभावं बसवेशितुः ||
महासेन महाभाग तत्प्रभावं वदानघ || १ ||
इति पृष्टः कृपासिंधुः कुमारः शिखिवाहनः ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं कुंभजायाब्रवीद्गुहः || २ ||
                                  || स्कन्द उवाच ||
वेदवेदान्तसारोत्थं रहस्यमुपदिष्टवान् ||
कामचारो ययौ तूर्णं प्रभु सर्वार्थकोविदः || ३ ||
एकस्मिन् दिवसे रम्ये बसवो दण्डनायकः ||
अर्चयन् स्वगृहे तस्थौ शिवभक्ताननेकशः || ४ ||
धनग्रहरताश्चोरा विविशुस्तस्य मंदिरम् ||
वार्ताकलिंगकलिता धृतलिंगा इवाविशन् || ५ ||
बसवेशं तदा दृष्ट्वा प्रणेमुर्भयकंपिताः || 
तान् दृष्ट्वा बसवेशोऽपि मंदं मंदं विहस्य च || ६ ||
अप्रवेश्यमिदं रम्यं मदागारमलिंगिनम् ||
भवंतोऽपि महाभागाः पुरा क्षपितकल्मषाः || ७ ||
मा भैष्ट शिवपूजां च कुरुतेति वचोऽब्रवीत् ||
एतच्छ्रुत्वा तदा चोरा मनसीत्थं व्यचिन्तयन् || ८ ||
अस्माभिः किं नु कर्तव्यं बसवेश्वरहस्तगैः ||
देवतानुग्रहोऽस्मासु पूर्वपुण्यप्रभावतः || ९ ||
यद्यस्ति चेज्जीविताःस्मो नो चेन्नो मरणं दृढम् ||

प्. १०२) प्रतिगन्तु न नः शक्तिस्तिष्ठामो बसवान्तिके || १० ||
इति निश्चित्य मनसा ह्युपविष्टाश्च तस्कराः ||
शिवपूजाक्रियार्थं हि चोराश्चिक्षेपिरे करान् || ११ ||
बसवेश्वरमाहात्म्यात्तद्वार्ताकशलाटवः ||
शिवलिंगानि जातानि चैलांचलगतानि हि || १२ ||
चोरास्ते भक्तसाकारा जटावल्कलधारिणः ||
तत्कर्म विक्ष्य शैवास्ते बसवेशान्तिकस्थिताः || १३ ||
विस्मयापन्नमनस्तुष्टुर्बसवेश्वरम् ||
तत्रैको जंगमः प्राह किमेतद्विस्मयं प्रभो || १४ ||
पुरा वणिग्वरः श्रीमान् सत्यसंध इतीरितः ||
अदृष्ट्वा स्थावरं लिंगं न भुंक्ते च कदाचन || १५ ||
अर्चयित्वा स्वयं भुंक्ते चचारेत्थं स च व्रती |
कदाचिद्व्यवहारार्थं ययौ देशांतरं परम् || १६ ||
अरण्ये कुत्रचित् सर्वे सह भारेण सुस्थिताः ||
ततो मध्याह्नसमये सत्यसंधः स्वकान् जनान् || १७ ||
आहूय वचनं किंचिद्बभषे धीमतां वरः ||
शिवलिंगनमस्कारमकृत्वा नैव भुज्यते || १८ ||
शिवालयं चिंतयध्वं यत्र कुत्र वणिग्जनाः ||
विनष्टचक्षुषस्त्वद्य शक्तिरन्वेषितुं न मे || १९ ||
एवं संबोधिताः सर्वे समेता वणिजस्तदा ||
आनीय गोणीजालानि चक्रिरे ते शिवालयम् || २० ||

प्. १०३) तन्मध्ये लिंगरूपेण प्रस्थं संस्थाप्य सादरम् ||
कर्णिकारैः पूजयित्वा शिवलिंगामितीहया || २१ ||
सत्यसंधांतिकं गत्वा प्रोचुः सर्वे वणिग्जनः ||
अदूरे वर्तते रम्यं शिवालयमनूपमम् || २२ ||
तत्र लिंगं नमस्कृत्वा वनेऽस्मिन् पूज्यतां त्वया ||
आकर्ण्य वचनं तेषां ययौ देवालयान्तिकम् || २३ ||
ततः प्रदक्षिणीकृत्य शिवलिंगं ननाम सः ||
तस्य भक्त्याऽभवत् सर्वगोणीराशिः शिवालयः || २४ ||
प्रपेदे लिंगरूपत्वं निक्षिप्तप्रस्थमुत्तमम् ||
तल्लिंगं सर्वदेशेषु बल्लेशो मल्लिकार्जुनः || २५ ||
इति प्रसिद्धमगमत् तदारभ्य महामुने ||
तच्च्रुत्वा च महाभागः कश्चिदेवमुवाच तान् || २६ ||
इदं हि शिवभक्तानां सुविस्मयकरम् परम् ||
अहमेकां प्रवक्ष्यामि कथां पापप्रणाशिनीम् || २७ ||
गोपालकुलसंजातः काटकूट इतीरितः ||
अजस्य चिक्कणीभूतं किट्टमादाय सत्वरम् || २८ ||
अयं परशिवः साक्षादिति निश्चित्य तेजसा ||
अभिषेकं ततश्चक्रे समस्तैः स्वपयोघटै || २९ ||
पयोहीनास्तदा जाता घटाः सर्वे सहस्रशः ||
पिताऽऽगत्य ततस्तूर्णं दृष्ट्वा मोघीकृतं पयः || ३० ||
क्रोधघूर्णितनेत्रः सन् पापात्मा पापकृन्नरः ||
पादेन ताडयमास लिंगं तत्पुरतः स्थितम् || ३१ ||
उत्थाय काटकूटोऽपि रोषघूर्णितलोचनः ||
एतत्कृतं त्वया कार्यं सर्वलोकैकनिंदितम् || ३२ ||
त्वामद्यैव हनिष्यामीत्युवाच पितरं तदा ||
पुरः स्थितं गृहीत्वाश्हु कुठारमतिभीषणम् || ३३ ||
तत्वज्ञानीव संसारं ज्ञानेनाम्नायजन्मना ||
चिच्छेदं पितरं क्रूरं मनसाऽप्यविशंकितः || ३४ ||
कैलासगोपुरद्वारकपाटास्तुबभंजिरे ||
ततस्तल्लिंगमभवत्पूर्वं तेन यदर्चितम् || ३५ ||
कथामेतां समाकर्ण्य शिवभक्तस्तदाऽपरः ||
किमाश्चर्यकरं चैतत् तथान्यं विस्मयावहम् || ३६ ||
शिवभक्तौघमाहात्म्यमधिकृत्य महात्मभिः || 
या कथा प्रोच्यते सद्भिस्तामद्याहं ब्रवीमि वः || ३७ ||
बावुरिब्रह्मयो नाम शिवभक्तो दृढव्रतः ||
तमेकदा पुरजनाः परिवार्य बभाषिरे || ३८ ||
षण्मतस्थेषु सर्वेषु वर्तमानेषु सर्वदा ||

प्. १०५) तेषु कस्मादिमे जाताः शैवाः सर्वोत्तमोत्तमाः || ३९ ||
सर्ववंद्याः कथं जाताः सर्वमेतद्वदानघ ||
एतद्वचनमाकर्ण्य ब्रह्मयो भक्तपुंगवः || ४० ||
प्राह गंभीरया वाचा हसन्नेव शनैः शनैः ||
शिवभक्तस्य महात्म्यं को नु वर्णयितुं क्षमः || ४१ ||
यस्य भावनयैवैतद्विश्वं लिंगात्मकं भवेत् ||
*इति ब्रह्मवाचं ते श्रुत्वोचुः प्राकृताः इति || ४२ ||
पुरतो यावनालानां राशिस्तु परिदृश्यते ||
लिंगरूपं कुरुष्वैनं तदा श्रद्धामहे वयम् || ४३ ||
इत्युक्तो ब्रह्म्नामाऽसौ पुरो राशिं ददर्श तम् ||
दर्शनादेव तद्राशिःः शिवलिंगमभूत्तदा || ४४ ||
अतो हि बसवेशाख्यभक्तमाहात्म्यमुत्तमम् ||
शेषवाल्मीकिदेवाद्याः नालं वक्तुमशेषतः || ४५ ||
एते कैतवलिंगांगा भक्तवंचनतत्पराः ||
बसवेश्वरमाहात्म्याद्भक्ता एव न संशयः || ४६ ||
तेषां समस्तवस्तूनि ददौ श्रीबसवेश्वरः ||
एतस्मिन्नन्तरे कश्चिच्छिवभक्तो जितेंद्रियः || ४७ ||
अभ्यंजनसमायुक्तो बसवेशांतिकं गतः ||
आदृतो बसवेशेन वाचमूचे महामतिः || ४८ ||
बसवेश महाभाग व्रतमेकं ममास्ति हि ||

प्. १०६) मुक्ताफलोत्थचूर्णेन प्रस्थत्रयमितेन च || ४९ ||
रंगवल्लीक्रियानित्यव्रतं संकल्पितं मया ||
दशखारिमितान्यद्य देहि मुक्ताफलानि मे || ५० ||
संप्रार्थितः सभामध्ये प्रहसन् बसवेश्वरः ||
दर्शयामास भक्तस्य यावनालसमुच्चयम् || ५१ ||
मुक्ताफलानि जातानि यावनालानि तत्क्षणात् ||
भक्तो गृहीत्वा सर्वाणि स्वेच्छया निर्ययौ ततः || ५२ ||
तद्दृष्ट्वाऽत्रैकभक्तो हि कथामूचे शुभां मने ||
मोरटान्वयसंजातो वंकयाख्यो  महामतिः || ५३ ||
शिवभक्तिपरो नित्यमुज्जयिन्यामुवास सः || 
कश्चिद्भक्तः समागत्य शिवभक्ताग्रणीर्महान् || ५४ ||
जगाद वचनं श्लक्ष्णं परीक्षाकरणोद्यतः ||
ततो निशीथसमये चानेयं तु गवां पयः || ५५ ||
इदानीमेव संछिन्नबिल्वपत्रं च दापय ||
ग्रामांतरं न गंतव्यं कांतारं वा महत्तरम् || ५६ ||
अत्रैव देहि मे भक्त गोक्षीरं बिल्वपत्रकम् ||
एवमुक्तस्तु वंकाख्यः शिवभक्तेन धीमता || ५७ ||
भृत्यमेकं समाहूय शिवभक्तं दृढव्रतः |
आदिदेश सभामध्ये वंकयेशो महामतिः || ५८ ||
लुनीहि बिल्वपत्रं त्वममलं शंकरप्रियम् ||

प्. १०७) अस्मिन् शुष्करावेव शाखागणविवर्जिते || ५९ ||
अस्यां स्थितायां वंध्यायां गवि दोहं समाचर ||
तूर्णं गत्वा ततो भृत्यस्त्वलुनाद्बिल्वपत्रकम् || ६० ||
ढुदोह च् परस्तस्याः पर्याप्तं च महामतिः ||
ददौ भक्ताय महते प्रार्थनां कुर्वते तथा || ६१ ||
इति श्रुतं तु पूर्वेषां भक्तानां मानसाद्भुतम् ||
तत्सर्वं बसवेशस्य ह्यभूल्लोचनगोचरम् || ६२ ||
इति तं गुष्टुवुः सर्वे वसवं भक्तसत्तमाः ||
एवं भक्तेषु सर्वेषु श्रावकेषु च नित्यशः || ६३ ||
तदिष्टार्थप्रदो जातो बसवो भक्तवत्सलः ||
दिगंतरलसत्कीर्तिचंद्रिकां द्रष्टुमागतः || ६४ ||
चकोरवन्नेत्रकांक्षी शिवो यातस्तदा मुने ||
संगमेशो महाभागः शिष्यवात्सल्यजृंभितः || ६५ ||
भक्तरूपं समासाद्य बसवेश्वरमभ्यगात् ||
बसवेश महाप्राज्ञ भक्ताभीष्टप्रदायक || ६६ ||
तार्तीयिकं लोचनं मे देहि ते शक्तिरस्ति चेत् ||
इत्युक्तः संगमेशेन तदा नत्वा हसन्मुने || ६७ ||
लिचनोत्पाटनकरं गृहीत्वा शस्त्रमुत्तमम् || 
प्राह गंभीरया वाचा बसवः संगमेश्वरम् || ६८ ||
दर्पणं पश्य भोः स्वामिन् नास्ति किं लोचनत्रयम् ||

प्. १०८) देयं हिं नु महादेव मम तल्लोचनं परम् || ६९ ||
संगमेशोऽपि तद्वाक्याल्लज्जितः संस्तिरोदधे ||
प्रोवाच बसवः श्रीमानदृष्ट्वा संगमेश्वरम् || ७० ||
सत्यव्रता भवद्भक्तास्तथा न भ्रंशितव्रताः ||
भक्तसंप्रार्थितं वस्तु दास्यामीति मम व्रतम् || ७१ ||
न याचे त्वां महादेव निधिं दासयवत् परम् ||
सिरियाल इवाद्य त्वां न याचे तनयं परम् || ७२ ||
स्वर्णवृष्टि न याचेऽहं करिकाल इवोज्वलाम् ||
वनितां वा न याचेऽहं परां नंबीव तु स्वयम् || ७३ ||
न याचेऽहं वयः पूर्णं वरं गुड इवोज्वलम् ||
स्वर्गं वाऽप्यपवर्गं वा न याचे परमेश्वर || ७४ ||
त्वद्भक्तभुक्तावशेषप्रसादो वर्तते मम ||
तदेव मम भोगार्थं सर्वकालं प्रवर्तते || ७५ ||
भक्तस्त्वं हि महाभाग ते भक्तास्तु धुरंधराः ||
अतस्तेऽपि महात्मानस्त्वत्कर्मकरणोद्यताः || ७६ ||
काटकूटो जलानेता स्नानार्थं तव शंकरः 

प्. १०९) मालाकारः पुष्पदन्तः कन्नाख्यः शिवपूजकः || ७७ ||
अंडारिर्दीपदो नंदी पिल्लाख्यो सत्यभूतिदः ||
अणुमूर्तिर्गंधदाता माचाख्यो धूपदायकः || ७८ ||
घंटानादकरो नित्यमोहिलाख्यो महामतिः ||
मांगल्यदीपदो नित्यं सोमनाधो महेश ते || ७९ ||
रेकाम्बा गृहसंचारपरामर्शैकतत्परा ||
लिंगाभिमानकलिता पाकार्थं तव शंकर || ८० ||
समिद्वहो मारयाख्यः करिकालस्तवेष्टदः ||
संगलाम्बा च ते दासी होन्नाख्यो भारवाहकः || ८१ ||
प्रसादपात्रदाता च करिकालो महामतिः ||
प्रसाददाता तुभ्यं हि चन्नाख्यो भक्तवत्सलः || ८२ ||
वीरचूडा महादेवी प्रसादं ग्राहयेत्त्वया ||
दृढशीलो रेचयाख्यो वरस्तांबूलदायकः || ८३ ||
बिब्बिबाचो महाभक्तः प्रसादग्राहकस्तव ||
भिष्ग्वरो नमित्तंडिः कालकंठ तवानिशं || ८४ ||
तपोनिधिः कल्लिदेवस्तव स्तोत्रतोऽभवत् ||
सामवेदी मुनिवरस्तव पौरोहितोत्तमः || ८५ ||
तत्ववेत्ता मायिदेवस्तव पौराणिकोत्तमः ||
भूतेश तव कल्यम्बः सर्वज्ञः परिहासकः || ८६ ||
सर्वशास्त्रार्थविज्ञानी वागीशस्तव पाठकः ||

प्. ११०) निरंकुशो भक्तवरः कविः श्रीपतिपंडितः || ८७ ||
पंडितः शिव ते विद्वान् मादिराजस्तथाऽनिशम् ||
वीणावाद्यकरश्चैव शंकरः स्यात्त्वदादृतः || ८८ ||
गणको केशिराजश्च जगदेवोऽतिधार्मिकः ||
दण्डनाथोऽभन्नित्यं संगमेश दयानिधे || ८९ ||
सचिवो गणनाथोऽस्ति चिद्रूपः प्रभुसत्तमः ||
गजसाद्यश्वसादी ते यिरुवत्तश्च चारमः || ९० ||
रहस्यभाषमाणश्च रामो भक्तवरस्तव ||
दूतमार्ग रतो नित्यं बल्लहस्ते महामतिः || ९१ ||
तव शंकरदासश्च भट्टश्रेष्ठो निरंकुशः ||
नंबी सखा भक्तवरो वल्मीकेश तवानिशम् || ९२ ||
एणाधिनाथः सेनानीर्मंचाख्यो भक्तसत्तमः ||
त्वया सहचरः श्रीमांश्चमडाख्यो महामतिः || ९३ ||
सुरिगेशान्वये जातो लोकाख्यस्तव पत्तने ||
वणिग्जनाधिपो नित्यं भस्मोद्धूलितविग्रहः || ९४ ||
बिज्जमाम्बा महादेवी तव धात्रि महेश्वर ||
रुद्रसंज्ञः पशुपतिर्विषवैद्यस्तवानघ || ९५ ||
सुरीयायुधधारी च सुरिचौंडाद्वयस्तव ||
कक्कयाख्यो महाभक्तः स्वानुभूतिपरयाणः || ९७ ||

प्. १११) शिवरात्र्यन्वयः संगस्तव दासो महेश्वर ||
तथा देवरदासश्च तव नर्मसखः परः || ९७ ||
किन्नरब्रह्मसंज्ञश्च स्वर्णकर्ता तवानिशम् ||
शिवभक्ताग्रगण्योऽयं माचिदेवो महायशाः || ९८ ||
वस्त्रप्रक्षालनकरो देवदेव महेश्वर ||
कड्वरान्वयजो नंबी करदीपधरो महान् || ९९ ||
प्राकारकारको नित्यं मल्लस्तव महेश्वर ||
तव देव महाभाग गुंडाख्यः कुंभकारकः || १०० ||
जोम्माख्यस्तु तव व्याधः शैवशास्त्रपरायणः ||
यिलाहाजब्रह्मनामा ते ह्ययः कारको महान् || १०१ ||
पशुपालो हि ते चंडिर्मायावी मल्लनामकः ||
कोवूरी तव बाचाख्यः शैवव्रतपरायणः || १०२ ||
वंकाख्यः क्षीरधुक् चैव शिवभक्तो दृढव्रतः ||
गोडगूची क्षीरपाका साधुद्विनयान्विता || १०३ ||
एवमन्ये महात्मानो मदीयास्तव भृत्यकाः ||
त्वदंतिके प्रार्थनीयं मम चिंचिन्न विद्यते || १०४ ||
त्वया यद्यत्प्रार्थ्यमानं तत्तद्दास्यामि ते प्रभो ||
संकटेऽपि मम प्राप्ते मानभंगे महत्तरे || १०५ ||
दास्यामि प्रार्थितं तुभ्यं त्वदीयगणसंन्निधौ ||
जगत्सृष्टेस्तथा पूर्वमहं भक्तस्तवानघ || १०६ ||
ब्रह्मविष्ण्वादिजननात्त्वद्भृत्योऽहं च पूर्वतः ||

प्. ११२) तवाष्टमूर्तिजननात् पूर्वं स्यां भजकोऽप्यहम् || १०७ ||
इत्थं संगमदेवाय स्वीयं नेत्रमदादसौ ||
तस्माच्छ्रीबसवेशोऽसौ विजयी स्याद्धटोद्भव || १०८ ||
वृत्तम् || आकर्ण्यैवं नरसुरवरस्तूयमानो महेशः सद्भिः सर्वैः 
स्तुतगुणगणः सर्ववेदान्तवेद्यः ||
सर्वेशोऽयं बसववचनं श्लक्ष्णगंभीरभावं संप्रीतः सन् 
स्वहितविषयं प्राप चंद्रार्धचूडः || १०९ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे चतुर्दश्ऽध्यायः ||

प्. ११३) अथ पंचदशोऽध्यायः 

|| अगस्त्य उवाच ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं वेदवेदान्तगोचरम् ||
महात्म्यमपि भक्तानां सर्वपापनिकृन्तनम् ||
श्रोतुमिच्छाम्यहं भूयं कृपया वद मे प्रभो || १ ||
                                  || स्कंद उवाच ||
स्वर्गापवर्गदं श्रोतुमतिविस्मयकारणम् ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं वक्ष्यामि शृणु कुंभज || २ ||
कदाचिद्बसवेशोऽयम् बिज्जलांतिकसंस्थितः || 
करौ प्रसारयामास हाहेत्युच्चैः स्वनं वदन् ||
सभासदो निज्जलश्च प्राहुः श्रीबसवेश्वरम् || ३ || 
किमेतद्विकृतं कर्म सर्वलोकविगर्हितम् ||
बिज्जलस्य वचः श्रुत्वा प्रहसन् बसवेश्वरः || ४ ||
प्रभो शृणु स्वकाधिक्यं न वदेत तथापि च ||
त्वत्सभ्यहास्यभंगाय वदामि भवते यतः || ५ ||
अस्ति पुण्यतमं क्षेत्रं कल्याणाख्यं महीतले ||
भक्तः कश्चिद्वसत्यत्र वेदशास्त्रार्थकोविदः || ६ ||
स तु संकल्पयामास व्रतमेकं महाद्भुतम् ||
खारिष्ट्कमितैः क्षीरैर्गव्यैरत्यन्तपावनैः || ७ ||
प्रत्यहं स्नापयाम्येतल्लिंगं लोकैकपूजितम् ||

प्. ११४) एवं संकल्प्य योगींद्रस्त्वकरोदन्वहं तथा || ८ ||
क्षीरैः कर्दमिता भूमिः शिवलिंगान्तिकस्थिता ||
तत्पंकमध्यादायाता तक्रभांडधराऽपरा || ९ ||
गोपकन्या पृठुश्रोणिः स्तनभारनता सती ||
भ्रश्यत्पदा तदा तन्वी घटरक्षणतत्परा || १० ||
चुक्रोश बसवेशेति द्वित्रिवारमतंद्रिता ||
तस्याः संरक्षणव्यग्रः प्रसार्य च करद्वयम् || ११ ||
मा भैषीरिति तामुक्त्वा ह्यग्रहं वरवर्णिनीम् ||
श्रुत्वैतद्बसवेशोक्तं परीक्षार्थं नराधिपः || १२ ||
स्वभृत्यान प्रेषयामास बिज्जलो गोपिकान्तिकम् ||
तदाहूता च सा गोपी बिज्जलान्तिकमायौ || १३ ||
*आगत्य च तया सर्वं कथितं राजसन्निधौ ||
यदुक्तं बसवेशेन स्ववृत्तं विस्मयावहम् || १४ ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं पुनः प्रोवाच गोपिका ||
पूर्वं त्रिषष्टिभक्तानां वसत्येको महामतिः || १५ ||
श्रीमांश्चिट्टम्बलो नाम शिवभक्तो ड्ढव्रतः ||
वर्षर्तुकाले संप्राप्ते प्रसूनार्थं वनं गतः || १६ ||
शिवपूजाप्रसूनानि संगृह्य विपिनान्तरे ||

प्. ११५) पुनरागमवेलायां पारावारतटे शुभे || १७ ||
भ्रश्यत्पदः पतिष्णुश्च मेने चिट्टंबलेश्वरम् ||
तमन्तराले जग्राह तदा चिट्टंबलेश्वरः || १८ ||
तथैव मत्तक्रघटीं जग्राह बसवेश्वरः ||
किंचाहं संप्रवक्ष्यामि बसवेश्वरचेष्टितम् || १९ ||
एकदाऽहं महाराज सोन्नलाख्यपुरं गता ||
तत्पुरे शिवभक्तौघैः षट्स्थलब्रह्म्वादिभिः || २० ||
सुखगोष्ठ्यां समासीनं सिद्धरामं स्वतेजसा ||
भास्वन्तं तं महात्मानमूचुर्भक्ता महत्तराः || २१ ||
सिद्धराम महाभाग ष्ट्स्थलब्रह्मकोविद् ||
इदं पुरं त्वया सृष्टं द्वितीयश्रीगिरिर्यथा || २२ ||
श्रीमल्लिकार्जुनं देवमानीय श्रिनगोत्तमात् ||
स्थापयंस्तं भवान् पूर्वं भक्तसंघसमावृतः || २३ ||
अनेकशिवलिंगानि प्रतिष्ठापितवानसि || 
बह्वन्नं शिवभक्तेभ्यस्त्वमेको दत्तवानसि || २४ ||
सहजेन किरीटेन नानारत्नविशोभिना ||
निटिलस्थेन नेत्रेण भासमानो महीतले || २५ ||
योगानंदविलासेन महता शैवतेजसा ||
भासमानशरीरस्त्वं कापट्यपरिवर्जितः || २६ ||
उर्व्यां संचरतः स्वस्य पदन्यासं महोज्ज्वलम् ||
नालोकयन्ति मर्त्याश्च देवाश्च परमर्षयः || २७ ||
समाधियोगसंपन्नो नित्यं कैलासमभ्यगः ||

प्. ११६) भक्तगोष्टयां स्थितस्तत्र पुनर्भुवमुपागतः || २८ ||
एतत्तव प्रसिद्धं हि सर्वेषु भुवनेष्वपि ||
तत्रास्ति किमसौ भक्तो बसवेशो महामातिः || २९ ||
भूलोक इव तत्रास्ते किमस्माकं वद प्रभो ||
इति प्रोचुर्जनाः सर्वे तत्वज्ञाः सूक्ष्मदर्शिनः || ३० ||
इत्युक्तः सिद्धरामस्तु प्राह भक्तान सभान्तरे ||
अस्मिन् दिने तु कैलासं गत्वा सम्यक परीक्ष्य च || ३१ ||
पुनरागत्य भवतां कथयामि समासतः ||
एवमाभाष्य कैलासं सिद्धरामस्ततो ययौ || ३२ ||
अजेन कालरुद्रेण क्षयान्तर्ज्योतिषा तथा ||
तथा निजगणप्रेम्णा निल्लरुद्रेश्वरेण च || ३३ ||
याम्येन सर्वसर्वेशभर्गेशानप्रकाशकैः ||
सुराधीशेन महता भवगौरीशधन्यकैः || ३४ ||
वामदेवोद्भवाभ्यां च सुप्रचंडधरेण च ||
वामदेवोग्रस्ंवाहधातृभिश्च महात्मभिः || ३५ ||
पिनाकिना विधात्रा च शिवनाकुंठितात्मना ||
हुताशनमहातेजः प्रमुखैश्च महात्मभिः || ३६ ||
तथा सूक्ष्मलयेनाथ क्रूरदंष्ट्रेण धीमता ||
अत्युज्ज्वलद्वितरणक्षेमीशाभ्यां समंततः || ३७ ||
भीमेन दमनेनोग्रपिंगाक्षेण महीयसा ||
कर्त्रा विषधराख्येन वटरुद्रेण धीमता || ३८ ||
निधीशानन्तविभुभिर्गणाध्यक्षवृषाडिभिः ||
तथा निवृत्तिना चैव वायुवेगेन धीमता || ३९ ||

प्. ११७) हाररत्नेन तरुणा बभ्रुहंत्रा च धीमता ||
अग्निदुःखेन महता हा रसौख्यकरेण च || ४० ||
कालरुद्रसुदुंदुभ्यां महद्भ्यां च समंततः ||
ब्रह्मनाशाच्युतवरैस्तथा सौम्येन मृत्युना || ४१ ||
भयानकाख्यभक्तेन हरेण महताऽपि च ||
हालाहलपरं धातृवज्रदेहाव्ययाभिधैः || ४२ ||
शीघ्रेण वज्रदंष्ट्रेण वियोगेन वटेन च ||
सहनेशविरूपाक्षशुभपंचशिखैः सह || ४३ ||
नियोक्तृगृहरुद्रैश्च गोपतीशानबाधकैः ||
पिंगसाध्यकमातंगकपालधरलोहितैः || ४४ ||
सुरंगस्थूलरुद्राभ्यां शास्वतेन महीयसा ||
त्रिदिवेशोर्ध्वकेशाभ्यां विश्वेशेन महात्मना || ४५ ||
वित्तेशेन च चंडीशविद्येशाक्षयनामकैः ||
सदा विषधरेणैव रुद्रकालाग्निरुद्रकैः || ४६ ||
त्र्यक्षेण च फणींद्रेण विचक्षेण महात्मना ||
एवमादिगणैः सरैः समन्तात्परिवारितम् || ४७ ||
श्रीनंदिनंदिनाथाभ्यां नन्देन वृषभेण च ||
गोनंदगोमुखाभ्यां च तथा हयमुखेन च || ४८ ||
अभंगदण्डपाणिभ्यां चंडिकेशानरुद्रकैः ||
रुंडाभरणरुद्राभ्यां पुंडरीकेण धीमता || ४९ ||
पर्वताभरणाख्येन दर्पसर्वसुभद्रकैः ||
सर्वात्मसर्वसंहारसर्वज्ञैश्च महोज्ज्वलैः || ५० ||
दारुकेण गणेशेन रेणुकेन महात्मना ||
लिंगांगसामरस्यज्ञधवलाक्ष्द्वयेन च || ५१ ||
वीरभद्रसुभद्राभ्यां धवलाक्षेण सूरिणा ||
आरूढभद्रत्रिजटिधूर्जटिप्रमुखैस्तथा || ५२ ||
अशेषलोकविजयेनाट्टहासेन शोभिना ||
तथा निजबलाख्येन महद्द्विपबलेन च || ५३ ||

प्. ११८) नीललोहितनिःशंकनित्यनीलाभिधैर्गणैः ||
नित्यपुष्कलनामभ्यां शान्तिकालाभिधेन च || ५४ ||
महाकालेन कालेन तथा कालोग्ररूपिणा ||
निरूपिणा विरूपाक्षशांतरूपप्रपुष्कलैः || ५५ ||
विश्वरूपगणेशाभ्यां विषांगोग्राक्षपिंगलैः ||
सितिग्रीवोग्रभर्गैश्च कालातीतेन धीमता || ५६ ||
उत्तुंगविमुखाभ्यां च गजास्येन तथैव च ||
मान्व्यासेन महता भस्मोद्धूलितदेहिना || ५७ ||
द्विमुखैर्वानरमुखैरमुखैः शरभाननैः ||
उष्ट्रास्यैर्व्याघ्रवक्त्रैश्च पंचास्यैश्चतुराननैः || ५८ ||
सुमुखैरष्टवक्त्रैश्च पंचवक्त्रैश्चतुर्मुखैः ||
त्रिमुखैः सप्तवक्त्रैश्च नवास्यैर्दशवक्त्रकैः || ५९ ||
षण्मिखैरेकवक्त्रैश्च सहस्रमुखदुर्मुखैः ||
विकटाक्षैर्मखहरैर्विषस्मरहरैस्तथा || ६० ||
मृत्युघ्नेन यमघ्नेन गजासुरहरेण च ||
सुरासुरहराख्याभ्यां तथा पुरहरेण तु || ६१ ||
भृंगिना गजकर्णेन व्याघ्रकर्णाश्वकर्णकैः ||
घंटाकर्णेन शुद्धेन गोकर्णेन महीयसा || ६२ ||
अप्राकृतैः प्राकृतैश्च नानारूपधरैरपि ||
सेव्यमानं महादेवमष्टैश्वर्यसमन्वितम् || ६३ ||
सनत्सुजातसनकसनंदनसनातनैः ||
पुलहात्रिमरिचैश्च विश्वामित्रेण धीमता || ६४ ||
बादरायणमौद्गल्यवर्णावनशुकादिभिः 

प्. ११९) वालखिल्यवसिष्ठाद्यैर्मार्कंडेयादिभिः परैः || ६५ ||
अनेकमिनिसंघैश्च परितः परिवारितम् ||
सुरासुरैश्च यक्षैश्च सिद्धसाध्यैश्च किन्नरैः || ६६ ||
वसुभिर्द्वादशादित्यैस्तथैकादशरुद्रकैः ||
ब्रह्मविष्ण्वादिदेवैश्च समंतात्परिवारितम् || ६७ ||
दिक्पालैरष्टभिश्चैव सेव्यमानं समंततः ||
हाहाहूहूस्तूयमानं गीयमानं च किन्नरैः || ६८ ||
वामांगभागविलसद्गिरिजाताननेक्षणम् ||
कैलासे घनसंशोभे मणिसिंहासने स्थितम् || ६९ ||
दृष्ट्वा सांबं महादेवं सिद्धरामोऽतिभक्तितः ||
प्रणम्य दण्डवद्भूमौ तुष्टाव विविधैः स्तवैः || ७० ||
सदाशिव महादेव शृणु मद्वचनं परम् ||
शिवभक्ताश्च भूलोके मामूचुर्विनयान्विताः || ७१ ||
कैलासेऽस्मिन् महारम्ये शिवस्यास्थानमंटपे ||
बसवेशो महाभागो नास्ति किं वर्ततेऽथवा || ७२ ||
इतत्तत्वं महादेव सर्वमाज्ञापय प्रभो ||
सिद्धरामेण पृष्टः सन् शिवः प्राह शनैर्हसन् || ७३ ||
सर्वेष्वपि च लोकेषु भक्तौघहृदयेषु च ||
मद्वक्त्रे वर्तते सोऽयं सद्भक्तो बसवेश्वरः || ७४ ||
एवमुक्त्वा स्वहृदयं विवृत्य परमेश्वरः ||
दर्षयामास तस्यैनं सद्भक्तं बसवेश्वरम् || ७५ ||

प्. १२०) करस्थलिंगं भक्तौघपदनम्रकरं तथा ||
अनिमेषदृशं लिंगे हर्षाश्रुकणसंभृतम् || ७६ ||
पद्मासने समासीनं दरहासलसन्मुखम् ||
शिवध्यानपरं शांतंशिवहृत्पद्मसुस्थितम् || ७७ ||
गणाग्रणीं सिद्धरामो ददर्श बसवेश्वरम् ||
तद्धृदिस्थं महाभागं ददृशुः प्रमथेश्वराः || ७८ ||
देवताश्च स्तवं चक्रुर्विस्मिता गिरिकन्यका ||
एवमद्भुतसंयुक्तां तामुवाच महेश्वरः || ७९ ||
ममापि बसवेशस्य न भेदो गिरिकन्यके ||
मया दत्तो वरः पूर्वं शिलादस्य तपस्यतः || ८० ||
तव पुत्रो भविष्यामि नात्र कार्या विचारणा ||
अतः पृथिव्यां जातोऽहं बसवेश्वररूपभृत् || ८१ ||
चिच्छक्त्याऽहं समाक्रान्तः सद्भक्त्या बसवेश्वरः ||
लिंगरूपधरश्चाहं स तु भक्तस्वरूपभृत् || ८२ ||
नावयोर्विद्यते भेदः परमार्थनिरूपणे ||
यो वदेन्त्रिपु लोकेषु बसवेत्यक्षत्रयम् || ८३ ||
तस्य हस्तगता मुक्तिः सत्यं सत्यं मयोदितम् ||
हृत्पंकहे मदीयेऽस्मिन् सर्वभक्तान्तरात्मसु || ८४ ||
नित्यं सन्निहितः साक्षाद्बसवेशो महामतिः ||
पार्वत्यै बसवेशस्य प्रोक्तं महात्म्यमुत्तमम् || ८५ ||

प्. १२१) दृष्ट्वा बसववक्त्राब्जं प्राह चंद्रार्धशेखरः ||
बसवेश महाभाग सर्वभक्तशरीरग || ८६ ||
ये भक्ताः सन्ति भूलोके तत्प्रेक्षणसमुत्सुकाः ||
तत्पादाम्बुप्रसादाश्यां स्वशरीरं प्रवर्धय || ८७ ||
मद्भक्तिं सर्वलोकेऽस्मिन् स्वेच्छया त्वं प्रकाशय |
एवमाभाष्य गौरीशो बसवेशं महामतिम् || ८८ ||
दर्शयामास बसवं सिद्धरामाय धीमते ||
कैलासात् सिद्धरामोऽपि समागत्याथ कृत्यवित् || ८९ ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं भक्तौघेभ्यो न्यवेदयत् ||
तत्रैतत्सकलं श्रुत्वा स्वगृहादागतास्म्यहम् || ९० ||
सिद्धरामहृदब्जेऽसौ स्थितवान् बसवेश्वरः ||
तन्महत्वं दृष्टमासीदिति सा चाह भूपतिम् || ९१ ||
इति तस्या वचः श्रुत्वा प्राह बिज्जलभूपतिः ||
एतदेव वरं सत्यं सत्यं सत्यं न संशयः || ९२ ||
एतदेव वरं साक्षिगोपिकाकुंभरक्षणम् ||
अमूल्यानि च वस्त्राणि भूषणान्युज्ज्वलानि च ||
कालाख्यायै गोपिकायै दापयामास बिज्जलः || ९३ ||
वृत्तम् || इति परमरहस्यं गोपिकाभाष्यमाणं 
सकलसुरमुनींद्रैरादृतं भक्तिमद्भिः ||

प्. १२२) श्रुतिपुटयुगुलेनाकर्ण्य भूमीश्वरोऽसौ मणिमुकुटदुकूलान्याशु 
तस्मै ददौ सः || ९४ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे बसवेश्वरमहिमप्रशंसनं  नाम 
पंचदशोऽध्यायः ||

प्. १२३) अथ षोडशोऽध्यायः 
|| भक्तकृतद्रव्यदानकथनम् ||

अगस्त्य उवाच || पुनश्च श्रोतुमिच्छामि बसवेश्वरवैभवम् ||
यस्य स्मरणमात्रेण नॄणां मृक्तिः करे स्थिता || १ ||
इति ब्रुवन्तं तं दृष्ट्वा शिखिवाहः शिवात्मजः ||
माहात्म्यं तस्य भूयोऽपि प्रोवाच जिततारकः || २ ||
स्कन्द उवाच || 
कदाचिद् बिज्जलः श्रीमान बसवं दण्डनायकम् ||
जीवितं देहि भृत्यानां मदीयानां यथा तथा || ३ ||
इत्यवोचन्नृपवरः समक्षं हि स मंत्रिणाम् ||
सोऽपि राज्ञो वचः श्रुत्वा भृत्यानाहूय सर्वशः || ४ ||
कोशागारं समासाद्य धनमानीय साक्षरम् ||
यथायोग्यं धनं तेषां दातुं समुपचक्रमे || ५ ||
अथान्तरे समागत्य भक्तः कश्चिद्धनाशया ||
भो भो वसव मंत्रीश भक्तर्*चितामणे प्रभो || ६ ||
ममैतत्सकलं देहि धनं त्वत्पुरतः स्थितम् ||
इति संप्रार्थितस्तेन धनं तस्मै न्यवेदयत् || ७ ||
तद्दृष्ट्वा मंत्रिणः सर्वे बसवेशान्तिकस्थिताः ||
राजान्तिकमुपागत्य राजानमिदमूचिरे || ८ ||
भो भो बिज्जल भूपाल शृण्वस्मद्वचनं परम् ||
एतद्वाक्यप्रवचनाद् वयं बसववैरिणः || ९ ||
अनुक्त्या वचनस्यास्य राजद्रोहकरा वयम् || 
प्. १२४) अतः कार्यं किमस्माकमनुज्ञां दातुमर्हसि || १० ||
बिज्जलः प्राह मंत्रीशानागतान् भयकंपितान् ||
अबह्यं वः प्रदास्यामि यद्वक्तव्यं तदुच्यताम् || ११ ||
अशेषभृत्यसंघानां जीवितं दातुमिच्छता ||
बसवेशेन तत् सर्वं दत्तं भक्ताय धीमते || १२ ||
एतन्मंत्रिवचः श्रुत्वा बिज्जलः क्रोधमूर्छितः ||
बसवेश्वरमाहूय प्रोवाच नृपशेखरः || १३ ||
बसवेश धनं दत्वा मदीयं गच्छ सांप्रतम् ||
लोके मंत्रिवराः सर्वे राजवृद्धिपरायणाः || १४ ||
भूपालनाशकरणे प्रोद्यतस्त्वं न संशयः ||
एतद्वचनमाकर्ण्य प्रहसन् बसवेश्वरः || १५ ||
राजानं वचनं किंचिद् बभाषे तत्सभांतरे ||
परमेश्वरभक्ताख्यकल्पवृक्षे स्थिते सति || १६ ||
भक्तानामंगणे तस्मिन् भक्तिमेरुगिरौ स्थिते ||
वरप्रदस्य कामारेर्भक्तिचिंतामणौ स्थिते || १७ ||
स्थितायामपि सद्भक्तिकामधेनौ जगद्गुरोः ||
अस्माकं धनमग्राह्यं परेषां प्रभुसत्तम || १८ ||
करिकुंभस्थमांसाशी मृगेंद्रस्तृणमत्ति किम् ||
दुग्धाब्धौ विहरन् हंसः कांक्षते किं नु पल्वलम् || १९ ||
शुकश्चतफलाशी किं बदरीफलमश्रुते ||
चंद्रपायी चकोरश्च तिरिरं कांक्षते किमु || २० ||

प्. १२५) विहरंतः पद्मवने भृंगाः किं बर्बुराश्रिताः ||
दिग्गजेंद्रार्भकः श्रीमान् खरक्षीरं किमीहते || २१ ||
तदीयमेव तद्द्रव्यं तस्मै दत्तं न संशयः ||
यावद्धनं त्वया पूर्वं निक्षिप्तं कोशमंदिरे || २२ ||
परीक्षय धनं सर्वं गणयित्वाऽतिवेगतः ||
अतस्त्वया न कर्तव्यं सहसा साहसं मयि || २३ ||
एवमुक्तो नृपवरो गणयामास तद्धनम् ||
गण्यमानं धनं सर्वं यथापूर्वं प्रवर्तते || २४ ||
दृष्ट्वेदं बिज्जलः श्रीमान् लल्लितोऽभूत्सभांतरे ||
अथास्मिन्नंतरे सश्या लज्जितं बिज्जलं नृपम् || २५ ||
प्राहुर्गंभीरया वचा मंत्रिणः सूक्ष्मबुद्धयः ||
अत्रेतिहासं वक्ष्यामः शृणु त्वं बिज्जलप्रभो || २६ ||
मधुरायां महाराजः पांड्यो नाम प्रतापवान् ||
स्वमंत्रिणं समाहूय धनं दत्वा जगाद सः || २७ ||
भो भो मंत्रिन् महाभाग कद्दत्तं पुष्कलं धनम् ||
गृहीत्वा सिंधुदेशोत्थतुरंगानानयाधुना || २८ ||
एवं प्रभुसमादिष्टो मंत्रीशोऽपि महामतिः ||
कंचिद्देशमनुप्राप्य भक्तेश्यस्तद्धनं ददौ || २९ ||
प्रभुदत्ते धने क्षीणे शंकराहितमानसः ||
मृगधूर्तान् गृहीत्वाश्हु ययौ राजान्तिकं पुनः || ३० ||
बभूवुस्तस्य साम्र्थ्यच्छृगालाश्च तुरंगमाः ||

प्. १२६) अतो हि शिवभक्तानामसाध्यं किं नु विद्यते || ३१ ||
बसवेशो बहुधनं दत्वा भक्ताय धीमते ||
तवापि प्रददौ भूयो यथासंख्यं यथास्थितम् || ३२ ||
एतच्छृत्वा बिज्जलोऽपि तुष्टस्तुष्टाव मंत्रिणम् ||
इतः प्रभृति ये भृत्या मंत्रिवृद्दाश्च ये स्थिताः || ३३ ||
पिशुनत्वं समास्थाय बसवेशं वदन्ति हि ||
तेषां छिनद्मि रसनां नासिकां क्रूरकर्मणाम् || ३४ ||
इतीरयित्वा बसवं तोषयामास बिज्जलः ||
ततस्तु बसवेशोऽयमागत्य स्वगृहं प्रति || ३५ ||
आस्ते संमोदमानः सन् जंगमार्चनतत्परः ||
कल्याणनगरे रम्ये शिवभक्तो दृडह्व्रतः || ३६ ||
गणिकामंदिरे स्थित्वा प्रोवाचाहूय तत्सखीम् ||
आहारमावयोस्तन्वि नित्यं दापय मानिनि || ३७ ||
तथेत्युक्त्वा तु सा दासी ययौ बसवमंदिरम् ||
सा दृष्ट्वा बसवेशस्य महिषीं वरवर्णिनीम् || ३८ ||
ददर्श पट्टवस्त्रं च गंगाम्बाधृतमुज्ज्वलम् ||
अतिविस्मयमापन्ना विसृजाहारयत्नकम् || ३९ ||
त्वरया पुनरागत्य स्वसखीं प्रत्यभाषत ||
किं ब्रवीम्यद्य जननि मया दृष्टं महाद्भुतम् || ४० ||
सौवर्णरत्नखचितं वस्त्रं गंगाम्बिकाधृतम् ||
तत्समानाम्बरं लोके न दृष्टं न श्रुतं पुरा || ४१ ||

प्. १२७) एतद्विज्ञापितुं सर्वं त्वदन्तिकमुपागता ||
भक्तोऽयं शिवशास्त्रशो गत्वा बसवमंदिरम् || ४२ ||
याचयेद्यदि तद्वस्त्रं बसवेऽऽषेन दीयते ||
श्रुत्वैवं स्वसखीवाक्यं सत्यं सत्यमितीरितम् || ४३ ||
शिवभक्तं विटं दृष्ट्वा रहसीदमभाषत ||
वस्त्रमानय मे क्षिप्रं गंगाम्बाधृतम्त्तमम् || ४४ ||
तथैव भाषमाणस्तु विप्रोऽयं धूर्तसत्तमः ||
बसवांतिकमागत्य प्रोवाच वचनं ततः || ४५ ||
गंगाम्बिकाधृतं वस्त्रं शोभमानं महोज्ज्वलं ||
दापयस्व महाभाग मद्वेश्या तोषमाप्नुयात् || ४६ ||
बसवेशो याचमानो गंगाम्बां वरवर्णिनीम् ||
चित्रवस्त्रसमाकीर्णामानिनाय सभांतरम् || ४७ ||
शिवभक्त महाप्राज्ञ गृहाणेदं ममांबरम् ||
एवमुक्त्वा विटं भक्तं बसवेशो दृढाशयः || ४८ ||
गंगाम्बान्तिकमासाद्य चकर्ष वसनं मुदा ||
आकृष्यमाणं तेनाभूदक्षयं वसनं तदा || ४९ ||
तद्दृष्ट्वा विस्मिताः सर्वे गंगाम्बां तुष्स्तुवुः स्तवैः ||
जंमाश्च हसंतस्तु प्रोचुः सभ्यान् सुविस्मितान् || ५० ||
किमेतदद्भुतं सश्या बसवेशस्य धीमतः ||
नयनारुर्भक्तवरो भक्तेनैकेन याचितः || ५१ ||
भार्यावसनमुत्सृज्य ददौ भक्ताय धीमते ||

प्. १२८) निर्माय द्वादशाब्दैस्तु वस्त्रमेकं महोज्ज्वलम् || ५२ ||
तंतुवायोऽपि दासाख्यो भक्ताय प्रददौ ततः ||
बल्लालोऽपि महाराजो भक्तसंप्रार्थितो महान् || ५३ ||
ददौ स्वमहिषीं तस्मै रूपलावण्यशालिनीं ||
श्रियोन्मयधरो भक्तः स्वकीयं मणिमुत्तमम् || ५४ ||
तत्प्रार्थितोऽपि भक्ताय ददौ दिव्यं महोज्ज्वलम् ||
कश्चित्पेर्मालिनामैकः शिवभक्तो दृढव्रतः || ५५ ||
दुर्भिक्षकाले संप्राप्ते भक्ताअनामतिसंकटे ||
आहूय शिवभक्तौघान् संख्यातीतं धनं ददौ || ५६ ||
तथैव मनकंजारनामैको भक्तसत्तमः ||
पुत्रीविवहसमये भक्तेनैकेन याचितः || ५७ ||
तस्याः शिरोरुहान् सर्वान् मुदा छित्वा ददौ ततः ||
इति भक्तवराः प्रोचुर्बसवेशसभासदः || ५८ ||
भुजंगोऽपि च सद्भक्तो निवार्य बसवेश्वरम् ||
वेश्याकोपेभयेनैव गृहित्वा वस्त्रसंचयम् || ५९ ||
निर्ययौ मोदमानः सन् विवेश गणिकागृहम् ||
बसवेश्वरसद्भक्त्या गंगाम्बामानमुत्तमम् || ६० ||
अनूनमभवत्तत्रेत्युमुं तुष्टुवुरादरात् ||
वदत्येवं भक्तगणे गंगाम्बा वरवर्णिनी || ६१ ||
नीलनीरदधिक्कारिकेशपाशशुशोभिता ||

प्. १२९) अर्धचंद्रललाट तु राकाचंद्रनिभानना || ६२ ||
दाडिमीबीजसंकाशदन्तकान्तिविराजिता ||
तिलप्रसूनसंकाशनासापुटविशोभिता || ६३ ||
बिंबिकाफलसंकाशरदनच्छदमंडिता ||
कंब्वाडंबरधिक्कारिगलकांतिविराजिता || ६४ ||
कुंभिनीकुंभसंशोभिकुचद्वंद्वसमाहिता ||
नाभिदेशविनिर्धूतगंगावर्ता वरानना || ६५ ||
इंद्रनीलप्रभाश्लिष्टारोमराजियुतावरा ||
सैकतश्रोणिसंभारा किंकिणीयुतमेखला || ६६ ||
रंभास्तंभसमानोरुप्रदेशकलिता सती ||
शुंभप्तंकजसंकाशपदद्वयविशोभिता || ६७ ||
पदमंजीरनिक्काणघूर्णिताशेषदिक्तटा ||
ययावतः परं साध्वी सखीभिः परिवारिता || ६८ ||
बसवेश्वरसद्भक्तिप्रभाश्रेणिः समंततः ||
व्याप्यमानाऽम्बरे दिक्षु स्वर्गलोके महीतले || ६९ ||
तेजः पटलमात्मीयं संकोचं प्राप्नुयात्परम् ||
इति संचिन्त्य मनसा भानुमान् पश्चिमांबुधौ || ७० ||
पतन्निव गतः सोऽयमस्तं ग्रहवरस्तथा ||
अस्तं गते निजे मित्रे सरोजानि समंततः || ७१ ||
प्राप्नुवन्ति हि संकोचं निनदुः पटहादय. ||
बभुः पंचमहारावा परमेश्वरमंदिरे || ७२ ||

प्. १३०) गृहे गृहे भक्तसंघदीयमानसुगंधिभिः ||
धूपधूमैश्च संजातघनावलिरिवाधुना || ७३ ||
अंधकारप्रभाजालमरुणद्धरिदन्तरम् ||
भक्तचिन्तामणेस्तस्य बसवेशस्य धीमतः || ७४ ||
अपवर्गांगनादत्तदीपिका इव रेजिरे ||
तारकाश्च नभोभागेऽप्यक्षीणतररोचिषः || ७५ ||
ततश्चंद्रोदये जाते बसवेशेन धीमता ||
सद्भक्तिचिंतामणिना ह्यन्ज्ञाताः सहस्रशः || ७६ ||
सर्वे संभूय सद्भक्ता ययुर्वेश्यागृहान्प्रति ||
संगृह्य केचित् पुष्पाणि केचित्कस्तूरिकास्तथा || ७७ ||
चंदनं च तथा केचित् केचिद्विटवरास्तथा ||
वेश्योपभोगयोग्यानि वस्तून्यन्यानि केचन || ७८ ||
तान् दृष्ट्वा मुदितः श्रीमान् मुग्धसंगो महामतिः ||
बसवेशांतिकं गत्वा प्रोवाच विनयान्वितः || ७९ ||
बसवेश महाभाग शिवभक्ता इमे परे ||
पूजाद्रव्याणि संगृह्य गच्छंति गणिकागृहान् || ८० ||
तत्र लिंगार्चनासक्ता वसन्त्येते महेश्वराः ||
अतोऽहं शिवपूजार्ह्तं गच्छामि गणिकागृहान् || ८१ ||
एतद्वचनमाकर्ण्य मुग्धसंगेन भाषितम् ||
मंदं मंदं प्रहास्यासौ बसवो दण्डनायकः || ८२ ||
गच्छ तात महाप्राज्ञ मुग्धसंग दयानिधे ||

प्. १३१) इत्युक्त्वाऽऽभरणैर्दिव्यैर्भूषयामास संगयम् || ८३ ||
स्वभृत्यैः प्रेषयामास गणिकामंदिरं प्रति ||
त्त्रैकां रूपसंपन्नां पीनोन्नतपयोधराम् || ८४ ||
हरिणीलोचनां कंबुकंठी बिम्बोष्ठशालिनीम् ||
दृष्ट्वा पुरः स्थितां वेष्यां मुग्धसंगस्तपोधनः || ८५ ||
केयं बाला चंद्रमुखी रुद्रकन्या भुवं गता ||
रतिर्वा मेनका वाऽपि घृताची वा तिलोत्तमा || ८६ ||
शची वा मंजुभाषा वा रंभा श्रीर्वा सुरांगना || 
इति संचिन्त्य मनसा तूष्णीं तस्थौ गऋहांतरे || ८७ ||
प्रत्युत्थायातिवेगेन सा बाला वरवर्णिनी |
अर्घ्यपाद्यादिभिः सर्वैः पूजयामास मानिनी || ८८ ||
नानारत्नप्रभोपेतं वितानाद्यैर्महोज्ज्वलम् |
हंसतूलिकयोपेतं बहुदीपोपशोभितम् || ८९ ||
प्रवेशयित्वा संगेशं क्रीडागारं महत्तरम् |
नादयित्वा स्वयं वीणां जगौ सा वरवर्णिनी || ९० ||
पदसंवाहनं चक्रे वीटिदानपुः सरम् | 
तया संपूजितः संगो मनसीदं व्यचिंतयत् || ९१ ||
कर्त्व्यं शिवलिंगस्य पूजनं मोक्षकारणम् |
तत्पर्यंकादधः स्थित्वा शिवपूजां प्रचक्रमे || ९२ ||

प्. १३२) भूतिधृत्संगयेशोऽपि प्राह बालामनिंदिताम् |
त्व्या न धार्यते भस्म किं तदत्यन्तपावनम् || ९३ ||
मुग्धसंगेन सा पृष्टा हंसंती प्राह बालिका |
पूर्वं भक्तः समागत्य पीतं भस्म ददौ मम || ९४ ||
रुद्राक्षमालिकाः कंठे न दृश्यन्ते कुतस्तव |
इत्युक्ता संगमेशेन पुनः प्राह दरस्मिता || ९५ ||
लवणोदधितीरोत्थरुद्राक्षा भवता धृताः |
क्षीराब्धिजाताः संशुद्धा रुद्राक्षाश्च मया धृताः || ९६ ||
बहुकालधृतत्वेन संजाता मसृणा इमे |

प्. १३३) सर्वत्र न कृतं भक्तैर्नासारुद्राक्षधारणम् || ९७ ||
एतद्विधायकं वाक्यं कुत्र दृष्टं त्वयाऽनघे |
नासारुद्राक्षमाहात्म्यं वदेत्युक्ताऽमुना तदा || ९८ ||
सा विस्मितमुखी प्राह संगं संगविवर्जितम् |
देवाहं न क्षमा वक्तुं नासारुद्राक्षधारणात् || ९९ ||
यत्फलं लभते तत्तु वक्तुं देवाश्च न क्षमाः |
रुद्राक्षमहिमाधिक्यश्रवणाद्धृष्टमानसः || १०० ||
एतत्प्रोक्तं तया सर्वं मन्वानः सत्यमित्यम् |
त्वया किमर्थमकृतं जटाधारणमंगने || १०१ ||
इति पप्रच्छ सा बाला दर्शयामास वेणिकाम् |
ममाप्यस्ति जटासंघः सूक्ष्मः पश्येति वादिनी || १०२ ||
एवमादीनि वाक्यानि श्रुत्वा विस्मितमानसः |
उत्थाय दंडवद्भूमौ तस्याश्चक्रे नमस्क्रियाम् || १०३ ||
भवद्गुरुवरः को नु सांप्रदायप्रवर्तकः |

प्. १३४) एवं तु सा बाला प्रहसंती शनैः शनैः || १०४ ||
वामदेवसती साध्वी गौरी गुरुरभून्मम |
अष्टभागावशेषेण श्रपितं शर्करान्वितम् || १०५ ||
पयः प्रसादं मोक्ष्यामि न शाकान्नादिकं प्रभो |
पुनस्तदीयकैर्भक्तैर्दीयमानं महत्तरम् || १०६ ||
कृत्वा लिंगार्पितं सम्यग् भोक्ष्याम्येतन्महामते |
तनुं धनं मनस्त्यक्त्वा शिवभक्ता दृढव्रताः || १०७ ||
मद्गेहेष्वेव तिष्ठंति पादसंवाहनप्रियाः |
अहोरात्रं जंगमोक्तरहस्याश्रवणोत्सुकाः || १०८ ||
गतिर्नो जंगमा एव नान्ये प्राकृतमानुषाः |
गुरूपदिष्टमार्गोऽयमस्माकं मुनिसत्तम || १०९ ||
अस्मादाचर्यावर्याश्च संप्रदायप्रवर्तकाः |
संति श्रीपर्वते रम्ये  मल्लिकार्जुनमंदिरे  || ११० ||
गौरिसमाश्च तन्वंग्यः पूर्णचंद्रनिभाननाः |
बह्व्यो मद्वंशजाः संति नानाविद्याविशारदाः || १११ ||
द्राक्षारामे महापुण्ये श्रीमद्भीमेशपालिते |
कांचीचिदम्बराद्येषु शिवक्षेत्रेषु मामकाः || ११२ ||
गिरिजा सांप्रदायोत्था जंगम प्राणिनो जनाः |
अद्यापि शैवसंपन्ना वर्तन्ते हि महामुने || ११३ || 
एवं विदधवचनैस्तया संभाषीतो मुनिः ||

प्. १३५) विस्मयाक्रान्तचित्तः सन् मुग्दह्संगः कृतार्थधीः || ११४ ||
शययामेतां भृशं मेने महामुनिकुलोचिताम् ||
पुष्पादिद्रव्यनिचयं संशोध्यातिप्रयत्नतः || ११५ ||
तूर्णं प्रचक्रमे कर्तुं शिवपूजां विमुग्धीः ||
साऽपि बाला मुनिः ज्ञात्वा पर्यंकतलवासिनम् || ११६ ||
कामतंत्रविमूढं च शिवपूजैकतत्परम् ||
अत्रत्यसर्वद्रव्याणि पूजोपकरणानि च || ११७ ||
कुर्यामिति मतिं चक्रे हसंती च कृतार्थधीः ||
शिवपूजोत्सवे तस्मिन् प्रणवध्यानपूर्वकम् || ११८ ||
साबाला मुनिशार्दूलं निश्चित्याशु विरागिणम् ||
आहूय स्वजनान् सर्वान्नत्यादौ समयोजयत् || ११९ ||
नृत्यशास्त्रप्रवीणस्ता गानशास्त्रातिकोविदाः ||
विणामृदंगपटहान् गृहीत्वा गानसाधकान् || १२० ||
काश्चिद्विदग्धा ननृतुर्गायंति स्म तथाऽपराः ||
एवं महोत्सवे काले वेश्यास्त्रीपरिवारिताः || १२१ ||
लिंगपूजां प्रकुर्वाणस्तां जिनाय निशां पराम् ||
ततः प्रभातसमये प्रविनष्टे तमोगणे || १२२ ||
उदयाचलमारुढे परे मार्तंडमंडले ||

प्. १३६) मुग्धसंगोऽतिवेगेन प्रययौ बसवान्तिकम् || १२३ ||
बसवेशं समाहूय मुग्धसंगो ह्यभाषत ||
बसवेश महाभाग वेश्यालयं गतः || १२४ ||
तत्रैव महतीः क्रिडाः कृतवानस्मि सादरम् ||
तत्र संक्रिडमानः स नास्मार्षं त्वां शुचिव्रतम् || १२५ ||
संतोषदायकं कर्म मम जन्मावधीदृशम् ||
नाभवत्सर्वभक्तानामाशास्यं मोक्षकारणम् || १२६ ||
सदाशिवकृपाहीनजनानामतिदुस्तरम् ||
नास्तीदृशं महत्कर्म बसवेश महामते || १२७ ||
भवत्कृपालेशबलात् क्रीडाकर्माहमाप्तवान् ||
मया बिल्ववने रम्ये तथा रम्भावने परे || १२८ ||
श्रीशैले च महापुण्ये क्षेत्रे च विपिनान्तरे ||
नानाभक्तगणैः साकमुषितोऽहं मनोहरे|| १२९ ||
तत्रेदृक् परमो भक्तः पीतभस्मावलेपितः ||
श्वेतरुद्राक्षधारी च न् दृष्टो न श्रुतश्च वा || १३० ||
तस्य भक्तस्य माहात्म्यं देवो वेत्ति नचापरः ||
एतच्च्रुत्वा स बसवः प्रहसंश्च पुनः पुनः || १३१ ||
तन्मौग्ध्याकृष्टहृदयो मुमुदे स्वान्तरात्मनि ||
ननाम संगमं स्तुत्वा बसवेशस्तु कुंभज || १३२ ||

प्. १३७) वृत्तम् || इति बसवकुमारो मुग्धसंगेशभक्ताल्लपितमिदमशेषं 
श्रोत्रयुग्मेन पीत्वा ||
स्वमनसि विटभावं भूयसाम्रेडयन्सोऽप्यतुलमुदमवाप प्राप्तहेमेव 
दीनः || १३३ || 

	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमशिवरहस्ये कुमारागस्त्यसंवादे षोडशोऽध्यायः ||

प्. १३८) अथ सप्तदशोऽध्यायः
|| मुग्धभक्तचरितानि ||

	अगस्त्य उवाच | षडानन महाभाग नमस्ते तारकान्तक |
बसवेश्वरमाहात्म्यं श्रुतं विद्मयकारणम् || १ ||
अशेषशिवभक्तानां माहात्म्यं च श्रुतं मया |
भूयोऽपि श्रोतुमिच्छामि महात्म्यं बसवेशितुः || २ ||
इति पृष्टह् कुमारोऽसौ तस्मै कुंभभुवे पुनः|
मुग्धानां चरितं प्राह बसवेशनिरूपितम् || ३ ||
                             कुमार उवाच |
	श्रुत्वा संगेशवचनं बसवेशोऽतिविस्मितः |
श्रीचन्नबसवं दृष्ट्वा शिष्यं स्वांतिकसंस्थितम् || ४ ||
मौग्धमेतस्य भक्तस्य नालं वक्तुं चतुर्मुखः |
इति तस्य गुरोर्वाक्यं श्रुत्वा चन्नवृषेश्वरः || ५ ||
प्रणम्य दण्डवत्तूर्णं समुत्थाय कृताञ्जलिः |
प्राह गंभीरया वाचा स्वगुरुं बसवेश्वरम् || ६ ||
आचार्यवर्य देवेश बसवेश नमोऽस्तु ते |
एतादृङ्मौग्ध्यमलिता भूमौ किं संति जंगमाः || ७ ||
एवमुक्तस्तु शिष्येण बसवेशः कृतार्थधीः |
मुग्धानां चरितं प्राह श्रीचन्नबसवं प्रति || ८ ||

प्. १३९)                      रुद्रपशुपतिकथा

अयिलूरिपुरे तम्ये सर्वसिद्धिप्रदे शुभे |
रुद्रः पशुपतिर्नाम्ना तुल्यः पशुपतेर्महान् || ९ ||
रामेश्वररालये रम्ये भक्तैः संभूय संस्थितः |
तत्र स्थित्वा द्विजवरः पपाठेश्वरसंहिताम् || १० ||
तत्रेतिहासरूपेण कालकूटकथा ययौ |
सुरासुराश्च संभूय ममंथुः क्षीरसागरम् || ११ ||
कालकूटविषं घोरं संजज्ञे च भयानकम् |
ब्रह्मविष्णुमुखाः सर्वे प्रापुर्देवा भयं परम् || १२ ||
भीताः सदाशिवं तूर्णं शरणं ययुरादरात् |
देवाश्च विविधैः स्तोत्रैस्तुष्टुवुः परमेश्वरम् || १३ ||
तैः स्तुतः परमेशोऽपि ज्ग्राह विषमुल्पणम् |
इति पौराणिकः प्राह सुखासीनः सभान्तरे || १४ ||
एवं रुद्रः पशुपतिः कालकूटकथां परां |
श्रुत्वाऽतिभीतः स क्षित्यां पपात भृशदुःखितः || १५ ||
क्षणं मुर्छापरवशः पुनरुत्थितवानभूत् |
तस्मिन्काले महाभद्रे क्व गतासि नगात्मजे || १६ ||
नन्द्यादिप्रमथाः सर्वे कुमाराद्यास्तनूभवः |
क्व गताश्च तदा सर्वे तेष्वेकः कृपयाऽऽप्लुतः || १७ ||
न निवारितवान् देवं विषग्रासैकतत्परम् |
नाभूत्तस्याद्य जननी साऽस्ति चेत्तं निवारयेत् || १८ ||

प्. १४०) अहमद्य कथं शक्तः प्राणान् धर्तुमिमान् परान् |
पाशाग्निसलिलैरद्य पंचप्राणांस्त्यजाम्यहम् || १९ ||
इति निश्चित्य मनसा कृष्णातीरं समाययौ |
तत्तीरे च स्थितो भक्तः पतितुं मतिमाददे || २० ||
एतस्मिन्न्ंतरे देवश्चंद्रार्धकृतशेखरः |
वृषभेशं समारुह्य तूर्णं प्रत्यक्षतामगात् || २१ ||
गृहीत्वा पाणिना विप्रं साहसं मा कुरुष्व भो |
इत्युक्तो देवदेवेन भक्तोऽहं तव शंकर || २२ ||
यद्यस्ति ते महाभाग कृपा मज्जीवने परा |
निष्ठीवय विषं घोरं स्वकंठस्थितमुल्बणम् || २३ ||
नो चेत्त्वक्ष्यम्यहं प्राणान् सहसाऽत्यन्तदुर्बलान् |
स्पृशामि तव पादाब्जं सत्यं सत्यं मयोदितम् || २४ ||
एतद्वचनमाकर्ण्य ब्रह्मविष्ण्वादयः सुराः |
पुनश्च कालकूटस्य प्रादुर्भावस्य शंकिताः || २५ ||
एतेषु शंकमानेषु शिवोऽत्यंतदयापरः ||
पुनः प्रोवाच भगवान् मुग्धं ब्राह्मणसत्तमम् || २६ ||
कालकूटविषं घोरं मत्कंठे वर्तते द्विज |
तस्मात्त्वया न भेत्तव्यं तन्मां किं नु करिष्यन्ति || २७ ||
शिवेन बोधितोऽप्येवं लेभे न स्वास्थ्यग्रजः |

प्. १४१) ज्ञात्वा दद्धृदयं साम्बः किं कार्यमिति चिन्तयन् || २८ ||
भो भो वत्स महाभाग विश्वासो यदि नास्ति ते |
ममांकस्थलमारुह्य मत्कंठे न्यस्तलोचनः || २९ ||
विषं मद्धृदयं नेयाद्यावदत्यन्तमुल्बणम् |
तावत्परीक्षय त्वं हि मामुन्मील्य च लोचने || ३० ||
इति संबोधिस्तेन शिवेन परमात्मना |
यथा कंठाद्विषं घोरमायात्युदरगव्हरम् || ३१ ||
त्यक्ष्यामि च तदा प्राणानिति निश्चित्य भक्तिमान् |
तीक्ष्णासिमेकमादाय शिवांके स्थितवान् स्वयम् || ३२ ||
अद्यापि कंठमुद्वीक्ष्य स चास्ते शंकरस्य च |
इत्युक्त्वा पुण्यचरितं सर्वसिद्धिप्रदायकम् |
पुनश्च मुग्धकथनं बसवः प्राह कुंभज || ३३ ||

                         नक्कनयनारुकथा ||

	कश्चिद्भक्तवरः श्रीमांश्चोलदेशे  मनोहरे ||
नयनारुः सपत्नीको दृढभक्त्या शिवालये ||
तत्र लिंगं यजन् नित्यं परां पंचाक्षरीं पठन् || ३४ ||
अथैकदा तु लिंगस्य शरीराश्यंतरेऽमले ||
विषकृमिश्चारैको दारुणो दुष्टविग्रहः || ३५ ||
प्रेक्षयामासतुस्तौ च दम्पती कृमिमुल्बणम् ||
तदा सती भयोद्विग्ना मुखफूत्कारवायुना || ३६ ||

प्. १४२) विषकृमिमपाकर्तुमुद्युक्ता वरवर्णिनी ||
तूर्णं तथाविधं चक्रे  भयभक्तिसमन्विता || ३७ ||
तां दृष्ट्वा रोषताम्राक्षो नयनारुर्महामतिः ||
त्वदाननविनिष्क्रान्ता जाये द्रप्सगणा इमे || ३८ ||
पतंति शिवलिंगेऽस्मिन् लिंगं दुष्टं ततोऽभवत् ||
अतस्त्यजामि पापे त्वां त्वं हि गच्छ यथेप्सितम् || ३९ ||
इत्युक्ता पतिना साध्वी निष्क्रान्ता शिवसन्निधेः ||
शिवालयसमीपे तु तूष्णीमेव व्यवस्थिता || ४० ||
नयाअरुः समागत्य ददर्श गिरिजापतिम् ||
तस्या मुखविनिष्क्रान्ताद्द्रप्सात्पूते च देशके || ४१ ||
दुष्टानि कृमिजातानि नोत्पन्नानि व्रणानि हि ||
अन्यत्र च प्रदेशे तु व्रणजातं प्रदृश्यते || ४२ ||
अतः साध्वी मम सती लिंगस्य हितकारिणी ||
अहं पापकरोऽत्यर्थं लिंगदुःखकरो भृशम् || ४३ ||
अनुनीयाहमधुनां तां नयामि शिवांतिकम् ||
इति निश्चित्य मनसा तांनिनाय तदंतिकम् || ४४ ||
साऽऽगत्य वेगाल्लिंगस्य तस्य फूत्कारमाचरत् ||
तेनापि शिवलिंगेऽस्मिन् व्रणान्यालोक्य सर्वतः || ४५ ||
निशितं शस्त्रमादाय स्वशरिरश्छेत्तुमुद्यतः ||
दृष्ट्वा तन्मौढ्यमतुलं विस्मितः परमेश्वरः || ४६ ||

प्. १४३) उमादेहार्घकलितो ब्रह्मविष्ण्वादिभिर्युतः ||
अशेषप्रमथोपेतः शिवः प्रत्यक्षतामगात् || ४७ ||
तौ दम्पती च हर्षेण नमतुश्चरणौ तयोः ||
तौ दम्पती शिवः साक्षान्निनाय स्वपदं परम् || ४८ ||
इत्युक्त्वा हर्षमापन्नः स्वशिष्.याय वृषेश्वरः ||
पुनर्वक्ष्यामि मुग्धायाः कथां पापप्रणाशिनीम् || ४९ ||

                          बिज्जमहादेवी कथा

	पुरा बिज्जमहादेवी मुग्धाऽभूद्वरव्र्णिनी ||
नानाविधेषु भक्तेषु पत्नीपुत्रादिबंधुषु || ५० ||
सत्सु सर्वेषु शंभोश्च जननी न मया श्रुता ||
कथं हित्वा स जननीं जातोऽयं परमेश्वरः || ५१ ||
नो चेन्मृता वा जननी संप्रसूय तनूभवम् ||
मम माता पुरा बाल्ये पंचत्वमगमत् सती || ५२ ||
तेनाहमतिदैन्येन निमग्ना दुःखसागरे ||
अतो मातृविहीनानामियमेव गतिः खलु || ५३ ||
माता यद्यस्ति स कथं मुनिवेषधरो भवेत् ||
भुजंगहारकलितः कालकूटविषादनः || ५४ ||
व्याघ्रनागाजिनधरो भस्मदिग्धकलेवरः ||
श्मशानवासनिरतः पिशाचानुचरः कथम् || ५५ ||
कथं भिक्षान्ननिरतो जटाजूटादिकं कथम् ||
शिवस्य मातृहीनस्य सर्वमेतदुपस्थितम् || ५६ ||
मातृहीनोऽपि विश्वेशो जगत्कारणतामगात् ||
माताऽस्ति चेतयं देवः कीदृगैश्वर्यवान् भवेत् || ५७ ||
अतोऽहं जजनी सत्यं भविष्यामि न संशयः ||
इति निश्चित्य मनसा मुग्धा सा पंकजानना || ५८ ||
मातृकर्तव्यकर्माणि यानीह पृथीतले ||
तानि कर्माणि सर्वाणि स्वलिंगस्य चकार सा || ५९ ||
परमेशोऽपि तद्भक्त्या तानि जग्राह बालवत् ||
यद्भावभावितो लोको यत्कर्माणि करोति हि || ६० ||
तत्तद्भावं समास्थाय तानि गृण्हाति शंकरः ||
ततस्तत्कृतकर्माणि जग्राह शिशुवच्छिवः || ६१ ||

प्. १४५) बिज्जाम्बाऽपि कृतार्थेयं माता देवस्य याऽभवत् ||
इति तां तुष्टुवुर्लोके भक्ता विगतकल्मषाः || ६२ || 
गच्छत्सु दिवसेष्वेवं कारुण्यैकनिधिर्हरः ||
तह्याः प्रत्यक्षतां गंतुं मतिं चक्रे महेश्वरः || ६३ ||
पीष्यमान इवात्युग्रैरामयैः परमेश्वरः ||
क्षीरादिभोज्यवस्तूनि न जग्राहार्भकः स्वयम् || ६४ ||
नेत्रे निमील्य संतस्थौ निद्रापरवशो यथा ||
उत्पातातिवेगेन पर्यंके शयितः शिवः || ६५ ||
लक्षणान्येवदमादीनि दृष्ट्वाऽत्यन्तं रुरोद सा |
हा पुत्र पुत्र पुत्रेति क्रन्दमानाऽतिदुःखिता || ६६ ||
उरोदेशं ताडयन्ती विकीर्णालकसंचया ||
औषधं किं नु दास्यामि तव संजीवनेऽर्भक || ६७ ||
एवं दुःखसमाक्रान्ता बिज्जाम्बा पद्मलोचना |
किं रोगेण समाक्रान्तो बालो बालेन्दुशेखरः || ६८ ||
श्रीमत्सुंदरनंबीशगृहांगणमुपागतः |
अलब्ध्वा तत्र मृष्टान्नं स्वकीयोदरसंमितम् || ६९ ||
ततः कुलालगुंडाख्यभक्तागारं प्रविष्टवान् |
अलब्ध्वाऽनादिकं तत्र क्षुधाबाधासमाकुलः || ७० ||
तस्माच्चेरमभूपालसन्निधिं प्राप्य यत्नतः |
प्रताड्य तत्र तूर्यादिं तेनातिक्षुधितः स्वयम् || ७१ ||

प्. १४६) तस्मादपि समागत्य खिन्नखिन्नोऽसि पुत्रक |
पिष्टाम्बरान्तिकमागत्य मृद्भारेणाति दुःखितः || ७२ ||
तत्र संभक्ष्य पिष्टं तदपर्ययाप्त्याऽतिकर्शितः |
तस्मादागत्य वेगेन भवनं सामवेदिनः || ७३ ||
मृतं तत्रैव गोवत्सं भुक्त्वा चात्यन्तदूषितः |
गृहांश्च करिकालस्य गत्वाअ तत्रातिसुंदरम् || ७४ ||
पक्वाम्रफलजातं च भुक्त्वा तद्दत्तमास्थया |
तस्मादपि समागत्य चन्नभक्तनिकेनने || ७५ ||
भुक्त्वा* कांजिकमत्याम्लं तस्मादागत्य पुत्रक |
चिरितोंडगृहं प्राप्तः क्षुधया चातिपीडितः || ७६ ||
तत्पुत्रमांसनिचयं भुक्तवानसि पुत्रक |
निम्बाम्बासदने भुक्तं मध्ये मध्ये तनूभव || ७७ ||
ततश्चोडम्बया दत्तं भुक्तशिष्टं मनोहरम् |
गोघृतैः शर्करेणात्तं मुद्गान्नमतिसुंदरम् || ७८ ||
भक्षयित्वाऽगिवेगेन चमडांतिकमागतः |
पुनस्तद्दत्तकवलं सततं भुक्तवानसि || ७९ ||
पूर्वेद्युरेवमबला काचिन्मामाह विस्मिता |
अत्युग्रकेल्या किं वत्सः श्रान्तः किमतिभोजनैः || ८८ ||
पूर्वोक्तान्नप्रदेष्वेको दुष्टचक्षुरभूत् किमु |
तस्यैव दृष्टिदोषेण संकट समुपस्थितम् || ८१ ||

प्. १४७) तदॄष्टिदोषशान्त्यर्थं भूतिं दास्यामि तेऽधुना |
एतेषु भुवनेष्वद्य मत्सम जननी तव || ८२ ||
अस्ति किं परमेशान शिव कारुण्यवारिधे |
त्वं हि मत्प्राणसदृशस्तत्र साक्षी त्वमेव हि || ८३ ||
यथाऽहं वर्धयामि त्वां तथा वर्धस्व चार्भक |
एवं चेत्तव रोगोऽयं न भवेत्पुरभंजन || ८४ ||
भवाद्य तव रोगोऽयं यद्येव न निवर्तते |
प्राणानहं महेशान त्यजामि तव सन्निधौ || ८५ ||
एवमाभाष्य दुःखेन शिरश्छेदनसाधनम् |
असिमेकं समादाय तस्थौ पुत्रान्तिके सती || ८६ ||
तद्दर्शनात्पूर्वमेव स्वप्राणं व्यक्तुमुद्यता |
तत्क्षणं गिरिजानाथो भक्तवत्सललीलया || ८७ ||
तस्याः कृपार्द्रहृदयः प्रादुरासीन्महेश्वरः |
वरं वरय भद्रं ते दास्यामि च यथेप्सितम् || ८८ ||
एवं शिवोक्ता बिज्जाम्बा पुनः शिवमुवाच सा |
न कामये वरानन्यान् वरणीयं न किंचन || ८९ ||
त्वद्रोगशांतिं याचेऽहं मनोवाक्कायकर्मभिः |
एवमुक्तस्तया देव्या शंकरो लोकशंकरः || ९० ||
भक्तवत्सलां लोके स्थातुं सांबस्तदा मुने |

प्. १४८) सर्वरोगविहीनः सन् शिवः प्रत्यक्षतामगात् || ९१ ||
वृत्तम् || इति परमशिवोऽसौ बिज्जमाम्बानुभावात्कलितपृथुकभावं 
तत्क्षणात्तं त्यजन् सः |
वृषपतिमुखभक्तैः सर्वदा स्तूयमानः सुरनरमुनिगेयः 
प्रादुरादीन्महेशः || ९२ ||
अथ तस्याः स्वमातुश्च सायुज्यपदवीं ददौ |
इत्युक्तं बसवेशेन सिद्धिदं चरितं मुने || ९३ ||
 	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे परमरहस्ये 
स्वरूपग्रंथे कुमारागस्त्यसंवादे रुद्रपशुपतिबिज्जमाम्बाचरितं नाम 
सप्तदशोऽध्यायः 

प्. १४९) अथ अष्टादशोऽध्यायः 

अगस्त्य उवाच || षडानन महाभाग नमस्ते विश्वमूर्तये ||
पार्वतीमुखपंकेजभास्कराय नमो नमः || १ ||
अशेषोपनिषत्सारतत्वरूपाय ते नमः ||
पुनर्बसवमाहात्म्यं कथयस्व समासतः || २ ||
शृणु मुग्धकथामन्यामिति स्कन्दस्तमाह सः ||
श्रीचन्नबसवेशस्य बसवेश्वरसत्तमः || ३ ||
वर्णयित्वा तु बिज्जाम्बाकथां पापप्रणाशिनीम् ||
वृत्तांतं मुग्धशैवानां वक्तुं समुपचक्रमे || ४ ||

                               कोलूरकन्याकथा  

	अस्ति भक्तवरः कश्चिच्छिवदेवो महामतिः |
ग्रामान्तरं गन्तुकामो भार्यया गुणयुक्तया || ५ ||
कोषगूचीनामधेयामाहूय स्वसुतां पराम् ||
अयि कल्याणि सुश्रोणि विस्तीर्णायतलोचने || ६ ||
नित्यं शिवालयं गत्वा लिंगमूर्तेर्महौजसः ||
संतप्तं तु पयश्चाग्नौ प्रस्थमात्रप्रमाणकम् || ७ ||
निवेदयित्वा नित्यं त्वं व्रतं सांगं कुरुष्व मे |
त्वधीनमिदं कर्म मा विस्मार्षीः कदाचन || ८ ||

प्. १५०) पुनरागमकाले तु तव कृत्रिमपुत्रिकाः ||
तद्वस्त्रनिचयं रम्यमानयिष्याम् पुत्रिके || ९ ||
एवमुक्त्वा तु तां बालां गतौ तौ गोपदम्पती ||
ततः परेद्युरुत्थाय गोपकन्या वरानना || १० ||
प्रातःकृत्यं तु निर्वर्त्य क्षीरमादाय भक्तितः ||
शिवालयं ययौ रम्यं लिंगमूर्तेर्निवेदि*तुम् || ११ ||
 स्थापयामास पुरतः पयःकुंभं सुशोभ्नम् ||
ततो निवेदयांचक्रे क्षीरं देवाय शूलिने || १२ ||
परःपूर्णं घटं हृष्ट्वा तन्वी शोकभराकुला ||
लिंगमूर्ते महाभाग पयः पीतं न किं त्वया || १३ ||
न तप्तमिति वा निरसंमिश्रमिति वा प्रभो ||
वन्हिज्वालार्तमिति वा न पर्याप्ततरं तु वा || १४ ||
तस्माद्गृह्णासि न त्वं हि पयस्त्वत्पुरतः स्थितम् ||
मद्गृहेऽत्यन्तधवला शर्करा तिष्ठतेऽधुना || १५ ||
तामानेष्यामि वेगेन देह्यनुज्ञां ममानघ ||
आनेष्यामि घृतं रम्यं गुडमत्यन्तशोभनम् || १६ ||
अतः पयः पिबाद्य त्वं कृपा चेन्मयि शंकर ||
उष्णं पयः शीतमभूत् किंचिन्मां न वदस्यहो || १७ ||

प्. १५१)पितरावागतौ चेद्भि मृतिर्मम न संशयः ||
अतस्त्यजाम्यहं प्राणांस्त्वदर्थं वृषवाहन || १८ ||
इत्युक्त्वा पद्मपत्राक्षी गृहीत्वाऽश्मानमुल्बणम् ||
संताडितुं शिरोभागं निश्चिकाय दृढाशया || १९ ||
एतां दृष्ट्वा दयाविष्टः पार्वतीशो महेश्वरः ||
पयःपात्रं समादाय पपौ क्षीरं यथेप्सितम् || २० ||
ततः प्रोवाच सा बाला शिवं त्रिपुरभंजनम् ||
नपास्यसि यदि क्षीरं मद्दत्तं परमेश्वर || २१ ||
ताडयिष्यामि मत्पित्रा दण्डेन कशयाऽथवा ||
इति निर्भर्त्स्य देवेशं ययौ स्वभवनान्तरम् || २२ ||
दिने दिनेऽप्येवमेव पयः पीतं पुरारिणा ||
ततो दिनेशु गच्चत्सु पितरावागतावुभौ || २३ ||
पयोरिक्तघटां बालामायान्तीं तां ददर्शतुः |
तामूचतुश्च पितरौ रिक्तपात्रधरां सुताम् || २४ ||
घटस्थितमिदां क्षीरं केषां दत्तं त्वया वद ||
एवमुक्ता पितृश्यां सा पितरावाह सस्मिता || २५ ||
भवदुक्तप्रकारेण शिवान्तिकमहं गता |
तूर्णं पयोघटं पूर्णमादाय शिवसंनिधिम् || २६ ||
उपेत्य स्थापितः कुंभ पयःपूर्णस्तदन्तिके ||

प्. १५२) नाग्रहीत्प्गर्ववद्देवो* घटस्थं क्षीरमुज्ज्वलम् || २७ ||
तदाऽहं शोकसंपन्ना रुदन्ती च मुहुर्मुहुः ||
शिवमप्रार्थयं देवं लिंगमूर्ति महोज्ज्वलम् || २८ ||
ततः क्षीरं महेशानः पपावत्यंततृष्णया || 
अहं गृहमगां रिक्तं घटमादाय सत्वरम् || २९ ||
तामूचतुश्च पितरौ क्रोधघूर्णितलोचनौ ||
पयः पीतं शिवेनेति यदुक्तं पुत्रिके त्वया || ३० ||
मिथ्यावचनमित्येतदावयोः परिभासते ||
अष्टांगयोगयुक्तानां मुनीनामूर्ध्वरेतसाम् || ३१ ||
प्रत्यक्षविषयो नाभूच्छिवः सत्यादिलक्षणः ||
तवाभवत्कथं देवो न दत्तं क्षीरमुत्तमम् || ३२ ||
वयस्यानां पयः सर्वं त्वया दत्तं न संशयः ||
भर्त्सयामासतुस्त्वेवं पितरौ क्रोधमूर्छितौ || ३३ ||
पुनस्तामुचतुर्बालां पितरावतिविस्मितौ ||
परेद्युः प्रातरुत्थाय गत्वा गेहं पिनाकिनः || ३४ ||
आवां निश्चिनुवस्तूर्णं सर्वं त्वद्भाषितं वचः ||
इत्युक्त्वा बालया साकं गृहं स्वीयं विवेशितुः || ३५ ||
ततः प्रातः समुत्थाय ग्राहयित्वा पयोघटम् ||
बालया पद्मपत्राक्ष्या जग्मतुः परमेश्वरम् || ३६ ||
लिंगस्य पुरतः स्थाप्य पयःपूर्णं घटं परम् ||
पूर्ववच्च गृहाणेदमिति प्रोवाच बालिका || ३७ ||
तया संप्रार्थ्यमानोऽपि न जग्राह पयः शिवः ||
बालिकामौढ्यममलं प्रकटीकर्तुमीश्वरः || ३८ ||

प्. १५३) तामतिक्रोधताम्राक्षः पिता प्राह तनूभवाम् ||
पूर्वं बहुविधालापास्त्वया प्रोक्ता मदन्तिके || ३९ ||
किमित्ययं न गृण्हाति पयस्तत्पुरतः स्थितम् ||
इति निर्भर्त्स्य तनयां निहंतुमुपचक्रमे || ४० ||
साऽत्यन्तदुःखनिर्दग्धा रुदन्ती च पुनः पुनः ||
हा लिंग लिंग लिंगेति प्रलपन्ती मुहुर्मुहुः || ४१ ||
मया किमपराद्धं ते किमित्येवमुपेक्षसे ||
एवं संभाषमाणायां बालायां परमेश्वरः || ४२ ||
माभैषीस्त्वं महाभागे मयि तिष्ठति किं भयम् ||
इति लिंगबिलं तस्यै दर्शयामास शंकरः || ४३ ||
अत्यंतभीता सा बाला विवेश बिलमुल्बणम् ||
ततः पिता समागत्य त्वरया लिंगसंनिधिम् || ४४ ||
प्रविश्यमानां तां बालां दृष्ट्वा केशान् समग्रहीत् ||
मुष्टिमात्रमिताः केशा ह्यवशिष्टास्तथाऽभवन् || ४५ ||
बाला तु लिंगगर्भेऽस्मिन् विलीनाऽभवदुज्ज्वला ||
इदानीमपि लिंगस्य मस्तके केशसंचयः || ४६ ||
मुष्टिमात्रप्रमाणेन सर्वैश्च परिदृश्यते ||
षट्संख्येषु च मासेषु गच्छत्सु विबुधैः परैः || ४७ ||
छिद्यते केशनिचयो गोपिकाया पुनः पुनः ||

प्.१५४) अत्युत्तममिदं कर्म सर्वविश्वासकारणम् || ४८ ||
	वृत्तम् || इति परमरहस्यं गोपिकासच्चरित्र सकलसुरमुनींद्रैरादृतं 
भक्तिमद्भिः ||
गुरुबसवमुखांभोजातजातं निशम्य क्षणमनुहृदि दध्यौ 
नागमांबातनूजः || ४९ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे परमरहस्ये 
स्वरूपग्रंथे कुमारागस्त्यसंवादे कोडगूचीचरितं नाम 
अष्टादशाऽध्यायः ||


प्. १५५) अथ एकोनविंशोऽध्यायः ||

अगस्त्य उवाच || विचित्रं शिवमाहात्म्यं विचित्रं भक्तचेष्टितम् ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं विचित्रं विस्मयावहम् || १ ||
पुनस्तच्छ्रोतुमिच्छामि समासेनाद्य ऽण्मुख ||
कुंभयोनेर्वचः श्रुत्वा कार्तिकेयो महामतिः ||
बसवेश्वरमाहात्म्यं वक्तुं समुपचक्रमे || २ ||
                                  कुमार उवाच ||
	बसवेशेनैवमुक्तः श्रीचन्नबसवेश्वरः ||
मुग्धानामेव भक्तानां माहात्म्यं वद सद्गुरो || ३ ||
एवं शिष्यकृतप्रश्नो बसवेशो गुरूत्तमः ||
प्रचक्रमे कथामेकां वक्तुं पापप्रणाशिनीम् || ४ ||

                                    कलियारुकथा

बसवेश उवाच || श्रीमत्कांचीपुरे रम्ये कलियारुर्महामतिः ||
दृढभक्तिर्महादेवे शिवभक्तार्चनोत्सुकः ||
स कदाचित्ततो गन्तुं रम्यं ग्रामान्तरं प्रति || ५ ||
अरण्यमतुलं दीर्घं नानावृक्षसमाकुलम् ||
तरक्षुव्याघ्रभल्लूकनानामृगसमाकुलम् || ६ ||
विवेश दीपदकलिः शिवभक्तो दृढव्रतः ||
तन्मध्ये जीर्यमाणं च स ददर्श शिवालयम् || ७ ||

प्. १५६) हा कष्टं शिवलिंगस्य जीर्णं स्वस्यालयं परम् ||
ततोऽपि च महाकष्टं महारण्याधिवासनम् || ८ ||
तस्मात्परतरं कष्टमेकस्यैव निवासनम् |
कौपीनाच्छानरतान् यश्चकार मुनीश्वरान् || ९ ||
दानवानपि यश्चक्रे मुक्तिसौख्यैकभाजिनः ||
ब्रह्मेंद्रविष्णुप्रमुखान् देवान् सर्वान् समंततः || १० ||
भृत्यत्वे योजयामास यश्चंद्रार्धशिरोमणिः ||
भ्राजयामास मार्तंडान् द्वादशापांगवीक्षणात् || ११ ||
अकरोद्भस्म मदनं परं सौंदर्यगर्वितम् ||
पुरत्रयं महाघोरं यो ददाह क्षणेन च || १२ ||
चक्रे दामोदरं यस्तु याचकं बलिमंदिरे ||
वेदैर्विधेयं यश्चक्रे विधातारं महत्तरम् || १३ ||
करुणार्द्रान्तरंगोऽपि यश्चक्रे सर्वसंहृतिम् ||
तस्यैव परमेशस्य निवासो विपिने कथम् || १४ ||
आलयं जीर्णमभवन्नानास्तम्भसमाकुलम् | 
गोपुरं जीर्णमुत्तुंगं मंटपं शिथिलं परम् || १५ ||
जिर्णानि च कवाटानि सार्गलानि महान्ति च ||
किमत्र बहुनोक्तेन सर्वं जीर्णमभूत्स्वयम् || १६ ||

प्. १५७) स्वदेहार्धमहागौरी यद्यस्तीदं कथं भवेत् ||
संमार्जनक्रिया नैव महत्यस्मिन् शिवालये || १७ ||
पूजाहीनमिवाभाति लिंगं सर्वमनोहरम् ||
ऽऽइवार्चकानां संचारो नैवात्र परिदृश्यते || १८ ||
किमम्त्रोक्तिसहस्रेण तस्यैकस्य स्थितिर्वने ||
महाप्रमादजननई बहुजानिप्रदा भवेत् || १९ ||
किमाभिः शुष्कचिन्ताभिः स्वस्थं सर्वं करोम्यहम् ||
इति निश्चित्य मनसा कलियारुर्दृढाशयः || २० ||
सर्वं धनं स्वायनस्थितमानीय भृत्यकैः ||
शिवालयं दृढं कृत्वा चक्रे प्राकारमुत्तमम् || २१ ||
शिवालयसमीपे तु चक्रे बिल्ववनं परम् ||
नानावृक्षसमाकीर्णं नानापुष्पोपशोभितम् || २२ ||
वापीकूपतटाकादीन् कारयामास भक्तितः ||
दीपिकाग्राहिणः सर्वानर्चकानां ततिं ततः || २३ ||
नानामृदंगवादित्रवादनात्यन्तकोविदान् ||
कुंतपट्टकृपाणादिनानाऽऽ.युक्धधरानपि || २४ ||
नृत्यगेयादिकुशलान् वेश्यासंघाननेकशः ||
स्थापयामास सद्भक्त्या दीपदो भक्तसत्तमः || २५ ||
किमत्र बहुनोक्तेन विपिनं घोरदर्शनम् ||
सोमप्रभासमायुक्तं पुरमासीन्मनोरमम् || २६ ||
एवं बहुविधे काले गते सर्वसमृद्धिदे ||
कलियारोर्धनं सर्वं विनष्टमभवत्तदा || २७ ||
ततो यथायथं ज * हुरुपचारप्रवर्तकाः ||

प्. १५८) उपचारांश्च तान् सर्वान् स्वयमेवाकरोदयम् || २८ ||
न शक्तिरभवत्तस्य दीपतैलादिसंग्रहे ||
अंधकारापनोदार्थं काष्ठभारं ददाह सः || २९ ||
तृणेष्वपि च दग्धेषु धैर्यवान् भक्तसत्तमः ||
आनीय वस्त्रनिचयं सर्वं स्वभवनस्थितम् || ३० ||
ददाह परमप्रीत्या चिंताभारविवर्जितः ||
यातेषु तेषु तच्छिद्रैश्चकार करदीपिकाम् || ३१ ||
तस्यामपि विनष्टायां भृशं चिंतापरोऽभवत् ||
अंधकारो महानासीद्भुवि विष्टंति तस्कराः || ३२ ||
अतो मयाद्य किं कार्यमिति चिंतां चकार सः ||
एवं संचिन्त्य बहुधा निर्विण्णो भक्तसत्तमः || ३३ ||
जटामाबध्य सुदृढां प्रददाह विशंकितः ||
ततो न गणयामास शिरोवेदनमात्मनः || ३४ ||
एतत्सर्वं तु विज्ञाय शिवस्त्रिपुरभंजनः ||
अंबिकारमणः साक्षाच्छूलहस्तः पिनाकधृक् || ३५ ||
प्रत्यक्षतामगात्तूर्णं प्रमथैः परिवारितः ||
अयि दीपद सद्बुद्धे प्रीतोऽहमधुना तव || ३६ ||
यदिष्टं वरय त्वं हि तद्दास्यामि न संशयः ||
एवमुक्तस्तु देवेन दीपदः प्रत्युवाच तम् || ३७ ||
ममाशास्यं किमस्त्यन्यच्चंद्रचूड दयानिधे ||

प्. १५९) किं त्वेकं वरयाम्यद्य वरं लोकैकविश्रुतम् || ३८ ||
एतस्मिन् घोरकांतारे न युक्तं तव वर्तितुम् ||
एतत्संरक्षणे शक्तिर्मम नास्ति महेश्वर ||
अत्रोपायं चिन्तयस्व वरो मम महानयम् || ३९ ||
वृत्तम् || श्रीमद्दीपदनायकेन महता भक्तेन संबोधितः सर्वज्ञः 
परमेश्वरोऽतिकरुणाक्रान्तान्तरात्मा महान् ||
भक्तं तेन विनिर्मितानि सकलान्यादाय तूर्णं ययौ कैलासाख्यपदं 
परं च पुनरावृत्त्या विहीनं महत् || ४० ||
लोके भक्तिमुपागताः स्वतनुना साकं शिवं यान्त्यमीत्येतन्नाद्भुत मेव 
दीपदकलिः सांबं च तस्यालयम् ||
आदायाद्भुतमेव तारकगिरिं यातीति सर्वे जनाः संभुयातितरां 
विमुग्धहृदयं स्तुत्यं प्रशंसंति हि || ४१ ||

	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे 
कुमारागस्त्यसंवादे दीपदकलियारुचरितं नामैकोनविंशोऽध्यायः ||

प्. १६० ) अथ विंशतितमोऽध्यायः
|| नाट्यनमित्तंडिकथा ||

	अगस्त्य उवाच || कुमाराय नमस्तुभ्यं कुमाराचलवासिन् ||
पुनश्च श्रोतुमिच्छामि भक्तमाहात्म्यमुत्तमम् || १ ||
अगस्त्यवचनं श्रुत्वा तस्मै स्कंदः पुनस्तथा ||
मुग्धभक्तकथामन्यामूचे सर्वाघनाशिनीम् || २ ||
			कुमार उवाच ||
	ततस्तु बसवः श्रीमान् श्रीचन्नबसवेश्वरम् ||
मुग्धानामेव माहात्म्यं वक्तुं समुपचक्रमे || ३ ||
श्रीमत्कांचीपुरे रम्ये नानामुनिगणावृते ||
तत्राभूद्ब्राह्मणः कश्चिच्छिवभक्तो दृढव्रतः || ४ ||
नमित्तंडिरिति ख्यातो मुग्धभक्तिसमावृतः ||
सोऽप्येकाम्रेश्वरं द्रष्टुं गजासुरनिषूदनम् || ५ ||
अत्यद्भुताकारधरं बालेंदुकृतशेखरम् ||
कालकंठं विरूपाक्षं तूर्णमभ्याययौ द्विजः || ६ ||
एकं शिवार्चकं दृष्ट्वा समाहूयेदमब्रवीत् ||
शिवस्य मध्यभागोऽयं कुटिलं परिदृश्यते || ७ ||
वक्रभावं समासाद्य हस्तौ वा परमेशितुः ||
रोगादिना वा तौ पीनौ किमेतत्तिष्ठतेऽधुना || ८ ||
त्रिधाननं सदवनीं स्पृष्टमस्पृष्टवत्तथा ||
वर्तते पदयोरेकमन्यद्दूरेच तिष्ठति || ९ ||

प्. १६१) नेत्रत्रयं निमेषैश्च विहीनं परिदृश्यते ||
एकस्मिन्नेव भागे तु प्रस्थवद्वर्तते शिरः || १० ||
जटाभारस्य सद्ग्रंथिर्भृश्यमाना प्रवर्तते ||
एतच्चोद्यमिवाभाति कारणं तत्र किं वद || ११ ||
शिवद्विजवरः प्राह मंदस्मितमुखो वचः ||
वातरोगसमाक्रान्तः स्थितस्त्वेवं महेश्वरः || १२ ||
न चेदस्य तु भैष्ज्यं शरीतं नाशमाप्नुयात् ||
वेद्म्यहं तच्चिकित्सां वै भेषजं परिवर्तते || १३ ||
यद्यस्ति शक्तिस्ते ब्रह्मन् कारयस्व मयाऽधुना ||
शिवद्विजेनैवमुक्तः परिहासपुरःसरम् || १४ ||
श्रद्दधानो नमित्तंडिरतिभक्तिसमन्वितः ||
यदस्ति स्वगृहे द्रव्यं तदानीय महत्तरम् || १५ ||
निक्षिप्तवांस्तदग्रे तु वेपमानो भयाकुलः ||
गृहीत्वा सकलं द्रव्यं वार्तं कुरु महेशितुः || १६ ||
साध्वी सती सुताश्चाहं भवामस्ते हि भृत्यकाः ||
कुरुष्वेतन्महापुण्यमित्यवोचच्छिवार्चकं || १७ ||
गृहीत्वा तद्धनं सर्वं कापट्येन शिवार्चकः ||
वातशांतिकरं तैलं करिष्यामीत्यवोचतम् || १८ ||
गृहीत्वा श्रपितं तैलं ददावस्मै द्विजन्मने ||
तद्गृहीत्वा नमित्तंडिर्लेपयामास शंकरम् || १९ ||
अर्कपत्रादिपत्राणि समानीय द्विजोत्तमः ||

प्. १६२) उपचार ततश्चक्रे वातरोगनिबर्हणम् || २० ||
पथ्ययोग्यानि भोज्यानि ददौ प्रत्यहमास्थया ||
एवं दिनेषु गच्छत्सु चिन्तयामास स द्विजः || २१ ||
व्यतीतानि दिनान्यस्य रोगस्तु न निवर्तते ||
नश्येत्किं वातरोगोऽयं वन्यमूलैरुमापतेः || २२ ||
अहमेव भिषक् तस्य भविस्यामि न संशयः ||
इति संचिन्त्य मनसा मर्तुं समुपचक्रमे || २३ ||
अथास्मिन्नंतरे देवो महादेवो महेश्वरः ||
पार्वतीसहितः श्रीमान सर्वतंत्रविशारदः || २४ ||
भृंग्यादिप्रमथोपेतः शिवः प्रत्यक्षतामगात् || 
ततो नाट्यनमित्तंडिं दोर्भ्यामालिंग्य सत्वरम् || २५ ||
तवेप्सितं वरं दद्यां दैवतैरपि दुर्लभम् ||
एवमुक्तो नमित्तंडिः प्रोवाच परमेश्वरम् || २६ ||
वरैरन्यैः किमेभिर्मे भयेनाक्रान्तचेतसः ||
तथापि च वरिष्यामि वरं मद्धृदयस्थितम् || २७ ||
दृश्यते वक्रता देहे तव त्रिपुरभंजन ||
रोगेणेयं समुत्पन्ना सहजा वा महेश्वर || २८ ||
वक्तुमर्हसि देवेश कृपा चेन्मयि चाधुना ||
इत्युक्तः परमेशोऽपि प्राह ब्राह्मणपुंगवम् || २९ ||
तांडवाकृतिरेषा मे न रोगादिनिमित्तजा ||

प्. १६३) नाट्यस्याभिमुखश्चाहं ढक्कां संताडयामि चेत् || ३० ||
सर्वं विलयमाप्नोति जगदेतच्चराचरम् ||
नृत्तार्थं चलिते पादे तारा भुवि पतंति हि || ३१ ||
निरीक्षणेन महता ब्रह्मविष्ण्वादयः सुराः ||
लीयन्ते कुत्रचिद्देशे भयभ्रान्तविलोचनाः || ३२ ||
किंकिणीनादसंभ्रान्ता देवी गिरिवरात्मजा ||
मम वामांगभागस्था वेपमाना भयार्तितः || ३३ ||
निश्वासैश्च तथोच्छ्वासैर्ज्वलिते वडवानले ||
समुद्राः शुष्कतामापुर्नदीभिश्च समाकुलाः || ३४ ||
मत्पादघट्टनैर्भूमी रजोराशिस्तथाऽभवत् ||
भ्रान्ताश्च दिग्गजाः सर्वे निनदुर्मयि संस्थिते || ३५ ||
भ्रश्यत्कुठारपातेन गिरयश्चूर्णतां ययुः ||
पादाग्रताडनात्कूर्ममुखात्सस्राव शोणितम् || ३६ ||
जटाछटाभिघातेन भिन्नो ब्रह्मांडखर्परः ||
उत्पाटितानि भूतानि किरीटाग्रस्य घट्टनात् || ३७ ||
शेषो भुग्नफणो जातस्ताण्डवोद्धतवेगतः ||

प्. १६४) शेषनिश्वासवातेन नेत्राग्नौ ज्वलिते सति || ३८ ||
तदग्निज्वालया चन्द्रे भिन्ने सति शिरस्थिते ||
तस्मात्सुधा समुत्पना शिरसः स्पर्शमाप्नुवत् || ३९ ||
शिरोवक्षः पाणितले नृकपालानि यानि हि ||
अच्युतस्य कपालानि वर्तन्ते यानि यत्र हि || ४० ||
सुधासुत्या समस्तानि तानि प्राणयुतानि च ||
अभयं याचमानानि व्यतिष्ठन् ब्राह्मणोत्तम || ४१ ||
सर्वेष्वमरवर्गेषु सेवमानेषु तांडवे ||
क्रियमाणेऽतिवेगेन सर्वलोकक्षयावहे || ४२ ||
तत्तद्रसानुगुण्येन शरीरं वक्रतामगात् ||
तदाऽऽरभ्यजनाः सर्वे लसत्तांडवविग्रहम् || ४३ ||
अनुध्यायंति मामेव मम भक्ता मुमुक्षवः ||
एवमाभाष्य देवेशो नमित्तंडिं महोज्ज्वलम् || ४४ ||
ऋजूकृत्वा वक्रभावं हर्षितं भक्तसत्तमम् ||
कैलासं प्रापयामास सच्चिदानंदलक्षणः || ४५ ||
इत्युक्त्वा पुनरन्यस्य कथामाह वृष्र्श्वरः ||
वेदागमरहस्यं हि निशामय महामुने || ४६ ||
		|| कन्नप्पदेवकथा ||
	श्रीकालहस्तिनगरे शैवसंघविराजिते ||
उडुमूरुकूलोद्भूतः कन्नपो भक्तसत्तमः || ४७ ||

प्. १६५) अत्यन्तधीरहृदयो दयासत्यविरागवान् ||
चोरमार्गरतो वाऽपि श्वगणैः परिवारितः || ४८ ||
धनुर्धरैः सहचरैर्लुब्धैर्बहुवनेचरैः ||
कदाचिन्मृगयाश्रांतः सुष्वाप विजने वने || ४९ ||
समागतस्ततः स्वप्ने भस्मदिग्धकलेवरः ||
रुद्राक्षमालाभरणो भक्तवेषधरः शिवः || ५० ||
कन्नप्पाख्यं समालोक्य भूतिपट्टं चकार सः ||
शिवकुंभोदकेनैवमभिषिच्य दृढाशयः || ५१ ||
परेद्युर्द्रक्ष्यसे लिंगंयत्सर्वैर्लक्षणैर्युतम् ||
तदेव प्राणलिंगं त्वं कुरुष्वात्यन्तभक्तितः || ५२ ||
ततः स्वप्नात् समुत्थाय विलोक्य च दिशो दश ||
अत्यन्तापूर्वमार्गोऽयमिति चिन्तितवानसौ || ५३ ||
जनान्सहचरान् सर्वान् विनिवार्यातिविस्मितः ||
तस्मान्मार्गादयं तूर्णं कार्याकार्यविमुढधीः || ५४ ||
ततः शतपदं प्राप्य गत्वा देशं वनान्तरे ||
तत्र लिंगं ददर्शाशु सुरम्यमतिपावनम् || ५५ ||
मया स्वप्नेऽपि यल्लिंगं दृष्टं शैवमनामयम् ||
तदेव लिंगमद्राक्षं प्रत्यक्षेण वनांतरे || ५६ ||

प्. १६६) अहो विवित्रमत्यन्तं स्वप्नस्येत्थं हि सत्यता ||
इति संतोषकलितः कन्नाख्योऽयं महामतिः || ५७ ||
ननाम दण्डवद्भूमौ सद्भक्त्या सकृता~ज्जलिः ||
स्वप्नोपदिष्टंयल्लिंगं देशिकेन महात्मना || ५८ ||
तदेवैतन्महालिंगमिति निश्चित्य चिन्तयन् ||
एतल्लिंगं मया त्यक्त्वा न गंतव्यं गृहान्तिकम् || ५९ ||
इति तल्लिंगमादाय कन्नपो गन्तुमुद्ययौ ||
अत्रास्ति चेदिदं लिंगमातपेनाति तप्यते || ६० ||
लिंगस्यास्य तु मद्ग्रामे गेहमेकं करोम्यहम् ||
अभीष्टार्थान् बहून् दत्वा संस्तुत्य विविधैः स्तवैः || ६१ ||
एतल्लिंगं तु नेतव्यं नान्योपायैर्महत्तरैः ||
इति मौग्धेन देवेशं तुष्टाव परमेश्वरम् || ६२ ||
अहो देव महाभाग संतज्य रजताचलम् ||
अनेकरत्नसंयुक्तं मंदराख्यं महानगरम् || ६३ ||
किमर्थं विपिनं प्राप्य विष्ठसि त्वं महेश्वर ||
अर्कधत्तूरपुष्पैस्त्वमुन्मत्तोऽसि किमीश्वर || ६४ ||
कुपितोऽस्यर्चकेषु त्वमुपचाराद्यभावतः ||
अनेकजनसंमर्दात्त्यक्त्वाऽन्यं नगमागतः || ६५ ||
गंगागौर्योस्तु कलहं समाधातुं त्वमक्षमः ||
चन्नभक्तादिसंपर्काद्भक्तैः किं नु बहिष्कृतः || ६६ ||

प्. १६७) संपादितुं वधूमन्यां तपः कर्तुं समागतः ||
कर्तुं नंबीशसंसेवामक्षमः किं समागतः || ६७ ||
अनुग्रहार्थं भक्तेऽस्मिन् काननं किमुपागतः ||
एकाकिनं काननस्थं विहीनं कार्मुकेषुभिः || ६८ ||
कथं संत्यज्य गच्छामि पदौ संचलितौ न मे ||
अर्धांगहारिणी गौरी क्व गता कमलेक्षणा || ६९ ||
सर्वान् गणान् परित्यज्य विष्ण्वादीनमरानपि ||
अरण्यं घोरमद्य त्वं सिंहव्याघ्रसमन्वितम् || ७० ||
अनेककिटिभिर्व्याप्तमागतोऽस्य विचारतः ||
दृष्ट्वा किरातशिशवस्ताडयेयुः शरः शितैः || ७१ ||
अतः सन्त्यज्य कान्तारं शुष्कमत्यन्तभीषणम् ||
नानाभोज्यैश्च संपूर्णं दधिक्षीरसमाकुलम् || ७२ ||
अनेकमधुसंकीर्णमागच्छ त्वं पुरं मम ||
कन्नपः प्रलपन्नेवं ननाम भुवि दण्डवत् || ७३ ||
अभाषयंतं देवेशं दृष्ट्वा चिन्तापरोऽभवत् ||
अनेककालमारभ्य नास्त्यस्य किमु भोजनम् || ७४ ||
वृथालापान परित्यज्य ह्यानये भोज्यमुत्तमम् ||
इति संचिन्त्य कनाख्यः कंदमूलफलानि च || ७५ ||
नानाफलानि दिव्यानि स्वादुमांसान् मृगानपि ||

प्. १६८) अन्वेषयन्वने तस्थौ धनुष्पाणिर्वनेचरः || ७६ ||
पुरातिबलसंपन्नौ महाविक्रमशोभितौ ||
श्रीवौंदरमहाकायौ दानवौ लोकविश्रुतो || ७७ ||
तौ तपश्चक्रतुः साम्बं शिवं लोकैकशंकरम् ||
तयोस्तु तपसा तुष्टः शिवः प्रत्यक्षतामगात् || ७८ ||
वरं दास्यामि युवयोर्मनसा परिचिंतितम् ||
ब्रह्मविष्ण्वादिदेवानां दास्यामि पदवीः पराम् || ७९ ||
इति शंभुवचः श्रुत्वा सभयौ भक्तिसंयुतौ ||
साष्टांगं दानवौ नत्वा याचयामासतुर्वरम् || ८० ||
पुराजलंधरेणायं भंगमाप मुरांतकः ||
नास्तल्लोकमिच्छावः समृद्धमपि सर्वथा || ८१ ||
अस्मद्गजासुरेणैव निकृत्तं ब्रह्मणः पदम् ||
निराकृतं तारकेण पदमीश शचीपतेः || ८२ ||
अतः स्थानेषु सर्वेषु सर्वदाऽऽवां पराङ्मुखौ ||
गजव्याघ्रादयस्त्वत्तो हताः पूर्वं महौजसः || ८३ ||
मोक्षमेव प्रपन्नस्ते पुनरावृत्तिवर्जितम् ||
आवामपि तथा मोक्षं गमिष्यावः पुरांतक || ८४ ||
अतो गृहाण नौ देहमाहारार्थं महेश्वर ||
इत्युक्तः परमेशोऽपि तौ बभाषे निशाचरौ || ८५ ||
श्रीकालहस्तिक्षेत्रस्य समीपे मृगरूपिणौ ||
युवां च तिट्ठतां नित्यं पुत्रमित्रसमन्वितौ || ८६ ||

प्. १६९) कन्नाख्यस्तु भवेद्भक्तो हनिष्यति मृगाकृती ||
तद्दत्तमांसनिचयं भुक्त्वा मुक्तिं ददामि वः || ८७ ||
राक्षसावेवमुक्तौ तौ शिवेन परमात्मना ||
पुत्रमित्रकलत्रैश्च जग्मतुर्मृगरूपताम् || ८८ ||
अन्यैश्चाप्रेक्षमाणास्ते विचेरुर्लिंगसव्निधौ ||
एकैकेनेषुणा कन्नो ह्येकैकमवधीत्क्रमात् || ८९ ||
मृगमांसं तदादाय मृदुलं शोभनं ततः ||
वन्हौ परमहर्ष्र्ण पचन्नास्वाद्य जिव्हया || ९० ||
रुच्यं रुच्यं पृथक् कृत्वा रम्यपत्रपुटे तथा ||
निक्षिप्य बिल्वपत्राणां पुटीं कृत्वा स्वमूर्धजान् || ९१ ||
मुखेनैव जलं गृण्हन् दक्षिणेनैव पाणिना ||
शरचापान् समादाय वमेनैव करेण च || ९२ ||
मांसयुक्तं पुटं गृण्हन् स ययौ शिवसंनिधिम् ||
आगत्य कन्नः पादेन चोपानहविशोभिना || ९३ ||
प्रमृज्य कालहस्तीशपूजां पूर्वंकृतां पराम् ||
गंडूषवारिणा स्नाप्य प्रार्चयद्बिल्वपत्रकैः || ९४ ||
ततो निवेदयामास स्वानीतं पिशितं परम् ||
किरातेन कृतां पूजामवलोक्य महीसुरः || ९५ ||
किरातोऽयमनाचरः पापकर्माविधर्षितः ||
कृतां च विधिना पूजां लोपयामास दुर्मतिः || ९६ ||
किं करोमि क्व गच्छामीत्येवं संचिन्त्य चेतसा ||

प्. १७०) तन्मांसखंडनिचयं स्वपादेन व्यचिक्षिपत् || ९७ ||
ततः पंचामृतैर्दिव्यैः स्नापयामास भक्तिमान् ||
पौराणैर्वेदिकैश्चैव स्तवैः स्तुष्टाव शंकरम् || ९८ ||
स्वयं रहस्यंदेशे* तु प्रच्छन्नः संस्थितो द्विजः ||
आगच्छन्तं महाक्रूरं पूजितुं परमेश्वरम् || ९९ ||
स ददर्श धनुष्पाणिं कालान्तकमिवापरम् ||
तत्पादमार्जितां पूजां स्वकृतां वेदमंत्रकैः || १०० ||
दृष्टाऽथ ब्राह्मणः श्रीमान् मनसीदं व्यचिन्तयत् ||
अहो नैव नियोगोऽयं किरातेन दुरात्मना || १०१ ||
लिंगं संस्पृष्टमभवत् संस्कृतं वेदमंत्रकैः ||
न निवारयितुं शक्तिर्दुर्बलस्य ममास्ति हि || १०२ ||
यथाऽत्रैव महाक्षेत्रे तंतुवायोऽतिदुर्बलः ||
तंतुभिः स्वांगसंभूतैरालयं शूलपाणिनः || १०३ ||
गोपुराणि चकाराशु मंडपान्यकरोद्भृशम् ||
एवं बाह्यस्थलिंगेऽस्य कीटस्तूपचचार सः || १०४ ||
अथास्मिन्नंतरे तूर्णमेकः शुंडालपुंगवः ||
लिंगं हि कीटनीतेन तन्तुजालेन वेष्टितम् || १०५ ||
इदं रम्यं करिष्यामि तंतुनाशनपूर्वकं ||
इति निश्चित्य मनसा चिन्ताभारसमाकुलः || १०६ ||
बृंहितैश्च कराग्रेण तंतुजालमनाशयत् ||
ततः करानीतजलैरभिषेकं चकार सः || १०७ ||

प्. १७१) पूजयामास वेगेन स्वकुंभानीतपंकजैः ||
एवं त्रिषंध्यं शुडालः पूजां कुर्वन्नवर्तत् || १०८ ||
ततः कीटवरो धीमानागत्यैतन्निरीक्ष्य च ||
शोकभारसमाक्रान्तस्तस्थौ लिंगस्य सन्निधौ || १०९ ||
आगच्छन्तं महामत्तं स्वोपचारविनाशकम् ||
सर्वदाऽहं हनिष्यामीत्येवं चेतस्यचिन्तयत् || ११० ||
ततः शनैरिभं प्राप्य नासाद्वारं विवेश सः ||
तद्वारेण शिरोभागं प्राप्य तन्मांससंचयम् || १११ ||
विनाशयामास ततः स ममारोद्धतो गजः ||
तथैवाहममुं क्रूरं हनिष्यामि दुरासदम् || ११२ ||
विचार्येत्थं द्विजन्माऽपि गृहीत्वा शस्त्रमुत्तमम् ||
तदागमनवेलायां रहो देशे च संस्थितः || ११३ ||
एतस्मिन्नन्तरे देवः कालहस्तीश्वरो महान् ||
किरातभक्तिदार्ढ्यं तद्ब्राह्मणाय निवेदितुम् || ११४ ||
विकृतं रूपमास्थाय लोचनत्रितयोज्ज्वलम् ||
जलं सस्राव नेत्राब्जाच्छिवस्य परमात्मनः || ११५ ||
किरातोऽत्र समागत्य दृष्ट्वा रूपान्तरं परम् ||
स्रवमाणं च नेत्र्ब्जाज्जलं दृष्ट्वा महत्तरम् || ११६ ||
भयेन वेपमानोऽसौ शोकाक्रान्तस्वमानसः ||
स्वयं च पूर्ववत्पूजां चकारायं वनेचरः || ११७ ||
ततो नेत्र जलं दृष्ट्वा कन्नः प्रोवाच शंकरम् ||

प्. १७२) भो भोः किमेतदाश्चर्यमदृष्टचरमीदृशम् || ११८ ||
दाक्षायणीमृतिं श्रुत्वा न नेत्रेभ्यो जलं स्रुत्म् ||
चीलालस्य शिरश्छेदं चिरुतोंडकृतं परम् || ११९ ||
दृष्ट्वाऽप्यश्रूण्यजातानि भवतः परमेश्वा ||
भवदाज्ञापसारे तु दृष्ट्वा ब्रह्मणमुत्तमम् ||| १२० ||
तदानीं तव नेत्राब्जान्नासीज्जलविनिः सृतिः ||
गृहीतुमन्यवनितां दारुकाख्यवने परे || १२१ ||
नाभवद्बध्यमानस्य नेत्रात्ते जलनिस्रुतिः ||
मृत्पूर्णपात्रभरणे न नेत्रात्ते जलस्रुतिः || १२२ ||
विहाय पत्नीपुत्रादीन् वसामि हि वनान्तरे ||
एवं संचिन्त्य दिनात्मा किं  रोदिषि महेश्वर || १२३ ||
एकाकिना मया सर्वे लोका धर्तुं च न क्षमाः || 
तथा क्षुद्बाधया किं नु मदनागमनोत्थया || १२४ ||
व्याघ्रादिभिरयं भक्तो भक्षितस्त्विति चिंतया ||
सर्वोपचारान् संत्यज्य कन्नो ग्रामं ययाविति || १२५ ||
अतिक्रूतो महासर्पो दशतीत्यथवा प्रभो ||
किमर्थं रोदति भवान् भयभ्रान्त इवाधुना || १२६ ||
वदस्व मम सर्वेश रोदनस्याद्य कारणम् ||
इति दोर्श्यां समालिंग्य कालहस्तीश्वरं परम् || १२७ ||

प्. १७३) नेत्रोत्थं ममृजे नीरं चिंताव्याकुलमानसः ||
सिकतं पतितं किं नु वायवानीतं तृणादिकम् || १२८ ||
इति संमार्जयामास वस्त्राग्रेण्स् वनेचरः ||
एकनेत्रजलं दृष्ट्वा क्रोशमाने वनेचरे || १२९ ||
नेत्रांतराच्च् निष्क्रान्तो जलासारोष्तिदुस्तरः ||
ईशनेत्रजलं घोरं स निवारितुमक्षमः || १३० ||
भूमौ च निपतत्याशु हृदयं ताडयत्यसौ ||
नेमान्यानंदबाष्पाणि मुखे शोकनिरीक्षणात् || १३१ ||
कटाक्षवीक्षणजलं नेदमौष्ण्यानुवर्तनात् ||
न नेत्रयोर्घर्मजलं नेत्रस्वेदानिरीक्षणात् || १३२ ||
एकलोचनजन्यत्वान्नेदं कुःखोद्भवं जलम् ||
अतो रोगसमुत्पन्नमिदं नेत्रजलं परम् || १३३ ||
नाहं भिषग्वरो धीमान् नेत्रौषधविचक्षणः ||
त्वां त्रिनेत्रमिति ज्ञात्वा भृत्या जाताः सुराधिपाः || १३४ ||
यदा कदापि ते देहो नैतादृग्रोगसंकुलः ||
यन्नेत्रानलनिर्दग्धास्ते मृतिं प्राप्नुवंति हि || १३५ ||

प्. १७४) अंगहीनं दृष्ट्वा विमुखाः पंकजाननाः ||
त्वामंगहीनं सद्भक्ता इह तु प्रहसंति वै || १३६ ||
पुरा नेत्रं समुत्पाट्य पूजयमास केशवः ||
ततस्तद्भक्तिसंतुष्टो दत्तवानसि लोचनम् || १३७ ||
तत्सामर्थयं क्वानुगतं वद मे परमेश्वर ||
किं करोमि क्व गच्छामि किं वदाम्यतिदुःखितः || १३८ ||
नासीत्तवेदृशो रोगो भगवन् चिरजीविनः ||
एवं संचिन्त्य बहुधा किरातो भक्तसत्तमः || १३९ ||
उपायं निश्चयामास नेत्ररोगनिवृत्तये ||
शस्त्रेणोत्तार्य मन्नेत्रं तव दास्यामि निश्चयात् || १४० ||
त्वन्नेत्रं रोगसंयुक्तमहं गृण्हाम्यतंद्रितः ||
नेत्रमुत्पाटितुं शस्त्रं संदधे स वनेचरः || १४१ ||
उत्पाट्य लोचनं स्वीयं स शिवाय न्यवेदयत् ||
तेनैकनेत्रमीशस्य पद्मपत्रमिवाबभौ || १४२ ||
पुनर्नेत्रांतराज्जातं सलिलं परमेशितुः ||
तद्दृष्ट्वा सौख्यमापन्नः किंचित्प्रीतिमुखो ऽभवत् || १४३ ||
द्वितीयं लोचनं स्वीयमुप्ताटितुमसंशयः ||
चक्रे बुद्धिं महाभक्तो दातुमन्तकहारिणे || १४४ ||

प्. १७४) एतस्म्न्नंतरे सांबश्चंद्रार्धकृतशेखरः ||
वृषभेश्वरमारुह्य प्रत्यक्षोऽतिष्ठदन्तिके || १४५ ||
पुरःस्थितं च कन्नाक्यं भक्तं दृष्ट्वाऽतिविस्मितः ||
दोर्भ्यामालिंग्य तन्नेत्रं पुनस्तस्मै ददौ शिवः || १४६ ||
आनंदाश्रूणि कनाख्यनेत्राभ्यामथ जज्ञिरे ||
लिंगनेत्रसमुद्भूता या पुरा जलरूपिणी || १४७ ||
आनंदबाष्पधाराऽभूत्तदा तस्य पिनाकिनः ||
ततो मुनिगणाः सर्वे विष्ण्वाद्याश्च सुरास्तदा || १४८ ||
तुष्टुवुर्विविधैः स्तोत्रैर्देवदेवं त्रिलोचनम् ||
ते प्रशंसुश्च कन्नाख्यं भक्तं च विजितेंद्रियम् || १४९ ||
देवदंदुभयो नेदुः पुष्.पवृष्टिः पपात च ||
कन्नस्य शिवभक्तेश्च तथा तस्य गुणोन्नगेः || १५० ||
तन्मौग्ध्यस्यापि संतुष्टं शिवं परमकारणम् ||
द्रष्टुमभ्याययौ तूर्णं रहोदेशाद्द्विजोत्तमः || १५१ ||
स्तुवन्नानाविधैः स्तोत्रैर्वैदिकैश्च पुराणगैः ||
कन्नाख्यं शिवभक्तं च प्रणनाम द्विजोत्तमः || १५२ ||
ततः कन्नमुवाचेदं प्रांजलिर्द्विजपुंगवः ||
मौग्ध्यमीश्वरभक्तिं च न जानामिदृशीं पराम् || १५३ ||
तवापकारकरणे सन्नद्धोऽस्मि वनेचर ||

प्. १७६) अपराधसहस्राणि क्षमस्वाद्य ममानघ || १५४ ||
अशेषवेदवेदान्तवेद्यस्त्वं परमेश्वरः ||
शिवस्यापि तवात्यन्तं न भेदोऽस्ति यथार्थतः || १५५ ||
तवेदृशी महाभक्तिर्मौग्ध्यं चापि महत्तरम् ||
नास्ति भूमंडलेऽन्यत्र ब्राह्मणेषु महत्स्वपि || १५६ ||
वनेचरे स्तूयमाने ब्राह्मणेन महात्मना ||
गौरी च विस्मयं लेभे शिववामांगसंस्थिता || १५७ ||
शिवः संप्रेक्षयामास किरात. परमादरात् ||
किरातोऽपि महादेवं ददर्शा त्यन्तहर्षितः || १५८ ||
तयोरकेत्वमभजन् दृष्टयोऽत्यन्तशोभनाः ||
पूर्वमस्य महेशस्य कन्नदत्तं विलोचनम् || १५९ ||
अस्ति चेन्मथः श्रीमान् कथं नाशमवाप्नुयात् ||
महत्पुरत्रयं चापि कथं दाहमवाप्नुयात् || १६० ||
अत्यन्तशीतलेनैतच्चक्षुषा दृश्यते यदि ||
विश्वं प्रलयकालेऽपि कथं दग्धं भविष्यति || १६१ ||
कथमुग्राक्षि तस्य स्यादेतस्मींअल्लोचने सति ||
एतन्नयनलोभेन शिवोऽत्यन्तदयापरः || १६२ ||
इति संस्तूयमानोऽभूज्जनैः सर्वेर्मुनीश्वरैः ||
कन्नप्पनेत्रलाभेन शुशुभे परमेश्वरः || १६३ ||
कन्नस्य पादरक्षायाः संस्पर्शसहनाद्भुवि ||
भक्तवत्सलविख्यातिं लेभे त्रिपुरभंजनः || १६४ ||

प्. १७७) इति संस्तूयमानं तं कन्नाख्यं भक्तसत्तमम् ||
आलिंग्य च शिवो दोर्भ्यां करुणाप्लुतमानसः || १६५ ||
प्राह गंभीरया वाचा गणानामग्रतः शिवः ||
वरं दास्यामि संतुष्टस्ते वृणीष्व यथेप्सितम् || १६६ ||
स शिवेनैवमुक्तस्तु कन्नः प्रोवाच शंकरम् ||
अहं नाम न जानामि त्वदुक्तं वरमोक्षयोः || १६७ ||
त्वामेकमेव जानामि सत्यं सत्यं मयोदितम् ||
तथापि कामये चाहं सर्वेषामतिदुर्लभम् || १६८ ||
कटाक्षा एव सततं पतन्तु मयि शंकर ||
एवमुक्तस्तदा देवः शंकरो लोकशंकरः || १६९ ||
कन्नाख्यं पुरतः स्थाप्य स्वयं तस्थौ कृतार्थधीः ||
कन्नेशयोः कटाक्षाश्च मिलिताः संचकाशिरे || १७० ||
एवमानंदकलितावुभौ भक्तेश्वरौ परौ ||
कालहस्तिपुरे रम्ये तिष्ठंतौ च महौजसौ || १७१ ||
ततः प्रभृति कन्नस्य गंडूषमतिपावनम् ||
कालहस्तीश्वरस्नाननीरमासीन्मनोहरम् || १७२ ||
जनाः संपूजयन्त्यद्य शिवलिंगं महोज्ज्वलम् |
कन्ननिर्माल्यपुष्पौधैरेतद्धि शिवशासनम् || १७३ ||
पूर्वं निवेद्य कन्नाय भक्षभोज्यादिकं परम् |
निवेदयन्ति देवाय पश्चात्सर्वे तपोधनाः || १७४ ||

प्. १७८) अतो मुग्धस्व्भावानां शिवः शीघ्रं प्रसीदति |
एवं मुग्धकथां रम्यां कथयन् बसवेश्वरः || १७५ ||
सद्भिर्गणैः स्तुतः सभ्यैः श्रीचन्नबसवेन च |
पुरा भक्तवरः कश्चित् कलियंबुरिति श्रुतः || १७६ ||
भक्तानन्दप्रदो नित्यमद्भुताख्यानवर्णनैः |
हासयामास देवेशं लीलाविग्रहधारिणम् || १७७ ||
तथैवाहं करिष्यामि भक्तान् स्मितमुखान् परान् |
जन्मसाफल्यमेतद्धि श्रुणुध्वं भक्तसत्तमाः || १७८ ||
वृत्तम् || श्रीकालहस्तिनिलये परमेशभक्ता एवं स्थिताः 
सकललोकजनाभिवंद्याः ||
मुग्धेशभक्तकथया बसवेश्वरोऽसौ संतोषमूर्मिकलयैव जगाम 
सिंधुः || १७९ ||
मुग्धसंगस्य वै रुद्रपशुपस्य महात्मनोः |
श्रीनीलनक्कनैनारोर्बालिकाबिज्जमाम्बयोः || १८० ||
दीपदाख्यकलीशस्य नाट्यनम्यंकतंडिनः |
कन्नप्पाख्यस्य मुग्धानां शिवभक्तिसुसंपदां || १८१ ||
एतेषां नब भक्तानां चरितानि तु ये भुवि |
स्तुवंति नित्यं शृण्वंति गायंति शिवभक्तितः || १८२ ||
पुत्राभिवृद्धिधर्मार्थकाममोक्षादिसिद्धयः |
सिध्यंति सज्जनानां च तेषां शंभोः कृपाबलात् || १८३ ||
इत्येवं बोधितं चन्नबसवाय वृषेण हि |

प्. १७९) मुग्धचारित्रनिकरं विद्धि कुंभज मोक्षदम् || १८४ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवेपुराणे 
स्कंदागस्त्यसंवादे कन्नप्पकथानुवर्णनं नाम विंशोऽध्यायः 

प्. १८०) अथ एकविंशोऽध्यायः 
|| मादिराजचरितं ||

|| अगस्त्य उवाच || महासेन नमस्तेऽस्तु पार्वतीप्रियनंदन ||
श्रोतव्यं भक्तमाहात्म्यं ब्रूहि मेऽद्य षडनन |
इत्युक्ते कुंभजे प्राह शिखिवाहः प्रमोदतः || १ ||
                     || स्कन्द उवाच ||
	लोपामुद्राधव शृणु शंभुभक्तकथामिमाम् |
श्रीचन्नबसवेशार्थं मुग्धभक्तचरित्रकं |
उपवर्ण्य सभामध्ये तस्थौ श्रीबसवेश्वरः || २ ||
अथास्मिन्नंतरे योगी माहिराज इति श्रुतः |
सकलेशान्वये जातो वीणावादनकोविदः || ३ ||
वेदवेदान्तसंवेद्यः शिवतत्वविदग्रणीः |
यमाद्यष्टांगसंपन्नो युक्तः शमदमादिभिः || ४ ||
शिरोमणिः सज्जनानां कारुण्याप्लुतविग्रहः |
अम्बिकाख्यपुरे रम्ये शिवभक्तैः समावृते || ५ ||
तत्र स्थित्वा माहीं सर्वां पालयन्नतिधर्मतः |
गुरुजंगमलिंगानामर्चनातत्परः परः || ६ ||
आस्तीर्णपुष्पनिचये भवने संस्तुवन् शिवम् |
द्वात्रिंशत्संख्यरागाणां पर्वाण्यारभ्य शास्त्रतः || ७ ||
तत्तद्रसानुगुण्येन यं यं रागं स्वयं जगौ |

प्. १८१) ननाद महतीं वीणां तं तं रागं स्वयं बहु || ८ ||
तानानि स्वयमादत्ते यथायोग्यं श्रुतेरपि |
संयोज्य शिवपूजायामतिहर्षेण संजगौ || ९ ||
श्रीरागैः पौरुषैरागैर्भरतेन विनिर्मितैः |
मुमुदेऽतितरां गायन् शिवमानंदयन् परम् || १० ||
तत्तद्वाद्यानुगुण्येन नाट्यं बहुतरं स्वयं |
गानं श्रुत्वा प्रमुदितान् भक्तान् संभावयन् समान् || ११ ||
अनेकभक्तसंघेश्च शिवपूजापरोऽभवत् |
स कदाचित्सभामध्ये शिवभक्तैः समावृतः || १२ ||
तेश्यः शुश्राव मधुरवाक्यमत्यन्तपावनम् |
मंडलाधिपतिः श्रीमान्मल्लर्सुरिति विश्रुतः || १३ ||
गेयशास्त्रकलाभिज्ञः पुराऽभूधार्मिकः प्रभुः |
स कदाचिन्महीं कृत्स्नां त्यक्त्वा श्रीनगमभ्यगात् || १४ ||
तत्र बिल्ववने रम्ये तस्थावेकाग्रमानसः |
इति श्रुत्वा भक्तमुखात् श्रीगिरिं स्वयमाययौ || १५ ||
मल्लर्सुं द्रष्टुकामः सन्नुत्साहकलितो महान् |
तत्र शृंगाणि सर्वणि सर्वाः पुण्यगुहास्तथा || १६ ||
स्फाटिकाद्रीन् कांचनाद्रीन् रत्नाद्रीन् विविधनपि |
पातालस्थगुहाः सर्वाः शिला अभ्रंकषा अपि || १७ ||
तथा भूतलसंछन्ननानापुरवराण्यपि |
रसायनरसाहार्यांस्तथैव मणिपर्वान् || १८ ||

प्. १८२) मृगपक्षिमहानागसंपूर्णयतनानि च |
अगण्यानि महार्हाणि वनानि विविधानि च || १९ ||
गिरिचूडाग्रनिपतत्प्रवाहकुलमंञ्जुलान् |
एवं बहुविधान् देशान् दृष्ट्वा विस्मितमानसः || २० ||
स्नानलिंगार्चनादीनि तत्र तत्राचरन्नृपः |
रुद्राक्षपर्वतान् रम्यांस्तथा रुद्राक्षभूरुहान् || २१ ||
रुद्राक्षाकरदेशांश्च रुद्राक्षसरितस्तथा |
भस्मास्कान् भस्मतरून् पर्वतान् भस्मसंकुलान् || २२ ||
लिंगद्रुमाल्लिंगशैलांस्तथा लिंगादरान् बहून् |
लिंगतीर्थानि सर्वाणि लिंगकीर्णतरंगिणीः || २३ ||
जंगमांस्तरुशैलादीन् व्रततीश्चापि जंगमाः |
सल्लापासक्तवृक्षांश्च लताः सल्लापिनीस्तथा || २४ ||
परस्परं च सल्लापकौतुकान्भुधरानपि |
तृणज्योतींषि सर्वत्र काष्ठज्योतींषि भूरिशः || २५ ||
गानयुक्तान्शकुंतांश्च नृत्यवत्पर्वतानपि ||
नृत्ययुक्तमृगान् सर्वान् नर्तनासक्तवानरान् || २६ ||
जलाकारगिरिन् सर्वानम्भोमयतरूनपि ||
जलरूपमृगान् सर्वान्विहंगान्सलिलाकृतीन् || २७ ||
भूरहान्बहुवर्णांश्च स्वर्णवर्णलतास्तथा ||
रत्नाश्मानि च सर्वत्र स्वर्णभूमिश्च कुत्रचित् || २८ ||
शिलोच्चयान् खेचरांश्च लतावृक्षांश्च खेचरान् ||
वृक्षादीन् खगरूपांश्च सुररूपधरान् क्वचित् || २९ ||

प्. १८३) कुत्रचिन्नररूपांश्च नानारूपधरान् क्वचित् ||
छायाविरहितान् वृक्षान् शाखापलवसंकुलान् || ३० ||
अपरावर्त्यमानात्मलतावृक्षगिरींस्तथा ||
वृक्षपर्वतसंयोगजायमानांस्तरूनपि || ३१ ||
वृक्षाणां परिवारैश्च समंतात्परिवारितान् ||
वृक्षाधिरूढवृक्षांश्च पर्वातारूढपर्वतान् || ३२ ||
जनस्यारोहणेनैव लोकसंचारिणो गिरीन् ||
स्वाधिष्ठानेन लिकस्य सर्ववस्तुप्रदर्शकान् || ३३ ||
आरोहणेन सर्वेषां चिंतिताकारकारिणः ||
तरुरूपान् शरीरार्धे ह्यर्धे पाषाणविग्रहान् || ३४ ||
घटिकामात्रसंभूतफलान् नानाफलप्रदान् ||
एवं बहुविधान् वृक्षांस्तथा पर्वतसंचयान् || ३५ ||
क्षणे क्षणे प्रेक्षमाणो नानाविधफलांस्तरून् ||
ये मूलदेशसंछिन्ना लगंति च पुनः पुनः || ३६ ||
तांश्च नानाविधतरूंस्तादृशान् पर्वतोत्तमान् ||
उत्थिता रविणा साकं विवृद्धा रविणा सह || ३७ ||
तदस्तमयवेलायां येभूमिं पुनरागताः ||
तान् भूरुहानतिश्रेष्ठान् जनेष्टफलदायकान् || ३८ ||
अशेषलोकसंचारगमनागमनोत्सुकान् ||
पुत्रागाशोकबकुलनानापुष्पोपशोभितान् || ३९ ||

प्. १८४) तथा नानाफलोपेतमणिरत्नप्रदान् द्रुमान् ||
क्षीरवृक्षान् क्षीरगिरींस्तटाकान् क्षीरऊरितान् || ४० ||
दधिवृक्षान् दधिनदीर्दधिपर्वतदीर्घिकाः ||
घृतवृक्षान् घृतनदीर्घृतपर्वतदीर्घिकाः || ४१ ||
सुधावृक्षान् सुधागोत्रान् सुधासलितवाहिनीः ||
रसवृक्षान् सरगिरींस्तटाकान् रसकल्पितान् || ४२ ||
स्वर्णवृक्ष्गिरीन् रम्यांस्तटाकान्स्वर्णदीर्घिकाः ||
राजतान् वृक्षशैलादीन् स्थावरान् मृगपक्षिणः || ४३ ||
रत्नप्राकारसंयुक्तसुवर्णायतनानि च ||
नीलपीतातिधवलनानारूपोपशोभिनः || ४४ ||
नानापुष्पफललोपेतानतिचित्रान्मनोरमान् ||
परसंमार्जनकरान् शिवभक्तांगणेऽखिले || ४५ ||
पयःसेकपरान्नित्यमम्बुदान् शैवमंदिरे ||
स्वयमागत्य सस्यानि रंगवल्लिकराणि च || ४६ ||
लिंगसेकपराण्यत्र तीर्थानि विविधानि च ||
लिंगपूजापरा नित्यं पुष्पवाटिश्च शोभनाः || ४७ ||
चंदनंश्चंदनालेपक्रियातिनिपुणान् बहून् ||
लिंगधूपक्रियासक्तान् रम्यान् गुग्गुलभूरुहान् || ४८ ||
तृणज्योतींषि लिंगानां दीपमालाप्रदानि च ||
लिंगानां फलनैवेद्यदायिनो भूरुहानपि || ४९ ||
नागवल्लिलतारम्यपर्णदानविचक्षणाः ||

प्. १८५) पूगवृक्षांश्च क्रमुकदानासक्तान् बहूनपि || ५० ||
चूर्णदानसमर्थानि तत्र मुक्ताफलानि च ||
लिंगरूपान् महावृक्षान्वृक्षलिंगार्चकान् द्रुमान् || ५१ ||
महोरगांल्लिंगरूपान् सर्पांश्चापि तदर्चकान् ||
लिंगरूपान् महाभृंगान् भृंगानेव तदर्चकान् || ५२ ||
गिरिलिंगार्चनासक्तान् गिरीनपि महत्तरान् ||
जललिंगार्चनासक्तान् न्हदानपि (?) सहस्रशः || ५३ ||
तीर्थलिंगानि तीर्थानि तत्पूजानिरतानि च ||
गिरिगव्हरसंघेषु गिरिलिंगान्यनेकशः || ५४ ||
सततं परया भक्त्या पूजयन्तो गिरिनपि ||
मुन्याश्रमेषु च मुनीन्मनिलिंगार्चनोत्सुकान् || ५५ ||
शबरेशाख्यलिंगानि शबरांश्च तदर्चकान् ||
अत्यन्तघोरतपसः कृशांगांस्तापसानपि || ५६ ||
वल्मीकाक्रान्तदेहांश्च मुनिमुख्यांस्तपस्यतः ||
वृक्षाकारधरान् भक्तान्शरीरोत्पन्नभूरुहैः || ५७ ||
पाषाणैः सह संभूतान्पाषाणाकृतिधारिणः ||
मुक्तकेशान्मुनीनन्यानंजनाद्रिसमप्रभान् || ५८ ||
शिवभावनयाऽत्यन्तं काष्ठवन्निश्चलान्मुनीन् ||
मुनीन्पंचाग्निमध्यस्थान्निराहारकृशान्बहून् || ५९ ||

प्. १८६) अब्भक्षान्वायुभक्षांश्च कंदमूलफलाशिनः ||
शिलोंछवृत्तिसपन्नान्शिलातलनिवासिनः || ६० ||
वृक्षरूपधरानन्यान्वृक्षदत्तान्नभोजिनः ||
गिरिप्रदत्तभिक्षान्नभोजनान्संयमीश्वरान् || ६१ ||
जलक्रीडावनक्रीडारतान् गंधर्वदम्पतीन् ||
अर्चितुं चन्नमल्लेशमागतान्देवदम्पतीन् || ६२ ||
जलकन्या जलनरान् जलकन्यामनोहरान् ||
बिलोद्भवांश्च पुरुषान्रूपयौवनशालिनः || ६३ ||
तथैव करिसंघातान्पुरुषामृगयादवान् ||
वराहानेव शार्दूलान्शरभाख्यान्मृगाधिपान् || ६४ ||
गंडभेरुंडमुख्यांश्च मृगानाखूरगानपि ||
अन्योन्यवैरमुत्सृज्य क्रीडमानान्समंततः || ६५ ||
स ददर्श महाराजः श्रीशैलकदलीवने ||
गुरुमन्वेष्यमाणोऽपि स ददर्श मुनिः शिवम् || ६६ ||
आत्मान्वेषणसंव्यग्रमादिराजतपस्विनः ||
मनो दिदृक्षया तूर्णं रूपान्तरमुपाददे || ६७ ||
मार्गावकुंठकं घोरं रोदोव्यापि महत्तरम् ||
परिपूर्णं महारूपं मादिराजोऽवलोक्य च || ६८ ||
चिन्तयामास मनसा विस्मयाविष्टमानसः ||
अयं गिरिवरः श्रीमान्योगींद्रो वा चिरंतनः || ६९ ||
रुद्राक्षभूरुहो वाऽथ दिव्यज्योतिरथापि वा ||
मदाचार्यस्वरूपो वा संभोर्वा रूपमुत्तमम् || ७० ||

प्. १८७) अथ वा ज्ञानरूपो वा मार्गमध्ये व्यवस्थितः ||
इति संचिन्त्य मनसा नानाकुहरमार्गतः || ७१ ||
उत्तमांगेक्षणासक्तो ययौ संवत्सरत्रयम् ||
तदुत्तमांगं नाद्राक्षीन्मादिराजो महातपाः || ७२ ||
ततः संचिन्तयामास हित्वा चरणपंकहे ||
शिरोदेशाभिगमनाच्छिरोदेशो न दृश्यते || ७३ ||
अतः पादाम्बुजं द्रष्टुं यास्यामीति व्यचिन्तयत् ||
वर्षाष्टकं ययौ तूर्णं तत्पादाब्जदिदृक्षया || ७४ ||
अत्यन्तघोरमगमच्चरणाब्जनिरीक्षणात् ||
ततो भयेन विभ्रान्तस्तुष्टाव पुरुषं परम् || ७५ ||
पुरा केन समश्चाहं त्वत्पादाब्जमुपागतः ||
इत्यतिष्ठन्मासमेकं निराहारो दृढव्रतः || ७६ ||
ततः संप्रेक्ष्य मल्लर्सुः प्रत्यक्षोऽभूद्गुरूत्तमः ||
पूर्वरूपं समासाद्य सर्वलोकैकसुंदरम् || ७७ ||
भक्तं दोर्श्यां समालिंग्य बभाषे वचनं शुभम् ||
त्वच्चित्तस्य परीक्षार्थ मयेयं वंचना कृता || ७८ ||
 निवेशदेशं तं भक्तं प्रापयामास शंकरः ||
लिंगार्चनां कारयित्वा दत्वा मृष्टान्नभोजनम् || ७९ ||
अशेषतत्वसंबोधसुधाप्लुतमथाकरोत् ||
तिष्ठस्व त्वं क्रियाभ्रान्त्या भूलोकेऽत्यन्तसुंदरे || ८० ||

प्. १८८) इत्यवोचन्महादेवि माहिराजं महामुइं ||
एवमुक्तो मादिराजः प्राह श्रीमल्लिकार्जुनम् || ८१ ||
दरिद्रो निधिमुत्सृज्य काचमन्वेषयेत्किमु ||
दृष्ट्वा त्वच्चरणद्वन्द्वं यास्यामीश पुनः कथम् || ८२ ||
मंदस्मितमुखो भूत्वा ततः श्रीमल्लिकार्जुनः ||
नित्यस्वरूपसंसिद्धिं प्रायशस्तस्य बोधितुम् || ८३ ||
मतिं चक्रे महेशानो देवदेवस्त्रिलोचनः ||
आगच्छस्व महाभाग मादिराजस्थलान्तरम् || ८४ ||
तत्र चक्रे बर्बुरागं द्वित्रिशाखासमन्वितम् ||
निश्चितस्त्वं समाधिस्थो वर्तस्वाधो महीरुहः || ८५ ||
इत्याज्ञाप्य मुनिं देवस्तूर्णमंतर्दधे ततः ||
हस्वोरुबाहुजंघादिपदयुग्मैः** समावृतम् || ८६ ||
विपुलोदरकर्णाश्यां जिव्हया दीर्घया युतम् ||
लंबोष्ठं लंबदंतं च मार्जालचुबुकान्वितम् || ८७ ||
पिष्टसंयुतपिंगाक्षं रक्तश्मश्रुसमन्वितम् ||
निंबपल्लवसंशोभिशिरोरुहसमंचितम् || ८८ ||
सूक्ष्मेण वक्षसा नीलांजनसमप्रभम् ||


प्. १८९) एवमत्यन्तविकृतं गोपरूपं दधार सः || ८९ ||
कुठारमेकमादाय छागरक्षणतत्परः ||
अजवत्सान् समादाय तूर्णमश्याययौ पुनः || ९० ||
आरुह्य बर्बुरतरुं शाखामेकामधोऽच्छिनत् ||
तं दृष्ट्वा स्थितो योगी रोषघूर्णितलोचनः || ९१ ||
बभाषेऽत्यन्तकठिनं वेपमानाधरं वचः ||
शाखा छायाप्रदाऽस्माकं छिद्यते किमिति त्वया || ९२ ||
न सन्त्यन्ये च ते वृक्षाश्छेत्तुं गोपाल बालिश ||
एवमुक्तस्तु गोपालः प्रोवाच प्रहसन् वचः || ९३ ||
उपवेष्टुं तवान्यत्र वृक्षाः संति सहस्रशः ||
त्वयैवोत्थाय गंतव्यं मामेवं भाषसे कथम् || ९४ ||
अहो ते शमसंपत्तिरहोनिर्वाणधीस्तव ||
मन्निवारणकृत्यं हि महापापिप्रदूषितम् || ९५ ||
कोपोपहतचित्तो यः सपापीति निगद्यते ||
कोपात् परतरं नास्ति पापसंपादकं नृणाम् || ९६ ||
ज्ञानस्य कारणं किं वा ध्यानस्य कारणम् ||
एतादृकशांतिसंपन्नाः किं सन्त्यन्ये मुनीश्वराः || ९७ ||
नदीवेगात्समायान्तं भल्लूकम् प्रेक्ष्य धीवरः ||
गृहीतुं मेषबुद्ध्या तं प्रविवेश जलाशयम् || ९८ ||
तत्र भल्लूकसंयुक्तो व्यतिष्ठज्जलमध्यगः ||

प्. १९०) तीरस्थोऽन्यस्ततः प्राह शीघ्रमृक्षं त्यजाधुना || ९९ ||
तीरस्थेनैवमुक्तस्तु नीरपूरस्थितोऽब्रवीत् ||
मया व्यक्तोऽपि भल्लूको न मां त्यजति सांप्रतम् || १०० ||
मेषं गृहीतुकामस्य धीवरस्य च कस्यचित् ||
अत्यन्तक्रूरभल्लूकाज्जले निपतनं यथा || १०१ ||
वृक्षछायाऽतिलोभेन क्रोधागनु पतितो भवान् ||
अग्निं प्रवेष्टुकामाया वस्त्रसंरक्षणं यथा || १०२ ||
उद्यतस्य वने न्यस्तुं गृहसंभरणं यथा ||
कूपे पतितकामस्य ह्युडुपान्वेषणं यथा || १०३ ||
मुनेःअ संगविमुक्तस्य चाश्रमग्रहणं यथा ||
निवृत्तं चित्तचांचल्यं मुसलो दीयतां मम || १०४ ||
शिरोऽहं वेष्टयाम्यद्य समक्षं हि महात्मनाम् ||
इति यो वक्ति तेन त्वं सादृश्यं प्राप्तवानभूः || १०५ ||
प्रतिश्रुतेक्षुखंडस्य यवमात्रव्यवस्थितिः ||
प्रतिज्ञा हानिदा लोके यथा न जयकारिणी || १०६ ||
तथा संसारवैराग्यशालिनस्ते महात्मनः ||
शाखासंरक्षणं नाहं रोचयामि त्वया कृतम् || १०७ ||

प्. १९१) एवमाभाष्यमाणः सन् पूर्वरूपमुपाददे ||
तं दृष्ट्वा मुनिशार्दूलो लज्जया लिचनद्वयं || १०८ ||
निमील्य नम्रवदनश्चिन्ताव्याकुलमानसः ||
उष्णाश्रुकणसंपृक्तनयनाम्भोजशोभितः || १०९ ||
ममेदृशस्य का भक्तिः क्व मुक्तिर्लोकविश्रुता ||
दूरदेशगते वाऽपि शैवमाया दुरत्यया || ११० ||
प्रारब्धनाशमुत्सृज्य कथं शैवी दया भवेत् ||
अपक्वज्ञानसंपत्तेः कथं शैवी भविष्यति || १११ ||
ईश्वरस्य कृपां त्यक्त्वा शिवभक्तिः कथं भवेत् ||
न जायते निःस्पृहत्वं दुष्कर्माक्रान्तचेतसः || ११२ ||
एवं संचिन्त्यमानं तं मादिराजं विलज्जितं ||
मल्लर्सुस्तमथालिंग्य बभाषे वचनं परम् || ११३ ||
अतीवकर्मदूरस्त्वं मा शोकं कर्तुमर्हसि ||
इदानीं मर्त्यलोकं त्वं प्रेक्षितुं दुष्करं कृतम् || ११४ ||
तवाद्य हेतुं वक्ष्यामि शृणुष्वैकाग्रमानसः ||
शिवाज्ञया महाभागः शिवभक्तो दृढव्रतः || ११५ ||
शिवभक्तिं वर्धितुं वा बसवेशो भुवं गतः ||
संवर्धितुं शिवाचारान् याहि त्वं बसवान्तिकम् || ११६ ||
षट्शतं वाऽपि वर्षाणां तव पंचाशदुत्तरम् ||

प्. १९२) श्रीनगेऽस्मिन्व्यतीयाय नानामुनिगणकुले || ११७ ||
पंचाशत्संख्यवर्षेषु यातेषु ह्यागमिष्यसि ||
ईप्सितांश्च वरान् सर्वान् वृणुष्वाहं ददामि ते || ११८ ||
इत्युक्तो माहिराजोऽपि प्राह तं मल्लिकार्जुनम् ||
अन्याश्रयां परां लक्ष्मीं याचेऽहं न कदाचन || ११९ ||
मायाकल्पितमायुश्च धनित्वं स्वर्गमेव हि ||
पूर्वभर्गपदत्वेन मोक्षं चापि न कामये || १२० ||
अतो न कामये किंचित्तवैतद्विहितं खलु ||
नमस्तेऽस्तु महादेव प्रणतार्तिप्रभंजन || १२१ ||
करिष्यांइ त्वदुक्तं हि देवदेव महेश्वर ||
शिवाज्ञया क्षणे तस्मिन् मादिराजः कृतार्थधीः || १२२ ||
बसवेशान्तिके तस्थावेकग्रामस्थितो यथा ||
इतः पूर्वं संगमेशगर्भे दृष्ट्वा तमुज्ज्वलम् || १२३ ||
प्रणनाम महाभागो बसवेशोऽतिभक्तिमान् ||
तस्मिन्नेव क्षणे स्वस्य पुरोभागे ददर्श तम् || १२४ ||
पुनश्च दण्डवद्भूमौ प्रणनामातिभक्तितः ||

प्. १९३) लिंगध्यानमहासिंधौ निमज्जन्मादिराडयम् || १२५ ||
बसवेशेनानुदिनं पूज्यमानः स्थितोऽभवत् ||
मादिराजं संगमेश इति बुद्ध्वा गणाग्रणीम् ||
बसवेशः सदा भक्त्या पूजयामास कुंभज || १२६ ||
	वृत्तम् || श्रीमादिराजचरितं शृणुते हि मर्त्यो यो वक्ति तस्य महितं 
विहितं चरित्रम् ||
तस्यातिसौख्यमतुलं प्रभवेदतीव शैवं पदं 
परमयोगिमुनींद्रभाव्यम् || १२७ ||
	
इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवेपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये स्कंदागस्त्यसंवादे एकविंशोऽध्यायः
प्. १) श्रीव्यासोक्तबसवपुराणे द्वितीयभागः प्रारभ्यते

द्वाविंशोऽध्यायः 
माचिदेवकथाप्रारंभः

अगस्त्य उवाच || षडानन महाभाग प्रणतार्तिप्रभंजन ||
पुनर्भक्तौघमाहात्म्यं श्रोतुमिच्छामि सांप्रतम् || १ ||
स्कंद उवाच || वक्ष्यामि शृणु माहात्म्यं भक्तानामतिपावनम् ||
भुक्तिमुक्तिप्रदं रम्यं कलशोद्भव भक्तितः || २ ||
परे पिप्पलिगाभिख्ये रुचिरे लोकपावने ||
वीरभद्रांशसंजातः षट्स्थलज्ञानकोविदः || ३ ||
पूर्णवीरव्रताचारनिरतः शैवतत्त्ववित्||
जंगमातिहितः श्रेष्ठो लिंगनिष्ठो जितेंद्रियः || ४ ||
न्यायनिष्ठुरवाक्यौघसंभाषणविचक्षणः ||
अशेषसुगुणाधारो लिंगतत्त्वपरायणः || ५ ||
स्वकीर्तिकान्त्या निर्धौतसमस्ताजांडमंडलः ||
भविसंपर्कविमुखो भविसल्लापवर्जितः || ६ ||
तत्वानुभवसंघातसुधाम्भोधिरुदारधीः ||
सत्यप्रतिज्ञा ?तः सर्वपापहरः परः || ७ ||

प्. २)कामक्रोधादिनिर्कुक्तः सत्यसंकल्पकः ?वः ||
रजकत्वपरिच्छन्नप्रत्यक्षपरमेश्वरः || ८ ||
जरामरणैर्भक्तो ह्य??श्वाप्ययोजिजः ||
भक्तपाम्बुजासक्तस्वमानसमधुव्रतः ||
इति विख्यातो भक्तपादार्चनोत्सुकः ||
बसवेशस्य सद्भ???? जृम्भिते || १० ||
लिंगोत्साहसमाक्रान्तो जंगमालोकत??
?????गरं प्राप? बसवेशदिदृक्षया || ११ ||
सत्कृतो बसवेशे?? ??न् सुपूजयन् ||
प्रयोजनानि भक्तानां कुर्वन्नाज्ञापुरः सरम् ||
???लयन् भक्तवस्त्राणि हस्तकंडूनिवृत्तये ||
मलिनानि च वस्त्रा????? वोद्वहन् परम् || १३ ||
ब्राह्मे मुहूर्ते चोत्थाय गृहीत्वा वस्त्रसंचयम् ||
कस्मिंश्चिद्विजने रम्ये भविसंचारवर्जिते || १४ ||
क्षालयामास वस्त्राणि स्वयमेवातिमोदतः ||
ततः स्वयं शस्त्रपाणिर्गृहीत्वा वस्त्रसंचयम् || १५ ||
आययौ पुरमार्गेण जनानुत्सारयन् पथि ||
दैवात्तानि च वस्त्राणि स्पृशन्ति भविनो यदि || १६ ||

प्. ३) तानहं प्रहनिष्यामि नात्र कार्या विचारणा ||
एवमुद्घोषयामास घंटावादनपूर्वकम् || १७ ||
तत्र तत्र प्रदेशे तु घोषयन् वस्त्रसंचयम् ||
मार्गे भक्तैर्याचमानो ददौ वस्त्राणि धार्मिकः || १८ ||
स्वामिनामपि वस्त्राणि महतां प्रददौ पुनः ||
श्रुत्वैतत्सकलं कृत्यं मुमुदे बसवेश्वरः || १९ ||
एवं माचस्य माहात्म्यं दिगंतान् व्यानशे ततः ||
एकाकिनोऽपि माहात्म्यं नान्यत्र परिदृश्यते || २० ||
इति संतुष्टुवुर्भक्ताः कल्याणपुरवासिनः ||
कदाचित्पथि यातः सन् संस्पृष्टः प्राकृतेन च || २१ ||
रजको माचनामा तं जघान निशितासिना ||
ततः सर्वे च संभूय जनाः पुरनिवासिनः || २२ ||
राजान्तिकमुपागम्य चाक्रोशं चकुरञ्जसा ||
भो भो बिज्जल भूपाल धर्मो नास्ति पुरे तव || २३ ||
लिंगांगी रजकः कश्चिज्जघानैकं च मानवम् ||
अत्यंतबलदृप्तोष्यं पुरमार्गनिरोधकृत् || २४ ||
पौरानतिबलोपेतान् गणयत्येव नेतरान् ||
पृष्ठस्थितानि वस्त्राणि स्पृशेद्यस्तु प्रमादतः || २५ ||
तं हनिष्यति राजेंद्र स्वामुनः सोऽप्यशंकितः ||

प्. ४) ?आसन् वणिक्पथाः शून्या व्यवहाराश्च नाशिताः || २६ ||
इतस्ततस्तु संचारः स्तब्धः सर्वपुरौकसाम् ||
रथाश्वगजुमुख्यानि सेनांगानि महीपते || २७ ||
न तिष्ठंति पुरस्तस्य किं विचित्रमिदं महत् ||
अयान्तमेकं पथिकं दृष्ट्वाऽसौ रजकः पुमान् || २८ ||
हत्वा चिक्षेप वियति शवोऽद्यापि न दृश्यते ||
एतत्सर्वं समाख्यातुं त्वदन्तिकमुपागताः || २९ ||
इति पौरकथां श्रुत्वा बिज्जलो बसवेश्वरम् ||
कोपेन महताविष्टः प्रोवाच परुषं वचः || ३० ||
बिज्जल उवाच || विपरीतं किमेतद्धि बसवेश्वर मत्पुरे ||
रजकः कश्चिदागत्य नाशयामास मत्पुरम् || ३१ ||
पौरसंस्पृष्ट वस्त्राणि किं जीर्णानि भवन्ति हि ||
भक्तोऽहमिति संचिन्त्य निजघान पुरौकसः || ३२ ||
अयं हि दानवः किं नु क्रूरकर्माऽतिभीषणः ||
मनुष्यवेषधारी च किंवा मृत्युः समागतः || ३३ ||
बसवेश्वरमित्युक्त्वा राजाऽसौ क्रोधमूर्च्छितः ||
भृत्यानामन्त्र्य साटोपमिदं वचनमब्रवीत् || ३४ ||
अत्यन्तबलसंपूर्णाः प्रासपट्टसधारिणः ||
यूयं हनत तं क्रूरं रजकं राक्षसाकृतिम् || ३५ ||
एवं भृत्याः समादिष्टा बिज्जलेन महीभृता ||

प्. ५) निर्ययुर्बलसंपन्नाः शतशोऽथ सहस्रशः || ३६ ||
हन्तुमाज्ञापयन्तं तं बिज्जलं नृपसत्तमम् ||
मंदस्मितमुखो भूत्वा प्रोवाच बसवेश्वरः || ३७ ||
बसवेश्वर उवाच || भो भो बिज्जल भूपाल शृणु मद्वचनं परं ||
सामान्यरजकः कश्चिदवधीत्पुरवासिनः || ३८ ||
एवं कुरुष्व मा बुद्धिमतिबालिशवत्पराम् ||
पिनाकपाणिरेवायं साक्षान्त्रिपुरभंजनः || ३९ ||
समस्तकुलरूपोऽयममलः सत्कुलश्च सः ||
शिवापरावतारोऽयं सर्वव्यापी महाप्रभुः || ४० ||
उपवीनानि यश्चक्रे समुत्पाट्य विधेर्जटाः ||
वेदवेदान्ततत्त्वज्ञः स एवायं द्विजोत्तमः || ४१ ||
शिवलिंगैक्य-साम्राज्ये त्वभिषिक्तो महोज्ज्वलः ||
यमादिभृत्यसहितो बलवान् क्षत्रियोत्तमः || ४२ ||
अनेककर्मविलसद्घटीयंत्रे भवाम्बुधौ ||
लीलया भ्रमते यस्तु स एवायं वणिग्वरः || ४३ ||

प्. ६) सत्क्रियारंभसस्यानि परार्थानि बहूनि च ||
शिवभक्तिलवित्रेण छित्त्वाऽयं भक्तसत्तमः || ४४ ||
देवतान्तरभक्तौघतृणराशिं व्यपोह्य च ||
कटाक्षैर्विदलीकृत्यलिंगशालीनुपाददे || ४५ ||
शूद्रोऽयमिति विख्यातो लोकेषु नृपसत्तम ||
आदिशक्तिमुपादानमविद्याख्यां महत्तराम् || ४६ ||
नादबिंदुकलास्तिस्रो हेतून् कृत्वा निमित्तकान् ||
ब्रह्मांडाख्यघटानेतान् यः ससर्ज बहून् पुमान् || ४७ ||
अतो बिज्जल भूपाल कुलालोऽयं विचक्षणः ||
त्रिविक्रमस्य कंकालं गृहीत्वा शेषसूत्रके || ४८ ||
नृसिंहनखंर बध्वा तत्र कोलामिषं परम् ||
निक्षिप्य तद्ग्रहोद्युक्तौ मत्स्यकूर्मावुभौ परौ || ४९ ||
महाधीवरतां कर्षन् गतोऽयं भक्तसतमः ||
धीवरोऽयमिति ख्यातो मुनिभिर्ब्रह्मवादिभिः || ५० ||
अत्यन्तचटुलाभी लसंसारपरिवर्तिनः ||

प्. ७) बलीवर्धाञ्जीवसंज्ञान् कर्मपाशनियंत्रितान् || ५१ ||
कृत्त्वाऽयं क्रीडते नित्यं दारुयंत्राधिवासिनः ||
तक्षोऽयमिति विख्यातो लोकेऽस्मिन् देवदानवैः || ५२ ||
जीवाख्यलोहवर्गांश्च संयोज्य ज्ञानवन्हिना ||
तैक्ष्ण्यसंपादनाल्लोके लोहकार इति स्मृतः || ५३ ||
अनादिमल संयुक्तं गृहीत्वा जीवकांचनम् ||
प्रासादलवणेनैव भस्मना च महीयसा || ५४ ||
संयोज्य शिवदीक्षाख्यचिदग्नौ विनिपात्य च ||
निर्मलीकरणादेष स्वर्णकार इति स्मृतः || ५५ ||
हरिणीं रूपसंपन्नां स्वसुतां च रिरंसया ||
विधातुर्मृगरूपस्य शिरसश्छेदनादयम् || ५६ ||
महाव्याध इति ख्यातो मुनिभिस्तत्त्वदर्शिभिः ||
विधिविष्णुमुखाशेषपशूनां परिपालनात् || ५७ ||
गोपाल इति विख्यातः सर्वैर्वैदिकसत्तमैः ||
स्वाविद्याअभिधसूत्रैश्च कर्मनिर्याससंयुतैः || ५८ ||
प्रकृत्याख्यान् विकृत्याख्यान् संग्रहीदंडजानयम् ||
तेनायं लुब्धकः प्रोक्तः सर्वैर्बिज्जलभूपते || ५९ ||
चूर्णयित्वा कुलगिरीन् भूधरानितरानपि ||
नीरधीनुर्वरां चक्रे तेनायं कर्षकः स्मृतः || ६० ||
जत्येकार्णवे जाते ब्रह्मविष्णुपुरोगमान् ||
सुरान् प्रक्षायामास तेनायं रजकः स्मृतः || ६१ ||

प्. ८) एवंभूतस्य देवस्य माचाख्यस्य महात्मनः ||
भौतिकानामिव कुलं किमर्थं गण्यते त्वया || ६२ ||
अतिचारुचरित्रोऽयं कारणानां च कारणम् ||
नृसिंहगजशार्दूलचर्माम्बरधरः स तु || ६३ ||
भक्तानां क्षाल्यते वस्त्रसंचयोऽत्यन्तपावनः ||
न क्षाल्यते परेषां हि प्राकृतानां दुरात्मनाम् || ६४ ||
भविसंस्पर्शने तेषां भिनत्त्यपि शिरास्ययम् ||
महात्म्यमतुलं श्रोतुं कुटिलानां न रोचते || ६५ ||
वसनानां च संस्पर्शे हन्त्यसौ पापकर्मिणः ||
तद्दिव्यदेहसंस्पर्शे भिनत्तीति किमुव्यताम् || ६६ ||
अभिमानं त्यज त्वं हि हन्त्येवायं महाबलः ||
किं करोत्यमुमत्युग्रं दुर्बलं बलमिदृशम् || ६७ ||
इत्युक्तवन्तं बसवं राजाऽतिक्रोधमूर्च्छितः ||
प्राह गंभीरया वाचा कार्याकार्यविमूढधीः || ६८ ||
बिज्जल उवाच || बसवेश महाभाग किमेभिर्वचनैस्तव ||
एवं निवार्य बसवं भृत्यान् दृढमुवाच सः || ६९ ||
यूयं तन्मार्गमावृत्य तिष्ठध्वं तत्र भृत्यकाः ||
आगच्छन्तं निरीक्ष्यैनं ब्रूतमाऽगच्छ भो इति || ७० ||

प्. ९) एवमुक्तः स रजकः स्थितश्चेत्कलहोत्सुकः ||
एभिर्गंधगजैर्दिव्यैर्मारयध्वं नराधमम् || ७१ ||
एवमुक्तास्तु ते भृत्या निर्ययुर्बलदर्पिताः ||
बसवेशोमाहाभागस्तूष्णीं तस्थौ सभांतरे || ७२ ||
ततो गंधगजान् सर्वान् प्रषयामासुरंजसा ||
सोऽप्यागत्य महावीरः किंचित्प्रहसनोज्ज्वलः || ७३ ||
वस्त्रभारं वियद्भागे निक्षिप्यातिबलोन्नतः ||
गजानां च सहस्राणि भटानामयुतं तथा || ७४ ||
नाशयामास सहसा तृणानीव हुताशनः ||
घंटानादं ततश्च्क्रे सर्वभूतभयावहम् || ७५ ||
हत्वा नृसिंहमत्युग्रं शरभेश इवाबभौ ||
हत्वा गजासुरं घोरं साक्षाद्रुद्र इवाबभौ || ७६ ||
ततः क्रोधेन महता ज्वलन्माचो महामतिः ||
सर्वथाऽद्य हनिष्यामि तं नृपं बिज्जलाभिधं || ७७ ||
मामुद्दिश्य बलं घोरं येनेदं प्रेरितं महत् ||
एवं निश्चित्य मनसा निश्चक्राम महामतिः || ७८ ||
एतच्छ्रुत्वा बिज्जलोऽपि हतशिष्टबलोदितम् ||
भयविभ्रान्तनयनः स्विन्नदेहोऽतिकंपितः || ७९ ||
सभमध्ये समासीनं बसवेशं ददर्श सः || 
ततस्तं बसवेशोऽपि प्रोवाच वचनं परम् || ८० ||
अनादृत्यैव मद्वाक्यं पौरुषेणातिगर्वितः ||

प्. १०) अकर्तव्यमिदं सर्वं कृतवानसि भूपते || ८१ ||
बलं चायुतसंख्याकं गजानां च सहस्रकं ||
वाजिनां त्रिसहस्रं च नाशमाप क्षणेन हि || ८२ ||
अनालोचितकर्माणि विपदो यान्ति विस्मृतेः ||
अतस्तवापि संप्राप्तं संकटं सर्व नाशनम् || ८३ ||
अभिमानो विगलितः शिवद्रोहः समागतः ||
तेनास्य निष्कृतिर्भूमौ दोषस्यास्ति हि भूपते || ८४ ||
वृत्तम् || इति बसवमुखेन्दोरुत्थितं वाक्यरूपामृतमतिरसयित्वा बिज्जलाख्यो 
महीशः |
सरसिजलजरम्यं ग्रीष्मकालातपार्तो जलमिव बहुहृद्यं जीविताशां प्रपेदे 
|| ८५ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे परमरहस्ये 
स्वरूपग्रंथे कुमारागत्स्यसंवादे माचिदेवकथाप्रसंगो नाम 
द्वाविंशोऽध्यायः || 

प्. ११) त्रयोविंशोऽध्यायः
	अगस्त्य उवाच || माचविक्रमभीतस्य बिज्जलाख्यमहीपतेः ||
किमुवाच म**भागो बसवेशः सतां वरः || १ ||
स्कन्द उवाच || दृष्ट्वा बिज्जल***जं क्लान्तपद्ममिवस्थितम् ||
उवाच प्रहसन् वाक्यं बसवेशः कृपार्द्रधीः || २ ||
बिज्जलेश शृणुष्वेह कथां पापप्रणाशिनीम् ||
बभूव द्राविडे देशे राजा चोल? इति श्रुतः || ३ ||
स राज्यं पालयामास स्वर्गमिंद्र इवोज्ज्वलं ||
तस्यासीद्विषये कश्चिदिरुवत्तोऽतिभक्तिमान् || ४ ||
सर्वसंगविमुक्तश्च कीर्तिमांश्च प्रतापवान् ||
अतिसाहससंपन्नः शिवद्रोहैकशिक्षकः || ५ ||
प्रत्यक्षवीरभद्रश्च महापापविनाशकः ||
भस्मरुद्राक्षधारी च भक्तपादार्चनोत्सुकः || ६ ||
भक्तद्रोहरताशेषजनसंहरणव्रतः ||
नानाशैवपुराणर्थपरिज्ञानविशारदः || ७ ||
तस्य रज्ञो बभूवैकः शुंडालो बलदर्पितः ||
स शृंखलाश्च संभिद्य चोत्पाट्यालानमुत्तमम् || ८ ||
भयंकरश्च सर्वेषां चचार पुरवीथिषु ||
शिवभक्तश्च तत्रैकः शिवपूजारतः सदा? || ९ || 

प्. १२) ब्राह्मे मुहूर्ते चोत्थाय ययौ पुष्पवनं परम् ||
स्वयंपतितपुष्पाणि तथा छिद्रदलानि च || १० ||
कीटोपहतपुष्पाणि तथा पर्युषितानि च ||
संत्यज्य तानि पुष्पाणि म्लानपुष्पाणि यानि च || ११ ||
सुरम्याणि महार्हाणि सद्योविकसितानि च ||
समाययौ च संगृह्य बिल्वपत्रं मनोहरम् || १२ ||
मार्गमध्ये महावेगान्मत्तेभस्त्वागतोऽभवत् ||
आगत्य शिवभक्तं तं जग्राह करिराडयम् || १३ ||
स्वहस्तेन च दन्ताभ्यां संताड्य विददार हि ||
भक्तः प्राणवियोगार्तः प्रोवाचोच्चैः शिवेति च || १४ ||
आक्रोशध्वनिमाकर्ण्य भक्तोऽयमिरुवत्तकः ||
शिवभक्तारव इति ज्ञात्वा तद्देशमाययौ || १५ ||
विचिन्वन्नार्तरावस्य हेतुः किमिति भक्तितः ||
ददर्श च महीपालमत्तेभं मददर्पितम् || १६ ||
भक्तस्य पतनं घोरं रक्ताप्लुततनोस्तदा ||
कुठारेणाच्छिनत्तुर्णं गजासुरमिवेश्वरः || १७ ||
कालाग्निरुद्रवद्भक्तः सिंहनादं चकार सः ||
दंभोलोभिन्नगिरिवन्निपपात महीतले || १८ ||
ज्ञात्वा तच्चोडभूपाल इरुवत्तस्य पादयोः ||
प्रणम्य दंडवद्भूमौ कृताञ्जलिपुटोऽभवत् || १९ ||

प्. १३) हा हा मत्तगजः श्रेष्ठस्त्ववधीद्भक्तसत्तमम् ||
कलुषं किं पशोस्तस्य मददृप्तान्तरात्मनः || २० ||
तत्पालकस्य मे पापं भविष्यति न संशयः ||
शुद्धिं चाहं गमिष्यामि प्राणांस्त्यक्त्वाऽतिदुर्लभान् || २१ ||
इति निश्चित्य भूपालः खड्गमादाय सत्वरम् ||
करेण स्वशिरश्छेत्तुं बुद्धिं चक्रे महामतिः || २२ ||
एतस्मिन्नंतरे देवः शिवश्च्ंद्रार्धशेखरः ||
इरुवत्तस्य सद्भक्तेस्तुष्टश्चोडमहीपतेः || २३ ||
प्रत्यक्षतामगात्तूर्णमारुह्य वृषभेश्वरम् ||
शिवः प्राणान् ददौ देवो भक्तस्य च गजस्य च || २४ ||
इरुवत्तं च राजानं निन्ये कैलाशमुत्तमम् ||
स्वयं ममार मत्तेभस्तं भक्तमिति कोपतः || २५ ||
गजं जघान भक्तोऽयमिरुवत्तंडिनामकः ||
दृष्ट्वा तच्चोडभूपलो वैक्लब्यं प्राप्य चेतसि || २६ ||
अपराधः स्वभृत्यानां राज्ञो भवति निश्चयात् ||
अतः करिकृतं पापं निश्चिकाय ममेति च || २७ ||
अतस्त्यजाम्यहं प्राणानिति निश्चितवान्नृपः ||
अतस्तवेदं कलुषं माचद्रोहकृतं परम् || २८ ||
कथं नश्यति राजेंद्र वदस्वाद्य मम प्रभो ||
इतिहासान्तरं वक्ष्ये सर्वपापप्रणाशनम् || २९ ||

प्. १४) || बाऊरिब्रह्मययकथा ||

	बाऊरिब्रह्मनामैकः शिवभक्तो जितेंद्रियः ||
लिंगागस्थलतत्त्वज्ञो धैर्यवानमितद्युतिः || ३० ||
अवार्यवीर्यसंपन्नः सत्यभाष्णतत्परः ||
शरणेष्वग्रयायी च लोभमोहविवर्जितः || ३१ ||
अत्यन्तमुत्तमः श्रीमान् गुरुलिंगार्चनोत्सुकः ||
पुष्पारामान् बहून् रम्यांश्चकार परमार्थवित् || ३२ ||
संगृह्य तेषु पुष्पाणि सुगंधीन्युज्ज्वलानि च ||
स्वयं कृत्वा पुष्पमाला भक्तेभ्यः प्रददौ सदा || ३३ ||
एकदा तत्र जैनास्ते वादयामसुरूर्जिताः ||
तेषामुपनिषद्वाक्यैर्व्यासवाक्योपबृंहितैः || ३४ ||
आधिक्यं परमेशस्य स्थापयामास संसदि ||
प्रत्यक्षादिप्रमाणानि दर्शयामास भक्तिमान् || ३५ ||
कृसरान्नं महादिव्यं शिवेनाभयकृत्पुरा ||
चकार यावनालौघलिंगमूर्तिं महोज्ज्वलाम् || ३६ ||
एवंभूतो ब्रह्मनामा बाऊरिग्रामसंस्थितः ||
आगत्यको महीपालः स्वतुरंगबलावृतः || ३७ ||
विजेतुं च दिशः सर्वाः प्रययौ स धनुर्धरः ||
बाऊरिग्रामनिकटे ब्रह्मपुष्पवनांतरे || ३८ ||

प्. १५) सेनानिवेशमतुलं चकार नृपपुंगवः ||
सेनागजेंद्रस्तस्यासीन्मदधारासमाकुलः || ३९ ||
अगण्यय च यंतारं सांकुशं बलदर्पितम् ||
प्रासपट्टसशूलादि धारिणः सैनिकानपि || ४० ||
उल्ललास महावेगाद्बृंहितेनातिभीषणः ||
सेनांगानि समस्तानि नाशयामास नागराट् || ४१ ||
आयन्तं मत्तशुंडालं ब्रह्मनामा बलोद्धतः ||
ताडयामास हस्तेन वज्रेणेव महागिरिम् || ४२ ||
पलायमानं सहसा हतवान् भद्रदंतिनम् ||
एवमुक्तस्तु भूपालः स्बभृत्यैरतिविव्हलैः || ४३ ||
स्वचित्ते चिन्तयामास भक्तद्रोहं विचिन्तयन् ||
उत्थाय सहसा गत्वा पपात ब्रह्मपादयोः || ४४ ||
गजेन यत्कृतं पापं तदपि क्षम्यता. त्वया || 
इति नम्रमुखो भूत्वा तस्थौ भक्ताग्रहो नृपः || ४५ ||
बावूरिब्रह्मनामापि दयाप्लुतमनास्तदा ||
अजीवयत्करिवरं कटाक्षामृतवारिणा || ४६ ||
जनाश्च विस्मयं चक्रुरागताः पुरवासिनः ||
ततो जगाम शरणं ब्रह्माणं नृपपुंगवः || ४७ ||
अतो हि शिवभक्तानां माहात्म्यं विस्मयावहम् ||
उद्धतान् शिक्षयन्त्येते नम्रान् संजीवयंति च || ४८ ||
किमत्र बहुनोक्तेन जीवनेच्छाऽस्ति चेत्प्रभो ||
अस्माभिर्गम्यतां माचसंनिधिं बिज्जलाधिप || ४९ ||

प्. १६) तदाकरिष्यति दयां माचयाख्यो महीपते ||
सक्षादपररुद्रोऽयं सत्यमेतन्मयोदितम् || ५० ||
बसवेनैवमुक्तोऽपि बिज्जलः प्रभुसत्तमः ||
लज्जानमितवक्त्रः संस्तथेत्यंगीचकार सः || ५१ ||
ततो गत्वा तु तं देशं यत्रास्ते रजकोत्तमः ||
नमस्कृत्वा च साष्टांगं तत्पादन्यस्तलोचनः || ५२ ||
पश्यत्सु सर्वमर्त्येषु प्रसादार्थं प्रतस्थिवान् ||
ततस्तु बसवेशोऽपि माचिदेवस्य संनिधिम् || ५३ ||
समाययौ हसन्मंदं हर्षसंफुल्ललोचनः ||
बसवस्तं नमस्कृत्वा तुष्टाव विविधैः स्तवैः || ५४ ||
एवद्विज्ञापयामास माचाख्यं बसवेश्वरः ||
मया निवार्यमाणोऽपि पौरेः संबोधितो जनैः || ५५ ||
त्वां विजेतुं कृतोद्योगस्त्वया भंगमवाप सः ||
अत्यंतदुर्बले बाले पक्षहीने च पक्षिणि || ५६ ||
महोज्ज्वलं पाशुपतं प्रयोक्तव्यं किमु प्रभो ||
अतस्त्वं कोपमुत्सृज्य दयां कुरु महीपतौ || ५७ ||
ततो दयार्द्रचित्तः सन् माचाख्यो भक्तसत्तमः ||
उत्तिष्ठोत्तिष्ठ भूपालेत्युवाच नृपसत्तमम् || ५८ ||
हतेषु बलसंघेषु सजलं भस्म चिक्षिपे ||

प्. १७) तेनेदं जीवितं प्राप्य चोत्तस्थौ बलमंजसा || ५९ ||
पूर्वेद्युश्च हतं मर्त्यं जीवयामास तत्क्षणात् ||
एतद्दृष्ट्वा जनाः सर्वे विस्मिताश्च बभूविरे || ६० ||
वियत्स्थलस्थितं वस्त्रभारमादाय सत्वरम् ||
यथापूर्वं ययौ पश्चान्माचभक्तो महाबलः || ६१ ||
पादौ प्रणम्य माचस्य बसवेशो नृपेण च ||
पौरैः परिवृतः सर्वैर्ययावास्थानमंटपम् || ६२ ||
यातेषु दिवसेष्वेवं भक्तः कश्चिदुदारधीः ||
माचान्तिकं समासाध्य बसवेशविनिर्मितम् || ६३ ||
स्वमाहात्म्यांकितं गीतं जगौ सर्वमनोहरम् ||
तच्छ्रुत्वा माचभक्तश्च चुकोप स्वान्तरात्मनि || ६४ ||
भक्ताः सर्वे दरिद्राः किं स्वयं संपत्तिमान् बहु ||
औद्धत्यं बसवेशस्य ज्ञातमासीन्मयाऽधुना || ६५ ||
इति संचिन्त्य माचोऽयं भक्तानाहूय गायकान् ||
भवद्भिस्तु न गेयं तद्गीतं बसवनिर्मितम् || ६६ ||
एतदाकर्णने दोषो ममात्यन्तं हि जायते ||
एवमुक्त्वा ययौ तूर्णं स्वकार्याय महामतिः || ६७ ||
एतच्छ्रुत्वा भक्तमुखाद्बसवो *भयविव्हलः ||
नमस्कुर्वन् महाभागं ध्यायन् सर्वैः स्तवैः स्तुवन् || ६८ ||
ययौ पदे पदे नत्वा माचभक्तांतिकं ततः ||
पतित्वा पादयोस्तस्य बभाषे मधुरं वचः || ६९ ||

प्. १८) अहंकारसमा*कान्तमक्रमालापतत्परम् ||
भक्तेषु दुर्जनाकारं सक्रोधमपराधिनम् || ७० ||
अज्ञानाक्रान्तहृदयं सकामं शौचवर्जितम् ||
अविवेकिनमत्यज्ञं भक्तिलेशविवर्जितम् || ७१ ||
निर्भाग्यं मां रक्ष रक्ष कृपया भक्तसत्तम ||
संख्यातीतानि गीतानि मया वै कथितानि हि || ७२ ||
तच्छ्रुत्वा त्वमतिक्रुद्ध इति मे प्रतिभासते ||
अतस्त्वं मामतिप्रीत्या भक्तमेवानुमन्यसे || ७३ ||
गृहीत्वा चरणौ दिव्यौ तिष्ठाम्यत्र महामते ||
एवं संप्रार्थितो माचो बसवेन महात्मना || ७४ ||
अश्रोतेवाभवच्छ्रुत्वा बसवेशप्रभाषितम् ||
संप्रार्थितः पुनस्तेन बभाषे बसवेश्वरम् || ७५ ||
रे रे बसवदुर्बुद्धे गर्वग्रस्तो न संशयः ||
लक्ष्मीर्विनयसंपन्नान् गर्वांधान् कुरुते सदा || ७६ ||
कार्याकर्यविचारज्ञं नेहते निपुणं जनम् ||
शिवभक्ता महात्मानो दरिद्राः किं महीतले || ७७ ||
समर्था व्याकुलीकर्तुं विश्वमेतच्चराचरम् ||
एवमाभास्.य तं माचो मनसीदं व्यचितयत् || ७८ ||
नाशयित्वाऽवलेपाद्रिं बसवस्वान्तसंस्थितम् ||
प्रत्यक्षादिप्रमाणैघैर्भक्तदासं करोमि तम् || ७९ ||
इति निश्चित्य मनसा तटाकजलमक्षिपत् ||
वज्रादीनि च रत्नानि जातान्युदकबिंदवः || ८० ||

प्. १९) जलबिन्दुसमाक्रान्ता भूमिः कांचनतामगात् ||
प्रेक्षयित्वा स्वसामर्थ्यं बसवेशाय भक्तराट् || ८१ ||
पुनः प्रोवाच सक्रोधं वेपमानाधरस्ततः ||
शिवभक्ता महाभागा अष्टैश्वर्य-समन्विताः || ८२ ||
तेषां त्वया दत्तगजो महिषार्भकसन्निभः ||
त्वया दत्तं सुवर्णं च लोष्टप्रायं न संशयः || ८३ ||
भवद्दतान् रत्नानि पाषाणसदृशानि हि ||
त्वद्दत्तरवस्त्रेभ्यो व्याघ्रचर्मातिरिच्यते || ८४ ||
अतस्त्वं गर्वमुत्सृज्य नयमेवावलंबय ||
एतद्दृष्ट्वा पौरजना विस्मिताश्च बभूविरे || ८५ ||
बिज्जलोऽपि समागत्य स्वबलैर्विस्मितोऽभवत् ||
माचभक्तोपरि ततः प्रमथैर्विनिपातिता ||
पुष्पवृष्टिश्च सहसा दंदुभिध्वानपूर्वकम् || ८६ ||
फलानि बसवेशस्य मनसा चिन्तितानि हि ||
शिवः समागत इव माचभक्तो रराजः सः || ८७ ||
**तु बसवेशोऽपि माचभक्तं ननाम सः ||
तुष्टाव विविधैः स्तोत्रैर्यय***शरणं परम् || ८८ ||
अहो माच महाभक्त त्वन्माहात्म्यं निरीक्षि***अकिंचनः कियन्मात्रः 
कुरुष्व करुणां मयि || ८९ ||
त्वमेव शंकरः साक्षात् किंकरोऽहं न संशयः ||
सर्वज्ञस्त्वं महाभागः किंचिज्ज्ञोऽहं महामते || ९० ||

प्. २०) अत्यन्तनिर्मलस्त्वं हि मलदिग्धोऽहमव्ययः ||
अज्ञोऽहं त्वं तु विज्ञानी त्वं सुधामयविग्रहः || ९१ ||
विषस्वरूपगातोऽहं दाता त्व. कथ्यते बुधैः ||
अहमत्यन्तदीनोऽहं पशु पशुपतिर्भवान् || ९२ ||
त्रैलोक्यशेखरस्त्वं हि सोऽहं निर्भाग्यशेखरः ||
अनेकदुर्गुणाधारे मयि किं संति सद्गुणाः || ९३ ||
अतो मां रक्ष गर्वांधं शिक्षय त्वं यथाविधि ||
अपराधसहस्राणि क्षमस्व मम साद्रम् || ९४ ||
माचस्ततस्तु बसवं गाढमालिंग्य सत्वरम् ||
स्वकटाक्षेक्षणैः सध्यस्तोषयामास भक्तिमान् || ९५ ||
परीक्ष्यैव महारत्नं लोके गृह्णाति मानवः ||
अतो मनः परिक्षार्थं मया कर्मेदृशं कृतम् || ९६ ||
इत्युक्त्वा बसवं माचो तोषयामास धीरधीः ||
समलं पुटपाकेन तप्त*स्वर्णमिवाधिकम् || ९७ ||
क्रकचेन विनिर्भिन्नं सुगंधमिव चंदनम् ||
माचवाक्यौघसंघृष्टं बसवेशमनोऽधिकम् ||
अणुभूतमलैस्त्यक्तं विरराज ततः परम् || ९८ ||

प्. २१) संसारयंत्रपतनहेतवोऽनर्थकारिणः ||
गुणाश्च प्रकृतेर्जाताश्चित्तशुद्धिविनाशकाः || ९९ ||
सत्वं रजस्तमश्चेति वेदाअन्तैः प्रतिपादिताः ||
तेषु सत्वं प्रशंसन्ति मुनयस्तत्वदर्शिनः || १०० ||
तत्राप्यनर्थहेतू दौ गुणौ तामसराजसौ ||
अतस्तौ हि परित्यज्य सद्भक्तैर्मोक्षकांक्षिभिः || १०१ ||
गृहीत्वा सात्विकीं भक्तिं स्थातव्यं पारमार्थिकैः ||
अतस्त्वमपि संत्यज्य गुणौ राजसतामसौ || १०२ ||
सात्विकीं भक्तिमास्थाय भृत्यभावं समास्थितः ||
उत्सृज्य गर्वं सकलं वर्तस्व बसवेश्वर || १०३ ||
वृत्तम् || माचं श्रीरजकत्वसंवृतमुमानाथांघ्रिभक्तं परं ||
नीत्वा शांतिमुदारवाक्यनिकरैरत्यद्भुतार्थोज्ज्वलैः ||
सारासारविचारतत्परमतिर्दघ्यौ क्षणं चेतसा ||
स्वाचार्यांघ्रिसरोजसंगतमनो-भृंगो महाभक्तराट् || १०४ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये स्कंदागस्त्यसंवादे माचिदेवमाहात्म्यप्रशंसा नाम 
त्रयोविंशतितमोऽध्यायः ||

प्. २२) चतुर्विशोऽध्यायः 
शंकरदासकथा

अगस्त्य उवाच || ततः किमकरोन्माचः शिवभक्तः स्थिराशयः ||
स्वपुरः संस्थितं शांतमाभाष्य बसवेश्वरम् || १ ||
स्कंद उवाच || एवमाभाष्य बसवं माचाख्यो भक्तसत्तमः ||
कुर्वाणस्तन्मनः स्थैर्यं वक्तुं समुपचक्रमे || २ ||
बसवेश महाबुद्धे शृणुष्वेमां कथां पराम् ||
सुरभ्ये शंकरस्थाने नानामुनिगणावृते || ३ ||
आसीच्छंकरदासाख्यः शिवभक्तो दृढव्रतः ||
बालोहि शरणः श्रीमान् शिवभक्तार्चने रतः || ४ ||
कालकर्माख्येंद्रजालभस्मीकरणपंडितः ||
स्वपादार्चकशिष्यौघजन्मादीनां निवारकः || ५ ||
वशीकृतस्वान्तरंगश्चिन्मयानंदीवग्रहः ||
अतिरौद्रमहोद्रेकवीरभद्रसमप्रभः || ६ ||
प्रत्यक्षरुद्रमूर्तिश्च शत्रुसंहारकर्मणि ||
दण्डिताजाण्डभाण्डौघशिवपादाब्लभक्तिमान् || ७ ||

प्. २३) स्वदोर्दण्डाभिनयितताण्डवाडम्बरो महान् ||
विलसत्कीर्तिसंपन्नः संसारघ्नोऽतिनिर्मलः || ८ ||
अतर्कितप्रभावश्च नानाशत्रुनिषुदनः ||
शेषाहिगीयमानस्वलीलाव्यात्पदिगंतरः || ९ ||
प्रच्छन्नवेषधारी च संवीतो जीर्णकंथया ||
कंथां निर्माय चातुर्यात् समस्तानां पुरौकसाम् || १० ||
पंचभिः कुडुपैर्मेयान् व्रीहीन् संगृह्य यत्नतः ||
अर्चनं शिवभक्तौघकोटीनामन्वहं ददौ || ११ ||
एवं शंकरदासाख्ये प्रभौ तिष्ठति तत्पुरे ||
कुविंदकुलसंभूतो दासः कश्चित्समाययौ || १२ ||
द्रष्टुं शंकरदासाख्यभक्तमुत्कंठया महान् ||
लीलागोष्ठ्या समायुक्त. क्षणं तस्थौ च तन्मठे || १३ ||
दयाप्लुतस्ततस्तूर्णं ययौ स्वभवनान्तरम् ||
हा कष्टं शिवभक्तस्य संकटं समुपस्थितम् || १४ ||
तद्गेहमक्षिकाणां च न भवीकरणं स्थितम् ||
भक्तशंकरदासस्य कंथा फलति किं न्वहो || १५ ||
इति संचिन्त्य मनसा स्वसारं दुग्गलाभीधाम् ||
समाहूय ततस्तूर्णं सस्नेहाद्भक्तसंततौ || १६ ||
व्रीहीन् शूर्वमितान् रम्यान् प्रेषयामास सत्वरम् ||
दृष्ट्वा शंकरदासोऽपि दुग्गलाम्बामुवाचताम् || १७ ||

प्. २४) दासेनात्यन्तदयया प्रेषिता व्रीहयस्त्विमे ||
कस्य वस्त्रं तु निर्माय प्रयत्नेन समार्जिताः || १८ ||
प्रेषयामास तान् सर्वान् किं धनग्रहलोलुपः ||
नह्यस्ति धनमस्माकं व्रीहिविक्रयस्ंमितम् || १९ ||
एतत्संभाषणव्यग्रो व्रीहीञ्जग्राह मुष्टिना ||
तेन संप्रेषिता ये हि जाता मुष्टिसंमिताः || २० ||
ये दासभवनेऽतिष्ठन् निधयश्च सहस्रशः ||
ते शून्यतां ययुस्तूर्णं प्रभावात्तस्य तत्क्षणात् || २१ ||
एवं शंकरदासेन नाशिते च धनेऽखिले ||
दासः शोकं समापेदे चिन्ताभारसमाकुलः || २२ ||
निरीक्ष्य च ततो दासं दुग्गुलाम्बाऽवदत् स्वयम् ||
भ्रातः संपन्नतस्त्वं हि व्रीहीन् प्रेषितवानसि || २३ ||
साक्षाच्छंकरदासोऽयमष्टैश्वर्यसमन्वितः ||
तपोव्ययातिभीतः सन् दीनवत् प्रतिभासते || २४ ||
शुंडालस्य प्रमत्तस्य दन्तसंस्पर्शनोत्सुकः ||
मानवो जीवते किं नु महाबलसमन्वितः || २५ ||
महोरगमुखन्यस्तकरो मंत्रविवर्जितः ||
कथं संजीवते मर्त्यो मृत्युना च विवर्जितः || २६ ||
परीक्षितुं हि शरणान कः समर्थो महीतले ||
अतः शंकरदासोऽयमपरीक्ष्यस्त्वयाऽधुना || २७ ||

प्. २५) वरान् दत्तान् शिवेनापि नाग्रहीद्भक्तसत्तमः ||
स्वव्यापारार्जितं द्रव्यं कियन्मात्रं महामते || २८ ||
भक्ताः संतर्पितास्तेन कियन्तस्तान् परीक्षितुम् ||
तद्व्यापारच्च यल्लब्धं धनं तन्न विनश्यति || २९ ||
इतोऽपि शिवभक्तानां दारिद्र्यं क्व नु वर्तते ||
कल्पद्रुमे शिवाभिख्ये भक्तत्रातरि सर्वदा || ३० ||
कदाचित्तस्य भक्तस्य कृपालुः परमेश्वरः ||
वरान्यथेप्सितं तुभ्यं दास्यामीत्यवदत्स्वयम् || ३१ ||
हित्वा शंकरदासोऽपि वरान्सर्वान् विरक्तधीः ||
स दृष्टिं प्रार्थयामास सूचीरंध्रप्रदर्शने ||
अत्यंधकारसंपन्नरात्रावपि महामतिः || ३२ ||
एवं शंकरदासेन प्रार्थितः परमेश्वरः ||
ददावत्यन्तसंतुष्टस्तार्तियीकं विलोचनम् || ३३ ||
शिवप्रसादलब्धेन लोचनेनाविशंकितः ||
शिवद्रोहपरान्मूर्खाञ्छिवनिंदापरायणान् || ३४ ||
ददाह परमक्रूरान् दानवानिव शंकरः ||
तदैव सर्वानमरान् कंपयामास तेजसा || ३५ ||
ततो देवा भयोद्विग्नाः सर्वे संभूय सादरम् ||
भक्तं शंकरदासं तं शरण्यं शरणं ययुः || ३६ ||
सर्वाणि गृहकर्माणि मार्जनादीनि चक्रिरे ||

प्. २६) ततः क्षुद्रसुराः सर्वे क्षुद्रकर्माणि चक्रिरे || ३७ ||
जगद्वीरो मल्लनामा चौद्धत्यबलदर्पितः ||
भक्तं शंकरदासं तं बभाषे जनसंसदि || ३८ ||
अहो शंकरदासाद्य प्रभावः कोनु तेऽधुना ||
अतिक्षुद्रैः सुरगणैस्त्वत्कार्यकरणेन हि || ३९ ||
नारायणेन महता ब्रंह्मणा विश्वकर्मणा ||
देवेन्द्रेणापि पटुना त्वत्कार्याणि कृतानि किम् || ४० ||
तृतीयनेत्रमासाद्य शंभोश्च परमात्मनः ||
क्षुद्रप्रयोजनकृतिः किं माहात्म्य करी भवेत् || ४१ ||
तृतीयनेत्रमेतेन शिवाल्लब्धं भवेद्यदि ||
विष्णोर्दृष्टिपथे स्थित्वा न चलेद्यदि धैर्यतः ||
तदैतत्सकलं सत्यं भवेदद्य न संशयः || ४२ ||
एवमुक्त्वा तु मल्लोऽयं कल्याणाख्य पुरे शुभे ||
गोविंदप्रतिमामेकां कृत्वा लोहैश्च पंचभिः || ४३ ||
पांचरात्रप्रकारेण प्रतिष्ठाप्यातिभक्तितः ||
सायं प्रातश्च तात्पूजापरतंत्रोऽभवत्स्वयम् || ४४ ||
ततः शंकरदासोऽपि भक्तयात्रापरो महान् ||
यदृच्छया च तद्रम्यं प्राप गोविंदमंदिरम् || ४५ ||
गोविंदप्रतिमामग्रे स ददर्श महायशाः ||
शतधा सा विशीर्णाऽथ शिथिला नयनार्चिभिः || ४६ ||
अतितप्तंतु तल्लोहंप्रदुद्राव दिशो दश ||

प्. २७) आसन्पालायनाः सर्वे तत्रत्याः परवादिनः || ४७ ||
तेऽपि श्ंकरदासं तं तुष्टुवुर्भयविह्वलाः ||
किमत्र बहुनोक्तेन शिवभक्ता महत्तराः || ४८ ||
अनिवार्याः शिवस्यापि सृष्टिस्थित्यन्तकारिणः ||
भक्तिर्भयं च भक्तेषु भक्तसंसर्गतो भवेत् || ४९ ||
भक्तसंसर्गराहित्याद्भयं नैव प्रजायते ** |
सर्वदा ज्ञानयुक्तस्य कार्याकार्यविचारिणः || ५० ||
अद्य ते बुद्धिनाशोऽभूद्भ्रातः किं नु करोम्यहम् ||
एवं संचिन्त्य बहुधा बहुदुःखसमाकुलौ || ५१ ||
तावुभौ जग्मतुस्तूर्णं संनिधिं च महात्मनः ||
अभिगम्य महात्मानं भक्तं शंकरदासकम् || ५२ ||
प्रणेमतुश्च साष्टांगं स्तुवनतौ विष्ठतः पुरः ||
भो भोः शंकरदासार्य रक्ष रक्ष कृपानिधे || ५३ ||
आवयोर्हि गतिस्त्वं हि दीनयोः सापराधयोः ||
ततः शंकरदासोऽपि निरीक्ष्य करुणार्द्रधीः || ५४ ||
अहो दास महाभाग संपन्नस्त्वं शिवाज्ञया ||
दारिद्र्यसिंधुमग्नोऽहं किं कर्तव्यं वद प्रभो || ५५ ||
मत्समीपागमे कार्यं किंवा ते वर्ततेऽधुना ||
मम त्वया किमानीतं धनं वा जिवनक्षमम् || ५६ ||
दरिद्राणां गतिस्त्वं हि भक्तानाममितौजसाम् ||
वस्त्रविक्रयसंप्राप्तं धनं धान्यं तवास्ति हि || ५७ ||

प्. २८) मम दातुं त्वदानीतं दीनस्य मृपण्स्य च ||
अस्तिचेद्दास वांछा ते मदीयं धनमीक्षितुम् || ५८ ||
खनित्रमानय क्षिप्रंदर्शयिष्यामि तेऽधुना ||
किमत्र बहुनोक्तेन पश्यात्रैव निधीन् मम || ५९ ||
एवमुक्त्वा खनित्रेण खातयित्वा च तां महीम् ||
निक्षेपान् दर्शयामास रत्नस्वर्णसमाकुलान् || ६० ||
दुग्गलांबा च दासश्च विस्मितौ ** कर्मणा ||
ततः शंकरदासांघ्रिपद्मयोर्विनिपेततुः || ६१ ||
प्राह शंकरदासस्तु क्रोधघूर्णितलोचनः ||
शिवान्तिकमुपागम्य धनं प्रार्थय सत्वरम् || ६२ ||
स दास्यति धनं तुष्टः स्वचित्तानंददायकम् ||
तस्यैतद्भक्तनिकटे धनं किं नास्ति मे वद || ६३ ||
तेनेत्थमुच्यमानौ तु पादौ न त्यजतुर्नतौ ||
एवं तत्पादयुगुले पतितावूचतुस्ततः || ६४ ||
न त्यक्ष्यावः स्वचरणौ ककलादपि कोमलौ ||
अत्यंतकृपणौ दीनौ लोभेनाक्रांतमानसौ || ६५ ||
गर्वांधतमसाक्रान्तस्वान्तौ दुर्णयभूषितौ ||
आवां पालय कारुण्यादपराधान् क्षमस्व नौ || ६६ ||
ततः शंकरदासोऽपि दयारससमाप्लुतः ||
भक्तौघै स्तूयमानः सन् समुत्थाप्य च तावुभौ || ६७ ||

प्. २९) दयासमुद्रमध्ये तौ मज्जयामास स प्रभुः ||
पूर्वाधिकाश्च निधयो नव तस्य विरेजिरे || ६८ ||
तंतुवायकुलोद्भूतदासस्य भवनेष्वहो ||
गर्वांधस्य तु सद्भक्तिर्वृद्धिं नेष्यति तत्त्वतः || ६९ ||
गर्वमुत्सृज्य बसव महतीं शांतिमावह||
अतः परां प्रवक्ष्यामि आनाम?म् ( निम्बाम्) एकां मनोहराम् || ७० ||

                             || निंबाम्बा-कथा ||

	निंबाम्बानाम वनिता शिवभक्तिपरायणा ||
सत्क्रियाचरणासक्ता लिंगव्रतपरायणा || ७१ ||
कौटिल्यवेषरहिता जंगमार्चनतत्परा ||
संसारसंगरहिता सर्वदोषविवर्जिता || ७२ ||
सत्संगहृद्यचरिता सत्कुलाचारतत्परा ||
सदा सा शिवभक्तानां जलानयनतत्परा || ७३ ||
धनेन भक्तदत्तेन कुर्वंती जंगमार्चनम् ||
तस्याः सुतवरः श्रीमान् भक्तगोरक्षणोत्सुकः || ७४ ||
तदार्जितधनेनापि तर्पयन्ती तणान् सदा ||
उवास साधुचरिता ध्यायन्ती परमेश्वरम् || ७५ ||
अथास्मिन्नेव समये रम्ये कांचीपुरे शुभे ||

प्. ३०) चिरुतोंड इति ख्यातो ह्यासीद्भक्तिमतां वरः || ७६ ||
स महात्मा चकारैकं नियमं नियताशयः ||
पंचानां शिवभक्तानां करोमीष्टान्नभोजनम् || ७७ ||
संकल्पितं व्रतं चैनं परीक्षितुमुमाधवः ||
आययौ भक्तरूपेण चंद्रर्धकृतशेखरः || ७८ ||
सोऽयं वणिग्वरः श्रीमाञ्जंगमान्वेषणोत्सुकः ||
ददर्शैनं महात्मानं कृत्रिमाकारधारिणम् || ७९ ||
स *** न्यस्तहस्तो ननाम भुवि दण्डवत् ||
महापुरुषशार्दूल स्वामिन्नागच्छ मद्गृहम् || ८० ||
भिक्षां कुरु महाभाग भक्ष्यभोज्यसमन्विताम् ||
इत्युक्तः पार्वतीनाथो वणिजं प्राह सस्मितः || ८१ ||
इतोऽतिरिक्तमस्माकं किमस्ति सुधियां वर ||
वस्त्वैकमिष्टमस्माकं नराणां पललं महत् || ८२ ||
आगच्छामो वयं तूर्णं तत्सामर्थ्यं तवास्ति चेत् ||
एवमुक्तस्तु तेनायं चिरुतोंडोऽप्युवाच तम् || ८३ ||
पुत्रो मनोहरश्चास्ते सर्वलक्षणसंयुतः ||
तव दास्यामि तं हत्वा पललं तृप्तिकारणम् || ८४ ||
एवमुक्त्वा नमस्कृत्वा मुनिं कृत्रिमरूपिणम् ||
आययौ स्वगृहं तूर्णं पुत्ररत्नजिधांसया || ८५ ||
एतद्वृत्तान्तमखिलं स्वभार्यायै न्यवेदयत् ||
सा संगलाम्बा संतुष्टा पुत्र* * * * * * *  * * ||

***प्. ३५) * * * * * * * * * * * * * नादाय परमेश्वरः ||
चिरुतोंडं च तत्पत्नीं सिरियालुं तनूभवम् || १२६ ||
तत्स्वसारं पुण्यवतीं सुरम्यां चंदनाम्बिकाम् ||
कोतिसूर्यप्रतीकाशविमानोपरिसंस्थितान् || १२७ ||
कृत्वा कैलासभुवनं ययौ भागीरथीधरः ||
कैलासं समनुप्राप्य चिरुतोंडो वणिग्वरः || १२८ ||
सर्वेषां प्रमथानां च मुनीनामूर्ध्वरेतसाम् ||
मुखासीनः समीपे तु पार्वतीपरमेशयोः || १२९ ||
निहत्य चाहं स्वपुत्रमुदारं सुंदराकृतिम् ||
संभोक्तुं दत्तवानस्मि भक्त्यऽहं मोहवर्जितः || १३० ||
मत्समो नास्ति कोलेषु शिवभक्तश्च कश्चन ||
इति गर्वसमाक्रान्तमहंकारैकतत्परम् || १३१ ||
चिरुतोंडं ततो दृष्ट्वा सांबश्चंद्रार्धशेखरः ||
एतद्गर्वस्य शमनं चिन्तयामास चेतसा || १३२ ||
चिरुतोंडकरांभोजं गृहीत्वा च स्वपाणिना ||
भूलोकं समनुप्राप्य निंबांबागृहमाययऊ || १३३ ||
सा विलोक्य समुत्थाय शिवभक्तौ समागतौ ||
अर्घ्याद्यैः पूजयामास मधु*****र्कं ततो ददौ || १३४ ||
तयोरभ्यवहारार्थं भक्ष्यभोज्यानि चाकरोत् ||
शयानौ तौ च पर्यंके निद्रापरवशाविव || १३५ ||
निंबांबा सा यथापूर्वं जलानयनतत्परा ||
ययौ तत्तनुजः सोऽयं यो गोरक्षणतत्परः || १३६ ||
वनदेशात्समागत्य जननीमाजुहाव सः ||

प्. ३६) गृहानवस्थितां धात्रीं निश्चयमास वै तदा || १३७ ||
तत उद्धृत्य भांडस्थं जहारापूपयुग्मकम् ||
तदंतरे च निंबांबा समागत्य गृहं ततः || १३८ ||
शिवार्थकृतमन्नादि शुनालीढमभूदिति ||
शिवद्रओहकरं पुत्रं म्सलेन जघान सा || १३९ ||
अपूपपूरितास्यः सन्निपपात महीतले ||
मृतं तनूभवं दृष्ट्वा शोकमोहविवर्जिता || १४० ||
स्थाने रहसि निक्षिप्य तृणमाच्छाद्य सत्वरम् ||
ततः पाकप्रयत्ने सा संतस्थौ वरवर्णिनी || १४१ ||
ज्ञात्वा शिवोऽपि तत्सर्वं चिरुतोंडमथाव्रवीत् ||
चिरुतोंड वणिक्ध्रेष्ठ पश्य पश्येदमद्भुतम् || १४२ ||
पुत्रेण सहसाऽऽगत्य भुक्तं चापूपयुग्मकम् ||
ज्ञात्वेयं पुत्रवृत्तान्तं पाकवैयर्थ्यशंकया || १४३ ||
हत्वाऽवटे तु निक्षिप्य पाकयत्नपराभवत् ||
तत्सर्वं च निरीक्ष्यासौ चिरुतोंडोऽतिविस्मितः || १४४ ||
ततः सा च समागत्य जलमादय * * *णना ||
तौ भक्त्या स्नापयामास मुदितेनांतरात्मना || १४५ ||
ततो भक्ष्यादिकं ताश्यां ददौ भक्तिपुरः सरम् ||
अजानन्निव पुत्रस्य मरणं परमेश्वरः || १४६ ||

प्. ३७) तामाहूय शिवः प्राह निंबांबां करुणार्द्रधीः ||
पूर्वं तवागतः पुत्रः क्षुत्पिपासासमन्वितः || १४७ ||
विचिन्वन्सदने स्वे तु मातरं त्वां रुदन्मनाः ||
आसीत्सोऽपि मया दृष्टो बालोऽसौ क्व गतोऽधुना || १४८ ||
ममैतदन्नपानादि हित्वा तं नहि रोचते ||
त्वमतिक्रूरहृदया पापिष्ठा त्वं न संशयः || १४९ ||
बालेषु सत्सु लोकेऽस्मिन् भुंजंते के विषायितम् ||
अतस्त्वं सहसा गत्वा चाह्वानं कुरु पुत्रकम् || १५० ||
एतछ्रुत्वा च निंबांबा पुनः प्राह महेश्वरम् ||
किमेतया मायया ते सर्वं बुद्धं मयाऽभवत् || १५१ ||
चिरुतोंडाख्यभक्तोऽहं न भवामि कदाचन ||
तूष्णीं भुक्ष्व महाभाग मद्दत्तं भोजनादिकम् || १५२ ||
त्वन्मायामोहिता नाहं नात्र कार्याविचारणा ||
पूर्वं निहत्य स्वं पुत्रं पुनराह्वानकारणम् || १५३ ||
नैवेद्यं ते देववणिग ददौ तस्येष्टदो भवान् ||
त्वद्दत्तमपि कैलासं सत्यं नांगीकरोम्यहम् || १५४ ||
तत्कृतेनैव पापेन निधनं गतवानसौ ||
तस्मात्सोऽयं महाद्रोही न योग्यं स्मर्तुमत्र हि || १५५ ||
चिरुतोंडं शिवं तत्र चुकोपासौ तयोः पुरः ||
चिरुतोंडोऽपि तछ्रुत्वा निमग्नः शोकवारिधौ || १५६ ||
ततः शिवोऽपि संतुष्टः प्रादुरासीप्तदंतिके ||
प्रादुर्भूतं शिवं दृष्ट्वा निंबाम्बाऽऽह सविस्मिता || १५७ ||
एकमूर्तेस्त्रयोभागा गुरुलिंगं च जंगमम् ||
जंगमानुग्रहादेव देशिकः करुणानिधिः || १५८ ||
शिलाभावं विनाश्यासौ लिंगं चक्रे च चिन्मयम् ||
अतो लिंगाद्गुरुः श्रेष्ठो गुरोरपि च जंगमः || १५९ ||
अतो गुरोजंर्गमस्य लिंगस्याप्यर्चनं महत् ||
संत्यज्याद्य मम स्वामिन् कैलासाख्यं शिलोच्चयम् || १६० ||
देहस्य प्राणसंबंधात्पूज्यत्वं हि यथा भवेत् ||
भक्तस्यायाति माहात्म्यं तथा जंगमपूजनात् || १६१ ||
लोचनत्रितयेनैव त्वं शिवः परिकीर्तितः ||
तृतीयलोचनं हित्वा भक्त इत्यभिधीयते || १६२ ||
त्वत्साक्षात्कारमोहेन भक्तार्चां संत्यजामि चेत् ||
शिवभक्ता महात्मानो न हसंति किमीश्वर || १६३ ||
गुंडाख्यकुंभकारस्य वयो दातुं मनोहरम् ||
केनावृतशरीरोऽसि महता गजचर्मणा || १६४ ||
कया गौर्या समायुक्तो गतो भोगस्य मंदिरम् ||
कामैंदवीं कलां धृत्वा गतवा**सि शंकर || १६५ ||
नंदिनं कं समारुह्य मानकंजारमंदिरम् ||

प्. ३९) केनेश भालनेत्रेण यागशालां मनोहराम् || १६६ ||
ऋत्विग्गणसमोपेतां सामवेदिद्विजस्य च ||
प्राप्तवानसि वेगेन प्रमथैः परिवारितः || १६७ ||
कैश्चतुर्भिर्भुजैर्दिव्यैश्चिरुतोंडस्य मंदिरं ||
गतवानसि देवेश वदस्व मम शंकर || १६८ ||
मायाविडंबनामेनां हित्वा भुंक्ष्वाद्य मद्गृहे ||
नोचेदहं न जीवेयं शयामि चरणांतिके || १६९ ||
एवं निंबांबया प्रोक्तो भुंजानस्तद्गृहांतरे ||
चिरुतोंडमुखं दृष्ट्वा प्रोवाच प्रहसन् शनैः || १७० ||
चंडीशः काटकोटश्च पितरौ जघ्नतुः पुरा ||
मयि प्रत्यक्षतां  याते पितरौ कांक्षितौ पुनः || १७१ ||
तथैव द्राविडे देशे भक्तः कश्चिदभूत्पुरा ||
नरसिंग इति ख्यातः शिवभक्तार्चनोत्सुकः || १७२ ||
तस्याग्रमहिषी साध्वी ययौ रम्यं शिवालयं ||
मार्गमध्ये समायान्तं ज्वलन्तं शैवतेजसा || १७३ ||
घृतपुष्पपुटं विप्रं पूजितुं परमेश्वरम् ||
दृष्ट्वा तत्राग्रहीदेकं प्रसूनं सुमनोहरम् || १७४ ||
तथाऽभिजिघ्रे सा राज्ञी राजसांक्रांत मानसा ||
सोऽपि बालस्तु सहसा तन्नासावच्छिनत्स्वयम् || १७५ ||

प्. ४०) तत्काले नृपतिः श्रीमानाययौ च यदृच्छया ||
तमायान्तं नृपं दृष्ट्वा वयस्याः प्रोचुरग्रहात् || १७६ ||
एतया च महादेव्या नापराधः कृतोऽधुना ||
किन्तु बालकहस्ताब्जसंस्थितं पुष्पमुत्तमम् || १७७ ||
गृहीत्वा परिजि*हे हि लीलया वामलोचना ||
शिवार्चससुतस्त्वस्या नासां चिच्छेद सत्वरम् || १७८ ||
एतच्छ्रुत्वैव भूपालस्तमाहूयेदमब्रवीत् ||
कीदृशीयं तव ब्रह्मन् भक्तिर्मे वद सुव्रत || १७९ ||
पुष्पग्रहमिदं हस्तं धित्वा पूर्वं ततः परम् ||
नासिकाछेदनं वेगात् कर्त्व्यमिति भासते || १८० ||
एवमानिंद्य तं बालं भार्यामाहूय ततत्क्षणम् ||
शिवपूजार्थमानीतं पुष्पं किं स्वीकृतं त्व्या || १८१ ||
पुष्पग्रहोद्यतः को नु करस्तु करयोर्द्वयोः ||
एवं राज्ञा च सा पृष्टा करं तस्मै न्यवेदयत् || १८२ ||
असिमादाय निशितां राजाऽसौ क्रोधमानसः ||
करं चिच्छेद वेगेन पत्नीस्नेहविवर्जितः || १८३ ||
प्रत्यक्षतामहं यातो नानामुनिगणावृतः ||
ततोऽहं तस्य भार्यायाः करं नासां च खंडिताम् || १८४ ||

प्. ४१) दत्वा भूपालभार्याया मुक्तिं प्रदां दयान्वितः ||
सोऽपि मुक्तिपदं प्राप पुनरावृत्तिवर्जितम् || १८५ ||
			
    वीरचोडकथा
	
कश्चिद्भक्त इतः पूर्वं सद्भक्तिविनयान्वितः ||
वीरचोड इति ख्यातो भूपतिः क्षितिमंडले || १८६ ||
तस्याग्रमहिषी धान्यं शून्यं मम चकार हि ||
गर्भस्थशिशुना साकं मदर्थं तां निहत्य च || १८७ ||
भोज्यं चक्रे ततश्चाहं प्रसन्नोऽभवमंजसा ||
पुनरावृत्तिरहितां मुक्तिं प्रादां महीपतेः || १८८ ||
निंबांबाऽपि महाभाग मयैवं बोधिता सती ||
निरागसं सुतं हत्वा नाजुहाव सुतं पुनः || १८९ ||
मया दत्तवरान् सर्वांश्चक्रमे नैव चेतसा ||
माहात्म्यमस्याः कथितुं कः समर्थो भवेद्भुवि || १९० ||
त्वं तु पुत्रं निहत्याशु पुनराहूतवानसि ||
एतादृशेषु भक्तेषु सत्सु भूमंडलेऽखिले || १९१ ||
गर्वं त्वं किमिति प्राप्तो मदीयास्थानमंटपे ||
नास्ति मत्सदृशो भक्त इति संचिन्त्य चेतसा || १९२ ||
इत्युक्त्वा चिरुतोंडाख्यं शंकरो लोकशंकरः ||
हतः निंबाबिका-पुत्रं जीवयित्वा ततः परम् || १९३ ||
कैलाशं प्रापयामास कोटिसूर्यसमप्रभम् ||

प्. ४२) उवास सा च भूलोके जंगमाराधनोत्सुका || १९४ ||
वृत्तम् || उत्सृज्य गर्वं बसवेश्वर त्वं भक्तेषु लोके परमेषु सत्सु ||
शांतिं परामावह भक्तवर्य शान्त्यैव कर्माणि फलंति लोके || १९५ ||
	इतिश्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे स्वरूपग्रंथे 
स्कंदागस्त्यसंवादे चतुर्विंशोऽध्यायः ||

प्. ४३) पंचविंशोऽध्यायः 
हलायुधकथा

	अगस्त्य उवाच || किमुवाच ततो माचः सर्ववाचामधीश्वरः ||
रजकत्वपरिच्छन्नो ब्रूहि मेऽद्य षडानन || १ ||
स्कन्द उवाच || भूयश्चन्द्रजटाजूटश्चिरुतोंडं नताननम् ||
हृहीत्वा स्वकराब्जेन हालायुधपुरं ययौ || २ ||
ततो हलायुथः श्रीमानागतौ भक्तशंकरौ ||
साष्टांगं प्रणिपत्याशु बभाषे मधुरं वचः || ३ ||
अतिश्रांताविवेदानीं दूराध्वगमनेन हि ||
अतो भवंतावत्यन्तं स्थातव्यमनुकंपया || ४ ||
एतघ्छ्रुत्वा महादेवस्तमुवाच हलायुधम् ||
विस्मयं मम वृत्तान्तमाचक्षे तव सुव्रत || ५ ||
अंमाम्बा काचन सती स्तन्यं दत्वा पुपोष माम् ||
भोगस्य पाणिमादाय गतिमभ्यस्त वानहम् || ६ ||
***णि नम्बिनः कुर्वन् दूतोऽहं वाक्यकोविदः ||
एकपात्रे तु चन्नेन भुञ्जाना**न्नादिकं परम् || ७ ||
ततो दासस्य दयया वस्त्रवंधनकोविदः ||
मानकंजारभक्तेन छित्वा पुत्रीशिखां पराम् || ८ ||
बद्धो मम जटाभारो मस्तके पिंगले महान् ||

प्. ४४) कलत्रहीनं मां वीक्ष्य बल्लालः प्रभुसत्तम्ः || ९ ||
अत्यन्तरूपसंपन्नां ददौ कान्तां मनोरमाम् ||
भक्तोऽथ मोन्नेयधरः स्वर्ण दत्वा महत्तरम् || १० ||
विटसंचारनिरतमकरोदति भक्तितः ||
तद्धनं तु समादाय दक्षवाट्यामहं गतः || ११ ||
तत्रैकया तु कामुक्या रूपतारुण्यमुख्यया ||
रममाणः सुखाविष्टस्ततस्तत्रैव वत्सरान् || १२ ||
चिरुतोंडगृहं गत्वा शिवभक्ताश्चरंति हि ||
अनुरक्तोऽहमेतेषु क्रीडितुं चरतः सदा || १३ ||
विशुद्धचेतनोऽत्यन्तं सद्भक्ता गतिरावयोः ||
संपूजयंति भक्ताश्च नौ लिंगमिव भक्तितः || १४ ||
श्रीनीलकंठमूर्तिश्च बलगोंडपतिस्तथा ||
करिकालो ह्यर्यमश्च हिंगुलीमार एव च || १५ ||
एणाधिनाथनामा च सेदिराजो महामतिः ||
वागीशोऽपि महाभागश्चारमः श्वपचस्तथा || १६ ||
सोमासिमारनामा च पिल्लस्तत्त्वविदां वरः ||
एवमाद्या महात्मानः सदा संपूजयन्ति नौ || १७ ||
किमत्र बहुनोक्तेन शृणु वाक्यं हलायुध ||
ये भक्ता भुवि तिष्ठंति शिवभक्तार्चनोत्सुकाः || १८ ||
तेषां गृहेषु सर्वेषु चराम्यत्र न संशयः ||
मज्ज्ञ्ननरहितो भक्तस्त्रिषु लोकेषु नास्ति हि || १९ ||
भक्तौघैः पुष्टदेहस्य निर्ययुर्दिवसा मम ||

प्. ४५) मज्जन्मस्थितिभूमिश्च शिलोच्चयपुरी शुभा || २० ||
मम मातापिर्ट्ज्ञानं नास्ति सत्यं मयोदितम् ||
मत्सुखं मम कष्टं वा किं वा वक्ष्ये हलायुध || २१ ||
इतोऽपि विस्मयकरीं कथां वक्ष्ये मनोरमाम् ||
कांचीपुरे पुरा कश्चिच्चिरुतोंडोऽतिधार्मिकः || २२ ||
माहेश्वरार्चनासक्तो ह्यभीष्टार्थप्रदः सदा ||
शिवो मनः परीक्षार्थं प्रेषयामास पार्षदान् || २३ ||
तेषामपि च सर्वेषामिष्टार्थं प्रददौ मुदा ||
त्रिसप्तकृत्वदिवसान् स्थिरां वृष्टिमकल्पयत् || २४ ||
तदा नियमसंपन्नः पंचभक्तानतर्पयत् ||
ततः कस्मिंश्च दिवसे नाभूदेकोऽपि जंगमः || २५ ||
स मार्गयामास कांचीं भक्तार्थं च दृढव्रतः ||
शिवो महेश्वरो भूत्वा समागत्य च कुत्रचित् || २६ ||
स्थितोऽतिजरयाक्रान्तो भृशं शांत इवेश्वरः ||
चिरुतोंडोऽपि तं दृष्ट्वा हर्षफुल्ललोचनः || २७ ||
आमंत्रयामास भोक्तुं भक्तं स्वभवनान्तरे ||
ययाचे पललं नारं शिवः कृत्रिमवेषधृत् || २८ ||
तथेति संप्रतिश्रुत्य प्राप्य स्वीयं गृहान्तरम् ||
सुतं निहत्य तन्मांसं ददौ भक्ताय धीमते || २९ ||
शिवः संतुष्टहृदयः सर्वैः कांचीनिवासिभिः ||

प्. ४६) कैलास प्रददौ तस्मै पत्नीपुत्रयुताय च || ३० ||
एतादृशो महात्मानो भक्ताः किं संति भूतले ||
अशक्यं पुत्रहननं सर्वेषां गृहमेधिनाम् || ३१ ||
भक्तवाक्यमिति श्रुत्वा पुनरूचे हलायुधः ||
अहो नरामिषं भोक्तुं स शिवः किंनु राक्षसः || ३२ ||
चिरुतोंडो दयाहीनः कथं पुत्रं जघान सः ||
वचनं चान्यथा कर्तुं गुरुत्वाद्भवतोऽधुना || ३३ ||
तथापि भवतां वाक्यं मिथ्येति प्रतिभाति मे ||
एवमाभाष्यमाणं तं पुनः प्रोवाच शंकरः || ३४ ||
दातारश्च स्वभाग्यानां सुतानां दानतत्पराः ||
स्वदेहदाननिरताः संति लोके सहस्रशः || ३५ ||
शिवो मनः परीक्षार्थं दुष्करं वस्तु याचते ||
भक्तस्तस्य प्रसादार्थं ददत्येव न संशयः || ३६ ||
अतः स चिरुतोंडोऽपि ददौ पुत्रशिरः पलम् ||
नास्ति चेदत्र विश्वासो मदुक्तार्थे हलायुध || ३७ ||
लोकान् परीक्षय क्षिप्रं गत्वा ग्रामपुरादिकम् ||
सर्वे गायन्ति शतशो बाला गोपाश्च कोटिशः || ३८ || 
एवमाभाष्यमाणः सन् कुपितोऽभूद्धलायुधः ||
भक्तवात्सल्य मृत्सृज्य ययाचे पललं कथम् || ३९ ||
भक्तः स चिरुतोंडोऽपि भक्तिहीनोऽभवत् कथम् ||

प्. ४७) कीदृशो महादेवो भक्तो वा कीदृशः स्मृतः || ४० ||
माता वा राक्षसी घोरा कथं पुत्रं जघान सा ||
वार्धकात् परमेशस्य बुद्धिभ्रंशोऽथवाऽभवत् || ४१ ||
हन्तुं समुद्यते भक्ते कथं नाविरमच्छिवः ||
कथं स्वतनुमुत्सृज्य चिरुतोंडो जघान तम् || ४२ ||
जंगमः स्वसुतस्तस्य नाभवत्किं वदाद्य मे ||
अतोऽयं चिरुतोंडोऽपि जंगमप्राणघातुकः || ४३ ||
शिवेनाद्य परित्याज्यं भोक्तव्यं किं नरामिषम् ||
अतस्तं चिरुतोंडाख्यं पुत्रद्रोहपरायणं||
नरमांसाशिनं शंभुं शिवं नांगीकरोम्यहम् || ४४ ||
ये पठंतीदमाअख्यानं चिरुतोंडकथाश्रयम् ||
तेषामत्यन्तमूर्खाणां बहिष्कारं करोम्यहम् || ४५ ||
इत्युक्त्वा करतालानि भेरीघोषपुरः सरम् ||
कारयामास वगेन स्वभृत्यैर्बलदर्पितैः || ४६ ||
चिरुतोंडः शंकरोऽपि श्रुत्वा तद्वचनं परम् ||
महाभयेन संक्रान्तौ तिष्ठतुस्तौ तदंतिके || ४७ ||
शिवभक्तौ महात्मानौ मद्गेहं समुपस्थितौ ||
संपूजनीयौ परमाविति संचिन्त्य चेतसा || ४८ ||
मया श्रुतानि वक्यानि जुगुप्सा-करणानि च ||
इतः परं कर्त्व्यं निंदाकरमिदं वचः || ४९ ||
अस्ति चेद्युवयोः प्रीतिश्चिरुतोडप्रशंसने ||

प्. ४८) गच्छतां शीघ्रमुत्थाय चिरुतोंडांतिकं युवाम् || ५० ||
एवं हलायुधवचः श्रुत्वा तौ लज्जयान्वितौ ||
नशक्तावुत्तरं दातुं शिवभक्तावुभावपि || ५१ ||
ततः सस्मार देवेशो गौरीं हैमवतीं पराम् ||
संगलाम्बां पुरस्कृत्य गौरी गिरिवरात्मजा || ५२ ||
ततः शिवान्तिकं तूर्णमाययौ परमेश्वरी ||
संगलाम्बाहैमवत्योर्जंगमं रूपमीक्ष्य च || ५३ ||
हलायुधो नमश्चक्रे मधुपर्कपुरः सरम् ||
ततो हलायुधं गौरी प्रोवाच महितंवचः || ५४ ||
सरस्वती च लक्ष्मीश्च विधिकेशवयोरुभे ||
मुखे च वक्षोदेशे च तिष्ठतो हि हलायुध || ५५ ||
पुरुषांतरगामिन्यौ भवनेष्वखिलेषु च ||
हित्वा स्वपुरुषं गौरी न याति पुरुषांतरम् || ५६ ||
तथा पतिव्रता चाहं शिवभक्त हलायुध ||
सद्भक्तानामीप्सितार्थं ददासि त्वं महीतले || ५७ ||
इति श्रुत्वा च बहुशो याचितुं त्वामहं गता ||
अतो मदीप्सितं दत्वा गृहाणाशीर्वचः परम् || ५८ ||
इत्युक्त्वा विविधैः स्तोत्रैः सा तुष्टाव हलायुधम् ||
शैवश्रियाऽतिसंपन्नो लिंगांगस्थलतत्ववित् ||

प्. ४९) अनिश्चिलगात्रश्च कीर्तिमांस्त्वं हलायुध || ५९ ||
एवं स्तुतिगिरा तुष्टस्तामुवाच हलायुधः ||
यद्यत्कामयसे साध्वि तत्तद्दास्यामि तेष्धुना || ६० ||
तच्छ्रुत्वा मुदिता साध्वी हलायुधमुवाच तम् ||
अहं शिवस्य महिषी चिरुतोंडवधूरियम् || ६१ ||
चिरुतोंडशिवौ पूर्वं यौ त्वया तु बहिष्कृतौ ||
बहिष्कृते प्राणनाथे तद्वधूश्च बहिष्कृता || ६२ ||
प्रीतिस्तवावयोः स्याच्चेन्नाथौ मुंच बहिष्कृतेः ||
श्रुत्वैतत्पार्वतीवाक्यं संतुष्टोऽभूद्धलायुधः || ६३ ||
तथेत्युक्त्वा ततः श्रीमानभयं च तयोर्ददौ ||
नास्ति नास्ति बहिष्कार इत्युवाच हलायुधः || ६४ ||
ततो वृषध्वजः शंभुः पार्वतीप्राणवल्लभः ||
गंगोत्तुंगतरंगार्धचंद्ररेखाविराजितः || ६५ ||
हलायुधपुरोभागे प्रादुरासीत्सहोमया ||
ततो हलायुधं भक्तं परिष्वज्य स्वबाहुभिः || ६६ ||
तत्साहसस्य तद्भक्तेः संतुष्टः परमेश्वरः ||
तत्पालितैर्नवपुरैर्नानासंपत्समृद्धिभिः || ६७ ||
दिव्यं विमानमारुह्य हलायुधपुरः सरम् ||
ऋषिभिर्जनसंघैश्च स्तूयमानो महेश्वरः || ६८ ||
ययौ काइलासभुवनमनेकप्रमथोज्ज्वलम् ||

प्. ५०) चिरुतोंडमनोगर्वनिर्वापणमनीषया || ६९ ||
हलायुधं महाभक्तं मुक्तं चक्रे महेश्वरः ||
अतो बसवभक्तानां गर्वान्मोक्षो न विद्यते || ७० ||
वृत्तम् || माचार्यवागमृतपूरितकर्णरंध्रो 
भक्तप्रभावपरिचिन्तनशुद्धभावः ||
शांत्युज्ज्वलद्विनयसंवृतचित्तवृत्तिर्दध्यौ तदीयचरणद्वयमेव सोऽयम् || 
७१ ||
इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रन्थे 
स्कन्दागस्त्यसंवादे पंचविंशतितमोऽध्याय ह् || 


प्. ५१) षड्विंशोऽध्यायः 
मिरुमिंडदेवकथा

अगस्त्य उवाच || अत्यन्तगर्वसंपन्नं बसवेशमनः परम् ||
भक्तमाहात्म्यकथनान्माचः संशोध्य यत्नतः || १ ||
ततः किमकरोद्ब्रूहि पार्वतीनंदन प्रभो ||
तच्छ्रुत्वा मुनये स्कन्द भक्तकथां पराम् || २ ||
स्कन्द उवाच || माचिदेवो महाभक्तो भक्तमाहात्म्यमुत्तमम् ||
बसवेशाय महते वक्तुं समुपचक्रमे || ३ ||
माचिदेव उवाच || भक्ताग्रगण्यः प्रथितो मिरुमिंड इति श्रुतः ||
भक्तार्चनसमुद्योगी शिवलिंगार्चनोत्सुकः || ४ ||
शापानुग्रहशक्तश्च जगद्विख्यातकीर्तिमान् ||
नितान्तशीलसंपन्नो दुष्टनिग्रहणक्षमः || ५ ||
अष्टांगयोगतत्त्वज्ञः शिष्टसंरक्षणोद्यतः ||
चेगोंडपुरसंवासी नानासंपत्समृद्धिमान् || ६ ||
शिवरात्रिव्रतं कृत्वा द्वादशाब्दमतंद्रितः ||
ततस्त्रयोदशे वर्षे तिरुवालपुरं ययौ || ७ ||
वल्मीकदेवसदने शिवरात्रौ तु जागरम् ||

प्. ५२) कर्तुं संकल्पयामास भक्तसंघैः समावृतः || ८ ||
उन्नते गोपुरे रम्ये शृण्वन्भक्तकथाः स्थितः ||
तस्मिन्नवसरे रम्ये नंबी भक्तिमतां वरः || ९ ||
परनाच्या च सहितः सुहृद्भिः परिवारितः ||
जेगीयमानः पौरैश्च स्तूयमानः कवीश्वरैः || १० ||
संस्तूयमानो मुनिभिर्वामदेवपुरोगमैः ||
इष्टार्थान् प्रददत्तेषां कविगायकवंदिनाम् || ११ ||
अलंकुर्वन् महीकांतां स्वपादनखकांतिभिः ||
स्वदन्तकान्तिमुक्ताभिर्भूषयन्नष्टदिग्गजान् || १२ ||
स्वशरीरप्रभाजालैः स्थगयन्नर्कमंडलम् ||
स्वदृष्टिकुसुमैर्दिव्यैर्लिंगं संपूजयन्महान् || १३ ||
अनेकविटचेष्टाभिः कर्षयन् पुरभामिनीः ||
अतिमोहात्समागत्य भक्तानगणयंस्तदा || १४ ||
वल्मीकदेवभवनं प्रविवेशातिकामुकः ||
शिवं संप्रार्थयामास सदा देयं धनं बहु || १५ ||
कोऽयं शिवालयं प्राप्तो दृप्तोऽतिविटरूपधृत् ||
अगण्यय महाभक्ताञ्छिवान्तिकमुपाययौ || १६ ||
अतिगर्वसमाक्रान्तमविनीतं विटाकृतिम् ||
भक्तेषु क्रुध्यमानेषु कथं रक्षेदुमापतिः || १७ ||
शिवस्य कोपे संजाते भक्ताः संरक्षणे क्षमाः ||

प्. ५३) अतश्चैनं हि तरसा निर्यासध्वं तपोधनाः ||
इति प्रोवाच भगवान् मिरुमिंडः सभासदः || १८ ||
एतस्मिन्नंतरे कश्चिच्छिवार्चकतनूभवः ||
प्रोवाच विनतो भूत्वा मिरुमिंडं तपोधनम् || १९ ||
साक्षाद्वल्मीकदेवोऽयं स्वयमेवातिवत्सलः ||
एतद्भक्त्यातिसंतुष्टः पुत्रप्रीत्यैव रक्षति || २० ||
निष्काणां च सहस्रं तु ददात्यनुदिनं स्वयम् ||
वेश्यागारं स्वयं गत्वा देवदेवस्त्रिलोचनः || २१ ||
संभाष्य च धनं दत्वा गणिकां संदधाति वै ||
पीठमर्दवदेतस्य कार्याणि कुरुते शिवः || २२ ||
विदूषकस्य कृत्यानि कुरुतेऽस्यैव संनिधौ ||
करोति नागरिकवत् संधानं सरसोक्तिभिः || २३ ||
मिमुक्तैश्च शिवस्तस्मिन् विक्रीत इव वर्तते ||
अर्चकेनैवमुक्तस्तु मिरुमिंडोऽब्रवीद्वचः || २४ ||
किं स्वयं नंबिभक्तोऽसौ शिवोऽयं किमु शंकरः ||
उभयोश्चापि सामर्थ्यं पश्यामि गणसंसदि || २५ ||
इत्युक्त्वा प्रमथान्वीक्ष्य मिरुमिंडोऽप्युवाच तान् ||
वयं कुर्मः शिवस्यास्य भक्तस्यापि बहिष्क्रियाम् || २६ ||
इत्युक्त्वा ताडयामास घंटात्यन्तनिस्वनाम् ||
ततः शिवोऽपि सहसा नंबिनं परिगृह्य च || २७ ||

प्. ५४) साहसित्वं च भक्तानां कथितुं नंबिने ततः ||
आययौ मंडपं बाह्यं भक्तवेषधरः शिवः || २८ ||
वल्मीकदेवोऽप्यत्यन्तं भयकंपितविग्रहः ||
गृहीत्वा नंबिनं हस्ते क्षुद्रमार्गेण निर्ययौ || २९ ||
क्रोशद्वयं ततो गत्वा ददर्शोद्यानमुज्ज्वलम् ||
वनं तदित्यविज्ञाय स्थितौ दिग्भ्रमविह्वलौ || ३० ||
ग्रामोऽयं किंन्वयं देशो महारण्यमिदं किमु ||
एवं संचिन्त्य बहुधा नानाद्रुमसमाकुलम् || ३१ ||
उद्यानवनमेवेति निश्चयामासतुस्ततः ||
प्रविश्य तद्वनं रम्यं नानापुष्पमनोरमम् || ३२ ||
तिंत्रिणीचूतपुन्नागवृक्षाकीर्णतटं परम् ||
संप्रेक्षयामासतुस्तौ भयोद्विग्नस्वमानसौ || ३३ ||
हित्वा तदपि कासारं प्रफुल्लकमलोज्ज्वलम् ||
तदूर्ध्वं चंदनतरून् पारिजातमहीरुहान् || ३४ ||
क्रमुकाशोकबकुलतातहिंतालभूरुहान् ||
लतागृहान् सुरम्यांश्च सिद्धद्वन्द्वविराजितान् || ३५ ||
अतिक्रम्य पुरोभागे नानाशुकपिकोज्ज्वलम् ||
मल्लीवल्लीसमाक्रान्तविटपैः परिवारितम् || ३६ ||
कल्पवृक्षं महारम्यमतिदूरे ददर्शतुः ||
शिवालयभ्रांतियुक्तचित्तौ शंकरनंबिनौ || ३७ ||
एतच्छिवालयं किं नु किं वा सिद्धाश्रमो महान् ||

प्.  ५५) एवं विचिन्त्य बहुधा कल्पवृक्षं मनोरमम् || ३८ ||
सूक्ष्मदृष्ट्या परामर्श्य निश्च्यं तौ समापतुः ||
ततस्तस्थौ तरुच्छायां संप्राप्यातिमनोरमाम् || ३९ ||
विचित्रपुष्पसंकीर्णे सिद्धस्त्रीपरिवारिते ||
तत्र सिंहासने रम्ये चोपविष्टोऽभवच्छिवः || ४० ||
अतीवनिःश्वसञ्च्छ्रान्तश्चातिभीत इवाकुलः ||
नखाग्रैः स्वेदबिंदूंश्च मंदं प्रचिक्षिपत् || ४१ ||
वस्त्रांचलेन दिव्यांगं मंदमांदोलयंस्तदा ||
शिवः सिंअहासने रम्ये चातिश्रान्त्योपतस्थिवान् || ४२ ||
उपविष्टं शिवं दृष्ट्वा नंबी प्रोवाच विस्मितः ||
तवैतद्धि भयं किंनु त्रिलोकाधिपतेः परम् || ४३ ||
एवमुक्तस्तु तं भक्तमुवाच परमेश्वरः ||
अशेषवेदवेदान्तपुराणैः कल्पसूत्रकैः || ४४ ||
प्रत्यक्षादिप्रमाणैश्च कामिकाद्यागमैरपि ||
सद्भक्तपरतंत्रोऽहमिति संज्ञा ममार्पिता || ४५ ||
प्राणोऽहं सर्वभक्तानां भक्तास्ते तनवो मम ||
भक्तसेवैव मत्सेवा भक्तस्तोत्रं मम स्तुतिः || ४६ ||
मद्भक्तनिंदा मन्निंदा सत्यं सत्यं मयोदितम् ||
परित्यज्य तु मद्भक्तान् यो मां पूजयते सदा ||
तस्य संपूजनं नित्यं नैष्फल्यमुपयाति हि || ४७ ||
सद्भक्तवत्सलोऽत्यन्तं भक्ताभीस्टप्रदः सदा ||
अत्रेतिहासं वक्ष्यामि शृणु नंबिन् महामते || ४८ ||

प्. ५६) पुराभूद्दानवः कश्चिद्बाणो नाम महामतिः ||
शिवलिंगार्चनासक्तः शिवभक्तार्चनोत्सुकः || ४९ ||
सहस्रवारं देवस्य पूजनं करवाण्यहम् ||
इति संकल्पयामास प्रत्यहं नियमान्वितः || ५० ||
ततोऽहं तुष्टहृदयो विस्मितस्तेन कर्मणा ||
तस्य बाहुसहस्रं तु दत्तवानस्मि सादरम् || ५१ ||
सोऽपि बाहुसहस्रेण मद्दत्तेन दृढव्रतः ||
सहस्रवारं मत्पूजामेकदैवाकरोत्सुधीः || ५२ ||
शिवेन बाहुसाहस्रं लब्धबान् बाणदानवः ||
इति संप्रेक्षितुं बाणं भक्ताः सर्वे समागताः || ५३ ||
तेषां संभाषणासक्तबाणस्यास्य महत्मनः ||
मदर्चने प्रसादोपभोजने च निरंतरम् || ५४ ||
प्राकृतानां दृष्टिपातो भवेतेति च शंकया ||
द्वादेशे स्थितश्चाहं द्वारपालस्वरूपभृत् || ५५ ||
एतद्धि सर्वे जानंति जनास्त्रैलोक्यवासिनः ||
पुनश्चाहं प्रवक्षामि शृणु नंबिन् तपोधन || ५६ ||
करिकाल इतिख्यातो मुदिगोंडाभिधे पुरे ||
महाविभवसंपन्नः शिवलिंगार्चने रतः || ५७ ||
कावेरीबंधनं कर्तुं तस्य धीः सुश्तिराऽभवत् ||
पुरौकसो जनाः सर्वे नानाग्रामनिवासिनः || ५८ ||
मृत्तिकानयनं कर्तुं नियोगं मृतवान्नृपः ||

प्. ५७) पिष्टाम्बा नाम तत्रासीच्छिवभक्ता दृढव्रता || ५९ ||
मृत्तिकानयनं कर्तुं भूपतिस्तां न्ययोजयत् ||
पिष्टाम्बा मृत्तिकाभारमुवाह महदादरात् || ६० ||
पुनः शृणु तव श्रीमन्महिताचरितां कथाम् ||
कलिकाम इति ख्यातो भक्तोऽभूत् प्राग्धरातले || ६१ ||
अहं भृत्यः शिवः स्वामीत्यमुमर्थं विचिन्तयन् ||
शिवस्य पादकमले नितान्तं श्रान्तिमेष्यतः || ६२ ||
नंबिनामाऽपरो भक्तो वेश्यागाराण्यनेकशः ||
प्रेषयामास देवेशमिति ज्ञात्वा महाशयाः || ६३ ||
तिरुवालूरिनगरे तिष्ठन्तो भक्तसत्तमाः ||
न वारयन्ति देवेशं न कर्त्व्यमिदं त्विति || ६४ ||
न योजयन्ति भृत्यं हि नंबिनं कार्यकोविदम् ||
चुकोप कलिकामाख्यः श्रुत्वैतद्वचनं परम् || ६५ ||
प्रतिशुश्राव सक्रोधं सभ्रूभंगं महीपतिः ||
नंबिनं ये स्मरन्त्यद्य शिवं तद्दासमेव वा ||
तिरुवालुपुरस्थांस्तान् हनिष्याम् न संशयः || ६६ ||
तदाऽहं तस्य निकटं गत्वाऽत्यन्तप्रयत्नतः ||
संप्रार्थ्य कलिकामाख्यं प्रसन्नं कृतवानहम् || ६७ ||
तवाभीष्टधनं दातुमृण. प्राक्तनमस्ति किम् ||
दृष्ट्वा त्वद्भक्तिमेवाहं ददामि तव कांचनम् || ६८ ||

प्. ५८) करोमि दासभावं च नानाजनविगर्हितम् ||
अतो हि मम भक्तेषु नाहंकारस्तु युज्यते || ६९ ||
त्वत्संसर्गेण संजातो ह्येतत्परिभवो मम ||
एवंविधैश्च दृष्टान्तैर्बोधयित्वा च नंबिनम् || ७० ||
श्रुत्वैतद्भक्तमाहात्म्यं नंबी भक्तिमतां वरः ||
प्रणिपत्य शिवं सांबमुवाच वचनं परम् || ७१ ||
आचार्यवर्य देवेश मद्गर्वो नाशितस्त्वया ||
धन्योऽस्म्यनुगृहीतोऽहं त्वद्भक्तानुस्मृतेः शिव || ७२ ||
इदानीं भक्तनिकटं गत्वाऽहं विनयान्वितः ||
स्तुत्वा नत्त्वा च भक्त्यैव दयां तेषां भजामि वै || ७३ ||
पश्येदानीं महेशान मच्चरित्रं महेश्वर ||
एवमुक्त्वा ततो नंबी विचिन्वन् भक्तसत्तमान् || ७४ ||
नमस्कुर्वन् स्तुवन् स्तोत्रैर्गायन् गीतैः सुशोभनैः ||
शिवभक्तमथैकैकं गायन् सप्तस्वरैरपि || ७५ ||
मोदयामास भक्तोघान् नंबीशो विनयान्वितः ||
कथामकथयच्छुंभुस्तदा श्रीपरमेश्वरः || ७६ ||
सभयः सत्यसंपन्नो नंबी चाकर्ण्य तद्वचः ||
गणान् पुरातनान् स्तोतुमारेभे शिवसंनिधौ || ७७ ||
	वृत्तम् || नंबिने शिखरिराजसुतेशो भक्तसंततिकथाः कथयित्वाः ||

प्. ५९) शांतभावमकरोत् परमेशो भक्तपादकमलार्पितचित्तम् || ७८ ||
इत्येवं माचिदेवस्य वाक्यं श्रुत्वा वृषेश्वरः ||
भक्तिमाप मदं हित्वा तदग्रे कलशोद्भव || ७९ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे परमरहस्ये 
कुमारागस्त्यसंवादे षड्विंशतितमोऽध्याय ह् ||


प्. ६०) अथ सप्तविंशतितमोऽध्यायः

	अगस्त्यः || ततः किमकरोन्नंबी शिवानुग्रहमाप्तवान् ||
एतत्सर्वं समासेन तारकघ्न वदस्व मे || १ ||
एवं पृष्टः कुंभजेन तारकासुरभंजनः ||
बसवं भोधितुं माचप्रोक्तं पुण्यफलप्रदम् ||
नंबिनश्चरितं श्राव्यं वक्तुं समुपचक्रमे || २ ||
स्कंदः || यथा तुष्टाव नंबीशश्चिंताभारसमाकुलः ||
तत्प्रकारं शृणुष्वद्य कथयामि महामुने || ३ ||

			एणांकदेवकथा

	पूर्वमेणांकनामाऽभूत् शिवभक्तो दृढव्रतः ||
स तु संकल्पयामास करुष्येऽहं महेशितुः || ४ ||
चंदनालेपनं शंभोः सत्कर्तुं चोपचक्रमे ||
गंधं विलेपयामास प्रत्यहं परमेशितुः || ५ ||
हृतमासीद्धनं सर्वं चंदनक्रयणेन हि ||
विक्रीतुं चंदनं चैव धनाभावं विचार्य च || ६ ||
चिंतापरवशो भूत्वा निश्चिकायेदमद्भुतम् ||
भक्तिरेव धनं सर्वं धनं किं धनमुच्यते || ७ ||
मनसः साहसाभावे नास्ति भक्तिर्दृढापरा ||
तत्सत्वे सर्वमस्त्येवेत्येवं निश्चित्य चेतसा || ८ ||

प्. ६१) स्वतनुं चंदनं काष्ठं कृत्वा तद्गंधलेपनम् ||
करोम्यहं सदा भक्त्या शूलिनः || ९ ||
इति निश्चित्य मनसा विचारमकरोद्यथा ||
मद्गात्रोद्भवगंधश्च न चंदनसमो भवेत् || १० ||
अथवा रक्तसंमिश्रो भवेद्यदि विवर्णकः ||
दुर्गंधो वा शिवस्यापि मम वैरं तथा भवेत् || ११ ||
किमिदानीं विचार्यं मे निश्चित्येति स्थितोऽभवत् ||
स्वकूर्परेणोत्थगंधमाकृप्य परमेशितुः || १२ ||
लेपयामास सद्भक्त्या शिवोऽपि परया मुदा ||
पुनरावृत्तिरहितं पदं यस्य प्रदापयत् || १३ ||
एणांकमूर्तये तस्मै सद्भक्ताय नमो नमः ||

		कडवलनंबिकथा 

	तथा कडवलनंबीशः शिवपूजारतः सदा || १४ ||
सहस्रदीपिकादानं कुर्वन्नास्ते महेशितुः ||
तैलवस्त्राद्यभावेऽपि महोत्साहोऽतिधैर्यवान् || १५ ||
स्वतनुं दीपिकां कृत्वा यः कैलासं जगाम हि ||
अहर्नित्यं नमस्यामि तस्मै कडवलनंबिने || १६ ||

प्. ६२) 			गुग्गुलकलियारि कथा

	परंधाम-पुरे रम्ये शिवभक्तातिसंकुले ||
भक्तः श्रीगुग्गुलकलिः शिवव्रतमहोत्सुकः || १७ ||
स्थाणोर्गुग्गुलुधूपानां प्रदाताऽनुदिनं परः ||
गुग्गुलोऽस्तु क्रये सर्वं नष्टमासीद्धनं स्वकम् || १८ ||
तदानीं नागकन्यानां संगीतरसतत्परः ||
नागेश्वरो लिंगमूर्तिर्नम्रो वक्रत्वमागतः || १९ ||
तद्वक्रत्वप्रशमने धरणीशादयो जनाः ||
उपायैस्ते बहुविधैरसमर्था बभूविरे || २० ||
एवं राजादयः सर्वे चिंताभारसमाकुलाः ||
तेषां तु गुग्गुलुकलिर्गत्वा सन्निधिमाहतान् || २१ ||
लिंगस्य वक्रतामेनां शमयिष्ये न संशयः ||
नित्यं च गुग्गुलोर्भारः खारी-परिमितो महान् || २२ ||
भवद्भिर्मम दातव्यः पौरैर्नृपतिनाऽथवा ||
अंगीचक्रुस्तथा पौरा नृपाद्याः शिवसन्निधौ || २३ ||
ततस्तु गुग्गुलुकलिः खड्गमादाय सत्वरम् ||
शिवस्य संनिधिं प्राप वस्त्रं छित्वा स्वपाणिना || २४ ||
शस्त्रस्य पार्श्वयोर्वस्त्रं बद्ध्वाऽसौ दृढनिश्चयः ||
तच्छस्त्रस्यानुसंधानं स्वकंठस्य शिवस्य च || २५ ||
कृत्वा प्राणांस्ततस्त्यक्तुं समुद्युक्तोऽभवत्तदा ||

प्. ६३) ऋजु तामगमच्छीघ्रं लिंगं नागेशसंज्ञकम् || २६ ||
एवं कृत्वा तु यः प्राप कलासपदमुत्तमम् ||
प्रत्यहं तस्य भक्तस्य चरणौ प्रणमाम्यहम् || २७ ||

			अरुवालुकथा

	अरुवालुः पुरा कश्चिच्छिवभक्तो महीपतिः ||
शाल्यन्नमेवानुदिनं ददामीति व्रते रतः || २८ ||
एतद्व्रतरतस्यास्य विनष्टं सकलं धनम् ||
ततो लवित्रपाणिः सन् चचार सकलां महीम् || २९ ||
तत्र कर्षकसस्यानि छित्वाऽसौ नियतव्रतः ||
तान्यादाय व्रतं स्वीयं कुर्वन्नास महीतले || ३० ||
व्रीहीनलम्ध्वा पंचाहमुपवासांश्च्कार सः ||
कथंचित्प्राप व्रीहींश्च संभ्रमादागतश्च वै || ३१ ||
एकदा व्रतिनस्तस्य व्रीहयः पतिता भुवि ||
पतिता विविशुर्निम्नं व्रीहयो वटमुज्ज्वलम् || ३२ ||
गतेषु व्रीहिषु ततो व्रतलोपभयाकुलः |
लवित्रेण गलं स्वीयं छेत्तुं समुपचक्रमे || ३३ ||
ततो यस्य प्रसन्नोऽभूत्सांबश्चंद्रार्धशेखरः ||
अगम्यं ब्रह्मविष्ण्वाद्यैः कैलासाख्यं पदं ददौ || ३४ ||
तस्मै नित्यं नमस्यामि सद्भक्ताय महात्मने ||

प्. ६४) 			अतिभक्तकथा

	**पांड्यदेशे बभूवैकोऽतिभक्तोऽतिधीवरः || ३५ ||
*न्हदं सोऽपि समागत्य जालं तत्र प्रचिक्षिपत् ||
जलमध्ये निपतितं प्रथमं मत्स्यमुत्तमम् || ३६ ||
शिवार्पणधिया सोऽयमुत्सृज्यान्यान्मनोहरान् ||
मत्स्यानाकर्षयामास शतशोऽथ सहस्रशः || ३७ ||
विक्रीय तद्धनं सर्वं जंगमानां न्यवेदयत् ||
तस्यैकदा जालमध्ये स्वर्णमत्स्यं पपात वै || ३८ ||
तमादौ पतितं मत्स्यं शिवायैव न्यवेदयत् || 
पुनश्चिक्षेप कासारे जालमत्यन्तशोभनम् || ३९ ||
सौवर्णमत्स्य एवायं पपातातिमनोहरः ||
समर्पितः शिवायेति मुमुचे धीवराग्रणीः || ४० ||
एकस्तदतिरिक्तोऽपि न पपात यदृच्छया ||
एवं पंचसु यातेषु दिवसेषु महामतिः || ४१ ||
चिंताभारसमाक्रांतो जंगमार्चनलोपतः ||
ततः सरोवरं चान्यं ययौ धीवरसत्तमः || ४२ ||
स एव मत्स्यः पतितो वागुरायां शिवेच्छया ||
पूर्वं शिवार्पितं ज्ञात्वा मुमुचे  मत्स्य-सत्तमम् || ४३ ||
मत्स्यं तदतिरिक्तं च नाविशद्वागुरांतरे ||
दिनेष्वेवं प्रयातेषु धीवरो भक्तसत्तमः || ४४ ||
पुनश्च स्वगृहं प्राप्य सोऽयं रात्रिं व्यपोह्यताम् ||

प्. ६५) ततः प्रातः समुत्थाय ययौ चान्यं सरोवरम् || ४५ ||
तत्र प्रसारयामास जालं स्वकरसंस्थितम् ||
स एव मत्स्य आयातो यः पूर्वेद्युः समीक्षितः || ४६ ||
तमंडजं ततो हित्वा धैर्यवान् भक्तसत्तमः ||
तदा संकल्पयामास मंदं मंदं च निःश्वसन् || ४७ ||
अस्मिन् दिने वागुरायां झषास्तु न विशंति चेत् ||
त्यक्षाम्यहमसून् स्वीयान्नात्र कार्या विचारणा || ४८ ||
एवं निश्चित्य कासारे स्वीयां चिक्षेप वागुराम् ||
भालनेत्रश्चंद्रचूडः प्रादुर्भूतो ऽभवच्छिवः || ४९ ||
दिव्यं स्थानं ततो यस्मै ददौ सर्वेश्वरः स्वयम् ||
तस्य भक्तस्य भृत्योऽहं मनोवाक्कायकर्मभिः || ५० ||

			|| एणाधिनाथकथा ||

	एणाधिनाथो लीलाख्यपुरे प्रभुरजायत ||
भूतिरुद्राक्षसहिताः शैवा एव न संशयः || ५१ ||
इति निश्चित्य मनसा शैवद्रोहपराङ्मुखः ||
शशास सकलां पृथ्वीं क्रोधलोभविवर्जितः || ५२ ||
कदाचिच्छत्रवः सर्वे संभूय बलदर्पिताः ||
निरुध्यैतत्पुरं सर्वं  तस्थिरे स्वबलैर्वृताः || ५३ ||
एणाधिनाथः संक्रुध्य स्वबलैर्योद्धुमाययौ ||
ततः समभवद्युद्धं संकुलं रोमहर्षणम् || ५४ ||

प्. ६६) तस्य प्रयुध्यमानस्य नानाऽऽयुधसमन्वितः ||
विभूतिरुद्राक्षधरो भटः कोऽपि पुरोगतः || ५५ ||
तं दृष्ट्वा नृपतिः श्रीमान् खड्गमुत्सृज्य सत्वरम् ||
पपात पादयोस्तस्य भक्तिभावविनम्रधीः || ५६ ||
स्वपुरः प्रणतं भूपं ख्ड्गेन हतवान् भटः ||
करवालः प्रभोः कंठे पुष्पमालाऽभवत्तदा || ५७ ||
ततः प्रसन्नो भगवान् धूर्जटिर्नीललोहितः ||
यस्य मोक्डं ददौ शीघ्रं तस्मै नित्यं नमाम्यहम् || ५८ ||
			
   || चेदिराजकथा ||

	चेदिदेशाधिपः श्रीमान् महासत्यः प्रतापवान् ||
अर्चयन् शिवभक्तौघान् प्रार्थ्यमानेष्टवस्तुभिः || ५९ ||
उवास स्वपुरे रम्ये हत्वा शत्रून् रणावृतान् ||
निर्जिताः शत्रवः सर्वे कपटोपायकोविदाः || ६० ||
भृत्यान् कृत्रिमलिंगांगान् प्रेषयामासुरादरात् ||
तान् दृष्ट्वा स महीपालः प्रणनामातिसत्वरम् || ६१ ||
ततः कृत्रिमलिंगांगास्ते नृप भक्तपुंगवम् ||
खड्गमुद्यम्य हस्तैस्तं हन्तुं चक्रुश्च शेमुषीम् || ६२ ||
ततो निवृत्तरोषः सन् राजाऽयं सत्यभावनः ||

प्. ६७) दध्यौ स्वगुरुरूपेण ते जाता लिंगधारिणः || ६३ ||
यस्येश्वरः प्रसन्नोऽभूत्तस्मै नित्यं नमो नमः ||

		     || करयूरचौडार्यकथा ||

	करयूर्यन्वये जातश्चौडनामा नृपोत्तमः || ६४ ||
तस्यासन् पृथिवीपालाः शत्रवो बलदर्पिताः ||
तान् हंतुं प्रेषयामास संख्यातीतं बलं स्वकम् || ६५ ||
तेन दिन्नानि शत्रूणामानीतानि शिरांसि च ||
तानि पश्यंश्च तन्मध्ये ददर्श सजटं शिरः || ६६ ||
तत् दृष्ट्वा शोकसंतप्तश्छित्वा स्वस्यशिरः परम् ||
तन्मस्तकस्योर्ध्वभागे स्थापयामास भूपतिः || ६७ ||
एतत्क्रियातिसंतुष्टो यस्य मोक्षं ददौ शिवः ||
तस्य पादाब्जयुगलं नम्स्याम्यतिभक्तितः || ६८ ||

		|| कलियंबकथा ||

	कलियंब इति ख्यातो दृढलिंगार्चनोत्सुकः ||
तस्यासीद्दासिकापुत्रो हित्वा कार्याणि केवलम् || ६९ ||
स्वैरं चचार निर्भीतो दासः क्रीडा-परायणः ||

प्. ६८) तस्मिश्चुकोप राजाऽयं नुध्वैतद्दासिकासुतः || ७० ||
लिंगधार्यभवद्धीमान् गुरुं प्राप्यातिभीतितः ||
तस्यांघ्रिकमलद्वन्द्वं प्रणनाम स्वयं नृपः || ७१ ||
पादाभिषेचनं कर्तुं भार्यामाहूय भूपतिः ||
जलमानय सुश्रोणि सुवर्णकलशेन हि || ७२ ||
साऽपि तद्वचनं श्रुत्वा दासीपुत्रो ह्ययं नृप ||
पादप्रक्षालनं कर्तुं नोत्सहे सर्वथा प्रभो || ७३ ||
एतद्वचनमाकर्ण्य राजा कोपसमन्वितः ||
करौ तस्याः प्रचिच्छेद प्रादुर्भूतस्ततः शिवः || ७४ ||
पुनरावृत्तिरहितं यस्य स्वीयं पदं ददौ ||
तस्य दासानुदासोऽहं मनोवाक्कायकर्मभिः || ७५ ||

		|| इरुवदाण्डारिकथा ||

	इर्वदाण्डारिभक्तस्य जंगमाचरितस्य च ||
गृहमागत्य देवेशो भक्तवेषधरः शिवः || ७६ ||
कंथां स्वकीयं पात्रं कौपीनं च महत्तरम् ||
गृहे संस्थाप्य तत्सर्वं ततः स्वैरं विनिर्ययौ || ७७ ||
कंथादिकं ततः सद्यस्तिरोधानं चकार सः ||
ततस्तु पुनरागत्य कदाचित्त्रिपुरांतकः || ७८ ||
त्वदंतिकं न्यस्तधनं देयमित्यब्रवीच्छिवः ||

प्. ६९) ततोऽन्विष्य च वै भक्तौ नापश्यद्धनमस्य हि || ७९ ||
स्वामिंस्त्वद्दत्तवस्तूनि न संत्यत्र गृहे मम ||
तत्तुल्यानि च वस्तूनि दास्येऽहं भवतोऽधुना || ८० ||
ततः प्रोवाच भगवान् भक्तं तं वृषभध्वजः ||
तादृक्कंथादिकं चास्ति संगृहीतं मदन्तिके || ८१ ||
एतत्तुल्यं धनं देहि तद्गतं चेन्महामते ||
इत्युक्त इर्वदांडारिस्तथैवास्त्विति चाब्रवीत् || ८२ ||
तुलादंडे स्ववस्तूनि निक्षिप्य शिवभक्तराट् ||
चिक्षेप यद्भक्तकंथामुख्यवस्तुत्रयं परम् || ८३ ||
भक्तवस्तुत्रयसमं न बभूवाखिलं धनम् ||
उपविष्टस्तुलापात्रे स्वयमेवाविशंकितः || ८४ ||
ततोऽष्टमूर्तिर्भगवान् प्रादुर्भूतः कृपार्द्रधीः ||
यस्य मुक्तिं ददौ तूर्णं तस्मै नित्यं नमाम्यहम् || ८५ ||

		|| दंगुलिमारकथा ||

	भक्तो दंगुलिमाराख्यो भक्ताराधनतत्परः ||
तद्गृहं समनुप्राप्तो निशीथे वृष्टिसंकुले || ८६ ||
त्रिलोचनो जगन्नाथो भक्तवेषधरः शिवः ||
वर्षधाराप्लुतं भक्तं दृष्ट्वा दंगुलिमारकः || ८७ ||
विस्रस्य स्वगृहं तूर्णमदहच्छैत्यनुत्तये ||

प्. ७०) अतीतशीतभारः सन् ययाचेऽन्नं तमीश्वरः || ८८ ||
पूर्वस्मिन् दिवसे यानि शालिबीजान्यवाकिरन् ||
सत्वरं तानि संगृह्य जलैः क्षालनमाचरत् || ८९ ||
अग्नौ संतापयामास कृत्वा तंदुलसंचयम् ||
ततस्तस्मै ददौ चान्नं क्षुधिताय महात्मने || ९० ||
ततो यस्य प्रसन्नोऽभूच्छिवः सत्यादिलक्षणः ||
तस्य दंगुलिमारस्य चरणौ प्रणमाम्यहम् || ९१ ||

		|| गणपालकथा ||

	शिवभक्तः पुरा कश्चिद्गणपालो महीपतिः ||
स्वपुरस्थाञ्जनान् सर्वान् प्राहेदं वचनं परम् || ९२ ||
युष्माभिश्च जनैः सर्वैः कर्त्व्यं लिंगधारणम् ||
नोचेद्यूयं मम पुरान्निष्क्रामध्वं पुरौकसः || ९३ ||
इति संबोधिता राज्ञा प्रोचुस्तत्पुरवासिनः ||
वैदिकैर्विधिभिर्लिंगधारणं विहितं नहि || ९४ ||
इति तैः प्रोच्यमानस्तु राजा वचनमब्रवीत् ||
लिंगधारणमाख्यातं वीरशैवस्य निश्चयात् || ९५ ||
ब्रह्मेति लिंगमाख्यातं ब्रह्मणस्पतिरीश्वरः ||
पवित्रं तद्धि विख्यातं तत्संपर्कात्तनुः शुचिः || ९६ ||
ऋगित्याह पवित्रं ते विततं ब्रह्मणस्पते ||

प्. ७१) तस्मात्पवित्रं तल्लिंगं धार्यं शैवमनामयम् || ९७ ||
अतप्ततनुरज्ञो वै आमः संस्कारवर्जितः ||
दीक्षयारहितः साक्षान्नाप्नुयाल्लिंगमुत्तमम् || ९८ ||
अघोरेरापापकाशीति या ते रुद्र शिवा तनूः ||
यजुषा गीयते यस्मात् तस्माच्छैवोऽघवर्जितः || ९९ ||
यजुर्वेदे पु नः प्राह विभिन्ने षडशीतिधा ||
तैत्तिरीयाख्यशाखायां ग्रंथे चारण्यकांडके || १०० ||
नारायणाख्यसंप्रश्ने सर्वलिंगमिति श्रुतिः ||
शिवं प्रस्तुत्य निधनपतये च नमः पुरः || १०१ ||
इत्यादि शैवलिंगस्य धारणं विदधाति हि ||
सर्वस्य जीववर्गस्य निधनस्य पतिः शिवः || १०२ ||
जगज्जन्मादिकर्तृत्वमेतेन प्रतिपाद्यते ||
पतंति निधने ये तु ब्रह्माद्याः प्राणिनः परे || १०३ ||
अंतर्यामितया तेषां तदंतिक इतीरितः ||
सर्वांतर्यामिभावेन सर्वसंहरणेन वा || १०४ ||
वेदान्तवेद्यं ब्रह्मैव लिंगमित्यभिधीयते ||
ब्रह्मांडोपरि संस्थित्या चोर्ध्वलिंगमिति श्रुतिः || १०५ ||
तदेव भावनागम्यं परमं लिंगमुच्यते ||

प्. ७२) तदेवभावलिंगं स्यात् सर्वतत्त्वैककारणम् || १०६ ||
पंचाशत्स्वपि वर्णेषु षडक्षरमनौ स्थितः ||
इंधना इति विज्ञेया नकाराद्याश्च वर्णकाः || १०७ ||
नमः पीठमिति प्रोक्तं शिकारो मध्यमीरितम् ||
वाकारो गोमुखं वृत्तं यकारो गोलकं स्मृतम् || १०८ ||
ओंकारं लिंगमाख्यातं लिंगं षड्वर्णकल्पितम् ||
सुवर्णलिंगमित्युक्तमिष्टलिंगं महात्मभिः || १०९ ||
तप्तकांचनसंकाशे मणिपूरे महत्तरे ||
अवस्थितं प्राणलिंगं कांचनाद्रिसमप्रभम् || ११० ||
हिरण्यलिंगम्त्युक्तं शैवशास्त्रार्थकोविदैः ||
क्षितिमूर्तिधरः शंभुः सर्व इत्यभिधीयते || १११ ||
नकारवाच्यं सर्वेशं शर्वलिंगं वदंति हि ||
जलमूर्तिधरो देवो भव इत्यभिधीयते || ११२ ||
मकारवाच्यं यल्लिंगं भवलिंगं तदुच्यते ||
शिवलिंगं महाधाम तेजस्तत्वनियामकं || ११३ ||
शिवलिंगमिति ख्यातं मुनिभिस्तत्त्ववादिभिः ||
संहाररुद्र एवासौ ज्वल इत्यभिधीयते || ११४ ||
वायव्यलिंगमेवैतज्ज्वललिंगमिति स्मृतम् ||
चिदाकाशस्थितत्वेन शिवो इति स्मृतः || ११५ ||
लिंगरूपधरः सोऽयं दिव्यलिंगमितीरितः ||
अंतःकरणसंयुक्त आत्माऽयं शिव ईरितः || ११६ ||

प्. ७३) स एव लिंगरूपत्वादात्मलिंगमिति स्मृतः ||
नकारवाच्यं परमं यल्लिंगं पार्थिवं परम् || ११७ ||
आचारलिंगमित्युक्तं शैवगमविशारदैः ||
भवाख्यलिंगं तत्वज्ञा गुरुलिंगं वदंति हि || ११८ ||
यल्लिंगं तैजसं प्रोक्तं शिवलिंगं तदुच्यते ||
उग्राख्यलिंगं वायव्यं चरलिंगमितीर्यते || ११९ ||
प्रसादलिंगमित्युक्तं दिव्यलिंगं यदुच्यते ||
महालिंगमिति प्रोक्तमात्मलिंगं महत्तरम् || १२० ||
श्रुत्वैतद्दशलिंगानां धारणं तु विधीयते ||
लिंगानां दशकं चैतत्सूर्यमंडलवर्तिनः || १२१ ||
उमया सहितस्यैव शिवस्य परमात्मनः ||
सर्वलिंगम्तिख्यातं शैवशास्त्रविशारदैः || १२२ ||
तद्धि स्थापयतीत्युक्तौ स्थापनं हि विधीयते ||
वाच्यवाचकरूपेण द्विधा मंत्रः प्रकीर्तितः || १२३ ||
वाचको वर्णरूपः स्याद्वाच्यश्च परमः शिवः ||
शिवस्य लिंगरूपत्वं ज्ञेयं प्रकरणेन हि || १२४ ||
पाणौ तु मंत्रमित्युक्तं हस्ताधिकरणं स्मृतम् ||
तस्य पाणिपदं प्रोक्तमन्यस्थानोपलक्षकम् || १२५ ||
उत्तमांगं गलश्चैव भुजमध्यमुरस्थलम् ||

प्. ७४) लिंगधारणयोग्यानि स्थलानि विविधानि हि || १२६ ||
पवित्रपदसामर्थ्याद्धारणं सार्वकालिकम् ||
पुरीषोत्सर्जने मूत्रविसर्गे देहलिंगयोः || १२७ ||
संबधेऽपि च लिंगस्य पावित्र्यं नैव हन्यते ||
यज्ञोपवीतं परमं पवित्रमिति वाक्यवत् || १२८ ||
पवित्रपदसामर्थ्यादुपवीतमिवामलम् ||
न जहाति स्वपावित्र्यं लिंगं चैतत्तथैव हि || १२९ ||
एवमादिप्रमाणानि पुनस्तत्पुरवासिनाम् ||
उपदिश्य ततस्तेषां चक्रे लिंगस्य धारणम् || १३० ||
भविसंदर्शनालापपराङ्मुखनृपान्तिकम् ||
शूद्रवेषधरः शंभुरागतो वृषभध्वजः || १३१ ||
दौवारिकैः स्ववचनं प्रेषयामास भूपतेः ||
अहं शूद्रवरः कश्चित्त्वद्राज्ये कर्षकः स्मृतः || १३२ ||
तवाधिकारि पुरुषा मामद्यैवं बभाषिरे ||
आनेतव्यं धनं शूद्र पूर्वस्मादधिकं परम् || १३३ ||
एतत्ते कथितुं सर्वं त्वदंतिकमुपागतः ||
दौवारिकः समागम्य राज्ञे सर्वं न्यवेदयत् || १३४ ||
तत आगत्य शुद्राय नृपवाक्यं न्यवेदयत् ||
लिंगधारणहीनस्त्वं लिंगधारी भवाधुना || १३५ ||
तव प्रयोजनं सर्वं करोम्यद्य न संशयः ||
शूद्रः प्रोवाच तच्छ्रुत्वा नृपदौवारिकाय च || १३६ ||

प्. ७५) कुलवृद्धैरस्मदीयैर्न कृतं लिंगधारणम् ||
अतोऽहं न भविष्यामीत्येवं राज्ञे न्यवेदयत् || १३७ ||
राजाऽपि परमक्रुद्धो हन्तुं तं समुपागमत् ||
ततः शिवः प्रादुरभूच्छूलपाणिः पिनाकधृत् || १३८ ||
वरं वरय भूपाल प्रितोऽहं भवतोऽधुना ||
ततो राजा शिवं प्राह प्रीतिश्चेन्मयि शंकर || १३९ ||
अंगीकुरुष्व सद्भक्त्या लिंगधारणमुत्तमम् ||
तदा तद्दत्तलिंगं च स्फटिकं धृतवा शिवः || १४० ||
दोर्भ्यामलिंग्य तं भक्तं निन्ये कैलासमीश्वरः ||
ददौ निरामयो देवः शैवं पदमनामयम् || १४१ ||
गणपालस्य तस्याहं नमामि चरणाम्बुजे ||

                        गुंडार्यकथा

             अप्पाभिधे पुरे रम्ये कुंभकारकुलोद्भवः || १४२ ||
गुंडनामाऽभवच्छ्रीमान् शिवभक्तो जितेंद्रियः ||
स कदाचिन्नीलकंठं दृष्ट्वा लिंगं मनोहरम् || १४३ ||
निश्चक्राम ततो रात्रावागन्तुं स्वगृहं प्रति ||
तस्यैवागम्यमानस्य भक्तस्योपरि मोहतः || १४४ ||
प्रक्षाल्यामत्रपात्रं तु वेश्या चिक्षेप तज्जलम् ||

प्. ७६) तज्जलेनाप्लुतो गुंडः शिवेत्युच्चैरुवाचह || १४५ ||
आक्रोशवाक्यं सा श्रुत्वा वेश्या भीतिसमाकुला ||
स्वगृहात्तूर्णमागत्य नत्वा संप्रार्थ्य यत्नतः || १४६ ||
निनाय स्वगृहं गुंडं स्नापयित्वा जलैः शुभैः ||
नानापरिमलोपेतं चंदनं विलिलेप सा || १४७ ||
देइव्यान्यपि च वस्तूनि ददावत्यन्तभक्तितः ||
गुंडस्तदा ययौ तूर्णं मुदितः स्वस्य मंदिरम् || १४८ ||
तद्भार्या गंधलिप्तांतं दृष्ट्वा प्राह वरानना ||
त्वं गतोऽसि च वेश्याया गृहं रन्तुं तया सह || १४९ ||
मदंगं मा स्पृशारेऽद्य रम्यम् स्पृशति चेद्भवान् ||
नीलकंठपदद्रोही भविष्यति न संशयः || १५० ||
एवमुक्तस्तया साध्व्या गुंडोऽपि दृढनिश्चयः ||
पंचोत्तराशीतिसमा नास्पृशद्वरवर्णिनीम् || १५१ ||
अथैकदा समागत्य भक्तवेषधरः शिवः ||
विचित्ररत्नखचितं धृत्वा पात्रं सकांचनम् || १५२ ||
कुंभकार त्वया पात्रं रक्षणीयं महोज्ज्वलम् ||
आगत्याहं पुनरिदं गृहीष्यामि मनोहरम् || १५३ ||
इत्युक्त्वा स्वर्णपात्रं तद्दत्वा स्वैरः ययौ शोवः ||
गत्वा समागत्य ययचे परमेश्वरः ||

प्. ७७) पात्राभावं समुद्विक्ष्य गृही गुंडोऽतिभक्तिमान् || १५५ ||
शोकार्तेनैव मनसा निर्विण्णः सन् स्थितः पुरः ||
वर्तमानं पुरोभागे गुंडं प्राह महेश्वरः || १५६ ||
मत्पात्रं चोरमार्गेण हृतं गुंड त्वयाऽधुना ||
मत्पात्रस्थापहरणे युवामेव हि तस्करौ || १५७ ||
युवां जले मज्जयामि जलात्पूर्वं य उत्थितः ||
स एव तस्करो ज्ञेयो मत्पात्रहरणोद्यतः || १५८ ||
प्रवेष्ट्व्यं जलं तूर्णमित्युक्त्वा तौच दंपती ||
स्नातौ दिव्याम्बरधरौ युवानौ रूपसंयुतौ || १५९ ||
ततः शिवः प्रादुरभूदिन्दुखंडशिखामणिः ||
उवाच दम्पती तौ तु परमः करुणार्द्रधीः || १६० ||
पंचोत्तराशीतिसमा भुक्त्वा भोओगान् यथोप्सितम् ||
कैलासं मत्पुरं दिव्यं परमं प्राप्नुतं ततः ||
इत्युक्त्वा ऽन्तर्दधे तूर्णं शिवः सच्चिन्मयाकृतिः || १६१ ||
यः शिवानुग्रहाल्लेभे कारुण्यमतिसुंदरम् ||
तस्य पादाम्बुजद्वन्द्वं नमस्याम्यतिभक्तितः || १६२ ||

                                  पूसल नैनारुकथा 

            पुरा विक्रमचोडाख्यो राजा चक्रे शिवालयम् ||
सौवर्णं तं निरीक्ष्याशु पूसलान्वयजो महान् || १६३ ||
नयनारुः स्वयं चक्रे मानसे कनकालयम् ||

प्. ७८) स्वयमेवाभवत्तूर्णं शिवालयमनुत्तमम् || १६४ ||
तत्र संपूज्य सर्वेशं यः कैलासपदं ययौ ||
प्रणमामि च तं भक्त्या मोक्डलक्ष्मीसमृद्धये || १६५ ||
संत्यज्य सकलाअं राज्यं यो वैराग्यपदं गतः ||
तस्याहं तिरुपालस्य संस्मरामि पदद्वयम् || १६६ ||
पूर्वमाराध्य देवेशं यो मोक्षं सहसाऽगमत् ||
चिरुतोण्डस्य तस्याहं दासभावं करोम्यहम् || १६७ ||
पुरातनानां भक्तानां नवीनानां तथैव च ||
ये समाराध्य देवेशं गमिष्यन्ति कृतार्थताम् ||
तद्भृत्यानां च भृत्योऽहं मनोवाक्कायकर्मभिः || १६८ ||
नंब्येवं शिवभक्तानां माहात्म्यघटितानि हि ||
संख्यातीतानि गेयानि गायन्नत्यन्तभक्तितः || १६९ ||
मिरुमिंडादिभक्तानां समीपं स्वयमाययौ ||
तत्पृष्ठदेशमाश्रित्य | महेशोऽपि समाययौ || १७० ||
अभयप्रार्थनासक्तं गृहीत्वा नंबिनं ततः ||
आगच्छन्तं महादेवं प्रणेमुर्भक्तपुंगवाः || १७१ ||
म्रुमिंडमुखान् भक्तान् शिवश्चंद्रार्धशेखरः ||
कैलासवासिनश्चक्रे स्थितो नंब्यवनीतले || १७२ ||
अतो गर्वांधचित्तानां क्व भक्तिर्बसवेश्वर ||
दाता भोक्ता शिवः कर्ता त्रातेति स्वयमेव हि || १७३ ||
भक्तानां भक्तियुक्तानां भक्तिरेव सनातनी ||

प्. ७९) सैव सिद्धिप्रदा नित्यमिमामंगीकुरु स्वयम् || १७४ ||
वृत्तम् || इति बसवकुमारं बोधयित्वा तु माचो विनयकलितचित्तो 
चिश्वनाथंघ्रिभक्तः ||
विविधमणिसमूहं भक्तसंघाय दत्वा नृपतिमुखजनौघान् 
प्रेषयामास पश्चात् || १७५ ||
मिरुमिंडकथां भक्त्या श्रुण्वतां विमलात्मनाम् ||
सांबः सायुज्यपदवीं ददाति भुवि कुंभज || १७६ ||
            इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपगर्ंथे 
परमरहस्ये स्कन्दागस्त्यसंवादे मिरुमिंडचरितं नाम 
सप्तविंशोऽध्यायः ||

प्. ८०) अथाष्टाविंशोऽध्यायः
किन्नरब्रह्मदेवकथा

	अगस्त्यः || भक्तमाहात्म्यकथया संतुष्टोऽहं षडनन ||
भक्तानामेव माहात्म्यं पूनर्ब्रूहि शिवात्मज || १ ||
पृच्छतस्तस्य सेनानीः शिवलिंगांगसंगिनां ||
शिवात्मनां च भक्तानां माहात्म्यं प्राह हर्षितः || २ ||
कुमारः || भूलोके समभूद्भक्तः मिन्नरब्रह्मसंज्ञकः ||
लिंगांस्थलतत्वज्ञः शैवाचारपरायणः || ३ ||
सर्वेषां शिवभक्तानां दानकर्म करोति सः ||
व्यापारैर्बहुभिः सर्वैरर्जितं धनसंचयम् || ४ ||
प्रदत्वा शिवभक्तेश्यो निर्धनः सन् व्यतिष्ठत ||
वीणामादाय तदनु जगौ गीतान्यनेकशः || ५ ||
तस्य नादानुरागेण प्रीतोऽभूत्परमेश्वरः ||
ददावनुदिनं द्रव्यं यावद्भक्तार्चनक्षमम् || ६ ||
धनेन शिवभक्तेन चक्रे लिंगार्चनं सदा ||
भक्तौघैश्च समाकर्ण्य बसवेशयशः परम् || ७ ||
ययौ तं द्रष्टुकामः सन् किन्नरब्रह्मभक्तराट् ||

प्. ८१) बसवः संगमेशानं दृष्ट्वैनं भक्तसत्तमम् || ८ ||
प्रत्युद्गम्य स्वयं नत्वा पूजयामास भक्तितः ||
पादोदकप्रसादाभ्यां संतुष्टः प्रत्यहं स्थितः || ९ ||
ततः संतुष्टहृदयः किन्नरब्रह्मभक्तराट् ||
त्रिपुरांतकदेवस्य संस्थितो गोपुरांतरे || १० ||
ततो विटवरः कश्चिन्मेषं पाशेन संयुतं ||
वारांगनार्थमादाय ययौ तद्वीधिमार्गतः || ११ ||
छित्वा स्वकंठसंलग्नपाशं मेषो यदृच्छया ||
पुरांतकालयं रम्यं प्रविवेशातिवेगतः || १२ ||
सोऽपि तूर्णं समागत्य मेषं जग्राह पाणिना ||
किन्नरब्रह्मभक्तोऽसौ मेषं दृष्ट्वा दयान्वितः || १३ ||
मेषस्य  ग्रहणोद्युक्तमुवाच विटपुंगवम् ||
प्राणभीत्यैव मेषोऽयं संप्रापेमं शिवालयम् || १४ ||
अतस्त्वं न गृहाणेमं तद्धनं ते ददाम्यहम् ||
शिवभक्ता न त्यजंति प्राणिनं शरणागतम् || १५ ||
अतो धनं गृहीत्वाशु गच्छ त्वं त्वद्गृहान्तिकम् ||
सोऽप्यतिक्रोधताम्राक्षः प्रावदद्भक्तपुंगवम् || १६ ||
विक्रीतोऽयं महामेषो गतोऽसौ शिवमंदिरम् ||
न त्यक्ष्याम्यहमेतं हि मद्वेश्याप्रीतिकारणम् || १७ ||
बुद्धिस्तवास्ति चेदेनं रक्षितुं मेषपुंगवम् ||
दत्वा सहस्रनिष्काणि रक्षैनं करुणाधे || १८ ||
किन्नरब्रह्मभक्तश्च ददौ निष्कसहस्रकम् ||

प्. ८२) एतद्धनं गृहीत्वाशु क्रीत्वा मेषांतरं परम् || १९ ||
ययौ वेश्यान्तिकं तूर्णं संतुष्टहृदयस्ततः ||
वृत्तान्तं सकलं प्राह वेश्यायै विटराट् तदा || २० ||
वेश्याऽप्यत्यन्तसंक्रुद्धा प्राहेत्थं विटपुंगवम् ||
पूर्वं नियोजितो मेषो देवानां प्रीतये मया || २१ ||
तत्त्यागान्मम हानिःस्याद्देवताक्रोधसंभवा ||
तमेवानय शीघ्रं हि मयि प्रीतिस्तवास्ति चेत् || २२ ||
नोचेन्मामद्य संत्यज्य गच्छ गच्छ गृहान्मम ||
हसंति च  वयस्या मे हसंति मम बांधवाः || २३ ||
ततः समाययौ तूर्णं सक्रोधो विटपुंगवः ||
किन्नरब्रह्मनिकटस्थितं मेषमथाग्रहीत् || २४ ||
क्रोधघूर्णितताम्राक्षः किन्नरब्रह्मभक्तराट् ||
मेषं तव न दास्याम् विक्रीतं शरणागतम् || २५ ||
बलाद्गृहिष्यसि त्वं हि छिनद्ब्मि तव मस्तकम् ||
इत्युक्तोऽपि विटो दृप्तो नात्यजन्मेषपुंगवम् || २६ ||
किं च रुष्टः शस्त्रपाणिर्योद्धुमुद्युक्तवांस्तदा ||
ततस्तु शिवभक्तोऽस्य कुठारेणाच्छिनच्छिरः || २७ ||
ततस्तद्बांधवाः सर्वे बिज्जलान्तिकमागमन् ||
रुरुदुः शोकसंतप्ताअ बाष्पपूरितलोचनाः || २८ ||
नापराधः कृतोऽनेन शिवभक्तस्य तस्य हि ||

प्. ८३) विक्रीतमेषमादाय मदियोऽयं समाययौ || २९ ||
विच्छिन्नरज्जुमेषोऽयं शिवालयमुपागतः ||
पुनस्तद्ग्रहणोद्युक्तमेनं भक्तवरोऽच्छिनत् || ३० ||
इति बिज्जलभूपालं प्रोचुस्ते विटबांधवाः ||
उर्वीश्वरोऽपि सक्रोधः प्रोवाच बसवेश्वरम् || ३१ ||
लोके वदन्ति सद्वृद्धाः शिवभक्तान् दयापरान् ||
अपराधविहीनस्य हननं नोचितं खलु || ३२ ||
न शिक्षकोऽस्ति चास्माकमिति संचिन्त्य चेतसा ||
अकृत्यानि च कुर्वन्ति शतशोऽथ सहस्रशः || ३३ ||
अपराधविहीनानां हननं न नृपोचितम् ||
भक्तानामुचितं नेति वक्तव्यं किमु मे वद || ३४ ||
अकृत्यकरणोद्युक्ताः शिवभक्ता इति श्रुताः ||
जघान पितरं कश्चिज्जघान तनयं परः || ३५ ||
पादेनाताडयद्देवं कश्चिन्मांसं ददौ परः ||
अताडयच्छिलाखंडैर्देवदेवं त्रिलोचनम् || ३६ ||
स्वकुलानि परित्यज्य कुर्वंति सहभोजनम् ||
दुराचाररताश्चापि दौष्ट्यमस्मत्कृतं परं || ३७ ||
स्वयमेव दवन्त्येवं स्वसमाजेऽविशंकिताः ||
सर्वमेताद्धि मद्राज्यं यूयं पालयताधुना || ३८ ||
बिज्जलेनैवमुक्तस्तु बभाषे बसवेश्वरः ||

प्. ८४) धर्ममार्गं न त्यजन्ति शिवभक्ता दृढव्रताः || ३९ ||
अतो विमर्शनीयं हि सर्वमेतन्महीपते ||
स्वमंत्रिणः प्रेषयाद्य किन्नरब्रह्मसंनिधिम् || ४० ||
तथेति प्रेषयामास बिज्जलो मंत्रिसत्तमान् ||
ते गत्वा तं नमस्कृत्य प्रोचुस्तं वचनं परम् || ४१ ||
किमेतद्धि कृतं कायं मेषार्थं नरमारणम् ||
हिंसाऽत्यन्तनिषेधा हि विरक्तानां महात्मनाम् || ४२ ||
इत्युक्तः किन्नरब्रह्मा मंत्रिणस्तानुवाच सः ||
सर्वं मेषस्य वृत्तांतं यथापूर्वमभूत्तथा || ४३ ||
तेश्यः प्रोवाच ततसर्वं किन्नरब्रह्मभक्तराट् |
नास्ति चेदत्र विश्वासो भूपतेर्मंत्रिसत्तमाः || ४४ ||
पुरांतकेन तत्सर्वं भाष्यामि तदग्रतः ||
ततस्तु मंत्रिणः सर्वे किन्नरब्रह्मभाषितम् || ४५ ||
राज्ञे निवेदयांचक्रुर्बसवेश्वरसंनिधौ ||
एवं मंत्रिमुखाच्छृत्वा किन्नरब्रह्मभाषितम् || ४६ ||
बिज्जलो विस्मयाविष्टश्चिंतयामास चेतसा ||
मनुष्याः साक्षिणो लोके यथादृष्टाथवादिनः || ४७ ||
न दृष्टं देवतासाक्ष्यं विरुद्धं विस्मयावहम् ||
अतः कपटमाश्रित्य प्रोक्तं वा सत्यमेव वा || ४८ ||
पश्यामि निकटं गत्वेत्युत्थितो निर्ययौ ततः ||

प्. ८५) नृपेण सार्थं सहसा निर्ययौ बसवेश्वरः || ४९ ||
बसवेशोऽपि तं नत्वा तुष्ट्व विविधैः स्तवैः ||
विरक्ताः शिवभक्ताश्च सत्यसंधा जितेंद्रियाः || ५० ||
शिवालयबहिर्भागे सर्वे तस्थुर्नृपादयः ||
ततो नृपाज्ञ यैवासावर्चकः प्राद्रवद्भयात् || ५१ ||
आगत्य किन्नरब्रह्मा लिंगमूर्तिमुवाच तम् ||
कपाटेन समाच्छाद्य गृहं स्वीयं मनोअहरम् || ५२ ||
किमर्थं तिष्ठसे स्वामिन् साक्ष्यभीतोऽसि किं वद ||
बहिःस्थितेन भक्तेन प्रोक्तश्चंद्रार्धशेखरः || ५३ ||
कपाटानि विनिर्भिद्य ह्यभवद्दृष्टिगोचरः ||
भक्ताय दासकाख्याय निर्भिन्नमररं पुरा || ५४ ||
इति शुश्रुम तत्सर्वमद्य प्रत्यक्षतां गतः ||
ततस्ते चिन्तयामासुर्बिज्जलप्रमुखा जनाः || ५५ ||
कपाटस्य विभिन्नत्त्वाच्छिवः साक्षी भविष्यति ||
ततश्च विविधैः स्तोत्रैर्ब्रह्मभक्तं जनोऽस्तुवत् || ५६ ||
ततस्तु किन्नरब्रह्मा शिवं तुष्टाव वाग्यतः ||
नंब्याख्यश्च पुरा भक्तो गृहीत्वा गणिकास्तनम् || ५७ ||
अहूतः स्तनमध्यस्थः प्रत्युक्तिं दत्तवानसि ||
पुरा देवरदासस्य परेषां प्रत्ययाय हि || ५८ ||
पिपीलकान्तर्यामी सन् वचनं प्रोक्तवानसि ||

प्. ८६) बाऊरिब्रह्मणस्त्वं हि समक्षं प्रतिवादिनाम् || ५९ ||
राशिं च यावनालानां लिंगं च कृतवानसि ||
एवं संस्तुत्य भक्तेन हस्तमुद्यम्य भक्तितः || ६० ||
आहूयमानो देवेशो वचनं प्रत्यभाषत ||
तदारवाच्च ते सर्वे विना भक्तान् महाजनाः || ६१ ||
निपेतुर्मूर्च्छिता भूमौ बभुवुश्च विचेष्टिताः ||
मार्तंडमंडलं भ्रांतं नक्षत्राण्यपतन्भुवि || ६२ ||
चकंपे वसुधा सर्वे दिग्गजाश्च विकुंठिताः ||
वर्धयो घूर्णिता भीता ब्रह्मविष्ण्वादयः सुराः || ६३ ||
शशंकिरे भयभ्रांता ह्यकालप्रलयोदयात् ||
एवं सप्तदिनं जातं प्रसुप्तं भुवनत्रयम् || ६४ ||
चेरुस्त्रिलिक्यां प्रमथा जृंभमाणाः समंततः ||
एवमद्भुतवाग्दानसंवृतं भुवनत्रयम् || ६५ ||
तदालोकावनमना बसवः करुणार्द्रधीः ||
किन्नरब्रह्मभक्तांघ्रिं नत्वा तुष्टाव भक्तितह्ः || ६६ ||
अशेषजगदाधारमूर्तये सत्यरूपिणे ||
अखंडमहिमाधारशिवरूपाय ते नमः || ६७ ||
अहंकारविदूराय शुद्धदेहाय ते नमः ||
अशेषवेदवेदान्तवेद्याय परमात्मने || ६८ ||
गुणत्रयविहीनाय गुणत्रितयहेतवे ||

प्. ८७) नमो वाचामगम्याय मनोऽतीताय ते नमः || ६९ ||
एवं संस्तुत्य बसवो ब्रह्मभक्तं महोज्वलम् ||
अनुनीयातियत्नेन परां शांतिं निनाय तम् || ७० ||
किन्नरब्रह्मणा प्रोक्तः शिवश्चंद्रार्धशेखरः ||
हाहाकारादुपरतः सर्वप्राणिभयावहात् || ७१ ||
बिज्जलाद्या जनाः सर्वे बभूवुः प्राप्तचेतनाः ||
ब्रह्मविष्ण्वादयः सर्वे बभुवुर्हृष्टमानसाः || ७२ ||
मूर्च्छां त्यक्त्वा बिज्जलोऽपि समुत्थाय जनैः सह ||
पुनः स्थितं च तं भक्तं तुष्टाव विनयान्वितः || ७३ ||
ब्रह्मभक्त सुरैः सर्वैर्वंद्यमानपदाम्बुज ||
अपराधसमाक्रांतमज्ञानतमसाऽऽवृतम् || ७४ ||
कार्याकार्यविमूढं मां रक्ष रक्ष दयानिधे ||
त्वत्सामर्थ्यं परिज्ञातुं न समर्थाः सुरा अपि || ७५ ||
अस्माकं ज्ञानहीनानां का शक्तिः कथय प्रभो ||
त्वदुक्त्या सहसाऽऽगत्य हाहाकारं शिवोऽकरोत् || ७६ ||
त्वद्वाक्येनैवोपरतः किमाधिक्यमितः परम् ||
सर्वेषामधिको देवः शंकरो न तवाधिकः || ७७ ||
त्वमेव हि महेशोऽसि त्वमेव त्रिपुरांतकः ||
एतच्चराचरं सर्वं ब्रह्मविष्ण्वादयः सुराः || ७८ ||
त्वमेव नातिरिक्तं हि त्वं सर्वस्य नियामकः ||

प्. ८८) ततस्त्वमेव चास्माऽकं गतिरन्या न विद्यते || ७९ ||
एवमुक्तो बिज्जलेन प्रहसंच्छिवभक्तराट् ||
उवाचात्यन्तदयया बिज्जलं विनयान्वितम् || ८० ||
भक्तेषु च भयाविष्टो जीव बिज्जलभूपते ||
इति बिज्जलमाश्वास्य मेषार्थं यो हतः पुरा || ८१ ||
तं विटं जीवयामास कृपयाप्लुतमानसः || 
ततो भक्तगणैः साकं बसवेशो विनिर्ययौ || ८२ ||
अत्याश्चर्यसमायुक्तो बिज्जलः स्वगृहं ययौ ||
पुरौकसो जनाः सर्वे जग्मु स्वस्वगृहान् प्रति || ८३ ||
किन्नरब्रह्मयोगींद्रः शिवेन प्राप्तसद्धनः ||
लिंगार्चनकाननंतान् वै तृप्तांश्चक्रे महामुने || ८४ ||
वृत्तम् || ये शृण्वंति पठंति ब्रह्मचरितं लोकोत्तरं पावनं 
श्रोतॄणामघशोषणं सुखकरं संपत्करं मोक्षदं ||
ते भुक्त्वेह समस्तभोगनिचयं देहावसाने पदं शैवं योगिगणैश्च 
दैवतगणैः संप्रार्थितं यांति हि || ८५ ||
इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवपुराणे स्कन्दागस्त्यसंवादे 
ब्रह्ममाहात्म्यं नाम अष्ताविंशोऽध्यायः ||

प्. ८९) एकोनविंशोऽध्यायः 
|| कलकेतब्रह्मदेवकथा ||

	अगस्त्यः || भूयोऽपि भक्तमाहात्म्यं तारकासुरभंजन ||
समस्तपातकघ्नं च कृपया वद मे प्रभो || १ ||
स्कन्दः || कलकेतब्रह्मनामा शिवभक्तस्तपोनिथिः ||
लिंगांगस्थलतत्वज्ञो जंगमार्चनतत्परः || २ ||
अशेषकर्मसंघातनिर्मूलनविचक्षणः ||
तृणीकृताखिलसुरो जीवन्मुक्तः प्रतापवान् || ३ ||
मेषशृंगधरः श्रीमान् विरभद्र इवापरः ||
परेषामिमपि सिद्धांतान्निर्दग्धुं मेषवाहनः || ४ ||
आययौ भक्तसदनमित्युच्चैः प्रवदन्मुहुः ||
हासयन्भक्तसंघांश्च तैर्दत्तं व्रीहिसंचयम् || ५ ||
गृहीत्वा हृहमागत्य चक्रे भक्तार्चनं सदा ||
अथास्मिन्नंतरे कश्चिच्छिवभक्तो दृढाशयः || ६ ||
किन्नरब्रह्मनामानं भक्तं द्रष्टुं समाययौ ||
ततो मार्गे परिश्रांतः श्रुत्पिपासासमन्वितः || ७ ||
कलकेतब्रह्मभक्तभवनं समुपागमत् ||
श्रांतं तमर्चयित्वा तु भोजनादिभिरादरात् || ८ ||
ततः प्रोवाच वचनं शिवभक्तं महामतिः ||

प्. ९०) किमर्थमटसे भूमिगणयय परिश्रमम् || ९ ||
कलकेतब्रह्मभक्तं पुनरूचे शिवार्चकः ||
नंबिने प्रत्यहं शंभुर्ददौ यो धनमीप्सितम् || १० ||
किन्नरब्रह्मनाम्नश्च भक्तस्यापि ददाति सः ||
इति श्रुत्वा दरिद्रोऽहं धनसंग्रहणोत्सुकः || ११ ||
भक्तं तं याचितुं द्रव्यमागतोऽस्मि महामते ||
कलकेतब्रह्मनामा श्रुत्वा भक्तप्रभाषितम् || १२ ||
भक्तं समागतं प्राह धनग्रहणतत्परम् ||
धनं लब्ध्वा महेशानाद्ददातीति किमद्भुतम् || १३ ||
स्वव्यापारेण यल्लब्धं तदेव धनमुत्तमम् ||
तदेव देयं भक्तेभ्यस्तस्मान्न गणयामि तम् || १४ ||
दत्ते लिंगसुखेऽत्यन्तं गुरुणा परमात्मना ||
बहूकरोमि त्च्चैव न धनं तुच्छसौख्यदम् || १५ ||
मत्कायकेन यल्लब्धं तद्धनं चास्ति भूतले ||
इच्छाऽस्ति चेत्तव धनं गृहाण त्वं मदन्तिके || १६ ||
इत्युक्त्वा हस्तदण्डेन ताडयामास भूतलम् ||
महद्धनं तदा तत्र दृष्टं भक्तेन तेन वै || १७ ||
तद्गृहीत्वा धनं सर्वं हृष्टांतःकरणस्ततः ||
बसवेशान्तिकं तूर्णमाययौ धनभारभृत् || १८ ||
ततो भक्तवरः श्रीमान् बभाषे बसवेश्वरम् ||

प्. ९१) कलकेतब्रह्मनाम्ना दत्तं मह्यं धनं बहु || १९ ||
ओढुं चैतदशक्तो ऽहं देहि भृत्य बलान्वितम् ||
इति श्रुत्बा भक्तवाक्यं बसवोऽत्यन्तविस्मितः || २० ||
शिवभक्ता महात्मानस्तन्माहात्म्यं तु को वदेत् ||
कल्पवृक्षो याचितः सन्नभीष्टार्थं ददाति हि || २१ ||
तादृशी कामधेनुश्च तादृक् चिंतामणिस्तथा ||
एते मुक्तिप्रदाने तु न शक्ता इति कीर्तिताः || २२ ||
अभिष्टार्थप्रदः सोऽयमपवर्गप्रदश्च हि ||
*प्रत्यक्षसंगमेशोऽयं केवलं न तु मानुषः || २३ ||
शिवदत्तधनं त्यक्त्वा स्वव्यापारार्जितं धनम् ||
देयं शंकरभक्तानां प्रशांतानां महात्मनाम् || २४ ||
इत्यालोच्य धिया हृषृस्तस्य भृत्यं नियोज्य च ||
तं द्रष्टुमुत्सुकोऽत्यन्तं बसवेशः स्वयं ययौ || २५ ||
तुष्टाव विविधैः स्तोत्रैर्बसवो भक्तवत्सलः ||
स्तुवंतं बसवेशानं प्रोवाच ब्रह्मभक्तराट् || २७ ||
सर्वे भक्तास्त्वया दृष्टाः श्रुताश्च विविधा अपि ||
किन्नरब्रह्मभक्तेन सदृशः किमु विद्यते || २८ ||

प्. ९२) यो नंबिने धनं दत्वा तुतोष परमेश्वरः ||
इदानीं किन्नरब्रह्मभक्तस्यापि धनं ददौ || २९ ||
एकः संभाषयामास स्वकार्यमत्परो महान् ||
कारयामास देवेन तयोः को नु समो भुवि || ३० ||
किमेभिः शून्यवचनैस्त्यक्त्वा संप्रार्थनां शिवात् ||
अभिष्टानि महार्हाणि किं वस्तूनि लभंति हि || ३१ ||
वृथेदं तम्कृतं पूर्वं मम नास्ति धनागमः ||
अस्माभिः पूजितो देवो न ददाति च किंचन || ३२ ||
अत्यंतायासकरणे प्रस्थमात्रास्तु शालयः ||
लभ्यंते न ततः किंचिल्लभ्यते धनमुत्तमम् || ३३ ||
किमत्र बहुनोक्तेन बसवेश महामते ||
किन्नरब्रह्मनिकटं गत्वैतद्वचनं वद || ३४ ||
त्वं गत्वा राजतगिरिं पुनरागतवानसि ||
तेन ख्यातिरभूल्लोके इदानीमागतं यशः || ३५ ||
त्वया संप्रार्थितो देवश्चाहेति च शिवोऽवदत् ||
अतः समागमिष्यन्ति शिवभक्ताः सहस्रशः || ३६ ||
धनलोभेन रत्नादिवस्त्रलिभात्त्वदन्तिकम् ||
अतिव्ययकृतस्तस्य नास्ति चेद्धनमुल्बणम् || ३७ ||
स्वव्यापारार्जितं द्रव्यं तिष्ठत्यद्य मदन्तिके ||
ददामि तद्धनं तस्य किंचित्संरक्षितं मया || ३८ ||
इत्युक्त्वा हगृहे भक्तो मृत्तिकामान्तिकस्थितम् ||

प्. ९३) मृत्तिका स्वर्णमभवत् तत्करस्पर्शमात्रतः || ३९ ||
तद्दृष्ट्वा बसवेशोऽपि परं विस्मयमाप्तवान् ||
किन्नरब्रह्मभक्तोऽपि श्रुत्वैतद्वचनं परम् || ४० ||
कलकेतब्रह्मपादावागत्य प्रणनाम हि ||
कलकेतब्रह्मभक्तः किन्नरब्रह्मभक्तकम् || ४१ ||
आलिंग्य च स्वयं दोर्भ्यां कृपावृष्ट्याऽवलोक्य तम् ||
किन्नरब्रह्मसर्वज्ञ शिवं संपूज्य भक्तितः || ४२ ||
शिवाखंडकृपां हित्वा शिवाभिन्नस्वरूपतः ||
द्रव्यं दातुं धनं प्रार्थ्य देहं पोषितवानसि || ४३ ||
न युक्तमीदृशं कार्यं सद्भक्तानां विशेषतः ||
तस्मादखंडरूपं त्वं भज भावपुरःसरं || ४४ ||
किन्नरब्रह्मभक्ताख्यमित्युक्त्वा कलकेतकः ||
किन्नरब्रह्मभक्तस्य बसवेशस्य धीमतः || ४५ ||
पादोदकप्रसादौ च दत्वा करुणया ततः ||
चेतः प्रवेशयांचक्रे तस्य लिंगस्य कीलके || ४६ ||
ततः किन्नरब्रह्माख्यो बसवेशोऽपि निर्ययौ ||
इमां पुण्यां तस्य कथां ये शृण्वंति समाहिताः || ४७ ||
पठंत्यनुदिनं वाऽपि तेषां मुक्तिर्न संशयः ||

		|| मोलिगेमारकथा ||

	भक्तो मोलिगेमाराख्यः साक्षाद्रुद्रस्वरूपधृत् || ४८ ||
सदाचाररतः श्रीमान् कामक्रोधविवर्जितः ||

प्. ९४) विमलांगो निष्प्रपंचस्तत्वसंचिंतनोत्सुकः || ४९ ||
सर्वकर्मापहर्ता च सर्वकर्मविवर्जितः ||
लिंगाक्रांतप्राणचयः शिवध्यानपरायणः || ५० ||
आनीय काष्ठनिचयं तद्विक्रयणजाद्धनात् ||
अनेकशिवभक्तौघपूजायां निरतोऽभवत् || ५१ ||
बसवेशगृहे भक्ता भुक्त्वा सर्वरसोज्वलम् ||
नानाभक्ष्यैरुपहितं शाल्यन्नं सुमनोहरम् || ५२ ||
असंतुष्टाश्च तद्गेहे कांजिकं च ततः परम् ||
तेन संतुष्टहृदयाः प्रोचुस्ते बसवेश्वरम् || ५३ ||
त्वद्गेहे दत्तवस्तूनि षड्रसैः सहितानि च ||
मारप्रदत्तकांजीरसमानि न भवंति हि || ५४ ||
एकप्रस्थमितं धान्यं स्वव्यापारेण लभ्यते ||
अनेन भक्तसंघानां ददौ भोज्यं मनोहरम् || ५५ ||
तस्मान्मोलिगेमारेण भक्तश्च सदृशो न हि ||
एतच्छ्रुत्वा तु बसवो मारगेहमुपाविशित् || ५६ ||
प्रसन्नवेषधारी सन् गृहीत्वा निष्कसंचयम् ||
दृष्ट्वा तद्गृहिणीं तत्र ययाचेऽन्नं रसोज्वलम् || ५७ ||
साध्वी संतुष्टहृदया ह्यर्घ्यपाद्यादिकं ददौ ||

प्. ९५) तत्र लिंगार्चनं कृत्वा निक्षिप्य धनमुत्तमम् || ५८ ||
विष्टराधः प्रदेशे तु बसवेशो विनिर्ययौ ||
एतत्प्रसादग्रहणं भवरोगैकभेषजम् || ५९ ||
अभीष्टार्थप्रदं चैव मुक्तिमार्गप्रदर्शकम् ||
एतद्गृहे क्षणेनैव नाशमायाति पातकम् || ६० ||
एतदायतनं दृष्ट्वा कृतार्थो भवति क्षणात् ||
एतन्निवासदेशस्था मृगपक्षिमहोरगाः || ६१ ||
पिपीलिकादयः सर्वे कृतार्था नात्र संशयः ||
इति संचिंतयंश्चित्ते तोषं बसवराट् गतः || ६२ ||
ततो मध्याह्नसमये व्यापारोपरतो गृहम् ||
मारभक्तः समायातः प्रत्युद्यातश्च भार्यया || ६३ ||
ततओ लिंगार्चनकाले विष्टराधः स्थितं धनं ||
दृष्ट्वाऽऽहूय स्वमहिषीं दत्तं केनेति चाब्रवीत् || ६४ ||
साऽपि भर्तारमाहेत्थं नाहं जाने धनागमम् ||
कश्चिद्भक्तः इतः पूर्वं कृत्वा लिंगार्चनं गतः || ६५ ||
निश्चिकाय स्वमनसा मारस्तं बसवेश्वरम् ||
बसवेशं स्वांतगर्वविनाशं करवाण्यहम् || ६६ ||
इति निश्चित्य मारोऽपि गणानाहूय सत्वरम् ||
प्रक्षाल्य तेषां पादौ च तत्तीर्थं स्वकरेण च || ६७ ||
गणसंस्मरणं कुर्वन् काष्ठभारे व्यचिक्षिपत् ||
ततो मारः समुत्थाय काष्ठकैकमुज्वलम् || ६८ ||

प्. ९६) भक्तानां प्रददौ तेषां कल्याणपुरवासिनाम् ||
सुवर्णदण्डास्ते जाता मारभक्तप्रभावतः || ६९ ||
आनीतं बसवेशेन धनं चापि ददौ ततः ||
श्रुत्वैतत्सकलं भक्तमुखेभ्यो बसवेश्वरः || ७० ||
विस्मितस्तस्य माहात्म्यं ननामागत्य सत्वरम् ||
नमंतं बसवेशानं दृष्ट्वा मारोऽब्रवीद्वचः || ७१ ||
गतिस्त्वं सर्वभक्तानां सदाभीष्टप्रदायकः ||
मादृशानां च भक्तानां त्वदायत्ता हि संस्थितिः || ७२ ||
यथा मम धनं दत्तं कृतार्थस्त्वं न चापरः || ७३ ||
एतत् प्रहासवचनं श्रुत्वा शोकसमाकुलः ||
मारं प्रोवाच बसवेऽप्यत्यन्तविनयान्वितः || ७४ ||
दुर्गुणामाकरोऽहं सुगुणां त्वमाकरः ||
यथा चंडालनिकटे वेदवाक्यं न विद्यते || ७५ ||
यथा हसंतिकामध्ये पंकजं वा मनोहरम् ||
तथा मयि महाभाग विनयो हि न तिष्ठति || ७६ ||
संगमेश्वररूपस्त्वं गतिर्मम न चापरः ||
ब्रुवन्तमेवं चरणे पतितं बसवेश्वरम् || ७७ ||
उत्थाप्यालिंग्य मारस्तं मृदुवाक्यैरतोषयत् ||
ततो मारं नमस्कृत्य निर्ययौ बसवेश्वरः || ७८ ||

प्. ९७) वृत्तम् || माराख्याभक्तचरितं जनतातिहृद्यं 
पापेंधनानलशिखोपममम्प्रमेयम् ||
शृण्वंति ये परमयोगिगणाः पठंति ते यांति 
शैवपदमुत्तममत्युदारम् || ७९ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्कंदागस्त्यसंवादे 
मोलिगेमारमाहात्म्यं नाम एकोन्त्रिंशोऽध्यायः ||

प्. ९८) त्रिंशोऽध्यायः
|| कन्नदब्रह्मार्यकथा ||

	अगस्त्यः || पार्वतीहृदयानंदहेतवे कारणात्मने ||
नमस्तुश्यं पुनर्भक्त माहात्म्यं वद षण्मुख || १ ||
स्कंदः || भक्तः कन्नदब्रह्माख्यः शिवभक्तिपरो महान् ||
भक्तार्पितप्राणधनो ह्यत्यद्भुतचरित्रकः || २ ||
सदा शैवव्रताचारो जंगमाराधकाग्रणीः ||
ब्रह्यांतरार्चनासक्तः सत्कीर्तिरतिसाहसः || ३ ||
चोरतंत्रप्रयोगाढ्यश्चोरवेषधरः सदा ||
भक्तगेहान्समुत्सृज्य चक्रे रौर्यमितस्ततः || ४ ||
चौर्येण धनमानीय चक्रे भक्तार्चनं सदा ||
तद्गेहमागता भक्ता बहवो लिंगधारिणः || ५ ||
तदा तस्य गृहे  नाभूदर्चितुं जंगमान्धनम् ||
बहुधा स तु संचिन्त्य दिवेत्यवगणयय च || ६ ||
हुज्जलस्य धनागारे धनमानेतुमुद्यतः ||
आगच्छतश्च तस्यासीद्बसवो दृष्टिगोचरः || ७ ||
त. दृष्ट्वा बसवेशोऽपि दण्डवत्प्रणनाम सः ||
चौर्येण धनमानेतुमुद्युक्तोऽहं समागतः || ८ ||

प्. ९९) बिज्जलस्य धनागारमिदानीं दर्शयस्व मे ||
एवमुक्तोऽथ बसवस्तस्थौ संचिंतयन् क्षणम् || ९ ||
भक्तसंप्रार्थितं वस्तु यत्तन्नास्तीत्यहं वचः ||
न ददामीति संकल्पं कृतः सन् भक्तसंनिधौ || १० ||
इति निश्चित्य बसवो धनागारमदर्शयत् ||
सर्वापेक्ष्यं भूमिजलं स कृत्वा धनमाहरेत् || ११ ||
संभूयाथ जनाः सर्वे कोशागाराधिकारिणः ||
बिज्जलायावदन्वेगात्कन्नदब्रह्मचेष्टितम् || १२ ||
बिज्जलः क्रोधविवशो बसवेशमुवाच तम् ||
बसवेश महाभाग म्तकार्यकरणक्षमः || १३ ||
परद्रव्यापहरणमुखकार्यपराङ्मुखः ||
इति संचिन्त्य स मया दत्तं स्वातंत्र्यमुल्बणम् || १४ ||
त्वयेत्थं क्रियते चेद्धि पापिष्ठस्त्वत्समो न हि ||
प्राणानपि कदाचिन्म हरिष्यसि न संशयः || १५ ||
इत्युक्तवंतं नृपतिं प्रोवाच बसवेश्वरः ||
नाहं ददामि ते द्रव्यं भक्तसंरक्षणक्षमम् || १६ ||
तदीयं तद्धनं चास्य ददामि क्षितिपालक ||
एवमुक्त्वा ययौ तूर्णं बसवेशः कृपानिधिः || १७ ||
पुरस्कृत्य च राजानं क्रोधविव्हलरूपिणम् ||
कोशागारस्थितं द्रव्यं राज्ञो दर्शयितुं ततः || १८ ||
बिलदेशे स्थितां सर्वां मृत्तिकाराशिमुज्ज्वलम् ||

प्. १००) हिरण्मयं ददर्शाग्रे राजा विस्मितमानसः || १९ ||
बसवेश्वरमाहूय राजा वचनमब्रवीत् ||
चोरः को नु महाभागो येन भूः कांचनायिता || २० ||
बसवेशः पुनः प्राह राजानमतिविस्मितम् ||
भक्तः कन्नदब्रह्माख्यः सर्वागण्यसुखोज्वलः || २१ ||
प्रवक्तुं तस्य माहात्म्यं ब्रह्मणाऽपि न शक्यते ||
एतस्य पादांगुलयः कल्पवृक्षादिपंचकम् || २२ ||
कामधेनुपयोधारि तत्कटाक्षनिरीक्षणम् ||
तच्चित्ते शैवसंकल्पे चिंतामणिरवर्तत || २३ ||
स्पर्शवेधिरभूत्तस्य हस्तमध्ये नृपोत्तम ||
या भूस्तत्पादसंलग्ना मुक्तिभूः साऽपि जायते || २४ ||
तेन दत्तः प्रसादोऽपि भक्तानाममृतायते ||
निग्रहानुग्रहावस्य निदानं भोगमोक्षयोः || २५ ||
तत्कटाक्षैकवशगा ह्यणिमाद्यष्टसिद्धयः ||
एतत्सामर्थ्ययुक्तोऽपि व्रतं चक्रे महामतिः || २६ ||
चौर्यार्जितधनेनैव तर्पयामीति सद्गुणान् ||
कुमार्गोऽयं सद्भक्तिरिति वाच्यं न पंडितैः || २७ ||
द्यूतेन पांडवाः सर्वे राज्यभ्रष्टा बभूविरे ||
द्यूतेन मूर्खनैनारुर्भक्तो मोक्षमवाप्तवान् || २८ ||

प्. १०१) मृगयानिरतो रामो हृतभार्यो हि रक्षसा ||
मृगयानिरतः कन्नः कैलासपदमाययौ || २९ ||
परस्त्रीनिरताः सर्वे नरकं यांति भीषणम् ||
परस्त्रीनिरतो नंबी बभूव सुजनाग्रणीः || ३० ||
स्वल्पजंतुं निहत्याशु मांडव्यः शूलभागभूत् ||
चंडीशः पितरं हत्वा मोक्षलक्ष्मीमवाप सः || ३१ ||
मृषावादरतो ब्रह्मा नागमत्पूज्यतां भुवि ||
चिरितोंडो मृषावादी मोक्षलक्ष्मीमवाप हि || ३२ ||
अल्लंध्य वचनं चैतद्राज्यान्ते नरकं व्रजेत् ||
चोडराजो ययौ तूर्णं पुनरावृत्तिवर्जितम् || ३३ ||
अधर्मो धर्मतां याति शिवार्थं त्वेनसा कृतः ||
धर्मोऽप्यधर्मतां याति शिवं त्यक्त्वा जनैः कृतः || ३४ ||
एतेषामपि भक्तानामसौ भक्तो महत्तरः ||
दिवारात्रविभागोऽस्य नास्ति चौर्याय भूपते || ३५ ||
यदा भक्तः समायाति चौर्यकालः स एव हि ||
भक्तोऽयं शिवभक्तानां धनं न स्वीकरोति हि || ३६ ||
प्राकृतानामेव धनं गृहीत्वा याति सत्वरम् ||
धूल्यादिकं च तत्स्पृष्टं याति कांचनतां पराम् || ३७ ||
अतस्तस्यैव संस्पर्शान्मृत्तिका स्वर्णता गता ||

प्. १०२) एवमुक्त्वा समाहूय कोशागाराधिकारिणः || ३८ ||
तत्रत्यं गणयामास राजकीयं धनं तदा ||
यथापूर्वं धनं तत्र प्रातिष्ठद्बिज्जलप्रभोः || ३९ ||
बिज्जलोऽत्यंतसंतुष्टः स्वभृत्यैश्च धनं ययौ गृहम् ||
ततः कन्नदब्रह्माऽपि समागत्य गृहं स्वकम् || ४० ||
भक्तान संतर्पयामास भक्ष्यभोज्यादिवस्तुभिः ||
ये पटह्ंति कथामेतामतिविस्मयकारिणीम् || ४१ ||
ते यांति परमं धाम शिवस्य परमात्मनः ||

		मूषिणीचौडार्यकथा 

	अस्मिन् महीतले रम्यं मुषिणीति पुरं परम् || ४२ ||
चमडोनाम तत्रासीच्छिवभक्तो निरंकुशः ||
सर्वेषां शिवभक्तानां मानसाब्जदिवाकरः || ४३ ||
सफलीकृअतसत्कर्मा दुष्टकर्मविवर्जितः ||
प्राज्ञः संसारसंतापविच्छेदनविचक्षणः || ४४ ||
अज्ञानजनतादूरः सदावीररसोज्वलः ||
प्रवर्षदमृतासाररम्यदृष्टिर्विलासवान् || ४५ ||
शापानुग्रहशक्तश्च प्रथितो भुवनत्रये ||
स्वसिद्धांतसमायुक्तो जनकार्यक्रियोद्यतः || ४६ ||
तपसो वा गोपतिर्वा भक्तो वा मृतिमेति चेत् ||

प्. १०३) तदा संजीवयिष्यामीत्येवं तेन प्रतिश्रुतम् || ४७ ||
गच्छतो मे पुरोभागे नदी कचित्स्थिता यदि ||
तस्याः प्रवाहमध्येऽह. गमिष्यामि न संशयः || ४८ ||
एवं नियमसंयुक्तश्चमडो दृढनिश्चयः ||
अर्चनं शिवभक्तानां कुर्वन्नास महोज्वलः || ४९ ||
स एकदा भक्तमुखान्माहात्म्यं बसवेशितुः ||
श्रुत्वा तद्दर्शनोत्कंठः कल्याणं गंतुमुद्ययौ || ५० ||
भक्तसंघातवृतः श्रीमान् मार्गमध्येऽतिसुंदरम् ||
विषवृक्षं ददर्शैकं फलमालासमाकुलम् || ५१ ||
समीपवर्तिनो भक्ताः प्रोचुस्तं चमडेश्वरम् ||
अस्माकं चमडेशाद्य प्रीतिरेतत्फलाशने || ५२ ||
एतद्भक्तवचः श्रुत्वा स्वासिमुद्यम्य भक्तराट् ||
विषवृक्षान्तिके स्थित्वा प्राह भक्तान् समीपगान् || ५३ ||
एतत्फलानि भुंक्षध्वं यथेच्छं भक्तसत्तमाः ||
इत्युक्तास्ते भक्तवरा भक्षयामासुरादरात् || ५४ || 
सुधासमानि तान्यासन् विषवृक्षफलानि वै ||
ततस्तु बसवेशोऽपि संगमेशोदरे परे || ५५ ||
आगच्छन्तं महात्मानमपश्यच्चमडेश्वरम् ||
अर्घ्यपात्रं समादाय शिघ्रं प्रत्युद्ययौ ततः || ५६ ||
पूजयित्वा स चमषं प्रणनामातिभक्तितः ||

प्. १०४) चमडो बसवेशश्च यथेच्छं तिष्ठतः पुरे || ५७ ||
ततस्तु चमडो भक्तवरैः संप्रार्थितो महान् ||
विवाहर्थं ययौ तूर्णं स्वीयभक्तसमावृतः || ५८ ||
कल्याणनगरे रम्ये शिवभक्तौघमध्यगम् ||
तपराजाभिधशव. वाहितं भक्तपुंगवैः || ५९ ||
विमानमध्यगं दृष्ट्वा प्राहेदं वचनं परम् ||
तव नंदीशवाहस्य न युक्तं नरवाहनम् || ६० ||
आगच्छागच्छ भो भक्त विवाहार्थं मया सह ||
खड्गहस्तोऽथ पादाग्रं गृहीत्वाऽशु चकर्ष तम् || ६१ ||
उत्थाय तपराजोऽपि मंदस्मितमनोहरम् ||
समालिंग्य ततो दोर्भ्यां चमडेशं महाद्युतिम् || ६२ ||
ततः पौरैः स्तूयमानस्तपराजेन संयुतः ||
विवाहार्थं तु चमडो गतवांस्तुष्टुवुर्जनाः || ६३ ||
व्यतीत्य दूरमध्वानं वटवृक्षसमाकुले ||
अतिष्ठत्प्रवने देशे चमडेशो गणैः सह || ६४ ||
तव गोपकुमारौ द्वौ विवादं चक्रतुस्तदा ||
एकस्तत्रान्यमवदन्नापराधः कृतो मया || ६५ ||
अत्र साक्षी च बसव-वटवृक्षो महानयम् ||
एतच्छ्रुत्वा समागत्य चमडो गोपबालकम् || ६६ ||
अपृच्छदित्यय. वृक्षो कथं बसवनामधृत् ||
एतद्वृक्षस्य बसवसंज्ञा जाता कथं वद || ६७ ||
इत्युक्तो गोपपृथुकश्चमडं पुनरब्रवीत् ||

प्. १०५) पितामहेन कथितं तत्पितामहभाषितम् || ६८ ||
अस्माभिर्गोपपृथुकैस्तच्छ्रुतं भक्तसत्तम् ||
नामेदं प्रवदन्त्यस्य वृद्धा ग्रामनिवासिनः || ६९ ||
निमित्तं किंचिदप्यत्र श्रुतं वृद्धमुखान्मया ||
वृषभावतिदृप्तौ द्वौ सप्ताहं चक्रतुः पुरा || ७० ||
युद्धमत्यन्तमतुलं तत्रैको निहतो वृषः ||
अत्र पौराश्च निक्षिप्तं चक्रुर्वृषमहीपतिम् || ७१ ||
समाध्युपरिभागे च निक्षिप्तो वटभूरुहः ||
निर्यासो वटवृक्षस्य रक्तरूपेण तिष्ठति || ७२ ||
फलं तु मांसरूपेण तिष्ठत्यत्र न संशयः ||
एतस्माद्वटवृक्षोऽयं बसवेश्वरनामधृत् || ७३ ||
एतच्छ्रुत्वा च चमषः क्रोधघूर्णितलोचनः ||
वृषभेशस्य मरणं पुराणं वा नवीनकम् || ७४ ||
श्रुत्वा मया न गंतव्यं विवाहार्थमितोऽन्यतः ||
सहैव वृषभेशेन गंतव्यमिति चोक्तवान् || ७५ ||
वटवृक्षान्तिकं गत्वा प्राह गंभीरया गिरा ||
आगच्छागच्छ वृषभ भुवं भित्वा बलादमुम् || ७६ ||
त्वया साकं गमिष्यामि विवाहार्थं वृषाधिप ||
इत्युक्तश्चमडेनाथ वृषभोऽत्यन्तदर्पितः || ७७ ||
वटवृक्ष विनिर्भिद्य निर्ययावतिवेगतः ||
तमागतं च वृषभं किंकिणीजालसंयुतम् || ७८ ||
ककुत्खुरविषाणाढ्यं चमडोऽयमपूजयत् ||
तत्रत्या विस्मिताः सर्वे तुष्टुवुश्चमडेश्वरम् || ७९ ||

प्. १०६) ततो वृषभराजाय ददुःक्षीरघटाज्जनाः ||
वृषभेशं पुरस्कृत्य पयसा पूरितोदरम् || ८० ||
विवाहर्थं ययौ पश्चाच्चमडो भक्तपुंगवः ||
उद्वृत्तवीचिनिकरां गहीरोदकपूरिताम् || ८१ ||
नदीं समुद्रगां कांचिन्मार्गमध्ये ददर्श सः ||
ततः प्राहनदीं भक्तः स्वपुरोभागसंस्थिताम् || ८२ ||
शिवभक्तः पुरा कश्चित्पपौ सप्तार्णवानपि ||
भविभिर्नीयमानां तां नावमुत्सृज्य दासकः || ८३ ||
भवतीं निर्जलां कृत्वा नदीमवततार सः ||
गजेशमसणं पूर्वं शिवध्यानैकतत्परम् || ८४ ||
मध्यस्थितं महाभागे दृष्ट्वाऽन्तं भयसंयुता ||
स्वतनूं द्विविधां कृत्वा सन्मार्गं दत्तवत्यसि || ८५ ||
अतोऽस्माकं महापुण्ये देहि मार्गं च सांप्रतम् ||
एवमुक्त्वा तु चमडः खड्गं तीक्ष्णमकंपयत् || ८६ ||
भीता साऽपि नदी वेगान्मार्गं तस्मै न्यवेदयत् ||
तेन मार्गेण चमडस्तस्याः पारमुपागतः || ८७ ||
वृषेण भक्तसंघैश्च तपराजेन संयुतः || 
उत्सुकः श्वशुरग्रामनिकटे समतिष्ठत || ८८ ||
ततो बंधुजनैः सर्वैः प्रत्युद्यातोऽतिवैभवात् ||
पौरैस्तु प्रेक्ष्यमाणः सन् विवेश श्वशुरालयम् || ८९ ||

प्. १०७) कन्यामुदवहत्साध्वीं रूपयौवनसंयुताम् ||
वध्वा वृषेण भक्तैश्च तपराजेन संयुतः || ९० ||
चमडो विभवाक्रांतः प्राप कल्याणपत्तनम् ||
कल्याणपत्तने काचिद्बालिका दशवार्षिकि || ९१ ||
आगत्य चमडस्यास्य ननाम चरणौ तदा ||
सोऽप्याशीर्वचनं चक्रे चिरंजीवेति भक्तराट् || ९२ ||
ततो बसवगेहेषु प्रातिष्ठद्भक्तसत्तमः ||
परेद्युरेव सा बाला ममारात्यन्तरोगतः || ९३ ||
पिता माता बंधुजनाः संभूय चमडान्तिकम् ||
मृतां बालां गृहीत्वैव समागत्यैवमब्रुवन् || ९४ ||
अस्यास्त्वयाश्हीर्वचनं कृतं पूर्वेद्युरेव हि ||
चिरंजीवेति तद्वाक्यमद्यैवाभून्मृषापरम् || ९५ ||
आक्रोशमानांस्तद्बंधून् दृष्ट्वा शोऽपि दयापरः ||
हस्ते स्वखड्गमादाय शवस्यान्तिकमाययौ || ९६ ||
उत्तिष्ठोत्तिष्ठ बाले त्वमिति प्राहातिधैर्यवान् ||
एवमुक्ते च चमडे सोत्थिताऽभूद्वरानना || ९७ ||
सुप्तोत्थितेव सा बाला सहसाऽऽगत्य सस्मिता || 
ननाम चमडं भक्तांस्तदन्तिकनिवासिनः || ९८ ||
नतावभूतां पितरौ चमडस्य पदद्वयम् ||
ततः संप्रार्थयामासुस्त्रयस्ते चमडेश्वरम् || ९९ ||
लिंगधारणदीक्षां नः कुरुष्वेत्यतिमोदतः ||
चमडश्च तथेत्युक्त्वा चक्रे चिल्लिंगधारणम् || १०० ||

प्. १०८) गतायुस्त्वं परित्याज्य शतायुस्त्वं ददौ मुदा ||
न शक्तिः प्राणदाने तु ब्रह्मादीनां दिवौदसाम् || १०१ ||
अयं तु मृतबालायाः पुनः प्राणं ददौ क्षणात् ||
अयं परशिवः साक्षान्मर्त्यलोके चरत्यहो || १०२ ||
एवं पौरजनाः सर्वे तुष्टुवुश्चमडेश्वरम् ||
ततोऽन्यदर्शकाः सर्वे प्राकृताः कपटात्मकाः || १०३ ||
चमडेश्वरसामर्थ्यमेकदा तु परीक्षितुम् ||
आनीय दारुप्रतिमां सर्वावयवसंयुताम् || १०४ ||
रुद्राक्षमालिकोपेतां भस्मदिग्धतनुज्वलाम् ||
जटाभारसमाक्रांतां कौपीनाच्छादनान्विताम् || १०५ ||
कस्मिंश्चिद्विजने देशे शून्ये चैव शिवालये ||
निवेशमानाः सर्वे च स्वयमूचुरितस्ततः || १०६ ||
दरिद्रोऽयं मृतःअ शैवो नास्ति तत्सन्निधौ धनम् ||
नागच्छंति ततः शैवाः शवं संस्कर्तुमद्य हि || १०७ ||
शिवार्चकांस्ततः सर्वे समाहूय च तापसान् ||
प्रेस्थानं नेतुकामा दारुयंत्रशवाकृत्म् || १०८ ||
वाहयित्वा तु चमडनिलयान्तिकमाययुः ||
स दृष्ट्वा चमडः प्रेतं कृत्रिमं दारुकल्पितम् || १०९ ||
ज्ञात्वेत्थं चिंतयामास स्वचित्ते भक्तसत्तमः ||
एतत्कृतं प्राकृतैस्तैर्मत्परीक्षार्थमेव हि || ११० ||

प्. १०९) इति  निश्चित्य चमडस्तथैवास्त्विति चाब्रवीत् ||
ब्रह्मांडखर्परे भिन्ने पुनः संधातुमीश्वराः || १११ ||
शिवभक्ता महात्मानः कियन्मात्रं ममेदृशम् ||
ततो भक्तान्नमस्कृत्य शिवं संचिन्त्य भक्तितः || ११२ ||
किपात्खंड्गं समुद्धृत्य ययौ तच्छवसंनिधिम् ||
उत्तिष्ठोत्तिष्ठ प्रेताद्य शिवभक्तदयानिधे || ११३ ||
एवं वदन् स्वहस्तेन शवपाणिं ततोऽग्रहीत् ||
चमडेशकरस्पर्शात् प्रतिमा दारुयंत्रिता || ११४ ||
दिव्यदेहसमाक्रांता सप्राणा चाभवत्ततः ||
विस्मितेष्वपि सर्वेषु पश्यत्स्वत्यन्तमादरात् || ११५ ||
आगत्य चमडेशस्य ननाम चरणौ च सः ||
तुष्टाव चमडेशानं वैदिकस्तुतिभिस्ततः || ११६ ||
नान्यं जाने च मज्जन्म त्वत्कृपाविहितं परम् ||
तेनैव मुच्यमानस्तु चमडो भक्तपुंगवः || ११७ ||
लिंगधारणदीक्षां च चक्रे तस्य महामतिः ||
ततस्तु चमडः क्रुद्धो वंचकान् प्रतिवादिनः || ११८ ||
खड्गमुद्धृत्य सहसा ययौ हंतुं स्वयं क्षणात् ||
ततस्तेऽपि भयभ्रांता निपेतुस्तस्य पादयोः || ११९ ||
तुष्टुवुर्विविधैः स्तोत्रैर्लौकिकैर्वैदिकैरपि ||
अस्माकं तु गतिस्त्वं हि गतिरन्या न विद्यते || १२० ||

प्. ११०) एवमुक्तस्तु चमडो ह्यनुगृह्य नताञ्जनान् ||
कृपया तान् ररक्षाय कृतवन् लिंगधारणम् || १२१ ||
वृत्तम् || एतत्कथामृतरसं च पिबंति कर्णैः 
सर्वातिशायिमहिमोज्वलमप्रमेयम् ||
ये चामडं निहतकल्मषसंचयास्ते गच्छन्ति शैवपदमच्युतमुख्यवेद्यम् 
|| १२२ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्कंदागस्त्यसंवादे 
मुषिणीचमडेशमाहात्म्यं नाम त्रिंशोऽध्यायः ||

प्. १११) एकत्रिंशोऽध्यायः 
|| सुरीयचमडार्यकथा || 

	अगस्त्यः || भूयोऽपि भक्तमाहात्म्यं सर्वपातकनाशनम् ||
सर्वसंपत्करं पुण्यं वद मेऽद्य षडानन || १ ||
स्कंदः || वरकीर्तिसुसंपन्नः कारणानां च कारणम् ||
लिंगतत्वस्वरूपज्ञो लिंगयोगसमन्वितः || २ ||
वीरव्रतप्रतापाढ्यो गूढलिंगैक्यमानसः ||
शुद्धान्तरंगविज्ञानी भुवनत्रयपूजितः || ३ ||
गतकर्मेन्द्रियः श्रीमान् ज्ञानेंद्रियविवर्जितः ||
सदयात्मा च तेजस्वी संहारभयवर्जितः || ४ ||
शीलसंपत्तिमान्वीर इत्यष्टाविधभक्तिमान् ||
विकारैः कायकैः शून्यो भक्तलिंगप्रसादभुक् || ५ ||
खंडिताशेषपाषंडसिद्धान्तनिचयः परः ||
सुरीयचमडो नामा ह्यासीद्भक्तवराग्रणीः || ६ ||
स्थित्वा कल्याणनगरे प्रशस्तैः सर्ववस्तुभिः ||
तर्पयामास भक्तौघांश्च्छतशोऽथ सहस्रशः || ७ ||
भुक्तेषु शिवभक्तेषु चक्रे लिंगार्चनं स्वयम् ||

प्. ११२) आनंदबाष्पसंसेकानंतरं चाभिषेचनम् || ८ ||
विचित्रपुष्पपूजायाः पूर्वं चित्ताब्जपूजनम् ||
धूपदानात्पुरा भक्तिवासनादानमुत्तमम् || ९ ||
पूर्वं नीराजनाच्चैव चात्मज्योतिः समर्पणम् ||
पदार्थार्पणतः पूर्वं स्वप्राणानां समर्पणम् ||
चकार भक्तवर्योऽयमंगचेष्टाविवर्जितः || १० ||
मग्नः सुखांबुधौ शैवे संस्तुवन् विविधैः स्तवैः ||
व्यापारानांतरान्बाह्यान् कृत्वा लिंगविलीनकान् || ११ ||
प्राणलिंगार्चनं चक्रे चेष्टपूजापुरः सरम् ||
एवं लिंगार्चनं कृत्वा प्रसादावसरे सति || १२ ||
तद्धस्तदत्तकवलान् बुभुजे पार्वतीपतिः ||
स्वयं तु बुभुजे पश्चात्तच्छेषं नियमान्वितः ||
एतं दृष्ट्वा महात्मानं भक्ताः प्रोचुः कथान्तरम् || १३ ||
वृत्तम् || षष्ठ्युत्तरत्रिशतखारिमितैर्मनोज्ञैः सत्तंदुलैः 
पचितमन्नमशेषहृद्यम् ||
रुच्यं तदर्धमितरम्यमरीचचूर्णयुक्पाकमिश्रितमदात्करिकालचोडः || १४ 
||
तदीश्वरस्तु बुहुजं श्रुतमेतत्पुरा जनैः ||
तदा भक्तवरश्चन्नो ददौ कौबेरमुत्तमम् || १५ ||
तद्भुक्तं परमेशेनेत्येतद्भक्तमुखाच्छ्रुतम् ||
द्राक्षावाट्यां वीरचोडः स्विच्छिष्टं कृसरान्नकम् || १६ ||
ददौ शिवेन भुक्तं तदिति भक्तमुखाच्छ्रुतम् ||

प्. ११३) चमडेश्वरदत्तान्न्भोजनं परमेशितुः || १७ ||
दृष्टमन्तो वयं सर्व इति तं तुष्टवुर्गणाः ||
सुरीयचमडाख्यानं ये शृण्वंति समाहिताः || १८ ||
तेषामनेकश्रेयांसि सिद्ध्यन्त्यत्र न संशयः ||

		आंध्रब्रह्मार्यकथा

	शिवभक्तार्चनासक्तः शिवभक्तो जितेंद्रियः || १९ ||
परसिद्धान्तक**वांतचंडमार्तंडमंडलः ||
कुतंत्रशुष्ककांतारदाहदावानलः परः || २० ||
मलत्रयापहारी च सर्वजीवदयापरः ||
भक्तिसौभाग्यकलितः पुण्यपापविवर्जितः || २१ ||
अत्यन्तानंदकलितः प्रसादपरिसेवने ||
सावधानशिवाचारसंरक्षाव्यग्रमानसः || २२ ||
सर्वलोकहितार्थी च शिवध्यानपरायणः ||
कलिपापप्रशमनो दानशीलः प्रतापवान् || २३ ||
आंध्रबोम्म इति ख्यातः शिवतत्वरहस्यवित् ||
श्रीअम्त्कल्याणनगरे स्थितो भक्तानथार्चयन् || २४ ||
तदानीं शीगिरौ रम्ये नानामुनिगणान्विते ||
शिवानंद इति ख्यातः शिवभक्तो जितेंद्रियः || २५ ||
शिवयोगाभिनिरतः शिवध्यानपरायणः ||

प्. ११४) कस्मिंचित्सरसस्तीरे तापसाकृतिविग्रहः || २६ ||
उवास परयोगी ध्याननिर्धूतकल्मषः ||
विस्रस्तकेशनिकरैरावृतांगोऽतिदुःसहः || २७ ||
नखमूलसमाक्रांतविपुलामंडलो महान् ||
स्वपाणिनखकांत्याख्यवल्लीभिः परिवारितः || २८ ||
अत्यंतनिश्चलांगः सन् महापर्वत**त् स्वयम् ||
आयताचारभक्तिः सन् कंदमूलफलाशनः || २९ ||
तच्छिष्य संन्नीधौ तस्य संतुष्टो नियमान्वितः ||
तत्र तिष्ठन्महाभागो गुरुशुश्रूषणेरतः || ३० ||
गंधर्वाः सह भार्याभिर्विहारार्थं समाययुः ||
तं दृष्ट्वा विकृताकारं निश्चलांगं समाधिन || ३१ ||
गंधर्वाः सह पत्नीभिः परिहासं तु चक्रिरे ||
एवं हासरतान् दृष्ट्वा सपत्नीकान् दिवौकसः || ३२ ||
शिष्यः  शशाप सक्रोधो वेपमानाधरस्ततः ||
कल्याणनगरप्रांते मृगा यूयं भविष्यथ || ३३ ||
भयभ्रांताश्च गंधर्वा मुनिशिष्यमथोचिरे ||
रक्ष रक्षाद्य नः सर्वान् सापराधांस्तपोधन || ३४ ||
इति तैः प्रार्थितः शिष्यः शापान्तमवदत्ततः ||

प्. ११५) आंध्रदेशोद्भवः कश्चिज्जोम्मनामेशभक्तिमान् || ३५ ||
युष्मान्मृगाकृतिधरान् यदैव निहनिष्यति ||
तदैव शापमोक्षः स्यान्मुक्ति*पि भविष्यति || ३६ ||
कल्याणनगरप्रांते गंधर्वा मृगरूपिणः ||
इतस्ततः स्वचरन्तो बहुकालं तु तस्थिरे || ३७ ||
बोम्मस्यागमनं स्वेष्टं चिंतयंतः स्वचेतसि ||
कदाचिद्बोम्मभक्तोऽपि बिल्वानयनकांक्षया || ३८ ||
स्वयं ययावरण्यं तद्गंधर्वमृगसेवितम् ||
तत्र स्थिता मृगाः सर्वे परिवार्योपतस्थिरे || ३९ ||
तेषु प्राह मृगः कश्चिन्मनुष्यवचनेन हि ||
ब्रह्मेश्वर महाभाग गंधर्वाश्च वयं परे || ४० ||
शप्ताश्च मुनिना पूर्वं श्रिनगे मुनिसेविते ||
शापावसानं तेनैव दत्तं मत्प्रार्थितेन च || ४१ ||
यदा यूयं विनिहता बोम्मेशेन महात्मना ||
शापमोक्षो हि भवता. मुक्तिश्चापि भविष्यति || ४२ ||
अस्मान् जहि त्वमद्याशु कृपामुत्सृज्य केवलम् ||
लोकोऽस्माकं तु गंधर्वः पुराऽभून्मुनिसत्तम || ४३ ||
हतास्त्वया गमिष्यामो मुक्तिमत्यन्तदुर्लभाम् ||
मृगैः संप्रार्थितो जोम्मो विपिने विजने परे || ४४ ||
ज्ञानदृष्ट्या निरिक्ष्यैतत्सत्यमित्यगृहीत्ततः ||
जोम्मस्तु स्वहृहं गत्वा बिल्वपत्रं प्रगृह्य सः || ४५ ||

प्. ११६) ततः कतिपयैर्भक्तैर्मृगयाकर्मकोविदैः ||
शरकोदण्डपाणि सन्नाययौ तद्वनं पुनः || ४६ ||
जघानाशु मृगान्सर्वांस्तीक्ष्णबाणनिपातनैः ||
हतास्ते तु मृगाः सर्वे पुनर्गंधर्वतां गताः || ४७ ||
बोम्मपादौ नमस्कृत्य तदनुज्ञामवाप्य च ||
कांचनानि विमानानि समरुह्य महांति च || ४८ ||
जग्मुः कैलासनगरं चिदानंदघनं परम् ||
ततस्ते बोम्मसचिवं दृष्ट्वैतत् परमाद्भुतम् || ४९ ||
एतन्मृगाणां माहात्म्यं वेत्त्ययं परमार्थतः ||
अन्योन्यमेवं भाषन्तो बोम्मेशं तुष्टुवुः स्तवैः || ५० ||
दृष्ट्वा तदद्भुतं पौराः शशंसुर्बिज्जलाय वै ||
बिज्जलो विस्मयाक्रांतो बसवेशं तु पृष्टवान् || ५१ ||
कश्चिद्बोम्माभिधो भक्ता मृगान्हत्वा पुरांतिके ||
कैलासं प्रापयामास श्रुतमेतज्जनोक्तिभिः || ५२ ||
एतत्सत्यमसत्यं वा वद मे बसवेश्वर ||
इत्युक्तो बसवेशोऽपि प्रोवाच नृपसत्तमम् || ५३ ||
आचार्यचरणध्यानभिंडिवालेन येन हि ||
संसारसिंहो निहतः कामक्रोधादिदंतधृत् || ५४ ||
भक्तसंदर्शनाभिख्यमुद्गरेण बलीयसा ||
येन संसारहरिणो निहतः श्रममंतरा || ५५ ||
गुर्वाज्ञाख्यकृपाणेन पूर्वाश्रमतरक्षुराट् ||

प्. ११७) कामाख्यदंतैः सुदृढैर्युक्तो येन हतोऽभवत् || ५६ ||
सुज्ञानकुंतमुद्यम्य येनाज्ञानकिटिर्हतः ||
मायाप्रपंचमहिषं भक्तिसत्तोमरेण यः || ५७ ||
जघान मुनिशार्दूलो बोम्माख्यो भक्तसत्तमः ||
शिवमाहात्म्यार्धचंद्रबाणेनातितरस्विना || ५८ ||
येन बोम्मेन निहताः परवादिमृगोत्कराः ||
तस्य बोम्मस्य महतो मृगान् हत्वाऽटवीतले || ५९ ||
प्रापणं शिवलोकस्य किमाश्चर्यं नृपोत्तम ||
किमत्र  बहुनोक्तेन तत्पादनिहताः पथि || ६० ||
पिपीलिकादयो यांति कैलासपदकुज्वलम् ||
इत्युक्तो बसवेशेन बिज्जलो विस्मयं गतः || ६१ ||
सर्वसंपत्करं पुण्यं सर्वपापप्रणाशनम् ||
बोम्मेश्वरस्य माहात्म्यं ये शृण्वंति समाहिताः || ६२ ||
शिवभक्तिसमाक्रांतास्ते यांति परमां गतिम् ||
इत्यवोचद्गुहो प्रीत्या कुंभजाय ततः परम् || ६३ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्कंदागस्त्यसंवादे 
सुरीयचमडार्याचरितं नामैकत्रिंशोऽध्यायः ||

प्. ११८) द्वात्रिंशोऽध्यायः 
|| एकांतरामार्यकथा ||

	अगस्त्यः || देवसेनाननांभोजसहस्रकिरणानघ ||
भक्तानामेव माहाअत्म्यं पुनर्ब्रूहि षदानन || १ || 
स्कंदः || एकांतरामनामाऽभूच्छिवभक्ताग्रणीर्महान् ||
शान्तो दान्तो रुद्रमूर्तिविदृष्टिपराङ्मुखः || २ ||
खंडिताशेषचार्वाकसिद्धान्त्ः शास्त्रकोविदः ||
शैवदिद्धान्ततत्वज्ञः समलोष्टाश्मकांचनः || ३ ||
द्वितीयवीरभद्रश्च कीर्तिमांश्च प्रतापवान् ||
लिंगत्रितयविज्ञानी लिंगषट्केंद्रियाक्रियः || ४ ||
लिंगाभिमानकलितः षट्स्थलज्ञानपंडितः ||
स्वपादाश्रितशिष्यौघपवित्रकरणक्षमः || ५ ||
नित्यं शिवार्चनां कृत्वा कैलासं प्रमथोज्वलम् ||
गत्वा प्रणम्य देवेशं वीरभद्रमुखान् गणान् || ६ ||
संस्तुत्य तद्गुणान् सर्वानानंदाब्धौ ममज्ज सः ||

प्. ११९) पुनर्भूलोकमागत्य च चारवसुधातले || ७ ||
कदाचिद्वसवेशस्य भक्तिसंदर्शनेच्छया ||
प्रच्छन्नवेषधारी सन् कल्याणनगरं गतः || ८ ||
बसवेशं समालोक्य चरन्नास् च तत्पुरे ||
जैनः कदाचिदागत्य सोपानच्छिवमंदिरम् || ९ ||
प्रविवेश स तं दृष्ट्वा प्राह क्रोधसमन्वितः ||
रे रे चार्वाक दुर्बुद्धे त्वयेदं पातकं कृतम् || १० ||
प्रायश्चित्तं न तस्यास्ति शिवप्रणतिमंतरा ||
रौरवादींश्च नरकान् प्रविश्यति न संशयः || ११ ||
इतत्तिष्ठतु मद्वाक्यं शृणु चार्वाक दुर्मते ||
कुठारेणातितीव्रेण त्वां छिनद्म्यहमादरात् || १२ ||
एकांतरामेणोक्तः सन् चार्वाकः प्रत्यभाषत ||
शिवालयानां सर्वेषां रक्षकस्त्वं किमुच्यताम् || १३ ||
जिनातिरिक्ताः किं देवास्तिष्ठंत्यस्मिन् महीतले ||
तवायमीश्वरः स्याच्चेच्छित्वा स्वीयं शिरोऽधुना || १४ ||
पुनर्घटय तद्दृष्ट्वा निश्चिनोमि शिवं ततः ||
एकांतरामस्तेनैवमुक्तः संस्तमभाषत || १५ ||
अहो चार्वाकदुर्बुद्धे शिवस्यैव महात्मता ||
तद्भकतैश्च कृतान्यद्य प्रत्यक्ष्याणि वदामि ते || १६ ||
इति तस्मै कथां दिव्यां वक्तुं समुपचक्रमे ||

प्. १२०) चार्वाकाद्य  शृणुष्वेवं वचनं मम दुर्मते || १७ ||
श्रीचंबूरे महाकालः पूर्वं भक्तिमतां वरः ||
पश्यत्स्वेव हि सर्वेषु स्वीयं छित्वा शिरः परम् || १८ ||
निवेद्य देवदेवाय ततो लेभे पुनः शिरः ||
तत्पुरे  तत्समाकर्ण्य भक्तो गोविंदभट्टकः || १९ ||
दत्तं चेच्छिवनिर्माल्यं न धार्यं तच्छिरः पुनः ||
किंतु मच्छिर एवेदं पूजनीयमुमापतेः || २० ||
इति निश्चित्य मनसा शिरश्च्छित्वा ह्यपूजयत् ||
पुनरन्यशिरो लेभे त्रिदिनात्कृपया विभोः || २१ ||
एतच्छ्रुत्वा वंकनामा शिवभक्तोऽतिसाहसः ||
दिनत्रयादयं  लेभे नैतद्धि मम रोचते || २२ ||
इत्युक्त्वा खड्गमादाय चिच्छेद स्वशिरः परम् ||
छिन्ने शिरसि संजातं पूर्ववन्मस्तकांतरम् || २३ ||
शिरांस्येव तु छिन्नानि संख्यातीतानि तत्क्षणे ||
ततस्तद्भक्तिसंतुष्टश्चंद्रर्धकृतशेखरः || २४ ||
प्राह गंभीरया वाचा वंकाख्यं भक्तपुंगवम् ||
विनिर्जितोऽहं त्वद्भक्त्या सर्वलोकाधिकोऽप्यहम् || २५ ||
एवमुक्त्वा महेशानः पाणिनाऽऽगृह्य वंककम् ||
शिरांसि तानि संगृह्य सर्वाण्यपि महेश्वरः || २६ ||
स्वलिंगगर्भे धृतवान् पश्यत्स्वपि नजेष्वहो ||

प्. १२१) एवंविधा महादेवभक्ताः संति महीतले || २७ ||
सर्वे जैना जिताः शैवैरिति किं न श्रुतं त्व्या ||
तिर्ववातिपुरे पूर्वं तिरुनामकरः परः || २८ ||
वौद्धशास्त्रार्थतत्वज्ञ उवासात्यन्तदर्पितः ||
स एकशूलरोगापीडितोऽत्यन्तदुःसहात् || २९ ||
तस्य स्वसा स्मागत्य भ्रातरं प्राह सुंदरी ||
अस्मत्कुलोचितैर्मंत्रैः शूलरोगो न हन्यते || ३० ||
वांछा तवास्ति चेदद्य जीवितुं भ्रातृसत्तम ||
शैवीं पंचाक्षरीं दिव्यां शिवभक्ताद्गृहाण ताम् || ३१ ||
इति संबोधितः सोऽपि स्वस्रा जैनकुलागर्णीः ||
रोगशांतो भविष्यामि भक्तोऽहमिति चाब्रवीत् || ३२ ||
सत्कृत्य सोऽपि सद्भक्तान्नमस्कृत्य पुरांतकम् ||
पंचाक्षरीजपासक्तो लिलेप भसितं ततः || ३३ ||
शशाम शूलरोगोऽपि दुःखहेतुर्महत्तरः ||
ततः सोऽपि समुत्थाय ययौ भक्तांतिकं मुदा || ३४ ||
ततः श्रीपतिनामाख्यं प्रपेदे गुरुसत्तमम् ||
अनुगृहिष्यन्नार्चार्यः प्रणतं जैनपुंगवम् || ३५ ||
कृपाकटाक्षशस्त्रेण तत्कर्माणि विनाश्य सः ||
भूतिपट्टं ततः कृत्वा शिवकुंभाभुभिः परः || ३६ ||
संस्नाप्य लिंगसंस्कारान् चक्रे शस्त्रोक्तमार्गतः ||

प्. १२२) स्वहस्तसंगमेनैव तद्देहं पांचभौतिकम् || ३७ ||
विनाश्य योजनं चक्रे शिवलिंगांगयोस्ततः ||
तत्प्रसादात्प्राणवायून् विनाश्य स्वप्रभावतः || ३८ ||
शिवप्राणसमायुक्तं चकार कृपया परम् ||
सिद्धमंत्रप्रभावेन शिष्यमंगसमन्वितम् || ३९ ||
कृत्वा शुद्धात्मनि परे ज्योतिः शैवमनामयम् ||
संधाय मुक्तिहेतूंश्च शैवाचारानुपादिशत् || ४० ||
कृपाप्रसादमाहात्म्यात् सर्वपापविनाशकात् ||
भक्तिस्वरूपविज्ञानसंपन्नमकरोत्ततः || ४१ ||
एकविंशतिदीक्षाभिस्तिरुनामकरं परम् ||
शुद्धात्मानं ततः कृत्वा प्राहेत्थं गुरुसत्तमः || ४२ ||
दत्वा शिष्याय संतुष्टः पुनः प्रोवाच तत्वतः ||
शिवभक्तान्नमस्कुर्वन् कुर्वन् भक्त्या शिवोत्सवान् || ४३ ||
शिवभक्तार्चनं कुर्वन् शिष्य तिष्ठस्व नित्यशः ||
एवमाज्ञापितः सोऽपि तथैवासौ व्यतिष्ठत || ४४ ||
बौद्धास्तद्बांधवाः सर्वे तं विलोक्यासहिष्णवः ||
मत्तेभं प्रेषयामासुर्निहंतुं भक्तसत्तमम् || ४५ ||
सोऽप्यागत्यातिवगेन प्रणिपत्य विनिर्ययौ ||
तस्मै विषं च प्रददुर्भक्तं जीर्णमभूद्विषम् || ४६ ||
अगनु निपेतयामासुः शशामाग्निश्च भीतवत् ||
चिक्षिपुर्जलमध्ये तु नावधीत्तं तु तज्जलम् || ४७ ||

प्. १२३) तदाऽऽगताश्च ते सर्वे भयसंकुलमानसाः ||
शिवभक्तो महाभागो ह्यस्मानेव हनिष्यति || ४८ ||
एवं विचार्य मनसा जग्मुस्तं शरणं ततः ||
ततो भक्तवरः सर्वाननुगृह्य दयार्द्रधीः || ४९ ||
परिहृत्य च पूर्वाणि जैनानां लांछनानि च ||
विनाश्य प्रतिमाः सर्वा जैनपूजाः सहस्रशः || ५० ||
लिंगधारणसंपन्नांस्तत्र वृद्धांस्तथाऽकरोत् ||
नराधम शृणु ततस्ते मतानां च खंडनम् || ५१ ||
तिर्वालूरुपुरे कश्चिदिरुवत्तांडिरिति श्रुतः ||
शिवभक्तो हि जत्यन्धः शिवपूजारतः सदा || ५२ ||
परमेशाभिषेकार्थं शिवालयसमीपतः ||
दृढकुद्दालहस्तः सन् वेत्रपात्रधरस्तदा || ५३ ||
कर्तुं सरोवरं रम्यं स्वयमेव समुद्ययौ ||
मार्गस्य प्रत्यभिज्ञार्थं मृत्तिकानयने स्वयम् || ५४ ||
शंकून् संस्थापयामास निपुणान्नास भक्तराट् ||
ततस्तदाऽऽगताः सर्वे शंकूनूद्धृत्य चिक्षिपुः || ५५ ||
शिवस्तस्य तदा तूर्णं लोचने प्रददौ ततः || 
ततो जैन्जनान् सर्वान् निजघान बलोद्धतः || ५६ ||

प्. १२४) पिल्लनयनारुकथा

	वाराणस्यां वथैवान्यो देवलो ब्रह्मवंशजः ||
तस्यासीत्तनयः कश्चित्पिल्लो नम महायशाः || ५७ ||
तमेकदा तस्य पिता गृहीत्वा मणिकर्णिकाम् ||
स्नातुं गत्वा सुतं तत्र निवेश्य स्नानमाचरत् || ५८ ||
तदंतरे पार्वतीशावारुह्य वृषभेश्वरम् ||
नभौगतौ च तं बालं दृष्टवन्तौ यदृच्छया || ५९ ||
पार्वती सहसाऽऽ.गत्य दीक्षां कृत्वा तु शांभवीम् ||
तस्य स्तन्यं ददौ शीघ्रं हर्षफुल्ललोचना || ६० ||
हेमपात्रे पयोदुग्धं स्वीयं तस्मै न्यवेदयत् ||
पुनर्ययौ च गिरिजा ततः प्राणेश्वरांतिकम् || ६१ ||
स्नात्वा पिता समाग्त्य बालमादित्यसन्निभम् ||
दृष्ट्वा प्रोवाच वचनं विस्मयाकुलमानसः || ६२ ||
कया दत्तमिदं स्तन्यं हेमपात्रं मनोरमम् ||
इत्युक्त्वा ताडयामास सोऽर्भकं तं हरद्बिजः || ६३ ||
भीत्या प्रोवाच पितरं दुःखव्याकुलमानसः ||
नभोमार्गेण गच्छन्तौ पार्वतीपरमेश्वरौ || ६४ ||
मां दृष्ट्वा शिवमुत्सृज्य गिरिजा स्वयमाययौ ||
चंद्रं हित्वा चंद्रिकेव मणिं हित्वेव तत्प्रभा || ६५ ||

प्. १२५) स्वाधारं पावकं त्यक्त्वा दाहशक्तिरिविज्वला ||
कितीटभागविलसन्मणिरंजितदिक्तटा || ६६ || 
विचित्रपुष्पसंछन्नकुचकुड्मलशोभिता ||
अष्टमीचंद्रविलस्द्भालभागोपशोभिता || ६७ ||
इंदीवरदलस्पर्धिनयनद्वयराजिता ||
गंगावर्तैकसंस्पर्धिनाभिदेशविराजिता || ६८ ||
आगत्य गिरिजा स्तन्यं दत्वा देवी सपात्रकम् ||
हित्वा मां निर्ययौ सांबं गौरी गिरिवरात्मजा || ६९ ||
तत. स विस्मितो विप्रः प्रणिपत्य शिवावुभौ ||
बालमादाय सहसा ययौ स्वभवनान्तिकम् || ७० ||
पार्वतीस्तन्यपानेन प्राप्तविधोऽर्भकस्तदा ||
गौरीनिकेतनं गत्वा तुष्टाव विविधौः स्तवैः || ७१ ||
ततस्तुष्टाऽम्बिका तस्मै स्वर्णतालयद्वयं ददौ ||
तंबुरं नारदं चापि प्रापयन्निव सोऽर्भकः || ७२ ||
जगौ सप्तस्वरैः सम्यक् स्तोत्राणि शिवयोर्मुदे ||
ततस्तद्गानसंतुष्टः पार्वतीरमण प्रभुः || ७३ ||
मुक्ताफलसमाकीर्णकायमानोपशोभिताम् ||
सुवर्णदण्डविलसच्छिबिकां च मनोहराम् || ७४ ||
तथाऽक्षयनिधिं श्वेतछत्रमत्यन्तसुंदरम् ||

प्. १२६) अष्टमूर्तिर्ददौतस्मै बालायामिततेजसे || ७५ ||
शिबिकां तां समारुह्य कहलाध्वनिपूर्वकम् ||
आगतः परसिद्धांतधूमकेतुर्महोज्वलः || ७६ ||
संस्तुतो मागधैरेवं चोडभूपान्तिकं गतः ||
शिष्यं कृत्वा चोडभूपं शिवदीक्षासमन्वितम् || ७७ ||
पिल्लभक्तस्तु जैनानां सहस्रद्वयमंजसा ||
शिवभक्तियुतं कृत्वा चान्यजैनानथावधीत् || ७८ ||
ततो गच्छन् महात्माऽयं पुरं तिरुमरक्कडम् ||
ब्रह्मेश्वरालयं श्रुत्वा कवाटैः पिहितः त्विति || ७९ ||
समागत्यातिवेगेन कवाटान् विबिभेद सः ||
तिरुवालं ततो गत्वा पुरं तु त्रिदिवोपमम् || ८० ||
सर्पदष्टमृतं शूद्रं जीवयामास तत्क्षणात् ||
मिनाक्षीं द्रष्टुकामः सन् मधुरापुरमाययौ || ८१ ||
ततस्तु सौगताः सर्वे राजानमिदमूचिरे ||
अम्नायबाह्यसिद्धान्तधूमकेतु रिति श्रुतः || ८२ ||
बालोऽयमागतः कश्चिन्निष्क्रामय पुरादमुम् ||
इत्युक्तः स तु भूपालः सौगतान् पुनरब्रवीत् || ८३ ||
अयं तु चोडभूपस्य च्याचार्य इति संश्रुतः ||
तन्निराकरणं कर्तुं वृथैवाद्य न युज्यते || ८४ ||
यूयं संभूय सर्वेऽपि विवदध्वं मदन्तिके ||
अहं निष्कासयाम्येनं विवादे च पराजितम् || ८५ ||

प्. १२७) अष्टादशसहस्राणि चार्वाकाः संगतास्ततः ||
विवादनिर्जितास्तेन निस्तेजस्का बभूविरे || ८६ ||
ततोऽर्धरात्रौ ते जैना ज्ञात्वा सुप्तं गृहोदरे ||
अग्निं निवेशयामासुर्द्ग्धुं तं ब्रह्मचारिणम् || ८७ ||
कृशानुश्च ततो भीतः संस्थितः पिल्लसन्निधौ ||
निजगाद कृशानुं स दग्धुं मामागतोऽधुना || ८८ ||
त्वज्जिव्हा वीरभद्रेण पुरा भिन्ना बलीयसा ||
इदानीं नासिकां स्वस्य बलादेव भिनद्म्यहम् || ८९ ||
नोचेत्सर्वान् जैनपरान् संत्यज्य पृथिवीपतिम् ||
उष्णज्वरेण संतप्तं कुरुष्वाग्ने मदाज्ञया || ९० ||
भवंतं रक्षयिष्यामि सत्यमेतन्मयोदितम् ||
नृपांगं प्रविबेशासौ ज्वररूपेण पावकः || ९१ ||
तन्मडलेशमहिषी मांगायक्करसी सती | 
पिल्लान्तिकमनुप्राप्य प्रणम्येदमुवाच सा || ९२ ||
राजोष्णज्वरसंतप्तो रक्षस्वाद्य दयनिधे ||
तयैवं प्रार्थितः पिल्लस्त्वाययौ नृपसन्निधिम् || ९३ ||
मयाऽपह्नियते घोरः सव्यभागस्थितज्वरः ||
वामभागस्थितः सर्वैर्वार्यतां सौगतैर्ज्वरः || ९४ ||
इक्त्युक्त्वा तत्सव्यभागे भस्म चिक्षेप मंत्रितम् ||
ज्वरस्तु नाशमगमत्सव्यपार्श्वस्थितः परः || ९५ ||
जवरोऽभिम्ऽम्त्रितो जैनैर्ववृधे वामपार्श्वतः ||

प्. १२८) ततो राजा बहुविधैः स्तवैस्तुष्टाव योगिनम् || ९६ ||
रुद्रमूर्ते नमस्तेऽस्तु नमस्ते करुणात्मने ||
सद्भिरीड्य नमस्तेऽस्तु पिल्ल विद्वन्नमोऽस्तु ते || ९७ ||
ज्वरं मद्वामभागस्थं सम्यङ् मर्दय मत्पितः ||
एवं संप्राथितो भस्म वामभागे लिलेप सः || ९८ ||
भस्मधारणमाहात्म्याद्वामांगस्थं विनिर्गतम् ||
ततः सुंदरपांड्याख्यं राजानं सहसाऽगमत् || ९९ ||
तच्छरीरस्थिता रोगाः सर्वे नाशमुपागमन् ||
नमश्चक्रतुरत्यन्तप्रीत्या तौ दम्पती तदा || १०० ||
अभीष्टवस्तुभिः सर्वैः पूजयामासतुर्मुनिम् ||
ततः पिल्लस्तु चार्वाकान् प्राह गंभीरया गिरा || १०१ ||
प्रामाण्यं वेदशास्त्राणां भवद्भिर्नोररीकृतम् ||
प्रत्यक्षमात्रप्रामाण्यवादिनो हि महीतले || १०२ ||
अतस्त्वदिष्टं प्रत्यक्षं विमृशध्वं तथागताः ||
इत्युक्तास्ते तु पिल्लेन संविचार्य परस्परम् || १०३ ||
पिल्लं निजगदुः सर्वे शिवभक्तं जितेंद्रियम् ||
भवतामिष्टमंत्रं च तथा मन्मंत्रमुत्तमम् || १०४ ||
हुताशने निक्षिपामो लेखयित्वा च पत्रयोः ||
यत्पत्रिका न दग्धा स्याज्जयस्तेषां भवेद्ध्रुवम् || १०५ ||

प्. १२९) श्रुत्वैतद्वचनं पिल्लो मनसीत्थं व्यचिन्तयत् ||
तुलापात्रे सुवर्णं च श्वास्थि निक्षिप्यते यदि || १०६ ||
का हानिः स्यात्सुवर्णस्य सर्वोत्कृष्टस्य भूतले ||
तथा चंदनखंडस्य काष्ठैर्बर्बुरसंज्ञकैः || १०७ ||
अवस्थित्या चैकदेशे हीनं स्यान्नहि चंदनम् ||
जैनलेखैकसंस्पर्शाच्छिवमंत्रस्य का क्षतिः || १०८ ||
एवं विचार्य पिल्लोऽयं मौनमंगीचकार सः ||
उभाभ्यां लिखितां लेखां राजा चिक्षेप पावके || १०९ ||
जैनलेखा विदग्धाऽभूदग्निप्रक्षेपमात्रतः ||
सरःस्था पद्मिनीवेयं लेखा शैवी रराज सा || ११० ||
निर्जिताश्चापि ते जैना मानांतरमकामयन् ||
प्रवाहमध्ये कावेर्यां निक्षिपामस्तु पत्रिके || १११ ||
या पत्रिका जलस्यास्य प्रतिकूलं हि गच्छति ||
जयस्तस्येति निश्चित्य प्रमाणं तत्र चक्रिरे  || ११२ ||
तेनापि च प्रमाणेन निर्जितः सौगतास्ततः ||
पुनः प्रमाणकरणव्यग्रानुद्वीक्ष्य सौगतान् || ११३ ||
पिल्लः प्रोवाच राजानं तत्वनिर्णयतत्परम् ||
पुनः प्रमाणकरणे चार्वाकाश्च यतंति हि || ११४ ||
ये निर्जिताश्च तत्रापि तान् शूलेश्वद्य निक्षिप ||
एवमुक्तास्तु ये बौद्धास्ते च शीघ्रं प्रदुद्रुवुः || ११५ ||

प्. १३०) पिल्लोऽपि तस्य भक्तस्य चक्रे लिंगस्य धारणम् ||
अष्टादशसहस्राणि सौगताश्च ततः परम् || ११६ ||
कुलचर्याख्यभक्तेन लोहस्तंभांश्च निर्मितान् ||
आनीय ज्वलितान् कृत्वा तानारोपयदास्तिकः || ११७ ||
पुनरेकांतरामोऽपि जैनं प्राहातिदुर्मदात् ||
शृणुष्व जैन दुर्बुद्धे वाक्यं य ते ब्रवीम्यहम् || ११८ ||
निडुमारमहीपालः कश्चिदासीदुदारधीः ||
शैवशास्त्रार्थतत्वज्ञः शिवभक्तो महामतिः || ११९ ||
स्वराज्यसंस्थिताञ्जैनान् समाहूय समंततः ||
सभामध्योपविष्टः सन्नागतांस्तानुवाच सः || १२० ||
तिरुनाम पुरं रम्यं पिल्लभक्तः समाययौ ||
तत्रस्थान् सौगतान् सर्वान् निनाशयदिति श्रुतम् || १२१ ||
भवंतोऽपि च मद्राज्ये शैवदीक्षापराङ्मुखाः ||
लिंगधारणहीनाश्च भूतिरुद्राक्षवर्जिताः || १२२ ||
अतः सर्वान् हनिष्यामि युष्मान् सुगतवर्त्मगान् ||
इत्युक्त्वा क्रोधताम्राक्षो नाशयामास सत्वरं ||
अवशिष्टास्तु ते बौद्धाः शिवभक्तास्तु जज्ञिरे || १२३ ||

प्. १३१) || नमिनंदिकथा ||

	नमिनंदी पुरा भक्तस्तिर्वदूरपुरे शुभे ||
कृत्वा घृतार्जनं भक्त्या चातियत्नेन सुव्रतः || १२४ ||
ददौ शिवाय महते दीपमालासहस्रकम् ||
तद्ग्रामवासिनो बौद्धाः संभूयेदमचिंतयन् || १२५ ||
निष्कास्यः सर्वथा सोऽयं ग्रामादस्मान्महत्तरात् ||
इति संचिन्त्य बहुधा समवापुश्च निश्चयम् || १२६ ||
सर्पिर्ददति ये तस्मै स्वल्पं वा नमिनंदिने ||
तान्वयं दण्डयिष्यामो लगुडैरायसर्द्दृढैः || १२७ ||
घृताभावे दीपमाला नष्टा स्याच्छिवमंदिरे ||
एवं संकेतयामासुः सर्वे बौद्धाश्च संगताः || १२८ ||
घृतक्रयं कर्तुकामाश्चचारायं गृहान् बहून् ||
अलब्ध्वा स घृतं भक्तो दीपमालाव्रतोत्सुकः || १२९ ||
निर्वापणे हि दीपानां प्राणांस्त्यक्ष्याम्यहं तनोः ||
इति संकल्प्य मनसा प्राणास्त्यक्तुं समुद्यतः || १३० ||
ततः प्रत्यक्षमभवदिन्दुखंडशिखामणिः ||
प्राह गंभीरया वाचा स्वभक्तं नमिनंदिनम् || १३१ ||
एतत्सरोवरजलमानीयात्यन्तशीतलम् ||
पूर्वं वरदसोमाख्यो यथैवार्घ्योदकैः शुभैः || १३२ ||
चकार परमेशाय दीपमालां महोज्वलाम् ||

प्.१३२) तथैव दीपमालां त्वं कुरुष्वाद्याविशंकितः || १३३ ||
वृत्तम् || एवं सरोवरजलं नमिनंदिनामा दीपान् यथाविधि चकार स 
भक्तवर्यः ||
नष्टाश्च जैनपशवः सहसा स्वत्सैस्तद्वीक्ष्य विस्मयमवापुरिमे च 
बौद्धाः || १३४ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये स्कंदागस्त्यसंवादे द्वात्रिंशोऽध्यायः ||

प्. १३३) अथ त्रयस्त्रिंशोऽध्यायः

	अगस्त्यः || तिर्वदूरपुरे बौद्धा दृष्ट्वेदं नमिनंदिनः ||
माहात्म्यं विस्मयाविष्टाः किमकुर्वंस्ततः परम् || १ ||
स्कंदः || ननिनंदी दीपमालां शोभमानां सरोजलैः ||
दृष्ट्वा स्वगोविनाशं च भीत्या तं शरणं ययुः || २ ||
समागत्य च ते सर्वे प्रणेमुर्नमिनंदिनम् ||
नमिनंदी मृपाष्टो गवां प्राणान् पुनर्ददौ || ३ ||
ततस्तु सौगतान् सर्वान् लिंगधारणसंयुतान् ||
भस्मरुद्राक्षनिरतान् षडक्षरजपातुरान् || ४ ||
चकार स्वप्रभावेन सर्वलोकैकसंस्तुतः ||
पुनरेकांतरामोऽयं बभाषे सौगतं ततः || ५ ||
अथान्यमपि वक्ष्यामि जैनकोलाहलं परम् ||

		|| सांख्यतोंडकथा ||

	चोडदेशे पुरा कश्चिच्छांतमंडाभिधे पुरे || ६ ||
सांख्यतोंड इति ख्यातो बौद्धपुत्रोऽतिधार्मिअः ||
आबाल्यं परमेशानपदाम्भोरुहभक्तिमान् || ७ ||
शिवपूजां ततः कर्तुं चिंतयामास चेतसा ||
करणे शिवपूजाया नानुमन्यंति  सौगताः || ८ ||

प्. १३४) शिवपूजापरित्यागे मुक्तिर्मम न विद्यते ||
उपायंचिंतयामयत्र  मदीयानुमतावहम् || ९ ||
त्रीण्यश्मानि समादाय पूजयामि महेश्वरम् ||
तुष्यंति तेन मे वृद्धाः शिवपूजा कृता भवेत् || १० ||
एवं निश्चित्य मनसा शिवपूजां तथाऽकरोत् ||
शिवालयपुरो मध्ये नदी काचिन्महाजला || ११ ||
मार्गं तस्मै च न ददावालयागमनं प्रति ||
सांख्यतोंडो महाभागो दिनत्रयमुपोषितः || १२ ||
चतुर्थदिवसे प्राप्ते नदी गगजलाऽभवत् ||
तामुत्तीर्य समागत्य मनोज्ञं शंकरालयम् || १३ ||
पाषाणनवकं त्यक्त्वा गृहित्वैकां शिलां घनाम् ||
चिक्षेप शिवलिंगेऽस्मिन् पुष्पबाणमिवोज्वलम् || १४ ||
शिवोऽपि तां शिलां क्षिप्तां स्वहस्ताभ्यामथाग्रहीत् ||
मंदस्मितमुखांभोजस्तमुवाच महेश्वरः || १५ ||
वरं वरय भद्रं ते प्रीतोऽस्मि तव सांप्रतम् ||
एवमुक्तः सांख्यतोंडस्तुष्टाव गिरिजापतिम् || १६ ||
ब्रह्मविष्ण्वाद्यसंप्रेक्ष्यतत्वरूपाय ते नमः ||
अशेषवेदवदांतवागगम्याय ते नमः || १७ ||
उपमन्युदधीच्यादिमुनिवंद्याय ते नमः ||

प्. १३५) शेषजवागवेद्याय विश्वरूपाय ते नमः || १८ ||
त्वत्पादकमलध्यानान्नेतरत्र स्पृहा मम ||
किरंतं मृदुपुष्पाणि दग्ध्वा मन्मथकुज्वलम् || १९ ||
शिलाक्षेपसमुद्युक्तं ममाद्यानुगृहीतवान् ||
समौ मानापमानौ ते स्तुतिर्निन्दा तथा समे || २० ||
भक्तेषु तव वात्सल्यं वक्तुं जिव्हायते विधिः ||
नियोज्य त्वां च सेवायां नंबी प्राप भवत्पदम् || २१ ||
संस्तुत्य मल्हणस्त्वां हि मुक्तिं प्रापान्यदुर्लभाम् ||
अतो मामनुगृह्याशु ग्रामं मत्प्रेरितं महत् || २२ ||
तवालयेषु सर्वेषु शिरोभागेऽवधारय ||
एवमुक्त्वा सांख्यतोंडस्त्यक्त्वा सौगतपद्धतिम् || २३ ||
हत्वा च सौगतानन्यान् स्वयं शिवपदं ययौ ||

		|| कोवूरिब्रह्मकथा ||

	तथा  कोवूरिब्रह्माख्यः शिवभक्तो जितेंद्रियः || २४ ||
सौगतान् सर्वशास्त्रेषु जितवान् परमार्थवित् ||
निर्जितास्तेन चार्वाका ब्रह्माख्यं तु तदोचिरे || २५ ||
वटवृक्षं दहाशुत्वं स्वेक्षणेन महामते ||
नो चेद्वयं दहिष्यामः पुनर्जीवय सत्वरम् || २६ || 

प्. १३६) इत्युक्तस्तैः पुनः प्राह युष्माभिर्दह्यतां वटः ||
अहं पुनर्जीवयिष्ये मंत्रितेनैव भस्मना || २७ ||
इत्युक्तास्ते च ददहुर्वटवृक्षं महोज्वलम् ||
वटभस्मोपरि परं क्षिप्त्वा भस्म सुमंत्रितम् || २८ ||
पुनरुत्पादयामास वटवृक्षं महत्तरम् ||
ततो जैनालयान् सर्वान् सक्रोधः स्ंददाह सः || २९ ||
रे रे चार्वाक दुर्बुद्धे त्रपा नास्ति तवाधुना ||
पुनरन्यां कथां वच्मि त्वदीयमतखंडनाम् || ३० ||

		|| देवरदासदेवकथा ||
  
	पुरा पोट्लचरग्रामे चार्वाकोऽभून्महामतिः ||
पंचविंशतिसाहस्रचार्वाकपरिवारितः || ३१ ||
तद्ग्रामे बल्लहो नाम राजा जैनकुलोद्भवः ||
तस्य राज्ञो गुरुरभूत् स्वयं जैनशिखामणिः || ३२ ||
सिंगबलाहभूपस्य पुरंदरसमश्रियः ||
तस्यासीत्सुग्गला देवी भार्या त्रैलोक्यसुंदरी || ३३ ||
गुरुं देवरदासाख्यं शिवभक्तं दृढव्रतम् ||
भृत्यान् संप्रेष्य यत्नेन साङयामास सुंदरी || ३४ ||
अगणयय च चार्वाकचरिताः कपटक्रियाः ||

प्. १३७) अनेकशिष्यसंयुक्तश्चाययौ गुरुसत्तमः || ३५ ||
श्रुत्वाऽऽयातं गुरुवरं सुग्गलाम्बाऽतिधर्मिका ||
अर्घ्यपाद्यादिविधिभिः पूजयामास सत्व्रम् || ३६ ||
ततो बौद्धवराः सर्वे राज्ञे सर्वं न्यवेदयन् ||
राजा स्वपत्नीमासाद्य रहसीदमभाषत || ३७ ||
दंपत्योर्न हि भेदोऽस्ति पत्नी भर्टृवशंगता ||
अहं जैनेषु सस्नेहो जैनाचारपरायणः || ३८ || 
गुरुं देवरदासाख्यं समानीतवती परम् ||
विरुद्धमिदमत्यन्तं सर्वलोकैकनिंदितम् || ३९ ||
शृण्वंति चेज्जैनवरास्तं हनिष्यंति कोपनाः ||
गुरुं समागतं त्वां हि शीघ्रं त्वं प्रेषयाधुना || ४० ||
सा प्राह नृपतिं क्रुद्धा पंकजायतलोचना ||
हंतुमेव हि चार्वाका नानीतोऽयं गुरूत्तमः || ४१ ||
इदं मदीयवचनं शृणु राजन् महामते ||
चार्वाकभक्तस्त्वं राजन् शिवभक्त्यां स्पृहा मम || ४२ ||
जैनास्तिष्ठंत्यत्र पुरे सोऽपि मद्गुरुरागतः ||
प्रत्यक्षादिप्रमाणैश्च विवदंतु परस्परम् || ४३ ||
त्वत्समक्षं जयो यस्य स एव गुरुरावयोः ||
तथैवेति प्रतिश्रुत्य जैनान् स्र्वान् समाह्वयत् || ४४ ||
तथा देवरदासोऽयमाययौ नृपसन्निधिम् ||

प्. १३८) बौद्धा महेंद्रजालादिक्षुद्रविद्यातिकोविदाः || ४५ ||
चक्रुः प्रसंगं ते सर्वे स्वसिद्धांतानुसारतः ||
तथा देवरदासोऽपि बौद्धांस्तान् प्रत्यभाषत || ४६ ||
पुरा ब्रह्मर्षयः सर्वे वदन्ति ब्रह्मवादिनः ||
विश्वस्यास्य समस्तस्य किं भवेत्कारणं परम् || ४७ ||
वयं कुतोऽद्य संजाता जीवामः केन वा वयम् ||
क्वचास्माकं संप्रतिष्ठा वर्धिताः केन आ वयम् || ४८ ||
अविलंघ्या च विश्वस्य व्यवस्था केन वा कृता ||
कालस्यापि न हेतुत्वं स्वभावो नैव युज्यते || ४९ ||
नियतेश्च न हेतुत्वं यदृच्छाऽपि न युज्यते ||
भूतानि भूतसंयोगे जगतो न हि कारणम् || ५० ||
अचेतनत्वादेतेषां चेतनत्वेऽपि चात्मनः ||
सुखदुःखसमाक्रांत्या ह्यसामर्थ्यत्वतस्तथा || ५१ ||
ततस्ते मुनयः सर्वे संशयाविष्टमानसाः ||
निश्चेतुमसमर्थाश्च ब्रह्म विश्वस्य कारणम् || ५२ ||
दध्युर्नियमसंपन्ना ब्रह्मविद्यां महत्तराम् ||
तेषां प्रादुरभूद्गौरी हिमवत्पुत्रिकाऽमला || ५३ ||
अशेषागमसंबोध्या ब्रह्मविद्याधिदेवता ||
नमश्चक्रुस्ततस्तस्यै मुनयो ब्रह्मवादिनः || ५४ ||

प्. १३९) तत्प्रसादान्महेशानं सांबं चंद्रार्धशेखरम् ||
ब्रह्मेति निश्चयामासुर्जगज्जन्मादिकारणम् || ५५ ||
एवं वदंति शतशः श्रुतिवाक्यं महत्तरम् || 
ततो देवरदासं तं प्रत्यूचुर्बौद्धपुंगवाः || ५६ ||
प्रामाण्यं नानुमानस्य सर्वत्रोपाधिसंशयात् ||
प्रामाण्यं नोपमस्यापि पौरुषेयत्वसंभवात् || ५७ ||
ईश्वरस्याप्यभावेन चेश्वररोक्तत्वकल्पनम् ||
न युज्यते हि वेदानां तस्मात्त्वद्भाषितं वृथा || ५८ ||
श्रुतयश्च प्रमाणं चेद्विरुधार्थं वदंति किम् ||
वेदितव्ये ब्रह्मणी द्वे इति भेदं वदन्त्यहो || ५९ ||
तत्वमस्यादि वाक्यानि त्वभेदं प्रवदंति हि ||
प्रामाण्यं तत्तु किं वाच्यमुभयोर्वाक्ययोर्वद || ६० ||
न कर्मणा न प्रजया धनेनेति वचः परम् ||
विधत्ते कर्मणस्त्यागं वेदप्रामाण्यवादिनाम् || ६१ ||
कानिचित्संति वाक्यानि कर्मत्यागेत् किल्बिषम् ||
प्रवदन्ति विरुद्धत्वं न प्रामाण्यं श्रुतेर्गिराम् || ६२ ||
ततो देवरदासोऽयमित्युक्तस्तानथावदत् ||
अनुकूलेन तर्केण नष्टे चोपाधिसंशये || ६३ ||

प्. १४०) व्याप्तिग्रहस्ततस्तस्माज्जायतेऽनुमितिर्ध्रुवम् ||
साध्यते हि न कर्तृत्वं पक्षीकृत्यांकुरादिकम् || ६४ ||
कार्यत्वहेतुना देवः परिशेषस्य सिध्यति || 
त्वदुक्तत्वाच्च वेदानां प्रामाण्यं न विहन्यते || ६५ ||
उपक्रमोपसंहारावभ्यासोऽपूर्वताफलम् ||
अर्थवादोपपत्ती च लिंगं तात्पर्यनिर्णये || ६६ ||
तात्पर्यलिंगषट्केन युक्तं यत्तत्परं वचः ||
तदेव प्रबलं ज्ञेयं वाक्यवाक्यार्थवेदिभिः || ६७ ||
तदभावाद्द्वैतवाक्यं व्यवहारानुवादकम् ||
अतस्तद्दुबलं ज्ञेयं श्रौतमार्गानुयायिभिः || ६८ ||
तत्वमस्यादिवाक्यानामयुक्तमनुवादता ||
मानांतराबोधनेन ह्यद्वैतस्य च सौगताः || ६९ ||
अद्वैतवाक्यं प्रबलमप्राप्तार्थविधायकम् ||
यस्तु वैराग्यहीनोऽपि कर्म त्यजति मानवः || ७० ||
तस्यैव दोषः कथितो वाक्यैः कर्मप्रशंसकैः ||

प्. १४१) वैराग्यात्कर्मसंत्यागे विद्वद्भिश्च कृते सति || ७१ ||
दोषो नास्तीति विदुषां कर्मत्यागे वचो जगौ ||
निर्विशंकं हि वेदानां प्रामाण्यमुपयाति हि || ७२ ||
अतो वेदविहीनानां भवतां दुर्गतिर्भवेत् ||
सर्वाननशिरोग्रीवः सर्वभूतगुहाशः || ७३ ||
सर्वव्यापी च भगवांस्तस्मात्सर्वगतः शिवः ||
एक एव हि रुद्रोऽयमद्वितीयो हि तिष्ठति || ७४ ||
तिलेषु च यथा तैलं दधिनीव परं घृतम् ||
स्रोतःसु चोदकानीव पावको ह्यरणिष्विव || ७५ ||
श्रुतयश्चैवमाद्यास्ताः शिवं सर्वेश्वरं प्रभुम् ||
विश्वस्यान्तर्यामितया प्रवदन्ति सहस्रशः || ७६ ||
एवमुक्तास्ततो बौद्धाः पुनर्वाक्यं बभाषिते ||
शिवस्य सर्वव्यापित्वे संत्यज्यैतच्चराचरम् || ७७ ||
किमर्थं धृतवांल्लिंगं खंडरूपं शिलामयम् ||
पुरूषत्यागदेशः कः को वा मूत्रविसर्जने || ७८ ||
ततो देवरदासोऽयं प्रत्युवाच स सौगतान् ||
शिवस्य सर्वव्यापित्वे संस्थिते गुरुरूपतः || ७९ ||
शिव एव समागत्य स्वस्वरूपं महत्तरम् ||
शिष्यानुग्रहदश्चक्रे शिष्यस्योत्तारणाय वै || ८० ||
निकृत्य शिलारूपं लिंगं चिन्मयमुत्तमम् ||
धारयामो वयं लिंग गुरुदत्तमतः सदा || ८१ ||

प्.१४२) शिवः सर्वत्र नासीति ये वदन्ति नराधमाः ||
तेषामाननभूरेव स्थानं मूत्रपुरीषयोः || ८२ ||
एवमुक्तास्ततो बौद्धाः शिवभक्तेन संसदि ||
एतच्छास्त्रप्रसंगेभ्यो निवृत्ताः संबभूविरे || ८३ ||
विचार्य सर्वे संभूय सर्पमानीय भीषणम् ||
घटोदरे विनिक्षिप्य प्रोचुस्तं भक्तपुंगवम् || ८४ ||
तिष्ठतु सर्ववाक्यानि प्रत्यक्षं हि महत्तरम् ||
अस्ति चेत्परमेशानः सर्वत्र व्यापकः प्रभुः || ८५ ||
घटस्थितं स्वहस्तेन बहिरानय शंकरम् ||
एवमुक्तस्तु चार्वाकैर्हसन् देवरदासकः || ८६ ||
पुरातनान्नूतनांश्च भक्तान्नत्वाऽतिभक्तितः ||
समुत्ततार हस्तेन घटस्थं तं महोरगम् || ८७ ||
तद्धस्तस्पर्शनेनासौ फणींद्रो भीषणाकृतिः ||
स्फटिकं लिंगमभवत्सर्वलक्षणलक्षितम् || ८८ ||
लेभिरे विस्मयं सर्वे नृपाद्याश्च सभासदः ||
ततो बल्लहभूपोऽयं सपत्नीकः सभृत्यकाः || ८९ ||
सचार्वाकगणो हीमान्(?) प्रणनामातिभक्तितः ||
ततो बल्लहभूपालं लिंगधारणसंयुतम् || ९० ||
कृत्वा जिनालयान् सर्वांश्चिक्षेपायां महत्तरः ||
प्रतिष्ठाप्य ततो लिंगमुत्तरेश्वरसंज्ञकम् || ९१ ||

प्. १४३) शिवदीक्षां ततश्चक्रे जैनानां तत्पुरौकसाम् ||
एतद्देवरदासस्य माहात्म्यमतिपावनम् ||
सद्भ्कता ये तु शृण्वंति ते यान्ति परमं पदम् || ९२ ||
 	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्कंदागस्त्यसंवादे 
त्रयस्त्रिंशोऽध्यायः || 
प्. १४४) अथ चतुस्त्रिंशतितमोऽध्यायः
|| नाचिदेवकथा ||

	अगस्त्यः || देव देवरदासस्य माहात्म्यं त्वन्मुखाच्छ्रुतम् ||
भक्तस्यान्यस्य माहात्म्यं वदस्व करुणानिधे || १ ||
कुमारः || पुरे मारुडिगाख्येऽभूद्धीरो नाचाभिधो महान् ||
पौरैः सर्वैरविज्ञातभक्तिमान् परमेशितुः || २ ||
जिनालयानां सर्वेषामुन्नतोऽयं शिवालयः ||
तमिमं पातयिष्याम इति बौद्धाः समागमन् || ३ ||
ततस्तं पातयित्वाऽशु निजघ्नुश्च ददर्चकम् ||
श्रुत्वैतन्नाचिदेवोऽयं कोपोद्भ्रांतविलोचनः || ४ ||
न निहत्याद्य चार्वाकान् महापातककारिणः ||
शंकरस्यापि नैवेद्यं न ददामीति निश्चयात् || ५ ||
तस्माद्विनिर्ययौ तूर्णं भक्तानयनबुद्धितः ||
भक्तैर्द्वादशसाहस्रसंख्याकैः परिवारितः || ६ ||
आनयामास लिंगानां सहस्रद्वयमुत्तमम् ||
ततः पुरवरं रुध्वा घोषयामास सत्वरम् || ७ ||
हित्वा बौद्धजनाः सर्वे निर्यांत्वद्यैव सत्वरम् ||
ततो बौद्धजनैः साकं युद्धं चक्रे महामतिः || ८ ||
ततस्ताञ्च्छतसंख्याकान् जैनान् हत्वा च कुंतकैः ||

प्. १४५) जिनालल्यस्थप्रतिमाद्विसहस्रमनाशयत् || ९ ||
तदालयेषु लिंगानि स्थापयामास भक्तितः ||
नाचिदेवस्य माहात्म्यं न किं ज्ञातं त्वयाऽधुना || १० ||
आसीत्पुरा सोमनामा नाहुलीनगरे वरे ||
त्रिकालं शिवलिंगस्य पूजानियममास्थितः || ११ ||
कदाचिन्नेत्ररोगार्तः शिवसंदर्शनाक्षमः ||
उपवासं ततश्चक्रे व्रतभंगभयेन हि || १२ ||
एकं विहाय तं भक्तं नासन् भक्ताश्च तत्पुरे ||
तत्पुरस्थाश्च चार्वाकास्तमूचुः कपटोज्वलाः || १३ ||
शिवालयं वयं सर्वे नेष्यामस्त्वां महोज्वलम् ||
इति तं प्रापयामासुः सुगतस्थालयं परम् || १४ ||
सुगरप्रतिमां सोऽयं सोमेशः शिवभक्तराट् ||
नमश्चकार सद्भक्त्या लिंगं निश्चित्य तत्वतः || १५ ||
बभाषिरे ततो बौद्धाः सोमं भक्तिमतां वरम् ||
नमस्कृतस्त्वया सोम मद्देवः सुगतोऽधुना || १६ ||
सक्रोधः सोमभक्तोऽसौ चार्वाकान् प्रत्यभाषत ||
मया नमस्कृतो देवः शिव एव नचापरः || १७ ||
संशयो भवतां स्याच्चेद्दर्शयिष्ये वृषध्वजम् ||
इत्युक्त्वा पिहितं स्वीयमुन्मील्य नयनद्वयम् || १८ ||
शिवं संभावयंस्तत्र नमश्चक्रेऽतिभक्तिमान् ||
प्रतिमां तां विनिर्भिद्य शंकरो लोकशंकरः || १९ ||

प्. १४६) समस्तयोगिभिर्ध्येयं लिंगरूपमदर्शयत् ||
सोमलिंगमिति ख्यातिमाप्तवान् वृषभध्वजः || २० ||

		
|| वैजांबाकथा ||

	इतिहासांतरं वक्ष्ये शृणु चार्वाक दुर्मते ||
वैजाम्बा नाम् युवती शिवभक्ता गुणोज्वला || २१ ||
जैनभक्तिरताः सर्वे पतिमुख्याश्च बांधवाः ||
इति संकल्पयामास भोजयिष्यामि सौगतान् || २२ ||
पाके कृते च मध्याह्ने तद्भर्ता बौद्धवत्सलः || 
बौद्धनाहूय तद्गेहात्सकलांस्त्वरया ययौ || २३ ||
पक्वान्नादिपदार्थौघान् दृष्ट्वा सैवं व्यचिन्तयत् ||
भस्मोद्धूलितसर्वांगः शिवभक्तो विशुद्धधीः || २४ ||
नायातो मद्गृहमिदं सर्वं व्यर्थं भविष्यति ||
जैनाननेषु पतितं भक्तयोग्यं मनोहरम् || २५ ||
हविर्यथा देवयोग्यं सारमेयमुखेष्विव ||
एवं संचिन्त्यमानायां वैजांबायां महानसे || २६ ||
शिवः समाययौ तूर्णं भक्तवेषधरः परः ||
आगतं शिवभक्तं तं दृष्ट्वा संतुष्टमानसा || २७ ||
दत्वा भक्ताय सा पाद्यं ददावन्नादिकं परम् ||
सोऽपि लिंगार्चनं कृत्वा बुभुजे भक्तसत्तमः || २८ ||
भर्त्राऽऽहूताश्च चार्वाकास्तद्गृहे भोक्तुमागताः ||

प्. १४७) शिवभक्तंतु भुंजानं दृष्ट्वा ते स्वगृहान् ययुः || २९ ||
समागतः सोऽपि भर्ता शिवोऽदृश्यत्वमाप्तवान् ||
सोऽपि पत्नीं समाहूय प्राह कोपसमन्वितः || ३० ||
येन  भुक्तं पूर्वमत्र क्व गतः स तपोधनः ||
आहूतेषु च सर्वेषु स्थितेषु मम बंधुषु || ३१ ||
किमर्थं मुनये दत्तं साहसिक्या त्वयाऽधुना |
पापिष्ठया त्वया सर्वं मद्गेहस्थं विनाशितम् || ३२ ||
भर्तुराज्ञा न लंघ्या हि सतीनां पुण्यचेतसाम् ||
पापकर्मरता त्वं हि मदाज्ञाभंगकारिणी || ३३ ||
तस्मिन् यदि तव प्रीतिर्जारे सौंदर्यशालिनि ||
शीघ्रं त्यक्त्वाऽद्य मद्गेहं गच्छ यथेप्सितम् || ३४ ||
इत्युक्त्वा  ताडयामास ह्ययोघनकरः पतिः ||
सा ताडिता च संतस्थौ ध्यायंती परमेश्वरम् || ३५ ||
अयोघनकृतैरेतत्ताडनैर्जैनसत्तमाः ||
जैनालयेषु तिष्ठंतस्ताडिताः पीडिताः परम् || ३६ ||
क्रंदन्तः शोचयन्तस्ते दिशो दश च दुद्रुवुः ||
यथा पूर्वं च सा तस्थौ सुखेनैव गृहांतरे || ३७ ||
एवं संताडिता बौद्धा निपेतुर्जलधौ परे ||
तटाकेषु परे पेतुः केचित्पेतुर्महीतले || ३८ ||
केचिदाक्रोशयामासुरब्रह्मण्यं जगुः परे ||

प्. १४८) केचित्स्वभवने लीना मूर्च्छां केचिदुपागताः || ३९ ||
एवं भये महाघोरे बौद्धानामागते सति ||
कश्चिद्बुद्धिमतां श्रेष्ठो विचार्यैतानथाब्रवीत् || ४० ||
वैजाम्बायाः पतिर्जैनौ नैजाम्बां ताडयत्यसौ ||
तत्ताडनानि सर्वान्नः पीडयंत्यद्य सौगतान् || ४१ ||
तया संप्रार्थितो देवः शिवश्चंद्रार्थशेखरः ||
अयोघन. समादाय किंवा ताडयति स्वयम् || ४२ ||
इति ब्रुवाणे चार्वाके सर्वे जैनाश्च संगताः ||
आगत्य जैनसदनं तत्पाणिस्थमयोघनम् || ४३ ||
बलादाकर्षयामासुश्चार्वाकास्ते सहस्रशः ||
ततस्तेषां सौगतानां प्रहाराः शांतिमाययुः || ४४ ||
एतत्प्रभावं ज्ञात्वाऽपि तद्भर्ता क्रोधमूर्छितः ||
जैनान् सर्वान् विहायान्नं त्वया दत्तं तपस्विने || ४५ ||
अस्मदीयान् महावृद्धांस्त्वं तु शिक्षवती परम् ||
इति निष्क्रांता गच्छंती पुरमार्गतः ||
कंचिज्जैनालयं दृष्ट्वा शिवालयधिया सती || ४७ ||
शिवबुद्ध्या ननामाशु प्रतिमां जैननिर्मिताम् ||
जिनाकृतिं विनिर्भिद्य निर्ययौ चंद्रशेखरः || ४८ ||
लिंगरूपधरः शंभुस्तत्रासीत्पार्वतीश्वरः ||
सर्वेष्वपि च बौद्धेषु पश्यत्सु परमेश्वरः || ४९ ||

प्. १४९) सर्वैरप्रेक्ष्यमाणः वाक्यं प्रोवाच भामिनीं ||
सर्वासामपि नारीणां पतित्यागो न युज्यते || ५० ||
तथाऽपि प्रवदन्त्यन्ये सूक्ष्मदृष्ट्या महर्षयः ||
महापातकसंयुक्तः पतिस्त्याज्यो हि योषिता || ५१ ||
लिंगभ्रष्टः शिवद्रोही म्लेंच्छाद्यन्नरतस्तथा ||
त्याज्य एव पतिः स्त्रीणां श्रुतयश्च वदन्ति हि || ५२ ||
त्वं तु त्यक्तवती नाथं शिवद्रोहपरायणम् ||
अतस्त्व महापापं नास्ति नास्ति वरानने || ५३ ||
तिलकेति पुरा कश्चिद्वनिताऽभून्महीतले ||
शिवद्रोहरतं पापं शिवभक्तिविवर्जितम् || ५४ ||
पतिं सत्यज्य सहसा शिवालयमुपागमत् ||
शिवस्य पृष्ठभागे सा विलीना संस्थिताऽभवत् || ५५ ||
तद्भर्ता सहसाऽगत्य करं जग्राह सत्वरम् ||
साऽपि पुंरूपमास्थाय तस्थौ तल्लिंगसंनिधौ || ५६ ||
प्रोचुरेवं महाभागे स्मर्तारः शंसितव्रताः ||
एवमेवेयमबला पतिं त्यक्त्वा समागता || ५७ ||
शिवस्यानुग्रहाल्लेभे कांक्षणीयं मुनीश्वरैः ||
इति तां वुष्टुवुः सर्वे प्रमथाः शंसितव्रताः || ५८ ||
बौद्धाः संतुष्टुवुश्चैनां वैजाम्बां वरवर्णिनीम् ||
ततः प्रभृति तल्लिंगं वैजनाथाभिधामगात् || ५९ ||

प्. १५०) तदेतत्किं न जानासि वद चार्वाक दुर्मते ||
न विश्वासो वदान्येषु चार्वाक तव दुर्मते || ६० ||
अस्माभिरब्बलूराख्ये ग्रामे वादेन निर्जिताः ||
प्रोचुर्मां वादकथया पर्याप्तमिति सौगताः || ६१ ||
प्रत्यक्षमेव सर्वेषामस्माकं दर्शयाधुना ||
ततः प्रतिश्रुतं चैतत्पूर्वं चार्वाकसंसदि || ६२ ||
श्वः सूर्योदयवेलायां जिनमूर्तिर्विशीर्यते ||
जिनालयोऽपि शतधा विशीर्णोऽतिपतिष्यति || ६३ ||
तदा शिवं च मां भक्तं श्रद्धयिष्यथ नास्तिकाः ||
ततः प्रभाते संप्राप्ते त्वदीये जैनमंडले || ६४ ||
पश्यति प्रतिमा  भिन्ना विशीर्णाऽभूज्जिनालयः ||
निपपातातिवेगेन गिरिर्वज्रहतो यथा || ६५ ||
एतन्मदीयवृत्तान्तं सर्वे जानंति सौगताः ||
इदानीमपि सर्वेषां प्रत्यक्षं दर्शयामि वः || ६६ ||
मदीयेनैव शस्त्रेण छित्वा मन्मस्तकं परम् ||
पुनः शिरः संधयामि व्यतीते दिनसप्तके || ६७ ||
ततोऽहं नाशयिष्यामि प्रतिमाभुर्जिनालयान् ||
एकांतरामेणैवोक्तमंगीचक्रुश्च सौगताः || ६८ ||
ततस्ते सौगताः सर्वे सत्वरं समुपागमन् ||
बिज्जलो बसवेशश्च सर्वे पौरजनास्तथा || ६९ ||
स्त्रीबालसहिताः क्षिप्रं निरीक्षितुमुपागमन् ||

प्. १५१) ततस्त्वेकांतरामोऽपि स्नात्वा भस्मधरः परः || ७० ||
रुद्राक्षमालाभरणो ध्यायमानो महेश्वरम् ||
शिवभक्तान्नमस्कृत्य नूतनांश्च पुरातनान् || ७१ ||
गृहीत्वा पाणिना खड्गं स्वमस्तकमथाऽच्छिनत् ||
बसवेशेन भक्तौघैरशेषैः परिवारितः || ७२ ||
बिज्जलप्रमुखैः पौरैराश्चर्येण निरीक्षितः ||
वंदिभिः स्तूयमानः सञ्जयशब्दपुरः सरम् || ७३ ||
नदत्सु तूर्यसंघेषु काहलाध्वनिपूर्वकम् ||
नर्तमानासु वेश्यासु गीयमानैश्च गायकैः || ७४ ||
स्वमस्तकं करे धृत्वा शिवो ब्रह्मशिरो यथा ||
ततः सप्त दिनान्येवं चचार पुरवीथिषु || ७५ ||
तत एकांतरामोऽयं पूर्वदेशमुपागतः ||
स्वशिरः संधयामास सुदृष्टो बिज्जलादिभिः || ७६ ||
तदीषद्वक्रमभवत्सर्वेषां प्रत्ययाय च ||
एकांतरामभक्तोऽयं प्रत्यक्षः परमेश्वरः || ७७ ||
 इति संतुष्टुवुः सर्वे बिज्जलाद्याः पुरौकसः ||
देवदंदुभयो नेदुः पुष्पवृक्ष्टि पपात च || ७८ ||
घोषितेषु मृदंगेषु ननृतुश्चाप्सरोगणाः ||
ततो भक्तगणाः सर्वे प्रहृष्टाश्च सहस्रशः || ७९ ||
जिनालयानसंख्याकानाशयामासुरंजसा ||
जैनांश्च नाशयामासुः कल्याणपुरसंस्थितान् || ८० ||

प्. १५२) एकांतरामं बसवः विविधैः स्तवैः ||
निनाय स्वगृहान् रम्यान् भक्तसंघसमावृतः ||
इत्थमेकांतरामोऽसौ जिग्ये जैनान्महामुने || ८१ ||
वृत्तम् || एकान्तरामचरितं शृणुतेऽतिभक्त्या लोकाद्भुतं 
विविधपातकनाशनं यः ||
तस्याग्निशस्रविषवारिपिशाचनागबाधा कदापि न भवेदतिपामरस्य || ८२ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्कंदागस्त्यसंवादे 
चतुस्त्रिंशोऽध्यायः ||
प्. १५३) अथ पंचत्रिंशतितमोऽध्यायः

	अगस्त्यः || एकांतराममाहात्म्यं श्रुतमेतन्मयाऽधुना ||
भक्तांतराणां माहात्म्यं कार्तिकेय वदस्व मे || १ ||
स्कंदः || भक्तः सोड्डलबाचाख्यः साक्षाद्रुद्र इवापरः ||
सर्वैद्रियगुणाभासः सर्वैद्रियविवर्जितः || २ ||
अशेषवेदवेदान्ततत्त्वज्ञानविजृंभितः ||
प्रतिबंधकनिर्मुक्तः शिवध्यानपरायणः || ३ ||
शिवभक्ताग्रणीः श्रीमाञ्च्छौर्यवान् परनिग्रहे ||
दौर्भावसंगरहितो योनिजन्मविवर्जितः || ४ ||
अपुनर्भवसंपन्नः शांतो दांत उदारधीः ||
परदैवाद्रिदंभोली रुद्रस्योद्रिक्तशौर्यवान् || ५ ||
शिष्टसंरक्षणो धीरः पाषंडांभोधिकुंभजः ||
सर्वज्ञतां नंदिनश्च सर्वलोकैकसंस्तुताम् || ६ ||
भृंगिनाथस्यैकलिंगनिष्ठत्वं महदद्भुतम् ||
रौद्रं श्रीवीरभद्रस्य दधीच्यादिमहात्मनाम् || ७ ||
शापशक्तिं गौतमस्य तर्कशक्तिं महोज्वलाम् ||
संगृह्येमं प्रयत्नेन निर्ममे परमेश्वरः || ८ ||
इति संस्तूयमानः सन् चचार वसुधातले ||

प्. १५४) श्रुतिस्मृतिपुराणैश्च वेदान्तैर्विविधैरपि || ९ || 
प्रतिकूलानुकूलाभ्यां तर्काभ्यां सहितेन च ||
अनुमानप्रमाणेन कामिकाद्यागमैरपि || १० ||
जगज्जन्मादिहेतुत्वं स्थापयन् गिरिजापतेः ||
पिपीलिकाद्या ब्रह्मान्ताः पशवः परिकीर्तिताः || ११ ||
तेषां पतिर्महादेव इति संस्थापयन भुवि ||
विनाश्य सकलाञ्जैनांश्छित्वा वैष्णवनासिकाः || १२ ||
अद्वैतिनो हतान कृत्वा हत्वा चार्वाकदुर्मदान् ||
शैवं संस्थापयामास मतं वेदान्तसंमतम् || १३ ||
सौराष्ट्र एव प्रत्यब्दं शिवरात्रौ प्रजागरम् ||
करवाणीति संकल्पं चक्रे सोड्डलबाचराट् || १४ ||
ततो दिनेषु गच्छत्सु शिवरात्रिः समागता ||
स तु बिज्जलमासाद्य बभाषे वचनं परम् || १५ ||
प्रत्यब्दं शिवरात्र्यां तु व्रतं राजन् मया कृतम् ||
सौराष्ट्रसोमं द्रक्ष्यामि करिष्ये तत्र जागरम् || १६ ||
इत्युक्तो बिज्जलः प्राह बाचं भक्तिमतां वरम् ||
शकटेष्वद्य धान्यानि तिष्ठंति पुरवीधिषु || १७ ||
तेषां मानं कुरुस्.वाद्य गंतुं तेनोपयुज्यते ||
अतः सौराष्ट्रसोमेशमानयाद्यैव मत्पुरम् || १८ ||
इत्युक्तश्चिंतयामास बाचः स्वीयहृदम्बुजे ||
बिज्जलोऽत्यन्तमूर्खोऽयं व्रतकालः समागतः || १९ ||

प्. १५५) अनुल्लंघ्यं शिवस्यापि व्रतं संकल्पितं मया ||
अतः सोमेश्वरः साक्षादागमिष्यति मत्पुरम् || २० ||
इति निश्चित्य मनसा बाचः कार्यकरोऽभवत् ||
शिवरात्रेः पूर्वदिने वृषध्वजयुतः परः || २१ ||
गृहीतपत्निकः शंभुर्वार्ताहारः समाययौ ||
आगत्य राजमार्गस्थं व्रीहिमानोद्यतं परम् || २२ ||
बाचं दृष्ट्वा महाभक्तं बभाषे वचनं परम् ||
सौराष्ट्रसोमनाथस्य निकटादहमागतः || २३ ||
आगमिष्यति सोमेशः परेद्युर्भवदन्तिकम् ||
इत्युक्त्वा पत्रिकां दत्वा स्वयमंतर्दधे ततः || २४ ||
परेद्युः प्रातरेवास्य धान्यमध्ये वृषध्वजः ||
प्रादुरासीन्महादेवो लिंगरूपधरः शिवः || २५ ||
एतच्छ्रुत्वा बिज्जलोऽपि बसवेन सहाययौ ||
तं दृष्ट्वा बसवेशोऽपि बभाषे बिज्जलं वचः || २६ ||
त्वया निवारितः सोऽयं गंतुं सोमेशसन्निधिम् ||
स्वयमेवागतः श्रीमान् सोमः सौराष्ट्रसंस्थितः || २७ ||
गुड्डाम्बाभक्तिसंतुष्टः पूर्वं प्रत्युद्ययौ शिवः ||
अतो हि शिवभक्तानामसाध्यं किं नु विद्यते || २८ ||
पुराऽभुत्सिद्धरामाख्यः शिवभक्तो जितेंद्रियः ||
श्रीशैलशिखरावासं मल्लिकार्जुनमव्ययम् || २९ ||
आनेतुं स्वपुरं रम्यं न क्षमः स च भक्तराट् ||

प्. १५६) सिद्धरामादयं श्रेष्ठो बाचो भक्ताग्रणीर्महान् || ३० ||
श्रुत्वैतद्बिज्जलनृपः समागत्य ननाम तम् ||
धान्यमध्ये तु यल्लिंगमासीच्छ्रेष्ठं मनोहरम् || ३१ ||
तत्र स्वर्णालयं राजा कारयामास तत्कृअणात् ||
ततस्तलींगनिकऋए बाचो भक्तगणैर्वृतः || ३२ ||
शिवरात्रिव्रतं चक्रे सौराष्ट्रे च यथा तथा ||
सोमलिंगमिति ख्यातिं प्राप तल्लिंगमुज्वलम् || ३३ ||
ततो बिज्जलभूपालो बाचमाहात्म्यमुत्तमम् ||
अमृष्यमाणः स्वपुरसन्निधौ कपटोज्वलः || ३४ ||
प्रतापनारायणाख्ये पुरे परमपावने ||
गोविंदप्रतिमामेकां प्रतिष्ठाप्यातिभक्तितः || ३५ ||
अत्युन्नतं स्वर्णमयं कारयामास चालयम् ||
तत्रोपविश्य राजाऽयं मंत्रिभिः परिवारितः || ३६ ||
साग्रहस्तत्सभामध्ये प्रोवाच बसवेश्वरम् ||
पौराः समागताः सर्वे मंत्रिणश्च समागताः || ३७ ||
सोड्डलान्वयसंजातो बाचः किमिति नागतः ||
एतं महोत्सवं सोऽयं किं न जानाति तत्वतः || ३८ ||
ज्ञात्वा न प्रेक्षणीयोऽयमन्यदेवस्य चोत्सवः ||
इति नायाति किं वाऽद्य द्रष्टुमुत्सवमुत्तमम् || ३९ ||
नोचेदुपरमं प्राप्तो मत्कार्यकरणे किमु ||
इत्युक्तवंतं भूपालमुवाच बसवेश्वरः || ४० ||
प्रयोजनात् क्रियाहीनं भीत्या युद्धात्पलायितम् ||

प्. १५७) दंडयंति हि राजानः स्वामिद्रोहपरायणम् || ४१ ||
कार्येष्वेतेषु तेनैकं न कृतं नृपपुंगव ||
अन्यदेवालयं सोऽयमनिष्टं नागतस्त्विति || ४२ ||
दंडितुं नार्हसि त्वं हि बाचं भक्ताग्रयायिनम् ||
शिवभक्ता महात्मानश्चान्यदेवालयान्वरान् || ४३ ||
न विशंति महाघोरे संकटे समुपस्थिते ||
लिंगनिष्ठापरो भृंगी वेदवेदांततत्ववित् || ४४ ||
वाम्भागे स्थितां गौरीं हित्वा हिमवतः सुताम् ||
स्वयं प्रदक्षिणं चक्रे सव्यभागस्वरूपिणः || ४५ ||
शिवस्य देवदेवस्य किं न जानासि भूपते ||
तथैव घंटाकर्णाख्यः शिवभक्ताग्रणीर्महान् || ४६ ||
देवतांतरनामानि श्रूयन्त इति शंकया ||
 घंटासहस्रं धृतवान् कर्णद्वन्द्वे दृढव्रतः || ४७ ||
तेन घंटाकर्णनाम प्राप्तं भूमंडले शुभे ||
एतद्भवान्न जानाति किंवा बिज्जलभूपते || ४८ ||
अतो भक्ता महाभागा न पश्यन्त्यन्यदेवताः ||
अन्यदेवताः गंतुं नोत्सहंते विपत्स्वपि || ४९ ||
महेंद्रमंगलाभिख्ये पुरेऽत्यन्तमनोहरे ||
अर्यमेति समाख्यातः शिवभक्तार्चनोत्सुकः || ५० ||
स तु व्रतं चकारैकमतिसाहसवृत्तिमान् ||

प्. १५८) यस्त्वन्यदेवतां मोहात् संस्मरेच्च मदन्तिके || ५१ ||
तं हनिष्यामि खड्गेन निशितेनाविचारयन् ||
तस्य गेहान्तिकं कश्चिदाययौ ब्राह्मणओत्तमः || ५२ ||
पठन्नशेषपापघ्नं शतरुद्रीयमुत्तमम् ||
ययाचे तद्गृहे भिक्षां पात्रपाणिरुदारधीः || ५३ ||
भिक्षाप्रदानसमये सिक्थं भुव्यपतत्तदा ||
सिक्थं गृहीतुकामः सन् रामरामेत्युवाच सः || ५४ ||
दारयामास खड्गेन तं विप्रमतिसाहसात् ||
ततस्तु ब्राह्मणाः सर्वे संभूय ग्रामवासिनः || ५५ ||
सर्वे नृपान्तिकं गत्वा राज्ञे कर्म न्यवेदयन् ||
शिवभक्तो वृथैवायं वेदवेदांगपारगम् || ५६ ||
सर्वशास्त्रार्थतत्वज्ञं स्वखड्गेन जघान तम् ||
एवं निवेदयामासुर्भूपायामिततेजसे || ५७ ||
राजाऽर्यमाणमाहूय प्राह वाक्यं सभांतरे ||
ब्रह्मणस्तु न हंतव्य इत्युल्लंघ्य विधिं परम् || ५८ ||
किमर्थं हत्वान् विप्रं सर्वशास्त्रार्थपारगम् ||
आगः किं कृतमेतेन वद सत्यं सभांतरे || ५९ ||
नो चेत्त्वां च हनिष्यामि नात्र कार्या विचारणा ||
ततः प्राहार्यमाऽऽयातो राजानमिदमब्रवीत् || ६० ||
मया हतो द्विजन्माऽयं मनो जानाति शंकरः ||
अर्यमेत्युक्तवान् भूपो भृत्यानाहूय सत्वरम् || ६१ ||
युष्माभिः स निहन्तव्यस्त्वर्यमाऽख्यस्तपोधनः ||

प्. १५९) इति राज्ञो वचः श्रुत्वा प्राह भूपतिमर्यमा || ६२ ||
शिवे जाग्रति लोकेषु मां हन्तुं को भवान् प्रभो ||
ततो भृत्या समादाय जग्मुर्हन्तुं पुरान्तिके || ६३ ||
मध्ये शिवालयं दृष्ट्वा करतालसमन्वितः ||
उवाच परमेशानं भक्तिभावविनम्रधीः || ६४ ||
देवतान्तरभक्तैर्मां समाकृष्य नृपाधमः ||
हन्तुकामः स्वभृत्यौघानादिदेश बलोद्धतान् || ६५ ||
मामिश रक्ष रक्षाद्य कृपया परमेश्वर ||
इतीरितो महादेवः सांबः सत्यादिलक्षणः|| ६६ ||
विनिर्भिद्य महेशानः स्वोदरं पार्वतीपतिः ||
प्रविशस्वार्यमन्नद्य मद्गर्भमिति चावदत् || ६७ ||
विवेश सोऽपि वेगेन भृत्याः समागताः ||
समग्रहीरंस्तत्कच्छवसनं नृपपुंगव || ६८ ||
तत्कच्छवसनं लिंगसंनिधौ दृश्यतेऽधुना ||
अतो देवालयानन्यान् भक्ता नायांति बिज्जल || ६९ ||
पुरा माहेश्वरः साक्षाद्वीरशंकरनामकः ||
महद्व्रतमिदं चक्रे भविनं प्राकृतात्मकम् || ७० ||
मलत्रयसमाक्रांतं स्वप्ने वा नेक्षयाम्यहम् ||
एवं व्रतपरः श्रीमान् स्पने हौद्धं ददर्श सः || ७१ ||
व्रतलोपभयाक्रांतो गत्वा श्रीहाटकेश्वरम् ||
प्रज्वाल्य पावकं तत्र पतितुं कृतवान् मतिम् || ७२ ||
प्रादुर्भूतः शिवस्तस्य सायुज्यपदवीं ददौ ||
अतोऽन्यदेवतागेहप्रवेशन पराङ्मुखाः ||

प्. १६०) शिवभक्ता महात्मानः शैवव्रतपरायणाः || ७३ ||
वृत्तम् || भक्तौघमाहात्म्यमिदं पवित्रं शृणोति भक्त्या रहितोऽपि यो वा ||
भुक्त्वेह भोगान विधिविष्णुमृग्यं स याति दिव्यं पदमीश्वरम् || ७४ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे 
स्कंदागस्त्यसंवादे पंचत्रिंशोऽध्यायः ||
प्. १६१) अथ  षट्रिंशतितमोऽध्यायः
|| मंचनपंडिताराध्य कथा ||

	अगस्त्यः || भक्तानमेव माहात्म्यं मम श्रोतुं कुतूहलं ||
स्वामिन् सुमुक्तिदं भूयो भक्तानां चरितं वद || १ ||
कुमारः || आविर्भूतः स्वयं साक्षाच्छ्रीमान् मंचनपंडितः ||
अशेषवेदवेदान्ततत्त्वज्ञः परमार्थवित् || २ ||
आत्रेयगोत्रसंभूतः शैवागमविशारदः ||
वाराणदीपुरीं गत्वा श्रीमद्विश्वेशसंनिधौ || ३ ||
अत्यन्तनियमोपेतस्तपस्तेपे सुदारुणम् ||
प्रत्यहं स्वांगुलीश्छित्त्वा पूजयामास शंकरम् || ४ ||
ततो वै स्वांगुलीः सर्वा यथापूर्वं जगाम सः ||
ततः संतुष्टुवुः सर्वे काशीपुरनिवासिनः || ५ ||
अशेषवेदशास्त्रैश्च शंकरः प्रतिपाद्यते ||
एवं विलिख्य सौवर्णे पत्रे मंचनपंडितः || ६ ||
निबध्य पत्रं वंशाग्रे स्थापयामास वीथिषु ||
ततोऽन्यदर्शनाः सर्वे गत्वा वाराणसीं प्रति || ७ ||
गदाधरालयप्रांते स्थित्वा मंचनपंडितम् ||
स्वजनैराह्वयामासुर्वृद्धेः शास्त्रविशारदैः || ८ ||
उपविष्टः सभामध्ये विद्वत्संघविराजिते ||

प्. १६२) स्थापयंच्छिवपारम्यं वेदान्तवचनैः परैः || ९ ||
निराकरोत्परोक्तानि दूषणानि सहस्रशः ||
ततस्ते निर्जिताः सर्वे तमूचुः प्रतिवादिनः || १० ||
शास्त्रवादकथा चेयमास्तां मंचनपंडित ||
शिवश्चेद्देवतोत्कृष्टः प्रत्यक्षं दर्शयाधुना || ११ ||
स तथेति प्रतिज्ञाय विष्णोरालयमाययौ ||
परमेश्वरभक्तोऽहं शिवभक्तो भवानपि || १२ ||
आवामद्यैव संभूय गच्छावः शिवसन्निधिम् ||
विश्वेशचरणाम्भोजयुगलं परिपूजितुम् || १३ ||
गदाधरमुवाचेत्थं श्रीमान्मंचनपंडितः ||
गधाधरोऽपि तद्वाक्यं श्रुत्वा नायायणः प्रभुः || १४ ||
वैष्णवाद्यैर्दृढं बद्धं विनिर्भिद्याररं ततः ||
निर्ययौ पादचरी सन् मंदस्मितमुखांबुजः || १५ ||
अग्रयायिषु भक्तेषु शिवस्यामिततेजसः ||
अतिशोकसमाविष्टवैष्णवैः परिवारितः || १६ ||
विश्वेश्वरालयं प्राप्य पुरस्तस्थो नमञ्छिवम् ||
तुष्टाव विविधैस्तोत्रैर्देवदेवं त्रिलोचनम् || १७ ||
समक्षमेव सर्वेषां काशीपुरनिवासिनाम् ||
गदाधरः समानीतस्त्वया विश्वेशसंनिधिम् || १८ ||
त्वत्प्रभावं समाख्यातुं न शक्तो हि चतुर्मुखः || 
इति तं तुष्टुवुः सर्वे मंचनाराध्यपंडितम् || १९ ||

प्. १६३) सदाशिवस्य भक्तोऽहमितिविष्णुर्वदन्निव ||
विश्वेशस्य पुरोभागे स्थितवान्मधुसूदनः || २० ||
अतो हि शिवभक्तानां माहात्म्यमतिपावनम् ||
वर्णितुं कः समर्थः स्याल्लोके बिज्जलभूपते || २१ ||
तथा शंकरदासोऽपि द्वितीयवृषभध्वजः ||
वैष्णवप्रतिमाः सर्वास्तत्कटाक्षनिरीक्षणात् || २२ || 
विशीर्णा जज्ञिरे लोके शतशोऽथ सहस्रशः ||
ततोऽन्यदर्शनाः सर्वे गोविंदप्रतिमां शुभाम् || २३ ||
वीक्ष्यैव मल्लभूपस्य संन्निधौ भयकंपिताः ||
तां संन्निवेशयामासुरुद्धता वैष्णवादयः || २४ ||
ततः शंकरदासेन जन्मल्लस्य सन्निधौ ||
गोविंदप्रतिमा दृष्टा विशीर्णऽभूत् सहस्रधाअ || २५ ||
अतो हि शिवभक्तानां प्रभावं विस्मयावहम् ||
किं त्वं वेद महाभाग बिज्जलप्रभुसत्तम || २६ ||
अद्यापि बाचमाहात्म्यं किं न जानासि भूपते ||
तेन सौराष्ट्रसोमेशस्त्वानीतः स्वगृहांतरम् || २७ ||
इत्युक्त्वा बसवेशोऽपि बाचभक्ताय धीमते ||
एतद्वृत्तांतमखिलं प्राहिणोद्भक्तपुंगवः || २८ ||
अहूतो बसवेशेन बाचः शीघ्रं समाययौ ||
आगतं बिज्जलो दृष्ट्वा बाचं क्रोधादुवाच तम् || २९ ||

प्. १६४) सर्वलोकाधिपस्यास्य गोविंदस्य महोत्सवम् ||
वयं समागताः सर्वे भवान्नायाति किं वद || ३० ||
इत्युक्तो बाचभक्तोऽसौ बिज्जलं प्राह संसदि ||
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरश्च सदाशिवः || ३१ ||
यतश्च संप्रसूयन्ते सहभूतैः सहेंद्रियैः ||
स्वयमुत्पत्तिमत्वेन न तारयितुमक्षमाः || ३२ ||
यथा विभिन्ना नौरेका भिन्नां नावं महोदधेः ||
पारं नेतुं क्षमा नासीच्छिला वऽपि शिलांतरम् || ३३ ||
तथोत्पन्नाञ्जनान् सर्वान् न संतारयितुं क्षमाः ||
ब्रम्हविष्ण्वादयो देवा जनिताः शूलपाणिना || ३४ ||
एतेषां कारणं देवः कस्मादपि न जायते ||
कारणानां च यो धाता ध्याता परमकारणम् || ३५ ||
स सर्वैश्वर्यसंपन्नो नम्ना सर्वेश्वरः स्वयम् ||
सर्वैमुमुक्षुभिर्धेयः शिव एव शिवंकरः || ३६ ||
तस्मात् सर्वान् परित्यज्य ध्येयः सांबः शिवः परः ||
प्राहाथर्वशिखावाक्यं मुनिभिर्मोक्षकांक्षिभिः || ३७ ||
एवं विचार्य मनसा गोविंदप्रतिमोत्सवम् ||
स्रष्टुं समागतो नाहं बिज्जलप्रभुसत्तम || ३८ ||
इत्युक्तवन्तं बावं तं पुनः प्रोवाच भूपतिः ||
सर्वेऽपिकर्मणा जाताः कर्मणैव स्थितिं गताः || ३९ ||
कर्मणैव लयं यांति तस्मात्कर्मैव कारणम् ||

प्. १६५) इत्युक्त्वा नृपतिं प्राह बाचो भक्तिमतां वरः || ४० ||
यथैव प्रेरकं हित्वा शरो लक्ष्यं न याति हि ||
कर्मा पि प्रेरकं हित्वा तथा किं नु करोति वै || ४१ ||
एष एवं साधु कर्मकारयत्यंबिकापतिः ||
यमेश्यः सर्वलोकेश्यश्चोर्ध्वंचैवोनिनिष्यते || ४२ ||
एष ह्येतत्साधु कर्म कारयत्यंबिकापतिः ||
यमेभ्यः सर्वलोकेभ्यो ह्यधोलोकं निनीयते || ४३ ||
तस्मात्परशिवः साक्षात् कर्मणां प्रेरकः स्मृतः ||
संत्यज्य किं करोत्येतत्प्रेरकं परमेश्वरम् || ४४ ||
तस्माच्च कर्मवादोऽयं न युक्तः प्रभुसत्तम ||
शिवाराधनबुध्यैव यत्कृतं कर्म तत्कृतम् || ४५ ||
शिवं हित्वैव दक्षेण कृतं कर्म च वैदिकम् ||
शिवश्छेदाय तदभूद्दक्षस्यामिततेजसः || ४६ ||
शिवाराधनविघ्नानां विच्छेदाय महात्मनां ||
काटकूटेन चरिता स्वपितुर्हननक्रिया || ४७ ||
संपादयामास पुरा पुण्यलोकमनुत्तमम् ||
जन्ममृत्युविहीनेन महेशेन महात्मना || ४८ ||
मृत्वा जनित्वा संसारे भ्राम्यन्ते ह्यच्युतादयः ||
तेषां वदेत् कथं साम्यं श्रुतिमार्गैककोविदः || ४९ ||
पिपीलिकाद्या ब्रह्मान्ताः प्राणिनः पशवः स्मृताः ||

प्. १६६) तेषां पतित्वाद्देवेशः शिवः पशुपतिः स्मृतः || ५० ||
अतः कथं भवेत्साम्यं पशूनां तत्पतेरपि ||
भृग्वादिशापदग्धानां विष्ण्वादीनां दिवौकसाम् || ५१ ||
शिवेन मुनिवंद्येन कथं साम्यं वदेत्पुमान् ||
अशेषदेवतासंघदाहकं विषमुल्बणम् || ५२ ||
यः पपौ चातिवेगेन प्रार्थितः सर्वदैवतैः ||
शिवस्य तस्य देवानां कथं साम्यं वदेत्पुमान् || ५३ ||
त्रिपुरांधकमु ख्यानां सःअर्त्रा शूलपाणिना ||
तैर्नित्यं हन्यमानानां कथं साम्यं वदेत्पुमान् || ५४ ||
नारायणोऽपि भृगुणा शप्तो लक्ष्मीपतिर्महान् ||
दशावतारगहने भ्रमत्यद्यापि भूपते || ५५ ||
एतादृशस्य कृष्णस्य शिवेनामिततेजसा ||
साम्यं वदेत् कथं धीमान् वेदशास्त्रविशारदः || ५६ ||
यो घोरवेषमास्थाय शरभाख्यो महेश्वरः ||
नृसिंहं लोकहन्तारं संजघान् महाबलः || ५७ ||
हन्त्रा च हन्यमानस्य कथं साम्यं वदेत् पुमान् ||
उत्पाटयन् स्वनेत्राब्जं पूजयामास शंकरम् || ५८ ||
पूजकस्यास्य पूज्येन कथं साम्यं वदेत्पुमा ||
दक्षाध्वरे वीरभद्रो दक्षसाहाययकारिणम् || ५९ ||

प्. १६७) गदाशार्ङ्समापेतं शंखचक्रविराजितम् ||
यत्पुत्रस्ताडयामास तेन साम्यं कथं वदेत् || ६० ||
अवलिप्तं विधिं ज्ञात्वा शिवनिंदापरायणम् ||
यः पंचमं शिरः श्रेष्ठं चिच्छेद वृषभध्वजः || ६१ ||
विधातुस्तेन रुद्रेण कथं साम्यं वदेत्पुमान् ||
सृष्ट्वा प्रजापतिः पुत्रीं तां दृष्ट्वा स्मरपीडितः || ६२ ||
रन्तु गृहीतुकामः सन् मतिं चक्रे विमूडधीः ||
सा प्राप्य हरिणीरूपं प्रदुद्रावाति वेगतः || ६३ ||
चतुर्मुखोपि हरिणस्तस्याः पश्चात्प्रदुद्रवत् ||
भूत्वा शिवो मृगव्याधो जघान हरिणं विधिम् || ६४ ||
हंत्रा च हन्यमानस्य कथं साम्यं वदेत् पुमान् || ६६ ||
विष्णुर्नायायणः श्रीमान् दीक्षितश्चोपमन्युना ||
इंद्रनीलमयं लिंगं पूजयामास भक्तितः || ६७ ||
सर्वदेवाः पुरा काश्यां स्थाप्य लिंगं स्वनामभिः || 
पूजयामासुरत्यन्तभक्त्या सर्वेश्वरं शिवम् || ६८ ||
सर्वेषामपि देवानामीप्सितार्थान् ददौ शिवः ||

प्. १६८) अतः शिवस्य माहात्म्यं वर्णितु न क्षमो भुवि || ६९ ||
एकांतरामप्रमुखा ये भक्ता भुवि संस्थिताः ||
पुरातनाश्च ये भक्ताः काटकूटादयः परे || ७० ||
शिवेनानुगृहीतास्ते कैलासपदमाययुः ||
भक्तवात्सल्यसंयुक्तस्तत्तुल्यो न हि विद्यते || ७१ ||
अतो मोक्षार्थिभिः सर्वैर्ध्येयश्चंद्रार्धशेखरः ||
श्रोतव्यः कीर्तितव्यश्च मंतव्यः परमेश्वरः ||
अतो विष्ण्वादयः सर्वे न ध्यातव्या मनीषिभिः || ७२ ||
वृत्तम् || एतद्धि बाचवचनं श्रुतिसारभूतम् ||
श्रुत्वा च बिज्जलमुखा मुदितान्तरंगाः ||
बाचस्य पादकमले प्रणिपत्य भक्त्या ||
स्वं स्वम् निकेतनमवापुरुदारभावाः || ७३ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे 
स्कंदागस्त्यसंवादे षट्त्रिंशोऽध्यायः ||
प्. १६९) अथ सप्तत्रिंशतितमोऽध्यायः

	अगस्त्यः ||
माहात्म्यं शिवभक्तानां त्वत्तो निगदितं मया ||
समासेन श्रुतं भूयः कार्तिकेय वदस्व मे || १ ||
स्कंदः ||
स्ग्रेसरस्तु भक्तानां कीर्तिमानमितद्युतिः ||
शिवनाग इति ख्यातो भक्तितत्त्वार्थकोविदः || २ ||
बसवेशसमीपस्थः सदा संतुष्टमानसः ||
प्रत्यहं बसवेशस्य पूजां गृह्णन्नुवास सः || ३ ||
तदाऽसद्ब्राह्मणाः सर्वे नृपं गत्वा बभाषिरे ||
बसवेश गृहे रम्ये शिवनाग इति श्रुतः || ४ ||
चंडालो बसवेशेन पूजितः सन्नतिष्ठत ||
प्रत्यहं बसवेशोऽपि तन्नमस्कारणोत्सुकः || ५ ||
संसक्तः सर्व भक्तैश्च संभुंक्ते चाप्यशंक्तः ||
अशेषान्वैदिकानस्मान् भोजनावसरे सदा || ६ ||
नेक्षते बसवेशोऽपि पातित्यागमशंकया ||
किमत्र बहुनोक्तेन कल्याणपुरमुज्ज्वलम् || ७ ||
चंडालाकीर्णमभवत्पुल्कसैश्च समाकुलम् ||
वर्णाः सर्वे समाकीर्णा नाशं धर्मास्समाप्नुयुः || ८ ||
राजा राष्ट्रकृतं पापं सर्वमाप्नोत्यदंडनात् ||
ज्ञात्वाऽप्यकथनात्पापं शिक्षकस्य महीपतेः || ९ ||
पुरोहितोऽपि लभत इति शास्त्रव्यवस्थितिः ||
अतस्ते कथयिष्यामो मत्पापविनिकृंतने || १० ||

प्. १७०) राज्ञा चानुमतो धर्मः सर्वराज्ये प्रवर्तते ||
शिक्षय त्वं हि बसवं मा वा शिक्षय भूपते || ११ ||
अस्माभिः कथनीयं यत् तदुक्तं तव सन्निधौ ||
एतत्पौरवचः श्रुत्वा राजा कंपितमानसः || १२ ||
आव्हयामास बसवं स्वभृत्यैर्वेत्रपाणिभिः ||
कृत्वा तु शिबिकारूढं शिवनागं महोज्वलम् || १३ ||
स्वयं गृहीत्वा तद्धस्तमाययौ बसवेश्वरः ||
तं दृष्ट्वा शिबिकारूढं राजानं प्रोचिरे द्विजाः || १४ ||
त्वन्मंत्री बसवेशोऽयं चंडालेन सहागतः ||
अकार्यकारणे भीतिं त्यक्त्वा बिज्जलभूपते || १५ ||
एतच्छ्रुत्वा बिज्जलोऽपि सबाह्यां संसदं गतः ||
स्ववस्त्रमासनं कृत्वा शिवनागं जितेंद्रियम् || १६ ||
तद्विष्टरे सन्निवेश्य भक्तिभावविनम्रधीः ||
बसवेशः समागत्य राजानमवदत्स्वयम् || १७ ||
किमर्थमहमाहूतो मत्कार्यं वद मे प्रभो ||
बिज्जलः क्रोधताम्राक्षो जगाद बसवेश्वरम् || १८ ||
वेदशास्त्रपुराणेषु वर्णास्त्वष्टादश स्मृताः ||
यथा तेषामसांकर्यंपालयंति तथा नृपाः|| १९ ||
इदानीं वर्णसांकर्यं कल्याणकटके मम ||
त्व्या कृतं पुरा कैश्चिदकृतं बसवेश्वर || २० ||
या भक्तिः सर्ववर्णानामतिसांकर्यकारिणी ||

प्. १७१) सा भक्तिर्जनिता लोके त्वया नान्यैर्मुनीश्वरैः || २१ ||
सा भूः कथं वा फलिता भवेद्वृष्टिः कथं भवेत् ||
यस्यां भूमौ प्रतिष्ठंति मनुष्याश्च भवादृशाः || २२ ||
एवं पृष्टोऽथ बसवो भूपालमिदमब्रवीत् ||
माचलेति पुरा काचिदभूच्चंडालवंशजा || २३ ||
मनोज्ञरूपसंपन्ना नीलकुंचितमूर्धजा ||
इंदीवरच्छदस्पर्धिनेत्रेद्वन्द्वविशोभिता || २४ ||
अर्धेन्दुनिटिला रम्या पूर्णचंद्रन्भानना ||
तिलपुष्पप्रतीकाशनासिकापरिशोभिता || २५ ||
कुंदप्रसूनसंकाशद्विजपंक्तिविराजिता ||
बिंबोष्ठा कंबुकंठी च चक्रवाककुचद्वया || २६ ||
गंगावर्तसमानाभनाभिदेशोपशोभिता ||
इंद्रनीलप्रतीकाशरोमपंक्तियुता परा || २७ ||
सैकतश्रोणिसंयुक्ता रंभास्तंभोरुशोभिता ||
शंभुत्सारससंशोभिपदद्वययुता बभौ || २८ ||
कदाचिन्नृपवर्येण नलाख्येन विनोदिना ||
रथकारकुलोत्पन्ना सा दृष्टा वरवर्णिनी || २९ ||
तां दृष्ट्वा नृपतिः श्रीमान् स्मरबाणनिपीडितः ||
ग्रामस्थितानशेषान् सोऽप्याहूय ब्रह्मणोत्तमान् || ३० ||
सभामध्योपविष्टः सन् प्राहेदं वचनं परम् ||

प्. १७२) यूयं कुरुत मद्वाक्यं यद्ब्रवीम्यहमादरात् || ३१ ||
मद्ग्रामे वर्तते काचिच्चंडालकुलसंभवा ||
योषिद्वरा राजमार्गे सा दृष्टा गच्छता मया || ३२ ||
तस्यां मे मानसं लग्नमत्यन्तं द्विजपुंगवाः ||
तस्माद्यूयं प्रकुर्वध्वं तामद्योत्तमवंशजाम् || ३३ ||
इति राज्ञो वचः श्रुत्वा प्रत्यूचुस्ते नृपं द्विजाः ||
राजंस्त्वदुक्तवचनमश्राव्यं हि महात्मभिः || ३४ ||
अकार्यकरणे भूप महान् दोषो भविष्यति ||
ब्रह्मणानां वचः श्रुत्वा राजा वचनमब्रवीत् || ३५ ||
नांगीकृतं भवद्भिश्चेन्न जीविष्ये न संशयः ||
कर्मणोऽस्य धनं यावत्तावद्दास्यामि सांप्रतम् || ३६ ||
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य कृछ्रेनांगीकृता द्विजाः ||
अंगीकृत्य ततः स्वर्णधेनुमकारयन् || ३७ ||
तस्यां निवेश्य तां बालां क्षीरेणापूरयंस्तदा ||
धेनुगर्भोद्भवा नारी पवित्रैव न संशयः || ३८ ||
इति प्रोचुर्दुतात्मानः पूर्वजन्मगतं नृप ||
तस्याः प्रणम्य ते सर्वे तदुच्छिष्टं पयः पपुः || ३९ ||
किमेभिरुक्तिभिर्भूप सर्वे ते ब्राह्मणाधमाः ||
संभूय तां स्वर्णधेनुं च्छित्वाऽवयभेदतः || ४० ||
कृत्तिं सर्वां यायजूका नितंबं श्रुतिपाठकाः ||
कशेरुकामुपाध्याया वालं पंडितसत्तमाः || ४१ ||

प्. १७३) षडंगकास्तु पार्श्वो द्वौ वक्षः प्राभाकरास्तथा ||
उदरं सूक्ष्मशल्यानि पार्श्वशल्यानि शाब्दिकाः || ४२ || 
त्रिवेदिनो वपां चैव भागशेषाश्च सर्वशः ||
विद्यार्थिनोऽभ्यागताश्च स्थूलसूक्ष्मखुराणि च || ४३ ||
समग्र्हीरंस्तत्सर्वं कृत्वैवं नृपपुंगव ||
ग्रामांत्यजानामेतेषां गोहन्तॄणां नृपोत्तम || ४४ ||
न श्रोतव्यानि वक्यानि विरुद्धानि महात्मभिः || 
आम्नायाः किं नु प्रथमा आद्याः किं विधिकल्पिताः || ४५ ||
जातीनां कुत इत्युक्ते द्वे जाती विधिचोदिते ||
शृणुष्व नृपशार्दूल प्रवर्तकनिवर्तके || ४६ ||
भवकर्मप्रयुक्तस्तु प्रवर्तक इति स्मृतः ||
शिवकर्मसुसंयोगी निवर्तक इतीरितः || ४७ ||
श्रेष्ठे च संस्तुते सर्वैर्वेदार्थाचरिते स्थिते ||
कुलानामितरेषां तु वाक्यानि किमु शंसितुम् || ४८ ||
ब्राह्मणः कथिते जातिस्थिते चोभे प्रकर्तकः ||
अष्टादशकुलानां तु कथनं किं प्रयोजनम् || ४९ ||
अष्टादशानां वर्णानां श्रेष्ठं भक्तियुतं कुलम् ||
दौर्भाग्यकरसंस्पृष्टकांचनं लोहवद्यथा || ५० ||
शिवप्रतिनिधिर्भक्तस्तथा वै प्राकृतात्मनाम् ||
प्. १७४) स्थितो मानुषरूपेण दृश्यते परमार्थतः || ५१ ||
तस्माच्छंकरभक्तानां माहात्म्यमतिपावनम् ||
अत्युत्तमं च भवतां वक्तुं श्रोतुं न शक्यते || ५२ ||
मृगेंद्रेण शुनः साम्यं मानवः को वदेद्भुवि ||
ग्रामक्रोडस्य करिणा कथं साम्यं वदेत्पुमान् || ५३ ||
भागीरथ्या च कुल्यायाः कथं साम्यं वदेत्पुमान् ||
खद्योतानां द्युमणिना कथं साम्यं वदेत्पुमान् || ५४ ||
नक्षत्राणां च चंद्रेण कथं साम्यं वदेत्पुमान् ||
सुमेरुगिरिणा शेन्याः कथं साम्यं वदेत्पुमान् || ५५ ||
सुरद्रोः कंतकतरोः कथं साम्यं वदेत्पुमान् ||
शिवनागाख्यभक्तेन बिज्जलप्रभुसत्तम || ५६ ||
एते विप्राधमाः सर्वे कथं साम्यं प्रयांति हि ||
इतिहासासांतरं वक्ष्ये शृणु राजन्  महामते || ५७ ||
शिवभक्तो महायोगी श्रीमांच्छ्रीपतिपंडितः ||
शास्त्रवादातिकुशलो ब्राह्मणानां सभांतरे || ५८ ||
शिवभक्तेन यो भूयात्सुकुलेनाकुलेन वा ||
वेदाध्ययननिष्पाणातो वेदांतार्थविशारद || ५९ ||
समान इति तस्याहं संच्छिनद्भयसिना शिरः ||
अनंतपालभूपालसमक्षं भक्तितत्परः || ६० ||
इति प्रतिज्ञां कृत्वाश्हु नीत्वांऽगारचयं परम् ||

प्. १७५) पट्टवस्त्रांतरे न्यस्य बबंध सदृढं परम् || ६१ ||
अतो हि  शिवभक्तानां माहात्म्यं को नु वर्ण्यते ||
शिवभक्तिविहीनं यो ब्राह्मणं वेदपारगम् || ६२ ||
भक्तचत्वरसंस्थेन शुना साम्यं वदेद्भुवि ||
स चंडाल इति ज्ञेयो नांत्यजोऽन्त्यज उच्यते || ६३ ||
विनहालपुरे रम्ये कल्लिदेवोऽतिभक्तिमान् ||
द्वितीयो हि महीरुद्रः प्रपंचगुणविश्रुतः || ६४ ||
बभूव तत्पुरे सर्वो विषदंष्ट्रोऽतिभीषणः ||
पौरान् सर्वान् परित्यज्य देशांतरसमागतान् || ६५ ||
संदष्ट्वा मारयन्नास प्रत्यहं विधिचोदितः ||
दृष्ट्वा हनिष्यत्यान्वेष्य रात्रौ सुप्ताञ्जनान् बहून् || ६६ ||
स एकदा कल्लिदेवं दृष्ट्वा तं भक्तसत्तमम् ||
दृष्ट्वा तदा कल्लिदेवं मृतः सर्पोऽतिभीषणः || ६७ ||
तं दृष्ट्वा तत्पुरस्थाश्च जना विस्मयमापिरे ||
ततः कृपान्वितः सोऽयं जीवयामास चोरगम् || ६८ ||
ततः सन्नुतसच्छीलः स्वच्छंदो भक्तितत्परः ||
तद्ग्रामे तस्थिवान् सोऽयं कल्लिवेदो महाशयः || ६९ ||
तत्पुरे तु तदारभ्य विगतं सर्पजम् भयम् ||
कल्लिदेवस्ततस्तत्र न्यवसच्छुद्धमानसः || ७० ||
कस्मिंश्चिद्दिवसे तस्य दासी त्वत्यन्तपावना ||
अर्घ्योदकं समानेतुं गृहीत्वा भांडमुत्तमम् || ७१ ||

प्. १७६) शुभ्रवस्त्रधरा तूर्णं ययौ तत्पुरमार्गतः ||
ततः स द्विजवर्यस्य करः स्पृष्टोऽभवत्तदा || ७२ ||
आगच्छंतीं च तां दासीं स्पृष्ट्वान् द्विजपुंगवः ||
सा च निर्भिद्य तद्भांडं निजघान महीतले || ७३ ||
पुनश्च स्वगृहं गत्वा भस्म धृत्वाऽतिभक्तितः ||
नवपात्रं समादाय जलमानेतुमुद्यता || ७४ ||
ततश्च ब्राह्मणाः सर्वे राजवीथ्यां समागताः ||
अस्पर्शा हि द्विजाः सर्वे सर्ववर्णांतरैः सदा || ७५ ||
इयं चंडालकुलजा द्विजसंस्पर्शमात्रतः ||
जलमानियमानं तदपवित्रमभूदिति || ७६ ||
विनिर्भिद्य घटं वीथ्यां गृहीत्वाऽन्यघटं ततः ||
वस्त्रेणाच्छाद्य तं कुंभमानयंती विशंकिता || ७७ ||
एवं विचिन्त्य ते सर्वे क्रोधपूरितचेतसः ||
आनायय कल्लिदेवं तं शांतचित्तमथोचिरे || ७८ ||
ततः कौटिल्यकलितास्तमूचुर्द्विजपुंगवाः ||
पूर्वं तु भवता सर्पो निहितो जीवितो महान् || ७९ ||
ततः प्रभृति चास्माकमुत्कृष्ट इव लक्ष्यसे ||
पुराणे धर्मशास्त्रे वा ब्राह्मणानां महात्मनाम् || ८० ||
निषिद्धोऽन्त्यजसंस्पर्शः कल्लिदेव महामते ||
न निषिद्धो ह्यन्त्यजानां ब्राह्मणस्पर्श उत्तमः || ८१ || 

प्. १७७) आहिताग्निर्महाभागे वेदवेदांतपारगः ||
स्पृष्टवानिति  मामद्य कुंभं निर्भिद्य सत्वरम् || ८२ ||
गृहीत्वाऽन्यघटं दासी जलमानेतुमाययौ ||
इत्युक्तः कल्लिदेवोऽथ ब्राह्मणान् प्रत्यभाषत || ८३ ||
भक्तांगणस्थाः श्वानोऽपि त्वादृशान् न स्पृशंति हि ||
भवद्भिः कृतसंस्पर्शो मदालयनिवासिनाम् || ८४ ||
दासानामुचितो नेति चोच्यते किं द्विजाधमाः ||
तस्माद्विचार्यमाणेऽपि भवंतः किं द्विजातयः || ८५ ||
यो ब्रह्म नित्यं चरति स एव ब्राह्मणः स्मृतः ||
तस्माद्ब्राह्म्यं न युष्माकं शृणुध्वं ब्राह्मणाधमाः || ८६ ||
किमेतैर्वचनैः शुन्यैर्ब्रह्मेति परमं किमु ||
भवद्भिरभिधेयोऽस्य कथ्यते चेदलं ततः || ८७ ||
परमात्मा परब्रह्म परमेश्वर एव् च ||
एतैर्युक्तो नामधेयैर्हर एव न चापरः || ८८ ||
परशब्दः समुत्कर्षपदं भवति निश्चयात् ||
तदुत्कर्षपदं नास्ति परेषां त्रिदिवौकसाम् || ८९ ||
हरिश्च परमेष्ठी च परमात्मा कथं भवेत् ||
वेदेषु शास्त्रनिचये हरिमुख्यास्तु देवताः || ९० ||
जीवात्मान इति ख्याताः परमात्मा शिवः स्वयम् ||
सद्भक्ता एव जानंति तद्ब्रह्माव्ययमेव हि || ९१ ||
हरिब्रह्ममुखाः सर्वे शिवभक्ताः शिवार्चकाः ||

प्. १७८) सर्वस्मिन् देवतासंघे ब्राह्मणः शिव एव हि || ९२ ||
त्वं देवेष्विति मंत्रोऽयमित्युवाचैककंठ्यतः ||
शाखाऽपि तैत्तिरीयेयं शैवप्रकरणे परा || ९३ ||
ईशानः सर्वविद्यानां भूतानामीश्वरः शिवः ||
इति ब्रह्माधिपं प्राह ब्रह्मणोऽधिपतिं शिवम् || ९४ ||
शुद्रत्वं जनने चैव प्रेतत्वं मरणे तथा ||
उभयं केन मार्गेण गतं ब्रूउत द्विजाधमाः || ९५ ||
रुद्रं विना क्रियाः कार्याः संति किं भुवनत्रये ||
श्रुतीनामपि कः कर्ता विना रुद्रेण चास्ति हि || ९६ ||
शिवसंबंधिनो ये तु त एव ब्राह्मणाः स्मृताः ||
ततोऽस्मान्संपरित्यज्य शिवनिंदापरायणान् || ९७ ||
भस्मरुद्राक्षरहितान् लिंगधारणबर्जितान् ||
ब्राह्मण्यं कथमायाति ब्रूत मे ब्राह्मणाधमाः || ९८ ||
किमत्र बहुनोक्तेन शिवभक्तांगणस्थितान् ||
सारमेयान्निकृष्टा हि भवंतो ब्राह्मणाधमाः || ९९ ||
सृष्टेयं विधिना जातिः शिवसंस्कारवन्हिना ||
दह्यते शांभवी जातिरपरा याति नो द्विजाः || १०० ||
अतो हि प्राकृता यूयं वयं शांभवसत्तमाः ||
खद्योतसूर्ययोर्यावदन्तरं वर्त्तो भुवि || १०१ ||

प्. १७९) अस्माकमपि युष्माकं वर्तते तादृगंतरम् ||
इत्युक्ता ब्राह्मणाः सर्वे कल्लिदेवमथाब्रुवन् || १०२ ||
युष्मद्गृहस्थश्वभ्योऽपि निकृष्टान्नोऽब्रवीद्भवान् ||
*अतः श्रुतीः सभामध्ये श्वभिश्चाध्यापयस्व भो || १०३ ||
इत्युक्तः कल्लिदेवोऽपि श्वानमाहूय सत्वरम् ||
कृपया तं समुद्वीक्ष्य भक्तस्मरणपूर्वकम् || १०४ ||
वेदानध्यापयामास पश्यत्सु ब्राह्मणेष्वथ ||
ततस्ते ब्राह्मणाः सर्वे चित्ते विगतकल्मषाः || १०५ ||
संस्तुत्य विविधैः स्तोत्रैः कल्लिदेवः ववंदिरे ||
____________________________________________________
			* पाठान्तरे 

	अतः शुनाऽध्यापयस्व श्रुतिमस्मिन् सभांतरे || १०२ ||
एवमुक्तस्तु तैः सर्वैः शुनकाह्वानतत्परः ||
उच्छिष्टभोजिनं शंभोः प्रणवोदात्तयोगिनम् || १०३ ||
दिव्यागमोत्कृष्टधरमपुनर्भववर्तिनम् ||
धीरताश्चर्यभरितं महादुरितवर्जितम् || १०४ ||
श्वानमाहूतवान् योगी कल्लिदेवो महामतिः ||
तदाहूय समागत्य शुनकं प्रणनाम् तम् || १०५ ||
आगतं श्वानमाश्वास्य 

प्. १८०) सिद्धराममहाकालमुखशैवगृहांगणे || १०६ ||
सारमेयाश्च तिष्ठंति भक्तोच्छिष्टोपभोगिनः ||
स्वोच्छिष्टपूतैस्तैरेव बोधितोऽयं महात्मनः || १०७ ||
अधुना सारमेयास्ते सर्वलक्षणसंयुतान् ||
अध्यापयंति चतुरो वेदान् बिज्जलभूपते || १०८ ||
अतः किं बहुनोक्तेन शिवभक्तांगणस्थितान् ||
सारमेयान्निकृष्टा हि नृपैते ब्राह्मणाधमाः || १०९ ||
पराऽभूच्छिवचित्ताख्यः शिवभक्ताग्रणीर्महान् ||
चंडालो नैव चंडालः पुल्कसौ नैव पुल्कसः || ११० ||
_________________________________________________
प्राह तं भक्तसत्तमः ||
यत्र कुत्राऽपि वेदेषु कांडमुद्घाटयाधुना || १०६ ||
इत्युक्तः शुनकश्चर्मावृतरुद्रोऽतिभक्तितः ||
बद्धपद्मासनासीनः शिवं नीत्वा हृदम्बुजे || १०७ ||
आकुचनेनादिशक्तिं संधायानुभवेन च ||
नाडीनामनुसंधानं नासाग्रे दृष्टिसंस्थितम् || १०८ ||
कृत्वाऽकलंकमधुरमृदुसत्कलया युजा ||
तदा सुकरनादोक्तिविशुद्धेन स्वरेण च || १०९ ||
त्र्यक्षरं तद्बिंदुनादप्रयुक्तांचितवर्णकम् ||
कांडमुच्चारयामास चोंकारं

प्. १८१) शिवेति वाचं यो वक्ति सह तेन वसेद्भुवि ||
वदेत्तेन सहात्यन्तं सह भुंजीत तेन वै || १११ ||
इमा हि श्रुतयः सर्वा वदन्ति परमार्थतः ||
अतो हि शिवभक्तेन येन केन महात्मना || ११२ ||
अधीतवेदवेदांगाः कृत्वनुष्ठानतत्पराः ||
शिवभक्तिविहीनाश्च कोटिशो नो समा द्बिजाः || ११३ ||
इति संस्थापयामास समक्षं प्रतिवादिनाम् ||
शास्त्रवादकथा चेयमास्तां श्रीशिवचित्तक || ११४ ||
प्रत्यक्षं दर्शयस्वाद्य 
____________________________________________________

विप्रसंसदि || ११० ||
तदा ते ब्राह्मणाः सर्वे प्रणामं चक्रुरंजसा ||
उदात्तं चानुदात्तं च स्वरितं प्रचयं तथा || १११ ||
सांगमेवानुसंधाय पदक्रममनंतरम् ||
संहितां च जटां चैव चतुर्वेदेषु तत्वतः || ११२ ||
एकामेकामृचं तेषु पपाठ भषकस्तदा ||
ततस्तूर्णं समुत्थाय कल्लिदेवो महायशाः || ११३ ||
शृणुवत्सु सत्सु सर्वेषु प्रोवाचोच्चैरलं त्विति ||
एवमध्यापयामास ब्राह्मणानां सभांतरे ||
कल्लिदेवो महाभक्तः शुना वेदान् महत्तरः || ११४ ||

प्. १८२) महती भक्तिरस्ति चेत् ||
शिवचित्तस्त्वेवमुक्तः सभामध्ये द्विजोत्तमैः || ११५ ||
चंडाल शिवभक्तस्य समानीत्वा च पादुकाम् ||
तुलापात्रे विनिक्षिप्य तथाऽन्यस्मिन् द्विजान् बहून् || ११६ ||
तुलयामास सहसा शिवभक्ताननुस्मरन् ||
ततस्तु पादुकापात्रं गतमत्यन्तगौरवम् || ११७ ||
ब्राह्मणाधारपात्रं तु दौर्बल्यादूर्ध्वमुत्थितम् ||
तस्मादभक्ता भक्तानां समाः पादुकया नहि || ११८ ||
	गोब्बुरिग्रामनिवसद्बिब्बबाचमहात्मनः ||
माहात्म्यं को नु वर्ण्येत तथाऽपि प्रोच्यते मया || ११९ ||
प्रसादं शिवभक्तानां लिंगमूर्तेर्महौजसः ||
उपभुंजंश्चचारास्मिन् भुवने मर्त्यसंवृते || १२० ||
अग्रहारेषु ये भक्ता योजनत्रितयान्तरे ||
वेदोक्तशैवमार्गस्थाः संति शैवव्रतोज्वलाः || १२१ ||
तेषां रम्यान् गृहान् गत्वा प्रसादग्रहणोत्सुकः ||
भक्तौघसत्पादरक्षाकल्पिताशेषभूषणः || १२२ ||
भस्मोद्धूलितसर्वांगो धृतरुद्राक्षमालिकः ||
वृषध्वजसमाकीर्णं किंकिणीजालसंवृतम् || १२३ ||
रुद्राक्षमालिकायुक्तं स्वर्णचामरभूषितम् ||
आनीयमानं वृषभैश्चतुर्भिर्धवलैः शुभैः || १२४ ||

प्. १८३) गृहीत्वा शकटं रम्यं चक्रे भक्तनमस्क्रियाम् ||
अतिसंतुष्टहृदयस्तत्प्रसादं  महत्तरम् || १२५ ||
याचयामास सद्भक्त्या बिब्बिआचो महामतिः ||
प्रसादं भक्तराड्दत्तं निक्षिप्य शकटोदरे || १२६ ||
शिवभक्तांस्तुवन्बाचः स्वपुरीमाययौ ततः ||
कालत्रयेऽपि भुंजानः प्रसादं तस्थिवान् पुरे || १२७ ||
एतद्दृष्ट्वा बिब्बिबाचव्यापारं द्विजपुंगवाः ||
नानामुखसमुद्भूत भक्तोच्छिष्टस्य भोजनम् || १२८ ||
ब्राह्मणानामयुक्तं हि ब्राह्मण्यस्य विनाशकृत् ||
तेनेदं क्रियते कर्म ब्राह्मणेन दुरात्मना || १२९ ||
इति संचिंतयामसु. संभूय द्विजसत्तमाः ||
एतस्मिन्नंतरे कश्चिच्छिवभक्तोऽन्त्यजो महान् || १३० ||
भक्तानां भोजनं चक्रे गोब्बुरिपुरवासिनाम् ||
यथापूर्वं गृहीत्वाश्हु शकटं वृषभैर्युतम् || १३१ ||
चंडालभवनं गत्वा प्रसादं सोऽप्यथानयत् ||
गोब्बूरिपुरमार्गेण गायन् भक्तैः समाययौ || १३२ ||
आयान्तं ब्राह्मणाः सर्वे बिब्बिबाचं पुरौकसः ||
दृष्ट्वा विस्मयमापन्नाः प्रोचुः क्रोधसमन्विताः || १३३ ||
बिब्बबाच वदस्वाद्य सर्वोच्छिष्टमपावनम् ||
गृहीत्वा शकटेनैव पुरमार्गे चरस्यहो || १३४ ||
द्विजन्मनामयुक्तं हि चंडालोच्छिष्टभोजनम् ||
अतस्त्वमपि चंडालो 

प्. १८४) निर्गच्छाशु पुरोअढुना || १३५ ||
इति तैर्ब्राह्मणैरुक्तो बिब्बिबाचो जगाद तान् ||
दुर्मार्गवर्तिनो यूयं शैवद्वेषरताः सदा || १३६ ||
भक्तानामपि युष्माकं तारतम्यं हि वर्तते ||
क्व यूयं शिवभक्ताः क्व किं नः कलहकारणम् || १३७ ||
भक्तलिंगप्रसादान्नमुच्छिष्टमिति शंकया ||
विरुद्धभाषणरता गच्छध्वं नरकान् प्रति || १३८ ||
प्रभावं सत्प्रसादस्य न जानंति भवादृशाः ||
सुधेय शिवभक्तानामन्येषां विषमुल्बणम् || १३९ ||
असमर्थो मदग्रे तु संस्थातुं पापकर्मिणः ||
तिष्ठेयुर्यदि निर्भीकाः शलभानिव पावकः || १४० ||
दहिष्यामि महावेगात्सत्यं सत्यं मयोदितम् ||
इत्युक्ता ब्राह्मणास्तेन क्रोधकुलितचेतसः || १४१ ||
छेदितव्यो हि शकटस्ताडितव्यो वृषभध्वजः ||
रज्जवश्छेदितव्याश्च ताडितव्यो द्विजाधमः || १४२ ||
दिक्षु क्षिपत चोच्छिष्टमन्नं लोकविरर्हितम् ||
एवं संभाषमाणास्तु परिवार्य च तस्थिरे || १४३ ||
ततस्तु बिब्बिबाचोऽयं मंदं मंदं हसन् स्वयम् ||
प्रसादाच्छादकं वस्त्रमपसारितवांस्तदा || १४४ ||
ततो भक्तप्रसादोऽयं पावककृतिभीषणः ||
शिवभालाक्षजो वन्हिः पुरत्रयमिवोज्वलः || १४५ ||

प्. १८५) ददाह ब्राह्मणान् सर्वान् सुपुत्रान् सगृहान् क्षणात् ||
तद्दृष्ट्वा बिब्बिबाचस्य माहात्म्यमतिभीषणम् || १४६ ||
शिवभक्ता महात्मानो ननृतुर्विस्मितास्तदा ||
भययुक्तास्ततः सर्वे हतशेषाः पुरौकसः || १४७ ||
अब्रह्मण्यं ब्रुवन्तश्च बाचं तमिदमूचिरे ||
अनर्थान्  दुष्टहृदयान् क्रूरकर्मरतान् पशून् || १४८ ||
शठान् विनष्टमनसो भ्रष्टान् मानलज्जापराङ्मुखान् ||
सन्मार्गदूषकन्निंद्यान् सदसज्ज्ञानवर्जितान् || १४९ ||
शिवभक्तप्रसादान्नमाहात्म्यज्ञानवर्जितान् ||
रक्ष रक्षेति सहसा गलबद्धाम्बरास्ततः || १५० ||
प्रणेमुर्विविधैः स्तोत्रैस्तुष्टुवुश्च सहस्रशः ||
ततः कृपाविष्टमना आश्वास्यैतान् द्विजाधमान् || १५१ ||
कृताञ्जलिपुटो भूत्वा तस्थौ तत्रातिभक्तिमान् ||
कृशानुभावमुत्सृज्य प्रसादान्नं महत्तरम् || १५२ ||
स्वस्वरूपं समास्थाय यथापूर्वमतोष्ठत | 
ततो हतान् ब्राह्मणांश्च जीवयामास तत्क्षणात् || १५३ ||
दग्धा गृहा यथापूर्वमतिष्ठन् शोभनास्ततः |
अतो बिज्जलभूपाल् कितीटार्चितपादुक || १५४ ||
चंडालः शिवभक्तश्चेत्स एव ब्रह्मणोत्तमः ||
शिवभक्तिविहीनश्चेद्ब्राह्मणो ह्यन्त्यजः स्मृतः || १५५ ||
एवमेवैक कंठ्येन श्रुतयोऽपि वदन्ति हि ||
एतानवेहि 

प्. १८६) चंडालान् द्विजवेषधरान् प्रभो || १५६ ||
आकर्ण्य चैतद्वचनं महापातकनाशनम् ||
वेणुपात्रविनिर्मातुश्चन्नस्य भवने शिवः || १५७ ||
पपावत्यन्तसंप्रीत्या कांजीरमतिपावनम् ||
अतो भक्तांश्च चंडाला इति वक्तुं न शक्यते || १५८ ||
भक्तनिंदापरान् मूर्खान् शीघ्रं निर्यासय द्विजान् ||
पुरा मादरदूडाख्यः शिवभक्तः प्रतापवान् || १५९ ||
माहात्म्यं तस्य वक्ष्यामि शृणु बिज्जलभूपते ||
विदर्भविषये कश्चिद्ब्राह्मणो वेदपारगः || १६० ||
स कुष्ठरोगनिर्भिन्नशीर्यमाणकलेवरः ||
पशुसंरक्षणव्यग्रो ययौ विपिनमुल्बणम् || १६१ ||
आगच्छन् पशुभिः साकं दण्डपाणिर्यदृच्छया ||
मार्गं मादरदूडस्य मज्जनोदकसंप्लुतम् || १६२ ||
पस्पर्श पदभ्यां तत्पंकमेलनाच्चरणद्वयम् ||
विहीनं कुष्ठरोगेण जातं कमलसुंदरम् || १६३ ||
प्रातः परेद्युस्तद्दृष्ट्वा विस्मयाकुलमानसः ||
पुनर्गत्वा च तत्पंकदेशमत्यन्त भक्तिमान् || १६४ ||
अलुठत्सर्वमर्त्येषु पश्यत्सु द्विजपुंगवः ||
कुष्ठरोगस्तत्प्रभावात्क्षणेनैव शशाम सः || १६५ ||
ततो दिव्यतनुर्दूडभक्तं 

प्. १८७) सम्यङ्ननाम सः ||
मनोहराख्यभक्तस्य पादोदकनिषेवणात् || १६६ ||
कुष्ठरोगसमाक्रांतमादित्यस्य कलेवरम् ||
प्रपेदे रूपमतुलमिति वृद्धमुखाच्छ्रुतम् || १६७ ||
अद्य मादरदूडस्य दृष्टं माहात्म्यमुत्तमम् ||
प्रशंसुर्मानवाः सर्वे दूडभक्तं महोज्वलम् || १६८ ||
ये कुष्ठरोगदुःखार्तास्तिष्ठन्त्यत्र महीतले ||
तन्मज्जनाम्बुपंकेन रोगहीनाश्च तेऽभवन् || १६९ ||
एतत्त्वया न श्रुतं किं वद मे बिज्जल प्रभो ||
पुरा बाणसभिमाख्यः शिवभक्तो जितेंद्रियः || १७० ||
स्वपादरेणुभैषज्यात् सर्वेषां कुष्ठरोगिणाम् ||
शरीराणि चकाराशु रोगहीनान्यनेकशः || १७१ ||
	श्वपचो नाम सद्भक्तः शिवभक्तार्चनोत्सुकः ||
नानाशाकरसोपेतं पाकं कुर्वन्नुवास् सः || १७२ ||
एतस्मिन्नंतरे कश्चित्सामवेदी द्विजोत्तमः ||
हठयोगाभिनिरतो ययौ गगनमार्गतः || १७३ ||
श्वपचोऽपि विदित्वैतद्गमनं सामवेदिनः ||
तच्छायासंक्रमभयात् पिदधे पाकभांडकान् || १७४ ||
पादत्राणैस्तु भक्तानां प्राचीनैर्नूतनैरपि ||
गच्छन्वियत्पथेनायं चुकोप द्विजपुम्गवः || १७५ ||
तत्कोपाद्भग्नयोगोऽयं देववासाद्वियत्पथात् ||
निपपातावनेर्मूर्ध्नि गच्छन् पंगुरिव क्षणात् || १७६ ||
तत उद्भूतसंस्कारः 

प्. १८८) श्वपचं प्रणनाम सः ||
तमाद्दीक्षां परां लब्ध्वा लिंगधारणसंयुताम् || १७७ ||
तत्प्रसादं च भुक्त्वाश्हु पादोदकपुरःसरम् ||
षट्त्रिशद्भिर्जनपदैः सह शैवपदं ययौ || १७८ ||
अतः पुरातनांस्त्यक्त्वा नायं मार्गः कृतोऽधुना ||
श्वपचः शिवभक्तश्चेत्स एव ब्राह्मणोत्तमः ||
ब्राह्मणो भक्तिहीनश्चेन्निकृष्टः श्वपचादपि || १७९ ||
ये पठन्त्येतदध्यायं भक्तमाहात्म्यवाचकम् ||
ते यान्ति परमं स्थानं पुनरावृत्तिवर्जितम् || १८० ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे 
स्कंदागस्त्यसंवादे सप्तत्रिंशोऽध्यायः ||
प्. १८९) अथ अष्टत्रिंशतितमोऽध्यायः

	अगस्त्यः ||
षडानन महाभाग भक्तमाहात्म्यमुत्तमम् ||
पुनश्च श्रोतुमिच्छामि कृपया वद मे प्रभो || १ ||
कुमारः ||
एवं बिज्जलभूपाय निरूप्य बसवः पुनः ||
शिवभक्तौघमाहात्म्यं वक्तुं समुपचक्रमे || २ ||
वल्लकीनामनगरे शिवभक्तनिषेविते ||
तत्रासीदुद्भटः कश्चिदाराध्यो भक्तसत्तमः || ३ ||
वरभोजमहीपालं दीक्षयामास शास्त्रतः ||
वेदशास्त्रपुराणौघैः सर्वान्निर्जित्य वादिनः || ४ ||
पारम्यं स्थापयामास शिवस्य परमात्मनः ||
चोम्मांबाख्यां तया तस्थौ यथासुखम् ||
ततस्तु ब्राह्मणाः सर्वे राजनमिदमब्रुवन् || ६ ||
उद्भटाराध्यनामाऽयं स्वगुरुः शास्त्रकोविदः ||
अकुलीनैश्च भक्तौघैः सहवासपरोऽभवत् || ७ ||
इति द्विजैर्बोध्यमानो राजाऽपि गुरुभक्तिमान् ||
तद्वाक्यान्यगणययेव यथापूर्वमवर्तत || ८ ||
ततश्च परमेशोऽपि सांबश्चंद्रार्धशेखरः ||
उद्भटाराध्यसद्भक्तिं प्रकटीकर्तुमिच्छया || ९ ||
उद्भटं मारयामास तपःशीलसमन्वितम् ||

प्. १९०) ततस्तद्वांधवाः सर्वे ददहुस्तत्कलेवरम् || १० ||
तस्य स्मशाननिकटे वटवृक्षो महानभूत् ||
संख्यातीताश्च वेताला न्यवसन्वटभूरुहे || ११ ||
तदंगधूमसंबंधात्संत्यज्य स्वपिशाचताम् ||
दिव्यदेहधराः सन्तो ह्यगमञ्च्छांभवं पदम् || १२ ||
तस्मिन् पिशाचसंघे तु कश्चिद्वेतालसत्तमः ||
अत्यंतदूरमाहारं ययौ संपादितुं स्वयम् || १३ ||
सोऽप्यागत्य पिशाचेशो न ददर्श स्वकाञ्जनान् ||
अतिदुःखसमाक्रान्तो रुरोदोच्चैरनाथवत् || १४ ||
श्रुत्वैतद्रोदनं भूपोऽप्याययौ विस्मितस्तदा ||
ततस्तं प्राह भूपालः किमर्थं रुदते भवान् || १५ ||
एवं ब्रुवन्तं राजानं पिशाचः पुनरब्रवीत् ||
सहस्रद्वादशाब्दानामवधीकृत्य भूपते || १६ ||
असंख्याताश्च वेताला न्यवसन्वटभूरुहे ||
उद्भाटाराध्यमरणं प्रतीक्षन्तो महीतले || १७ ||
आहारवांच्छया सोऽहं गतवान्विपिनान्तरम् ||
तदंगधूमसंपर्काच्छिष्टाः सर्वे गताः परम् || १८ ||
शिवस्य स्थानमतुलं कैलासाख्यं महोहरम् ||
बहुकालकृतो यत्नो ममाद्य विफलीकृतः || १९ ||
तरिष्यामि कथं वाऽहं दुःखसागरमुल्बणम् ||
मययस्ति चेद्दया राजन् काष्ठान्यानीय पावकम् || २० ||

प्. १९१) स्मशाने चोद्भटस्यास्य पुनः प्रज्वलितं कुरु ||
तदंगधूमसंपर्काद्वटं निर्भिद्य सत्वरम् || २१ ||
जनेष्वेते.उ पश्यत्सु यास्येऽहं शिवसन्निधिम् ||
पिशाचेनैवमुक्तस्तु राजा सर्वं तथाऽकरोत् || २२ ||
पिशाचो वटवृक्षेण जनैर्भूपपुरोगमैः ||
दिव्यं विमानमारुह्य कैलासं सहसा ययौ || २३ ||
एतदुद्भटमाहात्म्यं त्रिषु लोकेषु विश्रुतम् ||
किं त्वया न श्रुतं पूर्वं बिज्जल क्षोणिबल्लभ || २४ ||
त्रिलोचनस्य भक्तोऽभूत्कश्चिच्छैवार्चनोत्सुकः ||
प्राकृतानां च सर्वेषा. भविनां च महारिपुः || २५ ||
द्विजं पुराणवक्तारं समामंत्र्येदमब्रवीत् ||
पुराणभट्ट दुर्बुद्धे शिवो ब्रह्मकपालधृत् || २६ ||
सदा चरति भिक्षार्थमिति त्वं प्रतिभाषसे ||
विष्वक्सेनशिरश्छिन्नं शिवेनैव महात्मना || २७ ||
इति पौराणिकीं गाथां कदाऽपि न वदस्यहो  ||
विष्णुश्च वामनो भूत्वा पादत्रयमितां भुवम् || २८ ||
याचयित्वा बलिं पद्भ्यां सप्तलोकानमानयत् ||
पादमूर्ध्वं प्रसार्यैकं बिभिदेऽजांडखर्परम् || २९ ||
एवं त्वं भाषसे नित्यं ततश्चंद्रार्धशेखरः ||
शिरश्चिच्छेद तस्येति कथां वा न वदस्यहो || ३० ||
वाराणस्यां च 

प्. १९२) व्यासोऽपि न दैवं केशवात्परम् ||
भुजमुद्यम्य सहसा इत्येवं भाषते भवान् || ३१ ||
समागत्य तदा नंदी भुजस्तम्भं चकार सः ||
ततस्तु लब्धविज्ञानो मुनीनां च सभांतरे || ३२ ||
पुनः प्रोवाच शांतात्मा न दैवं शंकरात् परम् ||
एवं प्रसिद्धामाद्यन्तकथां च न वदस्यहो || ३३ ||
दक्षप्रजापतिः पूर्वं परित्यज्य सदाशिवम् ||
क्रतोरधिपतिं विष्णुमकरोदिति भाषसे || ३४ ||
वोष्णोश्च यज्ञमूर्तेश्च सर्वेषां च दिवौकसाम् ||
छिन्नानि मस्तकानीति कथां वा न वदस्यहो || ३५ ||
नृसिंहरूपमास्थाय हिरण्याक्षं महाऽसुरम् ||
संजघानेति वदसि  सर्वलोकैकभीषणम् || ३६ ||
ततः सदाशिवः साक्षाच्छारभं रूपमास्थितः ||
नृसिंहं संजघानेति कथां त्वं न वदस्यहो || ३७ ||
चराचरात्मकं पूर्णं सर्वं विष्णुमयं जगत् ||
एवं प्रलपसे नित्यं संहर्ता जगतः शिवः || ३८ ||
देवासुरानुविद्धस्य कथां च न वदस्यहो ||
जगतामपि सर्वेषां कर्ता नारायणः परः || ३९ ||
एवं संभाषसे नित्यं निर्भीतस्त्वं सभान्तरे ||
शिवो नारायणस्यास्य कर्तेति न वदस्यहो || ४० ||
अतः पुराणभट्ट त्वं पक्षपाती न सत्यवाक् ||

प्. १९३) इत्युक्त्वा श्रीकक्कभक्तः शिरच्छेद सत्वरम् || ४१ ||
एतत्द्विजादयः सर्वे किं न जानंति भो नृप ||
	तथा केंबाविनगरे भोगाख्यो  भक्तसत्तमः || ४२ ||
अर्चयामास सद्भक्तानन्नज्यापूपपायसैः ||
परीक्षितुं तस्य भक्तिं मृतगोवत्सभारभृत् || ४३ ||
शैववेषधरः शंभुस्तद्भक्तान्तिकमाययौ ||
प्रत्युत्थायाभिवाद्यैनं भोगभक्तोऽविशंकितः || ४४ ||
तत्स्कंधस्थं मृतं वत्सं गृहीत्वा गृहमानयत् ||
क्षणं विश्रम्य तद्भक्तो भोगं प्राहाविशंकितः || ४५ ||
अहमेकं तु गोवत्संभक्षयाम्यन्वहं परम् ||
मया प्रतिश्रुतं चैतद्व्रतं शैवामरद्रुमम् || ४६ ||
पाचयस्वाद्य गोवत्सं भोक्ष्येऽहं त्वद्गृहांतरे ||
तथेति भोगभक्तोऽपि नाना परिकरैः सह || ४७ ||
गोवत्सपललं पक्वं कारयामास भक्तितः ||
ततस्तु भोजने जाते ब्राह्मणाः पुरवासिनः || ४८ ||
दृढदंडधराः सर्वे भोगभक्तजिघांसया ||
क्रोशन्तस्ताडयेत्युच्चैर्भोगं घातय सत्वरम् || ४९ ||
तद्गृहान् परिवार्याशु तस्थिरे क्रोधघूर्णिताः ||
तदन्तरे महादेवस्तूर्णमेव तिरोदधे || ५० ||
ततस्तु भोगभक्तोऽपि प्राहेदं ब्राह्मणाधमान् ||
युष्माकं 

प्. १९४) शिवभक्तानां गृहाः पुण्यतमा इमे || ५१ ||
न प्रवेष्टुं सदा योग्यं यज्ञशालाः शुनामिव ||
निंदन्ति शिवभक्तान् ये ते यान्ति नरकान् बहून् || ५२ ||
ये निंदन्ति महादेवं शिवभक्तान् विशेषतः ||
तेषां पंक्तौ न भुंजीत सहवासं च नाचरेत् || ५३ ||
एवं वदन्ति श्रुतयः पुराणैश्चागमैः सह ||
अतः संत्यज्य गच्छामो वयमेवाविशंकिताः || ५४ ||
एवमुक्त्वा भोगभक्तो निर्ययौ नगरात्स्वयम् ||
शिवालये तु तिष्ठंति यानि लिंगानि तत्पुरे || ५५ ||
पूजार्थमितरैश्चैव यानि तेषां गृहांतरे ||
तानि सर्वाणि लिंगानि तेन साकं विनिर्ययुः || ५६ ||
एवं विविधलिंगैश्च भोगः सन् परिवारितः ||
भक्तौघैर्गीयमानः सन् यदा भोगो विनिर्ययौ || ५७ ||
तदा पुरौकसां लक्ष्मीर्भक्तैः सह विनिर्ययौ ||
शून्यतामगमतुश्च चकंपे वसुधा ततः || ५८ ||
तदानीं पतितान्यासन्नक्षत्राणि महीतले ||
वृक्षाश्च भूमौ पतिता लताभिः परिवारिताः || ५९ ||
पुरं तदंधकारेण महता परिवारितम् ||
गृहस्थितं चान्नजातं बभूव कृमिसंकुलम् || ६० ||
वापीकूपतटाकाद्या जलशून्या बभुविरे ||
फलपुष्पविहीनाश्च गृहारामास्ततोऽभवन् || ६१ ||

प्. १९५) तद्राजधानीमध्ये तु रुरुद्र्श्च शिवा भृशम् ||
उल्काश्च पतितास्तत्र वन्हयः शमितास्तदा || ६२ ||
संजज्ञिरे महोत्पाता ह्येवमाद्याः सहस्रशः ||
एवं शून्यतमां दृष्ट्वा पुरीं तत्पुरवासिनः || ६३ ||
भोगभक्तांतिकं गत्वा साष्टांगं प्रणिपत्य तम् ||
सापराधांस्तथा चास्मांस्त्राहि त्राहीति चावदन् || ६४ ||
ततस्तु भोगभक्तोऽपि प्रार्थ्यमानः पुरस्थितैः ||
पुनः समाययौ तूर्णं दयारसपरिप्लुतः || ६५ ||
ततस्तु शिवलिंगानि तद्भक्तेन समाययौः ||
स्वल्पलिंगं तु विस्तीर्णे पीठे लिंगं महत्तरम् || ६६ ||
स्वल्पपीठे श्तितिं प्राप्य व्युत्क्रमेणाभवत्तदा ||
एतल्लिंगानि तत्साक्ष्यं सर्वेषां चक्रिरे भृशम् || ६७ ||
उत्पातनिचयस्तूर्णं शांतिमाप पुरे ततः ||
कर्तुं विश्वमकर्तुं वाऽप्यन्यथा कर्तुमेव वा || ६८ ||
समर्थाः शिवभक्ता हि सत्यं बिज्जलभूपते ||
कुलाकुलविचारोऽयं न कर्तव्यस्त्वया प्रभो || ६९ ||
	राजन् पुरा गुणोपेतां गुड्डाम्बां लोकपावनीम् ||
शिवभक्तार्चनोत्कंठांनित्यलिंगार्चनोत्सुकाम् || ७० ||
एनां कुष्ठरुजाक्रान्तां शीर्यमाणकलेवराम् ||
आयान्तीं पुरमार्गेण ददृशुर्भाह्मणाधमाः || ७१ ||
भयमुत्सृज्य सहसा किमर्थं 

प्. १९६) ग्राममध्यतः ||
कथमायाति भवतीत्यूर्चुर्ब्राह्मणसत्तमाः || ७२ ||
शिवभक्ताऽपि तान् प्राह कोपप्रस्फुरिताधरा ||
अहं सौराष्ट्रसोमेशं गत्वा संपूज्य यत्नतः || ७३ ||
लभामहे पुनर्गात्रं सर्वावयवसुंदरम् ||
ततो विनिर्ययौ तूर्णं सौराष्ट्रनगरं प्रति || ७४ ||
मार्गे तस्याः पदद्वन्द्वृमासीच्चरितुमक्षमम् ||
ततस्तु जानुयुग्मेन ययौ सा भक्तितत्परा || ७५ ||
जानुयुग्मं तथैवासीद्गमनायाक्षमं परम् ||
ततो लुठन्ती वनिता गन्तुं समुपचक्रमे || ७६ ||
ततः शिवो दयाविष्टो दिव्यमूर्तिधरः परः ||
आगत्य तां च दिव्यांगीं चक्रे सौराष्ट्रनायकः || ७७ ||
अयि भक्तकुलोत्तुंगे वरं वरय सत्वरम् ||
इत्युक्त्वा सा च वनिता पुनः प्रोवाच शंकरम् || ७८ ||
विम्न्मयांग महाभाग देवदेव त्रिलोचन ||
त्वत्पादकमलं दृष्ट्वा संप्राप्ताऽस्मि कृतार्थताम् || ७९ ||
त्वमत्र तिष्ठ भोः स्वामिन्निदमेव वरो मम ||
ततः प्रभृति सोमेशः कालिंदीपुरसंस्थितः || ८० ||
तदारभ्य च गुड्डाम्बाकीर्तिलोकेषु विश्रुता ||
ये ब्रह्मणाः पुरा चैनामपहासं तु चक्रिरे || ८१ ||
तेषां गात्राणि सर्वाणि कुष्ठांगानि बभूविरे ||
अतो हि शिवभक्तानां 

प्. १९७) दौष्कुल्यं न विगण्यते || ८२ ||
शिलामेकां समादाय संस्करोति यथाविधि ||
संस्कारानंतरं साशील्लिंगं नासीच्छिला नृप || ८३ ||
तथैव दुष्कुलो मर्त्यः शिवसंस्कारसंस्कृतः ||
स्वकुलं च परित्यज्य भक्तो भवति निश्चयात् || ८४ ||
तस्मादेनं च चंडाल इति बुध्यस्व मा वृथा ||
कुलं हि शिवभक्तानां शीलं मा गणय प्रभो || ८५ ||
अतोऽस्मादधिकं पापं नास्ति नास्ति महीपते ||
कीटो हि भ्रमरासक्तो भ्रमरो भवति ध्रुवम् || ८६ ||
चंडालः शिवभक्तश्चेच्छिव एव न संशयः ||
यथा रसस्य संस्पर्शात्ताम्रं भवति कांचनम् || ८७ ||
तथेशदीक्षया मर्त्यः शिवो भवति निश्चयात् ||
यथैव कच्चरे वस्त्रे बद्धं रत्नं महत्तरम् || ८८ ||
न दुष्टभावं भजते न तेजस्त्यजति स्वयम् ||
तथैव शिवभक्तोऽपि चंडालभवने स्थितः || ८९ ||
पावित्र्यं न जहात्येव यथिअवाग्निर्यथाशुगः ||
यथा पंकोद्भवं पद्मं पंकवन्न हि निंद्यते || ९० ||
यथा काष्ठोद्भवो वन्हिः काष्ठभावं जहाति हि ||
तथैव शिवभक्तोऽपि स्वकुलं स्यज्ति स्वयम् || ९१ ||
ब्राह्मणानां गुरुर्जातो व्यासो धीवरजातमजः ||
वसिष्ठश्चोर्वशीपुत्रो जातो

प्. १९८) ब्राहमणपुंगवः || ९२ ||
मातंगीगर्भसंभूतो मतंगोऽभून्महामुनिः ||
मंडूक शुकमुख्यानां ये तिरश्चां समुद्भवाः || ९३ ||
ते महामुनयो जाताः शिवभक्त्यैव बिज्जल ||
एवच्छ्रुत्वा बिज्जलोऽपि क्रोधघूर्णितलोचनः || ९४ ||
प्राह गंभीरया वाचा बसवं स्फुरिताधरः ||
एवं प्रलपसे नित्यमसंबद्धं सभान्तरे || ९५ ||
शिवभक्तांगसंभेदे क्षीरं किं स्रवते परम् ||
छिन्नेष्वितरदेहेषु रक्तं किं स्रवते परम् || ९६ ||
ततस्तु बिज्जलं प्राह बसवो भक्तसत्तमः ||
शिवद्रोहपरैरेतैर्भस्मोद्धूलनवर्जितैः || ९७ ||
त्यक्तपंचाक्षरीमंत्रैः शिवसंस्कारवर्जितैः ||
गौतमादिमहाशापनिर्दग्धैः क्रूरकर्मभिः || ९८ ||
विवादोऽभूत्सभामध्ये ममाद्य नृपपुंगव ||
एतद्दोषनिवृत्त्यर्थ त्वदुक्तेनैव वर्त्मना || ९९ ||
शिवनागस्य देहेऽस्मिन् दर्शयामि पयः परम् ||
दर्शनीयं जलं विप्रैः सोमयाजिकलेवरात् || १०० ||
नो चोदिमान् द्विजान् सर्वान् स्वपुरप्रान्तभूमिषु ||
शूलेषु निक्षिपाद्य त्वं दयादाक्षिण्यवर्जितः || १०१ ||
एवमुक्त्वा तु बसवः शिवनागकरं ततः ||
प्रहसन्न्सिना 

प्. १९९) तूर्णं चिच्छेदं शिवभक्तराट् || १०२ ||
तत्करात्प्रसृतं क्षीरं नदीरूपं जगाम तत् ||
यथा बसवभक्ताख्यकामधेनोःस्तनान्तरं || १०३ ||
निर्भिद्य संसृतं क्षीरं चतुर्दिक्षु प्रकाशते ||
तथैव शिवनागस्य करक्षीरं बभौतदा || १०४ ||
पुरेशः करिकालस्य स्वर्णवृष्टिं ददौ यथा ||
तथैव बसवेशस्य क्षीरवृष्टिं ददौ शिवः || १०५ ||
इति संतुष्टुवुः सर्वे बिज्जलास्थानवासिनः ||
मलत्रयविनिर्मुक्तशैवांगेषु स्थितं पयः || १०६ ||
अस्मत्प्राकृदेहेषु रक्तमेवावतिष्ठते ||
केचिदेवं तुष्टुवुस्ते सभायां ये विनिर्जिताः || १०७ ||
ततो बिज्जलभूपालो भक्तौघपरिवारितम् ||
शिवनागं ननामातिभक्त्या विनयतत्परः || १०८ ||
ततस्तु ब्राह्मणाः सर्वे बसवेशमथाब्रुवन् ||
अपराधसमाक्रांतान् सूक्ष्मदृष्टिविवर्जितान् || १०९ ||
अनेककालविभ्राजन्मोहाकुलितचेतसः ||
रक्ष रक्षेति सहसा प्रणेमुर्दऽडवद्भुवि || ११० ||
बसवः प्रहसन्मंदमनुगृह्य द्विजांस्तदा ||
शिवनागं गजारूढं कृत्वा स्वगृहमाययौ || १११ ||
वृत्तम् ||
एतच्चरित्रं शिवनागमस्य 

प्. २००) शृण्वंति भक्त्या ध्रुवचेतसो ये ||
भुक्त्वेह भोगान्सकलान्यथेच्छं ते यांति दिव्यं पदमीश्वरस्य || ११२ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
कुमारागस्त्यसंवादे 
शिवनागदेवकथावर्णनन्नामाष्टत्रिंशोऽध्यायः ||
प्. २०१) अथ एकोनचत्वारिंशोष्ध्यायः

	अगस्त्यः ||
एवं श्रुतं मया सर्वं भक्ताधिक्यं महत्तरम् ||
पुनश्च श्रोतुमिच्छामि तदेव वद मे प्रभो || १ ||
स्कंदः ||
ततः कल्याणनगरे बसवेश्वरमंदिरे ||
रुद्रतुल्या महात्मानो भक्ताश्चासन् महोहरे || २ ||
माचश्च मादिराजश्च बाचिराजो महत्तरः ||
श्रीमान् बडवरब्रह्मा किंनरब्रह्मपुंगवः || ३ ||
केशिराजाभिधो भक्तः कन्नदब्रह्मसत्तमः ||
कक्कः श्रीकल्लिदेवश्च श्रीमान्मौलिगमादराट् || ४ ||
मुसुडीचमडस्तद्वच्छूलब्रह्मसंज्ञकः ||
तथैव सूर्यचमड आंध्रब्रह्माभिधो महान् || ५ ||
कलिकेतब्रह्मभक्तः शांतदेवो महामतिः ||
तथा तेल्गेशमसणस्तथैवैकांतरामयः || ६ ||
ऽ बोम्मः श्रीमान्भासवंतः ऽ केशाख्यो भक्तसत्तमः ||
उत्तमांगदकेशी च होन्ननामा तथैव च || ७ ||
गंडगत्तरिनाचाख्यः शृंगिबोम्मस्तथैव च ||
कालाग्निरुद्रश्च गुरुश्चंडनामा महत्तरः || ८ ||
श्रीमान् मुड्गिरिमल्लेशः संगमेशस्तथैव च ||
कद्रुरेम्मो महाकालः पदुमर्सस्तपोधनः || ९ ||
पुराणभट्टो वोप्रेंद्रस्तथा वरदरामकः ||
योगिदेवश्चिक्कदेवो मुंडब्रह्मा तथैव च || १० ||
तथैवोदयमर्सश्च होन्नो धवल एव च ||
तथैव बोंतादेवी च सारिनायस्तपोधनः || ११ ||

प्. २०१) श्रीमान सवरचिक्काख्यो भास्करो मुनिसत्तमः ||
श्रीमद्बासनभीमश्च गोणिमल्लस्तथैव च || १२ ||
शिवमुद्दकुले जातो देवनामाऽतिभक्तिमान् ||
शिवरात्रिवरतासक्तः संगमेशो दृढव्रतः || १३ ||
अतिमुक्ताख्यभक्तश्च नंदीशश्चारमस्तथा ||
खंडिदेवो मिंडसोमो गोग्गः कोटीशचामकः || १४ ||
हाटकेशकुलोद्भूतो ब्रह्मा चैव महाबलः ||
श्रीमान् धूर्जटी केशी च दुम्मनब्रह्मसंज्ञिकः || १५ ||
कपिलेशश्च विश्वेशोयमी संगस्तथैव च ||
नोणमिशान्वये जातश्चिक्कभक्तो महाम्तिः || १६ ||
गणदासान्वये जातो मादो भक्तिमतां वरः ||
कटमल्लो नुल्कचंद अल्लोमधुवयस्तथा || १७ ||
मुरुहाट्टकुले जातः केतनामातिभक्तिमान् ||
हल्लो गोड्डलमल्लश्च शिवनागस्तथैव च || १८ ||
तथा हिरियहल्लश्च लेंकब्रह्मातिनैष्ठिकः ||
गिरिगीटकुले जाता सिंगांबाऽत्यन्तपावनी || १९ ||
तथा गुडुबकालांबा हीलब्रह्माऽतिपावनः ||
तथा निमिषकेशी च बालब्रह्मा दृढव्रतः || २० ||
करवालब्रह्मनामा हिंडिब्रह्मा तथैव च ||
प्रतिहारी बाचिराजः कपिलो ब्रह्मसंज्ञिकः || २१ ||
अंकब्रह्मा मायिदेवो वीरकल्लस्तथैव च ||
श्रीमान्विमलदेवश्च वीरभासस्तथैव च || २२ ||
वीरनागो

प्. २०३) वीरदेवो वीरब्रह्माऽतिभक्तिमान् ||
वीरलिंगो वीरमारश्चिब्रह्मा सुनिर्मलः || २३ ||
चिक्करब्रह्मभक्त श्रीगीशाख्यस्तथैव च ||
येलेशब्रह्मभक्तश्च शरणाख्यस्तपोधनः || २४ ||
मेलसब्रह्मदेवश्च वेदवेदांगपारगः ||
बंडिकारकुलोत्पन्नः कूल्लोऽत्यन्तविशुधधीः || २५ ||
तथा वकरकेताख्यो भक्तो निर्मलमानसः ||
निजलिंगश्चिक्कनामा तथा निर्लज्जशांतकः || २६ ||
निजभावस्तथा योगी नित्यनेमदमैलराट् ||
इलेयालब्रह्मनामा तथा संकदबंककः || २७ ||
अनिमेषोऽमृतः श्रीमान् शिवभक्तिविशारदः ||
एवमन्ये महात्मनो दृष्टप्रत्ययदर्शकाः || २८ ||
प्रसादभोगिनः सर्वे लिंगांगैक्यकलाविदः ||
शृण्वन्तो भक्तमाहात्म्यं भक्तालापैकतत्परा || २९ ||
पाषंडाननुगृण्हंतश्चिन्मयया शिवदीक्षया ||
वदन्तः शिवमाहात्म्यमन्योन्यं हृष्टचेतसः || ३० ||
सर्वे सुखेन न्यवसन् कल्याणनगरे शुभे ||
शिवद्विजाधमाः सर्वे प्राकृता लिंगवर्जिताः || ३१ ||
बिज्जलांतिकमासाद्य चुक्रुशुः क्रोधमूर्छिताः ||
राजंस्तव पुरे रम्ये महोत्पाता विजज्ञिरे || ३२ ||
श्रीकंठगौरीनाथौ च लोकेशाख्यश्च देवलः ||
त्रिलोकेशस्तथेशानो द्विजः शांतः शिवद्विजः || ३३ ||
बोधिता बसवेशेन संजाता लिंगधारिणः ||

प्. २०४) सर्वं शिवप्रसादान्नं स्वयं भुंजति केवलम् || ३४ ||
अस्माकमीषदपि ते सर्वदा न ददत्यहो ||
यथेयमागता वृत्तिरस्माकं बहुकालतः || ३५ ||
सत्यमेव प्रवक्ष्यामः शृणु बिज्जलभूपते ||
भूदेववंशजः श्रीमांश्चंडेशो भक्तसत्तमः || ३६ ||
पशुसंरक्षणव्यग्रो जगामविपिनांतरम् ||
 स सैकतं लिंगमेकं कृत्वा जनमनोहरम् || ३७ ||
दुग्धैश्च सर्वधेनूनां स्नापयामास भक्तितः ||
एतद्दृष्ट्वा पिता तस्य लिंगं पादेन चि.क्षिपे || ३८ ||
चंडेशः सहसोत्थाय जघान पितरं ततः ||
तदा तस्य प्रसन्नोऽभूद्देवदेवस्त्रिलोचनः || ३९ ||
प्रसन्नं परमेशानं तुष्ट्वाव विविधैः स्तवैः ||
ततश्चंडेश्वरः श्रीमान् ययाचे वरमुत्तमम् || ४० ||
त्वदीयं पावनं शुद्धं प्रसादं परमेश्वर ||
दातुं त्वमर्हसि मम मयि कारुण्यमस्ति चेत् || ४१ ||
इति संप्रार्थितो देवस्तस्मै संप्रददौ वरम् ||
अस्माकं च ददौ चंडः प्रसादं शंकरस्य सः || ४२ ||
वीरमाहेश्वराः सर्वे बसवेशबलान्विताः ||
अस्माभिर्विवदन्त्यद्य प्रसादं न ददुर्नृप || ४३ ||
उद्धरास्मद्वृत्तिमेतां नो चेत् स्त्रीबालपूर्वकम् ||
प्रविशामोऽनलं क्षिप्रं ज्वलितं च त्वदन्तिके || ४४ ||
तेषां वचः समाकर्ण्य चंडजानां तदा नृपः ||
आह्वयामास् बसवं बिज्जलः

प्. २०५) क्रोधमूर्छितः || ४५ ||
समागतं तं बसवं राजा वचनमब्रवीत् ||
प्रसादभोगिनः सर्वानुत्सृज्याधर्ममार्गतः || ४६ ||
किमित्यद्य प्रसादान्नं यूयं भुंजथ मे वद ||
एवमुक्तस्तु बसवो राजानं प्रत्यभाषत || ४७ ||
चंडदत्तमिति प्रोक्तमेतैस्तत्सत्यमेव हि ||
स्थावरेष्वेषु लिंगेषु तद्दत्तं शूलपाणिना || ४८ ||
बाणलिंगे स्फाटिके च रत्ने स्वायंभुवे तथा ||
चंडेशस्य न भागोऽस्तीत्येवमाहुर्मनीषिणः || ४९ ||
माहेश्वरप्रसादान्नं ये भुंजंति नराधमाः ||
ते यांति नरकान् घोरानित्याहुर्मुनिपुंगवाः || ५० ||
चरलिंगप्रसादेऽस्मिन् सर्वपातकनाशने ||
अत्यन्तपावने चैषां नाधिकारोऽस्ति तत्त्वतः || ५१ ||
चरप्रसादे भक्तानां भोक्तुं योग्येऽतिपावने ||
पापिनां नाधिकारोऽस्ति त्रिमलावृतदेहिनाम् || ५२ ||
चरलिंगप्रसादान्नमेतेषां पापकर्मिणाम् ||
दत्तं कदा वा केनापि पूर्वं विमृश भूपते || ५३ ||
पुनः प्रोचुर्दुरात्मानो निरस्ता अपि मंत्रिणा ||
वाराणस्यां गयायां च केदारे श्रीनगे तथा || ५४ ||
सौराष्ट्रे दक्षवाट्यां च वैजनाथेऽतिपावने ||
सेतौ च कुंभकोणे च गोकर्णे च चिदंबरे || ५५ ||
शिवप्रसादभागं नो दास्यन्ति

प्. २०६) मुनिसत्तमाः ||
न ददाति भवानेकः प्रसादं बसवेश्वर || ५६ ||
युष्माभिस्तत्प्रसादो न दत्तश्चेदद्य तत्त्वतः ||
त्यक्ष्यामोऽसूंस्तव पुरः शिशुबालपुरः सरम् || ५७ ||
ततो देवलकान् प्राह प्रहसन् बसवेश्वरः ||
वातेन जीर्णपर्णानि भ्रश्यन्ते न हि पर्वताः || ५८ ||
भवद्वाक्यैर्वयं सर्वे नेष्यामो भयमुल्बणम् ||
हरिब्रह्मादयः सर्वे किं गृण्हन्ति परात्परम् || ५९ ||
भवादृशानां क्षुद्राणां का कथा दुर्बलात्मनाम् ||
अतश्चरप्रसादान्नं युष्माकं न तु दीयते || ६० ||
अस्ति चेद्भवतामिच्छा चरलिंगप्रसादके ||
क्षणं तिष्ठत दास्यामश्चरलिंगप्रसादकम् || ६१ ||
एवमुक्त्वा तु बसवः पुरस्तात्प्रतिवादिनाम् ||
सार्पं विषं कालकूटं वत्सनाभं महोज्वलम् || ६२ ||
विषवृक्षत्वचं चैव ब्रह्मपुत्रं हलाहलम् ||
अतिक्रूरविषाण्येवमादीन्यत्यन्तवेगतः || ६३ ||
आनयामास बसवः शिवभक्तैः समावृतः ||
पेषयामास वेगेन स्वभृत्यैर्बलदर्पितैः || ६४ ||
एतद्विषौघज्वालाभिरंशुमान्मंदतां गतः ||
त्रैलोक्य. कंपयामास् चराचरसमाकुलम् || ६५ ||
पक्षिणो विवृताः सर्वे क्रोशंतो दग्धपक्षकाः ||
सर्वेऽपि मूर्छिताः संतः पेतुर्नक्षत्रपंक्तयः || ६६ ||
ब्रह्माऽपि भयमापन्नो दिगीशाश्च चकंपिरे ||
पुनरुत्पन्नमभवत्कालकूटं

प्. २०७) किमंबुधेः || ६७ ||
शिवेन वा किमुद्वांतमिति देवो जनार्दनः ||
परमां भीतिमगमदित्थं जाते विषानले || ६८ ||
निरीक्ष्य बसवेशोऽपि स्वभृत्यौघैः समन्वितः ||
एवंविधं विषं घोरं निक्षिप्य चषकांतरे || ६९ ||
हरद्विजान्समाहूय बभाषे बसवेश्वरः ||
युष्माकमेतद्दास्यामि स्वीकुरुध्वं द्विजाधमाः || ७० ||
ततस्ते बसवेशानं प्रोचुर्बिज्जलसन्निधौ ||
भक्ष्यभोज्यरसोपेतं प्रसादान्नं महोज्वलम् || ७१ ||
त्वं गृहीत्वा भक्तसंघैर्विषमत्यन्तमुल्बणम् ||
अस्माकं दास्यसे किंवा मारकं चातिभिषणम् || ७२ ||
यथा कथंचिज्जिवामः कृत्वा पार्वणभोजनम् ||
पपुर्विषं पुरा के वा शिवं हित्वा नराः सुराः || ७३ ||
अतस्त्वं भक्तसंघैश्च विषं भक्षय सत्वरम् ||
जीवितश्चेद्भवानद्य तूष्णीं यास्यामहे वरम् || ७४ ||
ततस्तु बसवेशोऽपि शिवभक्तः समावृतः ||
आज्ञप्तो बिज्जलेनापि तूर्यघोषपुरःसरम् || ७५ ||
पौरैः समावृतः सर्वैर्विषपात्रधरः स्वयम् ||
शिवालयं समासाद्य पुनः प्रोवाच बिज्जलम् || ७६ ||
शिवश्चेत्सर्वलोकानां सृष्टिस्थित्यंतकारणम् ||
भसिते चैव रुद्राक्षे माहात्म्यं वर्तते यदि || ७७ ||
लिंगार्पितानि वस्तू

प्. २०८) नि संत्यक्त्वैव स्ववस्तुताम् ||
गच्छंति नः प्रसादत्वम् परमानंदकारणम् || ७८ ||
असंदिग्ध स्वयं स्याच्चेच्छिवभक्तिपरायणः ||
शिवार्पितं विषं चैतत्सुधाभावं समश्नुते || ७९ ||
एवमुक्त्वा तु बसवो गृहीत्वा दारुणं विषं ||
न्यवेदयत्स्वभक्तानामाचार्याणां महात्मनाम् || ८० ||
ततस्ते स्वीयलिंगानां विनिवेद्यातिभक्तितः ||
विषं तद्भोजयामासुर्माचिदेवपुरोगमाः || ८१ ||
गायन्तो नर्तयन्तश्च भाषयन्तः परस्परम् ||
यावत्स्वोदरपूर्तिः स्यात्तावद्घोरं विषं पपुः || ८२ ||
ततः स्वभृत्यवर्गस्य गजानां वाजिनां तथा ||
स्वांतःपुरस्थितानां च दापयामास् तद्विषम् || ८३ ||
ततः पीतविषाः सर्वे दिव्यदेहा बभूविरे ||
एतदत्यद्भुतं कर्म ब्रह्मविष्ण्वादि देवताः || ८४ ||
दृष्ट्वा विस्मयमापन्नाः पुष्पवृष्टिं ववर्षिरे ||
देवदंदुभयो नेदुर्ननृतुश्चाप्सरो गणाः || ८५ ||
विद्याधराः किन्नराश्च तुष्टुवुर्बसवेश्वरम् ||
वसिष्ठवामदेवद्या मुनयो विस्मयं गताः || ८६ ||
ततो बिज्जलराजोऽयमागत्य बसवांतिकम् ||
ननाम दण्डवद्भूमौ सामोक्त्या बसवेश्वरम् || ८७ ||
संसाराख्यमहावल्लीलवित्रात्यन्तपावन ||
शैवसंस्तुत्य-

प्. २०९) मानोद्यच्चरित्रोद्भासितव्रत || ८८ ||
अतिनिर्मलगात्रार्य सत्प्रसादैकभाजन ||
अद्वैतोद्घतमत्तेभकुंभोद्भेदमृगाधिप || ८९ ||
पांचरात्राख्यनीहार समुन्मूलनभास्कर ||
अशेषशैवसमयप्रवर्तनविचक्षण || ९० ||
श्रीमत्पंचाक्षरीमंत्ररहस्यज्ञानदीपक ||
पाषंडभूधरपवे परतत्त्वविशारद || ९१ ||
शिवाद्वैतमताभिज्ञ शैवागमविशोधक ||
पुरा सिंधुसमुद्भूत. कालकूल्त्ं महोज्वलम् || ९२ ||
ग्रसितु. चाक्षमः शंभुः स्वकंठेऽस्थापयत्प्रभुः ||
त्वयाऽतिदारुणं घोरं कालकूटोपमं परम् || ९३ ||
निपीतं भक्तसंघैश्च बसवेश महामत् ||
अतस्तवाद्य माहात्म्यं वर्णितुं कः पुमान् प्रभुः || ९४ ||
इति पौरजनाः सर्वे तुष्टुवुर्बसवेश्वरम् ||
ततस्ते देवलाः सर्वेऽप्यागत्य बसवेश्वरम् || ९५ ||
साष्टांगं प्रणिपत्याशु प्रोचुरंजलिसंयुताः ||
बसवेश महाभाग भक्तामरमहीरुह || ९६ ||
अस्माकं ज्ञानहीनानामभयं दारुमर्हसि ||
दुर्जनानां च संसर्गाद्विरोधोऽपि महात्मभिः || ९७ ||
अतिश्रेयस्करः प्रोक्तो व्यासाद्यैस्तत्वदर्शिभिः ||
सर्वेषां 

प्. २१०) गतिरस्माकं भवनेव कृपानिधिः || ९८ ||
वृत्तम् ||
एवं स्तुतो बसवमंत्रिवरो जनौघैर्दत्वाऽभयं स्तुतिमतां च 
हरद्विजानाम् ||
आशान्तरप्रसृतकीर्तियुतः स्वगेहान् सद्भक्तसंघकलितः प्रविवेश दिव्यान् || 
९९ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे 
कुमारागस्त्यसंवादे नामैकोनचत्वारिंशोऽध्यायः || 
प्. २११) अथ चत्वारिंशोऽध्यायः

	अगस्त्यः ||
एवं कृत्वा विषक्रीडां बसवेशोऽतिभक्तिमान् ||
किं चकार स्वभक्तौघैस्तन्मे ब्रूहि षदाननन् || १ ||
कुमारः ||
भूयोऽपि तव वक्ष्येऽहं माहात्म्यं बसवेशितुः ||
यस्य श्रवणमात्रेण मर्त्यो मुच्येत बंधनात् || २ ||
कल्याणनगरे रम्ये भक्तसंघसमाकुले ||
जगदेवो नाम मंत्री शिवभक्तार्चनोत्सुकः || ३ ||
स कदाचिन्महाभागमासाद्य बसवेश्वरम् ||
अनादररेण्स शाठ्येन यो ददात्योदनं तव || ४ ||
स संतरति संसारं नात्र कार्या विचारणा ||
अतोऽहं याचयिष्यामि भक्तं त्वां भक्तवत्सलम् || ५ ||
भुक्त्वा त्वमद्य मद्गेहष्वनुगृण्हीष्व मां प्रभो ||
इति संप्रार्थितस्तेन तथेत्यंगीचकार सः || ६ ||
अशेषशिवभक्तानां यत्नं संतर्पणक्षमम् ||
कारयित्वा च मध्यान्हे श्राद्धकर्मकसोऽभवत् || ७ ||
आहूय ब्राह्मणान् भोक्तुमर्चयंस्तिलदर्भकैः ||
अपसव्योपवीतः सन् तस्थु स्वभवनांतरे || ८ ||
ततस्तु बसवेशोऽपि प्रेषयामास किंकरान् ||
ते दृष्ट्वा तस्य तत्कर्म प्रेतयोग्यं जुगुप्सितम् || ९ ||
शशंसुर्बसवेशाय यथा दृष्टं स्वलोचनैः ||

प्. २१२) तच्छ्रुत्वा क्रोधताम्राक्षो बसवेशो महामतिः || १० ||
बुद्धिं चक्रे तदा सोऽयं नागन्तुं तद्गृहान्तिकम् ||
ज्ञात्वैतज्जगदेवोऽपि बसवेशं पुनर्ययौ || ११ ||
आगच्छन्तं दूतमुखाच्छ्रुत्वा श्रीबसवेश्वरः ||
न योग्यं प्रेक्षितुं सोऽयमिति निश्चित्य चेतसा || १२ ||
बंधयित्वा यवनिकां दुरात्मानमुवाच तम् ||
त्वं भक्तसंघमध्येऽद्य न योग्यः स्थातुमत्र हि || १३ ||
शिवलिंगे स्थिते हस्ते सर्वाभीष्टफलप्रदे ||
क्षुद्रदेवान् किमर्थं त्वम् संपूजयसि मे वद || १४ ||
चिंतामणौ स्थिते भक्तिनाम्नि सर्वफलप्रदे ||
वंध्यविंध्योपलग्राही किमर्थं जायते भवान् || १५ ||
लिंगार्चकानां सर्वेषां पूजनं त्वं विहाय च ||
कृतवानधमं क्षुद्रधरादेवार्चनं सदा || १६ ||
पतिव्रतानां नारीणामन्यपुंसंगमो यथा ||
लिंगार्चकानां सर्वेषां क्षुद्रदेवार्चनं तथा || १७ ||
न युक्तमिति संप्राहुर्वेदागमविशारदाः ||
लिंगाभिषेकसलिलसेकसंशुद्धमस्तकः || १८ ||
द्विजाधमांघ्रिसलिलं किं धारयति मस्तके ||
लिंगाभिषेकयोग्येन करद्वन्द्वेन सांप्रतं || १९ ||
किमर्थमकरोतस्त्वं हि क्षुद्रपादाभिषेचनम् ||
महतां शिवभक्तानां लिंगपूजारतात्मनाम् || २० ||

प्. २१३) द्विजाधमपदद्वन्द्वं सकृद्वा नार्चितुं क्षमम् ||
स्वपत्नीभिः स्वपुत्रैश्च तथैकोदरजन्मभिः || २१ ||
लिंगधारणदीक्षाभिर्युक्तैरत्यन्तपावनैः ||
सहवासं चरेद्विद्वान् लिंगधारणसंयुतः || २२ ||
दीक्षापराङ्मुखानेतान् संत्यजेदविचारयन् ||
विषप्लुतं यथैवानां स्वस्यानर्थकरं स्मृतम् || २३ ||
बंधवोऽदीक्षतास्तद्वत्स्वस्य नारकदाः खलु ||
इत्याहुरीश्वरप्रोक्ताः कामिकाद्यागमाः परे || २४ ||
किमुक्तैर्युक्तिशून्यैश्च महतो लिंगधारिणः ||
पूर्वशैवस्य संसर्गं विनिंदन्ति शिवागमाः || २५ ||
अतस्त्वं भक्तिहीनानां शिवनिंदारतात्मनाम् ||
अर्चनं किंनु कुरुषे दुर्जनानामिदं द्विजैः || २६ ||
संपर्कं सहवासं वा स्पर्शनं सहभोजनम् ||
संभाषणं वा मोहेन ये कुर्वन्ति महेश्वराः || २७ ||
ते यांति नरकान् घोरान् महारौरवसंज्ञकान् ||
यो दानं कुरुते मोहाद्भविने प्राकृतात्मने || २८ ||
तद्दानं निष्फलं ज्ञेयं दाता भवति किल्बिषी ||
विनिंद्य भविपक्वान्नं भक्ता भुंजंति ये भुवि || २९ ||
ते यांति नरकान् घोरान् नात्र कार्या विचारणा ||
अत्रेतिहासं वक्ष्यामि पुराणं पापनाशनम् || ३० ||

प्. २१४)			 || एलेशकेतार्यकथा ||

	पुरैलेश्वरकेताख्यः शिवभक्तो महानभूत् ||
भविसंदर्शनालापस्पर्शनादिपराङ्मुखः || ३१ ||
गृहस्थतिर्यग्जातीनां पश्वादीनां महीयसां ||
स्वयं  चक्रे प्राणलिंगधारणं च यथाविधि || ३२ ||
ततस्ते चिन्तयामासुर्भविनः प्रतिवादिनः ||
न भाष्यत्ययमस्माभिर्न पश्यति न याचते || ३३ ||
संगृहीतानि भविभिर्बीजान्यावपते न हि ||
एवंविधं व्रतं सम्यगुवास स चरन् व्रती || ३४ ||
संभूयास्माभिरधुना व्रतलोपो यथा भवेत् ||
तथैव यत्नः कर्तव्यश्चेति ते तु द्विजाधमाः || ३५ ||
व्रतभ्रंशकरोपायान् बहुधा चक्रिरे भृशम् ||
एलेशकेतस्तान् सर्वान् गणयामास मा भृशम् || ३६ ||
ततः पापरताः सर्वे बीजोलूकलसंचयम् ||
अलातपाणयस्तूर्णं ददुहुः पापबुद्धयः || ३७ ||
प्रातरेलेकेतोऽपि विकृतं च परैः कृतम् ||
मंदस्मितमुखो भूत्वा दृष्ट्वाशीनिश्चलः स्वयम् || ३८ ||
ततः स्वकर्षकान् भृत्यानाहूयात्यन्तधैर्यवान् ||
तद्बीजभस्म चानीय ददावावपितुं ततः || ३९ ||
उर्वरा फलिता चासीदुप्तबीजेव सत्वरम् ||
पूर्वं पिल्लालब्रह्माऽपि शिवभक्ताग्रणीः परः || ४० ||
अनवात्यैव भस्मापि चक्रे भूमिं 

प्. २१५) फलोज्वलाम् ||
अतो हि शिवभक्तानां माहात्म्यं केन वर्ण्यते || ४१ ||
एवं संतुष्टुवुः सर्वे जनास्तद्देशवासिनः ||
तथाऽप्यसह्यभावेन कलिता ग्रामवासिनः || ४२ ||
आमंत्र्य तस्करैर्दृप्तैस्तदीयं गोकुलं परम् ||
प्रेषयामासुरत्यन्तदूरं कीचकपालितम् || ४३ ||
देशमाहारशिखरनिरुद्धार्ककरं परम् ||
तत्प्राणलिंगनिचयः स्थितो भक्तगृहे तदा || ४४ ||
क्षेत्रेषु पन्कसस्येषु समृद्धतृणभूमिषु ||
स्थिता न खादयामासुर्न पपुः शीतलं जलम् || ४५ ||
ततः सप्त दिनान्येव व्यतीयुर्गोकुलस्य च ||
दृष्ट्वा तद्धेनुवृतान्तं चोराश्चिन्तां प्रपेदिरे || ४६ ||
लोके हि पशवः सर्वे तृणनीरविवर्जिताः ||
द्वित्रेष्वहस्सु मरणं प्रपद्यन्ते न संशयः || ४७ || 
बहुष्वपि दिनेष्वेवं गच्छत्स्वपि गवां कुलम् ||
नाऽयाति नाशं शौष्क्यं वा विचित्रं दृष्टमीदृशम् || ४८ ||
इति संचिन्त्य ते चोरा गा निन्युर्भक्तमंदिरम् ||
दृष्ट्वा तदेलेशकेतो भविस्पृष्टं तु गोकुलम् || ४९ ||
नांगीचकार मतिमान् व्रतभ्रष्टमिदं त्विति ||
ततस्तु गोकुलं सर्वं स्थितं गोष्ठान्तिके तथा || ५० ||
न स्वीचक्रे जलं पेयं तृणं दत्तं परैर्जनैः ||
एतद् दृष्ट्वा पौरजना विस्मयं 

प्. २१६) प्रतिपेदिरे || ५१ ||
स्वयोगदृष्ट्या धेनूनां व्रताभ्रंशं समीक्ष्य सः ||
गृहीतवान् यथापूर्वं गोकुलं स्वांगणस्थितम् || ५२ ||
एलेशकेतुमाहात्म्यं सर्वेषां विस्मयावहम् ||
येन विज्ञानहीनाश्च पशवस्तृणखादिनः || ५३ ||
मनुष्या इव शास्त्रज्ञाः पालयन्ति व्रतं स्वकम् ||
शिवभक्तौघमाहात्म्यवर्णने कः क्षमो भवेत् || ५४ ||
विशिष्य तस्य माहात्म्यं वर्णितुं चतुराननः ||
फणीन्द्रोऽप्यसमर्थोऽभूदितरेषां तु का कथा || ५५ ||
यदीयं गोकुलं सर्वं क्षुधया परिपीडितम् ||
आनीयमानं भविभिर्न गृह्णाति तृण्सं वनम् || ५६ ||
मातॄणां व्रतलोपोष्भूदिति संशयसंवृताः ||
श्रुत्वाऽऽक्रोशं च मातॄणां नाक्रोशंति पुनः स्वयम् || ५७ ||
नेच्छंति मातृस्तन्यं च गोवत्साश्च क्षुधार्दिताः ||
इति प्रशंसिरे सर्वे जना विस्मयतत्पराः || ५८ ||

		|| नाचिदेवकथा ||

	सौरदान्वयसंभूतो नाचाख्यो भक्तसत्तमः ||
कदाचित्तस्य भार्याऽभूद्गर्भलक्षणसंयुता || ५९ ||
गर्भस्थस्य शिशोर्दीक्षां कृत्वा नाचो यथाविधि ||

प्. २१७) जायांगे बंधयामास शिशोर्लिंगं महत्तरम् || ६० ||
संप्राप्ते दशमे मासे प्रसूता तनयद्वयम् ||
अग्रे जातस्य पुत्रस्य कृत्वा लिंगस्य धारणम् || ६१ ||
ततो भर्तारमवदत्सूतिका वरवर्णिनी ||
एक एव हि मद्गर्भे शिशुरस्तीति शंकया || ६२ ||
मदंगे लिंगमेवैकं त्वया बद्धमनामयम् ||
इदानीमपरः पुत्रो जातः किं करवाण्यहम् || ६३ ||
इति प्रोक्तस्तया साध्व्या तामुवाच तपोधनः ||
लिंगधारणहीनोऽयं द्वितीयस्तनयः प्रिये || ६४ ||
तमाशु त्यज सुश्रोणि पापं दीक्षाविवर्जितम् ||
एवं भर्त्रा समादिष्टा पुत्रं तत्याज सुंदरी || ६५ ||
एवं वृद्धमुखोद्गीताः कथाः किं न श्रुतास्त्वया ||
जगदेवाख्य मंत्रीश दृष्ट्वा शैवागमान् बहून् || ६६ ||
वृद्धाचारं परीक्ष्यापि सर्वशिष्टादृतं परम् ||
अत्यन्तनिंदितं कर्म किमर्थं कृतवानसि || ६७ ||
शिवार्थपुष्पग्रहणपुष्पपाणिर्द्विजोत्तमः ||
पुरा चिच्छेद चोडाम्बानासिकामतिसुंदराम् || ६८ ||
दुष्कर्मावृतचित्तेषु मलत्रययुतेषु च ||
न तिष्ठति महादेवः शिवभक्तेषु तिष्ठति || ६९ ||
शैवाचारस्य माहात्म्यं किं जानंति हि पापिनः ||
दृष्टिहीनस्तु पंथानं कर्णहीनस्तु 

प्. २१८) गीतिकाम् || ७० ||
पित्तरोगसमाक्रांतः क्षीरमाधुर्यमुत्तमम् ||
गंभीर्यमुदधेर्भेको वानरो रत्नदीधितिम् || ७१ ||
सारमेयो हविः पुण्यं गृध्रः पुष्परसं परम् ||
कौशिको रवितेजश्च न जानाति यथा भुवि || ७२ ||
तथैवाज्ञानजीवाश्च बहुकर्मभिरावृताः ||
शिवभक्तिं न जानंति सर्ववेदान्तबोधिताम् || ७३ ||
शिवभक्तिस्तु सर्वेषां भक्तानां तु निधिः स्मृता ||
अंगणस्थः सुरतरुः कामधेनुर्गृहस्थिता || ७४ ||
चिंतामणिः करगतो वांधितार्थफलप्रदः ||
शिवभक्तिं समुत्सृज्य दुष्टमार्गेषु यश्चरेत् || ७५ ||
स पिडितो यमभटैर्नरकेषु वसेच्चिरम् ||
एवं संबोध्यमानोऽपि जाड्यंन त्यजते भवान् || ७६ ||
बद्धोऽपि च शुनः पुच्छः किं वा त्यजति वक्रताम् ||
गोघृतं तु परित्यज्य मूत्रं पिबति किं नरः || ७७ ||
रुद्रपिंडोद्भवत्वेन पिता रुद्रो द्विजन्मनाम् ||
शिवद्वेषी महापापी तातं वेश्यासुतो यथा || ७८ ||
शैवव्रतानि संत्यज्य योऽन्यव्रतपरो भवेत् ||
स तु भागीरथीं त्यक्त्वा कांक्षते मृगतृष्णिकाम् || ७९ ||
भक्त एव शिवः साक्षाच्छिवो भक्तेति कथ्यते ||
शिवं संत्यज्य मोहेन यऽन्यदैवं प्रपूजयेत् || ८० ||
त्यक्त्वा स्वपुरुषं कान्ता गच्छेच्चेत्पुरुषान्तरम् ||
सर्वैर्जनैश्च सा

प्. २१९) कान्ता पुंश्चलीति निषिध्यते || ८१ ||
पीत्वा गोक्षीरममलं सर्पः क्रूरो भयंकरः ||
हालाहलं तु वमते सर्वप्राणिभयानकम् || ८२ ||
कृतालवालः कस्तूर्या चोशीरजलसंप्लुतः ||
जहाति किं निंबतरुस्तिक्ततां लोकगर्हिताम् || ८३ ||
अनावृष्टिभये घोरे द्वादशाब्दावधौ परे ||
अनेकद्विजसंघानामन्नं दत्त्वा च गौतमः || ८४ ||
होगत्यामतुलां लेभे नैतत्किं विदितं त्वया ||
बलिर्नाम महाराजो द्विजार्चनपरायणः || ८५ ||
पाताले बंधनं प्राप नैतत्किं विदितं त्वया ||
निहत्य क्षत्रियान् सर्वानेकविंशतिवारतः || ८६ ||
ददौ महीं ब्राह्मणानां चतुरर्णवमेखलाम् ||
ततः किं फलमापेदे रामः किं न श्रुतं त्वया || ८७ ||
जगदेवो महामंत्री श्रुत्वा बसवभाषितम् ||
शोकगद्गदकंठः सन् बाष्पपूरितलोचनः || ८८ ||
कृतांजलिपुटो भूत्वा भक्तान शैवान्ननाम सः ||
क्रूरं दुष्टतमं लुब्धं कार्याकार्याविवेकिनम् || ८९ ||
संशयाविष्टमनसं भक्ता मां रक्षताधुना ||
कर्मणो म्तकृतस्यास्य प्रायश्चित्तं भवेन्मम || ९० ||
अनुगृह्णन्तु मां सर्वे शिवभक्ताः सहस्रशः ||
तेनैवमुक्तो बसवो भक्तैरनुमतस्तदा || ९१ ||
जगदेवं महाभक्तं प्रत्युवाच 

प्. २२०) सभांतरे ||
बहुकाले व्यतीते तु शिवद्रोहो भविष्यति || ९२ ||
तं शिवद्रोहिणं त्वं हि चावधीर्यदि सत्वरम् ||
शिवस्तव प्रसन्नः स्यात्तव शुद्धिर्भविष्यति || ९३ ||
इति श्रुत्वा शिवगणा बसवेंद्रस्य निर्णयम् ||
संतुष्टहृदयाः सर्वे तुष्ट्वैनं मंत्रिसत्तमम् || ९४ ||
भूमौ निपतितं हस्तैरुत्थाप्योद्धतमादरात् ||
अतिप्रेम्णा च ममृजुर्गात्रलग्नं च भूरजः || ९५ ||
सर्वैर्भक्तगणैः सार्धं बसवो भक्तवत्सलः ||
जगदेवगृहं गत्वा सर्वसंप्त्समृद्धिमत् || ९६ ||
परिषद्दक्षिणां पूर्वं भूतितांबूलमगृहीत् ||
ततो भक्तजनैः साकं चक्रे लिंगार्चनं स्वयम् || ९७ ||
ततः स्वभवनं प्राप्य बसवो भक्तसत्तमः ||
न्यवसद्भक्तसंघैश्च संतुष्टात्मा यथासुखम् || ९८ ||
ये पठंतीममध्यायं शृण्वन्ति श्रद्धयान्विताः ||
इह भुक्त्वाऽखिलान् भोगान् व्रजन्त्यन्ते परं पदम् || ९९ ||
	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्कंदागस्त्यसंवादे 
चत्वारिंशोऽध्यायः ||
प्. २२१) अथ एकचत्वारिंशोऽध्यायः

	अगस्त्यः ||
अनुगृह्य जगद्देवं सर्वभक्तसमन्विते ||
बसवेशे गृहं प्राप्ते किमभूत्तद्वदस्व मे || १ ||
कुमारः ||
अल्लाख्यो मधुपाख्यश्च तावुभौ भक्तसत्तमौ ||
सदा लिंगार्चनोत्कंठौ नित्यं भक्तार्चनोत्सुकौ || २ ||
शैवाचारपथासक्तौ भविसंसर्गवर्जितौ ||
कल्याणनगरं प्राप्य बसवेशगृहान्तरे || ३ ||
साकं श्रीबसवेशेन तावुभौ तस्थतुस्तदा ||
महीपालो बिज्जलाख्यो विधिना चोदितः परम् || ४ ||
अनालोच्यैव सहसा बसवेन महात्मना ||
तन्माहात्म्यपरिज्ञानजृंभितः कालचोदितः || ५ ||
अल्लमं मधुपं चैव स्वांतिकं दुष्टसंकुलम् ||
प्रापयित्वा लोचनानि तयोरागोविहीनयोः || ६ ||
शस्त्रेणोत्पाडयामास स्वविनाशय केवलम् ||
तदा पौरजनाः सर्वे भयकंपितमानसाः || ७ ||
राज्ञो विनाशकालोऽयमिति चुक्रुशुरञ्जसा ||
क्रुध्यत्सु शिवभक्तेषु सर्वं नाशमवाप्स्यति || ८ ||
इत्यविज्ञाय भूपालो ह्यकृतं कृतवानिति ||
पौराः संभूय सर्वेऽपि रुरुदुश्च स्वयं ततः || ९ ||
ततस्तु बसवेशाद्याः कल्याणपुरवासिनः ||
भक्ताश्चात्यन्त-

प्. २२२) कुपिताः प्रासपट्टसपाणयः || १० ||
अल्लस्य मधुपस्यास्य नेत्राणि सहसा तदा ||
ददुस्ते स्वप्रभावेन क्षणेनैवाविशंकिताः || ११ ||
ततस्तु बसवेशाद्याः शिवभक्ता महौजसः ||
जगदेवमथामंत्र्य प्रोचुः संभूय सत्वरम् || १२ ||
जगदेव महाभाग प्रायश्चित्तचिकीर्षया ||
सर्वैर्भक्तैः समादिष्टो हन्तुं शैवापराधिनम् || १३ ||
त्वयैवमाश्रितं पूर्वं बसवेश्वरसन्निधौ ||
कालोऽयमागतस्तस्य त्वमत्यन्ताविशंकितः || १४ ||
बिज्जलं नृपशार्दूलं हन त्वमतिसाहसात् ||
विधिना राजनिटिले लिखिताक्षरमालिका || १५ ||
इतः परं न तस्यास्ति बिज्जलस्य महीपतेः ||
ततः कल्याणनगरं जनशून्यं भविष्यति || १६ ||
मृतिमेष्यति राजाऽयं मृत्युपाशवशं गतः ||
शापं दत्वा च ते भक्ता बिज्जलप्रभवे तदा || १७ ||
रजको माचभक्तश्च चमडार्यस्तथैव च ||
एकांतरामभक्तश्च किन्नरब्रह्मभक्तराट् || १८ ||
किशिराजाख्यभक्तोऽपि कन्नदब्रह्मसत्तमः ||
कक्कश्च मादिराजश्च मसणोऽपि महत्तरः || १९ ||
एवमाद्या महात्मानः कल्याणपुरवासिनः ||
विनिर्ययुस्तदा तूर्णं स्वस्वदेशान्यथागतम् || २० ||
अनेकभक्तसंघैश्च बसवः परिवारितः ||
रम्यं श्रीकूडलिपुरं संगमेशालयं ययौ || २१ ||
एवं शेईकंठभक्तेषु 

प्. २२३) प्रयातेषु यथा यथा ||
कल्याणनगरे लक्ष्मीर्ययौ क्षीरार्णवं प्रति || २२ ||
आसीन्निशीथे काकानां रुतान्यतिभयति वै ||
उल्कापाताश्च संजाताः शृगाला अपि चुक्रुशुः || २३ ||
ततः पुरप्रांतदेशे स्वभटैः परिवारितः ||
आतुह्य महिषं दृप्तं स्वायुधैरुपलक्षितः || २४ ||
अत्यन्तभीषणाकारो ददृशे पुरसंस्थितैः ||
प्रसारयन् यमः पाशान् जनेषु पुरवासिषु || २५ ||
कबंधं बिज्जलो राजा ददर्श स्वपुरस्थितम् ||
ततो गृहागतं माता नगदेवं निरीक्ष्य च || २६ ||
प्राह गंभीरया वाचा तनयं भक्तसत्तमम् ||
जगदेव महाभाग भक्तानां सन्निधौ त्वया || २७ ||
हनिष्यामि महीपाल्मेवमंगीकृतं खलु ||
अतस्त्वं सहसा गत्वा हन बिज्जलभूपतिम् || २८ ||
नोचेत्त्वं वा मृतिं गच्छ कर्त्व्यं द्वयमेव ते ||
अयमेव हि सन्मार्गो भक्तानां श्रुतिचोदितः || २९ ||
शिवभक्तं समुत्सृज्य पंचयज्ञरतस्य च ||
शिवद्रोहे तु  संप्राप्ते जीवितुं यत्नतस्तथा || ३० ||
न प्रसीदति सर्वेशः सांबः सत्यादिलक्षणः ||
बसवेशादयो भक्ताः कार्यमेतन्महत्तरम् || ३१ ||
सर्वे चागणयन्तस्ते निर्ययुः कूडलीपुरम् ||
त्वया समस्तभक्तानां सन्निधौ च महात्मनाम् || ३२ ||
किं विचार्यासमर्थेन कार्यमेतत्प्रतिश्रुतम् ||

प्. २२४) भक्तश्चेत्त्वं कुरुष्वेदं प्राणान वा सहसा त्यज || ३३ ||
शिवभक्तेष्वेकतमः प्रकोपं कुरुते यदि ||
भस्मसात्कुरुते लोकानशेषानपि तत्क्षणात् || ३४ ||
पुरा दक्षाध्वरे गौरी कोपाकुलितमानसा ||
शिवद्रोहरतं तातं सा हि शासितुमक्षमा || ३५ ||
योगाग्निना ददाह स्वं शरीरमतिकोमलम् ||
उपमन्युर्मुनिवरः शिवनिंदारतं परं || ३६ ||
शापाग्निना ददाहाशु दक्षं शिक्षितुमक्षमः ||
अतस्त्वं सहसोत्थाय शिवद्रोहकरं नृपम् || ३७ ||
हत्वा तं शीघ्रमागच्छ सर्वं स्वस्थं भविष्यति ||
भक्ताज्ञोल्लंघनकरः सारमेयो नरो भवेत् || ३८ ||
अतस्तवान्नं दास्यामि शुनामुच्छिष्टपात्रके ||
जगदेवो महाभक्तः स्वमातुः साहसं स्मरन् || ३९ ||
हृदि संचिंतयन् सांबं तस्थौ स्वभवनांतरे ||
ततोअर्धरात्रे संप्राप्ते मल्लब्रह्माभिधावुभौ || ४० ||
कुंतासिपाशकलितौ धृतखड्गौ समागतौ ||
युक्तस्ताभ्यां खड्गधरो जगदेवोऽतिधैर्यवान् || ४१ ||
सभामध्योपविष्टं तं स्वभृत्यसचिवैर्युतम् ||
**निजघान् समागत्य बिज्जलं नृपपुंगवम् || ४२ ||
विदार्यांगानि तस्याशु

प्. २२५) चतुर्दिक्षु च चिक्षिपुः ||
ततः सभासदः सर्वे केचिदापुर्महाभयम् || ४३ ||
केचिदुद्विग्नमनसः कांदिशीका बभूविरे ||
अब्रह्मण्यं याचयन्तो ब्राह्मणास्तस्थिरे तदा || ४४ ||
केचिद्बद्धांजलिपुटाः प्रणेमुर्दण्डवद्भुवि ||
यमस्त्रैविध्यमापन्नः सभामेतां किमागतः || ४५ ||
निमीलिताक्षपक्ष्माणः स्विन्नांगास्तस्थिरेऽपरे ||
चक्रुशुर्वनिताः सर्वास्तदन्तःपुरसंस्थिताः || ४६ ||
बिज्जलो निहतोऽस्माभिः शैवद्रोहैकतत्परः ||
इयं गतिर्हि सर्वेषां शिवद्रोहरतात्मनाम् || ४७ ||
असाध्यं शिवभक्तानां त्रैलोक्ये न हि विद्यते ||
इत्युच्चैर्भाषयन्तस्ते स्वगृहं पुनराययुः || ४८ ||
ततः स्वजननीं प्राप्य दण्डवत्प्रणनाम सः ||
सर्वं विज्ञापयामास मरणं बिज्जलप्रभोः || ४९ ||
तत्प्रसादं ततो लब्ध्वा जगदेवो महामतिः ||
बसवेशादिष्टकार्यं विलंबेन कृतं मया || ५० ||
एतत्पापनिवृत्यर्थं प्रायश्चित्तं महत्तरम् ||
कर्त्व्यमिति निश्चित्य खड्गमुद्धृत्य कोशतः || ५१ ||
बभूव छत्तुमुद्युक्तः स्वशिरोऽत्यन्तसाहसात् एतस्मिन्नंतरे दिव्यं 
चतुर्भिर्वृषभैर्युतम् || ५२ ||

प्. २२६) किंकिणीजालसंयुक्तं कैलासशिखरोपमम् ||
विमानं सूर्यसंकाशं जगदेवो ददर्श सः || ५३ ||
सपुत्रपौत्रभृत्यौघः सपत्नीकः समातृकः ||
विमानं तत्समारुह्य ययौ शैवं परं पदम् || ५४ ||
कल्याणवासिनो भक्ता ययुः सर्वे यथायथम् ||
परराष्ट्रमहीपालैराक्रान्तोऽखिलमंडलः || ५५ ||
बिज्जलस्य सुताः सर्वे मृतिमापेदिरे ततः ||
पुरौकसो जनाः सर्वे वांतरक्ता मृतिं गताः || ५६ ||
मातंगान् वाजिनश्चोष्ट्रान् कृशानुः स्वयमुत्थितः ||
ज्वालावृतो ददाहाशु पूर्वं लंकापुरीमिव || ५७ ||
अमात्यादिभटाः सर्वे युद्धं कृत्वा परस्परम् ||
मृतिं प्रपेदिरे सद्यो बसवेश्वरशापतः || ५८ ||
कल्याणनगरं सर्वं विनाशं प्राप तत्क्षणात् ||
एतत्सर्वं समाकर्ण्य प्रभोर्वृत्तान्तमिदृशम् || ५९ ||
ययौ गंगांबया साकं स्वस्रा नागांबया सह ||
कूडलीसंगमेशस्य स्वगुरोः सन्निधिं परम् || ६० ||
ततो भक्तगणैः साकं तस्थौ संगमसन्निधौ ||
पूजयित्वा संगमेशं बसवेशोऽतिभक्तिमान् || ६१ ||
स्ववैश्च विविधैरीशं स्तोतुं समुपचक्रमे ||
संगमेश महाभाग कोटिसूर्यसमद्युते || ६२ ||
अशेषवेदवेतान्तविज्ञेयाय नमोऽस्तु ते ||

प्. २२७) यदाज्ञया जगत्सर्वं विश्व सृजति विश्वसृट् || ६३ ||
सर्वं नारायणः पाति रुद्रः संहरति स्वयम् ||
त्वयि स्थिता जगन्माता चिच्छक्तिः परमेश्वरी || ६४ ||
यद्दृष्टिपातसंक्षुब्धा पराशक्तिर्बभूव हि ||
पराशक्तियुतस्त्वं हि बभूव च सदाशिवः || ६५ ||
तस्माद्वियत्समुत्पन्नं शब्दतन्मात्रपूर्वकम् ||
प्रादुर्भूता पराशक्तिरादिशक्तिरभूत्ततः || ६६ ||
वायुतत्त्वं समुत्पन्नं स्पर्शतन्मात्रपूर्वकम् ||
आदिशक्तिसहस्रांशादिच्छाशक्तिर्महत्यभूत् || ६७ ||
तया संवलितो देवो रुद्रः संहारकृत्पुनः ||
ततस्तेजः समुत्पन्नं रूपतन्मात्रपूर्वकम् || ६८ ||
ज्ञानशक्तिः समुत्पन्ना तया संवलितः प्रभुः ||
विष्णुर्नारायणो जातो जलतत्वं ततो महत् || ६९ ||
बभूव विमलं दिव्यं रसतन्मात्रपूर्वकम् ||
ज्ञानशक्तेः क्रियाशक्तिः सर्वविश्वस्वरूपिणी || ७० ||
तद्योगाद्वैष्णवांशस्तु जातो ब्रह्मा चतुर्मुखः ||
तस्माच्च पृथिवी जाता गंधतन्मात्रपूर्वकम् || ७१ ||
मलिनामलिनादर्शपश्चात्प्राग्भागतुल्ययोः ||
क्रियाशक्तिज्ञ्नानशक्त्योरन्तःकरणभागयोः || ७२ ||

प्. २२८) प्रतिबिंबे स्फुरन्नीशः कर्ता ज्ञातेति कथ्यते ||
स एव जीवो विख्यातः सर्वसंसारलक्षणः || ७३ ||
कर्मणामप्यदीनां वासनाभिः समन्वितः ||
एवं सर्वमिदं ब्रह्मविष्णुरुद्रेन्द्रपूर्वकम् || ७४ ||
सर्वभूतेंद्रियैः साकं पुरस्तात्संप्रसूयते ||
सर्वेषां कारणानां त्वं कारणं परमेश्वर || ७५ ||
न संप्रसूयसेऽन्यस्मात्कुतश्चन कदाचन ||
तस्मै सर्वाधिपतये तस्मै नित्यं नमोऽस्तु ते || ७६ ||
भवद्भक्तप्रसादेन जीवितोऽहं कृपानिधे ||
गतिस्त्वमेव देवेश मनोवाक्कायकर्मभिः || ७७ ||
भवदाज्ञां गृहीत्वैव जातो मर्त्येष्वहं प्रभो ||
भवन्नियुक्तकार्याणि सर्वाण्यपि कृपानि हि || ७८ ||
पूर्वरूपं समास्थाय प्रत्यक्षो भव शंकर ||
अनन्यलब्धकैवल्यं देहि मे करुणानिधे || ७९ ||
इत्युक्तो बसवेशेन संगमेशो दयार्द्रधीः ||
गुरुस्वरूपमास्थाय बसवेशमथागमत् || ८० ||
स्वगुरुं पुरतो दृष्ट्वा ननाम चरणांबुजे ||
आनंदाश्रुकणैः शितैः सिक्तं पादद्वयं तदा || ८१ ||
रोमांचांकितसर्वांगं दृष्ट्वा श्रीबसवेश्वरम् ||
समुत्थाप्य महादेवो दोर्भ्यामालिंग्य सत्वरम् || ८२ ||

प्. २२९) विवेश चालयं स्वीयं संगमेशो महामतिः ||
न दृष्टौ गुरुशिष्यौ द्वौ भक्तैर्माचादिभिस्तदा || ८३ ||
देवदंदुभयो नेदुर्ननृतुश्चाप्सरोगणाः ||
पपात पुऽपवृष्टिश्च गायका गानमाचरन् || ८४ ||
केचिद्भक्तवरास्तत्र जयध्वनिमथाचरन् ||
मादिराजमुखा भक्ताः प्रशशंसुः परस्परम् || ८५ ||
उत्पत्तिस्थितिनाशास्तु बसवेशस्य धीमतः ||
न संति प्राकृतस्येव संसाररहितस्य च || ८६ ||
यथोर्मयः समुद्रस्य समुद्र इव वल्गिरे ||
वायुमध्ये यथा वायुर्विस्फुलिंगा इवानले || ८७ ||
क्षीरे क्षीरमिव व्यस्तं घटाकाश इवाम्बरे ||
संगमेश्वरगर्भेऽस्मिन् विवेश बसवेश्वरः ||
इत्युक्त्वा प्रमथाः सर्वे गताः स्वस्वगृहान् प्रति || ८८ ||
वृत्तम् ||
अवतीर्य जगद्धिताय भूमौ वृषभेशो बसवेशरूपधारी ||
विमतानखिलान् प्रशास्य शैवं स्व्गुरोर्गर्भमवाप चावसाने || ८९ ||
यो वा पठत्यनुदिनं नियतांतरात्मा भक्त्या श्रुणोति शिवभक्तगणैः 
समेतः ||

प्. २३०) प्राप्नोतिसर्व मुनिचित्तविमृग्यमिड्यं शैवं पदं स पुनरागमेन 
हीनम् || ९० ||

 	इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये स्कंदागस्त्यसंवादे एकचत्वारिंशोऽध्यायः ||
प्. २३१) अथ द्विचत्वारिंशोऽध्यायः 

	अगस्त्यः ||
षडानन महाभाग सर्वज्ञात्मज सुंदर ||
स्वाश्रिताश्रयसंलग्नसंशयोन्मूलनक्षम || १ ||
भूतभाव्यादिसंभिन्न कलोपाधिविदांवर ||
एवं याते लिंगगर्भं बसवेशे महात्मनि || २ ||
कलौ युगे महाघोरे दोषाणामेकभाजने ||
भक्तिं संवर्धितुं शंभोः कः पुमान् प्रभविष्यति || ३ ||
शिवभक्तार्चनासक्तो भक्ताभीष्टफलप्रदः ||
एतत्सर्वं महासेन समासेन वदस्व मे || ४ ||
इति तद्वचनं श्रुत्वा कुंभयोनेर्महौजसः ||
मंदस्मितमुखः श्रीमांच्छरजन्माऽऽह कुंभजम् || ५ ||
स्कंदः ||
कृष्णागोदावरीमध्ये विषयेऽत्यन्तपावने ||
विद्वज्जनसमाकीर्णं नानासंपत्समृद्धिमत् || ६ ||
हेलापुरं महारम्यं प्रासादशतसंकुलम् ||
तस्मिन् वै पत्तने रम्ये परलिंगाभिधो महान् || ७ ||
भविष्यति महाप्राज्ञो नीतिशास्त्रविशारदः ||
लिंगधारणसंयुक्तो लिंगार्चनपरायणः || ८ ||
षषंगलिंगसाहित्यसंधानासक्तमानसः ||

प्. २३२) शैवव्रतसहाचारनिष्ठावान् भक्तितत्परः || ९ ||
तस्य जाय भवेत्साध्वी वीरांबा वरवर्णिनी ||
तस्याममृतलिंगाख्यो जायमानो महामतिः || १० ||
करिष्यति तपः सोऽथ श्रीनगे सिद्धिदायके ||
तत्तपोयोगसंतुष्टः कर्ता श्रीमल्लिकार्जुनः || ११ ||
स्वयं पुत्रस्वरूपेण जायते मल्लिकार्जुनः ||
दातृत्वाधः कृतामर्त्यवृक्षचिंतामणिर्वशी || १२ ||
भक्ताभीष्टप्रदः श्रीमांच्छिवलिंगार्पणोत्सुकः ||
लिंगांगस्थलतत्वज्ञो लिंगतत्वस्वरूपवित् || १३ ||
लिंगाभिमानकलितो धीरोदात्तः प्रतापवान् ||
सर्वराजन्यनिवहनीराजितपदांबुजः || १४ ||
भवेत्तस्याग्रमहिषी गुर्वाम्बाख्या पतिव्रता ||
तयोः संजायते पुत्रो नीरलिंगाभिधो महान् || १५ ||
ततस्त्वमृतलिंगाख्यस्ततो वीरेश्वरो महान् ||
श्रीसाल्वेशाभिधः श्रीमान्मूर्तिराजो महत्तरः || १६ ||
ततः कूडलिसंगाख्यो मल्लिकार्जुनधीमणेः ||
स्वप्ने पालंकवंशोत्थसदाशिवगुरूपधीः || १७ ||
देवदेवः समागत्य पवदेत्तं घृणारसात् ||
मल्लिकार्जुन सर्वज्ञ सर्वभूपालवंदित || १८ ||

प्. २३३) शुक्तेर्मुक्तामणिरिव त्वद्भार्यागर्भकोटरात् ||
जायते बसवांशेन तनूजः सर्वभाग्यवान् || १९ ||
ततो महोत्सवं कृत्वा पुत्रं त्रैलोक्यसुंदरम् ||
बसवेश्वरनामानं विधाय परया मुदा || २० ||
मया सदाशिवाख्येन गुरुणा लिंगधारणम् ||
कारयित्वा तु तत्पुत्रैः षड्भिः संभूय मोदय || २१ ||
इत्युक्त्वा शंकरो गच्छेत्ततश्चोत्थाय संभ्रमात् ||
तत्स्वप्नं निजभार्यायै संवदेन्मल्लिकार्जुनः || २२ ||
साऽपि संतोषमापन्ना किंचित्कालं विहृत्य च ||
भर्त्रा सा हि तनूजातं सूयते सूयते शुभवासरे || २३ ||
सदाशिवाख्यमाहूय सद्भक्त्याअ गुरुसत्तमम् ||
कारयिष्यति पुत्रस्य धारणं मल्लिकार्जुनः || २४ ||
बसवेश्वर एवायं जायते बसवेश्वरः ||
भक्ताभीष्टप्रदः श्रीमान् गांभीर्याल्पिकृतोदधिः || २५ ||
हिमवत्प्रतिमो धैर्य सदा सत्यपरायणः ||
सर्वशास्त्रार्थतत्वज्ञः पुत्रसंपद्विराजितः || २६ ||
रूपार्पणपरो नित्यं स्वेष्टलिंगे महत्तरे ||
रुच्यर्पणपरः प्राणलिंगे नित्यमतंद्रितः || २७ ||
तृप्तिसंधाननिपुणो भावलिंगेऽन्वहं सुधीः ||
अवरोहणमार्गेण 

प्. २३४) भावप्राणेष्टभेदतः || २८ ||
उत्पन्नानां च लिंगानां देशिकानुग्रहात्परात् ||
आरोहणक्रमेणैव शिवध्यानैकतत्परः || २९ ||
लिंगधारणसंपन्नः शैवाभीष्टफलप्रदः ||
अनेकगुणरत्नौघनीरधिः शुद्धमानसः || ३० ||
अनेकनृपमौलिस्थरत्ननीराजितांघ्रिभूः ||
कटाक्षवीक्षणासारधनपूजितपंडितः || ३१ ||
राजीवनयनः श्रीमान्राकाचंद्रनिभाननः ||
पद्मातपत्रकुलिशशंखांकितपदद्वयः || ३२ ||
विद्वच्छैवेष्टफलदो ब्रह्मध्यानपरायणः ||
कंदूकरिकुले रम्ये जाते श्रीबसवेश्वरे || ३३ ||
गंगांबा तस्य महिषी सर्वलक्षणलक्षिता ||
पतिव्रतानां सर्वासामग्रगण्या शुचिस्मिता ||
विरांबेति च विख्याता तस्य पत्नि भविष्यति || ३४ ||
वृत्तम् ||
गौरीशंकरयोरिवातिशुभदो 
लक्ष्मीहृषीकेशयोर्वाणीपद्मजयोरिस्वातिविमलः स्वाहाकृशानोरिव ||
छायाभास्करयोरिवाखिलजनैराशास्यमानः परो वीरांबा-

प्. २३५) बसवेशयोरपि सदा योगो भवेच्छाश्वतः || ३५ ||
	
इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते बसवेश्वरपुराणे स्वरूपग्रंथे 
परमरहस्ये स्कंदागस्त्यसंवादे द्विचत्वारिंशोऽध्यायः ||
प्. २३६) अथ त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः

एतच्छ्रुत्वा महानंदसुधासंतृप्तमानसम् ||
दृष्ट्वा कुंभोद्भवमुनिं पुनः प्राह षडाननः || १ ||
पुरातनैर्मुनिवरैः शिष्यैः सूतादिभिः सह ||
कृष्णद्वैपायनो योगी शिवसंदर्शनेच्छया || २ ||
अनेकमणितेजोभिर्व्याप्ताजाण्डोर्ध्वकर्परम् ||
छायासु कल्पवृक्षाणां निषण्णं गणसंकुलम् || ३ ||
श्रीमत्पंचाक्षरीमंत्रजपासक्तमुनीश्वरम् ||
हठयोगादिनिरतयोगिवृंदनिषेवितम् || ४ ||
शुकैः शिवशिवेत्युच्चैर्वदद्भिरतिसुंदरम् ||
युगपदृतुषट्केन सेव्यमानवनांतरम् || ५ ||
ययौ कैलासनगरं नानाशुकपिकोज्ज्वलम् ||
शातकुंभस्तंभसंघैरत्नभित्तिभिरावृते || ६ ||
कैलासनगरे रम्ये दिव्यसिंहासने परे ||
समासीनमुदारांगं मुखपंकजदीपितम् || ७ ||
विशुद्धस्फटिकाकारं दशबाहुं त्रिलोचनम् ||
नीलकंठं शिवं दृष्ट्वा नत्वा तुष्टाव भक्तितः || ८ ||
शिवहस्ताब्जनिर्दिष्टे उपविष्टः स्थले परे ||
शिवं प्राहातिगंभीरवाचा सन्न्दयन् सभाम् || ९ ||
देवदेव महाभाग मयि ते करुणा

प्. २३७) यदि || 
प्रश्नस्य मत्कृतस्यास्य देहि देव सदुत्तरम् || १० ||
अस्मिन् कैलासशिखरे कल्पछायासु संस्थिताः ||
पठंति प्रमथाः सर्वे प्रमोदाश्रुविलोचनाः || ११ ||
बसवेश्वरमाहात्म्यसंयुतं चरितं परम् ||
सर्वाण्यपि पुराणानि महान्त्यष्टादश प्रभो || १२ ||
तथैवोपपुराणानि कथितानि मुनीश्वरैः ||
छंदांसि कल्पसूत्राणि स्मृतयोऽष्टादशापि च || १३ ||
त्वया समस्तविद्यानामीशानेन महात्मना ||
कृता महामुनीनां च उपदिष्टा बभूविरे || १४ ||
हित्वा तानि समस्तानि पुराणादीनि ते गणाः ||
भक्तमाहात्म्यमात्रस्य पुराणं प्रतिपादकम् || १५ ||
एवं पृष्टो महादेवः पाराशर्यतपस्विना ||
असारबुद्धिरेतस्य संजाताशीत्तपस्विनः || १६ ||
इति संचिन्त्य मनसा व्यासगर्वं निरासितुम् ||
सस्मार विश्वकर्माणं सर्वशिल्पविशारदम् || १७ ||
सहसा विश्वकर्माऽपि शिवसन्निधिमाययौ ||
प्रणिपत्य च तं स्तुत्वा चाज्ञप्तव्यं किमस्ति भो || १८ ||
इत्युक्त्वा प्राञ्जलिस्तथौ विनयानतमस्तकः ||
तुलादण्डं कुरुष्वेति चादिदेश वृषध्वजः || १९ ||
अकरोद्विश्वकर्माऽपि तुलादण्डं महत्तरम् ||
कालचक्रे तुलादण्डं तत्पात्रद्वयमुत्तमम् || २० ||
धर्मार्थावेव संगृह्य 

प्. २३८) विश्वकर्माऽकरोत्ततः ||
मध्यसूत्रं ततश्चक्रे ज्ञानमादाय सत्वरम् || २१ ||
षष्तुलापात्रसुत्राणि कामक्रोधाचिषड्गुणान् ||
कल्पसुत्रादिकर्माणि भारतं च महत्तरम् || २२ ||
तुलापात्रे तथैकस्मिन् निक्षिप्य शिवसंमतम् ||
बसवेशपुराणं तदन्यस्मिन् पात्रस्त्तमे || २३ ||
निक्षिप्य तुल्यामास विश्वकर्मा शिवाग्रतः ||
वैययासिकीनां सर्वासां कृतीनामुज्ज्वलात्मनाम् || २४ ||
पुराणमेतत्सारेण सर्वोत्तममभून्महत् ||
दृष्ट्वा विस्मयमापन्नो व्यासः शंभोश्च सन्निधौ ||
सर्वेष्वपि पुराणेषु श्रेष्ठोऽयमिति चाब्रवीत् || २५ ||
वृत्तम् ||

व्यासस्ततः 
शिवसभांतरमध्यदेशान्नानामुनिप्रमथदैवतसंघजुष्टात् ||
व्रीडावनम्रवदनः परमेश्वरेणाज्ञप्तो ययौ सकलशिष्यगणैः समेतः 
|| २६ ||

	ओम् इति श्रीबादरायणमहर्षिप्रणीते श्रीबसवेश्वरपुराणे 
स्वरूपग्रंथे परमरहस्ये स्कंदागस्त्यसंवादे त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः 
श्रीबसवेश्वरपुराणं संपूर्णं ||





###########   END OF FILE  #######