####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00601
Uniform title: caturvedārthatātparyasaṃgraha
Manuscript : IFP transcript T01061 copied from a MS belonging to G. Swaminatha Gurukkal

Description: 
viraśaiva text.


Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the direction of Dr.  Anirban Dash.

Revision 0: August 22, 2021      
Revision 1: March 27, 2022

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################



इfप् त्रन्स्च्रिप्त् १०६१
|| चतुर्वेदार्थतात्पर्यसऽऽन्ग्रहः ||

पृ० १) यस्मै नमो भवति यस्य गुणाः समग्राः
नारायणोपनिषदा यदुपासनोक्तम् |
यो नः प्रचोदयति बुद्धिमरिक्षतौ य-
स्तं त्वामनन्यगति ईश्वर संश्रयामि || १ ||

वेदेषु वा तदनुयायिषु वा विचार्य
तन्त्रेषु वाक्यमखिलं प्रतिपादकं ते |
तात्पर्यसंग्रहमहं विदधे ?
मह्यं प्रसीद नय मामृजुना पथात्वम् || २ ||

मन्त्रार्थवादविधिभिर्बहुधा विभक्तो
यः शब्दराशिरनपेक्षतया प्रमाणम् |
सोऽयं विमत्सरविमृष्टपरार्थतत्त्वो
वेदः प्रकाशयति केवलमीश्वरं त्वाम् || ३ ||

पृ० २) शब्दोऽयमीश्वर इति श्रुतिगोचरः स-
न्नानीलकण्ठमवतंसितचन्द्ररेखम् |
त्वामेव बोधयति नाथ निजार्थपोषा-
दन्यं पुनः प्रकरणादिनिपीडनेन || ४ || 

शब्दस्तवायमभिधानमनन्यशब्दो
नैघण्डुकाश्शिवपदादिवदेनमाहुः |
वस्तुस्वभावकृतमेव तु पूज्यभावं
ब्रूते महेश्वर महान्परमश्च शब्दः || ५ ||

यस्योपसर्जनमसौ परमो महान् वा
शब्दस्तदर्थमभिधातुमलं प्रकृष्टम् |
शब्देन पूज्यवचनेन समास्यमानं
पूजां ब्रवीति यदि शब्दविदः प्रमाणम् || ६ ||

नानीश्वरं भवितुमर्हति विश्वमेतत्
बाह्येश्वरं च नितरामयथाप्रमाणम् |
तल्लोकवेदविदितेश्वरवर्जनेन
कोऽयं भ्रमः कतिचिदीश्वरमन्यमाहुः || ७ ||

पृ० ३) विश्वं निरीश्वरमिदं जगदाह सांख्यो
योगश्च सेश्वरमुभावनुवादिनोऽन्ये |
नत्वेव सम्भवति सेश्वरतां ब्रुवाणाः
पद्मासनादिभिरनीश्वरशब्दवाच्यैः || ८ ||

ऐश्वर्यमग्र्यमनपायिनबन्धनं ते
यद्भूतरम्यनमसामसि पात्रमेकम् |
तत्प्रायशः श्रुतिषु दुर्लभमेव वाक्यं
मुक्त्वा नमो भवति यत्र तव प्रसऽऽन्गम् || ९ ||

देव त्वदेकविषयाणि नमांसि पुंसां
यस्मै नमः श्रुतिबलादवधारयामः |
देवान्तरेषु विहितान्यपि तान्यमुनि
स्रोतांसि सागर इव त्वयि संपतन्ति || १० ||

यस्मै नमश्र्श्रुतिरनूद्य नमस्विनं त्वा-
मेका नियोजनमुवाच पशोः कपर्दिन् |
अन्या च दिव्यशिशुमारशिशो भवन्तं
शक्यं तदित्थमुभयेन नमो विधातुम् || ११ ||

पृ० ४) श्रुत्योर्द्वयोरपि नमस्विनमुच्चमानं
त्वामेव तं तमनुसंदधतः प्रदेशम् |
शंसन्ति मन्दमतयोऽपि किमापतन्तं 
मध्यन्दिनेऽपि सवितारमपह्नुवीरन् || १२ ||

कर्मैव शूलधर शूलगवं त्वदीय
मन्त्रा भवन्तमखिलाः प्रतिपादयन्ति |
त्वामन्तरेण नमसा कृतलक्षणाय
कस्मै पशुं नियुजाम मयाजयत्वम् || १३ ||

अऽऽन्गान्तरेषु विबुधान्तरसंस्कृतेषु
यः शिंशुमारशिरसाः परिशिष्यसे त्वम् |
तस्मै नमो भवितुमीश्वर साम्प्रमं ते
देवान्तराय न कथञ्चिदनीश्वराय || १४ ||

या वज्रिणी भवति शऽऽन्करशऽऽन्खिनी या
मुद्रा च या कमलिनी भरतोपदिष्टा |
ताभिर्भवन्त्यभिनया विबुधान्तराणां
मौलिस्पृशा करपुटाञ्जलिमुद्रया ते || १५ ||

पृ० ५) दत्तं नमः किमपि शुश्रुम देवताभि-
स्त्वामन्तरेण नमसामवसानभूमिम् |
तास्तद्ग्रहीतुमनलं न हि किञ्चिदिष्टे
चोरोपनीतमिव धारयितुं किरीटम् || १६ ||

तस्मै नमो भवति यत्र निषीदसीति
सर्वं नमस्यमनया तु दिशा महेश |
आद्योषधं प्रति नमो वयमामनामो
देहीव देहमधि(ति) ष्ठसि येन सर्वम् || १७ ||

सर्वं त्वया जगदधिष्ठितमेव मत्वा
श्वानश्रुतौ नमसि ताः पतयश्च तेषाम् |
लोके पुनस्तव महेश्वरभक्तियोगा-
दारोपिता अपि वयं बहुमानपात्रम् || १८ ||

द्वेधा नमो विमृशतः प्रतिभाति लोके
वेदेषु वा विषमलोचननान्यरूपम् |
यत्तन्नमस्त्वयि तदीश्वरताप्रयुक्तं
तत्सन्निकर्षविहितं यदि नीश्वरेषु || १९ ||

पृ० ६) त्वत्सन्निकर्षकृत एव नमः प्रयोगः
प्रायो वरीयसि यवीयसि दृश्यमानः |
श्रैष्ठ्यप्रयुक्तमिति कल्पयितुं न शक्य-
मश्रेयसामसि नमांसि निदर्शितानि || २० ||

श्रैष्ठ्यप्रयुक्तमपि नाम नमस्त्वदीयं
श्रेष्ठ्यासि यः क्रतुभुजां पतिरघ्नियानाम् |
श्रैष्ठिश्रुतोऽसि भगवन्नविशेषतस्त्वं
मन्त्रेषु कृच्छ्रपठितेषु च सामगानाम् || २१ ||

देवान्तरैः सह नमस्कृतिभूतयस्ते
तोषाय नालमलमेव विपर्ययाय |
पुत्रार्थिनश्च (श्चरु) रुरुविधौ सह चन्द्रमौले
सोमेन हूतमनुशुश्रुम रुद्रमग्निम् || २२ ||

अग्निं प्रकृत्य खलु रुद्रपदं प्रयुऽऽन्क्ते
तद्ब्राह्मणं भवति तयोः सहूतिः |
आह्वानमत्र भवतः पृथगेव दृष्टं 
यत्प्रातरग्निमिति सूक्तविदः पठन्ति || २३ ||

पृ० ७) अग्न्यादिभिः सह महेश्वरभूतिशऽऽन्का
माभूदिति प्रकृतिमप्यनुषऽऽन्गयोग्यम् |
मन्त्रः क्रियापदमपास्य पदान्तरेण
त्वामाह्वयन्तु तपदे न भिनत्ति रीतिम् || २४ ||

न्यासीकृतो वसुबलादमरैरवास्तु-
मह्नागतो रुदितवानिति रुद्रमग्निम् |
रुद्रां स्वदुद्भवतया मरुतो गणान् वा
रुद्रावरो न च भवन्तमवैमि रुद्रम् || २५ ||

यज्ञेऽपि रुद्रपदमारुणकेतुकोक्तं
तच्छब्दमीश्वर तदीश्वर तदीयमपि स्मरन्ति |
यत्तत्प्रदेशगतरुद्रपदावकाशे
यज्ञस्य शब्दमनुशुश्रुम सामगेभ्यः || २६ ||

सन्ताप्य रोदयितरि प्रसभं च नाना-
माहुर्ज्वरेऽपि विषमेक्षणरुद्रशब्दम् |
रौद्रं च तत्प्रकृतिकं प्रतिरूपकं वा
शब्दान्तरं भवति वायसशब्दकल्पम् || २७ ||

पृ० ८) सन्त्येव तद्धितयदप्रतिरूपकाणि
भूरीणि भावत सात्त्वतसन्निभानि |
स्यात्तादृगेव भगवानिति शब्दरूपं
षाड्गुण्यहेतुक्रियद्रवि(मपि)त्वदुपैति नान्यम् || २८ ||

ऐश्वर्यमगयमनपायिमती च लक्ष्मी
ज्ञानं च वीर्ययशसी च विरागता च |
एते गुणाधिपते भगसंज्ञयोक्ता
संसन्ति नो न भगवन् भगवानसि त्वम् || २९ ||

ऐश्वर्यमीश्वरपदश्रुतिरुद्रशब्दो
वीर्यं यशः शिवपदं च तवाभिधत्ते |
सर्वज्ञकामरिपुशब्दसमर्थितौ च
सर्वज्ञरागविरहौ भवतः पुरारे || ३० || 

अर्थक्रिया शिव न कोऽपि विरज्यतस्ते
श्रेष्ठस्तथा त्वमसि दाशतयी रिक्तम् |
लब्धुं श्रियं मुनिमचारि विचित्ररूप-
मभ्यर्चितं तव मरुद्भिरुदाहरन्ति || ३१ ||

पृ० ९) सत्यं क्षमा धृतिरधिष्ठतिरात्मबोधः-
सृष्टिर्विरागतपसीमतिरीश्वरत्वम् |
न त्वद्वियन्ति न कदाचिदपैति धर्मः
किं तन्न यद्भवति ते गुणसंमतेषु || ३२ ||

नैवेश्वरान्न यशा महतो न वीरा-
न्न श्रीमतः क्षितिपतीनपि सार्वभौमान् |
अन्यादृशानपि महेश्वर वीतरागान्
प्रज्ञावतो भगवतः प्रवदन्ति बुद्धाः || ३३ ||

अथर्वणा मदनशासननिब्रुवाणा
नामानि नाम भगवानिति ते निराहुः |
अत्याश्रमोपनिषदाह भगेश्वरं त्वां
नैखण्डुकाश्च भगवन्तमुशन्ति पूज्यम् || ३४ ||

पूजा तमुष्टुहिवता विहिता महेश
मन्त्रेण वाऽऽन्मनसकायनिबन्धना ते |
सर्वाभिरप्युपनिषद्भिरुपासनोक्ता
नारायणोपनिषदं परिभावयामः || ३५ ||

पृ० १०) वाक्यं यदाह दहरान्तरुपासनं ते
यद्वा समं पचति रूपविशेषमस्मै |
अन्तर्गतैरपि तदौपयिकाभिधेयै-
र्गोप्यं वचोभिरिति वाक्यविदां प्रवादः || ३६ ||

नारायणस्य यदुपास्यतयाभिधानं
यद्वा फलं तदिह नोपलभे कथञ्चित् |
उत्पत्तिशिष्टभवदनयमन्यगामि
शक्यं महेश्वर न कर्तुमुपासनं ते || ३७ ||

नासावुपासनमुपास्यकथैव दूरे 
तस्मा उपासकतया परिशेषसिद्धः |
अन्तर्व्यवस्थितगिरा परमात्मनस्ते
शब्दादृतेऽपि विहितं तदुपासकत्वम् || ३८ ||

यस्य स्थितोऽपि हृदये पर(म)स्त्वमात्मा
यत्तन्न तस्य परमात्मतयाभिधानम् |
स्वेन स्वयं मनसि वह्निशिखान्तराले
तिष्ठन्तूपास्य इति हास्यपदं न कस्य || ३९ ||

पृ० ११) नारायणप्रकरणे हृदयं यदुक्तं
तस्यैव तद्भवितुमर्हति नापरस्य |
दृष्टा यतिप्रकरणे यतिभिर्गृहीतं
पूर्वानुवाकविहितं यदुपासनं ते || ४० ||

ब्रह्मोच्यते परमसौ परमं च तत्त्वं 
ज्योतिः परं च परमेश्वर पद्मनाभः |
त्वद्भावनैकरसिकस्त्वदनन्यभावा 
मन्त्री यथा गरुडभावनया गरुत्मान् || ४१ ||

गीतासु योगजविभूतिविभावनाय
नारायणः शिवनरं प्रति वाचमूचै |
योगं निशामय महेश्वरगोचरं मे
दिव्यं ददामि तव चक्षुरिति प्रसन्नः || ४२ ||

त्वामन्तरेण न कथञ्चिदुपासनीय-
मन्यं ब्रवीति सशिवस्तुतिरन्धकारे |
यद्ब्रह्मशब्दसमभिव्यवहारयोगात् 
संहारकारिणि हरे शिवशब्दमाहुः || ४३ ||

पृ० १२) विश्वाधिकस्त्वमसि विश्वमयं मुरारि-
र्यज्ञेश्वरस्त्वमसि यज्ञममुं गृणन्ति |
आद्या जगत्प्रकृतिरेष भवानिमित्तं 
मातः कथं नु युवयोर्भगवन्नभेदः || ४४ |

विश्वात्मनस्तुतिषु विश्वपतित्ववादः
संगच्छते स्तुति तयैव रथाऽऽन्गपाणेः |
विश्वस्य पत्युरथ विश्वतयाभिमानं
नालं गुणाय गुणगृह्यनिकर्षहेतुः || ४५ || 

विश्वं महेश्वर भवानधितिष्ठतीति 
विश्वात्मतामुपचरन्ति यदागमास्ते |
तत्पण्डिता विदितवेदरहस्यशीला
जानन्ति मूढमतयस्तु तदेव सत्यम् || ४६ ||

तुभ्यं नमो विदधदीश्वर तं तमर्थ-
मातिष्ठते सकलकर्मसु सर्वदर्शी |
सर्वानुवाकममिमुक्तसमर्थनाय
कात्यायनो मुनिरुदाहरति स्म गृह्ये || ४७ ||

पृ० १३) स्थानं यदन्तरमुपास्तिरुपासको वा
या सा तथा परतया विविधानिभूतिः |
यद्वा पुनर्विषमनेत्रमुपासितव्यं
नारायणोपनिषदाह तदत्र सर्वम् || ४८ ||

यज्ञात्मना स्वयमसावृषिणोपदिष्टा
नारायणेन भवता प्रतिपादयित्री |
सूक्तं यथा पुरुषदैवतमन्तकारे
नारायणार्षमिति तद्व्यपदिष्टमाहुः || ४९ ||

एषा महोपनिषदाह हिरण्यगर्भं
जातं त्वदेव भगवन् प्रथम सुराणाम् |
नारायणाभिजनमेन मन्दाः
शंसन्ति तत्र भवतश्च ततः प्रसूतिम् || ५० ||

मध्ये ललाटमरविन्दभुवक्षणेन
दृष्टो भवानिति क एष निकर्षवादः |
योगाधिरूढमनसश्शिव मादृशोऽपि
स्थानेषु पञ्चसु न कस्य तवोपलम्भः || ५१ ||

पृ० १४) ब्रह्माणि पञ्चतनवस्तव मन्त्ररूपान् 
जीवातवः पशुपतेः शिवसंहितानाम् |
रुद्रेषु पुण्यमिव पञ्चकमक्षराणा-
मस्यां महोपनिषदीति महत्त्ववादः || ५२ ||

विद्येश्वरस्त्वमसि भूतपतिस्त्वमेकः
स्रष्टा भवानधिपतिः सृजति प्रपञ्चम् |
यद्ब्राह्मणान् प्रति तव श्रुतमाधिपत्यं
तद्ब्राह्मणो मम सदा शिवजन्मलाभः || ५३ ||

विद्येश्वर क्व पुनरुक्ततया न वाच्यं
वेदाधिपत्यमयमेव महेश वेदात् |
विद्या भवन्ति शतशः प्रविभज्यमाना
स्रोतांसि नीरसरिदेव पृथक्कृतानि || ५४ ||

आदित्यमृग्यजुषसामनिधानकोशे
बिम्बे निविष्टमधितिष्ठति पौरुषो यः |
एषा तमेष इति साभिनया भवन्तं 
भूताधिपत्यवचनेन शशांसनाम्ना || ५५ ||

पृ० १५) उक्तो हिरण्यपतिरेषु हिरण्यबाहु-
रुक्ताम्बिकापतिरुमापतिरेष उक्तः |
आहुर्भवन्तमधिदैवतमुष्णरश्मे-
रातस्त्वदर्चनविधौ भगवन्नभिज्ञाः || ५६ ||

यो मण्डलं तपति यश्च तदन्तरात्मा
या चानयोर्भवति भूतपतेर्विभूतिः |
जानान एतदपि यत्फलमश्नुते च
सर्वं यथावदिह तत्कथितुं क्रमेण || ५७ ||

मानाम भूदखिलमन्यदिमं प्रदेश-
मध्यापितास्तदिति मन्त्रविदो वदन्ति |
वाच्यं क्रमस्य सविता सवितुर्वरेण्यं
किं वा भवानिति हि तर्कपदेन तेषाम् || ५८ ||

भास्वन्तमेष विषयीकुरुते न मन्त्रः
शक्नोति वक्तुमधिदैवतमीश्वरं त्वाम् |
यस्मादयं त्वयि निरोहति भर्गशब्दः
प्रज्ञाप्य चोदकतया यदधीयसे त्वम् || ५९ ||

पृ० १६) सान्तोऽयमन्तकरिपो यदि भर्गशब्दो
यत्तत्पदद्वयमनन्वयिलिऽऽन्गभेदात् |
अन्वेषयेदभयदन्यदभिन्नलिऽऽन्ग-
मश्रूयमाणमसमञ्जस एव पक्षः || ६० ||

शब्दस्मृतेरसुनि वा घञि वा पदान्ते
युक्तं वदत्युभयथा स्वरमाद्युदात्तम् |
विन्यस्तकारकमवैमि पदं घञन्तं
मैत्रायणश्रुतिपराहतसान्तभावम् || ६१ ||

मैत्रायणश्रुतिरसौ तदिति प्रकृत्य
भर्गं भवन्तमभिधाय विचिन्तनीयम् |
रुद्रस्य भर्गपदगोचरतां ब्रुवाणा
सान्तं प्रतिक्षिपति भर्गपदं पुरारेः || ६२ ||

सान्तं पदं तदपि नैव ददाति वक्तुं 
यद्ब्राह्मणं तलवकारिणमामनन्ति |
प्रश्नोत्तरक्रमनिरूपितपूर्वपादं
पादस्तदीयमथ भर्गमयं ब्रवीति || ६३ ||

पृ० १७) भर्गः प्रचोदयति यो धियमस्मदीयान्
तं धीमहीति घटना विनिमाप्य लिऽऽन्गम् |
वाच्यस्य भगवत स्वपदाभिधानं 
भर्गस्यमित्यपि च साम्बवचो निरोधः || ६४ ||

त्वामेव मन्त्रोपनिषद्ब्रवीति
तदित्यृचोऽस्याः प्रतिपाद्यमर्थम् |
तदक्षरं तत्सवितुर्वरेण्यं 
प्रज्ञा च तस्मात् प्रसृतेति शब्दैः || ६५ ||

भर्गोऽपि सन् सवितृशब्दसमन्वयेन
सावित्रतामपि विगाहत एष मन्त्रः |
तत्तत्पदद्वयवशेन महेशमन्त्रं 
तद्देवतानपि हि मन्त्रविदः पठन्ति || ६६ ||

अप्यर्कदैवतिमृचमामनाम
शब्देन विश्व इति शऽऽन्करवैश्वदेवीम् |
पित्र्यं च मत्त इति पुष्यपदोपनिष्णा-
मेतादृशानि कति नाम नि * * तानि || ६७ ||

पृ० १८) एषा गतिः श्रुतिगिरामिति निर्णयेन 
तत्तद्गृहार्चनविधौ मुनयः स्मरन्ति |
मन्त्रेण शऽऽन्कर शनैः समुपक्रमेण
बुध्यस्व शब्द न हि तेन बुधस्य पूजाम् || ६८ ||

आम्नायमृग्यजुषसामनिधिं विचिन्त्य 
सारं समुद्धृतवता परमेष्ठिनापि |
मन्त्र * * * दयमदृष्टयान्तरेण
दृष्टश्चराचरगुरो मनुना यथोक्तम् || ६९ ||

गृह्णातु काममनस्सकलं हविस्ते
राज्ञो बलं हरतु भागदुघः प्रजाभ्यः |
पार्थेन शऽऽन्कर निवेदितुमम्बुजाक्षे-
नैशं हि विस्फुटमदृश्यत पादयोस्ते || ७० ||

* * त्वदर्थमनुशुश्रुम सूयमान-
मालम्भनं पशुपते नियतं पशूनाम् |
गव्यं च तेन गवि सदेव तदध्वरेषु
चण्डेश्वरेण सह नाकसतां विवादः || ७१ ||

पृ० १९) उत्पत्तितः शिवगृहीतसमन्वयास्ते
सोमः पशुर्गवि च सन्ति हवींषि यानि |
देवाः * * प विषि भागमनुज्ञया ते 
गृह्णन्ति तद्वदितरेषु विकल्पनीयम् || ७२ ||

कर्मैकमेव न परं पशुबन्धनं ते 
कर्तव्यमाहरुपलभ्य तवाभ्यनुज्ञाम् |
सर्वेषु कर्मसु भवत्प्रसवेन पुंसा-
मारम्भणं प्रपदमन्त्रविदो गृह्णन्ति || ७३ ||

संकल्पितः प्रभृति * ष्टतनुं विभज्य
देवान् प्रजापतिमुखान् प्रतिदर्शयन्तः |
सोमाहुतिं हुतवहार्चिषि हूयमान-
मध्वर्यवस्तव गृणन्ति गिरिशभागम् || ७४ ||

सर्वं धनं धनपतेरुपभुक्तशिष्टं
यद्देवतातिथिसमाश्रितभृत्यवर्गैः |
यज्ञेशयज्ञपरिशिष्टमपि त्वदीयं 
मण्डि? ग्रहिष्यति करे भवता यथोक्तम् || ७५ ||

पृ० २०) गव्येन सोमहविषा चरुभिश्च पक्वै-
र्यान् सप्तसप्तमुनयो विभजन्ति यज्ञान् |
सर्वेषु तेष्वधिभवानविशेषतस्त्वां
राजानमध्वरविधौ वयमामनामः || ७६ ||

अग्निं प्रकाशयतु शऽऽन्कररुद्रवन्तं
मन्त्रस्त्वमग्न इति वा तदनन्तरो वा |
राजन्वतिक्षितिरितीव विशेषणस्य
नालं प्रदीपमपनेतुमिमौ प्रकर्षम् || ७७ ||

या रोहिणी भवति देवतया त्वदीयां
तस्यां त्वदेकविषयौ विषमाक्षदृष्टौ |
मन्त्राविमौ तदिह यज्ञपतिस्त्वमीश
स्पष्टं त्वदेकविषयं प्रतियन्ति धीराः || ७८ ||

पित्रा कुमारमिव भृत्यमिवेश्वरेण
शिष्यं गिरीशगुरुणेव गुणाधिकेन |
अग्निं त्वया कृतविशेषणमूचिवांसौ
मन्त्राविमौ गमयतः परमं प्रकर्षम् || ७९ ||

पृ० २१) ऋक्संहिता वदति मेयपतिं भवन्तं
राजानमध्वरविधेरयमाह मन्त्रः |
त्वत्सूक्तमन्त्रगणिमण्डनमौलिरत्नः
रूपेण वत्वदभिधानगृहीतशक्तिः || ८० ||

त्वत्कं पुरा मरणतस्नुयिर्तु * कल्पा-
दाकारणं परमकारुणिकं ब्रुवाणाः |
मन्त्रोऽयमाव इति यावदुपक्रमाया
मूलं महेशविदितं शिवधर्मसूक्तेः || ८१ ||

भीमोऽसि शऽऽन्करमृगो न निदर्शनं ते
तेजोभिरच्चलितसूर्यसहस्रकल्पैः |
अक्रोधनस्मि(त)मुखोऽपि निजानुभावा-
दापाततस्तनुभृतां नृपतिर्भयाय || ८२ ||

अभ्युद्यतं गिरिशवज्रमधीमहे त्वा-
न्त्वजीबिभ्यतः पवनभानुकुशानुशक्राः |
मृत्युश्च तत्तदधिकारभृतस्तथान्ये
ब्रह्मत्वलक्षणमयं भयहेतुभावाः || ८३ ||

पृ० २२) घोरा शिवा च भगवन् तु भयिस्तनुस्ते
घोराभिषज्यति भवान् तदुपास्यमान् |
अन्या भिषक्जनकृतां मृजमिक्षमाणा
दृष्ट्या ददाति शिवात्मनोऽपि || ८४ ||

घोरान्नमो विदधतः शमयन्ति रुद्रै-
रार्ता हि घोरमुपयान्ति चिकित्सिता * म् | 
पृणन्ति शऽऽन्करशिवं च मकानुवाकै-
होमस्य यत्तव भवन्त्युभयेऽपि मन्त्राः || ८५ ||

विष्णुप्रजापतिपुरन्दरपूर्वकेषु
वाजादितुल्यमितरेष्वपि दैवतेषु |
आशंसितेषु चमकाः परिशिष्यमाणं
दातारमीश्वरभवन्तमशब्दमाहुः || ८६ ||

युक्तं न मा नयितुमीश्वरसन्निधौ ते
देवान्तराणि महतामिव मर्त्यमात्रम् |
अन्तर्द्धिमध्वरविधौ तदपेक्षमाणा-
स्त्वत्कर्मसीम्नि परिषेचनमाचरन्ति || ८७ ||

पृ० २३) आत्मान्तराणि पशवः परतन्त्रभावात् 
स्वातन्त्र्यतः पशुपतेः पतिरीश्वरत्वम् |
आत्मानमनापनिषदाः प्रवदन्त्यनीश-
मीशं भवन्तमुभयोरुभयं स्वभावः || ८८ ||

संप्राप्त एव सति शऽऽन्करपाशुपत्ये
कस्मै वरेण्यवरणं कृपणोचितं ते |
विध्यर्थमध्ययनचोदनया गृहीता
जापन्ति यत्किमपि पऽऽन्क्तिवदर्थवादाः || ८९ ||

नानावदानवचनादपि वारणीय-
स्त्वत्पाशुपत्यवरणं प्रतिलम्भवादः |
लब्धुं वरीतुमथवा कथमेक एव 
पारान् बहूनपि महेश्वर शक्यतेऽर्थान् || ९० || 

अऽऽन्गे स्थिरेऽपि रितिरूपमनीश्वरं ते 
भूरीणि तानि च भुजऽऽन्गममालहारिन् |
मन्त्रेण चान्तरिति युष्मदुपासकाना-
माश्वेदकायदशनं तदमोघमाहुः || ९१ ||

पृ० २४) भावोपपन्नमनसां त्वदुपासकानां 
पुंसाममोघमशनं भगवन् ब्रुवाणः |
मन्त्रोऽयमन्तरिति नः प्रतिभाति मूलं
प्राग्भुक्तमर्चनविधेरनुवासरं ते || ९२ ||

नाथ त्वया पितृमतो मरितस्तुवाना-
स्त्वामामनन्ति भरतं नटनाभियोगात् |
वैशेषिके खलु सति व्यपदेशहेतौ
साधारणेन भरणेन न कश्चिदर्थः || ९३ ||

हिंसाप्रतीतिरभिमानपदैकदेश
रिति पदेन तद्वपन्ति |
कामान्तकत्रिपुरदक्षमखादिभऽऽन्ग-
विख्यातविक्रमतया कथितोऽसि वीरः || ९४ ||

हिंसाभिधातृपदसन्निधिनाज्य-
रुद्रेति नाम प * शऽऽन्क्यपरापवन्तः |
मन्त्रे यथाग्न इति मऽऽन्गलवाचि दृष्ट-
देवेशरुद्रियपदं पुनरावपन्ति || ९५ || 

पृ० २५) शाखासु शऽऽन्कर सहस्रतयीषु साम्ना-
माम्नायते तव न केवलमानुभावः |
सर्वात्मनामधिपतेरविशेषतस्ते
देवव्रतादिषु गणः कथितोऽनुभावाः || ९६ ||

स्कन्दं विनायकमुभावपि ते कुमारौ
सर्वैर्गणैः पितरमेव निदर्शयन्तौ |
सामोपकायमुखगायमृचां गणेषु
संप्रीणयन्ति शिवसामविधौ यथोक्तम् || ९७ ||

ब्रह्मादिक्रं सकलमन्यदपोह्य पुंसां 
ध्यातव्यमेकमभिधाय शिवं करं त्वाम् |
वक्तव्यमन्यदनपेक्ष्य विमोक्षहेतु-
माया(थ)र्वणं परिसमाप्तिमुवाच वेदः || ९८ ||

यामामनन्ति तव शऽऽन्करधर्मदारा-
नध्वर्यवः सहजसिद्धतया स्वसारम् |
अथर्वणायमुपसृष्टतया भवन्तं 
ध्यातव्यमाहुरपहाय पितामहादीन् || ९९ ||

पृ० २६) एकश्रुतोऽसि परमेश्वर सदीनिधाम-
मन्त्रा यथा व्यपदिशन्ति पुनः पुनस्त्वाम् |
तस्याः प्रभावमतिवाच्यमनसं शिवायाः
कस्त्येन वक्तुमनलं कमलासनोऽपि  || १०० ||

एकं मुखं त्रितयमीश्वरलोचनानां 
चत्वारि दोषि विशदं वपुरद्भूतं ते | 
नित्यं तदेव जगतामुपकारहेतो
नाना भवन्ति तनवस्तव दिव्यरूपाः || १०१ ||

कैरातमीश्वरपिनाकधरं वपुस्ते
कृत्यं वसामुमया सह धर्मदारैः |
आराधयन्ति खलु पर्वणि साकमेथे
पुण्यैस्त्रियम्बकहविर्भिरनन्यभावाः || १०२ ||

देवां समन्तविनिवेशितमिन्धुषीक-
मन्तर्जयन्तमजरामरविग्रहं त्वाम् |
तद्वारवन्दयितया सह देवसेनं 
क्षेत्रस्य नाथमपि नाथ यजन्ति धन्याम् || १०३ ||

पृ० २७) पत्न्या समं * * गणैः सह वा सुताभ्यां
सार्धं तथा परिषदा विषमेक्षणं त्वाम् |
अध्यष्टमीतिथिनिशामुखमर्चयन्तः
पापं तरन्ति विजयन्ति महेशमृत्युम् || १०४ || 

मन्त्रा भवन्ति विरला विबुधान्तराणां 
सद्भाव एव शिवदर्शितशक्तयस्ते |
त्वन्नामरूपगुणवर्णनलब्धवर्णा
मन्त्रा न शक्यमवगन्तुमियत्तया ते || १०५ ||

रुद्रानुवाकपतकानि परसहस्रं
नामानि दिव्यमपि रूपमनेकशस्ते |
शक्यं गुणागुणयितुं न गुणा यदि स्यात् 
भौमेषु पांसुषु विना तव देवमायाम् || १०६ ||

वेदस्त्वथ भवि कृपां तव वा प्रणीतिः 
सर्वः प्रमाणमविहाय गृणाति लोकः |
तत्तत्प्रवक्तृगुणदर्शिततारतम्य-
मन्यत्प्रमाणमविरोधिनि वेदवाक्ये || १०७ ||

पृ० २८) वेदाः प्रमाणमिति संगिरमाण एव
दिव्यं तवागममवैति जनः प्रमाणम् |
त्वद्ध्यानवाक्यविषयौपयिकैः पदार्थै-
रामूर्धमाकलितविग्रहमा च मूलात् || १०८ ||

ध्यानं यथा भवति तद्विषयो यथाकं 
या दुर्गुणश्च भगवानधिकारिवर्गः |
सर्वाणि तानि भवदागमसंहिताभिः
कल्पैरिवाध्वरविधेरुपपादितानि || १०९ ||

अध्वानमध्वपतिमध्वनि तारतम्यं 
श्रेष्ठाध्वपारगमनं चपलं ब्रवीति |
मन्त्रोऽध्वनामिति महेश्वरगृह्यकारः
पित्रा कुमारमुपनीय यदाह वाक्यम् || ११० ||

कल्पाः प्रमाणमृषिभिर्यदि नः प्रणीताः
किन्न प्रमाणमृषिणां महतां महर्षे |
शक्यं न वक्तुम * * ग्रहदूषितानि
तन्त्रान्तराणि भवता शिव कर्तृमन्ति || १११ ||

पृ० २९) आचक्षते यजुषमार्षविदस्तपोभि-
रेकैकमन्त्रदृशमीश्वरवेदराशेः |
द्रष्टारमस्य निखिलेन निजानुभावा-
दन्यानृषीनतिमहर्षिमतो विदुस्त्वाम् || ११२ ||

उक्तं प्रधानपुरुषेश्वरमेव सांख्यै-
राख्याय पाशपशुपत्यभिधानभेदात् |
जेथ त्वदागमविदः शिवसंगिरं ता-
मेतावकमिति न स्तदुपेक्षणीयम् || ११३ ||

प्रत्यक्षवेदविहितं प्रथितं पुराणं
बोधायनेन मुनिना बहुशः
सर्वार्थदर्शनप * रपि गृह्यकारै-
र्यज्ञोपवीतमिव विस्मृतमर्चनं ते || ११४ ||

वेदोपबृंहकपुराणवचः प्रपञ्चै-
राघोष्यते विषमनेत्रसमर्चनं ते |
तन्त्रैरलं तदुपबृंहितवेदमूलै-
र्वाक्याहतन्नहमुखानिलवप्यपेक्षम् || ११५ ||

पृ० ३०) (वेदार्थ) सनिर्णयविधौ हि पुराणमऽऽन्गं
निर्णीतवेदविषया स्मृतयो भवन्ति |
आतश्रुतेरिव पुराणगिरिस्सकाशे 
नालं प्रकाशयितुमात्मबलावलेपम् || ११६ ||

मूलश्रुतेरनुपलम्भपराहताया
दूतीव या न भवति स्वरसात्प्रमाणम् |
प्रत्य * * * * * तं यजनं त्वदीयं
तस्याः स्मृतेरपि किमिच्छति दृष्टिपातम् || ११७ ||

पौर्वाह्णिकानुपदिशन्नियमान् यदेत-
दभ्यर्चनं मनुरवोचत देवतायाः |
तत्किं पुनस्तव महत्यसि देवता त्वां
मृग्येऽपि काचशकलेन मणेरिवो * || ११८ ||

पत्न्या समं सह वृषेण वृषेन्द्रकेतो
युष्मद्बलीनुपदिशं दशावकाशे |
अभ्यर्चनं भवनकल्पनपूर्वकं ते 
बोधायनः कथितया नवयुक्त्य गृह्ये || ११९ ||

पृ० ३१) द्वेधा तवार्चनविधिस्तरुणेन्दुमौले
कामाय कश्चिदपरै * * * क्षयाय |
अप्यन्नहोत्रमुभयं वयमामनाम
स्वर्गाय यद्भवति यद्दुरितं क्षिणोति || १२० ||
 
यद्ब्राह्मणस्त्वमसि नाकसदां निकाये
तुभ्यं निवेदितमभोज्यमिति स्मरन्ति |
उच्छिष्टमीश्वरविशिष्टमहाद्विजानां
भूमौ निखेयमथवाम्भसि मज्जनीयम् || १२१ ||

त्वं ब्राह्मणस्त्वदुपधावनमेव कार्यं 
तद्ब्राह्मणैस्तुदितरेण भवन्त्युपास्याः |
न ब्राह्मणानवरवर्णिनिषेवणेन
संभावयेम यदि नः प्रपदं प्रमाणम् || १२२ ||

उत्कर्षतः परिहरन्त्यपकर्षतो वा 
का वासना भवति कस्य कृतेन विद्मः |
यद्दीक्षितस्य पतितस्य च तुल्यरूपं 
प्रत्यादिशन्ति मुनयः कमनीयमन्नम् || १२३ ||

पृ० ३२) चण्डालचण्डिलचितानलशौण्डिकानां
गोब्राह्मणज्वलनदीक्षितयोषितां च |
स्पर्शः कथा भवति वासनया निषिद्ध-
स्पृष्टेषु वा शिवकथा विहिता विशुद्धिः || १२४ ||

वर्ज्यान्नमाहुरपि दीक्षितं 
श्रीकल्पमभोज्यान्नमेव कृतराजपरीक्षयान्तम् |
शऽऽन्खास्थि पावनमस्ति नृणामित्थं स्थिते 
वचनन्त्रपरायणं नः || १२५ ||

अब्राह्मणैः क्षुदपघातकमस्तु भोज्यं 
यद्देवतान्तरनिवेदितमुक्तमन्नम् |
तद्ब्राह्मणैरपि किमीश्वरवैश्वदेवे 
हार्यो बलिर्बलिमतामशितेन तेन || १२६ ||

तेयान्तरैरशितमुक्तमनऽऽन्गरासि-
न्नश्नन्ति चेदनशितेन बलिं हरन्तः |
आस्यैकदेशविहितो बलिरन्यथासं
नालं फलाय विपरीतफलं च तेषाम् || १२७ ||

पृ० ३३) ब्रह्माणमीश्वर पुरा हतवानसीति
भिक्षाटनं विमृशतः प्रतिहानमात्रम् |
यत्पञ्चमे शिरसि पुष्पसमं निकृत्ते
जीवे तमेनममितायुषमाहुराप्तः || १२८ ||

आनाभिजानवसितं वसन्नशाणं
पाणौ कपालशकलं न विलोकितं ते |
नालम्बते शिवशिवस्तवकेत्वयष्टौ
भैक्षं न सप्तहवनं सकलं तदास्ताम् || १२९ ||

यत्कालभैरवकृतं पत * * मेनः
किं तेन ते भवति भैक्षमथापि वृत्तिः |
तन्मध्यपातिनि विधे विबुधान्तरस्य
निर्वेदमाचरति किं नु भवानजस्रम् || १३० ||

यत्पाशुपत्यमवृणोदमरान्तरेभ्यो
भिक्षां भवानकृत यत्परमेश्वरोऽपि |
चोद्यं तदेतदुभयं परिहर्तुकामो 
मन्ये बृहस्पतिरपि प्रतिपत्तिशून्यः || १३१ ||

पृ० ३४) ब्रह्मासि विष्णुरसि सर्वमसीति यस्त्वा-
मास्तामुपासनविधिं कथयन्ति मूढाः |
तद्देवतान्तरनिकर्षनिगूहनाय
मोहाय वा भवन्तु जल्पितमल्पबुद्धेः || १३२ ||

अद्वैतमागमशिरोभिरुपासनाया-
मुक्तं तवेति परमार्थतया न वाच्यम् |
भेदस्फुटो गरुडमान्त्रिकयोरलीकं
तादात्म्यभावनमथापि विषं प्रमार्ष्टिः || १३३ ||

यद्ब्रह्मपञ्चमशिरो * * * पदानं
यद्ब्राह्मणाश्च हरिणा च विमार्गणं ते |
यद्वा तयोर्जनयितारमधीमहे त्वा
तत्सर्वमीश्वरविमूढधियामसह्यम् || १३४ ||

सोमे लतात्मनि महेश्वरगौणवृत्त्या
विष्णोरवादिजनत्वमृचाकयाचित् |
त्वययेव तद्भवितुमर्हति मुख्यवृत्त्या 
नेन्द्रेण पऽऽन्कजभवे नितरांमुरारौ || १३५ ||

पृ० ३५) अन्योन्य यदि भवेदहमीश्वरः स्यां
त्वं वाहमीश्वर किमत्र नियामकं न |
को वा विपर्यसितुमर्हति वस्तुशक्तिं
तत्तत्स्वभावनियतां भवताज्ञयापि || १३६ ||

एकं तवाप्यसुकरं तदुदाहरामो
जातेन भाव्यम * * न्तरवत्त्वयापि |
अप्रार्थितोऽपि हि महेश महर्षिदारै-
रन्तर्हितस्त्वसि गर्भितगर्भवासः || १३७ ||

इच्छावतीर्णमुरशासनगर्भवासः
स्याच्चेदुदाहरणमेष विमर्शनीयः |
गर्भे वसामि परिवेष्ट्य जरायुणाहं
मासान् बहूनिति महेश्वर कस्य कामः || १३८ ||

इच्छापि नूनमनुयाति पुराकृतानि 
कर्माणि शऽऽन्कर शुभाशुभलक्षणानि |
इच्छावतारवचनानि तु भारतादौ
नारायणस्य गुणवादमुदाहरन्ति || १३९ ||

पृ० ३६) विधातारं कश्चिद्भजति भजते कञ्चन हरिं
सुरानस्यानन्ये जगति सफलाः सर्वविधयः |
तथापि त्वद्भक्तेः शिव शिव यदा चर्मवदिति 
श्रुतो मन्त्रो देवान्तरभजनदैन्यं न सहते || १४० ||

न भिन्ना भिन्ना नौरलमुदनिधेरुद्गमयितुं
शिला नैवोन्नेतुं प्रभवति शिलामन्तकरिपो |
जनित्वा मृत्वा वा जगति परिवर्ती सुरगणः 
कथं मे संसारभ्रमणभयभाजस्तु शरणम् || १४१ ||

शशे शृऽऽन्गं पुष्पं नभसि मृगतृष्णासु सलिलं
प्रसूतिर्वन्ध्यायामनवधिमदायुस्तनुभृताम् |
विमुक्तिर्वा देवान्तरभजनलभ्या पशुपते 
* * * क्यं संभावयितुमपि सर्वं विमर्शताम् || १४२ ||

देवतान्तर पुनः पुनर्भवं पश्यतः पशुपते भयं मम |
क्रीडतोऽपि मम जन्ममास्मभूद्दीयतामयमपश्चिमो वरः || १४३ ||

पृ० ३७) * * * परिगृहीतदेवता
वर्णनौपयिकसर्ववाऽऽन्मयम् |
धिग्धिगीश्वर * र्धाशयं जनं 
तावकैरहमसानि सऽऽन्गतः || १४४ ||

पांसुकेलिरपि यस्य शैवे
शैवपाशुपतपादपांसुभिः |
स्तोत्रकर्मणि न तस्य मे गुण-
स्तद्गुणोऽयमुपपद्यते त्वयि || १४५ ||

स्तोत्रीयमर्थमुपपादितवानहं ते 
भक्तेति भक्तजनवत्सलभूषमाणः |
आविर्बभूविथ शिखीः शुचिनाम्बरेण
यज्ञोपवीतमुपवीतधृतं त्रिपुण्ड्रः || १४६ ||

भक्तसिवानदित पार्श्वचरोपनीतं 
गृह्यं महेश्वरपयः श्रपितं प्रसन्नः |
भुञ्जान एव तदहं त्वदिति प्रबुद्धः
स्वप्नः समाधिरिति युक्तधियामभिन्नः || १४७ ||

पृ० ३८) स्तोत्रमेत(द)वधाय गृह्णता-
मर्थमस्य निखिलेन जानजाम् |
ग्राह्यमन्यदपि नावशिष्यते
ज्ञेयमन्यदपि वा न किञ्चन || १४८ ||

पञ्चाशदुत्तरशता श्रुतिसूक्तिमाला
भोगाच(व?)लं भुजगराजमनोहरा ते |
वेदेषु सक्तिमपरागमवैदिकेषु
तन्त्रेषु भक्तिमतुलां त्वयि च प्रसूते || १४९ ||

मिथ्याकल्पितभोगमोक्षदवचः सन्तानसत्यापन-
व्यग्राणामचिरा प्रभावविबुधप्रेम्णा महेशद्विषाम् |
मूर्ध्निष्वेव दुरात्मना विरचितां नीर्घातपाताः परै-
र्विद्वद्भिः परमेश्वरश्रुतिकथातात्पर्यसंग्राहकैः || १५० ||

इति चतुर्वेदार्थतात्पर्यसंग्रहः समाप्तः ||

श्रीमद्देवशिखामणिगुरुभ्यो नमः |
श्रीमत्षण्मुखगुरवे नमः |
शुभमस्तु || 
 


























###########   END OF FILE  #######