####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00543
Uniform title: dīkṣāvidhi
Manuscript : NGMCP manuscript pra. 736 Reel No: A 39/12

Description: 
Ritual manual


Notes: 
Manuscript selected by Dr. Mark S.G. Dyczkowski and data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Dr. Anirban Dash.

Revision 0: Sept. 25, 2021

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : United States
####################################################



प्. १अ) पंचार्घ ज्ञानखंदेन छिन्नायन *? दृष्टय ||
सर्वसः नाभिरिक्ताय तस्मै? लकुलिने नमः ||

कः कालोऽवसंस्कारस्य कोव * * * * *? |
* * * * *? किं प्रोक्तं के च मंत्राः प्रकीर्तिताः ||

संस्कारस्य तु कर्त्रा वा केन मंत्रेण संस्कृयते |
संस्कारस्य फलं किं वा संस्कार्यस्य महामुनी ||  

* * * *? मूर्तिस्तु दक्षिणां उपकरणं दर्भाघं मंत्र्य स्वधा देवा 
स्मृताः ||
संस्कारं कर्त्रा आचार्यो निमित्तं कारणं स्मृतं ||
संस्कारद्रव्यं * * *? पेतो संस्कार फस्य? फलं विधावधिकारः ||
ष्ठि?पाणि शिरो ललाटं च चक्षुषी नाशिके तथा ||
कलै विष्णुं तथाप्येव * * * *? 

प्. १ब्) अथातः संप्रवक्ष्यामि संस्कारविधिमुत्तमं |
साधका विच्छेदयनेन योग्या च भवंति वै || ८ ||
संस्कृतस्याधिकारोऽस्मिन् ज्ञेयो नान्यस्य कस्यचित् ||
दर्शितौ * * *? पूर्वं शिवाद्यै ब्राह्मणस्य तु ||
यो जिज्ञास्या ततान्याने शिवेनैव प्रचोदितः |
उपसन्नो? * *? सम्यक् तं परीक्ष्येत ब्राह्मणं ||
देशजातिकुलं वृत्तं श्रुतमर्थिमेव च ||
इन्द्रियाणां पटर्थं च शरीरारोग्यमेव च ||
श्रद्धाप्तिक्यं शिवे भक्तिर्धैर्यस्थैर्यमजिह्मता |
बोधोत्साहश्च शक्तिश्च एते शिष्य प्रणी? स्मृता ||
* * *? क्षितं विप्रमाचार्या ज्ञानचक्षुषा |
परिग्रहे ततः पश्चाद्यथा वा प्रविपूर्वकं ||
हिरण्यवस्त्रदारादीन् त्यजन्चेति यदृच्छया || 
इति ब्रूया गुरुस्त वै यदा * * * * * *? |

प्. २अ) औदंबरमयं स्निग्धमविद्धं द्वादशांगुलं |
ऋजुं स्रवल्कलं सार्द्रं दंतकाष्टं समाहरेत् ||

क्षीरहीणे गतोत्साहो वक्रे वक्र मतिर्भवेत् ||
सकीटे प्रत्यंतवाशी च स रोगेन  व्याधित || 
स्मृत *? || नखैर्न छिघात्तं न च पद्भ्यां स्पृशे छुधैः ||
आहृत्य तद्गुरो विप्रा दीक्षमाणो निवेदयेत् ||
तं गृहीत्वा तदाचार्यो दंतकाष्टं यथोदितम् ||
दक्षिणामूर्त्तिमासृत्य आलभेन विचक्षणः ||
मंसं?रालंभनं कृत्वा? विधिवत्पूर्व्वमूर्त्तिषु ||
गंधपुष्पोदकै पश्चात्ततोर्घं तासु विन्यसेत् ||
धूपं दद्यात्प्रयत्नेन धापयीत सकलं शिवं |
ततो विज्ञाप्य देवेशं मंत्रज्ञं प्रार्थयेद्बुधः ||
शिवदृष्टिनिपातेन पूतोयं यदि ब्रह्मणः |
तवाज्ञया सुरश्रेष्ठ संस्करोमि द्विजोत्तमं ||  
असुज्ञानस्तु देवेन आचार्यः संशितः |

प्. २ब्) * * * * * * * *?  बंधेनानेन मंत्रवेत् ||
* *? पन्यशितं मूर्द्ध्ना मंत्राध्वावर्त्तयेत् सकृत् |
विन्यसेदंतकाष्टं च मंत्रान्यं च विधानतः ||
सद्योजातं न्यसेत् मूर्द्ध्ना * *? देवमनंतरं |
अघारं विन्यसेत् पश्चात्कृत *? पुरुषं न्यसेत् ||
पश्चादीशान देवेशं विन्यसेत विचक्षण ||
पंचब्रह्म जपं कुर्यात् स्थाने स्थाने सकृत् सकृत् | 
पंचपर्वाणि तान्यत्र विज्ञेयानीहसूरिभिः ||
दद्यात् पुष्पाणि गंधं च धूपं चैवेह पर्वसु ||
निवेद्य देवदेवाय पंचपर्वस्तु संस्कृतं |
भस्मनाम *? प्र *? न पश्चात्तं परिशोधयेत् ||
तं गृहीत्वा तदाचार्यः कृत्वा चैव प्रदक्षिणं |
तत्र नाभिमुखश्चैव दद्याच्छिप्यस्य हश्रया ||

प्. ३अ) वक्तव्यं अरुणा चैव द *? ने दंतधावनं |
संप्राप्य सविकल्पेन मंत्रसंनद्ध विग्रहः ||
दक्षिणेनैव हस्तेन गृहित्वा प्राग्वद�न्मुखः |
भक्षयेद्दंतकाष्टं च शनैर्नामृक्प्रपातयेन् ||
विस् * *? प्रा�न्मुखस्तेन न चश्चं चालयेछिरः |
वस्त्रपूतेन तोयेन प्रक्ष्याल्यत विसर्जयेत् ||
अधोमुखं दक्षिणतो नै-ऋत्यां तु समासृतं |
अप्रशस्तं विजानायात्प्रशस्तं चान्यदि�न्मुखं ||
पतितं लक्षयेत्पश्चात् शुभं वा यदि वा शुभं |
सर्वसिद्धावस्वज्ञ? आचार्यपूर्वदि�न्मुखः ||
अप्रसन्न स्वपेद्भूमौ गोमयेनोपलिप्य च ||
स्वप्नं दृष्ट्वा निवेदीत आचार्यस्य तु साधकः ||
दुःस्वप्न दर्शनात्तंतु न दीक्षेत कदाचनः |
मंगलस्वप्नदर्शीन्तु दीक्षितव्यो यथा विधिः ||

प्. ३ब्) वपनं कारयेत्तस्य सकेशं सनखं तथा |
एपचासं दिने तस्मिन् संयतात्मा समाचरेत् ||
स्नानं कृत्वा ततो विप्र पितृदेवान् क्षमापयेत् |
क्षमं तु पितृदेवान् सगतोहं शब्दगं? शिवे ||
श्रीशूघंनासिताषेन? न चैवा धार्मिकं जन |
न एवा स परो विप्रो न कुप्यन्तान्दतं वदेत् ||
सूत्रं? चंदन गंधाश्च धूपं च कुशुमानि च |
शुक्लान्ये वाहरे यन्नात्सरेवतीह सर्वशः |?
मृन्मयान्यर्धपात्राणि  * * *? त भजानि वा |
पत्राण्याहृत्यकुर्वीत निविद्राणि? दृढानि च |
दंशद्वेन्चार्घपात्राणि कर्तव्यानिश्चयन्नत? ||
भस्म चैव हरेन्तत्र एद? कुंभांश्च संस्कृताम् || 
त्रिमूर्त्या चैव कर्तव्यं शुभं गंध पवित्रकं |
सूत्राभावे कुशै कुर्यात् पुष्पैर्वापि शुभागगतैः |

प्. ४अ) एतत्सर्वं समाहृत्य पुण्येहनिगुरुस्च यं |
संस्कृत्यपंचभिर्म्मंत्रैः स्वविधौ तत्प्रयोजयेत् ||
प्रशांतो भस्मना स्नातो लघ्वाहारो जितेंद्रिय ||
ज्ञानचक्षुस्तु धीरश्च तपसादय किल्विषः ||
अप्रमत्तं शिवध्यायी शास्त्रवित्स रुणान्वितः ||
मंत्र देही सदाचार्य आलभे छिवमव्ययं ||
प्रसादं चोदकुंभांश्च वेदी योगासनं तथा |
परिधाप्य ब्रह्मसूत्रेण ततः कर्म्म समाचरेत् ||
स्नापयेन्मंत्र पूतेन देवं चैवं सवेदिकं |
उदकेन गुरुः साक्षाद्योगपीठं च शोधयेत् ||
दद्याच्चैवार्घ पात्राणि सर्व्वमूर्त्ति ष्वग्व? क्रमात् ||
पापघ्नस्तु च पुण्यास्तु धर्म्मवृद्धिकरास्तु च ||
याम्या ऐंद्री तथा सौम्या वारुणी च तथा परा |
आग्नेयी चतुर्द्धा?शानी वायव्या च तथा स्मृताः ||

प्. ४ब्) नै-ऋती  च तथा? नागी दशमूर्त्ति शिवः स्मृताः ||
दक्षिणा प्रोच्यते याम्या ऐंद्री पूर्वा प्रचक्षते ||
सौम्या चैवोत्तरामूर्त्ति पश्चिमा वारुणी स्मृता ||
पूर्वदक्षिणमाग्नेयी प्राच्या? दी *? तथेशानी ||
अपरोत्तरान्त वायव्या नै-ऋती दक्षिणा परा ||
ध्रुवा चोर्द्धा स्मृता मूर्त्तिर्नागीं चाधः प्रचक्षते ||
सर्वयज्ञविधानेषु पुण्या ह्येताः प्रकीर्तिताः |
सर्वमूर्त्तिश्च यद्यत्नेन अर्घपात्राणि विन्यसेत् || ५३
न्यसेत् पंचार्थविद्यांश्च अर्घपात्रं च तत्र वै ||
कल्पयेदर्घपात्रं तु योगपीठं च बुद्धिमान् ||
विन्यसेच्चार्घपात्राणि गंधतोयेन पूरयेत् |
दद्याच्चैव त्रिमूर्त्ति तु आचार्यः शिवमुर्द्धनि ||
सर्वमूर्त्तिषु यत्नेन अर्घपात्रेष्वनुक्रमात् ||
ततस्तु पार्श्वतस्तं वै मूर्त्तिष्वे चालभे छनैः ||

प्. ५अ) आलभेत यथा न्यायमर्घपात्राणि मंत्रतः ||
उदकुंभां म्लतः सर्वान्योगपीठं तथैव च ||
ध्यात्वा श्रीलकुलीशानं मूर्त्तौ मूर्त्तौ सयोगवित् ||
अर्घं दत्वात् प्रयत्नेन पंचब्रह्म जपान्वितं ||
पुष्पाणि च यथान्यायं पवित्राणि च सर्वशः ||
दत्वा ते छार्द्ध? पात्रेषु ततस्तानि समालभेत् ||
आलभ्य देवदेवेशं मूर्त्तिमूर्तिष्वनुक्रमात् ||
दत्वा चार्घं यथान्यायं ताश्चैव शिवमूर्त्तिषु ||
स्नापयेद्भस्मना पुर्वं देवं पश्चाच्छुभोदकैः |
स्नाप्य पुण्योदकैः कुंभैर्ग्रंधैश्चालेप्यमीश्वरं ||
पूजां कृत्वा शुभैः पुष्पैर्दद्याद्गंधपवित्रकं ||
अनेन विधिना यस्तु आलभेत् परमेश्वरं ||
तस्यास्तु साधकेंद्रस्य शिवयोगं प्रवर्तते |
एवमालभनं कृत्वा शिवस्य परमात्मनः ||
शिष्यसंस्कार योगे तु यत्नं कृत्वा प्रयत्नतः |
????
प्. ५ब्) त् |
विधिसंस्कार योगेस्मिन् कर्त्तव्यो देवशिष्ययोः ||
स्नानस्य भस्मना सम्यक् संस्कृतस्य च शास्त्रतः |
संन्यासकाले शिष्यस्य शिवहस्तो विधीयते ||
ध्यात्वा मूर्त्तौ शिवं भक्त्या श्रीलकुलधारिणं गुरुं |
तस्य हस्तं पुनर्ध्यायेद्दन्तु साधकमूर्द्धनि |
द्रव्यभावाग्नि संन्यासं कृत्वा सम्यग्विचक्षणः ||
शिखाछेदं ततः कुर्याच्छिवहस्तेन मंत्रतः ||
शिवमूर्द्धा त्रिमूर्तीं तु साधकस्य शिखां नयेत् |
पंचब्रह्ममयो ह्येष शिवहस्तो हृदाहृतः |
द्रव्यभावाग्नि कर्म्माणि त्रीण्येतानि छिपान्त्रिभिः ||
वा�न्मनः कर्म्मभिर्नित्यं ततो भावयेच्छिवं पदं ||
तेनैव छेदये यन्ना शिखां साधक मूर्द्धजां |
न लोहेन नखैर्वापि छिंद्यान्नोत्पाटयेत्तथा ||
नामधेयं च कर्त्तव्यं मंगलं शिव चोदितं |
शिष्ये पुष्प द्वयं कुर्यादघानामतः शिवचोदितः ||
मंत्रान् ध्यापयेच्चैनं नित्यं चोपदिशेद्विधिं |
विद्यया विधियोग्यन्धं? तस्य शौचं विनिर्दिशेत् ||
साधकस्याभिषेकेऽपि एष एव विधि स्मृता |

?????प्. ७अ) पादन्यासो विशषे स्यादंतंष्ट्यं? वा विरोधतः || ९०
चाटना चैव जिज्ञासा गुरोश्चात्मनिवेदनं |
परिगृह्य परीक्षेतः संस्कारो विधियोग्यता ||
वैदुष्यं सप्तमं ह्यषां गुरुपूजारहं पदं ||
साधकस्याभिषेकेपि ज्ञेययं विधिविस्तरः || ९२
सप्तपदानि एव तस्तु सप्तलोक जयोपरि ||
इति संस्कारविधिः ||

पात्रं विवेचनं वस्त्रमन्यद्वा धर्म्म साधनं |
प्रतिगृह्ययतिस्त्वेतान् प्राणायामै विशोधयेत् ||
शूद्रागृह्य शतं कुर्याद्वश्यादर्द्धशतं तथा |
क्षत्रियाभ्यं च विशस्तु ब्राह्मणा दशकीर्त्तिता || २ ||
शौचभेदे शतं कुर्यात् पात्रभेदे शतं तथा |
भिन्नपात्रेषु भुजानो ह्युपवास त्रयं ततः || ३ ||
भैक्षशेषं समुत्सृट्य यतिर्यम परायणः |
ग्रासे ग्रासे तु कर्त्तव्या प्राणायामाश्रयस्त्रयः ||
अथवा यद्गुरुर्ब्रूयात्तत्कुर्यादविसंकितः ||
निग्रहानुग्रहश्चैव गुरुः सर्वत्र कारणं |
कनकाश्च तिला गावो भूमिदानं धनंस्त्रियः |
प्रतिगृह्ययं विस्चेतान्? पतते नात्र संशयः ||

प्. ७ब्) त्यक्त्वा द्रव्यं तु तत्सर्वं उपवास त्रयं ततः |
गायत्रीमयुतं जप्त्वा ततः शुद्धिमवाप्नुयात् ||
भस्ममृत्पात्र वस्त्राणि सूची पिप्पलकं तथा |
कमंडलु कपालं च हत्वा चांद्रायणं चरेत् ||
यस्तु प्रव्रजितो भूत्वा कामभोगेषु सजातमेव नाभिभाषेत मात्रां चैव 
न संस्पृशेन् ||
यच्चैव तेन संस्पृष्टं यद्वा तस्य परिग्रहे |
अभोज्यं तं विजानीयाद्भुक्त्या चांद्रायणं चरेत् ||
यस्तुथ व्रजितो भूत्वा सकृत्प्रच्यवते यति |
प्रच्युतः सह्य संस्पृ पात्रस्य परिवर्जनात् ||
यदागत्य? जते पात्रं असंभाष्यं तदा भवेत् || 
पात्रस्य व्यवहारेण तावत्सनरकं? व्रजेत् ||
यो यतिः पात्रभेदं तु सकृत्कुर्या समादतः |
अयतिं तं यतिं विद्या द्विजो लिंगेन जीवति ||

प्. ८अ) सर्वेषामेव पापानां संकरे समुपस्थिते |
पुद्धा? त्यागं यति कुर्या हृत शेषंबुधारयेत् ||
अश्रुपातं ततः कृत्वा सर्वं त्यक्त्वार्जितं धनं |
योजनानां शतं गत्वा ततः पापात् प्रस्वव्यते? || 
छेदनं भेदनं पाको यतेर्यस्य प्रवर्त्तते |
तादृशं कस्मलं स्पृष्ट्य प्रेतः शौचं विधीयते |
अयोगं वा प्रयोगं वा यः कुर्याद्वीक्षितो द्विजः ||
षष्टिर्वर्ष सहस्राणि तिर्यग्योनिषु जायते ||
संकल्प पूर्व भाषीतं असंकल्प यते पुनः |
संगाद्विषयदोषेण सयतिर्नरकं व्रजेत् || 
परिर्व्रस्वात्? परिभ्रष्टो नियमं कुरुते यदि |
निःफलं तस्य तत्सर्वं कृतेपि नरकं व्रजेत् || 
अलिंगी लिंगरूपेण यो वृत्तिमुपजीवति |
सलिंगिनां हरत्येनं तेनैव नरकं व्रजेत् || २० ||
कृत्वा पाप सहस्राणि गत्वा योनिषु शंकरं |

प्. ८ब्) भावात् समास्वतो रुद्रे नित्ययुक्तो न सीदति ||
लभ्यते यदि निर्दोषा धनं दोषा धर्म्मभिक्षा ह्ययाचिता |
प्रत्याक्षायत्रुतां योगी चरेद्भिक्षामकल्पितां ||
उद्धृतामाहृता भिक्षां पुरस्ताद प्रचोदितं |
गृह्यां प्रजापतिर्म्मन अपि दुःकृत कर्मणां ||
उद्धृता माहृता भिक्षां मोहाद्यस्तु परित्यजेत् |
सक्रोध लोभ माहात्मा तस्य भिक्षा विडंबना ||
रजस्वलायाः षंढस्य तथा वार्द्विषिकस्य? च |
कुलटायाश्च बंध्याया उद्धृतामपि वर्जयेत् || 
कुहके कल्कनं दंभो भेदस्त्रीपुंसयो तथा |
आकर्षणं च पंचैतान् भिक्षादोषान् विवर्जयेन् |
कुपस्थ यद्भवेत् कर्म्म योगिना ध्यात्म दुःखितं |
दुष्टाभिसंधिना नित्यं कुहकं नाम न कुच्यते || २८ ||

कूटमौषध प्रदातारं कूटमंत्र प्रयोजकं |
दंभंयति जना नित्यं दंभनं नाम तदुच्यते ||
संविभाग रुचिर्भिक्षुश्चतुराहंति सर्वदा |
दातार मनमात्मानं यस्मै चान्ध? प्रयछति ||

प्. ९अ) यतः च ब्रह्म * * * * *? पचता * *? तया * * * * * * * * * * * * * * * *? 
रजस्य मल भुताय * * * * * * *? म *? कि * *? षया भुंक्ते यो भि *? मन्तु *? 
क्ष * *? गृहस्था पाकभेदेन पादभेदेन भिक्षु * * * * * * *? णिवि * * * * * *? 
यते || पितेसु य *? श्रीमं * * *? तेन पुनर्वृद्धिः? * *? संकरं 
सकीर्णपात्रभेदस्तु पंचधा || औषधं संनिधानं सप्तज्ञानं? *? 
स्य * * * * चाचास्य? तथा * * * *? योयं * * * * * * * * * * * * * * * *? सप्तस्तु * * 
*? यत्स श्रादेषु संनिधाने तथैव च || पाक्षि * * * * * * * * * * * * * * *? 
संकर संक्षी * * * * * * *? मधाणो * * * * * * * * * * * * * * * *? छिष्ट 
पातभुंजानो यं यं नियममाचरेत् || राक्षसा * * * * * * *? कर्म्मणा

प्. ९ब्) पात्रभोजी यदा पात्रा पृथगास्चादयेतेंद्रसान् मपात्रभेदकानाम 
ब्रह्म वा विष्णुगाहते तान्तु क्वा? पात्रयतिः सम्यक् प्राक्षयन्मेव 
पूर्वकं न दुप्य तस्य तन्मात्रं यज्ञे धवरमं यथा || ४० 
पात्रे भैक्षं समाहृत्य त्रिकोणात् पंत प्राकृ यत् | 
न किंचिदपि पृष्णीयादंवतकाष्टाजलं विना ||
अतैजमानि पात्राणि तस्या स्फर्निर्व्रणानि च |
तेषामद्भिः स्मृतं शौचं चमसानमिवा चरेत् ||
आलांबुदाहपात्राणि मृन्मयं वै दलं तथा |
पतां नियति पात्राणि मनुः स्वायंभुवो ब्रवीन् ||
श्लेष्मा श्रापृयः दिण्मूत्रत्सदानश्त्रक? शोणितैः |
मृद्दारुं फल पात्राणि संस्पृष्टानि परित्यजेत् ||
चौरश्चांडाल पतितौः काकविष्टादिभिश्च यन् |
संस्पृष्टं स्वान लिलाघे पात्रं * *? पक्षि त्यजेत् ||

प्. १०अ) स्फोर्टायन्चाजले? चाहं कर्त्तव्यः सुपरीक्षतः |
अथवा तं वृहेद्विद्वान् पात्रं चोपहतं यदा ||
कर्षेण मृदया चापि स्नेहं त्यक्त्वा विशोधयेत् |
गोवालैः क्षालनं कृत्वा त्रिकोणात्यंत प्रोक्षयेत् ||
प्राक्षिते यदि वा पात्रे स्नेहो लग्नः प्रमादतः |
पु * *? क्षाल्य तत्पात्रं मांत्रैरेव समालभेत् ||
पात्रभोजी यदा भिक्षुर्व्याधिभिः संप्रपीड्यते | 
तदा सौधर्यम्यस्थाय व्याधि विद्वानुपेक्षयेत् ||
आध्यात्मिकं च यदुःखं दुःखं वै वाधि भौतिकं |
आधि दैविकमित्याहु तत्सर्व्वं विसहेद्बुधः ||
माधूकरमसंकल्पं प्राक् वृत्तमयाचितं |
ततः कालोपपन्नं च भैक्षं पंचविधं स्मृतं ||
गृहाद्गृहं पर्यटंतो न गृहं परिवर्जयेन् |
परस्य वचनं श्रुत्वा दुष्टवेस्म वियर्जयेन् ||
अदुष्टा पतिते साधुं भिक्षुको यो व्यति क्रमेत् |

प्. १०ब्) स तस्य सुकृतं दत्वा दुःकृतं प्रतिपद्यते ||
तथा यदि गृहस्थस्य निराशो भिक्षुका व्रजेत् ||
स तस्येष्टं च पूर्त्तं च भिक्षुरादाय गच्छति |
नियमा संयतो नित्यं नित्यं यम परायणः |
समौमानापमानौ च स पात्रे भोक्तु मर्हति ||
यस्य चित्तं द्रवी भूतं रागादि रागादि रहिते पदे |
निस्पृहः सर्वकार्येषु सपात्रे भोक्तु मर्हति ||
स्पृहा यस्य न विद्येते कामभोगेषु योगिनः |
निर्म्ममो निरहंकारः सपात्रे भोक्तु मर्हति ||
यः शुचि शिवभक्तश्च जपध्यान परायण |
जितनिद्रासनो नित्यं सपात्रे भोक्तु मर्हति || 
एकांतशील वा नित्यं सर्वत्र सुद्रया परः |
सर्वदैव प्रसन्नात्मा सपात्रे भोक्तु मर्हति || ६० ||
आत्मारागो गतः क्रोधो विद्वासो ब्रह्म तत्परः |
अनारंभ गतश्चित्र सपात्रे भोक्तु मर्हति |
अप्रमादीजित प्राण्ये गुरुभक्तो ह्यकल्कनः |
अनिलः सर्वतो योगी सपात्रे भोक्तु मर्हति ||
त्रिसंध्यं स्नानशीलात्मार्म्मल्पधारि सुनिश्चितः |
उपहरे रतो नित्यं सपात्रे भोक्तु मर्हति ||

प्. ११अ) अबाह्यालोकविद्विष्टा निर्माल्य कृतशेषरः |
भस्मदिग्च शरीरस्य सपात्र भोक्तु मर्हति ||
समं लोष्टं स्रवष्टा च भिक्षासन रतः सदा |
आक्रोध चित्तमेधावी सपात्रे भोक्तु मर्हति |
पात्रं प्रक्षाल्य मूर्ताये निर्लेपं कृत पुस्तक |
गोबालैर्मार्जयैन्नित्यं श्वान्न तु शुद्धिमवाप्नुयाः |
अश्वमेध सहस्रस्य सम्यग् यष्टश्च यत्कलं |
तत्फलं लभते यो *? एकाहं पात्र भोजनात् ||
पात्रस्थं यः पवित्रो यं यनं भुक्त्वा जितेंद्रियः |
तस्य तत्फलमित्याह्न ब्राह्मणा ब्रह्मवादिनः || ८०
महाभयेभ्यो घोरेभो? नरकेभ्यो दुस्तरेषु च |
तरेति सर्व *? रवेभ्य अस्मात्पात्रमि * * * *? ||
औषधं दंतकाष्टं च पानमाचमनं तथा |
विना भोजनकालेषु न कुर्या * * * * *? |
पाचं दंडाविमुत्सघ? एकरात्रौषितो यतिः |
दंडमंत्र * * * * * *? सम्यक् परित्यजेत् ||
अर्द्धबुजा?न्नयो यो गीतस्मात्पात्रे जलं पिवेत् ||
तेन देवं च पात्रं च आत्मानं च हतं भवेत् |
इति पात्रविधिः समाप्तः ||

प्. ११ब्) सितान्पादाय पुष्पाणि आचार्यस्तु विचक्षणः ||
प्रणिपत्य शिवं मूर्द्ध्ना शनैः शिष्यांतिकं व्रजेत् ||
दत्वा तानि तु पुष्पाणि विप्रस्य करसंपुटे ||
अं अष्टाभ्यां ततो गृह्य आनायेच्छिवसंनिधौ ||
दत्वा पुष्पांजलिं रुद्र साधकं च निवेदयेत् |
पंचमंत्रा सकृज्जप्त्वा ततो विज्ञापये छिवं ||
विज्ञाप्य देवं सर्वज्ञमुपवेश्य वरासने |
अंगप्रत्यंग संधीश्च तस्य माजीव भस्मना |
तेष्वेवांग प्रदेशेषु संध्म्?न्दत्वा शुभां गुरुः ||
पुष्पाणि च यथा न्यायं त्रिसूत्रीं चापि सर्वतः |
पाणि शिखाष्टधा मूर्त्ति ललाटादूर्द्धमार्जयेत् ||
कर्णौ गंडौ तथा नेत्रौ नाशिके चिबुकं तद्वा |
नाद्यकर्त्तरि ग्रीवा च हृदयं स्ननसंधिषु ||
अंसो कक्षौ विकक्षा च पृहिनाल्फ? दृढं ?

?????????????????????????
प्. ६अ) कटिं |
कुक्षौ च पार्श्वसंधिश्च स्फिक्कोरू जंघ जानुनी || ८१
पार्श्वतो ग्रथयः सर्वे पादौ पादाग्रमेव च ||
मज्जाशुक्रादि यच्चान्यत्तन्मंत्रैरपि शोधयेत् || ८५
ततो विज्ञाप्यदेवेशं दद्यान्मंत्रोदकं ततः ||
पश्चात्प्रदक्षिणं कुर्यादुपवेश्य वरा?सने ||
पूर्ववत् सोधयेत् सोपि द्रव्यैश्चैव विचक्षणः |
आलंभनं पुनः सम्यक् शुद्धिर्येन प्रजायते ||
सुद्धो भवति पानेन बाह्यदोषैरुपार्जितैः ||
शुद्धानि तानि सर्वाणि भवंति शिवभस्मना ||
एवमालभनं कृत्वा दक्षिणां मूर्त्तिमाश्रितः ||
भस्मना मंत्रपूतेन मंत्रैश्चैव विधानवित् ||
एवमालभ्यतं विप्रं दद्याद्भस्मोदकं पुनः |
अंतर्ग्रतानां दोषाणां शुद्ध्यर्थं बीजयोनिजं || ८० 
पुनरेतद्विधानं तु पश्चादारभ्यनुक्रमा

प्. ६ब्) नमोस्तु लकुलीशाय पंचार्थार्थ प्रकाशिने |
सर्वाति शायि शक्तिभ्यां युक्तायामित तेजसे |
अथातः संप्रवक्ष्यामि प्रायश्चित विधिं परा |
ब्राह्मणानां मुमुक्षुणां यमनियमा प्रमादिनां |
न चैवात् सूत्रता वाच्या प्रायश्चित्त विधिर्बुधैः |
बाह्यमाभ्यंतरं शुद्धि प्रायश्चित्तं तृकोक्तिभिः |
यथा बाह्यमाभ्यंतरं माहुर्मुप्यतो निःकृतिं तृकं |
तचाशिष्योहितार्थाय प्राहबाह्यां च निःकृतिं |
तस्मादन्फ?ह्यबोधव्यमग्नि?बाह्या च निकृतिं |
अवलत्वाद्यात दृष्ट्वा प्रमादानां परंपरा |
उक्तं हि कैश्चिदा वार्यैस्मिन् पंचार्थ दर्शिने |
सर्वेषु व्यभिचारेषु तृकः कार्यो विधानतः |
दृष्टार्थं तृकमित्या कर्ना? दृष्टार्थं मनीषिणं |
अदृष्टार्थ भिधानेन सतृकं च परंपरा | 
ततो योगविधिर्द्वान्त कर्त्तव्यत्वन नित्यशः |
विरुद्धते तृकाभ्यासानादृष्टार्थं समाचरेत् |
यवन्यैरुक्तनु विद्वद्भिराचार्यैस्त
???????????????????

प्. १२अ) कलुषापोहकर्त्तव्यं सृकः सम्यग्विधानतः |
उक्तं तु यैरिदं सद्भि युक्तमुक्तं हितैरिदं |
बाह्याभ्यंतर शौचार्थं नृकानुम्नान यो स्तुतिः |
अंत शौचं नृकान्यासाद्गात्रे शौचंन्व भस्मना |
हिंसादि पापशुद्ध्यर्थं किं कुर्यात्सुनीसत्रमः? ||
व्यभिचारांतरे जाते विधानमिदमाचरेत् |
दानयागतपोपेतं स्नानाद्यं विगतः सह? |
विधि पुण्यत बन्धा?च्च भवेच्छुद्धस्य योग्यता |
नाशुद्धस्य वदेक्वामी तन्मे निकृतिमाचरेत् |
अकाममतिमोहाद्वा पापकर्म्मवस्यन्नरः |
ज्ञानवान् वधिमंतापि? प्रमाद्येतः सुषुद्धिमान् ||
अप्रमन्नं साधकं शांतं सदाचार दयान्वितं ||
विरक्त चोपसन्नं च प्रायश्चित्तैर्विशोधयेन् ||
यमांसे? निसां सम्यक् नित्य युक्त समाचरेत् ||
नित्यं च निकृतिं कुर्यान्निदंते विधिमाचरेत् ||
यमा छुद्धस्य योग्यत्वं नाशुद्धस्य ब्रवीदृषि |
तस्माछुद्धं न चित्तेन विधानमिदमाचरेत् ||
अन

प्. १२ब्) अनेकजन्मजातानां पापानां क्षयकारिणं |
विधानं किर्त्तितं सद्भिरिह जन्मनि निःकृतिः ||
यमाना चरतो नित्यं नियमांश्च विशेषतः |
कुर्वतो निकृतिं चापि निःफला किं यमादयः ||
न निःफला भवंत्येते शुद्धिवृद्धिकरा स्फुटं |
कृतं निकृतिनः पुंसां चित्तेकायां विधौ भवेत् ||
एकाग्रचित्तस्तंनिष्ठो नित्यं साविधिमाचरेत् |
येनाशुजायाते धर्म्मो निष्टायोग फलःप्रदः |
अकामाद्वा प्रमादाद्वा जातात्येनाविनाशयेत् |
प्रायश्चित्तैः सुसंपूर्णैराप्तदत्रैर्द्विजोत्तमैः |
प्रकाशानां प्ररोः पाश्वेत् पृथगानां महेश्वरात् |
प्रार्थयित्वा यतिः कुर्यात् पापानां निकृतिः स्वयं |
विधिमाचरतो नित्यं भस्मस्नानादिको व्रतेः |
भ्रंशः स्यात्मोहदोषेण ततो निःकृति माचरेत् ||
त्रिविर्घपात

प्. १३अ) कं प्रोक्तं वाङ्मनः कायः संभवं |
मानसं वाचिकं वापि कायकं चेतितन्त्रिधा |
मानसात्पापदोषाश्च गरीयोन्वाचिको भवेत् ||
वाचिको कायिको प्रोक्तो गरीयो दोषसत्तमः |
त्रिविधम्यापि पापस्य निःकृतिश्चोत्तरोत्तरा |
ज्ञेया कर्म्मविशेषेण ब्राह्मणस्या ब्रवी दृषिः |
मानसानां तृकः कार्यः कायीकानां तु निःकृतिः |
जन्मातरार्जितानां च पापानां क्षीयते विधिः |
शारीरैः कर्म्मजैर्दोषैर्जातिस्था वरतां नरः |
वाचिकैः पक्षि मृगतां मानसेश्चांत्य जातितां ||
त्रिभिकृयार्निष्पनानां दोषाषुध्वा विपश्चितः |
सुपरीक्ष समालोच्य पश्चाच्छुद्धि वदेद्गुरुः | 
समभिर्व्याहृतं यच्च विचार्य गुरु लाघवं ||
तछुद्धये भवेद्धृतं यापहुभिः? कृतं |
ब्राह्मणैर्वेदविद्वप्तिर्विचार्यवं च पुनः पुनः |
प्रायश्चित्तं ततो देयं लिंगिनां पापशुद्धये |
इति गार्ग्य पादोपदिष्ट प्रायश्चित्तः संबंधा ध्यायः समाप्तः ||

मत्रैरसंस्कृतं यच्च न च शंभो निवेदितं |
स्नानयोग्यं न तद्भस्म योग्यं तस्येतरं स्मृतं ||

प्. १३ब्) असंस्कृतेन यः स्नातो न स्नान्त स तु भस्मना |
निःकृतिरास्पदं प्राप्तः प्रायश्चित्तेन शुद्ध्यति ||
प्रमादालस्य युक्तात्मा भस्मस्नाना च्युतो भवेत् |
स्नानकालवियुक्तौ वा भस्मस्नान च्युतौ भवेत् ||
भस्मस्नान वियुक्तस्य प्रायश्चित्तमिदं भवेत् ||
प्रदक्षिणाशतं दद्या जपे रौद्री सहस्रशः |
सयनादिश्च सर्वेषु नियमेषु प्रमादिनः | 
प्रायश्चित्तमिदं प्रोक्तं पुरालकुल पाणिना |
योजनानां शतं गत्वा समाया तस्य निःकृतिः |
द्वादशाहं तु दातव्या प्रत्यहं पूर्ववत्पुनेः ||
वर्षानेदं भवेदेतदध्वानगतिसंयुतं |
द्विगुणं तृगुणं वापि क्रमाद्योजनसंख्यया ||
रेतोद्गमे प्रकुर्वीत प्राणायामाश्च षोडशः |
जाप्यं सह श्रीकं रोद्र्या शुचिर्भूत्वा समाहितः |
रात्रादे तत्व बोधव्यं दिवा नैव कदाचनः ||
दिवारेतोद्गमे जाते प्रायश्चित्तमिदं भवेत् ||
सहस्राण्ये च पंचाश रौद्री जप्त्वा विधानतः |
तावंत्येव पुनर्दद्याहृष्टनानि शिवालय |
अपूतोदक पानेन जप्त्वा तु शतपंचकं |

प्. १४अ) अघोरलक्षणं मंत्रः ततः सुद्धिमवाप्नुयात् |
खानपान भवेद्रात्रौ निःकृतश्चोत्तरोत्तरा |
प्रदक्षिणशतं चैकं जाप्यं रौद्र्या सहस्रकं ||
दिवा संचरतो नित्य घातिता ये हि जंतयः |
अज्ञानाद्वा प्रमादाद्वा न छुद्धौ निःकृतिर्भवेत् |
प्राणायामं षट्कृत्वा जपेत्त्रीणि शतानि च |
व्रती रौद्रेण मंत्रेण मानसन क्रमेण च ||
अशौच द्वय संयोगात् शौचभेदः प्रकीर्त्तितः |
शौचभेदे ध्मे तु संजाते प्रायश्चित्तमिदं भवेत् ||
प्राणायमं शतं कृत्वा ततो रौद्री शतं जपेत् |
जप्त्वा शुद्धिमवाप्नोति शुद्धस्तु विधि माचरेत् ||
पात्रभेदे तु संजाते प्राक्तना निःकृतिर्भवेत् ||
अथ मासं तृकं कुर्यात् प्रत्यहं चैकसो मुनिः |
पात्रभेदस्तु विज्ञेयो व्रतलोपेषु सप्तसु |
आतिथ्य यज्ञश्राद्धेसु संनिधाने तथैव च |
प्रोक्षिताभ्युक्षितपात्रं पुनरस्नाति दुर्म्मति ||
लौल्प? संकर संकीर्णे पात्रभेदस्तु सप्तधा |
पात्रभोजी यदा पात्र्यं सृथगायवादयेद्रसान् |
सपात्र भेदको मास ब्रह्मवादिषु गर्हितः ||

प्. १४ब्) गृहस्थः पाकभेदेन पात्रभेदेन भिक्षुकः |
दशवर्ष सहस्राणि तिर्यग्योनिषु जायते |
द्वादशाहं कुशंगेन संस्थित्स्य मुनेर्बुधेः ||
द्वादशाहं वदा तथा निःकृतिः कालसंख्यया |
प्रदक्षिणं शतं शंभो जप्यं चैव सहस्रकं |
दिने दिने प्रदातव्यं रुद्रमंत्रेण योगिनः |
असंपूज्य शिवे भुक्त्वा पीत्वा च निःकृतिर्भवेत् ||
सहस्रमुद कुंभानां जप्यायुतसमंन्वितं ||
पतितैः सहासनाद्यैः संस्थितस्य यतः पुनः ||
प्राजापत्यं ददेकृत्यं सहस्रकालसंख्यया ||
विलंघ्यं तृदिनं पूर्वः भैक्ष भुक्तिकमभ्यसन् |
द्वादशाहं मुनिस्तिष्ठेत् प्राजापत्येन संयुतः ||
आशना शयनायानात् संपर्कात् सहभाजनात् | 
संचरंति महाहाषास्तै च पुरिवां नासो ||?
देव देवलिकायां च तां देषु भूपतिर्यथा |?
भुक्तं पीतं भवेत् सम्यक् तस्य निःकृतिरुच्यते |
न? एवात्संत्रयं? कृत्वा पंचगव्यं ततः पिबेत् |
भैक्षाहारं पुनमंसि तृकमावर्त्य शुद्ध्यति ||
देव दवलकीनां? च भोजनेनान पानयोः |
प्रायश्चित्तमिदं प्रोक्तं कृत्यं चांद्रायं वपेत् ||

प्. १५अ) घृतप्रभूतसंयुक्तं घृतापोशानुपूर्वकान् |
कृत्वा ग्रासान्सुखाख्यानां भक्षयेन्मंत्रसंस्कृतान् |
उपोक्षरजनिमेकां पक्षादौ नियतेंद्रियः |
ग्रासाद्ग्रासविवर्द्धे च हासये चोत्तरोत्तरान् ||
चांद्रायणमिद कुर्वत् तृकमावर्त्तयेत् सकृत |
पक्षादौ क्रमयोगेन तदंते यजते शिव ||
सहस्र गडुकानां च दत्वा लिंगस्य मूर्द्धनि |
पूजयित्वा तवो भक्त्या क्षमश्वांते वदेद्बुधः ||
अज्ञाना ज्ञानतो वापि विरुद्धं यदनुथितं |
तत्सर्वं पशुरूपस्य क्षंतु मर्हसि शंकरः ||
अथ बुद्ध्वा मुनिः कुर्याद्वमनं तत्क्षणे स्वयं ||
प्राजापत्यं ततः कृत्वा पूर्व च तृकमभ्यसेत् |
पंचगव्यं ततो पीत्वा शिवं संपूज्य शुद्ध्यति |
कापालिकान्न पान्नं तु भुक्तं पीतं भवेद्यदि |
उपोक्ष त्रिदिनं पूर्वं ततश्चांद्रायणं चरेत् ||
ततः क्षमाप्य देवेशं मुदकु.भशतेन च |
पूजयित्वा पुनर्भक्त्या तृकमावर्त्त्यशुद्ध्यति ||
एकधा च भवेदेवं द्विधा च द्विग्वणं? भवेत् |
तृधा च तृ *? णं प्रोक्तं चतुर्द्धा चोत्तरान्तरा |
बुध्वा वदित मात्रस्य दद्यादर्द्धं च निःकृतिः |
चांद्रायणस्य कृष्णस्य मुनि निःकृतिर्नो बुधः |
बौद्धानाहत संधानां अन्नपान्नस्य भोजनात् |
प्राजापत्य दद?कृष्णं तृकयुक्तं तपश्विनः ||

प्. १५ब्) गडुकानां सहस्रं तु दत्वा लिंगस्य मूर्द्धनि |
जपेद्विंस सहस्राणि रुद्रमंत्रं ततो? मुनिः ||
छर्दितस्यार्द्ध दातव्यं पाद कृष्य तृकान्वितं |
सतोद कुंभसंयुक्तं जाप्यायुत समन्वितं |
एकापवास संयुक्तं त्र्यहं भिक्षासनं यतः |
तृकाभ्यास युतं नित्यं पादकृष्णं? प्रकीर्त्तितं |
देवद्रव्यादि संपर्क भुक्त्वासांतपनं चरेत् |
व्रतभ्रष्टान्न पानेन भुक्त्वा पा?तेन निःकृतिः |
प्रदक्षिणा सहस्रं पंजिप्या? युत समन्वितं ||
पानादर्द्धविजानीया भोजना दिग्वणं भवेत् ||
षट्सहस्राणि जाप्यस्य वेष्टनाणां शतत्रयं |
षट्सहस्राणि गायत्री जपेत् षत्कृशनेन च |
प्रदक्षिण ना? तृशता द्विधा? *? वद्विसायिनः ||
दुर्भिक्ष आलाभकाले च कष्टस्थानेषु सर्वसु |
अशक्तौ तु ग्रहार्द्धा वा भक्त्यकान्ननुग्रहेत् ||
एकान्नभोजनं कृत्वा जप्यं पंचशतानि च |
मे * * * * * * * * * * *? दशान्वितः ||
गणान्नं गणिकान्नं च तैलिकानं व्रजस्य च |
पाचकान्नं सुचिकान्नं भुक्त्वा चांद्रायणं चरेत् ||
पुनर्भू पुनरेताचरेतोधा कामचारिणी |
तासां प्रथम गर्भेषु भुक्त्वा चांद्रायणं चरेत् |

प्. १६अ) चतुवर्सि? गृहे भुक्त्वा पीत्वा गृह्य प्रतित्रहं |
चांद्रायणं चरेत्स प्रत्यक्षा सम्यक् प्रतिप्रदां |
ततो * * * * *? ह * * * * *? पूर्वति | 
* * * * * * * * * * * * *? वाप्नुयात् |
भुक्षाणस्या? * *? कुर्या शद? कृष्णं तृकान्वितं |
ततो विष्णु वि?माप्नोति संपूज्यं परमेश्वर |
प्रपोदकस्य? पातेन? जपे रौद्रीं सहस्रगा |
प्रदक्षिणां शतं चैकां? दत्वा शुद्धि? * * *? ता |
रजकश्च * * * * * *? राड एव च कैवर्त्तनेद भिल्ला एव संप्रते अंत्यजाः 
स्मृताः ||
एतेषां च गृहेसु * * * *? चांद्रायं चरेत् |
प्रत्यहं तृकसंयुक्तं * * * * *? संयुतं |
चांडाल *? टसांडेषु पीत्वा * * * * * *? | 
चांद्रायण त्रयं कृत्वा तृकयुक्तं शिवव्रती |
गडुकायुतगं केतु दत्वालिं यस्य मूर्द्धनि | 
पंचगव्यं ततो पीत्वा शिवं संपूज्यशुतौ? |
चांडालगानि सपर्क भुक्त्वा पीत्वा प्रसीदत |
*? शयणद्वयं कुर्यातृकयुक्तं यतिर्भवेत् ||
उदकुंभा युतं शक्त्या * *? लिंगस्य मूर्द्धनि |
पंचगव्यं ततो पीत्वा शिवं संपूज्य शुद्ध्यति ||
वरद्वस्म? भोजनाद्देवं प्राक्तनाद्विग्रण भवेत् |
जङ्ग लक्ष समायुक्तं तत्सं

प्. १६ब्) गडुकाप्लुतमेकं तु दत्वा लिंगस्य मूर्द्धनि |
पंचगव्यं ततः पीत्वा शिवं संपूज्य शुद्ध्यति ||
नर्जिकानां गृहे भुक्त्वा पीत्वा चानिःकृतिः स्मृताः |
चांडालेरेव सामान्यात्ततोद्विकं न विद्यते |
इति गार्ग्यपादापदिक्ष प्रायश्चित्त विधौ द्वितीयोध्यायः ||
आण भगद्य विक्षेपे वै भाष्ये मर्म्मभेदने |
गुरोः कृते प्रकुर्वीत प्रायश्चित्तं व्रतस्थितं ||
सहस्रप्रद कुंभानां दत्वा लिंगस्य मूर्द्धनि |
जप्यायुतं द्वयं कुर्यात्तदर्द्धाश्च प्रदक्षिणाः |
परिभयं च गुरोः कृत्वा निकृतिर्न विधीयते |
असंभाष्यो ह्यपांक्तेयो गुरुद्रोहकरो यतः |
अभिवंद्या प्रशंस्याश्च पूज्या नित्यं स्वशक्तितः |
सर्वोतत्त्रखो? ज्ञेया ये चान्ये पूर्वदिक्षिताः |
वृद्धा क्रोशो कृते दद्या निःकृतिं चोत्तरोत्तरां | 
प्रदक्षिणा सहस्रैकं जप्य चैवायुत द्वयं |
अपराधा तु रूपेण विचार्य गुरुलाघवं |
न्यायान्याययो समालोच्य वृद्धावृद्ध क्रमेण च |
पवित्रं स्रत्रार्घमपहृत्य व्रतस्थितः |
कृत्वा जाप्यायुतां त्रीणि शुद्ध्यते च प्रदक्षिण |
सर्वेषां जीवजातीनां घातनानिःकृति मुनेः |
आकामतः कृतैर्वक्ष्ये यथा शिवस्य भाषितं |
जरायुजांडजाश्च तस्वदजा? शुद्भिजात्तथा? |

प्. १७अ) एते चतुर्विधा जीवा न हंतव्यात्कदाचनः |
अरूणां प्रभमेवोक्तं लघुमा लघुमेव च ||
* * *? न्तं हि दोषाणां? वरा * *? वदो कृता |?
* * * * * * * *? कृत्वा यन्ति कृतियतिः |
तथा सुतद्वयं रौद्रीं षडायामेर्विशुद्ध्यति ||
सुद्धं संश्रामिकं दृष्ट्वा यतिर्यम परायणः |
जप्या युतद्वयं रौद्री षडायामैर्विशुद्ध्यति |
होमं कृत्वा च दानं च पाकप्रज्वालनं शिखे |
प्राणायामशतोपेतं जाप्या शिवाद्युतं भवेत् |
* * * * *? न नृणानां च गायत्र्याष्टशतं जपेत् |
शेषाणां च विरुद्धानां वर्द्धये चोत्तरोत्तरा |
अनस्थि जीव जातीनां एकैकस्य वक्ष? कृते |
प्राणायाम षडोपेतं जप्य * * * * *? भवेत् |
साच्छीनां जीयजातीनां एकैकस्य वधोकृतेः |
प्राणायामैर्दशैर्युक्तं जप्यं साहस्रिकं भवेत् |
वृहंतानां च गृध्रादीनां एकैकस्य वधो कृते |
प्राणायामशतोरेतं जप्यं गंधायुतं भवेत् |
* *? सूकरकादीनां च एकैः कस्य वधेः कृतेः | 
दद्यायुत द्वयं रौद्र्या तदर्द्धा गडुकाः स्मृताः |
मत्स्य *?ह कूर्म्मादीनां एकैकस्य वधेः कृते |
जप्यायुतद्वयं रौद्री तदर्धं गडुकां स्मृताः |
मृगाणां हरिणा *? मां एकैकस्य वधेः कृतेः |
जप्यायुत

प्. १७ब्) जप्यायुत द्वयं रौद्र्या तदर्द्धा गडुकाः स्मृताः ||
ऋक्षाणां वानरादीनां एकैकस्य वधेः कृतेः |
जप्यायुतत्रयं शुद्धिर्षड्वकै स्मसमैर्भवेत् ||
खराश्च देशरा?दीनां एकैकस्य वधेः कृतेः |
जप्यायुतत्रयं शुद्धिर्षडकास्रत्? * * * *? |
गजादीनां गंडकादीनां एकैकस्य वधेः कृतेः ||
जप्यायुतानि चत्वारि गडुकै * *? मः स्मृताः |
गवानां गवयादीनां एकैकस्य एकैकस्य वधेः कृतेः |
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * |
तिर्यगानां च सर्वेषां एकैकस्य वधेः कृतेः |
षड्भिर्जप्यायुतैः शुद्धिर्गडुकै *? सामे स्मृताः ||
चांडालानां *? सर्वेषामेकैकस्य वधेः कृतेः |
षट्जप्या युतै शुद्धि * * * * * समेः स्मृताः ||
त्यजानां च सर्वेषां एकैकस्य वधेः कृतेः |
सप्तजप्त्या? युते शुद्धिर्ग्रडुकैस्र? समैः स्मृतः |
सूद्राणां चैव सर्वेषां एकैकस्य वधेः कृतेः |
अष्टजप्यायुतैः शुद्धि गडुके स्रसमैः स्मृता |
न जप्या प्रतैः? शुद्धिः गडुकैस्रसमैः स्मृताः ||
क्षत्रियाणां चैव सर्वेषां एकैकस्य वधेः कृतेः |
दशजप्यायुतेः शुद्धिः गडुकैस्तत्समैः स्मृताः |
बालानां चैव सर्वेषां एकैकस्य वधेः कृतेः |
द्वि षट् जया प्रभ?द्भिर्ग्रडुकैस्तत्समैः स्मृताः |

प्. १८अ) क्षीणा? चैव हि सर्वासां  एकैकस्य वधेः कृतेः |
* * * * * * * * * * * * * * * * |
* *? णानां धृतीमांस लिंगिनां च वधेः कृतेः |
न निःकृति सुरा प्राहु भगं वा *? कुलीश्वरः |
* * * *? पादोपदिष्ट प्रायश्चितविधेः कृते |
यो धारवृक्षा? *? पाया? * * * * *? नां पातवे स्फोटये तथा |
*? कृति क्रमशानेभ्ये? लिंगवेदी क्रमेण च |
तिर्यक् प्रपातिते लिंगे दद्याद्गडु पंचकांयितं |
*? पपातितं लिंगे द * *? मधुकादशावित |
* * * * * * * * * * * * * * * *? |
हस्त प्रपातितां लिंग दद्याद्वा त्रिंश * *? का *? |
हस्तद्वय *? पानेन दद्यात्पंच शतानि च |
हस्तत्रय * * *? दद्यात्सप्तथाणनि? च |
गडुकामांसवेस्मस्य? शिवलिंगस्य यत्र तव चतुः हस्त प्रपातेन 
शिवलिंगस्य निःकृति |
सहस्रसुदकुंभानां सवेसास्य भवेद्यन्ते |
वेदहीनं निपातेन प्राक्तना द्वि *? णं भवे |
निःकृति पूर्वपातेन लिंगाद्यातातुरूपतः |
एवं हस्तप्रमाणेन ज्ञात्वा संस्थित्य?यत्नतः |
लप * * * *? ना चतुलिंगं प्रद्यावदेद्गुहा |
लघ्वाघाते लघु प्रोक्तं उरौगुरुतरो? भवेत् |
मृत्यु? स्थानानि * * *? मृद्धीं द * * * * *? |

प्. १८ब्) * * * *? विशेषेण लिंगदोषामि युधा च |
कठिने कठिनं दद्या निःकृति *? पचारितं |
इति * *? पादोपविष्टं प्रायश्चित्त * * *? | 
अथ * * *? लिंगानां संप्रवक्ष्यामि निःकृतिः तिल * * * *? संख्यानां 
लिखवेदी क्रमेण च | 
तिलमादं स्फुटद्वेधा यदि लिम्गं शिवात्मकं ||
* * *? सहस्रैस्तु गडुको शुद्धिमाश्रय *? ||
यवगाम्रं स्फुटे द्वेषां यदि लिंगं शिवात्मकं |
अ *? तत्रयाद * * *? नना *? संशयं ||
अथातो? भवेद्वंद्यां यदि लिंगे शिवात्मके ||
अयुतोदकुंभैः शुद्धि * * * * * * * * *? 
तिलमात्रे स्फुटे लिंगे यदि लिंग शिवात्मकं |
अधुना *? कुंभै? लिंगे * * * * * *? |
अधरेणा भवेद्वापि यदि लिंगे शिवात्मके |
अ *? तत्रयोदकुंभैस्तु लिंगं * * * * *?
* * *? कंपने शिवलिंगं तु स्थावरं यजतो यदि अयुत त्रयोद कुंभैस्तु 
ततः शुद्धिमवाप्नुयात् |
च *? या? शिवले? * * * *? यजनी यदि |
एकलक्षोदकुंभैस्तु लिंगंभ्यो पावशुस्यति? |
अर्द्धार्द्ध स्फुटिते लिंगे वेदी युक्ते शिवात्मके |
लक्षप्रयोगकृतेस्तु लिंगं स्नाप्य च शुद्ध्यति |
कृते यदि भवे लिंगं 

प्. १९अ) * * * * *? वातकारेस्तु तदादोष न विद्यते ||
प्रज्ञा भीमादि दोषैश्च हृतं नष्टं च यद्भवेत् |
शिवलिंगं यदा सम्यक् तदा निःकृति माचरेत् ||
अयुत द्वयं जपे * *? गडुका युत संयुतः ||
* * * * * * *? कृत्वा शुद्धिमवाप्नुयात् ||
यदि मग्नं जले लिंगं अदृश्यं जायते स्फुटं |
यत्नतः पश्य मानस्य तदा निःकृतिमाचरेत् ||
पंचापुनानि कुंभानां दत्वा लिंगस्य * * *? |
पुनः पंचा युता * *? भंगंस्थाशु च शुध्यति ||
अथ दग्धं भवे लिंगं वह्नि नासं भवं यदि |
तदेतद्विगुणं देव प्रायश्चित्तं यतेर्बुधैः ||
वेदीगडुकरां घातं दद्यात कुंभां शतं शिवं |
लिंगे गडुक संधानं दद्या * * *? तत्रयं |
सर्वेषामेव पापानां संकरे समुपस्थितेः |
षुध्वा त्यागं य निःकुर्या हृतशेषं तु धारयेत् |
सर्वेषामेव जंन्तानां योगयंत्र विशिष्यते |
तस्मातद्योग सदा सेवे सर्ववस्था गतो यतिः |
कृत्वा पापसहस्राणि गत्वा योनिषु शंकरे |
भावत्समात्सृते रुद्रे नित्ययुक्ता न सीदति | 
इति गार्ग्र्य पादोपदिष्ट प्रायश्चित्त विधौ तृतीयोध्यायः ||

प्. १९ब्) सतृ? तिष्ठेन? संस्पृष्ठं स्नानं तेन विधीयते |
तथैवोच्छिष्ट संस्पृष्टे प्राय�स्चित्तं समाचरेत् |
शिवं भक्त्या नमस्कृत्य * *? पंचार्थ दर्शिनं |
वक्ष्यतेष्टि परं कर्मा दर्शितं गुरुभिर्यदा? |
क्षपणीया प्राथतो? याश्च वर्जनिया तथैव च |
यत्र सर्वे निवर्तंते तीर्था स्नानादयोखिल ||
क्रोध शोकश्च मोह *? याय? *? च निर्म्मले ||
* भैक्ष क्षदद्* * * * * * * * * * *? ||
एवं यतेशि दीशां यम्ने नैव परीक्षिते |
निरुछासे पुनर्दृष्टे ततः कर्म्म समारभेत् || 
सर्वथा यस्य ये नैव कर्त्तव्यं तद्ब्रवीम्यहं |
व्यक्तं शास्त्रेषु कर्त्तव्यं यथा स्नानादिकां विधिः || 
योखिलस्यापि? शास्त्रस्य गतः पारं प्रपंचशः | 
अभिषिक्तः सदाचार्यैः स्वयमाचार्य रूपिणां ||
अथ दृष्ट श्रुतार्थो वा अनेकाचार्य सेवकः |
विधिस्थः कुशलश्चापि तस्य कर्म्म समाचरेत् ||
*? पत्रो यो यथा शक्त्या अस्मिन्मार्गे प्रयत्नतः |
लध्वां चार्कपदं येन तस्य कर्म्म समाचरेत् || 
नशन्या? प्रवर्त्तंते अन्य कार्ये त?राय च |
अशास्त्रज्ञायाष्यो? वायन? कर्तव्यां स्रवा विधिः | 

प्. २०अ) तथा पूर्वं गृहस्थानां न सर्वेषामयं क्रमः |
दीक्षितानां महायज्ञै तेषां सर्वत्र कल्पते ||
मृतत्वार्च्चन कर्त्तव्यं स्थाल्यादि वद संभवात् |
क्रियमाणो विरुद्धं स्याद्युक्तिरागम गर्हिताः ||
यथा दीक्षाभिषेकं च ध्रुवं कार्यं प्रयत्नतः |
तथा नेष्टिं विधिं पुण्यां त्रिधास्ने शास्त्रार्थ मुत्तमां ||
अनाथं ब्राह्मणं प्रेतं येव हंति द्विजातयः |
अश्वमेधफलं तेषां निर्द्दिष्टं पुण्यकर्मणां ||
यथा तत्र तथात्रापि महापुण्यमुदाहृतं |
शिवयोगमवाप्नोति कृत्वा कर्म्म विधानतः ||
मृतं दृष्ट्वा गुरुसाक्षाछिष्यं वा धर्म्म भ्रातरं |
अश्रुपातं न कुर्वीत सर्वस्यापि ह्ययं पथः ||
किंतु कार्यो विधिशेषस्तत्प्रवक्ष्याम्यशेषतः |
शुक्लान्पादय पुष्पाणि चंदनं सूत्रमेव च |
* * * *? यिथा भस्मपात्रं कुंभांस्तथैव च |
तत्सर्वं च समाहृत्य एकांते निर्जनं पुनः |
त्रीणिस्थातानि कुर्वीत गोमयेनोपलिप्य च |
अंतर्द्धानं दिवै दद्यादाचार्यस्तु विचक्षणः |
एकस्मिंस्तु शिवे कर्म्म द्वितीयं साधकस्य च |
तृतीये च पुनस्थाप्य यत्किंचित क्षमापयेत् ||
मृतं स्थाप्यंभसापूर्वं विलिप्तं गंधादिभिर्यतः |
कलुषं चात्र न कर्त्तव्यं जटाश्चापि निकृतयेत्? || २० ||
स्नापयेद्भस्मनात् पश्चात्स्थापये छयने पुनः ||
भस्मना प्रकरं कुर्यात् सुविस्तीर्णंमुपाशुलं |

प्. २०ब्) शिवसाधकयोः कर्म्म दीक्षाकाल तु लिखितं |
भया? रुद्रे पुनः कुर्यात् साधके तु विपर्ययं |
शिवसाधकयोः कर्म्म निरंकर्तुं? समुत्सरेत् ||
आधाय द्वितीयं तत्र अवश्यं भावमहति? ||
एकः कुर्यां छिवे भक्त्या द्वितीयः साधकस्य तु |
विधिं कृत्वा शिवं कृष्टं ततः * *? क्षमापयेत् ||
अतःपरं प्रवक्ष्यामि साधकस्य यथाविधिं |
उत्तरेण शिवा कृत्वा सशिरेणे परिं परिं |
लकुलीशं पुन ध्यात्वात् पश्चात् कर्म्म समाचरेत् |
द्रव्याण्यादाय क * *? सर्वाणि हस्तौ कृत्वा पवित्रकं ||
पाद्राग्राणि तथा पादौ तयोश्चार्धं च जानुनी |
उरुं शिस्नं कटि  चैव प्रदेनास्फुदरं? तथा || २७ 
कुक्षिं कक्षौन्तनौ विद्यात् हृदयं पृष्टिमेव च |
अंशौ श्रीवामुखं घ्राणं गंडं क * *? तथैव च |  
नेत्रेलयं * *? र्द्धि तु बाहुभ्यां संधसस्तथा |
हस्तौ हस्ताग्रमेवं च * *? सर्वं च नियोजयेत् |
पूर्व दर्जा? पुनर्भस्म चंदनसूत्रमेव च |
पुष्पाणि च पुनर्धूपं मंत्र एषः क्रमः स्मृतः || ३०
साधकर्म्मकर्त्ता च मंत्रान्वै चिंतयेत्किल |
शिवमूर्त्तौ स्थितो जप्ता स्फोट कृत्वा विनिर्दिशेत् |
सप्तमे पंचमे स्फोटे विकृति *? 

प्. २१) पि यादृशी साधकस्य पराप्राप्ति शिवेनैवोदाहृताः |
दर्भ चंदनं पुष्पाद्यैर्मंत्रैश्चापि सुसंस्कृतान् | 
भ्रामयेत्पादान्वै सप्ता गंधं पुष्पा षिवात्मितान्? |
लोके लोकेशनैर्दघ्य द्वितीये शयने पुनः |
स्थापयित्वा यदा न्यायं शिवं कृत्वा शिरोपरि |
तच्च भस्ममयं कार्यं गंधपुष्पोपशोभितं |
साधकस्य समीपे तु न तुलग्यं कथंचनः ||
एवं कृत्वा विधिकृष्णं आचार्यः पंचसप्त वा |
साधकस्याग्रतः कृत्वा शिवं भक्त्या क्षमापयेत् ||
अज्ञाना ज्ञानतो वापि यद्विसद्धमनुष्वितं |
तत्सर्वं पशुरूपस्य क्षंपकारणैश्वकः? ||
जलेवाग्नौ तथा भूम्यां त्रिधा वक्ष्यति साधकः |
जले प्रोक्तं महानद्यामलाभे तत्वसर्वथा |
हुतासे बहुभिः काष्टैर्दग्धव्यं नात्र संशयः ||
षोढारश्चापि विप्रें पुनन्तु सूद्रा कथंचनः |
भैंक्षदस्तु पुनः कश्चित् ध्वजमाला कुलक्रमात् |
कुर्यात् संख्यादिभिषेषिं भक्त्या तदधि यधितं |
भूम्यां कृशढभां? गर्तां साधकस्य प्रमाणतः |
तदर्द्धं विस्तरे प्रोक्तं अन्यथा दोष दर्शनात् ||
संकटं तु भवेद्व्याधिरति रिक्तैशु कांक्षतिः || ४०
तस्मात् अनेन कत्रव्यं नातिरिक्तं कथंचनः |
गर्त्त पुष्पार्चिते रम्ये पुन प्रक्षिप्यसाधकं ||
पूरनं वापि कर्त्तव्यं लकुलीशस्य च वा यथा ||
पवित्रं पुस्तकं शिष्यं किंचिद्दंडादिकं क्रमात् ||
तदाचार्याय प्रदातव्यं * * *? येन कल्पितं |
पुनः संबंधिनेः कश्चिन् लोभे नैव प्रयच्छति |
समृधा चारहं सारं प्रायश्चित्तीनां न संशयः ||
मते नात्मक वा लोके यत्सर्वत्र विदुष्यति |
* * *? पाप न कुर्वीत अनित्यं खलु? जीवितं |
प्रत्यं नेष्टविधिः समाप्ताः ||?





###########   END OF FILE  #######