####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00069
Uniform title: jñānārṇavatantra
Main title: jñānārṇavatantram
Editor : malaviya, sudhakar

Description: 
jñānārṇavatantram edited by Dr. Sudhakar Malaviya


Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski.    


Internet publisher : Muktabodha Indological Research InstituteMuktabodha Indological Research Institute
Publication year : 2007
Publication city : 
Publication country : United States
####################################################


|| श्रीः ||

ईश्वरप्रोक्तं

ज्ञानार्णवतन्त्रम्

अथ प्रथमः पटलः

श्रीदेव्युवाच --

गणेशनन्दिचण्डेशसुरेन्द्रपरिवारित  	|
सर्ववन्द्य गणाधीश किं त्वया जप्यते सदा 	|| १-१ ||
अक्षमालेति किं नाम  संशयो मे हृदि स्थितः 	|
शब्दातीतं  परं  ब्रह्म  त्वमेव   परमार्थवित् 	|| १-२ ||
कथयाऽऽनन्दनिष्यन्दसान्द्रमानसनिश्चयात्  	|

ईश्वर उवाच --

कथयामि  वरारोहे   यन्मया  जप्यते   सदा 	|| १-३ ||
अकारादिक्षकारान्ता    मातृका   पीठरूपिणी 	|
चतुर्दशस्वरोपेता          बिन्दुत्रयविभूषिता 	|| १-४ ||
अनुस्वारेण  देवेशि   बिन्दुनैकेन   मण्डिता 	|
विसर्गेण च  बिन्दुभ्यां संलग्नाभ्यां विराजिता 	|| १-५ ||
कलामण्डलमाख्यातं    शक्तिरूपं  महेश्वरि 	|
ककारादिक्षकारान्ता   वर्णास्तु   शिवरूपिणः 	|| १-६ ||
व्यञ्जनत्वात्सदाऽऽनन्देनोच्चारसहिता    यतः 	|
उच्चरेत्स्वरसंभिन्नांस्तदा  देवि   न   संशयः 	|| १-७ ||
पञ्चाशद्वर्णरूपेण   शब्दाख्यं  वस्तु  सुव्रते 	|
अकारः  प्रथमो  देवि  क्षकारोऽन्तिम  इष्यते 	|| १-८ ||
अक्षमालेति  विख्याता  मातृका  वर्णरूपिणी 	|
शब्दब्रह्मस्वरूपेयं   शब्दातीतं   तु   जप्यते 	|| १-९ ||
शब्दातीतं  परं   धाम   गणनारहितं   सदा 	|
आत्मस्वरूपं   जानीहि  हंसस्तु   परमेश्वरः 	|| १-१० ||
अस्मिन्नेव   परे   तत्त्वे    बिन्दुत्रयविभूषिते 	|
मातृकासंपुटत्वेन   संस्थितं    व्यक्तिमागतम् 	|| १-११ ||
बिन्दुत्रयं   प्रवक्ष्यामि   बीजरूपं    वरानने 	|
हकारं   बिन्दुरूपेण  ब्रह्माणं  विद्धि  पार्वति 	|| १-१२ ||
सकारः   सर्गबिन्दुभ्यां   हरिश्चाहं   सुरेश्वरि 	|
अविनाभावसंस्थानाल्लोके      हरिहराविति 	|| १-१३ ||
ब्रह्मबिन्दुर्महेशानि    वामा     शक्तिनीगद्यते 	|
विश्वं   वमति  यस्मात्तद्वामेयं   परिकीतीता 	|| १-१४ ||
ज्येष्ठा  तु वैष्णवी शक्तिः पालयन्ती जगत्त्रयम् 	|
ततो  रौद्री  ग्रसन्ती  तु  क्रमेण   परमेश्वरी 	|| १-१५ ||
एवं    बिन्दुत्रयं   विद्धि  गुणत्रयविभूषितम् 	|
बिन्दुशब्देन  शून्यं  तु  तथाऽपि गुणसूचकम् 	|| १-१६ ||
इच्छाज्ञानक्रियारूपं     भूर्भुवःस्वःस्वरूपकम् 	|
पुरत्रयात्मकं   विद्धि   तत्त्वत्रयमयं    प्रिये 	|| १-१७ ||
बिन्दुत्रये     महेशानि   सर्वमेतत्प्रतिष्ठितम् 	|
अम्बिकाबिन्दुभिर्देवि         गुणत्रयपरम्परा 	|| १-१८ ||
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिश्च    बिन्दुत्रयभवा  शिवे 	|
जाग्रत्सत्त्वगुणा   ज्ञेया  केवलं शक्तिरूपिणी 	|| १-१९ ||
मनोव्यावृत्तिविस्तारा     दुःखदोषाभिलाषिणी 	|
शिवरूपा    सुषुप्तिस्तु  सर्वव्यावृत्तिहारिणी 	|| १-२० ||
देहधर्मपरित्यक्ता        शिवतत्त्वस्वरूपिणी 	|
तमोगुणमयी   कर्म   ग्रसन्ती   मोक्षरूपिणी 	|| १-२१ ||
सुषुप्त्यन्ते  जागरादौ  स्वप्नावस्था  रजोमयी 	|
उभयैर्लक्षणैर्युक्ता        तृष्णालक्षणलक्षिता 	|| १-२२ ||
अवस्थात्रयमेतत्तु     कथितं   बिन्दुसंभवम् 	|
एतस्मिन्बैन्दवे  ज्ञाते  तुर्यावस्थां  शृणु प्रिये 	|| १-२३ ||
निद्रादौ    जागरस्यान्ते   स्फुरत्तामात्रलक्षणा 	|
अवस्था पूर्णतां  प्राप्ता तुर्यावस्था परा कला 	|| १-२४ ||
भावाभावपरित्यक्ता   गुणातीता   सुनिश्चला 	|
इयमेव   यदा  देवि  मनसा  प्राप्यते  सदा 	|| १-२५ ||
उन्मनी नाम  सद्रूपा  ज्ञानवल्ली चिदात्मिका 	|
बिन्दुत्रयेण    नादेन    प्रसृताऽऽनन्दरूपिणी 	|| १-२६ ||
बिन्दुत्रयसमायोगात्     त्रिपुरानामरूपिणी 	|
वर्णातीता सवर्णाऽपि केवलं ज्ञानचित्कला 	|| १-२७ ||
एनां विद्यां  समाराध्य  सर्वज्ञत्वं  मयि प्रिये 	|
उपास्यते   मया  देवि  त्रिपुरा  चाक्षमालया 	|| १-२८ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे स्वरूपज्ञेयमात्रं
नाम प्रथमः पटलः || १||





अथ द्वितीयः पटलः


श्री देव्युवाच --

त्रिपुरा  परमेशान  ज्ञानमार्गेण  सूचिता 	|
तत्त्वरूपेण कथय  यद्यहं तव वल्लभा 	|| २-१ ||
त्रिपुरायाः   प्रकारस्तु  मन्त्रभेदश्च   किंविधः 	|
सर्वं तच्छ्रेतुमिच्छामि येन सौभाग्यमाप्नुयाम् 	|| २-२ ||

ईश्वर उवाच --

त्रिपुरा त्रिविधा  देवि बालां तु प्रथमं शृणु 	|
यया  विज्ञातया देवि  साक्षात्सुरगुरुर्भवेत् 	|| २-३ ||
सूर्यस्वरं समुच्चार्य बिन्दुनादकलान्वितम् 	|
स्वरान्तं पृथिवीयुक्तं  तूर्यस्वरविभूषितम् 	|| २-४ ||
बिन्दुनादकलाक्रान्तं   सर्गवान्भृगुरव्ययः 	|
शक्रस्वरसमोपेतो  विद्येयं त्र्यक्षरी  मता 	|| २-५ ||
गङ्गातरङ्गकल्लोलवाक्पटुत्वप्रदायिनी   	|
महासौभाग्यजननी   महासारस्वतप्रदा 	|| २-६ ||
महासौन्दर्यसुभगा  महामृत्युविनाशिनी 	|
ब्रह्मविष्णुसुरेन्द्रादिवन्दिता  पापहारिणी 	|| २-७ ||
सर्वतीर्थमयी देवी स्वर्णरत्नादिदायिनी 	|
सर्वलोकमयी देवी सर्वलोकवशंकरी 	|| २-८ ||
सर्वक्षेत्रमयी देवी  सर्वकार्यार्थसाधिका 	|
महामोक्षप्रदा  शान्ता महामुक्तिप्रदायिनी 	|| २-९ ||
वक्त्रकोटिसहस्रैस्तु  जिह्वाकोटिशतैरपि 	|
वणीतुं नैव शक्येयं विद्येयं त्र्यक्षरी परा 	|| २-१० ||
पञ्चवक्त्रेण जिह्वाभिः पञ्चभिर्नैव शक्यते 	|
वाग्भवेनेन्दुमहसा      वागीशत्वप्रदायिनी  	|| २-११ ||
कामराजेन   बीजेन     शक्रगोपस्फुरत्त्विषा 	|
त्रैलोक्यं    मोहयन्तीयं  शक्तिबीजेन  सुव्रते 	|| २-१२ ||
स्फुरत्सुवर्णवर्णेन  सौभाग्यं   तस्य  मन्दिरे 	|
एतस्याः  साधनं  देवि  कथयामि  समासतः 	|| २-१३ ||
प्रातरुत्थाय देवेशि  ब्रह्मरन्ध्रे  निजं  गुरुम् 	|
स्मृत्वा देवीमयो भूत्वा  तत्प्रभापटलामलः 	|| २-१४ ||
स्नानकर्म   ततः  कुर्यान्मूलमन्त्रं   स्मरन्बुधः 	|
त्रिवारमञ्जलौ  वारि  मन्त्रयित्वा  तु  मूर्धनि 	|| २-१५ ||
निक्षिपेत्  परमेशानि त्रिधा चाऽऽचम्य तर्पयेत् 	|
त्रिधा   च  प्रोक्षयेद्देहं  सूर्यायार्घं  निवेदयेत् 	|| २-१६ ||
मूलमन्त्रेण देवेशि  सूर्यमन्त्रेण वा प्रिये 	|
शिवबीजं वह्निसंस्थं वामनेत्रविभूषितम् 	|| २-१७ ||
बिन्दुनादसमायुक्तं    हंसःपदमथोच्चरेत् 	|
अनेन मनुना देवि सूर्यायार्घ्यं निवेदयेत् 	|| २-१८ ||
यथाशक्त्या जपेन्मन्त्रं  गायत्रीं परमेश्वरीम् 	|
मूलविद्याद्यमुच्चार्य  वागीश्वरि  च विद्महे 	|| २-१९ ||
द्वितीयं  बीजमुच्चार्य कामेश्वरि च धीमहि 	|
तृतीयं बीजमुच्चार्य तन्नः शक्तिः प्रचोदयात् 	|| २-२० ||
यथाशक्त्या जपेत्पश्चाद्यागमण्डपमाविशेत् 	|
धातारं च विधातारं गङ्गां  च यमुनां तथा 	|| २-२१ ||
द्वारश्रियं देहलीं  च  पुरुषं  वास्तुसंज्ञकम् 	|
संपूज्य   परमेशानि  पूजयेदासनं   बुधः 	|| २-२२ ||
पराबीजं     समुच्चार्य ततश्चाऽऽधारपूर्वकम् 	|
शक्तीतिपदमालिख्य   कमलासनमालिखेत् 	|| २-२३ ||
ङेन्तं नमःपदं कृत्वा चाऽऽसनस्य मनुः प्रिये 	|
उपविश्य  ततो  देवि भूतान् संत्रासयेद्बुधः 	|| २-२४ ||
भूतशुद्धिविधिं   कुर्यात्प्राणायामत्रयेण  तु 	|
वायुबीजं  समुच्चार्य षट्कोणादागतं महत् 	|| २-२५ ||
कृष्णवर्णं  महेशानि  शोषयेदेनसः  तनुम् 	|
आसने सम्यगासीनो वामेनाऽऽपूर्य चोदरम् 	|| २-२६ ||
कुम्भकेन   त्रिरावृत्त्या दक्षिणेन च रेचयेत् 	|
कनिष्ठानामिकाङ्गुष्ठेर्यन्नासापुटधारणम्  	|| २-२७ ||
प्राणायामः  स विज्ञेयस्तर्जनीमध्यमे विना 	|
वामकुक्षिस्थितं   पापपुरुषं  कज्जलप्रभम् 	|| २-२८ ||
ब्रह्महत्या शिरो यस्य स्वर्णस्तेयं भुजद्वयम् 	|
सुरापानहृदा    युक्तं    गुरुतल्पकटिद्वयम् 	|| २-२९ ||
तत्संसगीपदद्वन्द्वमङ्गप्रत्यङ्गपातकम्   	|
उपपातकरोमाणं कृष्णश्मश्रुविलोचनम् 	|| २-३० ||
खड्गचर्मधरं क्रुद्धं कुक्षौ पापं विचिन्तयेत् 	|
शोषयेद्वायुबीजेन     देहं  च  परमेश्वरि 	|| २-३१ ||
पापेन सहितं शुष्कं कृत्वा तेन क्रमेण हि 	|
वह्निबीजेन  संदग्धं  पापेन  सहितं शिवे 	|| २-३२ ||
पापेन  रहितं   पश्चात्प्लावयेदमृताम्बुना 	|
प्राणप्रतिष्ठामन्त्रेण जीवं देहे निधापयेत् 	|| २-३३ ||
मुखवृत्तं  समुच्चार्य  हंसस्तु विपरीततः 	|
उच्चरेत्परमेशानि विद्येयं त्र्यक्षरी भवेत् 	|| २-३४ ||
प्राणप्रतिष्ठामन्त्रोऽयं  सर्वकर्माणि  साधयेत् 	|
तेनैव विधिना देवि स्थिरी कुर्यान्निजां तनुम् 	|| २-३५ ||
विशुद्धदेहो देवेशि न्यासं कुर्यात्समाहितः 	|
ऋषिरस्य   महेशानि  दक्षिणामूतीरव्ययः 	|| २-३६ ||
न्यसेच्छिरसि पूज्यत्वात्पङ्क्तश्छन्दो मुखे प्रिये 	|
देवता   हृदये  बाला  त्रिपुरा  परमेश्वरी 	|| २-३७ ||
बीजं तु वाग्भवं शक्तिस्तार्तीयं कीलकं तथा 	|
कामराजं  महेशानि  छन्दो  न्यास  उदाहृतः 	|| २-३८ ||
नाभ्यादिपादपर्यन्तं गलादानाभि  चापरम् 	|
मूर्धादिगलपर्यन्तं त्र्यक्षरीं विन्यसेत्क्रमात् 	|| २-३९ ||
वामपाणितले  चैक  दक्षपाणितले  तथा 	|
उभयोः संपुटे विद्यां त्रिबीजां विन्यसेत्प्रिये 	|| २-४० ||
पञ्च बाणान्क्रमेणैव कराङ्गुलिषु विन्यसेत् 	|
अङ्गुष्ठादिकनिष्ठान्तं   क्रमेण   परमेश्वरि 	|| २-४१ ||
थान्तद्वयं समालिख्य वन्हिसंस्थ क्रमेण हि 	|
मुखवृत्तेन   नेत्रेण   वामेन  परिमण्डितम् 	|| २-४२ ||
बाणद्वयमिदं प्रोक्तं मादनं भूमिसंस्थितम् 	|
चतुर्थस्वरबिन्द्वाढ्यं   नावरूपं  वरानने 	|| २-४३ ||
फान्तं  क्रमसमायुक्तं वामकर्णविभूषितम् 	|
बिन्दुनादसमायुक्तं  सर्गवांश्चन्द्रमाः  प्रिये 	|| २-४४ ||
पञ्च बाणा महेशानि नामानि शृणु पार्वति 	|
क्षोभणद्रावणौ   देवि  तथा  कर्षणसंज्ञकः 	|| २-४५ ||
वश्योन्मादौ  क्रमेणैव  नामानि  परमेश्वरि 	|
कामास्तत्रैव विज्ञेयास्तेषां  बीजानि संशृणु 	|| २-४६ ||
पराबीजं  मध्यबाणं  वाग्भवं परमेश्वरि 	|
तूर्यबाणं ततश्चैव स्त्रीबीजं च क्रमात्प्रिये 	|| २-४७ ||
पञ्च कामा इमे देवि नामानि शृणु वल्लभे 	|
काममन्मथकन्दर्पमकरध्वजसंज्ञकाः  	|| २-४८ ||
मीनकेतुर्महेशानि    पञ्चमः   परिकीतीतः 	|
एतान्विन्यस्य  देवेशि करन्यासं ततः परम् 	|| २-४९ ||
मूलविद्यां द्विरावृत्त्या सर्वाङ्गुलितलेषु च 	|
षडङ्गक्रमयोगेन   मातृकां   विन्यसेत्ततः 	|| २-५० ||
मातृकां शृणु देवेशि न्यासात्पापनिकृन्तनीम् 	|
ऋषिर्ब्रह्माऽस्य मन्त्रस्य  गायत्रं  छन्द उच्यते 	|| २-५१ ||
देवता  मातृका  देवि बीजं व्यञ्जनसंचयः 	|
शक्तयस्तु  स्वरा  देवि षडङ्गन्यासमाचरेत् 	|| २-५२ ||
अंआंमध्ये कवर्गं च इं ई मध्ये चवर्गकम् 	|
उं ऊं मध्ये टवर्गं च एं एं मध्ये तवर्गकम् 	|| २-५३ ||
ओं औ मध्ये  पवर्गं च  क्रमेण परमेश्वरि 	|
अनुस्वारविसर्गांन्ते   यशवर्गौ   सलक्षकौ 	|| २-५४ ||
हृदयं च  शिरा देवि शिखां च कवचं ततः 	|
नेत्रमस्त्रं  न्यसेन्ङेन्तं  नमःस्वाहाक्रमेण  तु 	|| २-५५ ||
वषड्ढुंवौषडन्तं   च  फडन्तं  योजयेत्प्रिये 	|
षडङ्गोऽयं  मातृकायाः  सर्वपापहरः  स्मृतः 	|| २-५६ ||
द्व्यष्टपत्राम्बुजे कण्ठे स्वरान्षोडश विन्यसेत् 	|
द्वादशच्छदहृत्पद्मे   कादीन्द्वादश  विन्यसेत् 	|| २-५७ ||
दशपत्राम्बुजे   नाभौ   डकारादीन्न्यसेद्दश 	|
षट्पत्रे लिङ्गसंस्थे च बकारादीन्न्यसेच्च पट् 	|| २-५८ ||
आधारे    चतुरो   वर्णान्न्यसेद्वादींश्चतुर्दले 	|
हक्षौ भ्रूमध्यगे पद्मे द्विदले विन्यसेत्प्रिये 	|| २-५९ ||
इत्यन्तर्मातृकां  न्यस्य सर्वाङ्गन्यासमाचरेत् 	|
मूर्धनि   मुखवृत्ते  च  नेत्रकर्णेषु  पार्वति 	|| २-६० ||
नासागण्डोष्ठदन्तेषु मूर्धास्येषु च विन्यसेत् 	|
पाणिपादयुगस्यान्ते  संध्यग्रेषु  क्रमात्प्रिये 	|| २-६१ ||
पार्श्वद्वये   पृष्ठनाभिजठरेषु क्रमान्न्यसेत् 	|
यादीन्सधातुकान्देवि क्रमेणैव ततो न्यसेत् 	|| २-६२ ||
त्वगसृग्मांसमेदोस्थिमज्जाशुक्राणि   धातवः 	|
प्राणात्मा चैव जीवात्मा परमात्मा च विन्यसेत् 	|| २-६३ ||
हृदये    बाहुमूले  च  तथाऽपरगले  प्रिये 	|
कक्षयोर्हृदयप्रान्ते    पाणिपादयुगे    तथा 	|| २-६४ ||
जठराननयोर्देवि  व्यापकं  च  क्रमान्न्यसेत् 	|
पञ्चाशद्वर्णरूपां च कन्दर्पशशिभूषणाम् 	|| २-६५ ||
शुद्धस्फटिकसंकाशां  शुद्धक्षौमविराजिताम् 	|
मुक्तावज्रस्फुरद्भूषां  जपमालां  कमण्डलुम् 	|| २-६६ ||
पुस्तकं  वरदानं  च  विभ्रतीं  परमेश्वरीम् 	|
एवं ध्यात्वा न्यसेत्पश्चाद्विद्यान्यासं सुरेश्वरि 	|| २-६७ ||
कुर्वीत  देहसंन्नाहं त्रिभिर्बीजैः क्रमात्प्रिये 	|
करयोवीन्यसेदादौ  मणिबन्धे  तले नखे 	|| २-६८ ||
दक्षे वामे च विन्यस्य  कक्षकूर्परपाणिषु 	|
पुनर्दक्षे च वामे च पादयोश्च तथा न्यसेत् 	|| २-६९ ||
पादान्ते हृदये लिङ्गे न्यसेद्देवि ततः परम् 	|
एतेष्वङ्गेषु  देवेशि  संहारक्रमतो  न्यसेत् 	|| २-७० ||
विद्यां  सृष्टिक्रमेणैव  जानीहि  परमेश्वरि 	|
ततो न्यसेन्महादेवि नवयोन्यङ्किताभिधम् 	|| २-७१ ||
कर्णयोश्चुबुके  भूयः  शङ्खयोर्मुखमण्डले 	|
नेत्रयोर्नासिकायां च  बाहुयुग्मे  हृदि प्रिये 	|| २-७२ ||
तथा कूर्परयोर्नाभौ जान्वोरन्धुनि विन्यसेत् 	|
पादयोर्देवि   गुह्ये  च  पार्श्वयोर्हृत्स्तनद्वये 	|| २-७३ ||
कण्ठे च नवयोन्याख्यं न्यसेद् बीजत्रयात्मकम् 	|
षडङ्गमाचरेद्देवि   द्विरावृत्त्या   क्रमेण   तु 	|| २-७४ ||
त्रिद्व्येकदशकत्रिद्विसंख्यया    शैलसंभवे 	|
अङ्गुलीनां पुनर्देवि बाणान्कामांश्च विन्यसेत् 	|| २-७५ ||
ललाटगलहृन्नाभिमूलाधारेषु   वै  क्रमात् 	|
मूलेन व्यापकं कृत्वा प्राणायामं समाचरेत् 	|| २-७६ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे बालान्यासविधिर्नाम 
द्वितीयः पटलः || २ || 





अथ तृतीयः पटलः



ईश्वर उवाच --

एवं   विन्यस्तदेहः  सन्समाहितमनास्ततः 	|
अन्तर्यागविधिं कुर्यात्साक्षाद्ब्रह्ममयं प्रिये 	|| ३-१ ||
मूलाधारे मूलविद्यां विद्युत्कोटिसमप्रभाम् 	|
सूर्यकोटिप्रतीकाशां  चन्द्रकोटिद्रवां प्रिये 	|| ३-२ ||
बिसतन्तुस्वरूपां  तां बिन्दुत्रिवलयां प्रिये 	|
ऊर्ध्वशक्तिनिपातेन   सहजेन   वरानने 	|| ३-३ ||
मूलशक्तिदृढत्वेन     मध्यबीजप्रबोधतः 	|
परमानन्दसंदोहसानन्दं     चिन्तयेत्पराम् 	|| ३-४ ||
इत्यन्तर्यजनं कृत्वा बाह्यपूजां  समाचरेत् 	|
तत्र प्राङ्मुख आसीनश्चक्रोद्धारं समाचरेत् 	|| ३-५ ||
सुस्थले  श्रीभवे  पट्टे  लिखेद्यन्त्रमनुत्तमम् 	|
ईशानादग्निपर्यन्तमृजुरेखां     समालिखेत् 	|| ३-६ ||
ईशादग्नेस्तदग्राभ्यां  रेखे आकृष्य देशिकः 	|
एकीकृत्य च वारुण्यां शक्तिरेखा परा प्रिये 	|| ३-७ ||
त्रिकोणाकाररूपेयं  तस्या उपरि संलिखेत् 	|
त्रिकोणाकाररूपात्तु     शक्तिद्वयमुदाहृतम् 	|| ३-८ ||
पूर्वशक्त्यग्रभागे  तु  मानयष्टिवदालिखेत् 	|
रेखां  तु  परमेशानि  वायुराक्षसकोणगाम् 	|| ३-९ ||
संधिभेदक्रमेणैव  तयोः शक्त्योस्ततः परम् 	|
रेखे  आकृष्य कोणाभ्यां तदग्रात्पूर्वगे कुरु 	|| ३-१० ||
वह्निमण्डलमेतत्तु   पूर्वाग्रं    वीरवन्दिते 	|
एकेन   वह्निना   शक्तिद्वयेनैतद्भवेत्प्रिये 	|| ३-११ ||
नवयोनिविशोभाढ्यं   चक्रराजमिदं   प्रिये 	|
सर्वसौभाग्यजनकं     सर्वैश्वर्यप्रदायकम् 	|| ३-१२ ||
सर्वसिद्धिप्रदं   रोगहरणं    धनदायकम् 	|
एतद्बाह्ये तु संलेख्यं वृत्तं पूर्णेन्दुसंनिभम् 	|| ३-१३ ||
तल्लग्नमष्टपत्रं  च ग्रन्थिभिश्चाष्टभिर्युतम् 	|
ग्रन्थयः प्रणवाभ्यां च संपुटत्वेन कारयेत् 	|| ३-१४ ||
ग्रन्थयः  कुलिशा ज्ञेयाः  प्रणवैरेव सुव्रते 	|
त्रिशूलाष्टकमालिख्य चतुरस्रं लिखेत्प्रिये 	|| ३-१५ ||
चतुर्द्वारविशोभाढ्यं   सर्वानन्दकरं    तथा 	|
हसौःकारं त्रिकोणान्तः सांलिख्य वरवणीनि 	|| ३-१६ ||
कामबीजं मध्यमं यदष्टकोणेषु संलिखेत् 	|
स्वरान् षोडश  देवेशि  युग्मयुग्ममभेदतः 	|| ३-१७ ||
दलाष्टकेषु  संलिख्य पश्चिमादिप्रदक्षिणम् 	|
ग्रन्थिस्थानेषु  वर्गाणां कादीनां परमेश्वरिः 	|| ३-१८ ||
विलिखेत्सप्तसंख्यानामाद्यार्णं क्रमतः प्रिये 	|
क्षकारमष्टमे  योज्यं  शेषान्वर्णान्क्रमेण तु 	|| ३-१९ ||
त्रिशूलाग्रेषु संलिख्य पश्चिमादिक्रमेण तु 	|
तद्बाह्ये मातृकावृत्तं विलिख्य परमेश्वरि 	|| ३-२० ||
चतुरस्रे महेशानि मातृकां  कामगभीताम् 	|
विलिख्य  पूजयेद्यन्त्रं   हेमरौप्यादिपट्टके 	|| ३-२१ ||
ताम्रे वा दर्पणे ताले काश्मीरप्रभवेऽपि वा 	|
चन्दनाद्यन्विते भूमौ  कुङ्कुमेनाथ वा पुनः 	|| ३-२२ ||
सिन्दूररजसा  वाऽपि  कस्तूरीघुसृणेन्दुभिः 	|
भूर्जे गोरोचनाद्रव्यैः कल्पितं मानसेऽथ वा 	|| ३-२३ ||
सुवर्णरत्नलेखिन्या    सर्वकार्यार्थसाधकः 	|
विलिख्य यन्त्रं देवेशि पूजाद्रव्यैः प्रपूजयेत् 	|| ३-२४ ||
कुलागमक्रमेणैव ध्यात्वा ब्रह्मविकाशिनीम् 	|
मूलादिब्रह्मरन्ध्रान्तं     बिसतन्तुतनीयतीम् 	|| ३-२५ ||
उद्यदादित्यरुचिरां      स्मरेदशुभशान्तये 	|
भ्रमदूभ्रमरनीलाभधम्मिल्लामलपुष्पिणीम्   	|| ३-२६ ||
ब्रह्मरन्ध्रस्फुरद्भृङ्गमुक्तारेखाविराजिताम्   	|
मुक्तारेखालसद्रत्नतिलकां मुकुटोज्ज्वलाम् 	|| ३-२७ ||
विशुद्धमुक्तारत्नाढ्यां चन्द्ररेखाकिरीटिनीम् 	|
भ्रमद्भ्रमरनीलाभनयनत्रयराजिनीम्   	|| ३-२८ ||
सूर्यभास्वन्महारत्नकुण्डलालङ्कृतां पराम् 	|
शुक्राकारस्फुरन्मुक्ताहारभूषणभूषिताम्   	|| ३-२९ ||
ग्रैवेयाङ्गदमुक्ताभिः स्फुरत्कान्तिविराजिताम् 	|
गङ्गातरङ्गकर्पूरशुभ्राम्बरविराजिताम्   	|| ३-३० ||
श्रीखण्डवल्लीसदृशबाहुवल्लीविराजिताम् |
कङ्कणादिलसद्भूषां मणिबन्धलसत्प्रभाम् 	|| ३-३१ ||
प्रवालपल्लवाकारपाणिपल्लवराजिताम्   	|
वज्रवैदूर्यमुक्तालिमेखलां    विमलप्रभाम् 	|| ३-३२ ||
रक्तोत्पलदलाकारपादपल्लवभूषिताम्   	|
नक्षत्रमालासंकाशमुक्तामञ्जीरमण्डिताम्   	|| ३-३३ ||
वामेन  पाणिनैकेन  पुस्तकं  चापरेण तु 	|
अभयं च  प्रयच्छन्तीं साधकाय वरानने 	|| ३-३४ ||
अक्षमालां  च  वरदं  दक्षपाणिद्वयेन  हि 	|
दधतीं चिन्तयेद्देवीं वश्यसौभाग्यवाक्प्रदाम् 	|| ३-३५ ||
क्षीरकुन्देन्दुधवलां  प्रसन्नां   संस्मरेत्प्रिये 	|| ३-३६ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे त्रिपुरेश्वरीध्यानं नाम
तृतीयः पटलः || ३||




अथ चतुर्थः पटलः


श्रीदेव्युवाच --

चक्रमण्डलमाख्यातं न पूजा तत्र मण्डले 	|
कथिता परमेशान श्रोतुमिच्छामि  तत्त्वतः 	|| ४-१ ||

ईश्वर उवाच --

शृणु देवि  प्रवक्ष्यामि  पूजामण्डलमुत्तमम् 	|
पीठपूजां  विधायादौ  रविदेवीविराजिताम् 	|| ४-२ ||
वामा ज्येष्ठा च रौद्री च अम्बिकेच्छा ततः परम् 	|
ज्ञाना क्रिया कुब्जिका च  ऋद्धिश्चैव  विषघ्निका 	|| ४-३ ||
दूतरी  चैव  आनन्दा देवि द्वादश शक्तयः 	|
मुक्ताफलामलमणिस्फुरच्छत्रं   शशिप्रभम् 	|| ४-४ ||
गङ्गातरङ्गधवलं       चामरद्वयमद्रिजे 	|
नवरत्नस्फुरद्दीप्ति  ताम्बूलस्य  करण्डकम् 	|| ४-५ ||
मल्लिकामालतीजातीशतपत्रादिदामभिः   	|
पूर्णं  रत्नमयं  भाण्डं  तथाऽलङ्कारपूरिताम् 	|| ४-६ ||
पेटिकां   व्यजनद्वन्द्वं   नवरत्नाभिभूषितम् 	|
नीलकण्ठस्य पिच्छैस्तु तथोशीरविराजितम् 	|| ४-७ ||
कर्पूरमृगनाभ्याढ्यं   कुङ्कुमक्षोदमण्डितम् 	|
चषकं  स्वर्णरचितं  कङ्कतीं  हीरराजिताम् 	|| ४-८ ||
कज्जलस्य शलाकां च करण्डं चन्द्रपूरितम् 	|
दधानाः परमेशानि  शक्तयः  पीठसंस्थिताः 	|| ४-९ ||
पूर्वादिपरितः  पूज्या  रविसंख्या वरानने 	|
संपूज्य मध्ये देवेशि प्रेतसिंहासनं यजेत् 	|| ४-१० ||
रत्नस्वर्णाकृति स्फारं दीप्तिमच्छुद्धमव्ययम् 	|
पञ्चप्रेतासनं  साक्षान्मोक्षदायि  न संशयः 	|| ४-११ ||

श्रीदेव्युवाच --

पञ्च  प्रेतान् महेशान ब्रूहि  तेषां तु कारणम् 	|
निर्जीवा  अविनाशस्ते नित्यरूपाः कथं विभो 	|| ४-१२ ||
निर्जीवे नाश एवास्ति ते  कथं नित्यतां गताः 	|

ईश्वर उवाच --

साधु पृष्टं त्वया भद्रे पञ्चप्रेतमयं कथम् 	|| ४-१३ ||
ब्रह्मा विष्णुश्च  रुद्रश्च  ईश्वरश्च सदाशिवः 	|
पञ्च  प्रेता  वरारोहे निश्चला एव सर्वदा 	|| ४-१४ ||
ब्रह्मणः परमेशानि  मातृत्वं  सृष्टिरूपकम् 	|
वामाशक्तेस्तु विज्ञेयं ब्रह्मा प्रेतो न संशयः 	|| ४-१५ ||
शिवस्य करणं नास्ति शक्तेस्तु करणं सदा 	|
ब्रह्माण्डलक्षनिर्माणं  जायते  शक्तितः प्रिये 	|| ४-१६ ||
अत एव महेशानि  शिवः१ प्रेतो न संशयः 	|
विष्णौ च पालनं नास्ति पालयन्ती परा शिवा 	|| ४-१७ ||
ज्येष्ठाभिधा  महेशानि  सैव   विष्णुरितीरिता 	|
विष्णुस्तु निश्चलो देवि वैष्णवी व्याप्तिकारिणी 	|| ४-१८ ||
पालयन्ती  जगत्सर्वं विश्वनाटककारिणी 	|
अत एव महेशानि विष्णुः प्रेतो न संशयः 	|| ४-१९ ||
रुद्रस्तु  परमं  तत्त्वं शिवो निश्चल एव हि 	|
ग्रसन्ती  रुद्रशक्तिस्तु   तमोरूपा  वरानने 	|| ४-२० ||
गुणत्रयं शिवे  नास्ति गुणातीतः परमेश्वरः 	|
निर्गुणस्य कथं ग्रासो  निश्चलस्य वरानने 	|| ४-२१ ||
ग्रसन्ती रुद्रशक्तिस्तु त्रैलोक्यं सचराचरम् 	|
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च गुणातीताः सदा प्रिये 	|| ४-२२ ||
सगुणाः परमेशानि सृष्टिस्थितिलयात्मकाः 	|
ईश्वरोऽपि  वरारोहे  महाप्रेतः  सदाऽनघे 	|
शिवे निश्चलता कस्मादीश्वरत्वं भवेत्प्रिये 	|| ४-२३ ||
यः कर्ता च स्वयं हर्ता स ईशो नान्यथा भवेत् 	|
कर्तृहर्तृत्वयुगलं   निश्चले  न   हि   सुन्दरि 	|| ४-२४ ||
ईश्वरत्वं शिवायां तु न शिवे परमेश्वरि 	|
अत एव महाप्रेत ईश्वरो नान्यथा भवेत् 	|| ४-२५ ||
सदाशिवो महाप्रेतः केवलं निश्चलः प्रिये 	|
अव्यक्तः परमानन्दो ब्रह्मानन्दमयी शिवा 	|| ४-२६ ||
शक्त्या विना शिवे देवि वासना न प्रवर्तते 	|
अत  एव  महेशानि   महाप्रेतासनं  यजेत् 	|| ४-२७ ||
चक्रमध्ये स्थितं बीजं सदाशिवमहापदम् 	|
प्रेतपद्मासनं    ङेन्तं   हृन्मनुर्मनुरीरितः 	|| ४-२८ ||
महासनस्य मन्त्रोऽयं  कलार्णः परमेश्वरि 	|
सिंहासनं समभ्यर्च्य  ततश्चाऽऽवाहनं कुरु 	|| ४-२९ ||
वहन्नाडीक्रमेणैव     मूलादिब्रह्मरन्ध्रगाम् 	|
संवित्कलां परेशानि सर्वज्ञां कुलसुन्दरीम् 	|| ४-३० ||
आवाह्य चक्रमध्ये तु  तर्पयेत्कुलसुन्दरीम् 	|
आवाहनादिमुद्रास्तु  कथयामि  तवानघे१ 	|| ४-३१ ||
ऊर्ध्वांञ्जलिमधः कुर्यादियमावाहनी भवेत् 	|
इयं तु विपरीता स्यात्तदा वै स्थापनी मता 	|| ४-३२ ||
मिलितं मुष्टियुगलं संनिधापनरूपिणी 	|
अन्तरङ्गुष्ठमुष्टिभ्यां संनिरोधनरूपिणी 	|| ४-३३ ||
एतस्या एव मुद्रायास्तर्जन्यौ सरले यदा 	|
सव्यापसव्यभ्रमणान्मुद्रेयमवगुण्ठनी   	|| ४-३४ ||
अङ्गमन्त्रैर्न्यसेद्देवि  देव्यङ्गे  साधकोत्तमः 	|
संकलीकरणं नाम मुद्रेयं व्याप्तिकारिणी 	|| ४-३५ ||
करावेकत्र संयोज्यावङ्गुष्ठौ बन्धयेत्प्रिये 	|
परमीकरणं नाम  मुद्रेयं  तु  ततः  परम् 	|| ४-३६ ||
परिवर्त्य   करौ  पश्चात्तर्जनीमध्यमायुगम् 	|
कनिष्ठानामिकायुग्मं   परस्परयुतं   कुरु 	|| ४-३७ ||
धेनुमुद्रेवमाख्याता  अमृतीकरणं   भवेत् 	|
एता साधारणा मुद्रा दर्शयित्वा ततः परम् 	|| ४-३८ ||
वरदाभयमुद्रे    च    वरदाभयवत्प्रिये 	|
पुस्तकवद्वामकरं   कुर्यात्समतलं   प्रिये 	|| ४-३९ ||
पुस्तकं नाम मुद्रेयं वाग्विलासं प्रयच्छति 	|
तर्जन्यङ्गुष्ठयोगे तु दक्षहस्ते  तु पार्वति 	|| ४-४० ||
अक्षमालेति मुद्रेयं  ज्ञानमुद्रा च वै भवेत् 	|
मुष्टिं   बध्वा  दक्षकरे   तर्जन्यङ्कुशरूपिणी 	|| ४-४१ ||
अङ्कुशाख्या महामुद्रा त्रैलोक्याकषीणी भवेत् 	|
तर्जनीयुगलं देवि  वामांसे  शृङ्खलाकृति 	|| ४-४२ ||
पाशमुद्रा समाख्याता त्रैलोक्याकर्षणक्षमा 	|
यथा हस्तगतं चापं तथा हस्तं कुरु प्रिये 	|| ४-४३ ||
चापमुद्रेयमाख्याता वामहस्ते व्यवस्थिता 	|
यथा हस्तगतो बाणस्तथा हस्तं कुरु प्रिये 	|| ४-४४ ||
बाणमुद्रेयमाख्याता     रिपुवर्गनिकृन्तनी 	|
वामहस्ततलं  देवि  कपालाकृति  कारयेत् 	|| ४-४५ ||
कपालमुद्रा   देवेशि  देव्यानन्दकरी  सदा 	|
हस्ताभ्यां कमलाकारो यदा तत्कमलं भवेत् 	|| ४-४६ ||
एषा कमलमुद्रा च लक्ष्मीवृद्धिकरी मता 	|
इति चाऽऽयुधमुद्रास्तु दर्शयित्वा वरानने 	|| ४-४७ ||
गन्धपुष्पाक्षतादीनि दद्यात्स्त्रीसहितः सदा 	|
उपचारैरलंकारैस्तोषयेत्    परमेश्वरीम्  	|| ४-४८ ||
लयाङ्गं कल्पयेद्देहे सम्यक्सन्तर्पयेच्छिवाम् 	|
परिवारार्चनं   पश्चादादावङ्गाकृतिं    प्रिये 	|| ४-४९ ||
गुरुपूजानन्तरं     तु    प्रथमं   गुरुमर्चयेत् 	|
प्राग्योनिमध्ययोन्योस्तु  मध्ये निजगुरुं यजेत् 	|| ४-५० ||
विशेषमुद्रां    देवेशि   दर्शयेत्सर्वसिद्धये 	|
परिवर्त्य   करौ  सम्यक्तर्जनीवाहनी समे 	|| ४-५१ ||
मध्यमे   कुरु  तन्मध्ये  योजयेत्तदनन्तरम् 	|
अन्योन्यामिके  देवि कनिष्ठे तु यथास्थिते 	|| ४-५२ ||
अङ्गुष्ठाभ्यां योजिताभ्यां योन्याकारं तु कल्पयेत् 	|
योनिमुद्रेयमाख्याता  परा  त्रैलोक्यमातृका 	|| ४-५३ ||
इयमेव हृदि क्षिप्ता त्रैलोक्यक्षोभिणी भवेत् 	|
त्रैलोक्यद्राविणी नाम  मुखस्था  परमेश्वरी 	|| ४-५४ ||
भ्रूमध्यस्था महादेवि त्रैलोक्याकषीणी भवेत् 	|
ललाटस्था  महादेवि  त्रैलोक्यवशकारिणी 	|| ४-५५ ||
ब्रह्मरन्ध्रस्थिता देवि त्रैलोक्योन्मादकारिणी 	|
पञ्चमुद्रामयीं मुद्रां योनिमुद्रां च दर्शयेत् 	|| ४-५६ ||
ततः   षडङ्गावरणं   परितः   पीठमद्रिजे 	|
अग्नीशासुरवायव्यमध्ये दिक्षु च पूजयेत् 	|| ४-५७ ||
अग्रकोणे रतिं  यष्ट्वा  प्रीतिमुत्तरकोणके 	|
मनोभवां दक्षकोणे ततो बाणान् समर्चयेत् 	|| ४-५८ ||
उत्तरस्यां द्वयं देवि दक्षिणस्यां  दिशि द्वयम् 	|
अग्रे चैकं क्रमेणैव बाणान् पञ्चाद्रिजे यजेत् 	|| ४-५९ ||
पञ्च  कामांस्तथा  देवि बाणवत्परिपूजयेत् 	|
अनङ्गकुसुमां   देवि   तथाऽनङ्गादिमेखलाम् 	|| ४-६० ||
अनङ्गमदनां           पश्चादनङ्गमदनातुराम् 	|
सुभगां पञ्चमीं  देवि भगां च भगसपीणीम् 	|| ४-६१ ||
भगमालां  महादेवि  पूर्वादिक्रमतो   यजेत् 	|
अष्टयोनिषु देवेशि ततो ब्राह्म्यादिका यजेत् 	|| ४-६२ ||
युग्मयुग्मप्रभेदेन      वसुपत्रे    वरानने 	|
असिताङ्गं  तथा ब्राह्मीं रुरुं माहेश्वरीं प्रिये 	|| ४-६३ ||
चण्डं कौमारिकां चैव क्रोधं वैष्णवदेवताम् 	|
उन्मत्तं चैव वाराहीं माहेन्द्रीं च कपालिनम् 	|| ४-६४ ||
भीषणं  चैव चामुडां संहारं चाष्टमं यजेत् 	|
महालक्ष्मीं  महादेवि  युग्मानि परिपूजयेत् 	|| ४-६५ ||
पश्चिमादिक्रमेणैव  ततः पीठाष्टकं यजेत् 	|
कामरूपं च मलयं ततः कौलगिरिं तथा 	|| ४-६६ ||
कुलान्तकं च चौहारं जालन्धरमतः परम्ं 	|
उड्डीयानं द्देवकूटं  पीठाष्टकमिदं क्रमात् 	|| ४-६७ ||
ग्रन्थिस्थानेषु संपूज्यं पश्चिमादिक्रमेण तु 	|
त्रिशूलं  परितो देवि मातृकावृत्तमण्डले 	|| ४-६८ ||
भैरवा दश संपूज्याः पश्चिमादिक्रमात् प्रिये 	|
हेतुकं चैव  वेतालं  तन्मध्ये  त्रिपुरान्तकम् 	|| ४-६९ ||
अग्निजिह्वं च कालान्तं  तथा चैव कपालिनम् 	|
एकपादं  भीमरूपं   मलयं   हाटकेश्वरम् 	|| ४-७० ||
दशाभ्यर्च्य  महादेवि भैरवान्  मातृमण्डले 	|
चतुरस्रे  महेशानि  लोकपालाष्टकं  यजेत् 	|| ४-७१ ||
इन्द्रमग्निं यमं देवि राक्षसं वरुणं तथा 	|
वायुं कुबेरमीशानं पूर्वादिक्रमतो यजेत् 	|| ४-७२ ||
ब्रह्माणं चैव विष्णुं च ऊर्ध्वाधः क्रमतो यजेत् 	|
वांकारं बीजमुच्चार्य बटुकाय नमो लिखेत् 	|| ४-७३ ||
यांकारं बीजमुच्चार्य योगिनीभ्यो नमस्तथा 	|
क्षांकारं  बीजमुच्यार्य क्षेत्रपालाय वै नमः 	|| ४-७४ ||
गांकारं बीजमुच्चार्य ततो गणपतिं लिखेत् 	|
ङेन्तं नमः पश्चिमादिदिक्षु पूज्याः क्रमेण तु 	|| ४-७५ ||
चतुरस्रे  तु  संपूज्या  विदिक्षु  परमेश्वरि 	|
वायव्यादिक्रमेणैव   वक्ष्यमाणा  महेश्वरि 	|| ४-७६ ||
वसवो द्वादशाऽऽदित्या रुद्राश्चैव ततः प्रिये 	|
सर्वे  भूता  वरारोहे  क्रमेण  परिपूजयेत् 	|| ४-७७ ||
पूजां   विधाय  देवेशीमुपचारैः  प्रपूजयेत् 	|
उत्तराभिमुखो  भूत्वा  यदा  चक्रं प्रपूजयेत् 	|| ४-७८ ||
उत्तराशा  तदा  देवि  पूर्वाशैव व्यवस्थिता 	|
पश्चिमाशामुखो  देवि  यदा  चक्रं प्रपूजयेत् 	|| ४-७९ ||
पश्चिमाशा तदा देवि पूर्वाशैव व्यवस्थिता 	|
दक्षिणाशामुखो देवि तदा  चक्रं  प्रपूजयेत् 	|| ४-८० ||
दक्षिणाशा  ततो  देवि पूर्वाशैव न संशयः 	|| ४-८१ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे त्रिपुरेश्वरीपूजाक्रमविधिर्नाम
चतुर्थः पटलः || ४ ||






अथ पञ्चमः पटलः


श्रीदेव्युवाच �

कुमारीक्रम  आख्यातो  मुद्रासनसमन्वितः 	|
इदानीं श्रोतुमिच्छामि बलिदानादिकं विभो 	|| ५-१ ||

ईश्वर उवाच --

धूपं विस्तारयेत्सम्यङ्मूलमन्त्रं हृदि स्मरन् 	|
वनस्पतिरसोत्पन्नो गन्धाढ्यो  धूप  उत्तमः 	|| ५-२ ||
आघ्रेयः सर्वदेवानां धूपोऽयं  प्रतिगृह्यताम् 	|
अनेन मनुना  देवि  देव्यै  धूपं निवेदयेत् 	|| ५-३ ||
सुप्रकाशो   महादीपः  सर्वत्र  तिमिरापहः 	|
सबाह्याभ्यन्तरं ज्योतिर्दीपोऽयं प्रतिगृह्यताम् 	|| ५-४ ||
तथैव  दीपमन्त्रोऽयं   विद्यान्ते  परमेश्वरि 	|
आरात्रिकं  ततः  कुर्यात्सर्वकार्यार्थसिद्धये 	|| ५-५ ||
सौवर्णे राजते कांस्ये स्थालके परमेश्वरि 	|
कुङ्कुमेन लिखेत्पद्मं  वसुपत्रं  मनोहरम् 	|| ५-६ ||
चन्द्ररूपं चरुं कृत्वा तन्मध्ये मस्तके शिवे 	|
दीपमेकं विनिक्षिप्य  वसुपत्रेऽष्ट दीपकान् 	|| ५-७ ||
यवगोधूममुद्गादिरचिताञ्  शर्करायुतान् 	|
चषकान्वितमुद्राभिः शोभितान्घृतपूरितान् 	|| ५-८ ||
अभिमन्त्र्य महेशानि रत्नेश्वर्या  ततः परम् 	|
श्रीबीजं च पराबीजं  संलिख्य वरवणीनि 	|| ५-९ ||
गसौ च मपनाः पश्चादिन्द्रस्थाः क्रमतः प्रिये 	|
वामकर्णसमायुक्ता     बिन्दुनादविभूषिताः 	|| ५-१० ||
बीजपञ्चकमेतत्तु पञ्चरत्नानि सुन्दरि 	|
पूर्वबीजे विलोमेन रत्नेशीयं नवाक्षरी 	|| ५-११ ||
मूलमन्त्रेण  चाभ्यर्च्य  ततश्चाऽऽरात्रिकं चरेत् 	|
स्थालकं तु समुद्धृत्य मस्तकान्तं पुनः पुनः 	|| ५-१२ ||
नववारं   महेशानि  ततो  नीराजनं  चरेत् 	|
समस्तचक्रचक्रेशीयुते  देवि नवात्मिके 	|| ५-१३ ||
आरातीकमिदं देवि गृहाण मम सिद्धये 	|
नीराजनमनुर्देवि  विद्यान्ते  प्रकटीकृतः 	|| ५-१४ ||
आरातीके महेशानि  चक्रमुद्रा  व्यवस्थिता 	|
वामहस्ताङगुष्ठगर्भे कनिष्ठां दक्षिणां नयेत् 	|| ५-१५ ||
कनिष्ठागर्भगे वामे दक्षाङ्गुष्ठंं विनिक्षिपेत् 	|
अन्योन्यकरयोर्देवि       चक्रमुद्रेयमीरिता 	|| ५-१६ ||
आरातीकविधिं कृत्वा नैवैद्यं तु निवेदयेत् 	|
शुद्धस्फटिकसंकाशश्चन्द्ररश्मिसमप्रभः   	|| ५-१७ ||
लसत्तण्डुलजो  देवि  चारुमृद्वोदनः  प्रिये 	|
हिङ्गुजीरमरीचाढ्यैरार्द्रकै   रुचिरः  प्रिये 	|| ५-१८ ||
वटकः कुङ्कुमाकारः पायसं हेमसंनिभम् 	|
दुग्धगम्भीरसुभगं       शर्करापूरपूरितम् 	|| ५-१९ ||
कपिलाघृतसंयुक्तं भूर्जत्वङ्मण्डकाः प्रिये 	|
शर्करालोलिता देवि  सूपं  मुद्गोद्भवं तथा 	|| ५-२० ||
नानाविधानि पेयानि व्यञ्जनानि बहूनि च 	|
इत्याद्यन्नरसोपेतं    नैवेद्यं  कल्पयेद्बुधः 	|| ५-२१ ||
मनःकल्पितरूपं वा त्रिपुरायै निवेदयेत् 	|
हेमापात्रगतं दिव्यं परमान्नं  सुसंस्कृतम् 	|| ५-२२ ||
पञ्चधा  षड्र्सोपेतं गृहाण  परमेश्वरि 	|
विद्यान्ते   परमेशानि  नैवेद्यमनुरीरितः 	|| ५-२३ ||
परिषिंच्य ततो देवि  नित्यहोमं  समाचरेत् 	|
मूलमन्त्रेण देवेशि हुनेत्पञ्चाऽऽहुतिः क्रमात् 	|| ५-२४ ||
प्राणापानौ तथा व्यान  उदानञ्च समानकः 	|
एतत्स्वरूपं  जानीयादाहुतीनां च पञ्चकम् 	|| ५-२५ ||
षडाहुतीः   षडङ्गेन   नित्यहोमोऽयमीरितः 	|
नित्यहोमविधिं कृत्वा बलिदानविधिं चरेत् 	|| ५-२६ ||
ईशाने च तथाऽऽग्नेये नैरृत्ये च तथा प्रिये 	|
वायव्ये क्रमतो देवि  मण्डलानां चतुष्टयम् 	|| ५-२७ ||
श्रीचक्रमभितो देवि त्रिकोणं व्योम चाऽऽलिखेत् 	|
पूर्वमन्त्रैः    समभ्यर्च्य  बटुकादिभिरद्रिजे 	|| ५-२८ ||
एह्येहि देवि पुत्रान्ते वटुकान्तेऽथ  नाथ  च 	|
कपिलान्ते  जटाभार  भासुरान्ते  त्रिनेत्र च 	|| ५-२९ ||
ज्वालामुख च सर्वान्ते विघ्नान्नाशय नाशय 	|
सर्वोपचारसहितं  बलिं गृह्ण  द्विधापदम् 	|| ५-३० ||
वह्निजायान्वितो मन्त्रो बटुकस्य उदाहृतः 	|
अनेन विधिना देवि बटुकस्य बलिं प्रिये 	|| ५-३१ ||
ऊर्ध्वं ब्रह्माण्डतो वा दिवि वा
	गगनतले  भूतले  निष्कले वा 	|
पाताले वाऽनले वा सलिल--	
	पवनयोर्यत्र  कुत्र  स्थिता  वा 	|| ५-३२ ||
क्षेत्रे   पीठोपपीठादिषु  च	
	कृतपदा        धूपदीपादिकेन 	|
प्रीता देव्यः सदा  नः  शुभद--	
	बलिविधिना पान्तु वीरेन्द्रवन्द्याः 	|| ५-३३ ||
एतदन्ते  महेशानि  यां  बीजं  योगिनी ततः 	|
भ्यः  स्वाहा सर्ववर्णान्ते योगिनीपदमालिखेत् 	|| ५-३४ ||
कवचं चास्त्रमालिख्य  वह्निजायां पुनलीखेत् 	|
अनेन मनुना  देवि  योगिनीनां  बलिं  हरेत् 	|| ५-३५ ||
षड्दीर्घस्वरसंभिन्नं  क्षकारं  विलिखेत्प्रिये 	|
स्थानक्षेत्रपदं पालधूपदीपादि चाऽऽलिखेत् 	|| ५-३६ ||
सहितं बलिमालिख्य गृह्ण गृह्ण वदेत् ततो 	|
वह्निजायान्वितो  मन्त्रः  क्षेत्रपालस्य  सुन्दरि 	|| ५-३७ ||
अनेन   मनुना  देवि  क्षेत्रपालबलिः  स्मृतः 	|
गांगींगूंत्रयमालिख्य  डेन्तं  गणपतिं   ततः 	|| ५-३८ ||
वरान्ते वरदान्ते च  सर्वान्ते  जनमालिखेत् 	|
मे वशं चाऽऽनय प्रोच्य सर्वोपपदमालिखेत् 	|| ५-३९ ||
चारान्ते सहितं चोक्त्वा बलिं गृह्ण द्विधापदम् 	|
वह्निजायान्वितो मन्त्रो गणपस्य बलिं हरेत् 	|| ५-४० ||
वामाङ्गुष्ठानामिकाभ्यां बटुकस्य बलिं हरेत् 	|
तर्जन्यनामिका  चैव  मध्यमोपरि   योजयेत् 	|| ५-४१ ||
योन्याकारेण  वामेन  योगिनीनां  बलिर्भवेत् 	|
अङ्गुष्ठमध्यमानामा  योन्याकारेण  योजयेत् 	|| ५-४२ ||
वाममुष्टिं विधायाऽऽदौ तर्जनीं सरलां कुरु 	|
अनया  मुद्रया  देवि  क्षेत्रपालबलिर्भवेत् 	|| ५-४३ ||
तथा मुष्टेस्तु मध्यस्थामङगुलीं दण्डवत्कुरु 	|
गजतुण्डा  महामुद्रा  गणपस्य  बलिर्भवेत् 	|| ५-४४ ||
अथवा वामभागे तु मण्डलं चैकमालिखेत् 	|
तत्रैव   बलिदामं  तु  कुर्यात्सर्वार्थसिद्धये 	|| ५-४५ ||
आत्मविद्यां शिवैस्तत्त्वैर्गुरुं  संतर्प्य देवताम् 	|
संतोष्याऽऽनन्दसहितः सर्वकर्माणि साधयेत् 	|| ५-४६ ||
अनेन  विधिना  देवि  पूजयेत्परमेश्वरीम् 	|
पञ्चसिंहासनोन्नद्धां     परमानन्दरूपिणीम् 	|| ५-४७ ||
पञ्चसिंहासनोन्नद्धां चित्कलां चिन्तयेत्सदा 	|
वर्णलक्षं  जपेन्मन्त्रं  तद्दशांशं   हुनेत्प्रिये 	|| ५-४८ ||
तर्पणं तु  तथा कुर्यात्सर्वसौभाग्यवान्भवेत् 	|| ५-४९ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे त्रिपुरेश्वरीयजनविधिर्नाम
पञ्चमः पटलः || ५ ||






अथ षष्ठः पटलः

श्रीदेव्युवाच --

पञ्चसिंहासनगता  कथं  सा त्रिपुरा परा 	|
कथयस्व महेशान कथं सिंहासनं भवेत् 	|| ६-१ ||

ईश्वर उवाच --

यथा श्रीत्रिपुरा  बाला  तथा त्रिपुरभैरवी 	|
संंपत्प्रदा नाम तस्याः शृणु निर्मलमानसे 	|| ६-२ ||
शिवचन्द्रौ  वह्निसंस्थौ   वाग्भवं  तदनन्तरम् 	|
कामराजं  तथा  देवि  शिवचन्द्रान्वितं  ततः 	|| ६-३ ||
पृथ्वीबीजान्तवह्न्याढ्यं तार्तीयं शृणु वल्लभे 	|
शक्तिबीजे  महेशानि शिवं वह्निं च योजयेत् 	|| ६-४ ||
व्योमादिवह्निसंस्थं  तु विशेषं शृणु वल्लभे 	|
कुमार्याः परमेशानि  हित्वा  सर्गं तु बैन्दवम् 	|| ६-५ ||
त्रिपुरा   भैरवी   देवी   महासंपत्प्रदा  प्रिये 	|
अनया सदृशी विद्या त्रिषु लोकेषु दुर्लभा 	|| ६-६ ||
ब्रह्मानन्दमयी  साक्षात्सर्वसाम्राज्यदायिनी 	|
ध्यानमस्याः प्रवक्ष्यामि महासंपत्प्रदं प्रिये 	|| ६-७ ||
आताम्रार्कसहस्राभां स्फुरच्चन्द्रजटाशिखाम् 	|
किरीटरत्नविलसच्चित्रचित्रितमौक्तिकाम्   	|| ६-८ ||
स्रवद्रुधिरपङ्काढ्यमुण्डमालावलीयुताम्   	|
नयनत्रयशोभाढ्यां     पूर्णेन्दुवदनान्विताम् 	|| ६-९ ||
मुक्ताहारलताराजत्     पीनोन्नतघनस्तनीम् 	|
त्रिवलीखचितालग्नां    नानाभरणभूषिताम् 	|| ६-१० ||
रक्ताम्बरपरीधानां     यौवनोन्मत्तरूपिणीम् 	|
पुस्तकं चाभयं वामे दक्षिणे चाक्षमालिकाम् 	|| ६-११ ||
वरदानरतां  नित्यं   महासंपत्प्रदां  स्मरेत् 	|
न्यासपूजादिकं  सर्वं  कुमार्या  इव सुव्रते 	|| ६-१२ ||
त्रिपुरा भैरवी देवी  पञ्चसिंहासनान्विता 	|
प्रथमं शृणु देवेशि ब्रह्मा सृष्टिकरो यदा 	|| ६-१३ ||
निश्चेतनोऽपि  देवेशि  तदा  त्रिपुरदेवताम् 	|
समाराध्याभवत्कर्ता  सृष्टेस्तु परमेश्वरि 	|| ६-१४ ||
ब्रह्माणं तं  समाराध्य  तपसा  महता प्रिये 	|
शक्रोऽभूद्देवराजोऽयं पूर्वस्यां दिशि पालकः 	|| ६-१५ ||
तदा   प्रसन्ना  त्रिपुरा  पूर्वसिंहासनस्थिता 	|
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि पूर्वसिंहासनस्थिताम् 	|| ६-१६ ||
वाग्भवं बीजमुच्चार्य जीवप्राणसमन्विताम् 	|
सकला भुवनेशानि  द्वितीयं  बीजमुद्धृतम् 	|| ६-१७ ||
जीवं प्राणं वह्निसंस्थं  शक्रस्वरविभूषितम् 	|
विसर्गाढ्यं महेशानि विद्या त्रैलोक्यमातृका 	|| ६-१८ ||
त्रैलोक्यमोहनी देवी परब्रह्मचिदात्मिका 	|
चैतन्यभैरवी नाम चेतना निष्कले शिवे 	|| ६-१९ ||
उद्यद्भास्वत्सहस्राभां   नानालंकारभूषिताम् 	|
मुकुटोज्ज्वलसच्चन्द्रलेखां रक्ताम्बरान्विताम् 	|| ६-२० ||
पाशाङ्कुशधरां नित्यां वामहस्तकपालिनीम् 	|
वरदाभयशोभाढ्यां     पीनोन्नतघनस्तनीम् 	|| ६-२१ ||
एवं ध्यात्वा भजेद्देवीं पूर्वसिंहासनस्थिताम् 	|
द्विरावृत्त्या  षडङ्गानि  न्यसेत्सर्वाङ्गलक्षणाम् 	|| ६-२२ ||
यन्त्रमस्याः प्रवक्ष्यामि देवि त्रैलोक्यमोहनम् 	|
त्रिकोणं चैव षट्कोणं वसुपत्रं वरानने 	|| ६-२३ ||
चतुरस्रं  चतुर्द्वारमेवं  मण्डलमालिखेत् 	|
तत्राऽऽवाह्य महादेवीं पूर्ववत्परमेश्वरीम् 	|| ६-२४ ||
मुद्राः  प्रदर्शयेत्पश्चात्परिवारार्चनं यजेत् 	|
प्रथमावरणं देवि  षडङ्गानां तु पूर्ववत् 	|| ६-२५ ||
रत्यादिकास्ततः पूज्याः पूर्ववत्परमेश्वरि 	|
अग्रे वसन्तं  वामे  तु कामदेवं वरानने 	|| ६-२६ ||
चापं दक्षिणकोणे  च  बाणान् पूर्ववदद्रिजे 	|
डाकिनीं राकिनीं चैव लाकिनीं काकिनीं तथा 	|| ६-२७ ||
शाकिनीं हाकिनीं देवि पश्चिमादिक्रमाद्यजेत् 	|
अनङ्गकुसुमा   मुख्या  वसुपत्रेषु  पूर्ववत् 	|| ६-२८ ||
परभृत्सारसौ   चैव  शुकमेघाह्वयौ  पुनः 	|
अपाङ्गम्भ्रूविलासौ च हावभावौ  प्रपूजयेत् 	|| ६-२९ ||
इन्द्राद्या लोकपालास्तु क्रमेण परिपूजयेत् 	|
पूर्वसिंहासने  देवि  कथिता  वीरवन्दिते 	|| ६-३० ||
कामेश्वरी च  रुद्राणां पूर्वसिंहासनस्थिता 	|
एतस्या एव  विद्याया  बीजद्वयमुदाहृतम् 	|| ६-३१ ||
तदन्ते   परमेशानि  नित्यक्लिन्ने  मदद्रवे 	|
एतस्या  एव  तार्तीयं  रुद्राणां परमेश्वरि 	|| ६-३२ ||
पूजाध्यानादिकं  देवि चैतन्यायाश्च पूर्ववत् 	|
त्रिकोणे तु विशेषोऽस्ति कथयामि तवानघे 	|| ६-३३ ||
अग्रकोणक्रमेणैव नित्यां क्लिन्नां मदद्रवाम् 	|
षडङ्गावरणात्पश्चात्पूजयेत्सर्वसिद्धये   	|| ६-३४ ||
अनेनैव   प्रकारेण   पूर्वसिंहासनस्थिताम् 	|
त्रिपुरां   भैरवीं  देवीं  पूजयेत्परमेश्वरीम् 	|| ६-३५ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे पूर्वसिंहासनकथनं नाम
षष्ठः पटलः || ६ ||





अथ सप्तमः पटलः

ईश्वर उवाच --

एतामाराध्य     देवेशि महात्रिपुरभैरवीम् 	|
पालकोऽभून्निश्चलोऽपि प्रेतत्वात्सुरवन्दिते 	|| ७-१ ||
योगनिद्राछलाद्देवि प्रेतत्वं तस्य निश्चलम् 	|
तद्ध्यानेन  स्वयं शक्तिरभूत्कुवलयेक्षणे 	|| ७-२ ||
तामाराध्य  महाविष्णुरघोरेण  मुखेन च 	|
त्रिपुरो निजीतो देवि त्रैलोक्यभयकारकः 	|| ७-३ ||
तदा सिंहासने  प्रौढा  दक्षिणे  परमेश्वरि 	|
मन्त्रं तस्याः प्रवक्ष्यामि रिपुभारनिकृन्तनम् 	|| ७-४ ||
शिवचन्द्रौ मादनान्तं वान्तं वह्निसमन्वितम् 	|
शक्तिभिन्नं  बिन्दुनादकलाढ्यं वाग्भवं प्रिये 	|| ७-५ ||
संपत्प्रदाया भैरव्याः  कामराजं  तदेव  हि 	|
सदाशिवस्य  बीजं  तु सिंहासनगतस्य च 	|| ७-६ ||
एषा विद्या महेशानि वणीतुं केन शक्यते 	|
ध्यानमस्याः प्रवक्ष्यामि रिपुभारनिकृन्तनम् 	|| ७-७ ||
उद्यत्सूर्यसहस्राभां    चन्द्रचूडां   त्रिलोचनाम् 	|
नानालंकारसुभगां        सर्ववैरिनिकृन्तनीम् 	|| ७-८ ||
स्रवद्रुधिरमुण्डालिकलितां       रक्तवाससम् 	|
त्रिशूलं  डमरुं  चैव  खड्गं  खेटकमेव  च 	|| ७-९ ||
पिनाकं च शरान्देवि पाशाङ्कुशयुगं  क्रमात् 	|
पुस्तकं चाक्षमालां च शिवसिंहासने स्थिताम् 	|| ७-१० ||
एवं ध्यात्वा महेशानि पूजामण्डलमारभेत् 	|
त्रिकोणं चैव  वृत्तं च  वृत्ताष्टदलनीरजम् 	|| ७-११ ||
वृत्तं    भूसदनोपेतमेषा    त्रिपुरयन्त्रिका 	|
वामां ज्येष्ठां च रौद्रीं च काली च वरलोचने 	|| ७-१२ ||
कलाढ्यां च बलाढ्यां च यजेद्विकरिणीं पिरये 	|
बलप्रमथिनीं    चैव     सर्वभूतान्तमावदेत् 	|| ७-१३ ||
दमनीं  च  तथाऽचीत्वा मनोन्मनीपदान्विताम् 	|
एवं पीठं समभ्यर्च्य  ततः  सिंहासनं यजेत् 	|| ७-१४ ||
अघोरविद्यारूपं    तु     महापापनिकृन्तनम् 	|
अघोरे  वाग्भवं  देवि  घोरे  तु भुवनेश्वरीम् 	|| ७-१५ ||
घोरघोरतरेभ्यश्च     विलिख्य    सुरवन्दिते 	|
सर्वेभ्यः सर्वशर्वेभ्यो देव्या बीजयुगं लिखेत् 	|| ७-१६ ||
नमस्तेऽस्तुपदं   कुर्याद्रुद्ररूपे  ह्सौ  लिखेत् 	|
त्रिंशद्भिश्च  त्रिभिर्वर्णैवीद्येयं  कथिता  प्रिये 	|| ७-१७ ||
अनेन   मनुना   देवि  यजेत्सिंहासनं  बुधः 	|
आवाहनादिकं कुर्यात् क्रमार्चनमतः परम् 	|| ७-१८ ||
आदावङ्गावृत्तिर्देवि   द्विरावृत्त्याऽङ्गपूजनम् 	|
रत्यादित्रयमभ्यर्च्य तथाऽनङ्गादिका यजेत् 	|| ७-१९ ||
ब्राह्म्यादियुग्मं संपूज्य वसुपत्रेषु मातृकाः 	|
भूबिम्बे लोकपालांश्च सायुधान्परमेश्वरी 	|| ७-२० ||
द्वितीयसिंहासनगां      पूजयेद्रुद्रभैरवीम् 	|| ७-२१ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे द्वितीयसिंहासने रुद्रभैरवीयजनं नाम सप्तमः 
पटलः || ७ ||






अथाष्टमः पटलः


ईश्वर उवाच --

पश्चिमे  भैरवी  देवी  षट्कूटा परमेश्वरी 	|
यत्स्फूर्त्या स शिवो देवि सृष्टिसंहारणक्षमः 	|| ८-१ ||
डाकिनीराकिनीबीजे लाकिनीकाकिनीयुगात् 	|
बीजे आहृत्य देवेशि योजयेच्चन्द्रसूर्ययोः 	|| ८-२ ||
आद्यमैकारसंयुक्तमन्यदीकारमण्डितम्   	|
शक्रस्वरसमायुक्तं तार्तीयं बीजमालिखेत् 	|| ८-३ ||
बिन्दुनादकलाक्रान्तं   तृतीयं शैलसम्भवे 	|
एषा विद्या महेशानि रुद्रसिंहासेन स्थिता 	|| ८-४ ||
ध्यानमस्याः प्रवक्ष्यामि सर्वभूतनिकृन्तनम् 	|
बालसूर्यप्रभां   देवीं  जपाकुसुमसन्निभाम् 	|| ८-५ ||
मुण्डमालावलीरम्यां     बालसूर्यसमांशुकाम् 	|
सुवर्णकलशाकारपीनोन्नतपयोधराम्   	|| ८-६ ||
पाशाङ्कुशौ पुस्तकं च दधानां जपमालिकाम् 	|
एवं  ध्यात्वा  यजेद्देवीं    मानसैरुपचारकैः 	|| ८-७ ||
द्विरावृत्त्यां  षडङ्गानि  विधाय  परमेश्वरि 	|
यन्त्रमस्या वरारोहे त्रिकोणं तत्पुटं लिखेत् 	|| ८-८ ||
बहिरष्टदलं  पद्मं   रविपत्रं  समालिखेत् 	|
चतुरस्रं    चतुर्द्वारमेवं  मण्डलमालिखेत् 	|| ८-९ ||
षडङ्गावरणं      देवि   पूर्ववत्पूजयेत्प्रिये 	|
रत्यादित्रितयं   देवि  त्रिकोणे  परिपूजयेत् 	|| ८-१० ||
डाकिन्याद्यास्तु षट्कोणे वसुपत्रे ततः परम् 	|
ब्राह्म्यादियुगलं  पश्चाद्रविपत्रे   ततः  परम् 	|| ८-११ ||
बालायाः पीठशक्तीस्तु वामाद्याः पूजयेत्प्रिये 	|
चतुरस्रे  लोकपालान्  सायुधान् परमेश्वरि 	|| ८-१२ ||
एवं   पूजाविधिं  कुर्याद्भोगमोक्षफलाप्तये 	|
अनेनैव विधानेन नित्याख्यां भैरवीं यजेत् 	|| ८-१३ ||
सर्वसौभाग्यदां नित्यां सर्वसाम्राज्यदायिनीम् 	|
एतस्या एव विद्यायाः षड्वर्णान् क्रमतः स्थितान् 	|| ८-१४ ||
विपरीतान् वद प्रौढे विद्येयं  भोगमोक्षदा 	|
नित्याख्या भैरवी  देवि रिपुभारनिकृन्तनी 	|| ८-१५ ||
न्यासपूजादिकं  सर्वमस्याः  पूर्ववदाचरेत् 	|| ८-१६ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे पश्चिमसिंहासनकथनं
नामाष्टमः पटलः || ८ ||





अथ नवमः पटलः


ईश्वर उवाच --

शृणु देवि महाविद्यां चिन्तितेष्टफलप्रदाम् 	|
यस्या विज्ञानमात्रेण  भुवनाधिपतिर्भवेत् 	|| ९-१ ||
हंसाद्यं वाग्भवं चाऽऽद्यं हसकान्ते सुरेश्वरि 	|
भूबीजं  भुवनेशानी  द्वितीयं बीजमुद्धृतम् 	|| ९-२ ||
शिवचन्द्रौ  महेशानि शक्रस्वरविभूषितम् 	|
बिन्दुनादकलाक्रान्तं तृतीयं बीजमुद्धृतम् 	|| ९-३ ||
एषा   विद्या  महेशानि  भुवनेश्वरभैरवी 	|
मध्यबीजेन  देवेशि   षड्दीर्घस्वरभेदिना 	|| ९-४ ||
षडङ्गानि प्रविन्यस्य ध्यायेद्देवीं चतुर्भुजाम् 	|
जपाकुसुमसंकाशां    दाडिमीकुसुमप्रभाम् 	|| ९-५ ||
चन्द्ररेखाजटाजूटां   त्रिनेत्रां  रक्तवाससम् 	|
नानालंकारसुभगां     पीनोन्नतघनस्तनीम् 	|| ९-६ ||
पाशाङ्कुशवराभीतीर्धारयन्तीं   शिवां स्मरेत् 	|
एवं   ध्यात्वाऽर्चयेद्देवीं यन्त्रोद्धारं च पूर्ववत् 	|| ९-७ ||
चैतन्यभैरवी   देवी   यन्त्रवत्परमेश्वरि 	|
सिंहासनं समभ्यर्च्य परिवारार्चनं यजेत् 	|| ९-८ ||
षडङ्गावरणं   देवि   पूर्ववत्परिपूजयेत् 	|
रत्याद्याः पूजयेद्देवि त्रिकोणे तदनन्तरम् 	|| ९-९ ||
ब्रह्मा  विष्णुश्च  रुद्रश्च  पूज्यास्तत्रैव सुन्दरि 	|
डाकिन्याद्यास्तथा पूज्या वसुपत्रे ततः परम् 	|| ९-१० ||
अनङ्गकुसुमाद्याश्च  ब्राह्म्यादियुगलं   ततः 	|
भूबिम्बे लोकपालांश्च बटुकाद्यांश्च पूजयेत् 	|| ९-११ ||
योगिनीनां  चतुःषष्टिं   पूजयेत्सुरवन्दिते 	|
सदाशिवसखा  यस्मात्कुबेरः  परमेश्वरि 	|| ९-१२ ||
येनेयं प्राथीता देवी राजराजस्ततो भवेत् 	|
तेनैव प्राथीता विद्या गौरी गौरफलप्रदा 	|| ९-१३ ||
अन्नपूर्णेश्वरी नाम सर्वसंपत्प्रदा सताम् 	|
अनया विद्यया देवि कुबेरो धननायकः 	|| ९-१४ ||
लोकपालेषु     सर्वेषु   धनरत्नादिपूर्णता 	|
तथाऽन्नपूर्णता तस्मिन्सुस्थिराऽस्याः प्रसादतः 	|| ९-१५ ||
अन्नपूर्णा  महादेवि  साक्षात्कामदुघाऽद्रिजे 	|
मन्त्रमस्याः प्रवक्ष्यामि सर्वसिद्धिप्रदायकम् 	|| ९-१६ ||
तारं च भुवनेशानीं  श्रीबीजं  कामराजकम् 	|
हृदन्ते  भगवत्यर्णा माहेश्वरि  पदं लिखेत् 	|| ९-१७ ||
अन्नपूर्णेऽग्निजाया  च  विद्येयं  विंशदक्षरी 	|
अनया सदृशी विद्या सिद्धिदा नास्ति भूतले 	|| ९-१८ ||
भुवनेशी महेशानि षड्दीर्घस्वरभिन्नया 	|
षडङ्गानि महेशानि च्छन्दोन्यासानन्तरम् 	|| ९-१९ ||
ऋषिर्ब्रह्माऽस्य मन्त्रस्य पङ्तिश्छन्दो वरानने 	|
अन्नपूर्णेश्वरी   देवि   देवता  परिकीतीता 	|| ९-२० ||
बीजं च  भुवनेशानी  श्रीबीजं  शक्तिरुच्यते 	|
कीलकं  कामराजं   स्यात्षडङ्गानन्तरं  ततः 	|| ९-२१ ||
एकमेकं  पुनश्चैकं   पुनरेकं    द्वयं   चतुः 	|
चतुश्चतुस्तथा   द्वाभ्यां  पदान्येतानि  पार्वति 	|| ९-२२ ||
पदानि  नव  देवेशि  नव  द्वारेषु विन्यसेत् 	|
मूर्धादिगुदपर्यन्तं      पुनस्तेषु     वरानने 	|| ९-२३ ||
गुदादिब्रह्मरन्ध्रान्तं   पदानां  नवकं   न्यसेत् 	|
ब्रह्मरन्ध्रास्यहृदयमूलाधारेष्वनुक्रमात्   	|| ९-२४ ||
चतुर्बीजानि विन्यस्य शेषेष्वन्यान् प्रविन्यसेत् 	|
गोलकं च ततो देवि विन्यस्य  विधिवत्प्रिये 	|| ९-२५ ||
प्राणायामं   प्रकुर्वीत  पूजामण्डलमालिखेत् 	|
त्रिकोणं च चतुःपत्रं  वसुपत्रं  ततः परम् 	|| ९-२६ ||
कलापत्रं च भूबिम्बं चतुर्द्वारं समालिखेत् 	|
सिंहासनस्य  परितः पीठदेवीः समर्चयेत् 	|| ९-२७ ||
सिंहासने दक्षिणे तु कथिताः पीठनायिकाः 	|
ता  एव  पूजयेत्पीठे वामाद्याः परमेश्वरि 	|| ९-२८ ||
जया च विजया  चैव अजिता चापराजिता 	|
नित्या विलासिनी दोग्ध्री अघोरा मङ्गलात्मिका 	|| ९-२९ ||
नवमी    परमेशानी    सिंहासनसमीपगाः 	|
समावाह्य  यजेद्देवीं  ध्यानं  कुर्वन्समाहितः 	|| ९-३० ||
तप्तकाञ्चनवर्णाभां    बालेन्दुकृतशेखराम् 	|
नवरत्नप्रभादीप्तमुकुटां     कुङ्कुमारुणाम् 	|| ९-३१ ||
चित्रवस्त्रपरीधानां   मदिराक्षीं  त्रिलोचनाम् 	|
सुवर्णकलशाकारपीनोन्नतघनस्तनीम्   	|| ९-३२ ||
गोक्षीरधामधवलं   पञ्चवक्त्रं  त्रिलोचनम् 	|
प्रसन्नवदनं    शान्तं  नीलकण्ठविराजितम् 	|| ९-३३ ||
कपदीनं   स्फुरत्सर्पभूषणं    कुन्दसंनिभम् 	|
नृत्यतन्तमतिसंहृष्टं दृष्ट्वाऽऽनन्दमयीं पराम् 	|| ९-३४ ||
सानन्दमुद्यल्लोलाक्षीं मेखलाढ्यनितम्बिनीम् 	|
अन्नदानरतां  नित्यां  भूमिश्रीभ्यामलंकृताम् 	|| ९-३५ ||
एवं ध्यात्वा यजेद्देवि षडङ्गावरणं यजेत् 	|
अग्नीशासुरवायव्यमध्ये  दिक्ष्वङ्गपूजनम् 	|| ९-३६ ||
अथ वक्ष्ये महेशानि त्रिकोणस्य च पूजनम् 	|
तारं प्रासादबीजं च  हृच्छिवाय  ततः परम् 	|| ९-३७ ||
सप्ताक्षरी महाविद्या त्वनया देवि पूजयेत् 	|
नृत्यन्तमीश्वरं देवि  त्रिकोणाग्रे  सुरेश्वरि 	|| ९-३८ ||
ओं नमः पदमाभाष्य  ततो  भगवते पदम् 	|
ततो  वराहरूपाय  भूर्भुवःस्वःपतिं  तथा 	|| ९-३९ ||
ङेन्तं च भूपतिं च त्वं मे देहीति च दापय 	|
वह्निजायान्वितो  मन्त्रो  वराहस्य वरानने 	|| ९-४० ||
अनया  विद्यया  देवि वामकोणे प्रपूजयेत् 	|
ओं नमः पदमाभाष्य ङेन्तं नारायणं लिखेत् 	|| ९-४१ ||
नारायणं   दक्षकोणे   क्रमेण  परिपूजयेत् 	|
वामदक्षिणयोः  पूज्ये  भूश्रियौ  परमेश्वरि 	|| ९-४२ ||
एकेन   मनुना   देवि  कथयामि  तवानघे 	|
ओं नमो हि पदं  चान्नं  मे देह्यन्नाधिपान्तङे 	|| ९-४३ ||
तथेयमान्नं  संलिख्य  प्रदापय  ततः  परम् 	|
वह्निजायान्वितो मन्त्रः संपुटीकृत्य योजयेत् 	|| ९-४४ ||
ग्लौमात्मकेन  रमया वामदक्षिणयोः क्रमात् 	|
ततश्चर्तुर्दले   पूज्या    पश्चिमादिक्रमेण  तु 	|| ९-४५ ||
तारेणं  परविद्यां  च  भुवनेशीं  तदात्मना 	|
कमलां रमया भद्रे  कामेन  सुभगां  यजेत् 	|| ९-४६ ||
वसुपत्रे महेशानि  ब्राह्म्याद्याः  पश्चिमादितः 	|
षोडशारे     परेशानि   चन्द्रमण्डलरूपिणीः 	|| ९-४७ ||
कलाः षोडश  संपूज्याः पश्चिमादिक्रमेण हि 	|
अमृता  मानसी पुष्टिस्तुष्टिः प्रीती रतिस्तथा 	|| ९-४८ ||
श्रीश्च ह्रीश्च स्वधा रात्रिर्ज्योत्स्ना हैमवती तथा 	|
छाया च पूणीमा नित्या अमावास्या च षोडशी 	|| ९-४९ ||
शेषवर्णैः प्रपूज्यास्तु अन्नपूर्णान्तशब्दकाः 	|
चतुरस्रे  लोकपालान्क्रमेण  परिपूजयेत् 	|| ९-५० ||
इत्युत्तरपतेः        सम्यक्पूजितान्नसुवर्णदा 	|
स्वशक्त्या या करोत्येव राजराजं धनाधिपम् 	|| ९-५१ ||
सिद्धिप्रदा   सिद्धिविद्या  ममाप्यन्नप्रदा  प्रिये 	|
भुवनेश्वरभैरव्या         भेदान्तरमथोच्यते 	|| ९-५२ ||
सहाद्या सैव देवेशि तदा स सकलेश्वरी 	|
ध्यानपूजादिकं  सर्वमेतस्या  एव पार्वति 	|| ९-५३ ||
उत्तरस्यां वरारोहे  सिंहासनमिदं  दिशि 	|
संपत्प्रदा भैरवी च विद्धि कौलेशभैरवी 	|| ९-५४ ||
हसराद्या भैरवी सा  त्रिषु  बीजेषु  पार्वति 	|
इयं तु सहराद्या स्यात्पूजाध्यानादिकं तथा 	|| ९-५५ ||
एतस्या एव विद्याया आद्यन्ते रेफवजीते 	|
तदेयं   परमेशानि  नाम्ना  सकलभैरवी 	|| ९-५६ ||
संपत्प्रदा भैरवी च ध्यानपूजादिकं प्रिये 	|
पञ्चसिंहासनमयी      महात्रिपुरभैरवी 	|| ९-५७ ||
चतुराम्नायविद्याभिर्मान्यं    सिंहासनं   प्रिये 	|
हस्रीमात्मकमुच्चार्य       सह्रीमात्मकमद्रिजे 	|| ९-५८ ||
शक्तिः   सकलह्रीमन्ते    चतुर्बीजमुदाहृतम् 	|
श्रीबीजं कुरु  तार्तीयं  नित्या वेदाक्षरी भवेत् 	|| ९-५९ ||
उन्मनी   नाम   विद्येयं   भोगमोक्षफलप्रदा 	|
पूर्वाम्नाये  महाविद्या  दक्षिणाम्नाय   उच्यते 	|| ९-६० ||
वाग्भवं बीजमुच्चार्य क्लिन्ने  कामस्य बीजकम् 	|
मदद्रवे  कुले  हस्रौ  विद्येयं  भोगिनी  प्रिये 	|| ९-६१ ||
दक्षिणाम्नायविद्येयं    पश्चिमाम्नाय   उच्यते 	|
वाग्भवं च परा श्रीश्च  हसखफ्रोमिति  प्रिये 	|| ९-६२ ||
हस्रौभस्तास्ततो  देवि पञ्चैते प्रणवाः स्मृताः 	|
भगवत्यम्ब   आलिख्य   पृथक्पदमथेश्वरि 	|| ९-६३ ||
चतुर्थं  प्रणवं  चैव   हसकफ्रोमिति   प्रिये 	|
कुब्जिके चैव हस्रां च हस्रीं हस्रौ ततः परम् 	|| ९-६४ ||
अघोरे चैव घोरे च त्वघोरमुखि चाऽऽलिखेत् 	|
हस्रां हस्रीं  किणिद्वन्द्व  विच्चे  द्वात्रिंशदक्षरी 	|| ९-६५ ||
पूर्वोक्तैः   प्रणवैर्देवि  संपुटीकृत्य  संस्मरेत् 	|
कुब्जिकेयं   महाविद्या   पश्चिमाम्नायदेवता 	|| ९-६६ ||
खफ्रेमात्मकमुच्चार्य महाचण्डपदं लिखेत् 	|
योगेश्वरीपदं पश्चाद्विद्येयं कालिका प्रिये 	|| ९-६७ ||
उत्तराम्नायविद्येयं नाम्ना कालीति विश्रुता 	|
एताभिः परमेशानि पूज्यं  सिंहासनं सदा 	|| ९-६८ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे सिंहासनविद्याविधानं नाम 
नवमः पटलः || ९ ||





अथ दशमः पटलः

श्री देव्युवाच --

त्रिपुरा द्विविधा देव भवता प्रकटी कृता 	|
त्रिविधेति यदुक्तं तत्प्रकटी कुरु शंकर 	|| १०-१ ||

ईश्वर उवाच --

परं ब्रह्मस्वरूपं यन्नादबिन्दुत्रयात्मकम् 	|
शिवशक्तिमयं तत्तु कथयामि तवानघे 	|| १०-२ ||
व्याप्य तिष्ठति विश्वं सा शिवं च परमेश्वरि 	|
पूर्वं  गुणैस्तु कथिता शिवशक्त्यात्मकं शणु 	|| १०-३ ||
हकारादिसकारान्ता मातृका शक्तिरव्यया 	|
हकारः  परमेशानि केवलं शिव उच्यते 	|| १०-४ ||
आद्यन्ताक्षरभावेन तदाऽहं सकलात्मकः 	|
यदुच्यते   मातृकार्णैस्तत्सर्वमहमीश्वरि 	|| १०-५ ||
हकारः परमेशानि  शून्यरूपी  सदाऽव्ययः 	|
सकारः शक्तिरूपत्वात्परावाची विसर्गवान् 	|| १०-६ ||
उत्पत्तेः कारणं यस्माच्छक्तिरित्यभिधीयते 	|
आत्मानं दर्शयेद्योगः सोऽहंशब्देन सुन्दरि 	|| १०-७ ||
बिन्दुत्रयसमायोगान्     महात्रिपुरसुन्दरी 	|
नादरूपेण सा  देवी हकारार्धस्वरूपिणी 	|| १०-८ ||
हकारः  परमेशानि शिवरूपी यतस्तदा 	|
तस्यार्धांङ्गं महाशक्तिर्हकारार्धस्वरूपिणी 	|| १०-९ ||
अत  एव    महाविद्या  महात्रिपुरसन्दरी 	|
नित्येति कथ्यते देवि चित्कला परमेश्वरी 	|| १०-१० ||
श्रीगुरोः  कृपया  भद्रे संप्रदायकुलान्वितः 	|
प्रातरुत्थाय देवेशि गुरुं नत्वा स्वनामभिः 	|| १०-११ ||
संध्यास्नानादिकं देवि विधाय मनुवित्तमः 	|
सर्वशृङ्गारवेषाढ्यः     कर्पूरघुसृणादिभिः 	|| १०-१२ ||
महार्हैश्चन्दनाद्यैश्च  दीप्ताङ्गः कुङ्कुमारुणः 	|
नवरत्नविभूषाढ्यो    रक्ताम्बरविराजितः 	|| १०-१३ ||
ताम्बूलरागवदनो      मदिरानन्दमानसः 	|
यागमन्दिरमागत्य  लाक्षाचित्रविचित्रितम् 	|| १०-१४ ||
अनेकधूपबहलं      पुष्पप्रकरपूरितम् 	|
गोमयेन च संलिप्तं चारुपुष्पवितानितम् 	|| १०-१५ ||
मनोहरे मृदुश्लक्ष्ण आसने उपविश्य तु 	|
मन्त्रोद्धारं  प्रकुर्वीत  सर्वकार्यार्थसिद्धये 	|| १०-१६ ||
आद्यं वाग्भवमुच्चार्य कामराजं द्वितीयकम् 	|
कुमार्यास्तु  तृतीयं  तु  त्रिपुरा  परमेश्वरी 	|| १०-१७ ||
करशुद्धिकरी  विद्या  प्रथमा  परमेश्वरि 	|
कुमारी तु द्वितीया स्यात्त्रिपुरेशी महेश्वरि 	|| १०-१८ ||
त्रिपुरेश्यादिमं त्यक्त्वा भुवनेशीं परिक्षिपेत् 	|
अनयाऽऽत्मासनं दद्यात्त्रिपुरेश्या षडङ्गकम् 	|| १०-१९ ||
त्रिपुरेशी महेशानि त्रिबीजा हस्थिता यदा 	|
चक्रासनगतां देवि  विद्धि त्रिपुरवासिनीम् 	|| १०-२० ||
त्रिपुरेशी महेशानि वाग्भवे कामराजके 	|
शिवचन्द्रसमायुक्ता तार्तीये शिवरूपिणी 	|| १०-२१ ||
सर्वमन्त्रासनगता    त्रिपुरा   श्रीरियं   प्रिये 	|
आत्मासनगतायास्तु   हित्वा   तार्तीयमद्रिजे 	|| १०-२२ ||
ब्लेमात्मकमारोप्य     साध्यसिद्धासनस्थिता 	|
(त्रिपुरामालिनी प्रोक्ता सिद्धाख्यां त्रिपुरां शृणु 	|| १०-२३ ||
भुवनेशी श्रिया  युक्ता  कुमारी  च तथोत्तमा 	|
मूतीविद्या  समुद्दिष्टा माया लक्ष्मीः परास्थिता 	|| १०-२४ ||
अनया विद्यया  देवि यजेत्त्रिपुरसिद्धिकाम्|) 	|
मायालक्ष्म्योस्तु बीजे  द्वे शक्तिबीजं तृतीयकम् 	|| १०-२५ ||
त्रिपुराद्या   त्र्यम्बिकेयमष्टमी   परिकीतीता 	|
संपत्प्रदा भैरवी  या  तस्यास्तार्तीयबीजके 	|| १०-२६ ||
बिन्दुं  हित्वा  तत्र  सर्गं  निक्षिपेत्सुरसुन्दरि 	|
अनयाऽऽवाहनं   देवि    कारयेत्सुरवन्दिते 	|| १०-२७ ||
मूतीविद्या समुद्दिष्टा  माया लक्ष्मीः परा स्थिता 	|
अनया विद्यया देवि यजेत्त्रिपुरसिद्धिदा {म्} 	|| १०-२८ ||
सिद्धाम्बावाहिनीमूतीवीद्या च सुरसुन्दरि 	|
मूलविद्यां शृणु प्रौढे सकलागमसेविताम् 	|| १०-२९ ||
सर्वदर्शनवन्द्यां च चित्कलामव्ययां प्रिये 	|
भूमिश्चन्द्रः शिवो माया शक्तिः कृष्णाध्वमादनौ 	|| १०-३० ||
अर्धचन्द्रश्च बिन्दुश्च नवार्णो मेरुरुच्यते 	|
महात्रिपुरसुन्दर्या  मन्त्रा मेरुसमुद्भवाः 	|| १०-३१ ||
लकारात्पृथिवी देवि सशैलवनकानना 	|
पञ्चाशत्पीठसंपन्ना सर्वतीर्थमयी परा 	|| १०-३२ ||
सर्वगङ्गामयी  सर्वक्षेत्रस्थानमयी शिवे 	|
सकाराच्चन्द्रतारादिग्रहराशिस्वरूपिणी   	|| १०-३३ ||
हकाराच्छिवसंवादव्योममण्डलंसस्थिता   	|
ईकाराद्विश्वकर्त्रीयं माया तुर्यात्मिका प्रिये 	|| १०-३४ ||
एकाराद्वैष्णवी     शक्तिवीश्वपालनतत्परा 	|
रकारात्तेजसा युक्ता परं ज्योतिः स्वरूपिणी 	|| १०-३५ ||
ककारात्कामदा कामरूपिणी स्फुरदव्यया 	|
अर्धचन्द्रेण  देवेशि  विश्वयोनिरितीरिता 	|| १०-३६ ||
बिन्दुना शिवरूपेण  शून्यरूपेण  साक्षिणी 	|
अनया सह सर्वत्र व्याप्तिनिश्चलताऽऽत्मना 	|| १०-३७ ||
एवं  परब्रह्मरूपा मेरुणाऽनेन सुव्रते 	|
एभिर्नवात्मकैर्वर्णैर्जायते  त्रिपुरामनुः 	|| १०-३८ ||
अन्यथा नैव  निष्पत्तिर्नास्ति श्रीत्रिपुरामनौ 	|
श्रीचक्रमपि  देवेशि  मेरुरूपं  न संशयः 	|| १०-३९ ||
लकारः पृथिवीबीजं तेन भूबिम्बमुच्यते 	|
सकारश्चन्द्रमा  भद्रे कलाषोडशकात्मकः 	|| १०-४० ||
तस्मात्षोडशपत्रं तु  हकारः शिव उच्यते 	|
अष्टमूतीः सदा भद्रे तस्माद्वसुदलं भवेत् 	|| १०-४१ ||
ईकारस्तु  महामाया  भुवनानि  चतुर्दश 	|
पालयन्तो परा तस्माच्छक्रकोणं भवेत्प्रिये 	|| १०-४२ ||
शक्तिरेकादशस्थाने स्थित्वा  सूतै जगत्त्रयम् 	|
विश्वयोनिरिति ख्याता सा विष्णुर्दशरूपकम् 	|| १०-४३ ||
रकारात्परमेशानि चक्रं व्याप्य विजृम्भते 	|
दशकोणकरी यस्माद्रकारो ज्योतिरव्ययः 	|| १०-४४ ||
कलादशान्वितो   वह्निर्दशकोणप्रकारकः 	|
ककारान्मदनो देवि शिवश्चाष्टस्वरूपकः 	|| १०-४५ ||
योनिवश्यं तदा चक्रे वसुयोन्यङ्कितं भवेत् 	|
अर्धमात्रा  गुणान्सूते  नादरूपा  यतस्ततः 	|| १०-४६ ||
त्रिकोणरूपा योनिस्तु बिन्दुना बैन्दवं भवेत् 	|
कामेश्वरस्वरूपं  तु विश्वाकारस्वरूपकम् 	|| १०-४७ ||
श्रीचक्रं  तु  वरारोहे  श्रीविद्यार्णवसंभवम् 	|
तत्र प्राङ्मुख आसीनश्चक्रराजं समालिखेत् 	|| १०-४८ ||
भूप्रदेशे   समे  वर्ये  सिन्दूररजसाऽथ  वा 	|
कुङ्कुमस्य रजोभिस्तु  भूमौ चक्रं समालिखेत् 	|| १०-४९ ||
ऋजुरेखं   नेत्ररम्यं   सन्धिभेदसमं   ऋजु 	|
अथ वा  हेमरौप्याभ्यां  ताम्रेण बहुधातुभिः 	|| १०-५० ||
पट्टं    विरच्य     श्रीखण्डरक्तचन्दनसंभवे 	|
पट्टे संस्थाप्य विलिखेल्लेखन्या हेमया प्रिये 	|| १०-५१ ||
रोचनाकुङ्कुमाभ्यां  तु कस्तूरीचन्दनेन्दुभिः 	|
ईशानादग्निपर्यन्तमृजुरेखां     समालिखेत् 	|| १०-५२ ||
ईशादग्नेस्तदग्राभ्यां  रेखे आकृष्य देशिकः 	|
एकीकृत्य च वारुण्यां शक्तिरेखा परा प्रिये 	|| १०-५३ ||
त्रिकोणाकाररूपेयं  तस्या उपरि संलिखेत् 	|
त्रिकोणाकाररूपं   तु   शक्तिद्वयमुदाहृतम् 	|| १०-५४ ||
पूर्वशक्त्यग्रभागे  तु  मानयष्टिवदालिखेत् 	|
रेखा  तु  परमेशानि  वायुराक्षसकोणगाम् 	|| १०-५५ ||
सन्धिभेदक्रमेणैव तयोः शक्त्योस्ततः परम् 	|
रेखे  आकृष्य कोणाभ्यां तदग्रात्पूर्वगे कुरु 	|| १०-५६ ||
वह्निमण्डलमेतत्तु    पूर्वाग्रं    वीरवन्दिते 	|
चक्रत्रयभभूत्तत्र    ततः    शृणु  वरानने 	|| १०-५७ ||
पूर्वशक्तीशवह्निभ्यां कोणाभ्यां सुरवन्दिते 	|
पूर्वरेखां तु विस्तार्य तथा  पश्चिमवह्नितः 	|| १०-५८ ||
वायुराक्षसकोणाभ्यां  रेखां पश्चिमगां तथा 	|
विस्तार्य  योजयेद्देवि  संधिभेदक्रमेण  तु 	|| १०-५९ ||
योन्यग्रगां  पूर्वदेशे   दक्षिणोत्तरतः   क्रमात् 	|
तथा रेखे वह्निसंस्थे पश्चिमस्यां दिशि क्रमात् 	|| १०-६० ||
कोणाग्राभ्यां  योजयित्वा  दशकोणं तथा भवेत् 	|
तथैव   देवदेवेशि  द्वितीयं    दशकोणकम् 	|| १०-६१ ||
ईशानवह्निगे  रेखे  पूर्वयोन्यग्रयोः   क्रमात् 	|
विस्तार्य योजयेत्पश्चात्पश्चिमायां दिशि क्रमात् 	|| १०-६२ ||
वायुराक्षसकोणाग्ने  रेखे  विस्तार्य   सुन्दरि 	|
पश्चिमाग्रे   तथा   देवि   योजयेदिन्द्रदिग्गते 	|| १०-६३ ||
एकत्र    पूर्वकोणाग्रचुम्बिनी   तु   मनोहरा 	|
योजयेद्देवदेवेशि  यथा  पङ्क्त्यस्रकं  भवेत् 	|| १०-६४ ||
दक्षकोणस्य देवेशि  त्यक्त्वा कोणचतुष्टयम् 	|
दशकोणान्तरे देवि  मध्ये  रेखे  प्रकाशयेत् 	|| १०-६५ ||
द्वे दक्षिणे  विभागे   तु  तथा  चोत्तरभागके 	|
षट्कोणस्य  ततो  देवि  सन्धिभेदक्रमेण  तु 	|| १०-६६ ||
योनिं वह्निं च संयोज्य शकारं  जायते सदा 	|
कक्षामध्यगता  रेखा  ऋजुरूपास्तु  योजयेत् 	|| १०-६७ ||
ऋज्वाकृति  यथा  देवि  जायतेऽतिमनोहरम् 	|
संमुखं  पञ्चशक्त्यग्रं प्राग्वक्त्रं चतुरग्निकम् 	|| १०-६८ ||
बिन्दुत्रिकोणे          वस्वारचक्रमेतद्वरानने 	|
चक्रमध्यं   तु  जानीहि   दशारयुगलं  तथा 	|| १०-६९ ||
शक्रयोन्यङ्कितं देवि बाह्यमध्यगतं भवेत् 	|
एतच्चक्रं  महेशानि सर्वसौभाग्यवर्धनम् 	|| १०-७० ||
सर्वसाम्राज्यदं  देवि  सर्वोपद्रवनाशनम् 	|
अनेकरत्नमाणिक्यसुवर्णपरिपूरकम्   	|| १०-७१ ||
महामोक्षप्रदं देवि  वाग्विलासकरं महत् 	|
एतद्बाह्ये  महेशानि वृत्तं पूर्णेन्दुसंनिभम् 	|| १०-७२ ||
तद्युक्तं  कुरु मीनाक्षि  वसुपत्रं मनोहरम् 	|
ततः  षोडशपत्रं  तु विलिखेत्सुरवन्दिते 	|| १०-७३ ||
तद्बाह्ये देवदेवेशि निवृत्तं मातृकान्वितम् 	|
चतुरस्रं     चतुर्द्वारसहितं   परमेश्वरि 	|| १०-७४ ||
चतुःषष्टियुताः कोट्यो  योगिनीनां महौजसाम् 	|
चक्रेस्मिन्स्ंनिविष्टास्ताः साधकं  मानयन्ति हि 	|| १०-७५ ||
चतुरस्रं   मातृकार्णैर्मण्डितं  सिद्धिहेतवे 	|
मुक्तामाणिक्यघटितं समस्थलविराजितम् 	|| १०-७६ ||
त्रैलोक्यमोहनं  नाम  कल्पद्रुमफलप्रदम् 	|
षोडशारं चन्द्रबिम्बरूपं तु सकलालयम् 	|| १०-७७ ||
सर्वाशापूरकं   भद्रे  स्रवत्पीयूषवर्षणम् 	|
अष्टपत्रं  महेशानि जपाकुसुमसंनिभम् 	|| १०-७८ ||
सर्वसंक्षोभणं  नाम सर्वकामप्रपूरकम् 	|
एतत्त्रयं महेशानि सृष्टिचक्रं सुखप्रदम् 	|| १०-७९ ||
पूर्वाम्नायाधिदेव्या तु मण्डितं सर्वसिद्धिदम् 	|
चतुर्दशारं    देवेशि    दाडिमीकुसुमप्रभम् 	|| १०-८० ||
अनन्तफलदं   भद्रे    सर्वसौभाग्यसंप्रदम् 	|
दशारं     तप्तहेमाभं  सिन्दूरसदृशं  प्रिये 	|| १०-८१ ||
सर्वार्थसाधकं   चक्रं  मनश्चिन्तितदं   सदा 	|
द्वितीयमपि  पङ्क्त्यस्रं  जपाकुसुमसंनिभम् 	|| १०-८२ ||
सर्वरक्षाकरं   चक्रं   महाज्ञानमयं   शिवे 	|
एतत्त्रयं   महेशानि  स्थितिचक्रं सुखप्रदम् 	|| १०-८३ ||
दक्षिणाम्नायपूज्यं तु यथेप्सितफलप्रदम् 	|
अष्टकोणं वरारोहे बालार्ककिरणारुणम् 	|| १०-८४ ||
पद्मरागसमप्रख्यं    सर्वरोगहरं   सदा 	|
उद्यत्सूर्यसहस्राभं    बन्धूककुसुमप्रभम् 	|| १०-८५ ||
सर्वसिद्धिप्रदं  चक्रं  सकलालयमीश्वरि 	|
त्रिकोणं  सर्वसंभूतिकारणं  भूतिदं सदा 	|| १०-८६ ||
बिन्दुचक्रं  वरारोहे  सर्वानन्दमयं  परम् 	|
सदाशिवमयं    चक्रनायकं  परमेश्वरि 	|| १०-८७ ||
एतच्चक्रं तु  संहाररूपं  ब्रह्ममयं  सदा 	|
पश्चिमाम्नायसंसेव्यं   त्रयमुत्तरसेवितम् 	|| १०-८८ ||
अस्ंमिश्चक्रे षड्ध्वानो  वर्तन्ते वीरवन्दिते 	|
चक्रपत्रेषु  देवेशि  पदाध्वा  तु निगद्यते 	|| १०-८९ ||
चक्रत्रिसंधिभागेषु भुवनाध्वा व्यवस्थितः 	|
वर्णाध्वा मातृकारूपी कथयामि तवानघे 	|| १०-९० ||
वर्गाष्टकं मातृकाया दिक्षु  सिद्धं यतः क्रमात् 	|
पाथीवं तन्मयं  विद्धि षोडशारं  कलात्मकम् 	|| १०-९१ ||
अष्टपत्रं  कादिवर्णैः  क्षान्तैदीक्षु विदिक्षु च 	|
कादिढान्ताः शक्रवर्णाः शक्रकोणेषु संस्थिताः 	|| १०-९२ ||
णकारादिभकारान्ता    दशवर्णा   दशारके 	|
मकारादिशकारान्ता   द्वितीयेऽपि   दशारके 	|| १०-९३ ||
वर्णाष्टकं  चाष्टकोणे त्रिकोणे कथयामि ते 	|
अकथादित्रिकोणान्तं हक्षयुग्मं  तु  मध्यगम् 	|| १०-९४ ||
वर्णाध्वा  कथितो  देवि  मातृकापीठरूपकः 	|
षट्विंशत्तत्त्वभरितं   चक्रं     मूलानुसारतः 	|| १०-९५ ||
तत्त्वाध्वा  कथितो  देवि  तत्त्वरूपो वरानने 	|
पञ्चसिंहासनोन्नद्धकलाध्वा    चक्रशासनात् 	|| १०-९६ ||
साबाला     भैरवीयुक्ता   महात्रिपुरसुन्दरी 	|
त्रिपुरा त्र्यम्बिकान्साढ्या चक्रं प्राप्य विजृम्भते 	|| १०-९७ ||
मन्त्राध्वाऽयं समाख्यातो निश्चयेन सदाऽनघे 	|
एवं  षडध्वविमलं  श्रीचक्रं  परिचिन्तयेत् 	|| १०-९८ ||
उत्तराशामुखो  देवि यदा  चक्रं समुद्धरेत् 	|
उत्तराशा  तदा  देवि  पूर्वाशैव  निगद्यते 	|| १०-९९ ||
ईशानकोणं देवेशि तदाऽऽग्नेयं न संशयः 	|
पश्चिमादिङ्मुखो मन्त्री यदा चक्रं समुद्धरेत् 	|| १०-१०० ||
पश्चिमाशा तदा ज्ञेया  पूर्वाशैव न संशयः 	|
वायुकोणं तदाग्नेयमैशानं  राक्षसं भवेत् 	|| १०-१०१ ||
दक्षिणाभिमुखो मन्त्री यदा  चक्रं  समुद्धरेत् 	|
पूर्वाशैव तदा सा दिग्रक्षःकोणं तु वह्निवत् 	|| १०-१०२ ||
एतच्चक्रं  मेरुरूपं  श्रीविद्यार्णैः   समुद्धृतम् 	|
सर्वागममयं   देवि   कथितं   वीरवन्दिते 	|| १०-१०३ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे 
करशुद्धिविद्याचतुरासनविद्यावाहन-- 
विद्यायजनविद्यामेरुस्वरूपश्रीचक्रोद्धारषडध्व निरूपणं 
नाम दशमः पटलः || १० ||





अथैकादशः पटलः


ईश्वर उवाच --

एभिर्वर्णैस्तु देवेशि त्रिपुरा कथ्यतेऽधुना 	|
नवाक्षरो  महामेरुरयं  ब्रह्माण्डगोलकः 	|| ११-१ ||
चतुरस्रं च कोदण्डं  त्रिकोणं  तत्पुटं  मुखम् 	|
निरालाम्बं तवाऽऽख्यातमेतद्ब्रह्माण्डमण्डलम् 	|| ११-२ ||
लकारश्चतुरस्रं स्यात्पृथ्वीबीजतया प्रिये 	|
अर्धमात्रा तु कोदण्डं स्रवत्पीयूषवषीणी 	|| ११-३ ||
त्रिकोणरूपी वह्निः स्यात्त्रिकोणत्वात्परा शिवा 	|
एकारश्च   रकारश्च   ईकारश्च   त्रयं   भवेत् 	|| ११-४ ||
मायाविकाररूपेण       षट्कोणाश्रयरूपिणी 	|
हकारो   व्योमरूपत्वाद् बिन्दुश्च  मुखमण्डले 	|| ११-५ ||
इच्छारूपेण  कामस्तु  सर्वत्र परमेश्वरि 	|
तस्मान्मादनव्याख्यातमेतद्वै मेरुमण्डलम् 	|| ११-६ ||
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि बीजं कामेश्वरीमतम् 	|
सकला  भुवनेशानि  कामेशीबीजमुत्तमम् 	|| ११-७ ||
अनेन सकला विद्याः कथयामि विशेषतः 	|
शक्त्यर्णस्तुर्यवर्णोंऽयं कलमध्ये सुलोचने 	|| ११-८ ||
वाग्भवं पञ्चवर्णं  तु कामराजमथोच्यते 	|
मादनं शिवचन्द्राद्यं शिवान्तं  मीनलोचने 	|| ११-९ ||
कामराजमिदं  भद्रे षड्वर्णं सर्वमोहनम् 	|
शक्तिबीजं वरारोहे चन्द्राद्यं सर्षसिद्धिदम् 	|| ११-१० ||
चतुरक्षररूपं  तु  त्र्यक्षरी  त्रिपुरा  परा 	|
सर्वतीर्थमयी  देवि  सर्वदेवस्वरूपिणी 	|| ११-११ ||
सर्वशास्रमयी विद्या सर्वयोगमयी  परा 	|
सर्वयज्ञमयी   संवित्सर्वज्ञानस्वरूपिणी 	|| ११-१२ ||
सर्वदेवमयी  साक्षात्सर्वसौभाग्यसुन्दरी 	|
एनामुपास्य देवेशि कामः सर्वाङ्गसुन्दरः 	|| ११-१३ ||
कामराजो भवेद्देवि नित्येयं ब्रह्मरूपिणी 	|

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे एकादशः पटलः || ११ ||





अथ द्वादशः पटलः


श्री देव्युवाच --

एतस्या देवदेवेश भेदान्  कथय सुन्दर 	|
केन केनोपासितेयं विशदी कुरु तत्त्वतः 	|| १२-१ ||

ईश्वर उवाच--

शृणु  देवि  प्रवक्ष्यामि लोपामुद्राभिधां वराम् 	|
कामराजाख्यविद्यायाः शक्तिं  तुर्यां च सुन्दरि 	|| १२-२ ||
हित्वा मुखे शिवेन्द्वाढ्या लोपामुद्रा प्रकाशिता 	|
अगस्त्योपासिता विद्या  त्रैलोक्यक्षोभकारिणी 	|| १२-३ ||
एषा विद्या कामराजपूजितैव न संशयः 	|
विद्याद्वयमिदं  भद्रे  दुर्लभं  भुवनत्रये 	|| १२-४ ||
कामराजाख्यविद्याया  वाग्भवेन वरानने 	|
विद्योद्धारं प्रवक्ष्यामि शक्तिमादनमध्यगम् 	|| १२-५ ||
शिवं कुर्याद्वाग्भवे तु शिवाद्यं कामराजकम् 	|
चन्द्राद्यं तु  तृतीयं  स्याद्विद्येयं  मनुपूजिता 	|| १२-६ ||
सहाद्यं वाग्भवं देवि चन्द्राद्यं शिवमध्यगम् 	|
मादनं कामराजे तु  शक्तिबीजं  सहाननम् 	|| १२-७ ||
चन्द्राराधितविद्येयं      भोगमोक्षफलप्रदा 	|
हसाद्यं वाग्भवं विद्धि शिवाद्यं सहमध्यगम् 	|| १२-८ ||
मादनं कामराजे  तु  तार्तीयं  शृणु पार्वति 	|
हसाद्यं  शक्तिबीजं  तु  कुबेरेण  प्रपूजिता 	|| १२-९ ||
कामराजाख्यविद्यायास्तार्तीयं    सुरवन्दिते 	|
शक्तिबीजं सहाद्यं स्याद्विद्याऽगस्त्यप्रपूजिता 	|| १२-१० ||
लोपामुद्रा  प्रभावेन् साक्षाद्ब्रह्मस्वरूपिणी 	|
कामराजाख्यविद्याया वाग्भवे मादनं त्यज 	|| १२-११ ||
चन्द्रं तत्रैव  संयोज्य  कामराजे ततः परम् 	|
हित्वा चन्द्रं मुखे कुर्याद्विद्येयं नन्दिपूजिता 	|| १२-१२ ||
कामराजाख्यविद्याया  हित्वा भूमिं तृतीयके 	|
शक्तिकण्ठे स्थितां देवि चन्द्राधः कुरु तत्र च 	|| १२-१३ ||
इन्द्राराधितविद्येयं       भुक्तिमुक्तिफलप्रदा 	|
लोपामुद्राख्यविद्याया  द्वितीयाया   महेश्वरि 	|| १२-१४ ||
कामराजे भृगुं हित्वा तार्तीये  शक्रगः शिवः 	|
एषा  विद्या   वरारोहे  त्रिपुरा   सूर्यपूजिता 	|| १२-१५ ||
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि चतुष्कूटां च शाङ्करीम् 	|
लोपामुद्रां द्वितीयां तु विलिख्य सुरवन्दिते 	|| १२-१६ ||
पुनवीलिख्य तामेव चतुर्थे पञ्चमे स्थिताम् 	|
हित्वा तु भुवनेशानीमेकोच्चारेण  प्रपूजिता 	|| १२-१७ ||
चतुष्कूटा   महाविद्या  शङ्करेण  प्रपूजिता 	|
लोपामुद्रां  पुनर्देवि  विलिख्य  तदनन्तरम् 	|| १२-१८ ||
नन्दिकेश्वरविद्यां च षट्कूटा वैष्णवी भवेत् 	|
दुर्वाससा पुरा देवि निष्कूटा पूजिता परा || १२-१९ ||
कामराजाख्यविद्यायास्रिकूटेषु     वरानने 	|
या स्थिता भुवनेशानि द्विधा कुरु महेश्वरी 	|| १२-२० ||
बिन्दुहीना  नादहीना  दुर्वासःपूजिता भवेत् 	|
एतैर्द्वादशसंख्याकैर्मन्त्रैस्तु      सुरवन्दिते 	|| १२-२१ ||
द्वादशान्ता स्थिता  देवि  परब्रह्मस्वरूपिणी 	|
राज्ञीयं सर्वविद्यानां सर्वाम्नायैस्तु  सेविता 	|| १२-२२ ||
सर्वागममहामन्त्रवन्दिता    देववन्दिता 	|
सर्वयोगैर्नता नित्या केवलं ब्रह्मरूपिणी 	|| १२-२३ ||
एवं त्रिधा महाविद्या विद्या त्रिपुरसुन्दरी 	|
इयमेव  महादेवी  त्रिकूटा  परमेश्वरी 	|| १२-२४ ||
वक्तुं न शक्यते सर्वैर्ब्रह्मविष्ण्वादिभिः सदा 	|
नो वाचा मनसा बुद्ध्या तुर्या वक्तुं न शक्यते 	|| १२-२५ ||
साक्षाद्ब्रह्ममयी  देवी  षोडशार्णस्वरूपिणी 	|
मनसैव महेशानि स्मृत्वाऽहं  तु सदाशिवः 	|| १२-२६ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे त्रिपुरसुन्दरी (विद्याविवरणं 
नाम) द्वादश पटलः || १२ ||





अथ त्रयोदशः पटलः


श्री देव्युवाच --

परब्रह्मतया साक्षाच्छ्रीविद्या षोडशाक्षरी 	|
कथय त्वं महादेव यद्यहं तव वल्लभा 	|| १३-१ ||
त्रिकूटाः कथिताः सर्वाश्चतुष्कूटा च शाङ्करी 	|
षट्कूटा वैष्णवी चैव मनवः कथिता विभो 	|| १३-२ ||
एतास्तु सकला विद्यास्रिविधास्तु श्रुता मया 	|
इदानीं  श्रोतुमिच्छामि श्रीविद्यां षोडशाक्षरीम् 	|| १३-३ ||

ईश्वर उवाच --

शठत्वेन   वरारोहे   श्रीविद्यामन्त्रविद्बुधः 	|
योगिनीनां भवेद्भक्ष्यः श्रीगुरोः शासनात्प्रिये 	|| १३-४ ||
षोडशार्णां महाविद्यां न दद्यात्कस्यचित् प्रिये 	|
राज्ञे  राज्यप्रदायापि  पुत्राय  प्राणदाय  वा 	|| १३-५ ||
देयं तु सकलं भद्रे साम्राज्यमपि पार्वति 	|
शिरोऽपि प्राणसहितं न देया षोडशाक्षरी 	|| १३-६ ||
उच्चार्यमाणा ये मन्त्रास्ते सर्वे वाचिकाः प्रिये 	|
उच्चाररहितं   वस्तु   श्रीविद्या  षोडशाक्षरी 	|| १३-७ ||
सवर्णाऽपि  वरारोहे  वस्तु  साक्षान्निरक्षरम् 	|
भृङ्गोपभुक्तपुष्पं तु शिवे योग्यं यथा भवेत् 	|| १३-८ ||
तथा  निरक्षरं  वस्तु   ह्यक्षरैरपि  संयुतम् 	|
उदके  लिखितं यद्वन्मन्त्रोच्चारस्तथा भवेत् 	|| १३-९ ||
भोगमोक्षप्रदा विद्या श्रीविद्या षोडशाक्षरी 	|
विना गुरूपदेशेन शापो भवति निश्चयात् 	|| १३-१० ||
चन्द्रान्तं वारुणान्तं च  शक्रादिसहितं  पृथक् 	|
वामाक्षि बिन्दुनादाढ्यं विश्वमातृकलात्मकम् 	|| १३-११ ||
चतुवीधप्रकारेण   शृणु    देवि  प्रकथ्यते 	|
त्वं मनोहारिणी यस्मात्कथ्यते भुवि दुर्लभम् 	|| १३-१२ ||
विद्यादौ योजयेद्देवि साक्षाज्जाग्रत्स्वरूपिणी 	|
उत्पत्तिर्जागरो  बोधो  व्यावृत्तिर्मनसः सदा 	|| १३-१३ ||
कलाचतुष्टयं  जाग्रदवस्थायां व्यवस्थितम् 	|
जाग्रत्सत्त्वगुणा प्रोक्ता केवलं शक्तिरूपिणी 	|| १३-१४ ||
त्रिकूटा सकला भेदाः  पञ्चकूटा  भवन्ति हि 	|
वैष्णवी वसुकूटा स्यात्षट्कूटा शांकरी भवेत् 	|| १३-१५ ||
द्वितीयोऽयं प्रकारः स्याद्दुर्लभो भुवनत्रये 	|
एषैव शिवरूपा  तु  व्यापकत्वात्सुरेश्वरि 	|| १३-१६ ||
निश्चला  सर्वभूतेषु  सदाशिवमयी  परा 	|
सुषुप्तिरूपिणी साक्षाद्ब्रह्मरूपा यतः प्रिये 	|| १३-१७ ||
मरणं  विस्मृतिर्मूर्छा  निद्रा  च तमसा वृता 	|
सुषुप्तिस्तु कला ज्ञेया सुषुप्तिः शिवरूपिणी 	|| १३-१८ ||
केवलत्वेन जाग्रत्स्यात्पञ्चकूटा च शाम्भवी 	|
सुषुप्त्यन्ते जागरादौ  स्वप्नावस्था रजोमयी 	|| १३-१९ ||
अभिलाषो भ्रमश्चिन्ता विषयेषु पुनः स्मृतिः 	|
कलाचतुष्टयं  स्वप्नावस्थायां  तु विधीयते 	|| १३-२० ||
शिवरूपा   शक्तिरूपा   महात्रिपुरदेवता 	|
वेदादिमण्डिता देवि शिवशक्तिमयी सदा 	|| १३-२१ ||
सप्त भेदास्तु सकलाः षट्कूटाः परमेश्वरि 	|
वैष्णवी नवकूटा स्यात्सप्तकूटा च शाङ्करी 	|| १३-२२ ||
अस्याः स्मरणमात्रेण  गजदानं शतं भवेत् 	|
भेदत्रयं तु कथितं तूर्यां  विद्यां  शृणु प्रिये 	|| १३-२३ ||
यस्या विज्ञानमात्रेण ब्रह्म साक्षान्न संशयः 	|
सुषुप्त्यादौ जागरान्ते स्फुरत्तामात्रलक्षणा 	|| १३-२४ ||
अवस्थाशेषतां प्राप्ता तुर्या तु परमा कला 	|
भावाभावविनिर्मुक्ता   गुणातीता  निगद्यते 	|| १३-२५ ||
वैराग्यं च मुमुक्षत्वं शमादि विमलं मनः 	|
सदसद्वस्तुनिर्धारस्तुर्यायास्तु  कला इमाः 	|| १३-२६ ||
आद्यबीजद्वयं   भद्रे   विपरीतक्रमेण  हि 	|
विलिख्य परमेशानि ततोऽन्यानि समुद्धरेत् 	|| १३-२७ ||
अन्तर्मुखा   वरारोहे  कुमारी  त्रिपुरेश्वरी 	|
एभिस्तु पञ्चसंख्याकैर्बीजैः संपुटिता यजेत् 	|| १३-२८ ||
षट्कूटा  परमेशानि  विद्येयं   षोडशाक्षरी 	|
त्रिकूटा सकला भद्रे षोडशार्णा भवन्ति हि 	|| १३-२९ ||
वैष्णव्येकोनविंशार्णा  शैवी सप्तदशाक्षरी 	|
वक्त्रकोटिसहस्रैस्तु     जिह्वाकोटिशतैरपि 	|| १३-३० ||
वणीतुं  नैव शक्येयं श्रीविद्या षोडशाक्षरी 	|
वैष्णवी पञ्चमी चैव कः शक्तो गुणवर्णने 	|| १३-३१ ||
यतो  निरक्षरं  वस्तु  परा  तत्र  तु कारणम् 	|
मूकीभूता हि पश्यन्ति मध्यमा मध्यमा भवेत् 	|| १३-३२ ||
ब्रह्मविद्यास्वरूपेण   भुक्तिमुक्तिफलप्रदा 	|
एकोच्चारेण देवेशि वाजपेयस्य कोटयः 	|| १३-३३ ||
अश्वमेधसहस्राणि प्रादक्षिण्यं भुवस्तथा 	|
काश्यादितीर्थयात्राश्च सार्धकोटित्रयान्विताः 	|| १३-३४ ||
तुलां नार्हन्ति देवेशि नात्र कार्या विचारणा 	|
एकोच्चारेण गिरिजे किं पुनर्ब्रह्म केवलम् 	|| १३-३५ ||
षोडशार्णा महाविद्या न प्रकाश्या कदाचन 	|
गोपितव्या त्वया भद्रे स्वयोनिरिव पार्वति 	|| १३-३६ ||
शिवशक्तिसमायोगाद्यद्यत्कर्म    प्रजायते 	|
वेद्यं  तन्न भवेत्तद्वच्छ्रीविद्यां षोडशाक्षरीम् 	|| १३-३७ ||
विना   गुरूपदेशेन   श्रीविद्या   षोडशाक्षरी 	|
दृष्ट्वा प्रजपते यस्तु स भक्ष्यो योगिनीगणैः 	|| १३-३८ ||
श्रीगुरोः कृपया लब्धा सर्वसाम्राज्यदायिनी 	|
भुवनत्रयसौभाग्यं ददाति  विपुलां  श्रियम् 	|| १३-३९ ||
साक्षान्मदनसौभाग्यं त्रैलोक्याकर्षणक्षमम् 	|
सुधातरंङ्गिणीवेयं     शब्दचातुर्यदायिनी 	|| १३-४० ||
सौभाग्यभाग्यसंपन्नकलापटलदायिनी   	|
परब्रह्मणि लीनत्वं ददाति यश उत्तमम् 	|| १३-४१ ||
प्रपञ्चसागरे       लीनानुद्धरेद्वेदमातृका 	|
यस्याः सामर्थ्यतो देवि भुवनानि चतुर्दश 	|| १३-४२ ||
अभूवन्परमेशानि    तेषां  कारणरूपिणी 	|
चतुःसागरसामर्थ्यं  कृपालोकनतो भवेत् 	|| १३-४३ ||
ब्रह्माण्डकोटिजननी     महामोक्षप्रदायिनी 	|
निःसरन्ति महामन्त्रा विस्फुलिङ्गा यथा प्रिये 	|| १३-४४ ||
वह्नेः सकाशाद् बहवो विद्यास्तु बहवस्तथा 	|
वाग्भवात्तु   समुत्पन्नास्तस्माद्वाग्भवमुच्यते 	|| १३-४५ ||
मातृकार्णास्तथा भद्रे वाग्भवान्निसृताः क्रमात् 	|
अत  एव  महेशानि  शब्दब्रह्ममयी  प्रिये 	|| १३-४६ ||
पालयन्ती जगत्सर्वं तथा त्रैलोक्यमोहिनी 	|
मोहयन्ती    कामकला  पुत्रपौत्रप्रवधीनि 	|| १३-४७ ||
स्रीपुंभावेन  सकलं  ग्रथितं  कामसूत्रके 	|
तदा सौभाग्यसंपन्ना  ब्रह्मस्थाननिवासिनी 	|| १३-४८ ||
सौभाग्यगर्वगहना  विश्वयोनिरितीरिता 	|
चतुर्वाङ्मयनिष्ठेयं त्रैलोक्यवशकारिणी 	|| १३-४९ ||
साक्षात्संविन्मयी ज्ञानरूपिणी भोगदायिनी 	|
महासंपत्प्रदा   नित्या  साक्षादक्षररूपिणी 	|| १३-५० ||
षोडशार्णा मया भद्रे श्रीविद्या कथिता परा 	|
निधानमिव चोरेभ्यो  रक्षणीया तथा प्रिये 	|| १३-५१ ||
न  देया  यस्य  कस्यापि देया प्राणप्रदायिने 	|
निर्मलाय स्वभक्ताय प्राणेभ्योऽप्यधिकाय च 	|| १३-५२ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे षोडशीविद्याविवरणं   नाम त्रयोदशः पटलः || 
१३ ||





अथ चतुर्दशः पटलः



श्रीदेव्युवाच --

चक्रमण्डलमाख्यातं न पूजा तत्र मण्डले 	|
कथिता परमेशान श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतः 	|| १४-१ ||

ईश्वर उवाच --

शृणु देवि प्रवक्ष्यामि पूजाविधिमनुत्तमम् 	|
तदङ्गकलशादीनां स्थापनं  प्रथमं भवेत् 	|| १४-२ ||
तद्विधानं शृणु प्राज्ञे यथाविधि समासतः 	|
मण्डलं वामतः कृत्वा जलेन चतुरस्रकम् 	|| १४-३ ||
बृहत्कराभ्यां देवेशि तत्राऽऽधारं मनोहरम् 	|
सौवर्णरौप्यताम्रादिरचितं     पूजयेत्प्रिये 	|| १४-४ ||
वह्निमण्डलरूपं    तु   कलादशकमर्चयेत् 	|
धूम्रा च नीलवर्णा च कपिला विस्फुलिङ्गिनी 	|| १४-५ ||
ज्वाला  हैमवती  कव्यवाहिनी हव्यवाहिनी 	|
रौद्री  संकषीणी  चैव  वैश्वानरकला  दश 	|| १४-६ ||
आभिः कलाभिः सहितं वह्निं तत्र प्रपूजयेत् 	|
कलशं  हेमजं  वाऽन्यं  स्थापयेत्तत्र  सुन्दरि 	|| १४-७ ||
पूजयेत्सूर्यरूपं    तु  कलाभिः  परमेश्वरि 	|
तपिनी  तापिनी चैव  विबुधा बोधिनी तथा 	|| १४-८ ||
कलिनी शोषणी  चैव वारुण्याकषीणी तथा 	|
माया विश्वावती हेमा प्रभा सौरकला इमाः 	|| १४-९ ||
कलशं तु समापूर्य  जलेन  कमलेक्षणे 	|
तत्रस्थममृतं साक्षाच्चन्द्ररूपं विचिन्तयेत् 	|| १४-१० ||
चन्द्रमण्डलमभ्यर्च्य   कलाभिः   सुरवन्दिते 	|
अमृता मानसी तुष्टिः पुष्टिः प्रीति रतिस्तथा 	|| १४-११ ||
श्रीश्च ह्रींश्च स्वधा रात्रिर्ज्योत्स्ना हैमवती तथा 	|
छाया च पूणीमा नित्या अमावास्या च षोडशी 	|| १४-१२ ||
एभिः   समभ्यर्च्य   मन्त्रैर्यजेदानन्दभैरवम् 	|
शिवचन्द्रौ  मातृकान्तं   कलाशक्राम्बुवह्नयः 	|| १४-१३ ||
वायुश्च वामकर्णेन योजितो बिन्दुल्लाञ्छितः 	|
बीजमेतत्समुच्चार्य  तथा  चाऽऽनन्दभैरवम् 	|| १४-१४ ||
ङेन्तं शिखामन्त्रयुक्तं पुनर्बीजं  तु संलिखेत् 	|
चन्द्रं हित्वाऽऽदिमं कुर्यात्कर्णे वामाक्षि योजयेत् 	|| १४-१५ ||
सुरादेव्यै     ततो    वौषडियमानन्दभैरवी 	|
अनेन चन्द्रं संपूज्य पूजार्हः  कलशो भवेत् 	|| १४-१६ ||
विधाय वामभागे तु  चतुरस्रं  तु मण्डलम् 	|
यन्त्रिकां तत्र संस्थाप्य शङ्खं तत्र विनिक्षिपेत् 	|| १४-१७ ||
शुद्धोदकेन   संपूर्य   पूजयेत्कारणान्वितम् 	|
षडङ्गं  तत्र  संपूज्य  सामान्यार्घ्यमिदं प्रिये 	|| १४-१८ ||
अथ वक्ष्ये महेशानि विशेषार्ध्यस्य लक्षणम् 	|
आत्मश्रीचक्रयोर्मध्ये चतुरस्रं  तु  मण्डलम् 	|| १४-१९ ||
सामान्यार्घ्यस्य तोयेन देशिको भूमिजानुकः 	|
वहत्करोर्ध्वपुटतो  यन्त्रिकां  तत्र  योजयेत् 	|| १४-२० ||
त्रिकोणवृत्तषट्कोणं  चतुरस्रं तु मण्डलम् 	|
वह्निं तत्र विचिन्त्याथ पूजयेद्यन्त्रिकामयम् 	|| १४-२१ ||
पूर्ववत्परमेशानि त्रिकूटां  मध्यगां यजेत् 	|
व्यस्तकूटैर्यजेत्तत्र   त्रिकोणे   परमेश्वरि 	|| १४-२२ ||
द्विरावृत्त्या षडङ्गानि षट्कोणेषु प्रपूजयेत् 	|
सौवर्णं राजतं वाऽपि पात्रं संस्थापयेत्प्रिये 	|| १४-२३ ||
सूर्यरूपं प्रपूज्याथ  यन्त्रं  पूर्ववदालिखेत् 	|
समस्तव्यस्तकूटैस्तु    पूजयेत्पूर्वत्क्रमात् 	|| १४-२४ ||
विशेषेण  पयापूर्य  चन्द्रं  द्रवमयं प्रिये 	|
पूर्ववद्यन्त्रमालिख्य त्रिकूटां यन्त्रमध्यगाम् 	|| १४-२५ ||
त्रिकोणं चिन्तयेत्तत्तु त्रिकूटैः पूजितं  प्रिये 	|
अकथादित्रिरेखाढ्यं   हक्षाभ्यन्तरमुत्तमम् 	|| १४-२६ ||
द्विरावृत्त्या षडङ्गानि षट्कोणेषु प्रपूजयेत् 	|
आत्मानं हंसमनुना आनन्देन च पूजयेत् 	|| १४-२७ ||
मूलविद्यां  यजेत्तत्र  षोडशार्णां  जपेत्ततः 	|
धूपदीपौ निवेद्याथ नमस्कृत्यार्घ्यकं बुधः 	|| १४-२८ ||
मुद्राः संदर्शयेत्तत्र साक्षाद्ब्रह्ममयं भवेत् 	|
प्रोक्षयेत्तेन चाऽऽत्मानं पूजोपकरणानि च 	|| १४-२९ ||
सर्वत्र प्रोक्षणं  कुर्यात्सर्वं ब्रह्ममयं भवेत् 	|
आत्मानं तु समभ्यर्च्य भूतान्संत्रासयेत्ततः 	|| १४-३० ||
मूलविद्यास्त्रमुच्चार्य दिग्बन्धं स्फोटनादिभिः 	|
तन्मुखः संनतो देवि भूतशुद्धिं तु पूर्ववत् 	|| १४-३१ ||
ततो  न्यासादिकं  कुर्यात्संनाहं तु शरीरके 	|
करशुद्धिकरीं  विद्यां मध्यमादितलान्तकम् 	|| १४-३२ ||
अङ्गुलीषु  द्विरावृत्त्या  करशुद्धिरियं प्रिये 	|
अत  आत्मासनं  दद्यात्ततश्चकासन  प्रिये 	|| १४-३३ ||
सर्वमन्त्रासनं  दद्यात्साध्यसिद्धासनं  यजेत् 	|
पादयोर्जङ्घयोर्जान्वोलीङ्गे न्यस्य चतुष्टयम् 	|| १४-३४ ||
कुमार्यास्रिपुरेशान्याः षडङ्गानि च पूर्ववत् 	|
अथ वक्ष्ये महेशानि श्रीविद्यान्यासमुत्तमम् 	|| १४-३५ ||
सम्पूर्णां  चिन्तयेद्विद्यां  ब्रह्मरन्ध्रेऽरुणप्रभाम् 	|
स्रवत्सुधां षोडशार्णां महासौभाग्यदां स्मरेत् 	|| १४-३६ ||
वामांसदेशे सौभाग्यदण्डिनीं भ्रामयेत्ततः 	|
रिपुजिह्वाग्रहां मुद्रां पादमूले  न्यसेत्प्रिये 	|| १४-३७ ||
त्रैलोक्यस्य त्वहं कर्ता ध्यात्वैवं तिलके न्यसेत् 	|
सम्पूर्णामेव  वदने   वेष्टनत्वेन   विन्यसेत् 	|| १४-३८ ||
पुनः  सम्पूर्णया  देहे  गलोर्घ्वे  विन्यसेत्ततः 	|
पुनः सम्पूर्णया  देहे  व्यापकत्वेन  विन्यसेत् 	|| १४-३९ ||
व्यापकान्ते योनिमुद्रां मुखे क्षिप्त्वाऽभिवन्द्य च 	|
श्रीविद्यापूर्णरूपोऽयं  न्यासः   सौभाग्यवर्धनः 	|| १४-४० ||
परिभ्राम्यानामिकां तु  मूर्धानं  परितः प्रिये 	|
ब्रह्मरन्ध्रे  क्षिपेद्देवि  मणिबन्धे   न्यसेत्ततः 	|| १४-४१ ||
ललाटेऽनामिका कुर्यात्षोडशार्णा स्मरन्बुधः 	|
संमोहनाख्यो देवेशि न्यासोऽयं क्षोभकारकः 	|| १४-४२ ||
त्रैलोक्यमरुणं ध्यायेच्छ्रीविद्यां मनसि स्मरेत् 	|
पादयोर्जङ्घयोर्जान्वोः  कट्योरन्धुनि  पृष्टके 	|| १४-४३ ||
नाभौ   पार्श्वद्वये  चैव  स्तनयोरंसयोस्तथा 	|
कर्णयोर्ब्रह्मरन्ध्रे  च   वदनेऽक्षिणि   पार्वति 	|| १४-४४ ||
ततः  कण्ठप्रदेशे  तु  करवेष्टनयोः  क्रमात् 	|
संहारोऽयं महान्यासो बीजैः षोडशभिः क्रमात् 	|| १४-४५ ||
श्रीविद्याया षोडशार्णैर्न्यासैवीश्वेश्वरो भवेत् 	|
सृष्ट्यन्तां विन्यसेद्देवि  मातृकां पूर्ववत्प्रिये 	|| १४-४६ ||
मातृकार्णस्वरूपां   च  वर्गाष्टकसमन्विताम् 	|
वशिनीं  मातृकां न्यस्येद् बीजाष्टकसमन्विताम् 	|| १४-४७ ||
अवर्गान्ते लिखेद्बीजं वह्निफान्तं क्षमान्वितम् 	|
वामकर्णविशोभाढ्यं   बिन्दुनादाङ्कितं   प्रिये 	|| १४-४८ ||
वशिनीं   पूजयेद्वाचां  देवतां  देवि  सुव्रते 	|
कवर्गान्ते महेशानि कामेशीबीजमुत्तमम् 	|| १४-४९ ||
मेरूद्धतं समुच्चार्य वाग्देवीं पूजयेत्ततः 	|
च वर्गान्ते धान्तलान्तं क्षमातुर्यस्वरान्वितम् 	|| १४-५० ||
मोदिनीं   पूजयेद्वाचां  देवतां  तदनन्तरम् 	|
टवर्गान्ते  वायुतोयं  मुखसंस्थं  महेश्वरि 	|| १४-५१ ||
वामकर्णेन्दुबिद्वाढ्यं विमलां वागधीश्वरीम् 	|
तवर्गान्ते  जमक्ष्माद्यं  वामनेत्रविभूषितम् 	|| १४-५२ ||
बिन्दुनादाङ्कितं बीजं वाग्देवीमरुणां यजेत् 	|
पवर्गान्ते व्योमचन्द्रं क्षमातोयाग्निमुख्यकम् 	|| १४-५३ ||
उकारस्वरसंयुक्तं     बिन्दुनादकलाङ्कितम् 	|
जयिनीं  पूजयेद्वाचां  देवतां   वीरवन्दिते 	|| १४-५४ ||
यवर्गान्ते   जान्तकालरेफवायुसमन्वितम् 	|
ऊमाढ्यं देवतां वाचां सर्वेशीं परिपूजयेत् 	|| १४-५५ ||
क्षमोवह्निगतं तुर्यं  बीजेन  परिमण्डितम् 	|
बिन्दुनादकलाक्रान्तं कौलिनीं वाचमर्चयेत् 	|| १४-५६ ||
शवर्गान्ते महेशानि न्यसेत् सर्वार्थसिद्धये 	|
शिरोललाटभ्रूमध्यकण्ठहृन्नाभिगोचरे  	|| १४-५७ ||
आधारे व्यूहकं यावन्न्यसेद्देवीः क्रमात्प्रिये 	|
षोढान्यासं ततः कुर्याद्येन ब्रह्माण्डरूपकः 	|| १४-५८ ||
विराट्स्वरूपी वर्णात्मा शिवः साक्षान्न संशयः 	|
गणेशः प्रथमो  न्यासः  सर्वविघ्नविनाशनः 	|| १४-५९ ||
अरुणादित्यसंकाशान्गजवक्त्रांस्रिलोचनान्  	|
पाशाङ्कुशवराभीतिकराञ्शक्तिसमन्वितान्  	|| १४-६० ||
ध्यात्वा  प्रविन्यसेद्देवि  मातृकान्यासवत्ततः 	|
विघ्नेश्वरस्तथा श्रीश्च विघ्नराजस्तथा ह्रिया 	|| १४-६१ ||
विनायकस्तथा तुष्टिः शान्तियुक्तः शिवोत्तमः 	|
विघ्नकृत्पुष्टियुक्तस्तु  विघ्नहृच्च  सरस्वती 	|| १४-६२ ||
विघ्नराड्रतियुक्तस्तु  मेधावान्  गणनायकः 	|
एकदन्तश्च  कान्तिश्च  द्विदन्तः  कामिनीयुतः 	|| १४-६३ ||
गजवक्त्रो  मोहिनी  च  निरञ्जनजटा ततः 	|
कपर्दी तु तथा तीव्रा  दीर्घवक्त्रस्ततः  प्रिये 	|| १४-६४ ||
ज्वालिनीसहितः   पश्चान्नन्दासंकर्षणौ  ततः 	|
वृषध्वजश्च   शुभगा   गणनाथेन  संयुता 	|| १४-६५ ||
कामरूपिणिका पश्चाद्गजेन्द्रः  शुभ्रया युतः 	|
शूर्पकर्णस्तु  जयिनी त्रिनेत्रः सत्ययाऽन्वितः 	|| १४-६६ ||
लम्बोदरश्च    विघ्नेशी  महानादस्वरूपिणी 	|
चतुमूत्तीः  कामदा  च  सदाशिवयुता ततः 	|| १४-६७ ||
मदविह्वलनाम्नी   च  आमादविकटे  ततः 	|
दुर्मुखश्च  तथा  घूर्णा सुमुखो भूतिमांस्ततः 	|| १४-६८ ||
प्रमोदश्च    तथा   भूमीरेकपादस्तथा  सती 	|
द्विजिह्वश्च  रमायुक्तः  शूरश्चैव  तु  मानुषी 	|| १४-६९ ||
वीरेण  सहिता  पश्चाच्छैलजे   मकरध्वजः 	|
षण्मुखश्च विकर्णा च वरदो  भृकुटी तथा 	|| १४-७० ||
वामदेवस्तथा लज्जा  वक्रतुण्डस्तथा  परम् 	|
दीर्घघोणान्वितः       पश्चाद्विरण्डकधनुर्धरा 	|| १४-७१ ||
सेनानीर्यामिनीयुक्तो  ग्रामणी    रात्रिसंयुतः 	|
मत्तश्च  चण्डिकायुक्तो  विमत्तश्च  शशिप्रभा 	|| १४-७२ ||
मत्तवाहनलोले  च  जटी  च  चपलेक्षणा 	|
शुण्डि ऋज्वीयुतः पश्चात्खड्गी दुर्भगयाऽन्वितः 	|| १४-७३ ||
वरेण्यश्चैव  सुभगा   वृषकेतुस्तथा  शिवा 	|
भक्ष्यप्रियश्च दुर्गा  च  मेघनादश्च  कालिका 	|| १४-७४ ||
गणेशः कालकुब्जा  च गणपो विघ्नहारिणी 	|
मातृवर्णैर्न्यसेद्देवि  ग्रहन्यासं  ततो  न्यसेत् 	|| १४-७५ ||
पद्मरागं सितं रक्तं श्यामं पीतं च पाण्डुरम् 	|
धूम्रकृष्णं कृष्णधूम्रं  धूम्रधूम्रं  विचिन्तयेत् 	|| १४-७६ ||
रविमुख्यान्कामरूपान्सर्वाभरणभूषितान्   	|
वामोरुन्यस्तहस्तांश्च    दक्षहस्ताभयप्रदान् 	|| १४-७७ ||
स्वरैरर्कं हृदि न्यस्य यवर्गेण शशी ततः 	|
भ्रूमध्येऽथ कवर्गेण भौमं नेत्रत्रये न्यसेत् 	|| १४-७८ ||
चवर्गेण बुधो  हृत्स्थष्टवर्गेण  बृहस्पतिः 	|
हृदयोपरि  देवेशि  तवर्गेण  गले  भृगुः 	|| १४-७९ ||
पवर्गेण  शनिर्नाभौ  राहुर्वक्त्रे  शवर्गतः 	|
लक्षाभ्यां  तु गुदे  केतुर्न्यसेदेवं वरानने 	|| १४-८० ||
अथ नक्षत्रवृन्दस्य  न्यासं कुर्यात्सुखप्रदम् 	|
ज्वलत्कालाग्निसंकाशाः सर्वाभरणभूषिताः 	|| १४-८१ ||
नतिपाण्योऽश्विनीमुख्या    वरदाभयपाणयः 	|
युग्मं युग्मं तथा युग्मं युग्मयुग्मेन रोहिणीम् 	|| १४-८२ ||
एकमेकं   तथा   द्वन्द्वमेकं  पुष्यान्तमुच्यते 	|
ललाटे    चक्षुषोः   पश्चाद्वामदक्षिणकर्णयोः 	|| १४-८३ ||
नासाद्वये च देवेशि तथा कण्ठे क्रमान्न्यसेत् 	|
पुष्यान्तं च प्रविन्यस्य खगार्णाभ्यां तु सार्पकम् 	|| १४-८४ ||
दक्षस्कन्धे घङाभ्यां तु मघां स्कन्धे द्वितीयके 	|
चपूर्वाफाल्गुनीं  दक्षे   कूर्परे  छजसंयुताम् 	|| १४-८५ ||
उत्तरफाल्गुनीं   वामे  कूर्परे  विन्यसेत्प्रिये 	|
झञवर्णास्थितो  हस्तो  मणिबन्धेऽथ दक्षिणे 	|| १४-८६ ||
चित्रां टठस्थां वामे च  मणिबन्धे न्यसेत्प्रिये 	|
डकारेण युतां स्वातीं  दक्षहस्ते  प्रविन्यसेत् 	|| १४-८७ ||
ढणयुक्तां विशाखां  तु वामहस्ते प्रविन्यसेत् 	|
तथदस्थानुराधां  तु  नाभौ विन्यस्य पार्वति 	|| १४-८८ ||
धकारेण  युतां  ज्येष्ठां  न्यसेद्दक्षकटौ प्रिये 	|
नपफस्थं  तथा  मूलं न्यसेद् वामकटौ प्रिये 	|| १४-८९ ||
पूर्वाषाढां  वकारेण   दक्षोरौ  विन्यसेत्प्रिये 	|
भकारेणोत्तराषाढां    वामोरौ    तदनन्तरम् 	|| १४-९० ||
मकारयुक्तं  श्रवणं  दक्षजानुनि   विन्यसेत् 	|
यरस्थितां धनिष्ठां तु वामजानुनि विन्यसेत् 	|| १४-९१ ||
लकारेण  ततो  देवि  शतभिषं  न्यसेत्प्रिये 	|
दक्षजङ्घागतां   पश्चात्पूर्वाभाद्रपदां    ततः 	|| १४-९२ ||
वशवर्णस्थितां न्यस्य वामजङ्घागतां क्रमात् 	|
षसहस्थोत्तराभाद्रपदां        दक्षिणापादके 	|| १४-९३ ||
क्षकारेण  ततो  बिन्दुविसर्गाभ्यां  च रेवती 	|
वामपादे   प्रविन्यस्य  योगिनीन्यासमाचरेत् 	|| १४-९४ ||
सितासितारुणा बभ्रूचित्रापीताश्च चिन्तयेत् 	|
चतुर्भुजाः समैर्वक्त्रैः  सर्वाभरणभूषिताः 	|| १४-९५ ||
डांडींबीजद्वयं चोक्त्वा डमला वरयाः प्रिये 	|
वामकर्णेन्दुनादाढ्यं डाकिन्यै  नम  इत्यपि 	|| १४-९६ ||
स्वरान्ते तु  प्रवक्तव्यं  मान्ते  रक्षपदद्वयम् 	|
त्वगात्मने कण्ठदेशे विशुद्धौ विन्यसेत्पिरये 	|| १४-९७ ||
कण्ठवर्णै राकिनीं  तु  रकाराद्यक्षरैः  क्रमात् 	|
पूर्ववद्बीजसंयुक्तैरसृगात्माऽत्र       संवदेत् 	|| १४-९८ ||
अनाहते      न्यसेत्पश्चाड्डकारादिफकारकैः 	|
लाकिनी च तथा देवि  मांसात्मा  मणिपूरके 	|| १४-९९ ||
बंलंवर्णैः काकिनीं तु स्वाधिष्ठाने तथाविधाम् 	|
भेदस्वरूपां  विन्यस्य  वसवर्णैस्तु साकिनीम् 	|| १४-१०० ||
अस्थिरूपां च  पूर्वोक्तबीजेनाऽऽधारके न्यसेत् 	|
हक्षवर्णास्थितां  तद्वन्मज्जारूपिणिकां  यजेत् 	|| १४-१०१ ||
भुवोर्मध्ये महेशानि  हाकिनीं  द्विदले न्यसेत् 	|
पूर्ववद्बीजसंयुक्तां  तद्वच्छुक्रात्मिकां  यजेत् 	|| १४-१०२ ||
सर्वधातुगतां देवीं शुक्लवर्णां  तु याकिनीम् 	|
ब्रह्मरन्ध्रे  महेशानि  न्यासोऽयं  योगिनीयुतः 	|| १४-१०३ ||
राशिन्यासं ततः कुर्यात्सर्वरक्षाकरं सदा 	|
रक्तश्वेतहरिद्वर्णपाण्डुचित्राशितान्स्मरेत्   	|| १४-१०४ ||
पिशङ्गपिङ्गलौ     बभ्रुकर्बुरासितधूम्रकान् 	|
अकारादिचतुष्केण     विन्यसेत्सुरवन्दिते 	|| १४-१०५ ||
मेषं दक्षिणपद्गुल्फे ततो द्वन्द्वेन  वै  वृषम् 	|
न्यसेज्जानुनि  वेदैस्तु  मिथुनं वृषणे ततः 	|| १४-१०६ ||
द्वाभ्यां कर्काटकं कुक्षौ द्वाभ्यां स्कन्धे च सिंहकम् 	|
अनुस्वारविसर्गाभ्यां शवर्गेण च कन्यकाम् 	|| १४-१०७ ||
दक्षिणे  तु  शिरोभागे  विन्यसेद्वीरवन्दिते 	|
तथा वामशिरोभागे  कवर्गेण  तुलाभृतम् 	|| १४-१०८ ||
चवर्गेण तथा स्कन्धे वृश्चिकं विन्यसेत्प्रिये 	|
टवर्गेण तथा कुक्षौ  धन्विनं विन्यसेत्प्रिये 	|| १४-१०९ ||
मकरं तु  तवर्गेण  वृषणे  विन्यसेत्क्रमात् 	|
पवर्गेण तथा  कुम्भं वामजानुनि विन्यसेत् 	|| १४-११० ||
यवर्गेणं क्षकारेण  मीनं  गुल्फेऽथ वामके 	|
अथ पीठानि  विन्यस्येत्सर्वतीर्थमयानि हि 	|| १४-१११ ||
सितासितारुणाश्यामहारित्पीतान्यनुक्रमात्   	|
पुनः पुनः क्रमाद्देवि  पञ्चाशत्पीठसंचयः 	|| १४-११२ ||
पीठानि संस्मरेद्विद्वान् सर्वमातृकया युतान्(?) 	|
मातृकार्णैर्न्यसेद्विद्वान्      सर्वकामार्थसिद्धये	|| ११३ ||
कामरूपं  महापीठं  पीठं  वाराणसीं  ततः 	|
नेपालं च तथा  पीठं तथा वै पौण्ड्र्वर्धनम् 	|| १४-११४ ||
पुरस्थिरं  तथा  पीठं  चन्द्रस्थिरमतः  परम् 	|
पूर्णशैलं    महापीठमर्बुदं  च  ततः  परम् 	|| १४-११५ ||
आम्रातकेश्वरं  पीठमेकाम्रं  च  ततः परम् 	|
विस्रोतःपीठमनघं   कामकोटं  ततः  परम् 	|| १४-११६ ||
कैलासभृगुकेदारं   पीठं   चन्द्रपुरं    ततः 	|
श्रीपीठं  च  तथोंकारं  जालन्धरमतः परम् 	|| १४-११७ ||
मालवं च  ततः पीठं कुलान्तं देवकोटकम् 	|
गोकर्णं  च   महापीठं   मारुतेश्वरमेव  च 	|| १४-११८ ||
अट्टहासं  च  विरजं  राजगेहं   महापथम् 	|
पीठं  कोल्लगिरिं  प्रोक्तमेलापुरमतः  परम् 	|| १४-११९ ||
कामेश्वरं   महापीठं  महापीठं  जयन्तिका 	|
पीठमुज्जयनी  चैव  चरित्रं  क्षीरकाभिधम् 	|| १४-१२० ||
हस्तिनापुरपीठं  च  उड्डीशं  च  प्रयागकम् 	|
षष्ठीशं    पीठश्रीशैलं  मायापूरजलेश्वरम् 	|| १४-१२१ 
||
मलयं  च  महापीठं  श्रीशैलं मेरुकं गिरिम् 	|
महेन्द्रं   वामनं   चैव   हिरण्यपुरमेव  च 	|| १४-१२२ ||
महालक्ष्मीमयं   पीठमुड्डीयानमतः    परम् 	|
छायाच्छत्रपुरं    पीठं   तथैव   परमेश्वरि 	|| १४-१२३ ||
पञ्चाशत्पीठविन्यासं मातृकाविन्न्यसेत् सदा 	|
षोढान्यासो महादेवि न्यस्त्वा साक्षात्स्वयं शिवः 	|| १४-१२४ ||
अथ कामान्न्यसेद्देवी  दाडिमीकुसुमप्रभान् 	|
वामाङ्कशक्तिसहितान्पुष्पबाणेक्षुकार्मुकान्   	|| १४-१२५ ||
शक्तयः कुङ्कुमनिभाः सर्वाभरणभूषिताः 	|
नीलोत्पलकरा ध्येयास्त्रैलोक्याकर्षणक्षमाः 	|| १४-१२६ ||
न्यसेत्कामरतिं   पश्चात्कामप्रीतिं   सुरेश्वरि 	|
कान्तश्च कामिनीयुक्तो भ्रान्तो वै मोहिनीयुतः 	|| १४-१२७ ||
कामाङ्गः कमले तद्वत्कामचारो  विलासिनी 	|
कर्णकल्पलते   तद्वत्कोमलश्यामले   तथा 	|| १४-१२८ ||
कामवर्धनसंयुक्ता विज्ञेया तु  शुचिस्मिता 	|
कामश्च विस्मितायुक्तो विशालाक्षीयुतो रमः 	|| १४-१२९ ||
रमणो    लेलिहायुक्ता  रतिनाथदिगम्बरे 	|
रतिप्रियश्च वामा च रात्रिनाथश्च  कुब्जिका 	|| १४-१३० ||
स्मरेण च युता कान्ता रमणः सत्यया युतः 	|
निशाचरश्च कल्याणी  नन्दनो भोगिनी तथा 	|| १४-१३१ ||
नन्दकः  कामदायुक्तो  मदनश्च   सुलोचना 	|
सुलावण्यायुतो देवि  तथा  नन्दसुताभिधः 	|| १४-१३२ ||
निशाचरश्च   मदीन्या   रतिर्हंसस्ततः परम् 	|
कलहः प्रियया युक्तः पुष्पधन्वा च काङ्क्षिणी 	|| १४-१३३ ||
महाधनुश्च    सुमुखा    ग्रामणीर्नलिनीयुतः 	|
भीमश्च जटिनीयुक्तो  भ्रामणः पालिनीयुतः 	|| १४-१३४ ||
भ्रमणः शिखिनीयुक्तो शान्तमुग्धे ततः परम् 	|
भ्रामणो  रमया  युक्तो भृगुर्भूमा ततः परम् 	|| १४-१३५ ||
भ्रान्तश्चामरलोला   च  भ्रमावहसुचञ्चले 	|
मोहनो दीर्घजिह्वा च मोचकश्च  तथा सती 	|| १४-१३६ ||
तथा मुग्धश्च  लोलाक्षी  मोहमर्दनभृङ्गिणी 	|
मोहकश्च चपेटा  च  मन्मथो नाथया युतः 	|| १४-१३७ ||
मातङ्गमालिनीयुग्मं   भृङ्गा  च  कलहंसिनी 	|
गायकेन समायुक्ता  तथा  वै विश्वतोमुखी 	|| १४-१३८ ||
गजःनन्दिकया युक्तो  गीतिश्च  तदनन्तरम् 	|
नर्तकः सह रञ्जिन्या खेलः कान्तिसमन्वितः 	|| १४-१३९ ||
उन्मत्तः   कलकण्ठे  च  मत्तकश्च वृकोदरी 	|
मेघः श्यामान्वितो देवी विमलश्रीः क्रमात्प्रिये 	|| १४-१४० ||
मातृकार्णैर्न्यसेद्देवि       मातृकावत्सदाऽनघे 	|
अनेन  न्यासयोगेन  त्रैलोक्यक्षोभको  भवेत् 	|| १४-१४१ ||
बालायास्रिपुरेशान्या  नवयोन्यङ्कितं   न्यसेत् 	|
श्रोत्रयोश्चुबुके   चैव  शङ्खास्येषु दृशोर्नसि 	|| १४-१४२ ||
अंसद्वये     च   हृदये   न्यसेत्कूर्परकुक्षिषु 	|
जान्वन्धुपादगुह्येषु    पार्श्वहृत्सु    स्तनद्वये 	|| १४-१४३ ||
कण्ठे च नवयोन्याख्यं न्यसेद्बीजत्रयात्मकम् 	|
पुनर्बालां समुच्चार्य  षोडशार्णां प्रविन्यसेत् 	|| १४-१४४ ||
पुनर्बालां समुच्चार्य चतुरस्रं  च  चिन्तयेत् 	|
गोलकं न्यासयोगेन  श्रीचक्रं परिचिन्तयेत् 	|| १४-१४५ ||
षट्चक्रेषु ललाटे  च सीमन्ते च शिरोबिले 	|
नव स्थानानि संकल्प्य न्यसेद्देवि ततः परम् 	|| १४-१४६ ||
श्रीविद्यां ब्रह्मरन्ध्रे च पृष्ठतो गुरवः क्रमात् 	|
तिथिनित्यास्ततो देवि मातृकास्वरसंयुताः 	|| १४-१४७ ||
मातृकावन्न्यसेद्वक्त्रे सर्वसौभाग्यदायकाः 	|| १४-१४८ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे श्रीविद्यान्यासविधानं नाम 
चतुर्दशः पटलः || १४ ||





अथ पञ्चदशः पटलः


ईश्वर उवाच--

शृणु  देवि  प्रवक्ष्यामि  नित्यामण्डलमुत्तमम् 	|
कामेश्वरी    महाविद्या   सर्वलोकवशंकरी 	|| १५-१ ||
बालां तारं च हृत्प्रान्ते कामेश्वरिपदं लिखेत् 	|
इच्छाकामफलप्रान्ते   प्रदेसर्वपदं   लिखेत् 	|| १५-२ ||
ततः   सत्त्ववशं   ब्रूयात्करिसर्वजगत्पदम् 	|
क्षोभणान्ते  करि  ब्रूयाद्धुंकारत्रितयं लिखेत् 	|| १५-३ ||
पञ्च बाणान्समालिख्य संहारेण कुमारिकाम् 	|
एषा कामेश्वरी  नित्या प्रसङ्गात्कथिताऽद्रिजे 	|| १५-४ ||
वाग्भवं भगशब्दान्ते भुगे भगिनि चाऽऽलिखेत् 	|
भगोदरीति  वर्णान्ते१  च भगमाले भगावहे 	|| १५-५ ||
भगगुह्ये  भगप्रान्ते  योनिप्रान्ते  भगान्तिके 	|
निपातिनि  च  सर्वान्ते  ततो  भगवशंकरि 	|| १५-६ ||
भगरूपे    ततो  लेख्यं  नीरजायतलोचने 	|
नित्यक्लिन्ने भगप्रान्ते स्वरूपे सर्व चाऽऽलिखेत् 	|| १५-७ ||
भगानि  मे  ह्यानयेति  वरदेति समालिखेत् 	|
रेत सुरेते भग च  क्लिन्ने  क्लिन्नद्रवे ततः 	|| १५-८ ||
क्लेदय  द्रावयाथो  च सर्वसत्त्वान्भगेश्वरि 	|
अमोघे भगविच्चे च  क्षुभ  क्षोभय सर्व च 	|| १५-९ ||
सत्त्वान्भगेश्वरि ब्रूयाद्वाग्भवं ब्लूंजमादिमम् 	|
भेब्लूं भोब्लूं च हेंब्लूं  च  हें क्लिन्ने च ततः परम् 	|| १५-१० ||
सर्वाणि च भगान्यन्ते मे वशं चाऽऽनयेति च 	|
स्त्रीबीजं च  हर  प्रान्ते  बलेमात्मकमक्षरम् 	|| १५-११ ||
भुवनेशीं समालिख्य  विद्येयं  भगमालिनी 	|
प्रसङ्गात्कथिता     पञ्चचत्वारिंशच्छताक्षरी 	|| १५-१२ ||
पराबीजं   समुच्चार्य  नित्यक्लिन्ने  मदद्रवे 	|
अग्निजायान्वितो मन्त्रो नित्यक्लिन्नेयमीरिता 	|| १५-१३ ||
सर्वसौभाग्यदात्री   च   सर्वैश्वर्यप्रदायिनी 	|
प्रणवं पूर्वमुच्चार्य तथाऽङ्कुशयुगं लिखेत् 	|| १५-१४ ||
तन्मध्ये  विलिखेद्देवि  भरोमात्मकमक्षरम् 	|
चवर्गमन्त्यहीनं  तु  विलिखेद्वह्निसंस्थितम् 	|| १५-१५ ||
चतुर्दशस्वरोपेतं    बिन्दुनादाङ्कितं   पृथक् 	|
वह्निजायान्वितो मन्त्रो भेरुण्डायाः फलप्रदः 	|| १५-१६ ||
भुवनेशीं समुच्चार्य चतुर्थ्या वह्निवासिनीम् 	|
हृदन्तोऽयं  मनुर्देवि  नित्येयं  वह्निवासिनी 	|| १५-१७ ||
प्रणवं   भुवनेशानि  फरेमात्मकमक्षरम् 	|
सविसर्गः शशी पश्चान्नित्यक्लिन्ने मदद्रवे 	|| १५-१८ ||
वह्निजायान्विता विद्या सर्वैश्वर्यप्रदायिनी 	|
महाविद्येश्वरी  नित्या प्रसङ्गेन मयेरिता 	|| १५-१९ ||
पराबीजं समुच्चार्य शिवदूतीं च ङेयुताम् 	|
हृदन्तोऽयं  मनुर्देवि  दूतीयं  सर्वकामदा 	|| १५-२० ||
ओंकारबीजमुच्चार्य   परां  कवचमालिखेत् 	|
खे च छे क्षः समालिख्य स्त्रीबीजं च समालिखेत् 	|| १५-२१ ||
हूंकारं क्षे परा  चास्त्रं  विद्येयं  द्वादशाक्षरी 	|
त्वरिता नाम नित्येयं त्रिषु  लोकेषु  दुर्लभा 	|| १५-२२ ||
सर्वसिंहासनमयी    बालेव    कुलसुन्दरी 	|
बालया  पुटितां  कुर्यात्तथा  वै नित्यभैरवी 	|| १५-२३ ||
पञ्च बाणाश्च देवेशी नित्या शक्राक्षरी भवेत् 	|
त्रैलोक्यविमला विद्या नित्याख्या परमेश्वरी 	|| १५-२४ ||
पञ्चाक्षरी   बाणबीजैनीत्येयमपरा   प्रिये 	|
प्रणवं    भुवनेशानी   फरेमात्मकमक्षरम् 	|| १५-२५ ||
स्रूमात्मकं द्वितीयं च भुवनेश्यङ्कुशं ततः 	|
नित्यशब्दं समुद्धृत्य संबुद्ध्या तु मदद्रवाम् 	|| १५-२६ ||
कवचं  चाङ्कुशं  पञ्चदशैर्नीलपताकिनी 	|
वान्तं  कालसमायुक्तं  वह्निवायुगतं ततः 	|| १५-२७ ||
पृथक्पञ्समायुक्तं  ततः शक्रस्वरान्वितम् 	|
बिन्दुनादाङ्कितं बीजं नित्येयं विजया प्रिये 	|| १५-२८ ||
चन्द्रवारुणसंयुक्तं  तारबीजं  समालिखेत् 	|
चतुर्थ्या तु ततो देवि विलिखेत्सर्वमङ्गलाम् 	|| १५-२९ ||
हृदन्तोऽयं   मनुर्देवि  नित्येयं  सर्वमङ्गला 	|
तारं हृद्भगवत्यन्ते  ज्वालामालिनी देवि च	|| १५-३० ||
द्विरुच्चार्य  च  सर्वान्ते  भूतसंहारकारिके 	|
जातवेदसि  संलिख्य ज्वलन्तिपदयुग्मकम् 	|| १५-३१ ||
ज्वलेतिप्रज्वलद्वन्द्वं  हुंकारद्वितयं  लिखेत् 	|
वह्निबीजत्रयं  हुं च अस्त्रस्वाहृन्वितो मनुः 	|| १५-३२ ||
इयं नित्या महादेवि ज्वालामालिनिका परा 	|
कवर्गान्तं स्वरान्तं च शक्रस्वरविभूषितम् 	|| १५-३३ ||
बिन्दुनादकलाक्रान्तं  विचित्रा  परमेश्वरी 	|
अकारादिषु  सर्वेषु स्वरेषु क्रमतो न्यसेत् 	|| १५-३४ ||
अःस्वरे परमेशानि श्रीविद्यां विश्वमातृकाम् 	|
स्वरवद्विन्यसेन्नित्या     नीरजायतलोचने 	|| १५-३५ ||
प्रकटाद्या  न्यसेत्पश्चादाधारादिषु  मन्त्रवित् 	|
स्थितिन्यासं ततः कुर्याच्छ्रीविद्याषोडशाक्षरैः 	|| १५-३६ ||
पञ्चाङ्गुलीषु  करयोर्ब्रह्मरन्ध्रे  मुखे  हृदि 	|
त्रयं विन्यस्य नाभ्यादिपादान्ते  चैकमद्रिजे 	|| १५-३७ ||
गलादिनाभिपर्यन्तमपरं   हि   ततः  परम् 	|
ब्रह्मरन्ध्रादिकण्ठान्तमेकं  विन्यस्य पादयोः 	|| १५-३८ ||
अङ्गुलीषु च विन्यस्य न्यासोऽयं  स्थितिकारकः 	|
सृष्टिन्यासं ततः  कुर्यात्सर्वसिद्धिप्रदायकम् 	|| १५-३९ ||
ब्रह्मरन्ध्रेऽलिके  नेत्रश्रुतिघ्राणोष्ठकेषु  च 	|
दन्तान्तरोर्ध्वके देवि जिह्वायां गलकूपके 	|| १५-४० ||
पृष्ठे   सर्वाङ्गहृदयस्तनकुक्षिषु  लिङ्गके 	|
श्रीविद्यार्णैर्न्यसेद्देवि  मन्त्रं  सर्वसमृद्धये 	|| १५-४१ ||
सर्वाङ्गे विन्यसेत्पश्चाद्व्यापकत्वेन सुन्दरि 	|
प्राणानायम्य   विधिवन्मुद्रासन्नद्धविग्रहः 	|| १५-४२ ||
संक्षोभद्रावणाकर्षवश्योन्मादमहाङ्कुशाः   	|
खेचरी  बीजरूपा च योनिमुद्रेत्यनुक्रमात् 	|| १५-४३ ||
बीजानि  वक्ष्ये क्रमतो मुद्राणां परमेश्वरि 	|
पञ्चबाणैः पञ्च  मुद्राः क्रोमात्मकमक्षरम् 	|| १५-४४ ||
आद्यं तु रुद्रभैरव्या बीजं सादाशिवं ततः 	|
ततस्तु वाग्भवं देवि क्रमेण हि चतुष्टयम् 	|| १५-४५ ||
चतुर्मुद्रासु   बीजानि  नवमुद्रास्वनुक्रमात् 	|
अथ वक्ष्ये महेशत्नि मुद्राविवरणं क्रमात् 	|| १५-४६ ||
वामहस्तेन मुष्टिं  तु  बद्ध्वा  कर्णप्रदेशके 	|
तर्जनीं  सरलां   कृत्वा  भ्रामयेत्तन्त्रवित्तमः 	|| १५-४७ ||
सौभाग्यदण्डिनी मुद्रा न्यासकाले तु सूचिता 	|
अन्तरङ्गुष्ठमुष्ट्या तु निरुध्य जगतीमिमाम् 	|| १५-४८ ||
रिपुजिह्वाग्रहा मुद्रा न्यासकाले  तु सूचिता 	|
पाणिद्वयं     महेशानि   परिवर्तनयोगतः 	|| १५-४९ ||
योजयित्वा  तर्जनीभ्यामनामे  वारयेत्प्रिये 	|
मध्यमे योजयेन्मध्ये  कनिष्ठे  तदधस्तथा 	|| १५-५० ||
अङ्गुष्ठावपि संयोज्य त्रिधा युग्मक्रमेण तु 	|
त्रिखण्डा नाम  मुद्रेयं  त्रिपुराह्वानकर्मणि 	|| १५-५१ ||
विरलौ  तु करौ  कृत्वा  मध्यमे मध्यमे कुरु 	|
अङ्गुष्ठाभ्यां कनिष्ठे च संपीड्य सरले ततः 	|| १५-५२ ||
तर्जन्यौ   दण्डवत्कुर्यान्मध्यमस्थ  ह्यनामिके 	|
सर्वसंक्षोभिणी   मुद्रा   त्रैलोक्यक्षोभकारिणी 	|| १५-५३ ||
मध्यमे तर्जनीयुक्ते सरले स्यात्तदा भवेत् 	|
सर्वविद्राविणी    मुद्रामोहयेत्सचराचरम् 	|| १५-५४ ||
मध्यमे तर्जनीयुग्मे वक्रे कुर्यात्सुलोचने 	|
एतस्या एव मुद्रायास्तदा कर्षणकारिणी 	|| १५-५५ ||
विपरीतौ तलौ कृत्वा चाङ्गुली हृन्मुखा यजेत् 	|
परिवर्तनमार्गेण     क्रमेण     निबिडास्ततः 	|| १५-५६ ||
अङ्गुष्ठावग्रदेशे   तु  तर्जन्यावङ्कुशाकृती 	|
सर्वा एकत्र संयोज्य सर्ववश्यकरी भवेत् 	|| १५-५७ ||
पुटाञ्जलिकरौ कृत्वा मध्यमागर्भसंस्थिते 	|
परस्परकनिष्ठे  तु   तर्जन्यग्रगते   ततः 	|| १५-५८ ||
अनामिके  तु  सरले  मध्यमामुखदेशगौ 	|
अङ्गुष्ठौ  परमेशानि  सर्वोन्मादनकारिणी 	|| १५-५९ ||
एतस्या एव मुद्राया अनामातर्जनीक्रमात् 	|
अङ्कुशाकारूपा तु  मुद्रेयं  तु  महाङ्कुशा 	|| १५-६० ||
वामं भुजं  दक्षभुजे  दक्षिणं  वामदेशतः 	|
निवेश्य  योजयेत्पश्चात्परिवर्त्य क्रमेण हि 	|| १५-६१ ||
कनिष्ठानामिकायुग्मे तर्जनीभ्यां निरोधयेत् 	|
मध्यमे सरले कृत्वा योनिवत्सरलौ ततः 	|| १५-६२ ||
अङ्गुष्ठौ खेचरी  मुद्रा पाथीवस्थानयोजिनी 	|
प्रियेयं    सर्वदेवानां   खेचरत्वप्रदायिनी 	|| १५-६३ ||
परिवर्त्याञ्जलिं कृत्वा कनिष्ठाग्रगते ततः 	|
मध्यमे  स्थापयेद्देवि  कनिष्ठे  धारयेत्ततः 	|| १५-६४ ||
अनामिकाभ्यां  सुदृढं तर्जनीमध्यमायुगम् 	|
अङ्गुष्ठाभ्यां समायोज्यमर्धचन्द्राकृतिं प्रिये 	|| १५-६५ ||
बीजमुद्रेयमाख्याता   सर्वानन्दकरी  पिरये 	|
परिवर्त्य   करौ  सम्यक्तर्जनीवामने  समे 	|| १५-६६ ||
मध्यमे  कुरु  तन्मध्ये    योजयेत्तदनन्तरम् 	|
अन्योन्यानामिके देवि कनिष्ठे तु यथास्थिते 	|| १५-६७ ||
अङ्गुष्ठाभ्यां योजिताभ्यां योन्याकारं तु कारयेत् 	|
योनिमुद्रेयमाख्याता   परा  त्रैलोक्यमातृका 	|| १५-६८ ||
एवं  विन्यस्तदेहः  सन्  मुद्रासन्नद्धविग्रहः 	|
अन्तर्यागविधिं कुर्याद्येन साक्षात्स्वयं विभुः 	|| १५-६९ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे श्रीविद्यान्यासविवरणं नाम 
पञ्चदशः पटलः || १५ ||






अथ षोडशः पटलः


श्री देव्युवाच --

अन्तर्यागविधिं देव बहिर्यागविधिं तथा 	|
सकलं कथयेशान यद्यहं तव वल्लभा 	|| १६-१ ||

ईश्वर उवाच --

शृणु देवि प्रवक्ष्यामि यजनं चाऽऽन्तरं महत् 	|
मूलादिब्रह्मरन्ध्रान्तं     बिसतन्तुतनीयसीम् 	|| १६-२ ||
उद्यत्सूर्यप्रभाजालविद्युत्कोटिप्रभामयी   	|
चन्द्रकोटिप्रभाद्रावां   त्रैलोक्यैकप्रभामयीम् 	|| १६-३ ||
अशेषजगदुत्पत्तिस्थितिसंहारकारिणीम्   	|
ध्यायेन्मनो यथा देवीं निश्चलं जायते तथा 	|| १६-४ ||
सहजानन्दसंदोहमन्दिरं  भवति  क्षणात् 	|
मनो निश्चलतां प्राप्तं शिवशक्तिप्रभावतः 	|| १६-५ ||
समाधिर्जायते तत्र संज्ञाद्वयविजृम्भितः 	|
स्वयंप्रज्ञातनामैको ह्यसंप्रज्ञातनामधृत् 	|| १६-६ ||
स्वयंप्रज्ञातसंज्ञस्तु शक्त्याधिक्येन जायते 	|
असंप्रज्ञातनामैको शिवाधिक्येन वै भवेत् 	|| १६-७ ||
स्वयंप्रज्ञातभेदस्तु तीव्रस्तीव्रतरो भवेत् 	|
असंप्रज्ञातभेदस्तु  मन्दो  मन्दतरस्तथा 	|| १६-८ ||
(संज्ञा प्रज्ञान  यत्रैवं  स्वयंप्रज्ञोऽभिधीयते 	|
असंप्रज्ञो हि भूयस्तु स्थितप्रज्ञः प्रतिष्ठितः 	|| १६-९ ||
प्रज्ञाप्रज्ञानमेवेदमसंस्मयमिति     द्वयम् 	|
संज्ञाद्वयमिदं देवि शिवतत्त्वेन वै भवेत् 	|| १६-१० ||
हास्यरोदनरोमाञ्चकम्पस्वेदादिलक्षणः   	|
तीव्रस्तीव्रतरो  देवि  समाधिरुपलक्षितः 	|| १६-११ ||
निमेषवजीते नेत्रे वपुस्तल्लक्षणं स्थिरम् 	|
मन्दो मन्दतरो देवि समाधिः परिकीतीतः 	|| १६-१२ ||
शाम्भवेन च वेद्येन सुखी भूयान्निरन्तरम् 	|
अन्तर्यागविधिं  कृत्वा बहिर्यजनमाचरेत् 	|| १६-१३ ||
एवं  विन्यस्तदेहः सन्सर्वात्मा साधकोत्तमः 	|
ध्यायेन्निरामयं  वस्तु  जगत्त्रयविमोहिनीम् 	|| १६-१४ ||
अशेषव्यवहाराणां  स्वामिनीं संविदं पराम् 	|
उद्यत्सूर्यसहस्राभां     दाडिमीकुसुमप्रभाम् 	|| १६-१५ ||
जपाकुसुमसंकाशां     पद्मरागमणिप्रभाम् 	|
स्फुरत्पद्मनिभां तप्तकाञ्चनाभां सुरेश्वरीम् 	|| १६-१६ ||
रक्तोत्पलदलाकारपादपल्लवराजिताम्   	|
अनर्घ्यरत्नखचितमञ्जीरचरणद्वयाम्   	|| १६-१७ ||
पादाङ्गुलीयकक्षिप्तरत्नतेजोविराजिताम्   	|
कदलीललितस्तम्भसुकुमारोरुकोमलाम्   	|| १६-१८ ||
नितम्बबिम्बविलसद्रक्तवस्त्रपरिष्कृताम्   	|
मेखलाबद्धमाणिक्यकिङ्किणीनादविभ्रमाम्   	|| १६-१९ ||
अलक्ष्यमध्यमां निम्ननाभिं शातोदरीं पराम् 	|
रोमराजिलतोद्धूतमहाकुचफलान्विताम्   	|| १६-२० ||
सुवृत्तनिबिडोत्तुङ्गकुचमण्डलराजिताम्   	|
अनर्घ्यमौक्तिकस्फारहारभारविराजिताम्   	|| १६-२१ ||
नवरत्नप्रभाराजद्     ग्रैवेयकविभूषणाम् 	|
श्रुतिभूषामनोरम्यकपोलस्थलमञ्जुलाम्    	|| १६-२२ ||
उद्यदादित्यसंकाशताटङ्कसुमुखप्रभाम्   	|
पूर्णचन्द्रमुखीं    पद्मवदनां  वरनासिकाम् 	|| १६-२३ ||
स्फुरन्मदनकोदण्डसुभ्रुवं      पद्मलोचनाम् 	|
ललाटपट्टसंराजद्रत्नाढ्यतिलकाङ्किताम्   	|| १६-२४ ||
मुक्तामाणिक्यघटितमुकुटस्थलकिंङ्किणीम्   	|
स्फुरच्चन्द्रकलाराजन्मुकुटां  च  त्रिलोचनाम् 	|| १६-२५ ||
प्रवालवल्लीविलसद्बाहुवलीचतुष्टयाम्   	|
इक्षुकोदण्डपुष्पेषुपाशाङ्कुशचतुर्भुजाम्   	|| १६-२६ ||
सर्वदेवमयीमम्बां    सर्वसौभाग्यसुन्दरीम् 	|
सर्वतीर्थमयीं  दिव्यां  सर्वकामप्रपूरिणीम् 	|| १६-२७ ||
सर्वमन्त्रमयीं  नित्यां   सर्वागमविशारदाम् 	|
सर्वक्षेत्रमयीं  देवीं सर्वविद्यामयीं शिवाम् 	|| १६-२८ ||
सर्वयागमयीं  विद्यां  सर्वदेवस्वरूपिणीम् 	|
सर्वशास्रमयीं  नित्यां सर्वागमनमस्कृताम् 	|| १६-२९ ||
सर्वाम्नायमयीं   देवीं  सर्वायतनसेविताम् 	|
सर्वानन्दमयीं  ज्ञानगह्वरां  संविदं पराम् 	|| १६-३० ||
एवं ध्यात्वा परामम्बां वहन्नासापुटं क्रमात् 	|
आवाह्य चक्रमध्ये तु मुद्रया हि त्रिखण्डया 	|| १६-३१ ||
संस्थितां चिन्तयेत्तत्र श्रीपीठान्तनीवासिनीम् 	|
मुद्राः संदर्शयेद्देवि  तर्पणैस्तु  त्रिधा यजेत् 	|| १६-३२ ||
लयाङ्गं  कल्पयेद्देहे  देव्यास्तु  परमेश्वरि 	|
गन्धपुष्पाक्षतादींश्च देव्यै सम्यङ् निवेदयेत् 	|| १६-३३ ||
उपचारैः षोडशभिः संपूज्य परदेवताम् 	|
तर्पणानि  पुनर्दद्यात्त्रिवारं  मूलविद्यया 	|| १६-३४ ||
एतस्मिन्समये देवि  तिथिनित्यां  प्रपूजयेत् 	|
कामेश्वर्यादिका नित्या विचित्रान्ताः परेश्वरि 	|| १६-३५ ||
प्रतिपत्पौर्णमास्यन्ततिथिरूपाः    प्रपूजयेत् 	|
विभाव्य  च  महात्र्यस्रं पूर्वदक्षोत्तरं क्रमात् 	|| १६-३६ ||
रेखासु  विलिखेत्तत्र  पञ्चपञ्च क्रमेण हि 	|
अकराद्या उवर्णान्ता दक्षिणस्यां विचिन्तयेत् 	|| १६-३७ ||
ततश्च      पूर्वरेखायामूकारादिकपञ्चकम् 	|
विलिख्योत्तररेखायां शक्त्यादि विलिखेत्ततः 	|| १६-३८ ||
अनुस्वारान्तमन्त्रस्तु  विसर्गे षोडशीं यजेत् 	|
वामावर्तेन देवेशि नित्याः षोडश  कीतीताः 	|| १६-३९ ||
प्रतिपत्तिथिमारभ्य     पौर्णमास्यन्तमद्रिजे 	|
एकैकां पूजयेन्नित्यां महासौभाग्यमाप्नुयात् 	|| १६-४० ||
कृष्णपक्षे  महेशानि  पूजयेत्तिथिमण्डलम् 	|
विचित्राद्या वरारोहे यावत्कामेश्वरी भवेत् 	|| १६-४१ ||
पूजनीया  विलोमेन  भक्त्या तु परमेश्वरि 	|
कलाः षोडश देवेशि यस्तु चन्द्रकलाः क्रमात् 	|| १६-४२ ||
तिथिनित्यां  त्रिधा  देवि  पूजयेद्भाग्यहेतवे 	|
पुनः   श्रीत्रिपुरानित्या   यजेत्सौभाग्यहेतवे 	|| १६-४३ ||
स सौभाग्यं महादेवि प्राप्नोति गुरुशासनात् 	|
कामेश्वर्यादिका नित्याः पूजयित्वा क्रमात्ततः 	|| १६-४४ ||
एतस्मिन्समये देवि गुरुन्संपूजयेद्बुधः 	|
पुष्पसंकोचयोगेन कथयामि तवानघे 	|| १६-४५ ||
रश्मिवृन्दं  दलमितं  गुरवस्तु शताधिकाः 	|
तस्मांत्संकोचयेत्पुष्पममिताः सिद्धिहानिदाः 	|| १६-४६ ||
नष्टसंततिविज्ञेया   मिताः  सर्वसमृद्धिदाः 	|
पुष्पं  संकोचयेन्नोचेद्द्वादशे   नष्टसंततिः 	|| १६-४७ ||
संतत्या  नष्टरूपः  सन्न  भवेद्देवताप्रियः 	|
अत एव मया सम्यक्पुष्पं संकुचितं प्रिये 	|| १६-४८ ||
कामराजाख्यविद्याया   गुरवस्तु   समृद्धिदाः 	|
मध्यप्राक्त्र्यश्रमध्ये हि गुरुपङ्क्तिं त्रिधाऽर्चयेत् 	|| १६-४९ ||
परारब्धान्पूजयेदादौ  परापरविभक्तिकान् 	|
ततोऽपरांस्त्रिधा देवि गुरुन् संपूजयेत्प्रिये 	|| १६-५० ||
दिव्यौघे तु परान्विद्धि  सप्तसंख्यान्वरानने 	|
आनन्दनाथशब्दान्ता  गुरवः  पुरुषाः प्रिये 	|| १६-५१ ||
स्त्रियः पराम्बाशब्दान्ता विज्ञेया वीरवन्दिते 	|
परप्रकाशो  देवेशि  ततः  परशिवो  मतः 	|| १६-५२ ||
परा शक्तिस्तथा देवि कौलेश्वर  इति प्रिये 	|
शुक्ला देवि कुलेशानकामेश्वर्यम्बिकाः क्रमात् 	|| १६-५३ ||
मुनिसंख्यास्तु  गुरवः पराख्या दिव्यरूपिणः 	|
भोगक्लिन्नस्तु समयो वेदाख्यः सहजस्तथा 	|| १६-५४ ||
परापराख्यसिद्धौघे  मानवौघे   शृणु  प्रिये 	|
गगनो  विश्वविमलौ  मदनो  भुवनस्तथा 	|| १६-५५ ||
लीला स्वात्माप्रियः पश्चान्नागसंख्यास्तु मानवाः 	|
अपराः   परमेशानि  नियता  अक्षरा  इमे 	|| १६-५६ ||
एतत्त्रयं तु नियतं देशिकानां हिताय च 	|
मयोद्धृतं महेशानि पुष्पं संकुचितं प्रिये 	|| १६-५७ ||
मानवौघान्तिके  पश्चात्स्वगुरुत्रितयं यजेत् 	|
परमेष्ठी  गुरुः  पश्चाद्गुरुः  परमसंज्ञितः 	|| १६-५८ ||
स्वगुरुश्च  महेशानि  पुजयेत्तु   गुरुत्रयम् 	|
अथ वा मानवौघान्त एकं स्वगुरुमर्चयेत् 	|| १६-५९ ||
अयं  प्रकारः  कथितः  प्रकारान्तरमुच्यते 	|
वन्द्यं  सर्वप्रकाराणां   मानवौघाष्टकादथ 	|| १६-६० ||
गुरवो नवसंख्याका इह  यावद्भवन्ति हि 	|
नवचक्रेश्वरी  यस्मात्तावत्पुष्पं प्रकाशयेत् 	|| १६-६१ ||
मानवौघे तदा देवि दशसप्त  भवन्ति  हि 	|
पश्चात्संकोचयेत्पुष्पं नवमं  श्रीगुरुं  यजेत् 	|| १६-६२ ||
अज्ञातगुरुशिष्याणां     कथयामि    वरानने 	|
गुरुभ्यो नम उच्चार्य पादुकाभ्यो नमो लिखेत् 	|| १६-६३ ||
गुर्वन्ते  परमान्ते  च  गुरुभ्यो  नम   इत्यपि 	|
एतेषां   पादुकास्तद्वदाचार्येभ्यो  नमो  वदेत् 	|| १६-६४ ||
आचार्यपादुकास्तद्वत्पूर्वसिद्धास्तु   पादुकाः 	|
सामान्यगुरुशिष्याणां गुरुपङ्क्तिरियं भवेत् 	|| १६-६५ ||
गुरुपङ्क्तिं प्रपूज्याथ स्वयं श्रीत्रिपुरा भवेत् 	|
गुरुपङ्क्तिविहीनस्तु  पुरुषः  पङ्क्तिवजीतः 	|| १६-६६ ||
सामान्यगुरुपङ्क्तित्वान्न भवेत्पङ्क्तिवजीतः 	|
पुष्पसंकोचमार्गोऽयं मया सिद्धः कृतः प्रिये 	|| १६-६७ ||
कृपया  परमेशानि साधकानां  हिताय  च 	|
कामराजाख्यगुरवः  श्रीविद्याविषये क्रमात् 	|| १६-६८ ||
लोपामुद्राख्यविद्याऽप्यान् गुरुञ्शृणु वरानने 	|
परमाद्यशिवश्चाऽऽद्या  कामेश्वर्यम्बिका तथा 	|| १६-६९ ||
दिव्यौघश्च  महौघश्च   सर्वानन्दस्ततः  परम् 	|
प्रज्ञादेव्यम्बिका पश्चात्प्रकाशः सप्तमो भवेत् 	|| १६-७० ||
दिव्याः  पराख्यगुरवो  लोपामुद्राप्रभामयाः 	|
दिव्यश्चित्रश्च   कैवल्यदेव्यम्बा  च  महोदयाः 	|| १६-७१ ||
सिद्धाः  परापरा  ज्ञेया  मानवौघे  शृणु प्रिये 	|
विद्या शक्तिश्च विश्वश्च चतुर्थः कोमलो भवेत् 	|| १६-७२ ||
पञ्चमस्तु   परानन्दो   मनोहर   इति  प्रिये 	|
स्वात्मानन्दः  सप्तमस्तु  प्रतिभोऽष्टम उच्यते 	|| १६-७३ ||
अपराख्या  इमे   देवि  गुरवः  परिकीतीताः 	|
पूर्ववद्योजयेत्      पश्चादष्टानन्तरमेव    च 	|| १६-७४ ||
त्रयं वा  स्वगुरुं वाऽपि नवान्तं वाऽब्जलोचने 	|
दक्षिणामूतीशिष्याणां    गुरुक्रम     उदाहृतः 	|| १६-७५ ||
संप्रदाया अनेके  च ज्ञातव्याः स्वगुरुक्रमात् 	|
संप्रदायविहीनस्य  न  दद्यात्पङ्क्तिमुत्तमाम् 	|| १६-७६ ||
साधारणास्तु गुरवः सर्वभेदेषु वै समाः 	|
गुरुक्रमं  प्रपूज्याथ  यजेदाम्नायदेवताः 	|| १६-७७ ||
त्रैलोक्यमोहने  देवि  सर्वाशापरिपूरके 	|
सर्वसंक्षोभणे चक्रे पूर्वाम्नायं प्रपूजयेत् 	|| १६-७८ ||
सर्वसौभाग्यदे चक्रे तथा सर्वार्थसाधके 	|
सर्वरक्षाकरे चक्रे दक्षाम्नायं प्र पूजयेत् 	|| १६-७९ ||
मध्यचक्रत्रये देवि पश्चिमाम्नायमर्चयेत् 	|
नवचक्रेषु देवेशि कौबेराम्नायमर्चयेत् 	|| १६-८० ||
बैन्दवे  परमेशानि मध्यसिंहासनं यजेत् 	|
अनेनैव प्रकारेण पूजयेत्पञ्च पञ्चिकाः 	|| १६-८१ ||
श्रीविद्या च प्ररं ज्यौतिः परा निष्कलशाम्भवी 	|
अजया  मातृका  चेति पञ्च कोशाः प्रकीतीताः 	|| १६-८२ ||
श्रीविद्या च तथा  लक्ष्मीर्महालक्ष्मीस्तथैव च 	|
त्रिशक्ति  सर्वसाम्राज्या पञ्च लक्ष्म्यः प्रकीतीताः 	|| १६-८३ ||
श्रीविद्या  त्वरिता  चैव  पारिजातेश्वरी तथा 	|
त्रिपुटा पञ्चबाणेशी पञ्च कल्पलताः  स्मृताः 	|| १६-८४ ||
श्रीविद्या मूलपीठेशी  सुधा  श्रीरमृतेश्वरी 	|
अन्नपूर्णेति विख्याताः पञ्चैताः कामधेनवः 	|| १६-८५ ||
श्रीविद्यां सिद्धलक्ष्मीश्च  मातङ्गी भुवनेश्वरी 	|
वाराहीति च संमोक्ताः पञ्च रत्नाः प्रकीतीताः 	|| १६-८६ ||
मूलविद्या महेशानि श्रीविद्या परिकीतीता 	|
वारुणान्तं  वह्निसंस्थं बिन्दुनादसमन्वितम् 	|| १६-८७ ||
वामनेत्रसमायुक्तं    लक्ष्मीबीजमुदाहृतम् 	|
श्रीबीजं तु पराबीजं लक्ष्मीबीजमुदाहृतम् 	|| १६-८८ ||
प्रणवं  पूर्वमुच्चार्य  ह्रीमात्मकं समुच्चरेत् 	|
श्रीपुटां च नु  कमले  कमलाग्रे  प्रसीदतु 	|| १६-८९ ||
लये मध्यगतां भूमिं रुद्रस्थाने नियोजयेत् 	|
प्रसीद युगलं  दद्याच्छ्रीबीजं भुवनेश्वरीम् 	|| १६-९० ||
श्रिया बीजं ततो दद्यान्महालक्ष्मी च { श्च} हृन्मनुः 	|
सप्तविंशतिवर्णात्मा    महालक्ष्मीमनुर्मतः 	|| १६-९१ ||
श्रीबीजं च पराबीजं कामराजं समालिखेत् 	|
इयं त्रिशक्तिर्देवेशि  त्रिषु  लोकेषु  दुर्लभा 	|| १६-९२ ||
चन्द्रेण मादनं  लक्ष्मीर्देवी  दीर्घाक्षिमण्डिता 	|
विष्णुक्रूरेश्वरीयुक्ता रित्ययं वैष्णवीयुता (?) 	|| १६-९३ ||
श्रीबीजसंपुटं     कुर्यात्सर्वशास्त्रप्रदायिनी 	|
प्रणवं    पूर्वमुच्चार्य   पराहंसं  समुद्धरेत् 	|| १६-९४ ||
ततः सोऽहं शिरो देवि  वसुवर्णोऽयमीरितः 	|
वेदादिकेवला  देवी  परा निष्कलशाम्भवी 	|| १६-९५ ||
हंसोऽजपार्णान्तः त(वर्णवस्त)त्र मातृकेति प्रकीतीता(तः) 	|
प्रणवं     भुवनेशानी     वियच्चन्द्राग्निवायवम् 	|| १६-९६ ||
भुवनेशी  ध्रुवं  चैव   सरस्वत्यै  नमो  लिखेत् 	|
इयं    तु    पारिजातेशी      पारिजातरतोपमा 	|| १६-९७ ||
काण्डवानीश्वरीविद्या प्रसङ्गात्कथिता मया 	|
त्रिबीजं च पराबीजं  सकामा  त्रिपुटोदिता 	|| १६-९८ ||
पञ्चकामेश्वरीविद्या बालान्यासे समीरिता 	|
वाग्भवं वामनेत्रं च ध्रुवान्तं बिन्दुसंयुतम् 	|| १६-९९ ||
मूलपीठेश्वरीविद्या सुगुप्ता कथिता मया 	|
पराबीजं तु श्रीबीजं बालायामाद्यमक्षरम् 	|| १६-१०० ||
राज्यदे राजलक्ष्मीति चन्द्रः सर्गविभूषितः 	|
बिलोमान्यादिबीजानि सुधा श्रीश्च प्रकीतीताः (ता) 	|| १६-१०१ ||
वाग्भवं भुवनेशानि श्रीबीजं तदनन्तरम् 	|
वियत्तदादिखफलेमित्यवर्णं समालिखेत् 	|| १६-१०२ ||
वियत्तदादिकं तं च फ्रानित्येव मनुर्मतः 	|
चवर्गतृतीयं तुर्यं मायारेफेन्दुसंयुत्तम् 	|| १६-१०३ ||
महाचण्डं  समुद्धृत्य  संकर्षणीति  संलिखेत् 	|
कालमहान इत्युक्त्वा वियदिन्दुसमन्वितः (?) 	|| १६-१०४ ||
मायाबीजं तु  कथितः सिद्धलक्ष्म्या महामनुः 	|
अन्नपूर्णा  च   देवेशि    उत्तराम्नायकीतीता 	|| १६-१०५ ||
मातङ्गिन्येति चांशं वाङ्मायाश्रीसंपुटं लिखेत् 	|
इयं  मातङ्गिनी विद्या  द्वादशार्णा  प्रकीतीता 	|| १६-१०६ ||
वियदग्निसमायुक्ता वामनेत्रेन्दुविभूषितम्(ता) 	|
भुवनेशी   महेशानि   दुर्लभा   भुवनत्रये 	|| १६-१०७ ||
वाग्भवं पूर्वमुद्धृत्य  संबुद्ध्या  भगवत्यपि 	|
वार्ताली  द्वे  च वाराही युग्मवाराहमुख्यपि 	|| १६-१०८ ||
अन्धे अन्धिन्यै नत्यन्तं रुन्धिनी तत्परः परम् 	|
जम्भे जम्भिन्यै नत्यन्तं मोहे मोहिन्यै युतं नमः 	|| १६-१०९ ||
स्तम्भे  स्तम्भिन्यै  हृद्युक्तममुकं स्तम्भनद्वये 	|
सर्वदुष्टप्रदुष्टानां    सर्वेषां    सर्वमुच्चरेत् 	|| १६-११० ||
जिह्वास्तम्भं कुरु द्वन्द्वं शीघ्रवश्यं कुरु द्वयम् 	|
वाग्क्कूट  त्रयं  वाचं  मन्त्रपावकवल्लभा 	|| १६-१११ ||
महाविद्येयमाख्याता सर्वतन्त्रेषु गोपिता 	|

श्री देव्युवाच --

मन्त्रास्तु  कथिता  देव  सर्वतन्त्रेषु  गोपिताः 	|| १६-११२ ||
तानाराध्य कथं लोका जायन्ते भुवि दुर्लभाः 	|
एतत्सर्वं  महादेव  कथय  त्वं  सुविस्तरम् 	|| १६-११३ ||

ईश्वर उवाच --

साधु पृष्टं त्वया भद्रे लोकानां हितकाम्यया 	|
अविज्ञातमनस्तत्त्वं भजता  दुःसुता यथा (?) 	|| १६-११४ ||
कथ्यतेऽत्र तथा देवि  सर्वतन्त्रेषु गोपितम् 	|
मन्त्राविशोधनं कुर्यान्मन्त्राणां च विशुद्धये 	|| १६-११५ ||
चतुरस्रभुवं  भित्त्वा  कृत्वा  रेखात्रयं  त्रयम् 	|
वृत्तः षोडशके चैव  ततो वर्णान् समालिखेत् 	|| १६-११६ ||
इन्द्राग्नि    रुद्रनवनेत्रयुगेन दिक्षु	
    ऋत्वष्टषोडशचतुर्दश      भौतिकेषु 	|
पाताल  पञ्चदशवह्निहिमांशुकोष्ठे	
    वर्णाल्लि�खेल्लिपिभवान्क्रमशस्तु धीमान् 	|| १६-११७ ||
मन्त्राद्यसाधकानां  तु  नामार्णः  पतति ध्रुवम् 	|
सिद्धिस्थानं च विज्ञेयं  द्वितीयं  साध्यनामकम् 	|| १६-११८ ||
सुसिद्धं   तु  तृतीयं  स्याच्चतुर्थमरिसंज्ञकम् 	|
सिद्धः सिध्यतिकालेन  साध्यः  सिध्यति वा न वा 	|| १६-११९ ||
सुसिद्धस्तत्क्षणादेव    साधकं    भक्षयेदरिः 	|
सिद्धसिद्धो  जपात्सिद्धिद्वीगुणात्सिद्धसाध्यकः 	|| १६-१२० ||
सिद्धसुसिद्धः संग्राहात्सिद्धारिर्हन्ति  वै द्विजान् 	|
साध्यः  सिध्यति संक्लेशात्साध्यसाध्योऽतिदुःखकृत् 	|| १६-१२१ 
||
साध्यः सुसिद्धो भजनात्साध्यारिः स्वाश्रयं हरेत् 	|
सुसिद्धसिद्धोऽध्ययनात्फलं    दद्युर्यथेप्सितम् 	|| १६-१२२ ||
सुसिद्धसाध्यो जपाद्यैः सिद्धिर्यस्मादतोऽन्यथा 	|
सुसिद्धे  तु  सुसिद्धस्तु   पूर्वजन्मकृतश्रमात् 	|| १६-१२३ ||
संस्मात्तु सर्वं सिद्धानां  साधको यो जपेन्मनुः 	|
अभिचारे  रिपोरवं यदि स्यान्भुविपन्नयोः (?) 	|| १६-१२४ ||
संसिद्धेऽरिविशेषेण   स्वकुलान्नाशयेद्ध्रुवम् 	|
अरिसिद्धस्तु   संहन्यादरिसाध्यं  तु योषितः 	|| १६-१२५ ||
अरिसिद्धस्वमन्त्रश्च     कुलाच्छादनकृच्छलैः 	|
अर्यरिस्वामहामन्त्रप्राप्तेन     सुनिश्चितम् {?} 	|| १६-१२६ ||
एतदुक्तं   महेशानि  त्यक्त्वाऽन्यमतमुत्तमम् 	|
स्वप्नलब्धे स्त्रिया दत्ते मालमन्त्रे त्रिबीजके 	|| १६-१२७ ||
सिद्धादिशोधनं  देवी न वै तेषां तु विद्यते 	|
श्रीविद्यापूजनस्थाने   चक्रराजे    महेश्वरि 	|| १६-१२८ ||
महाकोशेश्वरावृन्दमण्डिता     सनसंस्थिता 	|| १६-१२९ ||
सर्वसौभाग्यजननीपादुकां    पूजयामि   च 	|
इत्युच्चार्य परं ज्योतिःकोशाद्यां पूजयेत्सुधीः 	|| १६-१३० ||
अनेनैव    प्रकारेण   पूजयेत्पञ्चपञ्चिकाः 	|
शैवं तु  दर्शनं  देवि बैन्दवे पूजयेत्प्रिये 	|| १६-१३१ ||
परितो दर्शनं  शाक्तं  चक्रस्य परमेश्वरी 	|
ब्राह्मं तु दर्शनं पूज्यं भूबिम्बे प्रथमे प्रिये 	|| १६-१३२ ||
शिवस्य वामतो देवि वैष्णवं दर्शनं यजेत् 	|
सृष्टिचक्रे   भवेत्सूर्यदर्शनं    कमलेक्षणे 	|| १६-१३३ ||
स्थितिचक्रे तु  संपूज्यं बौद्धदर्शनमुत्तमम् 	|
एवं संपूज्य सकलं श्रीविद्यां परितोषयेत् 	|| १६-१३४ ||
तर्पणानि   पुनर्दद्यात्त्रिवारं    तत्त्वमुद्रया 	|
अङ्गुष्ठानामिकाभ्यां तु तत्त्वमुद्रेयमीरिता 	|| १६-१३५ ||
पुष्पं  समर्पयेद्देवि  मुद्रया  ज्ञानसंज्ञया 	|
अङ्गुष्ठतर्जनीयोगाज्ज्ञानमुद्रा  प्रतिष्ठिता 	|| १६-१३६ ||
सर्वोपचारैराराध्य मुद्राः  संदर्शयेत्क्रमात् 	|
अथाङ्गावरणं  कुर्याच्छ्रीविद्यामनुसंभवम् 	|| १६-१३७ ||
अग्नीशासुरवायव्यमध्यदिक्ष्वङ्गपूजनम्   	|
मायालक्ष्मीमयं  बीजयुग्मं पूर्वक्रमेण तु 	|| १६-१३८ ||
कथितं  योजयेद्देवि  त्रयं वा परमेश्वरि 	|
संपुटक्रमयोगेन   चाथवा   वीरवन्दिते 	|| १६-१३९ ||
संयोज्य पूजयेत्सर्वाः  क्रमादेव वरानने 	|
त्रैलोक्यमोहने चक्रे प्रकटा योगिनीर्यजेत् 	|| १६-१४० ||
चतुरस्रे  चतुर्द्वारे  शोभिते सिद्धिदायकाः 	|
अणिमां पश्चिमद्वारे  दक्षभागे  प्रपूजयेत् 	|| १६-१४१ ||
लघिमामुत्तरद्वारे   दक्षभागे   प्रपूजयेत् 	|
पूर्वद्वारे    तु  महिमामुत्तरे  पूजयेत्प्रिये 	|| १६-१४२ ||
ईशित्वसिद्धिंर्देवेशि  दक्षिणद्वारि पूर्ववत् 	|| १६-१४३ ||
वशित्वसिद्धिं वायव्ये तेनैव क्रमयोगतः 	|| १६-१४४ ||
इच्छासिद्धिं पूर्वभागे नैरृत्ये च प्रपूजयेत् 	|
प्राप्तिसिद्धिः सर्वकामा सिद्धिश्च परमेश्वरि 	|| १६-१४५ ||
अधोर्ध्वक्रमरूपेण   ज्ञातव्ये    सुरसुन्दरि 	|
ब्राह्मी माहेश्वरी चैन्द्री कौमारी वैष्णवी तथा 	|| १६-१४६ ||
वाराही च तथा षष्ठी चामुण्डा सप्त मातरः 	|
अष्टमी  तु महालक्ष्मीः पश्चिमादिक्रमेण हि 	|| १६-१४७ ||
वामभागे तु संपूज्या वायव्यादि  च  पूर्ववत् 	|
संक्षोभद्रावणाकर्षवश्योन्मादमहाङ्कुशाः   	|| १६-१४८ ||
खेचरीबीजयोन्याख्यास्त्रिखण्डां  च प्रपूजयेत् 	|
एताः  संपूज्य  चक्रेशीं  त्रिपुरां  पूजयेत्पराम् 	|| १६-१४९ ||
अणिमासिद्धिपुरतः     सर्वकार्यार्थसाधिकाम् 	|
सर्वसंक्षोभिणीं    मुद्रां    दर्शयेत्कमलानने 	|| १६-१५० ||
सर्वाशापूरकं चक्रं गुप्तयोगिन्यधिष्ठितम् 	|
षोडशारं ततो देवि  पूजयेत्कार्यसिद्धये 	|| १६-१५१ ||
कामाकषीणिकां देवि बुध्द्याकषीणिकां तथा 	|
अहंकाराकषीणीं  च  शब्दाकर्षणरूपिणीम् 	|| १६-१५२ ||
स्पर्शाकषीणिरूपां  च रूपाकषीणिरूपिणीम् 	|
रसाकर्षकरीं   चैव   गन्धाकर्षणकारिणीम् 	|| १६-१५३ ||
चित्ताकषीणिकां  तद्वद्धैर्याकषीणिकां  प्रिये 	|
नामाकषीणिकां  चैव बीणाकषीणिकां तथा 	|| १६-१५४ ||
अमृताकषीणीं  चैव  बीजाकषीणिकां प्रिये 	|
शरीराकषीणीं  चैव  आत्माकर्षणरूपिणीम् 	|| १६-१५५ ||
पश्चिमादिविलोमेन  षोडशारे  स्वरान्विताः 	|
एता नित्याः कलाः पूज्याः स्रवत्पीयूषमण्डलाः 	|| १६-१५६ ||
चक्रेश्वरीं  यजेद्देवीं त्रिपुरेशीं समृद्धिदाम् 	|
कामाकर्षणरूपायाः  पुरतः  पूजयेत्प्रिये 	|| १६-१५७ ||
सर्वविद्राविणीं मुद्रां दर्शयित्वा निवेदयेत् 	|
सर्वसंक्षोभणे  चक्रे  यजेद्गुप्ततराभिधाः 	|| १६-१५८ ||
अनङ्गकुसुमां  प्राच्यां  कवर्गेण  प्रपूजयेत् 	|
दक्षिणे  च  चवर्गेण  तथा चानङ्गमेखलाम् 	|| १६-१५९ ||
अनङ्गमदनां     पश्चाट्टवर्गेण    प्रपूजयेत् 	|
तवर्गेणोत्तरे          पश्चादनङ्गमदनातुराम् 	|| १६-१६० ||
अनङ्गरेखामाग्नेये     पवर्गेण   प्रपूजयेत् 	|
राक्षसेऽनङ्गवेगां   तु  यवर्गेण   प्रपूजयेत् 	|| १६-१६१ ||
वायव्ये तु शवर्गेण तथाऽनङ्गाङ्कुशां यजेत् 	|
ईशान्ये  लक्षवर्गेण  पूज्याऽनङ्गादिमालिनी 	|| १६-१६२ ||
चक्रेश्वरीं  यजेद्देवीं  ततस्त्रिपुरसुन्दरीम् 	|
अनङ्गकुसुमाग्रे च सर्वसाम्राज्यदायिनीम् 	|| १६-१६३ ||
सर्वाकर्षणमुद्रां   च   दर्शयेत्सुरवन्दिते 	|
चक्रपूजां  निवेद्याथ  चतुर्थं चक्रमर्चयेत् 	|| १६-१६४ ||
सर्वसंक्षोभिणी शक्तिः सर्वविद्राविणी तथा 	|
सर्वाकषीणिका  शक्तिः  सर्वाह्लादनकारिणी 	|| १६-१६५ ||
सर्वसंमोहिनी  शक्तिः सर्वस्तम्भनकारिणी 	|
सर्वजृम्भिणिका शक्तिः सर्वावशकरी तथा 	|| १६-१६६ ||
सर्वार्थरञ्जिनी   शक्तिर्नवमी   परमेश्वरी 	|
सर्वोन्मादनिका शक्तिः शक्तिः सर्वार्थसाधिका 	|| १६-१६७ ||
सर्वसंपत्तिपूर्णा   च   सर्वमन्त्रमयी  तथा 	|
चतुर्दशारशक्तिस्तु       सर्वद्वन्द्वक्षयंकरी 	|| १६-१६८ ||
सर्वसौभाग्यदे   चक्रे  पश्चिमादिविलोमतः 	|
वाममार्गेण  देवेशि संपूज्याः सर्वसिद्धिदाः 	|| १६-१६९ ||
सर्वसंक्षोभिणी  शक्तिः पुरतः  पूजयेत्ततः 	|
चक्रेश्वरी सिद्धिदात्रीं परां  त्रिपुरवासिनीम् 	|| १६-१७० ||
वश्यमुद्रां  प्रदर्श्याथ  निवेद्य तदनन्तरम् 	|
सर्वार्थसाधके चक्रे  दशारे  कुलयोगिनीः 	|| १६-१७१ ||
पूजयेत्सर्वकार्यार्थसिद्धिदाः पञ्चमे क्रमात् 	|
सर्वसिद्धिप्रदा  देवी  सर्वसंपत्प्रदा  तथा 	|| १६-१७२ ||
सर्वप्रियकरी   देवी   सर्वमङ्गलकारिणी 	|
सर्वकामप्रपूर्णा   च   सर्वदुःखप्रमोचनी 	|| १६-१७३ ||
सर्वमृत्युप्रशमनी     सर्वविघ्ननिवारिणी 	|
सर्वाङ्गसुन्दरी  देवी  सर्वसौभाग्यदायिनी 	|| १६-१७४ ||
पश्चिमादिविलोमेन   दशारे   पूजयेदिमाः 	|
सर्वसिद्धिप्रदा   देवि  पुरतश्चक्रनायिकाम् 	|| १६-१७५ ||
सर्वसिद्धिप्रदां  देवि पूजयेत्त्रित्पुराश्रियम् 	|
सर्वोन्मादनमुद्रां  च दर्शयित्वा निवेद्य च 	|| १६-१७६ ||
सर्वरक्षाकरे चक्रे  नगर्भा योगिनीर्यजेत् 	|
सर्वज्ञा  सर्वशक्तिश्च  सर्वैश्वर्यप्रदा ततः 	|| १६-१७७ ||
सर्वज्ञानमयी देवी  सर्वव्याधिविनाशिनी 	|
सर्वाधारस्वरूपा  च  सर्वपापहरा  तथा 	|| १६-१७८ ||
सर्वानन्दमयी  देवी  सर्वरक्षास्वरूपिणी 	|
सर्वेप्सितार्थफलदा  देव्यः सर्वसमृद्धिदाः 	|| १६-१७९ ||
पश्चिमादिविलोमेन  पूजयेत्पङ्क्तयोनिके 	|
सर्वज्ञापुरतो देवि चक्रेशीं मालिनीं यजेत् 	|| १६-१८० ||
महाङ्कुशां महामुद्रां दर्शयित्वा निवेद्य च 	|
मध्यचक्रे  महेशानि  योगिनीः पूजयेत्प्रिये 	|| १६-१८१ ||
सर्वरोगहरे  चक्रे   वसुकोणे    सुरेश्वरि 	|
रहस्ययोगिनीर्देवि वशिन्याद्यास्तु सिद्धिदाः 	|| १६-१८२ ||
पश्चिमादिविलोमेन  पूर्वोक्ताः  पूजयेत्क्रमात् 	|
वशिनीपुरतः पूज्या सिद्धाम्बा चक्रनायिका 	|| १६-१८३ ||
खेचरीं   दर्शयेन्मुद्रां   निवेद्यानन्तरं  ततः 	|
सर्वसिद्धिप्रदे   चक्रे  त्रिकोणे  सर्वकामदे 	|| १६-१८४ ||
परापररहस्याख्ययोगिनीः      परिपूजयेत् 	|
पञ्च बाणान्समुच्चार्य कामकामेश्वरीमयान् 	|| १६-१८५ ||
जम्भनाख्यान्महेशानि  पूजयेद्बाणदेवताम् 	|
धमात्मकं कामचापं  द्वितीयं तु थमात्मकम् 	|| १६-१८६ ||
कामेश्वर्या मोहनाख्यां  पूजयेच्चापदेवताम् 	|
द्वितीयं    भुवनेशानीपाशयुग्मं    वशंकरम् 	|| १६-१८७ ||
कामेशस्य  च कामेश्यास्त्रैलोक्याकर्षणं प्रिये 	|
अङ्कुशाख्यं  करोमात्मबीजं स्तम्भनसंज्ञकम् 	|| १६-१८८ ||
कामेशस्य च कामेश्या अङ्कुशं पूजयेत्प्रिये 	|
षडङ्गावरणद्वाह्ये    समीपे   क्रमतो   यजेत् 	|| १६-१८९ ||
पश्चिमादिक्रमेणैव     चतुदीक्षु     प्रपूजयेत् 	|
कामेश्वरीं     रुद्रशक्तिमाद्यकूटेन    चाग्रतः 	|| १६-१९० ||
द्वितीयेन च कूटेन कामाख्येन च वैष्णवीम् 	|
दक्षकोणे  समभ्यर्च्य  तृतीयेन च पूजयेत् 	|| १६-१९१ ||
भगमालां   ब्रह्मशक्तिमुत्तरे  विश्वमातृकाम् 	|
चक्रेश्वरीमम्बिकाख्यां कामेशीपुरतो यजेत् 	|| १६-१९२ ||
बीजमुद्रामुपास्याथ  चक्रपूजां निवेदयेत् 	|
सर्वानन्दमये   चक्रराजे   बैन्दवसंज्ञके 	|| १६-१९३ ||
ब्रह्मरूपे चित्स्वरूपे संविद्वेद्ये शृणु प्रिये 	|
परापररहस्याख्यां योगिनीं त्रिपुरां यजेत् 	|| १६-१९४ ||
कूटत्रयं समुच्चार्य  सर्वविद्यास्वरूपकम् 	|
समस्तदेवतारूपं   सर्ववस्तुमयं  यजेत् 	|| १६-१९५ ||
चक्रेशीमपि    तामेव   महात्रिपुरसुन्दरीम् 	|
श्रीविद्यां षोडशार्णां च भुक्तिमुक्तिफलप्रदाम् 	|| १६-१९६ ||
समस्तचक्रचक्रेशीं     सर्वागमनमस्कृताम् 	|
सर्वाम्नायेश्वरीं विद्यालंकृतां ब्रह्मरूपिणीम् 	|| १६-१९७ ||
उपचारैः   समभ्यर्च्य  गन्धपुष्पाक्षतादिभिः 	|
तर्पणानि   पुनर्दद्यात्त्रिवारं    मूलविद्यया 	|| १६-१९८ ||
योनिमुद्रां प्रदर्श्याथ मुद्राः संदर्शयेत्क्रमात् 	|
वनस्पतिरसोत्पन्नैः  पवित्रै  रम्यगन्धिभिः 	|| १६-१९९ ||
दशाङ्गाद्यैर्धूपवर्यैर्धूपयेत्परमेश्वरीम्    	|
(कस्तूरीकुङ्कुमं देवि गुग्गुलं शालसंभवम् 	|| १६-२०० ||
चन्दनागरुकर्पूरसिताज्यमधुसंयुतम्   	|
धूपयेद्देशिको  नित्यं सर्वसौभाग्यसिद्धये 	|| १६-२०१ ||
धूपमन्त्रेण देवेशि त्रैलोक्यस्यापि दुर्लभम् 	|
अभितो वेदिकाचक्रं दीपमाला घृतप्लुताः 	|| १६-२०२ ||
कर्पूररचिताश्चापि तैलपूर्णास्तु वा यजेत् 	|
धूपदीपौ   निवेद्याथ   तर्पयेत्पूर्ववत्प्रिये 	|| १६-२०३ ||
आरातीकविधिं   कुर्यात्पूर्ववद्देववन्दिते 	|
अन्यदारातीकं वक्ष्ये  सर्वकाममपूरकम् 	|| १६-२०४ ||
स्वर्णादिनिमीते पात्रे मध्ये चक्रं लिखेद्बुधः 	|
तण्डुलोल्लासितं कृत्वा नवधा कारयेत्ततः 	|| १६-२०५ ||
नव   गोलांश्चन्द्ररूपान्विरच्य   तदनन्तरम् 	|
शर्करागर्भभरितान्मण्डकान्युग्मरूपकान्   	|| १६-२०६ ||
विरच्य घटिकाः कार्या योजयित्वा तु सप्तकम् 	|
सप्तसप्तप्रकारेण  घटिका  नव  योजयेत् 	|| १६-२०७ ||
अष्टकोणेषु संस्थाप्य गोलकांञ्चोपरि क्षिपेत् 	|
चणमुद्रा   विकीर्याथ   दीपकान्घृतपाचितान् 	|| १६-२०८ ||
मुष्टिकाकृतिमुष्टिश्च   स्थापयेत्तत्र  तत्र  तु 	|
दीपान्प्रज्वाल्य पश्चात्तु पञ्चरत्नैः प्रपूजयेत् 	|| १६-२०९ ||
पञ्चसिंहासनगता   विद्यास्तत्र  प्रपूजयेत् 	|
आमस्तकं  समुद्धृत्य  नववारं पुनः पुनः 	|| १६-२१० ||
नवावरणवद्देवि   परिभ्राम्य  पुनः  पुनः 	|
उत्तीर्य   स्थापयेत्पश्चाद्दीपमालामयं  महः 	|| १६-२११ ||
नेत्रयोः सुस्थिरं ध्यायेदारातीकविधिः प्रिये 	|
नैवेद्यं    षड्र्सोपेतं   सितापूपादिसंयुतम् 	|| १६-२१२ ||
शर्करापूरभरितमण्डकैः    पायसान्वितम् 	|
मुक्ताकर्पूरधवलं       शुद्धौदनसुपूरितम् 	|| १६-२१३ ||
घृतकर्पूरशोभाढ्यं     सम्पूर्णघृतमण्डितम् 	|
नानाव्यञ्जनशोभाढ्यं वटकैः  कुङ्कुमप्रभैः 	|| १६-२१४ ||
माषान्नभरितं      नानारसपानविराजितम् 	|
घृतक्षीरेण     भरितं  चतुर्मुद्राविराजितम् 	|| १६-२१५ ||
संकल्प्य परमेशान्यै नित्यहोमविधिं चरेत् 	|
मूलेन प्राणसहिता आहुतीः पञ्च होमयेत् 	|| १६-२१६ ||
षडाहुतीः  षडङ्गानां नित्यहोमः प्रकीतीतः 	|
उपविश्याऽऽसने रम्ये वामभागे ततः परम् 	|| १६-२१७ ||
वहत्करोर्ध्वपुटतः  साधको  भूमिजानुकः 	|
मण्डलं चतुरस्रं तु तन्मध्ये विलिखेत्प्रिये 	|| १६-२१८ ||
त्रिकोणमध्ये व्योमाख्यं मण्डलं पूजयेत्ततः 	|
व्यापकान्ते मण्डलाय हृदन्तो वाग्भवं परम् 	|| १६-२१९ ||
मुखे  कृत्वा पूजनीयं मण्डलं मनुना प्रिये 	|
एतन्मण्डलमभ्यर्च्य  मण्डलानां चतुष्टयम् 	|| १६-२२० ||
ईशानवह्निनैरृत्यवायुकोणेषु      पूर्ववत् 	|
मण्डलानि   निधायाथ  पूर्ववत्पूजयेत्प्रिये 	|| १६-२२१ ||
पूर्ववद्बलिदानं    च   दद्यात्सर्वसमृद्धये 	|
बटुकाय  महेशानि  योगिनीभ्यश्च वल्लभे 	|| १६-२२२ ||
क्षेत्रपालगणेशाभ्यां   पूर्ववद्बलिमुत्सृजेत् 	|
वामभागे कृतस्याथ मण्डलस्योपरि क्षिपेत् 	|| १६-२२३ ||
आधारं पूजयेत्तत्र पात्रं चान्नोदकान्वितम् 	|
सकारणं मन्त्रयित्वा सर्वभूतबलिं हरेत् 	|| १६-२२४ ||
षोडशार्णेन  मनुना  त्रिवारं  वीरवन्दिते 	|
तारं  च भुवनेशानि सर्वविघ्नपदं ततः 	|| १६-२२५ ||
कृद्भ्यश्च सर्वभूतेभ्यो हुंकारं वह्निवल्लभाम् 	|
समुच्चरन्बलिं  दद्यान्मुद्रया तत्त्वसंज्ञया 	|| १६-२२६ ||
बलिपञ्चकमाख्यातं  सर्वरक्षाकरं सताम् 	|
एकत्र वा पञ्च बलीन्दद्याद्व्यापकमण्डले 	|| १६-२२७ ||
वामभागे स्थितो देवि सर्वविघ्नहरो भवेत् 	|
चक्रमभ्यर्च्य   सकलं  विधिवत्परमेश्वरि 	|
श्रीगुरोः कृपया देवि सर्वज्ञः सर्वतत्त्ववित् 	|| १६-२२८ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे उमामहेश्वरसंवादे श्रीविद्यायजन-- विधिर्नाम 
षोडशः पटलः || १६ ||





अथ सप्तदशः पटलः



श्रीदेव्युवाच --

देवदेव   महादेव  अश्रुतार्थं   महेश्वर 	|
षोडशाक्षरविद्यायाः  श्रीचक्रविधिमुत्तमम् 	|| १७-१ ||
जपादिकं  च यत्सर्वमेकैकाक्षरसाधनम् 	|
कथयस्व महेशान यद्यहं तव वल्लभा 	|| १७-२ ||

ईश्वर उवाच --

शृणु   सर्वांगसुभगे श्रीविद्याविधिमुत्तमम् 	|
यस्य विज्ञानमात्रेण कर्ता हर्ता स्वयं विभुः 	|| १७-३ ||
अनेन  विधिना यत्र श्रीचक्रं क्रमसंयुतम् 	|
पूज्यते तत्र सकलं वशी कुर्यान्न संशयः 	|| १७-४ ||
नगरं    वशमायाति    देशमण्डलमद्रिजे 	|
योषितः सकला वश्या ज्वलत्कामाग्निपीडिताः 	|| १७-५ ||
विद्याविमूढहृदयाः   साधकन्यस्तमानसाः 	|
तद्दर्शनेन   देवेशि  जायन्ते  सर्वयोषितः 	|| १७-६ ||
अक्षमालां समाश्रित्य मातृकावर्णरूपिणीम् 	|
अथ मुक्ताफलमयी वाङ्मोक्षफलदायिनी 	|| १७-७ ||
सर्वसिद्धप्रदा    नित्यं  सर्वराजवशंकरी 	|
यथा मुक्ताफलमयी तथा स्फटिकनिमीता 	|| १७-८ ||
रुद्राक्षमालिका  मोक्षे  सर्वसंपत्समृद्धिदा 	|
प्रवालमाला वश्ये तु सर्वकार्यार्थसाधिका 	|| १७-९ ||
माणिक्यमाला फलदा साम्राज्यफलदायिनी 	|
पुत्रजीवकमाला तु  विद्यालक्ष्मीप्रदा सताम् 	|| १७-१० ||
पद्माक्षमालया लक्ष्मीर्जायते महती परा 	|
रक्तचन्दनमाला  तु  सर्वभोगप्रदायिनी 	|| १७-११ ||
अक्षमालां प्रपूज्याथ चन्दनेन विलेपिताम् 	|
समाश्रित्य जपेद्विद्यां लक्षमात्रं  यदा बुधः 	|| १७-१२ ||
योषितो भ्रमयन्त्येव मनस्तस्य सुनिश्चलम् 	|
तदा  द्वितीयलक्षं  तु  प्रजपेत्साधकोत्तमः 	|| १७-१३ ||
पातालतलनागेन्द्रकन्यकाः  क्षोभयन्ति  तम् 	|
तासां कटाक्षजालैस्तु न मोहं याति साधकः 	|| १७-१४ ||
तदा लक्षत्रयं कुर्यात्साधकः स्थिरमानसः 	|
तृतीयलक्षे संप्राप्ते  द्रावयन्ति  सुराङ्गनाः 	|| १७-१५ ||
अभिमानेन सौन्दर्यात्सौभाग्यमदकारिणः 	|
साधकं द्रावयन्त्येव ततश्चासौ मनस्थिरः 	|| १७-१६ ||
तदा लक्षत्रयं  साधु  सर्वपापनिकृन्तनम् 	|
एवं लक्षत्रयजपेद् व्रतस्थः स्वस्थमानसः 	|| १७-१७ ||
संक्षोभयति भूर्लोकस्वर्लोकततलवासिनः 	|
पुरुषा  योषितो  वश्याश्चराचरमपि  प्रिये 	|| १७-१८ ||
गोरोचनादिभिर्द्रव्यैश्चक्रराजं   समालिखेत् 	|
अतीव सुन्दरं रम्यं तन्मध्ये प्रतिमां वराम् 	|| १७-१९ ||
ज्वलन्तीं नामसहितां महाबीजविदभीताम् 	|
चिन्तयेत्तु ततो देवि योजनानां  सहस्रशः 	|| १७-२० ||
अदृष्टपूर्वा  देवेशि  श्रुतमात्राऽपि  दुर्लभा 	|
राजकन्याऽथ वा चार्वी भयलज्जाविवजीता 	|| १७-२१ ||
आयाति साधकं सम्यग्मन्त्रमूढा सती प्रिये 	|
चक्रमध्यगतो  भूत्वा साधकश्चिन्तयेद्यदा 	|| १७-२२ ||
उद्यत्सूर्यसहस्राभमात्मानमरुणं     तथा 	|
साध्यमप्यरुणीभूतं कृत्वा मन्त्रं जपेद्बुधः 	|| १७-२३ ||
अनेन क्रमयोगेण  स्वयं  कन्दर्परूपवान् 	|
सर्वसौन्दर्यसुभगः कामिनीवल्लभो भवेत् 	|| १७-२४ ||
सर्वलोकेषु  सुभगः  सर्वलोकवशंकरः 	|
सर्वरक्तोपचारैस्तु      मुद्रासनद्धविग्रहः 	|| १७-२५ ||
चक्रं  प्रपूरयेद्यस्तु यस्य नाम विदभीतम् 	|
स भवेद्दासवद्देवि धनाढ्ये वाऽपि भूपतिः 	|| १७-२६ ||
चक्रमध्यगतं कुर्यान्नाम यस्यास्तु योषितः 	|
अदृष्टाया महेशानि  योनिमुद्राधरो बुधः 	|| १७-२७ ||
हठादानयते शीघ्रं यक्षिणीं राजकन्यकाम् 	|
नागकन्यांसाप्सरसं खेचरीं वा सुराङ्गनाम् 	|| १७-२८ ||
विद्याधरीं दिव्यरूपामृषिकन्यां रिपुस्रियम् 	|
मदनोद्भवसंतापां   स्फुरज्जघनमण्डलाम् 	|| १७-२९ ||
कामबाणप्रभिन्नान्तःकरणां लोलचक्षुषाम् 	|
महाकामकलाध्यानयोगात्तु     सुरवन्दिते 	|| १७-३० ||
क्षोभयेत्स्वर्गभूर्लोकपातालतलयोषितः   	|
रोचनाभागमेकं तु भागमेकं तु  कुङ्कुमम् 	|| १७-३१ ||
अथ भागद्वयं  देवि  चन्दनं  मर्दयेत्समम् 	|
एकत्र तिलकं कुर्यात् त्रैलोक्यवशकारिणम् 	|| १७-३२ ||
अष्टोत्तरशतावृत्त्या  मन्त्रयित्वा वशं नयेत् 	|
राजानं  नगरं  ग्रामं  तेन   यद्यत्प्रद्दश्यते 	|| १७-३३ ||
मन्त्रिणा परमेशानि  तत्सर्वं तस्य वश्यगम् 	|
ताम्बूलं  धूपमुदकं  पत्रं  पुष्पं  फलं दधि 	|| १७-३४ ||
दुग्धं  घृतं  चूर्णमन्नं  वस्त्रं  कर्पूरमेव  च 	|
कस्तूरी  घुसृणं  चैलां लवङ्गं जातिपत्रकम् 	|| १७-३५ ||
फलं वा  वस्तु  यद्यत्तु  सकलं परमेश्वरि 	|
शतमष्टोत्तरं जप्त्वा यस्मै कस्मै प्रयच्छति 	|| १७-३६ ||
स वश्यो जायते देवि नात्र कार्या विचारणा 	|
स्त्रियस्तु सकला वश्या दासीभूता भवन्ति हि 	|| १७-३७ ||
जगत्कर्षणमेतत्तु  कथितं  नान्यथा  भवेत् 	|
रहस्यस्थानके मन्त्री  लिखेद्रोचनया भुवि 	|| १७-३८ ||
चारुशृङ्गारवेषाढ्यां     सर्वाभरणभूषिताम् 	|
प्रतिमां सुन्दरां गीतां विलिख्य सुमनोहराम् 	|| १७-३९ ||
तद्भालकण्ठहृन्नाभिजन्ममण्डलयोजिताम्   	|
जन्मनाममहाविद्यामङ्कुशान्तवीदभीताम्   	|| १७-४० ||
सर्वसन्धिषु   देहस्य  मदनाक्षरमालिखेत् 	|
लीनं   दाडिमपुष्पाभं   चिन्तयेद्देहसन्धिषु 	|| १७-४१ ||
तदाशाभिमुखो भूत्वा स्वयं देवीस्वरूपकः 	|
मुद्रां तु क्षोभिणीं  बद्ध्वा मन्त्रमष्टशतं जपेत् 	|| १७-४२ ||
नियोज्य   मदनागारे  चन्द्रसूर्यकलात्मके 	|
ततो विकलसर्वाङ्गी कामबाणैः प्रपीडिताम् 	|| १७-४३ ||
अनन्यमानसां  प्रेमभ्रममाणानां मदालसाम् 	|
एवमाकर्षयेन्नारीं   योजनानां    शतादपि 	|| १७-४४ ||
मातृकां विलिखेच्चक्रबाह्यतः सकलां प्रिये 	|
भूर्जपत्रे   स्वर्णपत्रे  रौप्यपत्रेऽथ   ताम्रजे 	|| १७-४५ ||
अवध्यः सर्वजन्तूनां व्याघ्रादीनां विशेषतः 	|
तथैव  मातृकायुक्तस्वसंज्ञाचक्रमण्डितः 	|
कर्पूरकुङ्कुमाद्यैस्तु अजरामरतां लभेत् 	|| १७-४६ ||
अनेन   विधिना   देवि  रोचनागरुकुङ्कुमैः 	|| १७-४७ ||
विलिखंश्चक्रयोगेण    साध्यनाम    वरानने 	|
विदभीतं स्वनाम्ना तु यस्मिन्कस्न्निपि स्थितम् 	|| १७-४८ ||
स्थावरं जङ्गमं  चापि  सकलं  जनमण्डलम् 	|
वशी  कुर्यान्महेशानि  पादाक्रान्तं  न संशयः 	|| १७-४९ ||
महात्रिपुरसुन्दर्याः  कामकूटेन  भास्वता 	|
एकमेकमवष्टभ्य  साध्यनामाक्षराणि च 	|| १७-५० ||
बहिरप्यखिलैर्वर्णैर्मातृकायाः  प्रवेष्टयेत् 	|
हेममध्यगतं कुर्याच्छिखायां वामके भुजे 	|| १७-५१ ||
धारयेद्यत्र  कुत्रापि त्रैलोक्यवशकारकम् 	|
राजेन्द्रमपि   देवेशि   दासभूतं  करोति  हि 	|| १७-५२ ||
राजानो वाजिनः  सर्पा गजा दुष्टा मदोत्कटाः 	|
व्याघ्राः केसरिणो  मत्ता वश्यास्तस्य भवन्ति हि 	|| १७-५३ ||
पूर्वक्रमेण   नगरनाम   संदर्भ्य  शैलजे 	|
मध्ये चतुष्पथे वाऽपि चतुदीक्षु निधापयेत् 	|| १७-५४ ||
महाक्षोभो योषितां तु  जनानां महतामपि 	|
तथैव  सर्वदुष्टानां  पुरस्थानां च जायते 	|| १७-५५ ||
एतन्मध्यगतां   पृथ्वीं    सशैलवनगह्वराम् 	|
ज्वलन्तीं  सर्वराजेन्द्रमण्डितां सागराम्बराम् 	|| १७-५६ ||
मासषट्कं चिन्तयेद्यः साक्षात्कामोपमो भवेत् 	|
कटाक्षक्षेपमात्रेण  नार्यस्तस्य  वशाः  प्रिये 	|| १७-५७ ||
राजानो ब्राह्मणा वैश्याः शूद्राश्च पशवो जगत् 	|
दृष्ट्वा  त्वाकर्षयेद्देवि  त्रैलोक्यं  सचराचरम् 	|| १७-५८ ||
सपत्नान्नाशयेद्दृष्ट्वा नात्र कार्या विचारणा 	|
भूतप्रेतपिशाचांश्च    ज्वरांश्चातुथीकादिकान् 	|| १७-५९ ||
शूलगूल्मादिरोगांश्च दृष्ट्वा नाशयते क्षणात् 	|
एतत्सिन्दूरसुभगं   रात्रौ   संपूजितं   प्रिये 	|| १७-६० ||
योजनानां शताद्वाऽपि  सम्यगाकर्षयेस्रियम् 	|
यदा  दिक्षु  विदिक्ष्वेवं दिविष्ठानपि सुन्दरि 	|| १७-६१ ||
वशमानयते   शीघ्रं    सपुत्रपशुबान्धवान् 	|
भूर्जपत्रे  समालिख्य  रोचनागरुकुङ्कुमैः 	|| १७-६२ ||
तन्मध्ये  नगर देशं मण्डलं खण्डमेव च 	|
नाम्ना विदभीतं स्वस्य पूजयित्वा यथाविधि || १७-६३ ||
भूमिमध्यगतं कृत्वा त्रैलोक्यं वशमानयेत् 	|
अथ वा धारयेत्कण्ठे शिखायां बाहुमूलके 	|| १७-६४ ||
यत्र  कुत्र स्थितं भद्रे  क्षोभयेन्नगरं महत् 	|
अर्कक्षीरेण    संयुक्तं  धत्तूरकरसं  तथा 	|| १७-६५ ||
रोचनाकुङ्कुमे  चैव लाक्षालक्तकसंयुतम् 	|
कस्तूरीचन्द्रसंयुक्तमेकीकृत्य  ततः  परम् 	|| १७-६६ ||
चक्रमेतत्समालिख्य यस्य नाम्ना महेश्वरि 	|
तस्य   व्याघ्रगजव्याधिरिपुसर्पभयादिकम् 	|| १७-६७ ||
चोरग्रहजलारिष्टशाकिनीडाकिनीभयम्   	|
भयं  न विद्यते  देवि  परमन्त्राभिचारजम् 	|| १७-६८ ||
नित्यं संधारयेद्देवि कालमृत्युं विनाशयेत् 	|| १७-६९ ||
अथवा मध्यगां  देवीं त्रिकोणोभयमध्यगाम् 	|
अथ स्वनामसंयुक्तां  रोचनाकुङ्कुमाङ्किताम् 	|| १७-७० ||
निधापयेच्च  सप्ताहाद्दासवत्ंकिकरो  भवेत् 	|
पीतद्रव्यैः समालिख्य  पीतपुष्पैः समर्चयेत् 	|| १७-७१ ||
पूर्वाशाभिमुखो  भूत्वा स्तम्भयेत्सर्ववादिनः 	|
सहस्रवदनो  देवि  मूढो  भवति तत्क्षणात् 	|| १७-७२ ||
नाम्ना यस्य स वाग्ग्मी हि पाषाण इव जायते 	|
चक्रं विलिख्य देवेशि  महानीलीरसेन तु 	|| १७-७३ ||
नाम संयोज्य विधिवद्दक्षिणाभिमुखो बुधः 	|
वह्नौ दग्ध्वा महेशानि मारणं वैरिणां प्रिये 	|| १७-७४ ||
महिषाश्वपुरीषाभ्यां  सम्यगाधृष्य  शैलजे 	|
गोमूत्रेण च संलिख्य नामसंदर्भ्य  पूर्ववत् 	|| १७-७५ ||
क्षिप्त्वाऽऽरनालमध्यस्थं विद्वेषणकरं भवेत् 	|
कृत्वा रोचनया नाम काकपक्षस्य मध्यगम् 	|| १७-७६ ||
लम्बमानं  तदाकाशे   शत्रूच्चाटनकारकम् 	|
महानीलीरोचनाभ्यां  दुग्धलाक्षारसेन  हि 	|| १७-७७ ||
विलिख्य धारयेन्मन्त्री सर्ववर्णान्वशं नयेत् 	|
अनेनैव  विधानेन  स्थापयेद्वारिमध्यगम् 	|| १७-७८ ||
तेनोदकेन संस्नातः पीतं तत्सर्ववश्यकृत् 	|
सौभाग्यं जायते तेन पानीयेन न संशयः 	|| १७-७९ ||
एतन्मध्यगतां  पृथ्वीं  नगरीं  वा  सुलोचने 	|
सप्ताहात्क्षोभयेत्सम्यग्ज्वलमानां विचिन्तयेत् 	|| १७-८० ||
अथ वक्ष्ये महेशानि महापातकनाशनम् 	|
शिवां संपूजयेद्देवि सुगन्धैः कुसुमैः प्रिये 	|| १७-८१ ||
महापातकयुक्तात्मा तत्क्षणात्पापहा भवेत् 	|
शमीदूर्वाङ्कुराश्वत्थपलाशैरथ वाऽर्कजैः 	|| १७-८२ ||
मासेन  हन्ति  कलुषं  सप्तजन्मकृतं  नरः 	|
पूर्वाशाभिमुखो भूत्वा पीतद्रव्यैः समर्चयेत् 	|| १७-८३ ||
पीतस्थाने समालिख्य स्तम्भयेत्सर्ववादिनः 	|
उत्तराशामुखो भूत्वा सिन्दूररजसा लिखेत् 	|| १७-८४ ||
पूजयेद्विधिवद्विद्वान् सर्वलोकं  वशं नयेत् 	|
पश्चिमाभिमुखो भूत्वा चन्दनेन समालिखेत् 	|| १७-८५ ||
संपूज्य विधिवद्विद्वान् सर्वयोषिन्मनो हरेत् 	|
वल्लभो जायते देवि दासीमिव वशं नयेत् 	|| १७-८६ ||
यमाशाभिमुखो भूत्वा चक्रे कृष्णं यदाऽर्चयेत् 	|
यस्य  नामाङ्कितं  तस्य  मन्त्रहानिः प्रजायते 	|| १७-८७ ||
अग्निराक्षसवायव्यशम्भुकोणेषु पूजितम् 	|
पूर्ववत्परमेशानि    क्रमेण  परिपूजितम् 	|| १७-८८ ||
स्तम्भविद्वेषणव्याधिशत्रूच्चाटकरं भवेत् 	|
रोचनालिखितं चक्रं क्षीरमध्ये क्षिपेद्बुधः 	|| १७-८९ ||
सर्ववश्यकरं देवि भवत्येव  न संशयः 	|
गोमूत्रमध्यगं  सम्यक्शत्रूच्चाटकरं भवेत् 	|| १७-९० ||
तैलस्थं  चक्रराजं  तद्विद्वेषणकरं  भवेत् 	|
ज्वलज्ज्वलनमध्यस्थं शत्रुनाशकरं भवेत् 	|| १७-९१ ||
यदेकान्ते  चतुर्मार्गे  सिन्दूररजसा  लिखेत् 	|
सर्वबाह्यत आरभ्य  यावन्मध्यं  महेश्वरि 	|| १७-९२ ||
आकारादिक्षकारान्तां मातृकां तत्र विन्यसेत् 	|
पूजयेद्रात्रिसमये     कुलाचारक्रमेण   तु 	|| १७-९३ ||
साधकः खेचरो देवि जायते  नात्र संशयः 	|
गिरावेकतरौ        तद्वदर्चयेत्कुलमार्गतः 	|| १७-९४ ||
अजरामरतां लब्ध्वा सुखी भवति मान्त्रिकः 	|
श्मशाने   पूजयेच्चक्रं  महाभूतदिने  बुधः 	|| १७-९५ ||
पूर्वक्रमेण   विधिवत्साधकः  स्थिरमानसः 	|
खड्गसिद्धिं  च मनःसिद्धिं च गुटिकामपि 	|| १७-९६ ||
पादुकां वेतालसिद्धिं च मनःसिद्धिं च धातुदाम् 	|
महाविवरसिद्धिं  च  यक्षिणीचेटकोद्भवाम् 	|| १७-९७ ||
सर्वं तल्लभते मन्त्री नात्र कार्या विचारणा 	|
अथ वक्ष्ये महेशानि श्रीविद्यापूजनं महत् 	|| १७-९८ ||
ब्रह्महत्यादिदोषाणां      पुरश्चरणमुत्तमम् 	|
रक्तपद्मैर्महेशानि      पूजयेच्चक्रमुत्तमम् 	|| १७-९९ ||
समस्तरश्मिसहितं  नित्याम्नायपुरस्कृतम् 	|
कुलाचारक्रमाद्देवि    कर्पूरक्षोदमण्डितम् 	|| १७-१०० ||
मासमात्रेण   देवेशि   महापातककोटयः 	|
जन्मान्तरकृता सर्वा  नाशयेन्नात्र संशयः 	|| १७-१०१ ||
लक्ष्मीस्तस्य गृहे रम्या सुस्थिरा सुरवन्दिते 	|
जपापुष्पैर्महेशानि     पूर्ववत्पूजयेच्छिवाम् 	|| १७-१०२ ||
मासमात्रं     क्रमेणैव    पूर्ववत्परमेश्वरि 	|
ब्रह्महत्यादिपापांश्च      पूर्वजन्मकृतान्प्रिये 	|| १७-१०३ ||
नाशयेन्नात्र   संदेहो  धनवाञ्जायते  बुधः 	|
केतकैस्तरुणैः  पत्रैः   पूर्ववत्पूजयेत्प्रिये 	|| १७-१०४ ||
उपपातकसंघांश्च   मासमात्रेण  नाशयेत् 	|
सौभाग्यमतुलं तस्य जायते नात्र संशयः 	|| १७-१०५ ||
शतपत्रैर्मनोरम्यैः  पूजयेन्मासमात्रकम् 	|
पूर्ववत्परमेशानि पूर्वपापं विनाशयेत् 	|| १७-१०६ ||
चम्पकैः सुमनोरम्यैः पूर्ववत्पूजयेच्छिवाम् 	|
मासमात्रेण हन्त्येव पातकाञ्शतजन्मजान् 	|| १७-१०७ ||
सौभाग्यवान्भवेन्मन्त्री त्रिपुरायाः प्रसादतः 	|
श्वेतपद्मैर्महेशानि   महद्भिः  पूजयेत्पराम् 	|| १७-१०८ ||
पूर्ववन्नाशयेत्पापं   विंशज्जन्मभवं  प्रिये 	|
मासमात्रेण सकलं मोक्षस्तस्य करे स्थितः 	|| १७-१०९ ||
बन्धूककुसुमैर्देवि  मासमात्रं  प्रपूजयेत् 	|
त्रैलोक्यं वशगं तस्य पूर्वपापं दहेद्बुधः 	|| १७-११० ||
बिल्वपत्रैश्च  जलजैः  सहैव  परिपूजयेत् 	|
पूर्ववत्परमेशानि   मासमात्रं    प्रसन्नधीः 	|| १७-१११ ||
समृद्धिमान्  भवेद्देवि  सर्वपापहरः  सदा 	|
मल्लिकामालतीजातीकुन्दैश्च   शतपत्रकैः 	|| १७-११२ ||
श्वेतोत्पलैमीश्रितैस्तु   पूजयेन्मासमात्रकम् 	|
कुलाचारक्रमेणैव   पातकं  शतजन्मजम् 	|| १७-११३ ||
ब्रह्महत्यादिजनितं   नाशयेन्नात्र   संशयः 	|
मुक्तिस्तस्य करे देवि वाचा जीवसमो भवेत् 	|| १७-११४ ||
अगस्त्यबाणबन्धूकजपारक्तोत्पलैः    प्रिये 	|
पूर्वक्रमेण   संपूज्य  मासमात्रं  प्रसन्नधीः 	|| १७-११५ ||
पातकं नाशयेन्मन्त्री साक्षात्कामसमो भवेत् 	|
चम्पकैः     पाटलैर्दैवि  बकुलैर्नागकेसरैः 	|| १७-११६ ||
कह्लारैः सिन्दुरै रम्यैः पूर्ववत्पूजयेत्क्रमात् 	|
सौभाग्यमतुलं  तस्य  मासमात्रेण  जायते 	|| १७-११७ ||
पापं  विनाशयेद्देवि  यदि  जन्मसहस्रजम् 	|

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे श्रीविद्याप्रयोगविधिर्नाम
सप्तदशः पटलः || १७ ||





अथाष्टादशः पटलः



ईश्वर उवाच --

रत्नपूजाविधानं  तु कथयामि  तवानघे 	|
पुष्पाणि रचयेद्देवि माणिक्यरचितानि हि 	|| १८-१ ||
तैस्तु पूजा प्रकर्तव्या चक्रराजस्य पूर्ववत् 	|
नानापुष्पैः   सुगन्धैश्च   कर्पूरक्षोदचन्दनैः 	|| १८-२ ||
एकविंशतिरात्रेण  विंशतिं  धरणीभुजाम् 	|
दासीभूतां करोत्येव  महारोगांश्च नाशयेत् 	|| १८-३ ||
सूर्यवत्कान्तिमान्मन्त्री जायते नात्र संशयः 	|
मुक्तारत्नैश्च   रचयेत्स्वर्णपुष्पाणि  सुन्दरि 	|| १८-४ ||
तैस्तु पूजा प्रकर्तव्या नानापुष्पैश्च पूर्ववत् 	|
एकविंशतिरात्रेण राजपत्न्यो वशाः प्रिये 	|| १८-५ ||
कलाकान्तियुतो देवि जायते सुभगः क्षितौ 	|
प्रवालघटितैः   स्वर्णपुष्पैस्तु  बहुभिर्यजेत् 	|| १८-६ ||
पूर्ववत्परमेशानि     कुलाचारक्रमेण   तु 	|
पुष्पैश्च   विविधैर्देवि  त्रिःसप्ताहात्सुरेश्वरि 	|| १८-७ ||
क्रूरास्तस्य वशाः सर्वे वैरिवर्गान्विनाशयेत् 	|
तथा   मरकतक्षिप्तस्वर्णपुष्पैस्तु  पूजयेत् 	|| १८-८ ||
एकविंशतिरात्रेण  नानापुष्पैः  क्रमं  यजेत् 	|
विबुधास्तस्य वरदा वैरी नश्यति नान्यथा 	|| १८-९ ||
पुष्परागमहारत्नघटितैः      स्वर्णनिमीतैः 	|
कुसुमैः  पूजयेच्चक्रं  त्रिःसप्ताहात्सुरेश्वरि 	|| १८-१० ||
सुरास्तस्य वशा देवि बृहस्पतिसमो भवेत् 	|
सुवर्णरचितैः      पुष्पैर्वज्रकेयूरराजितैः 	|| १८-११ ||
एकविंशतिरात्रेण    मोहयेज्जगतीमिमाम् 	|
दैवदैत्या वशास्तस्य जायन्ते नात्र संशयः 	|| १८-१२ ||
इन्द्रनीलमयैः    स्वर्णपुष्पैश्चक्रं   समर्चयेत् 	|
एकविंशतिरात्रेण  तथा   नीलैश्च   नीरजैः 	|| १८-१३ ||
वैरिणो नाशमायान्ति शेषा वश्या भवन्ति हि 	|
गोमेदेघटितैः पुष्पैः सुवर्णस्य यजेद्बुधः 	|| १८-१४ ||
किंशुकैश्च   कुसुमैश्च  पूर्ववत्परमेश्वरि 	|
सप्ताहाद्वैरिणो वश्या घातस्तेषु प्रजायते 	|| १८-१५ ||
त्रिःसप्ताहान्महापापसंचयं      नाशयेत्प्रिये 	|
क्रव्यादजीवा वश्या हि भवन्त्येव न संशयः 	|| १८-१६ ||
वैदूर्यघटितैः        स्वर्णपुष्पैरभ्यर्चयेत्क्रमम् 	|
चम्पकादिभिरभ्यर्च्य त्रैलोक्यं स्तम्भयेत्क्षणात् 	|| १८-१७ ||
एकविंशतिभिर्वारैः सर्वपापहरो भवेत् 	|
पुष्पैः  पर्युषितैर्देवि नार्चयेत्स्वर्णजैरपि 	|| १८-१८ ||
निर्माल्यभूतैः  कुसुमैरुच्छिष्टैः  परमेश्वरि 	|
नवरत्नमयैः स्वर्णपुष्पैर्यदि  शिवांं  यजेत् 	|| १८-१९ ||
तदा देवा  मनुष्याश्च  पन्नगा  राक्षसादयः 	|
सर्वे वश्या भवन्त्येव त्रिःसप्ताहान्न संशयः 	|| १८-२० ||
जन्मकोटिभवं पापं नाशयेन्नात्र संशयः 	|
स्वर्णरत्नमयैः पुष्पैर्नवरत्नैः  प्रपूजयेत् 	|| १८-२१ ||
तदाऽश्वमेधदशकं कृतं  भवति  शैलजे 	|
स्वर्णरत्नादिपूर्णत्वं  यदा नास्ति तदा शृणु 	|| १८-२२ ||
तैरेव पुष्पैः पूजा तु कर्तव्या साधकोत्तमैः 	|
यद्यत्पुष्पं  यत्र  यत्र  दत्तं तत्तत्सुरेश्वरि 	|| १८-२३ ||
तत्र तत्र प्रदातव्यं न दातव्यं  यथेच्छया 	|
अलंकारस्वरूपेण   पूजयेच्चक्रनायकम् 	|| १८-२४ ||
केवलं स्वर्णपुष्पैस्तु त्रैलोक्यं स्तम्भयेच्छिवे 	|
मासमात्रेण  पापानि  सप्तजन्मभवान्यपि 	|| १८-२५ ||
नाशयेन्मोहयेत्सर्वां  समुद्रवलयां धराम् 	|| १८-२६ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे श्रीविद्यास्वर्णरत्नपूजाविधि-- 
विवरणं नामाष्टदशकः पटलः || १८ ||





अथैकोनविंशः पटलः


श्रीदेव्युवाच --

त्रिपुरा परमा शक्तिस्त्रैलोक्यवशकारिणी 	|
एतस्याः परमानन्दसाधनं  कथय  प्रभो 	|| १९-१ ||
बीजत्रयस्य देवेश यद्यहं तव वल्लभा 	|

ईश्वर उवाच --

एषा विद्या वरारोहे पारम्पर्यक्रमागता 	|| १९-२ ||
भवबन्धं  घातयन्ती  संस्मृता पापहारिणी 	|
जपान्मृत्युञ्जयेशानि ध्याता सर्वार्थसाधिका 	|| १९-३ ||
दुःखदौर्भाग्यदारिद्र्यभयघ्नी पूजिता भवेत् 	|
विघ्नौघशमनी   चैव  हवनान्नात्र  संशयः 	|| १९-४ ||
पृथग्बीजत्रयस्याहं  साधनं कथयामि ते 	|
शुभ्राम्बरपरीधानो    गन्धकर्पूरमण्डनः 	|| १९-५ ||
मुक्ताफलस्फुरद्रूपभूषणः  शुभ्रमाल्यधृत् 	|
शुभ्रमन्दिरसंविष्टो    ब्रह्मचर्यसमन्वितः 	|| १९-६ ||
पूजयेच्छुभ्रकुसुमैर्नैवेद्यमपि सूज्ज्वलम् 	|
पायसं   घृतसंपन्नं तथाऽमृतफलौदनम् 	|| १९-७ ||
घृतमोदकसंपन्नं    नानाशुभ्रान्नपूरितम् 	|
नैवेद्यं  दर्शयेद्देव्यै वागीश्वर्यै सुरेश्वरि 	|| १९-८ ||
उपचारैः सुशुभ्रैश्च साधयेन्मोक्षवाङ्मयम् 	|
वाग्भवाख्यां जपेद्विद्यां वागीशीं संस्मरन्बुधः 	|| १९-९ ||
कर्पूरधवलां     शुभ्रपुष्पाभरणभूषिताम् 	|
अत्यन्तशुभ्रवसनां  वज्रमौक्तिकभूषणाम् 	|| १९-१० ||
मुक्ताफलामलमणिजपमालालसत्कराम्   	|
पुस्तकं   वरदानं  च  दधतीमभयप्रदाम् 	|| १९-११ ||
एवं ध्यायेन्महेशानि सर्वविद्याधिपो भवेत् 	|
मूलादिब्रह्मरन्ध्रान्तं   स्रवत्पीयूषवषीणीम् 	|| १९-१२ ||
तस्माज्ज्योतिर्मयीं  ध्यायेज्जिह्वां  दीपस्वरूपिणीम् 	|
पाषाणेन समो वाऽपि मूर्खो जीवसमो भवेत् 	|| १९-१३ ||
अथ  कामकलाशक्तिसाधकः  परमेश्वरि 	|
रक्तालंकारसुभगो      रक्तगन्धानुलेपनः 	|| १९-१४ ||
रक्तवस्त्रावृतः सम्यङ्मध्ये कामकलात्मना 	|
रक्तपुष्पैश्च  विविधैः कुङ्कुमादिभिरर्चयेत् 	|| १९-१५ ||
मूलादिब्रह्मपर्यन्तं स्फुरद्दीपस्वरूपिणीम् 	|
बन्धूककुसुमाकारकान्तिभूषणभूषिताम्   	|| १९-१६ ||
इक्षुकोदण्डपुष्पेषुवरदाभयसत्कराम्   	|
तदीयकायसिन्दूरभरितं       भुवनत्रयम् 	|| १९-१७ ||
चिन्तयेत्परमेशानि  त्रैलोक्यं मोहयेत्क्षणात् 	|
राजानो वशमायान्ति पन्नगा राक्षसाः सुराः 	|| १९-१८ ||
कन्दर्प इव देवेशि  योषितां  मानहारकः 	|
मनश्चिन्तितयोषित्तु दासीव वशगा भवेत् 	|| १९-१९ ||
चलच्चलेन्दुसंकाशां तरुणारुणविग्रहाम् 	|
चिन्तयेद्योषितां योनौ क्षोभयेत्सुरसुन्दरीः 	|| १९-२० ||
किं पुनर्मानुषीर्देवि त्रैलोक्यमपि मोहयेत् 	|
एषैव चिन्तिता देवी सिन्दूराभा हृदि क्षणात् 	|| १९-२१ ||
आकर्षयेत्तदा शीघ्रं रम्भां वाऽपि तिलोत्तमाम् 	|
रक्तवर्णां स्त्रियं ध्यात्वा तदीयसहसत्तमः (?) 	|| १९-२२ ||
तस्या र्मूध्नि स्मरेद्बीजान्स्रवत्पीयूषवषीणीम् 	|
ध्यायन्संमोहयेद्देवि      मदनोत्तप्तमानसाम् 	|| १९-२३ ||
क्षणमात्रेण वेशि  त्रैलोक्यं वशमानयेत् 	|
एतत्कामकलाध्यानात्पञ्च  कामा वरानने 	|| १९-२४ ||
मोहयन्ति  जगत्सर्वं  प्रयोगं शृणु पार्वति 	|
पूर्वोक्तकामा देवेशि ज्ञातव्याः पञ्चसंज्ञकाः 	|| १९-२५ ||
विदर्भ्याद्येन कामेन मन्मथान्तर्गतं कुरु 	|
कन्दर्पसंपुटं  कृत्वा कोणगर्भगतं ततः 	|| १९-२६ ||
मकरध्वजसंज्ञं   तु   सर्वमेतद्वरानने 	|
मीनकेतुगतं कुर्यान्मोहयेज्जगतीमिमाम् 	|| १९-२७ ||
त्रैलोक्यमोहनं  नाम  योगोऽयं  परिकीतीतः 	|
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि शक्तिबीजस्य साधनम् 	|| १९-२८ ||
सृष्टिसंहारपर्यन्तं   शरीरे   चिन्तयेत्पराम् 	|
स्रवत्पीयूषधाराभिर्वर्षन्तीं   विषहारिणीम् 	|| १९-२९ ||
हेमप्रभाभासमानां     विद्युन्निकरसुप्रभाम् 	|
स्फुरच्चन्द्रकलापूर्णकलशं     वरदाभयौ 	|| १९-३० ||
ज्ञानमुद्रां  च  दधतीं  साक्षादमृतरूपिणीम् 	|
ध्यायन्विषं हरेन्मन्त्री नानाकारव्यवस्थितम् 	|| १९-३१ ||
एतस्याः   स्मरणाद्देवि  नीलकण्ठत्वमागतः 	|
अहं मृत्युञ्जयो भूत्वा विचरामि जले स्थले 	|| १९-३२ ||
वैनतेयसमो मन्त्री विषभारसहस्रनुत् 	|
भूतप्रेतपिशाचांश्च नाशयेद्रोगसंचयम् 	|| १९-३३ ||
चातुथीकज्वरान्सर्वानपस्मारांश्च      नाशयेत् 	|
अथ   त्रिकूटा   सम्पूर्णा   महात्रिपुरसुन्दरी  	|| १९-३४ ||
चिन्तिता साधकस्याऽऽशु त्रैलोक्यवशकारिणी 	|
क्रमेण   नाभिहृद्वक्त्रमण्डलस्थाऽरुणप्रभा 	|| १९-३५ ||
पद्मरागमणिस्वच्छा    चिन्तनात्सुरवन्दिते 	|
तस्याष्टगुणमैश्वर्यं सौभाग्यं च प्रजायते 	|| १९-३६ ||
तन्नाम  संस्मरन्मन्त्री  योगिनीनां  भवेत्प्रियः 	|
मातृचक्रं तस्य काये तेन सार्धं सुखी भवेत् 	|| १९-३७ ||
पुत्रवान् देवदेवेशि  मन्त्री  ध्यानान्न संशयः 	|
यदा  चक्रस्थिता पूर्णा खेचरी सिद्धिदायिनी 	|| १९-३८ ||
चतुःषष्टिर्यतः कोट्यो योगिनीनां महौजसाम् 	|
चक्रमेतत्समाराध्य   संस्थिता   वीरवन्दिते 	|| १९-३९ ||
आदौ  संबन्धिनि पदे  बीजाष्टकं  बहिः 	|
कलां ध्यात्वाऽङ्गनासङ्गे कामराज इवापरः 	|| १९-४० ||
पाशाङ्कुशधनुर्बाणैर्मादनैर्मोहयेत्प्रिये   	|
त्रैलोक्यसुन्दरीं देवीं किं पुनर्मर्त्ययोषितः 	|| १९-४१ ||
तथैव  शक्तिसंबन्धशस्त्रैस्तन्मयविग्रहः 	|
सिद्धगन्धर्वदेवांश्च वशी कुर्यान्न संशयः 	|| १९-४२ ||
एतामाराध्य  देवेशि कामः सौभाग्यसुन्दरः 	|
हरिश्च     परमेशानि   त्रिपुरासाधनात्प्रिये 	|| १९-४३ ||
त्रैलोक्यमोहनो भूत्वा स्थितिकर्ताऽभवत्सदा 	|
एतत्समाराधनेन ब्रह्मा सृष्टिकरोऽभवत् 	|
चन्द्रसूर्यौ  वरारोहे  सृष्टिसंहारकारकौ 	|| १९-४४ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रेत्रिपुराबीजत्रयसाधनविधि-- 
र्नामैकोनविंशः पटलः || १९ ||





अथ विंशः पटलः


श्रीदेव्युवाच --

जपहोमविधिं ब्रूहि येन विघ्नं विनाशयेत् 	|
साधकानां हिताय  त्वं वद शंकर सुव्रत 	|| २०-१ ||

ईश्वर उवाच --

शृणु देवि प्रवक्ष्यामि जपहोमविधिं प्रिये 	|
चक्रं   समर्चयेद्देवि  सकलं  नियतव्रतः 	|| २०-२ ||
बाह्यं मध्यगतं वाऽपि मध्यं वा चक्रमर्चयेत् 	|
उपचारैः  समाराध्य   सहस्रं  प्रजपेच्छुचिः 	|| २०-३ ||
तदग्रे  संस्थितो  मन्त्री तदनन्तफलं भवेत् 	|
ध्यात्वाऽथ वा चक्रराजमत्र पूजासमन्वितम् 	|| २०-४ ||
जपारम्भं सुधीः कुर्यान्महापातकहा भवेत् 	|
निगदेनोपांशुना वा  मानसेनाथ वा जपेत् 	|| २०-५ ||
निगदः  परमेशानि  स्पष्टवाचा  निगद्यते 	|
अव्यक्तस्तु स्फुरद्वक्त्र उपांशुः परिकीतीतः 	|| २०-६ ||
मानसस्तु वरारोहे  चिन्तनाक्षररूपवान् 	|
निगदेन तु  यज्जप्तं लक्षमात्रं वरानने 	|| २०-७ ||
उपांशुस्मरणेनैव  तुल्यं भवति शैलजे 	|
उपांशु लक्षमात्रं तु यज्जप्तं कमलेक्षणे 	|| २०-८ ||
मानसोच्चारणात्तुल्यमेकेन   परमेश्वरि 	|
मुद्रासंनद्धदेहः  सन्पूर्वोक्तध्यानयोगतः 	|| २०-९ ||
लक्षमात्रं  जपेद्यस्तु महापापैः प्रमुच्यते 	|
लक्षद्वयेन पापानि  सप्तजन्मभवान्यपि 	|| २०-१० ||
महापातकमुख्यानि   नाशयेन्नात्र  संशयः 	|
ततो लक्षत्रयं जप्त्वा यस्तु मन्त्रं कुलेश्वरि 	|| २०-११ ||
महापातककोटीस्तु  नाशयेन्नात्र   संशयः 	|
चतुर्लक्षं जपेद्देवि स हि वागीश्वरो भवेत् 	|| २०-१२ ||
कुबेर एव देवेशि पञ्चलक्षान्न संशयः 	|
षड्लक्षजपमात्रेण महाविद्याधरो भवेत् 	|| २०-१३ ||
सप्तलक्षजपान्मन्त्री खेचरीमेलको भवेत् 	|
अष्टलक्षजपान्मन्त्री  देवपूज्यो  भवेन्नरः 	|| २०-१४ ||
अणिमाद्यष्टसिद्धीनां नायको भवति प्रिये 	|
वशगास्तस्य राजानो योषितस्तु विशेषतः 	|| २०-१५ ||
नवलक्षप्रमाणं  तु  जपेत्  त्रिपुरसुन्दरीम् 	|
रुद्रमूतीः स्वयं कर्ता हर्ता साक्षान्न संशयः 	|| २०-१६ ||
सर्ववन्द्यः सदा सर्वस्वस्थः सौभाग्यभाग्भवेत् 	|
यत्र  वा  कुवचिद्भागे  लिङ्गं यत्पश्चिमामुखम् 	|| २०-१७ ||
स्वयंभूबाणलिङ्गं  वा  वृषशून्यं जलस्थितम् 	|
पश्चिमायतनं    चापि    इतरद्वाऽपि   सुव्रते 	|| २०-१८ ||
शक्तिक्षेत्रेषु  गङ्गायां नद्यां पर्वतमस्तके 	|
पवित्रे सुस्थले देवि जपेद्विद्यां प्रसन्नधीः 	|| २०-१९ ||
तत्र स्थित्वा जपेल्लक्षं साक्षाद्देवीस्वरूपकः 	|
ततो भवति  विद्येयं  त्रैलोक्यवशकारिणी 	|| २०-२० ||
एवं जपेद्यथाशक्ति होमकर्म समारभेत् 	|
किंशुकैर्हवनं   कुर्याद्दशांशेन  वरानने 	|| २०-२१ ||
कुसुम्भकुसुमैर्दैवि      मधुत्रयविमिश्रितैः 	|
विधिनोक्तप्रकारेण विघ्नौघं नाशयेत्क्षणात् 	|| २०-२२ ||
सर्वकामप्रदा    राज्यभुक्तिमुक्तिफलप्रदा 	|
कुण्डं विरच्य विधिवत्सर्वलक्षणलक्षितम् 	|| २०-२३ ||
योनिकुण्डं वाक्प्रदं  स्यादाकृष्टिकरणं भगम् 	|
लक्ष्मीप्रदं वर्तुलं स्याच्चन्द्रार्धे हि त्रयं भवेत् 	|| २०-२४ ||
नवत्रिकोणकुण्डं  तु खेचरीसिद्धिदायकम् 	|
चतुरस्रं शान्तिलक्ष्मीपुष्टिवृद्ध्यम्बुकारणम् 	|| २०-२५ ||
षडस्रं      सर्वसंपत्तिधनसौभाग्यवर्धनम् 	|
पद्माङ्कं    सर्वसंपत्तिकारणं    सुरवन्दिते 	|| २०-२६ ||
अष्टपत्रं   वरारोहे   समीहितफलप्रदम् 	|
एतानि सर्वकार्याणि चतुरस्रे भवन्ति हि 	|| २०-२७ ||
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि चतुरस्रस्य लक्षणम् 	|
चतुरस्रं   समं  हस्तमात्रं  विरचयेत्सुधीः 	|| २०-२८ ||
मेखलासहितं  देवि  शृणु  लक्षणमुत्तमम् 	|
पञ्चदशाङ्गुलं खातं रमणीयं यथा भवेत् 	|| २०-२९ ||
कण्ठदेशेऽङ्गुलं  त्यक्त्वा नवाङ्गुलसमुन्नता 	|
षडङ्गुलप्रविस्तारा  मेखला  प्रथमा  भवेत् 	|| २०-३० ||
द्वितीया   मेखला  देवि  चतुरङ्गुलविस्तरा 	|
सप्ताङ्गुलोच्चा कर्तव्या तृतीया मेखला ततः 	|| २०-३१ ||
पञ्चाङ्गुलोच्चा देवेशि विस्तारे द्व्यङ्गुला भवेत् 	|
वेदाग्निपक्षविस्तारा  कर्तव्या  मेखला  प्रिये 	|| २०-३२ ||
कर्तव्यमथ  वा  खातं  द्वादशाङ्गुलसंमितम् 	|
द्वादशाष्टतदर्धैस्तु  मेखला  देवि   कारयेत् 	|| २०-३३ ||
चतुरङ्गुलमायामो  तथा  चैवोच्चता  भवेत् 	|
कुण्डस्य पश्चिमे भागे योनिं कुर्यात्सुलक्षणाम् 	|| २०-३४ ||
द्वादशाङ्गुलदीर्घी तु तथाऽष्टाङ्गुलविस्तराम् 	|
अश्वत्थपर्णरूपां  तु  त्रिकोणां वा विचक्षणः 	|| २०-३५ ||
अथ चैकतमे पक्षे शृणु वक्ष्ये हि लक्षणम् 	|
अष्टादशाङ्गुलं खातं कुण्डं कुर्याद्विचक्षणः 	|| २०-३६ ||
चतुरङ्गुलविस्तारा      षडङ्गुलसमुन्नता 	|
मेखला पूर्ववत्कार्या योनिश्चापि तथा भवेत् 	|| २०-३७ ||
चतुवींशाङ्गुलं कुण्डं  त्रिकोणं परितः पृथक् 	|
खातं तु पूर्ववत्कुर्यात्कण्ठे हित्वाऽङ्गुलं तथा 	|| २०-३८ ||
पूर्ववन्मेखलाः कार्या एकाऽपि च तथा भवेत् 	|
योनिस्तद्वन्महेशानि   त्रिकोणं   परिकीतीतम् 	|| २०-३९ ||
चतुरस्रेण कुण्डेन समं कुण्डं यथा भवेत् 	|
तथा   परिमितं  कुर्यात्त्रिकोणादिकमद्रिजे 	|| २०-४० ||
योनिकुण्डं योनिरूपं भगाङ्कं भगरूपकम् 	|
कुर्यात्त्रिकोणवद्देवि चतुरस्रस्य संख्यया 	|| २०-४१ ||
चतुर्हस्तमितं  सूत्रं वर्तुलाकृति योजयेत् 	|
वर्तुलं  रचयेत्तेन   खननं  पूर्ववद्भवेत् 	|| २०-४२ ||
मेखला  पूर्ववद्योनिस्तथैव परिकीतीता 	|
अर्धचन्द्रं तु कुण्डं हि परिवेषक्रमेण च 	|| २०-४३ ||
चतुर्हस्तमितं कुर्यादर्धचन्द्रं यथा भवेत् 	|
मेखला  योनिसहिता पूर्ववत्परमेश्वरि 	|| २०-४४ ||
नवत्रिकोणकुण्डं  तु  कथयामि वरानने 	|
मध्यचक्रेण सदृशं कुण्डं कुर्याद्विचक्षणः 	|| २०-४५ ||
मध्यत्रिकोणं देवेशि त्रिकोणमिव पूर्ववत् 	|
मेखलारहितं तेन नवकोणं  यथा भवेत् 	|| २०-४६ ||
सन्धिभेदक्रमेणैव ततः कोणाष्टकं भवेत् 	|
खनेत्तत्तत्प्रकारेण   गणितेन  यथाक्रमम् 	|| २०-४७ ||
मेखलाः पूर्ववत्कार्यास्त्यक्त्वा कण्ठेऽङ्गुलं क्रमात् |
योनिस्तथैव          रचयेत्सर्वसौभाग्यवर्धनी || २०-४८ ||
अष्टपत्रं  महेशानि कमलाकृति संभवेत् 	|
चतुरस्रस्य मानेन यथा चाष्टदलं भवेत् 	|| २०-४९ ||
एकत्र खननं  चास्य कुर्यान्नेत्रसुखप्रदम् 	|
मेखला पूर्ववत्कार्या पद्माकृतिसुखावहा 	|| २०-५० ||
योनिस्तथैव   देवेशि  कुर्यात्सर्वसमृद्धये 	|
एवं विरच्य कुण्डं हि होमं कुर्याद्विचक्षणः 	|| २०-५१ ||
दीपस्थानं समाश्रित्य कुण्डस्य रचना भवेत् 	|
वर्तुलं   रचयेद्देवि   कूर्माकृति   सुलोचने 	|| २०-५२ ||
तन्मध्ये नव कोष्ठानि कृत्वा वर्णान्समालिखेत् 	|
मध्यकोष्ठे क्षेत्रनाम  ततोऽन्यत्र समालिखेत् 	|| २०-५३ ||
स्वरयुग्मं क्रमेणैव दिक्षु चाष्टसु योजयेत् 	|
अवर्गः कथितो  देवि कवर्गादिकसप्तमम् 	|| २०-५४ ||
पूर्वादक्रमतो देवि कुबेरान्तं  ततो लिखेत् 	|
लक्षवर्णौ  शम्भुकोणे विलिखेत्कूर्मसंज्ञके 	|| २०-५५ ||
यस्मिन्कोष्ठे क्षेत्रनाम तन्मुखं  विद्धि पार्वति 	|
मुखस्य पार्श्वयोः पाणियुग्मं जानीहि पार्वति 	|| २०-५६ ||
ततः पार्श्वद्वयं  कुक्षिस्थानं  हि सुरवन्दिते 	|
ततः पादद्वयं विद्धि चान्ते पुच्छं प्रकीतीतम् 	|| २०-५७ ||
मुखे कार्याणि सिध्यन्ति मनोरथशतानि हि 	|
करस्थाने महाक्लेशः सर्वकार्यविनाशकृत  	|| २०-५८ ||
उदरे     दुःखमधिकं   पादयोर्हानिरुच्यते 	|
पुच्छे तु धनहानिश्च जायते नान्यथा भवेत् 	|| २०-५९ ||
दीपस्थानं मया  प्रोक्तं त्रिषु लोकेषु दुर्लभम् 	|
दीपस्थानं पुरे पश्येद्ग्रामे वा विषयेऽपि वा 	|| २०-६० ||
यत्र कुत्रापि वा  पश्येत्कार्यसिद्धिर्भवेत्प्रिये 	|
क्षेत्राधिपस्य नाम्ना हि दीपस्थानं विचारयेत् 	|| २०-६१ ||
दीपस्थाने जपं  कुर्याद्धोमं च फलदं सदा 	|
कुण्डं सुलक्षणं कुर्यादीशाने मण्डपस्य च 	|| २०-६२ ||
अङ्गुष्ठपर्वमात्रोच्चं  वालुकामण्डलं कुरु 	|
गोमयेन च संलिप्तभूम्यां सुस्थलरूपकम् 	|| २०-६३ ||
तत्र चोल्लेखनं कुर्यात्त्रिरेखाः पश्चिमाः क्रमात् 	|
पूर्वाग्रे  विलिखेत्पश्चात्तिस्रो  रेखाः प्रदक्षिणाः 	|| २०-६४ ||
उत्तरान्तास्ततो  देवि  लेखनीं  तत्र  संक्षिपेत् 	|
प्रोक्षणं च  ततः  कृत्वा सिन्दूरेण  ततः परम् 	|| २०-६५ ||
कुङ्कुमेनाथ वा  देवि कर्पूररजसाऽथ वा 	|
चूर्णेन वा हरिद्राया धान्यपिष्टेन वा प्रिये 	|| २०-६६ ||
त्रिकोणं चैव षट्कोणं वसुपत्रं समालिखेत् 	|
चतुरस्रं   चतुर्द्वारमेवं   मण्डलमालिखेत् 	|| २०-६७ ||
मध्ये पुष्पं विनिक्षिप्य त्रिपुरेश्या वरानने 	|
ततः स्रुवादिपात्राणां पवित्रीकरणं यजेत् 	|| २०-६८ ||
इध्मदूर्वाश्च  दर्भाश्च  द्विधा  कृत्वा  वरानने 	|
आज्यस्थालीं चरुस्थालीं स्थापयेद्युग्मभेदतः 	|| २०-६९ ||
स्रुवं स्रुचं ततः पश्चात्प्रणीतां प्रोक्षणीं क्रमात् 	|
द्वन्द्वशः  परमेशानि  स्थापयाधोमुखानि  च 	|| २०-७० ||
अर्ध्यपात्रस्थमुदकं गृहीत्वा  प्रोक्षणीं यजेत् 	|
त्रिधा  चोत्पवनं  कृत्वा प्रोक्षयेत्तेन वारिणा 	|| २०-७१ ||
तानि सर्वाणि  पात्राणि  पवित्रीकरणं भवेत् 	|
उन्मुखानि ततः कृत्वा बालया चाभिमन्त्रयेत् 	|| २०-७२ ||
परिस्तीर्य च दूर्वाभिः कुण्डस्य परितः प्रिये 	|
पूर्वाग्रमुत्तराग्रं     च     परिस्तरणमुच्यते 	|| २०-७३ ||
स्रुवं गृहीत्वा  वामेन करेण  सुमुखं  ततः 	|
दुर्भाङ्कुरेण    तद्वक्त्रं   पश्चिमात्पूर्वदेशतः 	|| २०-७४ ||
त्रिवारं      परिमृज्याथाधस्तत्करणमानयेत् 	|
उपरिष्टात्ततो  देवि  यावद्वक्त्रं  तु मन्त्रयेत् 	|| २०-७५ ||
बालयाऽथ वरारोहे  पवित्राणि भवन्ति  हि 	|
मूलविद्यां समुच्चार्य कुण्डाय नम आलिखेत् 	|| २०-७६ ||
अनेन मनुना  देवि  कुण्डं  सम्पूजयेत्सुधीः 	|
कामेश्वरीं कुण्डमध्ये सकामामृतुसंयुताम् 	|| २०-७७ ||
समावाह्य  च संपूज्य तद्गर्भे वह्निमानयेत् 	|
मूलविद्यानेत्रमन्त्रार्णद्वयेन    विलोकयेत् 	|| २०-७८ ||
अस्रमन्त्रेण  संरक्ष्य संपुटस्थं ततः परम् 	|
भ्रामयेत्कुण्डपरितस्त्रिधा दक्षिणतः क्रमात् 	|| २०-७९ ||
संपुटादग्निखण्डं  तु हुंफडन्तेन संत्यजेत् 	|
क्रव्यादंशं  कोणभागे राक्षसे  वीरवन्दिते 	|| २०-८० ||
कवचेन च  संपूज्य  जानुभ्यामवनिं  गतः 	|
कुण्डमध्ये प्रतिष्ठाप्य कामबीजं च वह्नि च 	|| २०-८१ ||
मूर्तये नम आलिख्य मनुना पूजयेच्छिवाम् 	|
नाभिमण्डलदेशस्थवहन्नाडीपुटक्रमात्   	|| २०-८२ ||
ज्ञानाग्निं बाह्यवह्निं च एकीकृत्य प्रपूजयेत् 	|
मूलविद्यां समुच्चार्य आंसोहमिति चोच्चरेत् 	|| २०-८३ ||
वह्निचैतन्यमुच्चार्य   ङेन्तं  हृन्मन्त्रसंयुतम् 	|
अनेन  मनुना गर्भे कामेश्वर्या विचिन्तयेत् 	|| २०-८४ ||
वर्ह्नेदेहे    षडङ्गानि   योजयेत्सुरवन्दिते 	|
सहस्राचीः स्वस्तिपूर्ण उत्तिष्ठ पुरुषस्तथा 	|| २०-८५ ||
धूमव्यापी  सप्तजिह्वो धनुर्धर उदाहृतः 	|
चतुर्थ्यन्तान्षडङ्गेषु    योजयेत्कमलेक्षणे 	|| २०-८६ ||
तारं   वैश्वानरप्रान्ते  जातवेद   इहाऽऽवह 	|
लोहिताक्ष  ततः  सर्वकर्माणीति च साधय 	|| २०-८७ ||
वह्निजायान्वितो मन्त्रो वह्निं सम्यक्समर्चयेत् 	|
ध्यायेद्वह्निं हेमवर्णं शक्तिस्वस्तिकधारिणम् 	|| २०-८८ ||
वरदायकशोभाढ्यं       सुवर्णवरभूषणम् 	|
एवमग्निं  समभ्यर्च्य  तन्मुखे  कमलेक्षणे 	|| २०-८९ ||
षट्कोणं चिन्तयेत्तत्र सप्त जिह्वाः समर्चयेत् 	|
वह्निवायुं   वामकर्णं  भूषितं  नादबिन्दुना 	|| २०-९० ||
अनेन  योजयेद्देवि  क्रमेण  रसनाः  प्रिये 	|
यकारादिसकारान्ता जिह्वाः सप्त भवन्ति हि 	|| २०-९१ ||
पद्मरागतप्तहेमवर्णा      हि    सुरवन्दिते 	|
हिरण्याख्याः  शम्भुकोणे पूजयेत्सुरवन्दिते 	|| २०-९२ ||
वैदूर्याभा सुवर्णा तु कनकाख्या ततः परम् 	|
पूर्वकोणे    समभ्यर्च्य  पूजयेद्रुद्रलोहिताम् 	|| २०-९३ ||
उद्यदादित्यसंकाशां  रक्ताख्यां  वह्निकोणके 	|
नीलां नीलप्रभां देवि कृष्णाख्यां राक्षसे यजेत् 	|| २०-९४ ||
श्वेतां मुक्ताप्रभां  देवि शुभ्राख्यां पश्चिमे यजेत् 	|
धूमिनीं पद्मरागाभां वायौ  रक्ततरां  यजेत्  	|| २०-९५ ||
करालीं चन्द्रकोट्याभां बहुरूपां तु मध्यगाम् 	|
दक्षिणोत्तरभागस्थां    पूजयेत्सर्वसिद्धिदाम् 	|| २०-९६ ||
क्रमेण जिह्वाबीजान्ते नामानि परिपूजयेत् 	|
अग्निर्हुतवाहनेऽथ  हुताशनेऽथ  वर्त्मने 	|| २०-९७ ||
देवमुखः सप्तजिह्वो वैश्वानरो जातवेदाः 	|
क्रमेण पूजयेतत्र  अष्टौ नामान्यनुक्रमात् 	|| २०-९८ ||
एवमग्निं  तु संपूज्य कामेशीगर्भसंभवम् 	|
दर्भकङ्कणमादाय   करबन्धं   सुलोचने 	|| २०-९९ ||
मूलमन्त्रेण  बाणेन  चतुर्थेन च होमयेत् 	|
गर्भाधानं विधायेत्थं सीमन्तोन्नयनादिकम् 	|| २०-१०० ||
कामेशीगर्भजातस्य वह्नेश्चौलादिसत्क्रियाः 	|
मूलमन्त्रेण संचिन्त्य बाह्यचक्रं समचंयेत् 	|| २०-१०१ ||
षट्कोणेषु   षडङ्गानि  वसुकोणेषु  मातरः 	|
लोकपालांश्च भूबिम्बे वह्निं प्रौढं विचिन्तयेत् 	|| २०-१०२ ||
ब्रह्माणं दक्षिणेऽभ्यर्च्य घृतस्थालीं प्रपूजयेत् 	|
वह्निं  सम्पूज्य  विधिवत्तन्मुखे  शैलसंभवे 	|| २०-१०३ ||
चक्रराजं   समावाह्य   सर्वरश्मिसमन्वितम् 	|
सर्वसिंहासनैः   सेव्यमुपचारैः   समर्चयेत् 	|| २०-१०४ ||
धूपं विस्तारयेत्सम्यक्कुण्डमण्डपपूरितम् 	|
दीपं च दर्शयेन्मन्त्री ततो दीपान्बहु प्रिये 	|| २०-१०५ ||
मालाकारेण संवेष्ट्य मेखलात्रयमाद्रिजे 	|
विस्तार्य चरुकं पश्चात्सर्वदिक्षु सुखाप्तये 	|| २०-१०६ ||
नित्यहोमं  ततः  प्रोक्तं  कामनाहोममाचरेत् 	|
मालतीजातिकामल्लीकुसुमैर्मधुमिश्रितैः   	|| २०-१०७ ||
घृतपूर्णैर्हुनेद्देवि    वागीशत्वं     प्रजायते 	|
मूकस्यापि च मूढस्य शिलारूपस्य नान्यथा 	|| २०-१०८ ||
जपापुष्पैराज्ययुक्तैः करवीरैस्तथाविधैः 	|
हवनान्मोहयेन्मन्त्री लोकत्रयनिवासिनः 	|| २०-१०९ ||
कर्पूरकुङ्कुमे  देवि  मिश्रं   मृगमदेन  हि 	|
हवनान्मदनो देवि  मन्त्रिणा  विजितो भवेत् 	|| २०-११० ||
सौभाग्येन  विलासेन  सामर्थ्येनापि  सुव्रते 	|
चम्पकैः पाटलैर्हुत्वा श्रियं प्रोल्लसिताम्बराम् 	|| २०-१११ ||
मन्त्री प्राप्नोति महतीं स्तम्भयेज्जगतीभिमाम् 	|
श्रीखण्डं   गुग्गुलं  चन्द्रमगरुं  होमयेत्ततः 	|
राजनागेन्द्रदेवानां       पुरन्ध्रीर्वशमानयेत् 	|| २०-११२ ||
सर्वलोका वशास्तस्य भवन्त्येव न संशयः 	|
लाक्षाहोमाद्भवेद्राज्यं दारिद्र्यभयपीडितः 	|
दुर्गोपसर्गशमनं       पलत्रिमधुहोमतः 	|| २०-११४ ||
दूरस्थितानां  देवेशि  गुरुणा  प्रोक्तमार्गतः 	|
होमं कुर्याद्वश्यकामैरन्यथा निष्फलं भवेत् 	|| २०-११५ ||
रुधिराक्तेन च्छागस्य मांसेन निशि होमतः 	|
मधुरत्रययुक्तेन        गुरुणोक्तविधानतः 	|| २०-११६ ||
परराष्ट्र्ं  महादुर्गं समस्तं  स्ववशं नयेत् 	|
महापलेन देवेशि रिपोः सैन्यं विनाशयेत् 	|| २०-११७ ||
खेचरो जायते रात्रौ  कृत्वा होमं चतुष्पथे 	|
क्षीरं मधु दधि त्वाज्यं पृथग्घुत्वा वरानने 	|| २०-११८ ||
आयुर्धनमथाऽऽरोग्यं समृद्धिर्जायते नृणाम् 	|
क्रमेण शैलजे क्षीरमधुभ्यां  मृत्युनाशनम् 	|| २०-११९ ||
दधिमाक्षिकहोमेन सौभाग्यं धनमाप्नुयात् 	|
सितया केवलं होमो  वैरिस्तम्भनकारकः 	|| २०-१२० ||
होमो     दधिमधुक्षीरलाजभिर्वीरवन्दिते 	|
रोगहन्ता कालहन्ता मृत्युहन्ता न संशयः 	|| २०-१२१ ||
कमलैररुणैर्होमः      सम्यक्संपत्तिदायकः 	|
रक्तोत्पलैर्जगद्वश्यं राजानो वशगाः क्षणात् 	|| २०-१२२ ||
नीलोत्पलैर्महादुष्टा वशमायान्ति नान्यथा 	|
श्वेतोत्पलैः श्रियं वाचं लभते हवनात्प्रिये 	|| २०-१२३ ||
श्वेतैश्च  ब्रह्मकमलैर्लक्ष्मीं सौभाग्यमाप्नुयात् 	|
कह्लारहवनान्मन्त्री सौभाग्यं च धनं लभेत् 	|| २०-१२४ ||
पूर्णं दाडिमहोमेन वशी कुर्यान्महासुरान् 	|
मातुलुङ्गफलोद्भूतहोमेन क्षत्रिया वशाः 	|| २०-१२५ ||
नारङ्गफलहोमेन वैश्या वश्या भवन्ति हि 	|
कूष्माण्डफलहोमेन शूद्रा वश्यास्तथाऽपरे 	|| २०-१२६ ||
द्राक्षाफलैः सिद्धयोऽष्टौ लक्षहोमान्न संशयः 	|
कदलीफलहोमेन     लक्षमात्रेण   भूभृतः 	|| २०-१२७ ||
वश्यास्तु दशसंख्याका भवन्त्येव न संशयः 	|
खर्जूरीफलहोमेन    लक्षमात्रेण   भूभुजः 	|| २०-१२८ ||
वश्या विंशतिसंख्याका इत्याज्ञा पारमेश्वरी 	|
नारिकेलफलैर्होमात्समृद्धिर्जायते     प्रिये 	|| २०-१२९ ||
लक्षमात्रेण  मन्त्रज्ञो  राजाऽपर  इव  प्रिये 	|
पक्वाम्रफलहोमेन   लक्षमात्रेण    सुन्दरि 	|| २०-१३० ||
चतुःसमुद्रपर्यन्तां   मेदिनी    वशमानयेत् 	|
पनसस्य    फलैर्होमाल्लक्षेण शतभूभुजः 	|| २०-१३१ ||
वशा भवन्ति देवेशि नात्र कार्या विचारणा 	|
तिलाज्यहोमाद्देवेशि  कार्यसिद्धिर्भवोत्प्रिये 	|| २०-१३२ ||
राजिकालवणाभ्यां तु दुष्टलोकान्वशं नयेत् 	|
गुग्गुलस्य च होमेन  सर्वदुःखानि नाशयेत् 	|| २०-१३३ ||
कुङ्कुमेन  हुनेद्देवि त्रैलोक्यं वशमानयेत् 	|
वैरिणो वशगाः शीघ्रं चन्दनस्यापि होमतः 	|| २०-१३४ ||
रक्तचन्दनहोमेन वश्या हि  पुरुषाः  स्त्रियः 	|
कर्पूरस्य च होमेन वाग्वश्यं जायते नृणाम् 	|| २०-१३५ ||
कस्तूरीहोमतो देवि  राजानो  राजमन्त्रिणः 	|
वश्या भवन्ति सकलाः परिवारयुताः प्रिये 	|| २०-१३६ ||
तिलतण्डुलहोमेन शान्तिर्भवति मन्दिरे 	|
शर्करागुडहोमेन   सर्वकामार्थसाधकः 	|| २०-१३७ ||
घृतपायसहोमेन   सिता  युक्तेन  मान्त्रिकः 	|
त्रैलोक्यं वशमायाति धान्यसिद्धिर्भवेद्ध्रुवम् 	|| २०-१३८ ||
सोपस्करैश्च   वटकैरुपसर्गान्   विनाशयेत् 	|| २०-१३९ ||
बन्धूककुसुमैर्होमः सर्वशत्रून् विनाशयेत् 	|
जपापुष्पैर्जगद्वश्यं   वनपुष्पैश्च  मोहनम् 	|| २०-१४० ||
बकुलस्य हुनेत्पुष्पैः सौभाग्यं जायते महत् 	|
दशाङ्गधूपहोमेन   सौभाग्यमतुलं   भवेत् 	|| २०-१४१ ||
जम्बूफलैः स्त्रियो वश्याः कूष्माण्डैर्दैत्यकन्यकाः 	|
श्रीफलैरतुलां   लक्ष्मीं   पत्रैर्वा  सुरवन्दिते 	|| २०-१४२ ||
इक्षुखण्डैः सुखावाप्तिस्तद्रसाद्राजकन्यकाः 	|
वश्या भवन्ति देवेशि नारिकेलजलेन वा 	|| २०-१४३ ||
केवलं   घृतहोमेन  वरदाः  सर्वशक्तयः 	|
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि मानं हवनसिद्धिदम् 	|| २०-१४४ ||
पुष्पं समग्रं  जुहुयात्कमलं  वाऽपि पुष्कलम् 	|
कुसुम्भवनपुष्पाणि    यथेष्टानि   हुनेत्प्रिये 	|| २०-१४५ ||
शतसंख्यास्तिला देवि राजिकाः शतसंख्यया 	|
लाजा  मुष्टिप्रमाणास्तु  घृतं गद्याणमात्रकम् 	|| २०-१४६ ||
चुलुकार्धं  पयः  क्षीरमन्नं ग्रासमितं  भवेत् 	|
स्थूलं फलं महेशानि कूष्माण्डं मातुलुङ्गकम् 	|| २०-१४७ ||
मनःप्रियैश्च  खण्डैश्च फलं  भवति निश्चयात् 	|
रम्भाफलं चतुःखण्डैर्लघु चेत्खण्ड्यते न हि 	|| २०-१४८ ||
नारिकेलस्य खण्डं हि रम्भायाः फलवत्प्रिये 	|
पर्वस्थाने  चेक्षुखण्डं  मनःसंतोषकारि  वा 	|| २०-१४९ ||
द्राक्षाफलं समग्रं  स्यान्नारङ्गं  खार्जुरं  तथा 	|
गुग्गुलं क्रमुकार्धं तु कुङ्कुमं च तथा भवेत् 	|| २०-१५० ||
गुञ्जासमं च कर्पूरं कस्तूरी घुसृणं तथा 	|
चन्दनं चागरुं देवि क्रमुकेन समं भवेत् 	|| २०-१५१ ||
मनःप्रियाणि  सर्वाणि  फलानि हवने प्रिये 	|
लाक्षा गुग्गुलसंख्या स्याद्यद्यद्वस्तु मनोहरम् 	|| २०-१५२ ||
मनःप्रियाहुतीः कृत्वा होमं कुर्यात्सुलोचने 	|
एतदाहुतिमानं  ते  कथितं  सर्वविघ्नहृत् 	|| २०-१५३ ||
यथेच्छया वरारोहे  श्रीविद्यां  परितोषयेत् 	|
यथाशक्ति जपं कृत्वा तद्दशांशेन होमयेत् 	|| २०-१५४ ||
किंशुकैः पापसंघातनाशकैरथ  वा  प्रिये 	|
नानाद्रव्यैः   पृथग्भूतैमीश्रितैर्वा   वरानने 	|| २०-१५५ ||
यथाशक्त्या तु मिलितैर्होमं कुर्याद्विचक्षणः 	|
शृणु  देवि प्रवक्ष्यामि विशेषविधिमुत्तमम् 	|| २०-१५६ ||
आदौ कुण्डं समुत्पाद्य सर्वलक्षणसंयुतम् 	|
चतुरस्रं तु शोभाढ्यं शतहोमेऽर्धहस्तकम् 	|| २०-१५७ ||
सहस्रे हस्तमात्रं च चतुरस्रं द्विहस्तकम् 	|
द्विहस्तमयुते प्रोक्तं लक्षे हस्तचतुष्टयम् 	|| २०-१५८ ||
कोटिहोमेऽष्टहहस्तं च कृत्वा कुण्डस्य लक्षणम् 	|
शान्तिके चतुरस्रं तु  वश्ये  चैवार्धचन्द्रकम् 	|| २०-१५९ ||
षट्कोणं  स्तम्भने  चैव मारणे  तद्वदेव  हि 	|
आकर्षणे  त्रिकोणं  च  वृत्तमुच्चाटने  तथा 	|| २०-१६० ||
नानासिद्धिहितार्थाय  पद्मकोणं च सिद्धिदम् 	|
उत्तरे शान्तिकं चैव स्तम्भने वारुणीं दिशम् 	|| २०-१६१ ||
मारणं  दक्षिणे  चैव  पश्चिमे  वश्यकर्मणि 	|
दाहकर्म  च  आग्नेये  विद्वेषो नैरृते तथा 	|| २०-१६२ ||
उच्चाटने तु वायव्य ईशान्ये (एशाने) सर्वसिद्धिदम् 	|
कृत्तिका कर्षणे प्रोक्ता  भरणी मारणे तथा 	|| २०-१६३ ||
स्वाती वश्ये तथोच्चाटे ज्येष्ठा स्तभनमेव च 	|
विद्वेषणे शततारं  चाभिजित्वं तु शान्तिके 	|| २०-१६४ ||
सोमे सर्वाकर्षणं च  मारणं  मङ्गले  तथा 	|
बुधेन स्तम्भ कार्यं  गुरुवारे तु पौष्टिकम् 	|| २०-१६५ ||
शुक्रे च सर्वकामास्तु भानोरथ(नावथ)शुभानि च 	|
पूर्वाह्णे वश्यकर्माणि मध्यान्हे प्रीतिनाशनम् 	|| २०-१६६ ||
उच्चाटनं चापराह्णे  संध्यायां  मारणे तथा 	|
शान्तिके अर्धरात्रं  च  पौष्टिकं प्रातरेव हि 	|| २०-१६७ ||
स्तम्भने गजचर्माणि  मारणे  माहिषं तथा 	|
मृगचर्म  तथोच्चाटे  छागलं वश्यकर्मणि 	|| २०-१६८ ||
विद्वेषे जम्बुकं प्रोक्तं गोचर्मं शान्तिके तथा 	|
नानासिद्धिहितार्थाय    व्याघ्रचर्ममुदाहृतम् 	|| २०-१६९ ||
श्वेतं व्याघ्रे भवेच्छान्त्यै पीतं स्तम्भनकारकम् 	|
वश्याकर्षणयो  रक्तं  क्षोभणार्थं  प्रियावहम् 	|| २०-१७० ||
कृष्णं  च  मारणे  प्रोक्तं  धूम्रमुच्चाटनादिके 	|
राजवृक्षस्य  समिधो  होतव्याः स्तम्भकर्मणि 	|| २०-१७१ ||
महिषीघृतसंयुक्तं    सदा  वै  सिद्धिदायकम् 	|
मारणेऽत्यचिराहोमं समिधै {द्भि} र्दाडिमोद्भवैः 	|| २०-१७२ ||
अजाघृतेन     देवेशि    वशयेत्सचराचरम् 	|
विद्वेषस्यैव होतव्य { व्या } उन्मत्तसमिधस्तथा 	|| २०-१७३ ||
अतसीतैलसंयुक्ता विद्वेषणमतः परम् 	|
सर्वविघ्नसमूहं तु नाशयेन्नात्र संशयः 	|| २०-१७४ ||
पूर्णाहुतिं ततो देवि पूजयित्वा तु कन्यकाः 	|
पूजितं तेन त्रैलोक्यं कन्यका येन पूजिताः 	|| २०-१७५ ||
बालया पूजयेद्देवी  श्रीविद्यां पूजयेत्ततः 	|
पञ्चसिंहासनैर्देवि श्रीविद्यां तत्र पूजयेत् 	|| २०-१७६ ||
सुवासिनीस्ततः पूज्याः श्रीविद्यां तत्र पूजयेत् 	|
विप्रान्संतोषयेत्पश्चाच्छ्रीविद्यां  तत्र   पूजयेत् 	|| २०-१७७ ||
योगिन्यश्च तथा पूज्याः श्रीविद्यां परितोषयेत् 	|
दर्शनानि   समग्राणि  पूजयेद्विविधानि  च 	|| २०-१७८ ||
श्रीविद्यां   तोषयेत्तत्र  पूर्णाहुतिमथाऽऽचरेत्  || २०-१७९ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे विंशः पटलः || २० ||





अथैकविंशः पटलः


ईश्वर उवाच --

होमान्तरं प्रवक्ष्यामि येन  ब्रह्म  सनातनम् 	|
ज्ञानेन चतुरस्राख्यं कुण्डं संचिन्त्य पूर्ववत् 	|| २१-१ ||
आत्मभिश्चतुरस्रं     तद्विज्ञेयं    वीरवन्दिते 	|
आत्मानो वेदसंख्या हि ज्ञातव्या देशिकोत्तमैः 	|| २१-२ ||
येषां विज्ञानमात्रेण पुनर्जन्म न विद्यते 	|
साधारणेन पक्षेण  वर्तते  सर्वजन्तुषु 	|| २१-३ ||
स आत्मा परमेशानि प्राणरूपी वरानने 	|
प्राणस्तु पवनो देवि हृदयस्थानमन्दिरः 	|| २१-४ ||
शरीरं व्याप्य  सकलं  चरस्याप्यचरस्य  च 	|
हंसस्वरूपी  विज्ञेयः श्वासोच्छ्वासविलासवान् 	|| २१-५ ||
जीव  इत्येव  नामास्य भ्रान्त्या भासान्न वस्तुतः 	|
श्वासोच्छ्वासो देहभावाद्भ्रान्तिरेव न संशयः 	|| २१-६ ||
कुलालचक्रभेदेन   घटाकाशं   यथा   घटे 	|
दृश्यते परमेशानि  आकाशं  व्याप्य तिष्ठति 	|| २१-७ ||
घटे भवति भिन्नत्वं नाऽऽकाशे भिन्नता भवेत् 	|
तथा  देहगतो   जीवो   देहनाशे   वरानने 	|| २१-८ ||
व्याप्य तिष्ठति सर्वत्र तस्मादात्मा परं महत् 	|
आत्मज्ञानं मया प्रोक्तं द्वितीयस्य शृणु प्रिये 	|| २१-९ ||
अन्तरात्मेति किं नाम तच्छृष्णुष्व पदं महत् 	|
अन्तःशब्देन देवेशि  रहस्यं  सूक्ष्मरूपकम् 	|| २१-१० ||
परमाणुस्वरूपेण  सर्वं  व्याप्य विजृम्भते 	|
अन्तरङ्गतया तेन चरं  वाऽप्यथ  वाऽचरम् 	|| २१-११ ||
व्याप्यते  सकलं तस्मादन्तरात्मेति  गीयते 	|
स एव हंस आत्मा हि योगिगम्यो यदा भवेत् 	|| २१-१२ ||
तारचञ्चुर्वरारोहे    निगमागमपक्षवान् 	|
शिवशक्तिपदद्वन्द्वो   बिन्दुत्रयविलोचनः 	|| २१-१३ ||
अयं परमहंसस्तु सृष्टिं व्याप्यावतिष्ठति 	|
तदा भूतानि जायन्ते क्रमेण कमलेक्षणे 	|| २१-१४ ||
आकाशं  पवनोऽग्निश्च  जलं पृथ्वी वरानने 	|
पञ्चकस्यास्य  देवेशि  प्रथमं  चित्तमुच्यते 	|| २१-१५ ||
अविद्याख्यसरोमध्ये        मोहपङ्कप्रपूरिते 	|
प्रपञ्चकमले        भूतपञ्चकपरिजृम्भिते 	|| २१-१६ ||
विहारोऽस्यैव हंसस्य सृष्ट्या मायामयो भवेत् 	|
अयमेव  महादेवि  निष्प्रपञ्चो  यदा भवेत् 	|| २१-१७ ||
संहाररूपी  हंसस्तु  तदाऽऽत्मानं  प्रदर्शयेत् 	|
पक्षित्वमस्य नास्त्येव सोऽहमात्मा प्रतिष्ठितः 	|| २१-१८ ||
परमात्मेति     जानीहि    त्रयमेतदुदाहृतम् 	|
पक्षपुच्छशिरो देवि आकारप्रतिभासकः 	|| २१-१९ ||
ज्ञानात्मा  कथ्यते भद्रे यः साक्षात्साक्षिरूपकः 	|
येनेदं   ज्ञायते   सर्वं   समत्वेन   वरानने 	|| २१-२० ||
चन्द्रबिम्बं  यथा   देवि  जलक्षीरेषु  दृश्यते 	|
न लिप्तस्त { सं त} स्य देवशि नीरक्षीरविभेदतः 	|| २१-२१ ||
कर्दमे चन्दने  बिम्बं न भवेल्लिप्तमद्रिजे 	|
सर्वसाक्षी तथा भद्रे ज्ञानात्मा परिकीतीतः 	|| २१-२२ ||
आत्मान्तरात्मपरमज्ञानात्मानः प्रकीतीताः 	|
एतद्रूपं  हि  चित्कुण्डं चतुरस्रं वरानने 	|| २१-२३ ||
आनन्दमेखलारम्यं बिन्दुत्रिवलयाङ्कतम् 	|
अर्धमात्रा  योनिरूपं  ब्रह्मानन्दमयं  सदा 	|| २१-२४ ||
पराहन्तामये    सर्वज्ञानदीपविजृम्भिते 	|
संविदग्नौ हुनेद्देवि प्रपञ्चहविरुत्कटम् 	|| २१-२५ ||
शब्दाख्यं  मातृकारूपमक्षवर्णविराजितम् 	|
अक्षराणि हुतान्यत्र निःशब्दं ब्रह्म जायते 	|| २१-२६ ||
पुण्यपापे हविर्देवि कृत्याकृत्ये हविः प्रिये 	|
संकल्पश्च विकल्पश्च धर्माधर्मौ  हविस्तथा 	|| २१-२७ ||
जुहुयात्परमेशानि  मन्त्राभ्यां  विमलानने 	|
मूलविद्यां ब्रह्मरूपां ध्यात्वा तु तदनन्तरम् 	|| २१-२८ ||
तदन्ते चोच्चरेत्पश्चाद्ब्रह्मप्रात्यै  तु देशिकः 	|
धर्माधर्महविर्दीप्त आत्माग्नौ  मनसा स्रुचा 	|| २१-२९ ||
सुषुम्नावर्त्मना  नित्यमक्षवृत्तिं  जुहोम्यहम् 	|
स्वाहान्तेन  हुनेद्देवि सकलं निष्कलं जगत् 	|| २१-३० ||
अन्तर्होममनुर्देवि       सर्वमायानिकृन्तनः 	|
प्रकाशाकाशहस्ताभ्यामवलम्ब्योन्मनीस्रुचा   	|| २१-३१ ||
धर्माधर्मौ   कलास्नेहपूर्णवह्नौ  जुहोम्यहम् 	|
अग्निजायान्वितो मन्त्रो विद्यान्ते कथतस्तव 	|| २१-३२ ||
निप्रपञ्चे  यदा  देवि  जायते  मन्त्रवित्तमः 	|
तदा सच्चिन्मयः साक्षात्केवलं ब्रह्म साधकः 	|| २१-३३ ||
दश सोऽहं जुहंसोऽपि पीत्वा मृत्युं सुखी भवेत् 	|| २१-३४ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे ज्ञानहोमविधि--
र्नामैकविंशः पटलः || २१ ||





अथ द्वाविंशः पटलः

ईश्वर उवाच --

होमादिकं तु सकलं कुमारीपूजनं विना 	|
परिपूर्णफलं नैव  पूजनात्सफलं भवेत् 	|| २२-१ ||
कुमारीपूजनाद्देवि पूजाकोटिफलं भवेत् 	|
पुष्पं  कुमार्यै यद्दत्तं तन्मेरुसदृशं भवेत् 	|| २२-२ ||
कुमारी भोजिता येन त्रैलोक्यं तेनं भोजितम् 	|
कुमार्यै यज्जलं  दत्तं  तज्जलं  सागरोपमम् 	|| २२-३ ||
अन्नं  तु   मीननयने  कुलाचलसमं  भवेत् 	|
एकाब्दात्षोडशाब्दान्ताः कन्यकाः पूजयेच्छुभाः 	|| २२-४ ||
विवाहरहिताः      स्युश्चेदुत्तरोत्तरसिद्धिदाः 	|
विवाहितास्तु देवेशि बाला एव कुमारिकाः 	|| २२-५ ||
सुवासिन्यो  मदप्रौढ.ः संशये त्यज सुव्रते 	|
कुमारीपूजने  देवि  कुमारीमनुना  भवेत् 	|| २२-६ ||
मन्त्रभेदेन तेनैव  श्रीविद्यां च प्रपूजयेत् 	|
नैमित्तिकं प्रवक्ष्यामि येन ब्रह्ममयो बुधः 	|| २२-७ ||
निवीकल्पस्य देवेशि नान्यस्य सुरवन्दिते 	|
सर्वशङ्काविनिर्मुक्तः  सर्वज्ञः साधकोत्तमः 	|| २२-८ ||
दूतीयागविधिं  कुर्यात्खेचरो जायते प्रिये 	|
अर्घ्यपात्रे  वह्निसूर्यसोमामृतमये    शिवे 	|| २२-९ ||
सोमामृतं तु  जानीहि नानाद्रव्यमयं सदा 	|
सविकल्पस्य   देवेशि  वर्णानुक्रमभेदतः 	|| २२-१० ||
कथ्यन्ते  द्रव्यभेदास्तु  क्रमेण वरवणीनि 	|
क्षीराज्यमधुमैरेयद्रव्यभेदा   भवन्ति  हि 	|| २२-११ ||
सर्वज्ञत्वे वरारोहे यज्ञे  दोषो  न  विद्यते 	|
अश्वमेधादियज्ञेषु वाजिहत्या कथं भवेत् 	|| २२-१२ ||
द्रव्यभेदा वरारोहे बहवः सन्ति भेदतः 	|
जलं क्षीरं घृतं  भद्रे मधु मैरेयमैक्षवम् 	|| २२-१३ ||
पौष्पं तरुमयं धान्यसंभवं बहुनिमीतम् 	|
सहकारभवं  देवि  विविधं बहुभेदतः 	|| २२-१४ ||
मादकं  धर्मसंछेदाद्वर्ज्यमासीत्सुलोचने 	|
ज्ञानेन संस्कृतं तत्तु महापातकनाशनम् 	|| २२-१५ ||
ब्रह्महत्त्यासुरापानस्वर्णस्तेयादिपातकान्   	|
नाशयेत्पूजनाद्देवि निवीकल्पः स मन्त्रवित् 	|| २२-१६ ||
विचारयेत्सदा    सर्वं   सर्वविद्वीरवन्दिते 	|
जलं जलचरं विद्धि  घटं  पूर्णं समानयेत् 	|| २२-१७ ||
स्थापितं देवि सप्ताहाज्जलं जीवसमन्वितम् 	|
क्षीरं वै यस्य जीवस्य तस्य मांसं न संशयः 	|| २२-१८ ||
कृशा पुत्रवती नारी वन्ध्या पुष्टा यतः प्रिये 	|
माकन्दफलजं रम्यं  द्रावं सेव्यं द्विजातिभिः 	|| २२-१९ ||
अमादकत्वाद्देवेशि  चैक्षुत्वं  सेव्यते  बुधैः 	|
अनामिषं नास्ति किंचित्सर्वं क्षीरादिकं प्रिये 	|| २२-२० ||
वेदशास्रपुराणेषु   गूढो   ज्ञानसमुच्चयः 	|
शमीवृक्षे यथा वह्निस्तथा तिष्ठति सुन्दरि 	|| २२-२१ ||
सर्वभूतेषु विज्ञानं ज्ञातव्यं देशिकोत्तमैः 	|
काष्ठनिर्मथनाद्देवि  प्रकटो वह्निरुच्यते 	|| २२-२२ ||
तत्काष्ठं दह्यते तेन तथा ब्रह्ममयं जगत् 	|
पापपुण्यविनिर्मुक्तं       ज्ञानमेतद्वरानने 	|| २२-२३ ||
किंचिदुल्लासपर्यन्तं       ग्राह्यमेतत्सुरेश्वरि 	|
यज्ञाङ्गं तु यतो लौल्यात्पातकी ब्रह्महा भवेत् 	|| २२-२४ ||
मादकं वस्तु सकलं  वर्जयेत्कनकादिकम् 	|
कलञ्जं पातकी तस्माद्ब्रह्म ब्रह्मविदां वरः 	|| २२-२५ ||
धर्माधर्मपरिज्ञानात्सकलेऽपि      पवित्रता 	|
विण्मूत्रं स्रीरजो वाऽपि नखास्थि सकलं प्रिये 	|| २२-२६ ||
विचारयेन्मन्त्रवित्तु    पवित्राण्येव   सुव्रते 	|
अन्नं  ब्रह्म  विजानीयात्तेन यस्य समुद्भवः 	|| २२-२७ ||
नानाजीवाश्रयं  तत्तु  पुरीषं  केन  निन्द्यते 	|
नानाविधा हि देवेशि देवताः सलिलस्थिताः 	|| २२-२८ ||
तेनोदकेन यज्जातं  मूत्रं  कस्मात्तु  दूषयेत् 	|
गोमूत्रप्राशनं  देवि  गोमयस्यापि  भक्षणम् 	|| २२-२९ ||
प्रायश्चित्ते तु  कथितं ब्रह्महत्यादिके प्रिये 	|
मले मूत्रे कथं दोषो भ्रान्तिरेव न संशयः 	|| २२-३० ||
स्त्रीरजः परमेशानि देहस्तेनैव जायते 	|
कथं तु दूषणं येन प्राप्यते परमं पदम् 	|| २२-३१ ||
पुरुषस्य  तु  यद्वीर्यं बिन्दुरित्यभिधीयते 	|
बिन्दुस्तु परमेशानि कायोऽयं शिवरूपकः 	|| २२-३२ ||
शिवतत्त्वेन चास्थ्यादिदूषणं नास्ति बैन्दवे 	|
रेतः पवित्रं  देहस्य  कारणं केन निन्द्यते 	|| २२-३३ ||
ज्ञानमार्गोऽयं सकलो निवीकल्पस्य सुन्दरि 	|
सविकल्पो  महेशानि  पापभाग्जायते नरः 	|| २२-३४ ||
मातृगर्भाद्विनिर्गत्य   शिशुरेव   न  संशयः 	|
इन्द्रियाण्यखिलान्यस्य देहस्थान्यपि वल्लभे 	|| २२-३५ ||
निवीकारतया  तत्र  नान्यथा  भवति  प्रिये 	|
भगलिङ्गसमायोगो   जन्मकाले   भवेत्सदा 	|| २२-३६ ||
काम्यते सा  यदा  देवि जायते गुरुतल्पगः 	|
अत एव यदा तस्य वासना कुत्सिता भवेत् 	|| २२-३७ ||
तत्तद्भूषणसंयुक्तमन्यत्सर्वं  शुभं भवेत् 	|
पवित्रं सकलं भद्रे वासना कलुषा स्मृता 	|| २२-३८ ||
अत एवार्घ्यपात्रस्य  प्रतिष्ठानन्तरं ततः 	|
मञ्चकं गजदन्तस्य हेमरूप्यादिनिमीतम् 	|| २२-३९ ||
विशुद्धक्षौमरचितां तूलिकां तत्र योजयेत् 	|
पुष्पान्विकीर्य तन्मध्ये कर्पूरस्य रजस्तथा 	|| २२-४० ||
मण्डूकादींस्ततो   देवि  उपर्युपरि  शैलजे 	|
मण्डूकं  पूजयेदादौ  रुद्रं  कालाग्निसंयुतम् 	|| २२-४१ ||
आधारशक्तिं  कूर्मं च तथाऽनन्तं वराहकम् 	|
पृथिवीं च तथा कन्दं नालं पद्मं तथा दलान् 	|| २२-४२ ||
केसराणि च  सम्पूज्य  कणीकां पूजयेत्ततः 	|
मञ्चकं  च  समभ्यर्च्य  तत्र पादचतुष्टये 	|| २२-४३ ||
धर्मं ज्ञानं च वैराग्यमैश्वर्यं च क्रमाद्यजेत् 	|
अपूर्वान्पूजयेदेतांस्तत्पादानां     समीपके 	|| २२-४४ ||
आत्मन्तरात्मपरम--ज्ञानात्मनः क्रमाद्यजेत् 	|
मञ्चकाग्रेषु  सम्पूज्य  गुणत्रयमथार्चयेत् 	|| २२-४५ ||
दूतीं सुलक्षणां रम्यां सर्वलक्षणलक्षिताम् 	|
नानालंकारसुभगां   सर्वज्ञां   शारदामिव 	|| २२-४६ ||
पूजयेत्परमेशानि  पञ्चकामैः  शरैस्तथा 	|
बटुकादिंश्चतुदीक्षु      पूजयेत्सिद्धिहेतवे 	|| २२-४७ ||
मातृकां विन्यसेत्तस्या देहे कामशरान्विताम् 	|
त्रिकोणं चिन्तयेन्मूघ्नी तत्र सम्पूजयेत्क्रमात् 	|| २२-४८ ||
त्रिकोणमध्ये  बालाख्यां कामेशीं परिपूजयेत् 	|
गणेशं च कुलाध्यक्षं तथा लक्ष्मीं सरस्वतीम् 	|| २२-४९ ||
त्रिकोणेषु  च  सम्पूज्य  वसन्तं  मदनं प्रिये 	|
स्तनयोः पूजयेत्पश्चान्मुखे  तस्याः कलाधरम् 	|| २२-५० ||
दक्षपादादिमूर्धान्तं  वामे   मूर्धादि  सुन्दरि 	|
पादान्तं पूजयेत्सर्वाः कला वै कामसोमयोः 	|| २२-५१ ||
श्रद्धा प्रीती रतिश्चैव  धृतिः  कान्तिर्मनोरमा 	|
मनोहरा   मनोरामा   मदनोन्मादिनी  प्रिये 	|| २२-५२ ||
मोहिनी दीपनी  चैव  शोषणी च वशंकरी 	|
रञ्जनी  सुभगा  देवि षोडशी  प्रियदर्शना 	|| २२-५३ ||
षोडशस्वरसंयुक्ता एताः  कामकला यजेत् 	|
पूषा वशा च सुमना रतिः प्रीतिस्तथा धृतिः 	|| २२-५४ ||
ऋद्धिः सौम्या मरीचिश्च शैलजे चांशुमालिनी 	|
अङ्गिराः शशिनी चैव छाया सम्पूर्णमण्डला 	|| २२-५५ ||
तथा तुष्ट्यमृते चैव कलाः सोमस्य षोडश 	|
स्वरैरेव  प्रपूज्या  हि  सर्वकार्यार्थसिद्धिदाः 	|| २२-५६ ||
बालाक्रमं मस्तकेऽस्याः संपूज्य तदनन्तरम् 	|
तस्या   मदनगेहं   तु  पूजयेद्भगमालया 	|| २२-५७ ||
त्रिकोणं तद्भगं ज्ञात्वा सर्वसिद्धिप्रदाभिधम् 	|
सर्वानन्दमयं  मध्ये  चक्रयुग्मं  प्रपूजयेत् 	|| २२-५८ ||
पूर्ववत्क्रमयोगेन (ण) श्रीविद्यां तत्र पूजयेत् 	|
धूपादिकं  समर्प्याथ  स्वलिङ्गे  तदनन्तरम् 	|| २२-५९ ||
तारं   च  भुवनेशानि    महात्रिपुरसुन्दरि 	|
नमः शिवाय  विद्येयं  दशार्णा परिकीतीता 	|| २२-६० ||
अनया विद्यया देवि स्वलिङ्गे पूजयेच्छिवम् 	|
यजेत्तत्पुरुषाघोरसद्योवामेशसंज्ञया   	|| २२-६१ ||
निवृत्तिश्च प्रतिष्ठा च विद्या शान्तिस्तथैव च 	|
शान्त्यतीता च सम्पूज्या षडङ्गावरणं यजेत् 	|| २२-६२ ||
समग्रविद्यामुच्चार्य   नन्दिकेशं   प्रपूजयेत् 	|
मध्ये    वृषणयोर्देवि  गन्धपुष्पाक्षतादिभिः 	|| २२-६३ ||
निवेद्य    धूपदीपादि  विजितेन्द्रियमानसः 	|
सर्वक्षोभिणीं मुद्रां बद्ध्वा योनिं प्रचालयेत् 	|| २२-६४ ||
क्षोभिण्यां वाऽथ वा देवि गजतुण्डाख्ययाऽथ वा 	|
उच्चरन्भगमालां   तु   द्राविणीबीजमुच्चरेत् 	|| २२-६५ ||
अक्षुब्धः  सन्  वरारोहे  यावद्रेतः  प्रवर्तते 	|
रजोमयं  रजः  साक्षात्संविदेव  न  संशयः 	|| २२-६६ ||
प्रकृतिः परमेशानि  वीर्य  पुरुष  उच्यते 	|
सर्वं साक्षात्सामरस्यं शिवशक्तिमयं ततः 	|| २२-६७ ||
तयोर्योगो महेशानि योग एव न संशयः 	|
सीत्कारो मन्त्ररूपस्तु वचनं स्तवनं भवेत् 	|| २२-६८ ||
नखदन्तक्षतान्यत्र  पुष्पाणि विविधानि च 	|
कूजनं गायनं स्तुत्या ताडनं हवनं भवेत् 	|| २२-६९ ||
आलिङ्गनं  तु  कस्तूरीघुसृणादिकमद्रिजे 	|
मर्दनं तर्पणं  विद्धि वीर्यपातो विसर्जनम् 	|| २२-७० ||
कुलद्रव्येण  संशोध्य  शिवशक्तिमयं  प्रिये 	|
बीजामृतं   परब्रह्मरूपं   निक्षिप्य  सुन्दरि 	|| २२-७१ ||
अर्घ्यपात्रामृते त्यक्त्वा निवीकल्पः सदाऽनघः 	|
श्रीविद्याक्रममभ्यर्च्य   परब्रह्ममयो   भवेत् 	|| २२-७२ ||
एतत्ते  कथितं  ज्ञानं  सामरस्यं  वरानने 	|
सविकल्पस्तु देवेशि  पापभाग्जायते नरः 	|| २२-७३ ||
विचिकित्साकारो मन्त्री जायते गुरुतल्पगः 	|
अत एव वरारोहे निवीकल्पः सदा भवेत् 	|| २२-७४ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे श्रीविद्यादूतीयजनविधिर्नाम 
द्वाविंशः पटलः || २२ ||





अथ त्रयोविंशः पटलः


ईश्वर उवाच --

दूत्यन्तरं प्रवक्ष्यामि येन ब्रह्म सनातनम् 	|
प्रणवाख्यं यागगेहं प्रविश्य  सुरवन्दिते 	|| २३-१ ||
इच्छाज्ञानक्रियाद्रव्यरचितं सुधया युतम् 	|
अम्बया परमेशानि तत्त्वज्ञानमये शिवे 	|| २३-२ ||
पर्यङ्के  पुरुषार्थैस्तु  पादैश्च  परिमण्डिते 	|
आत्मान्तरात्मपरमज्ञानात्माङ्गविभूषिते   	|| २३-३ ||
तत्पदार्थस्त्वंपदार्थोऽसिपदार्थश्च  सुन्दरि 	|
पदार्थत्रयमेतत्तु     ज्ञानसूत्रप्रकाशकम् 	|| २३-४ ||
एतत्सूत्रमयैः   पट्टैर्गुम्फितेऽम्बरमण्डिते 	|
सुमनोवाससुभगे परां  तत्र  प्रपूजयेत् 	|| २३-५ ||
जातिभेदस्तु दूतीनां  चतुर्धा  वीरवन्दिते 	|
हस्तिनी शङ्खिनी चैव चित्रिणी पद्मिनी प्रिये 	|| २३-६ ||
चतुवीधा  हि  दूत्यस्तु  सुन्दर्यश्चारुलोचनाः 	|
वैखरी हस्तिनी  ज्ञेया स्थूला यस्माद्वरानने 	|| २३-७ ||
ययेदं   धार्यते  सर्वं  ब्रह्माण्डपरिमण्डलम् 	|
वर्गाष्टकेन   देवेशि  सूते  दिग्गजसंचयम् 	|
तेनेयं करिणी प्रोक्ता मध्यमा शङ्खिनी भवेत् 	|| २३-८ ||
शङ्खिनी तु यथा भद्रे विशुद्धा  पापवजीता 	|
सर्वदेवप्रिया सा हि शान्तिसौभाग्यशोभिता 	|| २३-९ ||
तथा   वनस्पतिगता  मध्यमा  वाग्वरानने 	|
चित्रिणी वल्लरी  देवि  महादोषविनाशिनी 	|| २३-१० ||
यस्याः फलं वरारोहे  शिवशक्तिमयं सदा 	|
शिवशक्तिमयं   देवि  प्राणिमात्रजगत्त्रयम् 	|| २३-११ ||
तेषु सर्वेषु  पश्यन्ती जीवेषु  परमाश्रया 	|
परब्रह्मणि सा लीना परा  वाक्परमेश्वरि 	|| २३-१२ ||
तां दूतीं तत्र संपूज्य समाधिकुसुमैः शुचिः 	|
तदङ्गेषु कलाः पूज्याः क्रमेण  सुरवन्दिते 	|| २३-१३ ||
पद्मिनी तु परा ज्ञेया हंसस्वच्छविकासिनी 	|
हंसोदयेन पद्मं हि त्यक्त्वा संकोचमद्रिजे 	|| २३-१४ ||
विकासयति सौभाग्यं तथा वस्तुविलासतः 	|
परा प्रकाशमायाति  पद्मिनीत्वमतो  भवेत् 	|| २३-१५ ||
तस्या देहे वरारोहे कलाः पूज्यास्तु षोडश 	|
चित्कला सत्कला ज्ञानकला संवित्कला तथा 	|| २३-१६ ||
आत्मनस्तु  कला  ज्ञेयाश्चतस्रः  परमेश्वरि 	|
विरागता  मोक्षकला  परमाणुकला  तथा 	|| २३-१७ ||
विद्याकलाचतुष्कं  तु  विज्ञेयं चान्तरात्मनि 	|
विद्या   संतोषता  तृप्तिः  परब्रह्मप्रकाशता 	|| २३-१८ ||
परमात्मकला  ज्ञेयाः  संलीनाः  परवस्तुनि 	|
लुप्तिः शान्तिकला बोधकला व्याप्तिकला परा 	|| २३-१९ ||
ज्ञानात्मनः  कला  ज्ञेयाश्चतस्रः  परमेश्वरि 	|
कलाः षोडश देवेशि श्रीविद्यार्णेषु संस्थिताः 	|| २३-२० ||
षोडशार्णा ब्रह्मरूपा  कला  षोडशरूपिणी 	|
आत्मा जाग्रत्स्वरूपेण त्रैलोक्यं रचयत्यसौ 	|| २३-२१ ||
अन्तरात्मा  सत्त्वरूपस्तमोरूपश्च   मिश्रितः 	|
अत एव  रजोरूपस्तमोरूपः  परः  शिवः 	|| २३-२२ ||
परमात्मा हि विज्ञेयो ज्ञानात्मा तुर्यया युतः 	|
एताः कला वरारोहे तस्या देहे प्रकाशयेत् 	|| २३-२३ ||
तत्पदार्थं तु  जानीहि  मुखमस्या  वरानने 	|
त्वंपदार्थोऽसिवाक्यार्थः कुचयुग्मं क्रमेण हि 	|| २३-२४ ||
भोगस्तु  परमेशानि नादो  ब्रह्ममयो भवेत् 	|
नादोदितं वरारोहे  विश्वं  योनिर्न  संशयः 	|| २३-२५ ||
तत्रैव शक्तिं संपूज्य स्वात्मलिङ्गं शिवं यजेत् 	|
परस्परप्रभावेण     ब्रह्मानन्दरसो     भवेत् 	|| २३-२६ ||
तं रसं मनसा  देवि  वहन्नाड्यगतं प्रिये 	|
अर्घ्यामृतेन संयोज्य ततः श्रीचक्रमर्चयेत् 	|| २३-२७ ||
ब्रह्मानन्दमयं   ज्ञानं   कथयामि   वरानने 	|
न ब्राह्मणो ब्राह्मणस्तु क्षत्रियः क्षत्रियस्तथा 	|| २३-२८ ||
वैश्यो न वैश्यः शूद्रो न शूद्रस्तु परमेश्वरि 	|
चाण्डालो नैव चाण्डालः पौल्कसो न च पौल्कसः 	|| २३-२९ ||
सर्व  समं विजानीयात्परमात्मविनिश्चयात् 	|
आकाशात्पतितं तोयं निम्नमार्गेण गच्छति 	|| २३-३० ||
ग्राममध्यगतं   सर्वं  विष्ठामूत्रादिपूरितम् 	|
मृतगोश्वानमार्जारखरादिरुधिरान्वितम्   	|| २३-३१ ||
समस्तमपि देवेशि गङ्गायां  मिलितं यथा 	|
गङ्गामृते तु देवेशि कालुष्यं नैव तिष्ठति 	|| २३-३२ ||
तथा सच्चिन्मये ज्ञाने समता सर्वजन्तुषु 	|
सर्वद्रव्येषु गिरिजे  समता  नात्र संशयः 	|| २३-३३ ||
यथा  सूर्यप्रकाशोऽयं  समत्वेन  प्रवर्तते 	|
उत्तमस्यापि चान्यस्य तमः संहरते क्षणात् 	|| २३-३४ ||
शोषयन्दुग्धमूत्राणि चन्दनं  चैव  कर्दमम् 	|
अत एव  महेशानि  मन्त्री सर्वसमो यदा 	|| २३-३५ ||
सिद्धिस्तदैव विज्ञेया श्रीगुरोः कृपया प्रिये 	|| २३-३६ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे ज्ञानदूतीयजनविधिर्नाम
त्रयोविंशः पटलः || २३ ||





अथ चतुवींशः पटलः


ईश्वर उवाच --

दीक्षाविधिं प्रवक्ष्यामि येन शिष्यः सुखी भवेत् 	|
दीयते   सकलं  देवि  गुरवे  प्राणसंयुतम् 	|| २४-१ ||
धन--रत्न--सुवर्णादि--पट्टवस्र--समुच्चयम्  |
क्षयं   प्राप्नोति  तद्भावान्नानापापसमुच्चयः 	|| २४-२ ||
तस्माद्दीक्षेति नामास्याः  सर्वशास्रेषु  सुव्रते 	|
पापिने कृपणायापि  शठाय  कपटाय च 	|| २४-३ ||
अदीनायाऽऽचारशून्याय  मन्त्रद्वेषपराय च 	|
निन्दकाय  च  मूर्खाय  तीर्थद्वेषपराय च 	|| २४-४ ||
भक्तिहीनाय देवेशि न देया मलिनाय च 	|
दानशीलाय  भक्ताय  साधवे  तीर्थचेतसे 	|| २४-५ ||
सन्मार्गवतीने     चाग्निदेवद्विजरताय  च 	|
सर्वशास्रार्थवेदार्थज्ञानिने   सुव्रताय   च 	|| २४-६ ||
दीक्षा देया वरारोहे अन्यथाऽऽपत्तिभाग्भवेत् 	|
अथ   वक्ष्ये  वरारोहे  दीक्षाकरणमुत्तमम् 	|| २४-७ ||
मण्डपं वेदिकां कृत्वा पुष्पवैतानमण्डितम् 	|
दीपमालावलीरम्यं    नानाधूपसुधूपितम् 	|| २४-८ ||
सिन्दूररङ्गमालाभिर्मण्डितं   चित्रचित्रितम् 	|
वेदिकायां वरारोहे कुङ्कुमेनाथ वा प्रिये 	|| २४-९ ||
सिन्दूररजसा वाऽपि विलिखेच्चक्रमुत्तमम् 	|
मध्यचक्रं  वरारोहे   नवकोणविराजितम् 	|| २४-१० ||
चतुरस्रं  च संलिख्य  सुवर्णकलशान्नव 	|
रौप्यताम्रादिरचितान्मृत्तिकारचितांश्च   वा 	|| २४-११ ||
जलपूर्णान्विशेषाढ्यान्   स्वर्णरत्नप्रपूरितान् |
फलैः पुष्पैश्च सुभगान् सुगन्धेन च चचीतान् 	|| २४-१२ ||
वशिन्याद्यष्टकं  तत्र  वसुकुम्भेषु पूजयेत् 	|
मध्यकुम्भे वरारोहे  श्रीविद्यां परितोषयेत् 	|| २४-१३ ||
क्रमं समस्तमभ्यर्च्य  कुमार्याद्यर्चनं यजेत् 	|
सुवासिनीर्ब्रह्मवृन्दं  योगिनो  विविधानपि 	|| २४-१४ ||
तदङ्गहवनं    कुर्यात्सर्वेषां    तृप्तिहेतवे 	|
गुरुः शिष्यमुपानीय   भक्तिनम्रमकल्मषम् 	|| २४-१५ ||
प्राणानायम्य विधिवच्छुद्धपीठे निवेश्य च 	|
सुरास्त्वामेत्यादिमन्त्रैश्चिरण्टीभिर्युतः स्वयम् 	|| २४-१६ ||
अभिषिञ्चेच्च तन्मूघ्नी तदेतत्कलशोदकैः 	|
परिधायय  सुवासोभिश्चन्दनादवलेप्य   च 	|| २४-१७ ||
वामतः परमेशानि स्वासने पूजिते शुचिम् 	|
सर्वशृङ्गारवेषाढ्यं शिष्यं  तत्र  निवेशयेत् 	|| २४-१८ ||
षडध्वरूपं श्रीचक्रं तस्य र्मूध्नि विचिन्तयेत् 	|
अभावे तु  बृहच्छङ्खं जलेनाऽऽपूर्य सुन्दरि 	|| २४-१९ ||
कलास्तत्र समाराध्य देवीं  सम्पूज्य सेवयेत् 	|
स्वदृष्ट्याऽऽलोकयेत्तं तु दृष्ट्या दृष्टिं तु मेलयेत् 	|| २४-२० ||
आज्ञासंक्रमणं  कुर्याद्यावन्निश्चलता भवेत् 	|
नैश्चलं शाम्भवो वेद्यः शून्याशून्यविवजीतः 	|| २४-२१ ||
शून्यं शिवमयं  वस्तु  पुरुषः  परमेश्वरि 	|
अशून्यं शक्तिराद्या हि प्रकृतिः परमेश्वरि 	|| २४-२२ ||
शक्त्याधिक्ये रजःस्थौल्यं संयोगाच्छिवयोर्यदा 	|
स्वप्नावस्था तदा ज्ञेया योगः शक्त्यधिकस्ततः 	|| २४-२३ ||
शक्तिर्जाग्रदिति ख्याता शिवो निश्चलता पिरये 	|
सुषुप्तिरिति मन्त्रज्ञैः कथिता  निश्चला  यतः 	|| २४-२४ ||
गुणत्रयं तु कथितं जाग्रत्सत्त्वगुणा प्रिये 	|
तमोगुणा सुषुप्तिस्तु शिवे निश्चलरूपिणी 	|| २४-२५ ||
शिवाधिक्याद्गुणातीतं वस्तु जानीहि सुन्दरि 	|
शिवशक्तिसमायोगाच्छिवाधिक्यं यदा भवेत् 	|| २४-२६ ||
तदा   तुर्यां  विजानीयात्सर्वबन्धनिकृन्तनीम् 	|
कलाः षोडश देवेशि आत्मज्ञाने व्यवस्थिताः 	|| २४-२७ ||
श्रीविद्याबीजसंलीनाः शिष्यदेहे प्रकाशयेत् 	|
चतुवीधा    षोडशार्णा   महात्रिपुरसुन्दरी 	|| २४-२८ ||
तद्ध्यानात्तु  मनःस्थैर्यमुन्मनीति निगद्यते 	|
ब्रह्मज्ञाने मनः पक्षी तृष्णाचञ्चुविलक्षितः 	|| २४-२९ ||
संकल्पेन विकल्पेन पक्षाभ्यां चञ्चलः सदा 	|
मोहमत्सरकामैश्च         क्रोधाहंकारदुर्मदैः 	|| २४-३० ||
संनद्धपिच्छैःसबलः     कृत्याकृत्यपदद्वयः 	|
संसारवृक्षे    देवेशि     धनपुत्रादिमूलके 	|| २४-३१ ||
अविद्याविस्तृते  निन्दास्तुतिशाखासुशोभिते 	|
अभिलाषस्फुरत्पुष्पभरिते     पातकादिभिः 	|| २४-३२ ||
पर्णपूर्णे     वरारोहे   पापपुण्यफलान्विते 	|
तत्र शाखाद्वये स्थूले श्रुतदृष्टाभिधः स्थितः 	|| २४-३३ ||
पक्षिणं तं समाक्रम्य  ज्ञानपाशेन  पाशयेत् 	|
पक्षिखेलारतो नित्यं कटाक्षः श्रीगुरोः प्रिये 	|| २४-३४ ||
तेन पक्षद्वयं छिन्नं यदा भवति निश्चयात् 	|
तदा  समुन्मनीभूत उन्मुखो निश्चयात्प्रिये 	|| २४-३५ ||
सर्वसंकल्परहिता कला  सप्तदशी भवेत् 	|
उन्मनी नाम तस्या हि भवपाशनिकृन्तनम् 	|| २४-३६ ||
उन्मन्या सहितो योगी न योगी नोन्मनी परा 	|
यथा कर्पूरगो दीपो न दीपो  न पुनः शशी 	|| २४-३७ ||
अत एव महेशानि दृष्ट्या  संक्रमणं  यजेत् 	|
तत्त्वमस्यादिवाक्येन पश्चाद्वाच्यं हि योजयेत् 	|| २४-३८ ||
आदावकथ्यसंयोज्यं    स्पर्शेनैव  सुलोचने 	|
स्पर्शः स्पर्श इवाऽऽभाति श्रीगुरोः करसंभवः 	|| २४-३९ ||
स्पर्शेन धातवः सद्यो लोहाद्याः सुरवन्दिते 	|
सुवर्णतां प्राप्य सर्वे विशिष्टाभरणान्विताः 	|| २४-४० ||
करस्पर्शस्तु   देवेशि  प्रपञ्चमलिनादिकम् 	|
लोहत्वं नाशयित्वा हि सुवर्णत्वं करोति हि 	|| २४-४१ ||
करे पुष्पफलान्कृत्वा ब्रह्मरन्ध्रे  करं  क्षिपेत् 	|
तस्माद्ब्रह्मत्वमेवासीति वाक्यार्थः कराद्भवेत् 	|| २४-४२ ||
अनिर्वाच्योपदेशोऽयं स्पर्शनाद्ब्रह्मरन्ध्रके 	|
ब्रह्मरन्ध्रे   सहस्रारे  कर्पूरधवलो  गुरुः 	|| २४-४३ ||
वराभयकरो नित्यो ब्रह्मरूपी सदाऽनघः 	|
जागती परमेशानि निजस्थानप्रकाशकः 	|| २४-४४ ||
पश्चात्षट्चक्रविज्ञानं शिष्याय प्रतिबोधयेत् 	|
आधारं  स्वर्णवर्णं  च चतुर्दलसुशोभितम् 	|| २४-४५ ||
वादिसान्तैश्चतुर्वर्णैस्तप्तहेमसमप्रभैः   	|
गणेशसहितं  विद्धि स्वाधिष्ठानं ततः प्रिये 	|| २४-४६ ||
इन्द्रगोपप्रतीकाशं      स्फुरद्विद्रुमसंनिभैः 	|
बादिलान्तैः स्फुरद्वर्णैर्ब्रह्मणा मण्डितं प्रिये 	|| २४-४७ ||
नीलवर्णं तृतीयं  हि  मणिपूरं दशारकम् 	|
विद्युत्पुञ्जप्रभावर्णैर्डादिफान्तैश्च मण्डितम् 	|| २४-४८ ||
गदाधरहरिं  प्रौढं  चतुर्थं  शृणु  सुव्रते 	|
पिङ्गाभं द्वादशारं तु कादिठान्तैः सुलोचने 	|| २४-४९ ||
विस्फुलिङ्गप्रभैर्वर्णैः शिवेन च युतं प्रिये 	|
विशुद्धचक्रं देवेशि धूम्रवर्णं कलात्मकम् 	|| २४-५० ||
स्वरैर्माणिक्यसंकाशैर्मण्डितं     परमेश्वरि 	|
जीवात्मानऽधिष्ठितं हि तज्जानीहि तदन्ततः 	|| २४-५१ ||
आज्ञाचक्रं  महेशानि  विद्युत्कोटिसमप्रभम् 	|
द्विदलं हक्षवर्णाभ्यां शुभ्राभ्यां परिमण्डितम् 	|| २४-५२ ||
परमात्मस्वरूपाढ्यं  नादरूपं  हि  सप्तमम् 	|
नादो विलीनो यस्मात्तु तस्माद्ब्रह्म तदुच्यते 	|| २४-५३ ||
देहेऽक्षराणि देवेशि नाद  एवात्र कारणम् 	|
नादः पवनसंयोगत्कुण्डलिन्या युतो यदा 	|| २४-५४ ||
प्रसन्नः  परमेशानि  षट्श्चकाणां दलेषु सः 	|
पञ्चाशद्वर्णरूपत्वं     माप्तवान्सुरवन्दिते 	|| २४-५५ ||
अव्यक्तरूपता प्राप्ता उदात्तादिस्वरैः क्रमात् 	|
एवं सर्वज्ञतां तस्मै दद्याच्छिष्याय सद्गुरुः 	|| २४-५६ ||
शिष्यस्तदा श्रीगुरोस्तु पूजां कुर्यात्सुलक्षणाम् 	|
रत्नाभरणशोभाढ्यां     पट्टवस्रधनान्विताम् 	|| २४-५७ ||
गजाश्वसहितां   भद्रे   महिषीगोसमन्विताम् 	|
क्षेत्रग्राममहारामरम्यां      चेटीशतान्विताम् 	|| २४-५८ ||
सुवर्णरश्मिभरितां      कस्तूरीचन्द्रचन्दनाम् 	|
गुरुं  संतोष्य  विधिवत्प्रसादं  तत्त्वसंयुतम् 	|| २४-५९ ||
गृह्णीयाच्छिष्यवर्यस्तु गुरुस्तस्मा अनन्तरम् 	|
बालां प्रकाशयेत्कर्णे दक्षिणे च ततः परम् 	|| २४-६० ||
पञ्चसिंहासनगता विद्याः पश्चात्प्रकाशयेत् 	|
ततो   रहस्यं   परमं  महात्रिपुरसुन्दरीम् 	|| २४-६१ ||
प्रकाशयेद्दक्षकर्णे    परब्रह्ममयीं    प्रिये 	|
सर्वसौभाग्यजननीं   भोगमोक्षफलप्रदाम् 	|| २४-६२ ||
श्रीविद्यां षोडशार्णां तु ब्रह्मानन्दस्फुरत्कलाम् 	|
न  प्रकाशये  द्देवेशि  सर्वस्वमिव  सुव्रते 	|| २४-६३ ||
वेदशास्त्रपुराणेषु    यामलेष्वपि   सुव्रते 	|
मुप्ता श्रीषोडशार्णेयं निधानमिव संस्मरेत् 	|| २४-६४ ||
सहोदराय  सर्वस्वप्राणदायापि   बन्धवे 	|
राज्ञे  राज्यप्रदायापि पुत्राय प्राणदाय च 	|| २४-६५ ||
न देया  षोडशार्णेयं  देयं सर्वस्वमद्रिजे 	|
सुपुत्रदारसहितं   शिरो  देयं  कथंचन 	|| २४-६६ ||
न देया षोडशार्णा हि प्राणैः कण्ठगतैरपि 	|
गोपितव्या महाविद्या स्वयोनिरिव पार्वति 	|| २४-६७ ||
उदके लवणं लीनं  यथा  भवति शैलजे 	|
मनो भवति वै लीनं पादयोः श्रीगुरौः प्रिये 	|| २४-६८ ||
तदा देया  महाविद्या  कृपया षोडशाक्षरी 	|
अक्षरैः सहिता वाऽपि निरक्षरतया स्थिता 	|| २४-६९ ||
आकाशे नीलिमा देवि भ्रान्त्या दृष्टोदरे यथा 	|
अक्षराणि  तथा  सन्ति  श्रीविद्यायां सुरेश्वरि 	|| २४-७० ||
षोडशार्णां ब्रह्मरूपां जानीहि परमेश्वरि 	|
यथा रत्नमये दीपे कज्जलं नैव विद्यते 	|| २४-७१ ||
श्रीविद्यायां यथाऽव्यक्तव्यक्तता वीरवन्दिते 	|
न दद्याद्यस्य कस्यापि दद्यात्प्राणप्रियाय च 	|| २४-७२ ||
कृतार्थोऽसि शिशोर्वाक्यं  प्रवदेद्देशिकोत्तमः 	|
षोडशार्णां महाविद्यां न दद्याद् ब्रह्मरूपिणीम् 	|| २४-७३ ||
एकोच्चारेण देवेशि  वाजपेयस्य कोटयः 	|
अश्वमेधसहस्रं तु तुलां नाऽऽयाति सर्वदा 	|| २४-७४ ||
एकोच्चारेण देवेशि प्रादक्षिण्यं भुवो भवेत् 	|
धेनूनां कपिलानां हि दत्ता यैः कोटिकोटयः 	|| २४-७५ ||
एकोच्चारेण देवेशि तुलां नाऽऽयाति सर्वदा 	|
अर्धोदये   पुण्यतिथौ   हेमभारसहस्रकम् 	|| २४-७६ ||
तुलापुरुषकोट्यस्तु तुलां नाऽऽयान्ति षोडशीम् 	|
यदा  यद्वर्ण्यते  वस्तु  तदा  सर्व निरामयम् 	|| २४-७७ ||
तथा   ज्ञेया  महाविद्या  षोडशार्णा  वरानने 	|
परमात्मस्वरूपेयं        विश्वस्पन्दनरूपिणी 	|| २४-७८ ||
श्वासोच्छ्वासतया देवि षट्शतान्येकविंशतिः 	|
सहस्राणि  दिवा  रात्रौ हंसः शब्दजपो भवेत् 	|| २४-७९ ||
स्यन्दनत्वेन सकलं व्याप्य तिष्ठति सर्वतः 	|
आत्मत्वेनाजपा  ज्ञेया सूर्यसोमस्वरूपिणी 	|| २४-८० ||
निरञ्जनस्वरूपा  च  निराभासस्वरूपिणी 	|
अतनुत्वतनुत्वाभ्यां   सूक्ष्मत्वेन  वरानने 	|| २४-८१ ||
प्रबोधापादनेनापि   मण्डिता  वह्निजायया 	|
षडङ्गैः  शोभितां  देवीं हंसेनैव प्रपूजिताम् 	|| २४-८२ ||
अव्यक्तरूपगायत्रीछन्दोवक्त्रां     वरानने 	|
साक्षात्परमहंसाभां   देवतां   परमेश्वरीम् 	|| २४-८३ ||
श्रीविद्यां व्यापिकां विद्धि परज्योतिः स्वरूपिणीम् 	|
आत्मस्वरूपलिङ्गं  हि  मायागेहगतं प्रिये 	|| २४-८४ ||
श्रद्धातरङ्गिणीनीरक्षालितं   भववन्दनम् 	|
सुमनोमण्डितं वाऽपि समाधिकुसुमैर्वरम् 	|| २४-८५ ||
ज्ञानाङ्गारे प्रपञ्चाख्यं धूपं दीपं च चिन्मयम् 	|
अधितिष्ठति     सर्वत्र   सर्वनैवेद्यमण्डितम् 	|| २४-८६ ||
निष्प्रपञ्चं  निराभासं  केवलं  ब्रह्मसत्कलम् 	|
षोडशार्णा  परा  विद्या  श्रीविद्येत्यभीधीयते 	|| २४-८७ ||
शुक्लपक्षे शुभदिने  शुभवारे वरानने 	|
मन्त्राद्यारम्भणं कुर्याद्ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः 	|| २४-८८ ||
न वारमासदोषा हि ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः 	|
पवित्रं  सर्व देवेशि दानमेव शुभे दिने 	|| २४-८९ ||
चैत्रे  वै  निष्फलं  ज्ञेयं  नीरजायतलोचने 	|
वैशाखे क्षेत्रलाभं च ज्येष्ठे च मरणं ध्रुवम् 	|| २४-९० ||
आषाढे बन्धुनाशं च श्रावणे च शतायुषम् 	|
क्षयो भाद्रपदे मासि  आश्विने  रत्नसंपदः 	|| २४-९१ ||
कातीके तु भवेल्लक्ष्मीर्मार्गशीर्षे धनं महत् 	|
पौषे तु सम्भवेत्क्लेशो  माघे सम्पत्तिरुत्तमा 	|| २४-९२ ||
फाल्गुने सर्वकार्याणि मासानां फलमीदृशम् 	|
शिष्यस्य प्रथमार्णं हि गृहीत्वा सुन्दरि पिरये || २४-९३ ||
नाम  संकल्पयेद्देवि  मनोज्ञं   स्थिरबुद्धये ||
श्रीविद्यां हृदये तस्य न्यसेदव्यक्तरूपिणीम्  || २४-९४ ||
श्रीविद्याक्षरपङ्क्तिस्तु   परब्रह्मणि  चिन्मयी 	|
उदके लवणं लीनं  यथा  तिष्ठति  पार्वति 	|| २४-९५ ||
तस्माद्ब्रह्ममयीं विद्धि सर्वशास्रेषु योजिताम् 	|| २४-९६ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे दीक्षाविधिर्नाम
चतुवींशः पटलः || २४ ||






अथ पञ्चविंशः पटलः


ईश्वर उवाच --

पवित्रारोपणं वक्ष्ये साधकानां हिताय च 	|
वर्षमात्रकृता पूजा सफला भवति ध्रुवम् 	|| २५-१ ||
तस्मात्पवित्रपूजा  हि  कर्तव्या सिद्धिहेतवे 	|
आरभ्य मिथुनार्कं हि तुलासंक्रान्तिमासकम् 	|| २५-२ ||
अतिरम्या महापूजा पवित्राणां  सुरेश्वरि 	|
पक्षद्वयेऽपि पूजा स्याच्चतुर्थ्यामष्टमीदिने 	|| २५-३ ||
नवम्यां वा चतुर्दश्यां पवित्रारोपणं यजेत् 	|
सौवर्णरौप्यताम्राणां सूक्ष्मसूत्राणि कारयेत् 	|| २५-४ ||
कार्पाससंभवान्येव    पट्टसूत्रसमुद्भवम् 	|
त्रसरीसूत्रसंभूतं     पद्मवल्कलसंभवम् 	|| २५-५ ||
दर्भमुञ्जशणोद्भूतं पवित्राय  प्रकल्पयेत् 	|
प्रणवश्चन्द्रमा वह्निर्ब्रह्मा नागो  गुहो  रविः 	|| २५-६ ||
साम्बाख्यः  सर्वदेवश्च नवतन्तुषु पूजयेत् 	|
शिरोमन्त्रेणाभिमन्त्र्य  हृन्मन्त्रेण ततः परम् 	|| २५-७ ||
प्रक्षालयेत्ततोऽभ्युक्ष्यास्रमन्त्रेण च देशिकः 	|
अवरुध्य च  नेत्रेण  ग्रथितं  कवचेन हि 	|| २५-८ ||
रोचनाकुङकुमाभ्यां  च रक्तचन्दनचन्दनैः 	|
कस्तूरीघुसृणाद्यैश्च कर्पूरैर्न { र्ना } गरैरपि 	|| २५-९ ||
गैरिकाद्यैवीचित्रं    तत्कारयेत्सुमनोहरम् 	|
मूलमन्त्रेण चाभ्युक्ष्य स्थापयेदीशकोणके 	|| २५-१० ||
पवित्रवृन्दं  सकलं  षडङ्गैस्तु  पवित्रितम् 	|
कृत्वा देवेशि पूर्वस्मिन्दिवसे सद्य एव वा 	|| २५-११ ||
अष्टोत्तरशतैः   सूत्रैर्नवसूत्रेण   कल्पितैः 	|
उत्तमं तत्पवित्रं  हि तदर्धं  मध्यमं स्मृतम् 	|| २५-१२ ||
तस्याप्यर्धं कनिष्ठं स्यात्त्रिविधं कथितं प्रिये 	|
अधिवासनवेलायां   यवान्विस्तार्य  सुव्रते 	|| २५-१३ ||
चतुभीरासनैस्तत्र पुष्पं निक्षिप्य देशिकः 	|
पवित्राणि पवित्राणि पञ्चामृतसमुच्चयैः 	|| २५-१४ ||
रचितान्यमलैः पञ्चरत्नैः सर्वौषधीगणैः 	|
नववस्त्रयुगेनाथ सम्यगाच्छाद्य  सुव्रते 	|| २५-१५ ||
देवि कुम्भं प्रतिष्ठाप्य पूर्ण चामीकरादिभिः 	|
देवीमावाह्य तत्कुम्भे  मूलमन्त्रेण  पूजयेत् 	|| २५-१६ ||
ततः  क्रमं  समभ्यर्च्य  पवित्रार्पणमारभेत् 	|
श्रीविद्यया पवित्राणि गुरोर्नाम्ना च देशिकः 	|| २५-१७ ||
पवित्रं   गुरवे   दद्यात्सर्वेभ्यस्तदनन्तरम् 	|
गुरुभ्यस्त्रिविधेभ्यश्च    पवित्राण्यर्पयेत्ततः 	|| २५-१८ ||
तिथिनित्यागणायाथ पवित्रारोपणं यजेत् 	|
नवचक्रस्थितायाथ  चक्रेशीनवकाय  च 	|| २५-१९ ||
रश्मिवृन्दाय देवेशि प्रत्येकं भावपूर्वकम् 	|
पवित्रकं समर्प्याथ  गुरून्  संतोषयेत्प्रिये 	|| २५-२० ||
स्वर्णालंकारवस्त्रैश्च नानाधनसमुच्चयैः 	|
तत्प्रसादं पवित्रं  च धारयेत्तदनन्तरम् 	|| २५-२१ ||
तदङ्गहोमं निर्वर्त्य  पवित्रेण  समर्चयेत् 	|
कुमारीपूजनं कुर्यात्ततः सुवासिनीगणम् 	|| २५-२२ ||
योगिन्यो योगिनश्चैव ब्राह्मणा विविधा गणाः 	|
पूज्या हि परमेशानि  यदीच्छेत्सिद्धिमात्मनः 	|| २५-२३ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे श्रीविद्यापवित्रारोपणविधिर्नाम 
पञ्चविंशः पटलः || २५ ||





अथ षड्विंशः पटलः



ईश्वर उवाच --

दमनारोपणं वक्ष्ये साधकानां  हिताय च 	|
संवत्सरकृता पूजा येन पूर्णा भवेत् प्रिये 	|| २६-१ ||
तपोभङ्गाय  मदनो  मम  शैलभवे  यदा 	|
भस्मीभवत्तदा पत्नी रतिः प्रीतिश्च दुःखिते 	|| २६-२ ||
तन्नेत्रवारिसंभूता  दमनस्य  लता  भवेत् 	|
तत्सौरभ्यं च सौभाग्यं महदासीत्सुलोचने 	|| २६-३ ||
तेन संतुष्टसुहृदा वरो  दत्तो  मया  प्रिये 	|
रत्यै प्रीत्यै च तस्मात्तु मदनः प्रकटीकृतः 	|| २६-४ ||
दमनेन च यो मन्त्री वर्षमध्ये न पूजयेत् 	|
तस्य सांवत्सरी पूजा मदनाय भविष्यति 	|| २६-५ ||
इति तस्मै वरो दत्तो मयैव सुरवन्दिते 	|
तस्माद्दमनपूजा हि कर्तव्या वीरवन्दिते 	|| २६-६ ||
अन्यथा तत्फलं वर्षकृतं कामाय जायते 	|
समूलं दमनं  देवि  स्थापयेत्पात्रके  वरे 	|| २६-७ ||
दमनं  नवधा  कूर्यात्पूजयेत्तदनन्तरम् 	|
आनन्देश्वरबीजेन ततो  भिन्नेन सुन्दरि 	|| २६-८ ||
आनन्देश्वरबीजेन नवधा बिन्दुना सह 	|
नवप्रकारभिन्नाङ्गं दमनं पूजयेत्क्रमात् 	|| २६-९ ||
अघोरविद्यया  पश्चादभिषिच्य  तमेव  हि 	|
पूर्वोक्तया दक्षिणस्यां दिशि सिंहासनोक्तया 	|| २६-१० ||
अस्त्रेण  रक्षणं  कुर्यात्कवचेन ततः परम् 	|
बद्ध्वा त्रिशूलमुद्रां  तु  भ्रामयेद्दमनोपरि 	|| २६-११ ||
चैत्रे   सितचतुर्दश्यां   दमनारोपणं  भवेत् 	|
उद्धरेदस्त्रमन्त्रेण    हृदयेन   च   लेपयेत् 	|| २६-१२ ||
श्रीखण्डघुसृणेन्द्राद्यैरधिवासं   च  कारयेत् 	|
प्रथमे     दिवसे    कुर्यादधिवासनमुत्तमम् 	|| २६-१३ ||
सद्योऽधिवासनं   वाऽपि  वर्षपूर्जासुसिद्धये 	|
प्रातःकाले  चतुर्दश्यां  नित्यार्चानन्तरं ततः 	|| २६-१४ ||
नवकोणं  विरच्याथ  सिन्दुरेण   महाप्रभम् 	|
कलशान्नव   संस्थाप्य  हेमरत्नादिपूरितान् 	|| २६-१५ ||
एकं वा कलशं  रम्यं  स्थापयेद्देशिकोत्तमः 	|
दक्षतो मण्डलं कृत्वा कुङ्कुमाद्यैवीचित्रितम् 	|| २६-१६ ||
अशोकतरुमालिख्य त्रिकोणं मण्डलं लिखेत् 	|
तन्मध्ये पूजयेत्कामं  तरुणं चारुणप्रभम् 	|| २६-१७ ||
रक्तवस्रं  रक्तभूषं  वामदक्षिणयोः प्रिये 	|
रतिप्रीतिविशोभाढ्यं पञ्चबाणं धनुर्धरम् 	|| २६-१८ ||
बसन्तसहितं  कामं  कदम्बवनमध्यगम् 	|
मन्त्रेणानेन तं  कामं  पूजयेत्सिद्धिहेतवे  	|| २६-१९ ||
वाग्भवं भुवनेशानीं श्रियं कामात्मकेन च 	|
कामाय नम आलिख्य विद्येयं नववणीनी 	|| २६-२० ||
कामबीजत्रयं चोक्त्वा रत्यात्मकमुच्चरेत् 	|
रत्यै   नमश्चाष्टवर्णां  रतिविद्या  वरानने 	|| २६-२१ ||
प्रीतिं वदेद्रतिस्थाने प्रीतिमन्त्रोऽष्टवर्णकः 	|
गौरश्यामे  रतिप्रीती क्रमेण  मणिभूषणे 	|| २६-२२ ||
पद्मताम्बूलहस्ते  च  रक्तवस्त्रविराजिते 	|
दिव्याभरणभूषे   च  पुष्पदामविराजिते 	|| २६-२३ ||
वामदक्षिणयोर्ध्यात्वा कामस्य तदनन्तरम् 	|
वसन्तं    पूजयेत्पश्चात्कदम्बवनमध्यगम् 	|| २६-२४ ||
गौरवर्णं वामहस्ते सुधापूर्णघटान्वितम् 	|
दक्षहस्तेन  दधतं नानापुष्पसमुच्चयम् 	|| २६-२५ ||
साङ्गं कामं  प्रपूज्याथ  धूपदीपादि दर्शयेत् 	|
दमने पूजितः कामः सर्वकार्याणि साधयेत् 	|| २६-२६ ||
तेन सम्यक्प्रपूज्याथ  महात्रिपुरसुन्दरीम् 	|
क्रमं समर्चयेत्सम्यक्कुमारीर्भोजयेद्बुधः 	|| २६-२७ ||
सुवासिनीश्च सम्पूज्य  योगिनीगणमर्चयेत् 	|
ब्राह्मणान्  परिपूज्याथ नानादर्शनपारगान् 	|| २६-२८ ||
तदङ्गहवनात्पश्चाद्गुरुं      रत्नादिभूषणैः 	|
स्वर्णभारसहस्रैश्च     दिव्यवस्त्रमनोरमैः 	|| २६-२९ ||
पूजयित्वा ततो  देवि पूर्णाहुतिमथोच्चरेत् 	|
अनेन विधिना  देवि  दमनारोपणं यजेत् 	|| २६-३० ||
तस्य सांवत्सरी पूजा सफला शैलसंभवे 	|| २६-३१ ||

इति श्रीमज्ज्ञानार्णवे नित्यातन्त्रे देवीश्वरसंवादे 
श्रीविद्यादमनारोपणविधिर्नाम षड्विंशः पटलः || २६ ||



###########   END OF FILE  #######