####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00024
Uniform title: jñānakārikā
Secondary title: kaulajñānanirṇaya and some minor texts of the school of matsyendrānātha
Author : matsyendrānātha
Alternate name : matsyendra
Alternate name : macchagnapāda
Editor : Bagchi, P. C.

Description: 
The source of this e-text is Calcutta Sanskrit Series 3 - kaulajñānanirṇaya and some minor texts of the school of matsyendrānātha -  where it is bundled along with kaulajñānanirṇaya kulānandatantra .  The printed volume also contains introductory material and summaries in english.


Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski. 

Revision 0:  August 1, 2006

Publisher : Metropolitan Printing and Pub. House
Publication year : 1934
Publication city : Calcutta
Publication country : India
####################################################




ज्ञानकारिका

प्रथमः पटलः



	ओं नमः शिवाय | सिद्धेभ्यो पुरुषेभ्यो नमः | 
श्रीशङ्करपादेभ्यो नमः | अप्रतिहततत्त्वेभ्यो नमः |

	अथातः संप्रवक्ष्यामि ज्ञानसर्वं (सु)भाषितम् |
	कारिका श्री(ज्ञाना)ख्यातं विसर्ज ज्ञानकारिका(म्) || १/१ ||
	कारिकानाम विज्ञानं श्रूयन्ते च.....वल |
	साम्प्रतं कथयिष्यामि योगिनां युक्तकारणम् || १/२ ||
	मुक्तिमार्गी च (सर्व)तो सर्वेन्द्रियविवर्जिताः |
	पञ्चपञ्चविनिर्मुक्तो............वर्जितम् || १/३ ||
	एते सुरास्तं ज्ञानं मुक्ति........वान् यथास्थितः |
	सर्वव्या(धि)विनिर्मुक्तं यच्च इन्द्रियगोचर(म्) || १/४ ||
	द्वादशान्तं तथा..............शान्तं तथैव च |
	द्वादशान्तं कलाशतं वर्णाक्षरविवर्जितम् || १/५ ||
	सर्वज्ञञ्च सदा शान्तं (सर्वा)श्रवविवर्जितम् |
	ब्रह्मा विष्णुस्तथा रुद्र ईश्वरः शिव एव च || १/६ ||
	मूर्तिरूपं स्थितं हेतुरनुत्तरं यथास्थितः |
	रूपकायः सदातीतं मन्त्रतन्त्राविवर्जितम् || १/७ ||
	आत्मापरविनिर्मुक्तं पक्षातीतं श्रयम् |
	............................................................ लक्षणा || १/८ ||
	सर्वद्वन्द्वविनिर्मुक्तं निश्चितन्तु निराकुलम् |
	साकुलत्वं यदा चित्तं विषयासक्तचेतसाम् || १/९ ||
	तदा भ्रमन्ति संसारं मायामलविमोहिताः |
	एतद्द्वन्द्वसमाख्यातं संसारस्य तु निर्णयम् || १/१० ||
	साम्प्रतं कथयिष्यामि मुक्तिस्तदस्तु दुर्लभम् |
	येन विज्ञानमात्रेण मुक्तिर्भवति योगिनाम् || १/११ ||
	सर्वसंसाररहित-मुक्तिश्चैव निराकुलम् |
	निश्चितं निश्चलं साम्यं निर्द्वन्द्वं च निराकुलम् || १/१२ ||
	भवेन् मोक्षो नराणाञ्च द्वन्द्वभावविवर्जितम् |
	निश्चित्तं चित्तरहितं कारिकाज्ञानमुत्तमम् || १/१३ ||
	एतद्भेदं मयाख्यातं मोक्षस्यैव तु निर्णयम् |
	सर्वाश्रयविनिर्मुक्तं चित्ताश्चै(व) निराश्रयम् || १/१४ ||
	चित्ताश्रयं भवेद्धर्मं निराश्रयं मोक्षदं स्मृतम् |
	देवो देवी तथान्यञ्च धर्माधर्मविवर्जितम् || १/१५ ||
	धर्माधर्माश्रयं प्रोक्तं संसारस्य तु बन्धनम् |
	आश्रयं बन्धमित्युक्तं मुक्तिश्चैव निराश्रयम् || १/१६ ||
	निराश्रयं भवेत्तत्त्वमचिन्त्यमुक्तिलक्षणम् |
	विषयावस्थं यदा चित्तं द्वन्द्वमुक्तिविवर्जित(म्) || १/१७ ||
	तदा भ्रमति संसारं यत्तं निश्चयतालयः |
	मनोऽवस्थाविनिर्मुक्तं यावत्तं चञ्चलीभवेत् |
	कथन्तं निश्चलं देवि ज्ञातव्यं ज्ञानकारिके || १/१८ ||


इति ज्ञानकारिकायां मोक्षाधिकारः प्रथमः पटलः |




द्वितीयः पटलः

	अतः परं प्रवक्ष्यामि ज्ञानं त्रैलोक्यदुर्लभम् |
	कारिकातत्त्वसद्भावं सिद्धनाथकुलोद्भवम् || २/१ ||
	चन्द्रसूर्यविनिर्मुक्तं द्वारणाक्षविवर्जितम् (१) |
	पृथिव्यापस्तं तथा योगी वायुराकाशमेव च || २/२ ||
	पञ्चभिराहेतो देहो श्रूयते तत्त्वनायके |
	सर्वेषां व्यापकः शान्त व्याप्ती तस्य न विद्यते || २/३ ||
	व्यापकत्वे स्थितः साक्षाद्यथा क्षीरेषु सर्पिषः |
	कथितं तत्त्वभिर्वस्तु ज्ञानरत्नं सुदुर्लभम् || २/४ ||
	आत्मापरविनिर्मुक्तं चित्तं चैव निराश्रयम् |
	चित्ताश्रयं भवेद्द्वन्द्वं निराश्रयञ्चमौषदम्(?) || २/५ 
||
	मनसस्तु विधं प्रोक्तं राजसन्तामसन्तथा |
	सात्त्विकन्तु तृतीयञ्च त्रिभिर्धर्मेण लक्षणम् || २/६ ||
	तामसं चञ्चलं क्षुद्रं राजसङ्गतिरागतिः |
	सात्त्विकं तृतीयं ज्ञेयं धर्मयुक्तं सदा स्थितम् || २/७ ||
	चतुर्थन्तु मनश्चैव कथयामि विशेषतः |
	गुणत्रयविनिर्मुक्तं सदा निर्वाणलक्षणम् || २/८ ||
	उत्तमोत्तमचतुर्थन्तु येन संशुद्धचेतसा |
	सर्वाग्निविनयातीतमिन्द्रियातीतमव्ययम् || २/९ ||
	अनाभ्यासं सदा तत्त्वं सर्वचिन्ताविवर्जितम् |
	चित्ताभावविनिर्मुक्तं निमित्तं तत्त्वलौकिकम् || २/१० ||
	अभावं भावनातीतं चित्ताचित्तविवर्जितम् |
	चित्ताद्यचिन्तितं ज्ञानमवाच्यज्ञाननिर्णयम् || २/११ ||
	यथैव सदात्युक्ताः तावच्चित्तं सुचञ्चलम् |
	चञ्चलं भावमित्युक्तमचलं मुक्तिलक्षणम् || २/१२ ||
	चित्तायुक्तं यदा चित्तं तदासौ चञ्चलं स्मृतम् |
	चित्तातीतं यदा चित्तं निश्चितमचलं भवेत् || २/१३ ||
	सर्वचिन्ताविनिर्मुक्तमभावे निश्चलं भवेत् |
	न योगाध्यातचित्तस्तु न च लक्षणसाधकम् || २/१४ ||
	न निरोधो भवेत् तत्र न कायशून्यमेव च |
	न बहिरन्तमन्तस्थं न चान्त आदिमध्यगः || २/१५ ||
	न तेजो वायुराकाशं पृथिव्या आपभावना |
	न बुद्धिर्न चाहंकारो न मन इन्द्रियो न च || २/१६ ||
	न चित्ताचित्तकस्तत्त्वं चिन्तातीतं स्थितं सदा |
	न चिन्ता यस्तु विज्ञेया ज्ञातव्य कालशासनः || २/१७ ||
	यो सो निश्चिन्तसर्वज्ञः समाधिपरमेश्वरः |
	ज्ञातव्यं मोक्षसद्भावं गुप्तभेदप्रकाशितम् || २/१८ ||
	संसारार्णवनिर्मुक्तं कल्पनातीतगोचरम् |
	निर्विकल्पं सदा ज्ञानं कथितं ज्ञानकारिकम् || २/१९ ||
	चेतनाचेतना चैव कल्पना भावनास्तथा |
	धारणाधरविन्यासचन्द्रसूर्याग्निमण्डले || २/२० ||
	वायुराकाशस्तथा सृत्याः ब्रह्मा रुद्रादिदेवताः |
	सर्वे ते कल्पना प्रोक्तं निर्विकल्पस्तथान्यथा || २/२१ ||
	कल्पनाज्ञानयुक्तास्तु भ्रमन्ति घटयन्त्रवत् |
	परिपूर्णं कथं तेषां सिद्धक्रमविवर्जितम् || २/२२ ||
	पतन्ति क्षिप्रं संसारे चित्तज्ञानेन रञ्जितः |
	न यान्ति चेह संसारे ये स्थिता उत्तमं पदम् || २/२३ ||
	नरके गमनन्तस्य न स्वर्गे गमनन्तथा |
	पाशद्वयविनिरूपस्तु धर्माधर्मनिबन्धने || २/२४ ||
	ज्ञानखड्गेन छित्वा पाशद्वयनिबन्धनम् |
	अन्धपाशं यदा चित्तं कुतो गच्छन्ति योगिनः || २/२५ ||
	धर्माधर्मद्वयः पाशो पतन्त्युत्पतन्ति च |
	तेन पाशेन बद्धस्तु भुञ्जते कर्मसञ्चयम् || २/२६ ||
	धर्मेण भुञ्जते स्वर्गमधर्मं नरकादिषु |
	धर्माधर्मौ तु द्वौ योऽसौ त्रैलोक्यस्य निबन्धनम् || २/२७ ||
	धर्माधर्मं यदा त्यक्तं क्षिप्रं मुञ्चन्ति मानवाः |
	धर्मा चैव अधर्मा द्वौ द्विविधं परिकीर्तितम् || २/२८ ||
	सबा(ह्य)भ्यन्तरचेतः धर्माधर्मप्रतिष्ठितम् |
	अध्यात्मजातसद्भावं योगिनामेवसंस्थितः || २/२९ ||
	लौकिकास्थलकर्मञ्चाध्यात्मकस्येदं सूक्ष्मम् |
	आध्यात्मिके चैव धर्माधर्मस्थितिः सदा || २/३० ||
	ऊर्द्ध्वचारो भवेद्धर्मोऽद्वयस्योऽधर्मलक्षणम् |
	धर्माधर्मक्षये क्षीणे मुच्यते सर्वैर्धनैः (?) || २/३१ ||
	धर्माधर्मद्वयं ज्ञात्वा पुनर्ज्ञानमवाप्नुयात् |
	धर्माधर्मविचारोऽयं कथितं ज्ञानकारिकैः || २/३२ ||

इति ज्ञानकारिकायां धर्माधर्मविचारो नाम द्वितीयः पटलः 
||



तृतीयः पटलः

	अथ चर्यान् (प्र)वक्ष्यामि योगिनामुपजायते |
	स चेताज्ञान न सर्वः चैतन्यं ज्ञानवर्जितम् || ३/१ ||
	चेताचेतसमायुक्तं ज्ञानत्वं सम्प्रकीर्तितम् |
	भुक्तितत्त्वं यदा चेतं स चेत्तम्मुक्तिलक्षणम् || ३/२ ||
	चेताचेतसमायुक्तं चैतन्यं शाश्वतं पदम् |
	योगिनां योगचिन्तितमार्यसंज्ञानवर्जितम् || ३/३ ||
	यो मार्गविनिर्मुक्तं योगिनां मुक्तिलक्षणम् |
	एकलिङ्गे श्मशाने वा नदीनां सङ्गमेषु च || ३/४ ||
	शून्यागारे गुहावासे वृक्षमूले तु चत्वरे |
	महोदधितटे चैव त्रिपथे वापि साधकः || ३/५ ||
	नग्नास्ते मुक्तकेशास्तु मदिरानन्दचेतसः |
	मालानिर्मालिता योगी एकाकी भ्रमते सदा || ३/६ ||
	लिङ्गन्तु कथयिष्यामि यल्लिङ्गं कौलिकं स्मृतम् |
	लयपूजाष्टकं यत्तं लिङ्गन्तु स चराचरम् || ३/७ ||
	लय वै यानि सर्वेषां तेन लिङ्गं मुदा कृतम् |
	एतत् कौलिकं यल्लिङ्गं न शैलहेमरौप्यजम् || ३/८ ||
	कथितं देहजं लिङ्गं एकन्तु न द्वितीयकम् |
	एकलिङ्गं समाख्यातं श्मशानं कथयामि ते || ३/९ ||
	शोभते च यदा देहः सर्वेषां एकदेहिनाम् |
	निस्वासस्वाससंयुक्तं श्मशानं परिकीर्तितम् || ३/१० ||
	अधोर्द्धं प्राणसञ्चारः बहते चैव नित्यशः |
	ऊर्द्ध्वचारे भवेद् गङ्गा यस्ना(?) चाधो व्यवस्थितः || ३/११ 
||
	द्वाभ्यां मेलापकं यत्न स न मेतत् (?) प्रकीर्तिता |
	अशरीरं यदा तत्त्वं स्वदेहे सा स्थिता यदि || ३/१२ ||
	शून्यं निरन्ञ्जनं ज्ञात्वा मुच्यते नात्र संशयः |
	गुह्यं तु कथयिष्यामि गुह्ये सचराचरम् || ३/१३ ||
	गुह्यं शरीरमित्युक्तं वासितं ज्ञानराशिना |
	गुह्यावासं स्थितो योगी चर्या तस्य न उच्यते || ३/१४ ||
	वासस्तु कथितं दिव्यं वृक्षमूलं शृणु तथा |
	वृक्षः शरीरमित्युक्तं पादादिकरशाखयोः || ३/१५ ||
	ऊर्द्ध्वमूलं भवेद्वक्त्रं मूलवे (?) वृक्षधारकम् |
वृक्षमूलं ततो ज्ञात्वा बाह्यवृक्षस्य वर्जितम् || ३/१६ ||
	वृक्षमूलं समाख्यातं चत्वारः शृणु साम्प्रतम् |
	जया च विजया चैव अजिता चापराजिता || ३/१७ ||
	चतुःशक्तिसमोपेतं चत्वारं मात्रकोद्भवम् |
	चत्वारं कथितं दिव्यं महोदधितटः शृणु || ३/१८ ||
	बिन्दुस्तञ्च पराशक्तिः तटस्थः चारुरूपिणी |
	बिन्दुचारुस्थिता नित्यं तटस्थं बिन्दुमण्डलम् || ३/१९ ||
	तटस्थञ्च स्थिता योगी तटं चैव प्रकीर्तितम् |
	चन्द्रं त्यक्त्वा यदा याति आधारं सूर्यमण्डलम् || ३/२० ||

णुम्बेरिन्ग् गलत है

	सूर्यं त्यक्त्वा यदा याति व्योमाऽस्तु चन्द्रमण्डले |
	गगनमास्थितो (?) नित्यं वेला इव महोदधेः || ३/७२ ||
	एतद्वेला समाख्यातम् अध्यात्मैव प्रतिष्ठितम् |
	नास्थिरं भवति श्वासं बहिस्थं मनरञ्जितम् || ३/७३ ||
	अथिरं सर्वयोगिनां प्रवाहं वहते सदा |
	प्रवाहं गमनञ्चैव गमनागमनं पुनः || ३/७४ ||
	गमनागमनसंयुक्तो वेलाऽस्मिन् यथा स्थितम् |
	गमागम यथा वेला नास्ति रञ्जित कश्चित् (?) || ३/७५ ||
	गगनोपमं स्थितं जगत् भावन्निश्चलतां व्रजेत् (?) |
	महोदधितटे स्थित्वा उदधि कथितं ततः || ३/७६ ||
	निश्चलं परिपूर्णत्वं महोदधि स्मृतम्....... |
	योगिनां चर्यसद्भावं कथितं तत्त्वं विशेषतः || ३/७७ ||
	महोदधि समाख्यातं त्रिपञ्चकं कथयाम्यहम् |
	सत्त्वरजस्तमश्चैव एकत्वे तु यथा स्थितम् || ३/७८ ||
	त्रिपथं तु विनिर्मुक्तं शास्त्रतो ज्ञानकारिका |
	त्रिपथं तु समाख्यातं नग्नन्तु कथयामि ते || ३/७९ ||
	अविद्या...........पत्यत्काल(?) (न)ग्नकं च साधकेश्वरम् |
	नग्नस्तु कथितान् देवान् मुक्तकेशन्ततः शृणु || ३/८० ||
	केशस्तु पाशमित्युक्तं मुक्तिमार्गप्रबन्धकम् |
	धर्मस्तु नैकेन पाशश्चैव विशेषतः || ३/८१ ||
	षड्भिर्मुक्तो यदा योगी मुक्तकेशः स उच्यते |
	मुक्तकेशः समाख्यात आनन्दं शृणु साम्प्रतम् || ३/८१ ||
	योगपारगतो योगी महापारविवर्जितः |
	पानयोगामृतं दिव्यं योगिनां सम्प्रकीर्तितम् || ३/८३ ||
	एभिर्युक्तो महायोगी मदिरामत्त उच्यते |
	मदिरानन्दमाख्यातं नैर्माल्यमालिनो (?) शृणु || ३/८४ ||
	वर्णं चैवास्ति मालाग्रं संस्थितो शक्तिसूत्रके |
	माला चैव समाख्याता योगिनां चान्यकारणम् || 
	नैर्माल्यमालिनो योगी योगचर्यां करोति सः || ३/८५ ||
	एकाकीमतिथिर्यस्तु भ्रमिते प्रवदेत् सदा |
	असंहायो भ्रमते धीरः स एकाकीनमुच्यते || ३/८६ ||
	एकाकी तु समाख्याता शास्त्रं मिलकारिका (?) |
	एतच्चर्या समाख्याता विश च ज्ञानधारक (?) || ३/८७ ||


इति ज्ञानकारिमहामछिन्द्रनाथपादावतारितेनोक्तं 
चर्याधिकारस्तु तृतीयः पटलः ||


###########   END OF FILE  #######