####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: E0006
Uniform title: jñānasiddhyāgama
Manuscript : IFP transcript T0178

Description: 
IFP transcript 178 copied from a MS belonging to the GOML, Madras. No. R 16810 

Although it calls itself an Aagama this text reads more like a tract
dealing a miscellenia of topics related to śaiva Yoga.




 See Muktabodha digital library, IFP/EFEO collection at www.muktabodha.org for full bibliographic details.


Notes: 
Transcribed by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski.

Revision 0: Feb. 16, 2013

Internet publisher : Muktabodha Indological Research InstituteMuktabodha
Publication year : 2013
Publication city : 
Publication country : United States
####################################################



|| ज्ञानसिद्ध्यागमः ||

ज्ञानं राष्ट्राद्यथा ज्ञेयं ग्रामं मालाकलांशकम् |
प्राण वायवंश भेदं याऽऽत्म भेदं गजोऽस्य च || १ ||

पशुपाश विधानेषु अज्ञान चोदिता ध्वजम् |
दशनाद ध्वनिर्वाद्य शुद्धिशैवाज्ञ सम्भवम् || २ ||

इत्यर्थैः सदृशं कुर्याद्दशाङ्गस्य विधिक्रमम् |
वेदान्त सिद्धान्त नादान्त विद्याबोधान्त || ३ ||

भेदैः समयान्तकान्तैः सच्छाम्भवान्तस्सहमुद्रिकान्तः |
तत्वान्त साधकान्तञ्च बोधकान्तपरान्तकः || ४ ||

शिवान्तैर्मुक्तान्त भेदैः षोडशन्त इति स्थितम् |
एकैकान्तं सदा दृश्यन्तत्संबन्धेन हि सिद्धिजम् || 

मुक्त्यर्थं तद्भवेन्नित्यमेकैकं परदर्शनम् |
तुर्यातीते परावस्था पदे तत्पर दर्शनम् ||

उपशान्ते समावस्थे परात्पर शिवं दृशेत् |
त्वं तत्पदे * * * * * * वेदान्त दर्शनम् ||

|| सिद्धान्तम्-

अथ मन्त्रस्य शुद्धेन योगाष्टाङ्गस्य निर्णयम् |
ज्ञानज्ञेय ज्ञातृन्नान्तं मुक्तान्तेन शिवं दृशेत् ||

सदानन्ते तथा नृत्त नृत्तन्ते शाम्भवस्य तु |
दिव्यागमार्थेन सिद्धर्थ * * * * दर्शनम् ||

|| नादान्तम् ||

मेधादि नादान्त पदे परेण शक्त्यन्तभेदैः समनान्तकान्तैः |
अन्त्ये परा शक्ति परेषु योज्यं नादान्तमभ्यासक नित्यसिद्धिः ||

* स्वप्न सुषुप्त्यर्थे चतुर्विंशत् षष्ठ पक्वकम् |
तत्व भिन्नोदय ग्रन्थैः पुरुषार्थं प्रकाशितम् ||

प्. २)

तच्छून्ये केवला वस्था तत्तुर्ये जीव दर्शनम् |

शुद्ध केवल दर्शनम् |

इत्यर्थे स्वप्रकाशस्य बोधान्तस्तत्र उच्यते || २ ||

तद्भावे सन्ततं स्थित्वा तन्नित्ये तत्प्रकाशितम् |

|| योगान्तम् ||

यमाद्यष्टाङ्गयोगेन समन्तार्थस्समाधये |
सन्ततं सततं स्थित्वाऽणिमाद्यष्टसिद्धिजम् ||

आत्मा सिद्धान्त विशेष निष्ठा * * * * * * |
* * * * * * * * वेहि महार्थसाधकैः ||

तत्तत्पराशान्दह साधकेन सिद्ध्यर्थशुद्धमहदर्थ सिद्धम् |

सत्यान्तम् ||

योगेन मन्त्राननतारदृश्यैरुत्पन्ननादान्तगुणाभिधानैः |
संयोग्य केणोदकबन्धतारैः सन्दर्शनं तत्सद सत्यवन्तम् ||

समयान्तम् ||

अन्येऽष्टौ करभेद कष्टसमयेऽत्यन्त मोहादृशेः 
अन्यायैर्जल्पमात्रैरपरिमित कल्पा भाषान्तवेषान्तरे ||

तत्तन्मानस भावभेद निसमै मन्त्रे परे 
वेदान्तागमयेवय कान्त समयान्तस्थे पराबोधकम् ||

शाम्भवान्तम् ||

शांभवे पञ्चभेदे तन्त्रातीतेषु शाम्भविक मुद्राः |
तन्मुद्रादृशबोधैः सत्यज्ञानप्रकाश शाम्भवेति ||

मुद्रान्तम् ||

मुद्रान्त नृत्तकान्तं स्वरूपान्तं तन्त्रे बोधकानन्तम् |
तदा नन्दैर्युज्य मोक्षं तद्भावे सिद्धिप्रशांभव प्रकाशम् ||

तत्वान्तम् ||

तत्वत्रयविधानस्य यया कुण्डलिविग्रहे |
संयोज्य बोधतत्वान्तन्तस्य लक्षणम् ||

प्. ३)

साधकान्तम् ||

न मरुभय सुबन्धो हि ज्वालामये सदाशुद्धे |
हिमकर दिनकर बन्धे सिद्ध्यर्थद्वादशोदयं सत्वे ||

वेधकान्तम् ||

आत्मवेधकपरवेधक शिववेधकं मलं वेधकम् |
स्वात्मबद्ध समवेधकं सुलभशान्ति स्वरूपसुखवेधकम् || 

गात्रवेधक भेदकान्तं कलापरोदय वेधकं 
साक्षिकेवलवेधकान्तगुणशाङ्करम् ||

परम शाम्भवम् ||

परान्तम् ||

वान्तं ग्रन्थिरूपं ग्रन्थ्यन्तं पुरुष केवलाभावम् |
केवल भाव परोऽहं विश्वग्रासान्तशान्त सुपरान्तम् || 

त्वं पद शून्य पदेषु केवल रूपं परोदय व्यापकं |
अन्त्ये परशिवमन्य परात्परानन्दम् ||

जीवन्तं मुक्ति परामुक्तिः शिवमुक्तित्रयात्मकम् |
स्वरूप स्वस्वरूपेण सूक्ष्म रूपेण मोक्षवान् ||

अति सूक्ष्म स्वरूपेण मुद्रार्थेन विमुक्ति च |
मुक्तान्ते नृत्तनृत्तान्ते मुक्त्यर्थ भेदकम् |

नृत्तानन्दि  पदे व्याप्तं मुक्त्यन्तं मोक्ष शाम्भवम् |
षोडशान्तमिति ख्यातं शुद्ध शैवस्य निर्णयम् ||

देव्युवाच-

देवदेव जगन्नाथ शिवानन्द महेश्वर |
शुद्ध शैवस्य सिद्धान्तं शुद्धशून्य प्रकाशकम् ||

शुद्ध सन्मार्ग तत्वार्थं शुद्धवेदान्त साधनम् |
शुद्धज्ञानमयाकारं शुद्धयोगं किमुच्यते ||

महेश्वर उवाच-

शृणु देवि तथा प्रोक्तं सर्व शास्त्रार्थ दुर्लभम् |
सर्ववेद * मार्थस्य यत्सारं तत्परात्परम् ||

प्. ४)

यत्तत्वन्तत् पराकारं परबिन्दूद्भवं तथा |
परापरादिधातान्त द्वादशं तत्व उच्यते || ३१ ||

परात्परो पत्परोपन्नापरा शक्तस्तदुद्भवम् |
इच्छाज्ञान क्रियाशक्ति तद्भवा शक्ति रुद्भवम् || ३२ ||

ज्ञानेच्छा स्वक्रियामध्ये शिवशक्तिः सदाशिवम् |
नादबिन्दु विभेदोक्तष्षट् तत्वं न प्रकाशितम् || ३३ ||

सदा शिवान्महेशस्य म * * द्राद्भवं तथा |
रुद्रोत्पत्तिर्यथा विष्णुस्तदा उत्पन्न आत्मभूः || ३४ ||

सृष्टिकालविधानोक्तं सर्वतत्व प्रकाशितम् |
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्चेश्वरश्च सदाशिवः || ३५ ||

बिन्दुनाद द्विधा * * शिवं परपरात्परम् |
तन्मध्ये द्रुहिणादीनाञ्चतुष्के सकलोद्भवम् || ३६ ||

सादाख्यं बिन्दु नादोक्तं सकलाकल मुच्यते |
शिवशक्ति परस्त्रीणि परात्पर चतुर्थकम् || ३७ ||

इच्छाज्ञान क्रियात्म * * * लञ्चेति कीर्त्यते |
परात्परं द्विधावान्तं तत्वसारं हि शोधनम् || ३८ ||

सकलं निष्कलं चैवो भयोस्त्रीणि वर्गकम् |
त्रिवर्गगस्त्रीण मध्यस्थे आत्मविद्या शिवत्रयम् |
षड्विंश भेदोक्तं तत् स्त्रीण्युद्भव साधनम् || ३९ ||

इच्छाज्ञान क्रिया तत्वे नवशक्तिस्तदुद्भवम् |
शक्त्यादि स्वपरान्तानि प्रासादाग्रोद्भवं तथा || ४० ||

नव शक्तिर्विधिप्रोक्ता नवमूलागम यामलम् |
तत् शा * * * * * ञ्चैव तत्व सिद्ध शाम्भवम् || ४१ ||

प्. ५)

शांभवं पञ्चमं प्रोक्तं तत्व दीक्षार्थ शोधनम् || ४२ ||

सत्यशाम्भव शुद्धाचोदग्रशांभवमुत्तरात् |
अनुक्ताश्शां भवश्चेति शाम्भ * * * लक्षणम् || ४३ ||

वेदान्तार्थ नवं ज्ञानं सिद्धन्तं परमं शुभम् |
वेदस्य विहिताचार दक्षिणाचार मुच्यते || ४४ ||

विपरीतं वाममार्गं शाक्तोऽयं शैवगोचरम् |
इच्छा ज्ञान क्रियाशक्ति मध्ये * * * मन्तिका || ४५ ||

मन्त्रा शक्त्युद्भवं शेषं वाक् शक्त्याः पञ्चमस्तथा |
परा परात्पराकारं शिवशक्तिस्तदुद्भवम् || ४६ ||

नादबिन्दूद्भवाकारमोंकारं शुद्धतत्वकम् |
शुद्ध ज्ञान * * * * शुद्धं वा शक्तिकारणम् || ४७ ||

ज्ञानबीजं पराकारमोंकारं प्रभुरीश्वरम् |
सदाख्यस्य शिवाकारं कलापञ्चम सम्भवम् || ४८ ||

अकारोकारमकार बिन्दुनादं च पञ्चसु |
ओंकार सकलाकार * * * पञ्चमोद्भवम् || ४९ ||

महासूक्ष्मं नादमुत्पन्नं सूक्ष्माद्बिन्दु समुद्भवम् |
पश्यन्ति तन्मकारोजं उकारो मध्यमोदयम् || ५० ||

अकारोत्पन्न वैखर्या आदिवाक् पञ्चसाधनम् |
तन्मध्येशान ईशं च रुद्र विष्ण्वात्म भूरितम् || ५१ ||

पञ्चमः सकलीशक्तिः पञ्चशन्त्युद्भवं तथा |
सृष्ट्यादि पञ्च कृत्यर्थं ब्रह्मादेर्दैव सम्भवम् || ५२ ||

ब्रह्मणा शतकोट्यंश वैष्णवं कोटि तत्समम् |
रुद्रभेदमनेक * * * भेदाष्टविंशतिः || ५३ ||

प्. ६)

सादाख्यं पञ्चमं प्रोक्तं नादबिन्दु चतुर्थकम् |
इच्छा ज्ञानक्रियाशक्ति पर माया च पञ्चधा || ५४ ||

सदाशिवं नादशिवं नादान्तस्य पराशिवम् |
मन्त्ररूपशिवं चात्मा शिवं पञ्चम तच्छिवम् || ५५ ||

निराकारं त्वत्परं च शकारं त्रिपरांशकम् |
परान्तं परनादान्तं शिवान्तं त्रिपरात्परम् || ५६ ||

सृष्टिकाले त्रिबिन्द्वर्थे त्रिकोणाकार सम्भवम् |
तत्स्थानं बैन्दवं तत्वं बीजत्रय समुद्भवम् || ५७ ||

नादबिन्दुस्तथाकारं बिन्दुशक्तिस्तदुद्भवम् |
नादान्तादि धरण्यान्तं षट्त्रिंशत्तत्वरूपकम् || ५८ ||

तन्मध्ये प्रणवाकारं तद्बीजात्मोद्भवं तथा |
त्रिकोणस्य महामध्ये चतुर्वर्णं समाश्रितम् || ५९ ||

एवं मध्यगतं बीजं कामबीजं परांशकम् |
मुक्तिबीजमितिख्यातं सर्वमन्त्रात्मकं परम् || ६० ||

त्रिकोणबीजं त्रिधाकारे ऋग्यजुः साममुद्भवः |
मध्यमे प्रणवोत्पन्नमधर्वे दन्तदन्तकम् || ६१ ||

तत्सर्वं कुण्डली व्याप्तं सर्वतत्वार्थ कारणम् |
त्रिवेदं कर्म काण्डानां अथर्वं ज्ञानरूपकम् || ६२ ||

निदन्तं परिशिवात्मद्वयोरैक्यं परात्परम् |
तत्सम व्रताय सिद्ध्यर्थं दशावस्था विवेधकम् || ६३ ||

तत्तत्सन्मार्ग सिद्ध्यर्थं तत्तत्सन्मार्ग साधनम् |
तत्तद्विधा महाविद्या तच्चेदान्तविधिस्थिताम् || ६४ ||

वेदान्तं शैव सिद्धान्तं द्वयोरैक्यं शिवात्परम् |
शुद्धशैव स्वसंवेद्यं शुद्धसन्मार्गरूपकम् || ६५ ||

प्. ७)

चतुर्वेदं यदिश्वेतं वेदंपञ्च विभेदकम् |
अकारादि कलापंच स्थाने तद्वाक् भवोद्भवम् || ६६ ||

ब्रह्माद्यैशान पर्यन्तं कलापञ्चम कारणम् |
सद्योजातादिकं वेधां ईशानान्तं सदाशिवम् || ६७ ||

मूर्तिः पञ्चम मध्यस्थेऽष्टाविंशागमोद्भवम् |
बिन्दुनादपराशक्ति शिवशक्तिस्तु पञ्चधा || ६८ ||

तन्मध्येमूल तन्त्राणां अष्टाविंशागमोद्भवम् |
तत्तदाभ्यन्तरश्शक्येन्नव तन्त्रागमोद्भवम् || ६९ ||

वाग्मीवृत्तिः पञ्चमश्शक्तिर्मध्ये वेदोद्भवं तथा |
सर्व वर्णं स्वशास्त्रार्थं बिन्दु तत्वोद्भवं तथा || ७० ||

दिव्यागम वृत्तिः || तन्त्रावतारविवेकः |
नवागम रहस्यार्थेऽष्टाविंशतोदयम् || ७१ ||

परात्परं द्वेधा शिवशक्ति समन्विता |
बिन्दुनादकलाकारा पराशक्तिसमन्विता |
शिवः सादाख्ययोर्भेदा मूर्ति सादाख्य संभवाः || ७२ ||

एवमेतत्क्रमार्थांशी विभवं तन्नवा गमम् |
शक्त्यर्थं यामलोद्भेदं नवभेदमनेकधा || ७३ ||

शिवः शक्तिस्तथा बिन्दुः नादः सादाख्य पञ्चमम् |
मूलाष्टविंशतिश्शास्त्रं जाताः सर्वत्र कारणम् || ७४ ||

सद्यं वाममघोरं च पुरुषैशान पञ्चमम् |
तत्तत्प्रोक्तमतं शास्त्रं कामिकाद्यष्टविंशतिः || ७५ ||

सिद्धिन्नामागमश्शास्त्रं सारन्नमागम त्रयम् |
कालोत्तरादिभिर्भिन्नं तन्मूलस्योप भेदकम् || ७६ ||

कामिकादिर्विभेदार्थं शतद्व्यशताधिकम् |
वेद सारागमं शास्त्रं वेदान्तञ्चागमान्तकम् || ७७ ||

प्. ८)

मूर्तैक मूर्तिका प्रोक्तं वेदागमद्विभेदकम् |
वाक् चतुर्वर्ण्यमध्यस्थे शास्त्रं सर्वोदितं भवेत् || ७८ ||

मूलागमाञ्च सन्मार्गं सहमार्गं शिवं गमम् |
शिवसृष्टि पञ्चमाकारं शक्त्यागमन्तु अष्टमम् || ७९ ||

सादाख्यं पार्वती प्रोक्तं तन्त्रा वा तारयो नवः |
देवसारं दशांशं च गणेश सारैकयो दश || ८० ||

वाम गौरवद्योर्भेदं गौतमञ्च गणेश्वरम् |
नन्दी केशं पञ्चदशमैन्दुसारं सुषोडशम् || ८१ ||

गौरीसारागमं पञ्चामहेशासारं ततः परम् |
अघोरसारागमं पश्चाद्विष्णुसारमतः परम् || ८२ ||

ब्रह्मसारं ततः पश्चात्ततः समयसारकम् |
महोद्भवोद्भवं चैव रुद्रावतार सम्भवम् || ८३ ||

सौन्दर्यं सिद्धसारं च महागामन्तु षष्ठमम् |

ख सममतम् ||

सादाख्यं पार्वती प्रोक्तमातन्त्रावतारयो नवः || ८४ ||

देवसारं दशांशञ्च तस्माद्गौरव सम्मतम् |
इत्यष्ट विंशतिर्भेदो मूलपादान कारणम् || ८५ ||

चतुर्विंशञ्च तद्वेति ह्यष्टाविंशो विभेदकम् |
अन्याष्ट भेद संकल्पमष्ट विद्येश्वरोदितम् || ८६ ||

एवमष्टाविंशतिर्भेदा सारं तन्त्रावतारकम् |
सन्मार्गं सहमार्गं च मूलदिव्यागमोदितम् || ८७ ||

इदं शास्त्रं शिवोवाक्यं मूलतन्त्रावतारकम् |
नन्दिकेशं महाप्रोक्तं किञ्चित्तन्त्रावतारकम् || ८८ ||

सहस्रदिव्यागमार्थस्य सारंसारोत्तरं शुभम् |

प्. ९)

मूलागमन्तु सन्मार्गं सर्वमार्गं शिवागमम् || ८९ ||

शिवसृष्टिशक्तिरित्यर्थं सादाख्ये पार्वतीमतम् |
तन्त्रावतारयोरैक्य नमः शुद्ध शैवकाः || ९० ||

शुद्ध शैवागमेऽत्यर्थं मन्य चैवान्य तन्त्रकम् |
नन्दिकेशं परं गुह्यं योग ज्ञान प्रवर्तकम् || ९१ ||

शिवसांख्यं योगसांख्यं सांख्यं भेदागमद्वयम् |
निर्वाणसार सांख्यैक ज्ञानसार द्वितीयकम् || ९२ ||

तत्वसारं त्रिधाभेदं देवि विघ्ने शयोर्गुहः |
कारणं मार्गवं शुद्धं क * कण्ठं ततोऽधिकम् || ९३ ||

शैव भेदागमेऽत्यर्थं साक्षान्मोक्ष प्रवेशकम् |
पूर्वकाण्डमिति प्रोक्तं सूक्ष्म सिद्धान्त शाम्भवम् || ९४ ||

उत्तरः काण्डयः पश्चाद्यपरं कामिकादिकम् |
कामिकं योगजं चिन्त्यं कारणत्वजितं तथा || ९५ ||

दीप्तं सूक्ष्मं सहस्रं चांशुमान् सु प्रभेदकम् |
विजयं चैव निश्वासं स्वायंभुवमथानलम् || ९६ ||

वीरञ्च रौरवञ्चैव माकुटं विमलं तथा |
चन्द्रज्ञानं च बिम्बञ्च प्रोद्गीतं ललितं तथा || ९७ ||

सिद्धं सान्तानसार्वोक्तं पारमैश्वर्यमेव च |
किरणं वातुलं चैवाष्टा विंशति संहिताः || ९८ ||

कामिकादि तथा पञ्च सद्योजाताननोद्भवम् |
दीप्तादिः पञ्चमो भेदः वामदेवाननोद्भवम् || ९० ||

विजयादि पञ्चमो भेदं तन्त्राघोराननोद्भवम् |
रौरवादिस्तथा पञ्च तत्पुरुषाननोदितम् || १०० ||

प्. १०)

प्रोद्गीताद्यष्टमो भेद मीशानानाननोदितम् |
इ * * विंशतिश्शास्त्रे रूप भेदागम क्रमम् || १०१ ||

चतुर्विंशेच्छत द्वैवा तत्तद्भेदा परिम्मिता |
अपराष्टविंशतिर्भेदा शैवसिद्धान्तकल्पना || १०२ ||

पूर्वाष्ट विंशति प्रोक्ता चतुष्पादज्ञेय कल्पना |
अन्यथा आगमः प्रोक्तः शिवधर्मोत्तरं द्विधा || १०३ ||

नानाचार प्रवृत्त्यर्था नाना सिद्धान्त भेदकः |
पौष्करा योग सांख्यार्थास्तत्वसाराधिभेदकाः || १०४ ||

अकेकार्थागमः संख्याश्चतुष्पादा * * * * |
देवि कालोत्तर स्कन्दकालोत्तर द्वयोत्तराः || १०५ ||

सर्वज्ञानोत्तरः संख्या इत्यादि ज्ञान संख्यकाः |
नाना शैव प्रवृत्त्यर्थे नाना शैवागमोदिताः || १०६ ||

अनन्तागमयोः संख्या आदि कालेश कल्पना |
मन्त्र तन्त्र क्रिया योगात् ज्ञानं शैवार्थ निर्णयम् || १०७ ||

शैव शाक्तोद्भवं तत्वं शाक्तं शैवोद्भवं तथा |
उभयं सम्पुटीकृत्य परा प्रासादवेधकम् || १०८ ||

प्रासाद परयोरैक्यं शाम्भ * * * * दितम् |
शिव शक्त्यात्मकं पादं शुक्लरक्त प्रकाशकम् || १०९ ||

तदैक्यं विश्रान्ति तत्वं तद्भावं परमं पदम् |
शैवं शाक्तमयं तत्वं तत्वातीतं परं शिवम् || ११० ||

कुलार्णवं कुलोत्तीर्णं कुलसद्भावं कुलामृतम् |
परोत्तरागमार्थञ्च कालीकाकुलशासनम् || १११ ||

प्. ११

सिद्धामृताम्नया सिद्धिरित्यादिश्शाक्त वामजम् |
नवयामलयोर्भेदं तत्तद्भेदमनेकधा || ११२ ||

शाक्तेयं शाम्भव * * * * * सम्बन्धकारणम् |
त्रैविद्यान्तमिति प्रोक्तमिदं शास्त्र त्रिमेलनम् || ११३ ||

शुद्ध शैवमितिख्यातं शुद्ध शाम्भव सम्भवम् |
प्रासाद परयोरैक्यं शुद्धशैवं द्विधा * * || ११४ ||

शाक्तेयं शाम्भवं शैवं वेदान्तमागमान्तरम् |
नादान्तवन्न नाटान्तञ्च सक्यं द्रान्तशाम्भवम् || ११५ ||

एवं नवान्तयश्शुद्धि शुद्धशैवा प्रकाशकम् |
सद्योन्तं प्रणवाग्रं च मुद्रान्तं तन्निसाधनम् || ११६ ||

पा * * * * * प्रोक्तं षडशस्योपभेदकम् |
व्रतकालामुखः प्रोक्ता एकैकः पञ्चपञ्चमः || ११७ ||

भैरवस्याष्टभेदाश्च चतुष्षष्ट्योपभेदकाः |
वामं षोडश * * * * * तद्भेदमनेकधा || ११८ ||

द्वादशं शैव भेदाश्च तद्विशेषकं शिवाद्वितिम् |
लकुलीश्वरयोर्भेदाः पञ्चधा परिकीर्तिताः || ११९ ||

शैवान्य भेदकाष्षष्ठि संख्या संख्यागमार्थकाः || १२० ||

नाना कोट्यंश * शं मूर्तिभेदागमार्थिकम् |
बिन्दुशक्तिर्भवेद्येवं वाग्भवं शास्त्रकल्पितम् || १२१ ||

बैन्दवः कलहश्शास्त्रा परज्ञान प्रवर्तकाः |
शास्त्रं तत्परमं गुह्यं परात्परतर * * || १२२ ||

नानाभेदागमार्थन्तु तच्चतुष्पाद कल्पना |
अनन्तागमयोर्मध्ये सारात् सराष्टविंशति || १२३ ||

प्. १२)

तन्मूलागम तद्भेदा नवधा मूल कल्पना |
तत्तत्सारांश सारार्थं तन्त्रावतार शास्त्रकम् || १२४ ||

वेदागमरहस्यार्थे वेदागमान्त विस्मयम् |
शुद्ध शैव प्रकाशार्थ शुद्ध शांभव संभवम् || १२५ ||

शुद्धशैवस्तथा सारं सारात्सारं प्रकाशितम् |
सारात्सारतरं गुह्यं गुह्याद्गुह्यं प्रकाशितम् || १२६ ||

शाक्तस्य शांभवं शैवं शिव शाम्भव शाक्तकम् |
वेदान्त सिद्धान्त विज्ञान गम्यं वेदान्त सिद्धान्त तद्ज्ञानगम्यं 

द्व्यैकत्वम् ||

वेदान्त सिद्धान्त भिन्नैरभिन्नं वेदान्त सिद्धान्त विश्रान्तिमुक्तिम् | 

शुद्धशैवस्वसिद्धान्तमिदं शास्त्रप्रवर्तकम् |
शुद्धशून्य प्रकाशत्वं व्योमकेशं परंशिवम् || १२७ ||

शुद्धसन्मार्ग तत्वार्थं शुद्धज्ञान प्रकाशितम् |
शुद्ध वेदान्त तत्वार्थं तत्वमस्मादि शोभनम् || १२८ ||

शुद्धज्ञान मयाकार परावरपरं गुरुम् |
शुद्धयोगकलातीतं उन्मन्यन्तं परं शिवम् || १२९ ||

पूर्वोक्त वासना प्रोक्तं इदं देवि वरानने |
शुद्ध शैव प्रवृत्त्यर्थ समाहितेति शङ्करि || १३० ||

|| ज्ञान सिद्ध्यागमे प्रथमस्तन्त्रावतारसंहिताधिकारः समाप्तः ||


देव्युवाच- 

देव देव महादेव महायोगि महेश्वर |
महेशान महामन्त्रि वन्द्यते त्वमहं शिवम् || १ ||

प्. १३)

अचिन्त्य ज्ञान संकेतं कृत्य परं परम् |
अभाव सङ्केतमित्यर्थं प्रासाद कुर्वं सदाशिवः || २ ||

ईश्वर उवाच-

शृणु देव्यचिन्त्यार्थं शिवात्मैक्यं शिवोद्भवम् | 
पतिपाश पशुज्ञानं खण्डा खण्डा विकल्पकम् || ३ ||

शिव लक्षण विवेकः- 

शिवस्य लक्षणं वक्ष्ये समासात्परमेश्वरि |
शिवं परात्परं सूक्ष्मं निर्विकल्पं निरञ्जनम् || ४ ||

तत्वा तीतं परं दन्तु तुर्यातीतं परं शिवम् |
नादातीतं तु नादान्तं सदानन्दं सदाशिवम् || ५ ||

* * * रहित ब्रह्ममकल्पितमचिन्त्यकम् |
अभोक्तममल ज्ञानमविनाशिकमनात्मिकम् || ६ ||

शुद्धत्वं शुद्ध संकेतं शुद्धात्मं स्वप्रभावितम् |
अध्व षड्भेद संकेतं व्याप्तिनि व्याप्ति निर्णयम् || ७ ||

प्रासादं परमं मन्त्रं परामन्त्रं तदैक्यकम् |
प्रासादपरयोरैक्यं रक्त शुक्लञ्च मिश्रितम् || ८ ||

रक्तं शुक्लं च मिश्रञ्च द्विविधं पादलक्षणम् |
रक्तं त्वत्पादमेवन्तु शुक्लं मत्पादमेव च || ९ ||

रक्तशुक्ल * * * * भुक्ति मुक्त्यर्थ कारणम् |
रक्तशुक्ल प्रभाभिन्नं शिव शक्त्यर्थकं परम् || १० ||

सान्तं षान्तद्वयोर्वर्णं बिन्दुनाद समुद्भवम् |
आत्ममन्त्रमितिख्यातं प्रासाद परमाक्षरम् || ११ ||

|| शिवलक्षण विवेकः समाप्तः ||


|| प्रासाद विवेकः ||

प्राशब्दं स्याच्छिवज्ञानं साशब्दं गतिरुच्यते |
दमत्स्वरूपमेवन्तु त्रिवर्णमभिधीयते || १२ ||

अध्वा संकेतमार्गं * * * * * स्वरूपकम् |
वर्णकलापदं तत्वं मन्त्रो भुवन एव च || १३ ||

सर्वं कलादि संसर्गं तन्निवृत्यादि रूपकम् |
निवृत्ति प्रतिष्ठा विद्या च शान्त्यतीतश्च पञ्चमम् || १४ ||

अत्मान्तरात्मपरं ज्ञानात्मा न स्वमूर्तकम् |
सर्वमन्त्रतनुं प्राप्य पञ्चकृत्य शिवं कुरु || १५ ||

इच्छाज्ञान क्रियाशक्तिरिच्छायाः पञ्चकृत्यकाः |
इच्छाज्ञानक्रियारूपम् कारणत्रयमीश्वरम् || १६ ||

* * * * * * शक्तिः पञ्च शक्त्यर्थकारणम् |
पञ्चमोनाद शक्त्यर्थं कारणत्रयमादिकम् || १७ ||

बिन्दुशक्तिस्तथा पीठं नादशक्ति स्वलिङ्गकम् |
बिन्दुनाद समात्मानं बिन्दुरेफं परात्परम् || १८ ||

परमं बिन्दुमध्यस्थे वैखर्यादिश्च तोयदम् |
वैखरी मध्यमा चान्त्या पश्यन्ती सूक्ष्म संज्ञका || १९ ||

वैखरी श्रोत्र विषया सविकल्पा तु मध्यमा |
निर्विकल्पां तृतीयां वाशां कारणमन्त्यमः || २० ||

प्. १५)

ज्ञान सिद्ध्यागमः | 

मध्याद्भवं सूक्ष्मं कारेकः पश्यन्ति सम्भवम् |
उकारे मध्योत्पन्नमकारे वैखर्योदितम् || २१ ||

ग्रर्तिसंयुक्तं हंकारोकारमकारम् |
बिन्दुतत्व प्रतीकाशं बैन्दवस्तत्व रूपकम् || २२ ||

बिन्दुमध्योद्भवं सूक्ष्ममकारे पश्यन्ती संभवम् |
एवं वाग्वृत्ति संकेतं वैखर्यादि * र्णमुद्भवम् || २३ ||

उकार उकार मकार बिन्दुनादं च पञ्चमम् |
मनो बुद्धिरहंकारश्चित्त * * * * * * || २४ ||

बिन्दुमध्योदितं सर्वं तत्कालं बैन्दवं तथा |
लयकालं तटाकुटिला तन्मध्ये प्रणवोदितम् || २५ ||

ओ औ मायात्रयो बन्धं त्रिवृत्ताः कुण्डली तथा |
तत्र कुण्डलिनी मध्ये इडापिङ्गलयोद्भवम् || २६ ||

इडा पिङ्गलयोर्मध्ये सुषुम्नानाम स्वरूपकम् |
सुषुम्नाभ्यन्तरे सूक्ष्मै चित्र नाटिप्रवेशनम् || २७ ||

चित्रनाडिस्वमध्यस्थे प्राणापानसमन्वितः |
प्राणापानद्वयो * * * * परमकारणम् || २८ ||

हकारं शिवरूपत्वं सकारं शक्तिरुच्यते |
हकार सकारयोर्मध्ये बिन्दुरूपं परायणम् || २९ ||

बिन्दु मध्येगतो नादो नाद मध्ये गतः शिवः |
शिव मध्ये गतः शान्तं शान्त्यतीतं परात्परम् || ३० ||

सर्वोदित द्विधा शक्तिर्माया कुण्डलिनी तथा |
माया कुण्डलिनी भेदा सर्वलोकं चराचरम् || ३१ ||

प्. १६)

ग्रन्थि जन्यं कलाकालं विद्यारागेन्द्रियादयः |
गुणधी गर्वचित्ताक्षमात्रा भूतान्य * * * || ३२ ||

कुण्डलिनी शक्ति माया कर्मानुसारिणी |
नादबिन्द्वादिकं कार्यं तस्या इति जगत्स्थितिः || ३३ ||

कलाषोडशयोर्भेदं मूलकुण्डलिनोद्भवम् |
कलाषोडशयोरूप चन्द्रकान्ते प्रतिष्ठितम् || ३४ ||

तत्र षोडशयोः शक्तिश्चन्द्रदेहे प्रतिष्ठितम् |
अन्य मन्त्र कलारूपं प्रासादपरमाक्षरम् || ३५ ||

अकारश्च उकारश्च मकारोबिन्दुरेव च |
अर्धचन्द्र निरोधी च नादो * * * * * * * * || ३६ 
||

शक्तिश्च व्यापिनी चैव समना चोन्मना तथा |
समनान्तं पाशजालमुन्मन्यन्ते परं शिवम् || ३७ ||

प्रस्थारं च विस्तारञ्च निस्थारं च क्रियोद्भवम् |
स्थैर्यमित्यनुसन्धत्ते प्रासादे पङ्क्तिस्तु पञ्चमाः || ३८ ||

अकार स्वररूपत्वमुकारापीश रूपकम् |
मकारं विषरूपत्वं बिन्दुरेव फकाक्षरम् परम् || ३९ ||

अर्धचन्द्रस्तथाकारं निरोधे तत्त्रिकोणकम् |
हलबिन्दुद्वयं नादं * * * तत्प्रतीहलम् || ४० ||

हलमित्राङ्गितश्शक्ति व्यापिनी तत्र शूलकम् |
कुब्जिका व्योमरूपी चा नन्तादि शक्ति षष्ठमाः || ४१ ||

षड्बिन्दुः चूलिकाकारं तदग्रं तु शलाकया |
तच्छिवं निष्कलं तत्वं प्रस्थारार्थमिति स्थितम् || ४२ ||

प्. १७)

मध्ये षडवयव व्याप्तिविस्तीर्णं विस्थरक्रमम् |
एकैक योज्ययोर्भावं निस्तारं निस्थर क्रमम् || ४३ ||

परान्तं परयोर्दृष्ट्वा स्थैर्यमित्यङ्ग भावनात्मकम् |
तदानुसंन्धान संवृत्ति प्रासादस्त * * * || ४४ ||

अध्वा षोढा तत्र पदवर्णमस्त्रन्तु सर्गजा |
सर्वस्य शक्तिरूपत्वात् एते वाचक रूपकाः || ४५ ||

* * * * कला तत्व भुवनानीति यत्र यम् |
वाच्य रूपंत्रिक द्वन्द्वं एतच्छक्ति शिवात्मकम् || ४६ ||

वाच्यवाचक व्युत्पन्नं बैन्दवं मलसम्भवम् |
आदिकारण मृद्रूपं तच्चक्रं सहकारणम् || ४७ ||

निमित्तस्य कुलालोक्त त्रियैव मृद्भाण्ड सम्भवम् |
ततोऽवग्रन्थि मृद्रूपं कुण्डलीचक्र संस्थितम् || ४८ ||

परदेशं कुलाले * कुरुते तच्चराचरम् |
इच्छाज्ञान क्रियाशक्तिरिति व्याप्तस्य कारणम् || ४९ ||

सृष्ट्यादिः पञ्चमं कृत्यं ब्रह्मादि * * साधकम् |
सर्वसृष्टिमयं बिन्दु तन्मध्ये वर्णमुद्भवम् || ५० ||

अचिन्त्य कुण्डलीशक्तिर्मध्ये सर्वोदितं भवेत् |

कृत्यर्थम् ||

तत्वात्मबन्धय सृष्टि तद्भोक्त स्थिति साधनम् || ५१ ||

तत्वात्मनः पृथग्भावं तत्संहारं समुच्यते |
कर्म कुर्वन्ति तत्काल स्थिरो भावं तिरोभवम् || ५२ ||

चतुर्थं कुरुते कृत्यं तदनुग्रह साधनम् |

प्. १८)

एवं पञ्चमकृत्यर्थं पञ्चदिव्यादि संस्थितम् || ५३ ||

सूक्ष्म कृत्यं तु पञ्चैते केवलस्याग * * * |
बोधनं शोधनं मूढं बन्धनं शंसनं तथा || ५४ ||

महासंहार काले तु कुटिलांशो ततोदितम् |
इच्छा ज्ञान क्रियाशक्ति संग्रहं मूर्तिविग्रहम् || ५५ ||

ज्ञान रूपं शिवाकारं * * रूपन्तु शक्तयः |
ज्ञानक्रिया समं तत्वं तत्सादाख्य स्वरूपकम् || ५६ ||

ज्ञानशून्यं क्रियाधिक्यं महेशस्तत्व विग्रहम् |
क्रिया नूनं योगसिद्धं शुद्ध विद्यार्थ शङ्करम् || ५७ ||

इच्छाधिके क्रमं विष्णुः ब्रह्मणस्तत्व मुच्यते |
तस्मादिच्छादयो भेदं ब्रह्म विष्णु स्वरूपकम् || ५८ ||

रुद्रो विष्णुर्विधानोक्तं कल्पभोगाधिकारकम् |
बिन्दुशक्तिस्तथामध्ये मायाशक्ति समुद्भवम् || ५९ ||

मायाशक्ति मध्ये * * * * शक्तिस्तदुद्भवम् |
काम्यशक्तिस्व मध्यस्थे मायेयं च तदुद्भवम् || ६० ||

चतुर्मलं तथा भेद्यं तत्तिरोधाधिकं भवेत् |
एवं पञ्चमलः शक्त्याः पाशबन्धस्तदुच्यते || ६१ ||

एवं विग्रह कृत्यर्थमेवं सत्कृत्य निर्णयम् |
देवदेव महेशान महायोगी महेश्वर || ६२ ||

यन्मन्त्रंसार संग्राह्यं तन्मन्त्राकारमुच्यते |

शङ्कर उवाच-

बिन्दुषष्ठ्यादिनादेन स्वनादे बिन्दु संभवम् || ६३ ||

तद्रूपं प्रणवाकारं पञ्च * * र्ण संस्थितम् |

प्. १९)

ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म परमात्म स्वविग्रहम् || ६४ ||

ओंकारं शिवरूपत्वं तद्भेदं पञ्चमत्रयम् |
मूलकुण्दलिनी व्याप्तमात्म मन्त्रस्ववर्णकम् || ६५ ||

हंस विद्यामहाविद्या प्रासाद परया सह |
प्रासादपर  * * * * * शक्तिस्वविग्रहम् || ६६ ||

प्रासादपरयोरैक्यं शाम्भवं शिवसम्भवम् |
बिन्दुभिद्यदि नादेन सनादः खेन विद्यते || ६७ ||

बिन्दुनाद कलारूपं शिवशक्तिस्व विग्रहम् |
आधारं मानसं * * * * धेयं परं शिवम् || ६८ ||

बिन्दुराधार पीठं च नादलिङ्गं समाचरेत् |
बिन्दुभिद्यं सदाकारभगांशं शक्तिविग्रहम् || ६९ ||

त्रिकोण मध्ये हौकारं धर्महंसौ हरिं शिवम् |
हंसे बिन्दुगतोनादे हंसमार्गे * * * * || ७० ||

नादं लिङ्गमिति प्राहुः बिन्दुपीठं उदाहृतम् |
बिन्दुमध्ये गतोनादो नाद मध्येगतः शिवः || ७१ ||

शिवमध्यगतः शक्तिः शक्ति मध्ये स्वयं शिवम् |
परहंस प्रभेदं च हकारहौकार इत्यपि || ७२ ||

हंसः परमहंसञ्च द्विधा हंस प्रभेधकम् |
अहं पृथिव्या अहमापः अहमीश्वरमेव हि || ७३ ||

अहं पृथिव्या अहं तेजो अहं हरिः |
अहमाकाश सद्भूतं अहमात्मा अहं परा || ७४ ||

हकारं ब्रह्मरूपत्वं उकारं विष्णुरूपकम् |

प्. २०)

मकारं रुद्ररूपत्वं बिन्दुरीश्वरमेव हि || ७५ ||

नादं सदाशिवं प्रोक्तं नादातीतं परं शिवम् |
परतत्वं परं ज्ञेयं परामुक्ति स्वरूपकम् || ७६ ||

हकारं निष्कलोपेतं सकारं सकलं भवेत् |
हकारं शिवरूपत्वं सकारं शक्तिरुच्यते || ७७ ||

हकारः सूर्य इत्यर्थः सकारश्चन्द्र इत्यपि |
इकारः पावको रूप इति ज्योतित्रयोदितम् || ७८ ||

हकारो कारयोर्मध्ये बिन्दुरूपमुदाहृतम् |
बिन्दुमध्यगतोनादं नाद मध्यगतः शिवः || ७९ ||

बिन्दुभिट्याति नादेन सनादेः खेन भिद्यते |
शिव मध्यगतं तत्वं तत्वमध्ये परात्परम् || ८० ||

परं परात्परं सूक्ष्मं परामुक्ति परिग्रहम् |
व्योमाकारं महाशून्यं तुर्यातीतं परं शिवम् || ८१ ||

तुर्यातीतं चरं स्थानं परव्योम प्रकाशितम् |
तुर्यातीतं पराकारं ओमिति ज्योतिरूपकम् || ८२ ||

बालवृद्धः सगारूपमाद्यन्त रहित * * |
ज्ञानयोगक्रियाबीजं क्रियाकर्मान्यवर्णकम् || ८३ ||

ओङ्कारं परमात्मानं पराशक्ति प्रकाशितम् |
तस्मात् ज्ञानमयं ब्रह्ममोमिति ज्योतिरूपकम् || ८४ ||

ओंकारोदात्तानुदात्त स्वरितः कुटिलस्वरः |
ध्वनिरन्तर्गत ज्योतिः ज्योतिरन्तर्गतं मनः || ८५ ||

मनस्यान्तर्गतो बुद्धिरन्तर्गतो मम |
ममान्तर्गत * चित्तश्चित्तमन्तर्गतात्मनः || ८६ ||

प्. २१)

आत्मान्तर्गतो कालः कालमन्तर्गतः कला |
कालान्तर्गतयो नादनादान्त * * * परा || ८७ ||

परान्तर्गतयो ज्ञान ज्ञानमन्तर्गतः शिवः |
सर्वान्तर्गतयाद्ब्रह्म तद्ब्रह्म तत्परात्परम् || ८८ ||

एवमन्तर्गतस्यार्थ हौ ओं त्रीणि गुरुद्भवः |
योगाष्टाङ्ग प्रकारोक्तमोंकारं परमाक्षरम् || ८९ ||

सप्तव्याहृति गायत्र्या सावित्री प्रकृता कृतिम् |
षडङ्गाश्चतुर्वेदा स्मृति त्यागं ततो मयम् || ९० ||

मा * * * * * * * * * * * त्म 
विवेकः 
नानान्त्योत्पन्नय प्राप्तं तन्मायामयीमयम् |

मायान्त स्थात्मकं बद्धं पाशं पञ्चममाचरेत् |
पाशं शोधन जीवात्मा पशुतच्छोधनः पराः || ९१ ||

परा प्रणव संशोध्यं ओंकारान्तं गुरोः परम् |
गुरोरन्यत् परं नास्ति गुरोरन्यत् शिवं न हि || ९२ ||

|| प्रणव विवेकः समाप्तः ||


|| अथ लिङ्गोद्भव विवेकः ||

प्रणवं बिन्दुनादोक्तं कुटिलाकारमुद्भवम् |
कुटिला * स्वशक्त्यर्थमुदितां कुरवः शिवम् || ९३ ||

बिन्दुनाद कलाकारं प्रणवं तल्लिङ्गमाचरेत् |
नादान्तस्य कलापाशमुन्मन्यन्तं तदाधिकम् || ९४ ||

समनान्तं पाशजालमुन्मन्यन्तं परं शिवम् |
शुद्धाध्वा वुन्मनीर्यन्तन्तदन्तं चरणोदितम् || ९५ ||

प्. २२)

काल भुवन वर्णञ्च मन्त्राध्वा च पदाध्व च |
तत्वाध्वा इति विज्ञेया षडध्वा सादाख्यरूपकम् || ९६ ||

कलाध्वा वायवं प्रोक्तं भुवनं रोममेव च |
त्वग्वर्णा च * * शोणिपदाध्वा च नाड्यः शिराः || ९७ ||

षड्विंशत्तत्व खण्डोक्तं धातुरूपं सदाशिवम् |
तद्भेद प्राणयश्शक्ति तत्परा शक्तिरुच्यते || ९८ ||

शिवमात्म स्वरूपस्थमिदं सादाख्यमुद्भवम् |
पञ्चकृत्याधिकारस्थं जगद्योनिं सदाशिवम् || ९९ ||

परमं बीजमध्यस्थे त्रिकोणरेखा स्तनादयः |
त्रिकोणाकार मध्यस्थे भगाङ्गं लिङ्गमाचरेत् || १०० ||

भगमध्ये स्थितं लिङ्गं लिङ्ग मध्ये स्थितं भगम् |
सदाशिवासनं लिङ्गं लिङ्गासनं तु पीठिका || १०१ ||

पीठिकासन भ्रूमध्ये देशिका ध्यानमासनम् |
एवं ध्यात्वा तु मनसा पराशक्तिस्तु विन्यसेत् || १०२ ||

पञ्चभेदन्तु सादाख्यं तद्भेदं षोडशोद्भवम् |
अष्टाविंशं महेशोक्तन्नटराजं प्रधानकम् || १०३ ||

परेच्छया शिवसादाख्यं तदादिः पञ्चमोद्भवम् |
महेश विष्णुरुद्रादि पञ्चभूतस्तु पञ्चमम् || १०४ ||

सर्वं सादाख्यमुत्पन्नं कारणत्रयमाचरेत् |
मूर्ता मूर्तिः कर्ममूर्तिः शिव * ?ख्य पञ्चमम् || १०५ ||

रुद्रोत्पन्न गणेशस्तत्स्वभेदं षोडशं तथा |
रुद्रोत्पन्न विशाखश्च षट्भेदैक स्वसंग्रहम् || १०६ ||

प्. २३)

देवासुरा नराशक्ति ऋषिभ्यः किन्नरादिकम् |
सर्वं रुद्रेशरोमस्य मध्योत्पन्नमसंख्यया || १०७ ||

ब्रह्मादि शिवतत्वान्त दशसादाख्य सम्भवम् |
वेधाः पश्चिमभागे तु हृषीकेशोत्तरस्तथा || १०८ ||

अघोर दक्षिणे भागं पुरुषं पूर्वयोदितम् |
ईशानस्थानमीशानं दृष्ट्वा मध्यमयोदितम् || १०९ ||

मध्यमाग्रस्तथा बिन्दुनादं रेखाग्रयश्शिवम् |
शिवमध्यन्तु शक्त्यर्थमेतत् सादाख्यमुद्भवम् || ११० ||

शान्तं पद्मासनस्थं शशिधरमकुटं पञ्चवक्त्रं त्रिणेत्रं |
शूलं वज्रं खड्गं परशुमभयदं वाम दक्ष भागे वहन्तम् || १११ ||

नासगं पाशं च घण्टां मलनकरयुतं सांकुशं वामभागे |
नानालंकारयुक्तं स्फटिकमणिनिभं सौम्यसादाख्य तत्वम् || ११२ ||

देवीशिर दक्षिणोत्तर सुपादं गोमुख पादान्तकृतवारि भुजयुक्तम् |
योनिगत मध्य मधु संस्थित लिङ्ग स्थापित सदाशिव-

मनोन्मनि स्वरूपम् | मनश्शक्तिक विज्ञेय उन्मनः परमः शिवः || १३ ||

मन उन्मन सम्बन्धान्मनोन्मन्यभिधीयते || ११४ ||

वामाद्यष्ट शक्तीनां मध्यतेजो मनोन्मनी |
मनोन्मनि ग मध्यस्थो सादाख्यं लिङ्गमध्यमम् || ११५ ||

शिवशक्ति स्थितं लिङ्गं जगद्योन्युद्भवस्तथा |
नवज्ञाङ्ग पद्माङ्गं न चक्राङ्गञ्च? गत्त्रयम् || ११६ ||

लिङ्गांशञ्च भगांशञ्च तस्मान्माहेश्वराज्जगत् |
मूलाधारं चतुष्पत्रं तन्मध्ये वशषस्सजम् || ११७ ||

प्. २४)

तन्मध्ये कुटिलाकारं त्रिकोणाकार संभवम् |
नाडी मूलावृताङ्काभि कुण्डली हंसनिस्वना || ११८ ||

कुण्डल्याकार मध्यस्थे प्राणं प्रणवसम्भवम् |
प्रणवत्रयमध्यस्थं व्योमाकारं पराक्रमम् || ११९ ||

पराक्रमं परोत्पन्नं परं सर्वत्र कारणम् |
चिद्घनं मेघतद्व्याप्तं नित्यं सद्योतित प्रभम् || १२० ||

सर्वात्म कारणं शम्भुर्विभुश्शर्वस्व साक्षिकम् |
शम्भोः शिवपरं सूक्ष्मं सर्वव्यापकमीश्वरम् || १२१ ||

सर्व वर्णं तथा मन्त्रं मन्त्रमूर्तिमनेकधा |
सर्वकोटि महामन्त्रं सप्तकोट्यंशि कारणम् || १२२ ||

विज्ञानस्याष्ट विद्येशं मन्त्रमूर्ति प्रधानकम् |
सप्तकोटि महामन्त्रं चित्तव्याकुल कारणम् || १२३ ||

एकेन सहजं मन्त्रं तुर्यातीते परं शिवम् |
नादबिन्दु द्विधाकारं त्रिधावाक् पञ्चमोद्भवम् || १२४ ||

कुटिली कुण्डलीस्तारं बैन्दवैशानमीश्वरम् |
रुद्रविज्ञान काष्टांशं इच्छाज्ञानक्रियात्मकम् || १२५ ||

आणवं माययाकाम्यं पावे?पंच तिरोभवम् |
स्थूल सूक्ष्म महान् प्राणा व्यक्ता पञ्चम कञ्चुकाः || १२६ ||

जीवामेच्छादिषु त्रिंशत् षट्त्रिंशत्तत्वकारणम् |
कारणं कृत्य मूलस्थं माया कुण्डलिनोद्भवम् || १२७ ||

सर्व तत्वं मयाख्यातं सर्वात्म सृष्टिकारणम् |
अचिन्त्यं तत्परा शक्तिश्चिन्त्यमाया विकल्पकम् || १२८ ||

प्. २५)

अचिन्त्याचिन्त्ययः साक्षिरात्मरूपं परात्परम् |
सर्वमन्त्रमयं तारन्ताररिश्वादयोदितम् || १२९ ||

ओमिति ज्योतिरूप ज्योतिरूपस्थं सत्यमुक्तम् |
आसिकाबन्धनं शैवं नासिकाबन्धनं न च || १३० ||

न यनो नियमश्चैव स्वयमोमिति पश्यतः |

|| अर्थितत्व संग्रह विवेकः ||

क्षित्यादि कुटिलान्तानि षट्त्रिंशत्तत्वरूपकम् || १३१ ||

शिवेच्छया कुटिलोत्पन्नं नादतत्व प्रधानकम् |
नादमध्योदितं बिन्दु शिवशक्त्यर्थनामकम् || १३२ ||

ज्ञानक्रिया समुत्पन्नं शिवशक्ति स्वरूपकम् |
ज्ञानक्रियोऽत यस्तत्वं तत्सादाख्य स्वरूपकम् || १३३ ||

ज्ञाननून क्रियाधिक्यं महेशस्तत्व विग्रहः |
योगेच्छया क्रियान्यून शुद्धविद्याप्रकाशितम् || १३४ ||

शुद्ध विद्येश सादाख्यं बिन्दुनादाश्च पञ्चधा |
शिवतत्वमिति प्रोक्तं बैन्दवस्तत्र कारणम् || १३५ ||

बिन्दुशक्तोद्भवं माया मोहिन्यो मोहकारणम् |
अरूपं नित्यैक रूपस्थं व्याप्त्यन्तं स्वनविग्रहम् || १३६ ||

मायोद्भवस्तथा * * त्रिकृत्यर्थं त्रिभेदकम् |
कालस्योत्पन्ननियति यत्कर्मं तत्सुनिश्चियम् || १३७ ||

कालो नियतिरुत्पन्न माणविस्तत्र शोधनम् |
किञ्चिदिच्छा क्रियाज्ञान स्वात्ममध्ये प्रकाशितम् || १३८ ||

कारणत्वे तथा विद्या नाना ज्ञानोद्भवात्मकम् |

प्. २६)

रागा परिमिताशार्थं विद्या तत्वेति षष्ठमम् || १३९ ||

मूल प्रकृति विकृति कलातत्वोद्भवं तथा |
त्रिगुणत्वोन्नतत्काल गुणत्वं प्रकृति स्थितम् || १४० ||

इन्द्रिय ग्र * * * रसाने पुरुष तत्वकम् |
विषयग्राह्यैन्द्रियः कालेनात्मं पुर्यष्टकं तथा || १४१ ||

माया व्यक्तं तदव्यक्तं तद्व्यक्तं तन्महानिति |
तत्वन्त्वहित यस्तत्वस्तच्चित्तं करणादिकम् || १४२ ||

अ * * * गुणोत्वञ्च त्रिधाभेदस्तथोच्यते || १४३ ||

सात्विके तैजसा हन्ताराजसे वैखरी तथा |
तमसे भूतातिकन्तु तस्माद्भुज त्रयोदितम् || १४४ ||

तन्मध्ये तैजसाहन्ता मध्ये मानसमुद्भवम् |
ज्ञानक * * याकारं वैखर्याहनयोद्भवम् || १४५ ||

शब्दादिः पञ्चमो भेदं भूताहन्तान्ततोद्भवम् |
शब्दादिः पञ्चतन्मात्रे आकाशादि समुद्भवम् || १४६ ||

आकाशाद्वायुरुत्पन्नं वायव्येदं मनोभवम् |
दहने जलवुत्पन्न जले मेदिनिरुद्भवम् || १४७ ||

चतुरमार्ध चन्द्रञ्च त्रिकोण षट्कोणवृत्तयः |
पृथिव्यादि स्वरूपोक्तं बुद्धिमत्कारणोद्भवम् || १४८ ||

स्वर्णः श्वेतारुणः कृष्णं धूम्रं प्रव्याधि रूपकम् || १४९ ||

* * * * ज्ञ मादीनां लवरयह वर्णकम् || १५० ||

ब्रह्मा विष्णुस्तथा रुद्रमीशमीशान कारणम् |
भूत भेदमिदं प्रोक्तं तज्जन्यं तत्र कारणम् || १५१ ||

प्. २७)

पृथिव्यप्तेजोवायुराकाशं भूतपञ्चमम् |
श्रोत्रं त्वक् चक्षुर्जिह्वा च प्राणञ्चैव तु पञ्चमम् || १५२ ||

वाक्पाणिपादपायुरुपस्थञ्चैव तु पञ्चमम् || १५३ ||

वचनागमनादान विसर्गानन्द पञ्चमम् |
तदन्यं पञ्चदश्यर्थं शब्दादिः पञ्चविंशतिः || १५४ ||

मनोबुद्धिरहङ्कार चित्तज्ञेत्रज्ञ पञ्चमम् |
एवन्तु पञ्चविंशार्थमात्म तत्वं प्रकीर्तितम् || १५५ ||

रागो नियति विद्या च कला कालश्च मोहिनी |
विद्या तत्वमिति प्रोक्तं षष्ठमं परिकीर्तितम् || १५६ ||

शुद्धविद्येश सादाख्यः शिवशक्तिस्तु पञ्चमाः |
शिवतत्वमिति प्रोक्तं शुद्धाशुद्धञ्च मिश्रितम् || १५७ ||

आत्मतत्वं हृदायान्तं विद्यातत्वं भ्रुवान्तकम् |
शिवतत्वं शिखान्तस्थं तत्वन्नात्रमिति स्थितम् || १५८ ||

सर्वतत्वं कलातीतं पराशक्ति प्रभेदकम् |

|| ज्ञान सिद्ध्यागमे द्वितीयः शिवलक्षणाधिकारः समाप्तः ||


प्रथमस्तन्त्राधिकारार्थः द्वितीयः शिवलक्षणम् |
मन्त्र तत्वप्रसादार्थं शिवसादाख्य सम्भवम् || १ ||

इत्थमधिकार संग्रह विवेकम् ||

देव्युवाच-

देव देव जगन्नाथ शिवशूलिन् महेश्वर |
आत्मवर्गं किमुत्पन्नः शृणु देवि वरानने || २ ||

पृथिव्यादि शिवान्तानि षट्त्रिंशत् तत्वसाधनम् |

प्. २८)

तन्मध्ये बिन्दु तत्वार्थे त्रिकोणे गुणसम्भवम् || ३ ||

तदग्रोभयकोणैश्च विज्ञानादि त्रिसाधनम् |
बिन्दुभि वृतिनादेन तत्काले त्रीण्यणूद्भवम् || ४ ||

अनादिकाले त्रयात्मानं शक्तिभेदोदयं भवेत् |
सकल सृष्टिकाले तु तत्तत्तत्वोदितं भवेत् || ५ ||

षट्त्रिंशत् सूक्ष्म तत्वार्थ परापा शक्तिरुद्भवम् |
विषसम्बन्धिनीशक्तिस्तथात्मान माहितम् || ६ ||

तदौषधं निरुध्येति तस्मात् ज्ञानोद्भवात्मकम् |
ज्ञानोद्भवन्तु तत्कालं शिवसायुज्य शाम्भवम् || ७ ||

शिवं प्रकाशितं कालं शिवसायुज्य सम्भवम् |
शिवे प्रकाशमात्रस्थे मलपाश तमोहरम् || ८ ||

निर्मलीभावमात्मार्थं निर्मलात्मा विधीयते |

शिवदर्शनम्-
 
भूतसृष्टिः भवेज्जन्म बोध दृष्टि भवे * * || ९ ||

अविज्ञानस्याणवं देहं मायादेहं तथात्मकम् |
काम्यं सकलदेहश्च शु * * * * देहिनः || १० ||

शिवदेह मुमुक्षुत्वमन्यं बन्धस्थितं भवेत् |
अनादिकाले त्रिधात्मानं कुटिलाः कुण्डलिनो स्थितम् || ११ ||

बिन्दुशक्तिर्विभेदांशे बैन्दवं भावमाचरेत् |
तत्काले मल सम्बन्धं तत्सृष्ट्यादिस्ततोदितम् || १२ ||

विज्ञानात्मा चतुर्थञ्च प्रलयात्मा त्रिभेदकम् |
सकलात्मा त्रिभेदं च तस्मात्त्रैयादशं विधम् || १३ ||

प्. २९)

विज्ञानो निर्मलात्मानं अज्ञाने मन्त्रविद्येशं विज्ञानान्नव
विज्ञानमूढार्थं प्रलयद्विमलोद्भवम् || १४ ||

प्रलयार्णव विज्ञानं प्रलयः सकलत्रयम् |
बन्ध चिन्मुक्तविद्वैधा समचित् सकलत्रयम् || १५ ||

एवं त्रेधात्मभेदोक्तं तत्पूर्वानादिकोदितम् |
सकलात्मान्तरात्मान जीवात्मा परमात्मकम् || १६ ||

भूतात्मानं गुणात्मानं मन्यत्मा सप्तम स्मृतम् |
सर्वात्मा कर्मभेदोक्तं जाला भावा तनूदितम् || १७ ||

शिवशक्तिस्तथा लीला मध्ये तत्वात्म संभवम् |
शिव * * * * * * * म्बातीतं परात्परम् || १८ ||

परात्परा तत्परा शक्तिः संभ्वः सकलो हितः |
विज्ञानोमन्त्र विद्येशं प्रधानान्तादिरष्टमम् || १९ ||

अनन्तः सूक्ष्मकश्चैव शिवोक्तमन्त्रिणेत्रकम् |
एक नेत्रैक रुद्राश्च श्रीखण्डिश्च शिखण्डिनिः || २० ||

एवं विद्याष्टकेशानां रौद्ररूपं त्रिणेत्रकम् |
सप्त कोटिमहामन्त्रमष्टविद्येश्वरोदितम् || २१ ||

सप्तकोटि महामन्त्रं विद्येशं सप्तकोट्यकम् |

प्. ३०)


* * * * * * दोक्तमादिपाशेन बन्धनम् || २२ ||

माया देवाणव * * * * * * * * * * |
* * * * * * * * * * नेशं पुरोदितम् || 
२३ ||

क्रोधेशं मण्डलेशश्च वीरभद्रं कपालिनम् |
इत्यादि भेदसंयुक्तं रुद्रत्वं प्रलयाजलम् || २४ ||

अथ सकल भेदोक्तं नरस्सुर गणादिकम् |
असुरादित्य भूतादिर्यो * * * * * स्तरम् || २५ ||

एवं त्रिधात्म भेदोक्तं नवतत्वेत्यकारणम् |
विज्ञानेश्वर भेदोक्तं प्रलया सादाख्यपञ्चमाः || २६ ||

महेश रुद्रस्तथा विष्णुर्वेधाग्रं मूर्तयो नव |
इच्छाज्ञान क्रियामाया परावैन्दव तारकाः || २७ ||

कुटिलाः कुण्डली भेदा नवमं प्राधान्यशक्तयः |
नवमं प्राधान्यं * * * * * द्वै बन्धकारणाम् || २८ ||

मलः शक्त्यर्थ भिन्नात्मा कारणत्रय संभवात् |
कुण्डली कलहार्थस्य भेदनात् * * * * * || २९ ||

* * * * * * * * * * * * * 
शे भवाः |
अनादि पाशमित्याहुरेताः पाशसमालकाः || ३० ||

आणवादिषु पञ्चैते वेधां सम्बन्धमुच्यते |
आणवादि चतुर्भेदाः तत्र भेदा नारायणं स्थितम् || ३१ ||

आणवा * * * दैश्च रुद्र सम्बन्ध उच्यते |
आणवादि त्रिभेदं च महेश्वरं पाश उच्यते || ३२ ||

आणवैशान संबन्धं * * * * * * * * |
आणवान्त शिवं तत्वं बिन्दुनाद कलात्मकम् || ३३ ||

आणवः सहितः पूर्वैः पश्चात्तन्न्यून साधके |

प्. ३१)

शिवशक्तिस्तथा प्रोक्तं निर्मलं गुरुरूपकम् |
समलं तत्व विस्तीर्णं * * * * * * * * || ३४ ||

* * * * * * * * * * * तत्व 
शून्यकम् |
समलासम सम्बन्धं त्रिविधात्मार्थ कारणम् || ३५ ||

अनादि मल सम्बन्धात् किञ्चिद्ज्ञोऽणुमयोदितम् |
अनादि मल मुक्तत्वात् सर्वज्ञो तौ ततः शिवः || ३६ ||

आत्म तत्वं चतुर्विंशत् ब्रह्मा तत्राधिदैवतम् |
विद्यात् पुरुष तत्सप्त विष्णुस्तत्राधि दैवतम् || ३७ ||

शुद्ध विद्यार्थ रुद्राणां कार्तावीशं महेश्वरम् |
सादाख्येशान कर्तार नादबिन्दूत्थ कर्तृकम् || ३८ ||

शिवशक्तिस्तथा प्रोक्तं * *  तत्वस्तयोदितम् |
सर्वात्म लक्षणैर्युक्तं पाशबन्धः स्थितः पशुः |
मोहिका मूर्च्छिका माया त्रि * * * * वस्थिता || ३९ ||

शुद्ध केवलभेदोक्तः शुद्धात्मा स्वप्रकाशकः |
एतावस्थाश्चतुर्भि श्चतुरात्मा स्वप्रकाशकाः || ४० ||

स्थूलकं पञ्च कृत्यर्थं सूक्ष्मं पञ्चमकृत्यकम् |
अनुग्राह्ये पञ्चकृत्यर्थं पञ्चादश्यांश कृत्यकम् |
सकलात्मस्थूल कृत्यर्थं सूक्ष्मं प्रलय विज्ञकम् || ४१ ||

जागृजाग्रादयः पञ्चानुग्राह्याः कृत्यरूपकम् |
तच्छुद्धात्म समाध्यर्थमात्मावस्थेति कल्पितम् || ४२ ||

पञ्चावस्थाप्रकर्तव्यं * * * * * साधनम् || ४३ ||

विज्ञान प्रलयश्चैव सकलः शुद्धाणुभिश्च तु |
तदवस्था प्रकर्तव्यं केवलः सकलो मलः || ४४ ||

अनादिकलोदितावस्थाः केवलं व्योमकारणम् |

प्. ३२)

सृष्टिकालोद्भवाऽवस्था माया च सकलाञ्चियाः || ४५ ||

मुक्तिकालोद्भवाऽवस्था जाग्रतीतमयं स्थिताः |

देव्युवाच-

शूलपाणे महादेव आत्मबन्धं किमुच्यते || ४६ ||

ईश्वर उवाच-

अनादिमलदोषस्वात् त्रिधात्मा बन्धसम्भवम् |
देहिनं केव * * * देहं नास्ति कुतोऽज्ञता || ४७ ||

अचिन्मात्रात्मकं दोषं किमनादि सुबन्धनम् |
ताम्रे पैशाच इत्येव सुमलोबन्धितः पशुः || ४८ ||

त्रिमलं द्विमलैकश्च निर्मलात्माश्चरुद्भवम् |
अथाऽनादि मलः पुंसां पशुत्वं परिकीर्तितम् || ४९ ||

तुष कम्बुक विज्ञेयो माया बीजाङ्कुरस्य तत् |
मलपाकस्वकाले तु पुण्यपाक समन्वितम् || ५० ||

तन्मात्रे ज्ञानशक्त्यर्थं तदात्मार्थन्तु सम्भवम् |
ज्ञाने स्वेच्छा मृति * * * * * गुरुवन्दनम् || ५१ ||

गुरुकारुण्यमात्रेण सिद्धिमुक्तिर्भवेन्नृणाम् |

|| ज्ञानसिद्ध्यागमे तृतीयोऽऽत्मलक्षणाधिकारः स्माप्तः ||


देव्युवाच-

 महेशः परमेशान अथपाशं किमुच्यते |

ईश्वर उवाच-

पाशं पञ्चमलोबन्धं पाशबन्ध स्वभावितम् |
अत्यन्तमविनाशस्य प्रागुक्तस्याविकारिणः || २ ||

प्. ३३)

क * * * * संयोगे विभोरपि महेश्वरात् | 
अशक्तस्यावतो नास्य सामर्थ्यात् कर्मयोमुने || ३ ||

पशुत्वरुद्ध चिच्छक्तेः स्वातन्त्र्यं नव शोधितम् |
कर्मचिद्रहितं तस्मात् * जन्तु * वपेक्षते || ४ ||

मायाद्यवनि पर्यन्ते तत्व भूतात्म वर्त्मनि |
भुक्ते नाऽत्र स्थितान् भोगान् भोगैकरसिकः पुमान् || ५ ||

भोगभुक् सर्वकर्माणि पाशशक्त्यात्मकं परम् |
तद्भिन्नात्मकं * * * * * न्ते कोदयं भवेत् |
आणवादि मलो बन्धं केवलावस्थितं कुरु || ६ ||

केवलं तुर्यातीतं शुद्धा शुद्धदयं तथा |
मायामलस्वसंबन्धं तुर्यावस्थात्मनोदितम् || ७ ||

कः * * बन्धयो वस्था सुषुप्तार्थ स्वकल्पितम् |
मायेयं स्वप्नावस्थाः तिरोधाजाग्र संभवा || ८ ||

एतत् पञ्चमलावस्था स्वमूढादितकल्पितः |
तुर्यात्मप्राण सम्बन्धं सुप्ताप्राण * * * * || ९ ||

शब्दादिर्वचनादिश्च प्राणादशमद्विधाः |
मनादिः पञ्चकरणा स्वप्नार्थैः पञ्चविंशता || १० ||

एतद्विंशति पञ्चैव वागादि श्रोत्रमादिकम् |
एतत्त्रिंशति * * जातो वा जाग्र विनिर्दिशेत् || ११ ||

जाग्रादि पञ्चमावस्था स्थूलं सूक्ष्म सुसूक्ष्मकम् |
आदि सूक्ष्म महासूक्ष्मं एवं पञ्चभि लक्षणम् || १२ ||

योगावस्था मलावस्था द्विद्विधा नामकल्पना |
एवं * * स्थिता बन्धं बन्धान्तैः मुक्तिसम्भवम् || १३ ||

बन्धमुक्तिर्विकल्पोऽयं पशुपाशैः प्रवर्तकम् |

|| ज्ञान सिद्ध्यागमे चतुर्थः पाशलक्षणाधिकारः समाप्तः ||


देव्युवाच-

जगदुत्पन्न शान्त्यर्थात् जगन्नाथ शिवात्परात् |
अवस्था भेदन्तु यत्प्रोक्तं किं पुनोच्चारणं तथा || १ ||

ईश्वरः-

शृणु देवि महेशानि शांभवी शांकरी तथा |
आ * * * सम्बन्धैः अवस्था भेदादिनी कथा || २ ||

पूर्वोक्त सहजावस्थाः पञ्चावस्थाः प्रकीर्तिताः |
जाग्रत्स्वप्न सुषुप्तिश्च तुर्यातीतश्च पञ्चमाः || ३ ||

फलकण्ठ हृदन्नाभो मूलावस्था न पञ्चमम् |
एकैक स्थान गम्यन्ते नास्ति नास्ति स्वचेतनम् || ४ ||

आत्म तत्व स्थितावस्था पञ्चमाधार पञ्चमाः |
चतुर्देशेन्द्रियावस्थाः पञ्चधाष्टक पञ्चधा || ५ ||

इन्द्रियाव स्थितः पञ्चकेव * * * * दिका |
मोहिकादि त्रिभेदाश्चाध्वावस्थश्च पञ्चमाः || ६ ||

जाग्रत्स्वप्न सुषुप्ताश्च तुर्यश्चैकश्चतुर्थकाः |
एवावस्थान्तरो भेदा जाग्रातीतैक रूपकाः || ७ ||

गुणसम्बन्धा तृतीयश्च पञ्चावस्थैक भेदिकाः |
सर्वावस्थापि निर्मुक्तं तुर्यातीतं परं शिवम् || ८ ||

ज्ञानकर्मेन्द्रिय विषैः जाग्रस्थं पञ्चविंशतिः |
शब्दादिर्वचनादिश्च करुणात् स्वप्न * * * || ९ ||

चतुर्दशस्तथा मध्ये बुध्यादि त्रिसुषुप्तयः |
अहन्ता चित्त संस्थाप्य तुर्यावस्था प्रकल्पिता || १० ||

चित्तवृत्तलयं तुर्यातीतमेवन्तु पञ्चमम् |
आत्म तत्व व्यवर्थार्थिमेवं लक्षणमुच्यते || ११ ||

प्. ३५)

शब्दादिर्वचनान्तं च मनाव्याप्त जाग्रुचम् |
अत्यन्त करणोवृत्ति स्वप्नोऽवस्था विधीयते || १२ ||

अहन्ता चिद्विधा सुप्तिचित्रमात्रामतुर्यकः |
चित्त कृष्ण कृतातीतं करणावस्थापितं स्थितम् || १३ ||

शब्द स्पर्शस्वरूपं च * * * * * * * * |
* * * * रहंकार जाग्रदांशा इति मिथः || १४ ||

मनोदुःस्वप्न तत्वानामवस्था बुध्यानि सुषुप्तिकः |
अहन्ता तुर्यसंभिन्न एका अष्टामहोदकाः || १५ ||

शब्दादिः पञ्चमो जाग्रं शब्दादिश्च स्वप्नकम् |
शब्दादित्रितयः सुषुप्ति शब्दादिश्च द्वितीयकम् || १६ ||

शब्दादिशून्यः तथा तत्वमेवमिन्द्रिय पञ्चमम् |
केवलादि त्रित्रिभेदोक्तं केवलः सकलोमलः || १७ ||

अचेतने * * * * * * * * * * * * 

तत्वहीनो कलाहीनो कर्महीनो न तन्त्रिकम् |
न चेच्छा ज्ञानहीनश्चैवं लक्षण केवलम् || १८ ||

सकलावस्था प्रभेदं तत्वसम्बन्धकारणम् |
रूपभेगेन्द्रिय प्राप्तं कारक त्रय सम्भवम् || १९ ||

सर्वयोनिस्तथा जातं सर्वकर्म स्थिताङ्कुरम् || २० ||

एवं लक्षण सम्बन्धं सकलात्म प्रकल्पितम् |
नरकैः स्वर्गभूलोकैः * * * * * * * || २१ ||

* * * * समत्वांश काले शक्ति प्रकाशितम् |
ज्ञानशक्तिस्तथा कारं ज्ञानाचार्य शरीरकम् || २२ ||

कुरुकारुण्य मात्रेण शुभ्रावस्था प्रकाशितम् |
जाग्रातीतं सु शुद्ध्यर्थमुक्तावस्था स्थितं परम् || २३ ||

तत्संबन्ध वशीकाले जीवन्मुक्ति प्रकाशितम् |
केवलादि त्रिभेदोक्त * * त्रीणि समुद्भवम् || २४ ||

प्. ३६)

मोहिता मूर्च्छिका माया कर * * * * * कम् |
योगावस्था प्रभेदोक्त * * * * * * * * || २५ ||

पूर्वोक्त पञ्चमाचारमाधारा वस्थितोद्भवम् |
अवस्था भेद तत्वस्याधिकारो जाग्रन्नदादिकम् || २६ ||

जाग्रान्य चिन्तिता स्वप्ना तात्विकान्त सुषुप्तिकम् |
तच्चैतन्योदितं तुर्यं तुर्यस्तुर्यः पने दितः || २७ ||

* * * * * * * * * * * * * 
* * * |
सुषुप्ति भावप्रकाशं यत् जाग्रार्थं समुच्चरन् || २८ ||

तत् किञ्चिद्भावना स्वप्नाभावा भाव * * * * |
* * * * * * तुर्य सुप्तावस्थाश्चतुर्थकाः || २९ ||

तुर्य जाग्रेन्द्रियं यच्छून्यं तत्स्वप्नः कारणोलयः |
तुर्य सुप्तिस्तथा माया * * * * * * * * || ३० ||

अवस्थान्ता वस्थितो भेदा * * * * * * * |
* * * * * * जाग्रः चेतनोभय राजसः || ३१ ||

सम्बन्धो तद्गुण स्वप्नवकारस्तमस त्रिकम् |
गुण सम्बन्धिका शून्यं तत्तु तत्व प्रकाशकः || ३२ ||

अवस्था भेदमिदं कृत्वा तज्जयं योगसाधनम् |
जाग्रत्स्वप्न द्विधावस्था मायादिः पञ्चमो जयः || ३३ ||

ध्यान योगाज्जयं सिद्धि सुप्तिकारस्तमिस्रकम् |
समाधिस्तुर्य जयम् * * * * * * * * * || ३४ 
||

तुर्यातीतं जयं कुर्या * * * * * * * * |
तुर्यातीतं परं तत्वं तुर्यातीतं परात्परम् || ३५ ||

शुद्धावस्थास्तदन्यन्तु परजीव परोद्भवम् |

|| पञ्चावस्थाधिकारः समाप्तः ||



देव्युवाच-

शिवेश रुद्र ईशान महादेव महेश्वर |
अवस्था पञ्चमो भेदमात्मबन्धं किमुच्यते || १ ||

ईश्वर उवाच-

अवस्था परिमितं प्रोक्तं शृणु देवि वरानने |
अवस्थामष्टोत्तर * * * * * * * * * || २ ||

अवस्था भेदः देश विवेकः ||

केवलः सकलश्शुद्धावस्थाय त्रिविध मोहिकाः |
चातुर्थकन्तु तुर्याश्च जाग्रातीतञ्च स्वप्नकाः || ३ ||

तुर्यजाग्रमतीतञ्च जाग्रतुर्यं सुबोधनम् |
अवस्थाष्टोत्तरशतं शुद्धावस्था दशाधिकम् |
परावस्था त्रिभेदाञ्च अवस्थान्तर षोडश || ४ ||

कारणाः पञ्चमावस्थाऽऽधारस्थाप्य पञ्चमाः |
गुणसम्बन्धकारश्चकर * * * पञ्चमाः || ५ ||

मायावस्था महामूर्च्छा समना उन्मना तथा |
समानान्ताः पाशजाल उन्मन्यन्ते परश्शिवम् || ६ ||

शिवावस्था परावस्थाऽऽत्मावस्था तृतीयम् || ७ ||

पुर्यष्टकं चतुर्थानि महोग्रान्तोन्न सुप्तिका |
दर्शनानि त्रिभेदानि समावस्था समाधयः || ८ ||

अव्यक्तं परम व्यक्तं मशशून्य स्त्रियोद्भवाः || ९ ||

सर्वावस्था विशेषोक्तं पञ्चावस्या प्रभेदकम् |
* * वस्था त्रिभेदानि तत्वावस्थार्थ पञ्चमाः || १० ||

पञ्चविंशस्तु पञ्चानां पूर्वोक्तविधिना तथा |
सर्वशून्यो महायोग्यावस्था गर्भा व्यवस्थिता || ११ ||

भूतावस्था मलावस्था स्थूलसूक्ष्म द्विपञ्चमाः || १२ ||

सर्वावस्था विनिर्मुक्तं स्वयमात्मस्वरूपकम् |
सर्वावस्था विनिर्मुक्तं तुर्यातीतं परं शिवम् || १३ ||

प्. ३८)

तुर्यातीतं परं तत्व सर्वतत्वार्थ * * * |
* क वर्णानि रूपानामेक दुद्रा च खेचरी || १४ ||

एकमेवं निरालम्बो एकावस्थानमुन्मनी |
सर्वावस्था विनिर्मुक्ता सर्वचिन्ता विवर्जिता || १५ ||

मौनमुद्रा स्थिता येन शिवयोगी तथा भवेत् |
ग्राह्या ग्राहक संवृत्तिः सामान्यं सर्वदेहिनाम् || १६ ||

योगिनान्त विशेषोऽयं सम्बन्धे स्थापनाशनाः |
सर्वावस्थाजयं शुद्धं योगाष्टाङ्गा न्यसेत्क्रमात् || १७ ||

अवस्थातीतं परातत्वं तत्वातीतं परं शिवम् |
अवस्था भेदाधिकारः समाप्तः ||



देव्युवाच -

ज्ञानतत्वप्रकाशाय सर्वतत्वाधिकेश्वरः |
ज्ञानभेदं ज्ञानगुणं ज्ञानरूपं ततोद्भवम् || १८ ||

ज्ञानाचार्य अनाचार्य शिष्याशिष्यस्य लक्षणम् |
ज्ञान निर्णय तत्वार्थं दशभेदं किमुच्यते || १९ ||

शङ्कर उवाच-

शब्दज्ञानञ्च तत्वं च नानासमय दर्शनम् |
* * * * * खण्डं च काला ज्ञानस्य नो सहः || २० ||

चिन्मात्रञ्चापि शैवे हि शैवभेद प्रमाणतः |
पापात्तु पापना ज्ञानं पाषण्ड ज्ञानरूपकम् |
समलामल विज्ञान द्व्यैता वुभौ समौ || २१ ||

शाम्भव ज्ञान संकेता सिद्धान्तश्रवणस्तथा |
निग्रथ ज्ञानिमूढं च नानासांख्या प्रभेदका || २२ ||

सङ्कल्पञ्च विकल्पं च बोधनाः शोधनायिता |
प्रकाशा प्रकाश भेदाञ्चाष्टा * * * कल्पनाः || २३ ||

शब्दार्थ लक्षणाभासा शब्दज्ञानि स्वलक्षणम् |
तत्वापरिमिताभ्यासं तत्वज्ञान प्रवर्तकाः || २४ ||

प्. ३९)

नानासमयखण्डार्थ ज्ञात्रा समय लक्षणम् |

समय विवेकः-

शैवं शिवाद्वित द्वैधा शिव संमेलनं त्रयम् || २५ 

चतुर्थं पाशुपर्यन्तं पञ्चमन्तु महाव्रतम् |
षष्ठं कालामुखं चैव सप्तमं भैरवं तथा || २६ ||

अष्ठमं वामभेदार्थं सम * * * * भवेत् || २७ ||

न्यायं वैशेषिकं चैव बौद्धं माषञ्चकं तथा |
लोकायितञ्च सांख्यं च मीमांसं वैष्ण्वं तथा || २८ ||

एवमष्टाबहिर्भेदं बाह्याभ्यन्तर षोडशम् |
भेदाभेदो भय ज्ञान मायावादि प्रधानकम् || २९ ||

मन्त्रयन्त्रञ्च तन्त्राश्च तर्कामार्ताण्ड वादिनम् |
आनन्दावस्थितं शान्तं शान्त्यतीतं परात्परम् || ३० ||

प्रारब्ध कर्म पादाश्चान्या न्यौषधवादिनः |
अष्टपादमिदं प्रोक्तं * * * चतुर्विंशतिः || ३१ ||

तीर्थशास्त्रं प्रमाणञ्च अर्चनाध्यार्थ पञ्चमा |
ब्राह्म्याभ्यन्तरयोर्भेदाः संकल्पाः षट्प्रभेदकाः || ३२ ||

अथाश्रम चतुर्भेदा षोडश * * यास्तथा |
ब्रह्मवद्वाद वादीवत्व तत्ववादिस्तु शून्यकम् || ३३ ||

एवं पञ्चशिवोत्पन्नं श्रुत्यागमान्य तन्त्रजम् |
अष्टाविंशत् प्रभेदोक्तमर्थमाया कुण्डलिनोद्भवम् || ३४ ||

वेदान्त तत्व विज्ञान * * * तस्य साधनम् |
वेदार्थ समयं ज्ञानं तत् ज्ञानं परमं पदम् || ३५ ||

त्रैधाद्वैधकयोर्भेदा सम्यक् ज्ञान प्रवर्तकाः |
जीवात्मा परमात्मा च द्वै * * * स्थितं भवेत् || ३६ ||

स्वरूपे कान्तविश्रान्ति वेदान्तस्य च दर्शनम् |

प्. ४०)

सत्यज्ञानमनन्तं चानन्तं ब्रह्मरूपिणम् || ३७ ||

आनन्दा वस्थितं शान्तं शान्त्यतीतं परात्परम् |
नानाशास्त्र विकल्पार्था * * * * कलोद्भवम् || ३८ ||

नानाशास्त्रार्थमेकार्थं दृष्ट्वा खण्ड स्थितं भवेत् |
चतुष्षष्टि कलाभ्यासं कलाज्ञानं विचक्षणम् || ३९ ||

अष्टाङ्गयोगमभ्यासमन्ययोगमनेकजः |
* * * चेतना ज्ञानं अचिद्भूतञ्च भूतिकम् || ४० ||

चिदचिद्भावना ज्ञानं व्याक्ताव्यक्त स्थितं भवेत् |
पाषाणावस्थितो मोक्षपाषण्डा ज्ञानकल्पना || ४१ ||

समलं सकली भावममलं निष्कलं तथा |
द्वैधा द्वैधादिकं ज्ञानं दासोऽहं सोऽहमाश्रितम् || ४२ ||

द्विधा मिश्रो भयज्ञानं शम्भुसम्बन्ध शाम्भवम् |
पाशं पाशपतात्यर्थ ज्ञानसिद्धान्त दर्शनम् || ४३ ||

गूढ ज्ञानादि गुपितं मूल ज्ञानादि मूढनम् |
सांख्य भेदमनेकाश्च प्रकृतौ विकृतौ द्विधा || ४४ ||

पुरुष संख्याश्च चतुर्थैः सुरसांख्यकाः |
निरीशः पञ्चमञ्चैव योगसांख्यन्तु षष्ठमम् || ४५ ||

अन्या परिमिदं सांख्यं सांख्य ज्ञानमिति स्थितिः |
संकल्पं कल्पना ज्ञानं विकल्पं तत्कुरं मदम् || ४६ ||

बोधनात्मा प्रकाशस्थं बोधनं व्योमदर्शनम् |
प्रकाशं त्रैलोक्य सहजं प्रकाशं मनोहरम् || ४७ ||

इत्यष्टा विंशति ज्ञानं तदन्तं शुद्धशैवकम् |
पशुपाशहरे ज्ञान मुमुक्षो मुक्तिगोचरम् || ४८ ||

पाश ज्ञानं पशुबन्धमेवं ज्ञानोद्भवस्थलम् || ४९ ||



प्. ४१)


आचाअर्य लक्षण विवेकः |

आचार्य लक्षणं वक्ष्ये समाहित महेश्वर |
सवर्ण ज्ञानवान् बद्ध सत्यवादी दयापरः || १ ||

नाना शास्त्रविचारार्थ नाना सिद्धन्त दर्शनम् |
ज्ञानयोग क्रियाचर्या प्रवर्तक निवर्तकः || २ ||

भिन्ना भिन्नस्व सिद्धान्तरभिन्नः शाश्वत दर्शनम् |
सर्वावयव संयुक्तं सर्वाभरणभूषितम् |
सर्वज्ञत्व समर्थञ्च * * * ज्ञान तत्परः || ३ ||

एवं लक्षण संयुक्तः सदाचार्यः सलक्षणः |
शिवोऽहं भावना ज्ञान शिवहस्तापकेश्वरः || ४ ||

* * * * * * * * * * * * * 
* भवेत् |
ज्ञान क्रिया क्रियाचार्यश्चतुर्दीक्षाधिकेश्वरम् || ५ ||

अनाचार्य लक्षणविवेकः ||

कामक्रोधमदाल्लोभा मोहमात्सर्य सम्भवम् |
अहन्ताश्च विकल्पाश्च * * * त्रयसङ्गमाः || ६ ||

नानाशास्त्रानभ्यास नाना योगमनभ्यसः |
* * * * * * * * * * यत्रादि दोषका || ७ 
||

कृष्ण वर्णमनाचार्य विकटाक्ष विरोधकम् |
असंप्रदाय शुद्धायाऽभक्ष्य परदूषणः ||  ८ ||

तत्वज्ञानमनभ्यास आत्मज्ञान विवर्जितः |
शिवज्ञानं नवाभ्यास शिवद्रोह * * * * || ९ ||

प्. ४२)

* * * * * * * * * * * * * 
* * * |
अविश्वास अकारुण्याति भ्रान्तस्य लक्षणम् |

सच्छिष्य लक्षण विवेकः ||

सत्यशौचात्मकाः शुद्धाः कामक्रोधादि वर्जितः |
शान्तिर्दान्ति युपर्युक्ति स्वपक्षा पेक्षा चतुष्टयः || ११ ||

एवं साधनसंयुक्त गुर्वाज्ञां परिपालनः |
समयाचारं पराचारं लोकाचारं च वर्जितः || 

त्रयेषण परित्यज्य मानाभिमान वर्जितः |
अहोरात्राचार्य सेव्य सुमनः सुमुखस्थितः ||

आचार्य कल्पन ज्ञान निष्ठोपाय विशिष्ठकः |
पञ्चपातक कुत्स्यार्थमूढ संसर्ग वर्जितः ||

सन्तानं शास्त्र विधिमाने कान्तः सहसा सह |
इत्यादि लक्षणैर्युक्तं सच्छिष्यस्तस्य लक्षणम् ||

असच्छिष्य विवेकः ||

अशान्तः शास्त्र सहश्चादिमूढादि सम्भवः |
क्रूरो विकल्पकोऽङ्गुष्ठ रोहादि * * * * * ||

* * * श्वासाद्युदासीन अतिमूढोऽवर्णकः ||

दुःशील लक्षणो दुष्टदुराचारा दुर्भाषिकः |
दुर्मना दुर्मुखा दुष्टा गुण इत्यर्थः सम्भवाः ||

गुरुद्रोह शिवद्रोह शास्त्रस्वसमय द्रुहः |
सन्तानद्रोह इत्यर्थं विषयं परिपालनः ||

एवमादि गुणैर्युक्तं दुःशीललस्यस्य लक्षणम् ||

ज्ञान निर्णय विवेकः ||

पाश ज्ञानं पशुज्ञानं पतिज्ञानं त्रिधोत्तमम् ||

* * * * * सिद्धान्तद्वे भिन्ना भिन्न दर्शनम् |
सत्य भानु भव ज्ञानमेवं ज्ञानोत्तमाष्टमम् ||

प्. ४३)

तद्वेतान्तस्य सिद्धान्त मध्ये संस्थितं भवेत् ||

ज्ञानं द्विविधमाख्यातं परं वाचा परं स्मृतम् |
परञ्चैवाव बोधाख्यं परमं शास्त्रमुत्तमम् ||

ज्ञान लक्षणाकार पटलः समाप्तः ||


देव्युवाच-

शिवानन्द जगन्नाथ शिवयोगी महेश्वरः |
सदाचार्थस्य भेदार्थं दीक्षा * * * * * * ||

शुद्ध शैवस्य सिद्धान्तं वेदान्त ज्ञान गोचरम् |
द्वे भिन्ना भिन्न संकेतं शुद्धज्ञान प्रवेशकम् ||

शुद्धसायुज्य सन्मार्गं शुद्धा शुद्ध प्रवर्तकम् |
पशुपाशक्षयं योगज्ञानरूपं परं गुरुः ||

गुह्याद्गुह्यस्य सिद्धान्तमेवं द्वादश भेदकम् |
किं प्रकारेण कर्तव्यं तत्तल्लक्षणमुच्यते ||

ईश्वर उवाच-

शृणु प्रश्नं महादेवि सर्वार्थ संग्रहम् |
द्वादश प्रश्न तत्वार्थं गुह्याद्गुह्यं शृणुस्तथा ||

सदाचार्य गुरुस्वामी त्रिविधं तत्र कल्पना |
आचार्यो बाल्य शिक्षार्थं मन्त्रस्तन्त्र धनं गुरुः ||

उपदेश क्रमस्त्वेवं तत्स्वामिस्तु विधीयते |
अन्यं दिव्यं च सिद्धिञ्चोपाय त्रिविधो गुरुः ||

दिव्यं मानस सम्बोधो स्वशिवस्योपकारकम् |
सिद्धं सन्दर्शनो भेदं शास्त्रकालान्तर स्थितम् ||

सेवका वृत्तिकालान्ते पक्वमस्य भवं शिवम् |
तत् * * * स्त्रदीक्षार्थे बोधकुर्वत्यजायकः ||

प्. ४४)

विज्ञान प्रलयश्चैव सकलत्रैधाधिकारिकाः |
परः शिवकटा * * बैन्दव ज्ञान कल्पनाः ||

वाच्यवाचक संभिन्ना त्रैधात्मा बोधसम्भवाः |
त्रिधा शिष्यः त्रिधाचार्यः त्रिधात्वं बोधनादृशम् ||

एवमाचार्य सिद्धार्थं सदाचार्य प्रवर्तकम् |
सद्बोधं सद्गुरुर्युक्तं सदानन्दात्म सम्भवम् ||

|| इत्याचार्यविवेकः ||

चतुष्पादा नानासमय कल्पनाः |
पशुजा * * * दीक्षा वैदिकः शैवमामकाः ||

अनेक शाम्भयो दीक्षाऽन्यतन्त्रान्य दीक्षिताः |
अष्टपादादयो * * * * ज्ञान स्वदीक्षया ||

अष्टसिद्ध्यर्थयो दीक्षाऽष्ट ग्राह्य गुणाधिकाः |
एवमादि प्रभेदार्थ लोकमध्ये तु कल्पनाः ||

समयं च विशेषञ्च निर्वाणं शाम्भवं तथा |
अभिषेकासीनय स्थाप्य षड्भेदं शैवकारणम् ||

ज्ञानयोगक्रिया त्रीण्या त्रिषट्कं पूर्वोक्त दीक्षया |
सिद्धमार्ग प्रभेदार्थ नाना दृश्य स्वदीक्षिताः ||

चाक्षुषी स्पर्शदीक्षा च वाचकी मानसी तथा |
शास्त्रे च योगदीक्षा च हन्ता * * * नेकथा ||

दीयते ज्ञान संभवं क्षीयते च मलत्रयम् |
दीयते क्षीयते चैव दीक्षा शब्द इहोच्यते ||

तस्मात्पाश पशुत्वर्त्थं मलपञ्चकमोचनम् |
दीक्षा शब्दस्य कर्तव्यं तञ्जीवात्म शिवैक्यकम् |
शुद्धशैवस्व सिद्धान्तं शैवभेदं किमुच्यते ||

अनादि शैवमादिञ्च मिश्रमं च त्रिधाय च |

प्. ४५)

गुरुशैव चतुर्थन्तु पञ्चमान्तर भेदकम् |
महाशैवः षष्ठ भेद भेद शैवं तु सप्तमम् ||

अभेद शै * * विद्यात् योगशैवन्नवं तथा |
ज्ञान शैवं दशं विद्यादूर्ध्व शैव एकादशम् ||

द्वादशमाज्ञशैवं तु ननु शैवं त्रयोदशम् |
अर्थ शैवं चतुर्दश्यां तत्वशैव * * * * ||

षोडशं शुद्धशैवं च शैवभेदमिति स्थितम् |
पशुपाश पतिज्ञानं शैवभेदार्थ निर्णयम् ||

वेदान्तं शैव सिद्धान्त योगान्तं नादमन्तकम् |
बोधान्तं तत्र पञ्चान्तं शुद्ध शैव सुदर्शनम् ||

तत्राव स्थितं शान्तं शुद्धशैव प्रवर्तकम् ||

|| शैवविवेकः समाप्तः ||

अथ शृणुष्व वेदान्त सर्वशास्त्र स्वसारकम् |
जीवात्मा परमात्मा च द्वयोरैक्यं * * * * ||

सत्य ज्ञानमनन्तं चानन्दं तत्स्वरूपकम् |
एकवाक्ये बहुशास्त्रोदयकं न प्रकाशकम् ||

ऋग्यजुः सामाथर्वाणः कर्मकाण्डोद्भवं स्थिताः |
वेदान्तस्तु महावाक्य जीवन्मुक्त प्रकाशकम् ||

* * पुंसस्तु रूपं यन्महावाक्य स्वरूपकम् |
पुराणं भारतं शास्त्रं समयां तत्ववृत्तिकम् ||

मन्त्रशास्त्रं कथाशास्त्रं पश्वशास्त्रं विमोहितम् |
वेदान्तं शैवसिद्धान्त शिवशास्त्रं सिद्धमुक्तिदम् ||

तन्महावाक्य शिरसा त्रैययाः पादात्रिधाय च |
त्रियक्ष शबलादेहा त्रिलक्षण समुद्भवः ||

प्. ४६)

त्रिधा जाग्रत्रिधास्वप्नं त्रिधासुप्तिं त्रितुर्यकम् |
त्रिपद त्रिपदार्थाय * त्म ज्योति स्वरूपकम् ||

इत्यादि लक्षणैर्युक्तं तत्वमस्येति रूपकम् |
बोधामृत सुराकारं समयातीत गोचरम् ||

अकारोकारमकार शिरस्त्रि प्रणवांश्च * |
शिव जीव परयोरैक्यं त्रिपादी लक्षलक्षणाः ||

शबला परिमितं भेदं तन्मध्ये षोडशोत्तमम् |
जीवं पर गिरामुक्ति सव्याप्यस्तत्रलक्षणम् ||

आत्मजाग्रं परोजाग्रं शिवजाग्रं त्रिजाग्रकम् |
आत्मस्वप्नं परस्वप्नं शिवस्वप्नं त्रिस्वप्नकम् ||

आत्म सुप्तिपरं सुप्तिं शिवसुप्तं त्रिसुप्तकम् |
आत्मतुर्यं परे तुर्यं शिवतुर्यं त्रितुर्यकम् |
एवं द्वादशधा भिन्नं दशावस्थाः प्रकीर्तिताः ||

जागृजाग्रं जाग्रत्स्वप्नं जागृसुप्ति तृतीयकम् |
जाग्रं तुर्यं चतुर्थञ्च तत्काल परपञ्चमम् ||

परव्योमं षष्ठमं चैव परावस्था तु सप्तमम् |
विश्वग्रासाष्टमञ्चैवोपशान्तो नवस्तथा ||

शिव सृष्टा दशञ्चैव वाक्यावस्था दशेरिति |
त्वं पदं तत्वपदं द्वेधा असित्रैध इति पदाः ||

आत्मार्थञ्च परार्थञ्च शिवार्थञ्च त्रिधार्थकाः |
स्वविश्वं तेजसं प्रोक्तज्ञ त्रिधावस्था तृतीयकाः ||

आदिशक्तिः पराशक्तिः शिवशक्तिः त्रिशक्तयः |
एतल्लक्षण संयुक्तं वेदान्तार्थ विधिक्रमम् ||

प्. ४७)

जीवन्मुक्ति परोमुक्ति शिवमुक्ति तृतीयकम् |

भिन्नाभिन्न विवेकः-

शिवोहम स्मीति सिद्धान्तं सोऽहमस्मिश्रुतान्तकम् |
वेदार्थसार संग्राह्यन्नवतत्वोदिता गमम् ||

तस्माद्वेदान्त सद्बोधं शैवसिद्धान्त दर्शनम् |
मायाकुण्डलिनी मध्येऽणुः प्राप्य द्विभिन्नकम् ||

आत्मकेवल संबोध जीवात्मस्वप्रकाशकम् |
जाग्र तुर्यसुसंबोधं श्रुत्यन्तात्म स्वरूपकम् ||

अवस्था भेदं तथा दानं मलातीतं स्वमात्मनम् |
वेदागम द्विभिन्ना भिन्नञ्चात्म स्वरूपकम् ||

वै भिन्नाभिन्न सम्बन्धः स्वरूपं चैतन्यरूपकम् |
अभिन्नमात्म स्वरूपस्थं भिन्नं प्रकृतिरुच्यते ||

वाक्यार्थं प्रणवार्थञ्च मुद्रार्थं तत्र दर्शनम् |
स्नानुभूत्यर्थ संबोद्य शुद्ध ज्ञान प्रवेशकम् ||

शुद्धज्ञान प्रकाशार्थं शुद्ध सायुज्य सम्भवम् |
तत्वत्रय विकल्पार्थं शुद्धाशुद्ध द्विमिश्रकम् ||

वेदान्तार्थं प्रबोधार्थे स्वानुभूति प्रकाशकम् |
तस्मान्महावाक्यभावं पशुपाशद्विमोचनम् ||

अष्टाङ्गांशुरिति संग्रहान्तं हि योगज्ञान द्विसंघटम् |
सर्वावस्था विनिर्मुक्तं गुरुरूपं परात्परम् ||

गुह्यां शाम्भव तद्वैधा गुह्याद्गुह्यं गुरोः परम् |
पूर्वोक्त द्वादशार्थस्य विचारश्चेति शङ्करि ||

|| सङ्ग्रहाधिकारः समाप्तः ||


प्. ४८)

देव्युवाच-

परमेश महेशान परात्परपरः शिवः |
सिद्धान्तमार्ग संबोधं किं प्रकाअरं तदुच्यते ||

ईश्वर उवाच-

शृणु देवि महाभागे शैवसिद्धान्त लक्षणम् |
पाशं पाशुपति ज्ञेयं त्रिपदार्थं त्रिनिर्णयम् ||

पाशं पाशुपतिर्मध्ये त्रित्रिधाय तु दीक्षयः ||

नवमः सिद्धान्ताधिकारः ||

तस्माद्दशविधो दीक्षा पशुपाश पतिक्रमात् |
प्रथमं तत्वरूपाणि द्वितीयं तत्वदर्शकम् ||

तृतीयं तत्व शुद्ध्यर्थं चतुर्थमात्मरूपकम् |
पञ्चममाहश्यन्तु षष्ठमात्मशोधनम् ||

सर्वतत्वश्चतुर्भेद मायाकुण्डलिनोद्भवम् |
पूर्वोक्तस्य स्व कर्तव्यं तत्वत्रय विशेषतः ||

तत्वरूपमितिस्तत्र तत्वं दर्शनभावनम् |
तत्वशुद्धि पृथग्रूप कर्मभावं तत्वशून्य स्थितं कुरु ||

अरूपा वर्णचैतन्यमविकारान्तगोचरम् |
अभिन्ना भिन्न यच्छून्य इत्यर्थमात्मरूपकम् ||

अपि कारोत्पन्न यत् प्रज्ञा तत्तत्वन्नाणुरूपकम् |
तद्व्याप्तं चेतसोरूपं तत्सर्वं स्वप्रकाशकम् ||

तद्व्योम संभवत्यर्थः तदवस्थात्म शोधनम् |
रूपारूपं द्विधा शून्यं तुर्यातीतं परं शिवम् ||

तत्वदं परमं स्थाणु तत्वातीतं परं शिवम् |

अथ शिव दर्शन विवेकः -

अणोरणीयान् महतो महीयान्नात्माऽस्य जन्तोर्निहितो गुहायाम् |

प्. ४९)

उपाधिशून्य स्वयमात्ममध्ये प्रकाश तद्ज्ञप्ति परानुभावः ||

स्वजीवपरयोरैक्यं शिवयोगं शिवोद्भवम् |
दशावस्था युतिक्रान्तं परावस्था विमर्शनम् ||

स्वरूपं सत्यादिगुणं वाक्यलक्षणशोधनम् |
सत्यानन्दं महाज्योति शिवभोगानु भूतिकम् ||

|| सिद्धान्त दर्शनाधिकारः समाप्तः ||


देव्युवाच- 

देवदेव जगन्नाथ शिवशूलिन् महेश्वर |
दशावस्था प्रसिद्ध्यर्थं जीवन्मुक्ति प्रयत्नकम् ||

स्व जीवपरयोरैक्यं किमुपायं तदुच्यते |
अतिगुह्यं महागुह्यं शुद्ध ज्ञानं शृणु प्रिये ||

दीक्षाचार विवेकः-

शरीरमर्थं प्राणं च सद्गुरुभ्यो निवेदयेत् |
दीर्घदण्ड नमस्कारं निर्लज्जा गुरुसन्निधौ ||

पश्चात्वेकन्तु तत्प्रोक्तं शिवहस्त स्थिरं शिवम् |
करुणा दर्शनीभावात् पुण्यपापद्वयं हरिम् ||

श्रीपदं शिर धाराः च सोऽहमस्तीति भावनात् |
जीवन्मुक्ति परोमुक्तिः शिवमुक्तिस्तु सम्भवम् ||

शिवोऽहमस्तीति संचिन्त्य शिवज्ञानं प्रकाशितम् |
शिवज्ञानं महाज्ञानं सोऽहमस्मीति भावितम् ||

सोऽहं भावं श्रुतीत्याहुः दासोऽहं समयोद्भवम् |
सोऽहमस्तीति सिद्धान्तं शुद्धान्तं शुद्ध जैवजम् ||

देहो देवालयः साक्षात् जीवोदेवः सदाशिवः ||

प्. ५०)

त्यजेद ज्ञान निर्माल्यं सोऽहमस्मीति पूजयेत् |
ज्ञानदीक्षा स्वरूपस्थं ज्ञानशक्ति प्रकाशकम् ||

ज्ञानशक्ति प्रकाशार्थे तमः शक्तिपृथग्भवम् |
तमःशक्ति पृथग्भावे जीवन्मुक्ति प्रकाशकम् ||

जीवन्मुक्ति प्रकाशार्थे परोमोक्षस्थितं भवेत् |

देव्युवाच-

देवदेव महेशान करुणाकर शङ्कर |
शिवोऽहमस्तीति कं प्राप्यं किं प्राप्यं शाम्भवोदयम् ||

ईश्वर उवाच-

शांभवी शांकरी गौरी शृणु देवि वरानने |
षट्त्रिंशत्तत्व इत्यर्थेऽऽत्म रूपं प्रकाशितम् ||

धातुरूप स्थितं देहं स्वरूपो देह उच्यते |
पुर्यष्टक स्थितं सूक्ष्मं प्रकृति त्रीणि देहजम् ||

प्राणदेहं ततः पश्चात् त्वठान्मोहिनि देहजम् |
पञ्चकञ्चु कयोर्देहं परित्यज्याद्य देहकम् ||

पञ्चभूत स्थितं देहं धातुरूपं प्रकल्पितम् |
रसरुधिर मांसास्थि मेदामज्जाश्च शुक्लकम् ||

सप्तधातुं परित्यज्य श्रोत्रमाद परित्यजम् |
वागादि पञ्चमत्याज्यं शब्दः पञ्चमं त्यजेत् ||

वचनादिः पञ्चमत्याज्यं शब्दादिः पुरुषपञ्चकम् |
एतत्सर्वं परित्यज्य जागृजाग्रमिति स्थितम् ||

विद्यातत्वं परित्यज्य जागृ जाग्रमिति स्थितम् |
विद्या तत्वं परित्यज्य जागृस्वप्नं स्थितं भवेत् ||

शिवतत्वं परित्यज्य मायामोहिनि सम्भवम् |
तज्जाग्रस्सुप्तयोर्भावं साक्षिः पुरुष तत्वकम् ||

प्. ५१)

पुरुषार्थं परित्यज्य केवलातीत सम्भवम् |
गुरुकारुण्यमात्रेण पृथग्भावमलोदयम् |
अतितुर्य प्रकाशार्थ जीवे चैतन्य रूपकम् ||

जागृ जाग्रादिकादि गावस्था तिरोधायिमलस्थिताः |
तिरोधाज्जागृजाग्रे च मार्येयं जागृ भुक्पदाः |
जाग्रत्सुप्तिं भवेत्काम्य तत्तुर्ये मोहिनी जया ||

जग्रतीताणवं बन्धं तत्त्याज्यं आत्मनोहितम् |
जागृजाग्रस्थितं ब्रह्मा जाग्रत्स्वप्न स्थितो हरिः ||

जाग्रत्सुप्ति स्थित्ं रुद्रे तमसा मोहिनी तथा |
जाग्रतुर्य स्थिते जन्तु जाग्रातीतं सदाशिवम् |
तद्बन्धं बिन्दुशक्त्यर्थमनवद्याव सम्भवम् ||

जाग्रतुर्यं तथा प्रोक्तं जीवात्मस्तत्र दर्शनम् |
तुर्यात्म संभवं त्वं पदञ्चात्म * * * ||

उपाधि शून्य जीवात्मा त्वं पदार्थस्य शुद्धिमान् |
तत्सर्वं देहयोर्व्याप्तं जगदेतच्चराचरम् ||

बोधादृष्ट प्रकाशार्थं भूतदृष्टि विनाशनम् |
सर्वार्थ भावना प्रोक्तं आत्मतुर्यं प्रकाशकम् ||

बोधस्य दूषणं व्याप्तं पशुत्वस्य प्रकाशकम् |
तुर्यभावात् चिदं यस्तु जागृभावात् तमांशकम् |
उभयोर्मेलनं तस्य पुरुषार्थस्य कल्पना ||

एकविंशतिधा ग्राह्यावस्थाः पुरुषतत्वकः |
त्रिखण्ड जीव ब्रह्मार्थे एकीभाव स्थितं न हि ||

तस्मात् संशत प्राज्ञा तदात्मपर संस्थितः ||

प्. ५२)

तत्काल परनामानि तत्पशुत्वस्य कारणम् |
तत्प्रज्ञाभाव संसिद्धं शुद्धकेवल संस्थितम् ||

परमे व्योम तत्वार्थं जीवन्मुक्ति प्रकाशकम् |
तत्प्रकाश स्वचैतन्यं परमात्मा व्यवस्थितः ||

परावस्था प्रकाशस्तु समस्तातीत गोचरम् |
आकाश शरीरं ब्रह्म तुर्यातीतं परं शिवम् ||

अणुर्महत्व तत्वाप्त जीवात्मा गुहयोदितम् |
एतदर्थं तदर्थं च तत्परं परमं पदम् ||

विश्वग्रासं परं गुह्यं सर्वात्म शिवमुद्भवम् |
सत्सर्व * * * युक्तं तच्छून्यं शान्तिसम्भवम् ||

तच्छिवा वस्थितं शान्तं शान्त्यतीतं परात्परम् |
उपशान्तिज्ञ तत्प्राप्तं परजीवैक्य साधनम् ||

आत्मा परशिवश्चेति त्रिपदार्थ त्रिचेतना |
त्रिश्न्यो * * * संभिन्नात्वन्तदस्येति सम्भवम् ||

त्वमस्थि तुर्ये त्वज्जीवं तस्मिन् तुर्यपरात्परम् ||

द्वयोरैक्ये तु संप्राप्ते परापरपरः शिवः |
काम्य * * * * * * * * सादिश्शण त्रिधा ||

त्वं तदध्येति तन्मध्ये मोचनं शुद्धमात्मना |
आत्म शुद्ध्यर्थयोर्मुक्तमत्यर्थं तत्परात्परम् ||

त्वमसि किमसावाति तदसि त्वं तदस्य च |
त्व मध्येति यो वाक्यं सोह * * * * भावितम् ||

सोऽहमस्मीर्यमस्यास्मि तदस्मि परं पदम् |
त्वामे वासि मामेव सिन्त्वदसीत्येति भिन्नता ||

भिन्नभिन्नद्वया भिन्न भिन्नन्तु त्रैविधाप्रोक्ता ||

प्. ५३)

या * * * दन्तत्वात् त्वावत्स्वात्मरूरूपमाम् |
शिव परमानन्दस्सन्तदनुभवं शुद्ध सिद्धसम्मासम् ||

यात्मत्वं पदव्याप्ता त्रिधात्म तदनुवस्थिता |
त्रिधात्मासि पदं प्राप्ता नवात्म भेदमधिष्ठिता ||

* * * * धना प्रोक्ता लक्षणेनात्र संस्थितम् |
जहल्लक्षणाजहल्लक्षणा जहदजहल्लक्षणात्रिधा ||

त्रिपदाः शुद्धि तद्ज्ञेया त्रिपदार्थः शुद्ध्यस्तथा |
त्रिपदः शुद्ध्य ज्ञेया त्रिपदार्थे स्वशोधनम् ||

मञ्चाः क्रोशन्ति गङ्गायां घोष इति वसति व |
तस्मान्मू * * * यः प्रोक्तं ज्ञाता न द्वय कारणम् ||

तत्तन्मध्ये स्थितः पुंसां घोषयन्ति स्थितं कुरु |
एतद्विशेषणैर्युक्तं सर्वदेह स्थितं गुरुः ||

तस्मान्मूढ तमं पुंसो वाचा धीत्वान्य बोधकः |
यथा कर्म स्थितोदेही कुर्याद्देहं न कुर्यकः ||

इदं प्रोक्तस्तथा ब्रह्मा शोधनं लक्षणा जहत् |
श्रोणो स्वस्थिष्ठति श्वेतो धावतीत्यर्थका जवा ||

तथै * * * बोधार्या प्रकाशेनात्मबोधकम् |
एतद्भावन्तु सायुज्यं पशुपत्येक संस्थितम् ||

सोऽहन्दे वदत्तेति तज्जहाजह लक्षणाः |
त्रिदेशैः कः पुमान् व्याप्तमात्रभेद स्वदर्शनम् ||

एवं तत्त्रिपदाश्शुद्धा लक्षणार्थं तदुच्यते |
शिवानन्द महादेवी सत्य ज्ञानमनन्तकम् |
अनन्तं तत्स्मित ज्ञप्तो तत्स्वरूप प्रकाशितम् ||

प्. ५४)

सत्यजानमनन्तं चनन्तञ्च मरुद्भवम् |
सत्यात्मतत् * * ज्ञानशिवोनन्द त्रिधागुणाः |
आनन्दः शक्तयो योज्य तत्प्राप्तं सद्गुरोः परम् ||

स्वरूपं तत्र रूपञ्च गुणत्रय विभूतकः |
एतस्य तु प्रकारार्थं सत्यादिगुण सम्पदम् ||

रूपं गन्धं गुणं शोभस्तथा उद्भवमुत्पलम् |
तथैवेत्यादि तद्भेदं स्वरूपस्तस्य उद्भवम् ||

ज्ञानज्ञेय ज्ञातृकान्त त्रिपदार्थे समुच्यते |
तस्मात् स्वरूपं सर्वत्र प्रकाशानन्द विग्रहम् ||

तत् * * * परो मुक्तं शिव जीवैक्य सम्भवः |
सदा ध्यायन्तु संप्राप्तं शिवसायुज्यमाप्नुयात् ||

वाक्य निर्णयम् |

त्वमसि तदसि द्वैधा त्वन्तदस्य त्रिधाय च |
तदञ्चयत तत्प्राप्तं तत्वमस्येति उद्भवम् || 

उपाधि निर्णयम्-

कार्योपाधिरयं जीवः कारणोपाधिरीश्वरम् |
कार्यकारणतां हित्वा पूर्णबोधो विशिष्यते ||

पूर्ण शून्यम्-

अन्तः पूर्णो बहिः पूर्णो मध्ये पूर्णो निरामयः |
अन्तः शून्यो बहिः शून्यो मध्ये शून्यो निरामयः ||

वाक्य दूषणम् ||

तत्वन्नत्वन्नासि नाहन्नास्ति नास्तीति नास्ति च |
नैव शून्यन् नाप्यशून्यमेव मेवेति यद्भवम् |
दासोऽहमिति संमोहं मोहमेव परिभ्रमम् ||

प्. ५५)

अहमेव परिभ्रान्तः तस्मात्त्रीणि परित्यजेत् ||

स्वानुभूतिः ||

मूक स्वप्नमिति निरतिशया नन्दमात्मविज्ञानं तत्संप्रदाय सिद्धम् | 
शान्ततजात प्रकाशसद्भाव सम्प्रदायाधिकारस्समाप्तः ||


देव्युवाच-

सिवप्रकाश शिवानन्द शिवयोगमहेश्वर |
ज्ञानाचारे वरारोहे सर्वाचार विवर्जितम् || १ ||

शास्त्राचारं कथं चैव कर्माचार विवर्जितम् |
समयाचारेण किं कार्यं लोकाचारेण किं भवाः || २ ||

सर्वाचार विनिर्मुक्तं स्वयमाचारमाप्नुयात् |
नाऽत्र पूजा नमस्कारो न जपो ध्यानमेव च || ३ ||

* * * ज्ञेयमित्युक्तं वेदितव्यं न किञ्चन |
गो दोष मिषु पादं वा नयनोन्मीलमात्रकम् |
सकृत्परपदे युक्तं न पुनर्भावमाप्नुयात् || ४ ||

ज्ञानि निष्ठस्व निष्ठार्थं सत्यनिष्ठा स्वरूपकम् |
ज्ञान ज्ञेय स्वरूपस्थं सन्तन्त चिन्त्यमौक्तिकम् || ५ ||

चितादित्यो हृदाकाशे प्रतिभाति निरञ्जनम् |
नाऽस्तिमेति न चोदेति कथं सन्ध्यामुपास्महे || ६ ||

उदकेन विनासन्ध्या जपेहोमैर्विना तपः ||

प्. ५६)

* * * * * * * * * सन्ध्या सद्भिरिष्यते || ७ 
||

शास्त्रं कोटि कोट्यत्वं शिवज्ञानानन्द दर्शनम् |
स्वानुभूत्या महात्मानं सदाभावं विचिन्तितम् || ८ ||

* * * * * * * * * * * * * 
* जयम् |
अप्रमेय परापूजाऽनिच्छा परमं पदम् || ९ ||

विदुषां परमं ध्यानं न ससो वृत्ति शून्यकम् |
मौनमन्त्र जपः साक्षान्निष्क्रिया सत्क्रियाय च || १० ||

सनका * * * * * * * * * प्रबोधकम् ||
ज्ञानदीक्षा स्वयं वेद्यं सत्यमानञ्च मुद्रया || ११ ||

मुद्रार्थ विवेकः-

मित्रैः साध्यमसु प्रियै स्थितिपति स्वामिन्नदूरे वधु 
काचित्कोनु तपैषु नायक इति प्रीत्याऽनुयुक्ता जनैः |
प्रत्येकं दपस्पतिं विहाय सकले सन्नेषु शक्रे शिरः 
कम्भं मौनमसे पदात्मदयिते ज्ञानार्थये तादृशी || १२ ||

ज्ञानसायुज्यमाप्नोति शुद्धात्म शिवसङ्गमम् |
तद्ज्ञानं शक्ति सामर्थ्यं शिव * * * * * * || १३ ||

देव्युवाच-

देवदेव जगन्नाथ शिवः शूलीमहेश्वरः |
सर्वानन्दमयं मुक्तं स्वानुभूतिस्थितं भवेत् || १४ ||

ईश्वर उवाच-

चलं चित्त चलं जीवं चलं भूतञ्च भौतिकम् |
अचला चिन्त्यकानन्दं मौनमुद्रास्थितोद्भवम् || १५ ||

कर्मक्षय विपाकः

अनेक भाविकं कर्म दग्धबीजमिवाणुभिः |
भविष्यदपि संरुद्धं येनेदं तद्धि भोगतः || १६ ||

प्. ५७)

पूर्व संसिद्धिदं कर्म-

घटायां घट निष्पत्तौ यथा चक्रं भ्रमत्यपि |
पूर्व संस्कार संसिद्धं तं काव तद्दीक्षाक्रमम् || १७ ||

भग्नेव घटे यथा दीपस्सर्वतः संप्रकाशते |
देहे पाते तथा चात्मा भाति सर्वत्र सर्वदा || १८ ||

योग ज्ञानं शिव ज्ञानं शिवं सर्वत्र कारणम् |
शिवं शान्तं जगद्योनिं शिवमुक्ति प्रकाशकम् || १९ ||

गुरुः पिता गुरुर्माता गुरुर्भ्राता गुरुः सुहृत् |
गुरोस्तु न परं किञ्चिदित्याह परमेश्वरः || २० ||

न गुरोरधिकं न गुरोरधिकं न गुरोरधिकम् |
शिवसाधन यश्शिवशासशासनयश्शिव साशासनयः || २१ ||

प्रसं प्रदाधिकारः समाप्तः ||

देव्युवाच-

देवदेव परानन्द शिवश्शूली महेश्वर |
योग * * * * * र्थं किं प्रकारं तदुच्यते || १ ||

महेश्वर उवाच-

महेशि देवदेवेशि शृणुदेवि वरानने |
योग सिद्धि प्रबोधन्तूपदेश क्रमं तथा || २ ||

योगसिद्धि प्रबोधन्तूपदेश क्रमं तथा |
उपदेश क्रमं ह्येवं योग सिद्धस्य बोधकम् || ३ ||

योगमष्टाङ्ग तद्भेदं बाह्वार्थानामनन्तकम् |

योगभेदः-

यमश्च द्विधमाप्रोक्तमासनं त्रिविधं परम् || ४ ||

प्राणायाम चतुर्थन्तु प्रत्याहारञ्च पञ्चकम् |
धारणा ध्यान संकेतं समाध्यष्टाङ्ग उच्यते || ५ ||

स्वाधारञ्च निराधारं पाशयोगं तृतीयकम् ||

प्. ५८)

योगोपरिमितं शास्त्रे सारात् * * * * * * |
योगेन सिद्ध्यत्यर्थं हि ज्ञानेन ह्युक्तिरुच्यते || ६ ||

योगभेदः-

यमं दशविधं यमं दशविधं भवेत् |
आसना परिमिदं तञ्च तन्मध्ये दशमुत्तमम् || ७ ||

प्राणायाम प्रभेदार्थश्चतुर्थं पूरकादिकम् |
प्रत्याहारञ्च पञ्चैते धारणाः पञ्चमं भवेत् || ८ ||

अष्टाविंशति ध्यानं च मध्ये पञ्चम उत्तमम् |
एकं समाधिरित्युक्तं तन्मध्ये परमं पदम् || ९ ||

यमं दशविधं प्रोक्तं शुद्धं कारुण्य सम्भवम् |
अल्पाहारमितिश्शान्तं सर्वार्थ समचिन्त्यकम् || १० ||

सत्यञ्च दृढचित्तं च ब्रह्माचार्यं तदष्टमम् |
न येयु न च * * * यमं दशविधं तथा || ११ ||

एकैकं तु यथा प्रोक्तं सूक्ष्मात् सूक्ष्मतरं तथा |
यमं दशविधं प्रोक्तं शृणु देवि वरानने |
तपञ्जपयोगश्चैव स दोषाऽस्ति कदाचन || १२ ||

शिववृत्तं तत्वसिद्धः साधकः शिवपूजकः |
मतिर्लज्जा तथा प्रोक्ता आसनं दशमं शृणु || १३ ||

पत्रं गोमुख पद्मं च सिंह स्वस्ति कदाचन |

पञ्चकम् ||

वीरं सुखास निमुक्तं मयूरं दण्डासनं तथा || १४ ||

प्राणायामं चतुर्थञ्च शृणु देवि वरानने |
पूरकं रेचकं चैव कुम्भकं त्रासनं तथा || १५ ||

एकैक वायुमापूर्य मात्रा दीर्घं तदुच्यते |
प्रत्याहार प्रभेदार्थं शृणु देवि वरानने || १६ ||

प्. ५९)

जितेन्द्रियोपाधिशून्या चैतन्यो भावसम्भवः |
ज्ञानचक्षुः प्रकाशश्च * * * * * मूढकम् || १७ ||

एवं पञ्च मयं प्रोक्तं तत्प्रत्याहारमुच्यते |
धारणं पञ्चका प्रोक्तं शृणु पार्वतिमत् प्रिये || १८ ||

मूलं लिङ्गेन नाभ्यन्तं हृदयं गलपञ्चकम् |
नासिका भ्रूशिखामार्गे मरुन्नादोद्भव ध्वनिम् || १९ ||

प्रभेद सोऽष्ट भेदन्तु शिखादिं पञ्चमोत्तमम् |
अन्यथा धारणं प्रोक्तं पृथिव्यादिकमेककम् || २० ||

तत्तज्जात क्रमाद्योज्यं दिवौ ग्रन्थिस्तदुज्यकम् |
ग्रन्थात्मपदे योज्यं तत्परो योज्यधारणम् || २१ ||

एवमष्टमधो भेदं धारणा सूक्ष्म मुच्यते |
महेशी मायया देवि * * * * * * * णुः || २२ ||

निवृत्त्यादि कलापञ्च ध्यानं पञ्चात्मको भवम् |
आधारं च निराधारं न साधारं न धारकम् || २३ ||

ऊर्ध्वाधार प्रविश्यार्थं पराशक्ति प्रकाशकम् |
रूपारूप विदध्यानं रूपारूप द्विभावनम् || २४ ||

सत्यध्यानं समाध्यर्थं बोधध्यानं प्रबोधनम् |
जितेन्द्रियं इन्द्रियध्यानं शक्त्या ध्यानमनन्तरः || २५ ||

वीर ध्यानं पर ध्यानं रक्त शुक्ल द्विमिश्रकम् |
बोध बोधस्व बोध * परध्यानं परोदितम् || २६ ||

शिवध्यानात्म भावोक्ता ध्यानयोगमिदं तथा |
इन्द्रियस्य पदध्यानं पराबोध शिवस्य तु || २७ ||

एवं * * * * युक्तं न ध्यानं व्यापकं शिवम् |

प्. ६०)

समाधिर्योग संप्रोक्तं शृणु देवि महेश्वरि || २८ ||

समाधिः समतावस्था जीवात्म परमात्मयोः |
तमतांश समाध्यर्थं जीवन्मुक्ति पदं परम् || २९ ||

जीवत्व परयोरैक्यं वेदान्त ज्ञान सङ्गमम् |
वेदान्तार्थ मयं ज्ञानं सिद्धान्तं परमं शुभम् || ३० ||

देवस्य विहिताचारं दक्षिणाचारमुच्यते |
विपरीतं वाममन्त्रं शक्त्या ध्यान समाश्रितम् || ३१ ||

* * सिद्धिस्तथा प्रोक्तं शृणुवेदान्त संग्रहम् |

|| अष्टाङ्ग योगपटलः ||

अष्टाविंशस्तु ज्ञानांशमेव * * * * * * |
एवं शैव क्रियाभेदं चतुष्पादोद्भवाश्रयम् ||

चर्यादि ब्रह्मचर्यादि सिद्धान्ताश्रममुच्यते |
ऊर्ध्वशैवं महाशैवं मनादि शैवादि शैवकम् ||

भेदा भेद द्वयं शैवगुण शैव * * * * |
अध्व शैवं क्रियाशैवमवान्तरं योगशैवकम् ||

ज्ञानशैवं शिवः शैव शैव भेदञ्चतुर्दशम् |
शुद्धशैवं तथा मुख्यञ्चतुष्पादा प्रवर्तकम् || 

ज्ञानज्ञेय द्विधा ज्ञातुर्भावं साक्षान्निवर्तकम् |
पञ्चान्त * * * * * * * * ज्ञानसाधकम् ||

वेदान्तं शैव सिद्धान्तं नादान्तं बोधमन्तकम् |
योगान्तं पञ्चमान्तस्तु सर्वशास्त्रात्तु सारजम् ||

सिद्धिमुक्तिस्तथा प्रोक्तः साधनं ज्ञान साधनम् |
शुद्ध शैव * * * * शाभवं शाश्वतम् शुभम् ||

सर्व शास्त्रार्थ सारार्थः संग्राह्यं शुद्धशैवकम् ||

प्. ६१)

शुद्धशैव स्वमुक्त्यर्थं शुद्धमुक्तिस्व गोचरम् |
नानासमय भेदार्थं नानामुक्ति स्वभावकम् ||

नानायोग प्रभेदार्थं नाना सिद्धिप्रवेशनम् ||

पद * * * * * क्ताः मुक्तारूपा स्वमुक्तिकाः |
अपिकारस्तथा * * एवं नानात्म मुक्तिकाः ||

तन्मध्ये सिद्धिमुक्तिश्च शुद्धमुक्तिश्चतुर्द्वयम् |
शुद्ध शैव स्वसिद्ध्यर्थं शाम्भवी मुद्रिकान्तकम् ||

शाम्भवं * * * * * * क्षात् योग्यस्व वेधनम् |
सत्य साम्भव शुद्धाय उग्रशाम्भवमुत्तरा ||

अनुत्तरः शाम्भवश्चेति शाम्भवं ज्ञान पञ्चकम् |
शाम्भवी खेचरी ज्ञानमुद्रा त्रितय शाम्भवम् ||

अष्ट शाम्भव संवेद्यं शुद्धशैवार्थ निर्णयम् |
योग शाम्भव त * * * * * * * भेदकम् ||

नाना विध शास्त्रार्थै * * * * * * * * * |
अष्टक ज्ञान भेदोक्तं शुद्धशैवस्व शाम्भवम् |
शैवमार्गे महासिद्धिरन्यं पाशुपतादिकम् ||

कलाध्वा मध्यमो भागो पञ्चाध्वा * * मोद्भवम् |
पाशं पशुपति ज्ञेयं शैव सिद्धान्त साधनम् ||

ज्ञानयोग क्रियाचर्या शैवाश्रम विभेदकाः |
नाना वेदागमाद्यर्थं नानाशास्त्रार्थ दर्शनम् ||

नानाशब्द प्रवाहार्थं बैन्दवः कलहोदितम् |
नानाशब्द प्रवाहार्थं बैन्दवः कलहोदितम् ||

बैन्दवं कुटिल * * बिन्दुनादोदयोदितम् |
बैन्दवस्तत्व * * * * * * * कलोदितम् ||

प्. ६२)

बिन्दुनाद कलामध्ये अकारोकारयोदितम् |
अकरोकारमकारं च बिन्दुनादं च पञ्चमम् ||

कलाध्वा मध्यमो भागो पञ्चा * * वमुद्भवम् |
अकारो वैखरी जातमुकारे मध्यमोदितम् ||

मकारे पश्यन्ती जातं बिन्द्वौ सूक्ष्मस्ततोदितम् |
नादान्त सूक्ष्म वाग्जातं वाक्पञ्चम लोदितम् |
वाग्भवं वेदशास्त्रार्थं वैखरी वर्ण उद्भवः ||

वैखरी श्रोत्र विज्ञेया * * कल्पा तु मध्यमाः |
निर्विकल्पा तृतीयाया आसांकारण मध्यमाः ||

महासूक्ष्मा च रूपार्थ इति वाक् पञ्चमोद्भवः |
अकारो ब्राह्मणो जातमकारो वैष्णवोद्भवम् |
मकारो रुद्रांश वर्णन्तु बिन्दुरीशोद्भवस्तथा ||

नादः सदाशिव इति नादादि पृथिव्यन्तकम् |
त्रिंशत्तत्व द्विसंभिन्नं कुटिलाशक्तिरुद्भवम् ||

कुटिलं कुण्डली व्याप्तं कुण्डली प्रणवोदितम् |
यातु कुण्डलिनी शक्तिर्माया कर्मानुसारतः ||

* * न्दु द्वादकार्यन्तु तस्य त्रि च जगत्स्थितिः |
मकारः सामनादांशं बिन्द्वाधर्वणमुद्भवम् ||

वेदान्त्योंकार नादान्ते ज्ञानरत्नं तथोद्भवम् |
सर्वमोंकारमुत्पन्नमोमिति ज्योतिरूपकम् ||

निवृत्ति कलांश रूपप्रतिष्ठा भावोदितोपमम् |
बिन्द्वान्तं तटिदाकारं शान्तिदीपक समोपमम् ||

प्. ६३)

शुद्धस्फटिक संकाशं शक्त्यन्त तपसोपमम् |
निवृत्त्यादि कलारूपाऽकारादि कलोदिता ||

अकारादि कलामध्ये वाचा पञ्चमदेवता |
अकारादि कलारूपं हौकार * * * * * ||

* * * * ष्टमं बीजं षष्ठमस्वर संयुतम् |
चतुर्दश स्वरोपेतं बिन्दुनाद समन्वितम् ||

एवं पञ्चकलाप्रोक्तं मूलमन्त्रं तदुच्यते ||

हकारश्च उकारश्च मकारो बिन्दुरेव च |
अर्धचन्द्रो निरोधी च नादो नादान्त एव च ||

शक्तिश्च व्यापिनी चैव समना चोन्मना तथा |
समनान्तं पाशजालं उन्मन्यन्तं परं शिवम् ||

उन्मन्यन्ते परा तत्वा तदन्तं शिव मुच्यते |
कलाषोडश विज्ञेयं प्रासादं परमाक्षरम् |
प्रासादयेति प्रासादं प्रासादं शिवमन्त्रकम् ||

* * * * * * * * * शब्दो गतिरुच्यते |
दमत्स्वरूपमेवन्तु त्रिवर्णमभिधीयते ||

कला षोडशयोर्भेदं पञ्चकस्य कलमयम् |
कला पञ्चम मध्यस्थे पञ्चाध्व उद्भवं तथा ||

अकारे तत्वमुत्पन्नं उकारे भुवनोद्भ्वम् |
मकारे पदमुत्पन्नं बिन्द्वे वर्ण स्थितोदितम् ||

नादेमन्त्रोद्भवं ज्ञेयं जगत्यर्थं ततोदितम् |
हकारादि कलामध्ये पृथिव्यादि समुद्भवम् |
पृथिव्यादि कुटिलान्तं षट्त्रिंशत्तत्वमुद्भवम् ||

आत्मविद्या शिवत्वं च * * * * * * दकम् |
श्रोत्रत्वक् चक्षुर्जिह्वा च ज्ञान इन्द्रिय पञ्चमम् ||

प्. ६४)

वाक्पाणि पायूपस्थं कर्मेन्द्रिय पञ्चमम् |
शब्दस्पर्शरूपं च रसगन्धं च पञ्चमम् ||

वचनागम नादानां विसर्गानन्द पञ्चमम् |
मनोबुद्धिरहंकारश्चित्त क्षेत्रज्ञ पञ्चकम् ||

आत्मतत्वमिति ज्ञेयं भाग्यखण्डमशुद्धकम् |
मायाकालं च नियतिः कला विद्यारागषष्ठमम् ||

अशैव खण्डमित्युक्तं शुद्धाशुद्ध विमिश्रमम् |
शुद्धविद्येश सादाख्यं बिन्दुनादान्त पञ्चमम् ||

शिवतत्वमिति ज्ञेयं प्रेरखण्डं तदुच्यते ||

शिवतत्वं शुद्ध तत्वार्थं तत्त्वातीतं समात्मनम् |
तत्त्वातीतं परं शक्ति तत्वातीतं परं शिवम् ||

तत्वार्थं कुण्डली व्याप्तं जगदुत्पत्ति कारणम् |
कुटिलेच्छादितं भिन्नं तच्छक्ति तत्व विग्रहम् ||

सर्वतत्वमयं व्याप्तं पाशतत्वार्थ कारणम् |
तत्वतीतं पराशक्ति तत्वातीतं परं शिवम् ||

कला पञ्चममध्यस्थे पाशः पञ्च मलोदितम् |
पाशवो बद्ध्य पाशः पाशबन्धस्तथा पशुः ||

पाशेन पशवो बद्धाः कारणं परमेश्वरः |
पतिर्नाम इति ज्ञातं पाशाभावेन यः पशुः ||

कालावसानात् शक्त्यर्थे तिष्ठन् बोधात् विमुक्तः ||

एवं शाश्वत शैवार्थमेवं सिद्धान्तगोचरम् |
मूलादि द्वादन्तार्थैः संयोज्यं परमाक्षरम् ||

तन्निराधार योगांशं स्वाधारं नव भावितम् |
परायोग्यां परामिश्रमन्वे योग्यं पृथक् तथा ||

योगभेदमिति प्रोक्तं तत्त्रिभेद इति स्थितिः |

कलायोगम् -

अकारे मनसोत्पन्नमुकारे बुद्धिरुद्भवम् ||

प्. ६५)

उकारे हा त्रयोत्पन्नं बिन्द्वौ चित्तस्तदुद्भवम् |
नादे पुराणमुत्पन्नं नादान्ते शक्तिरुद्भवम् ||

शक्त्यन्ते शिवमुत्पन्नं तदन्ते परमं पदम् |
कलापन्न महाभागे जगदुत्पत्ति कारणम् ||

कलातीतं परातीतं परातीतं परं शिवम् ||

|| तन्त्रावतार पटलः ||


अष्टभेदं स्वसिद्ध्यर्थं शृणुदेवि वरानने |
अष्टभेद प्रभेदार्थे नाना सिद्धिसमुद्भवम् ||

अणिमा महिमा चैव लघिमा गरिमा तथा |
प्राप्य प्राकाम्यमीशित्वञ्च शिवत्वं कामरूपकम् ||

निर्मितस्व समर्थार्थ साधकः सिद्धिसम्भवम् |
उद्गतश्वासमात्रार्थं विषमाजात नाशनम् ||

अणिमदि प्रसिद्ध्यर्थं अष्टैश्वर्यं यथा तथा ||

वायुमापूर्य संसिद्धिरन्यथा द्वादशोद्भवम् |
कुण्डली मध्यम स्थाने कृपाकारं त्रिकोणकम् ||

तन्मध्यस्थे चतुर्मात्रा हंसो स्वरति नासिकः |
मार्गेण गम्यतां वायुर्जरामरण कारणम् ||

हंसं परमहंसं न हंसं सोऽहं यथा * * |

उद्गत श्वासयोर्नाशं निर्गतश्वास सिद्धिजम् |
सन्ततं निर्गतश्वासं मन्त्रयोगस्व साधकम् ||

सन्ततं निश्वासभावं साधयेद्द्वादशाब्दजम् |
अन्यथा द्वादशाः सिद्धिरेकैकाब्दस्ततोदितम् ||

प्रथमार्थाद्व्य व्याधिर्द्वितीयो जनवर्जितम् |
तृतीयस्सर्व नाशास्त्रय चतुर्थे वाक्यार्थ सिद्धिजम् ||

पञ्चमे पुराण श्रवण षष्ठ्यातीतन्तु नागतः ||

प्. ६६)

सप्तमे चण्डवेगार्थमष्टमे मरणानि च |
नवमोनन्द कायस्थं दशं भू त्याग सम्भवम् ||

एकादशं तथारुद्रा द्वादशद्योगमिष्यति |
एवं द्वादश सिद्ध्यर्थं वायुमापूर्य उद्भवम् ||

वायुमापूर्य मार्गस्थे नाना सिद्धिसमुद्भवम् |
इडा पिङ्गलयोर्मध्ये तन्मध्ये नाद सम्भवम् ||

नाद * * * * * * * * न्तं परमः शिवः |
शिवमध्ये गतश्शक्ति शक्तिमध्यगतः शिवः ||

हकारं शिवरूपत्वं सकारं शक्तिरुच्यते |
हकार सकार योर्मध्ये हंसमनूदितम् ||

हंसमार्गस्वयं शक्तिनीलवर्णनिभं तथा |
सोऽहं शस शरन्तत्र निश्वासो छ्वास तद्विधा ||

सर्वनाडि स्वमध्यस्थे सुषुम्ना नाड्युत्तमं भवेत् |
सुषुम्ना मूलाग्र मध्यस्थे मण्डलत्रय संयुतः ||

मण्डलत्रय मध्यस्थे ज्योतीरूपं परामयम् |
परा वा समया सिद्धिर्जरा मरण नाशनम् ||

हातो विसर्जनैर्युक्तः पराविद्यामयं तथा |
कारचञ्चु पुरीकारं शोष्यमाणा निलात्मकम् ||

सदाभावं विशेषार्थं जरामरण नाशनम् |
पराविद्या महाविद्या मूलविद्या समस्तथा ||

परामूलं समाश्रित्य संघटी कृत्यार्थसिद्धिजः |
आधार प्राणसंवेद्यमात्ममन्त्र स्वगोचरम् ||

आधारं षष्ठमं भेदं निराधारं परं शिवम् ||

आधार लक्षणम्-

प्. ६७)

आधारे लिङ्गनाभौ हृदय सरसिजे तालुमूले ललटे 
द्वेवक्त्रे षोडशारे द्विशत दशदले युते द्वादशार्धे चतुष्के |
वासान्ते बालमध्ये सफकठ सहिते संविर्गेह लक्षे मध्ये हंसं स्वदीप्तं 
सकलं कलयुतं वर्णरूप प्रकाशम् ||

सर्व वर्णस्व मध्यस्थे हंसमात्मन्ततोदितम् |
हंसं सर्वत्र वर्णानां आदि मध्यान्त रूपकम् ||

एकं वर्ण स्वरूपं चैक मुद्रार्थ खेचरी |
एकं देव परब्रह्म एकं शक्तिपरामयम् ||

एकविंशत् सहस्राणि षट्शतं तत्र कारणम् |
हंसमार्ग महोरात्रन्नासिमार्गे गमिष्यति ||

त्रीण्यं शैकांश भोगन्तु तथापूरित मायुकम् |
निश्वासोश्वास सम्बन्धमेक प्राणावसानकम् ||

वायुगम्यं यथा नाश तथा गम्यं स्वसिजम् |
गम्यन्ते वरणावस्था अगम्यं सिद्धिरुत्तमम् |
मूलमन्त्र प्रतीकाश मूल कुण्डलिनोदयम् ||

तन्मध्येहंसमुद्योगं तन्मध्ये बिन्दु संस्थितम् |
अकारोकारमकारं च क्रियाकुण्डलिनोदयम् ||

कुण्डलीत्रय मध्यस्थे सोमसूर्याग्नि सम्भवम् |
सोमसूर्याग्निमध्यस्थं सृष्टि स्थित्यन्तकारणम् ||

नादमार्गं तथा शक्ति ज्ञानान्तं तच्छिवोदयम् |
शिवोऽहमस्य प्रकारं सोऽहमस्मिन् समाश्रितम् ||

सोऽहंमार्ग सुषुम्नो हि प्रकाशे साधकोत्तमः ||

प्. ६८)

ऋद्धि सिद्धिर्भविष्यन्ति सोऽहंभावं समाचरेत् |
मूलारविन्द मध्यस्थे हकारं वह्नि मण्डलम् ||

वह्नि ज्वाला प्रतीकाशं हंस हौवर्णमुद्भवम् |
मूलास्मि नाभिचक्रान्तं सान्तवर्णस्ततोदितम् ||

नाभ्यादि हृदयान्तं च उकार ज्योतिरूपकम् |
* * * * जिह्वान्तस्ये ऋकार ज्योति सङ्गमम् ||

जिह्वादि नासिका मध्याहदान्तं बिन्दुरूपकम् |
भ्रुवादि मध्यगान्तं च नाभिस्थानं विशेष्यकम् ||

मस्तकादि शिखान्तं च नादान्त स्थानमाचरेत् |
तदूर्ध्वे परमाशक्तिस्तदूर्ध्वे परमः शिवः ||

आधारादि शिखान्तस्थे द्वे धनं मन्त्रशोधनम् |
शिखाग्रे द्वादशाङ्गुल्ये शिवं सूक्ष्म परोदितम् ||

प्रासाद परया विद्या साधकः साधकोत्तमः |
प्रासाद परसंघट्टं नवाधारस्तु शोभनम् ||

नवाधारस्य * * * * * * * * दर्शनम् |
प्रासाद परयोर्विद्या सर्वसिद्धिस्ततोदितम् |

|| इत्यष्टसिद्धिपटलः समाप्तः ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि मूर्त्यंश स्वविधानकम् |
बिन्दुमध्यगतोनादं नादमध्यगतः शिवः ||

नादलिङ्गमिति प्रोक्तं बिन्दुपीठमिति स्थितम् |
बिन्दुनाद समाश्रेयं भगलिङ्गद्वयोदितम् |
भगस्यान्तर्गतं लिङ्गं लिङ्गस्यान्तर्गतं भवम् ||

भगलिङ्ग समाश्रेयं शिवशक्तिद्वि संगमम् |
भगमध्ये स्थितं लिङ्गं लिङ्गमध्ये स्थितं * * |
* * शिवासनं लिङ्गं लिङ्गासनन्तु पीठकम् ||

प्. ६९)

एवं ध्यात्वा तु मनसा पराशक्तिस्तु विन्यसेत् |
न यज्ञाङ्गं न पद्माङ्गं न चक्राङ्गं जगत्त्रयम् ||

लिङ्गाङ्गं च जगत्सर्वं तस्मान्माहेश्वरं जगत् |
देवीशर दक्षिणोत्तर सुपाद गोमुख पदान्त कृतवारि भुजयुक्तम् | 
योनिगतमध्यमयसंस्थितं लिङ्गं स्थापित सदाशिवं मनोन्मनि स्वरूपम् 
||

शान्तं पद्मासनस्थं शशिधरमकुटं पञ्चवक्त्रम् |
शूलं वज्रं च खड्गं परशु * * * * * न्तम् ||

नागं पाशं च वर्णामनल करयुतं साङ्कुशं वामभागे 
नानालङ्कारयुक्तं स्फटिकमणिनिभं कोऽपि सादाशिवाख्यम् ||

पञ्चवक्त्रं पञ्चवर्ण पञ्चदिग्देवतावयम् |
दशपञ्चक नेत्रांशं दशहस्तदशायुतम् ||

दशकर्ण समायुक्तमेवं सादाख्यरूपकम् |
सादाख्यं पञ्चभेदांशं सर्वं बिन्दूद्भवं तथा ||

कर्मकर्तृ स्वमूर्तिञ्च मूर्तिसादाख्य भेदकम् |
शिवसादाख्य * * * * र्म भागैः प्रवर्तकम् |

ईशान स्फटिक नं यत् कुंकुमाभं मुखं पूर्वं तत्पुरुषं 
यदञ्जननिभं याम्यं च घोराननम् |

औदीच्यं विलसज्जपाकसदृशं वक्त्रं तु वामं भवेत् 
सद्योजातमुखं तु पश्चिममदां गोक्षीर तुल्यप्रभम् ||

एवं सादाख्यरूप स्वमनोन्मनि सहितः शिवम् |
वामाद्यष्टमशक्तीनां मध्यतेजो मनोन्मनीम् ||

प्. ७०)

नवशक्तिक विज्ञेयमुन्मनः परमः शिवः |
मन उन्मन सम्बन्धान्मनोन्यभिधीयते ||

* * * * * यं शक्तिः सम्बन्धं भोगरूषितम् |
तन्म* * * * * * न्तर्मध्ये भोगसाधनम् ||

तन्मध्ये रिद्धि सिद्ध्यर्थं तन्मध्ये मुक्तिवेधकम् |
तन्मध्ये सर्वमूर्त्यर्थं तस्मात् सर्वत्र कारणम् |
हकारोकार लिङ्गञ्च सर्वलिङ्गमयं तथा ||

मकारं विद्यामयं प्रोक्तं लिङ्गसूत्र प्रधानकम् |
लिङ्गसूत्रं सुषुम्नांशं प्रासादगमनं तथा ||

बिन्दु पीठं च शक्तिञ्च नादलिङ्गं शिवस्तथा |
बिन्दुनाद समांशस्तु प्रणवाक्षर रूपकम् ||

प्रणवमक्षरं प्रोक्तं बिन्दुनाद नस्य शिखान्तस्थे बिन्दुनादोत्किरीटम् |

बिन्दुनाद कलाकारं सर्वमन्त्रात्म रूपकम् |
बिन्दुनाद कलाभेदं सोमसूर्याग्निरूपकम् ||

बिन्दुनाद कलाकारमिच्छज्ञान क्रियात्मकम् |
बिन्दुभिद्य त्रिकोणांशं * ण्डवं तत्त्वरूपकम् ||

रुद्रैशेशान तत्वानि साधनं बैन्दवोद्भवम् |
त्रिकोणं त्रिपुराकारं वाक् कर्म मुक्तिरुद्भवम् ||

तन्मध्ये न परा शक्तिः तन्मध्ये त्रिपुरं तथा |
वाग्भव स्वर्ण * * * * * शाण क्रिया तथा ||

मुक्तिस्फटिक सौत्मेति त्रिपुरा शक्तिकारणम् |
पञ्चमूर्ति स्वरूपस्थं पञ्चशक्ति स्वरूपकम् |
पञ्चपाशमल प्रोक्तं शुद्ध तत्वार्थ पञ्चमम् ||

प्. ७१)

पञ्च सामाख्य संभिन्नं पञ्च * * * * * * |
पञ्चमाग्नि विधिप्रोक्तं पञ्चकस्य कलामयम् |
पञ्चकृत्यस्तथाकारं पञ्चवाग्वृत्तिकारणम् ||

पञ्चमाक्षर संभिन्नं सर्वं बैन्दवमुद्भवम् |
अर्धं वा षट् कति प्रोक्तं सर्वपञ्च कलामयम् ||

विज्ञानादि त्रिधात्मानं * * * * * कारणम् |
सागरश्शिकरादीनि तरङ्गाद्योदयं लयम् |
तथैव बैन्दवाकारे सर्वतत्वोदितं लयम् ||

खेचरी भूचरी शक्तिः शक्ति दृग्गोचरी तथा |
व्योम वामेश्वरी शक्तिः पञ्चमं बैन्दवोदितम् ||

खे * * * * न्तिर्भूचरीर्य परा * * तथा |
दिक्शरी तन्दिशा शक्तिगोचरी मन्त्रभूमिकाः ||

इच्छा ज्ञान क्रियामाया परा पञ्चाथ देवताः |
अकारोकार मकारं च बिन्दुनाद कलात्मिकाः ||

बिन्दु तत्वोदितं सर्वं सृष्टिकाले प्रकाशितम् |
तत्सर्वं कुटिला तत्वे * * * * * * * * ||

इडा पिङ्गलयोर्मध्ये कुण्डल्याकार सम्भवम् |
कुण्डलीत्रय मध्यस्थं ज्योतीरूपं परात्परम् ||

देहमस्य स्ववर्णानां मातृका शक्तिरुद्भवम् |
मातृकाशक्ति विज्ञेयं सर्वशास्त्रार्थ निर्णयम् ||

ओंकारमक्षरं ब्रह्म कलारूपं तरात्परम् |
ओमिति सर्व बोधार्थमोमिति सर्वकारणम् |
जातसूतकमुत्पन्न मन्त्रान्ते * * सूतकम् ||

प्. ७२)

उभयोरपि दोषं स्यात् तत्सर्वं निष्फलं भवेत् |
ओंकारादि नमोन्तं च सर्वमन्त्रान्विशेषतः ||

उच्चारेत्यजनार्थञ्च मन्त्रशुद्धिरुदाहृतम् |
ओंकार ज्ञानवर्णन्तु वर्णान्यं कर्मरूपकम् |
तस्माच्छ्रेष्ठमयं बोधं परमात्म प्रकाशकम् ||

मूल मध्यञ्च सूक्ष्मं च त्रिविधं तारभेदकम् |
पञ्चप्रणव सम्बन्धं पञ्चतत्वकलामयम् ||

पञ्चतत्व कलाभेदैः पञ्चाक्षर समुद्भवम् |
प्रणवादि यकारान्तं पञ्चाक्षर षडक्षरम् ||

पञ्चाक्षर तत्प्रणवेन युक्तं षडक्षरं मन्त्रमुदीरयन्ती |
षडक्षरं मन्त्रमुदीरितानां षडध्व भावादिति तल्लयार्था ||

षडध्व मार्गभेदन्तु क्रियाशैव विधिक्रमम् |
आत्मकर्मार्थ दुर्मार्गसेव्या भोज्यं तथा कुरु ||

अध्वा इत्यर्थ यत्काले तत्काले कर्मनाशनम् |
वर्णकलाभेदं तत्वं मन्त्रो भुवन एव च ||

द्विप त्रितय संग्राह्यं वाच्यवाचकयोर्लयम् |
वाच्यवाचक तद्रूप शिवशक्ति पदोद्भवम् |
शिवः शक्तिपदं व्याप्तं शुक्लरक्त प्रकाशकम् ||

रक्त शुक्लं द्विविधं द्विविधं पादलक्षणम् |
* * त्वत्पादमेवन्तु शुक्लं मत्पादमेव च |

रक्तशुक्लञ्च मिश्रञ्च समोद्योगं शिवं परम् |
तत्तच्छुक्लद्विमध्यस्थे ऋद्धिसिद्धि द्वयोर्मिथः |
वृथा दीक्षा वृथा ज्ञानं वृथा योगं वृथा जपः ||

प्. ७३)

शिवशक्ति स्वरूपेण शैवं शाक्तं मयोदितम् |
शिव सम्बन्धयश्शक्ति शक्ति सम्बन्धयश्शिवः ||

षड्वक्त्रैशान सम्बन्धं षट्शक्ति प्राभवोद्भवम् |
षट्शक्ति प्रभवाकारे शैवादिस्समयोदितम् ||

शै * * * मुखोत्पन्नं याम्ये कालामुखं तथा |
पश्चात् पाशुपतञ्चैवमुत्तरे तु महाव्रतम् |
तदूर्ध्वे भैरवं प्रोक्तं पाताले वाममुच्यते ||

पातालशक्ति सम्बन्धं तदूर्ध्वे परमं पदम् |
दिशाशक्तिर्दशप्रोक्तं दिक्चरी भेदकोदयम् ||

दिक्चरी शक्तिमध्यर्थे दिक्पालाष्टमयोदितम् |
ग्रन्थिजन्यं कलाकाल विद्यापरं चन्द्रमातरम् ||

गुणधीगर्व चित्ताक्षि मात्राभूतान्यनु क्रमात् |
पूर्वे त्रिपुरा देवि आग्ने त्रैव पुरी मतः ||

उद * भोगहस्तं स्यान्महालक्षन्तु नैर्-ऋते |
पश्चिमे कुब्जिका शक्तिर्वायव्येऽपि च चण्डिके ||

उत्तरे काल संकर्षि ऐशान्यं सिद्धिसामरी |
पातालो दन्त शक्त्यर्थः परादूर्ध्वं दिशा भवेत् ||
एतच्छक्तिमयं विश्वं विश्वातीतं परं शिवम् ||

शिवशक्ति द्विमध्यस्थे नादबिन्दुस्ततोदितम् |
नाद बिन्दु द्विमध्यस्थे पञ्चसादाख्यमुद्भवम् ||

पञ्चसादाख्य मध्यस्थेऽष्टाविद्येश्वरोदितम् |
अष्टविद्येश्वरो मध्ये रुद्र * * * * दितम् ||

रुद्रभेदैः स्व मध्यस्थे षट्कोटि विष्णुरुद्भवम् |
षट्कोटि विष्णु मध्यस्थे शतकोटि ब्रह्मणोद्भवम् ||




###########   END OF FILE  #######