####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M04002
Uniform title: kālikāpurāṇam
Editor : pañcānana tarkavāgīśa

Description: 



Notes: 
Data entered by the staff of Muktabodha under the direction of Mark S. G. Dyczkowski.

Revision 0: April 27, 2017

Publisher : Vangavasi Pree
Publication year : 1909
Publication city : Calculta
Publication country : India
####################################################



कालिकापुराणम् 

श्रीगणेशाय नमः 

प्रथमोऽध्यायः 

यद् योगिभिर्भवभयार्तिविनाशयोग्यमासाद्य वन्दितमतीवविविक्तचित्तैः |
तद् वः पुनातु हरिपादस रोजयुग्ममाविर्भवत् क्रमविलङ्घितभूर्भुवः स्वः || १ ||

सा पातु वः सकलयोगिजनस्य चित्तेऽविद्यातमिस्रतरणिर्यतिमुक्तिहेतुः |
या चास्य जन्तुनिवहस्य विमोहिनीति माया विभोर्जनुषि शुद्धकुबुद्धिहन्त्री || २ ||

ईश्वरं जगतामाद्यं प्रणम्य पुरुषोत्तमम् |
नित्यज्ञानमयं वक्ष्ये पुराणं कालिकाह्वयम् || ३ ||

मार्कण्डेयं मुनिश्रेष्ठं स्थितं हिमधरान्तिके |
मुनयः परिपप्रच्छुः प्रणम्य कमठादयः || ४ ||

भगवन् सम्यगाख्यात सर्वशास्त्रा.इ तत्त्वतः |
वेदान् सर्वांस्तथा साङ्गान् सारभूतं प्रमथ्य च || ५ ||

सर्ववेदेषु शास्त्रेषु यो यो नः संशयोऽभवत् |
स स च्छिन्नस्त्वया ब्रह्मन् सवित्रेव तमश्चयः || ६ ||

जैवातृकाग्र्य भवतः प्रसादाद्द्विजसत्तम |
निःसंशया वयं जाता वेदे शास्त्रे च सर्वशः || ७ ||

कृतकृत्या वयं ब्रह्मंस्त्वत्तोऽधीत्य समन्ततः |
सरहस्यं धर्मशास्त्रं यदवादि स्वयम्भुवा || ८ ||

भूयस्तच्छ्रोतुमिच्छामो हरं काली पुरा कथम् |
मोहयामास यतिनं सतीरूपेण चेश्वरम् || ९ ||

सर्वदा ध्याननिलयं यमिनं यतिनां वरम् |
संक्षोभयामास कथं संसारविमुखं हरम् || १० ||

सती वा कथमुत्पन्ना दक्षदारासु शोभना |
कथं हरो मनश्चक्रे दारग्रहणकर्मणि || ११ ||

कथं वा दक्षकोपेन त्यक्तदेहा सती पुरा |
हिमवत्तनया जाता भूयो वा कथमागता || १२ ||

कथमर्धशरीरं साऽहरत स्मररिपोः पुनः |
एतत् सर्वं समाचक्ष्व विस्तरेण द्विजोत्तम || १३ ||

नान्योऽस्ति संशयच्छेत्ता त्वत्समो न भविष्यति |
यथा जानीम विप्रेन्द्र तत् कुरुष्वैतदात्मवित् || १४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृणुध्वं मुनयः सर्वे गुह्याद् गुह्यतरं मम |
पुण्यं शुभकरं सम्यग् ज्ञानदं कामदं परम् || १५ ||

एतद् ब्रह्मा पुरोवाच नारदाय महात्मने |
पृष्टस्तेन ततः सोऽपि बालखिल्येभ्य उक्तवान् || १६ ||

बालखिल्या महात्मानस्तत आचक्षिरे पुनः |
यवक्रीताय मुनये स प्रोवाचासिताय च || १७ ||

असितो मे समाचष्ट एतद्विस्तरतो द्विजाः |
अहं वः कथयिष्यामि कथामेतां पुरातनीम् |
प्रणम्य परमात्मानं चक्रपाणिं जगत्पतिम् || १८ ||

व्यक्ताव्यक्तस्वरूपाय सदसद्व्यक्तिरूपिणे |
स्थूलाय सूक्ष्मरूपाय विश्वरूपाय वेधसे || १९ ||

नित्याय नित्यज्ञानाय निर्विकाराय तेजसे |
विद्याविद्यास्वरूपाय कालरूपाय वैनमः || २० ||

निर्मलायोर्मिषट्कादिरहिताय विरागिणे |
व्यापिने विश्वरूपाय सृष्टिस्थित्यन्तकारिणे || २१ ||

योगिभिश्चिन्त्यते योऽसौ वेदान्तान्तगचिन्तकैः |
अन्तरन्तः परंज्योतिःस्वरूपं प्रणमामि तम् || २२ ||

तमेवाराध्य भगवान् ब्रह्मा लोकपितामहः |
प्रजाः ससजं सकलाः सुरासुन्नरादिकाः || २३ ||

सृष्ट्वा प्रजापतीन् दक्षप्रमुखान् स यथाविधि |
मरीचिमत्रिं पुलहं तथैवाङ्गिरस क्रतुम् || २४ ||

पुलस्त्यञ्च वशिष्ठञ्च नारदञ्च प्रचेतसम् |
भृगुञ्च मानसान् पुत्रान् यदा दश ससर्ज सः ||
तदा तन्मनसी जाता चारुरूपा वराङ्गना || २५ ||

नाम्ना सन्ध्येतिविख्याता साम्यनसन्ध्या गायत्रिका |
न तादृशी देवलोके न मर्त्त्ये न रसातले |
कालत्रयेऽपि भविता सम्पूर्णगुणशालिनी ||२६ ||

निसर्गचारुनीलेन कचभारेण राजते |
मयूरीव विचित्रेण वर्षासु द्विजसत्तमाः || २७ ||

आरक्तगौरमलिनमाकर्णान्तं तथालकैः |
रेजे सुराधिपधनुश्चारुबालेन्दुसन्निभम् || २८ ||

प्रफुल्लनीलनलिनश्यामलं नयनद्वयम् |
चकाशे चकितायास्तु कुरङ्ग्याः सदृशं चलम् || २९ ||

निसर्गचञ्चलं चारु भ्रू युग्मं श्रवणायतम् |
मीनाङ्ककोदण्डसमं नीलं तस्या द्विजोत्तमाः || ३० ||

भ्रूमध्याधोनिम्नभागादायतप्रांशुनासिका |
लवण्यानि द्रवन्तीव ललाटात्तिलपुष्पवत् || ३१ ||

तद्वक्त्रं शोणपद्माभपूर्णचन्द्रसमप्रभम् |
बिम्बाधरारुणिम्नाभीरेजे रागिमनोहरम् || ३२ ||

सौन्दर्यलावण्यगुणैरापूर्णं वदनं पुनः |
अभितश्चिवुकं यातुमुद्यताविव तत्कुचौ || ३३ ||

राजीवकुट्मलाकारौ पीनोत्तुंगौ निरन्तरौ |
श्मामास्यौ तत्कुचौ विप्रा मुनीनामपि मोहनौ || ३४ ||

वलिभाजि क्षीणमध्यं मुष्टिग्राह्यमिवांशुकम् |
तन्मध्यं ददृशुः सर्वे शक्तितुल्यं मनोभुवः || ३५ ||

तस्याश्चोरुयुगं रेजे स्थूलोर्ध्वं करभायतम् |
आनमद्वारणकरप्रतिमं मृदुमन्थरम् || ३६ ||

स्थलाम्बुजारुणं पादयुग्मं सत्पार्ष्णिराजितम् |
अङ्गुलीदलसंकीर्णं कुसुमायुधबाणवत् || ३७ ||

तां चारुदर्शनां तन्वीं तनुरोमावलीवृताम् |
सस्वेदवदनां दीर्घनयनां चारुहासिनीम् || ३८ ||

चारुकर्णयुग्मां कान्तां त्रिगम्भीरां षडुन्नताम् |
दृष्ट्वा धाता समुत्थाय चिन्तयामास हृद्गतम् || ३९ ||

दक्षादयस्ते स्रष्टारो मरीच्याद्यास्तु मानसाः |
दध्युः समुत्सुकाः सर्वे तां दृष्ट्वा वरवर्णिनीम् || ४० ||

किं कर्मास्या भवेत् सृष्टौ कस्य वा वरवर्.इनी |
भविष्यतीति ते सर्वे चिन्तयामासुरुत्त्सुकाः || ४१ ||

एवं चिन्तयतस्तस्य ब्रह्मणो मुनिसत्तमाः |
मनसः पुरुषो बल्गुराविर्भूतो विनिसृताः || ४२ ||

काञ्चनीचूर्णपीताभः पीनोरस्कः सुनासिकः |
सुवृत्तोरुकटीजंघो नीलवेष्टितकेशरः |
लग्न भ्रूयुगलो लोलः पूर्णचन्द्रनिभाननः || ४३ ||

कपाटविस्तीर्णहृदि रोमराजिविराजितः |
शुभ्रमातङ्गकरवत् पीननिस्तलबाहुकः |
आरक्तपाणिनयनमुखपादकरोद्भवः || ४४ ||

क्षीणमध्यश्चारुदन्तः प्रमत्तगजकन्धरः |
प्रफुल्लपद्मपत्राक्षः केशरघ्राणतर्पणः |
कम्बुग्रीवो मीनकेतुः प्रांशुर्मकरवाहनः || ४५ ||

पञ्चपुष्पायुधो वेगी पुष्पकोदण्डमण्डितः |
कान्तः कटाक्षपातेन भ्रामयन्नयनद्वयम् || ४६ ||

सुगन्धिमरुता भ्रान्त शृंगाररससेवितम् |
तं वीक्ष्य तादृशं दक्षप्रमुखा मानसाश्च ते || ४७ ||

मरीच्याद्या दश ततो विस्मयाविष्टचेतसः |
औत्सुक्यं परमं जग्मुरापुर्वैकारिकं मनः || ४८ ||

चास पि वेधस वीक्ष्य स्रष्टार जगतां पतिम् |
प्रणम्य पुरुषः प्राह विनयानतकन्धरः || ४९ ||

पुरुष उवाच 

किं करिष्याम्यहं कर्म ब्रह्मस्तत्र नियोजय |
मां न्यायये पुरुषो यस्मादुचिते शोभते विधे || ५० ||

अभिधानं च यद्योग्यं स्थानं पत्नी च या मम |
तन्मे कुरुष्व लोकेशत्वं स्रष्टा जगतां यतः || ५१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवं तस्य वचः श्रुत्वा पुरुषस्य महात्मनः |
क्षणं न किंचित् प्रोवाच स्वसृष्टावपि विस्मितः || ५२ ||

ततो मनः सुसंयम्य सम्यगुत्सृज्य विस्मयम् |
उवाच पुरुषं ब्रह्मा तत्कर्मोद्देशमावहन् || ५३ ||

ब्रह्मोवाच 

अनेन चारुरूपेण पुष्पबाणैश्च पञ्चभिः |
मोहयन् पुरुषान् स्त्रींश्च कुरु सृष्टि सनातनीम् || ५४ ||

न देवो न च गन्धर्वो न किन्नरमहोरगाः |
नासुरो न च दैत्यो वा न विद्याधरराक्षसाः || ५५ ||

न यक्षा न पिशाचाश्च न भूता न विनायकाः |
न गुह्यका न वा सिद्धा न मनुष्या न पक्षिणः || ५६ ||

पशवो न मृगाः कीटपतङ्गाजलजाश्च ये |
न ते सर्वे भविष्यन्ति न लक्ष्या ये शरस्य ते || ५७ ||

अहं वा वासुदेवो वा स्थाणुर्वा पुरुषोत्तमः |
भविष्यामस्तव वशे किमन्यैः प्राणधारिभिः || ५८ ||

प्रच्छन्नरूपी जन्तूनां प्रविशन् हृदयं सदा |
सुखहेतुः स्वयं भूत्वा कुरु सृष्टिं सनातनीम् || ५९ ||

त्वत्पुष्पवाणस्य सदा मुक्यं लक्ष्यं मनोऽस्तु तत् |
सर्वेषां प्राणिनां नित्यं मदमोदकरो भवान् || ६० ||

इति ते कर्म कथितं सृष्टिप्रावर्तकं पुनः |
नामापि च गदिष्यामि यत्ते योग्यं भविष्यति || ६१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वाथ सुरश्रेष्ठो मानसानां मुखानि च |
आलोक्य स्वासने पद्मे सूपविष्टोऽभवन् क्षणात् || ६२ ||

इति श्रीश्रीकालिकापुराणे कामप्रादुर्भावो नाथ प्रथमोऽध्यायः || १ ||

द्वितीयोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततस्ते मुनयः सर्वे तदभिप्रायवेदिनः |
चक्रुस्तदुचितं नाम मरीच्यत्रिमुखास्तदा || १ ||

मुखावलोकनादेव ज्ञात्वा वृत्तान्तमन्यतः |
दक्षादयस्तु स्रष्टारः स्थानं पत्नीञ्च ते ददुः || २ ||

ततो निश्चित्य नामानि मरीचि प्रमुखाद्विजाः |
ऊचुः संगतमेतस्मै पुरुषाय द्विजोत्तमाः || ३ ||

ऋषय ऊचुः 

यस्मात् प्रमथ्य चेतस्त्वं जातोऽस्माकं तथा विधेः |
तस्मान्मन्मथनाम्ना त्वं लोके ख्यातो भविष्यसि || ४ ||

जगत्सु कामरूपस्त्वं त्वत्समो नहि विद्यते |
अतस्त्वं कामनाम्नापि ख्यातो भव मनोभव || ५ ||

मदनान्मदनाख्यस्त्वं शम्भोर्दर्पाच्च दर्पकः |
तदा कन्दर्पनाम्नापि लोके ख्यातो भविष्यति || ६ ||

त्वदाशुगानां यद्वीर्य तद्वीर्य न भविष्यति |
वैष्णवानाञ्च रौद्राणां ब्रह्मास्त्राणाञ्च तादृशम् || ७ ||

स्वर्गे मर्त्त्ये च पाताले ब्रह्मलोके सनातने |
तव स्थानानि सर्वाणि सर्वव्यापि भवान् यतः |
किं वाचातिविशेषेण सामान्ये नास्ति ते समः || ८ ||

यत्र यत्र भवेत् प्राणी शाद्बलास्तरवोऽथवा |
तत्र तत्र तव स्थानमस्त्वाब्रह्मसदोदयम् || ९ ||

दक्षोऽयं भवतः पत्नीं स्वयं दास्यति शोभनाम् |
आद्यः प्रजापतिर्यो हि यथेष्टं पुरुषोत्तम || १० ||

एषा च कन्यका चारुरूपा ब्रह्ममनोभवा |
सन्ध्यानामेति विख्याता सर्वे लोके भविष्यति || ११ ||

ब्रह्मणो ध्यायतो यस्मात् सम्यग्जाता वराङ्गना |
अतः सन्ध्येति लोकेऽस्मिन्नस्याः ख्यातिर्भविष्यति || १२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा मुनयः सर्वे तूष्णीं तस्थुर्द्विजोत्तमाः |
अवेक्ष्य ब्रह्मवदनं निनयावनताः पुरः || १३ ||

ततः कामोऽपि कोदण्डमादाय कुसुमोद्भवम् |
उन्मादनेति विख्यातं कान्ताभ्रूतुल्यवेल्लितम् || १४ ||

कौसुमानि तथास्त्राणि पञ्चादाय द्विजोत्तमाः |
हर्षणं रोचनाख्यञ्च मोहनं शोषणं तथा || १५ ||

मारणञ्चेति संज्ञाभिर्मुनिमोहकराण्यपि |
प्रच्छन्नरूपी तत्रैव चिन्तयामास निश्चयम् || १६ ||

ब्रह्मणा मम यत्कार्यं समुद्दिष्टं सदातनम् |
तदिहैव करिष्यामि मुनीनां सन्निधौ विधेः || १७ ||

तिष्ठन्ति मुनयश्चात्र स्वयञ्चापि प्रजापतिः |
एषा सन्ध्यापि ब्रह्मणा प्रोक्त्तमिदानोमेव यद्वचः || १९ ||

अहं विष्णुर्हरश्चापि तवास्त्रवशवर्तिनः |
किमन्यैर्जन्तुभिरिति तत्सार्थं करवाण्यहम् || २० ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति सञ्चित्यमनसा निश्चित्य च मनोभवः |
पुष्पज्यां पुष्पचापस्य याजयामास मार्गणैः || २१ ||

आलीढस्थानमासाद्य धनुराकृष्य यत्नतः |
चकार वलयाकारं कामो धन्विवरस्तदा || २२ ||

सहिते तेन कोदण्डे मारुताश्च सुगन्धयः |
ववुस्तत्र मुनिश्रेष्ठाः सम्यगाह्लदकारिणः || २३ ||

ततस्तानथ धात्रादीन् सर्वानेव च मानसान् |
पृथक् पृथक् पुष्पशरैर्मोहयामास मोहनः || २४ ||

ततस्ते मुनयः सर्वे मोहिताश्चतुराननः |
मोहितो मनसा किंचिद्विकारं प्रापुरादितः || २५ ||
सन्ध्यां सर्वे निरीक्षन्तः सविकाराः मुहुर्मुहुः |
आसन् प्रवृद्धमदनाः स्त्री यस्मान्मदवर्धिनी || २६ ||

ततः सर्वान् स मदनो मोहयित्वा पुनः पुनः |
यथेन्द्रियविकारांस्ते प्रापुस्तानकरोत्तथा || २७ ||

उदीरितेन्द्रियो धाता वीक्षाञ्चक्रे यदाथ ताम् |
तदैव ह्यूनपञ्चाशद्भावा जाताः शरीरतः || २८ ||

विव्वोकाद्यास्तथा हावाश्चतुःषष्टिकलास्तथा |
कन्दर्पशरविद्धायाः सन्ध्याया अभवन् द्विजाः || २९ ||

सापि तैर्वीक्ष्यमाणाथ कन्दर्पशरपातजान् |
चक्रे मुहुर्मुहुर्भावान् कटाक्षावरणादिकान् || ३० ||

निसर्गसुन्दरो सन्ध्या तान् भावान् मदनोद्भवान् |
कुर्वन्त्यतितरां रेजे स्वर्णदीव तनूर्मिभिः || ३१ ||

अथ भावयुवां सन्ध्यां वीक्षमाणः प्रजापतिः |
धमम्भिःपूरिततनुरभिलाषमथाकरोत् || ३२ ||

ततस्ते मुनयः सर्वे मरीच्यत्रिमुखा अपि |
दक्षाद्याश्च द्विजश्रेष्ठाः प्रापुर्वैकारिकेन्द्रियम् || ३३ ||

दृष्ट्वा तथाविधान् दक्षमरीचिप्रमुखान् विधिम् |
सन्ध्याञ्च कर्मणि निजे श्रदृधे मदनस्तदा || ३४ ||

यदिदं ब्रह्मणा कर्म ममोद्दिष्टं मयापि तत् |
कर्तुं शक्यमिति श्रद्धाभावितात्माभवत्तदा || ३५ ||

ततो वियद्गतः शम्भुर्विधिं दृष्ट्वा तथाविधम् |
सदक्षान्मानसांश्चापि जहासोपजहास च || ३६ ||

ससाधुवादं तान् सर्वान् विहस्य च पुनः पुनः |
उवाचेदं द्विजश्रेष्ठा लज्जयंस्तान् वृषध्वजः || ३७ ||

ईश्वर उवाच 

अहो ब्रह्मंस्तव कहं कामभावः समुद्गतः |
दृष्ट्वा स्वतनयां नैतद् योग्यं वेदानुसारिणाम् || ३८ ||

यथा माता तथा जामिर्यया जामिस्तथा सुता |
एष वै वेदमार्गस्य निश्चयस्त्वन्मुखोत्थितः |
कथन्तु काममात्रेण तत्ते विस्मारितं विधे || ३९ ||

धैर्ये जगदिदं ब्रह्मन् समस्तं चतुरानन |
कथं क्षुद्रेण कामेन तत्ते विघटितं विधे || ४० ||

एकान्तयोगिनः कस्मात् सर्वदा दिव्यदर्शनाः |
कथं दक्षमरीच्याद्या लोलुपाः स्त्रीषु मानसाः || ४१ ||

कथं कामोऽपि मन्दात्मा प्राप्तकर्माधुनैव तु |
युष्मान् शरव्यान् कृतवानकालज्ञोऽल्पचेतनः || ४२ ||

धिगस्तु तं मुनिश्रेष्ठ यस्य कान्ताजनो हठाद् |
धैर्यमाकृष्य लौल्येषु मज्जयत्यपि तन्मनः || ४३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा लोकेशो गिरिशस्य च |
व्रीडया द्विगुणोभूतस्वेदार्द्रो ह्यभवत् क्षणात् || ४४ ||

ततो निगृह्यैन्द्रियकं विकारं चतुराननः |
जिघृक्षुरपि तत्याज तां सन्ध्यां कामरूपिणीम् || ४५ ||

तच्छरीरात्तु धर्माम्भो यत् पपात द्विजोत्तमाः |
अग्निष्वात्ता वर्हिषदो जाताः पितृगणास्ततः || ४६ ||

भिन्नाञ्जननिभाः सर्वे फूल्लरा जीवलोचनाः |
नितान्तयतयः पुण्याः संसारविमुखाः पराः || ४७ ||

सहस्राणां चतुःषष्टिरग्निष्वात्ताः प्रकीर्तिताः |
षडशीतिसहस्राणि तथा वर्हिषदो द्विजाः || ४८ ||

धर्माम्भः पतितं भूमौ यद्दक्षस्य शरीरतः |
समस्तगुणसम्पन्ना तस्माज्जाता वराङ्गनाः || ४९ ||

तन्वङ्गी तनुमध्या च तनुरोमावली शुभा |
मृद्वङ्गी चारुदशना तप्तकाञ्चनसुप्रभा || ५० ||

मरीचिप्रमुखैः षड्भिर्निगृहीतेन्द्रियक्रिया |
ऋते ऋतुं वशिष्ठञ्च पुलस्त्याङ्गिरसौ तदा || ५१ ||

ऋत्वादीना. चतुर्णाञ्च यो भूमौ निपपात ह |
ततः पितृगणा जाता अपरे द्विजसत्तमाः || ५२ ||

सोमपा आज्यपा नाम्ना तथैवान्ये सुकालिनः |
हविर्भुजस्तु ते सर्वे कव्यवाहा प्रकीर्तिताः || ५३ ||

ऋतोस्तु सोमपाः पुत्रा वशिष्ठस्य सुकालिनः |
आज्यपाख्याः पुलस्त्यस्य हविष्मन्तोऽङ्गिरः सुताः || ५४ ||

जातेषु तेषु विप्रेन्द्रा अग्निष्वात्तादिकेष्वथ |
लोकानां पितृवर्गेषु कव्यवाहाः समन्ततः || ५५ ||

सर्वेषामेव भूतानां ब्रह्मा भूतपितामहः |
सन्ध्या पितृप्रसूर्भुता तदुद्देशाद्यतोऽभवत् || ५६ ||

अथ शङ्करवाक्येन लज्जितः स पितामहः |
कन्दर्पाय चुकोपाशु भ्रूकुटीकुटिलाननः || ५७ ||

पुरैव तदभिप्रायं विदित्वा सोऽपि मन्मथः |
स्वबाणान् सञ्जहाराशु भीतः पशुपतेर्विधेः || ५८ ||

ततः क्रोधसमाविष्टो ब्रह्मा लोकापितामहः |
यच्चकार द्विजेन्द्रास्तच्छृणुध्वं सुखमाहिताः || ५९ ||

इति श्रीकालिकापुराणे ब्रह्ममोहनो नाथ द्वितीयोऽध्यायः || २ ||
तृतीयोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततः कोपसमाविष्टः पद्मयोनिर्जगत्पतिः |
प्रजज्वालातिबलवद्दिधक्षुरिव पावकः || १ ||

उवाच चेश्वरं कामो भवतः पुरतो यतः |
पुष्पेषुभिर्मामभजत् तत्फलस्याप्नुयाद्वर || २ ||

तव नेत्राग्निनिर्दग्धः कन्दर्पो दर्पमोहितः |
भविष्यति महादेव कृत्वा कर्मातिदुष्करम् || ३ ||

इति वेधाः स्वयं कामं शशाप द्विजसत्तमाः |
समक्षं व्योमकेशस्य मुनीनाञ्च यतात्मनाम् || ४ ||

अथ भीतो रतिपतिस्तत्क्षणात् त्यक्तमार्गणः |
प्रादुर्वभूव प्रत्यक्षं शापं श्रुत्वातिदारुणम् || ५ ||

उवाच चेदं ब्रह्माणं सदक्षं समरीचिकम् |
तथ्यञ्च गद्गतं भीत्या भीतिर्हि गुणहानिकृत् || ६ ||

मन्मथ उवाच 

ब्रह्मन् किमर्थ भवता शप्तोऽहमतिदारुणम् |
अनागस्तव लोकेश न्यायमार्गानुसारिणः || ७ ||

त्वयैवोक्तन्तु तत् कर्म यत्तु कुर्यामहं विभो |
तत्र याग्यो न शापो मे यतो नान्यन्मया कृतम् || ८ ||

अहं विष्णुस्तथा शम्भुः सर्वे त्वच्छरगोचराः |
इति यद्भवता प्रोक्तं तन्मयापि परीक्षितम् || ९ ||

नापराधो ममास्त्यत्र ब्रह्मन् मयि निरागसि |
दारुणं शमयस्वैनं शाप मम जगत्पते || १० ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा विधाता जगतां पतिः |
प्रत्युवाच यतात्मानं मदनं सदयं मुहुः || ११ ||

ब्रह्मोवाच 

आत्मजा मम सन्ध्येयं यस्मादेतत्सकाशतः |
लक्ष्यीकृतोऽहं भवता ततः शापो मया कृतः || १२ ||

अधुना शान्तरोषोऽहं त्वां वदामि मनोभव |
भवतः शापशमनं भविष्यति यथा तथा || १३ ||

त्वं भस्म भूत्वा मदन भर्गलोचनवह्निना |
तस्यैवानुग्रहात् पश्चाच्छरीरं समवाप्स्यसि || १४ ||

यदा हरो महादेवः कुर्याद्दारपरिग्रहम् |
तदा स एव भवतः शरीरं प्रापयिष्यति || १५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमुक्तवाथ मदनं ब्रह्मा लोकपितामहः |
अन्तर्दधे मुनीन्द्राणां मानसानाञ्च पश्यताम् || १६ ||

तस्मिन्नन्तर्हिते शम्भूः सर्वेषाञ्च विधातरि |
यथेष्टदेशं गतवान् ब्रह्मा (तदा (?)) मारुतरंहसा || १७ ||
वेधस्यन्तर्हिते तस्मिन् गते शम्भौ निजास्पदम् |
दक्षः प्राहाथ कन्दर्प पत्नीं तस्य निदर्शयन् || १८ ||

दक्ष उवाच 

मद्देहजेयं कन्दर्प मद्रूपगुणसंयुता |
एनां गृह्णीष्व भार्यार्थ भवतः सद्दशीं गुणैः || १९ ||

एषा तव महातेजाः सर्वदा सहचारिणी |
भविष्यति यथाकामं धर्मतो दशवर्तिनी || २० ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्ता प्रददौ दक्षौ देहस्वेदाम्बुसम्भवाम् |
कन्दर्पायाग्रतः कृत्वा नाम कृत्वा रतीति ताम् || २१ ||

तां वीक्ष्य मदनो रामां रत्याख्यां सुमनोहराम् |
आत्माशुगेन विद्धोऽसौ मुमोह रतिरञ्जितः || २२ ||

क्षणप्रभावदेकान्तगौरी मृगदृशी सदा |
लोलापाङ्गवय तस्यैव मृगीव सदृशी वधौ || ३३ ||

तस्या भ्रूयुगलं वीक्ष्य संशयं मदनोऽकरोत् |
उन्मादकृन्मे कोदण्डं किं धात्रा स्यान्निवेशितम् || २४ ||

कटाक्षाणामाशुगतिं दृष्ट्वा तस्या द्विजोत्तमाः |
आशुगत्वं निजास्त्राणां श्रद्दधे न च चारुताम् || २५ ||

तस्याः स्वभावसुरभिं धीरं श्वासानिलं तथा |
आघ्राय मदनः श्रद्धां त्यक्तवान् मलयानिले || २६ ||

पूर्णेन्दुसदृशं वक्त्रं दृष्ट्वा भ्रूलक्ष्मलक्षितम् |
न निश्चिकाय मदनो भेदं तन्मुखचन्द्रयोः || २७ ||

सुवर्णपद्मकलिकातुल्यं तस्याः कुचद्वयम् |
रेजे चुचूकयुग्मेन भ्रमरेणेव सेवितम् || २८ ||

दृढपीनोन्नतघनस्तनम्ध्याद्विलम्बिनीम् |
आनाभितो रोमराजिं तन्वी चार्वायतां शुभाम् || २९ ||

ज्यां पुष्पधनुषः कामः षट्पदावलिसम्भृताम् |
विसस्मार च यस्मार्त्ता विगृह्यैनां निरीक्षते || ३० ||

गम्भीरनाभिरन्ध्रान्तश्चतुष्पार्श्वत्वमावृताम् |
आननाब्जेक्षणद्वन्द्वमारक्तकमलं यथा || ३१ ||

क्षीणमध्येन वपुषा निसर्गाष्टपदप्रभा |
रत्नवेदीव ददृशे कामेन द्विजसत्तमाः || ३२ ||

रम्भास्तम्भयातस्निग्धं तदुरुयुगलं मृदु |
निजशक्तिसमं कामो वीक्षाञ्चक्रे मनोहरम् || ३३ ||

आरक्तपार्ष्णिपादाग्रप्रान्तभागं पदद्वयम् |
अनुरागमयं चित्रं स्थतं तिस्यां मनोभवः || ३४ ||

तस्याः करयुगं रक्तनखरैः किंशुकोपमैः |
वृत्ताभिरङ्गुलिभिश्च सूक्ष्माग्राभिर्मनोहरम् || ३५ ||

इति दृष्ट्वा स्मरो मेने ममास्त्रैर्द्विगुणीकृतैः |
मां मोहयितुमुद्युक्ता किमेषा द्विजसत्तमाः || ३६ ||

तद्वाहुयुगलं कान्तं मृणालयुगलायतम् |
मृदुस्निग्धं रराजातिकान्तितोयप्रवाहवत् || ३७ ||

नीलनीरदसङ्काशः केशपाशो मनोहरः |
चमरीबालभारवद्विभाति स्म स्मरप्रियः || ३८ ||

तां वीक्ष्य मदनो देवीं रतिमतिमनोहराम् |
कान्तितोयौघसम्पूर्णा कुचवक्त्राब्जकुड्मलाम् || ३९ ||

वक्त्रपद्मां चारुबाहुमृणालशकलान्विताम् |
भ्रूयुग्मविभ्रमद्व्राततनूर्मिपरिराजिताम् || ४० ||

कटाक्षपातभृङ्गीघां नेत्रनीलोत्पलान्विताम् |
तनुलोमालिशैवालां मनोद्रुमविशातिनीम् || ४१ ||

निम्ननाभिह्रदां दक्षप्रालेयाद्रिसमुद्भवाम् |
गङ्गामिव महादेवो जग्राहोत्फुल्ललोचनः || ४२ ||

उवाच च तदा सक्षं कामो मोदभरान्वितः |
विस्मृत्य शापञ्च तदा विधिदत्तं सुदारुणम् || ४३ ||

मदन उवाच 

अनया सहचारिण्या सम्यक् सुन्दररूपया |
समर्थो मोहितुं शम्भुं किमन्यैर्जन्तुभिर्विधो || ४४ ||

यत्र यत्र मया लक्ष्यं क्रियते धनुषोऽनघ |
तत्रानयापि चेष्टव्यं मायया रमणाह्वया || ४५ ||

यदा देवालयं यामि पृथिवीं वा रसातलम् |
तदैषाप्यस्तु सध्रीची सर्वदा चारुहासिनी || ४६ ||

यथा पद्मालया विष्णोर्जलदानां यथा तडित् |
यथा ममैषा भविता प्रजाध्यक्ष सहायिनी || ४७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा मदनो देवीं रतिं जग्राह सोत्सुकः |
स्रागरादुत्थितां लक्ष्मीं हृषीकेश इवोत्तमाम् || ४८ ||

रराज स तया सार्धं भिन्नपीतप्रभः स्मरः |
जोमूत इव सन्ध्यायां सौदामिन्या मनोज्ञया || ४९ ||

इति रतिपतिरुच्चैर्मोदयुक्तो रतिं तां हृदि परिजगृहे यां योगदर्शीव विद्याम् |
रतिरपि पतिमग्र्यं प्राप्य तोषञ्च लेभे हरिमिव कमलोत्था पूर्णचन्द्रोपमास्या || 
५० ||

इति श्रीकालिकापुराणे रत्युत्पत्तौ तृतीयोऽध्यायः 
चतुर्थोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततः प्रभृति धातापि यदेवान्तर्हितः पुरा |
चिन्तयामास सततं शम्भुवाक्यविषार्द्दितः || १ ||

कान्ताभिलाषमात्रं मे दृष्ट्वा शम्भुरगर्हयत् |
मुनीनां पुरतः कस्मात् स दारान् संग्रहीष्यति || २ ||

का वा भवित्री तज्जायाका च तन्मनसि स्थिता |
योगमार्गमवष्टव्य तस्य मोहं करिष्यति || ३ ||

मन्मथोऽपि समर्थो नो भविष्यत्यस्य मोहने |
नितान्तयोगी रामाणां नामापि सहते न सः || ४ ||

अगृहीतेषु दारेषु हरेण कथमादितः |
मध्येऽन्ते च भवेत् सृष्टिस्तद्वधो नान्यकारितः || ५ ||

केचिद्भविष्यन्ति भुवि मया बाध्या महाबलाः |
केचिद्विष्णोर्वारणीयाः केचिच्छम्भोरुपायतः || ६ ||

संसारविमुखे शम्भौ तथैकान्तविरागिणि |
अस्मदृते न कर्मान्यत् करिष्यति न संशयः || ७ ||

चिन्तयन्निति लोकेशो ब्रह्मा लोकपितामहः |
पुनर्द्ददर्श भूमिष्ठान् दक्षादीन् वियति स्थितः || ८ ||

रतिद्वितीयं मदनं मोदयुक्तं निरीक्ष्य च |
पुनस्तत्र गतः प्राह सान्त्वयन् पुष्पसायकम् || ९ ||

ब्रह्मोवाच 

अनया सहचारिण्या राजसे त्वं मनोभव |
एषा च भवता पत्या युक्ता संशोधते धृशम् || १० ||

यथा श्रिया हृषीकेशो यथा तेन हरिप्रिया |
क्षणदा विधुना युक्ता तया युक्तो यथा विधुः || ११ ||

तथैव युवयोः शोभा दाम्पत्यञ्च पुरस्कृतम् |
अतस्त्वं जगतः केतुर्विश्वकेतुर्भविष्यसि || १२ ||

जगद्धिताय वत्स त्वं मोहयस्व पिणाकिनम् |
यथा सुखमनाः शम्भुः कुर्याद्दारपरिग्रहम् || १३ ||

विजने स्निग्धदेशे च पर्वतेषु सरित्सु च |
यत्र यत्र प्रयातीशस्तत्र तत्रानया सह || १४ ||

मोहयस्व यतात्मानं वनिताविमुखं हरम् |
त्वदृते विद्यते नान्यः कश्चिदस्य विमोहकः || १५ ||

भूते हरे सानुरागे भवतोऽपि मनोभव |
शापोपशान्तिर्भविता तस्मादात्महितं कुरु || १६ ||

सानुरागो वरारोहां यदीच्छति मनोभव |
तदा तवोपभोगाय स त्वां सम्भावयिष्यति || १७ ||

तस्माज्जगद्धिताय त्वं यतस्व हरमोहने |
शिवस्य भव केतुस्त्वं मोहयित्वा महेश्वरम् || १८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति श्रुत्वा वचस्तस्य ब्रह्मणः परमात्मनः |
उवाच मन्मथस्तथ्यं ब्रह्माणं जगतो हितम् || १९ ||

मन्मथ उवाच 

करिष्येऽहं तव विभो वचनाच्छम्भुमोहनम |
किन्तु योषिन्महास्त्रं मे तत्र कान्तां प्रभो सृज || २० ||

मया सम्मोहिते शम्भौ यया तस्यानुमोहनम् |
कार्यं मनोरमां रामां तां निदेशय लोकभृत् || २१ ||

तामहं नहि पश्यामि यया तस्यानुमोहनम् |
कर्तव्यमधुना धातस्तत्रोपायं तथा कुरु || २२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवंवादिनि कन्दर्पे धाता लोकपितामहः |
कुर्या सम्मोहनीं योषामिति चिन्तां जगामह || २३ ||

चिन्ताविष्टस्य तस्याथ निःश्वासो यो विनिःसृतः |
तस्माद्वसन्तः संजातः पुष्पव्रातविभूषितः || २४ ||

चूताङ्कुरान् मुकुलितान् विभ्रद् भ्रमरसंहतिम् |
किंशुकान् सारसान् रेजे प्रफुल्ल इव पादपः || २५ ||

शोणराजीवसंकाशः फुल्लतामरसेक्षणः |
सन्ध्योदिताखण्डशशिप्रतिमास्यः सुनासिकः || २६ ||

शङ्खवच्छ्रवणावर्तः श्यामकुञ्चितमूर्द्धजः |
सन्ध्यांशुमालिसदृशकुण्डलद्वयमण्डितः || २७ ||

प्रमत्तमातङ्गगतिर्विस्तीर्णहृदयस्तलः |
पीनस्थूलायतभुजः कठोरकरयुग्मकः || २८ ||

सुवृत्तोरुकटीजङ्घः कम्बुग्रीवोन्नतांसकः |
गूढजत्रुः पीनवक्षाः सम्पूर्णः सर्वलक्षणैः || २९ ||

तादृशेऽथ समुत्पन्ने सम्पूर्णः कुसुमाकरे |
ववौ वायुः ससुरभिः पादपा अपि पुष्पिताः || ३० ||

पिकाश्च नेदुः शतशः पञ्चमं मधुरस्वराः |
प्रफुल्लपद्मा अभवन् सरस्यः पुष्टपुष्कराः || ३१ ||

तमुत्पन्नमवेक्ष्याथ तथा तादृसमुत्तमम् |
हिरण्यगर्भो मदनं जगाद मधुरं वचः || ३२ ||

ब्रह्मोवाच 

एष मन्मथ ते मित्रं सदा सहचरो भवेत् |
आनुकूल्यं तव कृते सवदैव करिष्यति || ३३ ||

यथाग्नेः श्वसनो मित्रं सर्वत्रोपकरोति च |
तथायं भवतो मित्रं सदा त्वामनुयास्यति || ३४ ||

वसतेरन्तहेतुत्वाद् वसन्ताख्यो भवत्वयम् |
तवानुगमनं कर्म तथा लोकानुरञ्जनम् || ३५ ||

असौ वसन्तः शृङ्गारो वसन्ते मलयानिलः |
भवन्तु सुहृदो भावाः सदा त्वद्वशवर्तिनः || ३६ ||

बिब्बोकाद्यास्तथा हावाश्चतुःषष्टिकलास्तथा |
कुर्वन्तु रत्याः सौहृद्यं सुहृदस्ते यथा तव || ३७ ||

एभिः सहचरैः काम वसन्तप्रमुखैर्भवान् |
अनया सहचारिण्या त्वद्युक्तपरिवारया || ३८ ||

मोहयस्व महादेवं कुरु सृष्टिं सनातनीम् |
यथेष्टदेशं गच्छ त्वं सर्वः सहचरैर्वृतः |
अहं तां भावयिष्यामि यो हरं मोहयिष्यति || ३९ ||

एवमुक्तोऽथ मदनः सुरज्येष्ठेन हर्षितः |
जगाम सगणस्तत्र सपत्न्यनुचरस्तदा || ४० ||

दक्षं प्रणम्य तान् सर्वान् मानसानभिवाद्य च |
यत्रास्ति शम्भुर्गतवांस्तत्स्थानं मन्मथस्तदा || ४१ ||

तस्मिन् गते सानुचरेऽथ मन्मथे शृङ्गारभावादियुते द्विजोत्तमाः |
प्रोवाच दक्षं मधुरं पितामहः सार्धं मरीच्यत्रिमुखैर्मुनीश्वरैः || ४२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे वसन्तोत्पत्तौ चतुर्थोऽध्यायः || ४ ||
पञ्चमोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

अथ ब्रह्मा तदोवाच दक्षाय सुमहात्मने |
मरीचिप्रमुखेभ्यश्च वचनञ्चेदमञ्जसा || १ ||

ब्रह्मोवाच 

भवित्री शम्भुपत्नी का का तं सन्मोहयिष्यति |
इति सञ्चिन्तयन् कान्तां न स्थिरीकर्तुमुत्सहे || २ ||

विष्णु मायामृते दक्ष महामायां जगन्मयीम् |
नान्या तन्मोहकर्त्री स्यात् सन्ध्यासावित्र्युमा ऋते || ३ ||

तस्मादहं विष्णुमायां योगनिद्रां जगत्प्रसूम् |
स्तौमि सा चारुरूपेण शंकरं मोहयिष्यति || ४ ||

भवांस्तु दक्ष तामेव यजतां विश्वरूपिणीम् |
यथा तव सुता भूत्वा हरजाया भविष्यति || ५ ||

मार्कण्डेय उवाअ 

एवं वचनमाकर्ण्य ब्रह्मणः परमात्मनः |
उवाच दक्षह् स्रष्टारं मरीच्यादिभिरीरितः || ६ ||

दक्ष उवाच 

यथात्थ भगवंस्तथ्यं त्वं लोकेश जगद्धितम् |
तत् करिष्यामहे सम्यग् यथा स्यात्तन्मनोहरा || ७ ||

तथा तथा भविष्यामि यथा मम सुता स्वयम् |
विष्णुमाया भवेत् पत्नी भूत्वा शम्भोर्महात्मनः || ८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमेवेति तैरुक्तं मरीचिप्रमुखैस्तदा |
यष्टुं दक्षः समारेभे महामायां जगन्मयीम् || ९ ||

क्षीरोदोत्तरतीरस्वस्तां कृत्वा हृदयस्थिताम् |
तपस्तप्तुं समारेभे द्रष्टुं प्रत्यक्षतोऽम्बिकाम् || १० ||

दिव्यवर्षेण दक्षोऽपि सहस्राणां त्रयः समाः |
तपश्चचार नियतः संयतात्मा दृढव्रतः || ११ ||

मारुताशी निराहारो जलाहारो च पर्णभुक् |
एवं निनाय तत्कालं चिन्तयंस्तां जगन्मयीम् || १२ ||

गते दक्षे तपः कर्तुं ब्रह्मा सर्वजगत्पतिः |
जगाम मन्दराभ्यासं पुण्यात्पुण्यतरं वरम् || १३ ||

तत्र गत्वा जगद्धात्रीं विष्णुमायां जगन्मयीम् |
तुष्टाव वाग्भिरर्थ्याभिरेकतानं शतं समाः || १४ ||

ब्रह्मोवाच 

विद्याविद्यात्मिकां शुद्धां निरालम्बां निराकुलाम् |
स्तौमि देवीं जगद्धात्रीं स्थूलाणीयः स्वरूपिणीम् || १५ ||

यस्या उदेति च जगत्प्रधानाख्यं जगत्परम् |
यस्यास्तदंशभूतां त्वां स्तौमि निद्रां सनातनीम् || १६ ||

त्वं चितिः परमानन्दा परमात्मस्वरूपिणी |
शक्तिस्त्वं सर्वभूताना त्व सर्वेषां च पावनी || १७ ||

त्वं सावित्री जगद्धात्री त्व सन्ध्या त्व रतिर्धृतिः |
त्वं हि ज्योति स्वरूपेण ससारस्य प्रकाशिनी || १८ ||

तथा तमःस्वरूपेण च्छादयन्ती सदा जगत् |
त्वमेव सृष्टिरूपेण ससारपरिपूरणी || १९ ||

स्थितिरूपेण च हरेर्जगतां च हितेषिणी |
तथैवान्तस्वरूपेण जगतामन्तकारिणी || २० ||

त्वं मेधा त्वं महामाया त्वं स्वधा पितृमोदिनी |
त्वं स्वाहा त्वं नमस्कारवषट्कारौ तथा स्मृतिः || २१ ||

त्वं पुष्टिस्त्वं धृतिर्मैत्री करुणा मुदिता तथा |
त्वमेव लज्जा त्वं शान्तिस्त्वं कान्तिर्जगदीश्वरी || २२ ||

महामाया त्वं च स्वाहा स्वधा च पितृदेवता |
या सृष्टिशक्तिरस्माकं स्थितिशक्तिश्च या हरेः || २३ ||

अन्तशक्तिस्तथेशानी सा त्वं शक्तिः सनातनि || २४ ||

एका त्वं द्विविधा भूत्वा मोक्षसंसारकारिणी |
विद्याविद्यास्वरूपेण स्वप्रकाशाप्रकाशतः || २५ ||

त्वं लक्ष्मीः सर्वभूतानां त्वं छाया त्वं सरस्वती |
त्रयीमयी त्रिमात्रा त्वं सर्वभूतस्वरूपिणी || २६ ||

उद्गीतिः सामवेदस्य या पितृगणरञ्जनी |
त्वं वेदिः सर्वयज्ञानां सामिधेनी तथा हविः || २७ ||

यदव्यक्तमनिर्देश्यं निष्कलं परमात्मनः |
रूपं तथैव तन्मात्रं सकलं च जगन्मयम् || २८ ||

या मूर्त्तिर्वि रता सर्वधरित्रो बिभ्रती क्षितिम् |
सा त्वं विश्वम्भरे लोके शक्तिभूतिप्रदा सदा || २९ ||

त्वं तक्ष्मीश्चेतना कान्तिस्त्वं पुष्टिस्त्वं सनातनी |
त्वं कालरात्रिस्त्वं मुक्तिः शान्तिः प्रज्ञा तथा स्मृतिः || ३० ||

संसारसागरोत्तारतरणि सुखमोक्षदे |
प्रसीद सर्वजगतां त्वं गतिस्त्वं मतिः सदा || ३१ ||

त्वं नित्या त्वमनित्या च त्वं चराचरमोहिनी |
त्वं सन्धिनी सर्वयोगसाङ्गोपाङ्गविभाविनी || ३२ ||

चिन्ता कीर्तिर्यतीनां त्वं त्वं तदष्टाङ्गसंयुता |
त्वं खड्गिनी शूलिनी च चक्रिणी घोररूपिणी || ३३ ||

त्वमीश्वरी जनानां त्वं सर्वानुग्रहकारिणी |
विश्वादिस्त्वमनादिस्त्वं विश्वयोनिरयोनिजा |
अनन्ता सर्वजगतस्त्वमेवैकान्तकारिणी || ३४ ||

नितान्तनिर्मला त्वं हि तामसीति च गीयसे |
तं हिंसा त्वमहिंसा च त्वं काली चतुरानना || ३५ ||

त्वं परा सर्वजननी दमनी दामिनी तथा |
त्वययेव लीयते विश्वं भाति तत्त्वं तद्बिभर्त्ति च || ३६ ||

त्वं सृष्टिहीना त्वं सृष्टिस्त्वमकर्णापि सश्रुतिः |
तपस्विनी पाणिपादहीना त्वं नितरां ग्रहा || ३७ ||

त्वं द्वौस्त्वमापस्त्वं ज्योतिर्वायुस्त्वं च नभो मनः |
अहंकारोऽपि जगतामष्टधा प्रकृतिः कृतिः || ३८ ||

जगन्नाभिर्मेरुरूपधारिणी नालिकापरा |
परापरात्मिका शुद्धा माया मोहातिकारिणी || ३९ ||

कारणं कार्यभूतञ्च सत्यं शान्तं शिवाशिवे |
रूपाणि तव विश्वार्थे रागवृक्षफलानि च || ४० ||

नितान्तह्रस्वा दीर्घा च नितान्ताणुबृहत्तनुः |
सूक्ष्माप्यखिललोकस्य व्यापिनी त्वं जगन्मयी || ४१ ||

मानहीना विमानातिविमानोन्मानसम्भवा |
यदष्टिव्यष्टिसम्भोगरागादिगलिताशया |
तत्ते महिम्नि तद्रूपं तव भ्रान्त्यादिकं च यत् || ४२ ||

इष्टानिष्टविपाकज्ञा यथेष्टानिष्टकारणम् |
सर्गादिमध्यान्तमयं निम्नं रूपं तथैव च || ४३ ||

विचाराष्टाङ्गयोगेन सम्पाद्यैवं मुहुर्मुहुः |
यत् स्थिरीक्रियते तत्त्वं तत्ते रूपं सनातनम् || ४४ ||

बाह्याबाह्ये सुखं दुःखं ज्ञानाज्ञाने लयालयौ |
उपतापस्तथा शान्तिर्भूतिस्त्वं जगतः पतेः || ४५ ||

यस्याः प्रभावं नो वक्तुं शक्नोति भुवनत्रये |
तयैव सन्मोहकरी सा त्वं किं स्तूयसे मया || ४६ ||

योगनिद्रा महानिद्रा मोहनिद्रा जगन्मयी |
विष्णुमाया च प्रकृतिः कस्त्वां स्तुत्या विभावयेत् || ४७ ||

मम विष्णोः शंकरस्य या वपुर्वहनात्मिका |
तस्याः प्रभावं को वक्तुं गुणान् वेत्तुं च कः क्षमः || ४८ ||

प्रकाशकरणज्योतिःस्वरूपान्तरगोचरा |
त्वमेव जङ्गमस्थेयरूपैका बाह्यगोचरा || ४९ ||

प्रसीद सर्वजगतां जननी स्त्रीस्वरूपिणी |
विश्वरूपिणी विश्वेशे प्रसीद त्वं सनातनि || ५० ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवं संस्तूयमाना सा योगनिद्रा विरिञ्चिना |
आविर्बभूव प्रत्यक्षं ब्रह्मणः परमात्मनः || ५१ ||

स्निग्धाञ्जनद्युतिश्चारुरूपात्तुङ्गा चतुर्भुजा |
सिंहस्था खड्गनीलाब्जहस्ता मुक्तकचोत्करा || ५२ ||

समक्षमथ तां वीक्ष्य स्रष्टा सर्वजगद्गुरुः |
भक्त्या विनम्रतुङ्गांसस्तुष्टाव च ननाम च || ५३ ||

ब्रह्मोवाच 

नमो नमस्ते जगतः प्रवृत्तिनिवृत्तिरूपे स्थितिसर्गरूपे |
चराचराणां भवती च शक्तिः सनातनी सर्वविमोहनीति || ५४ ||

यः श्रीः सदा केशवमूर्तिमाया विश्वम्भरा या सकलं बिभर्ति |
ह्रीर्योगिनी या महिता मनोज्ञा सा त्वं नमस्ते परमात्मसारे || ५५ ||

यामादिपूर्वे हृदि योगिनो यां विभावयन्ति प्रमितिप्रतीताम् |
प्रकाशशुद्धादियुतां विराणां सा त्वं हि विद्या विविधावलम्बा || ५६ ||

कूटस्थमव्यक्तमचिन्त्यरूपं त्वं बिभ्रती कालमयं जगन्ति |
विकारबीजं प्रकरोषि नित्यं प्रत्नानि न्यूतान्यथ मध्यमानि || ५७ ||

सत्त्वं रजोऽथो तम इत्यमीषां विकारहीना समवस्थितिर्या |
सा त्वं गुणानां जगदेकहेतुर्बाह्यान्तरालं भवतीव याति || ५८ ||

अशेषजगतां बीजे ज्ञेयज्ञानस्वरूपिणि |
जगद्धिताय जगतां विष्णुमाये नमोऽस्तुते || ५९ ||

इत्याकर्ण्य वचस्तस्य काली लोकविमोहिनी |
ब्रह्माणमूचे जगतां स्रष्टारं घनशब्दवत् || ६० ||

देव्युवाच 

ब्रह्मन् किमर्थं भवता स्तुताहमवधारय |
उच्यतां यदधृष्त्योऽस्ति तच्छ्रीघ्रं पुरतो मम || ६१ ||

प्रत्यक्षं मयि जातायां सिद्धिः कार्यस्य निश्चिता |
तस्मात्ते वाञ्छितं ब्रूहि यत् करिष्यामि भाविता || ६२ ||

ब्रह्मोवाच 

एकश्चरति भूतेशो न द्वितीयां समीहते |
तं मोहय यथा दारान् स्वयं स च जिघृक्षति || ६३ ||

त्वदृते तस्य नो काचिद् भविष्यति मनोहरा |
तस्मात्त्वमेकरूपेण भवस्य भव मोहनी || ६४ ||

यथा धृतशरीरा त्वं लक्ष्मीरूपेण केशवम् |
आमोदयसि विश्वस्य हितायैतं तथा कुरु || ६५ ||

कान्ताभिलाषमात्रं मे निनिन्द वृषभध्वजः |
कथं पुनः स वनितां स्वेच्छया संग्रहीष्यति || ६६ ||

हरेऽगृहीतकान्ते तु कथं सृष्टिः प्रवर्तते |
आद्यन्तमध्यहेतौ च तस्मिञ्छम्भौ विरागिणि || ६७ ||

इति चिन्तापरो नाहं त्वदन्यं शरणन्त्विह |
लब्धवांस्तेन विश्वस्य हितायैतत् कुरुष्व मे || ६८ ||

न विष्णुरस्य मोहाय न लक्ष्मीर्न मनोभवः |
न चाप्यहं जगन्मातस्तस्मात् त्वं मोहयेश्वरम् || ६९ ||

कीर्तिस्त्वं सर्वभूतानां यथा त्वं ह्रीर्यतात्मनाम् |
यथा विष्णोः प्रियैका त्वं तथा सम्मोहयेश्वरम् || ७० ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ ब्रह्माणमाभाष्य काली योगमयी पुनः |
यदुवाच महाभागास्तच्छृण्वन्तु द्विजोत्तमाः || ७१ ||

इति श्रीकालिकापुराणे कालीस्तुतौ पञ्चमोऽयायः |
षष्ठोऽध्यायः 

देव्युवाच 

यदुक्तं भवता ब्रह्मन् समस्तं सत्यमेव तत् |
मदृते मोहयित्रीह शंकरस्य न विद्यते || १ ||

हरेऽगृहीतदारे तु सृष्टिर्नैषा सनातनी |
भविष्यतीति तत् सत्यं भवता प्रतिपादितम् || २ ||

मयापि च महान् यत्नो विद्यतेऽस्य जगत्पतेः |
त्वद्वाक्याद् द्विगुणो मेऽद्य प्रयत्नोऽभूत् सुनिर्भरः || ३ ||

अहं तथा यतिष्यामि यथा दारपरिग्रहम् |
हरः करिष्यत्यवशः स्वयमेव विमोहितः || ४ ||

चार्वी मूर्तिमहं धृत्वा तस्यैव वशवर्तिनी |
भविष्यामि महाभाग यथा विष्णोर्हरिप्रिया || ५ ||

यथा सोऽपि ममैवेह वशवर्ती सदा भवेत् |
तथा चाहं करिष्यामि यथेतरजनं हरम् || ६ ||

प्रतिसर्गादि मध्यं तमहं शम्भुं निराकुलम् |
स्त्रीरूपेणानुयास्यामि विशेषेणान्यतो विधे || ७ ||

उत्पन्ना दक्षजायायां चारुरूपेण शंकरम् |
अहं सभाजयिष्यामि प्रतिसर्गं पितामह || १२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्मै समाभाष्य ब्रह्मणे द्विजसत्तमाः |
वीक्ष्यमाणा जगत्स्रष्ट्रा तत्रैवान्तर्दधे ततः || १३ ||

तस्यामन्तर्हितायान्नु धाता लोकपितामहः |
जगाम तत्र भगवान् स्थितो यत्र मनोभवः || १४ ||

मुदितोऽत्यर्थमभवन्महामायावचः स्मरन् |
कृतकृत्यं तदात्मानं मेने च मुनिपुङ्गवाः || १५ ||

अथ दृष्ट्वा महात्मानं विरञ्चि मदनस्तथा |
गच्छन्तं हंसयानेन चाभ्युत्तस्थौ त्वरान्वितः || १६ ||

आसन्नं तमथासाद्य हर्षोत्फुल्लविलोचनः |
ववन्दे सर्वलोकेशं मोदयुक्तं मनोभवः || १७ ||

अथाह भगवान् धाता प्रीत्या मधुरगद्गदम् |
मदनं मोदयन् सूक्तं यद् देव्या विष्णुमायया || १८ ||

ब्रह्मोवाच 

यदाह वत्स शर्वस्य मोहने त्वं पुरा वचः |
अनुमोहनकर्त्री या तां सृजेति मनोभव || १९ ||

तदर्थं संस्तुता देवी योगनिद्रा जगन्मयी |
एकतानेन मनसा मया मन्दरकन्दरे || २० ||

स्वयमेव तया वत्स प्रत्यक्षीभूतया मम |
तुष्टयाङ्गीकृतं शम्भुर्मोहनीयो मयेति वै || २१ ||

तया च दक्षभवने स समुत्पन्नया हरः |
मोहनीयस्तु न चिरादिति सत्यं मनोभव || २२ ||

मदन उवाच 

ब्रह्मन् का योगनिद्रेति विख्याता या जगन्मयी |
कथं तस्या हरो वश्यः कार्यस्तपसि सम्स्थितः || २३ ||

किम्प्रभावाथ सा देवी का वा सा कुत्र संस्थिता |
तदहं श्रोतुमिच्छामि त्वत्तो लोकपितामह || २४ ||

यस्य त्यक्तसमाधेस्तु न क्षणं दृष्टिगोचरे |
शक्नुमोऽपि वयं स्थातुं तं कस्मात् सा विमोहयेत् || २५ ||

ज्वलदग्निप्रकाशाक्षं जटाराजिकरालितम् |
शूलिनं वीक्ष्य कः स्थातुं ब्रह्मन् शक्नोति तत्पुरः || २६ ||

तस्य तादृक्स्वरूपस्य सम्यङ्मोहनवाञ्छया |
मयाभ्युपेतं तां श्रुतु महमिच्छामि तत्त्वतः || २७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

मनोभवस्य वचनं श्रुत्वाथ चतुराननः |
विवक्षुरपि तद्वाक्यं श्रुत्वानुत्साहकारणम् || २८ ||

शर्वस्य मोहने ब्रह्मा चिन्ताविष्टो भवन्नहि |
समर्थो मोहयितुमिति निःश्वास मुहुर्मुहुः || २९ ||

निःश्वासमारुतात्तस्य नानारूपा महाबलाः |
जाता गणा लोलजिह्वा लोलाश्चाति भयंकराः || ३० ||

तुरंगवदनाः केचित् केचिद् गजमुखास्तथा |
सिंहव्याघ्रमुखाश्चान्ये श्ववराहखराननाः || ३१ ||

ऋक्षमार्जारदवदनाः शरभास्याः शुकाननाः |
प्लवगोमायुवक्त्राश्च सरीसृपमुखाः परे || ३२ ||

गोरूपा गोमुखाः केचित्तथा पक्षिमुखाः परे |
महादीर्घा महाह्रस्वा महास्थूला महाकृशाः || ३३ ||

पिङ्गाक्षा विरालाक्षाश्च त्र्यक्षैकाक्षा महोदराः |
एककर्णास्त्रिकर्णाश्च चतुष्कर्णास्तथा परे || ३४ ||

स्थूलकर्णा महाकर्णा बहुकर्णा विकर्णकाः |
दीर्घाक्षाः स्थूलनेत्राश्च सूक्ष्मनेत्रा विदृष्टयः || ३५ ||

चतुष्पादाः पञ्चपादास्त्रिपादैकपदास्तथा |
ह्रस्वपादा दीर्घपादाः स्थूलपादा महापदाः || ३६ ||

एकहस्ताश्चतुर्हस्ता द्विहस्तास्त्रिशयास्तथा |
विहस्ताश्च विरूपाक्षा गोधिकाकृतयः परे || ३७ ||

मनुष्याकृतयः केचिच्छुशुमारमुखास्तथा |
क्रौञ्चाकारा वकाकारा हंससारसरूपिणः |
तथैव मद्गुकुररकङ्ककाकमुखास्तथा || ३८ ||

अर्द्धनीला अर्द्धरक्ताः कपिलाः पिङ्गलास्तथा |
नीलाः शुक्लास्तथा पीता हरिताश्चित्ररूपिणः || ६९ ||

अवादयन्त ते शङ्खान् पटहान् परिवादिनः |
मृदङ्गान् डिडिमांश्चैव गोमुखान् पणवांस्तथा || ४० ||

शर्वस्य मोहने ब्रह्मा चिन्ताविष्टो भवन्नहि |
समर्थो मोहयितुमिति निःश्वास मुहुर्मुहुः || २९ ||

निःश्वासमारुतात्तस्य नानारूपा महाबलाः |
जाता गणा लोलजिह्वा लोलाश्चाति भयंकराः || ३० ||

तुरंगवदनाः केचित् केचिद् गजमुखास्तथा |
सिंहव्याघ्रमुखाश्चान्ये श्ववराहखराननाः || ३१ ||

ऋक्षमार्जारदवदनाः शरभास्याः शुकाननाः |
प्लवगोमायुवक्त्राश्च सरीसृपमुखाः परे || ३२ ||

गोरूपा गोमुखाः केचित्तथा पक्षिमुखाः परे |
महादीर्घा महाह्रस्वा महास्थूला महाकृशाः || ३३ ||

पिङ्गाक्षा विरालाक्षाश्च त्र्यक्षैकाक्षा महोदराः |
एककर्णास्त्रिकर्णाश्च चतुष्कर्णास्तथा परे || ३४ ||

स्थूलकर्णा महाकर्णा बहुकर्णा विकर्णकाः |
दीर्घाक्षाः स्थूलनेत्राश्च सूक्ष्मनेत्रा विदृष्टयः || ३५ ||

चतुष्पादाः पञ्चपादास्त्रिपादैकपदास्तथा |
ह्रस्वपादा दीर्घपादाः स्थूलपादा महापदाः || ३६ ||

एकहस्ताश्चतुर्हस्ता द्विहस्तास्त्रिशयास्तथा |
विहस्ताश्च विरूपाक्षा गोधिकाकृतयः परे || ३७ ||

मनुष्याकृतयः केचिच्छुशुमारमुखास्तथा |
क्रौञ्चाकारा बकाकारा हंससारसरूपिणः |
तथैव मद्गुकुररकङ्ककाकमुखास्तथा || ३८ ||

अर्द्धनीला अर्द्धरक्ताः कपिलाः पिङ्गलास्तथा |
नीलाः शुक्लास्तथा पीता हरिताश्चित्ररूपिणः || ६९ ||

अवादयन्त ते शङ्खान् पटहान् परिवादिनः |
मृदङ्गान् डिडिमांश्चैव गोमुखान् पणवांस्तथा || ४० ||

सर्वे जटाभिः पिङ्गाभिस्तुङ्गाभिश्च करालिताः |
निरन्तराभिर्विप्रेन्द्रा गणाः स्यन्दनगामिनः || ४१ ||

शूलहस्ताः पाशहस्ताः खड्गहस्ता धनुर्धराः |
शक्त्यङ्कु शगदावाण-पट्टिशप्रासपाणयः || ४२ ||

नानायुधा महानादं कुर्वन्तस्ते महाबलाः |
मारय च्छेदयेत्यूचुर्ब्रह्मणः पुरतो गताः || ४३ ||

तेषान्तु वदतां यत्र मारय छेदयेत्युत |
योगनिन्द्रा प्रभावात् स विधिर्वक्तुं प्रचक्रमे || ४४ ||

अथ ब्रह्माणमाभाष्य तान् दृष्ट्वा मदनो गणान् |
उवाच वारयन् वक्तुं गणानामग्रतः स्मरः || ४५ ||

मदन उवाच 

किं कर्म ते करिष्यन्ति कुत्र स्थास्यन्ति वा विधे |
किन्नामधेया एते वा तत्रैतान् विनियोजय || ४६ ||

नियोज्यैतान्निजे कृत्ये स्थानं दत्त्वा नाम च |
कृत्वा पश्चात्महामायाप्रभावं कथयस्व मे || ४७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ तद्वाक्यमाकर्ण्य सर्वलोकपितामहः |
गणान् समदनानाह तेषां कर्मादिकं दिशन् || ४८ ||

ब्रह्मोवाच 

एत उत्पन्नमात्रा हि मारयेत्यवदंस्तराम् |
मुहुर्मुहुरतोऽमीषां नाम मारेति जायताम् || ४९ ||

मारात्मकत्वादप्येते माराः सन्तु च नामतः |
सदा विघ्नं करिष्यन्ति जन्तूनाञ्च विनार्चनम् || ५० ||

तवानुगमनं कर्म मुख्यमेषां मनोभव |
यत्र यत्र भवान् याता स्वकर्मार्थं यदा यदा |
गन्तारस्तत्र तत्रैते साहाययाय तदा तदा || ५१ ||

चित्तोद्भ्रान्तिं करिष्यन्ति त्वदस्त्रवशवर्तिनाम् |
ज्ञानिनां ज्ञानमार्गञ विघ्नयिष्यन्ति सर्वदा || ५२ ||

यथा सांसारिकं कर्म सर्वे कुर्वन्ति जन्तवः |
तथा चैते करिष्यन्ति सविघ्नमपि सर्वतः || ५३ ||

इमे स्थास्यन्ति सर्वत्र वेगिनः कामरूपिणः |
त्वमेवैषां गणाध्यक्षः पञ्चयज्ञांशभोगिनः |
नित्यक्रियावतां तोयभोगिनो वै भवन्त्विति || ५४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति श्रुत्वा तु ते सर्वे मदनं सविधिं ततः |
परिवार्य यथाकामं तस्थुः श्रुत्वा निजां गतिम् || ५५ ||

तेषां वर्णयितुं शक्यो भुवि किं मुनिसत्तमाः |
माहात्म्यञ्च प्रभावञ्च ते तपःशालिनो यतः || ५६ ||

नैषां जाया न तनया निःसमीहाः सदैव हि |
न्यासिनोऽपि महात्मानः सर्वे त ऊर्ध्वरेतसः || ५७ ||

ततो ब्रह्मा प्रसन्नः स माहात्म्यं मदनाय च |
गदितुं योगनिन्द्रायाः सम्यक् समुपचक्रमे || ५८ ||

ब्रह्मोवाच 

अव्यक्तव्यक्तरूपेण रजःसत्त्वतमोगुणैः |
संविभज्यार्थं कुरुते विष्णुमायेति सोच्यते || ५९ ||

या निम्नान्तस्थलाम्भस्था जगदण्डकपालतः |
विभज्य पुरुषं याति योगनिद्रेति सोच्यते || ६० ||

मन्त्रान्तर्भावनपरा परमानन्दरूपिणी |
योगिनां सत्त्वविद्यान्तः सा निगद्या जगन्मयी || ६१ ||

गर्भान्तर्ज्ञानसम्पन्नं प्रेरितं सूतिमारुतैः |
उत्पन्नं ज्ञानरहितं कुरुते या निरन्तरम् || ६२ ||

पूर्वातिपूर्वं सन्धातुं संस्कारेण नियोज्य च |
आहारादौ ततो मोहं ममत्वं ज्ञानसंशयम् || ६३ ||

क्रोधोपरोधलोभेषु क्षिप्त्वा क्षिप्त्वा पुनः पुनः |
पश्चात् कामे नियोज्याशु चिन्तायुक्तमहर्निशम् || ६४ ||

आमोदयुक्तं व्यसनासक्तं जन्तुं करोति या |
महामायेति सा प्रोक्ता तेन सा जगदीश्वरी || ६५ ||

अहंकारादिसंसक्तसृष्टिप्रभवभाविनी |
उत्पत्तिरितिलोकैः सा कथ्यतेऽनन्तरूपिणी || ६६ ||

उत्पन्नमङ्करं बीजाद् यथापो मेघसम्भवाः |
प्ररोहयति सा जन्तूंस्तथोत्पन्नान् प्ररोहयेत् || ६७ ||

सा शक्तिः सृष्टिरूपा च सर्वेषां ख्यातिरीश्वरी |
क्षमा क्षमावतां नित्यं करुणा सा दयावताम् || ६८ ||

नित्या सा नित्यरूपेण जगद्गर्भे प्रकाशते |
ज्योतिःस्वरूपेण परा व्यक्ताव्यक्तप्रकाशिनी || ६९ ||

सा योगिनां मुक्तिहेतुर्विद्यारूपेण वैष्णवी |
सांसारिकाणां संसारबन्धहेतुविपर्यया || ७० ||

लक्ष्मीरूपेण कृष्णस्य द्वितीया सुमनोहरा |
त्रयीरूपेण कण्ठस्था सदा मम मनोभव || ७१ ||

सर्वत्रस्था सर्वगा दिव्यमूर्तिर्नित्या देवी सर्वरूपा पराख्या |
कृष्णादीनां सर्वदा मोहयित्री सा स्त्रीरूपेः सर्वजन्तोः समन्तात् || ७२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे योगनिद्रास्तुतौ षष्ठोऽध्यायः ||


सप्तमोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

अथ ब्रह्मा महामायास्वरूपं प्रतिपाद्य च |
मदनाय पुनः प्राह युक्तासौ हरमोहने || १ ||

ब्रह्मोवाच 

विष्णुमाया महादेवो यथा दारपरिग्रहम् |
करिष्यति तथा कर्तुमङ्गीकारं पुराकरोत् || २ ||

साऽवश्यं दक्षतनया भूत्वा शम्भोर्महात्मनः |
भविष्यति द्वितीयेति स्वयमेवावदत् स्मर || ३ ||

त्वमेभिः स्वगणैः सार्धं रत्या च मधुना सह |
यथेच्छति तथा दारान् ग्रहीतुं कुरु शंकरः || ४ ||

शम्भौ गृहीतदारे तु कृतकृत्या वयं स्मर |
अविच्छिन्ना सृष्टिरियं भविष्यति न संशयः || ५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

तथाब्रवीद् द्विजश्रेष्ठा लोकेशाय मनोभवः |
मधुरं यत् कृतं तेन महादेवस्य मोहने || ६ ||

मदन उवाच 

शृणु ब्रह्मन् यथास्माभिः क्रियते हरमोहने |
प्रत्यक्षे वा परोक्षे वा तस्य तद्गदतो मम || ७ ||

यदा समाधिमाश्रित्य स्थितः शम्भुर्जितेन्द्रियः |
तदा सुगन्धिवातेन शीतलेन विवेगिना |
तं वीजयामि लोकेश नित्यं मोहनकारिणा || ८ ||

स्वसायकांस्तथा पञ्च समादाय शरासनम् |
भ्रमामि तस्य सविधे मोहयंस्तद्गणानहम् || ९ ||

सिद्धद्वन्द्वानहं तत्र रमयामि दिवानिशम् |
भावा हावाश्च ते सर्वे प्रविशन्ति च तेषु वै || १० ||

यदि प्रविष्टे सविधे शम्भोः प्राणी पितामह |
को वा न कुरुते द्वन्द्वभावं तत्र मुहुर्मुहुः || ११ ||

मम प्रवेशमात्रेण तथा स्युः सर्वजन्तवः |
न शम्भुर्न वृषस्तस्य मानसीं विक्रियां गतौ || १२ ||

यदाहि भवतः प्रस्थं स याति प्रमथाधिपः |
तत्र गन्ता तदैवाहं सरितः समधुर्विधे || १३ ||

यदा मेरुं प्रयात्येष यदा वा नाटकेश्वरम् |
कैलासं वा यदा याति तत्र गच्छाम्यहं तदा || १४ ||

यदा त्यक्त समाधिस्तु हरस्तिष्ठति वै क्षणम् |
ततस्तस्य पुरश्चक्रमिथुनं योजयाम्यहम् || १५ ||

तच्चक्रयुगलं ब्रह्मन् हावभावयुतं मुहुः |
नानाभावेन कुरुते दाम्पत्यक्रममुत्तमम् || १६ ||

नीलकण्ठानपि मुहुः सजायानपि तत्पुरः |
सम्मोहयामि सविधे मृगानन्यांश्च पक्षिणः || १७ ||

विचित्रभावमासाद्य यदा प्रकुरुते रतिम् |
मयूरमिथुनं वीक्ष्य तत्तदा को न चोत्सुकः || १८ ||

मृगाश्च तत्पुरस्थाश्च स्वजायाभिस्तु सोत्सुकाः |
अकुर्वन् रुचिरं भावं तस्य पार्श्वे पुरस्तदा || १९ ||

अपश्यन् विवरं नास्य कदाचिदपि मच्छरः |
निपात्यः स यदा देहे यन्मया सर्वलोकधृत् || २० ||

बहुधा निश्चितं ज्ञातं रामासंगादृते हरम् |
अलं च सम्मोहयितुं ससहायोऽपि निष्कलम् || २१ ||

मधुश्च कुरुते कर्म यद्यत्तस्य विमोहने |
तच्छृणुष्व महाभाग नित्यं तस्योचितं पुनः || २२ ||

चम्पकान् केशरानाम्रान् करुणान् पाटलांस्तथा |
नागकेशरपुन्नागान् किंशुकान् केतकान् धवान् || २३ ||

माधवीर्मल्लिकाः पर्णधारान् कुरुवकांस्तथा |
उत्फुल्लयति तत्तस्य यत्र तिष्ठति वै हरः || २४ ||

सरांस्युत्फुल्लपद्मानि बीजयन् मलयानिलैः |
सुगन्धीकृतवान् यत्नादतीव शंकराश्रमम् || २५ ||

लताः सर्वाः सुमनसः फुल्लपादपसंचयान् |
वृक्षान् रुचिरभावेन वेष्टयन्ति स्म तत्र वै || २६ ||

तान् वृक्षांश्चारुपुष्पौघांस्तैः सुगन्धिसमीरणैः |
दृष्ट्वा कामवशं यातो न तत्र मुनिरप्युत || २७ ||

तद्गणा अपि लोकेश नानाभावैः सुशोभनैः |
वसन्ति स्म सुराः सिद्धा ये ये चातितपोधनाः || २८ ||

न तस्य पुनरस्माभिर्दृष्टं मोहस्य कारणम् |
भावमात्रं न कुरुते कामोत्थमपि शंकरः || २९ ||

इति सर्वमहं दृष्ट्वा ज्ञात्वा च हरभावनाम् |
विमुखोऽहं शम्भुमोहान्नियतं मायया बिना || ३० ||

इदानीं त्वद्वचः श्रुत्वा योगनिद्रोदितं पुनः |
तस्याः प्रभावं श्रुत्वाथ गणान् दृष्ट्वा सहायकान् || ३१ ||

मया शम्भोर्विमोहाय क्रियते मुहुरुद्यमः |
भवानपि त्रिलोकेश योगनिद्रा द्रुतं पुनः |
भवेद् यथा शम्भुजाया तथैव विदधात्वियम् || ३२ ||

यमानां नियमानाञ्च प्राणायामस्य नित्यशः |
आसनस्य महेशस्य प्रत्याहारस्य गोचरे || ३३ ||

ध्यानस्य धारणायाश्च समाधेर्विघ्नसम्भवम् |
मन्ये कर्तुं न शक्यं स्यादपि मारशतैरपि || ३४ ||

तथाप्ययं मारगणः करोतु हरस्य योगाङ्गविकारविघ्नम् |
यदेव शक्यं किमु वा समर्थः समक्षमन्यस्य न कर्तु भोजः || ३५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे वदनवाक्ये सप्ततोऽध्यायः || ७ ||
अष्टमोऽध्यायः 

मार्कण्ण्देय उवाच 

ततो ब्रह्मापि मदनमुवाचेदं वचः पुनः |
निश्चित्य योगनिद्रायाः स्मृत्वा वाक्यं तपोधनाः || १ ||

ब्रह्मोवाच 

अवश्यं शम्भुपत्नी सा योगनिद्रा भविष्यति |
यथाशक्ति भवांस्तत्र करोत्वस्याः सहायताम् || २ ||

गच्छ त्वं स्वगणैः सार्द्धं यत्र तिष्ठति शंकरः |
द्रुतं मनोभव त्वं च तत् स्थानं मधुना सह || ६ ||

रात्रिन्दिवस्य तुर्यांशं जगन्मोहय नित्यशः |
भागत्रयं शम्भुपार्श्वे तिष्ठ सार्द्धं गणैः सदा || ४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा सर्वलोकेशस्तत्रैवान्तरधीयत |
शम्भोः सकाशं मदनो गतवान् सगणस्तदा || ५ ||

एतस्मिन्नन्तरे दक्षश्चिरं कालं तपोरतः |
नियमैर्बहुभिर्देवीमाराधयत सुव्रतः || ६ ||

ततो नियमयुक्तस्य दक्षस्य मुनिसत्तमः |
योगनिद्रां पूजयतः प्रत्यक्षमभवच्छिवा || ७ ||

ततः प्रत्यक्षतो दृष्ट्वा विष्णुमायां जगन्मयीम् |
कृतकृत्यमथात्मानं मेने दक्षः प्रजापतिः || ८ ||

सिंहस्थां कालिकां कृष्णां पीनोत्तुङ्गपयोधराम् |
चतुर्भुजां चारुवक्त्रां नीलोत्पलधरां शुभाम् || ९ ||

वरदाभयदां खड्गहस्तां सर्वगुणान्विताम् |
आरक्तनयनां चारुमुक्तकेशी मनोहराम् || १० ||

दृष्ट्वा दक्षोऽथ तुष्टाव महामायां प्रजापतिः |
प्रीत्या परमया युक्तो विनयानतकन्धरः || ११ ||

दक्ष उवाच 

आनन्दरूपिणीं देवीं जगदानन्दकारिणीम् |
सृष्टिस्थित्यन्तरूपां तां स्तौमि लक्ष्मीं हरेः शुभाम् || १२ ||

सत्त्वोद्रेकप्रकाशेन यज्ज्योतिस्तत्त्वमुत्तमम् |
स्वप्रकाशं जगद्धाम तत्तवांशं महेश्वरि || १३ ||

रजोगुणातिरेकेण यत् कामस्य प्रकाशनम् |
रागस्वरूपं मध्यस्थं तत्तेंऽशांशं जगन्मयि || १४ ||

तमोगुणातिरेकेण यद्यन्मोहप्रकाशनम् |
आच्छादनं चेतनानां तत्ते चांशांशगोचरम् || १५ ||

परा परात्मिका शुद्धा निर्मला लोकमोहिनी |
त्वं त्रिरूपा त्रयी कीर्तिर्वार्त्तास्य जगतो गतिः || १६ ||

बिभर्ति माधवो धात्रीं यथा मूर्त्त्या निजोत्थया |
सा मूर्त्तिस्तव सर्वेषां जगतामुपकारिणी || १७ ||

महानुभावा त्वं विश्वशक्तिः सूक्ष्मापराजिता |
यदूर्ध्वाधोनिरोधेन व्यज्यते पवनैः परम् || १८ ||

तज्ज्योतिस्तव मात्रार्थे सात्त्विकं भावसम्मतम् |
यद्योगिनो निरालम्बं निष्फलं निर्मलं परम् || १९ ||

आलम्बयन्ति तत्तत्त्वं त्वदन्तर्गोचरन्तु तत् |
या प्रसिद्धा च कूटस्था सुप्रसिद्धातिनिर्मला || २० ||

सा ज्ञप्तिस्त्वन्निष्प्रपञ्चा प्रपञ्चापि प्रकाशिका |
त्वं विद्या त्वमविद्या च त्वमालम्बा निराश्रया |
प्रपञ्चरूपा जगतामादिशक्तिस्त्वमीश्वरी || २१ ||

ब्रह्मकण्ठालया शुद्धा वाग्वाणी या प्रगीयते |
वेदप्रकाशनपरा सा त्वं विश्वप्रकाशिनी || २२ ||

त्वमग्निस्त्वं तथा स्वाहा त्वं स्वधा पितृभिः सह |
त्वं नभस्त्वं कालरूपा त्वं काष्ठा त्वं बहिःस्थिता || २६ ||

त्वमचिन्त्या त्वमव्यक्ता तथानिर्देश्यरूपिणी |
त्वं कालरात्रिस्त्वं शान्ता त्वमेव प्रकृतिः परा || २४ ||

यस्याः संसारलोकानां परित्राणाय यद्बहिः |
रूपं जानन्ति धात्राद्यास्तत्त्वां ज्ञास्यन्ति के पराम् || २५ ||

प्रसीद भगवत्यम्ब प्रसीद योगरूपिणि |
प्रसीद घोररूपे त्वं जगन्मयि नमोऽस्तु ते || २६ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति स्तुता महामाया दक्षेण प्रयतात्मना |
उवाच दक्षं ज्ञात्वापि स्वयं तस्येप्सितं द्विजाः || २७ ||

भगवत्युवाच 

तुष्टाहं दक्ष भवतो मद्भक्त्या ह्यनया भृशम् |
वरं वृणीष्व चाभीष्टं तत्ते दास्यामि तत स्वयम् || २८ ||

नियमेन तपोभिश्च स्तुतिभिस्ते प्रजापते |
अतीव तुष्टा दास्येऽहं वरं वरय वाञ्छितम् || २९||

दक्ष उवाच 

जगन्मयि महामाये यदि त्वं वरदा मम |
तदा मम सुता भूत्वा हरजाया भवाधुना || ३० ||

ममैष न वरो देवि केवलं जगतामपि |
लोकेशस्य तथा विष्णोः शिवस्यापि प्रजेश्वरि || ३१ ||

देव्युवाच 

अहं तव सुता भूत्वा त्वज्जायायां समुद्भवा |
हरजाया भविष्यामि न चिरात्तु प्रजापते || ३२ ||

यदा भवान्मयि पुनर्भवेन्मन्दादरस्तदा |
देहं त्यक्ष्यामि सपदि सुखिन्यप्यथ वेतरा || ३३ ||

एष दत्तस्तव वरः प्रतिसर्ग प्रजापते |
अहं तव सुता भूत्वा भविष्यामि हरप्रिया || ३४ ||

तथा सम्मोहयिष्यामि महादेवं प्रजापते |
प्रतिसर्गं यथा मोहं सम्प्राप्स्यति निराकुलम् || ३५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमुक्त्वा महामाया दक्षं मुख्यं प्रजापतिम् |
अन्तर्दधे ततो देवी सम्यग् दक्षस्य पश्यतः || ३६ ||

अन्तर्हितायां मायायां दक्षोऽपि निजमाश्रमम् |
जगाम लेभे च मुदं भविष्यति सुतेति सा || ३७ ||

अथ चक्रे प्रजोत्पादं विना स्त्रीसंगमेन च |
संकल्पाविर्भवाभ्यान्तु मनसा चिन्तनेन च || ३८ ||

तत्र ये तनया जाता बहुशो द्विजसत्तमाः |
ते नारदोपदेशेन भ्रमन्ति पृथिवीमिमाम् || ३९ ||

पुनः पुनः सुता ये ये तस्य जाता सहस्रशः |
ते सर्वे भ्रातृपदवीं ययुर्नारदवाक्यतः || ४० ||

पृथिव्यां सृष्टिकर्तारः सर्वे यूयं द्विजोत्तमाः |
पश्यध्वं पृथिवीं कृत्स्नामुपान्तप्रान्तमायताम् || ४१ ||

इति नारदवाक्येन नोदिता दक्षपुत्रकाः |
अद्यापि न निवर्तन्ते भ्रमन्तः पृथिवीमिमाम् || ४२ ||

ततः समुत्पादयितुं प्रजाः मैथुनसम्भवाः |
उपयेमे वीरणस्य तनयां दक्ष ईप्सिताम् || ४३ ||

वीरिणी नाम तस्यास्तु असक्नीत्यपि सत्तमाः |
तस्यां प्रथमसंकल्पो यदा भूतः प्रजापते || ४४ ||

सद्योजाता महामाया तदा तस्यां द्विजोत्तमाः |
तस्यां तु जातमात्रायां सुप्रीतोऽभूत् प्रजापतिः |
सैवैषेति तदा मेने तां दृष्ट्वा तेजसोज्ज्वलाम् || ४५ ||

बभूव पुष्पवृष्टिश्च मेघाश्च ववृषुर्जलम् |
दिशः शान्तास्तदा तस्यां जातायाञ्च समुद्गताः || ४६ ||

अवादयन्तस्त्रिदशाः शुभवाद्यं वियद्गताः |
जज्वलुश्चाग्नयः शान्तास्तस्यां सत्यां नरोत्तमाः || ४७ ||

वीरिण्या लक्षितो दक्षस्तां दृष्ट्वा जगदीश्वरीम् |
विष्णुमायां महामायां तोषयामास भक्तितः || ४८ ||

दक्ष उवाच 

शिवा शान्ता महामाया योगनिद्रा जगन्मयी |
या प्रोच्यते विष्णुमाया तां नमामि सनातनीम् || ४९ ||

यया धाता जगत्सृष्टौ नियुक्तस्तां पुराकरोत् |
स्थितिञ्च विष्णुरकरोद्यन्नियोगाज्जगत्पतिः || ५० ||

शम्भुरन्तं ततो देवीं त्वां नमाभि महीयसीम् |
विकाररहितां शुद्धामप्रमेयां प्रभावतीम् |
प्रमाणमानमेयाख्यां प्रणमामि सुखात्मिकाम् || ५१ ||

यस्त्वां विचिन्तयेद्देवीं विद्याविद्यात्मिकां पराम् |
तस्य भोग्यञ्च मुक्तिश्च सदा करतले स्थिता || ५२ ||

यस्त्वां प्रत्यक्षतो देवीं सकृत् पश्यति पावनीम् |
तस्यावश्यं भवेन्मुक्तिर्विद्याविद्याप्रकाशिकाम् || ५३ ||

योगनिद्रे महामाये विष्णुमाये जगन्मयि |
या प्रमाणार्थसम्पन्ना चेतना सा तवात्मिका || ५४ ||

ये स्तुवन्ति जगन्मातर्भवतीमम्बिकेति च |
जगन्मयीति मायेति सर्वं तेषां भविष्यति || ५५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति स्तुता जगन्माता दक्षेण सुमहात्मना |
तथोवाच तदा दक्षं यथा माता शृणोति न || ५६ ||

सम्मोह्य सर्वं तत्रस्थं यथा दक्षः शृणोति तत् |
नान्यः शृणोति च तथा माययाह तदाम्बिका || ५७ ||

देव्युवाच 

अहमाराधिता पूर्वं यदर्थं मुनिसत्तम |
ईप्सितं तव सिद्धं तदवधारय साम्प्रतम् || ५८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमुक्त्वा तदा देवी दक्षञ्च निजमयया |
आस्थाय शैशवं भावं जनन्यन्ते रुरोद सा || ५९ ||

ततस्तां वीरिणी यत्नात् सुसंस्कृत्य यथोचितम् |
शिशुपालेन विधिना तस्यै स्तन्यादिकं ददौ || ६० ||

पालिता साथ वीरिण्या दक्षेण सुमहात्मना |
ववृधे शुक्लपक्षस्य निशानाथो यथान्वहम् || ६१ ||

तस्यान्तु सद्गुणाः सर्वे विविशुर्द्विजसत्तमाः |
शैशवेऽपि यथा चन्द्रे कलाः सर्वा मनोहराः || ६२ ||

रेमे सा निजभावेन सखीमध्यगता यदा |
तदा लिखति भर्गस्य प्रतिमामन्वहं मुहुः || ६३ ||

यदा गायति गीतानि तदा बाल्योचितानि सा |
उग्रं स्थाणुं हरं रुद्रं सस्मार स्मरमानसा || ६४ ||

तस्याश्चक्रे नाम दक्षः सतीति द्विजसत्तमाः |
प्रशस्तायाः सर्वगुणैः सत्त्वादपि नयादपि || ६५ ||

ववृधे दक्षवीरिण्योः प्रत्यहं करुणातुला |
तस्यां बाल्येऽपि भक्तायां तयोर्नित्यं मुहुर्मुहुः || ६६ ||

सर्वकान्तगुणा क्रान्ता सदा सा नयशालिनी |
तोषयामास पितरौ नित्यं नित्यं नरोत्तमाः || ६७ ||

अथैकदा पितुः पार्श्वे तिष्ठन्तीं तां सतीं विधिः |
नारदश्च ददर्शाथ रत्नभूतां क्षितौ शुभाम् || ६८ ||

सापि तौ वीक्ष्य मुदिता विनयावनता तदा |
प्रणनाम सती देवं ब्रह्माणमथ नारदम् || ६९ ||

प्रणामान्ते सतीं वीक्ष्य विनयावनतां विधिः |
नारदश्च तथैवाशीर्वादमेतमुवाच ह || ७० ||

त्वामेव यः कामयते यं त्वं कामयसे पतिम् |
तमाप्नुहि पतिं देवं सर्वज्ञं जगदीश्वरम् || ७१ ||

यो नान्यां जगृहे नापि गृह्णाति न ग्रहीष्यति |
जायां स ते पतिर्भूयादनन्यसदृशः शुभे || ७२ ||

इत्युक्त्वा सुचिरं तौ तु स्थित्वा दक्षाश्रमे पुनः |
विसृष्टौ तेन संयातौ स्वस्थानं द्विजसत्तमाः || ७३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सत्युत्पत्तौ अष्टमोऽध्यायः 
नवमोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

बाल्यं व्यतीत्य सा प्राप यौवनं शोभनं ततः |
अतीव रूपेणाङ्गेन सर्वाङ्गसुमनोहरा || १ ||

तां वीक्ष्यदक्षो लोकेशः प्रोद्भिन्नान्तर्वयः स्थिताम् |
चिन्तयामास भर्गाय कथं दास्य इमां सुताम् || २ ||

अथ सापि स्वयं भर्ग प्राप्तुमैच्छत्तदान्वहम् |
आराधयामास च तं गृहे मातुरनुज्ञया || ३ ||

आश्विने नन्दकाख्यायां लवणैः सगुडोदनैः |
पूजयित्वा हरं पश्चाद्ववन्दे सा निनाय तत् || ४ ||

कार्त्तिकस्य चतुर्दश्यां सापूपैः पायसैर्हरम् |
समाकीर्णैः समाराध्य सस्मार परमेश्वरम् || ५ ||

कृष्णाष्टम्यां मार्गशीर्षे सतिलैः सयवोदनैः |
पूजयित्वा हरं नीलैर्निनाय दिवसं पुनः || ६ ||

पौषे तु कृष्णसप्तम्यां कृत्वा जागरणं निशि |
अपूजयच्छिवं प्रातः कृसरान्नेन सा सती || ७ ||

माघस्य पौर्णमास्यान्तु कृत्वा जागरणं निशि |
आर्द्रवस्त्रा नदीतीरे ह्यकरोद्धरपूजनम् || ८ ||

नानाविधैः फलैः पुष्पैः सम्यक् तत्कालसम्भवैः |
चकार नियताहारं तं मासं हरमानसा || ९ ||

चतुर्दश्यां कृष्णपक्षे तपस्यस्य विशेषतः |
कृत्वा जागरणं देवं बिल्वपत्रैरपूजयत् || १० ||

चैत्रे शुक्लचतुर्दश्यां पालाशैः कुसुमैः शिवम् |
आपूजयद्दिवारात्रौ तं स्मरन्ती निनाय तम् || ११ ||

वैशाखस्य तृतीयायां शुक्लायां सयवोदनैः |
पूजयित्वा हरं देवं हव्यैर्मासं चरन्त्यनु |
निनाय सा निराहारा स्मरन्ती वृषवाहनम् || १२ ||

ज्येष्ठस्य पूर्णिमारात्रौ सम्पूज्य वृषवाहनम् |
वसनैर्वृहतीपुष्पैर्निराहारा निनाय ताम् || १३ ||

आषाढस्य चतुर्दश्यां शुक्लायां कृत्तिवाससः |
वृहतीकुसुमैः पूजा देवस्याकारि वै तया || १४ ||

श्रावणस्य सिताष्टम्यां चतुर्दश्याञ्च सा शिवम् |
यज्ञोपवीतैर्वासोभिः पवित्रैरप्यपूजयत् || १५ ||

भाद्रे कृष्णत्रयोदश्यां पुष्पैर्नानाविधैः फलैः |
संपूज्याथ चतुर्दश्यां चकार जलभोजनम् || १६ ||

इति व्रतं यदारब्धं पुरा सत्या तदैव तु |
सावित्रीसहितो ब्रह्मा जगामाथ हरान्तिकम् || १७ ||

वासुदेवोऽपि भगवान् सह लक्ष्म्या तदन्तिकम् |
प्रस्थं हिमवतः शम्भुः स्थितो यत्र गणैः सह || १८ ||

तौ तु दृष्ट्वा ब्रह्मकृष्णौ सस्त्रीकौ संगतौ हरः |
यथोचितं समाभाष्य पप्रच्छागमनं तयोः || १९ ||

तथाविधांस्तु तान् दृष्ट्वा दाम्पत्यभावसंयुतान् |
काञ्चिदीहाञ्च मनसा चक्रे दारपरिग्रहे || २० ||

अथागमनहेतुं न कथयध्वञ्च तत्त्वतः |
किमर्थमागता यूयं किं कार्यं वोऽत्र विद्यते || २१ ||

इति पृष्टौ त्र्यम्बकेन ब्रह्मा लोकपितामहः |
उवाच च महादेवं विष्णुना परिचोदितः || २२ ||

ब्रह्मोवाच 

अयदर्थमागतवावां तच्छृणुस्व त्रिलोचन |
विशेषतश्च देवार्थं विश्वार्थञ्च वृषध्वज || २३ ||

अहं सृष्टिरतः शम्भो स्थितिहेतुस्तथा हरिः |
अन्तहेतुर्भवानस्य जगतः प्रतिसर्गकम् || २४ ||

तत्कर्मणि स दैवाहं भवद्भ्यां सहितो ह्यलम् |
हरिः स्थितावपि तथा मयालं भवता सह |
त्वमन्तकरणे शक्तो विना नावां भविष्यसि || २५ ||

तस्मादन्योन्यकृत्येषु सर्वेषां वृषभध्वज |
साहाययं नः सदा योग्यमन्यथा न जगद्भवेत् || २६ ||

केचिद्भविष्यन्त्यसुरा मम वध्या महेश्वर |
अपरे तु हरेर्वध्या भवतोऽपि तथापरे || २७ ||

केचित्तद्वीर्यजातस्य केचिन्मेऽशंभवस्य वै |
मायायाः केचिदपरे वध्याः स्युर्देववैरिणः || २८ ||

योगयुक्ते त्वयि सदा रागद्वेषादिवर्जिते |
दयामात्रैकैरते न वध्या असुरास्तव || २९ ||

अबाधितेषु तेष्वीश कथं सृष्टिस्तथा स्थितिः |
अन्तश्च भविता युक्तं नित्यं नित्यं वृषध्वज || ३० ||

सृष्टिस्थित्यन्तकर्माणि न कार्याणि यदा हर |
शरीरभेदमस्माकं मायायाश्च न युज्यते || ३१ ||

एकस्वरूपा हि वयं भिन्ना कार्यस्य भेदतः |
कार्यभेदो न सिद्धश्चेद्रूपभेदोऽप्रयोजनः || ६२ ||

एक एव त्रिधा भूत्वा वयं भिन्नस्वरूपिणः |
भूता महेश्वर इति तत्त्वं विद्धि सनातनम् || ३३ ||

मायापि भिन्नरूपेण कमलाख्या सरस्वती |
सावित्री चाथ सन्ध्या च भूता कार्यस्य भेदतः || ३४ ||

प्रवृत्तेरनुरागस्य नारी मूलं महेश्वर |
रामापरिग्रहात् पश्चात् कामक्रोधादिकोद्भवः || ३५ ||

अनुरागे तु सञ्जाते कामक्रोधादिकारणे |
विरागहेतुं यत्नेन सान्त्वयन्तीह जन्तवः || ३६ ||

संगः प्रथम एव स्याद्रागवृक्षात् फलं महत् |
तस्मात् संजायते कामः कामात् क्रोधस्ततो भवेत् || ३७ ||

वैराग्यञ्च निवृत्तिश्च शोकात् स्वाभाविकादपि |
संसारविमुखे हेतुरसंगश्च सदातनः || ३८ ||

दया तत्र भवेन्नित्यं शान्तिश्चापि महेश्वर |
अहिंसा च तपःशान्तिर्ज्ञानमार्गानुसाधनम् || ३९ ||

त्वयि तावत्तपोनिष्ठे विसङ्गिनि दयायुते |
अहिंसा च तथा शान्तिः सदा तव भविष्यति || ४० ||

ततो सुखविधौ यत्नस्तव कस्माद्भविष्यति |
अकृते दूषणं यद्यत्तत् सर्वं कथितं तव || ४१ ||

तस्माद्विश्वहिताय त्वं देवानाञ्च जगत्पते |
परिगृह्णीष्व भार्यार्थे वामामेकां सुशोभनाम् || ४२ ||

यथा पद्मालया विष्णोः सावित्री च यथा मम |
तथा सहचरी शम्भोर्या स्यात्त्वं गृह्ण सम्प्रति || ४३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति श्रुत्वा वचस्तस्य ब्रह्मणः पुरतो हरेः |
तदा जगाद लोकेशं स्मितार्द्दितमुखो हरः || ४४ ||

ईश्वर उवाच 

एवमेव यथात्थ त्वं ब्रह्मन् विश्वनिमित्ततः |
न स्वार्थतः प्रवृत्तिर्मे सम्यग् ब्रह्मविचिन्तनात् || ४५ ||

तथापि यत्करिष्यामि तत्ते वक्ष्ये जगद्धितम् |
तच्छृणुष्व महाभाग युक्तमेव वचो मम || ४६ ||

या मे तेज समर्था स्याद्ग्रहीतुमिह भागशः |
तां निदेशय भार्यार्थे योगिनीं कामरूपिणीम् || ४७ ||

योगयुक्ते मयि तथा योगिन्येव भविष्यति |
कामासक्ते मयि पुनर्मोहिन्येव भविष्यति |
तां मे निदेशय ब्रह्मन् भार्यार्थे वरवर्णिनीम् || ४८ ||

यदक्षरं वेदविदो निगदन्ति मनीषिणः |
ज्योतिःस्वरूपं परमं चिन्तयिष्ये सनातनम् || ४९ ||

तच्चिन्तायां सदा शक्तो ब्रह्मन् गच्छामि भावनाम् |
तत्र या विघ्नजननी न भवित्रीह सास्तु मे || ५० ||

त्वं वा विष्णुरहं वापि परब्रह्मस्वरूपिणः |
अङ्गभूता महाभाग योग्यं तदनुचिन्तनम् || ५१ ||

तच्चिन्तया विना नाहं स्थास्यामि कमलासन |
तस्माज्जायां प्रादिशस्व मत्कर्मानुगतां सदा || ५२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा ब्रह्मा सर्वजगत्पतिः |
सस्मितं मोदित मना इदं वचनमब्रवीत् || ५३ ||

ब्रह्मोवाच 

अस्तीदृशी महादेव मार्गिता यादृशी त्वया || ५४ ||

दक्षस्य तनया याभूत् सतीनाम्नी सुशोभना |
सैवेदृशी भवद्भार्या भविष्यति सुधीमती || ५५ ||

तां त्वदर्थे तपस्यन्ती तत्प्राप्तिं प्रतिकामिनीम् |
विद्धि त्वं देवदेवेश सर्वेष्वात्मसु वर्तसे || ५६ ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ ब्रह्मवचः शेषे भगवान् मधुसूदनः |
यदुक्तं ब्रह्मणा सर्वं तत् कुरुष्वेत्युवाच सः || ५७ ||

करिष्य इति तेनोक्ते स्वेष्टं देशं प्रजग्मतुः |
हरिर्ब्रह्मा च मुदितौ सावित्रीकमलायुतौ || ५८ ||

कामोऽपि वाक्यानि हरस्य श्रुत्वा चामोदयुक्तो रतिना समित्रः |
शम्भुं समासाद्य विविक्तरूपी तस्थौ वसन्तं विनियोज्य शश्वत् || ५९ ||

इति श्रीकालिकापुराणे हरानुनयने नवमोऽध्यायः 
दशमोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

अथ सत्या पुनः शुक्लपक्षेऽष्टम्यामुपोषितम् |
आश्विने मासि देवेशं पूजयामास भक्तितः || १ ||

इति नन्दाव्रते पूर्णे नवम्यां दिनभागतः |
तस्यास्तु भक्तिनम्रायाः प्रत्यक्षमभवद्धरः || २ ||

प्रत्यक्षतो हरं वीक्ष्य सामोदहृदया सती |
ववन्दे चरणौ तस्य लज्जयावनता नता || ३ ||

अथ प्राह महादेवः सतीं तद् व्रतधारिणीम् | तामिच्छन्नपि भार्यार्थे 
तस्याश्चर्यफलप्रदः || ४ ||

ईश्वर उवाच 

अनेन त्वद्व्रतेनाहं प्रीतोऽस्मि दक्षनन्दिनि |
वरं वरय दास्यामि यस्तवाभिमतो भवेत् || ५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

जानन्नपीह तद्भावं महादेवो जगत्पतिः |
ऊचेऽथ वरयस्वेति तद्वाक्यश्रवणेच्छया || ६ ||

सापि त्रपासमाविष्टा नो वक्तुं हृदये स्थितम् |
शशाक बालाभीष्टं यल्लज्जयाच्छादितं यतः || ७ ||

एतस्मिन्नन्तरे कामः साभिप्रायं हरं तदा |
वामापरिग्रहे नेत्रवक्त्रव्यापारलिङ्गितम् || ८ ||

सम्प्राप्य विवरञ्चापं सन्दधे पुष्पहेतिना |
हर्षणेनाथ बाणेन विव्याध हृदये हरम् || ९ ||

ततोऽसौ हर्षितः शम्भुर्वीक्षाञ्चक्रे सतीं मुहुः |
विस्मृत्य च परं ब्रह्मचिन्तनं परमेश्वरः || १० ||

ततः पुनर्मोहनेन बाणेनैनं मनोभवः |
विव्याध हर्षितः शम्भुर्मोहितश्च तदा भृशम् || ११ ||

ततो यदासौ मोहस्य हर्षस्य च द्विजोत्तमाः |
भावं व्यक्तीचकारैष माययापि विमोहितः || १२ ||

अथ त्रपां स्वां संस्तभ्य यदा प्राह हरं सती |
ममेष्टं देहि वरद वरमित्यर्थकारकम् || १३ ||

तदा वाक्यस्यावसानमनपेक्ष्य वृषध्वजः |
भवस्व मम भार्येति प्राह दाक्षायणीं मुहुः || १४ ||

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य साभीष्टफलभावनम् |
तूष्णीं तस्थौ प्रमुदिता वरं प्राप्य मनोगतम् || १५ ||

सकामस्य हरस्याग्रे तत्र सा चारुहासिनी |
अकरोन्निजभावांश्च हावानपि द्विजोत्तमाः || १६ ||

स्वस्य भावान् समादाय शृंगाराख्यो रसस्तदा |
तयोर्विवेश विप्रेन्द्राः कलहो वा यथोचितम् || १७ ||

हरस्य पुरतो रेजे स्निग्धभिन्नाञ्जनप्रभा |
चन्द्राभ्यासेऽङ्कलेखेव स्फटिकोज्ज्वलवर्ष्मणः || १८ ||

अथ सा तमुवाचेदं हरं दाक्षायणी मुहुः |
पितुर्मे गोचरीकृत्य मां गृह्णीष्व जगत्पते || १९ ||

एवं स्मितं वचो देवी यदोवाच सती तदा |
मम भार्या भवेत्यूचे पुनः कामेन मोहितः || २० ||

अथैतद्वीक्ष्य मदनः सरतिः ससखो मुदा |
युक्तो बभूव शश्वच्च आत्मानञ्चाभ्यनन्दयन् || २१ ||

अथ दाक्षायणी शम्भु समाश्वास्य द्विजोत्तमाः |
जगाम मातुरभ्यासं हर्षमोहसमन्विता || २२ ||

हरोऽपि हिमवत्प्रस्थं प्रविश्य च निजाश्रमम् |
दाक्षायणी विप्रलम्भदुःखाद् ध्यानपरोऽभवत् || २३ ||

विप्रलब्धोऽपि भूतेशो ब्रह्मवाक्यमथास्मरत् |
जायापरिग्रहस्यार्थे यदुक्तं पद्मयोनिना || २४ ||

स्मृत्यैव ब्रह्मवाक्यस्य पुरा विश्वासतः परम् |
चिन्तयामास मनसा ब्रह्माणं वृषभध्वजः || २५ ||

अथ संचिन्त्यमानोऽसौ परमेष्ठी त्रिशूलिनः |
पुरस्तात् प्राविशत्तूर्णमिष्टसिद्धिप्रचोदितः || २६ ||

यत्रायं हिमवत्प्रस्थे विप्रलब्धो हरः स्थितः |
सावित्री सहितो ब्रह्मा तत्रैव समुपस्थितः || २७ ||

अथ तं वीक्ष्य धातारं सावित्रीसहितं हरः |
सोत्सुको विप्रलब्धश्च सत्यर्थे तमुवाच ह || २८ ||

ईश्वर उवाच 

ब्रह्मन् विश्वार्थतो दारपरिग्रहकृतौ च यत् |
त्वमात्थ तत्सार्थमिव प्रतिभाति ममाधुना || २९ ||

अहमाराधितो भक्त्या दाक्षायण्यातिभक्तितः |
तस्या वरमहं दातुं यदायातः प्रपुजितः || ३० ||

तत्सकाशे तदा कामो मां विव्याध महेषुभिः |
मायया मोहितश्चाहं तत्प्रतीकारमञ्जसा |
न शक्तः कर्तुमभितः पुराहं कमलासन || ३१ ||

तस्याश्च वाञ्छितं ब्रह्मन्नेतदेव मयेक्षितम् |
यदहं स्यां विभो भर्ता व्रतभक्तिमुदायुतः || ३२ ||

तस्मात्त्वं कुरु विश्वार्थे मदर्थे च प्रजापते |
दक्षो यथा मामामन्त्र्य सुतां दाता तथा द्रुतम् || ३३ ||

गच्छ त्वं दक्षभवनं कथयस्व वचो मम |
यथा सतीवियोगस्य भंगः स्यात् त्वं तथा कुरु || ३४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युदीर्य महादेवः सकाशेऽस्य प्रजापतेः |
सावित्रीं वीक्ष्य सत्यास्तु विप्रयोगो व्यवर्द्धत || ३५ ||

तं समाभाष्य लोकेशः कृतकृत्यो मुदान्वितः |
इदं जगाद जगतां हितं पथ्यं च धूर्ज्जटेः || ३६ ||

ब्रह्मोवाच 

यदात्थ भगवञ्छम्भो तद्विश्वार्थं सुनिश्चितम् |
नास्त्येव भवतः स्वार्थो ममापि वृषभध्वज || ३७ ||

सुताञ्च तुभ्यं दक्षस्तु स्वयमेव प्रदास्यति |
अहञ्चापि वदिष्यामि त्वद्वाक्यं तत्समक्षतः || ३८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युदीर्य महादेवं ब्रह्मा लोकपितामहः |
जगाम दक्षनिलयं स्यन्दनेनातिवेगिना || ३९ ||

अथ दक्षोऽपि वृत्तान्तं सर्वं श्रुत्वा सतीमुखात् |
चिन्तयामास देवेयं मत्सुता शम्भवे कथम् || ४० ||

आगतोऽपि महादेवः प्रसन्नः सञ्जगाम ह |
पुनरेव कथं सोऽपि सुतार्थेऽत्यर्थमीप्सितः || ४१ ||

प्रस्थाप्यो वा मया तस्य दूतो निकटमञ्जसा |
नैतद्योग्यं न गृह्णीयाद् यद्येनां विभुरात्मने || ४२ ||

अथवा पूजयिष्यामि तमेव वृषभध्वजम् |
मदीयतनयाभर्ता स्वयमेव यथा भवेत् || ४३ ||

तथैव पूजितः सोऽपि वाञ्छन्त्यातिप्रयत्नतः |
शम्भुर्भवतु मद्भर्तेत्येवं दत्तञ्च तेन तत् || ४४ ||

इति चिन्तयतस्तस्य दक्षस्य पुरतो विधिः |
उपस्थितो हंसरथः सावित्रीसहितस्तदा || ४५ ||

तं दृष्ट्वा वेधसं दक्षः प्रणम्यावनतः स्थितः |
आसनञ्च ददौ तस्मै समाभाष्य यथोचितम् || ४६ ||

ततस्तं सर्वलोकेशं तत्रागमनकारणम् |
दक्षः पप्रच्छ विप्रेन्द्राश्चिन्ताविष्टोऽपि हर्षितः || ४७ ||

दक्ष उवाच 

तवात्रागमने हेतुं कथयस्व जगद्गुरो |
पुत्रस्नेहात् कार्यवशादथवाश्रममागतः || ४८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति पृष्टः सुरश्रेष्ठो दक्षेण सुमहात्मना |
प्रहसन्नव्रवीद्वाक्यं मोदयंस्तं प्रजापतिम् || ४९ ||

ब्रह्मोवाच 

शृणु दक्ष यदर्थं ते समीपमहमागतः |
तल्लोकस्य हितं पथ्यं भवतोऽपि तदीप्सितम् || ५० ||

तव पुत्र्या समाराध्य महादेवं जगत्पतिम् |
यो वरः प्रार्थितः सोऽद्य स्वयमेवागतो गृहम् || ५१ ||

शम्भुना तव पुत्र्यर्थे त्वत्सकाशमहं पुनः |
प्रस्थापितोऽस्मि यत् कृत्यं श्रेयस्तदवधारय || ५२ ||

वरं दातुं यदायातस्तावत्प्रभृति शंकरः |
तत्सुताविप्रयोगेण न शर्म लभतेऽञ्जसा || ५३ ||

लब्धच्छिद्रोऽपि मदनो निचखान तदा भृशम् |
सर्वैः पुष्पकरैर्बाणैरेकदैव जगत्प्रभुम् || ५४ ||

स बाणविद्धः कामेन परित्यज्यात्मचिन्तनम् |
सतीं विचिन्तयन्नास्ते व्याकुलः प्राकृतो यथा || ५५ ||

विस्मृत्य प्रस्तुतां वाणीं गणाग्रे विप्रयोगतः |
क्व सतीत्येव गिरिशो भाषतेऽन्यकृतावपि || ५६ ||

मया यद्वाञ्छितं पूर्वं त्वया च मदनेन च |
मरीच्याद्यैर्मुनिवरैस्तत् सिद्धमधुना सुत || ५७ ||

त्वत्पुत्र्याराधितः शम्भुः सोऽपि तस्या विचिन्तनाम् |
अनुमोदयितुं प्रेप्सुर्वर्तते हिमवद्गिरौ || ५८ ||

यथा नानाविधैर्भावैः सत्या नन्दाव्रतेन च |
शम्भुराराधितस्तेन तथैवाराध्यते सती || ५९ ||

तस्मात्त्वं दक्ष तनयां शम्भ्वर्थे परिकल्पिताम् |
तस्मै देह्यविलम्बेन तेन ते कृतकृत्यता || ६० ||

अहं तमानयिष्यामि नारदेन त्वदालयम् |
तस्मै त्वमेनां संयच्छ यदर्थे परिकल्पिताम् || ६१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमेवेति दक्षस्तमुवाच परमेष्ठिनम् |
विधिश्च गतवांस्तत्र गिरिशो यत्र संस्थितः || ६२ ||

गते ब्रह्मणि दक्षोऽपि सदारतनयो मुदा |
अभवत् पूर्णदेहस्तु पीयूषैरिव पूरितः || ६३ ||

अथ ब्रह्मापि मोदेन प्रसन्नः कमलासनः |
आससाद महादेवं हिमवद्गिरिसंस्थितम् || ६४ ||

तं वीक्ष्य लोकस्रष्टारमायान्तं वृषभध्वजः |
मनसा संशयं चक्रे सतीप्राप्तौ मुहुर्मुहुः || ६५ ||

अथ दूरान्महादेवो लोकेशं सामसंयुतम् |
उवाच मदनोन्माथः विधिं स स्मरमानसः || ६६ ||

ईश्वर उवाच 

किमवोचत् सुरश्रेष्ठ सत्यर्थे त्वत्सुतः स्वयम् |
कथयस्व यथा स्वान्तं मन्मथेन न दीर्यते || ६७ ||

बाधमानो विप्रयोगो मामेव च सतीमृते |
अभिहन्ति सुरश्रेष्ठ त्यक्त्वान्यान् प्राणधारिणः || ६८ ||

सतीति सततं वेद्मि ब्रह्मन् कार्यान्तरेऽप्यहम् |
सा यथा हि मया प्राप्या तद्विधत्स्व तथा द्रुतम् || ६९ ||

ब्रह्मोवाच 

सत्यर्थे यन्ममसुतो वदति स्म वृषध्वज |
तच्छृणुष्व निजं साध्यं सिद्धमित्यवधारय || ७० ||

देया तस्मै मया पुत्री तदर्थे परिकल्पिता |
ममापीष्टमिदं कर्म त्वद्वाक्यादधिकं पुनः || ७१ ||

मत्पुत्त्र्याराधितः शम्भुरेतदर्थे स्वयं पुनः |
सोऽप्यन्विच्छति तां यस्मात्तस्माद्देया मया हरे || ७२ ||

शुभे लग्ने मुहूर्ते च समागच्छतुमेऽन्तिकम् |
तदा दास्यामि तनयां भिक्षार्थे शम्भवे विधे || ७३ ||

इत्यवोचन्मुदा दक्षस्तस्मात्त्वं वृषभध्वज |
शुभे मुहूर्ते तद्वेश्म गच्छ तामनुयाचितुम् || ७४ ||

ईश्वर उवाच 

गमिष्ये भवता सार्धं नारदेन महात्मना |
द्रुतमेव जगत्पूज्य तस्मात्त्वन्नारदं स्मर || ७५ ||

मरीच्यादीन् दश तथा मानसानपि संस्मर |
तैः सार्द्धं दक्षनिलयं गमिष्येऽहं गणैः सह || ७६ ||

ततः स्मृतास्ते कमलासनेन सनारदा ब्रह्मसुता मनोजवाः |
समागता यत्र हरो विधिश्च तत्रागताः काममवेत्य चिन्ताम् || ७७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सतीवाचने दशमोऽध्यायः || १० ||
एकादशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततः समागताः सर्वे मानसाश्च सनारदाः |
विधेः स्मरणमात्रेण वातेनेव विनोदिताः || १ ||

तैः सार्धं ब्रह्मणा शम्भुः सगणो दक्षमन्दिरम् |
जगाम मोदयुक्तोऽथ काले तत्कर्मयोगिनि || २ ||

गणाः शङ्खांश्च पटहान् डिण्डिमांस्तूर्यवंशकान् |
वादयन्तो मुदायुक्ता अनुगच्छन्ति शंकरम् || ३ ||

केचित्तालं करतलैः कुर्वन्तोऽङ्घ्रितलस्वनम् |
विमानैरतिवेगैः स्वैरनुयान्ति वृषध्वजम् || ४ ||

कोलाहलं प्रकुर्वन्तस्तथा नानाविधान् रवान् |
गणा अनेकाकृतयः शब्दयोगेन निर्ययुः || ५ ||

ततो देवा मुदा युक्ता गन्धर्वाप्सरसो गणाः |
वाद्यैर्मोदैस्तथा नृत्यैरन्वीयुर्वृषभध्वजम् || ६ ||

तेषां शब्देन विप्रेन्द्रा गन्धर्वाणां गरीयसाम् |
गणानाञ्च दिशः सर्वाः पूरिता च वसुन्धरा || ७ ||

कामोऽपि सगणः शम्भुं सशृङ्गाररसादिभिः |
मोदयन् मोहयन् काममन्वियात् स समक्षतः || ८ ||

हरे गच्छति भार्यार्थे तदानी सकलाः सुराः |
ब्रह्माद्याः स्वयमेवाशु वाद्यं चक्रुर्मनोहरम् || ९ ||

दिशः सर्वाः सुप्रसन्ना बभूबुर्द्विजसत्तमाः |
जज्वलुश्चाग्नयः शान्ताः पुष्पवृष्टिरजायत || १० ||

ववुर्वाताः सुरभयो वृक्षाश्चापि सुपुष्पिताः |
बभूवुः प्राणिनः स्वस्था अस्वस्था येऽपि केचन || ११ ||

हंससारसकादम्बा नीलकम्बुश्च चातकाः |
चुक्रुशुर्मधुरान् शब्दान् प्रेरयन्त इवेश्वरम् || १२ ||

भुजगो व्याघ्रकृत्तिश्च जटा चन्द्रकला तथा |
जगाम भूषणत्वञ्च तेनापि परिदीपितः || १३ ||

ततः क्षणेन बलिना बलीवर्देन वेगिना |
सब्रह्मानारदाद्यैश्च प्राप दक्षालयं हरः || १४ ||

ततो दक्षो महातेजा अभ्युत्थाय स्वयं हरम् |
ब्रह्मादींश्चाददौ तेषामासनानि यथोचितम् || १५ ||

कृत्वा यथोचितां तेषां पूजां पाद्यादिभिस्तथा |
चकार संविदं दक्षो मुनिभिर्मानसैः पुनः || १६ ||

ततः शुभे मुहूर्ते तु लग्ने च द्विजसत्तमाः |
सतीं निजसुतां दक्षो ददौ हर्षेण शम्भवे || १७ ||

उद्वाहविधिना सोऽपि पाणिं जग्राह हर्षितः |
दाक्षायण्या वरतनोस्तदानीं वृषभध्वजः || १८ ||

ब्रह्माय नारदाद्याश्च मुनयः सामगीतिभिः |
ऋचा यजुर्भिः सुश्राव्यैस्तोषयामासुरीश्वरम् || १९ ||

वाद्यं चक्रुर्गणाः सर्वे ननृतुश्चाप्सरोगणाः |
पुष्पवृष्टिञ्च ससृजुर्मेघा गगनसंगताः || २० ||

अथ शम्भुमुपागत्य गरुडेनातिवेगिना |
सार्धं कमलया चेदमुवाच गरुडध्वजः || २१ ||

श्री भगवानुवाच 

स्निग्धनीलाञ्जनश्यामशोभया शोभसे हर |
दाक्षायण्या यथा चाहं प्रातिलोम्येन पद्मया || २२ ||

कुरु त्वमनया सार्धं रक्षा देवस्य वा नृणाम् || २३ ||

अनया सह संसारसारिणां मङ्गलं सदा |
कुरु दस्यून् यथायोग्यं हनिष्यसि च शंकर || २४ ||

य एवैनां साभिलाषो दृष्ट्वा श्रुत्वाथवा भवेत् |
तं हनिष्यसि भूतेश नात्र कार्या विचारणा || २५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमस्त्विति सर्वज्ञः प्रोवाच परमेश्वरम् |
प्रहृष्टमानसं प्रीत्या प्रसन्नवदनो द्विजाः || २६ ||

अथ ब्रह्मा तदा दृष्ट्वा दक्षजां चारुहासिनीम् |
स्मराविष्टमना वक्त्रं वीक्षांचक्रे तदीयकम् || २७ ||

मुहुर्मुहुस्तदा ब्रह्मा पश्यति स्म सतीमुखम् |
तदेन्द्रियविकारञ्च प्राप्तवानवशः पुनः || २८ ||

अथ तस्य पपाताशु तेजो भूमौ द्विजोत्तमाः |
तज्वलद्दहनाभासं मुनीनां पुरतस्तदा || २९ ||

ततस्तस्मात् समभवंस्तोयदाः शब्दसंयुताः |
सम्वर्तश्च तथावर्तः पुष्करो द्रोण एव च |
गर्जन्तश्चाथ मुञ्चन्तस्तोयानि द्विजसत्तमाः || ३० ||

तैस्तु सञ्छादिते व्योम्नि तेषु गर्ज्जत्सु शंकरः |
पश्यन् दाक्षायणीं देवीं भृशं कामेन मोहितः || ३१ ||

मोहितोऽप्यथ कामेन तदा विष्णुवचः स्मरन् |
इयेष हन्तुं ब्रह्माणं शूलमुद्यम्य संकरः || ३२ ||

शम्भुनोद्यमिते शूले विधिं हन्तुं द्विजोत्तमाः |
मरीचिनारदाद्यास्ते चक्रुर्हाहाकृतिं तदा || ३३ ||

दक्षो मैवं मैवमिति पाणिमुद्यम्य शङ्कितः |
वारयामास भूतेशं क्षिप्रमेत्य पुरोगतः || ३४ ||

अथाग्रे मीलितं वीक्ष्य तदा दक्षं महेश्वरः |
प्रत्युवाचाप्रियमिदं स्मारयन् वैष्णवीं गिरम् || ३५ ||

ईश्वर उवाच 

नारायणेन विप्रेन्द्र यदिदानीमुदीरितम् |
मयाप्यङ्गीकृतं कर्तुं तदिहैव प्रजापते || ३६ ||

एनां यः साभिलाषः सन् वीक्षते तं हनिष्यसि |
इति वाचन्तु सफलमेनं हत्वा करोम्यहम् || ३७ ||

साभिलाषः कथं ब्रह्मा सतीं समवलोकयत् |
अभवत्त्यक्ततेजास्तु ततो हन्मि कृतागसम् || ३८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

तमेवं वादिनं विष्णुः क्षिप्रं भूत्वा पुरःसरः |
इदमूचे वारयंस्तं हन्तुं सर्वजगत्प्रभुः || ३९ ||

श्रीभगवानुवाच 

न हनिष्यसि भूतेश स्रष्ट्रारं जगतां वरम् |
अनेनैव सती भार्या भवदर्थे प्रकल्पिता || ४० ||

प्रजाः स्रष्टुमयं शम्भो प्रादुर्भूतश्चतुर्मुखः |
अस्मिन् हते जगत्स्रष्टा नास्त्यन्यः प्राकृतोऽधुना || ४१ ||

सृष्टिस्थित्यन्तकर्माणि करिष्यामः कथं पुनः |
अनेनापि मया चैव भवता च समञ्जसम् || ४२ ||

एकस्मिन्निहतेऽमीषु कस्तत्कर्म करिष्यति |
तस्मान्न वध्यो भवता विधाता वृषभध्वज || ४३ ||

ईश्वर उवाच 

प्रतिज्ञां पूरयिष्यामि हत्वैनं चतुराननम् |
अहमेव प्रजाः स्रक्ष्ये स्थावराणि चराणि च || ४४ ||

अन्यं स्रक्ष्ये विधातारमथवाहं स्वतेजसा |
स एव सृष्टिकर्ता स्यात् सर्वदा मदनुज्ञया || ४५ ||

हत्वैनं विधिमेवाहं प्रतिज्ञां पालयन् विधो |
स्रष्टारमेकं स्रक्ष्यामि न वारय चतुर्भुज || ४६ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा गिरिशस्य चतुर्भुजः |
स्मितप्रसन्नवदनः पुनर्मैवमितीरयन् || ४७ ||

प्रतिज्ञापूरणं कर्तुं योग्यमात्मनि नो भवेत् |
इत्युवाचाभिवदनमीश्वरस्य द्विजोत्तमाः || ४८ ||

ततः पुनः शम्भुरूपे कथमात्मा विधिर्मम |
लक्ष्यते भिन्न एवायं प्रत्यक्षेणाग्रतः स्थितः || ४९ ||

अथ प्रहस्य भगवान् मुनीनां पुरतस्तदा |
इदमूचे महादेवं तोषयन् गरुडध्वजः || ५० ||

श्रीभगवानुवाच 

ब्रह्मा भवतो भिन्नो न शम्भुर्ब्रह्मणस्तथा |
न चाहं युवयोर्भिन्नोऽभिन्नत्वं सदातनम् || ५१ ||

प्रधानस्याप्रधानस्य भागाभागस्वरूपिणः |
ज्योतिर्मयस्य भागो मे युवामेकोऽहमंशकः || ५२ ||

कस्त्वं कोऽहञ्च को ब्रह्मा ममैव परमात्मनः |
अंशत्रयमिदं भिन्नं सृष्टिस्थित्यन्तकारणम् || ५३ ||

चिन्तयस्वात्मनात्मानं संस्तवं कुरु चात्मनि |
एकत्रं ब्रह्मवैकुण्ठशम्भूनां हृद्गतं कुरु || ५४ ||

शिरोग्रीवाभेदेन यथैकस्यैव धर्मिणः |
अङ्गानि मे तथैकस्य भागत्रयमिदं हर || ५५ ||

यज्ज्योतिरग्र्यं स्वपरप्रकाशं कूटस्थमव्यक्तमनन्तरूपम् |
नित्यञ्च दीर्घादिविशेषणाद्यैर्हीनं परं तच्च वयं न भिन्नाः || ५६ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एतच्छ्रुत्वा वचतस्य महादेवो विमोहितः |
जानन् स चाप्यभिन्नत्वं सद्विस्मृत्यान्यचिन्तनात् || ५७ ||

पुनः प्रपच्छ गोविन्दमनन्यत्वं त्रिभेदिनाम् |
ब्रह्मविष्णुत्र्यम्बकानामेकस्य च विशेषकम् || ५८ ||

ततो नारायणः पृष्टः कथयामास शम्भवे |
अनन्यत्वं त्रिदेवानामेकत्वञ्च व्यदर्शयत् || ५९ ||

श्रुत्वा ततो विष्णुमुखाब्जकोशादनन्यतां विष्णुविधीशतत्त्वे |
दृष्ट्वा स्वरूपं च जघान नैनं विधिं मृडः पुष्पमधुप्रकाशकम् || ६० ||

इति श्रीकालिकापुराणे त्रिदेवानामेकत्वप्रतिपादकः एकादशोऽध्यायः || ११ ||
द्वादशोऽध्याय

ऋषय ऊचुः 

अनन्यत्वं त्रिदेवानां यज्जगाद जनार्दनः |
शम्भवे तद्वयं श्रोतुमिच्छामो द्विजसत्तम || १ ||

एकत्वं दर्शयामास कथं वा गरुडध्वजः |
तत् समाचक्ष्व विप्रेन्द्र परं कौतूहलं हि नः || २ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृणुष्वं मुनयो गुह्यं परमं प्रयतं परम् |
त्रिदेवानामनन्यत्वं तथैवैकत्वदर्शनम् || ३ ||

हरेण पृष्टो गोविन्दस्तं समाभाष्य सादरम् |
इदमाह मुनिश्रेष्ठा अभिन्नप्रतिपादकम् || ४ ||

श्रीभगवानुवाच 

इदं तमोमयं सर्वमासीद्भुवनवर्जितम् |
अप्रज्ञातमलक्ष्यञ्च प्रसुप्तमिव सर्वतः || ५ ||

न दिवारात्रिभागोऽत्र नाकाशं न च काश्यपी |
न ज्योतिर्न जलं वायुर्नान्यत् किंचन संस्थितम् || ६ ||

एकमासीत् परं ब्रह्म सूक्ष्मं नित्यमतीन्द्रियम् |
अव्यक्तं ज्ञानरूपेण द्वैतहीनविशेषणम् || ७ ||

प्रकृतिः पुरुषश्चैव नित्यौ द्वौ सर्वसंहितौ |
स्थितः कालोऽपि भूतेश जगत्कारणमेककम् || ८ ||

यदेकं परमं ब्रह्म तत्स्वरूपात् परं हर |
रूपत्रयमिदं नित्यं तस्यैव जगतः पतेः || ९ ||

कालो नामापरं रूपमनाद्यं तत्तुकारणम् |
सर्वेषामेव भूतानामवच्छेदेन संगतः || १० ||

ततस्तत् स्वप्रकाशेन भास्वद्रूपं प्रकाशते |
पुरा सृष्ट्यर्थमतुलं क्षोभयन् प्रकृतिं स्वयम् || ११ ||

संक्षुब्धायान्नु प्रकृतौ महत्तत्त्वमजायत |
महत्तत्त्वात्ततः पश्चादहंकारस्त्रिधाभवत् || १२ ||

अहंकारे तु संजाते शब्दतन्मात्रतस्ततः |
आकाशमसृजद्विष्णुरनन्तं मूर्तिवर्जितम् || १३ ||

ततस्तु रसतन्मात्रादपः सृष्ट्वा महेश्वरः |
निराधारः स्वयं दध्रे तास्तदा निजमायया || १४ ||

ततस्त्रिगुणसाम्येन संस्थितां प्रकृतिं प्रभुः |
पुनः संक्षोभयामास सृष्ट्यर्थं परमेश्वरः || १५ ||

ततः सा प्रकृतिस्तासु बीजं त्रिगुणधाभवत् |
अप्सु संसर्जयामास जगद्बीजं निराकुलम् || १६ ||

तद्विवृद्धं क्रमेणैव हैममण्डमभून्महत् |
जग्राहापः समस्तास्ता गर्भ एव तदण्डकम् || १७ ||

अप्सु स्थितासु हैमाण्डगर्भे विष्णुस्तदण्डकम् |
त्वयैव मायया दध्रे ब्रह्माण्डमतुलं पुनः || १८ ||

वारिणा वह्निभिश्चैव वायुभिर्नभसा तथा |
बहिस्तदण्डकं छन्नं सर्वपार्श्वे समन्ततः || १९ ||

सप्तसागरमानेन तथा नद्यादि मानतः |
ब्रह्माण्डाभ्यन्तरे तोयं तदन्यत्तु बहिर्गतम् || २० ||

तदन्तः स्वयमेवासौ विष्णुर्ब्रह्मस्वरूपधृक् |
दैवं वर्षमुषित्वैव प्रबिभेद तदण्डकम् || २१ ||

तस्मात् समभवन्मेरुरुत्पन्नोऽस्मिन् महेश्वर |
जरायुः पर्वता जाताः समुद्राः सप्त तज्जलात् || २२ ||

तन्मध्ये गन्धतन्मात्रात् पृथिवी समजायत |
ईश्वरेण प्रकृत्या च योजिता त्रिगुणात्मिका || २३ ||

प्रागेव पर्वतादिभ्यः समुत्पन्ना वसुन्धरा |
ब्रह्माण्डखण्डसंयोगाद्दृढा भूता तु सा भृशम् || २४ ||

तस्यामेव स्थितो ब्रह्मा सर्वलोकगुरुः स्वयम् |
यदा ब्रह्माण्डमध्यस्थो ब्रह्मा व्यक्तो न चाभवत् |
तदैव रूपतन्मत्रात्तेजः सम्यगजायत || २५ ||

वायुस्तु स्पर्शतन्मात्रात् प्रकृत्या विनियोजितात् |
बभूव सर्वभूतानां प्राणभूतः समन्ततः || २६ ||

अद्भिस्तेजोभिरतुलैर्वायुभिर्नभसा तथा |
अन्तर्बहिस्तदण्डस्य व्याप्तमन्यत्तु गर्धगम् || २७ ||

ततो ब्रह्मशरीरन्तु त्रिधा चक्रे महेश्वरः |
प्रधानेच्छावशाच्छम्भौ त्रिगुणत्रिगुणीकृतम् || २८ ||

तदूर्ध्वभागः संजातश्चतुर्वक्त्रश्चतुर्भुजः |
पद्मकेशरगौराङ्गकायो ब्राह्मो महेश्वरः || २९ ||

तन्मध्यभागो नीलाङ्ग एकवक्त्रश्चतुर्भुजः |
शङ्खचक्रगदापद्मपाणिः कायः स वैष्णवः || ३० ||

अभवत्तदधोभागः पञ्चवक्त्रश्चतुर्भुजः |
स्फटिकाभ्रसमः शुक्लः सकायश्चन्द्रशेखर || ३१ ||

इतस्ततो ब्राह्मकाये सृष्टिशक्तिं न्ययोजयत् |
स्वयमेवाभवत् सष्टा ब्रह्मरूपेण लोकभृत् || ३२ ||

स्थितिशक्तिं निजां मायां प्रकृत्याख्यां न्ययोजयत् |
महेशो वैष्णवे काये ज्ञानशक्तिं निजां तथा || ३३ ||

स्थितिकर्ताभवद्विष्णुरहमेव महेश्वरः |
सर्वशक्तिनियोगेन सदा तद्रूपता मम || ३४ ||

अन्तशक्तिं तथाकाये शाम्भवे च न्ययोजयत् |
अन्तशक्तिं तथाकाये शाम्भवे च न्ययोजयत् || ३५ ||

अन्तकर्ताभवच्छम्भुः स एव परमेश्वरः |
ततस्त्रिषु शरीरेषु स्वयमेव प्रकाशते || ३६ ||

ज्ञानरूपं परं ज्योतिरनादिर्भगवान् प्रभुः |
सृष्टिस्थित्यन्तकरणादेक एव महेश्वरः || ३७ ||

ब्रह्मा विष्णुः शिवश्चेति संज्ञामाप पृथक् पृथक् |
अतस्त्वञ्च विधाता च तथाहमपि न पृथक् |
एवं शरीरं रूपञ्च ज्ञानमस्माकमन्तरम् || ३८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य विष्णोरमिततेजसः |
हर्षोतफुल्लमुखः प्रोचे पुनरेव जनार्दनम् || ३९ ||

ईश्वर उवाच 

एक एव महेशशेत् ज्योतीरूपो निरंजनः |
का वा मायाथ कः कालः का वा प्रकृतिरुच्यते || ४० ||

के पुमांसस्ततोऽभिन्ना भिन्नाश्चेत् कथमेकता |
तन्मे वदस्व गोविन्द तत्प्रभावं यथागतम् || ४१ ||

श्रीभगवानुवाच 

त्वमेव पश्यसि सदा ध्यानस्थः परमेश्वरम् |
आत्मन्यात्मस्वरूपं मज्ज्योतीरूपं सदक्षरम् || ४२ ||

मायाञ्च प्रकृतिं कालं पुरुषञ्च स्वयं विभो |
ज्ञाता त्वं ध्यानयोगेन यस्माद्ध्यानपरो भव || ४३ ||

मायया मोहितो यस्मादधुना त्वम्मदीयया |
ततो विस्मृत्य परमं ज्योतिर्हि वनितारतः || ४४ ||

अधुना कोपयुक्तस्त्वं विस्मृत्यात्मानमात्मनि |
यां पच्छसि प्रकृत्यादिरूपाणि प्रथमाधिप || ४५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततस्तत्र महादेवः श्रुत्वा वाक्यं सुनिश्चितम् |
मुनीनां पश्यतां योगयुक्तो ध्यानपरोऽभवत् || ४६ ||

आसाद्य बद्धपर्यङ्कं निर्निमीलितलोचनः |
आत्मानञ्चिन्तयामास तदात्मनि महेश्वरः || ४७ ||

परं चिन्तयतस्तस्य शरीरं विबभौ शुभम् |
तेजोभिरुज्ज्वलं द्रष्टुं नशेकुर्मुनयस्तदा || ४८ ||

तत्क्षणात् ध्यानयुक्तश्च शम्भुः स विष्णुमायया |
परित्यक्तोऽति विबभौ तपस्तेजोभिरुज्ज्वलः || ४९ ||

ये ये गणास्तदा तस्थुः सेवया शंकरान्तिके |
न तेऽपि वीक्षितुं शेकुः शंकरं वा दिवाकरम् || ५० ||

स्वयमेव तदा विष्णुः समाधिमनासो भृशम् |
प्रविवेश शरीरान्तर्ज्योतीरूपेण धूर्जटेः || ५१ ||

प्रविश्य तस्य जठरे यथा सृष्टिक्रमः पुरा |
तथैव दर्शयामास स्वयं नारायणोऽव्ययः || ५२ ||

न स्थूलं न च सूक्ष्मञ्च न विशेषणगोचरम् |
नित्यानन्दं निरानन्दमेकं शुद्धमतीन्द्रियम् || ५३ ||

अदृश्यं सर्वद्रष्टारं निर्गुणं परमं पदम् |
परमात्मानमानन्दं जगत्कारणकारणम् || ५४ ||

प्रथमं ददृशे शम्भुरात्मानं तत्स्वरूपिणम् |
तत्र प्रविष्टमनसा बहिर्ज्ञानविवर्जितः || ५५ ||

तस्यैव रूपं प्रकृतिं सृष्ट्यर्थे भिन्नतां गताम् |
ददर्श तस्यैवाभ्यासे पृथग्भूतामिवैकिकाम् || ५६ ||

पुरुषांश्च ददर्शासौ यथैव वसतस्ततः |
अग्नेरिव कणात् स्थूलादजस्रं द्विजसत्तमाः || ५७ ||

तदेव कालरूपेण भासते च मुहुर्मुहुः |
सृष्टिस्थित्यन्तयोगानामवच्छेदेन कारणम् || ५८ ||

प्रकृतिः पुरुषश्चैव कालोऽपि च मुहुर्मुहुः |
अभिन्नान् भासमानांश्च सर्गार्थे भिन्नतां गताम् || ५९ ||

पृथग्भूतानभिन्नांश्च ददृशे चन्द्रशेखरः |
एकमेवाद्वयं ब्रह्म नेह नानास्ति किञ्चन || ६० ||

सप्रधानस्वरूपेण कालरूपेण भासते |
तथापुरुषरूपेण संसारार्थं प्रवर्तते || ६१ ||

भोगार्थं प्राणिनां शश्वच्छरीरे च प्रवर्तते |
सैव माया या प्रकृति सा मोहयति शंकरम् || ६२ ||

हरिं तथा विरिञ्चिञ्च तथैवान्यजनुर्भवान् |
मायाख्या प्रकृतिर्जाता जन्तुं सन्मोहयत्यपि || ६३ ||

सा स्त्रीरूपेण च सदा लक्ष्मीभूता हरेः प्रिया |
सा सावित्री रतिः सन्ध्या सा सती सैव वीरिणी || ६४ ||

बुद्धिरूपा स्वयं देवी चण्डिकेति च गीयते |
इति स्वयं ददर्शाशु ध्यानमार्गगतो हरः || ६५ ||

महदादि प्रभेदेन तथा सृष्टिक्रमं स्वयम् || ६६ ||

दर्शयित्वा हरिः कालं प्रकृतिं पुरुषांस्तथा |
तथान्यद्दर्शयामास तच्छरीरं द्विजोत्तमाः || ६७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे त्रिदेवानामनन्यत्वप्रतिपादेन द्वादशोऽध्यायः || १२ ||
त्रयोदशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततो ब्रह्माण्डसंस्थानं दर्शयामास शम्भवे |
ववृधे तोयराशिस्थं ब्रह्माण्डञ्च यथापुरा || १ ||

तन्मध्ये पद्मगर्भाभं ब्रह्माणञ्च जगत्पतिम् |
ज्योतीरूपं प्रकाशार्थं सृष्ट्यर्थं च पृथग्गतम् || २ ||

शरीरिणञ्च ददृशे ब्रह्माण्डान्तर्गतं मुहुः |
चतुर्भुजं प्रकाशान्तं ज्योतिर्भिः कमलासनम् || ३ ||

तत्रैव च त्रिधाभूतं वपुर्ब्राह्म्यं ददर्श सः |
ऊर्द्धमध्यान्तभागैश्च ब्रह्मविष्णुशिवात्मकम् || ४ ||

यथोर्ध्वभागो वपुषो ब्रह्मत्वमगमत्तदा |
मध्यं यथा विष्णुभूतं ददर्शान्तस्य शम्भुताम् || ५ ||

एकमेव शरीरन्तु त्रिधाभूतं मुहुर्मुहुः |
हरो ददर्श स्वे गर्भे तथा सर्वमिदं जगत् || ६ ||

कदाचिद्वैष्णवं कायं ब्राह्मे काये लयं व्रजेत् |
ब्राह्मं तथा वैष्णवे च शाम्भवे वैष्णवं तथा || ७ ||

शाम्भवं वैष्णवे काये ब्राह्मं वाप्यथ शाम्भवे |
गच्छन्तं लीनतां शम्भुरेकताञ्च मुहुर्मुहुः || ८ ||

ददर्श वामदेवोऽपि भिन्नञ्चाप्यपृथग्गतम् |
परमात्मनि गच्छन्तं लीनतां तद्वपुः स्वयम् || ९ ||

तन्मध्ये पृथिवीं शम्भुर्ददर्श विततां जले |
महापर्वतसंघातैर्विरलं स्थगितन्ततः || १० ||

पुनर्ददर्श ब्रह्माणं कुर्वन्तं स्वर्गमादितः |
आत्मानञ्च पृथग्भूतं विष्णुञ्च गरुडासनम् || ११ ||

दक्षं प्रजापतिं तत्र तथैव च निजान् गणान् |
मरीच्यादीन् दश तथा वीरिणीञ्च तथा सतीम् || १२ ||

सन्ध्यां रतिं च कन्दर्प शृङ्गारं सवसन्तकम् |
हावान् भावांस्तथा मारानृषीन् देवान् मरुद्गणान् || १३ ||

मेघांश्च चन्द्रं सूर्यञ्च वृक्षान् वल्लीस्तृणानि च |
सिद्धान् विद्याधरान् यक्षान् राक्षसान् किन्नरांस्तथा || १४ ||

मानुषांश्च भुजङ्गांश्च ग्राहान्मत्स्यांश्च कच्छपान् |
उल्कानिर्घातकेतूंश्च कृमिकीटपतङ्गकान् || १५ ||

काञ्चिद्ददर्श वनितां द्वन्द्वभावं प्रकुर्वतीम् |
उत्पन्नमुत्पद्यन्तञ्च विपद्यन्तञ्च कञ्चन || १६ ||

हसतो रमतः कांश्चित् कांश्चिद्विलपतस्तथा |
धावतश्चापराञ्छम्भोर्ददर्श परमेश्वरः || १७ ||

दिव्यालंकारसंछन्ना मालाचन्दनचर्चिताः |
वीक्षाञ्च चक्रिरे केचिच्छम्भुना क्रीडिता मुहुः || १८ ||

स्तुवन्तः प्रस्तुवन्तश्च शम्भुं विष्णुं तथा विधिम् |
केचिद्ददृशिरे तेन मुनयश्च तपोधनाः || १९ ||

तपांसि चरतः केचिन्नदीतीरे तपोवने |
स्वाध्यायवेदनिरताः पाठ्यन्तश्चैव केचन || 

तथैव सागराः सप्त नद्यो देवसरांसि च |
तथैव पर्वतस्थोऽसौ ददृशे शम्भुना स्वयम् || २१ ||

मायालक्ष्मीस्वरूपेण हरिं सन्मोहयत्यलम् |
सतीरूपा तथात्मानं मोहयन्तीति शंकरः || २२ ||

सत्या सार्धं स्वयं रेमे कैलासे मेरुपर्वते |
मन्दरे देवविपिने शृङ्गाररससेविते || २३ ||

सतीदेहं तथा त्यक्त्वा जाता हिमवतः सुता |
कार्तिकेयः समुत्पन्नो यथाहंस्तारकाह्वयम् |
तत्सर्वं विस्तरात् सम्यग् वृषभध्वजः || २५ ||

हिरण्यकशिपुर्जघ्ने नरसिंहस्वरूपिणा |
यथा हतः कालनेमिर्हिरण्याक्षो यथा हतः || २६ ||

विष्णुना यादृशं युद्धं दानवौघैः पुराकृतम् |
यथा ये ये च निहतास्तत्सर्वं दृष्टवान् हरः || २७ ||

जगत्प्रपञ्चान् ब्रह्मादीन् नक्षत्रग्रहमानुषान् |
सिद्धविद्याधरादींश्च दृष्ट्वा दृष्ट्वा पृथक् पृथक् || २८ ||

आत्मानं तान् संहरन्तं ददृशे शम्भुरीश्वरः |
संहारान्ते ददर्शासौ ब्रह्मविष्णुमहेश्वरान् || २९ ||

शून्यं समभवत्सर्वं जगदेतच्चराचरम् || ३० ||

शून्ये जगति सर्वस्मिन् ब्रह्मा विष्णुशरीरगगः |
लीनः शम्भुश्च तस्यैव शरीरं प्रविवेश ह || ३१ ||

एकमेव ददर्शासौ विष्णुमव्यक्तरूपिणम् |
नान्यत्किंचिद् ददर्शासौ तदा विष्णुमृते हरः || ३२ ||

अथ विष्णुश्च ददृशे लयं तं परमात्मनि |
भासमानं परं तत्त्वे ज्योतीरूपे सनातने || ३३ ||

ततो ज्ञानमयं नित्यमानन्दं ब्रह्मणः परम् |
केवलं ज्ञानगम्यञ्च ददर्शान्यन्न किञ्चन || ३४ ||

एकत्वञ्च पृथक्त्वञ्च जगतः परमात्मनि |
ददर्श स्वशरीरान्तः सर्गस्थित्यन्तसंयमान् || ३५ ||

प्रकाशं परमात्मानं शान्तं नित्यमतीन्द्रियम् |
एकमेवाद्वयं ब्रह्म ददर्शान्यन्न किञ्चन || ३६ ||

को वा विष्णुर्हरः को वा को ब्रह्मा किमिदं जगत् |
इति भेदो न जगृहे शम्भुना परमात्मनः || ३७ ||

एवं सम्पश्यतस्तस्य शरीराभ्यन्तराद्बहिः |
निःससाराथ मायाहि प्रविवेश वृषध्वजम् || ३८ ||

अनन्यत्वं पृथक्त्वञ्च दर्शयित्वा जनार्दनः |
शम्भवे तच्छरीरात्तु बहिर्भूतस्ततोद्रुतम् || ३९ ||

अथ त्यक्तसमाधेस्तु हरस्य चलितात्मनः |
सतीं मनो जगामाशु मोहितस्य च मायया || ४० ||

ततो मुहुर्हरो वक्त्रं दाक्षायण्या मनोहरम् |
प्रबुद्धकमलाकारं वीक्षांचक्रे द्विजोत्तमाः || ४१ ||

ततो दक्षमरीच्यादीन् स्वगणान् कमलासनम् |
विष्णुञ्च तत्र संवीक्ष्य शंकरो विस्मितोऽभवत् || ४२ ||

अथ तं विस्मयाविष्टं महादेवं वृषध्वजम् |
स्मितप्रफुल्लवदनं हरमाह जनार्दनः || ४३ ||

श्रीभगवानुवाच 

यद् यत् पृष्टं त्वयैकत्वे भिन्नतायाञ्च शंकरः |
त्रयाणामथ देवानां तज् ज्ञातमधुना त्वया || ४४ ||

प्रकृतिः पुरुषश्चैव कालो माया निजान्तरे |
त्वया ज्ञाता महादेव कीदृशास्ते च के पुनः || ४५ ||

एकं ब्रह्म सदा शान्तं नित्यञ्च परमं महत् |
तत् कथं भिन्नतां जातं दृष्टं तत् कीदृशं त्वया || ४६ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति पृष्टो भगवता भगवान् वृषभध्वजः |
जगाद हरये तथ्यमेतद्वाक्यं द्विजोत्तमाः || ४७ ||

ईश्वर उवाच 

एकं शिवं शान्तमनन्तमच्युतं ब्रह्मास्ति तस्मान्नहि किंचिदीदृशम् |
तस्मादभिन्नं सकलं जगद्धरेः कालादिरूपाणि च सृष्टिहेतुः || ४८ ||

समस्तभूतप्रभवं निरञ्जनं वयञ्च तस्यैव सदांशरूपिण |
सृष्टिस्थितिं संयमनं तदीरितं रूपत्रयं तस्य विभाति भेदतः || ४९ ||

नाहं न च त्वं न हिरण्यगर्भो न कालरूपं प्रकृतिं न चान्यत् |
तत्प्रेरणां कर्तुमलं च किञ्चिद्विनापि रूपं सदपीह तस्य || ५० ||

श्रीभगवानुवाच 

इति तत्त्वं त्वया प्रोक्तं ज्ञातञ्च वृषभध्वज |
तदंशभूतास्तु वयं ब्रह्मविष्णुपिनाकिनः || ५१ ||

तस्मात् त्वया न वध्योऽयं विरिञ्चिस्तव चेद्भवेत् |
एकता विदिता शम्भो ब्रह्मविष्णुपिनाकिनाम् || ५२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा विष्णोरमिततेजसः |
न जघान महादेवो विधिं दृष्ट्वाथ चैकताम् || ५३ ||

इति वः कथितं विष्णुर्यथानन्यत्वमादिशत् |
शम्भवे प्रस्तुतं तद्वः कथयामि पुनर्द्विजाः || ५४ ||

इति श्रीकालिकापुराणे हरकोपोपञ्चमने त्रयोदशोऽध्यायः || १३ ||
चतुर्दशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

जलदेष्वथ गर्जत्सु महादेवः सतीपतिः |
विसृज्य विष्णुप्रभृतीन् जगाम हिमवद्गिरिम् || १ ||

आरोप्य वृषभे तुङ्गे सतीमामोदशालिनीम् |
जगाम हिमवत्प्रस्थं रम्यं कुञ्जसमन्वितम् || २ ||

अथ सा शंकराभ्यासे सुदती चारुहासिनी |
विरेजे वृषभस्थाति चन्द्रान्ते कालिकोपमा || ३ ||

ब्रह्मादयश्च ते सर्वे मरीच्याद्याश्च मानसाः |
दक्षोऽपि सर्वे मुदिता अभवन् ससुरासुराः || ४ ||

केचिच्छंखान् वादयन्तः केचित्तालान् सुमङ्गलाः |
केचिद्धास्यं प्रकुर्वन्तो अनुजग्मुर्वृषध्वजम् || ५ ||

विसृष्टा अपि ब्रह्माद्याः शम्भुना पुनरेव ते |
अनुजग्मुः कियद्दूरं मुदा परमया युताः || ६ ||

ततः शम्भुं समाभाष्य ब्रह्माद्या मानसाश्च ते |
स्वं स्वं स्थानं तदा जग्मुः स्यन्दनैराशुगामिभिः || ७ ||

देवाश्च सर्वे सिद्धाश्च तथैवाप्सरसां गणाः |
यक्षविद्याधराद्याश्च ये ये तत्र समागताः || ८ ||

ते हरेण विसृष्टास्तु गतवन्तो निजास्पदम् |
बभुवुरामोदयुताः कृतदारे वृषध्वजे || ९ ||

ततो हरः सस्वगणः संस्थानं प्राप्य मोदनम् |
कैलासं तत्र वृषभादवतारयति प्रियाम् || १० ||

ततो विरूपाक्ष इमां प्राप्य दाक्षायणीं गणान् |
स्वीयान् विसर्जयामास नन्द्यादीन् गिरिकन्दरात् || ११ ||

उवाच शम्भुस्तान् सर्वान् नन्द्यादीनतिसुनृतम् |
यदाहं वः स्मराम्यत्र स्मरणाच्चलमानसाः |
समागमिष्यथ तदा मत्पार्श्व भोस्तदा तदा || १२ ||

इत्युक्ते वामदेवेन ते नन्दिभैरवादयः |
महाकौषीप्रपाताय जग्मुस्ते हिमवद्गिरौ || १३ ||

ईश्वरोऽपि तया सार्धं तेषु यातेषु मोहितः |
दाक्षायण्या चिरं रेमे रहस्यनुदिनं भृशम् || १४ ||

कदाचिद् वन्यपुष्पाणि समाहृत्य मनोहराम् |
मालां विधाय सत्यास्तु हारस्थाने न्ययोजयत् || १५ ||

कदाचिद् दर्पणे वक्त्रं वीक्षन्तीमात्मनः सतीम् |
अनुगम्य हरो वक्त्रं स्वीयमप्यवलोकयत् || १६ ||

कदाचित् कुन्तलांस्तस्या उल्लास्योल्लासमागतः |
बध्नाति मोचयत्येवं शश्वत् सम्मार्जयत्यपि || १७ ||

सरागौ चरणावस्या आयावकेनोज्ज्वलेन च |
निसर्गरक्तौ कुरुते सरागो वृषभध्वजः || १८ ||

उच्चैरपि यदाख्येयमन्येषां पुरतो मुहुः |
तत् कर्णे कथयत्यस्या हरोः स्प्रष्टुं तदाननम् || १९ ||

न दूरमपि गत्वासौ समागम्य प्रयत्नतः |
अनुबध्नाति तामक्ष्णि पृष्ठदेशेऽन्यमानसाम् || २० ||

अन्तर्हितस्तु तत्रैव मायया वृषभध्वजः |
तामालिलिङ्ग भीत्या सा चकिता व्याकुलाभवत् || २१ ||

सौवर्णपद्मकलिकातुल्ये तस्याः कुचद्वये |
चकार भ्रमराकारं मृगनाभिविशेषकम् || २२ ||

हारमस्याः कुचयुगाद्वियोज्य सहसा हरः |
नियोजयति तत्रैव सकरस्पर्शनं मुहुः || २३ ||

अङ्गदान् वलयान् वमीं विश्लेष्य च पुनः पुनः |
तत्स्थानात् पुनरेवासौ तत्स्थाने प्रयुयोज च || २४ ||

कालिकेयं समायाति सवर्णा ते सखीति ताम् |
पश्येत् यस्यास्तथेच्छन्त्याः प्रोक्त्वा जग्राह तत्कुचौ || २५ ||

कदाचिन्मदनोन्मादचेतनः प्रमथाधिपः |
चकार नर्मकर्माणि तथा हृत्प्रियया मुदा || २६ ||

आहृत्य पद्मपुष्पाणि वन्यपुष्पाणि शंकरः |
पुष्पाभरणसर्वाङ्गीं कुरुते स्म कदाचन || २७ ||

गिरिकुञ्जेषु रम्येषु तया सह सतीपतिः |
विजहार समस्तेषु वनेषु मुदितो हरः || २८ ||

न याने नोपवेशे च न स्थितौ नापि चेष्टिते |
तया विना क्षणमपि शर्म लेभे वृषध्वजः || २९ ||

विहृत्य सुचिरं कालं कैलासगिरिकन्दरे |
महाकौषीप्रपाताय जगाम हिमवद्गिरौ || ३० ||

तस्मिन् प्रविष्टे हिमवत्पर्वते वृषभध्वजे |
कामोऽपि सह मित्रेण रत्या च प्रजगाम ह || ३१ ||

तस्मिन् प्रविष्टे कामे तु वसन्तः शंकरान्तिके |
विततान निजाः श्रीश्च वृक्षे तोये तथा भुवि || ३२ ||

सर्वे सुपुष्पिता वृक्षा लताश्चान्याः सुपुष्पिताः |
अम्भांसि फुल्लपद्मानि पद्मेषु भ्रमरास्तथा || ३३ ||

प्रविष्टे तत्र सुरतौ प्रववुर्मलयानिलाः |
सुगन्धिपुष्पगन्धेन मोहितश्च पुरन्ध्रयः || ३४ ||

मुनीनामपि चेतांसि प्रमथ्य सुरभिस्तदा |
स्मरः सारं समुद्दध्रे तक्रौघादाज्यवत्कृती || ३५ ||

सन्ध्यार्द्ध चन्द्रसंकाशाः पलशाश्च विरेजिरे |
कामास्त्रवत्सुमनसः प्रमोदायाभवत् सदा || ३६ ||

वभुः पङ्कजपुष्पाणि सरःसु सकलं जनान् |
सम्मोहयितुमुद्युक्ता सुमुखीबाम्बुदेवता || ३७ ||

नागकेशरवृक्षाश्च स्वर्णवर्णप्रसूनकैः |
बभुर्मदनकेत्वाभा मनोज्ञाः शंकरान्तिके || ३८ ||

चम्पकास्तरवो हैमपुष्पत्वं प्रकटं मुहुः |
कुर्वन्तः प्रचुरैः पुष्पैः सम्यग्रेजुस्तथास्फुटैः || ३९ ||

प्रफुल्लपाटलापुष्पैर्दिशः स्युः पाटलांशवः |
यथा तथा पुष्पितास्ते पाटलाख्या महीरुहाः || ४० ||

लवङ्गवल्लीसुरभिर्गन्धेनोद्वास्य मारुतम् |
सम्मोहयति चेतांसि भृशं कामिजने पुरा || ४१ ||

वासन्तीवासितास्तत्र बल्वजाः किल रेजिरे |
तद्गन्धलुब्धभ्रमरा रतिमिश्रा मनोहराः || ४२ ||

चारु पावकवर्चस्वि शिखराश्चूतशाखिनः |
बभुर्मदनबाणौघ-पर्यकवदनावृताः || ४३ ||

अम्भांसि मलहीनानि रेजुः फुल्लकुशेशयैः |
मुनीनामिव चेतांसि प्रव्यक्तज्योतिरुद्गमात् || ४४ ||

तुषाराः सूर्यरश्मीनां संगमादगमन् क्षयम् |
ममत्वानीव विज्ञानशालिनां हृदयात्तदा || ४५ ||

निःशङ्काः कोकिलाः शब्दं तन्वते स्म तदान्वहम् |
प्राणिव्यधनपुष्पेषु पुष्पज्याशब्दवत् भृशम् || ४६ ||

चुकूजुर्भ्रमरास्तत्र वनान्तर्गतपुष्पगाः |
कान्तालीलाबुभुक्षोस्तु स्मरव्याघ्रस्य शब्दवत् || ४७ ||

चन्द्रस्तुषारवद्भानुर्नचैताः सकलाः कलाः |
क्रमाद्वभार मोहाय जनानां कुशलं भुवि || ४८ ||

प्रसन्नाः सह चन्द्रेण निस्तुषारास्तदाभवन् |
विभावर्यः प्रियेणेव कामिन्यः सुमनोहराः || ४९ ||

तस्मिन् काले महादेवः सह सत्या धरोत्तमे |
रेमे च सुचिरं छन्नो निकुञ्जेषु दरीषु च || ५० ||

सापि तेन समं रेमे तथा दाक्षायणी शुभा |
यथा हरः क्षणमपि शान्तिं नाप तया विना || ५१ ||

संभोगविषये देवी सती तस्य मनःप्रिया |
विशतीव हरस्याङ्गे पाययन्तीव तद्रसम् || ५२ ||

तस्याः कुसुममालाभिर्भूषयन् सकलां तनुम् |
स्वहस्तरचिताभिश्च वरं नर्म चकार सः || ५३ ||

आलापैर्वीक्षणैर्हासैस्तथा सम्भाषणैर्हरः |
तस्यां विवेश गिरिशः संयमीवात्मसंविदम् || ५४ ||

तद्वक्त्रचन्द्रपीयूषपानस्थिरतनुर्हरः |
नावाप शैषिकीं तन्वीमवस्थां स कदाचन || ५५ ||

तद्वक्त्राम्बुजवासेन तत्सौन्दर्यस्य नर्मभिः |
गुणैरिव महादन्ती बद्धो नान्यद्विचेष्टते || ५६ ||

इति हिमगिरिकुञ्जे प्रस्थभागे दरीषु प्रतिदिनमधिरेमे दक्षपुत्र्या महेशः |
ऋतुभुजपरिमाणैः क्रीडतस्तस्य जाता नव दश च मुनीन्द्रा वत्सरा पञ्च चान्ये || 
५७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे शिव-सती-विहार-वर्णने चतुर्दशोऽध्यायः || १४ ||
पञ्चदशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

कदाचिदथ दक्षस्य तनया जलदागमे |
जगदाद्रेः शिखरिणः प्रस्थस्थं वृषभध्वजम् || १ ||

सत्युवाच 

घनागमोऽयं सम्प्राप्तः कालः परमदुःसहः |
अनेकवर्णमेघौघस्थगिताम्बरदिक्चयः || २ ||

विवान्ति वाता हृदयं दारयन्तोऽतिवेगिनः |
कदम्बरजसाधौतपाथोलेशादिवर्षिणः || ३ ||

मेघानां गर्जितैरुच्चैर्धारासारं विमुञ्चताम् |
विद्युत्पताकिनान्तीव्रैः क्षुब्धं कस्य न मानसम् || ४ ||

न सूर्यो दृश्यते नापि मेघाच्छन्नो निशापतिः |
दिवापि रात्रिवद्भाति विरहिव्यत्ययाकरम् || ५ ||

मेघा नैकत्र तिष्ठन्तो ध्वनन्तः पवनेरिताः |
पतन्त इव लोकानां दृश्यन्ते मूर्ध्नि शंकर || ६ ||

वाताहता महावृक्षा नृत्यन्त इव चाम्बरे |
दृश्यन्ते हर भीरुणां त्रासकाः कामुकेप्सिताः || ७ ||

स्निग्धनीलाञ्जनश्याममुदिरौघस्य पृष्ठतः |
वलाकाराजिर्भात्युच्चैर्यमुनाघूष्टफेनवत् || ८ ||

क्षणं क्षणं चञ्चलेयं दृश्यते कालिका गता |
अम्बुधाविव सन्दीप्तः पावको बडवामुखः || ९ ||

प्ररोहन्ति हि शस्पानि मन्दिरप्राङ्गणेष्वपि |
किमन्यत्र विरूपाक्ष शस्पोद्भूतिं वदाम्यहम् || १० ||

श्यामलै राजतैः कक्षैर्विशदोऽयं हिमाचलः |
मन्दराश्रमवृक्षौघपत्रैर्दुग्धाम्बुधिर्यथा || ११ ||

कुसुमश्रीश्च कूटजं भेजे सास्याथ किंशुकान् |
उच्चावचां कलौ लक्ष्मीर्यथा सन्त्यज्य सज्जनान् || १२ ||

मयूराः स्तनयित्नूनां शब्देन हर्षिता मुहुः |
केकायन्ते प्रतिवनं सततं वृष्टिसूचकाः || १३ ||

मेघोन्मुखानां मधुरश्चातकानां स्वनो हरः |
श्रूयतामतिमत्तानां वृष्टिसन्निधिसूचकः || १४ ||

गगने शक्रचापेन कृतं साम्प्रतमास्पदम् |
धारासार-शरैस्तापं भेत्तुं प्रति यथोद्गतः || १५ ||

मेघानां पश्य भर्गेह दुर्नयं करकोत्करः |
यत्तारयन्त्यनुगतं मयूरं चातकं तथा || १६ ||

शिखिसारङ्गयोर्दृष्ट्वा मित्रादपि पराभवम् |
हंसा गच्छन्ति गिरिश विदूरमपि मानसम् || १७ ||

एतस्मिन् विषमे काले नीडं काकाश्च कोरकाः |
कुर्वन्ति त्वं विना गेहात् कथं शान्तिमवाप्स्यसि || १८ ||

महती बाधते भीतिर्मां मेघोत्था पिनाकधृक् |
यतस्व तस्माद्वासाय मा चिरं वचनान्मम || १९ ||

कैलासे वा हिमाद्रौ वा महाकौष्यामथ क्षितौ |
तवोपयोग्यं त्वं वासं कुरुष्व वृषभध्वज || २० ||

एवमुक्तस्तदा शम्भुर्दाक्षायण्या तय सकृत् |
इषज्जहास शीर्षस्थचन्द्ररश्मिसिताननः || २१ ||

अथोवाच सतीं देवीं स्मितभिन्नोष्ठसम्पूटः |
महात्मा सर्वतत्त्वज्ञस्तोषयन् परमेश्वरीम् || २२ ||

ईश्वर उवाच 

यत्र प्रीत्यै मया कार्यो वासस्तव मनोहरे |
मेघास्तत्र न गन्तारः कदाचिदपि मत्प्रिये || २३ ||

मेघा नितम्बपर्यन्तं सञ्चरन्ति महीभृतः |
सदा प्रालेयधाम्नस्तु वर्षास्वपि मनोहरे || २४ ||

कैलासस्य तथा देवी यावदामेखलं घनाः |
सञ्चरन्ति न गच्छन्ति तस्मादूर्ध्वं कदाचन || २५ ||

सुमेरोर्वारिधेरूर्ध्वं न गच्छन्ति बलाहकाः |
जानुमूलं समासाद्य पुष्करावर्तकादयः || २६ ||

एतेषु च गिरीन्द्रेषु यस्योपरि तवेहते |
मनः प्रिये निवासाय तमाचक्ष्व द्रुतं मयि || २७ ||

स्वेच्छाविहारैस्तव कौतुकानि सुवर्णपक्षानिलवृन्दवृन्दैः |
शकुन्तवर्गैर्मधुरस्वनैस्ते सदोपदेयानि गिरौ हिमोत्थे || २८ ||

सिद्धाङ्गनास्ते सखितां सनातनीमिच्छन्त्य एवोपकृतिं सकौतुकाम् |
स्वेच्छाविहारैर्मणिकुट्टिमे गिरौ कुर्वन्त्य एष्यन्ति फलादिदानकैः || २९ ||

या देवकन्या गिरिकन्यकाश्च या नागकन्याश्च तुरङ्गमुख्यः |
सर्वास्तु तास्ते सततं सहायतां समाचरिष्यन्त्यनुमोदविभ्रमैः || ३० ||

रूपं तवेदमतुलं वदनं सुचारु दृष्ट्वाङ्गना निजवपुर्निजकान्तिसंघम् |
हेलां निजे वपुषि रूपगुणेषु नित्यं कर्तार इत्यनिमिषेक्षणचारुरूपाः || ३१ ||

या मेनका पर्वतराजजाया रूपैर्गुणैः ख्यातवती त्रिलोके |
सा चापि ते तत्र मनोनुमोदं नित्यं करिष्यत्यथ सूचनाद्यैः || ३२ ||

पुरन्ध्रिवर्गैर्गिरिराजवन्द्यैः प्रीतिं वितन्वद्भिरुदाररूपाम् |
शिक्षा सदा ते स्वकुलोचितापि कार्यान्वहं प्रीतियुता गुणौघैः || ३३ ||

विचित्रकोकिलालालापमोदकुञ्जगणावृतम् |
सदा वसन्तप्रभवं गन्तुमिच्छसि किं प्रिये || ३४ ||

नाना स्वच्छजलापूर्णं सरःशतसमावृतम् |
पद्मिनीशतसंयुक्तमचलेन्द्रं हिमालयम् || ३४ अ ||

सर्वकामप्रदैर्वृक्षै शाद्वलः कल्पसंज्ञकैः |
सञ्छन्नं यस्य कुसुमान्युपयोक्ष्यसि तत्र वै || ३५ ||

प्रशान्तश्वापदगणं मुनिभिर्यतिभिर्वृतम् |
देवालयं महाभागे नानामृगगणैर्वृतम् || ३६ ||

स्फटिकस्वर्णवप्राद्यै राजतैश्च विराजितम् |
मानसादिसरोवर्गैरभितः परिशोभितम् || ३७ ||

हिरन्मयै रत्ननालैः पंकजैर्मुकुलैर्वृतम् |
शिशुमारैस्तथा शंखैः कच्छपैर्मकरैर्झषैः |
निषेवितैर्मञ्जुलैश्च तथानीलोत्पलादिभिः || ३८ ||

देवीशतस्नानसक्तसर्वगन्धैश्च कुङ्कुमः |
विचित्रस्रग्गन्धजलैरापूर्णैः स्वच्छकान्तिभिः || ३९ ||

शाद्वलैस्तरुभिस्तुङ्गैस्तीरस्थैरूपशोभितैः |
नृत्यद्भिरिव शाखौर्षैर्व्यजयन्तं स्वसम्भवम् || ४० ||

कादम्बैः सारसैर्मत्तचक्राङ्गग्रामशोभितैः |
मधुराराविभिर्मोदकारिभिर्भ्रमरादिभिः || ४१ ||

वासवस्य कुबेरस्य यमस्य वरुणस्य च |
अग्नेः कौणपराजस्य मारुतस्य हरस्य च || ४२ ||

पुरीभिः शोभिशिखरं मेरुमुच्चैः सुरालयम् |
रम्भाशचीमेनकादिरम्भोरुगणसेवितम् ||
किं त्वमिच्छसि सर्वेषां सारभूतं महागिरिम् || ४३ ||

तत्र देवीशतयुता साप्सरोगणसेविता |
नित्यं चरिष्यति शची तव योग्यां सहायताम् || ४४ ||

अथवा मम कैलासमचलेन्द्रं सदाश्रयम् |
स्थानमिच्छसि वित्तेशपुरीपरिविराजितम् || ४५ ||

गङ्गाजलौघप्रयतं पूर्णचन्द्रसमप्रभम् |
दरीषु सानुषु सदा यक्षकन्याभिरीहितम् || ४६ ||

नानामृगगणैर्जुष्टं पद्माकरशतावृतम् |
सर्वैर्गुणैश्च सदृशं सुमेरोरिव सुन्दरि || ४७ ||

स्थानेष्वेतेषु यत्रास्ति तवान्तःकरणस्पृहा |
तद्द्रुतं मे समाचक्ष्व वासं कर्तास्मि तत्र ते || ४८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इतीरिते शंकरेण तदा दाक्षायणी शनैः |
इदमाह महादेवं श्लक्ष्णं स्वेच्छाप्रकाशकम् || ४९ ||

सत्युवाच 

हिमाद्रावेव वसतिमहमिच्छे त्वया सह |
न चिरात् कुरु वासं त्वं तस्मिन्नेव महागिरौ || ५० ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ तद्वाक्यमाकर्ण्य हरः परममोदितः |
हिमाद्रिशिखरं तुङ्गं दाक्षायण्या समं ययौ || ५१ ||

सिद्धाङ्गनागणयुक्तमगम्यं मेघपक्षिभिः |
जगाम शिखरं तुङ्गं मरीचवनराजितम् || ५२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे हिमाद्रिनिवालयवनं पञ्चदशोऽध्यायः 
षोडशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

विचित्रं कनकै रूप्यैः शिखरं रत्नकर्बुरम् |
वालार्कसदृशं तुङ्गमाससाद सतीसखः || १ ||

स्फटिकाश्मलये तस्मिन् शाद्वलद्रुमराजिते |
विचित्रपुष्पबल्लीभिः सरसीभिश्च संयुते |
प्रफुल्लतरुशाखाग्रगुञ्जद्भ्रमरभूषिते || २ ||

पङ्केरुहैः प्रफुल्लैश्च नीलोत्पलचयैस्तथा |
शोभिते चक्रवाकौघैः कादम्बैर्हंसमद्गुभिः || ३ ||

प्रमत्तसारसैः क्रौञ्चैर्नीलकण्ठैश्च शब्दिते |
पुंस्कोकिलकलस्वानैर्मधुरैर्मूगसेविते || ४ ||

तुरङ्गवदनैः सिद्धैरप्सरोभिः सगुह्यकैः |
विद्याधरीभिर्देवीभिः किन्नरीभिर्विहारिते |
पुरन्ध्रीभिः पार्वतीभिः कन्याभिश्च समन्विते || ५ ||

विपञ्चीतन्त्रिकामन्द्रमृदङ्गपटहस्वनैः |
नृत्यद्भिरप्सरोभिश्च कौतुकोत्थैः सुशोभिते || ६ ||

दैवीलताभिर्दिव्याभिर्गन्धिनीभिः समावृते |
ऊर्ध्वप्रफुल्लकुसुमैर्निकुञ्जैरूपशोभिते || ७ ||

शैलराजपुराभ्यासे शिखरे वृषभध्वजः |
सह सत्या चिरं रेमे एवम्भूते सुशोभने || ८ ||

तस्मिन् स्वर्गसमे स्थाने दिव्यमानेन शंकरः |
दश वर्षसहस्राणि रेमे सत्या समं मुदा || ९ ||

स कदाचित्तु तत्स्थानात् कैलासं याति शंकरः |
कदाचिन्मेरुशिखरं देवदेवीवृतं पुरा || १० ||

दिक्पालानां तथोद्यानं वनानि वसुधातलम् |
गत्वा गत्वा पुनस्तत्र रेमे तेभ्यः सतीसखः || ११ ||

न जज्ञे स दिवारात्रं न ब्रह्म न तपः शमम् |
सत्याहितमना शम्भुः प्रीतिमेव चकार ह || १२ ||

एकं महादेवमुखं सती पश्यति सर्वशः |
महादेवोऽपि सर्वत्र सदाद्राक्षीत सतीमुखम् || १३ ||

एवमन्योन्यसंसर्गादनुरागमहीरुहम् |
वर्धयामासतुः शम्भुसत्यौ भावाम्बुसेचनैः || १४ ||

एतस्मिन्नन्तरे सक्षो जगतां हितकारकः |
महायज्ञं समारेभे यष्टुं वै सर्वजीवनम् || १५ ||

अष्टाशीति-सहस्राणि यत्र जुह्वति ऋत्विजः |
उद्गातारश्चतुः षष्टिसहस्राणि सुरर्षयः |
अध्वर्यवोऽथ होतारस्तावन्तो नारदादयः || १६ ||

अधिस्थाता स्वयं विष्णुः सह सर्वमरुद्गणैः |
स्वयं तत्राभवद् ब्रह्मा त्रयीविधिनिदर्शकः || १७ ||

तथैव सर्वदिक्पाला द्वारपालाश्च रक्षकाः |
उपतस्थे स्वयं यज्ञः स्वयं वेदी धराभवत् || १८ ||

तनूनपादपि निजं चक्रे रूपं सहस्रशः |
हविषां ग्रहणायाशु तस्मिन् यज्ञमहोत्सवे || १९ ||

आमन्त्र्याशु मरीच्याद्याः पवित्रैकैकधारिणः |
सर्वत्र सामिधेन्या ते ज्वालयामासुरर्च्चिषम् || २० ||

सप्तर्षयः सामघाथाः कुर्वन्ति स्म पृथक् पृथक् |
गान्दिशो विदिशः खञ्च पूरयन्तः श्रुतिस्वरैः || २१ ||

न वृतास्तत्र यागेषु दक्षेण सुमहात्मना |
न केचिदृषयो देवा न मनुष्या न पक्षिणः |
नोद्भिदो न तृणं वापि पशवो न मृगास्तथा || २२ ||

गन्धर्वविद्याधरसिद्धसंघानादित्यसाध्यर्षिगणान् सयक्षान् |
सस्थावरान्नागवरान् समस्तान् वव्रे स दक्षः सुमहाध्वरेषु || २३ ||

कल्प-मन्वन्तरयुग-वर्ष-मास-दिवा-निशाः |
कला-काष्ठा-निमेषाद्या वृताः सर्वे समागताः || २४ ||

महर्षिराजर्षिसुरर्षिसङ्घा नृपाः सपुत्राः सचिवैः ससैन्यैः |
वसुप्रमुख्या गणदेवता याः सर्वा वृतास्तेन गता मखं तम् || २५ ||

कीटाः पतङ्गा जलजाश्च सर्वे सवानराः श्वापदविघ्नघोराः |
मेघाः सशैलाः सनदीसमुद्राः सरांसि वाप्यश्च गता वृतास्ते || २६ ||

सर्वे स्वभागं हविषां जिवृक्षवः ऋतुं प्रजग्मुर्दृढयज्विनस्ते |
पातालवासा असुराः समागता नागस्त्रियो देवसभाः समस्ताः || २७ ||

जगद्वर्त्यस्ति यत्किञ्चच्चेतनाचेतनं पुनः |
सर्वं वृत्वा समारेभे यज्ञं सर्वस्व दक्षिणम् || २८ ||

तस्मिन् यज्ञे वृतः शम्भुर्न दक्षेण महात्मना |
कपालीति विनिश्चित्य तस्य यज्ञार्हता न हि || २९ ||

कपालिभायेर्ति सती दयितापि सुता निजा |
नाहूता यज्ञविषये दक्षेण दोषदर्शिना || ३० ||

श्रुत्वा सती तथा यज्ञं तातेनारब्धमुत्तमम् |
कपालिभायेर्ति वृता नाहमित्यपि तत्त्वतः || ३१ ||

उच्चैश्चुकोप दक्षाय रक्तनेत्रानना तदा |
शापेन दक्षं दघुं च मनश्चक्रे तदा सती || ३२ ||

कोपाविष्टापि सा पूर्वसमयं स्मृतवत्यमुम् |
मनसेति विनिश्चित्य न शशाप तदा सती || ३३ ||

अलं शापेन मे पूर्वं सुदृढः समयः कृतः |
अस्तीति मययवज्ञायां प्राणान् मोक्ष्ये ध्रुवं पुनः || ३४ ||

यदा स्तुताहं दक्षेण सुचिरं तनयार्थिना |
तदैव समयो मेऽयं शापेनालंकरोमि तम् || ३५ ||

इति सञ्चिन्त्य सा देवी नित्यरूपमथात्मनः |
सस्मारातुलमत्युग्रं निष्कलं तु जगन्मयम् || ३६ ||

पूर्वरूपं स्मरन्ती सा योगनिद्राह्वयं हरेः |
एवं सञ्चिन्तयामास मनसा दक्षजा तदा || ३७ ||

ब्रह्मणोदितदक्षेण यदर्थमहमीडिता |
तत् किञ्चिदपि नोज्ञातं शंकरोऽपि न पुत्रवान् || ३८ ||

इदानीमेकमेवाभूत् कार्यं देवगणस्य च |
यच्छंकरः सानुरागो मत्कृतेऽभूच्च योपिति || ३९ ||

मत्तो नान्या पुनः शम्भो रागं वर्धयितुं पुनः |
शक्ता न कापि भविता स नान्यां संग्रहीष्यति || ४० ||

तथाप्यहं तनुं त्यक्षे समयात् पूर्वयोजितात् |
हिताय जगतां कुर्यां प्रादुर्भावं पुनर्गिरौ || ४१ ||

पुरा हिमवतः प्रस्थे रम्ये देवगृहोपमे |
शम्भुः सार्धं मया रन्तुं सुचिरं प्रीतिसंयुतः || ४२ ||

तत्र या मेनका देवी चार्वङ्गी चरितव्रता |
सुशीला सा पुरस्त्रीणामुत्तमा पावतीगणे || ४३ ||

सा मां मातृवदाचष्ट सर्वकर्मसु नर्मकम् |
तस्यां मेऽत्यनुरागोऽभूत् सा मे माता भविष्यति || ४४ ||

कन्याभिश्च पार्वतीभिश्च पार्वतीभिश्च बाल्यक्रीडामहं चिरम् |
कृत्वा कृत्वा मेनकायाः करिष्ये मोदमुत्तमम् || ४५ ||

पुनश्चाहं भविष्यामि शम्भोजायातिवल्लभा |
करिष्ये देवकार्याणि तदुपायादसंशयम् || ४६ ||

इति सञ्चिन्तयन्ती सा पुनः कोपसमावृता |
जज्वाल दक्षतनया दक्षदारुणकर्मणा || ४७ ||

क्रोधरक्तेक्षणा तत्र तनुयष्टिस्तदा सती |
स्फोटञ्चकार द्वाराणि सर्वाण्यावृत्य योगतः || ४८ ||

तेन स्फोटेन महता तस्यास्तु प्राणवायवः |
निर्भिद्य दशमद्वारमात्मनस्ते बहिर्ययुः || ४९ ||

त्यक्तप्राणान्तु तां दृष्ट्वा देवाः सर्वेऽन्तरिक्षगाः |
हाहाकारं तदा चक्रुः शोकव्याकुलितेक्षणाः || ५० ||

ततस्तु सत्या भगिनीसुता तां द्रष्टुमागता |
चुक्रोश शोकाद्विजया मृतां दृष्ट्वा सतीं महुः || ५१ ||

हा सती क्व गतासीति हा सती तव किन्विदम् |
हा मातृष्वसरित्युच्चैस्तदा शब्दो महानभूत् || ५२ ||

विप्रियश्रवणादेव प्राणांस्त्यक्तास्त्वया सति |
अहं कथन्तु जीवामि दृष्ट्वेदृग्विप्रियं दृढम् || ५३ ||

पाणिना वदनं सत्या मार्जयन्ती मुहुर्मुहुः |
करुणं विलपन्ती स्म मुखं जिघ्रति सा तदा || ५४ ||

सिञ्चन्ती नेत्रजैस्तोयैः सत्याः सा हृदयं मुखम् |
केशानुल्लास्य पाणिभ्यां वीक्षन्ती वदनं मुहुः || ५५ ||

ऊर्ध्वाधःकम्पितशिराः शोकव्याकुलितेन्द्रिया |
हृदयं पञ्चशाखाभ्यां विनिहन्ती तथा शिरः || ५६ ||

इदं च वचनं साश्रुकण्ठा सा विजयाऽब्रवीत् |
श्रुत्वा ते मरणं माता वीरिणी शोककर्षिता || ५७ ||

धारयन्ती कथं प्राणान् सद्यस्त्यक्ष्यति जीवितम् |
स तथा निरनुक्रोशः क्रूरकर्मा पिता तव || ५८ ||

प्रमीतां भवतीं श्रुत्वा कथं धास्यति जीवितम् |
विचिन्त्य नूनं कर्माणि स्वीयानि भवतीं प्रति |
कृतानि स नृशंसानि दक्षः शोकाकुलस्तदा || ५९ ||

यज्वा स च ज्ञानहीनः कथं यज्ञे प्रवर्तते |
निःश्रद्धस्त्यक्तबुद्धिश्च कथं वा स भवेत् क्रतौ || ६० ||

हा मातर्देहि वचनं रुदन्त्या बालवन्मम |
भवत्या निर्दया शोकाद् ध्रिये शल्यसमानसून् || ६१ ||

त्वं किं स्मरसि मे शम्भोर्विहितस्य कदाचन |
तेनामर्षवशं प्राप्ता मातर्मां किन्न भाषसे || ६२ ||

तदेव वचनं चक्षुर्मुखं सा नासिका तव |
एतेषां क्व गता सर्वे विभ्रमा हसितं क्व च || ६३ ||

ननु ते विभ्रमैर्हीनं नेत्रयुग्मं सुनासिकम् |
स्मितहीनं च वदनं दृष्ट्वा सोढा कथं हरः || ६४ ||

का सुधासम्मितं वाक्यं हराश्रमसमागतान् |
सुनृतं त्वामृते मातर्वदिष्यति मुहुर्मुहुः || ६५ ||

श्रद्धावती बान्धवेषु पत्युर्भाववशानुगा |
सर्वलक्षणसम्पूर्णा तत्समा का भविष्यति || ६६ ||

त्वदृते देवि देवेशः शोकोपहतचेतनः |
दुःखितात्मा निरुत्साहो निश्चेष्टश्च भविष्यति || ६७ ||

एवं लपन्ती भृशदुःखिता सतीं मृतां समीक्ष्यातिशयं शुचाहता |
पपात भूमौ विजया विरावं वितन्वती चोर्ध्वभुजा प्रवेपती || ६८ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सतीदेह-त्यागो नाम षोडषोऽध्यायः || १६ ||
सप्तदशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

एतस्मिन्नन्तरे शंभुः शोभने मानसे ह्रदे |
समाप्य सन्ध्यामायातः स्वमाश्रमपदं प्रति || १ ||

आगच्छन्नेव संरावं विजयाया वृषध्वजः |
शुश्राव दारुणं तीव्रं चकितश्च ततोऽभवत् || २ ||

तत उक्ष्णा बलवता मनोमारुतरंहसा |
स्वमाश्रमपदं शर्व आससाद त्वरान्वितः || ३ ||

आसाद्य देवीं दयितां तदा दाक्षायणीं हरः |
मृतां दृष्ट्वापि न जहौ मृतेऽतिप्रियभावतः || ४ ||

ततो निरीक्ष्य वदनमामृज्य च पुनः पुनः |
पप्रच्छ कस्मात् सुप्तासीत्येवं द्राक्षायणीं मुहुः || ५ ||

ततो भर्गवचः श्रुत्वा तदा तद्भगिनीसुता |
विजया प्राह निधनं दाक्षायण्या यथा तथा || ६ ||

विजयोवाच 

दक्षः कर्तुं क्रतुं शम्भो देवान् सर्वान् सवासवान् |
आजुहाव तथा दैत्यान् राक्षसान् सिद्धगुह्यकान् || ७ ||

ब्राह्मणानथ गोविन्दमिन्द्रादीनपि दिक्पतीन् |
देवयोनींस्तथा सर्वान् साध्यविद्याधरादिकान् || ८ ||

नाहूतानि क्रतौ तेन यानि सत्त्वानि शंकर |
तानि दक्षेण नो सन्ति समस्तभुवनेष्वपि || ९ ||

एवं प्रविततं यज्ञं श्रुत्वैषा वचनान्मम |
विमृष्यवत्यनाह्वाने हेतुं शम्भोरथात्मनः || १० ||

चिन्तयानां तथाहं तां सतीं ज्ञात्वा यथाश्रुतम् |
उक्तवत्यस्मि भूतेश यज्ञानाह्वानकारणम् || ११ ||

शम्भुः कपाली तज्जाया तत्संसर्गाद्विगर्हिता |
अतः शम्भुः सती चापि नाध्वरे मे मिलिष्यतः || १२ ||

इत्यनाह्वानहेतुर्मे श्रुतपूर्वः पुरा मुखात् |
दक्षस्य वीरिणीं श्लक्ष्णां गदतस्तस्य मन्दिरे || १३ ||

एतच्छ्रुत्वा मम वचः सा विवर्णमुखी क्षितौ |
उपविष्टा न मां किंचिदुक्ता कोपपरायणा || १४ ||

बभूव वदनं तस्यास्तत्क्षणात् सरूपं हर |
भ्रुकुटीकुटिलं श्यामं यथा खं धूमकेतुना || १५ ||

सा मुहूर्तमिव ध्यात्वा स्फोटेन महता ततः |
प्राणानुदसृजच्चैषा भित्त्वा मूर्द्धानमात्मनः || १६ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति श्रुत्वा वचस्तस्या विजयाया वृषध्वजः |
अतीव कोपादुत्तस्थौ दिधक्षुरिव पावकः || १७ ||

तस्य कोपपरीतस्य कर्णनासाक्षिवक्त्रतः |
घोरा जलन्त्यः कणिकाः सृजन्त्योऽग्नेर्महारवम् |
उल्का विनिःसृता वह्वयः कल्पान्तादित्यवर्चसः || १८ ||

अथ तत्र जगामाशु दक्षो यत्र महातपाः |
यज्ञञ्चक्रे हरो गत्वा यज्ञवाटाद् बहिःस्थितः || १९ ||

तं यज्ञं ददृशे भर्गः कोपेन महतावृतः |
महाधनसमापन्नं पात्रीयूपादिभिर्वृतम् || २० ||

हुताज्याहुतिसंवृद्धं दीप्तवह्निविराजितम् |
यथास्थानस्थितान् सर्वान् दिक्पालान् सायुधध्वजान् || २१ ||

विधातारं तथा विष्णुं यज्ञमध्ये व्यवस्थितम् |
ददर्श कुपितः शम्भुस्तान् दृष्ट्वातीव कोपतः || २२ ||

भगं सूर्यं तथा सोमं भार्याभिः सह संवृतम् |
सहस्राक्षं गौतमं च पूर्वे भागे व्यवस्थितम् || २३ ||

सनत्कुमारमात्रेयं भार्गवं विनतासुतम् |
मरुद्गणांस्तथा साध्यानाग्नेयं जातवेदसम् || २४ ||

कालं च चित्रगुप्तञ्च कुम्भयोनिं सगालवम् |
विश्वेदेवांस्तथा सर्वान् कव्यवाहादिकान् पितृन् || २५ ||

अग्निष्वात्तादिकान् सर्वान् भूतग्रामं चतुर्विधम् |
भौमं प्रेतगणान् सिद्धान् दक्षिणाशां व्यवस्थितान् || २६ ||

रक्षांसि च पिशाचांश्च भूतानि मृगपक्षिणः |
क्रव्यादान् क्षुद्रजन्तूंश्च तथा पुण्यजनेश्वरम् || २७ ||

महर्षि मौद्गलं राहुं नैरृत्यां किन्नरांस्तथा |
महोरगांस्तथा नक्रान् मत्स्यान् ग्राहांश्च कच्छपान् |
समुद्रान् सप्तसिन्धूंश्च नदीस्तीर्थानि गुह्यकान् || २८ ||

मानसादि ह्रदान् सर्वान् गंगांजम्बूनदीं तथा |
कामं मधुं वसन्तं च वरुणञ्च सहानुगम् || २९ ||

शनैश्चरं गिरीन् सर्वान् पश्चिमाशाव्यवस्थितान् |
प्राणादिपंचवायूंश्च सगणञ्च समीरणम् |
कल्पद्रुमान् हिमाद्रिञ्च कश्यपञ्च महामुनिम् || ३० ||

वायव्यां कमलाव्रातं फलानि च कलानिधिम् |
नानारत्नानि हैमानि मनुष्यान् पर्वतांस्तथा || ३१ ||

हिमाद्रिमुख्या यक्षाश्च स्थूणकर्णादयो बुधाः |
नलकूबेरेण सहितो यक्षरान्नरवाहनः || ३२ ||

ध्रुवो धरश्च सोमश्च विष्णुश्चैवानिलोऽनलः |
प्रत्यूषश्च प्रभासश्च कौवेरीं संस्थितानिमान् || ३३ ||

वृषध्वजं विना सर्वान् रुद्रान् जीवं मनूंस्तथा |
विविधान् बाहुजान् वैश्यान्शूद्रानपि समन्ततः || ३४ ||

ऐशान्यां विविधान्नानि व्रीहीनपि तिलानपि |
ऐशानीपूर्वयोर्मध्ये ब्रह्मर्षीन् संशितव्रतान् || ३५ ||

महर्षींश्चतुरो वेदान् वेदाङ्गानि तथैव षट् |
नेरृत्यपश्चिमान्तस्थमनन्तं श्वेतपर्वतम् || ३६ ||

काद्रवेयसहस्रेण सहितान् सप्तभोगिनः |
केतुं तत्रैव कुष्माण्डं डाकिनीगणसंयुक्तम् || ३७ ||

तथा जलधरानन्यान्नानावर्णान् सविद्युतान् |
दिग्गजानपि तत्रस्थानैरावतमुखान् हरः || ३८ ||

यथास्थानस्थितान् सर्वान्दिक्करिण्या च संयुतान् |
तमेवं दूरतो दृष्ट्वा यज्ञवाटं महाधनम् |
वीरभद्राह्वयं तूर्ण प्रेषयामास तं प्रति || ३९ ||

वीरभद्रोऽपि बहुभिः संवृतो विविधैर्गणैः |
व्यध्वंसयत्ततो यज्ञं दक्षस्य सुमहात्मनः || ४० ||

विकुर्वन्तं महायज्ञं वीरभद्रं समीक्ष्य वै |
वारयामास वैकुण्ठः सर्वदेवगणावृतः || ४१ ||

तं वार्यमाणं दृष्टैव क्रोधसंरक्तलोचनः |
स्वयं विवेश तं यज्ञं ध्वंसयामास चेश्वरः || ४२ ||

विशन्तमेव तं यज्ञे प्रथमं पुरतो भगः |
बाहू वितत्य भूतेशमाससाद त्वरान्वितः || ४३ ||

तमागतमभिप्रेक्ष्य भर्गोऽपि भृशरोषितः |
अंगुल्यग्रप्रहारेण तस्य नेत्रे जघान ह || ४४ ||

हीननेत्रं भगं दृष्ट्वा विरूपाक्षं दिवाकरः |
स्पर्द्धमानस्ततः सर्वमाससाद त्वरान्वितः || ४५ ||

ततः सूर्यं महादेवः पाणौ धृत्वा करेण च |
दूरकृत्यातिकुपितो यज्ञमेवाभ्यधावत || ४६ ||

मार्तण्डश्च हसन् वेगाद्वितत्य विपुलौ भुजौ |
एहि योत्स्ये त्वयेत्युक्त्वा तमग्रे प्रत्यवारयत् || ४७ ||

हसतस्तस्य सूर्यस्य क्रोधेन वृषभध्वजः |
दन्तान् करप्रहारेण शातयामास वक्तृतः || ४८ ||

विदन्तं मिहिरं दृष्ट्वा हीननेत्रं भगं तथा |
सर्वे देवाश्च ऋषयो ये चान्ये तत्र दुद्रुवुः || ४९ ||

विद्राव्य सर्वान् देवादीन् हरः परमकोपनः |
मृगरूपेनापयान्तं यज्ञमेवान्वपद्यत || ५० ||

यज्ञोऽप्याकाशमार्गेण ब्रह्मस्थानं विवेश ह |
वृषध्वजोऽपि कुपितो ब्रह्मस्थानं जगाम ह || ५१ ||

ब्रह्मणः सदनाद् यज्ञो भीतो भर्गादवातरत् |
अवतीर्य सतीदेहं प्रविवेश स्वमायया || ५२ ||

भर्गोऽपि दक्षदुहितुर्मृताया निकटं यतः |
अन्वगच्छतदा यज्ञं ददर्श च सतीशवम् || ५३ ||

मृतां दृष्ट्वा तदा देवीं हरो दाक्षायणीं सतीम् |
विस्मृत्य यज्ञं तत्प्रान्ते स्थितो वाडं शुशोच तान् || ५४ ||

बहुविधगुणवृन्दं चिन्तयञ्छूलपाणिर्ललितदशनपंक्तिं वक्तृमब्जप्रकाशम् |
अरुणदशनवस्त्रं भ्रूयुगं वीक्ष्य तस्याः खरतरपृथुशोकव्याकुलोऽसौ रुरोद 
|| ५५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे दक्षयज्ञभङ्गे सप्तदशोऽध्यायः || १७ ||
अष्टादशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

दाक्षायणीगुणगणान् गणयन् गोरङ्गस्तदा |
विललापातिदुःखार्तो मनुजः प्राकृतो यथा || १ ||

विलपन्तं तदा भर्गं विज्ञाय मकरध्वजः |
रतीवसन्तसहित आससाद महेश्वरम् || २ ||

तं शुचातिपरिभ्रष्टं युगपत् स रतिपतिः |
जघान पंचभिर्वाणै रुदन्तं भ्रष्ठचेतनम् || ३ ||

शोकाभिहतचित्तोऽपि स्मरबाण-समाकुलः |
संकीर्णभावमापन्नः शुशोच च मुमोह च || ४ ||

क्षणं भूमौ निपतति क्षणमुत्वाय धावति |
क्षणं भ्रमति तत्रैव निमीलति विभुः पुनः || ५ ||

ध्यायन् दाक्षायणीं देवीं हसमानः कदाचन |
परिष्वजति भूमिष्ठां रसभावैरिव स्थिताम् || ६ ||

सतीसतीति सततं नाम व्याहृत्य शंकरः |
मानं त्यज वृथेत्येवमुक्त्वा स्पृशति पाणिना || ७ ||

पाणिनापरिमार्ज्यैनामलंकारान् यथास्थितान् |
तस्या विश्लिष्य च पुनस्तत्रैवानुयुयोज च || ८ ||

एवं कुर्वति भूतेशे मृता नोवाच किञ्चन |
यदा सती तदा भर्गः शोकाद्गाढं रुरोद ह || ९ ||

रुदतस्तस्य पततो वाष्पान् वीक्ष्य तदा सुराः |
ब्रह्मादयः परां चिन्तां जग्मुश्चिन्तापरायणाः || १० ||

वाष्पाः पतन्तो भूमौ चेद्दहेयुः पृथिवीमिमाम् |
उपायस्तत्र कः कार्य इति हाहेति चुक्रुशुः || ११ ||

ततो विमृष्यते देवा ब्रह्माद्यास्तु शनैश्चरम् |
तुष्टुवुर्मूढभर्गस्य वाष्पधारणकारणात् || १२ ||

देवा ऊचुः 

शनैश्चर महाभाग लोकानुग्रहकारक |
मूलशक्तिसमुद्भूत नमस्ते सूर्यसम्भव || १३ ||

नमस्ते शूलहस्ताय पाशहस्ताय धन्विने |
तथा वरदहस्ताय तमश्छायात्मजाय ते || ४ ||

नीलमेघ-प्रतीकाश भिन्नाञ्जनचयोपम |
नमस्ते सर्वलोकानां प्राणधारणहेतवे || १५ ||

गृध्रध्वज नमस्तेऽस्तु प्रसीद भगवन् दृढम् |
वाष्पेभ्यः शोकजेभ्यश्च पाहि भर्गस्य नः क्षितिम् || १६ ||

यथा पुरा शतं वर्षानवजग्राह वर्षणम् |
भवानेव तु मेघेभ्यस्तथा कुरु हराम्बुनि || १७ ||

तवचापां ग्रहं दृष्ट्वा मेघास्ते पुष्करादयः |
मुमुचुः सततं वर्षं महेन्द्रस्य किलाज्ञया || १८ ||

आकाश एव वर्षाम्भस्तत्सर्वं भवता पुरा |
विनाशितं यथा वाष्पं तथा नाशय शूलिनः || १९ ||

न त्वामृतेऽन्यः शक्तोऽस्ति हरवाष्पनिवारणे |
दहेत् सदेवगन्धर्वब्रह्मलोकान् सपर्वतान् |
पृथिवीं पतितो वाष्पस्तस्माद्धारय मायया || २० ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्येवम्भाषणमाणेषु देवेषु मिहिरात्मजः |
प्रत्युवाच स तान् देवान्नातिहृष्टमना इव || २१ ||

शनैश्चर उवाच 

करिष्ये भवतां कर्म यथाशक्ति सुरोत्तमाः |
तथा किन्तु विदधं हि न मां वेत्ति यथा हरः || २२ ||

दुःखशोकाकुलस्यास्य समीपे वाष्पधारिणः |
कोपान्नश्येच्छरीरं मे नियतं नात्र संशयः || २३ ||

तस्माद् यथा मां भूतेशो न जानाति सतीपतिः |
तथा कुरुध्वं नेत्रेभ्यो हरलोतकधारिणम् || २४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततो ब्रह्मादयो देवास्ते सर्वे शंकरान्तिकम् |
गत्वा हर सन्मुमुहुः सासार्या योगमायया || २५ ||

शनैश्चरोऽपि भूतेशमासाद्यान्तर्हितस्तदा |
वाष्पवृष्टिं दुराधर्षामवजग्राह मायया || २६ ||

यदा स नाशकद्वाष्पान् सन्धारयितुमर्कजः |
तदा महागिरौ क्षिप्ता वाष्पास्ते जलधारके || २७ ||

लोकालोकस्य निकटे जलधाराह्वयो गिरिः |
पुष्करद्वीपपृष्ठस्थस्तोयसागर पश्चिमे || २८ ||

स तु सर्वप्रमाणेन मेरुपर्वतसन्निभः |
तस्मिन् विन्यस्तवान् वाष्पांस्तदाशक्तः शनैश्चरः || २९ ||

स पर्वतोऽपि तान् वाष्पान्न धर्तुं क्षम ईशितुः |
विदीर्णस्तैस्तु वाष्पौघैर्भग्नमध्योऽभवदद्रुतम् || ३० ||

ते वाष्पाः पर्वतं भित्वा विविशुस्तोयसागरम् |
सागरोऽपि ग्रहीतुं तन्न शशाक खरानति || ३१ ||

ततस्तु सागरं मध्ये भित्वा वाष्पाः समागताः |
तोयधेः प्राग्भवां वेलां स्पर्शमात्राद्विभेद ताम् || ३२ ||

विभिद्य वेलां ते वाष्पाः पुष्करद्वीपमध्यगाः |
नदी भूत्वा वैतरणी पूर्वसागरगाभवत् || ३३ ||

जलधारस्य भेदेन संसर्गात् सागरस्य च |
अवाप्य सौम्यतां किंचिद्वाष्पास्ते नाभिन्दन् क्षितिम् || ३४ ||

वैवस्वतपुरद्वारे योजनद्वयविस्तृता |
अद्यापि तिष्ठत्यपगा हरलोतकसम्भवा || ३५ ||

अथ शोकविमूढात्मा विलपन् वृषभध्वजः |
जगाम प्राच्यदेशांस्तु स्कन्धे कृत्वा सतीशवम् || ३६ ||

उन्मत्तवद्गच्छतोऽस्य दृष्ट्वा भावं दिवौकसः |
ब्रह्माद्याश्चिन्तयामासुः शवभ्रंशनकर्मणि || ३७ ||

हरगात्रस्य संस्पर्शाच्छवो नायं विशीर्णताम् |
गमिष्यति कथं तस्मादस्य भ्रंशो भविष्यति || ३८ ||

इति सञ्चिन्तयन्तस्ते ब्रह्मविष्णुशनैश्चराः |
सतीशवान्तर्विविशुरदृश्या योगमायया || ३९ ||

प्रविश्याथ शवं देवा खण्डशस्ते सतीशवम् |
भूतले पातयामासुः स्थाने स्थाने विशेषतः || ४० ||

देवीकूटे पादयुग्मं प्रथमं न्यपतत् क्षितौ |
उड्डीयाने चोरुयुग्मं हिताय जगतां ततः || ४१ ||

कामरूपे कामगिरौ न्यपतद्योनिमण्डलम् |
तत्रैव न्यपतद्भूमौ पर्वते नाभिमण्डलम् || ४२ ||

जालन्धरे स्तनयुगं स्वर्णहारविभूषितम् |
अंशग्रीवं पूर्णगिरौ कामरूपा ततः शिरः || ४३ ||

यावद्भुवं गतो भर्गः समादाय सतीशवम् |
पाच्येषु याज्ञिको देशस्तावदेव प्रकीर्तितः || ४४ ||

अन्ये शरीरावयवा लवशः खण्डिताः सुरैः |
आकाशगंगामगमन् पवनेन समीरिताः || ४५ ||

यत्र यत्रापतन् सत्यास्तदापादादयो द्विजाः |
तत्र तत्र महादेवः स्वयं लिंगस्वरूपधृक् |
तस्थौ मोहसमायुक्तः सतीस्नेहवशानुगः || ४६ ||

ब्रह्मविष्णुशनिश्चापि सर्वे देवंगणास्तथा |
पूजयाञ्चक्रुरीशस्य प्रीत्या सत्याः पदादिकम् || ४७ ||

देवीकूटे महादेवी महाभागेति गीयते |
सतीपादयुगे लीना योगनिद्रा जगत्प्रसूः || ४८ ||

कात्यायनी चोड्डीयाने कामाख्या कामरूपिणी |
पूर्णेश्वरी पूर्णगिरौ चण्डी जालन्धरे गिरौ || ४९ ||

पूर्वान्ते कामरूपस्य देवी दिक्करवासिनी |
तथा ललितकान्तेति योगनिद्रा प्रगीयते || ५० ||

यत्रैव पतितं सत्याः शिरस्तत्र वृषध्वजः |
उपविष्टः शिरो वीक्ष्य श्वसञ्छोकपरायणः || ५१ ||

उपविष्टे हरे तत्र ब्रह्माद्यास्ते दिवौकसः |
समीपमगमंस्तस्य दूरतः सान्त्वयन् हरम् || ५२ ||

देवानागच्छतो दृष्ट्वा शोक-लज्जासमन्वितः |
गत्वा शिलात्वं तत्रैव लिंगत्वं गतवान् हरः || ५३ ||

हरे लिंगत्वमापन्ने ब्रह्मादयास्तु दिवौकसः |
तुष्टुवुस्त्र्यम्बकं तत्र लिंगरूपं जगद्गुरुम् || ५४ ||

देवा ऊचुः 

महादेवं शिवं स्थाणुमुग्रं रुद्रं वृषध्वजम् |
श्मशानवासिनं भर्गं सर्वान्तकरणं परम् || ५५ ||

त्वां नमामो वयं भक्त्या शंकरं नीललोहितम् |
गिरीशं वरदं देवं भूतभावनमव्ययम् || ५६ ||

अनादिमध्यसंसारयोगविद्याय शम्भवे |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ५७ ||

जटिलाय गिरिशाय विद्याशक्तिधराय ते |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ५८ ||

ज्ञानामृतान्तसम्पूर्णशुद्धदेहान्तराय च |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ५९ ||

आदिमध्यान्तभूताय स्वभावानलदीप्तये |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ६० ||

प्रलयाणवसंस्थाय प्रलयस्थितिहेतवे |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ६१ ||

यः परेभ्यः परस्तस्मात् पराय परमात्मने |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ६२ ||

ज्वालामालावृतांगाय नमस्ते विश्वरूपिणे |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ६३ ||

ओं नमः परमार्थाय ज्ञानदीपाय वेधसे |
नमः शिवाय शान्ताय ब्रह्मणे लिंगमूर्तये || ६४ ||

नमो दाक्षायणीकान्त मृड शर्व महेश्वर |
नमस्ते सर्वभूतेश प्रसाद भगवञ्छिव || ६५ ||

सशोके त्वयि लोकेशे चेष्टमाने महेश्वर |
सुराः समाकुलाः सर्वे तस्माच्छोकं परित्यज || ६६ ||

नमो नमस्ते भूतेश सर्वकारणकारण |
प्रसीद रक्ष नः सर्वांस्त्यज शोकं नमोऽस्तुते || ६७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति संस्तूयमानस्तु महादेवो जगत्पतिः |
निजं रूपं समास्थाय प्रादुर्भूतः शुचाहतः || ६८ ||

तं शुचा विह्वलं दृष्ट्वा प्रादुर्भूतं विचेतसम् |
शोकापहं विधिःसाम्ना तुष्टाव वृषभध्वजम् || ६९ ||

ब्रह्मोवाच 

हिरण्यबाहो ब्रह्मा त्वं विष्णुस्त्वं जगतः पतिः |
सृष्टिस्थितिविनाशानां हेतुस्त्वं केवलं हर || ७० ||

त्वमष्टमूर्तिभिः सर्वं जगद्व्याप्य चराचरम् |
उत्पादकः स्थापकश्च नाशकश्चापि विश्वकृत् || ७१ ||

त्वा माराध्य महादेव मुक्ति याता मुमुक्षणः |
रागद्वेषादिभिस्त्यक्ताः संसारविमुखा बुधाः || ७२ ||

तृतीयं यद् भवेन्नेत्रं ललाटस्थं महेश्वर |
सततं भ्राजमानं तत् चित्र्यं तेजी मुमुक्षुभिः || ७२ क ||

विभिन्नवायवग्नि जलौघवर्जितं न दूरसंस्थं रविचन्द्रसंयुतम् |
त्रिमार्गमध्यस्थमनुप्रकाशकं तत्त्वं परं शुद्धमयं महेश्वर || ७३ ||

यदष्ट शाखस्य तरोः प्रसूनं चिदम्बुवृद्धस्य समीपजस्य |
तपश्छदःसंस्थगिशस्य पीनं सूक्ष्मोपगं ते वशगं सदैव || ७४ ||

अधः समाधाय समीरण स्वनं निरुद्ध्य चोर्द्धंनिशि हंसमध्यतः | 
हृत्पद्ममध्ये सुमुखीकृतं रजः परन्तु तेजस्तव सर्वदेक्ष्यताम् || ७५ ||

प्राणायामैः पूरकैः स्तम्भकैर्वा रिक्तैश्चित्रैश्चोदनं यत्पराख्यम् |
दृश्यादृश्यं योगिभिस्ते प्रपञ्चाः शुद्धं वृद्धं तत्त्वतस्तेऽस्ति लब्धम् || ७६ ||

सूक्ष्मं जगद्व्यापि गुणौघपीनं मृग्यम्बुधेः साधनसाध्यरूपम् |
चौरैरक्षैनोज्झितं नैव नीतं वित्तं तवास्त्यर्थहीनं महेश || ७७ ||

न कोपेन न शोकेन न मानेन द दम्भतः |
उपयोज्य तु तद्वित्तमन्ययेव विवर्धते || ७८ ||

मायया मोहितः शम्भो विस्मृतं ते हृदि स्थितम् |
मायां भिन्नं परिज्ञाय धारयात्मानमात्मना || ७९ ||

मायास्माभिः स्तुता पूर्वं जगदर्थे महेश्वर |
तया ध्यानगतं चित्तं बहुयत्नैः प्रसाधितम् || ८० ||

शोकः क्रोधश्च लोभश्च कामो मोहः परात्मता |
ईर्ष्यामानौ विचिकित्सा कृपासूया जुगुप्सता || ८१ ||

द्वादशैते बुद्धिनाशहेतवो मनसो मलाः |
न त्वादृशैर्निषेव्यन्ते शोकं त्यज ततो हर || ८२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति शाम्ना स्तुतः शम्भुः संस्मृत्यापि स्ववाञ्छितिम् |
नावदध्रे तदात्मानं शोकात् सत्या विनाकृतः || ८३ ||

अधोमुखः स्थितं वीक्ष्य ब्रह्माणं स शनैरिदम् |
प्राह ब्रह्मन्नायतिगं वद किं करवाण्यहम् || ८४ ||

इत्युक्तो वामेदेवेन विधाता सर्वदैवतैः |
इदमाह तदेशस्य शोकविध्वंसकं वचः || ८५ ||

ब्रह्मोवाच 

त्यज शोकं महादेव संस्मृत्यात्मानमात्मना |
न त्वं शोकस्य सदनं परं शोकात्तवान्तरम् || ८६ ||

सशोके त्वयि भूतेश देवा भूताः ससाध्वसा |
भ्रंशयेज्जगती कोपः शोकः सर्वाश्च शोषयेत् || ८७ ||

त्वद्वाष्पव्याकुला पृथ्वी विदीर्णा स्यान्नचेच्छनिः |
अवजग्राह ते वाष्पं सोऽपि कृष्णोऽधवद् हठात् || ८८ ||

यत्र देवाः सगन्धर्वाः सदा क्रीडन्ति सोत्सुकाः |
सुमेरुसदृशो योऽसौ मानतः पर्वतोत्तमः || ८९ ||

यस्मिन् प्रविश्य शिशिरे पद्मनालनिधे घनाः |
उत्पिवन्ति स्म तोयानि पुष्करावर्तकादयः || ९० ||

मन्दरात् सततं यत्र कुम्भयोनिर्महामुनिः |
गत्वा गत्वा तपस्तेपे हिताय जगतो हर || ९१ ||

यस्मिन् स्थित्वा गिरौ पूर्वमगस्त्यस्तोयसागरम् |
पपौ तपोबलात् कृत्वा करमध्यगतं किल || ९२ ||

शनैश्चरेण ते वोढुमसमर्थेन लोतकैः |
क्षिप्तैर्विदारितस्तेऽसौ जलधाराह्वयो गिरिः || ९३ ||

विभिद्य पर्वतं शम्भो वाष्पास्ते सागरं ययुः |
भित्त्वा तु सागरं शीघ्रं प्रभीताण्डजसंकुलम् || ९४ ||

जग्मुस्ते पूर्वपुलिनं तस्य तद्विभिदुश्च ते |
भित्त्वा वेलां ततः पृथ्वीं यिभिद्याशु तरंगिणीम् || ९५ ||

चक्रुर्वैतरणीं नाम्ना पूर्वसागर गामिनीम् |
न नावा न विमानेन न द्रोण्या स्पन्दनेन च || ९६ ||

तर्तुं शक्या सा तु नदी तप्ततोयातिभीषणा |
दुःखेन तान्तु पृथिवी विभर्ति महताधुना || ९७ ||

सदा चोर्द्धगतैर्वाष्पैर्विक्षिपन्ती नभश्चरान् |
तस्यास्तूपरि नो यान्ति देवा अपि भयातुराः || ९८ ||

यमद्वारं परावृत्य योजनद्वयविस्तृता |
निम्ना वहति सम्पूर्णा भीषयन्ती जगत्त्रयम् || ९९ ||

त्वन्निःश्वासमरुज्जातैर्व्यस्ता पर्वतकाननाः |
समाकुलद्वीपिनागा नाद्यापि प्रतिशेरते || १०० ||

तव निःश्वासजो वायुः पीडयन् जगतः सुखम् |
नाद्यापि प्रशमं याति बाधाहीनः सनातनः || १०१ ||

सतीशवं ते वहतः शीर्यमाणा पदे पदे |
नाद्यापि व्याकुला पृथ्वी व्याकुलत्वं वियुञ्चति || १०२ ||

न स्वर्गे न च पाताले तत्सत्त्वं विद्यतेऽधुना |
यत्ते क्रोधेन शोकेन नाकुलं वृषभध्वज || १०३ ||

तस्माच्छोकममर्षं च त्यक्त्वा शान्तिं प्रयच्छ नः |
आत्मानञ्चात्मना वेत्थ धारयात्मानमात्मना || १०४ ||

सती च दिव्यमानेन व्यतीते शरदां शते |
सा च त्रेतायुगस्यादौ भार्या तव भविष्यति || १०५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्तो वेधसा शम्भुस्तूष्णीं ध्यानपरायणः |
अधोमुखस्तदा प्राह ब्रह्माणममितौजसम् || १०६ ||

ईश्वर उवाच 

यावद् ब्रह्मन्नहं शोकादुत्तरामि सतीकृतात् |
तावन्मम सखा भूत्वा कुरु शोकापनोदनम् || १०७ ||

तस्मिन्नवसरे यत्र यत्र गच्छाम्यहं विधे |
तत्र तत्र भवान् गत्वा शोकहानिं करोतु मे || १०८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमस्त्विति लोकेश प्रोक्त्वा वृषभवाहनम् |
हरेण सार्धं कैलासं गन्तुं चक्रे मनस्ततः || १०९ ||

ब्रह्मणा सहितं शम्भुं कैलासगमनोत्सुकम् |
समासेदुर्गणा दृष्ट्वा नन्दिभृङ्गिमुखाश्च ये || ११० ||

ततः पर्वतसंकाशो वृषभः पुरतो विधेः |
उपतस्थे सिताभ्रस्य सदृशो गैरिको यथा || १११ ||

वासुक्याद्याश्च ये सर्पा यथास्थानञ्च ते हरम् |
भूषयांचक्रुरुद्गम्य शिरोवाह्वादिषु द्रुतम् || ११२ ||

ततो ब्रह्मा च विष्णुश्च महादेवः सतीपतिः |
सर्वैः सुरगणैः सार्धं जग्भुः प्रालेयपर्वतम् || ११३ ||

ततस्तानौषधिप्रस्थान् निःसृत्य नगराद्गिरिः |
सर्वैरमात्यै सहित उपतस्ये सुरोत्तमान् || ११४ ||

ततः सम्पूजितास्तेन सुरौघा गिरिणा सह |
सचिवैः पौरवर्गैश्च मुमुदुस्ते सुरर्षभाः || ११५ ||

ततो ददर्श तत्रैव गिरीन्द्रस्य पुरे हरः |
विजयामौषधिप्रस्थे सखौभिर्गौतमात्मजाम् || ११६ ||

सापि सर्वान् सुरवरान् प्रणम्य हरमुक्तवान् |
चुक्रोश मातृभगिनीं पृच्छन्ती गिरीशं सतीम् || ११७ ||

क्व सती ते महादेव शोभसे न तया विना |
विस्मृतापि त्वया तात मद्धृदो नापसर्पति || ११८ ||

ममाग्रे सा पुरा प्राणान् यदा त्यजति कोपतः |
तदैवाहं शोकशल्यविद्धा नाप्नोमि वै सुखम् || ११९ ||

इत्युक्त्वा वदनं वस्त्रप्रान्तेनाच्छाद्य सा भृशम् |
रुदन्ती प्रापतद्भूमौ कश्मलञ्चाविशत्तदा || १२० ||

इति श्रीकालिकापुराणे विजयाशोके अष्टादशोऽध्यायः 
एकोनविंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततस्तां पतितां दृष्ट्वा तदा दाक्षायणीं स्मरन् |
न शशाक ह सोढुं शोकमुद्वेगसम्भवम् || १ ||

भ्रष्टधैर्यस्ततः शम्भुर्वाष्पव्याकुललोचनः |
पश्यतां सर्वदेवानां चिन्ताध्यानपरोऽभवत् || २ ||

अथाश्वास्य तदा धाता विजयां शोककर्षिताम् |
हरमाश्वासयन् सान्त्वपूर्वमेतदुवाच ह || ३ ||

ब्रह्मोवाच 

पुराणयोगिन् भगवन्न शोकस्तव युज्यते |
परधाम्नि तव ध्यानमासीत् कस्मात् स्त्रियामिह || ४ ||

प्रभविष्णुः परः शान्तः सूक्ष्मः स्थूलतरः सदा |
तव स्वभावश्च कथं शोकेन बहुधाकृतः || ५ ||

निरञ्जनं ध्यानगम्यं यतीनां परात्परं निर्मलं सर्वगामि |
मलेर्हीनं रागलोभादिमिर्यत् तत् ते रूपं त्वद्भूतं तं गृह्ण बुद्ध्या || ६ ||

शोको लोभः क्रोधमोहौ च हिंसा मानो दम्भो मदनोहप्रमोदाः |
ईर्ष्यासूयाक्षान्तिरसत्यता च चतुर्दश ज्ञाननाशा हि दोषाः || ७ ||

ध्यानेन त्वां योगिनश्चिन्तयन्ति त्वं विष्णुरूपी जगतां विधाता |
या ते महामोहकरी सतीति तथैव सा लोकमोहाय माया || ८ ||

या सर्वलोकाञ्जननेऽथ गर्भे विमोहयन्ती पूर्वदेहस्य बुद्धिम् |
विनाश्य बाल्यं कुरुते हि जन्तोर्विमोहयत्यद्य सा त्वं सशोकम् || ९ ||

सतीसहस्राणि पुरोज्झितानि त्वया मृतानि प्रतिकल्पमेवम् |
हिताय लोकस्य चराचरस्य पुनर्गृहीता च तथा त्वयेयम् || १० ||

भवान्तरे ध्यानयोगेन पश्य सतीसहस्राणि मृतानि यानि |
यथा तथा त्वं परिवर्जितश्च यथास्ति सा वा वृषराजकेतो || ११ ||

यतः समुत्पद्य मुहुर्भवन्तं सा प्राप्स्यतीश त्रिदर्शदुरापम् |
पुनञ्च जाया यादृशो ते धवित्री तत्तत् सर्वं ध्यानयोगेन पश्य || १२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवं बहुविधं ब्रह्मा व्याहरत् साम शंकरम् |
गिरिराजपुरात्तस्माद्गयामास निर्जनम् || १३ ||

ततो हिमवतः प्रस्थे प्रतीच्यां तत्पुरस्य च |
शिप्रं नाम सरः पूर्णं ददृशर्द्रुहिणादयः || १४ ||

तद्रहस्थानमासाद्य ब्रह्मशक्रादयः सुराः |
उपविष्टा यथान्यायं पुरस्कृत्य महेश्वरम् || १५ ||

तं शिप्रसंज्ञं कासारं मनोज्ञं सर्वदेहिनाम् |
शीतामलजलं सर्वैर्गुणैर्मानससम्मितम् || १६ ||

दृष्ट्वा क्षणं हस्तस्मिन् सोत्सुकोऽभूदवेक्षणे |
शिप्रां नाम नदीं तस्मान्निःसृतां दक्षिणोदधिम् |
गच्छन्तीञ्च ददर्शासौ पावयन्तीं जगज्जनान् || १७ ||

तत्सरः पूर्णमासाद्य चरतः शकुनान् बहून् |
नानादेशागताञ्छम्भुर्वीक्षाञ्चक्रे मनोरमान् || १८ ||

गम्भीरपवनोद्धुतिसम्पन्नेषु विराजितः |
कोकद्वन्द्वांस्तरंगेषु ददर्श नृत्यतो यथा || १९ ||

मद्गुचञ्चूषू सम्पृक्तांस्तरंगान् स पृथक् पृथक् |
वीक्षाञ्चक्रे यथा तोयादुत्पतत्पतगान् मुहुः || २० ||

कादम्बैः सारसेर्हसैः श्रेणीभूतैस्तटेतटे |
भंगीकृतैर्यथा शंखैः सागरस्तादृशं सरः || २१ ||

महामीनाहतिक्षुब्धैस्तोयशब्दोत्थसाध्वसैः |
पक्षिमिर्विहितैः शब्दस्तत्र तत्र मनोहरम् || २२ ||

प्रफुल्लैः पङ्कजैश्चैव क्वचिर्ज्जालैर्मनोहरैः |
सरोरेजे यथा स्वर्गो नक्षत्रैः स्थूलसूक्ष्मकैः || २३ ||

महोत्पलानां मध्येषु विरलं नीलमुत्पलम् |
रेजे नक्षत्रमध्येषु नीलनीरदखण्डवत् || २४ ||

पद्मसंधात-मध्यस्था हंसाः कैश्चिन्न संस्तुताः |
प्रफुल्लपंकजभ्रान्त्या निश्चलाः स्वर्गवासिभिः || २५ ||

द्विधा दृष्ट्वा शोणशुक्ले पद्मे फुल्ले विधिः स्वके |
कायेऽरुणत्वं फुल्लत्वं स्वासनाब्जे निनिन्द च || २६ ||

फुल्लं महोत्पलं वीक्ष्य सरसस्तस्य शंकरः |
मौलीन्दुकान्तिमलिनं हस्तस्थं नोत्पलं ममे || २७ ||

हरेः स्वचक्रसूर्यांशफुल्लं हस्तगताम्बुजम् |
सरः पद्मञ्च सदृशं मेने वीक्ष्य समन्ततः || २८ ||

तत्सरो वीक्ष्य सम्पूर्णं नानापक्षिसमाकुलम् |
पद्मिनीशतसञ्छन्नं नीलोत्पलचयैर्वृतम् || २९ ||

देवदारुतरूणाञ्च तटस्थानां प्रसूनजैः |
परागैर्वासितजलं हृदयानन्दकारकम् || ३० ||

तीरे तीरे महावृक्षैः शाद्वलैः परिवारितम् |
दृष्ट्वा शम्भुः क्षणं तत्र सोत्सुकः शोकवर्जितः || ३१ ||

शिप्रामालोकयामास निःसृतां सरसस्ततः |
यथेन्दुमण्डलाद् गंगा मेरोर्जाम्बुनदी यथा |
तथा दृष्ट्वा महेशेन शिप्रा शिप्राद्विनिःसृता || ३२ ||

ऋषय ऊचुः 

शिप्राह्वयः क कासारः कथं शिप्रा ततः सृता |
कीदृशोऽस्य प्रभावश्च तत् समाचक्ष्य विस्तरात् || ३३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृण्वन्तु मुनयः सर्वे यथा शिप्रा नदी सृता |
शिप्रऽस्य च महाभागाः प्रभावं गदतौ मम || ३४ ||

वसिष्ठेन यदा देवी परिणीता त्वरुन्धती |
तदा वैवाहिकैस्तोयैः शिप्रासिन्धुरभूद्विजाः || ३५ ||

सा समागत्य पतिता शिप्रे सरसि शासनात् |
यदा मन्दाकिनी विष्णुपादादब्धौ शिवोदका || ३६ ||

ब्रह्मविष्णुमहादेवैस्तोयं सिक्तं तयोः पुरा |
विवाहे शान्तिविहितं गायत्रीद्रुपदादिभिः || ३७ ||

एकीभूतन्तु तत्तोयं मानसाचलकन्दरात् |
तत् सर्वं पतितं शिप्रे कासारे सागरोपमे || ३८ ||

देवानामुपभोगार्थं पुरा धात्रा विनिर्मितम् |
सरः शिप्राह्वयं सानौ प्रालेयस्य गिरेर्महत् || ३९ ||

तत्राद्यापि सुनासीरः सहितश्चाप्सरोगणैः |
शचीसहायो रमते प्रसन्ने सालिले शुभे || ४० ||

तद्देवैः सर्वदा यत्नाद्रक्ष्यतेऽद्यापि रत्नवत् |
न तत्र मानुषः कश्चिद् यातुं शक्नोति योऽमुनिः || ४१ ||

तपः प्रभावान्मुनयः प्रयान्ति सरसीं शुभाम् |
शिप्राख्यान्तु महायत्नात् स्नातुं पातुञ्च तज्जलम् || ४२ ||

तत्र स्नात्वा च पीत्वा च मनुष्याः दैवयोगतः |
अवश्यममरत्वाय गच्छन्त्यविकलेन्द्रियाः || ४३ ||

वृद्धिं गच्छति वर्षासु सरो नैतद्द्विजोत्तमाः |
न ग्रीष्मे शोषतां याति सर्वदा तद्यथा तथा || ४४ ||

तत्र तत् पतितं तोयं वसिष्ठोद्वाहसम्भवम् |
ब्रह्मविष्णुमहादेवकरपद्मैरुदीरितम् || ४५ ||

ववृधे शिप्रगर्भस्थमन्वहं द्विजसत्तमाः |
तत्र वृद्धन्तु तत्तोयञ्चक्रेण च हरिः पुरा || ४६ ||

गिरेः शृङ्गं विनिर्मिद्य लोकानां हितकाम्यया |
पृथिवीं प्रेरयामास कृतो पुण्यतमां नदीम् || ४७ ||

परिवृत्य महेन्द्रं सा पुनाना स्नानकारिणः |
दक्षिणं सागरं याता फलदा जाह्नवी समा || ४८ ||

शिप्राख्यात् सरसो यस्मान्निःसृता सा महानदी |
अतः शिप्रेति तन्नाम पुरैव ब्रह्मणा कृतम् || ४९ ||

कार्तिक्यां पौर्णमास्यां तु तस्यां यः स्नाति मानवः |
स याति विष्णुसदनं विमानेनातिदीप्यता || ५० ||

कार्तिक सकलं मासं स्नात्वा शिप्राजले नरः |
प्रयाति ब्रह्मसदनं पश्चान्मोक्षमवाप्नुयात् || ५१ ||

ऋषय ऊचुः 

वसिष्ठेन कथं देवी परिणीता त्वरुन्धती |
कस्य सा तनया ब्रह्मन्नुत्पन्ना वा वदस्व नः || ५२ ||

पतिव्रतासु पर्थिता त्रिषुलोकेषु या वरा |
भर्तृपादौ विनान्यत्र या न चक्षुः प्रदास्यति || ५३ ||

यस्याः स्मृत्वा कथामात्रं माहात्म्यसहितं स्त्रियः |
प्रेत्येह च सतीत्वं वै प्राप्नुवन्त्यन्यजन्मनि || ५४ ||

यासन्नकालधर्मो यां न पश्यति तथा शुचिः |
पुरुषः पापकारी च तस्या जन्म वदस्व नः || ५५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृणुध्वं सा यथा जाता यस्य वा तनया शुभा |
यथावाप वसिष्ठं सा यथा भूता पतिव्रता || ५६ ||

या सा सन्ध्या ब्रह्मसुता मनोजातः पुराभवत् |
तपस्तप्त्वा तनुं त्यक्त्वा सैव भूता त्वरुन्धती || ५७ ||

मेधातिथेः सुता भूत्वा मुनिश्रेष्ठस्य सा सती |
ब्रह्मविष्णुमहेशानां वचनाच्चरितव्रता |
वव्रे पतिं महात्मानं वसिष्ठं संशितव्रतम् || ५८ ||

ऋषय ऊचुः 

कथं तया तपस्तप्तं किमर्थं कुत्र सन्ध्यया |
कथं शरीरं सा त्यक्त्वा भूता मेधातिथेः सुता || ५९ ||

कथं वा गदितं देवैर्ब्रह्मविष्णुशिवैः पतिम् |
वसिष्ठं सुमहात्मानं सा वव्रे संशितव्रतम् || ६० ||

तन्नः सर्वं समाचक्ष्व विस्तरेण द्विजोत्तम |
एतन्नः श्रोष्यमाणानां चरितं द्विजसत्तम |
अरुन्धत्या महासत्याः परंकौतूहलं महत् || ६१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ब्रह्मापि तनयां सन्ध्यां दृष्ट्वा पूर्वमथात्मनः |
कामाय मानसञ्चक्रे त्यक्ता सा च सुतेति वै || ६२ ||

तस्यांच चलितं चित्तं कामवाणविलोडितम् |
ऋषीणां प्रेक्षतां तेषां मानसानां महात्मनाम् || ६३ ||

भर्गस्य वचनं श्रुत्वा सोपहासविधिं प्रति |
आत्मनश्चलचित्तत्वममर्यादमृषीन् प्रति || ६४ ||

कामस्य तादृशं भावं मुनिमोहकरं मुहुः |
दृष्ट्वा सन्ध्या स्वयं तत्र त्रपामायाति दुःखिता || ६५ ||

ततस्तु ब्रह्मणा शप्ते मदने तदनन्तरम् |
अन्तर्भूते विधौ शम्भौ गते चापि निजास्पदम् || ६६ ||

अमर्षवशमापन्ना सन्ध्या ध्यानपराभवत् |
ध्यायन्ती क्षणमेवाशु पूर्ववृत्तं मनस्विनी || ६७ ||

इदं विममृशे सन्ध्या तस्मिन् काले यथोचितम् |
उत्पन्नमात्रां मां दृष्ट्वा युवतीं मदनेरितः || ६८ ||

अकार्षीत् सानुरागोऽयमभिलाषं पितामहः |
सर्वेषां मानसानाञ्च मुनीनां भावितात्मनाम् || ६९ ||

दृष्टैव माममर्यादं सकाममभवन् मनः |
ममापि मथितं चित्तं मदनेन दुरात्मना || ७० ||

येन दृष्ट्वा मुनीन् सर्वान् चलितं मे मनोभृशम् |
फलमेतस्य पापस्य मदनः स्वयमाप्तवान् || ७१ ||

स्वयं शशाप कुपितः शम्भोरग्रे पितामहः |
ममोचितं फलं सर्वं प्राप्तुमिच्छामि साम्प्रतम् || ७२ ||

यन्मां पिता भ्रातरश्च सकामामपरोक्षतः |
दृष्ट्वा चक्रुः स्पृहां तस्मान्न मत्तः काऽपि पापकृत् || ७३ ||

ममापि कामभावोऽभूदमर्यादं समीक्ष्य तान् |
पत्याविव स्वके ताते सर्वेषु सहजेष्वपि || ७४ ||

करिष्याम्यस्य पापस्य प्रायश्चित्तमहं स्वयम् |
आत्मानमग्नौ होष्यामि वेदमार्गानुसारतः || ७५ ||

किन्त्वेकां स्थापयिष्यामि मर्यादामिह भूतले |
उत्पन्नमात्रा न यथा सकामाः स्युः शरीरिणः || ७६ ||

एतदर्थमहं कृत्वा तपः परमदारुणम् |
मर्यादां स्थापयित्वैव पश्चात्त्यक्ष्यामि जीवितम् || ७७ ||

यस्मिञ्छरीरे पित्रा मे ह्यभिलाषः स्वयं कृतः |
भ्रातृभिस्तेन कायेन किंचिन्नास्ति प्रयोजनम् || ७८ ||

येन स्वेन शरीरेण ताते च सहजे स्वके |
उद्भावितः कामभावो न तत्सुकृतसाधकम् || ७९ ||

इति सञ्चिन्त्य मनसा सन्ध्या शैलवरं ततः |
जगाम चन्द्रभागाख्यं चन्द्रभागा यतः सृता || ८० ||

तया स शैलः समधिष्ठितः सदा 
सुवर्णगौर्या सुसमप्रभाभृता |
सोमेन सन्ध्यासमयोदितेन 
यथोदयाद्रिर्विरराज शश्वत् || ८१ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सन्ध्यातपश्चरणे एकोनविंशोध्यायः || १९ ||
विंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

अथ तत्र गतां दृष्ट्वा सन्ध्यां गिरिवरं प्रति |
तपसे नियतात्मानं ब्रह्मा प्रह्मा प्राह स्वकं सुतम् || १ ||

वसिष्ठं संशितात्मानं सर्वज्ञं ज्ञानियोगिनम् |
समीपे सुसमासीनं वेदवेदांगपारगम् || २ ||

ब्रह्मोवाच 

वसिष्ठ गच्छ यत्रैषा सन्ध्या याता मनस्विनी |
तपसे धृतकामा सा दीक्षस्वैनां यथाविधि || ३ ||

मन्दाक्षमभवत् तस्याः पुरा दृष्ट्वेह कामुकान् |
युष्मान् माञ्च तथात्मानं सकामान् मुनिसत्तम || ४ ||

अयुक्तरूपं तत्कर्म पूर्ववृत्तं विमृश्य सा |
अस्माकमात्मनश्चापि प्राणान्-सन्त्यक्तुमिच्छति || ५ ||

अमर्यादेषु मर्यादां तपसा स्थापयिष्यति |
तपः कर्तुं गता साध्वी चन्द्रभागाय साम्प्रतम् || ६ ||

न भावं तपसस्तात सा तु जानाति कञ्चन |
तस्माद् यथोपदेशं सा प्राप्नोति त्वं तथा कुतु || ७ ||

इदं रूपं परित्यज्य रूपान्तरं परं भवान् |
परिगृह्यान्तिके तस्यास्तपश्चर्यान्निदेशतु || ८ ||

इदं स्वरूपं भवतो दृष्ट्वा पूर्वं यथा त्रपाम् |
तथा प्राप्य न किंचित् सा त्वदग्रे व्याहरिष्यति || ९ ||

परित्यज्य स्वकं रूपं रूपान्तरधरो भवान् |
तस्मात् सन्यां महाभागामुपदेष्टुं प्रगच्छतु || १० ||

मार्कण्डेय उवाच 

तथेत्युक्त्वा वसिष्ठोऽपि वर्णो भूत्वा जटाधरः |
तरुणश्चन्द्रभागाय ययौ सन्ध्यान्तिकं मुनिः || ११ ||

तत्र देवसरः पूर्णं गुणैर्मानससम्मितम् |
ददर्श स विसिष्ठोऽथ सन्ध्यां तत्तीरगामिनीम् || १२ ||

तीरस्थया तया रेजे तत्सरः कमलोज्ज्वलम् |
उद्यदिन्दुसनक्षत्रं प्रदोषे गगनं यथा || १३ ||

तां तत्र दृष्ट्वाथ मुनिः समाभाष्य सकौतुकः |
वीक्षाञ्चक्रे सरस्तत्र वृहल्लोहितसंज्ञकम् || १४ ||

चन्द्रभागा नदीं तस्मात् कासाराद्दक्षिणाम्बुधिम् |
यान्ती निर्भिद्य ददृशे तेन सानुगिरेर्महत् || १५ ||

निर्भिद्य पश्चिमं सानुं चन्द्रभागस्य सा नदी |
यथा हिमवतो गंगा तथा गच्छति सागरम् || १६ ||

ऋषय ऊचुः 

चन्द्रभागा कथं सिन्धुस्तत्रोत्पन्ना महागिरौ |
कीदृक् सरस्तद्विप्रेन्द्र वृहल्लोहितसंज्ञकम् || १७ ||

कथं सा पर्वतश्रेष्ठश्चन्द्रभागाह्वयोऽभवत् |
चन्द्रभागाह्वया कस्मान्नदी जाता वृषोदका || १८ ||

एतन्नः श्रोष्यमाणानां जायते कौतुकं महत् |
माहात्म्यं चन्द्रभागायाः कासारस्य गिरेस्तथा || १९ ||

मार्कण्डेय उवाच 

श्रूयताञ्चन्द्रभागाया उत्पत्तिर्मुनिसत्तमाः |
युष्माभिश्चन्द्रभागस्य माहात्म्यं नामकारणम् || २० ||

हिमवद्गिरिसंसक्तः शतयोजनविस्तृतः |
योजनत्रिंशदायामः कुन्देन्दुधवलो गिरिः || २१ ||

तस्मिन् गिरौ पुरा वेधाश्चन्द्रं शुद्धं सुधानिधिम् |
विभज्य कल्पयामास देवान्नं स पितामहः || २२ ||

पित्रर्थञ्च तथा तस्य तिथिवृद्धिक्षयात्मकम् |
कल्पयामास जगतां हिताय कमलासनः || २३ ||

विभक्तश्चन्द्रमास्तस्मिन् जीमूते द्विजसत्तमाः |
अतो देवाश्चन्द्रभागं नाम्ना चक्रुः पुरा गिरिम् || २४ ||

ऋषय ऊचुः 

यज्ञभागेषु तिष्ठत्सु तथा क्षीरोदजेऽमृते |
किमर्थमकरोच्चन्द्रं देवान्नं कमलासनः || २५ ||

तथा कव्ये स्थिते कस्मात् पित्रर्थ समकल्पयत् |
तिथिक्षये तथा वृद्धौ कथमिन्दुरभूद्गुरो || २६ ||

एतन्नः संशयः ब्रह्मञ्चिन्धि सूर्यो यथा तमः |
नान्योऽस्ति संशयस्यास्य छेत्ता त्वत्तो द्विजात्तमः || २७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

पुरा दक्षः स्वतनया अश्विन्याद्या मनोरमाः |
षड्विंशति तथैकाञ्च सोमायादात् प्रजापतिः || २८ ||

स्मस्तास्तास्ततः सोम उपयेमे यथाविधि |
निनाय च स्वकं स्थान दक्षस्यानुमते तदा || २९ ||

अथ चन्द्रः समस्तासु तासु कन्यासु रागतः |
रोहिण्या सार्धमवसद्रतोत्सवकलादिभिः || ३० ||

रोहिणीमेव भजते रोहिण्या सह मोदते |
विनेन्दू रोहिणी शान्तिं न काञ्चिल्लभते पुरा || ३१ ||

रोहिणीतत्परं चन्द्रं वीक्ष्य ताः सर्वकन्यकाः |
उपचारैर्बहुविधैर्भेजुश्चन्द्रमसं प्रति || ३२ ||

निषेव्यमाणोऽनुदिनं यदा नैवाकरोद्विधुः |
तासु भावं तदा सर्वा अमर्षवशमागताः || ३३ ||

अथोत्तराफाल्गुनीति नाम्ना या भरणी तथा |
कृत्तिकार्द्रा मघा चैव विशाखोत्तरभाद्रपत् || ३४ ||

तथा ज्येष्ठोत्तराषाढे नवैताः कुपिताः भृशम् |
हिमांशुमुपसंगम्य परिवव्रुः समन्ततः || ३५ ||

परिवार्य निशानाथं ददृशू रोहिणीं ततः |
वामांकस्था तस्य तेन रममाणां स्वमण्डले || ३६ ||

तां वीक्ष्य तादृशीं सर्वा रोहिणीं वरवर्णिनीम् |
जज्वलुश्चातिकोपेन हविषेव हुताशनः || ३७ ||

ततो मघात्रिपूर्वाश्च भरणी कृत्तिका तथा |
चन्द्रांकस्थां महाभागां रोहिणी जगृहुहंठात् || ३८ ||

ऊचुश्चातीव कुपिताः पुरुषं रोहिणी प्रति |
जीवन्न्या त्वयि दुष्प्राज्ञे नास्मानिन्दुस्तु भावभाक् || ३९ ||

समुपैष्यति कस्मिश्चित्समये सुरतोत्सुकः |
वह्वीनां क्षेमवृद्ध्यर्थं तां हनिष्यामं दुर्मतिम् || ४० ||

न त्वां हत्वा भवेत् पापमस्माकमपि किंचन |
प्रजनघ्नी बहुस्त्रीणामनृतौ पापकारिणीम् || ४१ ||

यस्मिन्नर्थे पुरा ब्रह्मा व्याजहार सुत प्रति |
तीतिशास्त्रोपदेशाय तन्न संश्रुतमस्ति वै || ४२ ||

एकस्य यत्र निधने प्रवृत्ते दुष्टकारिणः |
बहुना भवति क्षेम तस्य पुण्यप्रदो वधः || ४३ ||

रुक्मस्तेयी सुरापश्च ब्रह्महा गुरुतल्पगः |
आत्मानं घातयेद्यस्तु तस्य पुण्यप्रदो वधः || ४४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

तासां तादृगभिप्रायं बुद्धा दृष्ट्वा च कर्म च |
भीतां च रोहिणीं दृष्ट्वा प्रियामतिमनोरमाम् || ४५ ||

आत्मानं चापराधं च तदसम्भोगजं मुहुः |
विचिन्त्य रोहिणीं भीतां तासां हस्तादमोचयत् || ४६ ||

मोचयित्वा च बाहुभ्यां सम्परिष्वज्य रोहिणीम् |
वारयामास ताः सर्वाः कृत्तिकाद्याः स भामिनीः || ४७ ||

तदेन्दुं वारयन्त्यस्ताः कृत्तिकाद्या मघान्तकाः |
साम्यमूचुर्मनस्विन्यस्तां वीक्ष्यन्त्योऽथ रोहिणीम् || ४८ ||

न ते त्रपा वा भीतिर्वा पापतोऽस्मान्निरस्यतः |
संजायते निशानाथ प्राकृतस्येव वर्ततः || ४९ ||

कथमस्मान्निराकृत्य चारित्रव्रतधारिणीः |
सदा भक्तिमतीरेकां मूढवत्त्वं निषेवसे || ५० ||

कि ते नावगतो धर्मो वेदमूलः श्रुतः पुरा |
यद्धर्महीन कुरुष कर्म सद्भिविगहितम् || ५१ ||

धर्मशास्त्रार्थगं कर्म चरन्तीना यथोचितम् |
कथमुद्वाहिताना त्वं मुखमात्र न वीक्षसे || ५२ ||

गदतो यच्छ्रुत पूर्व नारदाय पितुर्मुखात् |
दक्षस्य धर्मशास्त्रार्थ तच्छृणुष्व निशापते || ५३ ||

बहुदारः पुमान् यस्तु रागादेकां भजेत् स्त्रियम् |
स पापभाक्स्त्रीजितश्च तस्याशौचं सनातनम् ||५४ ||

यद्दुःखं जायते स्त्रीणां स्वाम्यसम्भोगजं विधो |
न तस्य सदृशं दुखं किञ्चिदन्यत्र विद्यते || ५५ ||

सतीमृतुमईं जायां यो नेयात्पुरुषाधमः |
ऋतुघस्रेषु शुद्धेषु भ्रूणहा स च जायते || ५६ ||

भार्या स्यादयावदात्रेयी तावत्कालं विबोधनम् |
तस्यास्तु संगमे किंचिद्विहितञ्चापि नाचरेत् || ५७ ||

बहुभार्यस्य भार्याणामृतुमैथुननाशनम् |
न किंचिद्विद्यते कर्म शास्त्रेणापि यदीरितम् || ५८ ||

तोषयेत् सततं भार्याविधिवत्पाणिपीडिताः |
तासां तुष्ट्या तु कल्याणमकल्याणमतोऽन्यथा || ५९ ||

सन्तुष्टो भार्यया भर्ता भत्रा भार्या तथैव च |
यस्मिन्नेतत्कुले नित्यं कल्याणं तत्र वै ध्रुवम् || ६० ||

यया विरुध्यते स्वामी सौभाग्यमददृप्तया |
सपत्नीसंगमं कर्तुं सा स्याद्वेश्या भवान्तरे || ६१ ||

इहापि लोके वाच्यत्वमधर्मञ्चापि विन्दति |
न पितुश्च कुल स्वामिकुल तस्या प्रमोदते || ६२ ||

विरुध्यमाने पत्यो यत्सपत्न्या वा प्रवर्तते |
अतीव दुःख भवति तदकल्याणकृत्तयो || ६३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्येव भाषभाणास् तासु चातीव निष्ठुरम् |
चुकोप चन्द्रमा दृष्ट्वा मलिनं रोहिणीमुखम् || ६४ ||

रोहिणी च तदा तासामवलोक्योग्रतां मुहुः |
न किंचित् सापि प्रोवाच भयशोकत्रपाकुला || ६५ ||

अथापि कुपितश्चन्द्रस्ताः शशाप तदा स्त्रियः |
यस्मान्मम पुरश्चोग्रास्तीक्ष्णा वाचः समीरिताः || ६६ ||

भवतीभिश्च तिसृभिलोकेऽस्मिन् कृत्तिकादिभिः |
ऊग्रास्तीक्ष्णा इति ख्यातिः प्राप्तव्या त्रिदशेष्वपि || ६७ ||

तस्मादेवंविधानेन नवैताः कृत्तिकादयः |
यात्रायां नोपयुक्ता हि भविष्यध्वं दिने दिने || ६८ ||

युष्मान् पश्यन्ति देवाद्या मनुष्याद्या च ये क्षितौ |
यात्रायां तेन दोषेण तेषां यात्रा न चेष्टदा || ६९ ||

अथ सर्वास्तदा शापं तस्य श्रुत्वातिदारुणम् |
चन्द्रस्य हृदयं ज्ञात्वा शापाच्चातीव निष्ठुरम् || ७० ||

जग्मुः सर्वास्तदा दक्षभवनं प्रत्यमर्षिताः |
ऊचुश्च दक्षं पितरमश्विन्याद्याः सगद्गदम् || ७१ ||

सोमो वसति नास्मासु रोहिणीं भजते सदा |
सेवमाना न भजते सोऽस्मान् परवधूरिव || ७२ ||

नावस्थाने नावसाने भोजने श्रवणे तथा |
विनेन्दू रोहिणीं शान्तिं लभते नहि कांचन || ७३ ||

रोहिण्या वसतस्तस्य समीपं वीक्ष्य ते सुताः |
यान्तीः सोऽन्यत्र नयनमाधाय नहि वीक्षते || ७४ ||

मास्त्वन्यः स्वामिसद्भावो मुखमात्रं न वीक्षते |
अस्मिन् वस्तुनि यत्कार्यं तदस्माभिर्निगद्यताम् || ७५ ||

अस्माभिरेत्समयेऽनुरुद्धश्च चन्द्रमाः |
स तत्कृते ततश्चास्मच्छापं तीव्र तदाकरोत् || ७६ ||

दारुणाश्चातितीक्ष्णाश्च लोके वाच्यत्वमाप्य च |
अयात्रिका भविष्यध्वं यूयमित्युक्तवान् विधुः || ७७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

श्रुत्वा वाक्यं स पुत्रीणां ताभिः सार्धं प्रजापतिः |
जगाम यत्र सोमोऽभूद्रोहिण्या सहितस्तदा || ७८ ||

दूरादेव विधुर्दृष्ट्वा दक्षमायान्तमासनात् |
उत्तस्थावन्तिके प्राप्य ववन्दे च महामुनिम् || ७९ ||

अथ दक्षस्तदोवाच कृतासनपरिग्रहः |
सामपूर्वं चन्द्रमसं कृत-संवन्दनं तथा || ८० ||

दक्ष उवाच 

समं वर्तस्व भार्यासु वैषम्यं त्वं परित्यज |
वैषम्ये बहवो दोषा ब्रह्मणा परिकीर्तिताः || ८१ ||

रतिपुत्रफला दारास्तासु कामानुबन्धनात् |
कामानुबन्धः संसर्गात् संसर्गः संगमाद्भवेत् || ८२ ||

संगमश्चाप्यभिध्यानाद्वीक्षणादभिजायते |
तस्माद् भार्यास्वभिध्यानं कुरु त्वं वीक्षणादिकम् || ८३ ||

यद्येवं नैव कुरुषे मद्वचो धर्मयन्त्रितम् |
तदा लोकवचोदुष्टः पापवांस्त्वं भविष्यसि || ८४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य दक्षस्य सुमहात्मनः |
एवमस्त्विति चन्द्रोऽपि न्यगदद्दक्षशंकया || ८५ ||

अथानुमन्त्र्य तनयाश्चन्द्रं जामातारं तथा |
ययो दक्षो निजं स्थानं कृतकृत्यस्तदा मुनिः || ८६ ||

गते दक्षे ततश्चन्द्रस्तां समासाद्य रोहिणीम् |
जग्राह पूर्ववद्भावं तासु तस्यां च रागतः || ८७ ||

तत्रैव रोहिणीं प्राप्य न काश्चिदपि वीक्षते |
रोहिण्यामेव वसते ततस्ताः कुपिताः पुनः || ८८ ||

गत्वा ताः पितरं प्राहुर्दौर्भाग्योद्विग्नमानसाः |
सोमो वसति नास्मासु रोहिणीं भजते सदा || ८९ ||

तवापि नाकरोद्वाक्यं तस्मान्नः शरणं भव || ९० ||

उद्वेग कोपसंयुक्त उत्तस्थौ तत्क्षणान्मुनिः |
जगाम मनसा ध्यायन् कर्तव्यं निकटं विधोः || ९१ ||

उपगम्य तदा प्राह वचश्चन्द्रं प्रजापतिः |
समं वर्तस्व भार्यासु वैषम्यं त्वं परित्यज || ९२ ||

न चेदिदं वचोऽस्माकं मौर्ख्यात् त्वंमावबुध्यसे |
धर्मशास्त्रातिगायाहं शप्स्ये तुभ्यं निशापते || ९३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततो दक्षभयाच्चन्द्रस्तत्कर्तुंप्रति तत्पुरः |
अंगीचकारातिभयात् कार्यमेवं मुहुस्त्विति || ९४ ||

समं प्रवर्तनं कर्तुं भार्यास्वंगीकृते ततः |
विधुना प्रययौ दक्षः स्वस्थानं चन्द्रसम्मतः || ९५ ||

गते दक्षे निशानाथो रोहिण्यासहितो भृशम् |
रममाणो विसस्मार दक्षस्य वचनन्तु सः || ९६ ||

सेवमानाश्च ताः सर्वा अश्विनाद्या मनोरमाः |
नाभजच्चन्द्रमास्तासु अवज्ञामेव चाकरोत् || ९७ ||

अवज्ञातास्तु ताः सर्वाश्चन्द्रेण पितुरस्तिकम् |
गत्वैवार्तस्वराश्चार्ता रुदन्त्यश्चेदमब्रुवन् || ९८ ||

नाकरोद्वचनं सोमस्तवापि मुनिसत्तम |
अवज्ञां कुरुतेऽमासु पूर्वतोऽप्यधिकं स च || ९९ ||

तस्मात् सोमेन नः कार्य न किंचिदपि विद्यते |
तपस्विन्यो भविष्यामस्तपश्चर्या निदेशय || १०० ||

तपसा शोधितात्मानः परित्यक्ष्याम जीवितम् |
किमस्माकं जीवितेन दुर्भगानां द्विजोत्तम || १०१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा तास्ततः सर्वा दक्षजाः कृत्तिकादयः |
कपोलमालम्ब्य करैरूरुदुर्विविशुः क्षितौ || १०२ ||

तास्तु दृष्ट्वा तथाभूता दुःखव्याकुलितेन्द्रियाः |
अतिदीनमुखो दक्षः कोपाज्जज्वाल वह्निवत् || १०३ ||

अथ कोपपरीतस्य दक्षस्य सुमहात्मनः |
निश्चक्राम तदा यक्ष्मा नासिकाग्राद्विभीषणः || १०४ ||

दंष्ट्राकरालवदनः कृष्णांगारसमप्रभः |
अतिदीर्घः स्वल्पकेशः कृशो घमनिसन्ततः || १०५ ||

अधोमुखो दण्डहस्तः कासं विश्रम्य सन्ततम् |
कुर्वाणो निम्ननेत्रश्च योषासम्भोगलोलुपः || १०६ ||

स चोवाच तदा दक्षं कस्मिंस्थास्याम्यहं मुने |
किंवा चाहं करिष्यामि तन्मेवद महामते || १०७ ||

ततो दक्षस्तु तं प्राह सोमं यातु द्रुतं भवान् |
सोममत्तु भवान्नित्यं सोमे त्वं तिष्ठ स्वेच्छया || १०८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति श्रुत्वा वचस्तस्य दक्षस्याथ महामुनेः |
शनैः शनैस्ततः सोममाससाद गदः स च || १०९ ||

आसाद्य स तदा सोमं वाल्मीकं पन्नगो यथा |
प्रविवेशेन्दुहृदयं छिद्रं प्राप्य महागदः || ११० ||

तस्मिन् प्रविष्टे हृदये दारुणे राजयक्ष्मणि |
मुमोह चन्द्रस्तन्द्रां च विषमां प्राप्तवांश्च सः || १११ ||

उत्पद्य प्रथमं यस्माल्लीनो राजन्यसौ गदः |
राजयक्ष्मेति लोकेऽस्मिन्नस्य ख्यातिरभूद्द्विजाः || ११२ ||

ततस्तेनाभिभूतः स यक्ष्मणा रोहिणीपतिः |
क्षयं जगामानुदिनं ग्रीष्मे क्षुद्रा नदी यथा || ११३ ||

अथ चन्द्रे क्षीयमाणे सर्वौषध्यो गता क्षयम् |
क्षयं यातास्वौषधिषु न यज्ञः समवर्तत || ११४ ||

यज्ञाभावात्तु देवानामन्नं सर्वं क्षयं गतम् |
पर्जन्याश्च ततो नष्टास्ततो वृष्टिर्नचाभवत् || ११५ ||

वृष्ट्यभावे तु लोकानामाहाराः क्षीणतां गताः 
दुर्भिक्षव्यसनोपेते सर्वलोके द्विजोत्तमाः || ११६ ||

दानधर्मादिकं किंचिन्न लोकस्य प्रवर्तते |
सत्त्वहीनाः प्रजाः सर्वा लोभेनोपहतेन्द्रियाः |
पापमेव तदा चक्रुः कुकर्मरतयश्च ताः || ११७ ||

एतान् दृष्ट्वा तदा भावान् दिक्पालाः सपुरन्दराः |
जग्मुः क्षोभं परं देवाः सागराश्च ग्रहास्तथा || ११८ ||

ततो दृष्ट्वा जगत्सर्वं व्याकुलं दस्युपीडितम् |
ब्रह्माणमगमन् देवाः सर्वे शक्रपुरोगमाः || ११९ ||

उपसंगम्य देवेशं स्रष्टारं जगतां पतिम् |
प्रणम्याथ यथायोग्यमुपविष्टास्तदा सुराः || १२० ||

तान् म्लानवदनान् सर्वान् वीक्ष्य लोकपितामहः |
अभिभूतान् परेणेव हृतस्वविषयानिव |
पप्रच्छ सम्मुखीकृत्य गुरुमिन्द्रं हुताशनम् || १२१ ||

ब्रह्मोवाच 

स्वागत भो सुरगणाः किमर्थं यूयमागताः |
दुःखोपहतदेहांश्च युष्मान् म्लानांश्च लक्षये || १२२ ||

निराबाधान्निरातंकान् युष्मान् सर्वांश्चं कामगान् |
कृत्वा स्वविषये न्यस्तान् कथं पश्यामि दुःखितान् || १२३ ||

यद्वोऽभवद्दुःखबीजं युष्मान् वा यस्तु बाधते |
तत्कथ्यतामशेषेण सिद्धञ्चाप्यवधार्यताम् || १२४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततो वृद्धश्रवा जीवः कृष्णवर्त्मा च लोकभृत् |
उवाचात्मभुवे तस्मै सुराणां दुःखकारणम् || १२५ ||

देवाः ऊचुः 
शृणु सर्वं जगत्कर्तस्त्वां येन वयमागताः |
यद्वास्माकं दुःखबीजं यतो म्लानश्रियो वयम् || १२६ ||

न क्वचित् सम्प्रवर्तन्ते यज्ञा लोके पितामह |
निराधारा निरातंकाः प्रजाः सर्वा क्षयं गता || १२७ ||

न च दानादिधर्मश्च न तपांसि क्षितो क्वचित् |
नैव वर्षति पर्जन्यः क्षीणतोयाभवत् क्षितिः || १२८ ||

क्षीणाः सर्वास्तथौषध्यः शस्या लोकाः समाकुलाः |
दस्युभिः पीडिता विप्रा वेदवादं न कुर्वते || १२९ ||

अन्नवैकल्यमासाद्य म्रियन्ते बहवः प्रजाः |
क्षीणेषु यज्ञभागेषु भोग्यहीनास्तथा वयम् || १३० ||

दुर्बलास्तु श्रिया हीना नैव शान्ति लभामहे || १३१ ||

रोहिण्या मन्दिरे चन्द्रो वक्रगत्या चिरं स्थितः |
वृषराशौ स च क्षीणो ज्योत्स्नाहीनश्च वर्तते || १३२ ||

यदैवान्विष्यते देवैश्चन्द्रो नैषा पुरःसरः |
कदाचिदपि देवाना समाजे वा भवद्विधे || १३३ ||

कदाचिद्रोहिणी त्यक्त्वा नैव क्वचन गच्छति |
यद्यन्य कोऽपि न भवेत्तदा चन्द्रो बहिर्भवेत् || १३४ ||

दृश्यते स कलाहीनः कलामात्रावशेषकः |
इति सर्वत्र लोकेश वृत्तः कर्मविपर्ययः || १३५ ||

तं दृष्ट्वा कान्दिशीकास्तु वयं त्वां शरणं गताः |
पातालाद्यावदुत्थाय कालकञ्जादयोऽसुराः || १३६ ||

नास्मान् लोकेश बाधन्ते तावन्नस्त्राहि साध्वसात् |
अयं प्रवर्तते कस्माज्जगतां वा व्यतिक्रमः |
न जानीमस्तु तत्सर्वं विप्लवे वापि कारणम् || १३७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एतत् सुराणां वचनं दिव्यदर्शी पितामहः |
श्रुत्वा क्षणमभिध्यायन् निजगाद सुरोत्तमान् || १३८ ||

ब्रह्मोवाच 

शृण्वन्तु देवताः सर्वा यदर्थं लोकविप्लवः |
प्रवर्ततेऽधुना येन ज्ञान्तिस्तस्य भविष्यति || १३९ ||

सोमो दाक्षायणीः कन्याः सप्तविंशतिसंख्यकाः |
अश्विन्याद्या वरवधूभार्यार्थे परिणीतवान् || १४० ||

परिणीय स ताः सर्वा रोहिण्यां सततं विधुः |
प्रावर्ततानुरागेण न समस्तासु वर्तते || १४१ ||

अश्विन्याद्यास्तु ताः सर्वा दौर्भाग्यज्वरपीडिताः |
षड्विंशतिर्वरारोहाः पितरं प्रस्थिताः स्वकम् || १४२ ||

प्रवर्तते निशानाथो रोहिण्या रागतो यथा |
तथा न तासु भजते तद्दक्षाय न्यवेदयत् || १४३ ||

ततो दक्षो महाबुद्धिः साम्ना संस्तूय विट्पतिम् |
बहुसुनृतमाभाष्य पुत्र्यर्थे चान्वरोधत || १४४ ||

अनुरुद्धो यथाकामं दक्षेण सुमहात्मना |
समं प्रवर्तितुं तासु समयं कृतवान् विधुः || १४५ ||

सममंगीकृते भाव तासु कर्तुं हिमांशुना |
स्वं जगाम ततः स्थानं दक्षोऽपि मुनिसत्तमः || १४६ ||

गते दक्षे मुनिश्रेष्ठे वैषम्यं तासु चन्द्रमाः |
जहौ न भावं ताः शश्वत् कुपिताः पितरं गताः || १४७ ||

ततो दक्षः पुनश्चन्द्रमनुरुध्य सुतान्तरे |
समां वृत्तिं प्रतिश्राव्य वचनं चेदमब्रवीत् || १४८ ||

न समं वर्तते चन्द्र सर्वास्वासु भवान् यदि |
तदा शप्स्ये त्वहं तुभ्यं तस्मात् कुरु समंजसम् || १४९ ||

ततो गते पुनर्द्दक्षे न समं वर्तते यदा |
तासु चन्द्रस्तदा दक्षं पुनर्गत्वाणुवन् रुषा || १५० ||

न ते वचः सत्कुरुते नैवास्मासु प्रवर्तते |
वयं तपश्चरिष्यामः स्थास्यामश्च तवान्तिके || १५१ ||

तासामिति वचः श्रुत्वा कुपितः स महामुनिः |
क्षयाय चन्द्रस्य पुनः शापायत्सुकतां गतः || १५२ ||

शापायोद्युक्तममनसः कुपितस्य महामुने |
क्षयो नाम महारोगो नासिकाग्राद्विनिर्गतः || १५३ ||

प्रेषितः स च चन्द्राय दक्षेण मुनिना ततः |
प्रविष्टश्च ततो देहे क्षयितस्तेन चन्द्रमाः || १५४ ||

क्षीणे चन्द्रे क्षयं याता ज्योत्स्नास्तस्य महात्मनः |
क्षीणासु सर्वज्योत्स्नासु सर्वौषध्यः क्षयं गताः || १५५ ||

औषध्यभावाल्लोकेऽस्मिन् न यज्ञः सम्प्रवर्तते |
यज्ञाभावादनावृष्टिस्ततः सर्वप्रजाक्षयः || १५६ ||

यज्ञभागोपभोगेन हीनानां भवतां तथा |
दुर्बलत्वं समुत्पन्नं विकारश्च स्वगोचरे || १५७ ||

इति वः कथितं सर्वं यथाभूल्लोकविप्लवः |
येनोपायेन तच्छान्तिस्तच्छृण्वन्तु सुरोत्तमाः || १५८ ||

इति श्रीकालिकापुराणे चन्द्रस्यशाप मोक्षे विंशोऽध्यायः 
एकविंशोऽध्यायः 

ब्रह्मोवाच 

गच्छन्तु भोः सुरगणा दक्षस्य सदनं प्रति |
प्रसादयतचन्द्रार्थे स च पूर्णो भवेद्यथा || १ ||

पूर्णे चन्द्रे जगत्सर्वं प्रकृतिस्थं भविष्यति |
युष्माकञ्च भवेच्छान्तिरोषधींनाञ्चसम्भवः || २ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति ब्रह्मवचः श्रुत्वा देवाः शक्रपुरोगमाः |
प्रययुर्हृष्ठ मनसस्तदा दक्षनिवेशनम् || ३ ||

यथान्यायमुपस्थाय सर्वे मुनिवरं सुराः |
प्रोचुः प्रजापतिं दक्षं प्रणम्य श्लक्ष्णया गिरा || ४ ||

देवा ऊचुः 

प्रसीद सीदतां ब्रह्मन्नस्माकं बहुदुःखिनाम् |
उद्धरस्व महाबुद्धे त्राहि नः शोकसागरात् || ५ ||

यद्रूपं ब्रह्मसंज्ञन्तु सृष्टिकृत् परमात्मनः |
तदंशस्त्वं परं ज्योतिर्विप्ररूप नमोऽस्तुते || ६ ||

रक्षणात् सर्वजगतां प्रजापालनकारणात् |
दक्षः प्रजापतिश्चेति योगेशस्तं नुमो वयम् || ७ ||

दक्षाय सर्वजगतां दक्षाय कुशलात्मनाम् |
दक्षायात्महितायाशु नमस्तुभ्यं महात्मने || ८ ||

सततं चिन्त्यमानस्य योगिभिर्नियतेन्द्रियैः |
सारस्य सारभूतस्त्वं दक्षाय परमात्मने || ९ ||

योगिवृत्तिरनाधृष्य पारगाणां परायणः |
आद्यन्तमुक्तः साहसा तस्मै नित्यं नमो नमः || १० ||

इति तेषां वचः श्रुत्वा दक्षो यज्ञभुजां तथा |
प्राह प्रसन्नवदनः शक्रमाभाष्य मुख्यतः || ११ ||

दक्ष उवाच 

कुतः शक्र महाबाहो भवतां दुःखमागतम् |
दुःखहेतुं वद विभो श्रोतुमिच्छाम्यहन्तु तम् || १२ ||

ममास्ति वा किं कर्तव्यं भवतां दुःखहानये |
तदहं यदि शक्नोमि करिष्यामि हितं समम् || १३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य ब्रह्मसूनोर्महात्मनः |
जगाद वाक्पतिः शक्रो वीतिहोत्रोऽथ तं मुनिम् || १४ ||

त ऊचु

क्षयी जातो निशानाथस्तस्मिन् क्षीणे क्षयं गताः |
सर्वौषध्यो द्विजश्रेष्ठ तद्धानिर्यज्ञहानिकृत् || १५ ||

यज्ञे विनष्टे सकलाः प्रजाः क्षुद्भयकातराः |
वृष्ट्यभवान्महद्दुःखं प्राप्य नष्टाश्च काश्चन || १६ ||

क्षयोऽयं रात्रिनाथस्य यस्ते कोपात् प्रवर्तते |
स सर्वजगतो ब्रह्मन्नभावार्थमुपस्थितः || १७ ||

नाधुना तत् त्रिभुवन यन्न क्षुब्धं नु किंचन |
विप्लुतं वास्ति विप्रेन्द्र स्थावरा पतगाश्च वा || १८ ||

न यज्ञाः संप्रवर्तन्ते न तपस्यन्ति तापसाः |
आहारदुःखान्निश्रीकाः प्रजाः क्षीणा भयातुराः || १९ ||

एवं प्रवृत्ते विप्रेन्द्र विप्लवेऽस्मात् रसातलाम् |
दैत्या न यावदुत्थाय बाधन्ते तावदुद्धर || २० ||

प्रसीद दक्ष चन्द्रसय तं पूरय तपोबलात् |
पूर्णे चन्द्रे जगत्सर्वं प्रकृतिस्थं भविष्यति || २१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तेषां वचः श्रुत्वा प्रजापतिसुतस्तदा |
उवाच तान् सुरगणान् हृदयाच्छल्यमुद्धरन् || २२ ||

दक्ष उवाच 

यन्मे वचो निशानाथे प्रवृत्तं शापकारणम् |
न केनापि निदानेन मिथ्या कर्तुं तदुत्सहे || २३ ||

किन्तु मद्वचनं यस्मान्नैकान्तेन मृषा भवेत् |
चन्द्रोऽपि वर्धते यस्मात्तदुपायमुदैक्षत || २४ ||

तत्राप्ययमुपायोऽस्ति मासार्धं यातु चन्द्रमा |
क्षयं वृद्धिञ्च मासार्धं समं भार्यासु वर्तताम् || २५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा तं प्रसाद्य प्रजापतिम् |
सर्वे सुरगणास्तत्र गता यतास्ति चन्द्रमाः || २६ ||

एवमुक्ते तु वचने दक्षेण मुनिना द्विजाः |
अथ चन्द्रं समादाय भार्याभिः सहितं तदा |
जग्मुस्ते ब्रह्मभवनं मुदिताः सुरसत्तमाः || २७ ||

तत्र गत्वा महाभागा यथा दक्षेण भाषितम् |
तत्सर्वं कथयामासुर्ब्रह्मणे परमात्मने || २८ ||

ब्रह्म दक्षवचः श्रुत्वा देवानां वचनात्तदा |
चन्द्रभागं महाशैलं जगाम सहितः सुरैः || २९ ||

तत्र गत्वा सुरश्रेष्ठः प्रजानां हितकाम्यया |
स्नापयामास शुभ्रांशुं वृहल्लोहितपुष्करे || ३० ||

भूतभव्यभवज्ज्ञानः पूर्वमेव पितामहः |
एतदर्थञ्चकारात्र सरःपूर्णं जगद्गुरुः || ३१ ||

तत्र स्नातस्य जन्तोस्तु नीरोगत्वं प्रजायते |
चिरायुष्ट्वञ्च सततं वृहल्लोहितसंज्ञके || ३२ ||

तत्र स्नातस्य चन्द्रस्य शरीरात्तत्क्षणं गदः |
राजयक्ष्मा निःससार पूर्वरूपौ यथोदितः || ३३ ||

राजयक्ष्मा उवाच 

निःसृत्य राजयक्ष्मापि ब्रह्माणञ्च जगत्पतिम् |
प्रणम्याहं किं करिष्ये क्व गच्छामीत्युवाच तम् || ३४ ||

स्थानं पत्नीञ्च लोकेश कृत्यं मम सनातनम् |
निदेशयानुरूपं मे स्रष्टा त्वं जगतां यतः || ३५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततो ब्रह्मापि तं पुष्टं निरीक्ष्येन्दुं शरीरगैः |
अमृतैस्तेनातियुक्तैः क्षीणञ्चापि निशापतिम् || ३६ ||

दोर्भिः स्वयं त्वं गृहीत्वा गिरौ निष्पीड्य वै मुहुः |
अमृतं गालयामास शरीराद्राजयक्ष्मणः || ३७ ||

अमृतानि च यान्याशु गलितानि तदा जले |
क्षीरोदस्य स चिक्षेप मध्ये रहसि लोकभृत् || ३८ ||

तस्मादस्यामृतादिन्दि कलाः क्षीणास्तु याः पुरा |
तासां जग्राह लवशश्चूर्णान् क्षीरोदसागरात् || ३९ ||

कलामात्रावशेषष्य संसर्गाद्राजयक्ष्मणः |
क्षीणाः कलाः पंचदश याः पूर्वममृतात्मिकाः || ४० ||

ता राजयक्ष्मगर्भस्थाश्चूर्णीभूतास्तु पीडया |
तेजोज्योत्स्ना सुधाभिस्तु निबद्धं यत् कलापतेः || ४१ ||

शरीरं तत् त्रिधा भूतं गर्भस्थं राजयक्ष्मणः || ४२ ||

ज्योतिश्चूर्णमभूत् ज्योत्स्ना लीना राजादियक्ष्मणि |
द्रवीभूताः सुधाः सर्वाः गर्भे रोगस्य च स्थिताः || ४३ ||

यदा निर्गालयामास सुधां ब्रह्मा यक्ष्मान्तरात् |
तदा ज्योत्स्नासुधाज्योतिः सर्वं तस्माद्वहिर्गतम् || ४४ ||

क्षीरोदसागरे क्षिप्तं तत् सर्वं विधिना तदा |
देवान् गिरौ परित्यज्य स्वयं गत्वा द्रुतं ततः || ४५ ||

ततोऽमृतानि प्रक्षाल्य कलाचूर्णानि वारिभिः |
ज्योत्स्नाञ्चाप्याजगामाशु गृहीत्वा तत्त्रयं गिरिम् || ४६ ||

क्षीरोदाद्गिरिमासाद्य चन्द्रभागं तदा विधिः |
देवमध्ये कलाचूर्ण सुधाज्योत्स्ना न्यवीविशत् || ४७ ||

संस्थाप्य तत्त्रय ब्रह्मा देवाना मध्यतः स्थितः |
जगाद राजयक्ष्माण तत् स्थानादि निदेशयन् || ४८ ||

ब्रह्मोवाच 

सर्वदा यो दिवारात्र सन्ध्यायां वनितारतः |
सेवते सुरत तस्मिन् राजयक्ष्मन् वसिष्यसि || ४९ ||

प्रतिश्याय-श्वासकास-सयुक्तो मैथुन चरेत् |
स ते प्रवेश्य सतत श्लेष्मणश्च तथाविधः || ५० ||

कृष्णाख्या मृत्युपुत्री या भवतः सदृशी गुणैः |
सा तेऽस्तु भार्या सततं भवन्तमनुयास्यति || ५१ ||

क्षीणत्वं भवतः कृत्यं ततस्त्वं विषयं कुरु |
द्रुतं गच्छ यथाकामं चन्द्रात् त्वं विमुखो भव || ५२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवं विसृष्टो विधिना राजयक्ष्मा महागदः |
पश्यतां अर्वदेवानामन्तर्धानं जगाम ह || ५३ ||

अन्तर्हिते महारोगे ब्रह्मा लोकपितामहः |
चन्द्रं समग्रयामास कलापञ्चदशैधितम् || ५४ ||

तेन क्षीरोदधौतेन सुधापूतेन चात्मभूः |
सज्योत्स्नैस्तु कलाचूर्णैः पूर्ववच्चाकरोद्विधुम् || ५५ ||

स षोडशकलापूर्णः पूर्ववद्विबभौ यदा |
चन्द्रस्तदा सर्वदेवा मुमुदुस्तस्य दर्शनात् || ५६ ||

अथ चन्द्रस्तदा पूर्णः प्रणिपत्य पितामहम् |
उवाचेदं सुरसदोमध्यगो नाति हर्षितः || ५७ ||

सोम उवाच 

न सुखं पूर्ववद् ब्रह्मञ्छशरीरे मम वर्तते |
न वीर्यं वा तथोत्साहो निषीदन्त्यगसन्धयः || ५८ ||

नोत्सहे पूर्ववच्चेष्टां विधातुं सुतरामहम् |
चेष्टाहीनस्त्वनुदिन वर्तेयं केन लोककृत् || ५९ ||

ब्रह्मोवाच 

ग्रस्तस्य यक्ष्मणा सोम यदभूदगसन्धयः |
पूर्व विशीर्णा भवतस्तत्पूर्णमभवन्नहि || ६० ||

अधुना भवतो देहचूर्ण निःसारित मया |
शरीरात् सामृतज्योत्स्नामञ्जसा राजयक्ष्मणः || ६१ ||

तेषां प्रक्षालनविधौ लवशो यत्स्थितं जले |
ज्योत्स्नायाश्च सुधायाश्च तेन हीनो भवान् यतः || ६२ ||

ततोऽङ्गसन्धयो राजंस्तव सीदन्ति साम्प्रतम् |
तस्योपायं विधास्यामि यथा नाति लभेद्भवान् || ६३ ||

प्राजापत्यः पुरोडाशो हवनीयः पुरोऽध्वरे |
एन्द्रस्ततोऽनु चाग्नेयः प्रदेयः सर्वतः क्रतौ || ६४ ||

ततो नु भवतो भागः पुरोडाशो मया कृतः |
तेन भागेन बुक्तेन नित्यं यज्ञकृतेन हि |
पूर्ववत् तै समुत्साहः श्यामवीर्यं भविष्यति || ६५ ||

ये चामृतकणस्तोये क्षीरोदस्य स्थितास्तव |
शरीरचूर्णं वा यत्ते ज्योत्स्नाश्चापि ये लवाः || ६६ ||

तत् सर्वं भवतो ज्योत्स्नायोगादनुदिनं विधो |
वृद्धिं यास्यति सततं क्षीरसागरगर्भगम् || ६७ ||

स्वारोचिषेऽन्तरे प्राप्ते द्वितीये शंकरांशजः |
दुर्वासा भविता विप्रः प्रचण्डश्चण्ड भानुवत् || ६८ ||

स देवेन्द्रस्याविनयाच्छापं दत्वा सुदारुणम् |
करिष्यति त्रिभुवन् निःश्रीकं ससुरासुरम् || ६९ ||

श्रिया हीने ततो लोके भविता लोकविप्लवः |
यथा तव क्षयात् सोमं प्रवृत्त सर्वविप्लवः || ७० ||

तन्मानुषप्रमाणेन तृतीये तु कृते युगं |
भविष्यति स्थास्यति च यावद् युगचतुष्टयम् || ७१ ||

ततश्चतुर्थे सम्प्राप्ते सह देवै कृते युगे |
क्षीरोदं निर्मथिष्याम शम्भुविष्णुरहं तथा || ७२ ||

मन्थानं मन्दर कृत्वा नेत्र कृत्वा तु वासुकीम् |
यज्ञभागेषु लीनेषु देवान्नार्थं वयं ततः |
मथिष्याम समं देवै क्षीरोदं सह दानवैः || ७३ ||

त्वच्छरीरामृतमिदं यत्स्थितं क्षीरसागरे |
तत् प्रमथ्य ग्रहीष्यामो राशीभूतं तथा क्षयम् || ७४ ||

सर्वौषध्यन्तरे कृत्वा त्वच्छरीरं तदा वयम् |
क्षेप्स्यामः सागरजले शरीरार्थं विधो तव || ७५ ||

निर्मथ्य सागरं पश्चात् समुद्धार्य यदामृतम् |
तदा तव वपुस्तस्मिन् पूर्ववत् सम्भविष्यति || ७६ ||

ओजोवीर्याद्भुतं कान्तमक्षयं च सुधात्मकम् |
दृढांगसन्धिकं चारु भविष्यति वपुस्तव || ७७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

सुधांशुमेवमाभाष्य ब्रह्मा लोकपितामहः |
विधोः क्षयाय मासार्धं वृद्धये यत्नवानभूत् || ७८ ||

यथा दक्षेण गदितं मासार्धं यातु चन्द्रमाः |
क्षयं वृद्धिं च मासार्धं यत्नं तत्राकरोद्विधिः || ७९ ||

ततह् षोडशधा चन्द्रं सुरज्येष्ठो विभक्तवान् |
विभज्य च सुरान् सर्वान् समुवाचेदमुत्तमम् || ८० ||
ब्रह्मोवाच 

कलाः षोडश चन्द्रस्य तत्रेका शम्भुमूर्धनि |
तिष्ठत्वद्यावधि परा क्षय यान्तु क्षय विना || ८१ ||

क्षयेण यदि रोगेण मासार्धं दक्षवाक्यत |
क्षयाय पीड्यते चन्द्रो नोपशान्तिस्तदा भवेत् || ८२ ||

किंत्वस्य या कला शम्भौ ज्योत्स्ना गच्छतु ता प्रति |
चतुर्दशकलासंस्थाः प्रतिमासं सुरोत्तमाः || ८३ ||

चतुर्दशकलासंस्थान्यभूतानि पिवन्तु वै |
प्रतिपत्तिथिमारभ्य भवन्तस्तां चतुर्दशीम् || ८४ ||

तेजोभागाः सूर्यबिम्बं चतुर्दशतिथौ क्रमात् |
प्रविशन्तु क्षयं त्वेवं कृष्णपक्षे विधोर्भवेत् || ८५ ||

यातु शेषा कला दर्शे हरित्पत्रे पलायिता |
तिष्ठतु प्रथमे भागे तिथौ तस्यां निशापतेः || ८६ ||

द्वितीये दर्शभागे तु रोहिण्या यातु मन्दिरम् |
तृतीये तु सरस्वत्यां स्नात्वा समुत्थितो विधुः || ८७ ||

चतुर्थे बलसम्पूर्णस्तिथिभागे विभावसोः |
मण्डलं यातु चन्द्रोऽयं सबिम्बरथघोटकः || ८८ ||

यावत् कालेन हि कला प्रथमा क्षयमाप्नुयात् |
एवमेवं कृष्णपक्षे तावत् सा प्रतिपद् भवेत् || ८९ ||

द्वितीयादौ कृष्णपक्षे वृद्धि-ह्रासस्तथाविधः |
तिथीनां वृद्धिहेतुश्च शुक्ले कृष्णे तथा भवेत् || ९० ||

ततः पुनः शुक्लपक्षे यावत् पूर्वकलोदिता |
वृद्धिं नैति भवेत्तावत् प्रतिपत्तितिथिरादितः || ९१ ||

ततो द्वितीयभागस्य या ज्योत्स्ना हरमूर्धनि |
स्थिता या वै कला यातु गता सापुनरेष्यति |
युष्माभिस्तु भवेत् पेयममृतं यद्दिने दिने || ९२ ||

तद्द्वितीयादितिथिभिः पूर्णान्ताभिः सदैव हि |
स्वयमुत्पत्स्यते चन्द्रो ज्योत्स्नायोगात् सुरोत्तमाः || ९३ ||

यथा दिने दिने भागाः क्षय यान्ति तथा विधोः |
वृद्धि गच्छन्त्यनुदिनं शुक्लपक्षेऽन्वहं सुराः || ९४ ||

तेजोभाग सूर्यबिम्बात् पुनरेव समेष्यति |
प्रयास्यति कृष्णपक्षे यथा भागक्रमं तथा || ९५ ||

ज्योत्स्ना हरशिरश्चन्द्रात् प्रत्यहं पुनरेष्यति |
तेजोभागः सूर्यबिम्बादमृतं वर्षति स्वयम् || ९६ ||

एवं वृद्धिः शुक्लपक्षे सुधांशौः सम्भविष्यति |
पक्षयोः शुक्लकृष्णत्वं चन्द्रवृद्धिक्षयाद्भवेत् || ९७ ||

यावत् कालेन यो भागः क्षयं वृद्धिं च यास्यति |
तावत् कालमभिव्याप्य तिथिः स्थास्यति सा पुनः || ९८ ||

चिरेण विद्धिर्यदि वा क्षयो वा द्रुतेन वृद्धिर्यदिवा क्षयो वा |
द्रुतात्तिथीनान्तु सदा क्षयः स्याच्चिरातु वृद्धिस्तिथिषु प्रवेशे || ९९ ||

हव्यं कव्यञ्च चन्द्रेण विना ना सम्भविष्यति |
तस्मात्तयोः प्रवृद्धयर्थं चन्द्रं रक्षन्तु देवताः || १०० ||

आस्वादनीयः शुभ्रांशुः कलाशेषोऽनुमासतः |
आमावास्यापराह्ने तु पितृभी रोहि.ईगृहे || १०१ ||

तस्यैवास्वादनात् कव्यं वृद्धि यास्यति चान्वहम् |
तेन कव्येन पितरस्तृप्तिं यास्यन्ति वै पराम् || १०२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततः सुरगणाः सर्वे यथोक्तं विधिना तथा |
चक्रुर्लोकहितार्थाय चन्द्रस्य क्षयं वृद्धये || १०३ ||

महादेवोऽपि चन्द्रार्थं स्वरूपं परमात्मनः |
जग्राह देवैर्विधिना शिरसा क्षुधितो भृशम् || १०४ ||

यत्तेजः परमं नित्यमजमव्ययमक्षयम् |
तत्स्वरूपा चन्द्रकला शापतस्तु क्षयं गता || १०५ ||

प्रविशति यदा ज्योतिरानन्दमजरं परम् |
योगिनस्तु तदा तेषां चिन्तनं लोनमेष्यति || १०६ ||

महादेवशिरःसंस्थे लीने चित्ते सुधानिधौ |
चन्द्रद्वारा भवेन्मुक्तिरित्येवं वैदिकी श्रुतिः || १०७ ||

एतज् ज्ञात्वा महादेवः क्षयवृद्ध्यविनाकृतम् |
हिताय सर्वलोकानां जग्राह शिरसा विधुम् || १०८ ||

चन्द्रज्योत्स्नासमायोगादौषध्यो यान्ति वृद्धये |
सर्वौषधिषु वृद्धासु प्रवर्तन्ते ततोऽध्वराः || १०९ ||

अध्वरेषु प्रवृत्तेषु स्वान् स्वान् भागांस्तु देवताः |
परिगृह्णन्ति पितरस्तथा कव्यानि भूरिशः || ११० ||

अमृतं ब्रह्मणा सृष्टं यद् देवेभ्यः पुरातनम् |
तेन तृप्यन्ति हीना ये हव्यभागेन देवताः || १११ ||

यज्ञेनाप्यायितं तच्च ज्योत्स्नाभिर्वृद्धिमेति वै |
यज्ञज्योत्स्ना विनाभूतं तच्च स्यात् क्षीणमन्यथा || ११२ ||

अतोऽमृतस्य यज्ञस्य चन्द्रमाः कारणं स्वयम् |
अतो दक्षस्य शापात्तु रक्षायै तच्चिकीर्षितम् || ११३ ||

अद्यापि कृष्णपक्षे तु सुधांशुः पीयते सुरैः |
तेजः सूर्यं याति शम्भुं चन्द्रार्धंज्योत्स्निका तथा || ११४ ||

पुनश्च शुक्लपक्षे तु शेषोदेति कला ततः |
ज्योत्स्नाद्वितीयो भागस्तु तेचोभागो द्वितीयकः || ११५ ||

अन्येऽत्युग्रशिरश्चन्द्रात् सूर्यबिम्बाद् यथाक्रमम् |
कलाः षोडश चन्द्रस्य तत्रैका शम्भुशेखरे || ११६ ||

सितासितावुभौ पक्षौ शेषाणामुदयक्षयौ |
इति वः सर्वमाख्यात विभक्तश्चन्द्रमा यथा |
ब्रह्मणा पर्वतश्रेष्ठे यथा तच्चन्द्रभागतः || ११७ ||

यज्ञभागे स्थिते यस्माद्देवान्नमकरोद्विधुम् |
कव्ये स्थितेऽपि पित्रन्नं तिथिवृद्धि-क्षयो यथा || ११८ ||

इदं पुण्यतमाख्यानं यः शृणोति सकृन्नरः |
राजयक्ष्मा तस्य कुले न कदाचिद् भविष्यति || ११९ ||

यक्ष्मणा परिभूतो यः शृणोति वचनं विधे |
न चिराद् यक्ष्मणा युक्तः स भवेत् पुरुषोत्तमः || १२० ||

इदं स्वस्त्ययनं पुण्यं गुह्याद्गुह्यतमं शुभम् |
यः शृणोत्येकचित्तः सन् स महापुण्यभाग्भवेत् || १२१ ||

इति श्रीकालिकापुराणे चन्द्रशाप मोक्षणे एकविंशोऽध्यायः |

द्वाविंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

यत्र देवसभा भूता सानौ तस्य महागिरेः |
तत्र जाता देवनदो सीताख्या वचनाद्विधेः || १ ||

स्नापयित्वा यदा चन्द्रं सीततोयैर्मनोहरैः |
चन्द्रं पपुर्ब्रह्मवाक्यात् सर्वे ते त्रिदिवौकसः || २ ||

तदा सीताजलं चन्द्रस्नानयोगाच्च सामृतम् |
भूत्वा निपतित तस्मिन् बृहल्लोहितसंज्ञके || ३ ||

तद्विवृद्धं तदा तोयं तस्मिन् सरसि नो ममौ |
तद्ददर्श स्वयं ब्रह्मा विवृद्धं सामृतं जलम् || ४ ||

तद्दर्शनाज्जलात् तस्मादुत्थिता कन्यकोत्तमा |
चन्द्रभागेति तन्नाम विधिश्चक्रे स्वयं ततः || ५ ||

भार्यार्थे सागरस्तां तु जग्राह ब्रह्मसन्मते || ६ ||

तयैवाधिष्ठितं तोयं गदाग्रेण निशापतिः |
निर्भिद्य पश्चिमे पार्श्वे गिरि तं समवाहयत् || ७ ||

तस्यामृतजलं भित्त्वा वृहल्लोहितनामकम् |
कासारं सागरं याता चन्द्रभागा नदी तु सा || ८ ||

सागरोऽपि तदा भार्यां चन्द्रभागां महानदीम् |
तेन तोयप्रवाहेण निनाय भवनं स्वकम् || ९ ||

एवं तस्मिन् समुत्पन्ना चन्द्रभागाह्वया नदी |
चन्द्रभागे महाशैले गुणैर्गंगासमा सदा || १० ||

नद्यश्च पर्वताः सर्वे द्विरूपाश्च स्वभावतः |
तोयं नदीनां रूपन्तु शरीरमपरं तथा || ११ ||

स्थावरः पर्वतानांतु रूपं कायः तथापरः |
शुक्तीनामथ कम्बूनां यथैवान्तर्गता तनुः || १२ ||

बहिरस्ति स्वरूपन्तु सर्वदैव प्रवर्तते |
एवं जलं स्थावरस्तु नदीपर्वतयोस्तदा || १३ ||

अन्तर्वसति कायस्तु सततं नोपपद्यते || १४ ||

आप्याययते स्थावरेण शरीरं पर्वतस्य तु |
तथा नदीनां कायस्तु तोयेनाप्याययते सदा || १५ ||

नदीनां कामरूपित्वं पर्वतानां तथैव च |
जगत्स्थित्यै पुरा विष्णुः कल्पयामास यत्नतः || १६ ||

तोयहानौ नदी दुःखं जायते सततं सुराः |
विशीर्णे स्थावरे दुःखं जायते गिरिकायजम् || १७ ||

तस्मिन् गिरौ चन्द्रभागे बृहल्लोहिततीरगाम् |
सन्ध्यां दृष्ट्वाथ पप्रच्छं वसिष्ठः सादरं तदा || १८ ||

वसिष्ठ उवाच 

किमर्थमागतां भद्रे निर्जनं तु महीधरम् |
कस्य वा तनया गौरि किं वा तव चिकीर्षितम् || १९ ||

एतदिच्छाभ्यहं श्रोतुं यदि गुह्यं न ते भवेत् |
वदनं पूर्णचन्द्राभं निःश्रीकं वा कथं तव || २० ||

मार्कण्डेय उवाच 

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य वसिष्ठस्य महात्मनः |
दृष्ट्वा च तं महात्मानं ज्वलन्तमिव पावकम् || २१ ||

शरीरधृग्ब्रह्मचर्य-सदृशं तं जटाधरम् |
सादरं प्रणिपत्याथ सन्ध्योवाच तपोधनम् || २२ ||

सन्ध्योवाच 

यदर्थमागता शैलं सिद्धं तन्मे द्विजोत्तम |
तव दर्शनमात्रेण तन्मे सेत्स्यति वा विभो || २३ ||

तपः कर्तुमहं ब्रह्मन्निर्जनं शैलमागता |
ब्रह्मणोऽहं मनोजाता सन्ध्या नाम्ना च विश्रुता || २४ ||

नोपदेशमहं जाने तपसो मुनिसत्तम |
यदि ते युज्यते गुह्यं मां त्वं समुपदेशय ||
एतच्चिकीर्षितं गुह्यं नान्यत्किञ्चन् विद्यते || २५ ||

अज्ञात्वा तपसो भावं तपोवनमुपाश्रिता |
चिन्तया परिशुष्येऽहं वेपते च मनः सदा || २६ ||
 
मार्कण्डेय उवाच 

आकर्ण्य तस्या वचनं वसिष्ठो ब्रह्मणः सुतः |
स्वयं स सर्वतत्त्वज्ञो नान्यत्किंचन पृष्टवान् || २७ ||

अथ ता नियतात्मानं तपसेऽतिधृतोद्यमाम् |
वसिष्ठो मन्त्रयाञ्चक्रे गुरुवच्छिष्यवत्तदा || २८ ||

वसिष्ठ उवाच 

परम यो महात्तेज परमं यो महत्तपः |
परमो य समाराध्यो विष्णुर्मनसि धीयताम् || २९ ||

धर्मार्थकाममोक्षाणाय एकस्त्वादिकारणम् |
तमेक जगतामाद्य भजस्व पुरुषोत्तमम् || ३० ||

शंखचक्रगदापद्मधरं कमललोचनम् |
शुद्धस्फटिकसंकाशं क्वचिन्नीलाम्बुदच्छविम् || ३१ ||

गरुडोपरि शुक्लाब्जे पद्मासनगतं हरिम् |
श्रीवत्सवक्षमं शान्त वनमालाधरं परम् || ३२ ||

केयूरकुण्डलधरं किरीटमुकुटोज्वलम् |
निराकारं ज्ञानगम्यं साकारं देहधारिणम् || ३३ ||

नित्यानन्दं निरालम्बं सूर्यमण्डलमध्यगम् |
मन्त्रेणानेन देवेशं विष्णुं भज शुभानने || ३४ ||

ओं नमो वासुदेवाय ओमित्यन्तेन सन्ततम् |
तपस्यामारभेन्मौनीं तत्रैतान्वियमान् शृणु || ३५ ||

स्नानं मौनेन कर्तव्यं मौनेनैव तु पूजनम् |
द्वयोः पर्णजलाहारं प्रथमं षष्ठकालयोः |
तृतीये षष्ठकाले तु उपवास परो भवे || ३६ ||

एवं तपः समाप्तौ तु षष्ठे काले क्रिया भवेत् |
वृक्षवल्कलवासाश्च काले भूमिशयस्तथा |
एवं मौनी तपस्याख्या व्रतचर्या फलप्रदा || ३७ ||

एवं तपः समुद्दिश्य कामं चिन्तय माधवम् |
स ते प्रसन्न इष्टार्थं न चिरादेव दास्याति || ३८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

उपदिश्य वसिष्ठोऽथ सन्ध्ययायै तपसः क्रियाम् |
तामाभाष्य यथान्यायं तत्रैवान्तर्दधे मुनिः || ३९ ||

सन्ध्यापि तपसो भाव ज्ञात्वा मोदमवाप्य च |
तपः कर्तुं समारेभे बृहल्लोहिततीरगाः || ४० ||

यथोक्तन्तु वसिष्ठेन मन्त्रं तपसि साधनम् |
व्रतेन तेन गोविन्द पूजयामास भक्तितः || ४१ ||

एकान्तमनसस्तस्या कुर्वन्त्याः सुमहत्तपः |
विष्णौ विन्यस्तमनसो गतमेकं चतुर्युगम् || ४२ ||

न कोऽपि विस्मयं नापं तस्या दृष्ट्वा तपोऽद्भुतम् |
न तादृशी तपश्चर्या भविष्यति च कस्यचित् || ४३ ||

मानुषेणाथ मानेन गते त्वेकचतुर्युगे |
अन्तर्बहिस्तथाकाशे दर्शयित्वा निजं वपुः || ४४ ||

प्रसन्नस्तेन रूपेण यद्रूपं चिन्तितं तया |
पुरः प्रत्यक्षां यातस्तस्या विष्णुर्जगत्पतिः || ४५ ||

अथ सा पुरतो दृष्ट्वा मनसा चिन्तितं हरिम् |
शंखचक्रगदापद्मधारिणं पद्मलोचनम् || ४६ ||

केयूरकुण्डलधरं किरीटमुकुटोज्ज्वलम् |
तार्क्ष्यस्थं पुण्डरीकाक्षं नीलोत्पलदलच्छविम् || ४७ ||

ससाध्वसमहं वक्ष्ये किं कथं स्तौमि वा हरिम् |
इति चिन्तापरा भूत्वा न्यमीलयत चक्षुषी || ४८ ||

निमीलिताक्ष्यास्तस्यास्तु प्रविश्य हृदयं हरिः |
दिव्यं ज्ञानं ददौ तस्यै वाचं दिव्ये च चक्षुषी || ४९ ||

दिव्यं ज्ञानं दिव्यचक्षुर्दिव्यां वाचमवाप सा |
प्रत्यक्षं वीक्ष्य गोविन्दं तुष्टाव जगतां पतिम् || ५० ||

सन्ध्योवाच 

निराकारं ज्ञानगम्यं नरं यन्नैव स्थूलं नापि सूक्ष्मं न चोच्चैः |
अन्तश्चिन्त्यं योगिभिर्यस्य रूपं तस्मै तुभ्यं हरये मे नमोऽस्तु || ५१ ||

शिव शान्तं निर्मलं निर्विकार ज्ञानात्पर सुप्रकाश विसारि |
रविप्रख्य ध्वान्तभागात् परस्ताद् रूपं यस्य त्वा नमामि प्रसन्नम् || ५२ ||

एकं शुद्धं दीप्यमानं विनोदं चित्तानन्द सत्वज पापहारि |
नित्यानन्द सत्यं भूरिप्रसन्नं यस्य श्रीदं रूपमस्मै नमोऽस्तु || ५३ ||

विद्याकारोद्भावनीयं प्रभिन्नं सत्वच्छन्नं ध्येयमात्मस्वरूपम् |
सारं पारं पावनानां पवित्रं तस्मै रूपं यस्य चेयं नमस्ते || ५४ ||

नित्यार्जवं व्ययहीनं गुणौर्धरष्टांगैर्यश्चिन्त्यते योगयुक्तैः |
तत्त्व व्यापि प्राप्य यज्ज्ञानयोगेपरं यातां योगिनस्तं नमस्ते || ५५ ||

यत्साकारं शुद्धरूपं मनोज्ञं गरुत्मस्थं नीलमेघप्रकाशम् |
शंखं चक्रं पद्मगदे दधानं तस्मै नमो योगयुक्ताय तुभ्यम् || ५६ ||

गगनं भूर्दिशश्चैव सलिलं ज्योतिरेव च |
वायुः कालश्च रूपाणि तस्य तस्मै नमोऽस्तु ते || ५७ ||

प्रधानपुरुषौ यस्य कार्याङ्गत्त्वे निवत्स्यतः |
तस्मादव्यक्तरूपाय गोविन्दाय नमोऽस्तु ते || ५८ ||

यः स्वयं पञ्च भूतानि यः स्वयं तद्गुणः परः |
यः स्वयं जगदाधारस्तस्मै तुभ्यं नमोनमः || ५९ ||

परः पुराणः पुरुषः परमात्मा जगन्मयः |
अक्षयो योऽव्ययो देवस्तस्मै तुभ्यं नमो नमः || ६० ||

यो ब्रह्मा कुरुते सृष्टि यो विष्णुः कुरुते स्थितिम् |
संहरिष्यति यो रुद्रस्तस्मै तुभ्यं नमो नमः || ६१ ||

नमो नमः कारणकारणाय दिव्यामृतज्ञानविभूतिदाय |
समस्त लोकान्तर-मोहदाय प्रकाशरूपाय परात्पराय || ६२ ||

यस्य प्रपञ्चो जगदुच्यते महान् क्षितिदिशः सूर्य इन्दुर्मनोजवः |
वह्निर्मुखान्नाभितश्चान्तरीक्षं तस्मै तुभ्यं हरये ते नमोऽस्तु || ६३ ||

त्वं परः परमात्मा च त्वं विद्या विविधा हरे |
शब्दब्रह्म परंब्रह्म विचारणपरात्परः || ६४ ||

यस्य नादिर्नमध्यञ्च नान्तमस्ति जगत्पतेः |
कथं स्तोष्यामि तं देवं वामनोगोचराद्बहिः || ६५ ||

यस्य ब्रह्मादयो देवा मुनयश्च तपोधनाः |
न विवृण्वन्ति रूपाणि वर्णनीयः कथं स मे || ६६ ||

स्त्रिया मया ते किं ज्ञेया निर्गुणस्य गुणाः प्रभोः |
नैव जानन्ति यद्रूपं सेन्द्रा अपि सुरासुराः || ६७ ||

नमस्तुभ्यं जगन्नाथ नमस्तुभ्यं तपोमय |
प्रसीद भगवंस्तुभ्यं भूयोभूयो नमोनमः || ६८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ तस्याः शरीरन्तु वल्कलाजिनसंवृतम् |
परीक्षीणं जटाव्रातैः पवित्रैर्मूर्ध्नि राजितम् || ६९ ||

हिमाणी तर्जिताम्भोजसदृशवदनं तथा |
निरीक्ष्य कृपयाविष्टो हरिः प्रोवाच तामिदम् || ७० ||

श्रीभगवानुवाच 

प्रीतोऽस्मि तपसा भद्रे भवत्याः परमेण वै |
स्तवेन च शुभप्रज्ञे वरं वरय साम्प्रतम् || ७१ ||

येन ते विद्यते कार्यं वरेणास्ति मनोगतम् |
तत् करिष्यामि भद्रन्ते प्रसन्नोऽहं तव व्रतैः || ७२ ||

सन्ध्योवाच 

यदि देव प्रसन्नोऽसि तपसा तम साम्प्रतम् |
वृतस्तदाय प्रथमो वरो मम विधीयताम् || ७३ ||

उत्पन्नमात्रा देवेश प्राणिनोऽस्मिन्नभस्तले |
न भवन्तु क्रमेणैव सकामाः सम्भवन्तु वै || ७४ ||

पतिव्रताह लोकेषु त्रिष्वपि प्रथिता यथा |
भविष्यामि तथा नान्या वर एको वृतो मम || ७५ ||

सकामा मम दृष्टिस्तु कुत्रचिन्नपतिष्यति |
ऋते पतिं जगन्नाथ सोऽपि मेऽति सुकृत्तरः || ७६ ||

यो द्रक्ष्यति सकामो मां पुरुषस्तस्य पौरुषम् |
नाशं गमिष्यति तदा स तु क्लीवी भविष्यति || ७७ ||

श्रीभगवानुवाच 

प्रथमः शैशवो भावः कौमाराख्यो द्वितीयकः |
तृतीयो यौवनो भावश्चतुर्थो वार्द्धकस्तथा || ७८ ||

तृतीये त्वथ सम्प्राप्ते वयोभागे शरीरिणः |
सकामाः स्युर्द्वितीयान्ते भविष्यन्ति क्वचित् क्वचित् || ७९ ||

पतिस्तव महाभागास्तपोरूपसमन्वितः |
सप्तकल्पान्तजीवी च भविष्यति सह त्वया || ८३ ||

इति ये ते वरा मत्त प्रार्थितास्ते कृता मया |
अन्यच्च ते वदिष्यामि पूर्वं यन्मनसि स्थितम् || ८४ ||

अग्नौ शरीरत्यागस्ते पूर्वमेव प्रतिश्रुतः |
स च मेधातिथेर्यज्ञे मुनेर्द्वादशवार्षिके || ८५ ||

हुतं प्रज्वलिते वह्वौ न चिरात् क्रियता त्वया |
एतच्छैलोपत्यकायां चन्द्रभागानदीतटे || ८६ ||

मेधातिथिर्महायज्ञं कुरुते तापसाश्रमे || ८७ ||

तत्र गत्वा स्वयं छन्ना मुनिभिर्नोपलक्षिता |
मत्प्रसादाद्वह्निजातां तस्य पुत्री भविष्यसि || ८८ ||

यस्त्वया वाञ्छनीयोऽस्ति स्वामी मनसि कश्चन |
तं निधाय निजस्वान्ते त्यज वह्नौ वपुः स्वकम् || ८९ ||

यदा त्वं दारुणे सन्ध्ये तपश्चरसि पर्वते |
यावच्चतुर्युगं तस्य व्यतीते तु कृते युगे || ९० ||

त्रेतायाः प्रथमे भागे जाता दक्षस्य कन्यकाः |
स ददौ कन्यका सप्तविंशतिञ्च सुधांशवे || ९१ ||

तासां हेतोर्यदा शप्तश्चन्द्रो दक्षेण कोपिना |
तदा भवत्या निकटे सर्वे देवाः समागताः || ९२ ||

न दृष्टाश्च तया सन्ध्ये देवाश्च ब्रह्मणा सह |
मयि विन्यस्तमनसा त्वञ्च दृष्टा न तैः पुनः || ९३ ||

चन्द्रस्य शापमोक्षार्थं चन्द्रभागा नदी यथा |
सृष्टा धात्रा तदैवात्र मेधातिथिरुपस्थितः || ९४ ||

तपसा तत्समो नास्ति न भूतो न भविष्यति |
तेन यज्ञः समारब्धो ज्योतिष्टोमो महाविधिः || ९५ ||

तत्र प्रज्वलितो वह्निस्तस्मिंस्त्यज वपुः स्वकम् || ९६ ||

एतन्मया स्थापितं ते कार्यार्थं भोस्तपस्विनि |
तत् कुरुष्व महाभागे याहि यज्ञं महामुनेः || ९७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

नारायणः स्वयं सन्ध्यां पस्पर्शाथाग्रपाणिना |
ततः पुरोडाशमयं तच्छरीरमभूत क्षणात् || ९८ ||

महामुनेर्महायज्ञ तस्मिन् विश्वोपकारिणि |
नाग्निः कव्यादतां यातु त्वेतदर्थं तथा कृतम् || ९९ ||

एवं कृत्वा जगन्नाथस्तत्रैवान्तरधीयत |
सन्ध्याप्यगच्छत्तत्सत्रे यत्र मेधातिथिर्मुनिः || १०० ||

अथ विष्णोः प्रसादेन केनाप्यनुपलक्षिता |
प्रविवेश तदा यज्ञं सन्ध्या मेधातिथेर्मुनेः || १०१ ||

वसिष्ठेन पुरा सा तु वर्णीभूत्वा तपस्विनी |
उपदिष्टा तपश्चर्तुं वचनात् परमेष्ठिनः || १०२ ||

तमेव कृत्वा मनसि तपश्चर्योपदेशकम् |
पतित्वेन तदा सन्ध्या ब्राह्मणं ब्रह्मचारिणम् || १०३ ||

समिद्धेऽग्नो महायज्ञे मुनिभिर्नोपलक्षिता |
तदा विष्णोः प्रसादेन साविवेश विधेः सुता || १०४ ||

तस्याः पुरोडाशमयं शरीरं तत्क्षणात्ततः |
दग्धं पुरोडाशगन्धं व्यस्तारयदलक्षितम् || १०५ ||

वह्निस्तस्याः शरीरन्तु दग्ध्वा सूर्यस्य मण्डले |
शुद्धं प्रवेशयामास विष्णोरेवाज्ञया पुनः || १०६ ||

सूर्यो संस्थापयामास प्रीतये पितृदेवयोः || १०७ ||

यदूर्ध्वभागस्तस्यास्तु शरीरस्य द्विजोत्तमाः |
प्रातःसन्ध्याभवत् सा तु अहोरात्रादिमध्यगा || १०८ ||

यच्छेषभागस्तस्यास्तु अहोरात्रान्तमध्यगा |
सा सायमभवत् सन्ध्या पितृप्रीतिप्रदा सदा || १०९ ||

सूर्योदयात्तु प्रथमं यदा स्यादरुणोदयः |
प्रातःसन्ध्या तदोदेति देवाना प्रीतिकारिणी || ११० ||

अस्तं गते ततः सूर्ये शोणपद्मनिभा सदा |
उदेति सायंसन्ध्यापि पितृणा मोदकारिणी || १११ ||

तस्या प्राणास्तु मनसा विष्णुणा प्रभविष्णुणा |
दिव्येन तु शरीरेण चक्रिरेऽथ शरीरिणः || ११२ ||

मुनेर्यज्ञावसाने तु सम्प्राप्ते मुनिना तु सा |
प्राप्ता पुत्री वह्निमध्ये तप्तकाञ्चन सन्निभा || ११३ ||

तां जग्राह तदा पुत्रीं मुनिरामोदसंयुतः |
यज्ञार्थतोयैः संस्नाप्य निजक्रोडे कृपायुतः || ११४ ||

अरुन्धतीति तस्यास्तु नाम चक्रे महामुनिः |
शिष्यः परिवृतस्तत्र महामोदमवाप च || ११५ ||

न रुणद्धि यतो धर्मं सा केनापि च कारणात् |
अतस्त्रिलोकविदितं नाम सा प्राप सान्वयम् || ११६ ||

यज्ञं समाप्य स सुनिः कृतकृत्यभावमासाद्य सम्मदयुतस्तनयाप्रलम्भात् |
तस्मिन् निजाश्रमपदे सहशिष्यवर्गैस्तामेव सन्ततमसौ दयते महर्षिः || ११७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे अरुन्धती-जन्मकथनं द्वाविंशोऽध्यायः 
त्रयोविंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

अथ सा ववृधे देवी तस्मिन् मुनिवराश्रमे |
चन्द्रभागानदीतीरे तापसारण्यसंज्ञके || १ ||

यथा चन्द्रकला शुक्लपक्षे नित्यं विवर्धते |
यथा ज्योत्स्ना तथा सापि प्राप वृद्धिमरुन्धती || २ ||

संप्राप्ते पञ्चमे वर्षे चन्द्रभागा तदा गुणैः |
तापसारण्यमपि सा पवित्रमकरोत् सती || ३ ||

तत्र तीर्थं महापुण्यं मेधातिथिनिषेवितम् |
क्रीडास्थानमरुन्धत्याः पूतं बाल्योचितं कृतम् || ४ ||

अद्यापि तापसारण्ये चन्द्रभागानदीजले |
अरुन्धतीतीर्थतोये स्नात्वा याति हरिं नरः || ५ ||

कार्तिकं सकलं मासं चन्द्रभागानदीजले |
स्नात्वा विष्णुगृहं गत्वा ह्यन्ते मोक्षमवाप्नुयात् || ६ ||

माघे मासि पौर्णमास्याममायां वा तथैव च |
चन्द्रभागाजले स्नानं यस्तु कुर्यात् सकृत् सकृत् || ७ ||

तस्य वंशे राजयक्ष्मा न कदाचिद् भविष्यति |
देहान्ते चन्द्रभवनं गत्वा याति हरेर्गृहम् || ८ ||

पुण्यक्षयादिहागत्य वेदज्ञो ब्राह्मणो भवेत् |
चन्द्रभागाजलं पीत्वा चन्द्रलोकमवाप्नुयात् || ९ ||

सकृत् स्नात्वा तु विधिवद्वाजिमेधायुतं लभेत् || १० ||

चन्द्रभागाजले स्नात्वा क्रीडन्तीं बाल्यलीलया |
पितुः समीपे तत्तीरे कदाचित्तामरुन्धतीम् |
गच्छन्नाकाशमार्गेण ददर्श कमलासनः || ११ ||

अथावतीर्य भगवान् ब्रह्मा लोकपितामहः |
अरुन्धत्यास्तदा कालमुपदेशे ददर्श ह || १२ ||

अथोवाच तदा ब्रह्मा मुनिभिः परिपूजितः |
मेधातिथिप्रभृतिभिरुचितं तं महामुनिम् || १३ ||

ब्रह्मोवाच 

उपदेशस्य कालोऽयमरुन्धत्या महामुने |
तस्मादेनां सतीनान्तु स्त्रीणां त्वं कुरु सन्निधिम् || १४ ||

स्त्रिभिस्त्रियश्चोपदेश्याः काचिदन्यत्र विद्यते |
बहुलायाश्च सावित्र्याः पुत्री त्वं स्थापयान्तिके || १५ ||

तयोः संसर्गमासाद्य पुत्री तव महामुने |
महागुणैश्वर्ययुता न चिरात् तु भविष्यति || १६ ||

मेधातिथिर्वचः श्रुत्वा ब्रह्मणः परमात्मनः |
एवमेवेति प्रोवाच तं तदा मुनिसत्तमः || १७ ||

ततो गते सुरश्रेष्ठे पुत्रीं मेधातिथिर्मुनिः |
समादाय ययौ सूर्यभवनं प्रति तत्क्षणात् || १८ ||

ददर्श तत्र सावित्रीं सूर्यमण्डलमध्यगाम् |
पद्मासनगतां देवीमक्षमालाधरां सिताम् || १९ ||

दृष्टा सा तेन मुनिना निःसृत्य रविमण्डलात् |
बहुला सा गता तूर्णं मानसभूभृतः || २० ||

प्रत्यहं तत्र सावित्री गायत्री बहुला तथा |
सरस्वती च द्रुपदा पञ्चैता मानसाचले || २१ ||

धर्माख्यानैस्तथा साध्वीः कथाः कृत्वा परस्परम् |
स्व खं स्थानं पुनर्याति लोकानां हितकाम्यया || २२ ||

मेधातिथिस्तु ताः सर्वा दृष्ट्वैकत्र तपोधनः |
मातृः सर्वस्य लोकस्य प्रणनाम पृथक् पृथक् || २३ ||

उवाच च स ताः सर्वा ऋषिः श्लक्ष्णं तपोधनः |
ससाध्वसो विस्मितश्च तासामेकत्र दर्शनात् || २४ ||

मेधातिथिरुवाच 

मातः सावित्रि बहुले मत्पुत्रीयं शुभाशया |
कालोऽयमुपदेशेऽस्यास्तदर्थमहमागतः || २५ ||

जगत्स्रष्ट्रा समादिष्टा प्रयातु तव शिष्यताम् |
एषा तेन भवत्पार्श्वमानीता पुत्रिका मम || २६ ||

सौचारित्र्यं यथाऽस्याः स्यात्तथैनां बालिकां मम |
युवा विनयतं देव्यौ मातर्मातर्नमोऽस्तु वाम् || २७ ||

अथोवाच तदा देवी सावित्री मुनिसत्तमम् |
स्मितपूर्व बहुलया सहिता ताञ्च बालिकाम् || २८ ||

ते ऊचतुः 

ब्रह्मन् विष्णोः प्रसादेन सुचरित्रा भवत्सुता |
पूर्वमेव मुने भूता तद्दुद्देशेन किं पुनः || २९ ||

किं त्वहं ब्रह्मवाक्येण बहुला च महासती |
विनेष्यावस्तव सुतां धीरा स्यान्नचिराद् यथा || ३० ||

ब्रह्मणः पूर्वदुहिता भवतस्तु तपोबलात् |
तथा विष्णोः प्रसादेन सुता तेऽभूदरुन्धती || ३१ ||

कुलं पुनाति भवतः सत्यसौ वर्धयिष्यति |
लोकानामथ देवानां शिवमेषा करिष्यति || ३२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ ताभिर्विसृष्टः स मुनिर्मेधातिथिः सुताम् |
आश्वास्यारुन्धती नत्वा ताः स्वस्थानं जगाम ह || ३३ ||

गते तस्मिन् मुनिवरे सह ताभ्यामरुन्धती |
मातृभ्यामिव निर्भीता पालिता मोदमाप सा || ३४ ||

कदाचित् सह सावित्र्या रात्रौ याति रवेर्गृहम् |
तथा बहुलया याति शक्रगेहं कदाचन || ३५ ||

एवं ताभ्यां समं देवी विहरन्ती सुरालये |
निनाय दिव्यमानेन सा सप्त परिवत्सरान् || ३६ ||

ताभ्यां तथोपविष्टा सा स्त्रीधर्ममचिरात् सती |
सर्व ज्ञातवती भूता सावित्री-बहुलाधिका || ३७ ||

अथ तस्यास्तदा काले सम्प्राप्ते उचितेऽभवत् |
शोभनो यौवनोद्भेदः पद्मिनीनां रुचिर्यथा || ३८ ||

उद्भूतयौवना सा तु वसिष्ठं मानसाचले |
विहरन्ती ददर्शिका चारुतेजस्विनं मुनिम् || ३९ ||

दृष्ट्वा तमिच्छयाञ्चक्रे कामभावेन सा सती |
बालसूर्यप्रभं चारुरूपं ब्रह्मश्रिया युतम् || ४० ||

अथ सोऽपि महातेजा वसिष्ठो वरवर्णिनीम् |
दृष्टैवोद्भूतमदनो वीक्षाञ्चक्रे त्वरुन्धतीम् || ४१ ||

तयो परस्परं दृष्ट्वा ववृधे हृच्छयो महान् |
अमर्यादं द्विजश्रेष्ठाः प्राकृते मदनो यथा || ४२ ||

अथ धैर्यं समालम्ब्य तथा मेधातिथेः सुता |
आत्मानं धारयामास मनश्च मदनेरितम् || ४३ ||

वसिष्ठोऽपि महातेजा धैर्यमालम्ब्य चात्मनः |
मनः संस्तम्भयामास मदनोन्मथितं ततः || ४४ ||

अरुन्धती ततो देवी विहाय मुनिसन्निधिम् |
जगाम यत्र सावित्री निन्दन्ती स्वं मनोरथम् || ४५ ||

बाध्यमानातिदुःखेन मानसेन महासती |
सतीभावः परित्यक्तश्चिन्तयन्ती मयेति वै || ४६ ||

तस्या मनोजदुःखेन विवर्णमभवन्मुखम् |
शरीरं सकलं म्लानं गतिश्च वलिताभवत् || ४७ ||

इदं विममृषे सा च गर्हयन्ती स्वकं मनः |
मृणालतन्तुवत् सूक्ष्मा क्षिन्ना च तत्क्षणादपि || ४८ ||

स्थितिः सतीनामल्पेन चापल्येनैव नश्यति |
इति स्त्रीधर्ममध्याप्य मामाह चरितव्रता || ४९ ||

सावित्री सारमेतधि सतीधर्मस्य चोद्धृतम् |
तदद्य नाशितं पुंसि परकीये मनोरथम् || ५० ||

वर्द्धयन्त्या तदा किं मे परत्रेह भविष्यति |
इति सञ्चिन्तयन्ती सा पुत्री मेधातिथेस्तदा || ५१ ||

दुःखार्ता बहुलां देवीं सावित्रीं चाससाद ह |
तथाविधान्तु तां दृष्ट्वा विवर्णवदनां सतीम् || ५२ ||

ध्यानचिन्तापरा भूतां सावित्री विममर्ष ह |
विमृष्य दिव्यज्ञानेन सर्वं ज्ञातवती सती || ५३ ||

वसिष्ठेन त्वरुन्धत्या यथाभूद्दर्शन तथा |
यथा तयोः सम्प्रवृद्धो मनोजश्चातिदुःसहः || ५४ ||

मुखवैवर्ण्यहेतुश्च सावित्री दिव्यदर्शिनी |
अथ मेधातिथेः पुत्र्या मूर्ध्नि हस्तं निवेश्य सा || ५५ ||

इदमाह महादेवी सावित्री चरितव्रता |

सावित्युवाच 

वत्स तव मुखं कस्माद्भिन्नवर्णमभूदिदम् || ५६ ||

छिन्ननालं यथापद्मं सूर्यांशुपरितापितम् |
कथं शरीरमभवत् म्लानं ते गुणवत्तमे || ५७ ||

यथा निशापतेर्विम्बं तनुकृष्णाभ्रसंवृतम् |
अन्तर्मनश्च ते भद्रे सचिन्तमिव लक्ष्यते |
तन्मे कथय ते गुह्यं नैतच्चेद्दुःस्वकारणम् || ५८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ साधोमुखी भूत्वा किंचिन्नोवाच लज्जया |
सावित्रीं मातरं गुर्वीं तथा पृष्टाप्यरुन्धती || ५९ ||

यदा दोक्तवती किंचित्तदा नेधातिथेः सुता |
स्वयं प्रकाश्य सावित्री तामुवाच तपस्विदी || ६० ||

सावित्युवाच 

वत्से योऽसौ त्वया दृष्टो मुनिर्भास्करसन्निभः |
स वसिष्ठो ब्रह्मसुतस्तव स्वामी भविष्यति |
तव तस्य च दाम्पत्यं पुरा धात्रैव निर्तिम् || ६१ ||

अतस्तव सतीभावो न हीनस्तस्य दर्शनात् |
यद्वा तवाभूद्ध्रदयं सकामं तस्य दर्शनात् || ६२ ||

न तद्दोषकरं पुत्रि मनोदुःखं ततस्त्यज |
त्वया परं तपः कृत्वा पूर्वजन्मनि शोभने || ६३ ||

वृतः स एव दयितः सकामस्तेन स त्वयि |
शृणु पूर्वं त्वया वत्से वसिष्ठोऽयं वृतः पतिः |
यथा तपः कृतं तत्र येन भावेन सन्ततम् || ६४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा सा च सावित्री यथा सन्ध्याभवत् पुरा || ६५ ||

कृतं तपो यदर्थन्तु चन्द्रभागाह्वये गिरौ |
वसिष्ठेन यथा पूर्वं वर्णिरूपेण वेधसः || ६६ ||

वचनादुपदिष्टा सा तपश्चर्यां दुरत्ययाम् |
यथा प्रसन्नो बह्गवान् विष्णुः प्रत्यक्षतां गतः || ६७ ||

वरं यथा ददौ तस्ये मर्यादा स्थापिता यथा |
यथा वा वाञ्छितः स्वामी वसिष्ठः स तया मुनिः || ६८ ||

मेधातिथेर्यथा यज्ञे वह्नौ त्यक्तं तवया वपुः |
यथा तत्तनया जाता तस्यैतद्विस्तरात् तदा || ६९ ||

सावित्री कथयामास क्रमाद् बहुलया सह || ७० ||

अथ तस्या वचः श्रुत्वा यदभूत् पूर्वजन्मनि |
तच्छ्रुत्वा वै तदा ज्ञातं मम सर्वं मनोगतम् || ७१ ||

इत्यतीवत्रपां प्राप्य सातीवाभुदधोमुखी |
सावित्रीवचनाद्भूता पूर्वजन्मस्मरा च सा || ७२ ||

तथैवाधोमुखी भूत्वा यद्वृत्तं पूर्वजन्मनि |
तस्य सर्वस्य सस्मार दिव्यज्ञारुन्धती तदा || ७३ ||

पूर्वं विष्णुप्रसादेन सा भूत्वा दिव्यदर्शिनी |
अधुना बाल्यभावेन प्रच्छन्ना दिव्यदर्शना || ७४ ||

सावित्रीवचनाच्छ्रुत्वा वृत्तान्तं पूर्वजन्मनः |
प्रत्यक्षमिव तत् सर्वं पूर्वज्ञानमवाप सा || ७५ ||

अवाप्य पूर्वं ज्ञानं तद् यद् दत्तं विष्णुणा पुरा |
वसिष्ठोऽयं वृतं स्वमी मया वै पूर्वजन्मनि || ७६ ||

इति ज्ञानवती देवी सामोदारुन्धती स्वयम् |
वसिष्ठदर्शनाद्भूते पूर्वं तस्यास्तु हृच्छये || ७७ ||

यथातङ्कः समुत्पन्नः सतीत्वस्य निवारणे |
तञ्च स्वयं सा तत्याज तदा मेधातिथेः सुता || ७८ ||

त्यक्तचिन्तां ततस्तान्तु विज्ञायारुन्धतीं सतीम् |
सावित्री सूर्यभवनं तया सार्धं जगाम ह || ७९ ||

अरुन्धती निवेश्याथ सावित्री सूर्यमन्दिरे |
जगाम ब्रह्मभवनं सर्वज्ञा सा सतीवरा || ८० ||

अथ प्रणम्य ब्रह्माणं पृष्टा तेनैव तत्क्षणात् |
इदं जगाद सावित्री ब्रह्माणममितौजसम् || ८१ ||

भगवन् जगता नाथ वसिष्ठं भवतः सुतम् |
मानसस्य गिरेः सानौ ददर्शारुन्धती सती || ८२ ||

तयोर्दर्शनमात्रेण ववृधे हृच्छयो महान् |
परस्परं तौ स्पृहयाञ्चक्रतुश्च प्रजापते || ८३ ||

ततो धैर्यात्तु संस्तभ्य मनोजं तौ सुदुःखितौ |
विमनस्कौ गतौ स्थानं लज्जितौ तौ स्वकं स्वकम् || ८४ ||

एवम्प्रवृत्ते यद्योग्यं तदा त्वेतद्विधीयताम् |
आयत्याञ्च सुरश्रेष्ठे लोकानां हितकाम्यया || ८५ ||

इति श्रुत्वा वचस्तस्या ब्रह्मा सर्वजगद्गुरुः |
ददर्श दिव्यज्ञानेन प्रवृत्तिं भाविकर्मणः || ८६ ||

इदञ्च स्वागतं प्रोचे तदा लोकपितामहः |
तयोर्दाम्पत्यभावस्य कालोऽयं समुपस्थितः || ८७ ||

अतो लोकहितार्थाय यास्येऽहं तत्प्रवृत्तये |
इति निश्चित्य मनसा सावित्रीसहितो विधिः |
जगाम मानसप्रस्थं यत्राभूद् दर्शनं तयोः || ८८ ||

पितामहे तत्र याते शर्वः सुरगणैर्युतः |
नन्दिभृङ्गिप्रभृतिभिः समायातो वृषध्वजः || ८९ ||

भगवान् वासुदेवोऽपि ब्रह्मणा परिचिन्तितः |
भक्त्या सोऽपि जगन्नाथः शङ्खचक्रगदाधरः |
स्थितौ ब्रह्महरौ यत्र तत्रैव स्वयमागतः || ९० ||

अथ ते जगता नाथा ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः |
नारदं प्रेषयामासुर्दूत मेधातिथि प्रति || ९१ ||

याहि द्रुतं नारद त्व चन्द्रभागाह्वय गिरिम् |
मुनिस्तस्योपत्यकायामास्ते मेधातिथिः परः || ९२ ||

तमानय यथाकालमस्माकं वचनात् स्वयम् |
मेधातिथि समादाय भवानागच्छतु द्रुतम् || ९३ ||

ब्रह्मादीनां वचं श्रुत्वा नारदोऽपि द्रुतं ययौ |
मेधातिथि समानेतु महाकार्यस्य सिद्धये || ९४ ||

मेधातिथि समाभाष्य देवानां वचनैस्ततः |
मेधातिथि समादाय ययौ मानसपर्वतम् || ९५ ||

सेन्द्रा देवगणाः सर्वे मुनयश्च तपोधनाः |
साध्या विद्याधरा यक्षा गन्धर्वाश्च समागताः || ९६ ||

देवाश्च सर्वे देव्यश्च ये देवानुचरास्तथा |
ते सर्वे मानसप्रस्थं याताश्चान्ये च जन्तवः || ९७ ||

अथ भूते समाजे तु देवानां कमलासनः |
मेधातिथिं मुनिं वाक्यमिदमाहातिदेशयन् || ९८ ||

ब्रह्मोवाच 

मेधातिथे वसिष्ठाय पुत्रीं ते चरितव्रताम् |
देहि ब्राह्मणे विधिना समाजे त्रिदिवौकसाम् || ९९ ||

वधूवरत्वमनयोः पूर्वं सृष्टं मयैव हि |
हरिणां चाप्यनुज्ञातं कर्म चैतत् समञ्जसम् || १०० ||

एवं कृते तव कुले भविष्यति महद्यशः |
हितं च सर्वभूतानां देहि त्वां मां चिरं कृथाः || १०१ ||

ततो ब्रह्मवचं श्रुत्वा ह्यतिप्रमोदितो मुनिः |
एवमस्त्विति चोवाच नत्वा तान् सुरपुङ्गवान् || १०२ ||

एषा तु वचनात् पुत्रीमादायारुन्धती मुनिः |
ध्यानस्थस्य वसिष्ठस्य देवैः सह जगाम ह || १०३ ||

गत्वा वसिष्ठनिकटं देवैः परिवृतो मुनिः |
ब्राह्मश्रिया दीप्यमान ज्वलन्तमिव पावकम् || १०४ ||

धर्मार्थकाममोक्षेषु धृतबुद्धि पृथक् पृथक् |
ददर्श मुनिमासीनं मानसाचलकन्दरे || १०५ ||

वसिष्ठमोजस्विवर बालसूर्यमिवोदितम् |
अथ पुत्रीमग्रगता कृत्वा मेधातिथिर्मुनिः |
वसिष्ठ नियतात्मानमुवाचारुन्धतीपिता || १०६ ||

ऋषिरुवाच 

भगवन् ब्रह्मणः पुत्र पुत्रीं मे चरितव्रताम् |
दत्तां प्रतिगृहाणैनां मया ब्राह्मेण धर्मतः || १०७ ||

यत्र यत्राश्रमे ब्रह्मन् स्वेच्छया निवसिष्यसि |
त्वद्भक्त्यैषा भवित्री चच्छायेवानुगता तव || १०८ ||

तत्र तत्रैव मे पुत्री समानव्रतचारिणी | पतिव्रता वरारोहा शुश्रूषां ते करिष्यति || 
१०९ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति श्रुत्वा वसिष्ठस्तु मुनेर्मेधातिथेर्वचः |
दृष्ट्वा समागतान् देवान् ब्रह्मविष्णुशिवादिकान् || ११० ||

अवश्यमेतद्भावीति निश्चित्य दिव्यचक्षुषा |
ब्रह्मणः सम्मते पुत्रीं तदा मेधातिथेर्मुनेः |
वसिष्ठः प्रतिजग्राह वाढमित्युक्तवांश्च ह || १११ ||

गृहीतपाणिः सा देवी वसिष्ठेन महात्मना |
पत्युः पादयुगे चक्षुर्युगं न्यस्तवती सती || ११२ ||

ततो ब्रह्मा च विष्णुश्च रुद्रश्चान्ये तथामराः |
विवाहविधिना तौ तु मोदयाञ्चक्रुरुत्सवैः || ११३ ||

सावित्रीप्रमुखा देव्यो देवाश्चेन्द्रादयस्तथा |
दक्षाद्याः कश्यपाद्यास्तु मुनयोऽतितपोधनाः || ११४ ||

उन्मुच्य ब्रह्मवचनाद्वल्कलञ्चाजिनं जटाः |
मन्दाकिनीजलेनाशु स्नापयित्वा सुतं विधेः || ११५ ||

जाम्बुनदैस्तथा दिव्यैर्भूषणैश्च मनोहरैः |
वसिष्ठं भूषयांचक्रुस्तथैवारुन्धतीं सतीम् || ११६ ||

भूषयित्वाथ तौ तत्र समाप्य मुनिभिर्विधिम् |
विवाहावभृथं चक्रुस्तयोर्विधिहरीश्वराः || ११७ ||

निधाय सर्वतीर्थानां तोयं जाम्बुनदे घटे |
आशीर्वादकरैर्मन्त्रैर्गायत्र्या द्रुपदादिभिः || ११८ ||

स्वयं तौ स्नापयाञ्चक्रुर्ब्रह्माविष्णुमहेश्वराः |
ततो महर्षयश्चान्ये तथा देवर्षयश्च ये || ११९ ||

ते सर्वे ऋग्यजुःसामवेदभागैर्महास्वरैः |
गङ्गादि सरितां तोयैश्चक्रुः शान्तिं तयोर्मुहुः || १२० ||

भुवनत्रयसञ्चारि विमानं सूर्यवर्चसम् |
अव्याहतगतिं ब्रह्मा सतोयञ्च कमण्डलुम् || १२१ ||

ताभ्यां दायं ददौ विष्णुर्दुष्प्रापं स्थानमुत्तमम् |
यदूर्ध्वं सर्वदेवानां मरीच्यादेः समीपतः || १२२ ||

सप्तकल्पान्तजीवित्वं रुद्रः प्रादात्तयोर्वरम् |
अदितिः कुण्डलयुगं ब्रह्मणा निर्मितं स्वकम् |
ददौ स्वकर्णादाकृष्य पुत्र्यै मेधातिथेस्तदा || १२३ ||

पतिव्रतात्वं सावित्री बहुला बहुपुत्रताम् |
देवेन्द्रो बहुरत्नानि धनेशेन समं ददौ || १२४ ||

एवं देवाश्च मुनयो देव्यश्चान्ये च ये स्थिताः |
ददुस्तत्र यथायोग्यं दायं ताभ्यां पृथक् पृथक् || १२५ ||

एवं विवाह्य विधिवत् सौवर्णे मानसाचले |
अरुन्धती वसिष्ठस्तु मोदमाप तया सह || १२६ ||

तत्र यत् पतितं गोयं मानसाचलकन्दरे |
विवाहावभृथार्थाय शान्त्यर्थे च सुराहृतम् || १२७ ||

ब्रह्मविष्णुमहादेवपाणिभिः समुदीरितम् |
तत्तोयं सप्तधा भूत्वा पतितं मानसाचलात् || १२८ ||

हिमाद्रेः कन्दरे सानौ सरस्याञ्च पृथक् पृथक् |
तत्तोयं पतितं शिप्रे देवभोग्ये सरोवरे || १२९ ||

तेन शिप्रानदीजाता विष्णुना प्रेरिता क्षितौ |
महाकौषी प्रपाते तु यद्वारि पतितं तु वै || १३० ||

कौषिकी नाम सा जाता विश्वामित्रावतारिता |
उमा क्षेत्रे यत् पतितं तोयं तेन महानदी || १३१ ||

कावेरी नाम सा जाता कावेरसरसः सृता |
महाकाले सरःश्रेष्ठे पतितं तज्जलं गिरेः || १३२ ||

हिमाद्रेः पार्श्वभागे तु दक्षिणे शंभुसन्निधौ |
गोमती नाम तैर्जाता नदी गोमदुदीरिता || १३३ ||

मैनाको नाम यः पुत्रः शैलराजस्य तत्समः |
तस्मिन् सानौ समुत्पन्नो मेनकोदातः पुरा || १३४ ||

यत्तत्र पतितं तोयं तेन जाता महानदी |
देविकाख्या महादेवप्रेरिता सागरं प्रति || १३५ ||

यत्तोयं संगतं दर्यां हंसावतारसन्निधौ |
तेनाभूत् सरयूर्नाम्ना नदी पुण्यतमा स्मृता || १३६ ||

यान्यम्भांसि महाखाण्डवारण्यसन्निधौ |
हिमवत्कन्दरे याम्ये इराया ह्रदमध्यतः || १३७ ||

इरावतीनाम नदी तैर्जाता च सरिद्वरा |
एताः सर्वाः स्नानपानसेवनैर्जाह्नवी यथा || १३८ ||

फलं ददति मर्त्यानां दक्षिणोदधिगाः सदा |
धर्मार्थकाममोक्षाणां बीजभूताः सनातनाः || १३९ ||

महानद्यस्तु सप्तैताः सर्वदा देवभोगदाः |
एवं नद्यः सप्तजाताः सदापुण्यतमोदकाः || १४० ||

अरुन्धत्या वसिष्ठस्य विवाहे देवसन्निधौ || १४१ ||

एवं विवाह्य स तदा वसिष्ठस्तामरुन्धतीम् |
देवैर्दत्तं तदा स्थानं विमानेन जगाम ह || १४२ ||

ब्रह्मविष्णुमहेशानां वचनान्मुनिसत्तमः || १४३ ||

हिताय सर्वजगतां त्रिषु लोकुषु सर्वदा |
यस्मिन् यस्मिन् युगे यादृक् स्त्रीणां भवति तादृशम् || १४४ ||

वेशं भावं शरीरं च कृत्वा धर्मे नियोजनम् |
विचरत्येष लोकांस्त्रीनप्रमत्तः प्रसन्नधीः || १४५ ||

एवं पुरा वसिष्ठेन परिणीता त्वरुन्धती |
सा हितार्थाय जगतां देवानां वचनात् पुरा || १४६ ||

य इदं शृणुयान्नित्यमाख्यानं धर्मसाधनम् |
सर्वकल्याणसंयुक्तं चिरायुर्वित्तवान् भवेत् || १४७ ||

या स्त्री शृणोति सततमरुन्धत्याः कथा मिमाम् |
पतिव्रता सा भूत्वेह परत्र स्वर्गमाप्नुयात् || १४८ ||

इदं परं स्वस्त्ययनमिदं धर्मप्रदं परम् |
आख्यानं सर्वदा कीर्तिर्यशः पुण्यविवर्धनम् || १४९ ||

विवाहे पुंसि यात्रायां यः श्राद्धे श्रावयेत्तथा |
स्थैर्यं पुंसवनं सिद्धिः पितृप्रीतिश्चजायते || १५० ||

इति वः कथितं सर्वं वसिष्ठस्य महात्मनः |
अरुन्धती यथाभूता भार्या वापि पतिव्रता || १५१ ||

यस्य वा तनया जाता यथोत्पन्ना च यत्र च |
यथा ब्रह्महरीशानां वचनात् स वृतः पतिः || १५२ ||

एतत् वः सर्वमाख्यातं गुह्याद्गुह्यतरं परम् |
पुण्यदं पापहरणमायुरारोग्यवर्धनम् || १५३ ||

इति विपुलवृषौधक्षेमकारीतिहासं सदसि सकृदपीह श्रावयेद्यो द्विजानाम् |
स भवति कलुषौर्घैर्हीनदेहः समेतो मुनिवरसहचर्यां प्रेत्य गीर्वाण एव || १५४ ||

इति श्रीकालिकापुराणे वसिष्ठारुन्धतीविवाहे त्रयोविंशोऽध्यायः || २३ ||
चतुर्विंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततो हिमवतः प्रस्थे गिरेः शिप्रसरस्तीरे |
उपविष्टो महादेवस्तन्सरोऽपश्यदन्तिके || १ ||

पुनः पुनः प्रेष्यमाणो ब्रह्मणा हरिणा च सः |
ध्यानं कर्तुं तत्र मनः स्थिरं कृत्वा दृढात्मवान् || २||

आत्मानमात्मना द्रष्टुमात्मन्येव विशेषतः |
परमं यत्नमकरोद् यानेन स्मरणशासनः || ३ ||

ध्याने प्रविष्टचित्तन्तु तं दृष्ट्वा द्रुहिणादयः |
हरे प्रविष्टां मायाख्यां तुष्टुवुर्यतमानसाः || ४ ||

मायया मोहितो भर्गः सतीशोकाकुलो भृशम् |
विलपत्येव तां तस्मिन् मोहयतुं जगत्प्रसूम् || ५ ||

स्तुत्वा शम्भुशरीरात्तु निःसार्येनां निराकुलाम् |
शम्भुचित्तं करिष्यामो ध्यानासक्तं निरञ्जनम् || ६ ||

यावत् सती पुनर्देहं गृहीत्वा हरभामिनी |
भवित्री तावदेवैष विशोको ध्यातु निष्कलम् || ७ ||

इति सञ्चिन्त्य मनसा ब्रह्माद्यास्त्रिदिवौकसः |
योगनिद्रां महामाया स्तोतुमेवं समारभन || ८ ||

देवा ऊचुः 

श्रीशक्ति पावनी तान्तु पुष्टिं परमनिष्कलाम् |
वयं स्तुमो महाभक्त्या महदव्यक्तरूपिणीम् || ९ ||

शिवां शिवकरी शुद्धां स्थूलां सूक्ष्मां परावराम् |
अन्तर्विद्यामविद्याख्यां प्रीतिमेकाग्रयोगनिम् || १० ||

त्वं मेधा त्वं धृतिस्त्वं ह्रीस्त्वएका सर्वगोचरा |
त्वं दीधितिः सूर्यगता सुप्रपञ्चप्रकाशिनी || ११ ||

या तु ब्रह्माण्डसंस्थानं जगद्बीजेषु या जगत् |
आप्याययति ब्रह्मादींस्तम्बान्तान् या त्वमापगा || १२ ||

य एकः सर्वजगतां प्राणभूतः सदागतिः |
देवानाञ्च य आधारः स नभस्वांस्तवांशकः || १३ ||

एवं विसारि यत्तेजः सर्वत्रैव समिध्यते |
तत्ते रूपं जगद्बीजं बहुधा यच्च दृश्यते || १४ ||

या ब्रह्मलोकपातालसान्तरालगता सदा |
सा त्वं वियन्मध्यबहिर्ब्रह्माण्डस्य च सर्वतः || १५ ||

अचलाचलचक्रेण यन्त्रिता या प्रपञ्चसूः |
जगद्धात्री लोकमाता सा च त्वं माधवी क्षितिः || १६ ||

त्वं बुद्धिस्त्वं तद्विषया त्वं माता छन्दसां गतिः |
गायत्री त्वं वेदमाता त्वं सावित्री सरस्वती || १७ ||

त्वं माता सर्वजगतां त्वं त्रयी कामरूपिणी |
त्वं हि निद्रास्वरूपेण प्राणिनो निर्जरादयः |
ये स्वर्गाद्योकसः सर्वान् सुखयन्ती प्रमोहसि || १८ ||

त्वं लक्ष्मीः पुण्यकर्त्रीणां पापिनां त्वं हि यातना |
तथा नीतिभृतां श्रीश्च सुखदानैशिकी धृति || १९ ||

त्वं शान्तिः सर्वजगतां त्वं कान्तिश्चन्द्रगोचरा |
त्वं धात्री सर्वभूतानां लक्ष्मीस्त्वं विष्णुमोहिनी || २० ||

त्वं तत्त्वरूपा भूतानां पञ्चानामपि सारकृत् |
त्वं त्रिलोकी महामायां त्वं नीतिर्मोहकारिणी || २१ ||

संसारचक्रेष्वारोप्य सर्वभूतं महेश्वरः |
भ्रामयन्नस्ति च यथा सा त्वं माया महेश्वरि || २२ ||

जयन्ती जययुक्तानां ह्रीर्विद्यां नीतिरुत्तमा |
गीतिस्त्वं सामवेदस्य ग्रन्थिस्त्वं यजुषां हुतिः || २३ ||

समस्तगीर्वाणगणस्य शक्तिस्तमोमयी सत्त्वगुणैकदृश्या |
रजःप्रपञ्चानुभवैककारिणी या न स्तुता भव्यकरीह सास्तु || २४ ||

संसारसागरकरालतरङ्गदुःखनिस्तारकारितरणिश्चिरीतिहीना |
याष्टाङ्गरूपपरपावनकेलिगीतविक्षेपकारिणी गिरौ प्रणनाम तां वै || २५ ||

नासाक्षिवक्त्रभुजवक्षसि मानसे च धृत्वा सुखानि विदधाति सदैव जन्तोः |
निद्रेति याति सुभगा जगतीभवानां सा नः प्रसीदतु धृतिस्मृतिवृत्तिरूपा || २६ ||

सृष्टिस्थित्यन्तरूपा या सृष्टिस्थित्यन्तकारिणी |
सृष्टिस्थित्यन्तशक्तिर्या सा माया नः प्रसीदतु || २७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

योगनिन्द्रा महामाया संस्तुतेयं तदा सुरः |
हरस्य हृदयात् क्षिप्रं निःससार तदाञ्जसा || २८ ||

विनिःसृतायां तस्यां तु विवेश मधुसूदनः |
शम्भोरन्त स्वयं तस्य शान्त्यर्थं विश्वरूपधृक् || २९ ||

प्रविश्य हृदयं तस्य कल्पे कल्पे यथाभवत् |
सृष्टि स्थितिस्तथैवान्तस्तथादर्शयदच्युतः || ३० ||

यथा सती तस्य जायां भूता सा या च यत्सुता |
तत् सर्वं दर्शयामास मुक्तदेहा च सा यथा || ३१ ||

बहिर्व्यक्त तु निःसारं प्रपञ्च रजसं बहु |
दर्शयित्वा परं ज्योतिर्गतचितं तदाकरोत् || ३२ ||

ततो हरोऽपि तान् सर्वान् प्रपञ्चान् वीक्ष्य चासकृत् |
निःसारांश्च तदा मत्वा सारे चित्तं न्यवेशयत् || ३३ ||

ब्रह्मादीनां तदा माया देवानां तैः परिष्टुता |
प्रतिश्रुत्य च कर्तव्यं तत्रैवान्तर्दधे द्रुतम् || ३४ ||

भगवानपि वैकुण्ठः शम्भोश्चित्तं पदे पदे |
संयम्य निःसृतः कायाद्राजेव रविमण्डलात् || ३५ ||

कृतकृत्यास्तदा देवा ब्रह्मनारायणादयः |
स्वं स्वं स्थानं ययुः प्रीतियुतास्त्यक्त्वा हरं गिरौ || ३६ ||

ध्यानासक्तं महादेवं प्रणम्येन्द्रादयः सुराः |
विज्ञाप्य मौनिनं देवं जग्मुः स्थानं स्वकं स्वकम् || ३७ ||

यातेषु तेषु देवेषु कपर्दी वृषवाहनः |
सहस्रं दिव्यमानेन दध्यौ ज्योतिः परं समाः || ३८ ||

ऋषय ऊचुः 

कथं मधुरिपुः शम्भोः प्रविश्य हृदयेऽञ्जसा |
कल्पे कल्पे स्थितिं सृष्टिं संयमञ्चाप्यदर्शयत् || ३६ ||

यथा जगत्प्रपञ्चाय रजसा जगतीं गताः |
निःसारता कथं तेषां दर्शिता कैटभारिणा || ४० ||
किन्नु सारतरं गुह्यं परं ज्योतिः सनातनम् |
दर्शितं तेन तत् सत्यमाचक्ष्व द्विजसत्तम || ४१ ||

श्रोतुमिच्छाम इति ते मुनीन्द्राद्भूतमुत्तमम् |
विस्तरादिदमाख्याहि धर्म निःश्रेयसं परम् || ४२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

आदिसर्गमहं वक्ष्ये वाराहं द्विजसत्तमाः |
कल्पे कल्पे यथा सृष्टिर्वाराहे यादृशी भवेत् || ४३ ||

आदिसृष्टि दर्शयित्वा प्रतिसर्गं तथा हरिः |
शम्भवं दर्शयामास प्रलयादीन् निबोधतः || ४४ ||

प्रलय प्रथमं वक्ष्ये सर्गमादि ततः परम् |
प्रतिसर्ग ततो विप्रा वाराहं विनिबोधतः || ४५ ||

निमेषो नाम कालांशो नेत्रोन्मेषविलक्षितः |
तैरष्टादशभिः काष्ठा काष्ठानां त्रिंशता कला || ४६ ||

कलाभिस्तावतीभिस्तु क्षणाख्यः परिकीर्तितः |
क्षणैर्द्वादशभिः प्रोक्तो मुहूर्तस्तैस्तु त्रिंशता || ४७ ||

मानुषः स्यादहोरात्रः पक्षस्ते दश पञ्च च |
पक्षाभ्यां मानुषो मासः पितॄणां तदहर्निशम् || ४८ ||

मासैर्द्वादशभिर्वर्षो देवानां तदहर्निशम् |
कृष्णपक्षः पितॄणां तु कर्मार्थं दिवसो मतः || ४९ ||

स्वप्नार्थं शुक्लपक्षस्तु रजनी परिकीर्तिता |
देवानां तु दिनं प्रोक्तं षण्मासा उत्तरायणम् || ५० ||

रात्रिः स्वप्नाय देवानां षण्मासा दक्षिणायणम् |
द्वाभ्यां द्वाभ्यान्तु मासाभ्यामर्कजाभ्यामृतुः स्मृतः || ५१ ||

ऋतुभिश्चायनं प्रोक्तं त्रिभिस्तन्मानुषं मतम् |
ऋतुभिर्वत्सरः षड्भिस्तांश्च शृणु पृथक् पृथक् || ५२ ||

चैत्रादि-मासयुगलैः संज्ञाभेदाद् द्विजोत्तमाः |
वसन्तश्चैत्रवैशाखो ग्रीष्मो ज्येष्ठः शुचिस्तथा || ५३ ||

प्रावृट् नभोनभस्यौ तु शरत् स्यादिष-कार्तिकौ |
सहः पौषौ च हेमन्तः शिशिरो माघफाल्गुनौ || ५४ ||

षडिमे ऋतवः प्रोक्ता यज्ञादौ विहिताः पृथक् |
नृणां मानेन दशभिर्लक्षैः सप्तभिरुत्तरैः |
अष्टाविंशतिसाहस्रैमनिं कृतयुगस्य तु || ५५ ||

सन्ध्या चतुःशतानीह वर्षाणामन्तरालतः |
सन्ध्यांशस्तावता प्रोक्तस्तदन्तर्गत ईप्सितः || ५६ ||

त्रेता द्वादशभिर्लक्षैर्मानुषैर्वत्सरैर्भवेत् |
षण्णवत्या सहस्रैश्च सन्ध्या चास्य शतत्रयम् || ५७ ||

शतत्रयं तु सन्ध्यांशस्तदन्तः परिकीर्तितः |
चतुःषष्टिसहस्राणि लक्ष्याण्यष्टौ प्रमाणतः || ५८ ||

भवेद्युगं द्वापराख्यं तेषु सन्ध्या शतद्वयम् |
शतद्वयं तु सन्ध्यांशस्तदन्तर्गत इष्यते || ५९ ||

द्वात्रिंशत्तु सहस्राणि चतुर्लक्षाणि वै कलेः || ६० ||

संवत्सरैर्भवेन्मानं सन्ध्यैकं प्रोच्यते शतम् |
वत्सराणामेकशतं संध्यांशश्च तदन्तरे || ६१ ||

एवं कृतश्च त्रेता च द्वापरश्च तथा कलिः |
मानुषेण प्रमाणेन भवेद् युगचतुष्टयम् || ६२ ||

त्रिचत्वारिंशता लक्षैर्मानञ्चातुर्युगं भवेत् |
सहस्रैरपि विंशत्या संध्या संध्यांशसंयुतम् || ६३ ||

दैवं दिनं वत्सरेण मानुषेण सरात्रकम् |
एवं क्रमं गणित्वा तु मानुषीयैश्चतुर्युगैः |
दैवं द्वादशसाहस्रं वत्सराणां प्रकीर्त्तितम् || ६४ ||

देवैर्द्वादशसाहस्रैर्वत्सरैदैविकं युगम् |
तद्वै चतुर्युगं नृणां संध्या संध्यांशसंयुतम् || ६५ ||

देवानां तु कृते त्रेताद्वापरादिव्यवस्थया |
न युगव्यवहारोऽस्ति न च धर्मादिभिन्नता || ६६ ||

किन्तु चातुर्युगं नारं भवेद्दैवयुगं सदा |
दैविकैरेकसप्तत्या युगैर्मन्वन्तरं भवेत् || ६७ ||

दैवयुगसहस्रे द्वे ब्रह्मणः स्यादहर्निशम् |
चतुर्युगसहस्रे द्वे नृणां मानेन तद्भवेत् || ६८ ||

एकस्मिन् ब्राह्मदिवसे मनव स्युश्चतुर्दश |
एवं ब्राह्मणे मानेन दिवसैस्तु त्रिभिः शतैः |
स-षष्टिभिर्वत्सरः स्याद् ब्राह्मो वर्षो नृणां यथा || ६९ ||

ब्राह्मै पञ्चशता वर्षैः परार्धः परिकीर्तितः |
तदीश्वरस्य दिवसस्तावती रात्रीरीड्यते || ७० ||

शतेन ब्रह्मणो वर्षो कालः स्याद् द्विपरार्धकः |
परार्धद्वितयेऽतीते ब्रह्मणः प्रलयो भवेत् || ७१ ||

प्रलीने ब्रह्मणि परे जगतां प्राकृतो लयः |
समस्तजगदाधारमव्ययं यत् परात्परम् || ७२ ||

तस्य ब्रह्मस्वरूपस्य दिवारात्रस्य यद् भवेत् |
तत्परं नाम तस्यार्धं परार्धंमभिधीयते || ७३ ||

जगत्स्वरूपी भगवान् परमात्माक्षयोऽव्ययः |
स्थूलात् स्थूलतमः सूक्ष्माद् यस्तु सूक्ष्मतमो मतः |
न तस्यास्ति दिवारात्रिव्यवहारो न वत्सरः || ७४ ||

किन्तु पौराणिकैः पूर्वैरस्माभिरपि तादृशैः |
सृष्टिप्रलयबोधार्थं कल्प्यते तदहर्निशम् || ७५ ||

स एव रात्रिः स दिवा स वर्षः स वै क्षितिः सृष्टिकरो हरश्च |
स विष्णुरूपी पुरुषः पुराणस्तस्मिन् समस्तञ्च विभाति तद्वत् || ७६ ||

ततो ब्रह्मणि लीने तु परमात्मनि शाश्वते |
जगत् सर्वं क्रमेणैव तद्रूपत्वाय गच्छति || ७७ ||

ब्रह्मणः शतवर्षान्ते रुद्ररूपी जनार्दनः |
जगदन्तं स्वयं कृत्वा परमे लीनमेति वै || ७८ ||

प्रथमं सविता सर्वं स्थावरं जङ्गमं तथा |
तीव्रैः करैः शोषयित्वा जलं सर्वं ग्रहीष्यति || ७९ ||

शुष्का वृक्षास्तृणगणाः प्राणिनः पर्वतास्तथा |
चूर्णीकृत्वा विशीर्णा स्युर्दिव्यवर्षशतेन तु || ८० ||

ततो द्वादशसूर्यस्य रश्मयः प्रबला भृशम् |
अभवन् द्वादशादित्या जगद्भोग्योपबृंहिताः || ८१ ||

रश्मिद्वारेण सकलास्सूर्यास्ते भुवनानि च |
अदहन् पृथिवी द्यौश्च मेदिनी चोष्णतां गता || ८२ ||

ततो विनष्टे सकले स्थावरे जङ्गमे तथा |
आदित्यरश्मितौ देवो रुद्ररूपी जनार्दनः || ८३ ||

निःसृत्य प्रथमं यातः पातालतलमुन्नतः || ८४ ||

सप्तपातालसंस्थांस्तु नागगन्धर्वराक्षसान् |
देवानृषींश्च शेषञ्च जघान वरशूलधृक् || ८५ ||

एवं स्वर्गे च पाताले पृथिव्यां सागरेषु च |
ये प्राणिनस्तान् समस्तान् जघान स जनार्दनः || ८६ ||

ततो मुखान्महावायुं रुद्रश्च सृष्टवान् स्वयम् |
सोऽव्याहतगतिर्गाढं ससार भुवनत्रये || ८७ ||

यावद्वर्षशतं वायुर्भ्रमन् भुवनगर्भगः |
सर्वमुत्सारयामास यत् किञ्चत्तुलाराशिवत् || ८८ ||

समस्तं तत् समुत्सार्य जगद्वर्ति समन्ततः |
विवेश द्वादशादित्यान् स वायुर्जवनाधिकः || ८९ ||

प्रविश्य मण्डलं तेषां तेजोभिः सह मारुतः |
महामेघान् समारेभे रुद्रेण प्रतियोजितः || ९० ||

ततस्ते प्रेरिता मेघास्तेन वातेन वेगिना |
रुद्रेणाप्यतिरौद्रेण पर्याववुर्नभस्तलम् || ९९ ||

संवर्ताख्या महामेघा भिन्नाञ्जनचयोपमाः |
केचिद्धूम्रा शोणवर्णाः शुक्लाश्चित्राश्च भीषणाः || ९२ ||

केचिच्च पर्वताकाराः केचिन्नागसमप्रभाः |
प्रासादसदृशाः केचित् क्रौञ्चवर्णाविभीषणाः || ९३ ||

गर्जन्त्स्ते महामेघा वर्षाणामधिकं शतम् |
ववृषुस्त्रीनथो लोकान् प्लावयन्तो महास्वनाः || ९४ ||

अथ स्तम्भप्रमाणेन धारापातेन वै दृढम् |
धारासारेण महता पूरितं भुवनत्रयम् || ९५ ||

आध्रु वस्थानमासाद्य तोयराशौ स्थिते ततः |
स मुखादसृजद्वायुं रुद्ररूपी जनार्दनः || ९६ ||

तेनौघवायुनाक्षिप्ता मेघाः संवत्सराञ्छतम् |
अव्याहतगतेनाशु विध्वस्ता अभवंस्ततः || ९७ ||

नष्टेषु तेषु मेघेषु जनलोकादिकं पुनः |
रुद्रस्त्वाब्रह्मभुवनं ध्वंसयामास निर्दयः || ९८ ||

विध्वस्तेषु समस्तेषु भुवनेषु विशेषतः |
विनष्टे ब्रह्मलोके च रुद्रोऽगाद् द्वादशारुणान् || ९९ ||

स गत्वा द्वादशादित्यान् वेगेन महता हरिः |
अग्रसच्चातिजज्वाल तैर्गर्भस्थैर्दिवाकरैः || १०० ||

ततो ब्रह्माण्डमासाद्य रुद्रः कालान्तकोपमः |
चूर्णीचकार सकलं मुष्टिपेषं महाबलः || १०१ ||

चूर्णीकुर्वन्तु ब्रह्माण्डं पृथिव्यपि विचूर्णिता |
तोयानि च समस्तानि स दध्रे योगतो हरिः || १०२ ||

यद् ब्रह्माण्डाद्बहिस्तोयं स्थितं पूर्वं समन्ततः |
यद्वाभ्यन्तर्गतं तोयं तत् सर्वञ्चैकतां गतम् || १०३ ||

एकीभूतेषु तोयेषु सर्वव्यापिषु सर्वतः |
ब्रह्माण्डखण्डपूर्णौधः प्लवन्नासीत् स नौरिव || १०४ ||

ततः पृथिव्याः सारन्तु गन्धं तन्मात्रकं क्रमात् |
अम्भो जग्राह सकलं विनष्टा पृथिवी ततः || १०५ ||

पुनः स रुद्रस्तेजांसि गर्भस्थानि स्वकायतः |
निःसारयामास पुनः पुञ्जोभूतानि भीषणः || १०६ ||

तानि तेजांसि सकलं जगृहुः सर्वतः स्थितम् |
अन्तर्बहिश्च ब्रह्माण्डात्तेजो यच्चान्यतो गतम् || १०७ ||

जगद्गतं सर्वतेजो गृहीत्वा चैकतो ज्वलन् |
रौद्रब्रह्माण्डखण्डानि तेजोऽथ न्यदहज्जले || १०८ ||

दग्ध्वा ब्रह्माण्डचूर्णानि तेजांस्युज्ज्वलितानि च |
जलेभ्यो रसतन्मात्रं सारभूतं ततोऽग्रहीत् |
गृहीतसारास्ता आपः प्रनष्टास्तेजसा ततः || १०९ ||

अप्सु नष्टासु तत्तेजः प्रविश्याथ सदागतिः |
एकीभूतो महाभागो रूपं तन्मात्रमग्रहीत् || ११० ||

गृहीते रूपतन्मात्रे तेजांसि सकलान्यथ |
विनष्टानि ततो वायुः प्रबलोऽभूदवारितः || १११ ||

महास्वनं ततो वायुमासाद्याग्निरिव ज्वलन् |
रुद्रः संक्षोभयामास तदाकाशं स्वयं ततः || ११२ ||

तेन संक्षुब्धमाकाशमग्रहीन्मरुतस्ततः |
तद्गतं स्पर्शतन्मात्रं ततो नष्टः प्रभञ्जनः || ११३ ||

नष्टे वायौ ततो रुद्र आकाशात् सारमग्रहीत् |
शब्दतन्मात्रकं तस्मिन् गृहीते विगतं वियत् || ११४ ||

नष्टे नभसि रुद्रोऽसौ काये ब्राह्मे तदाविशत् |
ब्राह्मं तदाकुलं कायं निराधारं निराकुलम् |
विवेश वैष्णवे काये शङ्खचक्रगदाधरे || ११५ ||

ततः शौरिर्महातेजाः कायं तत् पाञ्चभौतिकम् |
शङ्खचक्रगदाशार्ङ्गवरासिधरमच्युतम् |
स्वशक्त्या संजाहाराशु सारमादाय सर्वतः || ११६ ||

निराधारं निराकारं निःसत्त्वं निरवग्रहम् |
आनन्दमयमद्वैतं द्वैतहीनाविशेषणम् || ११७ ||

न स्थूलं न च सूक्ष्मं यज्ज्ञानं नित्यं निरञ्जनम् |
एकमासीत् परं ब्रह्म स्वप्रकाश समन्ततः || ११८ ||

नाहो न रात्रिर्न वियन्न पृथ्वी नासीत्तमो ज्योतिरभून्नचान्यत् |
श्रोत्रादिबुद्ध्याद्युपलभ्यमेकं प्राधानिकं ब्रह्म पुमांस्तदासीत् || ११९ ||

एवं यावत्स्थितां सृष्टिस्तावत् कालमसृष्टिकम् |
आसीदेकं परं तत्त्वं ततः सृष्टिः प्रवर्तते || १२० ||

प्रकृतौ संस्थितो यस्मात् सर्वतन्मात्रसञ्चयः |
अहङ्कारं महत्तत्त्वं गतो यत् प्राकृतो लयः || १२१ ||

प्रकृतौ संस्थितं व्यक्तमतीत प्रलयन्तु तत् |
तस्मात् प्राकृतसंज्ञोऽयमुच्यते प्रतिसञ्चरः || १२२ ||

अयं वः कथितो विप्राः प्राकृताख्यो महालयः |
आदिसृष्टिं शृणुष्वेमां कथ्यमानां मया पुनः || १२३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे संहारकथनं नाम चतुर्विंशोऽध्यायः || २४ ||
पञ्चविंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

कालो नाम स्वयं देवः सृष्टिस्थित्यन्तकारकः |
अविच्छिन्नः स प्रलयं स्तेन भागेन केनचित् || १ ||

लयभागे व्यतीते तु सिसृक्षा समजायत |
ज्ञानरूपस्य च तदा परमब्रह्मणो विभोः || २ ||

ततोऽस्य प्रकृतिस्तेन सम्यक्संक्षोभिता धिया |
स क्षुब्धा सर्वकार्यार्थमभूत् सा त्रिगुणात्मिका || ३ ||

यथा सन्निधिमात्रेण गन्धः क्षोभाय जायते |
मनसो लोककर्तृत्वात्तथासौ परमेश्वरः || ४ ||

स एव क्षोभको ब्रह्मन् क्षोभ्यश्च परमेश्वरः |
स संकोचविकाशाभ्यां प्रधानत्वेऽपि च स्थितः || ५ ||

इच्छामात्रेण पुरुषः शृष्ट्यर्थं परमेश्वरः |
ततः संक्षोभयामास पुनरेव जगत्पतिः || ६ ||

गुणसाम्यात्ततस्तस्मात् क्षेत्रज्ञाधिष्ठितात् ततः |
गुणव्यञ्जनसंभूतिः सर्गकाले बभूव ह || ७ ||

प्रधानतत्त्वादुद्भुतमीश्वरेच्छासमीरितात् |
महत्तत्वं प्रथमतस्तत् प्रधानं समावृणोत् || ८ ||

प्रधानेनावृतात्तस्मादहङ्कारो व्यजायत |
वैकारिकस्तैजसश्च भूतादिश्चैव तामसः || ९ ||

त्रिविधोऽयमहङ्कारो यो जातो महतोऽग्रतः |
भूतानामिन्द्रियाणाञ्च स वै हेतुः सनातनः || १० ||

स महांस्तमहङ्कारं जातमात्रं समावृणोत् |
तन्मात्राणि ततः पञ्चजज्ञिरेऽस्मात् समावृतात् || ११ ||

प्रथमं शब्दतन्मात्रं स्पर्शतन्मात्रमन्तरम् |
तृतीयं रूपतन्मात्रं रसतन्मात्रमेव च || १२ ||

पञ्चमं गन्धतन्मात्रमेतानि क्रमशोऽभवन् |
प्रत्येकं सर्वतन्मात्रमहङ्कारः समावृणोत् || १३ ||

ससर्ज शब्दतन्मात्रादाकाश शब्दलक्षणम् |
शब्दमात्रं तथाकाश भूतादि स समावृणोत् || १४ ||

शब्दतन्मात्रसहितात् स्पर्शतन्मात्रतस्ततः |
वायुं समभवत् स्पर्शगुणः शब्दसमन्वितः || १५ ||

आकाशवायुसंयुक्ताद्रूपतन्मात्रतस्ततः |
तेजः समभवद्दीप्त सर्वतस्तदवर्धतः || १६ ||

तच्छब्दवत् स्पर्शवच्च रूपवच्च व्यजायत |
ततो वियद्वायुतेजोयुक्तात्तोयं ससर्ज ह |
रसतन्मात्रतः सम्यक् तेन व्याप्त समन्तः || १७ ||

तोयान्याधारशक्तिर्या विष्णोरमिततेजसः |
सा दध्रेऽथ निराधाराण्यनिलान्दोलितानि वै || १८ ||

तेषु बीजं प्रथमतः ससर्ज परमेश्वरः |
तदण्डमभवद् हैमं सहस्रांशुसमप्रभम् || १९ ||

महदादिविशेषान्तैरारब्धं सर्वतो वृतम् |
वारिवह्न्यनिलाकाशैस्तमोभूतादिना बहिः |
वृतं दशगुणैरण्डं भूतादिर्महता तथा || २० ||

बीजं यथा बाह्यदलैर्व्याप्तमण्डं तथा पुनह् |
तोयादिभिस्तथा व्याप्तं ब्रह्माण्डमतुलं द्विजाः || २१ ||

तदण्डमध्ये स्वयमेव विष्णुर्ब्रह्मस्वरूपं विनिधाय कायम् |
दिव्येन मानेन स वर्षमेकं स्थितोऽग्रहीद्बीजगणं स्वबुद्ध्या || २२ ||

ध्यानेन चाण्डं स्वयमेव कृत्वा द्विधा स तस्थौ क्षणमात्रमस्मिन् |
तदैव तन्मात्रगणैः समस्तैर्गन्धोत्तरैर्भूरमुनैव सृष्टा || २३ ||

स्पर्शस्य शब्दस्य समस्तरूपगुणस्य गन्धस्य रसस्य चैषा |
आधारभूता सकलैः कृता यत्तन्मात्रवर्गैरखिला धरित्री || २४ ||

जातस्तदुत्थैः कनकचलोऽसौ जरायुभिः पर्वतसञ्चयोऽभूत् |
गर्भादिकैः सप्तपयोधयस्तु स्कन्धद्वयेन त्रिदशालयोऽभूत् || २५ ||

स्कन्धद्वयेनापरदेशजेन सप्ताभवन्नागगृहाणि तानि |
पातालसंज्ञानि महासुखानि यत्र स्वयं स्यात् परतो महेशः || २६ ||

तेजोगणात्तस्य बभूव लोको योऽसौ महर्लोक इति श्रुतोऽभूत् |
जनाह्वयोऽभून्मरुतोऽथ गर्भाद् ध्यानात्तपोलोकवरो बभूव || २७ ||

अण्डोर्धगत्यामभवत्तु सत्यं ब्रह्माण्डखण्डोपरि विष्णुरच्युतः |
परं पदं यन्निगदन्ति धीरा यज्ज्ञानगम्यं परिनिष्ठरूपम् || २८ ||

एवं विधाय प्रथमं बभूव विष्णुस्वरूपी स्थितये स एव |
स्वयं समुद्भूततनुर्यतोऽयं स्वभूरिति ख्यातिरवाप विष्णुः || २९ ||

ततोऽभवत् यज्ञवराहरूपी विष्णुर्भुवः प्रोद्धरणाय पीनः |
निमज्जमानां पृथिवी स मध्ये भित्त्वा गतो धर्तुमधोऽतिवेगा || ३० ||

दंष्ट्राग्रदेशे विनिधाय पृथ्वी स उद्गतः सर्वमतीत्य तोयम् |
ततोऽभवत् सप्तकणान्वितोऽयमनन्तमूर्तिः पृथिवीं विधर्तुम् || ३१ ||

प्रसार्य शेषोऽपि फलाः स वैष मध्ये निधायैकफणां धरित्रीम् |
दधार तोयोपरि तोयसंस्थितस्ततोऽत्यजद् यज्ञवराह उर्वीम् || ३२ ||

प्रसारिताः फणाः सर्वास्तासामेका तु पूर्वतः |
अपरा पश्चिमायां तु दक्षिणोत्तरयोः परे || ३३ ||

एका गता फणैशान्यामाग्नेययामपरा दिशि |
पृथ्वीमध्ये स्थिता चैका नेरृत्यां तस्य वै तनुः |
शून्या दिग्वायवी तत्र ततो नम्रा स्थिता क्षितिः || ३४ ||

स तु दीर्घतनुस्तोये यदानन्तो न चाशकत् |
कूर्मरूपी तदा भूत्वानन्तं कायमधाद्धरिः || ३५ ||

अधो ब्रह्माण्डखण्डं स पद्भिराक्रम्य कच्छपः |
ग्रीवां वितत्य वायव्यां पृष्ठेऽनन्तमधारयत् || ३६ ||

अनन्तः कूर्मपृष्ठे तु नवभिर्वेष्टनैस्तनुम् |
निधाय पृथ्वीं दध्रे सुखेनैव महातनुः || ३७ ||

ततः फणास्वनन्तस्य चलन्ती पृथिवी स्थिता |
वराहः कर्तुमचलामचलामकरोद्दृढाम् || ३८ ||

मेरुं खुरप्रहारेण प्रहृत्य पृथिवीतलम् |
न्यखनत् स विवेशाथ पृथ्वीं भित्त्वान्तरं ततः || ३९ ||

योजनानां सहस्राणि षोडशैव रसातलम् |
प्रविवेश महाशैलो वराहाङ्घ्रिप्रहारतः || ४० ||

द्वात्रिंशत्तु सहस्राणि योजनानां तु विस्तृतम् |
मेरोः शिरोऽभवत्तेन प्रहारेण द्विजोत्तमाः || ४१ ||

मर्यादा पर्वतनाथस्य पार्श्वे पोत्री तदाकरोत् |
यदा चलति नैवैष पर्वतः पृथिवीधरः || ४२ ||

हिमवत्प्रभृतीनाञ्च भागं भागं सपञ्चकम् |
पदा क्षित्यन्तरं चक्रे तदुच्छ्रायप्रमाणतः || ४३ ||

ततो ब्रह्मा वराहाय नमस्कृत्य महीजसे |
अर्धनारीश्वरं कक्षाद् देवदेवं व्यजायतः || ४४ ||

प्रथमं जातमात्रः स प्ररुरोद महास्वनः |
किं रोदिषीति तं ब्रह्मा रुदन्तं प्रत्युवाच ह || ४५ ||

नम देहीति तं सोऽथ प्रत्युवाच महेश्वरः |
रुद्रनामा रोदनाच्च मा रोदीस्त्वं महाशय || ४६ ||

एवमुक्तः पुनः सोऽथ सप्तवारान् रुरोद सः |
ततोऽपराणि नामानि सप्त ब्रह्माकरोत् पुनः || ४७ ||

शर्वं भवं च भीमञ्च महादेवं चतुर्थकम् |
पञ्चमं चोग्रमीशानं षष्ठं पशुपतिं परम् || ४८ ||

मया यथा विभक्तस्त्वं तथात्मा स्वो विभज्यताम् |
त्वयापि भूरिसृष्ट्यर्थं भवांश्चापि प्रजापतिः || ४९ ||

ततो ब्रह्मा द्विधा भूत्वा पुरुषोऽर्धेन सोऽभवत् |
अर्धेन नारी तस्यां तु विराजमसृजत् प्रभुः || ५० ||

तमाह भगवान् ब्रह्मा कुरु सृष्टिं प्रजापते |
तपस्तप्त्वा विराट् सोऽपि मनुं स्वायम्भुवं ततः || ५१ ||

ससर्ज सोऽपि तपसा ब्रह्माणं पर्यतोषयत् |
तोषितस्तेन मनसा दक्षं सृष्ट्यै ससर्ज सः || ५२ ||

सृष्टे दक्षेऽथ दशधा प्रणतो मनुना विधिः |
पुनरेव सुतानन्यान् ससर्ज दश मानसान् || ५३ ||

मरीचिमत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यं पुलहं क्रतुम् |
प्रचेतसं वसिष्ठञ्च भृगुं नारदमेव च || ५४ ||

एतानुत्पाद्य मनसा मनुं स्वायम्भुवं पुनः |
यूयं सृजध्वमित्युक्त्वा लोकेशोऽन्तर्दधे पुनः || ५५ ||

वराहोऽप्यथ पोत्रेण खनित्वा सप्तसागरान् |
पृथिव्यां बलयाकारान् ससर्ज परमेश्वरः || ५६ ||

सप्तधा भमणेनासौ सृष्ट्वा सप्ताथ सागरान् |
सप्तद्वीपानवच्छिद्य पृथिव्यन्तं ततो गतः || ५७ ||

लोकालोकाह्वयं शैलः कृत्वा पृथ्व्यास्तु वेष्टनम् |
लक्षद्वयोच्छ्रितं मानाद् योजनानां समन्ततः |
सुदृढं स्थापयामास भित्तिप्रान्ते यथा गृहम् || ५८ ||

आदिसृष्टिरियं विप्राः कथिता भवतां मया |
प्रतिसर्गमहं वक्ष्ये तच्छृण्वन्तु महर्षयः || ५९ ||

इति श्रीकालिकापुराणे वराहसर्गो नाम पञ्चविंशोऽध्यायः |
षड्विंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

वाराहोऽयं श्रुतः सर्गो वराहाधिष्ठितो यतः |
प्रतिसर्गः श्रुतः सर्वैर्दक्षाद्यैर्यः कृतः पृथक् || १ ||

रुद्रो विराण्मनुर्दक्षो मरीच्याद्यास्तु मानसाः |
यं यं सर्गं पृथक् चक्रुः प्रतिसर्गश्च स स्मृतः || २ ||

विराट्-सुतोऽसृजद्वंश्यान्मनून् यैर्विततं जगत् |
मनुः सप्त मनून् सृष्ट्वा चकार बहुशः प्रजाः || ३ ||

प्रजाः सिसृक्षुः स मनुर्योऽसौ स्वायम्भुवाह्वयः 
असृजत् प्रथमं षड् वै मनून् सोऽथ परान् सुतान् || ४ ||

स्वारोचिषश्चौत्तमिश्च तामसो रैवतस्तथा |
चाक्षुषश्च महातेजा विवस्वानपरस्तथा || ५ ||

यक्षरक्षःपिशाचांश्च नागगन्धर्वकिन्नरान् |
विद्याधरानप्सरसः सिद्धान् भूतगणान् बहून् || ६ ||

मेघान् सविद्युतो वृक्षान् लतागुल्मतृणादिकान् |
मत्स्यान् पशूंश्च कीटांश्च जलजान् स्थलजांस्तथा || ७ ||

एतादृशानि सर्वाणि मनुः स्वायम्भुवः सुतैः | 
सहितः ससृजे सोऽन्यः प्रतिसर्गः प्रकीर्तितः || ८ ||

अन्ये षण्मनवो ये वै तेऽपि स्वे स्वेऽन्तरेऽन्तरे |
प्रतिसर्गं स्वयं कृत्वा प्राप्नुवन्ति चराचरम् || ९ ||

यज्ञस्य सम्भूतं यज्ञं यूपं प्राग्वंशमेव च |
धर्माधर्मौ गुणान् सर्वान् वराह इव सृष्टवान् || १० ||

सुतान् बहून् समुत्पाद्य दक्षो देवर्षिसत्तमान् |
महर्षीन् सोमपायींश्च बहून् पितृगणांस्तथा || ११ ||

सृष्टिं प्रवर्त्तयामास प्रतिसर्गोऽस्य स स्मृतः |
अजायन्त मुखाद्विप्राः क्षत्रिया बाहुयुग्मतः || १२ ||

ऊर्वोर्वैश्याः पदोः शूद्राश्चतुर्वेदाश्चतुर्मुखात् |
ब्रह्मणः प्रतिसर्गोऽयं ब्राह्मः सर्गः स्मृतस्ततः || १३ ||

मरीचेः कश्यपो जातः कश्यपात् सकलं जगत् |
देवा दैत्या दानवाश्च तस्य सर्गः प्रकीर्तितः || १४ ||

अत्रेर्नेत्रादभूच्चन्द्रश्चन्द्रवंशस्ततोऽभवत् |
तेन व्याप्तं जगत् सर्वं सोऽस्य सर्गः प्रकीर्तितः || १५ ||

अथर्वागिरस पुत्राः पौत्राश्च बहुशोऽपरे |
मन्त्रयन्त्रादयो ये वै ते सर्वेऽङ्गिरसः स्मृताः || १६ ||

आज्यपाख्याः पुलस्त्यस्य पुत्राश्चान्ये च राक्षसाः |
प्रतिसर्गः पुलस्त्यस्य बलवेगसमन्विताः || १७ ||

काद्रवेया गजा अश्वाः प्रजा बहुतरास्तथा |
ससृजे पुलहेनैष सर्गस्तस्य प्रकीर्तितः || १८ ||

क्रतोः पुत्राः बालखिल्याः सर्वज्ञा भूरितेजसः |
अष्टाशीतिसहस्राणि ज्वलद्भास्करसन्निभाः || १९ ||

प्रचेतसः सुताः सर्वे ते वै प्राचेतसाः स्मृताः |
षडशीतिसहस्राणि पावकोपमतेजसः || २० ||

सुकालिनो वसिष्ठस्य पुत्राश्चान्ये च योगिनः |
आरुन्धतेयाः पञ्चाशद्वाशिष्ठः सर्ग उच्यते || २१ ||

भृगोश्च भार्गवा जाता ये वै दैत्यपुरोधसः |
कवयस्ते महाप्राज्ञास्तैर्व्याप्तमखिलं जगत् || २२ ||

नारदात्तारका जाता विमानानि तथैव च |
प्रश्नोत्तरास्तथैवान्ये नृत्यगीतं च कौतुकम् || २३ ||

एते दक्षमरीच्याद्याः कृतदारान् बहून् सुतान् |
उत्पाद्योत्पाद्य पृथिवीं दिवं च समपूरयन् || २४ ||

तेषां सुतेभ्यश्च सुतास्तत्पुत्रेभ्यः परे सुताः |
समुत्पन्नाः प्रवर्तन्ते ह्यद्यापि भुवनेषु वै || २५ ||

विष्णोस्तु चक्षुषोः सूर्यो मनसश्चन्द्रमाः स्मृतः |
श्रोत्राद्वायु समुद्भतोमुखादग्निरजायत || २६ ||

प्रतिसर्गो ह्ययं विष्णुस्तथा चापि दिशो दश |
सृष्ट्यर्थं चन्द्रमा पश्चादत्रिनेत्रादवातरत् |
भास्करं कश्यपाज्जातो भार्यया च समन्वितः || २७ ||

रुद्राश्च बहवो जाता भूतग्रामाश्चतुर्विधाः |
श्ववराहोष्ट्ररूपाश्च प्लवगोमायुगोमुखा || २८ ||

ऋक्षमार्जारवदना सिंहस्याघ्रमुखाः परे |
नाना शस्त्रधरा सर्वे नानारूपा महाबलाः || २९ ||

एष व प्रतिसर्गोऽपि कथितो द्विजसत्तमाः |
दैनन्दिन च प्रलय शृणुध्वं कल्पशेषतः || ३० ||

इति श्रीकालिकापुराणे सृष्टिकथने षड्विशोऽध्यायः || २६ ||
सप्तविंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

मन्वन्तरं मनोः कालो यावत् पालयते प्रजाः |
एको मनुः स कालस्तु मन्वन्तरमिति श्रुतम् || १ ||

तदेकसप्ततियुगैर्देवानामिह जायते |
तैश्चतुर्दशभिः कल्पो दिनमेकं तु वेधसः || २ ||

दिनान्ते ब्रह्मणो जाते सुषुप्सा तस्य जायते |
योगनिद्रा महामाया समायाति पितामहम् || ३ ||

नाभिपद्मं प्रविश्याथ विष्णोरमिततेजसः |
सुखं शेते स भगवान् ब्रह्मा लोकपितामहः || ४ ||

ततो विष्णुः स्वयं भुत्वा रुद्ररूपी जनार्दनः |
पूर्ववन्नाशयामास स सर्वं भुवनत्रयम् || ५ ||

वायुना वह्निना सार्धं दाहयामास वै यथा |
महाप्रलयकालेषु तथा सर्वं जगत् त्रयम् || ६ ||

जनं यान्ति प्रतापार्ता महर्लोकनिवासिनः |
त्रैलोक्यदाहसमये पीडिता दारुणाग्निना || ७ ||

ततः कालान्तकैर्मेघैर्नानावर्णैर्महास्वनैः |
समुत्पाद्य महावृष्टिमापूर्य भुवनत्रयम् || ८ ||

चलत्तरङ्गैस्तोयौघैराध्रुवस्थानसंगतैः |
निधाय जठरे लोकानिमांस्त्रीन् स जनार्दनः |
नागपर्यङ्कशयने शेते स परमेश्वरः || ९ ||

शयान नाभिकमले ब्रह्माणं स जगद्गुरुः |
संस्थाप्य त्रीनिमाल्लोकान् दग्ध्वा जग्ध्वा श्रिया सह || १० ||

शेते स भोयिशययायां ब्रह्मा नारायणात्मकः |
योगनिद्रावशं जातस्त्रेलोक्यग्रासवृंहितः || ११ ||

त्रैलोक्यमखिलं दग्धं यदा कालाग्निना तदा |
अनन्तः पृथिवी त्यक्त्वा विष्णोरन्तिकमागगः || १२ ||

तेन त्यक्ता तु पृथिवी क्षणमात्रादधोगता |
पतिता कूर्मपृष्ठे च विशीर्णेव तदाभवत् || १३ ||

कूर्मोऽपि महतो यत्नाच्चलन्तीं पृथिवीं जले |
ब्रह्माण्डं पद्भिराक्रम्य पृष्ठे दध्रे धरां तदा || १४ ||

ब्रह्माण्डखण्डसंयोगाच्चूर्णिता पृथिवो भवेत् |
इति तां परिजग्राह कूर्मरूपी जनार्दनः || १५ ||

चलज्जलौघसंसर्गाच्चलन्त्या धरया तदा |
कूर्मपृष्ठं बहुतरैर्वरण्डैर्विततीकृतम् || १६ ||

अनन्तस्तत्र गत्वा तु यत्र क्षीरोदसागरः |
तत्र स्वयं श्रिया युक्तं सुषुप्सन्तं जनार्दनम् || १७ ||

फणया मध्यया दध्रे त्रैलोक्यग्रासबृंहितम् |
पूर्वं फणाः वितत्योर्ध्वं पद्मं कृत्वा महाबलः |
विष्णुमाच्छादयामास शेषाख्यः परमेश्वरम् || १८ ||

तस्योपधानमकरोदनन्तो दक्षिणां फणाम् |
उत्तरां पादयोश्चक्रे उपधानं महाबलः || १९ ||

तालवृन्तं तदा चक्रे सशेषः पश्चिमा फणाम् |
स्वपन्नं बीजयामास शेषरूपी जनार्दनम् || ३० ||

शङ्खं चक्रं नन्दकासिमिषुधी द्वे महाबलः |
ऐशान्ययाथ फणया स दध्रे गरुडं तथा || २१ ||

गदा पद्मं च शार्ङ्गश्च तथैव विविधायुधम् |
यानि चान्यानि तस्यासन्नाग्नेयया फणया दधौ || २२ ||

एवं कृत्वा स्वकं कायं शयनीय तदा हरेः |
पृथ्वीमधरकायेन मग्नामात्रम्य चाम्भसि || २३ ||

त्रैलोक्य ब्रह्मसहितं सलक्ष्मीकं जनार्दनम् |
सोपासङ्ग जगद्बीज जगत्कारणकारणम् || २४ ||

नित्यानन्दं वेदमयं ब्रह्मण्य परमेश्वरम् |
जगत्कारणकर्तार जगत्कारणकारणम् || २५ ||

भूतभव्यभवन्नाथ परावरगतिं  हरिम् |
दधारं शिरसा तान्तु स्वयमेव स्वकां तनुम् || २६ ||

एवं ब्रह्मदिनस्यैव प्रमाणेन निशां हरिः |
सन्ध्यां च समभिव्याप्य शेते नारायणोऽव्ययः || २७ ||

यस्मादयन्तु प्रलयो ब्रह्मणः स्याद् दिने दिने |
तस्माद् दैनन्दिनमिति ख्यापयन्ति पुराविदः || २८ ||

व्यतीतायां निशायां तु ब्रह्मा लोकपितामहः |
त्यक्त्वा निद्रां समुत्तस्थौ स पुनः सृष्टये हितः || २९ ||

त्रैलोक्यं तोयसम्पूर्णं शयानं पुरुषोत्तमम् |
निरीक्ष्य वैष्णवीं मायां महामायां जगन्मयीम् |
योगनिद्रां स तुष्टाव हरेरङ्गे च संस्थिताम् || ३० ||

ब्रह्मोवाच 

चितिशक्तिं निर्विकारां परब्रह्मस्वरूपिणीम् |
प्रणमामि महामायां योगनिद्रां सनातनीम् || ३१ ||

त्वं विद्या योगिनां देवि त्वं गतिस्त्वं मतिः स्तुतिः |
त्वं सृष्टिस्त्वं स्थितिः स्वाहा स्वधा त्वमिह गीतिका || ३२ ||

त्वं सामगीतिस्त्वं नीतिस्त्वं ह्रीः श्रीस्त्वं सरस्वती |
योगनिद्रा महामाया मोहनिद्रा त्वमीश्वरी || ३३ ||

त्वं कान्तिः सर्वशक्तिस्त्वं त्वं तनुर्वैष्णवी शिवा |
त्वं धात्री सर्वलोकानामविद्यां त्वं शरीरिणाम् || ३४ ||

आधारशक्तिस्त्वं देवी त्वं हि ब्रह्माण्डधारिणी |
त्वमेव सर्वजगतां प्रकृतिस्त्रिगुणात्मिकां || ३५ ||

त्वं सावित्री च गायत्री सौम्यासौम्यातिशोभना |
त्वं सिसृश्चा हरेर्नित्या सुषुप्सा त्वं सुषुप्तिका || ३६ ||

पुष्टिर्लज्जा क्षमा शान्तिस्त्वं धृतिः परमेश्वरी |
त्वमेव क्षितिरूपेण ध्रियसे सचराचरम् || ३७ ||

त्वमापस्त्वमपां माता सर्वान्तर्गतचारिणी |
स्तुतिः स्तुत्या च स्तोत्री च स्तुतिशक्तिस्त्वमेव च || ३८ ||

त्वामहं किन्नु स्तोष्यामि प्रसीद परमेश्वरि |
नमस्तुन्यं जगन्मातः प्रबोधय जनार्दनम् || ३९ ||

एवं स्तुता महामाया ब्रह्मणा लोककारिणा |
नेत्रास्यनासिका-बाहु-हृदयान्निर्गता हरेः |
राजसी मूर्तिमाश्रित्य सा तस्थौ ब्रह्मद्र्शने || ४० ||

ततो जनार्दनो भोगिशयनान्निद्रया क्षणात् |
परित्यक्तः समुत्तस्थौ सृष्टये चाकरोन्मतिम् || ४१ ||

ततो वराहरूपेण निमग्नां पृथिवीं जले |
मग्नां समुद्दधाराशु न्यधाच्च सलिलोपरि || ४२ ||

तस्योपरि जलौघस्य महती नौरिव स्थिता |
विततत्वाच्च देहस्य न मही याति संप्लवम् || ४३ ||

ततो हरिः क्षितिं गत्वा तोयराशिं स्वमायया |
संहृत्य जन्तुस्थितये प्रवृत्तः स्वयमेव हि || ४४ ||

अनन्तोऽपि यथापूर्वं तथा गत्वा क्षितेस्तलम् |
पृथिवीं धारयामास कूर्मस्योपरि संस्थितः || ४५ ||

ततो ब्रह्मा समुत्पाद्य सर्वानेव प्रजापतीन् |
जगदुत्पादयामास सर्वलोकपितामहः || ४६ ||

ब्रह्मा वा कुरुते सृष्टि यदान्ये वापि कुर्वते |
दक्षाद्यास्तु प्रजापालाः स्वयमेव तदिच्छया || ४७ ||

परब्रह्मस्वरूपीय सोऽनुगृह्णाति सन्ततम् |
प्रकृतिश्चानुगृह्णाति महाभूतानि पञ्च वै || ४८ ||

पुरुषश्चानुगृह्णति तथैव महदादयः |
ईश्वरेच्छान्वधिष्ठानात् पुरुषादष्टसंचयात् || ४९ ||

पुरुषाणामधिष्टानान्महाभूतगणस्य च |
तथैव महदादीनां कालस्य च महात्मनः |
अधीष्ठानात् प्रधानस्य यच्च किञ्चन जायते || ५० ||

स्थावरं जङ्गमं वापि स्थिरं वाप्यथवाद्भूतम् |
सर्वमेतदधिष्ठानाज्जायते द्विजसत्तमाः || ५१ ||

इति वः कथितं सर्वं यथैवादर्शयत् पुरा |
हराय सृष्टिसंहार-कल्पास्तान् भगवान् हरिः || ५२ ||

यथा जगत् प्रपञ्चस्यासारता दर्शिता परा |
यच्च सारं दर्शितं तन्मत्तः शृण्वन्तु वै द्विजाः || ५३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सृष्टिकथेन सप्तविंशोऽध्यायः || २७ || 
अष्टाविंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

जगत् सर्वं तु निःसारमनित्यं दुःखभाजनम् |
उत्पद्यते क्षणादेतत् क्षणादेतद्विपद्यते || १ ||

तथैवोत्पद्यते सारान्नि सारं जगदञ्जसा |
पुनस्तस्मिन् विलीयन्ते महाप्रलयसङ्गमे || २ ||

उत्पत्तिप्रलयाभ्यां तु जगन्निःसारतां हरिः |
शम्भवे दर्शयामास भावेन जगतां पतिः || ३ ||

एकं शिवं शान्तमनन्तमच्युतं परात्परं ज्ञानमयं विशेषम् |
अद्वैतमव्यक्तमचिन्त्यरूपं सारं त्वेकं नास्ति सारं तदन्यत् || ४ ||

यस्मादेतज्जायते विश्वमग्र्यं यस्माल्लीनं स्यात्तु पश्चात् स्थितञ्च |
आकाशवन्मेघजालस्य वृत्त्या यद्विश्वं वै ध्रियते तत्त्वसारम् || ५ ||

अष्टाङ्गयोर्गैर्यदवाप्तुमिच्छन् योगी पुनात्यात्मरूपं सदैव |
निवर्तते प्राप्य यं नेह लोके तद्वैसारं सारमन्यन्न चास्ति || ६ ||

सारो द्वितीयो धर्मस्तु यो नित्यप्राप्तये भवेत् |
यो वै निवर्तको नाम तत्रासारः प्रवर्तकः || ७ ||

धर्म शनैः सञ्चिनुयाद्वल्मीको मृत्तिकां यथा |
सहायार्थं परे लोके पूर्वपापविमुक्तये || ८ ||

एको धर्मः परं श्रेयः सर्वसंसारकर्मसु |
इतरे तु त्रयो धर्माज्जायन्तेऽर्थादयोऽपरे || ९ ||

वरं प्राणपरित्यागः शिरसो वाथ कर्तनम् |
न तु धर्मपरित्यागो लोके वेदे च गर्हितः || १० ||

धर्मेण ध्रियते लोको धर्मेण ध्रियते जगत् |
धर्मेणैव सुराः सर्वे सुरत्वमगमन् पुरा || ११ ||

धर्मश्चतुस्पाद् भगवान् जगत् पालयतेऽनिशम् |
स एव मूलं पुरुषो धर्म इत्यभिधीयते || १२ ||

सर्वं क्षरति लोकेऽस्मिन् धर्मो नैव च्युतो भवेत् |
धर्माद् यो न विचलति स एवाक्षर उच्यते || १३ ||

एतद्वः कथितं सारं निःसारं सकलं जगत् |
यथा स्वयं ददर्शासौ शम्भुर्ज्ञानेन स्वेऽन्तरे || १४ ||

एतद्वै दर्शयामास स विष्णुर्जगतां पतिः |
स्वयं जग्राह अम्नसां ध्यानेनात्मनि शंकरः || १५ ||

सारं तत्त्वं परमं निष्कलं यन्मूर्त्या हीनं मूर्तिमान् धर्म एषः |
सारोऽन्योऽसौ सारहीनं तदन्यज्ज्ञात्वैवेत्थं याति नित्यं महाधीः || १६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सारासारनिरूपणं नाम अष्टाविंशोऽध्यायः || २८ ||
ऊनत्रिंशोऽध्यायः 

ऋषयः ऊचुः 

ये सृष्टाः शम्भुना पूर्वं भूतग्रामाश्चतुर्विधाः |
किमर्थं ते समुत्पन्नाः कथं वानेकरूपतां || १ ||

शरीरमर्द्धं वाराहमर्द्धं दन्ताबलं तथा |
सिंहव्याघ्रशरीराच्च केचित् केचिद्गणाधिपाः || २ ||

कथं ते वा गणाः क्रूराः किं भोगास्ते महौजसः |
एतत् सर्व वयं श्रोतुमिच्छामो द्विजसत्तम || ३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृण्वन्तु मुनयः सर्वे यथा शम्भुगणाभवन् |
यदर्थं ते समुत्पन्ना यस्मात्ते नैकरूपिणः || ४ ||

एतद्वः परमं गुह्यमिदं धर्मार्थकामदम् |
एतद् हि परमं तेजः सततं परमं तपः || ५ ||

इदं श्रुत्वा महाख्यानं परत्रेह न सीदति |
यशस्यं धर्म्यमायुष्यं तुष्टिपुष्टिप्रदं परम् || ६ ||

आदिसर्गेऽथ वाराहे सम्पूर्णे मुनिसत्तमाः |
शंकरः प्राह सर्वेशं वराहं जगतां पतिम् || ७ ||

ईश्वर उवाच 

यदर्थं भवता रूपं वाराहं कल्पितं विभो |
तत्ते पूर्णं कृतं पृथ्वी यथावत् स्थापिता त्वया || ८ ||

सागराणां च संस्थानं नदीनां च तथा क्षितेः |
सृष्टिर्ब्रह्मकृता चापि संजाता त्वत्प्रसादतः || ९ ||

त्वं हि सर्वमयो यज्ञमयस्तेजोमयस्तथा |
गुरूणामथ सर्वेषां त्वं गुरुस्त्वं परात्परः || १० ||

त्वां वोढुं न क्षमा पृथ्वी विशीर्णेव जगत्पते |
यन्त्रिता शैलसंघातैर्भवता स्थापितेः पुरा || ११ ||

तत्मात्त्व त्यज वाराहं शरीर जगता पते |
जगन्मयं जगद्रूपं जगत्कारणकारणम् || १२ ||

कस्त्वां चान्यः क्षमो वोढुं वाराहं ते वपुर्विभो |
विशेषतस्त्वया पृथ्वी सकामा धषिताः जले |
स्त्रीधर्मिणी त्वत्तेजोभिः साधाद् गर्भं च दारुणम् || १३ ||

रजस्वला क्षमा गर्भं यमाधत्त जगत्पते |
तस्माद्यस्तनयो भावी सोऽप्यादास्यति दुर्यशः || १४ ||

एष प्राप्यासुर भाव देवगन्धर्वहिंसकः |
भविष्यतीति लोकेशः प्राह मां दक्षसन्निधौ || १५ ||

मलिनीरतिसंजातं दुष्टन्तेऽनिष्टकारकम् |
कामुकं त्यज लोकेश वाराहं कायमीदृशम् || १६ ||

त्वमेव सृष्टिस्थित्यन्तकारको लोकभावनः |
काले प्राप्ते स्थितिं सृष्टिं संहारं च करिष्यसि || १७ ||

तस्माल्लोकहितार्थाय त्यक्त्वा कायं महाबल |
काले प्राप्ते पुनस्त्वन्यं कायं पोत्रं करिष्यसि || १८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा शंकरस्य महात्मनः |
वाराहमूर्तिर्भगवान् महादेवमुवाच ह || १९ ||

श्रीभगवानुवाच 

करिष्येऽहं तव वचस्त्वं यथात्थ महेश्वर |
इमं तु यज्ञवाराहं कायं त्यक्ष्ये न संशयः || २० ||

काले प्राप्ते पुनस्त्वन्यं कायं वाराहमद्भुतम् |
करिष्येऽहं दुराधर्षं लोकानां भावनाय वै || २१ ||

इत्युक्त्वा स महाकायस्तत्रैवान्तरधीयत |
जगद्गुरुर्जगत्स्रष्टा जगद्धाता जगत्पतिः || २२ ||

तस्मिन्नन्तर्हिते देवे देवदेवो महेश्वरः |
निजं स्थानं देवगणैः स्वगणैश्च जगाम ह || २३ ||

वाराहोऽपि स्वयं गत्वा लोकालोकाह्वयं गिरिम् |
वाराह्या सह रेमे स पृथिव्या चारुरूपया || २४ ||

स तया रममाणस्तु सुचिरं पर्वतोत्तमे |
नावाप तोषं लोकेशः पोत्रीपरमकामुकः || २५ ||

पृथिव्याः पोत्रीरूपाया रमयन्त्यास्ततः सुताः |
त्रयो जाता द्विजश्रेष्ठास्तेषां नामानि मे शृणु || २६ ||

सुवृत्तः कनको घोरः सर्व एव महाबलाः || २७ ||

शिशवस्ते मेरुपृष्ठे काञ्चने वप्रसस्तरे |
रेमिरेऽन्योन्यसंसक्ता गह्वरेषु सरःसु च || २८ ||

स तैः पुत्रैः परिवृतो वाराहो भर्यया स्वया |
रममाणस्तदा कायत्यागं नैवागणद्धिजाः || २९ ||

कदाचिच्छिशुभिस्तैस्तु संश्लिष्टः कर्दमान्तरे |
चकार कर्दमक्रीडां भार्यया च महाबलः || ३० ||

सपङ्कलेपः शुशुभे वराहो मधुपिङ्गलः |
सन्ध्याघनो यथातोयं क्षरंस्तोयं तथाविधः || ३१ ||

स पुत्रैः परमप्रीतो भार्यया च पृथिव्यया |
विरुजं धरणीं रेमे मध्यनिम्नाथ साभवत् || ३२ ||

अनन्तोऽपि समाक्रम्य कूर्मं स पृथिवीतले |
हरिं वहन् भग्नशिराः सातङ्कोऽभूत्प्रपीडया || ३३ ||

सुवृत्तेन स्वर्णवप्रं घोरेण कनकेन च |
विदारितं पोत्रघातैः स्वर्ण-भग्नात्कृतं समम् || ३४ ||

मेरुपृष्ठे यानि यानि सौवर्णानि द्विजोत्तमाः |
रचितानि सुरैर्यत्नात्तानि भग्नानि तत्सुतैः || ३५ ||

मानसादीनि देवानां सरांसि शिशवोऽथ ते |
आविलानि तदा चक्रु पोत्रधातैः समन्ततः || ३६ ||

पृथिवी वनितारूपा रमयामास पोत्रिणम् |
स्थावरेण तु रूपेण दुःखमाप्नोति वै दृढम् || ३७ ||

सागराश्च सुवृत्ताद्यैरवगाह्यं समन्ततः |
विकीर्णरत्नं पोत्रौघैः सर्वं एवाकुलीकृताः || ३८ ||

इतस्ततश्च शिशुभिः क्रीडद्भिः पोत्रिभिस्तदा |
जगन्ति तत्र भग्नानि नद्यः कल्पद्रुमास्तथा || ३९ ||

जानन्नपि जगद्भर्ता वराहः स्वयमेव हि |
जगत्पीडां सुतस्नेहाद्वारयामास नैव तान् || ४० ||

सुवृत्तः कनको घोरो यदागच्छति वै दिवम् |
तदा देवगणा भीताः प्रद्रवन्ति दिशो दश || ४१ ||

एवं सुतैर्भार्यया यज्ञपोत्री क्रीडंस्तुष्टिं नाप काञ्चित् कदाचित् |
नित्यं नित्यं वर्धते तस्य कामः कायं त्यक्तुं नैच्छदेष प्रदिष्टः || ४२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे वाराहशंकरसंवादे ऊनत्रिंशोऽध्यायः || २९ ||
त्रिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ततो देवगणाः सर्वे सहिता देवयोनिभिः |
शक्रेण सहिता मन्त्रं चक्रुः सम्यग् जगद्धितम् || १ ||

ततो निश्चित्य ते सर्वे शक्राद्या मुनिभिः सह |
शरण्यं शरणं जग्मुर्नारायणमजं विभुम् || २ ||

तं समासाद्य गोविन्दं वासुदेवं जगत्पतिम् |
प्रणम्य सर्वे त्रिदशास्तुस्टुवुर्गरुडध्वजम् || ३ ||

देवा ऊचुः 

नमस्ते देव देवेश जगत्कारण कारक |
कालस्वरूपिन् भगवन् प्रधानपुरुषात्मकं || ४ ||

स्थूल सूक्ष्म जगद्व्यापिन् परेश पुरुषोत्तम |
त्वं कर्ता सर्वभूतानां त्वं पाता त्वं विनाशकृत् || ५ ||

त्वं हि मायास्वरूपेण सन्मोहयसि वै जगत् |
यद्भूतं यच्च वै भाव्यं यदिदानीं प्रवर्तते || ६ ||

तत् सर्वं परमेश त्वं स्थावरं जङ्गमं तथा |
अर्थार्थिनां त्वमर्थस्तु कामः कामार्थिनां तथा || ७ ||

त्वं हि धर्मार्थिनां धर्मो मोक्षो निर्वाणमिच्छताम् |
त्व कामुकस्त्वं मेवार्थी धार्मिकस्त्वं सदागतिः || ८ ||

त्वद्वक्त्राद् ब्राह्मणा जाता बाहुजाः क्षत्रियास्तव |
ऊर्वोर्वैश्यास्तथा शूद्राः पादाभ्यां तव निर्गताः || ९ ||

सूर्यो नेत्रात्तव विभो मनोजश्चन्द्रमास्तव |
श्रवणात् पवनो जातो दश प्राणास्तथापरे || १० ||

ऊर्ध्वं स्वर्गादिभुवनं तव शीर्षादजायत |
तव नाभेस्तथाकाशं क्षितिः पादतलादभूत् || ११ ||

कर्णाभ्यां ते दिशो जाता जठरात् सकलं जगत् |
त्वं हि मायास्वरूपेण सम्मोहयसि वै जगत् || १२ ||

निर्गुणो गुणवांस्त्वं हि शुद्धं एकः परात्परः |
उत्पत्तिस्थितिहीनस्त्वं त्वमच्युतगुणाधिकः || १३ ||

आदित्यैर्वसुभिर्देवैः साध्यैर्यक्षैर्मरुद्गणैः |
त्वं चिन्त्यसे जगन्नाथ मुनिभिश्च मुमुक्षुभिः || १४ ||

त्वां वै चिदानन्दमयं विदन्ति विशेषविज्ञा मुनयो विभोगाः |
त्वमेव संसारं महीरुहस्य बीजं जलं स्थानमथो फलं च || १५ ||

त्वं पद्मया पद्माकरो विभासि वरासिचक्राब्जधनुर्धरस्त्वम् |

त्वमेव तार्क्षे प्रतिभासि नित्यं स्वर्णाचले तोययुतो यथाभ्रः || १६ ||

त्वमेव पीताम्बरशंकराब्जजास्त्वं सर्वमेतन्न च किंचिदन्यत् |
न ते गुणा नः परिचिन्तनीया विधेर्हरस्यापि दिशां पतीनाम् |
भीतेन भक्त्या शरणं प्रपन्ना गता वयं नः परिरक्ष विष्णोः || १७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति स्तुतो देवदेवो भूतभावनभावनः |
सेन्द्रैर्देवगणैरूचे तान् सर्वान्मेघनिस्वनः || १८ ||

श्रीभगवानुवाच 

यदर्थमागता यूयं यद्वा भयमुपस्थितम् |
तत्र यद्वा मया कार्यं तद् देवास्तूर्णमुच्यताम् || १९ ||

देवा ऊचुः 

शीर्यते वसुधा नित्यं क्रीडया यज्ञपोत्रिणः |
लोकाश्च सर्वे संक्षुब्धा नाप्नुवन्त्युपसान्त्वनम् || २० ||

शुष्क तुम्बीफल घातैर्यथा जर्जरता गतम् |
वराहक्षुरघातेन तथा जर्जरिता क्षितिः || २१ ||

तस्य ये वा त्रयं पुत्रा कालाग्निसमतेजसः |
सुवृत्तः कनको घोरस्तैश्चाप्याघातितं जगत् || २२ ||

तेषा कर्दमलीलाभिः सरांसि जगतां पते |
मानसादीनि भग्नानि प्रकृति यान्ति नाधुना || २३ ||

भग्नास्तैर्देवतरवो मन्दाराद्या महाबलैः |
देव नाद्यापि रोहन्ति फलं पुष्पं दलं च वा || २४ ||

यदा त्रिकूटमारुह्य ते सुवृत्तादयस्त्रयः |
प्लुतं कृत्वा महाबाहो पतन्ति लवणार्णवे |
तदा तत् क्षुब्धतोयौघैः प्लाव्यते सकला मही || २५ ||

उत्प्लवन्ति जनाः सर्वे प्रयान्ति च दिशो दश |
जीवितं रक्षमाणास्ते प्रयान्ति च दिशो दश || २६ ||

यदा त्रिविष्टपं यान्ति यज्ञवाराहपुत्रकाः |
इतस्ततस्तदा भग्ना देवाः शान्तिं न लेभिरे || २७ ||

सर्वे तैः पर्वताः पुत्रैर्वराहस्य जगत्पते |
क्रीडद्भिः शिखरे नीतार्भूरिभागमधोगतिम् || २८ ||

एवं विक्रीडतां तेषां क्रीडाभिः सकलं जगत् |
नाशमायाति वैकुण्ठ तस्माद्रक्ष जगत्प्रभो || २९ ||

मार्कण्डेय उवाच

इति तेषां निगदतां श्रुत्वा वाक्यं जनार्दनः |
उवाच शंकरं देवं ब्रह्माणं च विशेषतः || ३० ||

श्रीभगवानुवाच 

यत्कृते देवताः सर्वाः प्रजाश्च सकला इमाः |
प्राप्नुवन्ति महद्दुःखं शीर्यते सकलं जगत् || ३१ ||

वाराहं तदहं कायं त्यक्तुमिच्छामि शंकर |
निर्वेशशक्तं तं त्यक्तुं स्वेच्छया न हि शक्यते |
त्वं त्याजयस्व तं कायं यत्नाद्वा शंकराधुना || ३२ ||

त्वमाप्यायस्व तेजोभिर्ब्रह्मन् स्मरहरं मुहुः |
आप्यायन्तु तथा देवाः शंकरो हन्तु पोत्रिणम् || ३३ ||

रजस्वलायाः संसर्गाद्विप्राणां मारणात्तथा |
काय पापकरो भूतस्तं त्यक्तुं युज्यतेऽधुना || ३४ ||

प्रायश्चित्तैरपैत्येनः प्रायश्चित्तमहं ततः |
चरिष्यामि तदर्थं मे तनुर्यत्नेन शाम्यताम् || ३५ ||

प्रजा पाल्या मम सदा सा हि सीदति नित्यशः |
मत्कृते प्रत्यह तस्मात् त्यक्ष्ये कार्यं प्रजाकृतेः || ३६ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्तौ वासुदेवेन तदा तौ ब्रह्मशंकरौ |
त्वया यथोक्तं तत्कार्यमिति गोविन्दमूचतुः || ३७ ||

वासुदेवोऽपि तान् सर्वान् विसृज्य त्रिदशांस्तथाः |
वाराहं तेज आहर्तुं स्वयं ध्यानपरोऽभवत् || ३८ ||

शनैः शनैर्यदा तेज आहरत्येष माधवः |
तदा देहं तु वाराहं सत्त्वहीनमजायत || ३९ ||

तेजोहीनं यदा देहं ज्ञातं सर्वै स्तदामरैः |
आससाद तदा देवो यज्ञवाराहमद्भुतम् || ४० ||

ब्रह्माद्यास्त्रिदशाः सर्वे महादेवमुमापतिम् |
अनुजग्मुस्तदा तेज आधातुं स्मरशासने || ४१ ||

ततः सर्वैर्देवगणैः स्वं स्वं तेजो वृषध्वजे |
आदधे तेन बलवान् सोऽतीव समजायत || ४२ ||

ततः शरभरूपी स तत्क्षणात् गिरिशोऽभवत् |
ऊर्ध्वांधोभागतश्चाष्टपादयुक्तः सुभैरवः || ४३ ||

द्विलक्षयोजनोच्छ्रायः सार्धलक्षैकविस्तृतः |
ऊर्ध्वं वाराहकायस्तु लक्षयोजनविस्तृतः || ४४ ||

लक्षार्धविस्तृतः पार्श्वे वर्धमानस्तदाभवत् |
ततः शरभरूपं तं महादेवमुमापतिम् || ४५ ||

ददर्श यज्ञपोत्री स स्पृशन्तं शिरसा विधुम् |
सुदीर्घनासानखरं कृष्णाङ्गारसमप्रभम् || ४६ ||

दीर्घवक्त्रं महाकायमष्टदंष्ट्रासमन्वितम् |
विभ्रतं ससटं पुच्छं दीर्घकर्णं भयानकम् || ४७ ||

चतुरः पृष्ठतः पादानधरे चतुरस्तथा |
कुर्वन्तं घोरमारावमुत्पतन्तं पुनः पुनः || ४८ ||

तमायान्तं ततो दृष्ट्वा क्रोधाद् धावन्तमञ्जसा |
सुवृत्तः कनको घोरं आसेदुः क्रोधमूर्च्छिताः || ४९ ||

तमासाद्य महाकायं शरभं भ्रातरस्त्रयः |
उच्चिक्षिपुस्ते युगपत् पौत्रघातैर्महाबलाः || ५० ||

यावत्प्रमाण शरभस्तत्प्रमाणास्तदाभवन् |
शरभोत्क्षेपसमये मायया पोत्रिणस्त्रयः || ५१ ||

तेषां पोत्रप्रहारेण प्रोत्क्षिप्तः शरभस्तदा |
पपात पृथिवीप्रान्ते गम्भीरे तोयसागरे || ५२ ||

तस्मिन् निपतिते तत्र सागरे मकरालये |
उत्पत्य ते त्रयः पेतुः क्रोधात्तस्मिन् महोदधौ || ५३ ||

सुवृत्ते कनके घोरे पतिते सागराम्भसि |
वराहोऽपि सुतस्नेहात् क्रोधाच्च द्विजसत्तमाः |
उत्पत्य सहसा तस्मिंस्तोयराशौ पपात ह || ५४ ||

उत्पतन्तस्तदा ते वै वाराहाः शरभस्तथा |
बभञ्जुर्दिवि देवांस्तु नक्षत्राणि ग्रहांस्तथा || ५५ ||

केचित्तु निहता देवा भूमौ पेतुश्च केचन |
केचिच्च ज्ञानिनो देवा महर्लोकमुपाश्रिताः || ५६ ||

नक्षत्राणि विमानात्तु पतितानि महीतले |
अदृश्यन्त द्विजश्रेष्ठा ज्वालामाला कुलानि वै || ५७ ||

तेषामुत्पतने वेगो योऽभूत् परमदारुणः|
तेनातिवेगो जनितो वायुः परमदारुणः || ५८ ||

वायुना तेन नुन्नास्तु पर्वता पृथिवीतले |
केचिच्छैलाः पर्वतेषु पतिताः पुनरेव ते || ५९ ||

विमृद्य वृक्षान् जन्तूंश्च निपेतुश्च पुनः पुनः | केचित्तु पर्वताघातैर्नृत्यमाना 
महीतले || ६० ||

बभञ्जुरचलाश्चापि व्रजन्तो बहुशः प्रजाः |
पर्वता समदृश्यन्तं वातवेगेन भूतले || ६१ ||

संघट्टमानास्तेभ्योऽन्ये व्रजन्त इव तेऽचलाः |
अम्भोनिधो पतद्भिस्तैर्वाराहैः शरभेण च || ६२ ||

पर्वतैश्च महातुङ्गै रुत्क्षिप्तास्तोयराशयः |
तेषा प्रपातवेगेन क्षिप्तेषु जलराशिषु || ६३ ||

निस्तोया इव सजाता क्षण वै सर्वसागराः |
तै सवैरुदकैः क्षिप्तैः पृथिवीतलमागतैः || ६४ ||

उत्प्लाविता प्रजाः सर्वाः क्षणाज्जग्मुः क्षयं ततः |
प्लवमानाः प्रजास्तोये म्रियमाणाः समन्ततः || ६५ ||

हा पितस्त्वथ हा तात हा मातर्हा सुतेति च |
विलपन्ति स्म करुणं भीताश्चार्ता मुमूर्षवः || ६६ ||

यस्मिन् देशे निपतितो वाराहैः शरभः सह |
तत्रैवाधोगता भूमिः पादवेगेन दारिता || ६७ ||

अपरः पृथिवीप्रान्त उत्थितः पर्वतैः सह |
ससर्ज जनलोकेषु चलां तेषां प्रभञ्जनैः || ६८ ||

जनलोकेषु संयुक्तां पृथिवीं शरभस्तदा |
निष्प्राणाभिव सम्बद्धामचलामपि पोत्रिभिः |
ददर्श विस्मयाविष्टः स भीतः श्रान्तपीडितः || ६९ ||

ततस्ते युयुधुः सर्वे पोत्राघातेन पोत्रिणः |
खुरप्रहारैर्दंष्ट्राभिर्गात्रक्षेपैश्च दारुणैः || ७० ||

शरभोऽप्यथ दंष्ट्राग्रैर्नखैस्तीक्ष्णैः खुरैस्तथा |
लाङ्गुलस्य प्रहारैस्तु तुण्डघातैर्महास्वनैः || ७१ ||

चतुर्भिः पोत्रिभिस्तैस्तु स एकः शरभो महान् |
एकान्तं यो धयामास सहस्रं परिवत्सरान् || ७२ ||

तेषां प्रहारैर्वेगैश्च भ्रमणैश्च गतागतैः |
आस्फोटितैस्तथारावैर्देहपातैः पृथक् पृथक् |
पाताले पन्नगाः सर्वे विनेशुः कद्रुजैः सह || ७३ ||

ततस्ते सागर त्यक्त्वा पृथिवीमध्यमागताः |
परस्परं युध्यमानां ततोऽभूत् पृथिवी समा || ७४ ||

शेषोऽपि महतां यत्नाद् बलेनाष्टभ्य कच्छपम् |
दधारं पृथिवी दुःखभग्नशीर्षः प्रतापितः || ७५ ||

अनन्ते वामनीभूते समत्वं पृथिवीतले |
गतेऽम्भोभिश्चलद्भिश्च पर्वतैः सर्वजन्तुषु || ७६ ||

नष्टेषु युध्यमानेषु त्रिपोत्रिशरभेषु च |
सागरैराप्लुते सर्वजगत्यापोमये हरिम् || ७७ ||

चिन्ताविष्टः सुरज्येष्ठः उवाचाथ पितामहः |
भगवन् भुवनं सर्वं ससुरासुरमानुषम् || ७८ ||

विध्वस्तं पृथिवी शीर्णा नष्टा स्थावरजङ्गमाः |
देवदानवगन्धर्वा दैत्याश्चापि सरीसृपाः |
विध्वस्ता जगतां नाथ मुनयश्च तपोधनाः || ७९ ||

त्वं पालकोऽसि सर्वेषां त्वमेव जगतः प्रभुः |
तस्मात् पालय नः सर्वान् पृथिवीं च जगत्पते || ८० ||

त्वमेव कायं वाराहं स्वयमेवोपसंहर |
संस्थापय महाबाहो पृथिवीं च चराचरैः || ८१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा ब्रह्मणोऽथ जनार्दनः |
यत्नं चक्रे तदा सर्वं संस्थापयितुमच्युतः || ८२ ||

ततो हरी रोहितमत्स्यरूपी भूत्वा मुनीन् सप्त तदा सवेदान् |
अधाच्छ्रुते रक्षणतत्परो जगधिताय सर्वश्रुतिकोविदां वरान् || ८३ ||

वसिष्ठमत्रि त्वथ कश्यपं च विश्वादिमित्रं च सगौतमं मुनिम् |
महातपस्थं जमदग्निमुख्यं तथा भरद्वाजमुनि तपोनिधिम् || ८४ ||

निधाय पृष्ठे स हि तोयमध्ये स्थितो महानौप्रवरे मुनीन्द्रान् |
ततः शिवं सान्त्वयितुं सनार्दनो जगाम यस्मिन् युयुधे स पोत्रिभिः || ८५ ||

श्रान्तं वराहैरतिपौत्रघट्टनैनिपीडितं व्यात्तमुखं श्वसन्तम् |
अथागत वीक्ष्य हरं वराहः सस्मार पूर्वां नरसिंहमूर्तिम् || ८६ ||

स्मृतस्तदा तेन समाजगाम सखा वराहस्य हिते नृसिंहः |
तदीयकायान् निजतेज आदात् || ८७ ||
दृष्टं वराहैः शरभेण तेजो यत् सूर्यतुल्यं प्रविवेश विष्णौ |
विज्ञाय तेजोरहितं नृसिंहं ससर्ज निश्वासचयं वराहः || ८८ ||

ततस्तु जाता बहवो वराहा बहु प्रमाणाद्भुततीक्ष्णदंष्ट्रा |
ते वै वराहाः शरभं गिरिशं मायाविनो वीतभयास्तुदन्तः || ८९ ||

समं नृसिंहेन तदापि युद्धं चक्रुर्ममर्दुश्च भृशं गिरीशम् |
क्षणं महापक्षिसमानरूपाः क्षणं तु गावस्तुरगा नराश्च || ९० ||

क्षणं नृसिंहाश्च वराहरूपा गोमायवो वैकृतिकाः क्षणं ते |
अनेकरूपाणि भयङ्कराणि वितन्यमानानि रणे वराहैः || ९१ ||

निरीक्ष्य भर्गं च निपीडितं तैरथासदन्माधवस्तं गिरीशम् |
पस्पर्श विष्णुर्गिरिशं करेण तेजो न्यधात्तत्र निजं पुनः स || ९२ ||

अथ संस्पृष्टमात्रः स विष्णुणा प्रभुविष्णुणा |
अतीव मुदितो हृष्टो बलवान् समजायत || ९३ ||

अथोच्चैः शरभो नादं ननाद बलवद्दृढम् |
आपूरितानि येनैतद्भुवनानि चतुर्दश || ९४ ||

नदतस्तस्य वदनाच्छीकरा ये विनिःसृताः |
ततो गणाः समभवन् महाकाया महौजसः || ९५ ||

यथा वराहनिश्वासान्नानारूपधरा गणाः |
वराहास्तादृशा एते ततोऽप्यतिबलाः पुनः || ९६ ||

श्ववराहोष्ट्ररूपाश्च प्लवगोमायुगोमुखाः |
ऋक्षमार्जारमातङ्गशिशुमारस्वरूपिणः || ९७ ||

सिंहव्याघ्रमुखा केचित् केचित् सर्पाखुमूर्तयः |
हयग्रीवा हयमुखा महिषाकृतयः परे || ९८ ||

अन्ये तु मनुजाकारा मृगमेषमुखाः पुनः |
कबन्धा हीनपादाश्च विहस्ता बहुपाणयः || ९९ ||

केचित्तु शरभाकाराः कृकलासमुखाः परे |
मत्स्यवक्त्रा ग्राहवक्त्रा ह्रस्वा दीर्घाबलाः कृशाः || १०० ||

चतुष्पादाष्टपादाश्च त्रिपादा द्विपदाः परे |
एकपादा भूरिहस्ता यक्षकिपुरुषोपमाः || १०१ ||

पश्वाकाराः पक्षयुक्ताः लम्बोदरमहोदरा |
दीर्घोदरा स्थूलकेशा बहुकर्णा विकर्णकाः || १०२ ||

स्थूलाधरा दीर्घदन्ता दीर्घश्मश्रुधराः परे |
ये सन्ति प्राणिनो विप्रा भुवनेषु समन्ततः || १०३ ||

चतुर्दशसु ते तेषां रूपेण समतां गताः |
नेहास्ति भुवने जन्तुः स्थावरो वा जगत् पुनः || १०४ ||

यत्तुल्यरूपेण गणो न जातः शङ्करस्य च |
ते भिन्दिपालैः खड्गैश्च परिघैस्तोमरैस्तथा || १०५ ||

शङ्कुलासिगदाभिश्च पाशैः शङ्कुभिरेव च |
खट्वाङ्गैश्च त्रिशूलैश्च कपालैः शक्तिभिस्तथा || १०६ ||

दात्रैः सृणिभिरीषाग्रैर्यष्टिभिश्चत्रिकण्टकैः |
प्रासैः परशुभिर्बाणैः कोदण्डैरतिभीषणाः || १०७ ||

जटाचन्द्रकलायुक्ताः सर्व एव महाबलाः |
केचिद्भर्गस्य रूपेण वाहनेनाथ भूषणैः || १०८ ||

तुल्या जटार्धशुभ्रांशुशुभ्रशीर्षा महाबलाः |
अर्धनारीश्वरा केचिद् यथारुद्रस्तथैव ते || १०९ ||

केचित्तु चारुरूपेण मोहनेन मनोभुवः |
तुल्येन वनितासंधै समं जाता रतोत्सुकाः || ११० ||

आकाशचारिणः सर्वे सर्वे स्वच्छन्दगामिनः |
नीलोत्पलदलश्यामाः शुक्ला केचन लोहिताः || १११ ||

रक्ता पातास्तया चित्रा हरिताः कपिलाः परे |
अर्धपीता ह्यर्धरक्ता नीलार्धा धवलाः परे || ११२ ||

सकृष्णपीताः शुक्लेन कृष्णेनार्धेन रञ्जिताः |
एकवर्णा द्विवर्णाश्च त्रिवर्णाश्च तथापरे || ११३ ||

चतुःषट्पञ्चववर्णाश्च केचिद् दशगुणाः द्विजाः |
डिण्डिमान् पटहान् शङ्खान् भेर्यानकसकाहलान् || ११४ ||

मण्डूकान् झर्झरांश्चैव झर्झरीश्च समर्दलाः |
वीणास्तन्त्री पञ्चतन्त्रीः शकटान् दर्दरांस्तथा || ११५ ||

गोमुखानानकान् कुण्डान् सतालकरतालिकान् |
वादयन्तो गणाः सर्वे हसन्तश्च मुहुर्मुहुः || ११६ ||

वराहाभिमुखा भूत्वा तस्थुस्ते हृष्टमानसाः |
तान् सर्वानाह शरभो भगवान् वृषभध्वजः || ११७ ||

निघ्नतैतान् वराहस्य गणान् वै क्रूरकर्मभिः |
क्रूरदृष्ट्या क्रूरयुद्धैः क्रूरा भूत्वा महाबलाः || ११८ ||

ततस्ते वै गणाः सर्वे नानाकारवरायुधाः |
सार्धं वराहस्य गणैर्युयुधुः क्रूरदर्शनाः || ११९ ||

आकाशचारिणः सर्वे जलपूर्णं जगत्त्रयम् |
ते परित्यज्य युयुधुर्वियत्येवोभये गणाः || १२० ||

ततः क्षणाद् वराहास्य गणान् सर्वान् महाबलान् |
हरस्य प्रमथा जघ्नुर्महावाता इवास्बुदान् || १२१ ||

हतेषु तेषु वीरेषु वाराहेषु गणेष्वथ |
दध्यौ वराहः किमिति प्राक् पश्चाद्वृत्तमास्थितम् || १२२ ||

अथ चिन्तयतस्तस्य स्वान्तं गत्वा जनार्दनः |
तत सर्वं ज्ञापयामास वराहवपुषो हितम् || १२३ ||

ततो देह-परित्यागं कर्तुं समयतस्तदा |
ततो दंष्ट्राग्रघातेन नरसिंहं महाबलः || १२४ ||

शरभो भगवान् भर्गो द्विधा मध्ये चकार ह |
नरसिंहे द्विधाभूते नरभागेण तस्य च || १२५ ||

नर एव समुत्पन्नो दिव्यरूपी महानृषिः |
तस्य पञ्चास्यभागेन नारायण इति श्रुतः || १२६ ||

अभवत् सुमहातेजा मुनिरूप्पी जनार्दनः |
नरो नारायणश्चोभौ सृष्टिहेतूं महामती || १२७ ||

द्वयोः प्रभावो दुर्धर्षः शास्त्रे वेदे तपःसु च |
तौ नावि विनिधायाथ मत्स्यमूर्त्यवितात्मनि || १२८ ||

आससादं पुनर्देवो वराहः शरभ हरिः |
वपुस्त्यागो मयावश्यं कर्तव्यो जगतां हिते || १२९ ||

इति पूर्वं प्रतिज्ञातं तदर्थोऽयं समुद्यमः |
क्रियते हरिणा सार्धं शम्भुना ब्रह्मणापि च || १३० ||

इति सञ्चिन्त्य स तदा शूकरः परमेश्वरः |
जगाद शरभं देवं महादेवं महाबलम् || १३१ ||

जहि मां त्वं महादेव त्यक्ष्ये कायमसंशयम् |
हिताय सर्वजगतां देवानामपि ऋत्विजाम् || १३२ ||

मम देहप्रतीकौधैर्यज्ञं यूपं प्रकल्प्य च |
पृथक् पृथक् महाभागा सशामित्रं श्रुवादिकम् || १३३ ||

ततस्ते तान् त्रिभिः पुत्रैर्विधध्वं जगतां हिते |
कनकेन सुवृत्तेन घोरेण च जगन्मयीम् || १३४ ||

यज्ञाद् देवाः प्रजाश्चैव यज्ञादन्नान् नियोगिनः |
सर्वं यज्ञात् सदा भावि सर्वं यज्ञमयं जगत् || १३५ ||

यमिमं पृथिवीगर्भमाधत्त मलिनी पुनः |
तमुत्पन्नं स्वयं देवीं चिरं संगोपयिष्यति || १३६ ||

प्राप्ते काले यदा देवी तदायुष्मान् सुभाषते |
वधस्तस्यातिमारार्ता तदैवैनं हनिष्यथ || १३७ ||

भारतीं पृथिवीं मग्नां यदाधः शतयोजनम् |
शृङ्गिवराहरूपेण प्रोद्धरिष्ये तदा त्विमाम् || १३८ ||

कृतकृत्यं तु तं कायं त्याजयिष्यति ते सुतः |
यो भावी देवसेनानी रुद्रात् षाण्मातुराह्वयः || १३९ ||

एवं यज्ञवराहे तु भाषमाणे महाबले |
निःसृत्य सुमहतेजो ज्वालामालातिदीपितम् || १४० ||

सूर्यकोटिप्रतीकाशं वराहवपुषस्तदा |
हरेर्भगवतो देहे विवेश महदद्भुतम् || १४१ ||

तस्मिन् विष्णौ प्रविष्टे तु वाराहे तेजसि द्विजाः |
सुवृत्तात् कनकाद् घोरात्तेज आदात् स्वयं हरिः || १४२ ||

तेषामपि शरीरेभ्यस्तेजोभागः पृथक् पृथक् |
विनिःसृत्य विनिःसृत्य ज्वालामालातिदीपितः || १४३ ||

प्रविवेश हरेः काये यथा तेषां पितुस्तथा |
ततो हरिश्च ब्रह्मा च महादेवश्च तद्वचः || १४४ ||

वराहस्य प्रतिश्रुत्य ओमित्युक्त्वा पुनः पुनः |
तेषां कायपरित्यागे अकार्षुर्यत्नमुत्तमम् || १४५ ||

ततस्तुण्डप्रहारेण शरभः कण्ठमध्यतः |
भित्त्वा वपुर्वराहस्य पातयामास तज्जले || १४६ ||

तं पातयित्वा प्रथमं सुवृत्तं कनकं तथा |
घोरं च कण्ठदेशेषु भित्त्वा भित्त्वा जघान ह || १४७ ||

त्यक्तप्राणास्तु ते सर्वे पेतुस्तोये महर्णवे |
जले शब्दं वितन्वानाः कालानलसमन्वितः || १४८ ||

पतितेषु वराहेषु ब्रह्मा विष्णुर्हरस्तथा |
सृष्ट्यर्थ चिन्तयामासुः पुनरेव समागताः || १४९ ||

हरस्य तु गणाः सर्वे तदा भर्गं समागताः |
उपतस्थुर्महाभागाश्चतुर्भागेन भाजिताः || १५० ||

षट्त्रिंशत्तु सहस्राणि प्रमथा द्विजसत्तमाः |
तत्रैकत्र सहस्राणि भागे षोडश संस्थिताः || १५१ ||

नानारूपधरा ये वै जटाचन्द्रार्धमण्डिताः |
ते सर्वे सकलैश्वर्ययुक्ता ध्यानपरायणाः || १५२ ||

योगिनो मदमात्सर्यदम्भाहंकारवर्जिताः |
क्षीणपापा महाभागाः शम्भोः प्रीतिकाराः पराः || १५३ ||

न ते परिग्रहं रागं काङ्क्षन्ति स्म कदाचन |
संसार-विमुखा सर्वे यतयो योगतत्पराः || १५४ ||

ध्यानावस्थं महादेवं परिवार्य धृतव्रताः |
कृत्वा परिषदं रुच्या तिष्ठन्ति विगतक्लमाः || १५५ ||

यदैव परमं ज्योतिश्चिन्तयत्यम्बिकापतिः |
तदैव ते पारिषदाः सर्वे संवेष्टयन्ति तम् || १५६ ||

ते षोडश समाख्याता कोटयो ये यतव्रताः |
सिंहव्याघ्रादि-सारूप्या अणिमादिसमायुताः || १५७ ||

अपरे कामिनः शम्भोः सुनर्मसचिवाः स्मृताः |
विचित्ररूपाभरणा जटाचन्द्रार्धमण्डिताः || १५८ ||

हरस्य तुल्यरूपेण विशदा वृषभध्वजाः|
उमासदृशरूपाभिः प्रमदाभिः समागताः || १५९ ||

विचित्रमाल्याभरणा दिव्यस्रग्गन्धभूषिताः |
उमासहायं क्रीडन्तमनुगच्छन्ति भूषिताः || १६० ||

शृङ्गारवेषाभरणा अष्टौ ते कोटयो गणाः |
अर्धनारीश्वराश्चान्ये अर्धनारीश्वरं हरम् || १६१ ||

ध्यानस्थं प्रविविशुस्ते तुल्यरूपा हरस्य ये |
उमासहायो हि यदा रमते ससुखं हरः || १६२ ||

अर्धनारीशरीरास्तु द्वारपाला भवन्ति ते |
आकाशमार्गे गच्छन्तमनुगच्छन्ति नित्यशः || १६३ ||

ध्यानस्थं परिचर्यन्ति सलिलादिभिरीश्वरम् |
नानाशस्त्रधराः शम्भोर्गणास्ते प्रमथाः स्मृताः || १६४ ||

प्रमथ्नन्ति च युद्धेषु युध्यमानान् महाबलान् |
ते वै महाबलाः शूराः संख्यया नव कोटयः || १६५ ||

अपरे गायनास्तालमृदङ्गपणवादिभिः |
नृत्यन्ति वाद्यं कुर्वन्ति गायन्ति मधुरस्वरम् || १६६ ||

नानारूपधरास्तं वै संख्यया कोटयस्त्रयः |
सततं चानुगच्छन्ति विचरन्त महेश्वरम् || १६७ ||

सर्वे मायाविनः सूराः सर्वे शास्त्रार्थपारगाः |
सर्वे सर्वत्र सर्वज्ञाः सर्वे सर्वत्रगाः सदा || १६८ ||

मुहूर्तात् सर्वभुवनं गत्वा यान्ति पुनर्भवम् |
अणिमाद्यष्टकेश्वर्ययुक्तास्ते वै महाबलाः || १६९ ||

अपरे रुद्रनामानो जटाचन्द्रार्घमण्डिताः |
देवेन्द्रस्य नियोगेन वर्तन्ते त्रिदिवे सदा || १७० ||

तेषां संख्या चैककोटिस्ते सर्वे बलवत्तराः |
कुर्वन्ति हि सदा सेवां हरस्य सततं गणाः || १७१ ||

विस्मयन्ति च पापिष्ठान् धर्मिष्ठान् पालयन्ति च |
अनुगृह्णन्ति सततं धृतपाशुपतव्रतान् || १७२ ||

विघ्नोश्च सततं घ्नन्ति योगिनां प्रयतात्मनाम् |
षट्त्रिंशत् कोटयश्चैते हरस्य सकला गणाः || १०३ ||

वराहगणनाशार्थं हिताय जगतां तथा |
शङ्करस्याथ सेवाये समुत्पन्ना इमे गणाः || १७४ ||

वराहस्य गणान् दृष्ट्वा नरसिंहं तथा हरिम् |
स्वयं शरभरूपः सन् ध्यायन्नादं तदाकरोत् || १७५ ||

तच्चीत्कराद्यतो जातास्तत्तषां बहुरूपता |
क्रूरदृष्ट्या क्रूरयुद्धैः क्रूरकृत्यैरिमान् गणा |
वराहस्य घ्नतेत्येवं यतः प्रोक्तं कपर्दिनां || १७६ ||

अतस्ते क्रूरकर्माणः प्रजाताश्च भयङ्कराः |
न सदा क्रूरकर्माणि ते कुर्वन्ति महौजसः || १७७ ||

दृष्टिमात्रस्य ते क्रूराः क्रूरास्ते न तु कार्यतः |
फलं जलं तथा पुष्पं पत्रं मूलं तथैव च || १७८ ||

निवेदितानि भुञ्जन्ति वनपर्वतसानुषु |
आहृत्यापि च भुञ्जन्ति पत्र पुष्पादिकं च यत् || १७९ ||

भवेद्भर्गस्य यद्भोग्यं तद्भोगास्ते महौजसः |
आमिषाणि च नाश्नन्ति हित्वा चैत्रचतुर्दशीम् || १८० ||

तत्रामिषं हरो भुङ्क्ते चतुर्दश्यां मधौ सदा |
ततः सर्वे गणास्तत्र भुञ्जते पललान्यपि || १८१ ||

हते वराहस्य गणे भर्गमासाद्य ते गणाः |
चतुर्भागाः स्वयं भूत्वा भूतकर्मेति वै जगुः |
भूतत्वमभवत्तेषां चतुर्भागवतां तदा || १८२ ||

वचनात् पद्मयोनेस्तु भूतग्रामस्ततो मतः |
यो लोको विदितः पूर्वं भूतग्रामश्चतुर्विधः |
यतस्तेभ्योऽधिको यत्तद्भूतग्रामः स उच्यते || १८३ ||

इति वः कथितं सर्वं भूताः शम्भुगणाः यथा |
यदाहारा यदाकारा यत्कृत्यास्ते महौजसः || १८४ ||

य इदं शृणुयान्नित्यमाख्यानं महदद्भुतम् |
स दीर्घायुः सदोत्साही योगयुक्तश्च जायते || १८५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे शरभवराह युद्धो नाम त्रिंशोऽध्यायः || ३० ||
एकत्रिंशोऽध्यायः 

ऋषय ऊचुः 

कथं यज्ञवराहस्य देहो यज्ञत्वमाप्तवान् |
त्रेतात्वमगमन् पुत्रा वराहस्य कथं त्रयः || १ ||

आकालिकोऽयं प्रलयः कस्माद् भगवता कृतः |
जनक्षयो महाघोरो वराहेण महात्मना || २ ||

कथं वा मत्स्यरूपेण वेदास्त्राताश्च शार्ङ्गिणा |
कथं पुनरभूत् सृष्टिः केन चोर्वी समुद्धृता || ३ ||

ईश्वरः शारभं कायं त्यक्तवान् वा कथं गुरो |
कीदृक् प्रवृत्तं तद्देहं तन्नो वद महामते || ४ ||

एतेषां द्विजशार्दूलं भवान् प्रत्यक्षदर्शिवान् |
तन्नोऽद्य श्रोष्यमाणानां कथयस्व महामते || ५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृणुध्वं द्विजशार्दूला यत्पृष्टोऽहमिहाद्भुतम् |
शृण्वन्त्ववहिताः सर्वे सर्ववेदफलप्रदम् || ६ ||

यज्ञेषु देवास्तुष्यन्ति यज्ञे सर्वं प्रतिष्ठितम् |
यज्ञेन ध्रियते पृथ्वी यज्ञस्तारयति प्रजाः || ७ ||

अन्नेन भूता जीवन्ति पर्यन्यादन्नसम्भवः |
पर्जन्यो जायते यज्ञात् सर्वं यज्ञमयं ततः || ८ ||

स यज्ञोऽभूद् वराहस्य कायाच्छम्भुविदारितात् |
यथार्हं कथये तद्वः शृण्वन्त्ववहिता द्विजाः || ९ ||

विदारिते वराहस्य काये भर्गेण तत्क्षणात् |
ब्रह्मविष्णुशिवा देवाः सर्वैश्च प्रमथैः सह || १० ||

निन्युर्जलात् समुद्धृत्य तच्छरीरं नभः प्रति |
तद्बिभिदुः शरीरं तद् विष्णोश्चक्रेण खण्डशः || ११ ||

तस्याङ्गसन्धयो यज्ञा जाताश्च वै पृथक् पृथक् |
यस्मादङ्गाच्च ये जातास्तच्छृण्वन्तु महर्षयः || १२ ||

भ्रूनासासन्धितो जातो ज्योतिष्टोमो महाध्वरः |
हनुश्रवणसन्ध्योस्तु वह्निष्टोमो व्यजायत || १३ ||

चक्षुर्भ्रुवोः सन्धिनां तु व्रात्यष्टोमो व्यजायत |
जातः पौनर्भवस्टोमस्तस्य पोत्रौष्ठसन्धितः || १४ ||

वृद्धष्टोमबृहत्ष्टोमौ जिह्वामूलादजायताम् |
अतिरात्रं सवैराजमधोजिह्वान्तरादभूत् || १५ ||

अध्यापन ब्रह्मयज्ञः पितृयज्ञस्तु तर्पणम् |
होमो दैवो बलिर्भौ तो नृयज्ञोऽतिथिपूजनम् || १६ ||

स्नानं तर्पणपर्यंत नित्ययज्ञाश्च सर्वशः |
कण्ठसन्धेः समुत्पन्नाः जिह्वातो विधयस्तथा || १७ ||

वाजिमेधमहामेधौ नरमेधस्तथैव च |
प्राणिहिसाकरा येऽन्ये ते जाताः पादसन्धितः || १८ ||

राजसूयोऽर्थकारी च वाजपेयस्तथैव च |
पृष्ठसन्धौ समुत्पन्ना ग्रहयज्ञास्तथैव च || १९ ||

प्रतिष्ठोत्सर्गयज्ञाश्च दानश्राद्धादयस्तथा |
हृत्सन्धितः समुत्पन्नाः सावित्रीयज्ञ एव च || २० ||

सर्वे सांस्कारिका यज्ञाः प्रायश्चित्तकराश्च ये |
ते मेढ्रसन्धितो जाता यज्ञास्तस्य महात्मनः || २१ ||

रक्षःसत्रं सर्पसत्रं सर्वं चैवाभिचारिकम् |
गोमेधो वृक्षयागश्च खुरेभ्यो ह्यभवन्निमे || २२ ||

मायेष्टिः परमेष्टिश्च गीष्पतिर्भोगसम्भवः |
लाङ्गुलसन्धौ संजाता अग्निष्टोमस्तथैव च च || २३ ||

नैमित्तिकाश्च ये यज्ञाः संक्रान्त्यादौ प्रकीर्तिताः |
लाङ्गुलसन्धौ ते जातास्तथा द्वादशवार्षिकम् || २४ ||

तीर्थप्रयोगसामौजः यज्ञः सङ्कर्षणस्तथा |
आर्कमाथर्वणश्चैव नाडीसन्धेः समुद्गताः || २५ ||

ऋचोत्कर्षः क्षेत्रयज्ञाः पञ्चसर्गातियोजनः |
लिङ्गसंस्थानहेडम्बयज्ञा जाताश्च जानूनि || २६ ||

एवमष्टाधिकं जातं सहस्रं द्विजसत्तमाः |
यज्ञानां सततं लोका यैर्भाव्यन्तेऽधुनापि च || २७ ||

स्रुगस्य पोत्रात् सञ्जाता नासिकायाः स्रुषोऽभवत् |
अन्येस्रुक्स्रुवभेदा ये ते जाता पोत्रनासयोः || २८ ||

ग्रीवाभागेण तस्याभूत् प्राग्वंशो मुनिसत्तमाः |
इष्टापूर्तिर्यजुर्धर्मो जाताः श्रवणरन्ध्रतः || २९ ||

दंष्ट्राभ्यो ह्यभवन् यूपाः कुशा रोमाणि चाभवन् |
उद्गाता च तथाध्वर्युर्होता शामित्रमेव च || ३० ||

अग्रदक्षिणवामाङ्ग-पश्चात् पादेषु सङ्गताः |
पुरोडाशाः सचरवो जाता मस्तिष्कसञ्चयात् || ३१ ||

कर्सूर्नेत्रद्वयाज्जाता यज्ञकेतुस्तथा खुरात् |
मध्यभागोऽभवद्वेदी मेद्रात् कुण्डमजायत || ३२ ||

रेतोभागात्तथैवाज्यं स्वधामन्त्रा समुद्गताः |
यज्ञालयः पृष्ठभागाधृत्पद्माद्यज्ञ एव च |
तदात्मा यज्ञपुरुषो मुञ्जाः कक्षात्समुद्गताः || ३३ ||

एवं यावन्ति यज्ञानां भाण्डानि च हवींषि च |
तानि यज्ञवराहस्य शरीरादेव चाभवन् || ३४ ||

एवं यज्ञवराहस्य शरीरं यज्ञतामगात् |
यज्ञरूपेण सकलमाप्यायितुमिदं जगत् || ३५ ||

एवं विधाय यज्ञं तु ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः |
सुवृत्तं कनकं घोरमासेदुर्यत्नतत्पराः || ३६ ||

ततस्तेषां शरीराणि पिण्डीकृत्य पृथक् पृथक् |
त्रिदेवास्त्रिशरीराणि व्यधमन्मुखवायुभिः || ३७ ||

सुवृत्तस्य शरीरं तु व्यधमन्मुखवायुना |
स्वयमेव जगत् स्रष्टा दक्षिणाग्निस्ततोऽभवत् || ३८ ||

कनकस्य शरीरं तु ध्मापयामास केशवः |
ततोऽभूद्गार्हपत्याग्निः पञ्चवेतानभोजनः || ३९ ||

घोरस्य तु वपुः शम्भुर्ध्मापयामास वै स्वयम् |
तत आहवनीयोऽग्निस्तत्क्षणात् समजायत || ४० ||
एतैस्त्रिभिर्जगद्व्याप्तं त्रिमूलं सकलं जगत् |
एतद् यत्र त्रयं नित्यं तिष्ठति द्विजसत्तमाः || ४१ ||

समस्ता देवतास्तत्र वसन्त्यनुचरैः सह |
एतद्भद्रपदं नित्यमेतदेव त्रयात्मकम् || ४२ ||

एतत्त्रयीविधिस्थानमेतत् पुण्यकरं परम् |
यस्मिन् जनपदे चैते हूयन्ते वह्नयस्त्रयः || ४३ ||

तस्मिन् जनपदे नित्यं चतुर्वर्गो विवर्धते |
एतद्वः कथितं सर्वं यत् पृष्टोऽहं द्विजोत्तमाः || ४४ ||

यथा यज्ञवराहस्य देहो यज्ञत्वमाप्तवान् |
यथा च तस्य पुत्राणां देहतो वह्नयोऽभवन् || ४५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे वराहतनौ यज्ञोत्पत्तिर्नाम एकत्रिंशोऽयायः |
द्वात्रिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

आकालिकोऽयं प्रलयो यतो भगवता कृतः |
तच्छृण्वन्तु महाभागा वाराहं लोकसंक्षयम् || १ ||

यथा वा मत्स्यरूपेण वेदास्त्राताश्च शर्ङ्गिणा |
तदहं संप्रवक्ष्यामि सर्वपापप्रणाशनम् || २ ||

पुरा महामुनिः सिद्धः कपिलो विष्णुरीश्वरः |
साक्षात् स्वयं हरिर्योऽसौ सिद्धानामुत्तमो मुनिः || ३ ||

ध्यायतः सिद्धमित्येवं सर्वं जगदिदं स्वतः |
यतो जातो हरेः कायात् कपिलस्तेन स स्मृतः || ४ ||

स एकदा पुरा भूत्वा मनोः स्वायम्भुवेऽन्तरे |
स्वायम्भुवं मनुं वाक्यं मुनिवर्योऽब्रवीदिदम् || ५ ||

कपिल उवाच 

स्वायम्भुव मुनिश्रेष्ठ ब्रह्मरूप महामते |
ममैवमीप्सितार्थं त्वं देहि प्रार्थयतोऽधुना || ६ ||

जगत्सर्वं त्वैवेदं त्वया च परिपालितम् |
त्वया सर्वं जगत् सृष्टं त्वमेव जगतां पतिः || ७ ||

स्वर्गे पृथिव्यां पाताले देवमानुषजन्तुषु |
त्वं प्रभुर्वरदो गोप्ता त्वमेवैकः सनातनः || ८ ||

त्वं वै धाता विधाता च त्वं हि सर्वेश्वरेश्वरः |
त्वयि प्रतिष्ठितं सर्वं सततं भुवनत्रयम् || ९ ||

तपस्यतो तव समं प्रतिभास्यति सोऽनुगम् |
कार्यकारणतत्त्वौघसहितानि जगन्ति वै || १० ||

तन्मे देहि रहः स्थानं त्रिषु लोकेषु दुर्लभम् |
पुण्यं पापहरं रम्यं ज्ञानप्रभवमुत्तमम् || ११ ||

अहं हि सर्वभूतानां भूत्वा प्रत्यक्षदर्शिवान् |
उद्धरिष्ये जगज्जातं निर्माय ज्ञानदीपिकाम् || १२ ||

अज्ञानसागरे मग्नमधुना सकलं जगत् |
ज्ञानप्लवं प्रदायाहं तारयिष्ये जगत्त्रयम् || १३ ||

एतस्मिन्मां भवान् सम्यगुपपन्नमिहेच्छति | त्वन्नो नाथश्च पूज्यश्च 
पालकश्च जगत्प्रभो || १४ ||

इत्येवमुक्तः स मनुः कपिलेन महात्मना |
प्रत्युवाच अहात्मानं कपिलं संशितव्रतम् || १५ ||

मनुरुवाच 

यदि त्वयाखिलजगद्धितार्थं ज्ञानदीपिकाम् |
चिकीर्षूणा यतः कार्यं किं स्थानार्थनया तव || १६ ||

हिरण्यगर्भः सुमहत् तपस्तेपे पुराद्भुतम् |
स मे ययाचे तपसे स्थानं कस्मै न च द्विज || १७ ||

शम्भुः सम्भोगरहितो देवमानेन वत्सरान् |
आयुतानि तपस्तेपे सोऽपि स्थानं न चैक्षत || १८ ||

देवेन्द्रो वीतिहोत्रश्च शमनो रक्षसां पतिः |
यादःपतिर्मातरिश्वा धनाध्यक्षतथैव च || १९ ||

एते तेपुस्तपस्तीव्रं दिक्पालत्वमभीप्सवः |
स्थानं न मार्गयामासुः किञ्चनापि महामुने || २० ||

देवागाराणि तीर्थानि क्षेत्राणि सरितस्तथा |
बहूनि पुण्यभाञ्ज्यत्र तिष्ठन्ति कपिल क्षितौ || २१ ||

तेषामेकतमं त्वं चेदासाद्य कुरुषे तपः |
स्थानं ब्रह्मंस्तपःसिद्ध्र्न भविष्यति तत्र किम् || २२ ||

मत्तः स्थानार्थना तावत् केवलं ते विकत्थनम् |
अयं विकत्थनो धर्मो युज्यते न तपस्विनाम् || २३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एतच्च्रुत्वा वचस्तस्य मनोः स्वायम्भुवस्य तु |
चुकोप कपिलः सिद्धः प्रोवाच च तदा मनुम् || २४ ||

कपिल उवाच 

त्वयि विश्रम्भमाधाय तपसः सिद्धयेऽचिरात् |
स्थानं मया प्रार्थितं ते तन्मां क्षिपसि हेतुभिः || २५ ||

अनेनात्युग्रवचसा तवैवाहं न चक्षमे |
स्वयं त्रिभुवनाध्यक्ष इति ते गर्व ईदृशः || २६ ||

अक्षम्यं ते वचो मेऽद्य प्रार्थनायां विकत्थनम् |
यत् त्वं वदसि तस्य त्वं फलमेतदवाप्नुहि || २७ ||

इदं त्रिभुवनं सर्वं सदेवासुरमानुषम् |
हतप्रहतविध्वस्तमचिरेण भविष्यति || २८ ||

येनेयमुद्धृता पृथ्वी येन वा स्थापिता पुनः |
यो वास्या अन्नकर्ता स्वाद् यो वास्याः परिरक्षकः || २९ ||

त एव सर्वे हिंसन्तु सकलं सचराचरम् |
नचिराद्द्रक्ष्यसि मनो जलपूर्णं जगत्त्र्यम् |
हतप्रहतविध्वस्तं तव गर्वविशातनम् || ३० ||

एवमुक्त्वा मुनीन्द्रऽसौ कपिलस्तपसां निधिः |
अन्तर्दधे जगामापि तदा ब्रह्मसदो मुनिः || ३१ ||

कपिलस्य वचः श्रुत्वा विषण्णवदनो मनुः |
भावीति प्रतिपद्याशु मनुर्नोवाच किञ्चन || ३२ ||

ततः स्वायम्भुवो धीमांस्तपसे धृतमानसः |
हिताय सर्वजगतां दिदृक्षुर्गरुडध्वजम् || ३३ ||
विशालां बदरीं यातो गङ्गाद्वारान्तिकं खलु |
तत्र गत्वा जगद्धर्ता मनुः स्वायम्भुवः स्वयम् |
ददर्श बदरीं तत्र पुण्यां पापप्रणाशिनीम् || ३४ ||

सदा फलवतीं नित्यं मृदुशाद्बलमञ्जरीम् |
सुच्छायां मसृणां शीर्णशुष्कपत्रविवर्जिताम् || ३५ ||

गङ्गातोयौधसंसिक्त-शिखामूलान्तराखिलाम् |
उपास्यमानां सततं नानामुनितपोधनैः || ३६ ||

तत्स्थानं सर्वतो भद्रं नानाभृङ्गगणान्वितम् |
फुल्लारविन्दसलिलं रमणीयं वृषप्रदम् || ३७ ||

प्रविश्य तपसे यत्नमकरोल्लोकभावनः |
स भूत्वा नियताहारः परमेण समाधिना || ३८ ||

आराधयामास हरिं जगत्कारणकारणम् |
सर्वेषां जगतां नाथं नीलमेघाञ्जनप्रभम् || ३९ ||

शङ्खचक्रगदापद्मधरं कमललोचनम् |
पीताम्बरधरं देवं गरुडोपरिसंस्थितम् || ४० ||

जगन्मयं लोकनाथं व्यक्ताव्यक्तस्वरूपिणम् |
जगद्बीजं सहस्राक्षं सहस्रशिरसं प्रभुम् || ४१ ||

सर्वव्यापिनमाधारं नारायणमजं विभुम् |
जपन्नेतत्परं मन्त्रं सर्ववेदमयं मनुः || ४२ ||

हिरण्यगर्भपुरुषप्रधानाव्यक्तरूपिणे |
ओं नमो वासुदेवाय शुद्धज्ञानस्वरूपिणे || ४३ ||

इति जप्यं प्रजपतो मनोः स्वायम्भुवस्य तु |
प्रससाद जगन्नाथः केशवो नाचिरादथ || ४४ ||

ततः क्षुद्रझषो भूत्वा दूर्वादलसमप्रभः |
कर्पूरकलिकायुग्म-तुल्यनेत्रयुगोज्ज्वलः || ४५ ||

तपस्यन्तं महात्मानं मनुं स्वायम्भुवं मुनिम् |
आससाद तदा क्षुद्रमत्स्यरूपी जनार्दनः || ४६ ||

उवाच तं महात्मानं मनुं स्वायम्भुवं तदा |
सुसन्त्रस्तं स कारुण्ययुक्तं भीतिसगद्गदम् || ४७ ||

तपोनिधे महाभाग भीतं मां त्रातुमर्हसि |
नित्यमुद्वेजितं मत्स्यैर्विशालैर्भक्षितुं प्रति || ४८ ||

प्रत्यहं मां महाभाग मीना धावन्ति भक्षितुम् |
समन्ततोऽधिकाहन्तु त्वं नाथ गोपितुं क्षमः || ४९ ||

अद्य प्रभूतैर्विपुलैर्दारितः पृथुरोमभिः |
विश्रान्तोऽहं क्षुद्रतरो न च शक्तः पलायने || ५० ||

प्राणाकाङ्क्षी महात्मानं भवन्तं शरणं मुनिम् |
प्राप्तोऽहञ्चेदनुक्रोशस्तेऽस्ति मां प्रतिपालय || ५१ ||

हयोद्भ्रान्तमनाश्चाहं वृक्षच्छायां च चञ्चलाम् |
दृष्ट्वा चलतरङ्गांश्च मत्स्यादिव विभेम्यहम् || ५२ ||

मार्कण्ड्ये उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा मनुः स्वायम्भुवस्ततः |
कृपया परया युक्तः प्रोचेऽहं रक्षिता तव || ५३ ||

ततः करोदरे तोयमादायाधाय तत्र तम् |
समक्षं क्षुद्रमत्स्यस्य विहारं समलोकयत् || ५४ ||

ततो दयालुं स मनुस्तं मत्स्यं चारुरूपिणम् |
अलिञ्जरे तोयपूर्णे न्यधाद्विपुलभोगिनि || ५५ ||

स तस्मिन् मणिके मत्स्यो वर्धमानो दिने दिने |
सामान्यरोहितप्राय-देहोऽभून्नचिरादथ || ५६ ||

दशघटजलपूर्णं प्रत्यहं स महात्मा 
मणिकमतिकुर्वन् वर्धयामास मत्स्यम् |
स च सुविशदनेत्रो मत्स्यबालोऽचिरेण
मणिकसलिलमध्ये लोमशः पीनदेहः || ५७ ||

इति श्रीकालिकापुणाणे मत्स्यरूप-कथने द्वात्रिंशोऽध्यायः ||
त्रयस्त्रिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

तं यथा पीवरतनुं दृष्ट्वा मत्स्यं मनुः स्वयम् |
गृहीत्वा पाणिना फुल्लनलिनीं सरसीं ययौ || १ ||

तत्सरस्तत्र विपुलं पुण्ये नारायणाश्रमे |
एकयोजनविस्तीर्णं सार्धयोजनमायतम् || २ ||

नानामीनगणोपेतं शीतामलजलोत्करम् |
तदासाद्य सरो मत्स्यं विनिधाय मनुस्तदा || ३ ||

पालयामास सुतवत् कृपया परया युतः |
सोऽचिरेणैव कालेन पीनो वैसारिणोऽभवत् || ४ ||

न ममौ तत्र सरसि वृहत्त्वात् द्विजसत्तमाः |
स एकदा महामत्स्यः पूर्वापरतरद्वये || ५ ||

शिरः पुच्छे निधायाशु तुङ्गदेहः समुच्छ्रितः |
स्वायभुवं महात्मानं चुक्रोश त्राहि मामिति || ६ ||

तं तथा च मनुर्ज्ञात्वा क्रोशन्तं स्थूलपुच्छकम् |
आससाद तदा मत्स्यं जग्राह च करेण तम् || ७ ||

न शक्नोम्यहमुद्धर्तुं पृथरोमाणमद्भुतम् |
इति सञ्चिन्तयन्नेव प्रोद्दधार करेण तम् || ८ ||

भगवानपि विश्वात्मा मत्स्यरूपी जनार्दनः |
स्वायम्भुवकरं प्राप्य लघिमानमुपाश्रयत् || ९ ||

ततः कराम्यामुद्धृत्य स्कन्धे कृत्वा द्रुतं मनुः |
निनाय सागरं तत्र तोये च निदधे ततः || १० ||

यथेच्छमत्र वर्धस्व न कोऽपि त्वां वधिष्यति |
अचिरेणैव सम्पूर्णदेहं त्वं समवाप्नुहि || ११ ||

इत्युक्त्वा स महाभागः सर्वप्राणमृतां वरः |
लघुत्वं चिन्तयंस्तस्य विस्मयं परमं गतः || १२ ||

मत्स्योऽपि नचिरादेव पूर्णकायस्तदा महान् |
सर्वतः पूरयामास देहाभोगेन सागरम् || १३ ||

तं पूर्णकायमालोक्य व्यतीत्याम्भः समुच्छ्रितम् |
शिलाभिर्निचितं स्फीतं मानसाचलसंनिभम् || १४ ||

रुन्धन्तं सागरं सर्वं देहाभोगाचलीकृतम् |
स्वायम्भुवो मनुर्धीमान् मेने मत्स्यं न तं तदा || १५ ||

ततः पप्रच्छ तं साम्ना मत्स्यं स्वायम्भुवो मनुः |
विचिन्त्य लघिमानं च पश्यन् मूर्ति तदाद्भुतम् || १६ ||

मनुरुवाच

न त्वां मत्स्यमहं मन्ये कस्त्वं मे वद सत्तम |
महत्त्वं लघिमानं ते चिन्तयन् सुमहत्तर || १७ ||

त्वं ब्रह्माह्यथवा विष्णुः शम्भुर्वा मीनरूपधृक् |
न चेद्गुह्यं महाभाग तन्मे वद महामते || १८ ||

मत्स्य उवाच 

आराध्योऽहं त्वया नित्यं यो हरिः स सनातनः |
तवेष्टकामसिद्ध्यर्थं प्रादुर्भूतः समाहितः || १९ ||

यत् त्वमिच्छसि भूतेश मत्तस्त्वं मीनमूर्तितः |
तत् करिष्येऽद्य तां मूर्तिमिमां विद्धि मनो मम || २० ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा विष्णोरमिततेजसः |
ज्ञात्वा प्रत्यक्षतो विष्णुं मनुस्तुष्टाव केशवम् || २१ ||

मनुरुवाच

नमस्ते जगदव्यक्तपरापरपते हरे |
पावकादित्यशीतांशु नेत्रत्रयधराव्यय || २२ ||

जगत्कारणसर्वज्ञ जगद्धाम हरे पर |
परापरात्मरूपात्मन् पारिणां पारकारण || २३ ||

आत्मानमात्मना धृत्वा धरारूपधरो हरे |
विभर्षि सकलान् लोकानाधारात्मंस्त्रिविक्रम || २४ ||

सर्ववेदमयश्रेष्ठ धामधारणकारण |
सुरौघपरमेशान नारायण सुरेश्वर || २५ ||

अयोनिस्तं जगद्योनिरपादस्त्वं सदागतिः |
त्वं तेजः स्पर्शहीनश्च सर्वेशस्त्वमनीश्वर || २६ ||

त्वमनादिः समस्तादिस्तं नित्यानन्तरोऽन्तरः |
यद्धैममण्डं जगतां बीजं ब्रह्माण्डसंज्ञितम् || २७ ||

तद्बीजं भवतस्तेजस्त्वयोक्तं सलिलेषु च |
सर्वाधारो निराधारो निर्हेतुः सर्वकारणम् || २८ ||

नमि नमस्ते विश्वेश लोकानां प्रभव प्रभो |
सृष्टिस्थित्यन्तहेतुस्त्वं विधिविष्णुहरात्मधृक् || २९ ||

यस्य ते दशधा मूर्तिरूर्मिषट्कादिवर्जिता |
ज्योतिः पतिस्त्वमम्भोधिस्तस्मै तुभ्यं नमो नमः || ३० ||

कस्ते भावं वक्तुमीशः परेश
स्थूलात्स्थूलो योऽनुरूपोर्थवर्गात् |
तस्मै नित्यं मे नमोऽस्त्वद्य योऽभू-
दादित्यवर्णं तमसः परस्तात् || ३१ ||

सहस्रशीर्षा पुरुषः सहस्रपात्
सहस्रचक्षुः पृथिवीं समन्ततः |
दशाङ्गुलं यो हि समत्यतिष्ठत्
स मे प्रसीदत्विह विष्णुरुग्रः || ३२ ||

नमस्ते मीनमूर्ते हे नमस्ते भगवन् हरे |
नमस्ते जगदानन्द नमस्ते भक्तवत्सल || ३३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

स्वायम्भुवेन मनुना संस्तुतो मत्स्यरूपधृक् |
वासुदेवस्तदा प्राह मेघगम्भीरनिःस्वनः || ३४ ||

श्रीभगवानुवाच 

तुष्टोऽस्मि तपसा तेऽद्य भक्त्यः चापि स्तुतो मुहुः |
सपर्यया च दानेन वरं वरय सुव्रत || ३५ ||

इष्टार्थं सम्प्रदास्यामि तुभ्यं नात्र विचारणा |
वरयस्वेप्सितान् कामान् लोकानां वा हितं च यत् || ३६ ||

मनुरुवाच 

यदि देयो वरोमेऽद्य लोकानां यो हितो भवेत् |
तन्मे देहि वरं विष्णो तं वक्ष्यामि शृणुष्व मे || ३७ ||

शशाप कपिलः पूर्वं मदर्थे भुवनत्रयम् |
हतप्रहतविध्वंस्तं सकलं ते भवेदिति || ३८ ||

येनेयमुद्धृता पृथ्वी येनेयं प्रतिपालिता |
संहरिष्यति यस्त्वेनां तेऽधुना प्लावयन्त्विमाम् || ३९ ||

ततोऽहं दीनहृदय स्त्वामेव शरणं गतः |
न यथेदं त्रिभुवनं भविष्यति जलप्लुतम् |
हतप्रहतविध्वस्ते तथा त्वं देहि मे वरम् || ४० ||

श्री भगवानुवाच 

न मत्तः कपिलो भिन्नस्तथा न कपिलादहम् |
यदुक्तं तेन मुनिना मयोक्तं विद्धि तन्मनो || ४१ ||

तस्माद् यदुदितं तेन तत्सत्यं नान्यथा भवेत् |
करिष्ये तत्र साहाययं स्वायम्भुव निबोध तत् || ४२ ||

हतप्रहतविध्वस्ते तोयमग्ने जगत्त्रये |
अ चिरादेव तत्रोयं भीषार्ययामि वै मनो |
स्यामलेनाथ शृङ्गेण त्वं मां ज्ञास्यसि वै तदा || ४३ ||

यावज्जलप्लवस्तावद्यथा कार्यं त्वया मनो |
तन्मे निगदतः पथ्यं शृणुष्वावहितोऽधुना || ४४ ||

सर्वयज्ञियकाष्ठौघैरेका नौका विधीयताम् |
तामहं दृढयिष्यामि यथा नो भिद्यते जलैः || ४५ ||

दशयोजनविस्तीर्णां त्रिंशद्योजनमायताम् |
धारिणीं सर्वबीजानां भुवनत्रयवर्धिनीम् || ४६ ||

सर्वयज्ञियवृक्षाणां भूरिवल्वलतन्तुभिः |
नवयोजनदीर्घां तु व्यामत्रयसुविस्तृताम् || ४७ ||

कुरुष्व त्वं मनो तूर्णं बृहतीमीरिका वटीम् |
जगद्धात्री जगन्माया लोकमाता जगन्मयी |
दृढयिष्यति तां रज्जुं न त्रुत्यति यथातथा || ४८ ||

सर्वाणि वीजान्यादाय सवेदान् सप्त वै ऋषीन् |
तस्यां नावि निषण्णस्त्वं वर्तमाने जलप्लवे || ४९ ||

दक्षेण सह सङ्गम्य स्मरिष्यसि मनो मम |
स्मृतोऽहं तूर्णमायास्ये भवतो निकटं प्रति |
श्यामलेनाथ शृङ्गेण त्वं मां ज्ञास्यसि वै तदा || ५० ||

यावत् प्रहतविध्वस्त-हतं स्याद्भुवनत्रयम् |
तावत् पृष्ठेन तां नावं वोढाहं नात्र संशयः || ५१ ||

जहप्लुते तु सम्पूर्णे शृङ्गे मम च तां तरीम् |
त्वं तदा वटीरिकया सन्धानिष्यसि वै दृढम् || ५२ ||

वद्धायां नावि मे शृङ्गे देवमानेन वत्सरान् |
सहस्रं प्रेरयिष्यामि तां नावं शोषयन् जलम् || ५३ ||

ततः शुष्केषु तोयेषु प्रोतुङ्गे शिखरे गिरेः |
हिमाचलस्य बद्ध्वाहं तस्मिन्नावमहं मनो || ५४ ||

अहमाराधितो येन जप्येन भवता मनो |
सर्वसिद्धिर्भवेत्तस्य यस्तोषयति तेन माम् || ५५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति दत्त्वा वरं तस्मै मत्स्यस्तेन नमस्कृतः |
अन्तर्दधे जगन्नाथो लोकानुग्रहकारकः || ५६ ||

स्वायम्भुवोऽपि भगवानन्तर्धानं गते हरौ |
यथोक्तं हरिणा पूर्वं नावं रज्जुं तथाकरोत् || ५७ ||

सर्वयज्ञियवृक्षौघाञ्छित्वा स्वायम्भुवस्तदा |
उद्धृत्य कारयामास वास्यादिभिरसौ तरिम् || ५८ ||

तेषां अल्कसमुद्भूतसूत्रसङ्घर्वटीरिकाम् |
पूर्वोक्तेन प्रमाणेन कारयामास वै मनुः || ५९ ||

ततः कालेन महता वृत्तं युद्धं महाद्भुतम् |
विष्णोर्यज्ञवराहस्य शरभस्य हरस्य च || ६० ||

ततो जलप्लवे जाते विध्वस्ते भुवनत्रये |
तथा रज्ज्वा तरिं बध्वा वीजान्यादाय सर्वशः || ६१ ||

वेदानृषींस्तदा सप्तदशन्चादाय वै मनुः |
तस्यां नावि समाधाय तोयमग्रे चराचरे || ६२ ||

स्वायम्भुवस्तदा मत्स्यं हरिं सस्मार नौगतः |
ततो जलानामुपरि सशृङ्ग इव पर्वतः || ६३ ||

दितश्चैकशृङ्गेण विष्णुर्मत्स्यस्वरूपधृक् |
आगतस्तत्र नचिराद्यत्रास्ते तरिणा मनुः || ६४ ||

तरिमारुह्य विपुले तोयराशौ भयङ्करे |
यावच्चलाचलं तोयं तावत् पृष्ठे तरिं न्यधात् || ६५ ||

जले प्रकृतिमापन्ने शृङ्गे बध्वा वटीरिकाम् |
तां नावं नोदयामस सहस्रं दैववत्सरान् || ६६ ||

स्वं नावमवष्टभ्य दधार परमेश्वरः |
योगनिद्रा जगधात्री समासीदद्वटीरिकाम् || ६७ ||

ततः शनैः शनैस्तोये शोषं गच्छति वै चिरात् |
पश्चिमं हिमवच्छृङ्गं सुमग्नं तोयमध्यतः || ६८ ||

द्वे सहस्रे योजनानामुच्छ्रितस्तय हिमप्रभो |
पञ्चाशत्तु सहस्राणि शृङ्गं तत्तस्य चोच्छ्रितम् || ६९ ||

तस्मिन् शृङ्गे ततो नावं बध्वा मत्स्यात्मधृग् हरिः |
जगाम शोषणायाशु जलानां जगतां पतिः |
एवं हि मत्स्यरूपेण वेदास्त्राताश्च शार्ङ्गिणा || ७० ||

मार्कण्डेय उवाच 

कपिलस्य तु शापेन कृत आकालिको लयः |
अकालिकोऽयं प्रलयो यतो भगवता कृतः |
इति वः कथितं सर्वं यथावद्द्विजसत्तमाः || ७३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे अकालप्रलयकथने त्रयस्त्रिंशोऽध्यायः |
चतुस्त्रिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

यथा पुनरभूत् सृष्टिरकालप्रलये गते |
येन चैवोद्धृता पृथ्वी तच्छृणन्तु द्विजोत्तमाः || १ ||

व्यतीते प्रलये विष्णुः कूर्मरूपी महाबलः |
पृष्ठे निधाय पृथिवीमुद्धृत्याथ सपर्वताम् |
समाञ्चकार सकलां पूर्ववत्परमेश्वरः || २ ||

शरभस्य वराहस्य तत्पुत्राणां पदक्रमैः |
यत्र भूमिर्विशीर्णाभूत्तां तां समां कमठोऽकरोत् || ३ ||

कृत्वा समां ततो भूमिं पूर्ववत् परमेश्वरः |
अनन्तं धारयामास पृथिवीतलसंश्रितम् || ४ ||

ततो ब्रह्मा च विष्णुश्च हरश्च परमेश्वरः |
नावोदरस्थान् सप्तमुनीन्मनुं स्वायम्भुवं तदा |
नरनारायणौ चोभौ दक्षञ्चोचुः समागताः || ५ ||

शृण्वन्तु मुनयः सर्वे नरनारायणौ तथा |
दक्षस्वायम्भुवमनौ वयं ब्रूमोऽधुना च यत् || ६ ||

सृष्टिर्नष्टा वराहस्य शरभस्य च सङ्गरात् |
अतोऽस्माकं यथाकार्या सृष्टिराकर्णयन्तु तत् || ७ ||

नरनारायणवेतौ सृष्ट्यर्थं समुपस्थितौ |
संस्थापनाय देवानां परमं तप्यतां तपः || ८ ||

अप्यायय तपसा चोभौ जनलोकगतान् सुरान् |
आनयन्त्वपराञ्छश्वत् संसृजन्तु गणान् बहून् || ९ ||

नक्षत्राणि ग्रहांश्चैव तेषां स्थानानि वै मुने |
एतयोस्तपसा यान्तु स्थिरतां पूर्वजन्मनो || १० ||

सूर्यस्य रथसंस्थानं तथा चन्द्ररथस्थितिम् |
करोत्वयं महाभागः स्वयमेव जनार्दनः || ११ ||

पृथिव्यां सर्ववीजानि स्वायम्भुवमनो त्वया |
उप्यन्तां सर्वतः शस्यपूर्णा भवतु मेदिनी || १२ ||

प्ररोहयोषधीर्वृक्षान् लतावल्लीश्च सर्वतः |
स्वायम्भुव महान्त्येतत् प्राप्तान्यृतुफलानि च || १३ ||

दक्षः सप्तमुनीन्द्रैस्तु यज्ञेन यजतां हरिम् |
वराहपुत्रदेहोत्थमग्नित्रयमिदं यजन् || १४ ||

असौ यज्ञो वराहस्य देहाज्जातस्तु सृष्ट्ये |
अनेनैव तु यज्ञेन दक्षः सृष्टिं तनोत्विमाम् || १५ ||

नरनारायणाभ्यान्तु मुनिभिः सप्तभिस्तथा |
दक्षेण भवता चापि यज्ञेनैभिस्तथाग्निभिः ||
सम्पूर्यतामियं सृष्टिः स्वर्गे भुवि रसातले || १६ ||

वयं च सृष्टिमाप्यायय यथा सम्पद्यते त्वियम् |
यतिष्यामस्तथा नित्यं यूयं कुरुत सर्जनम् || १७ ||

ततः सम्पद्यतां सृष्टिर्यथा पूर्वं तथैव च |
प्रथमं त्वन्तु वीजानि प्ररोहय मनोऽधुना || १८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्यादित्य महाभागा विधिविष्णुवृषध्वजाः |
यथास्थानं स्थापयितुं पर्वतान् प्रययुस्ततः || १९ ||

मेरुमन्दरकैलासहिमवत्प्रभृतिष्वथ |
पुराणि सर्वदेवानां ते वै चक्रुः पृथक् पृथक् || २० ||

परित्यज ततो नावमवधृत्य वसुन्धराम् |
स्वायम्भुवः क्षितौ वीजान्यवपत् सर्वसम्पदे || २१ ||

ततो वृक्षलतावल्लीगुल्मानि च वनानि च |
बालशस्यानि धान्यानि तथैवौषधयः समाः || २२ ||

बीजकाण्डप्ररोहाश्च प्रताना जलजानि च |
प्रफुल्लानि विकोशानि फलकन्ददलानि च || २३ ||

वभूवुः शाद्बलान्येव सर्वेषां प्राणवृद्धये |
पृथिवी शस्यसम्पना वृक्षास्ते शाद्वलाः शुभाः |
दृष्टाः पूर्वं यथा तस्मान्मनुनाचित्तहर्षिणा || २४ ||

ततो नरो महायोगी तपस्तेपे महत्तमम् |
नारायणश्च देवानां भावनाय महामतिः || २५ ||

नारायणो नरश्चोभौ परमावृषिसत्तमौ |
तपसाराध्य परमं तेजोमयमनामयम् || २६ ||

आनिन्याते जनगणान् देवान् देवर्षिसत्तमान् |
ये मृता अमराः पूर्वं गणशस्तान् पृथक् पृथक् |
तपोबलेन महत सर्जयामासतुर्मुनि || २७ ||

सूर्याचन्द्रमसौ देवौ दिक्पालांश्च तथा दश |
जनार्दनः स्वयं चक्रे पातालतलवासिनः || २८ ||

सूर्याचन्द्रमसोश्चक्रे यथासंस्थानमच्युतः |
पुर्ववद् योजयामस दिवारात्रस्थितौ च तौ || २९ ||

ओषधिषु च जातासु यज्ञवृक्षेषु सत्तमाः |
शस्यबीजेषु जातेषु देवेषु च पृथक् पृथक् || ३० ||

दक्षः कर्तुं समारेभे ज्योतिष्टोमं महाध्वरम् |
कश्यपोऽत्रिर्वसिष्ठश्च विश्वामित्रोऽथ गौतमः ||
जमदग्निर्भरद्वाज एते सप्तर्षयोऽमलाः || ३१ ||

एतैः सप्तमुनीन्द्रैस्तु दक्षो ब्रह्मसुतः स्वयम् |
महायज्ञं ततश्चक्रे यावद्द्वादशवत्सरान् || ३२ ||

हूयमानेषु तत्रैव त्रिष्वग्निषु पुनः पुनः |
इज्यमाने वराहे तु यज्ञरूपे तदा द्विजैः |
चतुर्विधाः प्रजा जाता यज्ञादेव द्विजोत्तमाः || ३३ ||

ततो दक्षस्य सञ्जाताः पुत्र्यः पुण्यास्त्रयोदश |
स्वरूपगुणसम्पन्नाः सृष्ट्यर्थममितप्रजाः || ३४ ||

ताः पुत्रीः प्रददौ दक्षः कश्यपाय महात्मने |
ताभ्यो जाताश्च बहवस्तैर्व्याप्तं सकलं जगत् || ३५ ||

स सर्वासां प्रजानां तु कश्यपो जनको ह्यभूत् |
निश्चितं द्विजशार्दूलाः कश्यपात् सकलं जगत् || ३६ ||

तासां नामानि तज्जाताःप्रजाः सर्वाः पृथक् पृथक् |
शृणवन्तु मुनयः सर्वे सम्यक् कथयतो मम || ३७ ||

अदितिर्दितिर्दनुः काला दनायूः सिंहिका मुनिः |
क्रोधा प्रधा वरिष्ठा च विनता कपिला तथा ||
कद्रूस्त्रयोदशसुता एता दक्षस्य कीर्तिताः || ३८ ||

सञ्जातो दक्षिणाङ्गुष्ठान्मनसा ध्यायतो विधेः |
तेन देवमनुष्येषु दक्ष इत्येव कथ्यते || ३९ ||

ब्रह्मणो मानसाःपुत्रा दश पूर्वं प्रकीर्तिताः |
तेषां षट्सृष्टिकर्तारो व्यतीतेऽस्मिन् जनक्षये || ४० ||

मरीचिरत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः |
मरीचेस्तनयो जातः कश्यपो लोकभावनः || ४१ ||

अस्यैव दक्षकन्याभ्यः प्रजा जज्ञेऽथ भूरिशः |
अस्य जायाप्रजातानां नामतो विनिबोधत || ४२ ||

धाता मित्रोऽर्यमा शक्रो वरुणः सोम एव च |
भर्गो विवस्वान् पूषा च सवितृत्वष्टुविष्णवः || ४३ ||

अदितेर्द्वादशसुता आदित्यास्ते प्रकीर्तिताः |
एषां कनीयान् गुणवान् सदा यस्तपतिः प्रजाः || ४४ ||

स वै वंशकरो मुख्यो गद्यते वो दिवाकरः |
एक एव दितेः पुत्रो हिरण्यकशिपुर्बली || ४५ ||

चत्वारस्तस्य तनया हृष्टा मदबलान्विताः |
प्रह्लादो ह्यथ संह्लादो वाष्कलः शिबिरेव च || ४६ ||

प्रह्लादस्य त्रयः पुत्रास्तेषामाद्यो विरोचनः |
कुम्भो निकुम्भो बलवांस्त्रयः प्राह्लादजाः स्मृताः || ४७ ||

विरोचनसुतो जातो दानशौण्डो बलिर्महान् |
बलेश्च पुत्रो विदितो वाणो नाम महाबली || ४८ ||

शम्भोरनुचरः श्रीमान् महाकालाह्वयश्च सः |
बाणस्य च शतं पुत्राः कुसुम्भमकरादयः || ४९ ||

चत्वारिंशद्दनोः पुत्रा विप्रचित्तिपुरःसराः |
शम्बरो नमुचिश्चैव पुलोमा च तथैव च || ५० ||

असिलोमा तथा केशी दुर्जयोऽयःशिरास्तथा |
अश्वशीर्षो क्षयः शङ्कुर्वियन्मूर्धा महाबलाः || ५१ ||

वेगवान् केतुमांश्चैव स्वयं स्वर्भानुरेव |
अश्वो ह्यश्वपतिः कुण्डो वृषपर्वाजकस्तथा || ५२ ||

अश्वग्रीवश्च सूक्ष्मश्च तुरुण्डुर्माण्डलस्तथा |
ऊर्धबाहुश्चैकचक्रो विरूपाक्षो हराहरौ || ५३ ||

नियन्त्रश्च निकुम्भश्च कूपटश्चपटुस्तथा |
सरभः सुलभश्चैव सूर्याचन्द्रमसौतथा || ५४ ||

अन्यावेतौ दनोः पुत्रौ सूर्याचन्द्रमसौ तथा |
दिवाकर-निशानाथौ तावन्यौ देवपुङ्गवौ || ५५ ||

एषां पुत्रैश्च पौत्रैश्च तत्पुत्रैश्चैव भूरिभिः |
जगद्व्याप्तमिदं सर्वं बलवीर्यसमन्वितैः || ५६ ||

दनायुषोऽभवन् पुत्राश्चत्वारो बलवत्तराः |
वीरभद्रो विक्षरश्च वत्सो वृत्तस्तथैव च || ५७ ||

एषां चतुर्णां वहवः पुत्रा जाता द्विजोत्तमाः |
रूपसत्वबलोपेता एकैकस्य शतंशतम् || ५८ ||

कालायास्तनया जाताः कालेया इति विश्रुताः |
विख्यातास्ते महावीर्याश्चत्वारो दानवाधिपाः || ५९ ||

विनाशनश्च क्रोधश्च क्रोधहन्ता तथैव च |
क्रोधशक्रस्तथा चैते कालापुत्राः प्रकीर्तिताः || ६० ||

सिंहिकायाः सुतो जातो राहुश्चन्द्रार्कमर्दनः |
सुचन्द्रश्चन्द्रहन्ता च तथा चन्द्रविमर्दनः || ६१ ||

एगवान् केतुमान् चैव अयः सुर्भानुरेव च |
अश्वोद्यपतिः कृष्टुरष्टपर्वाजुस्रुस्तथा || ६२ ||

क्रोधायास्तनया जाताः क्रूरकर्मकरास्तथा |
सिंहिकाचैव क्रोधा च द्वे सुते क्रूरिके सदा ||
ताभ्यां च प्रभवो वंशो ह्यतः क्रूरतरः स्मृतः || ६३ ||

एक एव मुनेः पुत्रो जातः शुक्रः कविर्महान् |
दैत्यदानवकालेयप्रभृतीनां सदा गुरुः || ६४ ||

चत्वारस्तस्य तनया जाता असुरयाजकाः |
त्वष्टावरस्तथात्रिश्च सौकलश्चेति वाग्मिनः || ६५ ||

तेजसा सूर्यसदृशा ब्रह्मलोकःप्रभावनाः |
असुराणां सदैत्यानां कालेयानां तथैव च || ६६ ||

क्रोधात्मजानाञ्च तथा सिंहिकातनयस्य च |
सूतिप्रसूतिभिः सर्वं जगद्व्याप्तं चराचरम् || ६७ ||

तेषां तु यान्यपत्यानि वर्धितानि क्रमद्द्विजाः |
तेषां बहुत्वात् सङ्ख्यातं चिरेणापि न शक्यते || ६८ ||

तार्क्ष्यश्चारिष्टनेमिश्च अनूरुर्गरुडस्तथा |
आरुणिर्वारुणिश्चैव विनतातनयाः स्मृताः || ६९ ||

शेषो वासुकिराजश्च तक्षकः कुलिकस्तथा |
कूर्मश्च सुमनाश्चेति काद्रवेयाः प्रकीर्तिताः || ७० ||

भीमसेनोग्रसेनश्च सुपर्णो गरुडस्तथा |
गोपतिर्धृतराष्ट्र सूर्यवर्चाश्च वीर्यवान् || ७१ ||

अर्कदृष्टः प्रयुक्तश्च विश्रुतः सुश्रुतस्तथा |
भीमश्चित्ररथश्चैव विख्यातः सर्वविद्बली || ७२ ||

शालिशीर्षश्च पर्जन्यः कलिर्नारद एव च |
इत्येते देव गन्धर्वा मुनिपुत्राः प्रकीर्तिताः || ७३ ||

अनवद्यां सानुरागां संवरां मार्गणां प्रियाम् |
असूयां सुभगां भीमामिति कन्यामसूयत || ७४ ||

प्राधा सर्वगुणोत्थानात् कश्यपात्तु तपोधनात् |
विश्वावसुः सुचन्द्रश्च सुपरणः सिद्ध एव च || ७५ ||

बर्हिः पूर्णश्च पूर्णाङ्गो ब्रह्मचारी रतिप्रियः |
भानुश्च दशमश्चैते प्राधापुत्राः प्रकीर्तिताः || ७६ ||

इत्येते देवगन्धर्वाः सन्ततं पुण्यलक्षणाः |
प्राधासूत महाभागा देवी देवर्षिसत्तमात् || ७७ ||

अलम्बुषा मिश्रकेशी गामिनी च मनोरमा |
विद्युत्पन्नानधारम्भा ह्यरुणा रक्षितातुला || ७८ ||

सुवाहुः सुरता चैव मुरजा सुप्रिया तथा |
वपुस्तिलोत्तमा चेति मुख्या अप्सरसः स्मृताः || ७९ ||

अतिबाहुस्तुम्बुरुश्च हाहा हूहूस्तथैव च |
गन्धर्वाणामिमे मुख्या देवतुल्याः प्रकीर्तिताः || ८० ||

अमृतं ब्राह्मणा गावो मुनयोऽप्सरसस्तथा |
कपिलातनयाः प्रोक्ता महाभागा महोत्सवाः || ८१ ||

इति दक्षसुतानां ये कश्यपात्तनयाः स्मृताः |
तैरिदं सकलं व्याप्तं जगत्स्थावरजङ्गमम् || ८२ ||

एवं यज्ञवराहस्य यज्ञरूपस्य पातनात् |
त्रिभ्योऽग्निभ्यो मनोस्तस्मात् स्वायम्भुवमहात्मनः || ८३ ||

मुनिभ्यश्चैव सप्तम्यः कश्यपादिभ्य एव च |
नरनारायणाभ्यान्तु व्यतीतेऽकालिके लये |
पुनः प्रजाः पुरा सृष्टा हरिणानेकरूपिणा || ८४ ||

एवं पुनरभूत् सृष्टिः सृष्टिस्थित्यन्तकारिणः |
हरेस्तस्य प्रसादेन नरनारायणात्मनः || ८५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सृष्टिकथने चतुस्त्रिंशोऽध्यायः || ३४ ||
पञ्चत्रिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच 

ईश्वरः शारभं कायं यथा तत्याज यत्नतः |
तन्मे निगदतो भूयः शृणुध्वं द्विजसत्तमाः || १ ||

हते यज्ञवराहे तु ब्रह्मा लोकपितामहः |
उवाच शरभं गत्वा सामयुक्तं जगद्धितम् || २ ||

देहाभोगेन भवतः पूरितं भूरियोजनम् |
उपसंहर तस्मात् त्वं कायं लोकभयङ्करम् || ३ ||

तव युद्धेन सकलं प्रणष्टं भुवनत्रयम् |
आकाशं गन्तुं त्वां दृष्ट्वा विभेत्यद्य जनार्दनः |
तस्मात् त्वमूर्धलोकानां हिताय त्यज वै तनुम् || ४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततस्तस्य वचः श्रुत्वा सुरज्येष्ठस्य शङ्करः |
तत्याज शारभं कायं तोयोपर्येव तत्क्षणात् || ५ ||

त्यक्तस्य तस्य देहस्य शङ्करेण महात्मना |
अष्टौ पादा अष्टमूर्तेस्तेषु चाष्टसु भेजिरे || ६ ||

आद्यन्तु दक्षिणं पादमाकाशमगमद्द्रुतम् |
तद्वामं मिहिरं भेजे पश्चाद् दक्षिणजं विधौ || ७ ||

वामन्तु ज्वलनं भेजे पृष्ठाग्रं पद्गतं क्षितिम् |
पृष्ठाग्रवामं सलिलं तत्पश्चाद् दक्षिणं तथा || ८ ||

वायौ वामपदं भेजे होतारं सर्वतोमुखम् |
एवं तस्याष्टमूर्तेस्तु अष्टमूर्तिषु तत्क्षणात् |
अष्टौ पादास्तथा भेजुः स्वं त्वं तेजो ययुः पदम् || ९ ||

मध्यं तु शारभं कायं शङ्करस्य महात्मनः |
कपाली भैरवो भूतश्चण्डरूपी दुरासदः || १० ||

मस्तिष्कमेदसा युक्तं मांसं जुह्वति ते शुचौ |
ब्रह्मकपालपात्रस्थं सुराभिर्देवपूजनम् || ११ ||

बलिर्मनुष्यमांसेन पानं तु रुधिरं सदा |
सुरया पारनं यज्ञे कपालोद्भटधारणम् || १२ ||

व्याघ्रचर्मपरिधानं समलं त्रिवलीवृतम् |
एवं कुर्वन्ति सततं कपालव्रतधारिणः || १३ ||

कपाली भैरवस्तेषां देवः पूज्यस्तु नित्यशः |
श्मशानभैरवो योऽसौ यो महाभैरवाह्वयः || १४ ||

बालसूर्यसमोद्योतः सदाष्टादशबाहुभिः |
विभ्राजमानो रक्ताक्षः सर्वदा नायिकाव्रजैः || १५ ||

कालीप्रचण्डाप्रमुखैः क्रीडमानस्तु नित्यशः |
सद्योदग्धनृमांसाशी गलल्लोललसद्भुजः || १६ ||

लोहिताहारविघसः प्रेताशनगतः सदा |
स्थूलवक्त्त्रोऽथ लम्बोऽष्ठो ह्रस्वस्थूलपदालयः |
विनोदी वादनो लोके साट्टहासात्तु भैरवः || १७ ||

एवं स च महादेवो महाभैरवरूपधृक् |
मध्यशारभकायेन कार्यं दध्रे महाभुजः || १८ ||

स जगाम ततो देवा हरस्य प्रमथान् प्रति |
गणैः सार्धं तथाकाशे विक्रीडति स भैरवः || १९ ||

स महाभैरवो देवः पूज्यमानो जगज्जनैः |
अद्यापि कुरुते नित्यमिष्टकामस्य साधनम् || २० ||

चैत्र-शुक्लचतुर्दश्यां मध्वासवपयःफलैः |
मांसैर्मत्स्यैः सरुधिरैः सकृद्यो भैरवं यजेत् || २१ ||

स सर्वकामान् संसाध्य भोगान् भुक्त्वा यथेष्टतः |
प्रयाति शम्भुभवनमारुह्य वृषभं परम् || २२ ||

एतद्वः कथितं सर्वं यत्पृष्टोऽहं द्विजोत्तमैः |
भवद्भिर्यच्च वोऽन्यद् वा रोचते पृच्छ मां तु तत् || २३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे शरभकायत्यागे पञ्चत्रिंशोऽध्यायः |

षट्त्रिंशोऽध्यायः 

ऋषयः ऊचुः

कथं वराहपुत्रोऽसौ नरको नाम वीर्यवान् |
सञ्जातो असुरसत्त्वः स देवदेवीसुतोऽपि सन् || १ ||

चिरजीवी कथं सोऽभूत् किमर्थमुदरे चिरम् |
पृथिव्यां न्यवसञ्जातः कुत्र वा स महाबलः || २ ||

सोऽसुराणां कथं राजा पुरं तस्य किमाह्वयम् |
मलिनीरतिसञ्जातः स क्षितौ पोत्रिणस्तथा || ३ ||

श्रूयते मुनिशार्दूल कथं भूतस्तथाविधः |
एतत्सर्वमशेषेण पृच्छतां त्वं वदस्व नः || ४ ||

त्वं नो गुरुश्च शास्त्रा च सर्वं प्रत्यक्ष दर्शिवान् |
कथं लब्धवरो भूतो ब्रह्मणा प्रभविष्णुणा || ५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृण्वन्तु मुनयः सर्वे यत् पृष्टोऽहं द्विजोत्तमाः |
यथा स नरको जातो धरासुतो महासुरः || ६ ||

रजस्वलाया गोत्राया गर्भे वीर्येण पोत्रिणः |
यतो यातस्ततोभूतो देवपुत्रोऽपि सोऽसुरः || ७ ||

गर्भसंस्थं महावीरं ज्ञात्वा ब्रह्मादयः सुराः |
वराहपुत्रं दुर्धर्षं महाबलपराक्रमम् || ८ ||

गर्भ एव तदा देवाः शक्त्या दध्रुश्चिरं दृढम् |
यथा कालेऽपि सम्प्राप्ते नो गर्भाज्जायते स च || ९ ||

ततस्त्यक्तशरीरस्तु वराहस्तनयैः सह |
अतीव शोकसन्तप्ता जगद्धात्र्यभवत् क्षितिः || १० ||

शोकाकुला सा व्यलपच्चिरकालं मुहुर्मुहुः |
प्रकृतिस्था क्षितिर्भूता माधवेन प्रबोधिता || ११ ||

ततः कालेऽपि सम्प्राप्ते दैवशक्त्या यदा धृतः |
न गर्भः प्रसवं याति तदाभूत् पीडिता क्षितिः || १२ ||

कठोरगर्भा सा देवी गर्भभारं न चाशकत् |
यदा वोढुं तदा देवं माधवं शरणं गता || १३ ||

शरण्यं शरणं गत्वा माधवं जगतां पतिम् |
प्रणम्य सिरसा देवी वाक्यमेतदुवाच ह || १४ ||

पृथिव्युवाच 

नमस्ते जगदव्यक्तरूप कारणकारण |
प्रधान पुरुषातीत स्थित्युत्पत्तिलयात्मक || १५ ||

जगन्नियोजनपर स्वाहाभोगधरोत्तम |
जगदानन्दनन्दात्मन् भगवन् जगदीश्वर || १६ ||

नियोजको नियोज्यश्च विभ्राजन विष्णुरव्यय |
नमस्तुभ्यं जगद्धातस्त्रिलोकालय विश्वकृत् || १७ ||

यः पालयति नित्यानि स्थापयत्येव तत्परः |
त्वं त्वां नियमरूपेण नमामि जगदीश्वर || १८ ||

त्वं माधवः प्रवेकश्च कामः कामालयो लयः |
प्रसूतिच्युतिहेत्वर्थ-त्राणकारणमीश्वरः || १९ ||

न यस्य ते क्लेदाय स्युरापो नोष्मा तथोष्मणे |
नशीताय भवेच्छीतं तस्मै तुभ्यं नमोनमः || २० ||

न समुद्रः प्लवकरो न शोषाय दहात्मकः |
न मृत्यवे यस्य यमस्तस्मै तुभ्यं नमोनमः || २१ ||

यच्चिद्धार्यं योगिभिः तान्तहेहै
रुन्मार्गाणां यात्यरिध्येयकृत्यम् |
नित्यं यद्रूपमार्गावसक्तं
स त्वं त्राहि त्राणमिच्छन् धरित्रीम् || २२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति स्तुतो हृषीकेशो जगद्धात्र्या तदा हरिः |
प्रादुर्भुतस्तदा प्राह धरित्रीं दीनमानसाम् || २३ ||

श्रीभगवानुवाच 

कथं दीनमना देवि धरित्रि परिदेवसे |
तव वा किं कृता पीडा वेत्तुमिच्छामि तामहम् || २४ ||

मुखं ते परिशुष्कं तु शरीरं कान्तिवर्जितम् |
आकुलं नयनद्वन्द्वं भ्रूविभ्रमविवर्जितम् || २५ ||

ईदृशं तव रूपं तु दृष्टपूर्वं कदापि न |
रूपस्य तु विपर्यासे दुःखबीजं च भाषय || २६ ||

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य माधवस्य जगत्पतेः |
विनयावनता देवी पृथ्वी प्राह सगद्गदम् || २७ ||

पृथिव्युवाच

न गर्भभारं संवोढुं माधवाहं क्षमाधुना |
भृशं नित्यं विषीदामि तस्मात् त्वं त्रातुमर्हसि || २८ ||

त्वया वराहरूपेण मलिनी कामिता पुरा |
तेन कामेन कुक्षौ मे यो गर्भोऽयं त्वयाहितः || २९ ||

काले प्राप्तेऽपि गर्भोऽयं न प्रच्यवति माधव |
कठोरगर्भा तेनाहं पीडितास्मि दिने दिने || ३० ||

यदि न त्राहि मां देव गर्भदुःखाज्जगत्पते |
न चिरादेव यास्यामि मृत्योर्वशमसंशयम् || ३१ ||

कयापि नेदृशो गर्भः पूर्वं माधव वै धृतः |
योऽचलां चालयति मां सरसीमिव कुञ्जरः || ३२ ||

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्याः पृथिव्याः पृथिवीपतिः |
आह्लादयन् प्रत्युवाच हरिस्तप्तां लतामिव || ३३ ||

श्रीभगवानुवाच

न धरे ते महद्दुःखं चिरस्थायि भविष्यति |
शृणु येन प्रकारेण चानुभूतमिदं त्वया || ३४ ||

मलिन्या सहसङ्गेन यो गर्भः सन्धृतस्त्वया |
सोऽभूदसुरसत्वस्तु घृष्टेः पुत्रोऽपि दारुणः || ३५ ||

ज्ञात्वा तस्य न वृत्तान्तं गर्भस्य द्रुहिणादयः |
दैवीभिः शक्तिभिर्वद्धस्तव कुक्षौ तु तत्पुरः || ३६ ||

सर्गादौ यदि जायेत भवत्यास्तादृशः सुतः |
भ्रंशयेत् सकलान् लोकांस्त्रीनिमान् ससुरासुरान् || ३७ ||

अतस्तस्य बलं वीर्यं ज्ञात्वा ब्रह्मादयः सुराः |
प्राक्सृष्टिकाले ते गर्भं तथा धूर्जगतां कृते || ३८ ||

अष्टाविंशतितमे प्राप्ते आदिसर्गाच्चतुर्युगे |
त्रेतायुगस्य मध्ये तु सुतं त्वं जनयिष्यति || ३९ ||

यावत् सत्ययुगं याति त्रेतार्धं च वरानने |
तावद् वह महागर्भं दत्तः कालो मया तव || ४० ||

न यावज्जायते धात्रि गर्भस्ते ह्यतिदारुणः |
तावद् गर्भवती दुःखं न त्वं प्रप्स्यसि भामिनी || ४१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा भगवान् विष्णुः पृथिवीं गर्भिणीं तदा |
नाभौ पस्पर्श दयितां शङ्खाग्रेणातिपीडिताम् || ४२ ||

सा स्पृष्टा विष्णुणा पृथ्वी शरीरं लघु चासदत् |
गर्भेऽपि लघिमानं सा प्रापातीव सुखप्रदम् || ४३ ||

अगर्भा यादृशी नारी तादृशी साप्यजायत |
धृतगर्भापि मुदिता सा बभूव जगत्प्रसूः || ४४ ||

ततः पुनरिदं वाक्यमुक्त्वा स भगवान् क्षितिम् |
पुनः प्रसादयामास सामभिर्बहुभिश्च ताम् || ४५ ||

श्रीभगवानुवाच 

जगधात्रि महासत्वे त्वं धृतिर्धारणात्मिका |
सर्वेषां धारणाद्देवि त्वं धात्रीति प्रगीयसे || ४६ ||

क्षमा यस्माज्जगद्धर्तुं शक्ता क्षान्तियुतात्र यत् |
सर्वं वसु त्वयि न्यस्तं यस्माद्वसुमती ततः || ४७ ||

तद्दुःखं त्यज पुत्रस्ते यदा सञ्जायते तदा |
मां स्मरिष्यसि देवि त्वं पुत्रं ते पालयाम्यहम् || ४८ ||

इदं रहस्यं कुत्रापि न प्रकाश्यं त्वया धरे |
यन्मया कथितं देवि रहस्यं परमं परम् || ४९ ||

गर्भस्तव महाभागे त्रेतायामध्यभागतः |
उत्पत्स्यते हते वीरे रावणे रामसंज्ञिना || ५० ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा भगवान् विष्णुस्तत्रैवान्तरधीयत |
आज्ञाप्य पृथिवीं देवीं गर्भभारप्रपीडिताम् || ५१ ||

धरापि कुशला क्षामा लघुकाया बलैर्युता |
अगर्भेव ययौ देवी मुदा परमया युता || ५२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे धरादुःखविमोचने षट्त्रिंशोऽध्यायः || ३६ ||
सप्तत्रिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

अथ काले बहुतिथे व्यतीते द्विजसत्तमाः |
विदेहविषये राजा जनको नाम वीर्यवान् || १ ||

सर्वराजगुणैर्युक्तो राजनीतिविवर्धितः |
सत्यवाक् शीलवान् दक्षो ब्रह्मण्यः प्रयतः शुचिः || २ ||

देवद्विजगुरूणां च पूजासु निरतः सदा |
बभूव सर्वलोकानां पितेव परिपालकः || ३ ||

तस्य राज्ञः सुतो नाभूत् प्राप्ते कालेऽपि वै यदा |
तदा स विमना भूत्वा चिन्ताध्यानपरोऽभवत् || ४ ||

एकदा सोऽथ सुश्राव नारदस्य मुखान्नृपः |
अपुत्रो नृपतिर्वृद्धो नाम्ना दशरतो महान् || ५ ||

पुत्रान् लेभे महासत्वानध्वरेण महामतिः |
अयोध्यायां नगर्यां तु ऋष्यशृङ्गपुरोगमैः || ६ ||

मुनिभिर्विहितैर्यज्ञैर्लब्धवान् सभूपः सुतान् |
रामं च भरतं चैव शत्रुघ्नं लक्ष्मणं तथा || ७ ||

महासत्वान् महावीरान् देवगर्भोपमाञ्छुभान् |
तच्छ्रुत्वा जनको राजा प्रविश्यान्तःपुरं स्वकम् |
भार्याभिर्मन्त्रयामास यज्ञार्थं पुत्रजन्मने || ८ ||

मन्त्रयित्वा तदा राजा महिषीप्रमुखैःस्वयम् |
चतसृभिस्तु भार्याभिर्यज्ञार्थं दीक्षितोऽभवत् || ९ ||

ततः पुरोधसं राजा गौतमं मुनिसत्तमम् |
तत्पुत्रं च शतानन्दं पुरोधायाकरोन्मस्वम् || १० ||

द्वौ पुत्रौ तस्य सञ्जातौ यज्ञभूमौ मनोहरौ |
एका च दुहिता साध्वी भूम्यन्तरगता शुभा || ११ ||

नारदस्योपदेशेन यज्ञभूमिं ततो नृपः |
हलेन दारयामास यज्ञबाटावधिस्वयम् || १२ ||

तद्भूमिजातसीतायां शुभां कन्यां समुत्थिताम् |
लेभे राजा मुदा युक्तः सर्वलक्षणसंयुताम् || १३ ||

तस्यां तु जातमात्रायां पृथिव्यन्तर्हिता स्वयम् |
जगाद वचनं चेदं गौतमं नारदं नृपम् || १४ ||

पृथिव्युवाच

एषा सुता मया दत्ता तव राजन् मनोहरा |
एनां गृहाण सुभगां कुलद्वयशुभावहाम् || १५ ||

अनया मे महाभारस्तत्त्वतो हेतुभूतया |
क्षयं यास्यति भारार्ति मोचयिष्यामि दारुणाम् || १६ ||

रावणाद्या महावीराः कुम्भकर्णादयोऽपरे |
नाशं यास्यति दुर्घर्षां कृतेऽस्या राक्षसाः परे || १७ ||

त्वं च मोदं दुराघर्षं दुहितकृतिजं नृपः |
अवाप्स्यसि सुराणां च पितृणामृणशोधनम् || १८ ||

किन्त्वेकः समयः कार्यस्त्वया मम नरोत्तम |
तमहं ते प्रवक्ष्यामि पुरो नारदगौतमौ || १९ ||

निहते रावणे वीरे भारार्ति-रहिता सुखम् |
सुपुत्रं जनयिष्यामि यज्ञभूमावहं तव || २० ||

तं पुत्रवत् पालयिता भवान् नृपतिसत्तम |
यावद्व्यतीतबाल्यः सन् भविता तनयो मम || २१ ||

व्यतीतबाल्यं तमहं पालयिष्ये स्वयं नृप |
तस्य स्यान्मानुषो भावो यथा त्वं तत्करिष्यसि || २२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति पृथिव्या वचनं श्रुत्वा राजा तदा मुदा |
प्रणम्य पृथिवीं प्राह साम्ना स जनकाह्वयः || २३ ||

राजोवाच

यत् त्वं ब्रूषे जगद्धात्रि करिष्ये तद्वचस्तव |
ममापीष्टं प्रयच्छस्व प्रसीद परमेश्वरि || २४ ||

देवि प्रत्यक्षतो रूपं द्रष्टुमिच्छाभ्यहं तव |
शक्तिस्त्वं लोकजननी त्वां नमामि प्रसीद मे || २५ ||

इति तस्य वचः श्रुत्वा जनकस्य तदा क्षितिः |
मुनीनां सन्निधौ रूपं दर्शयामास भूभृते || २६ ||

नीलोत्पलदलश्यामामक्षमालाब्जधारिणीम् |
बाहुयुग्मेन शुभ्रेण मृणालायतशोभिना |
सुन्दरीं लोकधात्रीं तां दृष्ट्वा शश्वत् नृपोऽनमत् || २७ ||

ततः सा पृथिवी देवी सीतां जातां नृपात्मजाम् |
करेण शश्वत् संस्पृश्य वचनं चेदमब्रवीत् || २८ ||

इयं ते मानुषं भावमवाप्स्यति जगत्प्रसूः |
तव पुत्री नृपश्रेष्ठ समयं प्रतिपालय || २९ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा पृथिवी देवी राजानं जनकाह्वयम् |
सम्भाष्य नारदादींस्तांस्तत्रैवान्तरधीयत || ३० ||

जनकोऽपि सुतां लब्ध्वा सर्वलक्षणशालिनीम् |
सुतद्वयं तथा प्राप्य मुदितः स्वगृहं ययौ || ३१ ||

ततः काले तु सम्प्राप्ते रावणे राक्षसे हते |
मानुषेण स्वरूपेण विष्णुना प्रभविष्णुना || ३२ ||

गत्वा विदेहराजस्य यज्ञभूमिं तदा क्षितिः |
सुषुवे तनयं वीरं यत्र सीता पुराभवत् || ३३ ||

जाते पुत्रे तदा देवी जगद्धात्री जगत्प्रभुम् |
सस्मार समये विष्णुं स्मरन्ती समयं पुरा || ३४ ||

स्मृतमात्रस्तदा देवः समयं प्रत्यपालयत् |
क्षितेर्यत्र सुतो जायस्तत्र प्रादुर्बभूव ह || ३५ ||

प्रादुर्भूतं तदा देवी प्रणम्य परमेश्वरम् |
संस्तूय सुनृतं शश्वदिदमाह जगत्प्रभुम् || ३६ ||

पृथिव्युवाच

एष ते तनयोजातः सुकुमारो महाप्रभः |
संस्मरन् समयं पूर्वं त्वमेनं प्रतिपालय || ३७ ||

श्रीभगवानुवाच

अयं ते तनयो देवी महाबलपराक्रमः |
भविता मानुषं भावं तन्वानः सुचिरं बुधः || ३८ ||

यावन्मानुषभावं ते तनयो भावयिष्यति |
तावत् कल्याणभाग्भूत्वा चिरं राज्यं करिष्यति || ३९ ||

त्यक्तमानुषभावस्तु यदा चायं विचेष्टते |
तदा तु नास्य सुचिरं जीवितं सम्भविष्यति || ४० ||

सम्प्राप्ते षोडशे वर्षे राज्यमासादयिष्यति |
धनरत्नगजैश्वर्ययुक्तोऽयं रथसञ्चयैः |
आसाद्य महतीं नित्यं श्रियं भोक्ष्यति वीर्यवान् || ४१ ||

यस्मिन् यस्मिन् युगे भावो यो वा भवति व नृणाम् |
तं भावं तथैवायं करिष्यति तथा कुरु || ४२ ||

एतस्य निभृतं राज्यं यत् प्राग्ज्योतिषसंज्ञकम् |
पुरं तत्र चिरं शास्ता राज्यमेष सुतस्तव || ४३ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा पृथिवीं विष्णुः समाभाष्य जगत्पतिः |
दृश्यमानस्तया क्षिप्रं तत्रैवान्तर्दधे प्रभुः || ४४ ||

प्रसूय पृथिवी पुत्रं मध्यरात्रे महाद्युतिम् |
जनकं ज्ञापयामास रहस्यं पूर्वमीरितम् || ४५ ||

विदेहराजो ज्ञात्वैव पृथिवीजनितं सुतम् |
तत्रैव यज्ञवाटं स रात्रावागात् कृतक्रियः || ४६ ||

गच्छन्तं यज्ञवाटं तं दृष्ट्वा सर्वंसहा तदा |
नोक्त्वा किञ्चन तं शश्वदन्तर्धानं गता नृपम् || ४७ ||

अथ गत्वा तदा तत्र विदेहाधिपतिः सुतम् |
धरायां ददृशे कान्त्या चन्द्रार्कज्वलनोपमम् || ४८ ||

रुदन्तं बहुशः स्निग्धं चलधस्तपदद्वयम् |
वपुष्मन्तं श्रियादीप्तं कार्तिकेयमिवापरम् || ४९ ||

उद्गच्छन् स रुदन् बालो यज्ञभूमिं व्यतीत्य च |
कियद्दूरं जगामाशूत्तानशायी महाद्युतिः || ५० ||

मनुष्यस्य शिरस्तत्र मृतस्य प्राप्य बालकः |
स्वशिरस्तत्र विन्यस्य रुदंस्तस्थौ क्षणं तदा || ५१ ||

ततो विदेहराजोऽपि मार्गमाणः क्षितेःसुतम् |
व्यतीत्य यज्ञभूमिं तमाससादाञ्जसा बहिः || ५२ ||

आसाद्य बालकं दीप्तं प्रदीप्तमिव पावकम् |
कान्त्या चन्द्रमसस्तुल्यं तेजोभिर्भास्करोपमम् || ५३ ||

शरमध्यगतं पूर्वं पावकिं पावको यथा |
स्वयं जग्राह तं राजा पृथिव्याः समयं स्मरन् || ५४ ||

उद्गृह्णन् तच्छिरोदेशे ददृशे मानुषं शिरः |
शशंसचाचिरं शीर्षं मानुषं गौतमाय सः || ५५ ||

अथ बालं समादाय प्रविश्यान्तःपुरं स्वकम् |
महिष्यै कथयामास प्राप्तं पुत्रं गुहोपमम् || ५६ ||

सा तं दृष्ट्वा विशालाक्षं सिंहस्कन्धं महाभुजम् |
विस्तीर्णहृदयं कान्तं नीलोत्पलदलच्छविम् |
मुमोद पालनीयोऽयं मयेति न्यवदत् नृपम् || ५७ ||

तां राजापि ततः प्राह पुत्रोऽयं मम सुन्दरि |
यज्ञभूमौ समुत्पन्नः स्वच्छन्दं पाल्यतामयम् || ५८ ||

यत् पृथिव्या रहः प्रोक्तं न तद्देव्यै न्यवेदयत् |
सत्यसन्धो नृपश्रेष्ठः प्रियाया अपि भाषितम् || ५९ ||

मम सुतसुतवंशान् पालयित्री धरेय-
मिति नरपतिवर्यो मोदवांस्तद्दिने च |
सुरतनयसमानं तुत्रमासाद्य देवी
जितरिपुरतिधीमान् स्वादयञ्चेत्यमोदत् || ६० ||

इति श्रीकालिकापुराणे नरकजन्म-कथने सप्तत्रिंशोऽध्यायः || ३७ ||
अष्टत्रिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

अथ तस्य नृपश्रेष्ठो गौतमेन महर्षिणा |
संस्कारं कारयामास विधिना मानुषेण तु || १ ||

नरस्य शीर्षे स्वशिरो निधाय स्थितवान् यतः |
तस्मात्तस्य मुनिश्रेष्ठो नरकं नाम वै व्यधात् || २ ||

अपरान् बालसंस्कारान् क्षात्रेण विधिना मुनिः |
केशान्तावधि सञ्चक्रे ऋग्यजुः साममन्त्रकैः || ३ ||

ववृधे तस्य सदने नरको नाम भूसुतः |
दिनं दिनं धृतान्यश्रीः शरदीव निशाकरः || ४ ||

स राजा तं सदा भावैर्मानुषैयोजयन् स्वयम् |
गौतमस्य सुतेनाथ शतानन्देन धीमता |
ग्राहयामास तन्नित्यं क्षात्रं भावं च मानुषम् || ५ ||

तथैव पृथिवी देवी धात्रीवेषेण तं सुतम् |
नियतं ग्राहयामास मानुषं चरितं शुभम् || ६ ||

यदैव पुत्र उत्पन्नस्तदैव पृथिवीस्वयम् |
मायामानुषरूपेण नृपान्तःपुरमाविशत् || ७ ||

प्रविश्य तत्र सा देवी नृपस्यानुमतेऽभवत् |
धात्री तस्य द्विजश्रेष्ठाः कात्यायन्या ह्यवस्थया ||

यावत् षोडशवर्षाणि तस्य बालस्य भावीनि |
तावत् स्वयं पालयन्ती ग्राहयामास संनयम् || ९ ||

स वर्धमानोऽनुदिनं नरकः पृथिवीसुतः |
अत्यक्रामत् सुतान् सर्वान् जनकस्य महात्मनः || १० ||

शरीरेणाथ वीर्येण रूपेण बलवत्तया |
धनुषा गदया वीरो ह्यत्यक्रामन् नृपात्मजान् || ११ ||

स शास्त्रवादकुशलो धनुर्वेदे च कोविदः |
वर्षैः षोडशमिर्भूतो वीरैरन्यैर्दुरासदः || १२ ||

विदेहाधिपतिर्दृष्ट्वा महाबलपराक्रमम् |
ततो न्यून्यान् स्वपुत्रांश्च नातिहृष्टमनाभवत् || १३ ||

निरस्यासौ च मत्पुत्रान् मम राज्यं ग्रहीष्यति |
काले प्राप्ते महावीरो मतिस्तस्याभवत् पुरा || १४ ||

अन्तःपुरे यदा पुत्रान् सर्वान् रमयते नृपः |
तदा तु नरकं वीक्ष्य हर्षं प्राप्नोति नाधिकम् || १५ ||

तस्य तद्वुबुधे देवी नृपस्याथ वसुन्धरा |
महिषी विस्मयं चक्रे तस्मिन् भावे तु भूभृतः || १६ ||

अथैकदा महादेवी जनकस्य महात्मनः |
पप्रच्छ नृपतिश्रेष्ठं विदेहाधिपतिं पतिम् || १७७ ||

महिषी उवाच 

नाथ पृच्छामि ते किंचिद्रहस्यं यदि नो तव |
तदा मां तद्वदस्व त्वं कृपा चेद्विद्यते मयि || १८ ||

यदैव तनयाः सर्वे विहरन्ति पुरस्तव |
तदैव नरकं दृष्ट्वा विमना इव लक्ष्यसे || १९ ||

तन्मे रात्रिन्दिवं वाढं विस्मयः प्रतिवर्धते |
संशयश्च भयं चैव न जहाति च मां सदा || २० ||

रूपवान् वीर्यवानेष नये च विनये तथा |
कुशलः प्रतिबुद्धश्च पुत्रस्तव महाबलः || २१ ||

न सभाजयसे कस्मात् पुत्रमन्यैर्दुरासदम् |
तदहं ज्ञातुमिच्छामि यदि तथ्यं वदस्व मे || २२ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा प्रियायाः पृथिवीपतिः |
तूष्णीं भूत्वा क्षणं देवीमिदं वचनमब्रवीत् || २३ ||

राजोवाच

कथयिष्ये प्रिये तत्त्वं यत् पृष्ठोऽहं त्वयाधुना |
मासत्रये व्यतीते तु समयं प्रतिपालय || २४ ||

निगूढः कश्चिदत्रास्ति देवस्य समयो मम |
तेनाधुना न किञ्चित्ते कथयिष्यामि तद्रहः || २५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

राज्ञो ह्ययं सभार्यस्य संवादोऽभवदन्तिके |
मानुषी पृथिवी धात्री तं शुश्राव यदा तदा || २६ ||

श्रुत्वा तयोस्तु संवादं महिषीभूपयोः क्षितिः |
मासत्रयेण समयं दत्तं देव्यै धराभृता || २७ ||

तत्काले विमनस्कं च भूपं नरकसंज्ञया |
त्रिभिर्मासैर्व्यतीतैः स्यादस्य षोडशवत्सरः || २८ ||

ततो नृपो महिष्यास्तु कथयिष्यति तद्रहः |
ततो मम रहस्यं तु विदितं सम्भविष्यति || २९ ||

चिन्तयित्वेति सा देवी जगद्धात्री सुतं प्रति |
निश्चित्येदं तदा कृत्यं प्राप्तकालमचेष्टत || ३० ||

ततो रहसि भूपं तं समासाद्य सगौतमम् |
इदमाह जगद्धात्री स्वपुत्रार्थे यशस्विनी || ३१ ||

पृथिव्युवाच 

यो मया समयो दत्तः पालितः स त्वयानघ |
पुत्रश्च पालितो मेऽयं नरको विनयैर्युतः || ३२ ||

सम्प्राप्तयौवनः पुत्रो योजितश्च त्वया नयैः |
तव प्रसादात् पुत्रो मे सुखी वृद्धो गृहे तव || ३३ ||

तमहं पूर्वसमयान्नयिष्यामि स्वमात्मजम् |
अनुजानीहि भद्रं ते नरकस्य गतिं प्रति || ३४ ||

रक्षितव्यश्च भवता समयः सपुरोधसा |
छन्नमेव नयिष्यामि भूपते मा कृथा व्यथाय || ३५ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा जगतां धात्री विदेहाधिपतिं नृपम् |
तत्रैव पश्यतां तेषामन्तर्धानमुपागमत् || ३६ ||

नृपोऽपि तस्यास्तद्वाक्यमगींकृत्य क्षिति प्रति |
तस्याः प्रत्यक्षतः स्थानं जगाम सपुरोहितः || ३७ ||

अथैकदा धरा देवी मायामानुषरूपिणी |
उपांशु नरकं प्राह धात्री तस्य महात्मनः || ३८ ||

त्वया समं महाबाहो गङ्गां यातुं मनो मम |
यदि त्वं यासि यास्यामि रथेनाद्यैव पुत्रक || ३९ ||

नरक उवाच 

न पितुर्वचनं यास्ये विना मातस्त्वया समम् |
अनुज्ञाप्य रथेनाहं यास्ये गङ्गां त्वया समम् || ४० ||

नुज्ञाप्य महाराजं करिष्यामि तवेप्सितम् |
गुरुञ्च तनयं तस्य शतानन्दं द्विजोत्तमम् || ४१ ||

धात्र्युवाच

न ते पितायं जनको यः सर्वजगतां प्रभुः |
स ते पिता तं गङ्गायां पश्य गत्वा मया सह || ४२ ||

अयं पिता पालकस्ते न राज्यं सम्प्रदास्यति |
यस्ते वर्धयिता तात तमासादय पुत्रक || ४३ ||

अत्रं यद्मद्रहस्यं तद् गङ्गायामेव पुत्रक |
कथयिष्याम्यहं सर्वं रहोभङ्गस्ततोऽन्यथा || ४४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

जातसम्प्रत्ययो धात्र्या वचसा नरकस्तथा |
विहाय यानं छन्देन पद्भ्यां गङ्गा ययौ तदा || ४५ ||

अथ गङ्गा समासाद्य संस्नाप्य विधिवत् सुतम् |
आत्मानं दर्शयामास पृथिवी स्वसुताय व || ४६ ||

मायामानुषमूर्तिं तां विहाय जगतां प्रसूः |
नीलोत्पलदलश्यामं सर्वलक्षणसंयुतम् || ४७ ||

सर्वाङ्गसुन्दरं चारु नानालङ्कारभूषितम् |
पुत्राय दर्शयामास नरकाय वसुन्धरा || ४८ ||

कथामेताञ्च पूर्वस्मिन्नुद्भूतां पृथिवी तदा |
कथयामास पुत्राय प्रतीतिर्जायते यथा || ४९ ||

पृथिव्युवाच

मम गर्भे यथा पुत्र वर्धसे त्वं दिने दिने |
ब्रह्मादयस्तदा देवा आलोक्य स्वयमेव ते || ५० ||

मलिनीक्षितिसञ्जातः पुत्रो विष्णोर्महात्मनः |
आसुरं भावमास्थाय सवांनस्मान् हनिष्यति || ५१ ||

इति चिन्तापरा देवाः कुमन्त्रं चक्रिरे तदा |
अवं नोत्पद्यतां गर्भाद्गर्भे तिष्ठत्वयं सदा || ५२ ||

ततो मम भवान् गर्भे सुबहूनि युगान्यथ |
अवसद्दुःखवान् पुत्र देवानां च कुमन्त्रतः || ५३ ||

मृतकल्पाभवमहं भवतो धारणात् सुत |
ततोऽहं शरणं याता भगवन्तं सनातनम् || ५४ ||

नारायणस्य वाक्यत् तु भवानुत्पन्नवांस्ततः |
इति सत्यं मम वचः पुत्र जानीहि निश्चितम् || ५५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

अथ यावन्नपुत्रस्य विस्मयः समपद्यत |
तावदेव स्वयं देवी प्रोचे पुत्रमिदं वचः || ५६ ||

अथा विदेहराजस्य यज्ञभूमावसूयत |
विदेहराजेन समं यादृशः समयोऽभवत् || ५७ ||

यथा मानुषरूपेण धात्री सा समपद्यत |
तत् सर्वं कथयामास नरकाय महात्मने || ५८ ||

अथ तां पृथिवीं प्राह नरकः पुनरेव हि |
पृथिव्याः वचनं श्रुत्वा स्वल्पसंशयसंयुतः || ५९ ||

नरक उवाच

अद्येवं मे पिता विष्णुर्माता त्वं पृथिवी शुभे |
आगच्छतु जगन्नाथो ममैवाभ्युपपत्तये || ६० ||

स एव सर्व लोकेशो यदि मां भाषतेऽच्युतः |
पिताहं ते त्वियं माता श्रद्धधे तदहं शुभे || ६१ ||

त्वया मानुषरूपेण धात्र्याहं प्रतिपालितः |
तद्रूपं द्रष्टुमिच्छामि यदि ते रूपमीदृशम् || ६२ ||

पृथिव्युवाच

अहं ते जननी तात मया ज्ञातोऽसि पुत्रक |
पृथिव्यहं जगद्धात्री मद्रूपं मृन्मययन्त्विदम् || ६३ ||

पिता तव महाबाहो प्रभुर्नारायणोऽव्ययः |
अच्युतो जगतां धाता महात्मा शूकरात्मधृक् || ६४ ||

तेनाहितस्त्वं मद्गर्भे सुचिरं त्वं पुरावसः |
सम्प्राप्ते समये जातः पालितश्चेह भूभृता || ६५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा हर्षशोकाकुलस्तदा |
नरकः पृथिवीं देवीमिदमाह धनुर्धरः || ६६ ||

नरक उवाच

न माता विदिता पूर्वं माहाहकिति भाससे |
विष्णुः पितेति च वचो न पिता विदितो मम || ६७ ||

जानामि पितरं चाह विदेहाधिपतिं नृपम् |
तस्य भार्यां सुमत्याख्यामहं जानाति मातरम् || ६८ ||

भ्रातरस्तत्सुता सर्वे सीता मे भगिनी शुभा |
सुमतिर्मम मातेति लोको जानाति सन्तमम् || ६९ ||

कात्यायनी च धात्री मे याधुनैव कृता त्वया |
एतत् सर्वं त्वया मिथ्या शंशितं मम साम्प्रतम् |
यथा तत्वाहं तनयः सत्यमाख्याहि तन्मम || ७० ||

मार्कण्डेय उवाच

पुत्रस्य वचनं चेति श्रुत्वा सर्वंसहा तदा |
सर्वं तत् पूर्ववृत्तान्तं तनयाय न्यवेदयत् || ७१ ||

यथा मलिन्या सम्भोगो वराहस्याभवत् पुरा |
यथा गर्भ धृतो देवर्येन या कारणेन सः || ७२ ||

यथा च गर्भदुःखार्ता माधवं शरणं गता |
यथा तेन प्रदतश्च समयो जनकं प्रति || ७३ ||

ऋषयः ऊचुः

किमर्थं समयो दत्तो विष्णुणा प्रभविष्णुना |
निहते रावणे वीरे रामेण सुमहात्मना || ७४ ||

भविष्यति सुतस्ते वै तत्र न संशयो महान् |
एतान् त्वं संशयान् छिन्धि गुरो शास्तासि नः सदा || ७५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

भारार्ता रावणादीनां पृथिवी मांसभोगिनाम् |
अधोगता योजनानि पञ्च वै द्विजसत्तमाः || ७६ ||

अयं वराहवीर्येण जातो गर्भे क्षितेः पुनः |
असावपि महाराजो दशग्रीवो यथाभवत् || ७७ ||

अधो यास्यति भारार्ता सातीव पृथिवी त्विति |
समयो दत्तवात् विष्णू रावणे निहते सति |
धरायै भारविहतिव्याजेन द्विजसत्तमाः || ७८ ||

त्वत्पूर्वरूपं दृष्ट्वा वै वचनाच्च जगद्गुरोः |
जातश्रद्धो महाभागे स्थास्यामि समये तव || ७९ ||

पुत्रस्य वचनं श्रुत्वा पृथिवी प्रथमं तदा |
मायामानुषरूपं तत् प्रतिजग्राह तत्पुरः || ८० ||

यथा कात्यायनीरूपं येन रूपेण पालितः |
नरकः सा तु तद्गृह्य तत्याज पृथिवी तनुम् || ८१ ||

अथ दृष्टैव नरको धात्रीं कात्यायनीं तदा |
पप्रच्छ पूर्व वृत्तान्तं यद्वृत्तं नृपमन्दिरे || ८२ ||

सा तथा कथयामास यथा सम्प्रति पालितः |
यद्वृत्तं पूर्वतो गेहे नृपस्य जनकस्य तु || ८३ ||

जातसम्प्रत्ययस्तत्र नरकः समपद्यत |
पृथिवी च पुनर्देवीरूपं स्वं जगृहे तदा || ८४ ||

अथ सस्मार पृथिवी जगन्नाथं हरिं प्रभुम् |
समये पूर्वविहिते प्रणम्य शिरसा मुहूः || ८५ ||

स्मृतमात्रस्तदा क्षित्या माधवो गरुडध्वजः |
प्रसन्नो जगतां नाथः प्रत्यक्षत्वं गतस्तदा || ८६ ||

तं दृष्ट्वा पृथिवी देवी देवं गरुडवाहनम् |
नीलोत्पलदलश्यामं शंखचक्रगदाधरम् || ८७ ||

पीताम्बरं जगन्नाथं श्रीवत्सोरस्कमव्ययम् |
प्रणनाम महाभक्त्या पस्पर्श शिरसा महीम् || ८८ ||

परमेश जगन्नाथ जगत्कारणकारण |
प्रसीदेति वचश्चापि तदा प्रोचे जगतप्रसूः || ८९ ||

नरकस्तु हरिं दृष्ट्वा निमील्य नयनद्वयम् |
तत्तेजसा चाभिभूतेस्तदा भूमावुपाविशत् || ९० ||

उपविष्टे तदा देवी तनये नरकाह्ववे |
प्रसादयामास तदा पुत्रार्थे वरवर्णिनी || ९१ ||

प्रसाद्यमानो धरया हरिर्णारायणोऽव्ययः |
शङ्खाग्रेण तदा पुत्रं पस्पर्श नरकाह्वयम् || ९२ ||

स्पृष्टमात्रोऽथ हरिणा नरकोऽभूत् सुदर्शनः |
दृष्टश्चोत्साहवांश्चैव बलवान् समपद्यत || ९३ ||

तत उत्थाय नरको हरिं नारायणं प्रभुम् |
भक्त्या प्रणम्य गोविन्दं साष्टाङ्ग च मुहुर्मुहुः || ९४ ||

ननाम पृथिवीं वीरो जातसम्प्रत्ययास्तदा |
प्रणम्य च महाभागां भक्त्या परमया युतः || ९५ ||

प्राञ्जलिः पुरतस्तस्थौ नोक्त्वा किञ्चन वै भिया |
ततस्तदर्थे पृथिवी माधवं समयाचत || ९६ ||

प्रसीद देवदेवेश समयं प्रतिपालय |
त्वयाहं तनयो दत्तो मम सर्वं जगत्पते |
एतदर्थे प्रतिज्ञातं यद्दत्तं प्रतिपालय || ९७ ||

भगवानुवाच

भवती यत् सुपुत्रार्थे मामयाचत पुरा मया |
तत् सर्वंत् अव दत्तं वै राज्यं दत्तं च वत्सुते || ९८ ||

इत्युक्त्वा भगवान् विष्णुरादाय नरकाह्वयम् |
सार्द्धं पृथिव्या गङ्गायां ममज्ज जगतां प्रभुः || ९९ ||

निमज्य क्षणमात्रेण प्राग्ज्योतिषपुरं गतः |
मध्यगं कामारूपस्य कामाख्या यत्र नायिकाः || १०० ||

स च देशः स्वराज्यार्थे पूर्वं सुप्तश्च शम्भुना |
किरातैर्बलिभिः क्रूरैरज्ञेरपि च वासितः || १०१ ||

रुक्मस्तम्भनिभांस्तत्र किरातान् ज्ञानवर्जितान् |
अनर्थमुण्डितान् मद्यमांसाशनैकतत्परान् || १०२ ||

ददर्श विष्णुः कुपितान् विष्णुं दृष्ट्वा द्विजर्षभाः |
तेषामधिपतिस्तत्र घटको नाम वीर्यवान् |
रुक्मस्तम्भनिभस्तत्रः प्रदीप्त इव पावकः || १०३ ||

स क्रोद्धाच्चतुरङ्गेन बलेन महता युतः |
आससाद जगन्नाथं नरकं च महावलम् || १०४ ||

आसाद्य शरवर्षेण ववर्ष प्रभुमव्ययम् |
किरातैः सहितो राजा घटकाख्यः किरातराट् || १०५ ||

माधवोपि तदा पुत्रं नरकं वीर्यवत्तरम् |
प्रेस्यामास युद्धाय किरातनृपतेस्तदा || १०६ ||

नरको धनुरादाय सह तैर्बलवत्तरैः |
युयुधे सुचिरं तत्र शस्त्रास्त्रैर्बहुधेरितैः || १०७ ||

ततोऽसौ भल्लमादाय योजयिता धनुर्गुणैः |
शिरः किरातराजस्य चिच्छेद नरको बली || १०८ ||

मुख्यान् मुख्यान् किरातांश्च बहून् सेनाधिपांस्तथा |
जघान कुपितो वीरः केशरीव मतङ्गजान् || १०९ ||

हतेऽथ नृपतौ केचित् पलायनपरायणाः |
किराताः केचन पुनर्नरकं शरणं गताः || ११० ||

निहत्य युध्यमानांस्तु संरक्ष्य शरणं गतान् |
नरकः पितरं गत्वा प्रणम्याथ न्यवेदयत् || १११ ||

नरक उवाच

हतस्तात किरातानामधिपो घटको मया |
सेनाधिपाश्च तस्यान्ये किमन्यत् कुरवाण्यहम् || ११२ ||

श्रीभगवानुवाच

किरातान् जहि यावत्त्वं देवीं दिक्करवासिनीम् |
पलायमानान् विद्राव्य पालय शरणं गतान् || ११३ ||

मार्कण्डेय उवाच

ततः स नरको वीरः समारुह्य सितं गजम् |
चतुर्दन्तं महाकायं किराताधिपवाहनम् || ११४ ||

ऐरावतसमं वीर्ये वेगेन गरुडोपमम् |
किरातान् द्रावयामास यावद्दिक्करवासिनीम् || ११५ ||

पितरं पुनरागत्य वचनं चेदमब्रवीत् |

नरक उवाच

विद्राविताः किरातास्ते सागरान्तं समाश्रिताः || ११६ ||

हतश्च घऽकाख्यो हि किराताधिपतिर्महान् |
वेगिनं गजमारुह्य ऐरावतसमं गुणैः |
यदन्यत् करणीयं मे तदाज्ञापय सम्प्रति || ११७ ||

भगवानुवाच

करतोया सदा गङ्गा पूर्वभागावधिश्रया |
यावल्ललितकान्तास्ति तावदेव पुरं तव || ११८ ||

अत्र देवी महाभागा योगनिद्रा जगत्प्रसूः |
कामाख्यारूपमास्थाय सदा तिष्ठति शोभना || ११९ ||

अत्रास्ति नदराजोऽयं लौहित्यो ब्रह्मणः सुतः |
अत्रैव दशदिकपालाः स्वे स्वे पीठे व्यवस्थिताः || १२० ||

अत्र स्वयं महादेवो ब्रह्मा चाहं व्यवस्थितः |
चन्द्रः सूर्यश्च सततं वसतोऽत्र च पुत्रक || १२१ ||

सर्वे क्रीडार्थमायाता रहस्यं देशमुत्तमम् |
अत्र श्रीर्वसते भद्रा भोग्यमत्र तथा बहु || १२२ ||

अस्य मध्ये स्थितो ब्रह्मा प्रङ्नक्षत्रं ससर्ज ह |
ततः प्राग्ज्योतिषाख्येयं पुरी शक्रपुरीसमा || १२३ ||

अत्र त्वं वस भद्रं ते ह्यभिषिक्तो मया स्वयम् |
कृतदारः सहामात्यै राजा भूत्वा महाबलः || १२४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एवमुक्त्वा स्वयं विष्णुः शम्भोरनुमते तदा |
सर्वान् किरातान् पूर्वस्यां सागरान्ते न्यवेशयत् || १२५ ||

पूर्वं ललितकान्तायाः समादायावधिं पुनः |
यावत् सागरपर्यन्तं किरातास्तावदावसन् || १२६ ||

पश्चाल्ललितकान्तायाः देर्श कृत्वावधिं पुनः |
करतोया नदीं यावत् कामाख्यानिलयं तु तत् || १२७ ||

तस्मात् किरातानुत्सार्य वेदशास्त्रातिगान् बहून् |
द्विजातीन् वासयामास तत्र वर्णान् सनातनान् || १२८ ||

वेदाध्ययनदानादि सततं वर्तते यथा |
तथा चकार भगवान् मुनिभिर्वासयन् विभुः || १२९ ||

वेदवादरताः सर्वे दानधर्मपरायणाः |
नचिरादभवद्देशः कामरूपाह्वयस्तदा || १३० ||

ततो विदर्भराजस्य पुत्रीं मायाह्वयां हरिः |
पुत्रार्थे वरयामास नरकस्य समां गुणैः || १३१ ||

तामुद्वाह्य हृषीकेशस्तस्मिन् पुरवरे स्वयम् |
तया समं स्वतनयं राजत्वेनाभ्यषेचयत् || १३२ ||

सूगुप्तां च पुरीं चक्रे गिरिदुर्गेण माधव |
जलदुर्गं सर्वतो भद्रं देवैरपि दुरासदम् || १३३ ||

ततः किरातराजस्य चतुर्दन्ताः सुदन्तिनः |
पञ्चविंशतिसाहस्रा महामात्रकुथैर्युताः || १३४ ||

यानि रत्नान्यनेकानि सैन्यानि विविधानि च |
अश्वाश्चाभरणाश्चैव तत्सर्वं नरकोऽग्रहीत् || १३५ ||

यद्यत् सुभूषणं राज्ञो ध्वजाश्चाभरणानि च |
तानि तानि स्वयं विष्णुस्तनयस्य ददौ तदा || १३६ ||

रथं च प्रददौ तस्मै त्रिषु लोकेषु दुर्लभम् |
लोहाष्टचक्रसञ्छन्नमर्धयोजनविस्तृतम् || १३७ ||

युक्तमश्वसहस्रैश्च तथाष्टाभिर्मनोजवैः |
रत्नकाञ्चनचित्राढ्यं वेदिकाभागविस्तरम् || १३८ ||

वज्रध्वजेन महता काञ्चनेन विराजितम् |
हेमदण्डपताकाढ्यं वैदूर्यमणिकूबरम् || १३९ ||

सिंहव्याघ्रसमुद्भूतैश्चर्मभिश्छादितं सदा |
लोहजालैश्च सञ्छन्नं किंङ्कणीजालमालिनम् |
सर्वप्रहरणैर्युक्तं बहुमायासमन्वितम् || १४० ||

शक्तिं च प्रददौ तस्मै सर्वशत्रुविशातनीम् |
ज्वालामालाभिदीप्ताङ्गीं रिपुकक्षाग्निरूपिणीम् || १४१ ||

इमं च समयं प्रोचे नरकान महात्मने |
नरकस्य हितायेशो वसुधायाः समक्षतः || १४२ ||

श्रीभगवानुवाच

इमां शक्तिं न हि भवान् प्राणानां संशयं विना |
प्रयोक्ष्यति कदाचित्तु मानुषेषु विशेषतः || १४३ ||

एषा भार्या च वैदर्भी भवतः सदृशी गुणैः |
भवतो जीवनं यावत्तावत् स्थास्यति शोभना || १४४ ||

त्वं तु प्रजायै त्रेतायां यत्नवान् वै भविष्यसि |
द्वापरान्ते तु सम्प्राप्ते प्रजा तत्र भविष्यति || १४५ ||

विरोधो मुनिभिः सार्धं ब्राह्मणैरपि पुत्रक |
न कदाचित्त्वया कार्यश्चिरञ्जीवितुमिच्छता || १४६ ||

न राजभिर्न देवैश्च विरोधो युज्यते तव |
महादुर्गस्य वे मध्ये वसतो ह्यपराजिते || १४७ ||

दिव्ययोषिद्गणैः सार्धं वसमानोऽतिभोगवान् |
स्वपर्वते कामरूपे चिरं त्वं तिष्ठ तुत्रक || १४८ ||

महादेवीं महामायां जगन्मातरमम्बिकाम् |
कामाख्यां त्वं विना पुत्र नान्यदेवं यजिष्यसि || १४९ ||

इतोऽन्यथा त्वं विहरन् गतप्राणो भविष्यसि |
तस्मान्नाक यत्रेन समयं प्रनिपालय || १५० ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा भगवान् विष्णुर्नरकं तनयं स्वकम् |
तमपास्य रहस्येनां पृथिवीं वाक्यमब्रवीत् || १५१ ||

यद् यत् पूर्वं मया प्रोक्तं कर्तव्यं तव सुन्दरि |
तत् सर्वं नरकायाशु भूत्यै समुपदेशय || १५२ ||

यदैनं त्वं स्वयं हन्तुं मां जगद्धात्रि भाषसे |
तदा तु मानुषः कश्चिन्नरकं निहनिष्यति || १५३ ||

पृथिव्युवाच 

प्रजार्थमेष यत्नो मे निन्द्यः स्यात् सन्ततिं विना |
तस्मान्नाथ प्रयन्तान्मे सन्ततिं पालयिष्यसि || १५४ ||

मार्कण्डेय उवाच

एवमस्त्विति तां विष्णुः पृथिवीं प्रति पावनः |
नरकं च समाभाष्य तत्रान्तर्धिमगात् क्षणात् || १५५ ||

गते हरौ निजस्थानं पृथिवी तनरं स्वकम् |
यत् पूर्वं हरिणा प्रोक्तं तत्र तं व्यनयत् स्वयम् || १५६ ||

नरकोऽपि तदा धीमान् वेदशास्त्रार्थपारगः |
ब्रह्मण्यनीतिकुशलो वदान्यो दानतत्परः || १५७ ||

कामाख्यापूजनरतो नीलकूटे महागिरौ |
महाभोगी महाश्रीमान् हीनबाधश्च शत्रुभिः |
सुचिरं राज्यमकरोच्छक्रवत्त्रिदशालये || १५८ ||

ततो विदेहराजोऽपि श्रुत्वैव नरकश्रियम् |
सपुत्रभार्यः सगुणो नरकं द्रष्टुमभ्यगात् || १५९ ||

प्राग्ज्योतिषं पुरं गत्वा कामरूपान्तरस्थितम् |
ददर्श नरकं राजा शरच्चन्द्रसमं श्रिया || १६० ||

प्राग्ज्योतिषं पुरं मेने स राजा त्वमरावतीम् |
देवेन्द्रं नरकं मेने सत्परिच्छदभूषणम् || १६१ ||

जनक उवाच

ततो महिष्यै तत् सर्वं जनको वाक्यमब्रवीत् |
एष ते पालितसुतः श्रीमान् नरकसंज्ञकः || १६२ ||

पृथिव्या दयितः पुत्रः सञ्जातो घृष्टिरूपिणा |
विष्णुना जगदीशेन त्वमेनं पश्य सङ्गतम् || १६३ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा जनको राजा यथा वृत्तं तथा पुरा |
वृत्तान्तं कथयामास नरको जातवान् यथा || १६४ ||

ततस्तत्र चिरं स्थित्वा प्राग्ज्योतिषपुरे मुदा |
विदेहाधिपती राजा नरकेण प्रपूजितः || १६५ ||

स्वस्थानं गतवांस्तस्मात् स्वगणैः परिवारितः || १६६ ||

एवं स नरको जातः पृथिव्यास्तनयस्तदा |
हीनासुरस्वभावः संविजहार चिरं क्षितौ || १६७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे नरकाभिषेचनेऽष्तत्रिंशोऽध्यायः || ३८ ||
एकोनचत्वारिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

स राजा नरकः श्रीमांश्चिरञ्जीवी महाभुजः |
मानुषेणैव भावेन चिरं राज्यमथाकरोत् || १ ||

त्रेतायां च व्यतीतायां द्वापरस्य तु शेषतः |
अभवच्छोणितपुरे बाणो नाम महासुरः || २ ||

तस्याग्निदुर्गं नगरं स च शम्भुसखो बली |
सहस्रबाहुर्दुर्धर्षः प्रियः पुत्रः स वै बलेः || ३ ||

नरकेण समं तस्य महामैत्री व्यजायत |
अमनागमनान्नित्यमन्योन्यानुग्रहैस्तथा |
तयोरभूद् महाप्रीतिः पवनानलयोर्यथा || ४ ||

स च बाणः समाराध्य महादेवं जगत्प्रभुम् |
आसुरेणाथ भावेन व्यचरच्चाकुतोभयः || ५ ||

तत्संसर्गात् स नरको दृष्ट्वा तस्याद्भुतां कृतिम् |
तेनैव सह भावेन विहर्तुमुपचक्रमे || ६ ||

न ब्राह्मणान् पूजयति यथा पूर्वं तथा द्विजाः |
न च यज्ञेषु दानेषु पूर्ववन्मुदितः स च || ७ ||

न तथा विष्णुमभ्येति पृथिवीं वापि नार्चति |
कामाख्यायां तथा भक्तिस्तदा तस्याथ नाभवत् || ८ ||

एतस्मिन्नन्तरे धातुस्तनयो मुनिसत्तमः |
वसिष्ठो नाम कामाख्यां द्रष्टुं प्राग्ज्योतिषं गतः || ९ ||

तां दुर्गाभ्यन्तरे नीलकूटदेवीं व्यवस्थिताम् |
द्रष्टुं गन्तुं वसिष्ठस्य न द्वारं नरको ह्यदात् || १० ||

ततो वसिष्ठः कुपितो वचनं परुषं मुनिः |
जगाद नरकं वीरं गर्हयन्मुनिसत्तमः || ११ ||

वसिष्ठ उवाच 

कथं पृथिव्यास्तनयो वराहस्य सुतोऽञ्जसा |
देवीं द्रष्टुं ब्राह्मणस्य न ददासि तथागतः || १२ ||

किं ते कुलोचितं कर्म त्वं करोषि धरात्मज |
देवीं प्राग्ज्योतिषं गत्वा पूजयिष्ये जगन्मयीम् || १३ ||

मार्कण्डेय उवाच

ततः स नरको राजा प्राप्तकालः क्षिते सुतः |
परुषेणाथ वाक्येन तमाक्षिप्य निरस्तवान् || १४ ||

ततो मुनिः स कुपितः शशाप नरकं नृपम् |

वशिष्ठ उवाच

नचिराद् येन जातोऽसि तेन मानुषरूपिणा |
मरणं भविता पाप वराहकुलपांसन || १५ ||

मृते त्वयि महादेवीं कामाख्यां जगतां प्रसूम् |
पूजयिष्याम्यहं पाप तिष्ठ यास्ये स्वमालयम् || १६ ||

त्वं यावज्जिविता पाप कामाख्यापि जगत्प्रसूः |
सर्वैः परिकरैः सार्धमन्तर्धानाय गच्छतु || १७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा ब्रह्मपुत्रः स स्वस्थानं गतवान् मुनिः |
वसिष्ठस्तेन भौमेन निरस्तः कुपितो भृशम् || १८ ||

गते वसिष्ठे नरकः शीघ्रं विस्मयसंयुतः |
जगाम देवीभवनं नीलकूटं महागिरिम् || १९ ||

तत्र गत्वा न चापश्यत् कामाख्या कामरूपिणीम् |
न योनिमण्डलं तस्याः सर्वान् परिकरांस्तथा || २० ||

ततः स विमना भूत्वा क्षितिं सस्मार मातरम् |
पितरं च जगन्नाथं नरकः प्रभुमव्ययम् || २१ ||

न तावपि तदा यातौ तस्य प्रत्यक्षतां द्विजाः |
व्युत्क्रान्तसमयस्येति नीतिहीनस्य शम्भवे || २२ ||

चिरं प्रतीक्ष्य तौ तत्र भौमो वज्रध्वजस्तदा |
अप्राप्तक्ष्तिविष्णुः स सशोकः स्वं निवेशनम् || २३ ||

स गच्छन् स्वगृहं भौमः पुरीं स्वां दृष्टवांस्तु सः |
पूर्वश्रिया परित्यक्तां मलिनां वनितामिव || २४ ||

देव्यामन्तर्हितायां तु वेदवादविवर्जितम् |
पुण्यस्वल्पादरजनं तत् पुरं समपद्यत || २५ ||

न देवास्तत्र गच्छन्ति न विप्रा न महर्षयः |
बभूव नगरं तस्य स्वल्पयज्ञक्रियोत्सवम् || २६ ||

ईतयो बहवो जाता मृताश्च बहवो जनाः |
लौहित्यनदराजोऽपि हीनतोयस्तदाऽभवत् || २७ ||

बहूनि विपरीतानि दृष्ट्वा स नरकस्तदा |
मेने मरणमासन्नमत्मनो ब्रह्मशापतः || २८ ||

ततः प्राग्ज्योतिषाध्यक्षः शोकविह्वलचेतनः |
चिन्तयन् मनसा मित्रं बाणं बलिसुतं ययौ || २९ ||

सखा प्राणसमः सोऽस्य सततान्योन्यरक्षणे |
तत्परौ बाणनरकौ स्वर्वैद्यावश्विनाविव || ३० ||

एतस्मिन्नन्तरे बाणो मित्रं शम्भुसखो बली |
अनुकूलयिता मन्त्रप्रदानेन महाबुधः || ३१ ||

इति चासीन्मतिस्तस्य वज्रकेतोस्तदाचला |
दूतं च प्राहिणोद् दीप्तं बाणस्य नगरं प्रति || ३२ ||

स शोणितपुरं गत्वा स्यन्दनेनाशुगामिना |
ततो भौमस्य वृत्तान्तं वाणायाशु न्यवेदयत् || ३३ ||

यथा शप्तो वसिष्ठेन यथा चान्तर्हिताम्बिका |
यथा विघ्नः पुरवरे जातः प्राग्ज्योतिषाह्वये || ३४ ||

समयस्य व्यतिक्रान्तिर्भूमिमाधवयोर्यथा |
तथा स दूतो भौमस्य शशंस बलिसूनवे || ३५ ||

स समाकारमित्रस्य सम्यग् दैवपराभवम् |
स्वयं जगाम नरकं सभाजयितुमीश्वरः || ३६ ||

स काञ्चनविचित्राङ्गं युक्तमश्वशतैस्त्रिभिः |
लोहचक्रं च वैयाघ्रं मयूरधजभूषितम् || ३७ ||

हेमदण्डसितच्छत्रच्छदितं किङ्किणीगणैः |
नानारतनौघरचितमारुरोह महारथम् || ३८ ||

स सहस्रभुजः श्रीमांश्चतुरंगबलैर्युतः |
प्राग्ज्योतिषं भौमपुरमचिरादाजगाम ह || ३९ ||

तमासाद्य महाबाहुर्बाणः प्राग्ज्योतिषेश्वरम् |
हीनं पूर्वश्रिया मित्रमपश्यन्नगरं च तत् || ४० ||

स तेन तूजितो बाणो यथायोग्यं सुतेन कोः |
पप्रच्छ किं निमित्तं ते हीनश्रीकमभूत् पुरम् || ४१ ||

बाण उवाच 

शरीरं च यथापूर्वं तथा न तव राजते |
मनश्च ते नाति हृष्टं तत्र हेतुं वदस्व मे || ४२ ||

मार्कण्डेय उवाच

एवमादीनि पृष्टः स नरकः क्षितिनन्दनः |
यथा वसिष्ठशापोऽभूत् तत् सर्वं तस्य चाब्रवीत् || ४३ ||

यच्छ्रुतं भौमवदनात्तद्दूतावेदितं पुरा |
ज्ञात्वां तथा तं प्रोवाच बाणो वज्रध्वजं पुनः || ४४ ||

बाण उवाच

नहि मन्युस्त्वया कार्यः सुखे दुःखे शरीरिणाम् |
चक्रवत् परिवर्तेते नैताभ्यां कौऽपि हीयते || ४५ ||

परं तत्र प्रतीकारः कार्यो धीरैर्विभूतये |
भवानपि प्रतीकारं कर्तुमर्हति सम्प्रति || ४६ ||

य एष मानुषः पृथ्व्यामसाधारणभूतिभिः |
वर्धते दानवो वापि दैत्यो वाप्यथवासुरः || ४७ ||

राक्षसः किन्नरो वापि शक्रस्तान् सहते नहि |
स कौटिल्यं देवगणैः सार्धं कुर्वन्नितस्ततः |
यथा तथा प्रकारेण भ्रंशयत्येव तं श्रियः || ४८ ||

तस्य चेष्टतमो देवो विष्णुर्नित्यं सनातनः |
स न शक्तस्य कुरुते मनोऽनिष्टं मनागपि || ४९ ||

यः समाराधयेद् विष्णुं शक्रस्यानिष्टकारकः |
तस्मै वरं तु सच्छिद्रं दत्त्वा तं शातयत्वितः || ५० ||

चिरमाराधितो विष्णुरिष्टान् कामान् प्रयच्छति |
महता कायदुःखेन पूजितः सम्प्रसीदति || ५१ ||

विनेष्टदेवतापूजां विभूतिमतुलां पुमान् |
कः प्राप्नोति श्रुतः पूर्वं न वा पूर्वतरैः क्वचित् || ५२ ||

त्वया नाराधितः पूर्वं ब्रह्मा वा विष्णुरीश्वरः |
तेन तेऽद्य महाविघ्ना उत्पन्ना विषये तव || ५३ ||

यो वा विष्णुः पालकस्ते न निसर्गानुकम्पकः |
किन्तु ते स क्षितेर्वाक्यात्तया चाराधितो मुहुः || ५४ ||

दत्तं छिद्रं च ते विष्णुर्नापराध्यास्त्वया द्विजाः |
इतोऽन्यथा त्वं भविता हतश्रीरिति नः श्रुतम् || ५५ ||

अपराध्यस्त्वया भूप वसिष्ठः परमो मुनिः |
तेन स्मरणमात्रेण नायातौ क्षितिमाधवौ || ५६ ||

तस्मात्त्वं मित्र बुध्यस्व कौटिल्यं हरिमेधसः |
नाधुना युज्यते भौम तवोदासीनताकृतिः || ५७ ||

यत्ते मनसि तातोऽयमिति सम्प्रत्ययः स ते |
वराह एव ते तातः स लोकान्तरं गतः || ५८ ||

वाराहोऽपि हरेरंश इति यच्छ्रूयते त्वया |
तस्यांश इत्यतुक्रोशः केन वो क्रियते वद || ५९ ||

तस्मात्त्वं कुरु शम्भोर्वा ब्रह्मणो वाधुनार्चनम् |
स ते प्रसन्नः परममिष्टकामं प्रदास्यति || ६० ||

विघ्नो वा मुनिशापो वा महेतिर्वातिपीडकः |
विधौ प्रसन्ने शम्भौ वा नचिरात्क्षयमेष्यति || ६१ ||

मार्कण्डेय उवाच

जातसम्प्रत्ययो भौमो बाणस्य वचनात् तदा |
सुप्रीतः समुवाचेदं धीरघर्घरनिःस्वनः || ६२ ||

भौम उवाच 

यत् त्वया गदितं बाण हितं मे मित्रवत्सल |
तत् कार्यमचिरादेव तपश्चरणमुत्तमम् || ६३ ||

विष्णुर्नाराधनीयो मे तत्र हेतुस्त्वयोदितः |
नवाराध्यस्तथा शम्भुरन्तर्गुप्तः स मे पुरे || ६४ ||

तस्माद् ब्रह्मा समाराध्यो वचनात् तव मित्रक |
तत्पुत्रस्य महाबाहो लौहित्यस्याम्बुसन्निधौ || ६५ ||

भवताध्यापितश्चाहं शिष्योऽथ गुरुणा यथा |
मित्रं मित्रं यथा धीर साम्ना परमवल्गुना || ६६ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा स महाबाहुर्बाणं वज्रध्वजस्तदा |
यथावत् पूजयामास तन्मित्रं मित्रवत्सलः || ६७ ||

अर्चयित्वा यथायोग्यं प्रस्थाप्य च बलेः सुतम् |
ब्रह्माराधनमत्युग्रं कर्तुमिच्छन् क्षितेः सुतः || ६८ ||

स तीरे नदराजस्य लौहित्यस्य महात्मनः |
ब्रह्माचलं समारुह्य तपस्तप्तुमुपस्थितः || ६९ ||

स मानुषेण मानेन क्षितिपुत्रः शतं समाः |
जलाहारव्रतेनैव समानर्च पितामहम् || ७० ||

सन्तुष्टः शतवर्षान्ते ब्रह्मा लोकपितामहः |
प्रत्यक्षीभूय नरकस्याग्रतः समुपस्थितः || ७१ ||

प्रीतोऽस्मि ते वरं दास्ये वरं वरय सुव्रत |
इति चोवाच नरकं स तदा कमलासनः || ७२ ||

स दृष्ट्वा सर्वलोकेशं प्रत्यक्षं कमलासनम् |
प्रणम्य प्राञ्जलिः प्रोचे विनयानतकन्धरः || ७३ ||

हौम उवाच

देवासुरेभ्यो रक्षोभ्यः सर्वेभ्यो देवयोनितः |
अवध्यत्वं सुरश्रेष्ठ वरमेकं प्रयच्छ मे || ७४ ||

अविच्छिन्ना सन्ततिर्मे यावच्चन्द्रो रविस्तपेत् |
तावद्भवतु लोकेश द्वितीयोऽयं वरो मम || ७५ ||

तिलोत्तमाद्या या देव्यः सद्रूपगुणसंयुताः |
तास्ता मे दयिताः सन्तु सहस्राणि तु षोडश || ७६ ||

अजेयत्वं सदा श्रीर्मा न जहातु कदाचन |
इति पञ्च वरा मेऽद्य वृतास्त्वत्तः पितामह || ७७ ||

मार्कण्डेय उवाच 

मायया मोहितो भौमो मुनिशापं विस्मृत्य च |
अन्यद्वरान्तरं वव्रे मुनिशापस्तथा स्थितः || ७८ ||

एवमस्त्विति तान् सर्वान् वरान् दत्त्वा पितामहः |
उवाचेदं द्वापरान्ते सन्ध्यायां सुरकन्यकाः || ७९ ||

तिलोत्तमाद्यास्ते जाया सम्भविष्यन्ति भूतले |
न यावन्नारदो याति वज्रध्वज पुरं तव |
तावन्न मैथुने योज्या भवता ताक्षितेः सुत || ८० ||

इत्युक्त्वा सर्वलोकेशः क्षणादन्तर्हितोऽभवत् |
मुदमासाद्य परमां स्वस्थानं नरकोऽभ्यगात् || ८१ ||

ततो मुदितलोकं तं नगरं श्रीनिषेवितम् |
सदा सोत्साहसम्पूर्णमीतिविघ्नविवर्जितम् || ८२ ||

अभवत् पशुसंघैश्च वाजिवारणकुम्भकैः |
सम्पूर्णं देवराजस्य दयितेवामरावती || ८३ ||

उत्तीर्णतपसं श्रुत्वा बाणो दत्तवरं तथा |
स्वयं पुनरुपातिष्ठद् भौमं वज्रध्वजं तदा || ८४ ||

स गत्वा भौमनगरं बाणः प्राग्ज्योतिषाह्वयम् |
पप्रच्छ नरकं मित्रं तपसः सन्निवेशनम् || ८५ ||

कुत्र त्वया तपस्तप्तं किं वा चीर्णं त्वया व्रतम् |
कीदृशो वा वरो लब्धस्त्वं ममाख्यातुमर्हसि || ८६ ||

दृष्टं तव पुरं सर्वं प्रहृष्टजनसङ्कुलम् |
वाजिवारणरत्नौघैः पूरितं मङ्गलस्वनैः || ८७ ||

दृश्यतेऽद्य त्वया पाल्यं शस्यपूर्णमनामयम् |
कथ्यतां वा कथं ब्रह्मा वरं तुभ्यं प्रदत्तवान् || ८८ ||

भौम उवाच 

ब्रह्मा स्वयं पर्वतरूपधारी
कामेश्वरीं धर्तुमिहावतीर्णः |
तत्र स्वयं सम्प्रति घस्रमेति
पुरा न यावच्छपते वसिष्ठः || ८९ ||

सोऽयं पुरे मे बलिपुत्र राजते
देवौघसेव्योऽप्यमरोत्तमांशः |
तत्राहमेको वरतोयभोजनो
वर्षाण्यकार्षं च तपः शतानि वै || ९० ||

लौहित्यतीरे घनवायुसेविते
मनोहरे प्राणभृतां सुखप्रदे |
तपःप्रवृत्तस्य मुखं समागम-
च्छरद् यथैका शरदां शतानि मे || ९१ ||

ततः स तुष्टश्चतुराननोऽभवत्
प्रत्यक्षतो मां न्यगदच्च मद्धितम् |
तव प्रसन्नोऽस्मि वरं यथेप्सितं
दास्ये गृहाणेति पुरोऽथ भूत्वा || ९२ ||

अवध्यता मे सुरयोनितः सुरा-
दच्छिन्नसन्तानमजेयता तथा |
सदा विभूतिर्न जहातु मामिति
वराश्च नार्यो नवयौवनान्विताः || ९३ ||

एते वराः पञ्च मया ततो वृताः
सोऽपि प्रतिश्रुत्य गतो निजास्पदम् |
ततोऽहमभ्येत्य पुरं निजं मुदा
मन्त्रिप्रवीरैः सहितः पुनस्तान् || ९४ ||

पौरान् सबन्धून् सगणानमोदयम्
दानेन मानेन च भोजनेन || ९५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इतीरितं तस्य बलेः सुतस्तदा
भौमस्य श्रुत्वा मुमुदे न तत्क्षणात् |
इदं तदोचे वचनं क्षितेः सुतं
तत्कालयुक्तं न च्च सूनृतोद्भवम् || ९६ ||

बाण उवाच

न ते मुनेः शापमतीत्य गन्तुं
भूता मतिर्मित्र तदा विधेः पुरः |
कथं तु भद्रं भविता तवेह
भावीत्यवश्यं क्षितिपुत्र नित्यम् || ९७ ||

कृतस्य करणं नास्ति दैवाधिष्ठितकर्मणः |
भावीत्यवश्यं यद्भाव्यं तत्र ब्रह्माप्यबाधकः || ९८ ||

तस्मात् त्वं सुमहावीरानसुरान् पावकोपमान् |
सन्धयाय च पुरस्कृत्य साचिव्ये विनियोजय || ९९ ||

द्वारि संस्थाप्य वै वीरान् देवैरप् दुरासदान् |
अतिक्रमस्व देवेशं यदि लब्धवरो भवान् || १०० ||

विधिना यो वरो दत्तो भवते तत्-परीक्षणम् |
कर्तुमर्हसि जायायामपुत्रो जनयात्मजम् || १०१ ||

इत्युक्त्वा प्रययौ बाणो यथावत् तेन पूजितः |
नरको मित्रवचनं कर्तुं समुपचक्रमे || १०२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे भौमतपस्यायां एकोनचत्वारिंशोऽध्यायः || ३९ ||
चत्वारिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

ऋतुमत्यां तु जायायां काले स नरकः क्रमात् |
भगदत्तं महाशीर्षं मदवन्तं सुमालिनम् || १ ||

चतुरो जनयामास पुत्रानेतान् क्षितेः सुतः |
महासत्त्वान् महावीर्यान् वीरैरन्यैर्दुरासदान् || २ ||

ततो बाणस्य वचनाद् हयग्रीवं तथा मुरुम् |
सन्धायाथ समानीय सैनापत्येऽभ्यस्.एचयत् || ३ ||

मुरुं सन्निहितं श्रुत्वा हयग्रीवं च भौमिना |
ये ये क्षितौ तदा ह्यासन्नसुरास्तेऽपि सङ्गताः || ४ ||

हयग्रीवं मुरुं श्रुत्वा नरकेण समागतम् |
निसुन्दसुन्दनामानावसुरौ सैनिकैः सह || ५ ||

विरूपाक्षस्तदा दैत्यः सर्वे तेन समागमन् |
ततः स पश्चिमद्वारि नरकः सेनया सह || ६ ||

मुरुं द्वाराधिपं चक्रे हयग्रीवं तथोत्तरे |
पूर्वद्वारि निसुन्दन्तु विरूपाक्षं तु दक्षिणे || ७ ||

मध्ये पञ्चजनं सुन्दं सैनापत्येऽभ्यषेचयत् |
मुरुं क्षुरान्तान् पाशांश्च षट्सहस्राण्ययोजयत् || ८ ||

द्वारि तत् पुररक्षार्थं सत्कृतः क्षितिसूनुना |
एवं पूर्वान् पूर्वतरानवमत्य सुमन्त्रिणः || ९ ||

असुरैरेव सततं सोऽसुरो मुदितोऽभवत् |
पूर्वं गृहीतं भावं स परित्यज्य क्षितेः सुतः || १० ||

आसुरं भावमासाद्य बाधते त्रिदिवौकसः |
न देवान् न मुनीन् सर्वान् न च जानाति कांश्चन || ११ ||

सुरेश्वरं जिगायाशु हयग्रीवसहायवान् |
एवं स चासुरं भावं तन्वानो विचरन् क्षितौ || १२ ||

बाणस्य वचनाच्छक्रं बाधयत्येव वै मुनीन् |
देवेश्वरं त्रिधा जित्वा हयग्रीव सहायवान् || १३ ||

अदित्याः कुण्डलयुगं त्रिषु लोकेषु विश्रुतम् |
सर्वरत्नामृतस्रावि दुःखविघ्नहरं परम् || १४ ||

जहार नरको भौमो निर्भीतो मुनिशापतः |

एवं देवान् बाधमानो मुनीन् विप्रान् क्षितेः सुतः |
पञ्चवर्षसहस्राणि राज्यं प्राग्ज्योतिषेऽकरोत् || १५ ||

एतस्मिन्नन्तरे देवी महाभारार्दिता क्षितिः |
ब्रह्मविष्णुमुखान् देवान् रक्षार्थं शरणं गता |
इदं चोवाच धातारं प्रणम्योर्वी समाधवम् || १६ ||

पृथिव्युवाच

दानवा राक्षा दत्या हरिणा ये च सूदिताः |
ते राज्ञां मन्दिरे जाता अधुना बलगर्विताः || १७ ||

तेषां भारमहं सोढुं न शक्नोमि महत्तरम् |
असंख्याताश्च ते सर्वेतान् संख्यातुं न चोत्सहे || १८ ||

अष्टौ शतसहस्राणि तेषां मुख्या महाबलाः |
तेष्वप्यतिबलान् वोढुं न ताञ्छक्नोमि चाधुना || १९ ||

बाणं बलेः सुतं वीरं कंस धेनुकमेव च |
अरिष्टं च प्रलम्बं च सुनामानं मुरुं शलम् || २० ||

चारुणमुष्टिकौ मल्लौ जरासन्धं महाबलम् |
नरकं च हयग्रीवं निसुन्दं सुन्दमेव च || २१ ||

विरूपाक्षं पञ्चजनं हिडिम्बं च बकं बलम् |
जटासुरं च किर्मीरमनायुधमलम्बुषम् || २२ ||

सौभाख्यं च जरासन्धं द्विविदं चापि वानरम् |
श्रुतायुधं महादैत्यं शतायुधमथापरम् || २३ ||

ऋष्यशृङ्गसुतं चैव सुबाहुमतिबाहुकम् |
कालकञ्जांस्तथा दैत्यान् हिरण्यपुरवासिनः || २४ ||

एतेषां तु पदक्षोभर्विशीर्णाहं दिने दिने |
लोकान् वोढुं न शक्नोमि तान्निघ्नन्तु सुरोत्तमाः || २५ ||

नचेद्रक्षां प्रकुर्वन्ति भवन्तः सुरसत्तमाः |
तदा विशीर्णा यास्यामि पातालमवशाऽधुना || २६ ||

मार्कण्डेय उवाच

ततस्तस्या वचः श्रुत्वा ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः |
इत्यूचुस्ते करिष्यामः क्षिते भारविमोक्षणम् || २७ ||

विसृज्य पृथिवीं देवीं सर्वे देवाः सनातनम् |
माधवं तोषयामासुर्भारावतरणं प्रति || २८ ||

स तु तुष्टः सुरान् सर्वान् स्वांशैरवतरन्तु वै |
क्षितौ भारावतारायेत्युक्त्वा स्वयमिह प्रभुः || २९ ||

अवतीर्णोऽथ देवक्या गर्भे भारावतारणे |
विष्णुं चावतरिष्यन्तं ज्ञात्वा देवाः सनातनम् || ३० ||

रम्भातिलोत्तमाद्याश्च देव्यो रूपगुणान्विताः |
क्षितावुत्पादयामासुः सहस्राणि तु षोडश || ३१ ||

ताः सर्वा हिमवत्पृष्ठे क्रीडमाना वरस्त्रियः |
अपश्यन्नरको भौमस्ता जहार तदा हठात् || ३२ ||

तेन ता धर्षिता देव्यो नीताः प्राग्ज्योतिषं प्रति |
नरकं प्रार्थयामासुः समयं मैथुनं प्रति || ३३ ||

नारदो यावदायाति नगरं प्रति भौम ते |
अस्माकं कुरु रक्षां च तावन्नो मुञ्च मैथुने || ३४ ||

स समेष्यति वीर त्वां न चिरान्नो ह्यनुग्रहात् |
तेन दृष्टा वयं सार्धमेष्यामः सङ्गमं त्वया || ३५ ||

इति सम्प्रार्थितस्ताभिर्नरको भूमिनन्दनः |
ब्रह्मवाक्यं तदा स्मृत्वा एवमस्तूचिवान् मुहुः || ३६ ||

एतस्मिन्नन्तरे देवो भगवान् लोकभावनः |
देवक्या जठराज्जातो वृद्धो नन्दगृहेऽभवत् || ३७ ||

कंसकेशिप्रलम्बादीन् हत्वा दैत्याननेकशः |
अकरोद् द्वारकावासं सागरे सलिलान्तरे || ३८ ||

तत्राष्टौ कन्यकास्तेन स्वधर्मेण च स्वीकृताः |
कालिन्दी मानुषीरूपा रुक्मिणी रमणी ततः || ३९ ||

नग्नजित्तनया सत्या लक्ष्मणा चारुहासिनी |
सुशीला शीलसम्पन्ना तथ जाम्बवती सती || ४० ||

एतासु स्त्रीषु च ततो ह्यनुरक्तस्य तस्य वै |
षट्त्रिंशद्वत्सरा जाता बलदेवसहायिनः || ४१ ||

प्रद्युम्नसाम्बप्रमुखाः पुत्रास्तस्य महाबलाः |
जातास्तत्र द्विजश्रेष्ठाः शास्त्रे शस्त्रे च कोविदाः || ४२ ||

अनेके निहता दैत्या भारभूतास्तदा क्षितेः |
प्रहृष्टः क्रीडमानश्च द्वारकायामुवास सः || ४३ ||

अथ शक्रस्तदायातो नरकेणार्दितो भृशम् |
द्वारकां प्रति कृष्णस्य दर्शनाय गणैः सह || ४४ ||

तत्र गत्वा परिष्वज्य कृष्णं लोकनमस्कृतम् |
पूजितस्तेन बहुश आसने काञ्चने स्थितः || ४५ ||

कथयामास हरये नरकस्य विचेष्टितम् |
शक्रो यथा पूर्ववृत्तं यथा वा वर्ततेऽधुना || ४६ ||

शक्र उवाच

शृणु कृष्ण महाबाहो यदर्थमहमागतः |
कथयिष्यामि तत् सर्वं तत्र शङ्कां न सङ्कुरु || ४७ ||

भूमिपुत्रोऽसुरो नाम्ना नरकः सुरमर्दनः |
चिरञ्जीवी पुरा विष्णुक्षितिभ्यां परिपालितः || ४८ ||

अधुना स क्षितिं विष्णुमवज्ञाय दुरासदः |
वाणस्य वचनाद् भौमो ब्रह्माऽं पर्यतोषयत् || ४९ ||

ब्रह्मतः स वरान् लब्ध्वा ह्यतीवाभूत् प्रदर्पितः |
माधवं पृथिवीं वापि सस्मार न कदाचन || ५० ||

पूर्वमासीत् स धर्मात्मा ह्याराधितसुरो व्रती |
अधुना बाधते सर्वानासुरं भावमाश्रितः || ५१ ||

अदितेः कुण्डले मोहाज्जहारामृतसम्भवे |
देवानृषीन् बाधमानो विप्राणामप्रिये रतः || ५२ ||

मां चापि बाधते नित्यं कामगामी दुरासदः |
जेता तु सुरदैत्यानामवध्यः सर्वदेहिनाम् || ५३ ||

तव चाप्यन्तरप्रेक्षी तं पापं जहि भूतये |
त्वदर्थं सर्वदेवैर्या देवगन्धर्वकन्यकाः || ५४ ||

पुरा पर्वतमुख्ये तु हिमवत्यवतारिताः |
चतुर्दश सहस्राणि सहस्रे द्वै शताधिके || ५५ ||

ताः सर्वाः कन्यकाः पापः प्रसह्य वरदर्पितः |
जहार स दुराधर्षो हयग्रीवसहायवान् || ५६ ||

सागरे यानि रत्नानि पृथिभ्यां च त्रिविष्टपे |
तानि सर्वाणि संहृत्य प्रमथ्य सुरमानुषान् || ५७ ||

तीरे लौहित्यतीर्थस्य सोऽकरोन्मणिपर्वतम् |
तस्मिन् गिरौ पुरीं रम्यां कारयित्वाऽलकाह्वयाम् || ५८ ||

ताः सर्वा वासयामास देवगन्धर्वयोषितः |
एकवेणीधराः सर्वाः सम्भोगपरिवर्जिताः || ५९ ||

त्वामेव ताः प्रतीक्षन्ते सनाथाः कुरु कृष्ण ताः |
यावदागच्छति पुरं भवतो नारदो मुनिः || ६० ||

तावन्न मैथुने यत्नं भौम त्वं संकरिष्यसि |
इति ताः समयं चक्रुर्नरकस्य दुरात्मनः || ६१ ||

नारदश्च तदायातः प्राग्ज्योतिषपुरं प्रति |
यदा त्वं नरकं हन्तुं गन्ता तत्पुरमुत्तमम् || ६२ ||

तस्मात् त्वं पापकर्माणं नरकं नरकोपमम् |
जहि देवमनुष्याणां कण्टकं तं दुरासदम् || ६३ ||

बधात् तस्य क्षितिर्देवी पुत्रशोकं न चाप्स्यति |
स्वयमेव वधं तस्य देवेभ्यो यदयाचत || ६४ ||

तस्मात् तं जहि पापिष्ठं नरकं पापपुरुषम् |
स्त्रीरत्नान्यपि रत्नानि तं निहत्य समुद्धर || ६५ ||

इत्युक्तो जगतां नाथः शक्रेण सुमहात्मना |
प्रतिजज्ञे क्षितिसुतं हन्तुं प्रति तदैव हि || ६६ ||

प्रतिज्ञाय वधं तस्य शक्रेण सह केशवः |
तदैव यात्रामकरोत् प्राग्ज्योतिषपुरं प्रति || ६७ ||

आरुह्य गरुडं कृष्णः सत्यभामाद्वितीयकः |
प्राग्ज्योतिषमुखोअ.गच्छद्वासवस्त्रिदिवं ययौ || ६८ ||

दिवमाक्रम्य गच्छन्तौ कृष्णशक्रौ महाद्युती |
यादवा ददृशुस्तत्र सूर्याचन्द्रमसौ यथा || ६९ ||

संस्तूयमानौ गन्धर्वैर्देवैरप्सरसां गणैः |
कृष्णः शक्रः क्षणादेव गतौ खे तावदृश्यताम् || ७० ||

ततः क्षणेन गरुडेनाससाद जगत्पतिः |
पुरं प्राग्ज्योतिषं रम्यं नरकेण वशीकृतम् || ७१ ||

स दुर्गं मौरवैः पाशैः षट्सहस्रैर्भयङ्करैः |
क्षुरान्तैर्वेष्टितं पार्श्वे मृत्युपाशैरिवोच्छ्रितम् || ७२ ||

निर्गच्छन्तं पुरात् तस्मात् नारदं च ददर्श सः |
स तु देवमुनिः श्रीमान् यदागान्नरकं प्रति || ७३ ||

तदा प्राग्ज्योतिषं गत्वा सत्कृतस्तेन नारदः |
सङ्गमे समयं प्रोचे नरकाय स योषिताम् || ७४ ||

प्रवर्ततेऽद्य चैत्रस्य शुक्लपक्षस्य पञ्चमी |
नवम्यां तु धरापुत्र प्राप्नोसिमहदापदम् || ७५ ||

तदा यदि चतुर्दश्यां सुस्नाता योषितस्त्विमाः |
सुरतेषु त्वया तत्र प्रोयोक्तव्या यथासुखम् || ७६ ||

नारदस्य वचः श्रुत्वा नरको भयमोहितः |
आसारं च प्रसारं च नगरे सन्यवेशयत् || ७७ ||

रक्षिभी रक्षितं राज्यं रक्षितं च समन्ततः |
भयहर्षयुतो भौमः समयं समवैक्षत || ७८ ||

तस्मिन्नवसरे प्राप कृष्णः प्राग्ज्योतिषं पुरम् |
प्रथमं पश्चिमं द्वारमासाद्य गरुडध्वजः || ७९ ||

पाशानां षट्सहस्राणि क्षुरान् सञ्छिद्य नैकधा |
जघान स मुरुं दैत्यं सानुगं च सबान्धवम् || ८० ||

षट्सहस्रा महावीरा दानवा द्वारि संस्थिताः |
हताश्चक्रेण हरिणा तदैव मुरुणा सह || ८१ ||

मुरुं हत्वा सहस्राणि पुत्रांस्तस्यापरांश्च षट् |
जघान चक्रेण तदा खण्डशोऽन्यांश्च दानवान् || ८२ ||

ततोऽनेकशिलासंघानतिक्रम्य जनार्दनः |
सगणं सानुगं चैव निसुन्दं समपोथयत् || ८३ ||

एको यो योधयेद्देवान् सहस्रं वत्सरान् पुरा |
शक्रं च समतिक्रम्य महावीरपराक्रमः || ८४ ||

तं जघान हयग्रीवं समतिक्रम्य केशवः |
मध्ये लौहित्यसंज्ञस्य भगवान् देवकीसुतः || ८५ ||

औदकायां विरूपाक्षं सुन्दं हत्वा महाबलः |
ततः पञ्चजन वीर जघान परमेश्वरः || ८६ ||

एतान् हत्वा महाकायान् महावीर्यान् दुरासदान् |
आससाद जगन्नाथः पुर प्राग्ज्योतिषाह्वयम् || ८७ ||

वियत्स्थैर्दैवतैः सर्वैर्नारदेन महात्मना |
जयशब्दैः स्तूयामानः प्रविवेश यथेश्वरः || ८८ ||

श्रिया युक्तां दीप्यमानां प्राकाशाट्टालभूषिताम् |
स मेने नगरीं विष्णुः किमिन्द्रस्यामरावती || ८९ ||

तत्र युद्धं महद्भूत नानाप्रहरणोद्यतम् |
भीरूणां त्रासजननं शूराणां हर्षवर्धनम् |
यथा देवासुरं युद्धं तथैव समपद्यत || ९० ||

ततः शार्ङ्ग विनिर्मुक्तैर्बाणैस्तान् दानवान् बहून् |
निजघान महाबाहुर्गरुडस्थो जनार्दनः || ९१ ||

अष्टौ शतसहस्राणि अष्टौ शतशतानि च |
हत्वासुरान् महाबाहुर्नरकं तं समासदत् || ९२ ||

ततः श्रुत्वा स नरकः पतितानसुरान् बहून् |
दृष्ट्वा कृष्णं महाबाहुं गरुडस्थं महाबलम् || ९३ ||

वसिष्ठशापं सस्मार समयं माधवस्य च |
नारदस्य वचश्चापि वरच्छिद्रं तथा विधेः || ९४ ||

स प्राप्तकालश्च तथा केशवेन समागतः |
युद्धमेव परं मेने स्मरन् बाणवचस्तदा || ९५ ||

स काञ्चनं समारुह्य रथं वज्रध्वजं वरम् |
लौहश्चक्राष्टसंयुक्तं त्रिनल्वप्रमितं रथम् || ९६ ||

युक्तमश्वसहस्रैस्तु वज्रध्वजविराजितम् |
नानाप्रहरणोपेतं बहुतूणीरसंयुतम् |
अगच्छत् समारायाशु नरकः पृथिवीसुतः || ९७ ||

स गच्छन् समरायाशु मानुषं भावमर्चितम् |
निन्द्यं तथासुरं मेने स्मरन् पूर्ववचो हरेः || ९८ ||

क्षणात् कृष्णं स ददर्श गरुडोपरि संस्थितम् |
शङ्खचक्रगदाशार्ङ्गवरासिधरमच्युतम् || ९९ ||

किरीटकुण्डलयुतं श्रीवत्सवक्षसं हरिम् |
कौस्तुभोद्भासितोरस्कं पीताम्बरधरं परम् || १०० ||

स तेन युयुधे वीरो विष्णुना प्रभविष्णुना |
प्राग्ज्योतिषाधिपो वीरो नरकः पृथिवीसुतः || १०१ ||

स युध्यत् कृष्णनिकटे कालिकां कालिकोपमाम् |
रक्तास्यनयनां दीर्घां खड्गशक्तिधरा तदा || १०२ ||

अपश्यज्जगतां धात्रीं कामाख्यामपि मोहिनीम् || १०३ ||

स विस्मितस्तदा भीतस्तां दृष्ट्वा जगतां प्रसूम् |
योद्धव्यमित्येव तदा युयुधे नरकोऽसुरः || १०४ ||

तेन सार्धं तदा कृष्णः कृत्वा सुमहदद्भुतम् |
युद्धं यादृक् पुरा भूतं न देवे न च मानुषे || १०५ ||

ततस्तेनाथ भौमेन युद्धकेलिं स माधवः |
चिरं कृत्वा जघानाथ देवेन्द्रं प्रतिहर्षयन् || १०६ ||

सुदर्शनेन चक्रेण मध्यदेशे तदा हरिः |
द्विधा चिच्छेद नरकंखण्डितोऽभ्यपतद् भुवि || १०७ ||

विभक्ततच्छरीरं तु भूमौ निपतितं तदा |
विराजन्ते वज्रभिन्नौ यथा गौरिकपर्वतः || १०८ ||

पतिते तनये देवी पृथ्वी दृष्ट्वा शरीरकम् |
शोकवेगं तदा सेहे ज्ञात्वा कालं तदागतम् || १०९ ||

अदितेः कुण्डलयुगं स्वयमादाय काश्यपी |
उपातिष्ठत गोविन्दं वचनं चेदमब्रवीत् || ११० ||

पृथिव्युवाच

त्वया वराहरूपेण यदाहं चोद्धृता पुरा |
तदा त्वद्गात्रसंस्पर्शात् पुत्रो मे नरकः स्थितः |
सोऽयं त्वया पालितश्च पातितश्चाधुना सुतः || १११ ||

गृहाण कुण्डले चेमे अदितेः सर्वकामदे |
सन्ततिं चास्य गोविन्द प्रतिपालय नित्यदा || ११२ ||

श्रीभगवानुवाच

भारावतरणे देवि नरकस्य वधः पुराः |
त्वयैव प्रार्थितो यस्मात् तेनासौ निहतो मया || ११३ ||

पालयिष्येऽस्य सन्तानं देवि त्वद्वचनादहम् |
प्राग्ज्योतिषेऽभिषेक्ष्यामि नप्तारं भगदत्तकम् || ११४ ||

एवमुक्त्वा महाबाहुर्भगवान् मधुसूदनः |
अन्तःपुरं विवेशास्थ नरकस्य धनालयम् || ११५ ||

स तत्र ददृशे वीरो रत्नानि विविधानि च |
राशीभूतानि शुद्धानि पर्वतानिव राजतः || ११६ ||

मुक्तामणिप्रवालानां वैदूर्यस्य च पर्वतम् |
तथा रजतकूटानि वज्रकूटानि माधवः || ११७ ||

सुवर्णसञ्चयान् रुक्मदण्डान् रत्नमयध्वजान् |
वाहनानि विचित्राणि यानानि शयनानि च || ११८ ||

खचितानि स्वर्णरत्नैर्महार्हाणि महान्ति च |
यद् यद् दृष्टं च यावच्च धनं रत्नं मणिस्तथा || ११९ ||

भुवि तादृक् च नो दृष्टमन्यत्र नरकालयात् |
न कुबेरस्य नरेन्द्रस्य न यमस्याप्यपां पतेः || १२० ||

तावन्ति धनरत्नानि यावन्ति नरकालये |
केशवोऽप्यथ तत्रैव नारदेन च संगतः || १२१ ||

अवेक्ष्यान्तःपुरधनं सारं सारतरं ततः |
तेषां समाददे ग्राह्यं प्रभूतं परवीरहा || १२२ ||

या दत्ता वैष्णवीशक्तिर्विष्णुना प्रभविष्णुना |
हत्वा भौमं तु तां शक्तिं जगृहे देवकीसुतः || १२३ ||

पृथिव्या नारदेनैव सहितः केशवस्तदा |
भगदत्तं भौमसुतं प्राग्ज्योतिषपुरोत्तमे || १२४ ||

अभिषिच्य तदा भूपं पुरमध्ये न्यवेशयत् |
अभिषिक्तं तु तां दृष्ट्वा भगदत्तं तदा क्षितिः || १२५ ||

नप्तुरर्थेऽथ तां शक्तिं केशवं समयाचत |
केशवोऽपि क्षितेर्वाक्यान्नारदानुमतेन च |
तां शक्तिं भगदत्ताय सुप्रीतमनसा ददौ || १२६ ||

यच्छत्रं वरुणं जित्वा काञ्चनस्राविसंज्ञकम् |
समानयत् पुरा भौमस्तच्छस्त्रं हरिराददे || १२७ ||

अष्टभारसुवर्णानि यत्संस्रवति चान्वहम् |
यत् क्रोशमात्रविस्तीर्णमर्धयोजनमुच्छ्रितम् || १२८ ||

रत्नोत्तमानि सर्वाणि चतुर्दन्तांस्तथा गजान् |
चतुर्दशसहस्राणि पूजिताः प्रमदास्तथा || १२९ ||

द्वारकां प्रति दैत्यौघैर्वाहयामास केशवः || १३० ||

ता देवकन्यकाः पूर्वं नरकेण हृता बलात् |
तासां कृत्वा हृषीकेशो वेणीबन्धविमोक्षणम् || १३१ ||

वासोभिर्भूषणेर्दिव्यैस्ताः सत्कृत्य मुहुर्मुहुः |
आरोप्य च विमाने तु रक्षिभिर्बलिभिर्दृढैः || १३२ ||

नारदाधिष्ठिताः सर्वा द्वारकां प्रत्यवाहयत् |
यः कृतः सुरकन्यार्थे भौमेन मणिपर्वतः || १३३ ||

मणिरत्नौघसम्पूर्णो दिवाक्रसमप्रभः |
उत्पाट्य तं जगन्नाथस्तार्क्षपृष्ठे न्यधाप्यत् || १३४ ||

तथैव वारुणं छत्रं गरुडोपरि माधवः |
आरोप्य सत्यया सार्धमासीनः सुमना हरिः || १३५ ||

भगदत्तं समाभाष्य पृथिवीं च जगत्पतिः |
प्रतस्थे द्वारकां वीरो वियन्मार्गेण वै द्रुतम् || १३६ ||

सुवर्णं काञ्चनस्राविच्छत्रं समणिपर्वतम् |
केशवं सत्यया सार्ध हेलया खे वहन् ययौ || १३७ ||

क्षणेन द्वारकां प्राप्य केशवः परवीरहा |
मुदं च लेभे सकलैर्वान्धवैश्च तथा गणैः || १३८ ||

एवं काली महामाया कालिकाख्या जगन्मयी |
विष्णुं च जगतां नाथं परापरपतिं हरिम् || १३९ ||

जगत्कारणकर्तारं ज्ञानगमयं जगन्मयम् |
सन्मोहयत्येव तथा ह्यनुरागविरागवान् || १४० ||

अनुगृह्णाति मित्राणि ह्यमित्राणि निहन्ति च |
नारीषु मूढो रमते द्वन्द्वेनापि च मुह्यते || १४१ ||

इति वः कथितं विप्रा यथाभून्नरकोऽसुरः |
यथा च वरलाभोऽभूद् यथा चास्य विचेष्टितम् || १४२ ||

आराधितो यथा ब्रह्म बाणबुद्ध्याथ भौमिना |
किमन्यदुचितं वास्ति तद्ब्रुवन्तु द्विजोत्तमाः || १४३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे नरकोपाख्याने चत्वारिंशोऽध्यायः || ४० ||

एकचत्वारिंशोऽध्यायः 

ऋषय ऊचुः

कथं गिरिसुता काली बभूव जगतां प्रसूः |
दाक्षायणी त्यक्ततनुः कथमाप हरं पतिम् || १ ||

कथमर्धशरीरं सा जहार च पिणाकिनः |
एतन्नः पृच्छतां सम्यक् कथयस्व महामते || २ ||

मार्कण्डेय उवाच 

शृणुध्वं मुनिशार्दूला यथा दाक्षायणी सती |
भूता गिरिसुता पूर्वं यथार्धमहरत्तनुम् || ३ ||

यदाऽत्यजत्तनुं देवी पूर्वं दाक्षायणी सती |
तदैव मनसागच्छन् मेनकां हिमवद्गिरिम् || ४ ||

यदा हरेण सहिता दक्षकन्या हिमाचले |
चिक्रीड च तदा तस्या मेनकाऽभूद् हितैषिणी || ५ ||

अस्याः सुता स्यामिति च आधाय मनसि द्विजाः |
त्यक्तप्राणा तदा देवी भूता हिमवतः सुता || ६ ||

यदा दाक्षायणी प्राणान् दक्षकोपाज्जहौ पुरा |
तदैव मेनका देवी आरिराधयिषुः शिवम् || ७ ||

महामायां जगद्धात्रीं योगनिद्रां सनातनीम् |
मोहिनीं सर्वभूतानां शरणं सर्वनाकिनाम् || ८ ||

अष्टम्यामुपवासं तु कृत्वा सा नवमीतिथौ |
मोदकैर्वलिभिः पिष्टैः पायसैर्गन्धपुष्पकैः || ९ ||

चैत्रे मासि समारभ्य सप्तविंशतिवासरान् |
यावत् सम्पूजयामास पुत्रार्थिन्यन्वहं शुचिः || १० ||

गङ्गायामोषधिप्रशे कृत्वा मूर्तिं महीमयीम् |
कदाचित् सा निराहारा कदाचित् सा धृतव्रता || ११ ||

शिवाविन्यस्तमनसा सप्तविंशतिवत्सरान् |
निनाय मेनका देवी परमां भूतिमिच्छती || १२ ||

सप्तविंशतिवर्षान्ते जगन्माता जगन्मयी |
सुप्रीताऽभवदत्यर्थं प्राह प्रत्यक्षतां गता || १३ ||

देव्युवाच

यत् प्रार्थितं त्वया देवि मत्तस्तत्प्रार्थयाधुना |
दास्ये तवाहं तत्सर्वं वाञ्छितं यद् हृदा भवेत् || १४ ||

मार्कण्डेय उवाच

ततः सा मेनका देवी प्रत्यक्षं कालिकां गताम् |
दृष्ट्वैव प्रणनामाथ वचनं चेदमब्रवीत् || १५ ||

देवी प्रत्यक्षतो रूपं तव दृष्टं मयाऽधुना |
त्वामहं स्तोतुमिच्छामि प्रसन्ना यदि मे शिवे || १६ ||

ततः सा मातरित्युक्त्वा कालिका सर्वमोहिनी |
बाहुभ्यां चारुवृत्ताभ्यां मेनकां परिषस्वजे || १७ ||

ततः सा मेनका देवी कालिकां परमेश्वरीम् |
तुष्टाव वाग्भिरिष्टाभिः शिवां प्रत्यक्षतः स्थिताम् || १८ ||

मेनकोवाच

प्रेरयन्तीं जगद्धाम चण्डिकां लोकधारिणीम् |
प्रणमामि जगद्धात्रीं सर्वकामार्थसाधिनीम् || १९ ||

इत्यानन्दां ज्ञानमयीं योगनिद्रां जगत्प्रसूम् |
प्रणमामि शिवां शुद्धां विधिशौरिशिवात्मिकाम् || २० ||

मायामयीं महामायां भक्तशोकविनाशिनीम् |
कामस्य वनितं भद्रां नमामि त्वां चित्ति शिवाम् || २१ ||

सत्त्वोद्रेकाद् या भवित्रीह नित्या
नित्या चापि प्राणिनां बुद्धिरूपा |
सा त्वं बन्धच्छेदहेतुर्यतीनां
कस्ते गद्यो मादृशीभिः प्रभावः || २२ ||

या त्वं साम्नां सिद्धिरुक्थिस्तथार्चा
या वृत्तिर्या यजुषां दीर्घरूपा |
हिंसा या वाऽथर्ववेदस्य सा त्वं
नित्यं कामं त्वं ममेष्त विधेहि || २३ ||

नित्यानित्यर्भागहीनैः पुरस्थै स्तन्मात्रैर्यैर्यत्यते भूतवर्गः |
तेषां शक्तिस्त्वं सदा नित्यरूपा
का ते योषा योग्यं वक्तुं समर्था || २४ ||

क्षितिर्धरित्री जगतां त्वमेव
त्वमेव नित्या प्रकृतिस्वरूपा |
यया वशः क्रियते ब्रह्मरूपः
सा त्वं नित्या मे प्रसीदास्तु मातः || २५ ||

त्वं जातवेदोगतशक्तिरूपा त्वं दाहिका सूर्यकरस्य शक्तिः |
आह्लादिका त्वं बहु चन्द्रिकाया-
स्तां तामहं स्तौमि नमामि चाम्बिकाम् || २६ ||

योषा योषित्प्रियाणां त्वं विद्या त्वं चोर्ध्व रेतसाम् |
वाञ्छा त्वं सर्वजगतां माया च त्वं तथा हरेः || २७ ||

याऽनेकरूपाणि विधाय नित्यं
सृष्टिं स्थितिं हानिमपीह कर्त्री |
ब्रह्माच्युतस्थाणुशरीरहेतुः
सा त्वं प्रसीदाद्य पुनर्नमस्ते || २८ ||

मार्कण्डेय उवाच

ततः सा जगतां माता कालिका पुनरेव हि |
उवाच मेनकां देवीं वाञ्छितं वरयेत्युत || २९ ||

ततः सा प्रथमं पुत्रशतं वब्रे यशस्विनी |
वीर्यवच्चायुषा युक्तमृद्धिसिद्धिसमन्वितम् || ३० ||

पश्चात् तथैकां तनयां सुरूपां गुणशालिनीम् |
कुलद्वयानन्दकरीं भुवनत्रदुर्लभाम् || ३१ ||

ततो भगवती प्राह मेनकां मुनिसन्निभाम् |
स्मितपूर्वं तदा तस्याः पूरयन्ती मनोरथम् || ३२ ||

देव्युवाच

शतं पुत्राः सम्भवन्तु भवत्या वीर्यसंयुताः |
तत्रैको बलवान्मुख्यः प्रथमं सम्भविष्यति || ३३ ||

सुता च तव देवानां मानुषाणां च रक्षसाम् |
हिताय सर्वजगतां भविष्याम्यहमेव ते || ३४ ||

वं सुखप्रसवा नित्यं तथा नित्यं पतिव्रता |
अम्लाना रूपसम्ना सुभगा च भविष्यसि || ३५ ||

मार्कण्डेय उवाच

एवमुक्ता जगद्धात्री तत्रैवान्तरधीयत |
मेनका च मुदं लब्धा स्वस्थानं प्रविवेश ह || ३६ ||

ततः काले तु सम्प्राप्ते मैनाकमचलोत्तमम् |
पक्षेण सह योऽद्यापि सिन्धुमध्ये प्रवर्तते || ३७ ||

मेनका सुषुवे देवी देवेन्द्रं स्पर्धयागतम् |
अन्यानूनशतं पुत्रान् क्रमात् सा सुषुवे सती || ३८ ||

महावीर्यान् महासत्त्वान् सर्वतो गुणैः |
ततः सा कालिका देवी योगनिद्रा जगन्मयी || ३९ ||

पूर्वत्यक्तसतीरूपा जन्मार्थं मेनकां ययौ |
समयस्यानुरूपेण मेनका जठरे शिवा || ४० ||

समुद्भूय समुत्पन्ना सा लक्ष्मीरिव सागरात् |
वसन्तसमये देवी नवम्यामृक्षयोगतः || ४१ ||

अर्धरात्रे समुत्पन्ना गङ्गेव शशिमण्डलात् |
ततस्तस्यां तु जातायां प्रसन्ना अभवन् दिशः || ४२ ||

अनुकूलो ववौ वायुर्गम्भीरो गन्धवाञ् शुभः |
वभूव पुष्पवृष्टिश्च तोयवृष्टिस्तथापरा || ४३ ||

जज्वलुश्चाग्न्यः शान्ता जगर्जुश्च घनाघनम् |
तस्यां तु जातमात्रायां सर्वं स्वास्थ्यमपद्यत || ४४ ||

तां तु दृष्ट्वा तथा जातां नीलोत्पलदलानुगाम् |
श्यामां सा मेनका देवी मुदमापातिहर्षिता || ४५ ||

देवाश्च हर्षमतुलं प्रापुस्तत्र मुहुर्मुहुः |
तुष्टुवुश्चान्तरिक्षस्था गन्धर्वाप्सरसां गणाः || ४६ ||

तां तु नीलोत्पलदलश्यामां हिमवतः सुताम् |
कालीति नाम्ना हिमवानाजुहाव कृतोदने || ४७ ||

आन्धवैस्तु समस्तैस्तन्नाम्ना सा पार्वतीति च |
कालीति च तथा नाम्ना कीर्तिता गिरिनन्दिनी || ४८ ||

ततः सा ववृधे देवी गिरिराजगृहे शुभा |
गङ्गेव वर्षासमये शरदीवाथ चन्द्रिका || ४९ ||

धमानानुदिवसं चार्वङ्गी चारुतां मुहुः |
अघ्रे सानुदिनं काली चन्द्रबिम्बं कलामिव || ५० ||

सा बालभावमापन्ना क्रीडन्ती कालिका मुदम् |
सखीभिः प्राप विपुलां कालिन्दीव सरिद्व्रजैः || ५१ ||

षड्गुणास्तां स्वयं देवीं पूर्वजन्मवशीकृताः |
स्वयमीयुर्द्विजश्रेष्ठाः प्रावृषं कालिका यथा || ५२ ||

अतिचक्राम स्वगुणैः सा देवी देवकन्यकाः |
रूपैरप्सरसः सर्वा गीतैर्गन्धर्वकन्यकाः || ५३ ||

सा बाल्य एव सततं बन्धुवर्गप्रिया शुभा |
गुणैः स्वबन्धून् पितरं मातरं चाप्यतोषयत् || ५४ ||

मातुः स्तुतिकरी नित्यं पितृपूजनतत्परा |
सर्वदा भ्रातृसहिता जगन्माताऽभवत्तदा || ५५ ||

सर्वदा सा जगन्माता कन्या सा समुपस्थिता |
पितुः समीपे वसति कालिन्दीव विभावसोः || ५६ ||

अथैकदा तां निकटे निधाय हिमवद्गिरिः |
तनयैः सह सङ्गम्य स्थितः परमकौतुकात् || ५७ ||

अथागतस्तत्र मुनिर्नारदो देवलोकतः |
हिमवन्तं सुखासीनं सुतैः सार्धं ददर्श सः || ५८ ||

अपश्यन्निकटे कालीं आलिकामिव सूर्यतः |
ज्योत्स्नामिव सुधांशोस्तु सम्यग्वृद्धां शरन्निशि || ५९ ||

पूजितस्तेन गिरिणा कृतासन-परिग्रहः |
नारदः प्रथमं शैलं वृत्तान्त पर्यपृच्छत || ६० ||

ततो विदितवृत्तान्तो नारदो मेनकां प्रति |
उवाच हर्षयन् वाक्यं मुनिर्वाक्यविशारदः || ६१ ||

नारद उवाच

एषा ते तनया रुच्या शुद्धांशोरिव वर्धिता |
आद्या कला शैलराज सर्वलक्षणशालिनी || ६२ ||

शम्भोर्भवित्री दयिता सानुकूला सदा हरेः |
तस्य चित्तं वशे चैषा करिष्यति तपस्विनी || ६३ ||

स चाप्येनामृते जायां नान्यामुद्वाहयिष्यति |
एतयोर्यादृशः प्रेमा कयोश्चिन्नैव तादृशः || ६४ ||

भूतो वा भविता वापि नाधुना च प्रवर्तते |
अनया सुरकार्याणि कर्तव्यानि बहूनि च || ६५ ||

अनयैव गिरिश्रेष्ठ अर्धनारीश्वरो हरः |
भविष्यति च सौहार्दाज्योत्स्नयैवामृतात्मनः || ६६ ||

शरीरार्धं हरस्यैषा करिष्यति निजास्पदे |
स्वर्णगौरी सुवर्णाभा तपसा तोषिते हरे || ६७ ||

विद्युद्गौरी त्वियं काली तव पुत्री भविष्यति |
गौरीति नाम्ना पश्चात्तु ख्यातिमेषा गमिष्यति || ६८ ||

नान्यस्मै त्वमिमां दातुं मनः कर्तुमिहार्हसि |
इदं चोपांशु देवानां न प्रकाशं करिष्यसि || ६९ ||

मार्कण्डेय उवाच

इति तस्य वचः श्रुत्वा देवर्षेर्नारदस्य च |
उवाच हिमवान् वाक्यं मुनिं प्रति विशारदः || ७० ||

हिमवानुवाच

श्रूयते त्यक्तसंगः स महादेवो यतात्मवान् |
तपशोपांशु तपति देवानामप्यगोचरः || ७१ ||

स कथं ध्यानमार्गस्थः परब्रहार्पितं मनः |
भ्रंशयिष्यति देवर्षे तत्र मे संशयो महान् || ७२ ||

अक्षरं परमं ब्रह्म प्रदीपकलिकोपमम् |
सोऽन्तः पश्यति सर्वत्र न तु बाह्यं निरीक्षते || ७३ ||

इति स्म श्रूयते नित्यं किन्नराणां मुखाद् द्विज |
स कथं तादृशं स्वान्तं शक्तो भ्रंशयितुं हरः || ७४ ||

विशेषतः श्रूयते स्म दाक्षायण्या समं हरः |
समयं ज्ञातवान् पूर्वं तन्मे निगदतः शृणु || ७५ ||

त्वामृतेऽन्यां न वनितां दाक्षायणि सति प्रिये |
भार्यार्थे सङ्ग्रहीष्यामि सत्यमेतद् ब्रवीमि ते || ७६ ||

इति सत्या समं तेन पुरैव समयः कृतः |
तस्यां मृतायां स कथं स्त्रियमन्यां ग्रहीष्यति || ७७ ||

नारद उवाच

नात्रा कार्या त्वया चिन्ता गिरिराज भवत्सुता |
एषा सती समुत्पन्ना हरायैव न संशयः || ७८ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा स तु देवर्षिर्नारदस्तु यथा सती |
मेनकायां समुत्पन्ना सर्वं तत् प्रोक्तवान् गिरौ || ७९ ||

तत्सर्वं पूर्ववृत्तान्तं नारदस्य मुखाद् गिरिः |
श्रुत्वा सपुत्रदारः स तदा निःसंशयोऽभवत् || ८० ||

ततः काली कथां श्रुत्वा नारदस्य मुखात् तदा |
लज्जयाऽधोमुखी भूत्वा स्मितविस्तारितानना || ८१ ||

करेण तां तु संगृह्य प्रोन्नमयय मुखं गिरिः |
मूर्ध्नि सम्यगुपाघ्राय स्वासने संन्यवेशयत् || ८२ ||

ततस्तां पुनरेवाह नारदः शैलपुत्रिकाम् |
हर्षयन् गिरिराजं तु मेनकां तनयैः सह || ८३ ||

नारद उवाच

सिंहासनेन किं स्वस्याः शैलराज भवेत् तव |
शम्भोरूरुः सदैवास्या आसनं तु भविष्यति || ८४ ||

हरोरुमासनं प्राप्य तनया तव संततम् |
नान्यत्र कुत्रचित्तुष्टिमासने प्राप्यते गिरे || ८५ ||

मार्कण्डेय उवाच

इति वचनमुदारं नारदः शैलराजं
त्रिदिवमगमदुक्त्वा तत्क्षणाद् देवयानैः |
गिरिपतिरपि चिन्ताहर्षसन्मोहयुक्तः
प्रविशदचलयासौ स्वान्तरं पद्मगर्भम् || ८६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे नारदागमने एकचत्वारिंशोऽध्यायः || ४१ ||
द्विचत्रारिंशोऽध्यायः 

मार्कण्डेय उवाच

एतस्मिन्नन्तरे शम्भुः क्षिप्रं त्यक्त्वा तदा सरः |
गङ्गावतारमगमद् हिमवत्प्रस्थमुत्तम || १ ||

यत्र गङ्गा निपतिता पुरा ब्रह्मपुरात् सृता |
ओषधीप्रस्थनगरस्यादूरे सानुरुत्तमः || २ ||

तत्र भर्गः स्वमात्मानमक्षरं परमात्परम् |
चेतो ज्ञानमयं नित्यं ज्योतीरूपं निराकुलम् || ३ ||

जगन्मयं प्रदीपाभं द्वैतहीनाविशेषकम् |
एकाग्रं चिन्तयामास भगवान् वृषभध्वजः || ४ ||

हरे ध्यानपरे तस्मिन् प्रमथा ध्यानतत्पराः |
अभवन् केचिदपरे नन्दिभृङ्ग्यादयो गणाः || ५ ||

द्वाःस्था भूता महाभागा ये पूर्वद्वारि योजिताः |
तावन्तोऽपि गणास्तत्र नैव किंचनं कूजितम् || ६ ||

तेषां संश्रूयते सर्वे निःशब्दाः संस्थितास्ततः |
अन्ये तु तत्र क्रीडन्ति गणा दूरान्तरस्थिताः || ७ ||

कुसुमैश्च दलैर्भक्तैर्गिरिप्रस्रवणोदकैः |
रत्नानि च विचिन्वन्तो भूषिता गैर्कैस्तथा || ८ ||

सगणं तु तथा दृष्ट्वा गिरिराजो गतं हरम् |
स्वस्थानमोषधिप्रस्थान्निःसृत्य सहितो गणैः || ९ ||

पूजार्थमुपतस्थे स यथायोग्यं तथार्चयत् |
स चापि शम्भुस्तस्यार्च्चां परया श्रद्धया युतः |
प्रतिजग्राह कूटस्थो गङ्गाशीर्षे यथा पुरा || १० ||

पूजितस्तेन सहसा गिरिराजं वृषध्वजः |
उवाच ध्यानयोगस्थः स्मयन्निव जगत्पतिः || ११ ||

ईश्वर उवाच

तव प्रस्थे तपस्तप्तुं रहस्यमहमागतः |
न यथा कोऽपि निकटं समायाति तथा कुरु || १२ ||

त्वं महात्मा जगद्धाम् मुनीनां च सदाश्रयः |
देवानां राक्षसानां च यक्षाणां किन्नरस्य च || १३ ||

सदावासो द्विजातीनां गङ्गापूतश्च नित्यदा |
त्वत्पुरस्यास्य निकटे प्रस्थं गङ्गावतारणम् || १४ ||

आश्रितोऽहं गिरिश्रेष्ठ तद्योग्यं कुरु साम्प्रतम् || १५ ||

इत्युक्त्वा जगतां नाथस्तूष्णीमास वृषध्वजः |
गिरिराजस्तदा शम्भुं प्रणयादिदमब्रवीत् || १६ ||

हिमवानुवाच

पूतोऽस्मि जगतां नाथ त्वयाऽहं परमेश्वर |
आगतेनाद्य विषयमितः कृत्यं किमस्ति मे || १७ ||

तपसा महता त्वं हि देवैर्यत्नपरस्थितै |
न प्राप्यसे जगन्नाथ स त्वं स्वयमुपस्थितः || १८ ||

मत्तो धन्यतरो नास्ति न मत्तोऽन्योऽस्ति पुण्यवान् |
यद्भवान् हिमवत्प्रस्थे तपसे समुपस्थितः || १९ ||

देवेन्द्रादधिकं मन्ये आत्मानं परमेश्वर |
सगणेन त्वया प्राप्तो यदाऽहं कामचारतः || २० ||

इत्युक्त्वा गिरिराजोऽथ स्ववेश्म पुनरागमत् |
नियमाय परिवारान् गणानप्यवदत् स्वकान् || २१ ||

अद्य प्रभृति नो गन्ता कोऽपि गङ्गावतारणम् |
मच्छासनं न हि विना यो गन्ता दण्डये ह्यहम् || २२ ||

इति स्वान् स नियम्याशु तिलपुष्पकुशान् फलम् |
समादायाशु तनयासहितोऽगाद् हरान्तिकम् || २३ ||

अथ गत्वा जगन्नाथं हरं ध्यानपरं तदा |
नमयामास तनयां कालीं सर्वगुणान्विताम् || २४ ||

तिलपुष्पादिकं यद् यत्तत्तदग्रे निधाय सः |
अग्रे कृत्वा सुतां शम्भुमिदमाह स शैलराट || २५ ||

हिमवानुवाच

भगवंस्तनयेयं मे त्वमाराधयितुं प्रति |
समादिष्टा समानीता त्वदाराधनकांक्षिणी || २६ ||

सखिभ्यां सह नित्यं त्वां सेवतामीश शंकर |
अनुजानीहि सेवायै मयि ते यद्यनुग्रहः || २७ ||

मार्कण्डेय उवाच

अथ तां शंकरोऽपश्यत् प्रथमारूढयौवनाम् |
फुल्लेन्दीवरपत्राभां पूर्णचन्द्रनिभाननाम् || २८ ||

समग्रनीचकेशौघप्राप्तवेशविजृम्भिकाम् |
कम्बुग्रीवां विशालाक्षीं चारुकर्णयुगोज्ज्वलाम् || २९ ||

ऋणालायतपर्यन्तबाहुयुग्ममनोरमाम् |
राजीवकुण्डलप्रख्यघनपीनोन्नतस्तनौ || ३० ||

बिभ्रती क्षीणसन्मध्यां रक्तपाणितलद्वयाम् |
स्थलपद्मप्रतीकाश-पादयुग्ममनोरमाम् || ३१ ||

मध्यक्षीणां महासत्त्वां वृत्तस्थूलघनोज्ज्वलाम् |
सुजङ्घां नागनासोरुंइम्ननाभिविभूषिताम् || ३२ ||

सुवृत्तचारुजङ्घाग्रां त्रिगम्भीरां षडुन्नताम् |
सर्वलक्षणसम्पूर्णां त्रिषु लोकेषु दुर्लभाम् || ३३ ||

ध्यानपञ्जरनिर्बन्धमुनिमानसमप्यरम् |
दर्शनाद् भ्रंशितुं शक्तां योषिद्गणशिरोमणिम् || ३४ ||

तां दृष्ट्वा तपसे नित्यं ध्यानिनां च मनोहराम् |
विघ्नहेतुं चानुरागवर्धिनीं कामरूपिणीम् || ३५ ||

गिरिराजस्य वचनात्तनयां तस्य शंकरः |
पर्येषणायै जगृहे गौरवादपि गोरथः || ३६ ||

ईश्वर उवाच

उवाचेदं तव सुता सखिभ्यां स शैलराट् |
नित्यं मे सेवतां यत्नाद् निर्भीता ह्यत्र तिष्ठतु || ३७ ||

मार्कण्डेय उवाच

एवमुक्त्वा तु तां देवीं सेवायै जगृहे हरः |
इदमेव महद् धैर्यं यद् विघ्नो न हि विघ्नयेत् |
निर्विघ्नं स्थानमासाद्य यत्तपः क्रियते द्विजैः || ३८ ||

सविघ्नो विघ्नहेतुं यः परिभूय प्रवर्तते |
त्वन्महत्त्वं च तपसां धीरता च तपस्विनाम् || ३९ ||

ततः स्वपुरमायातो गिरिराट् परिचारकैः |
हरश्च ध्यानयोगेन परं चिन्तयितुं स्थितः || ४० ||

काली सखिभ्यां सहिता प्रत्यहं चन्द्रशेखरम् |
सेवमाना महादेवं गमनागमनैः स्थिता || ४१ ||

कदाचित् सहिता काली सखिभ्यां शंकराग्रतः |
वितन्वती शुभं गीतं पञ्चमञ्चातनोत्तदा || ४२ ||

कदाचित् कुशपुष्पादिसमिद्वारि हराय सा |
सखिभ्यां स्नानसत्कारं कुर्वन्ती न्यवसत्तदा || ४३ ||

कदाचिदग्रे नियता स्थिता चन्द्रभृतो मुखम् |
वीक्षन्ती चिन्तयामास सकामा चन्द्रशेखरम् || ४४ ||

(अदा कार्येषु सा व्यग्रा तदा तत्कर्म चेष्टते |
ऋत्यहीना यदा सा तु तदैवाचिन्तयद्धरम् || ४५ ||

अदा मामेष भूतेशः कर्ता पाणिगृहीतिकाम् |
अदा मया समं रन्ता नानासद्भावभावनैः || ४६ ||

ति चिन्तापरा काली स्वप्नेऽपि परमेश्वरम् |
र्चयत्येव परमं सदा चिन्तनतत्परा || ४७ ||

ग्रं गता यदा काली प्रध्यायति महेश्वरम् |
अदा तद् वेदभूतेशस्तां निसर्गपरिस्थिताम्) || ४८ ||

किन्तु गर्भगतैर्बीजैर्धूतदेहेति तां तदा |
नाग्रहीद्गिरिशः कालीं भार्यार्थे ह्यधृतव्रताम् || ४९ ||

महादेवोऽपि तां दृष्ट्वा तदैवेदमचिन्तयत् |
कथमेषा तपश्चर्याव्रतं कुर्याद् गिरेः सुता || ५० ||

कृतव्रतां ग्रहीष्यामि गर्भबीजविवर्जिताम् |
कालीं भार्या स्वदयितां योनिजामतिदूषिताम् || ५१ ||

व्रतेन चाथ संस्कारैर्गर्भबीजं विमुच्यते |
तस्माद् व्रतं यथा काली कुर्यात् तद् युज्यते कथम् || ५२ ||

इति संचिन्त्य भूतेशस्तदा ध्यानमनाः स्थितः |
ध्यानासक्तस्य तस्याथ नान्यचिन्ता व्यजायत || ५३ ||

काली त्वनुदिनं शम्भुं भक्त्या भृशमसेवत |
विचिन्तयन्ती सततं तस्य रूपं महात्मनः || ५४ ||

हरो ध्यानपरः कालीं नित्यं प्रत्यक्षतः स्थिताम् |
विस्मृत्य पूर्ववृत्तान्तं पश्यन्नपि न पश्यति || ५५ ||

एतस्मिन्नन्तरे देवांस्तारको नाम दैत्यराट् |
ववाधे सर्वलोकांश्च ब्रह्मणो वरदर्पितः || ५६ ||

वशीकृत्य स लोकांस्त्रीन् स्वयमिन्द्रो बभूव ह |
विद्राव्य सकलान् देवान् दैत्यान् स्वांस्तत्पदेषु च |
स्वयं नियोजयामस देवयोनिष् चाप्यसौ || ५७ ||

न यमः स्वेच्छया लोकांस्तस्मिन् राज्ञि नियच्छति |
न स्वेच्छया तथा सुर्यो लोकांस्तपति तद्भयात् || ५८ ||

चन्द्रस्तु नर्मसाचिव्यं तस्य कुर्वन् स रश्मिभिः |
वायुना सह संगम्य तत्सेवां विदधेऽनिशम् || ५९ ||

सदा सौगन्ध्यगाम्भीर्यशैत्यस्निग्धत्वसंयुतः |
तं बीजयन् ववौ वायुः शासनात्तस्य भूभृतः || ६० ||

धनदोऽपि यथासारं धनमादाय यत्नतः |
सावधानस्तस्य सेवामकरोत्तारकेच्छया || ६१ ||

अग्निस्तस्याभवत् सूदः शासनात्तारकस्य तु |
व्यञ्जनान्यथ भोज्यानि चक्रे तस्येच्छया तदा || ६२ ||

निर्-ऋतिस्तस्य सततं सहितः सर्वराक्षसैः |
अश्वान् गजान् वाहनानि कारयामास साध्वसात् || ६३ ||

नृत्यद्भिरप्सरोभिश्च स्तुवद्भिः सूतमागधैः |
गायमानैश्च गन्धर्वैः संचिक्रीड सुरान् द्विषन् || ६४ ||

एवं स सर्वलोकांस्तु त्रिष्वप्यथ विलोडयन् |
लोकेषु सारान् सारांश्च देवानामप्यथाग्रहीत् || ६५ ||

तेनाभिबाधिताः सर्वे देवाः शक्रपुरोगमाः |
ब्रह्माणं शरणं जग्मुरनाथा नाथमुत्तमम् || ६६ ||

ते प्रणम्य सुराः सर्वे पुरुहूतपुरोगमाः |
इदमूचुर्महात्मानं सर्वलोकपितामहम् || ६७ ||

देवा ऊचुः 

लोकेश तारको दैत्यो वरेण तव दर्पितः |
निरस्यास्मान् हठादस्मद्विषयान् स्वयमग्रहीत् || ६८ ||

रात्रिंदिवं बाधतेऽस्मान् यत्र तत्र स्थिता वयम् |
पलायिताश्च पश्यामः सर्वकाष्ठासु तारकम् || ६९ ||

अग्निर्यमोऽथ वरुणो निर्-ऋतिर्वायुरेव च |
तथा मनुष्यधर्मा च सर्वैः अरिकरैर्युतः || ७० ||

एते तेनार्दिता ब्रह्मन् देवास्तस्यैव शासनात् |
अनिच्छाकार्यनिरताः सर्वे तस्यानुजीविनः || ७१ ||

या देववनिताः स्वर्गे ये चाप्यप्सरसां गणाः |
तान् सर्वानग्रहीद् दैत्यः सारं लोकेषु यच्च यत् || ७१ ||

न यज्ञाः संप्रवर्तन्ते न तपस्यन्ति तापसाः |
दानधर्मादिकं किंचिद् न लोकेषु प्रवर्तते || ७३ ||

तस्य सेनापतिः पापः क्रौञ्चो नामास्ति दानवः |
स पातालतलं गत्वा बाधतेऽहर्निशं प्रजाः || ७४ ||

तस्मात् तु तारकेणेडं सकलं भुवनत्रयम् |
हृतं सर्वं जगत् त्राहि पापात्तस्मात् पितामह || ७५ ||

वयं च यत्र स्थास्यामस्तत्स्थानं विनिदेशय |
स्वस्थानाच्च्यावितास्तेन लोकनाथ जगद्गुरो || ७६ ||

त्वं नो गतिश्च शास्त्रा च त्वं नस्त्राता पिता प्रसूः |
त्वमेव भुवनानां च स्थापकः पालकः कृती || ७७ ||

तस्माद् यावत्तारकाख्ये वह्नौ दग्धाः प्रजापते |
न भवाअस्तथा कर्तुं भवता युज्यतेऽधुना || ७८ ||

मार्कण्डेय उवाच

सुराणां वचनं श्रुत्वा ब्रह्मलोकपितामहः |
प्रत्युवाच सुरान् सर्वांस्तत्कालसदृशं वचः || ७९ ||

ब्रह्मोवाच

ममैव वरदानेन तारकाख्यः समेधितः |
न मत्तस्तस्य मरणं युज्यते त्रिदिवौकसः || ८० ||

युष्माकञ्च प्रतीकारः कर्तव्यः प्रतिकर्मणि |
किन्तु सम्यक् न शक्नोमि प्रतिकर्तुं प्रचोदितः || ८१ ||

तस्माद् यथा तारकाख्यः स्वयमेष्यति संक्षयम् |
तथा यूयं संविदध्वमुपदेशकरस्त्वहम् || ८२ ||

न मया तारको वध्यो न तथा वनमालिना |
न हरेण तथा वध्यो नान्यैरपि सुरैर्नरैः || ८३ ||

एष एव वरो दत्तो मया तस्मै तपस्यते |
उपायश्चिन्तितश्चास्ति तत्कुर्वन्तु सुरोत्तमाः || ८४ ||

सती दाक्षायणी पूर्वं त्यक्तदेहा स्वजन्मने |
अगच्छन्मेनकां देवीं शैलराजस्य योषितम् || ८५ ||

तां समुत्पादयामास मेनकाजठरे गिरिः |
लक्ष्मीमिव् पुरा ख्यातां भृगुः स्वतनयो मम || ८६ ||

तामवश्यं महादेवः कुर्यात् पाणिगृहीत्रिकाम् |
यथा स नचिरात्तस्यामनुरक्तो भवेत् सुराः || ८७ ||

तथा विदध्वं सुतरां तत्तेजः प्रतिकर्तु वः |
तमूर्ध्वरेतसं शम्भुं सैव प्रच्युतरेतसम् || ८८ ||

कर्तुं समर्था नान्यास्ति काचिदप्यबलाऽपरा |
तस्य तेजश्च्युतं यच्च तस्माद् यो जायते सुतः || ८९ ||

स एव तारकाख्यस्य हन्ता नान्यस्तु विद्यते |
सा सुता गिरिराजस्य साम्प्रतं रूढयौवना || ९० ||

तपस्यन्तं गिरिप्रस्थे नित्यं पर्येषते हरम् |
वाक्याद् हिमवतः सा तु काली नाम्ना निषेवते |
सखिभ्यां सह सर्वज्ञं ध्यानस्थं परमेश्वरम् || ९१ ||

तामग्रतो वर्तमानां त्रिलोकवरवर्णिनीम् |
ध्यानासक्तो महादेवो मनसापि न चेच्छति || ९२ ||

यथा समीहते भार्यां कालीं च चन्दशेखरः |
तथा कुरुध्वं त्रिदशा नचिरादेव यत्नतः || ९३ ||

स्वस्थानं भवतां स्वर्गस्तस्मात् तारकमप्यहम् |
निवर्तयिष्ये संगम्य गच्छध्वं विगतज्वराः || ९४ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा सर्वलोकेशस्तारकाख्यमुपस्थितः |
उपसंगम्य वचनं समाभाष्येदमब्रवीत् || ९५ ||

ब्रह्मोवाच

भो भो तारक मा स्वर्गराज्यं त्वं परिशाधि भोः |
तदर्थं न तपस्तप्तं समये भवता पुरा || ९६ ||

वरो नापि मया दत्तो न मया स्वर्गराजता |
तस्मात् स्वर्गं परित्यज्य क्षितौ राज्यं समाचर || ९७ ||

देवभोग्यानि तत्रैव सम्भविष्यन्ति तेऽसुर |

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा सर्वलोकेशस्तत्रैवान्तरधीयत || ९८ ||

स तारकः परित्यज्य स्वर्गं क्षितिमथाभ्ययात् |
तत्रैव संस्थितो देवान् बाधते स्म स नित्यशः |
इन्द्रं करप्रदं चक्रे निदेशस्थं महाबलम् || ९९ ||

तमिन्द्रः सततं देवभोग्यानि वितरन् मुहुः |
सेवमानः क्षमो नाभूत् सन्तोषयितुमीश्वरम् || १०० ||

एवं तेनार्दिता देवा मन्युना परिपीडिताः |
विधातुरुपदेशेन यत्नं चक्रुर्हरान्वये || १०१ ||

तत इन्द्रोऽथ गुरुणा संगम्य कृतनिश्चयः |
कुसुमेषुं समाहूय वचनं चेदमब्रवीत् || १०२ ||

इन्द्र उवाच 

त्वयेदं पाल्यते विश्वं त्वया विश्वं प्रसूयते |
त्वं ब्रह्मविष्णुरुद्राणां प्रीतिहेतुः पुरा भवः || १०३ ||

ब्रह्मा प्रीत्या यथा पूर्वमगृह्णाच्चरितव्रताम् |
सावित्रीं माधवो लक्षमीं सतीं दाक्षायणीं हरः || १०४ ||

ताः प्रीतये पुरा तेषां देवेशानां यथा कृता |
तथैव कुरु मे प्रीतिं काम प्राणभृतां सदा || १०५ ||

न त्वं न कस्यचित् स्वर्गे पाताले वाथ भूतले |
प्रियः प्राणभृतां काम सततं जगतां मतः || १०६ ||

देवदानवयक्षाणां रक्षसां मानुषस्य च |
त्वं पालकश्च कर्ता च हृदये च प्रवर्तसे || १०७ ||

तस्मात् त्वं सर्वजगतां हिताय कुरु चेष्टितम् |
देवदानवयक्षाणां मानुषाणां महात्मनाम् || १०८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य शक्रस्य मकरध्वजः |
देवराजमुवाचेदं सुप्रीतस्तद्वचोऽमृतैः || १०९ ||

मदन उवाच 

यत्राहमीशिता शक्र तत्कर्म विदितं त्वया |
तस्मान्ममोचितं शक्यं करिष्ये तन्निदेशय || १०० ||

पञ्चैव बाणा मृदवस्ते च पुष्पमया मम |
चापस्तथा पुष्पमयः शिञ्जिनी भ्रमरात्मिका || १११ ||

रतिर्मे दयिता जाया वसन्तः सचिवो मम |
यन्ता मलयजो वायुर्मित्रं मम सुधानिधिः || ११२ ||

सेनाधिपो मे शृङ्गारो हावा भावाश्च सैनिकाः |
सर्वे मे मृदवोऽक्रूरा अहं चापि तथाविधः || ११३ ||

यद् येन युज्यते कार्यं धीमांस्तत्तेन योजयेत् |
मम योग्यं तु यत् कर्म तस्मात्तस्मिन् नियोजय || ११४ ||

इन्द्र उवाच 

यत् कारयितुमिच्छामि भवता तन्मनोभव |
तत्ते समुचितं कर्म तस्मिन् परिवृतो भवान् || ११५ ||

कृतकर्मापि तत्र त्वं कृती चापि मनोभव |
त्वदन्यैः किन्तु दुःसाध्यं तत्त्वां तत्र नियोजये || ११६ ||

श्रूयते हि तपस्यन्तं ध्यानस्थं वृषभध्वजम् |
गिरेर्हिमवतः प्रस्थे निराकांक्षं वधूकृतौ || ११६ ||

तं पितुर्वचनात् काली तपस्यन्तं निषेवते |
सखिभ्यां सहिता नित्यं हरस्यानुमतेऽधुना || ११७ ||

आरूढयौवनां तां तु स्त्रीरत्नमपि सुन्दरीम् |
ध्यानासक्तो महादेवो नेहते मनसापि च || ११८ ||

सानुरागो यथा तस्यां जायते वृषभध्वज |
तथा विधत्स्व देवानां हिताय जगतामपि || ११९ ||

सह सत्या यथा रेमे सानुरागो वृषध्वजः |
अथैतया गिरिजया रमतां तत्कृतेन वै) || १२० ||

तस्याः कृते तु यत्तेजः प्रच्युतं यद् हरस्य वै |
ततो यो जायते सोऽस्मांस्तारकादुद्धरिष्यति || १२१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ततः स देवराजस्य वचः श्रुत्वा मनोभवः |
प्राप्तकालं च सस्मार शाप ब्रह्मकृतं पुरा || १२२ ||

सन्ध्यां प्रतिविधातारं यदा शस्त्रं परीक्षितम् | कामोऽहनत् 
पुष्पबाणैस्तदा तमशपद्विधिः || १२३ ||

शम्भुनेत्राग्निदग्धस्त्वं भविष्यसि द्विजोत्तमाः |
यदा कुर्याद् गिरिसुतां हरः पाणिगृहीतिकाम् || १२४ ||

तदा भवान् शरीरेणागमिष्यति समग्रताम् |
इति स्मृत्वा विधेः शापं भीतोऽपि मकरध्वजः || १२५ ||

अङ्गीचक्रे शक्रवाक्यात् काल्या योजयितुं हरम् |
इदं च वचनं प्रोचे तत्कालसदृशं पुनः || १२६ ||

मदन उवाच 

करिष्ये तद्वचः शक्र हरं संगमयाम्यहम् |
काल्या गिरिजया सार्धं दाक्षायण्या यथा पुरा || १२७ ||

किन्त्वेकं मम साहाययं कर्ता त्वं हरमोहने |
यदा सन्मोहनेनाहं हरं सन्मोहयामि च || १२८ ||

तदा कुरु सहायं त्वं स्वःस्थमाप्याययस्व माम् |
प्रविश्याहं सुरभिणा न चिराच्छंकराश्रमम् || १२९ ||

विधाय पूर्वं मनसो विकारं हर्षणेन तु |
संमोहनेन सुदृढं मोहयिष्ये वृषध्वजम् || १३० ||

स्मरिष्यसि त्वं सम्प्राप्ते काले मां मम पालने |
अहं गच्छामि सहितं तत्कर्तुं बलसूदन || १३१ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा स जगामाथ मदनः शंकराश्रमम् |
शक्रोऽपि त्रिदशान् सर्वानिदमाह वचस्तदा || १३२ ||

यूयं कुरुध्वं साहाययं यत्र याति मनोभवः |
तत्र तत्रानुगयैव समये मां च बोधत || १३३ ||

यदा संमोहनेनायं संमोहयति शंकरम् |
तदाहमपि यास्यामि तत्र बोधत मां सुराः || १३४ ||

इत्युक्तास्तेन शक्रेण देवा जग्मुर्मनोभवम् |
सोऽपि गत्वा यत्र हरो गङ्गावतरणे गिरेः |
हिमभारभृतः सानौ सुरभिं च न्ययोजयत् || १३५ ||

ततस्तत्र गते सम्यक्सुरभौ तस्य लक्षणम् |
अभवन्नचिरादेव तरुगुल्मलतासु च || १३६ ||

पुष्पिताः किंशुकास्तत्र मञ्जुलाः केतकास्तथा |
सरांसि च सप्द्मानि सविकाराश्च जन्तवः || १३७ ||

ववौ वायुश्च गम्भीरो गन्धिलः पुष्परेणुभिः |
शनैः शनैः सुखकरः कर्षयन् स हि काननम् || १३८ ||

पक्षिणश्च मृगाश्चैव ये चान्ये प्राणधारिणः |
सिद्धाश्च किन्नराश्चैव द्वन्द्वभावं वितेनिरे || १३९ ||

चूताः कुसुमितास्तत्र नवस्तबकभूषिताः |
अशोकाः पाटलाश्चैव नागकेशरकारुणाः || १४० ||

सविकारा गणाश्चासन् शंकरस्य तदा द्विजाः |
प्रत्यक्षतों ययुस्तेऽपि विकारं शम्भुसाध्वसात् || १४१ ||

भ्रमन्ति स्म तदा तत्र भ्रमराः कुसुमोद्भवम् |
पिबन्तो बहुशश्च्युतं गुञ्जन्तः सह जायया || १४२ ||

एवं प्रवृत्ते सुरभौ शृङ्गारोऽपि गणैः सह |
हावभावयुतस्तत्र प्रविवेश हरान्तिकम् || १४३ ||

मदनः सगणस्तत्र निवसंश्चिरमेव हि |
न दृष्टवांस्तदा शम्भोश्छिद्रं येन प्रवेक्ष्यति || १४४ ||

यदा च प्राप्तविवरस्तदा भयविमोहितः |
नाग्रेसरोऽभवत् तस्य मदनो रतिवारितः || १४५ ||

एवं यातस्तस्य कालः प्रभूतो द्विजसत्तमाः |
निरूपयन् न वा चाप छिद्रं तस्य यतेस्तदा || १४६ ||

ज्वलत्कालाग्निसंकाशं भानुलक्षसमप्रभम् |
ध्यानस्थं शंकरं को वा समासादयितुं क्षमः || १४७ ||

अथैकदा गिरिसुता काली तस्याभवत्पुरः |
कृत्वा परीष्टिं कर्तव्या सखिभ्यां प्रणता स्थिता || ३४८ ||

शंकरोऽपि तदा ध्यानं त्यक्त्वा तत् क्षणमास्थितः |
योजयन् स्वगणान् कृत्ये ज्योतिश्चिन्ताविवर्जितः || १४९ ||

तच्छिद्रं प्राप्य मदनः प्रथमं हर्षणेन तु |
बाणेन हर्षयामास पार्श्वस्थं चन्द्रशेखरम् || १५० ||

शृङ्गारश्च तदा भावैर्हावैश्च सहितो हरम् |
जगाम कामसाहाययं कुर्वन् सुरभिणा सह || १५१ ||

हर्षणेनातिहृषितः शृङ्गाराद्यैर्निषेवितः |
शंकरो वदनं काल्याः साकूतं संव्यलोकयत् || १५२ ||

तत् प्राप्य विवरं कामः पुष्पं चापे न्ययोजयत् |
संमोहनं पुष्पवृतं पुष्पमालाविवर्धितम् || १५३ ||

तदाभूद् दक्षिणे पार्श्वे रतिः प्रीतिस्तु वामतः |
पृष्ठे वसन्तस्तूणीरं पौष्पमादाय सुन्दरः || १५४ ||

आकर्णपूरितं पुष्पं चापमाकृष्य संयतः |
यदा मनोभवो वायुस्तदा तं समुपेयिवान् || १५५ ||

एवं प्रवृत्ते सुरभौ शृङ्गारोऽपि गणैः सह |
हावभावयुतस्तत्र प्रविवेश हरान्तिकम् || १४३ ||

मदनः सगणस्तत्र निवसंश्चिरमेव हि |
न दृष्टवांस्तदा शम्भोश्छिद्रं येन प्रवेक्ष्यति || १४४ ||

यदा च प्राप्तविवरस्तदा भयविमोहितः |
नाग्रेसरोऽभवत् तस्य मदनो रतिवारितः || १४५ ||

एवं यातस्तस्य कालः प्रभूतो द्विजसत्तमाः |
निरूपयन् न वा चाप छिद्रं तस्य यतेस्तदा || १४६ ||

ज्वलत्कालाग्निसंकाशं भानुलक्षसमप्रभम् |
ध्यानस्थं शंकरं को वा समासादयितुं क्षमः || १४७ ||

अथैकदा गिरिसुता काली तस्याभवत्पुरः |
कृत्वा परीष्टिं कर्तव्या सखिभ्यां प्रणता स्थिता || ३४८ ||

शंकरोऽपि तदा ध्यानं त्यक्त्वा तत् क्षणमास्थितः |
योजयन् स्वगणान् कृत्ये ज्योतिश्चिन्ताविवर्जितः || १४९ ||

तच्छिद्रं प्राप्य मदनः प्रथमं हर्षणेन तु |
बाणेन हर्षयामास पार्श्वस्थं चन्द्रशेखरम् || १५० ||

शृङ्गारश्च तदा भावैर्हावैश्च सहितो हरम् |
जगाम कामसाहाययं कुर्वन् सुरभिणा सह || १५१ ||

हर्षणेनातिहृषितः शृङ्गाराद्यैर्निषेवितः |
शंकरो वदनं काल्याः साकूतं संव्यलोकयत् || १५२ ||

तत् प्राप्य विवरं कामः पुष्पं चापे न्ययोजयत् |
संमोहनं पुष्पवृतं पुष्पमालाविवर्धितम् || १५३ ||

तदाभूद् दक्षिणे पार्श्वे रतिः प्रीतिस्तु वामतः |
पृष्ठे वसन्तस्तूणीरं पौष्पमादाय सुन्दरः || १५४ ||

आकर्णपूरितं पुष्पं चापमाकृष्य संयतः |
यदा मनोभवो वायुस्तदा तं समुपेयिवान् || १५५ ||

संहिते पुष्पबाणे तु गिरिजां चन्द्रशेखरः |
जातेन्द्रियविकारः सन् जिघृक्षुः संगमेऽभवत् || १५६ ||

अमराः शक्रसहितास्तदा सर्वे वियद्गताः |
सभ्यं मनोभवं मेने सुरकृत्ये निवेशितभ् || १५७ ||

अथ संस्मृत्य संयम्य निगृह्य विकृतिं तदा |
इन्द्रियस्य महादेवः सहसेदं व्यचिन्तयत् || १५८ ||

योनिजां गिरिजां कालीं तपोव्रतविवर्जिताम् |
कथं संगमकामोऽहं धर्तुमिच्छामि वै हठात् || १५९ ||

तपोव्रतपवित्राङ्गों तपश्चरणसत्कृताम् |
स्वयमेव ग्रहीष्यामि सतीं दाक्षायणीमिव || १६० ||

कथं विकृतकामोऽहमनिच्छन्निव साम्प्रतम् |
केनापि चाकृष्ट इव चिकीर्षुः संगमोद्भवम् || १६१ ||

एवं विकारहेतुं स निश्चिन्वन्निन्द्रियस्य तु |
पुरोऽवलोकयामास संहितेषुं मनोभवम् || १६२ ||

एतस्मिन्नन्तरे ब्रह्मा विज्ञातसमयः सुरान् |
दृष्ट्वा स्थानादाजगाम तत्समाजमनुग्रहात् || १६३ ||

ततः स कुपितो दृष्ट्वा सन्धितेषुं मनोभवम् |
जज्वाल ज्वलनप्रख्यस्तं दिधक्षुः प्रसह्य तु || १६४ ||

कामोऽयं समयं ज्ञात्वा मां मोहयितुमिच्छति |
मनो मे स्ववशं कर्तुं तन्नयामि यमक्षयम् || १६५ ||

एवं विचिन्त्यमानस्य नेत्रोद्भाविततेजसा |
वर्धतो ज्वलनो भूत्वा क्रोधं नेत्रात् ससर्ज ह || १६६ ||

तं क्रोधान्निःसरिष्यन्तं जातवेदःस्वरूपिणम् |
ज्ञात्वा कामस्य तान् बाणान् पौष्पचापनिषण्णकान् || १६७ ||

शक्तिं प्राणांस्तथात्मानमाकृष्यापालयद्विधिः |
उत्सारयामास तदा वसन्तं स पितामहः || १६८ ||

निजशक्त्या तदा शम्भुक्रोधाद्रक्षन्मनोभवम् |
अथाकाशगता देवाः क्रुद्धं दृष्ट्वा महेश्वरम् || १६९ ||

प्रसीद जगतां नाथ कामे क्रोधं परित्यज |
त्वया यथा पुरा सृष्टः शम्भुरूपेण कर्मणा || १७० ||

येन चायोजितं कर्म तत्करोति मनोभवः |
तस्मात् त्वं मदने शम्भो क्रोधाग्निमुपसंहर || १७१ ||

प्रसीद सर्वभूतेश भक्तया त्वां प्रणता वयम् |
इति स्म वदतां तेषाममराणां तदानलः || १७२ ||

ललाटचक्स्.उःसम्भूतो भस्माकार्षीन्मनोभवम् |
दग्ध्वा कामं तदा वह्निर्ज्वालामालातिदीपितः || १७३ ||

संस्तम्भितोऽथ विधिना हरं गन्तुं शशाक न |
महादेवोऽपि तद्भस्म मनोभवशरीरजम् || १७४ ||

आदाय सर्वगात्रेषु भूतिलेपं तदाकरोत् |
लेपशेषाणि भस्मानि समादाय तदा हरः || १७५ ||

सगणोऽन्तर्दधे कालीं विहाय विधिसम्मते |
ब्रह्मा क्रोधानलं शम्भोर्दहन्तं सकलान् सुरान् || १७६ ||

वडवारूपिणं चक्रे देवानां पुरतस्तदा |

वडवां तां तदा देवाः सौम्यां ज्वालामुखीं शुभाम् || १७७ ||

दृष्ट्वा निर्विघ्नमनसो बभुवुः पूर्वपीडिताः |
वडवां तां समादाय तदा ज्वालामुखीं विधिः || १७८ ||

सागरं प्रययौ लोकहिताय जगतांपतिः |
गत्वाथ सागरं ब्रह्मा प्रोवाच परिपूजितः || १७९ ||

यथावत्तेन विप्रेन्द्राः समयं च निवेदयन् |
अयं क्रोधो महेशस्य वडवारूपधृक् त्वया || १८० ||

ज्वालामुखः सदा धार्यो यावन्न विनयाम्यहम् |
यदा त्वामहमागम्य वदामि सरितां पते || १८१ ||

तदा त्वया परित्याज्यः क्रोधोऽयं वडवामुखः |
भोजनं भवतस्तोयमेतस्य तु भविष्यति || १८२ ||

यत्नादेवं विधार्योऽयं यथा नो याति चान्तरम् |
इत्युक्तो ब्रह्मणा सिन्धुरङ्गीचक्रे तदा क्रुधम् || १८३ ||

ग्रहीतुं वडवावक्त्रे शम्भोश्चाशक्यमप्यरम् |
ततः प्रविष्टो जलधौ पावको वडवामुखः || १८४ ||

वार्योधान्निदहन् सम्यग् ज्वालामालातिदीपितः |
अदाभवच्छम्भुनेत्राद् ददाह मदनं तदा || १८५ ||

अभवत् सुमहाशब्दो येनाकाशः प्रपूरितः |
तेन शब्देन महता कामदाहे क्षणेन च || १८६ ||

सखीभ्यां सह भीताभूत् काली शोकयुता तदा |
तेन शब्देन हिमवांश्चकितो विस्मितस्तदा || १८७ ||

सुतामेव जगामाशु गतां कालीं हराश्रमम् |
तां तत्र कालीं तनयां भयशोकाकुलां शुभाम् |
रुदन्तीं शम्भुविरहादाससादाचलेश्वरः || १८८ ||

आसाद्य पाणिना तस्या मार्जयन्नयनद्वयम् |
मा भैषीः कालि मा रोदीरित्युक्त्वा तां तदाग्रहीत् || १८९ ||

क्रोडीकृत्य सुतां तां तु हिमवान्नचलेश्वरः |
स्वमालयमथानिन्ये सान्त्वयामास चार्दिताम् || १९० ||

अन्तर्हिते हरे काली विरहात् तस्य संततम् |
निवसन्ती पितुर्गेहे शुशोच च मुमोह च || १९१ ||

शैलाधिराजोऽप्यथ मेनकाऽपि
मैनाकमुख्योऽपि सखीद्वयं च |
तां सान्त्वयांचक्रुरदीनसत्त्वां
हरं विसस्मार तथापि नोमा || १९२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे द्विचत्वारिंशोऽध्यायः || ४२ ||
त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच

अथ देवमुनिर्यातो हिमवन्मन्दिरं तदा |
नियोजितो बलभिदा नारदः कामगः परम् || १ ||

सः गतः पूजितस्तेन धरेशेन महात्मना |
तं समुत्सुज्य रहसि कालीं तामससाद ह || २ ||

आसाद्य काली स मुनिः सम्बोध्य ज्ञानशालिनीम् |
उवाचेदं वचस्तथ्यं सर्वेषां जगतां हितम् || ३ ||

नारद उवाच 

शृणु कालि वचो मह्यं सत्यं तदवधारय |
सेवितः स महादेवस्त्वयेह तपसा विना || ४ ||

अनुरक्तोऽपि तेन त्वां महादेवो विसृष्टवान् |
त्वामृते शंकरो नान्यां द्वितीयां संग्रहीष्यति || ५ ||

त्वं चापि नान्यं दयितं ग्रहीष्यसि विनेश्वरम् |
तस्मात् त्वं तपसा युक्ता चिरमाराधयेश्वरम् || ६ ||

तपसा संस्कृतां त्वां तु स द्वितीयां करिष्यति |
मन्त्रोऽयं तस्य सुभगे शृणु त्वं येन सोऽचिरात् || ७ ||

आराधितस्ते प्रत्यक्षो भविष्यति महेश्वरः |
ओं नमः शिवायेति च सर्वदा शंकरप्रियः || ८ ||

चिन्तयन्ती तु तद्रूपं नियमस्था षडक्षरम् |
मन्त्रं जप त्वं गिरिजे तेन तुष्टो भवेद्धरः || ९ ||

एवमुक्ता तदा काली नारदेन महात्मना |
कर्तव्यमनुमेने सा हितं तथ्यञ्च तद्वचः || १० ||

अनुमान्य तपस्तप्तुं तदा कालीञ्च नारदः |
स्वर्गं जगाम तस्याश्च निश्चिताऽभून्मतिर्व्रते || ११ ||

अथ याते देवमुनौ काली सासाद्य मेनकाम् |
तपःश्रद्धां समाचख्ये चात्मनो हरसंगमे || १२ ||

काल्युवाच

तपस्तप्तुं गमिष्यामि मातः प्राप्तुं महेश्वरम् |
अनुजानीहि मां गन्तुं तपसेऽद्य तपोवनम् || १३ ||

तपःकरणयत्नं मे पितुरावेदय द्रुतम् |
यावन्न दह्ये जननि भूतेशविरहाग्निना || १४ ||

मार्कण्डेय उवाच

इति तस्या वचः श्रुत्वा मेनका शोककर्शिता |
आलिङ्ग्य स्वसुतामूचे मा तपः कुरु वल्लभे || १५ ||

मृदुदेहासि पुत्रि त्वं मा तपो याहि कर्कशम् |
तपः सोढुं मुनेर्गात्रं शक्तं ते न कलेवेअरम् || १६ ||

वनवासश्च ते पुत्रि नेष्टः शत्रुगणैरपि |
तस्मात् त्वं सम्परित्यज्य वनवासोद्भवं तपः |
आत्मनो ह्यनुरूपेण तपस्तत् करु यद्धितम् || १७ ||

मातुः सा वचनं श्रुत्वा गिरिजा दीनमानसा |
इत्यूचे च तदा वाक्यं तपोयत्नपरा प्रसूम् || १८ ||

काल्युवाच

मा निषेधय मां यास्ये तपसेऽद्य तपोवनम् |
प्रच्छन्नमपि यास्यामि नानुज्ञाताप्यहं त्वया || १९ ||

मेनकोवाच

गृहेषु देवाः सततं ब्रह्मविष्णुशिवादयः |
तस्माद् गृहे पुत्रि देवानर्चय त्वं यथेप्सितान् || २० ||

स्त्रीणां तपोवनगतिर्न श्रुता स्वामिना विना |
तस्मान्न युज्यते पुत्रि तपोयात्रा वनं प्रति || २१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

यतो निरस्ता तपसे वनं गन्तुं च मेनया |
उमेति तेन सोमेति नाम प्राप तदा सती || २२ ||

अवज्ञाय तदा मातुर्वचनं हिमवत्सुता |
सखीभ्यां ज्ञापयामास पितरं तपसोद्यमम् || २३ ||

स तु ज्ञात्वा गिरिपतिस्तपसे चरितोद्यमम् |
दुहितुश्चानुमेने च नातिहृष्टमना इव || २४ ||

सानुज्ञाप्य तदा तातं यत्र दग्धो मनोभवः |
शम्भुना प्रययौ तत्र गङ्गावतरणं प्रति || २५ ||

गङ्गावतरणं नाप प्रस्थो हिमवतः स च |
हरशून्योऽथ ददृशे काल्या तच्चिन्तया तदा || २६ ||

यत्र स्थित्वा पुरा शम्भुर्ध्यानवानभवद् भृशम् |
तत्र क्षणं तु सा स्थित्वा बभूव विरहार्दिता || २७ ||

हा हरेति क्षणं तत्र रोदमाना गिरेः सुता |
विललापातिदुःखार्ता चिन्ताशोकसमन्विता || २८ ||

क्षणं विलप्य सा काली स्मृत्वा पूर्वोद्भवं तदा |
हार्दं हरस्य सा मोहमवाप कमलेक्षणा || २९ ||

ततश्चिरेण सा मोहं धैर्यात् संस्तभ्य भामिनी |
नियमायाभवत्तत्र दीक्षिता हिमवत्सुता || ३० ||

प्रथमं नियमस्तस्या बभूव फलभोजनम् |
चर्या पञ्चातपा चिन्ता शाम्भवी शाम्भवो जपः || ३१ ||

यज्ञियैर्दारुभिः शुष्कैश्चतुर्दिक्षु चतुष्कृतम् |
वह्निसंस्थापनं ग्रीष्मे तीव्रांशुस्तत्र पञ्चमः || ३२ ||

हस्तान्तरे चतुर्वह्नीन् कृत्वा वैश्वानरेष्टिना |
तन्मध्यस्था सूर्यबिम्बं वीक्षन्ती वल्कलांशुका || ३३ ||

ग्रीष्मं निन्ये वह्निमध्ये शिशिरे तोयवासिनी |
प्रथमं फलभोगेन द्वितीयं तोयभोजनम् || ३४ ||

तृतीयं तु स्वयम्पाति-वृक्षपल्लव-भोजनम् |
क्रमेण तु तदा पर्णं निरस्य हिमवत्सुता || ३५ ||

निराहारव्रता भूत्वा तपश्चरणखिन्निका |
आहारे त्यक्तपर्णाभूद्यस्माद्धिमवतः सुता || ३६ ||

तेन देवैरपर्णेति कथिता पृथिवीतले |
पञ्चातपव्रतेनैव तोयानाञ्च प्रवेशनैः || ३७ ||

एकपादस्थिता स तु वसन्ते हिमवत्सुता |
षडक्षरं जपन्ती सा चिरं तेपे तपो महत् || ३८ ||

चीरबल्कलसंवीता जटासंघातधारिणी |
कृशाङ्गी चिन्तने शक्ता जिगाय तपसा मुनीन् || ३९ ||

तां तपश्चरणे शक्तां ररक्ष शंकरः स्वयम् |
आप्यायति स्म स तदा भयाद्रक्षति हर्षितः || ४० ||

एवं तस्यास्तपस्यन्त्याश्चिन्तयन्त्या महेश्वरम् |
त्रीणि वर्षसहस्राणि जग्मुः काल्यास्तपोवने || ४१ ||

षट्त्रिवर्षसहस्राणि संस्कृता वीक्षणात् स्वयम् |
दैवेन विधिना देवी हरयोग्या तथाभवत् || ४२ ||

षट्त्रिवर्षसहस्रान्त्रे यत्र तेपे तपो हरः |
तत्र क्षणमथोषित्वा चिन्तयामास भामिनी || ४३ ||

काल्युवाच 

नियमस्थां महादेवः किं मां जानाति नाधुना |
येनाहं सुचिरं तेन नानुज्ञाता तपोरता || ४४ ||

लोके नास्त्यत्र गिरिशः किं तत्र मुनिभिः स्तुतः |
सर्वज्ञः सर्वगो देवो हरो देवैर्निगद्यते || ४५ ||

स सर्वगस्तु सर्वज्ञः सर्वात्मा सर्वहृद्गतः |

सर्वभूतिप्रदो देवः सर्वभावनभावनः || ४६ ||

सती च मेनका माता यदि चाहं वृषध्वजे |
सानुरक्ता न चान्यस्मिन् स प्रसीदतु शंकरः || ४७ ||

यदि नारदवक्त्रोत्थो मन्त्रोऽयं स्यात्षडक्षरः |
यदि भक्त्या मया जप्तं हरस्तेन प्रसीदतु || ४८ ||

सत्यं यदि तपस्तप्तं सत्यं चाराधितो हरः |
सत्यं भवेद् यदि तपो हरस्तेन प्रसीदतु || ४९ ||

मार्कण्डेय उवाच

एवं विचिन्तयन्ती सा यदातिष्ठद्धराश्रमे |
अधोमुखी दीनवेशा जटाबल्कलमण्डिता || ५० ||

तदैव ब्राह्मणः कश्चिद् ब्रह्मचारी धृतव्रतः |
कृष्णाजिनोत्तरीयेण धृतदण्डकमण्डलुः || ५१ ||

ब्राह्म्या श्रिया दीप्यमानः स्वर्णगौरः सुशोभनः |
जटाभिः परिवीताभिरुद्रिक्तस्तनुदेहभृत् || ५२ ||

उपस्थितस्तदा कालीं शम्भुर्ब्राह्मणरूपधृक् |
आसाद्य प्रथमं कालीं समाभाष्य तदा द्विजः || ५३ ||

ज्ञातुं प्रत्यक्षतो रागं श्रीतुमिच्छंश्च तद्वचः |
वाग्मी विचित्रवाक्येन पप्रच्छ गिरिजां तदा || ५४ ||

ब्राह्मण उवाच

का त्वं कस्यासि कल्याणि किमर्थं विजने वने |
तपश्चरसि दुर्धर्षं मुनिभिः प्रयतात्मभिः || ५५ ||

न बाला त्वं नापि वृद्धा तरुणी चातिशोभना |
कथं पतिं विनाभीक्ष्णं तपश्चरसि साम्प्रतम् || ५६ ||

किंवा तपस्विनी भद्रे कस्यचित् सहचारिणी |
तपस्विनः स पुष्पादि समाहर्तुं गतोऽन्यतः || ५७ ||

एतन्मम समाचक्ष्व यदि गुह्यं भवेन्न ते |
यदि ते हृदये मन्युः कच्चिद्वसति सम्प्रति |
तदाचक्ष्व समर्थोऽस्मि तमहं चापि वारितुम् || ५८ ||

इत्युक्ता तेन विप्रेण गिरिजाऽथ निजां सखीम् |
तस्योत्तरप्रदानाय कटाक्षेण न्ययोजयत् || ५९ ||

सा सखी विजया तस्या वचनाद् ब्राह्मणं तदा |

प्रोवाचेदं यथातथ्यं वीक्षन्ती गिरिजामुखम् || ६० ||

एतस्य गिरिराजस्य तनयेयं द्विजोत्तम |
ख्याता च पार्वतीनाम्ना कालीति च सुशोभना || ६१ ||

ऊचे यन्न च केनापि शंकरं वृषभध्वजम् |
वाञ्छन्ती दयितं तीव्रं तपश्चरति वै पतिम् || ६२ ||

त्रीणि वर्षसहस्राणि तपस्तपति भामिनी |
न शंकरो गिरिसुतामद्याप्यभ्युपपद्यते || ६३ ||

शंकरों गिरिशो देवः सर्वगः परमेश्वरः |
इति स्म गद्यते देवैर्मुनिभिश्च तपोधनैः || ६४ ||

किमेनां स न जानाति किं सानौ नास्ति वा गिरेः |
इति चिन्ताविषण्णेयमद्य नो लभते सुखम् || ६५ ||

अप्रार्थितस्त्वमनया दयसे यदि वा सुखम् |
तदैनां शंकरेणाद्य त्वं संगमय सुव्रत || ६६ ||

इति तस्या वचः श्रुत्वा ब्रह्मचारी तदा द्विजः |
स्मयमान इदं वाक्यं हेलयोवाच पार्वतीम् || ६७ ||

ब्राह्मण उवाच 

अमोघदर्शनश्चास्मि हरं चानयितुं क्षमः |
किन्त्वेकं निगदाम्यद्य निश्चितं मन्मतं शृणु || ६८ ||

जानाम्यहं महादेवं तं वदामि शृणुष्व मे |
वृषध्वजो महादेवो भूतिलेपी जटाधरः || ६९ ||

व्याघ्रचर्मांशुकश्चैकः संवीतो गजकृत्तिना |
कपालधारी सर्पौघैः सर्वगात्रेषु वेष्टितः || ७० ||

विषदग्धगलस्त्र्यक्षो विरूपाक्षो विभीषणः |
अव्यक्तजन्मा सततं गृहभोग्यविवर्जितः || ७१ ||

ज्ञातिभिर्बान्धवैर्हीनो भक्ष्यभोज्यविवर्जितः |
श्मशानवासी सततं तत्संगपरिवर्जितः || ७२ ||

गर्जद्भिर्विकटैस्तीक्ष्णैर्भूतौघैः परिवारितः |
शृंगाररसहीनश्च भार्यापुत्रविवर्जितः || ७३ ||

केन वा कारणेन त्वं भर्तारं तं समीहसे |
पूर्वं श्रुतं मया चैव तस्यापरमिदं कृतम् || ७४ ||

शृणु ते निगदाम्यद्य यदि ते गृह्ण रोचते |
दक्षस्य दुहिता साध्वी सती वृषभवाहनम् || ७५ ||

वव्रे पतिं पुरा दैवात् सम्भोगपरिवर्जितम् |
कपालिजायेति सती दक्षेण परिवर्जिता || ७६ ||

यज्ञभागप्रदानाय शम्भुश्चापि विवर्जितः |
साथ तेनापमानेन भृशं शोकाकुला सती || ७७ ||

तत्याज स्वान् प्रियान् प्राणांस्तया त्यक्तश्च शंकरः |
त्वं स्त्रीरत्नं तव पिता राजा निखिलभूभृताम् || ७८ ||

तथाविधं पतिं कस्मादुग्रेण तपसेहसे |
देवेन्द्रो वा धनेशो वा पवनो वाप्यपांपतिः || ७९ ||

अग्निर्वाऽन्यः सुरो वापि स्वर्वैद्यावश्विनावपि |
विद्याधरो वा गन्धर्वो नागो वा मानुषोऽथ वा || ८० ||

रूपयौवनसम्पन्नः समस्तगुणसंयुतः |
स ते योग्यः पतिः श्रीमानुदारकुलसम्भवः || ८१ ||

येन त्वं बहुरत्नौघ-पूरितेऽनर्घविस्तृते |
माल्यप्रवरसंयुक्ते धूपचूर्णैः सुवासिते || ८२ ||

मृद्वास्तरणसंयुक्ते विस्तृते सुमनोहरे |
चारुप्रासादगर्भस्थे जाम्बूनदविचित्रिते || ८३ ||

शययातले समासाद्य स योग्यस्ते भवेत् पतिः |
एवं ज्ञात्वाऽद्य सुभगे यदि वाञ्छसि शंकरम् |
किं ते तपोभिः सुतरामहं तं योजये त्वया || ८४ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति श्रुत्वा तदा काली ब्राह्मणस्योत्तरं तदा |
मितं तथ्यं जगादैनं ब्राह्मणं कोपसंयुक्ता || ८५ ||

काल्युवाच

न जानासि हरं देवं त्वं जानामीति भाषसे |
वहिर्यद् दृश्यते तत्ते कथितं द्विजनन्दन || ८६ ||

यस्य भावं न जानन्ति सेन्द्रा ब्रह्मादयः सुराः |
तस्य त्वं विप्रतनय शिशुर्ज्ञास्यसि किं भवम् || ८७ ||

यच्छ्रुतं भवता नीचवदनाद् भाषितं लघु |
इतस्ततस्तु श्रुत्वैव भाषसे त्वं न दृष्टवान् || ८८ ||

तस्मात् त्वत्तो वरं नाहं वाञ्छये नापि वा पतिम् |
अन्यद् वद न च त्वत्तो वाञ्छये हरसंगमम् || ८९ ||

इत्युक्त्वा गिरिजा विप्रमवलोक्य सखीमुखम् |
इदमाह तदा काली संशयारूढचेतना || ९० ||

महता चिन्तनेनेह तपसाराधितो हरः |
तन्ममाग्रे विप्रसुतो निन्दितुं वाक्यमुक्तवान् || ९१ ||

तदहं चापनेष्यामि स्तुतिवाक्येन साम्प्रतम् |
महात्मनां च यो निन्दां शृणोति कुरुतेऽथवा || ९२ ||

तयोरागः समं पूर्वं मया तातमुखाच्छ्रुतम् |
तस्मात्तदपनेष्येऽहं तन्निषेधय विप्रकम् || ९३ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्युक्त्वा सा सखीं काली शम्भुसंगतमानसा |
आगःसंमार्जनायाशु हरं स्तोतुमुपाक्रमत् || ९४ ||

नमः शिवाय शान्ताय कारणत्रयहेतवे |
निवेदयामि चात्मानं त्वं गतिः परमेश्वरः || ९५ ||

विज्ञानसौभाग्यसुहृद्गताय ते 
प्रपञ्चहीनाय हिरण्यबाहवे |
नमोऽस्तु नारायण पद्मसम्भव
प्रधानबीजाय जगद्धिताय ते || ९६ ||

इति स्तुवन्तीं पुनरेव स द्विज-
स्तदा वचः किंचिदुदीरितुं पुनः |
समीक्ष्य कालीमकरोत् सयत्नकं
बुद्ध्वा समाचष्ट सखीं गिरेः सुता || ९७ ||

अयं द्विजः किंचन वक्तुमिच्छ-
त्युग्रं हरं चापि न संविदानः |
निन्दन्नहि प्राणहरीं हरस्य
निन्दामहं श्रोतुमिह क्षमामि || ९८ ||

यावद् भूरिवचोऽस्याहं न शृणोम्यधुना सखि |
गच्छामि तावद् दूराय समुत्तिष्ठामि मत्प्रिये || ९९ ||

इत्युक्त्वा सा तया सख्या सहिता हिमवत्सुता |
प्रतस्थेऽथ समुत्थाय तमुत्सृज्य द्विजं हठात् || १०० ||

अथ शम्भुर्निजं रूपमास्थाय हिमवत्सुताम् |
तं समुत्सृज्य गच्छन्तीं हरः स्मेरमुखोऽन्वयात् || १०१ ||

अहं हरो महादेवो मां संस्तौषि न चाधुना |
सम्मुखीभव हे कालि समाश्वासय शांकरि || १०२ ||

इत्युक्त्वा स महादेवो गच्छन्त्याः पुरतो गतः |
प्रसार्य हस्तौ काल्यास्तु गतिं तस्य विरोधयन् || १०३ ||

सा वीक्ष्य शम्भुवदनं तत्क्षणादभवद्धठात् |
अधोमुखी तडिद्वातचकितेव गिरेः सुता || १०४ ||

मन्दाक्षं प्रीतिलज्जाभिः सा जडेव तदाभवत् |
वक्तुं च नाशकत् किंचिद्विवक्षुरपि भामिनी || १०५ ||

मनोरथानां सिद्ध्या तु सुधाभिरिव पूरितम् |
शरीरमभवत्तस्या मुदा पूर्णं द्विजोत्तमाः || १०६ ||

षट्त्रिवर्षसहस्रैस्तु तपःक्लेशमविन्दत |
यत्तं क्षणात् समुत्सृज्य सम्मोदमुदिताभवत् || १०७ ||

तां च वीक्ष्य तथाभूतां प्रणयाद् वृषभध्वजः |
कामेन भस्मरूपेण गात्रस्थेन च मोहितः || १०८ ||

अथ तां विरहोद्रिक्तः समेत्य वृषभध्वजः |
सम्बोधयन्निदं चाटुवचनं प्रोक्तवान् मुदा || १०९ ||

न तु सुन्दरि मां वक्तुं किंचनापि त्वमीहसे |
तपःक्लेशं स्मरयन्ती किं मह्यं कुप्यसि साम्प्रतम् || ११० ||

अहं च परितप्यामि त्वामृते सुभगे मम |
समयाद् यत् समारब्धं तपस्तप्तुं त्वया समम् || १११ ||

सानुरक्तोऽथ संस्कृत्य भविष्यामि त्वया प्रिये |
अधुना समतीतो मे यः कृतः समयो मया || ११२ ||

तपसे भवती चापि तपसैव सुसंस्कृता |
संचिन्तनेन जप्येन तीव्रेण तपसा तदा |
मूल्येन महता क्रीतो दासोऽहं मां नियोजय || ११३ ||

त्वदङ्गानां संस्करणे जटानां च प्रसाधने |
प्रमुच्य बल्कलं गात्राच्चार्वंशुकनिवेशने || ११४ ||

हारनूपुरकेयूरकाञ्च्यादिपरिधापने |
द्रुतं नियोजय शुभे यदि स्नेहोऽस्ति मादृशि || ११५ ||

निर्दग्धो यो मया कामो भस्मरूपेण मत्तनौ |
स्थितो मां प्रतिकृत्येव त्वदग्रे दग्धुमिच्छति || ११६ ||

तस्मादुद्धर मां कामादग्नेरिव मनोहरे |
त्वदङ्गामृतदानेन प्रसीद दयिते मम || ११७ ||

इति कालिकापुराणे त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः || ४३ ||
चतुश्चत्वारिंशोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच

अथ श्रुत्वा वचः शम्भोर्गिरिजातीव हर्षिता |
मेने प्राप्तं तदा शम्भुं सुन्दरं दयितं पतिम् || १ ||

अथ प्राह तदा काली सखीवक्त्रेण शंकरम् |
यथा स शृणुते वाक्यं श्रोतुमिच्छंश्च शंकरः || २ ||

न सन्धावतिभेदेन प्रवर्तन्तेऽत्र सज्जनाः |
मर्यादया हरस्तं मे पाणिं गृह्णातु शंकरः || ३ ||

पितृदत्ता भवेत् कन्या तपोदत्ता भवेन्नहि |
तपसा चेत् प्रदत्ताहं मां तातश्च प्रदास्यति || ४ ||

तस्मात् सम्प्रार्थ्य पितरं हिमवन्तं नगेश्वरम् |
वैवाहिकेन विधिना पाणिं गृह्णातु मे हरः || ५ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्युक्त्वा विररामाथ काली लज्जासमन्विता |
हराऽपि तद्वचः सत्यं तथ्यं योग्यं तदाग्रहीत् || ६ ||

ततः स सगणः शम्भुस्तत्र वासं तदाकरोत् |
गङ्गावतरणे सानौ यथापूर्वं तथाधुना || ७ ||

काली पितुर्गृहं याता सखीभिः परिवारिता |
नालोकयन्ती सा दीना गुरूणां वदनं सती || ८ ||

एतस्मिन्नन्तरे सप्त मरीचिप्रमुखान् मुनीन् |
चिन्तयामास शशिभृत् कालीं प्रार्थयितुं तदा || ९ ||

चिन्तिताः सप्त मुनयस्तत्क्षणान्मदनारिणा |
आकृष्टा इव केनापि तत्सकाशमुपागताः || १० ||

तान् मुनीन् ददृशे शम्भुः सप्ताग्नीनिव दीपितान् |
अरुन्धतीं वसिष्ठस्य सकाशे ददृशे सतीम् || ११ ||

अरुन्धतीं ततो दृष्ट्वा वसिष्ठस्य समीपतः |
मेने योषिद्ग्रहं धर्मं मुनिभिश्चाप्यवर्जितम् || १२ ||

ततस्ते मुनयः सर्वे सम्पूज्य वृषभध्वजम् |
इदमूचुः प्रहर्षेण स्मरणाकर्षिताः प्रियम् || १३ ||

ऋषयः ऊचुः

यत् प्रत्यक्षं दृश्यते शुद्धरूपं
चन्द्रप्रख्य चन्द्रखण्डोपशोभि |
अन्तःप्रज्ञं भावितं तन्मुनीनां
भाग्यं दृष्टं भागधेयेन मुक्तैः || १४ ||

प्रज्ञातन्त्रं ध्यानतन्त्रं पुरस्ता-
न्नित्यं ध्येयं ध्यायिनां स्वप्रकाशम् |
पुञ्जीभूतं बाह्यतत्त्वेन शश्वद्
योग्यप्राप्यं धाम शम्भोरुदारम् || १५ ||

दृष्ट्वा यस्यैवाग्रभागं स नेत्रं
त्राणाय स्याद् दर्शनं सूर्यतुल्यम् |
तद्धामेदं स्थानसर्वस्य नित्यं
भक्त्या स्तुत्यं तं नमः शम्भुदेहम् || १६ ||

प्रकाशते यः प्रथमादिभागतः
स्थितः स वामे य इहैव नेता |
सोऽस्माकमस्तु प्रथमं स्वसिद्ध्यै
हरस्य शक्त्या विधृतो ललाटे || १७ ||

यः प्रधानात्मकः सत्त्वरजोभ्यां तमसान्वितः |
पुरुषः सर्वजगतां स हरो नः प्रसीदतु || १८ ||

मार्कण्डेय उवाच

इति संस्तुत्य देवेशं मुनयो विनयानताः |
ऊचुः किमर्थं भवता स्मृतास्तन्नो निगद्यताम् || १९ ||

तेषां तद्वचनं श्रुत्वा शंकरः प्रहसन्निव |
जगाद तान्मुनीन् सर्वानाभाष्य पृथक् पृथक् || २० ||

ईश्वर उवाच

हिताय सर्वजगतां सम्भोगायात्मनस्तथा |
दारान् ग्रहीतुमिच्छामि तथा सन्तानवृद्धये || २१ ||

सहायं तत्र कुर्वन्तु भवन्तो मम साम्प्रतम् |
मदर्थे च ततः कालीं याचन्तां तुहिनाचलम् || २२ ||

महता तपसा काली मां पतिं लघु विन्दताम् |
किन्तु ग्रहीष्ये विधिना तस्माद् याचन्तु तं गिरिम् || २३ ||

यथा यथा स्वयं कालीं शैलो दातुं समुत्सहेत् |
तथा तथा विदध्वं हि यूयं वाग्विभवान्विताः || २४ ||

मार्कण्डेय उवाच

हरं सम्बोध्य मुनयो ह्यगच्छन् गिरिराड्गृहम् |
तेन प्रपूजितास्ते तु प्रोचुस्तं मुनयो गिरिम् || २५ ||

यश्चन्द्रशेखरो देवो देवदेवश्च यो मतः |
शापानुग्रहणे शक्तो य एको जगतां पतिः || २६ ||

यः संहरति सर्वाणि जगन्ति प्रयलोद्भवे |
यो विभूतिप्रदो भक्ते नानारूपो मनोहरः || २७ ||

स ते दुहितरं कालीं भार्यामादातुमिच्छति |
यदि पश्यसि त्वं योग्यं वरं तं दुहितुः समम् || २८ ||

तदा प्रयच्छ तनयां कालीं शशिभृते गिरे |

इत्युक्तस्तैर्गिरिपतिश्चिरं स्वहृदयस्थितम् || २९ ||

दुहितुश्च प्रियं ज्ञात्वा प्राप्य सद्वचनान्मुदम् |
आह चेदं प्रकाशेन युष्माभिस्त्वहमागतैः || ३० ||

पावितो मुनिशार्दूलैः पूरितश्च मनोरथः |
दास्यामि शम्भवे पुत्रीं युष्माभिः प्रार्थितस्त्वहम् || ३१ ||

पूर्वमेव तपस्तप्त्वा तयेशः पतिरीहितः |
धातुर्नियोजनमिदं कोऽन्यथा कर्तुमुत्सहेत् || ३२ ||

कोऽन्यः प्रार्थयितुं शक्त्ऽह् सुतां मम विना हरात् |
हरेणावगृहीता या तामन्यः कः समुत्सहेत् || ३३ ||

हरं गृहीत्वा मनसा नान्यं सापीह वाञ्छति |
इत्युक्त्वा मेनया सार्धं सुतां दातुं च शम्भवे || ३४ ||

अङ्गीकृत्य विसृष्टास्ते ह्यनुप्रापुर्महेश्वरम् |
ते गत्वा मुनयः सर्वे मरीचिप्रमुखा द्विजाः || ३५ ||

शैलराजो यदाचष्ट तदूचुर्मदनारये |
हिमवांस्तनयां दातुं तुभ्यमुत्सहते हरः || ३६ ||

यदिदानीं त्वया कर्तुं युज्यते क्रियतां तु तत् |
अस्मांश्चाप्यनुजानीहि हर गन्तुं निजास्पदम् || ३७ ||

सिद्धं ज्ञात्वा हरः साध्यं मुदितस्तान् विसृष्टवान् |
यथायोग्यं समाभाष्य क्रमादेकैकशो मुनीन् || ३८ ||

कालीविवाहावसरे यूयमायात मां प्रति |
इति ते वै हरेणोक्तं प्रतिश्रुत्यर्षयो ययुः || ३९ ||

अथान्योन्यप्रियतया कृत्वा कृत्वा गतागतम् |
समयं कारयामास विवाहाय हरो गिरिम् || ४० ||

माधवे मासि पञ्चम्यां सिते पक्षे गुरोर्दिने |
चन्द्रे चोत्तरफाल्गुन्यां भरण्यादौ स्थिते रवौ || ४१ ||

आगता मुनयस्तत्र मरीचिप्रमुखा मुहुः |
हरेण चिन्तिताः सर्वे तथा ब्रह्मादयः सुराः || ४२ ||

तथा च सर्वे दिक्पाला मुनयश्च तपोधना |
शच्या सह तथा शक्रो ब्रह्माण्याद्यास्तु मातरः || ४३ ||

नारदश्च गतस्तत्र देवर्षिर्ब्रह्मणः सुतः |

एतैः परिचरैः सार्धं गणैराप्यायितः स्वकैः || ४४ ||

वैवाहिकेन विधिना गिरिपुत्रीं हरोऽग्रहीन् |
विवाहे गिरिजा शम्भोः सर्पा येऽष्टौ तनौ स्थिताः || ४५ ||

ते जाम्बुनदसंनद्धा अलंकारास्तदाभवन् |
द्विभुजोऽभून्महादेवो जटाः केशत्वमागताः || ४६ ||

शिरस्थितश्चन्द्रखण्डः सोऽर्चिषां ज्वलितोऽभवत् || ४७ ||

विचित्रवसनं व्याघ्रकृत्तिरासीत्तदा द्विजाः |
विभूतिलेपो ह्यस्याभूत् सुगन्धिमलयोद्भवः || ४८ ||

गौररूपो हरस्तत्र बभूवाद्भुतदर्शनः |
ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धविद्याधरोरगाः || ४९ ||

विस्मयं परमं जग्मुर्हरं दृष्ट्वा तथाविधम् |
हिमवान् मुदितश्चासीत् सहपुत्रैश्च मेनया || ५० ||

ज्ञातयश्चास्य मुमुहुर्हरं दृष्ट्वा तथाविधम् |
इदं ब्रह्मा तत्र जगौ हरं दृष्ट्वा मनोहरम् || ५१ ||

सर्व शिवकरं यस्मात् सुवेशमभवत्सुराः |
तस्माच्छिवोऽयं लोकेषु नाम्नाख्यातोऽधिकः शिवः || ५२ ||

महेश्वरमुमायुक्तमीदृशं यः स्मरेद्धृदा |
सततं तस्य कल्याणं वाञ्छितं च भविष्यति || ५३ ||

एवं काली महामाया योगनिद्रा जगत्प्रसूः |
पूर्वं दाक्षायणी भूत्वा पश्चाद् गिरिसुताऽभवत् || ५४ ||

स्वयं समर्थापि सती काली सम्मोहितुं हरम् |
तथाप्युग्रं तपस्तेपे हिताय जगतां शिवा |
एवं सम्मोहयामास कालिका चन्द्रशेखरम् || ५५ ||

इत्येतत् कथितं सर्वं त्यक्तदेहा सती यथा |
हिमवत्तनया भूत्वा पुनः प्राप महेश्वरम् || ५६ ||

इदं यः कीर्तयेत् पुण्यं कालिकाचरितं द्विजाः |
नाधयो व्याधयस्तस्य दीर्घायुः स च जायते || ५७ ||

इदं पवित्रं परममिदं कल्याणवर्धनम् |
श्रुत्वापि सकृदेवेदं शिवलोकाय गच्छति || ५८ ||

यः श्राद्धे श्रावयेद्विप्रान् कालिकाचरितं महत् |
पितरस्तस्य कैवल्यमाप्नुवन्ति न संशयः || ५९ ||

यः श्रावयेद् ब्राह्मणानां सन्निधौ वा समायतः |
तत्र स्वयं हरो गत्वा शृणोति सह मायया || ६० ||

इति वः कथितं पुण्यं सर्वपापप्रणाशनम् |
युष्मभ्यं रोचते चान्यद्यत्तत् पृच्छन्तु सत्तमाः || ६१ ||

इति श्रीकालिकापुराणे कालीहरसमागमो नाम चतुश्चत्वारिंशोऽध्यायः || 
४४ ||
पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः

ऋषयः ऊचुः

विचित्रमिदमाख्यातं ब्रह्मन् कालीहरागमम् |
पुण्यं पापहरं नित्यं श्रुतिसौख्यप्रदं वरम् || १ ||

भूयः कथय शर्वस्य कालीतन्वर्धमुत्तमम् |
कथं जहार गौरी वा कथम्भूताथ कालिका || २ ||

केन वा कारणेनाशु कृष्णा गौरीत्वमागता |
तन्नः कथय तत्त्वेन मुनिश्रेष्ठ द्विजोत्तम || ३ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इदं तु महदाख्यानं कथयिष्यामि वोऽधुना |
महर्षयस्तच्छृण्वन्तु तत्त्वेन शुभदं परम् || ४ ||

एतदौर्व पुरा राजा सगरः पृष्टवान्मुनिम् |
स तं यथा समाचष्ट तद्वोऽथ निगदाम्यहम् || ५ ||

पुराभूत् सोमवंशे च सगरो नाम पार्थिवः |
स श्रीमान् बलवान् दक्षः सर्वशास्त्रार्थपारगः || ६ ||

सोऽभूदेकरथेनैव जित्वा सर्वान् महीभुजः |
सार्वभौमो नरपतिः सर्वराजगुणैर्युतः || ७ ||

तं प्राप्तराज्यं राजानं सगरं पार्थिवोत्तमम् |
सभाजयितुमत्यर्थं मुनयः समुपागताः || ८ ||

प्राच्योदीच्या महात्मानो दाक्षिणात्यास्तथोत्तराः |
मुनयो ब्राह्मणाश्चैव नृपं द्रष्टुं समागमन् || ९ ||

आगतेष्वथ सर्वेषु महात्मा ज्वलनोपमः |
और्वो नाम मुनिः श्रीमानागतो नन्दितुं नृपम् || १० ||

तमागतं मुनिं दृष्ट्वा ज्वलन्तमिव पावकम् |
सपर्यया महत्या तु सगरस्तमपूजयत् || ११ ||

पाद्यमाचमनीयं च दत्त्वैवार्धपुरोगमम् |
निवेशयामास च तं मुनिश्रेष्ठं वरासने || १२ ||

उवाच च महात्मानमौर्वं स सगरो नृपः |
प्रणम्य च यथायोग्यं कुशलं त इति द्विजम् || १३ ||

स च प्राह मुनिश्रेष्ठो नरराज सदा मम |
सर्वत्र कुशलं त्वां तु द्रष्टुं कुशलमुत्सहे || १४ ||

त्वत्तः कोऽन्योऽस्ति कुशली पृथिव्यां सर्वराजसु |
य एकः सञ्जिगायाशु भवान् सकलपार्थिवान् || १५ ||

कुशलं वर्धतां नित्यं तव राजवरोत्तम |
यथा नीत्या सदाचारैः पृथिवीं शाधि भूपते || १६ ||

तव वृद्धौ जगद्वृद्धिर्वृद्धौ चेष्टां तत्ऽह् कुरु |
शुभ्रांशुवृद्धौ सततं सागरस्येव वर्धनम् || १७ ||

प्रथमं सद्गुणैरात्मा क्रियतां नृप योजनम् |
ततः स्वभार्या महिषी क्रियतां तद्गुणैर्युता || १८ ||

नित्या संयोजिता चेत् स्याद्वनिता स्वयमेव हि |
स्वगुणेषु प्रवेक्ष्यन्ती महत्यपि धृतव्रता || १९ ||

श्रूयते हिमवत्पुत्री शम्भुसंगतमानसा |
क्रियाभ्युपायैर्बहुभिः शम्भुना सा प्रयोजिता || २० ||

ततोऽतिमहता प्रेम्णा शंकरस्याथ पार्वती |
शरीरमर्धमहरत्तस्यैवानुमते सती || २१ ||

अर्धनारीश्वरस्तेन तदा प्रभृति शङ्करः |
अभवन् नृपशार्दूल नान्यां भार्यां गृहीतवान् || २२ ||

तस्मात् त्वमपि राजेन्द्र स्वजायामात्मनोत्तरे |
गुणैः संयोजय लघुं संयोजय ततः सुतम् || २३ ||

मार्कण्डेय उवाच

इत्यौर्वभाषित श्रुत्वा सगरोऽपि मुदान्वितः |
इद मुनिमपृच्छत् स नृपतिः स्मितसन्ततः || २४ ||

सगर उवाच 

कथं सा गिरिजा देवी कायार्धमहरत् सती |
शङ्करस्य द्विजश्रेष्ठ तदहं श्रोतुमुत्सहे || २५ ||

नीत्या यया वा योक्तव्या स्वात्मा भार्या सुतोऽथवा |
तां नीतिं च सदाचारसंहितां श्रोतुमुत्सहे || २६ ||

राजनीतिं सतां नीतिमन्येषां च कृतात्मनाम् |
पृथक् पृथक् श्रोतुमिच्छुरहं त्वां नाथये द्विज || २७ ||

यदि गुह्यमिदं ब्रह्मन्न तदा श्रोतुमुत्सहे |
तथा नाज्ञापयामि त्वां श्रोतुमिच्छुश्च तत्समम् ||
कृपया कथनीयं चेत्तदा कथय तन्मुने || २८ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्येवं सगरेणोक्तमौर्वोऽपि द्विजसत्तम |
प्रत्युवाच महात्मानं कृपालुस्तत्र भूपतौ || २९ ||

और्व उवाच

शृणु राजन् प्रवक्ष्यामि यद् यत् पृष्टमिह त्वया |
यथा हरस्य तन्वर्थं भूभृत्पुत्री पुराहरत् || ३० ||

यथा नीतिस्त्वया कार्या यत्र यत्र नृपोत्तम |
सर्वेषां च सदाचारं क्रमाद् वक्ष्यामि तच्छृणु || ३१ ||

यदोढा हिमवत्पुत्री शङ्करेण महात्मना |
कियन्तं स तदा कालं तत्र निन्ये सहोमया || ३२ ||

रममाणस्तया सार्धं सानौ कुञ्जे दरीषु च |
विजहार चिरं तत्र पार्वतीं मोदयन् हरः || ३३ ||

अथ काले तु सम्प्राप्ते शम्भुः कैलासपर्वतम् |
सगणो भार्यया सार्धमगच्छत्त्रिदिवोपमम् || ३४ ||

स त्वया क्रीडमानश्च त्यक्तध्यानात्मचिन्तनः |
तद्वक्त्रचन्द्रे नेत्राणि चकोरानिव चाकरोत् || ३५ ||

पुष्पाणि क्वचिदाहृत्य गिरिजां प्रति शङ्करः |
सर्वाङ्गसङ्गिनीं मालां विदधेऽतिमनोहराम् || ३६ ||

कदाचिदादर्शतले युगपच्चात्मनो मुखम् |
मुखं तथैवापर्णाया वीक्षाञ्चक्रे वृषधवजः || ३७ ||

कदाचिन्मृगनाभीनां विलेपैर्गन्धपत्रकम् |
तस्या घनस्तनयुगे विलिलेख स्मरान्तकः || ३८ ||

गन्धसारविलेपेन तिलकान्यम्बिकातनौ |
ललाटे चाकरोच्चारु चन्द्रवद्घनसन्धिषु || ३९ ||

उमानिर्याससंसक्तकेशपाशेषु चित्रकम् |
चन्दनागुरुकस्तूरीकुङ्कुमस्य विलेपनैः || ४० ||

चकार येन तस्यास्तु केशपाशो व्यराजत |
नर्तनायावतीर्णस्य शिखिपुच्छस्य साम्यधृक् || ४१ ||

जाम्बूनदमयाञ् शुद्धान् कुण्डलाद्यान् मनोहरान् |
अलङ्कारानुमा देहे समाकार्षीद् वृषध्वजः || ४२ ||

तैर्जाम्बूनदसम्भूतैर्योजितैर्गिरिजातनुः |
विभाति जलदापूर्णे कालिकेव तडिद्गणैः || ४३ ||

सर्वैर्दिव्यैरलङ्कारैर्नानारत्नैः सदंशुकैः |
सम्पूर्णमण्डिता काली सादृश्यं प्रकृतेर्दधौ || ४४ ||

एवं सदा सानुरागस्तस्यां शम्भुर्जगत्पतिः |
जगद्धिताय चिक्रीड काल्या दयितया सह || ४५ |

काली च जगतां माता महामाया जगन्मयी |
योगनिद्रा जगद्बुद्धिर्विद्याविद्यात्मिकाखिला || ४६ ||

प्रकृतिः परमा मूर्तिः सर्गान्तस्थितिकारिणी |
सम्मोह्य शङ्करं यत्राज्जगतां च हितेषिणी |
रेमे तेन समं देवी चन्द्रिकेव सुधांशुना || ४७ ||

अथैकदा स्मरहरः कैलासाग्रे सहोमया |
रममाणो मुदा युक्तो ददृशेऽप्सरसः शुभाः || ४८ ||

रूपयौवनसम्पन्नाः सर्वलक्षणसंयुताः |
तासां मध्यगता वेश्या उर्वशी च मनोहरा || ४९ ||

ताः सर्वा रक्तगौरांग्यः सर्वालङ्कारभूषिताः |
मुनीनां च मनोऽत्यर्थं शक्ता मोहयितुं हठात् || ५० ||

ताः प्रणम्य हरं दृष्ट्वा गिरिजां च मनोरमाम् |
अग्रे प्राञ्जलयस्तस्थुस्तद्भीतिनतमस्तकाः || ५१ ||

अथ प्राह तदा भर्गः पार्वतीमिदमद्भुतम् |
तासां समक्षं तस्यां तु भाषितुं स्याद् यदप्रियम् || ५२ ||

कालि भिन्नाञ्जनश्यामे उर्वश्याद्यप्सरोगणैः |
त्वयेह स्त्रीस्वभावेन संलापः क्रियतामिति || ५३ ||

तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य यथायोग्यं च सोर्वशी |
अप्सरसः समाभाष्य विसृष्टा गिरिजा तया || ५४ ||

अथ सा क्रोधवशगा पार्वती भर्गभावितात् |
काली भिन्नाञ्जनश्यामेत्युदिता ह्यभवत् क्षणात् || ५५ ||

सा चाप्सरसां पुरतो वर्णोद्देशविकत्थनम् |
न सेहे मन्युना युक्ता गिरिजेन्दुकलाभृतः || ५६ ||

अथ सा रोषसंयुक्ता त्यक्त्वा वृषवाहनम् |
अपह्नुते शैलसानौ रोषापह्नुतिमागता || ५७ ||

मार्गमाणोऽथ विरहव्याकुलो वृषवाहनः |
नाससाद कियत्कालं पार्वतीं पर्वतोत्तमे || ५८ ||

विरहव्याकुलं ज्ञात्वा स्वय सा पार्वती हरम् |
आत्मानं दर्शयामास गिरिसानावपह्नुते || ५९ ||

तामासाद्य ततः शम्भुः किमर्थमभजः प्रिये |
मानं मनोनुदं देवि विशीर्ण इव चाब्रवीत् || ६० ||

भर्तुरागः पुरन्ध्रीणां मानग्रहणकारणम् |
तद्विना ग्रहणात्तस्य भीरु प्राप्नोति वाच्यताम् || ६१ ||

तस्मात् किमर्थमकरो रोषं त्वं जलजानने |
तदाचक्ष्व द्रुतं कान्ते मनो मे न प्रसीदति || ६२ ||

इत्युक्त्वा शङ्करो देवीं तामालिङ्गितुमुद्यतः |
काली तं वारयामास वचनं चाब्रवीदिदम् || ६३ ||

न दृष्टपूर्वा किमहं येन भिन्नाञ्जनोपमा |
क्रियते मयि भूतेश भवताप्सरसां पुरः || ६४ ||

जातिहीनं वृत्तिहीनं रूपहीनमदक्षिणम् |
हीनाङ्गमतिरिक्ताङ्गं तेन दोषेण नाक्षिपेत् || ६५ ||

इति ब्रह्मा पुरा प्राह वेदौघार्थावनिश्चयम् |
तं चावमन्य भवता परिहासोऽभ्यभाष्यते || ६६ ||

यावन्न मे शरीरस्य भवित्री स्वर्णगौरता |
न समेष्ये त्वया तावदिति सत्यं ब्रवीमि ते || ६७ ||

शरीरगौरतां शम्भो न समेष्ये त्वया विना |
तत्र मे शृणु सन्धाय आत्मनः शिरसा शपे || ६८ ||

इत्युक्त्वा सा तदा देवी तस्यैव पुरतो ययौ |
महाकोषीप्रपाताख्यं हिमवत्साउमुत्तमम् || ६९ ||

महादेवोऽपि तं भाव्यं ज्ञानेन कृतनिश्चयम् |
अर्थं ज्ञात्वा तदापर्णां सर्वज्ञो नाप्यवारयत् || ७० ||

सा गत्वा पूर्ववत्तत्र शम्भुसङ्गतमानसा |
शतमाराधयामास वर्षाणि वृषभध्वजम् || ७१ ||

एकं पादं समुत्क्षिप्य वामेनाक्रम्य सा क्षितिम् |
उत्तराभिमुखी भूत्वा निराहारा निरन्तरम् || ७२ ||

वैयाघ्रचर्मवसना सोर्ध्वमूर्द्धानना सती |
ज्योतिर्मयं परं शान्तं शिवं शिवकरं वरम् || ७३ ||

आत्मस्वरूपतत्त्वज्ञा तत्त्वेनाराधयद्धरम् |
तां चिन्तयन्तीं परमनिश्चलां तत्त्वमानसाम् || ७४ || 

मेने मुनिगणः स्थाणुर्यो न जानाति तत्त्वतः |
एवं तस्यास्तपस्यन्त्या जग्मुर्वर्षाणि वै शतम् || ७५ ||

अन्येषां च यथा शश्वदेकं नृपतिसत्तम |
ततस्तां  शतवर्षान्ते शङ्करो योगतत्परः || ७६ ||

आत्मानं दर्शयामास क्रमादेकं स सत्रपम् |
प्रथमं दर्शयामास ब्रह्माणं च हरिं ततः || ७७ ||

ततस्तु शाम्भवं देहं ततस्तेषामथैकताम् |
ज्योतिर्मयत्वं शुद्धत्वं सर्वेषां हेतुतां तथा || ७८ ||

ततस्तु शम्भुरूपं स दर्शयामास शङ्करः |
योगनिद्रां महामायां योगिनीं कालिकाम्बिकाम् || ७९ ||

प्रथमं दर्शयित्वा तु तस्याः प्रकृतिरूपताम् |
पश्चात् सा पार्वतीत्येव क्रमात्तस्या अदर्शयत् || ८० ||

तपसा सम्भृतेनाशु ज्ञानमासाद्य पार्वती |
अन्तर्दृष्ट्या बहिर्दृष्ट्या तत्त्वं ज्ञात्वा यथातथम् || ८१ ||

शम्भुं जगन्मयं मेने तथात्मान जगन्मयीम् |
ब्रह्मा विष्णुर्हरश्चापि ततः सर्वमिदं जगत् || ८२ ||

अहं समस्तप्रकृतिर्योगनिद्रा तथा सती |
इति ध्यानेन सा देवी प्राप्य ध्यानं तदात्यजत् |
उन्मील्य नयनद्वन्द्व बहिः शम्भुं ददर्श च || ८३ ||

सा दृष्ट्वा शङ्करं देवं देवदेवमुमापतिम् |
तुष्टाव वाग्भिरिष्टाभिर्यमिनं योगतत्परम् || ८४ ||

पार्वत्युवाच

नमस्ते जगतां नाथ नमस्ते केशवाव्यय |
प्रधानपुरुषातीत कारणत्रयकारण || ८५ ||

योगमोहमनोराग-धर्माधर्ममयस्तथा |
विद्याविद्यास्वरूपश्च शाम्भवः काय एष ते || ८६ ||

त्वं निःश्रेयः श्रेयसा युज्यमानो
दृश्योऽदृश्यो योगमूर्तिर्मनीषी |
सम्यक् श्रद्धा पौरुषे तत्त्वरूपं
त्वं वै ज्योति शान्तिरूपं पुरस्तात् || ८७ ||

ब्रह्मा विष्णुस्त्वं हरस्त्वं महेन्द्रः
सूर्यः सोमो वायुरग्निर्धनेशः |
त्वं तोयेशः शमनो राक्षसश्च
शेषस्त्वत्तो भिद्यते कोऽपि नास्मिन् || ८८ ||

त्वं भूमिद्यौर्द्युर्सदां चापि पन्था-
स्त्व स्थावरो जङ्गमो भूर्वलस्थः |
ज्ञानं ज्ञेयं ध्यानगम्यं च तत्त्वं
परात्परं व्यक्तरूपं परेषाम् || ८९ ||

त्वं पुरुषः परमात्मा प्रधानं
त्वं हि ज्यायानागमो ज्ञानगम्यः |
भावः कृत्यं पञ्चरूपी समस्तै-
रासाद्यस्ते गोचरास्तद्भवाय || ९० ||

कीर्तिः कीव्यः स्तुत्यरूपी स्तुतिश्च
द्रष्टा दृश्यः स्थैर्यधृक् स्थावरश्च |
नित्योऽनित्यो मुक्तयोगो वियोगो
दानादाने भेदसामप्रयोगः || ९१ ||

नीतिर्नेयो दीक्षितो दक्षिणाश्च
सारात् सारः सविधाता विधेयः |

आर्योऽनार्यो रूपधृग्रूपहीनो
दिव्यो देवो मानुषोऽमानुषाश्च || ९२ ||

सृज्यः स्रष्टा पालकः पाल्यरूप-
श्चेता चेयो नोर्मियुक्तस्तथोर्मिः |
विद्याविद्यावेदवादैकरूपो
रूपारूपस्तीक्ष्णसौम्यैकरूपः || ९३ ||

भावाभावः शोभनः शुद्धरूपी
शश्वद्दान्तः शान्तिरुग्रा मुनीनाम् |
द्वन्द्वोऽद्वन्द्वः सर्वगोऽसर्वगश्च
भ्रान्तोऽभ्रान्तः सिद्धसिद्धिप्रदश्च || ९४ ||

एकस्थस्त्वं सर्वगोप्ता सुदेहो
निर्देहस्त्वं देह एकः सुराणाम् |
स्थूलः सूक्ष्मो निर्विकारः शरीरी
विश्वात्मा त्व नास्ति भिन्नो भवत्तः || ९५ ||

कार्याकार्ये यस्य रूपे समस्ते
व्याप्याव्याप्ये भागहीनोऽतिपूर्णः |

योगज्ञानस्थात्मकं यस्य नित्यं
रूपं यस्य श्रीद तस्मै नमस्ते || ९६ ||

प्रधानपुंसोरपि यो विधाता
यः कालरूपी पुरुषः परेशः |
तमीशमुग्रं वरदं वरेण्यं
नमामि चिन्नीतिवितानकत्वाम् || ९७ ||

अक्षयो योऽव्ययः साक्षी क्षेत्रज्ञःक्षेत्रधृग्वरः |
तस्मै नमस्ते विश्वात्मन् वृषध्वज महेश्वरः || ९८ ||

ज्ञानामृतविनिस्यन्दि यस्य चिच्चन्द्रमाः सदा |
तद्रूपमेकं यं ज्ञेयं भाक्तिमात्रं नमोऽस्तु ते || ९९ ||

और्व उवाच

इति स्तुतो महादेवः सर्वभूतानुकम्पकः |
प्रसन्नवदनः प्राह पार्वतीं प्रतिहर्षयन् || १०० ||

ईश्वर उवाच 

प्रीतोऽस्मि देवि भद्रं ते वरं वरय वाञ्छितम् |
तपसाप्यायितश्चाहं त्वया ब्रह्मा तथा हरिः || १०१ ||

तपसा त्वत्समो नास्ति शीलेन च गुणेन च |
त्वां विना न हि तृप्यामि प्रिये कुरु यथेप्सितम् || १०२ ||

ततः सा मोहिता प्राह मायया हिमवत्सुता |

और्व उवाच

जाम्बुनदाभगौरो मे देहो भवतु साम्प्रतम् |
अनन्यकान्तस्त्वं चापि भूया मत्तो विना हर || १०३ ||

एवमुक्तो महादेवः पार्वत्या पार्वतीं ततः |
आकाशगङ्गातोयोघे मज्जयामास भामिनीम् || १०४ ||

सा निमज्ज्य समुत्तीर्णा विद्युद्गौरी व्यजायत |
सिताम्भोमध्यगा देवी शारदाभ्रे तडिद्यथा || १०५ ||

ईश्वर उवाच

शम्भुश्चाङ्गीचकाराशु नाहं त्वत्तो विना प्रिये |
मनसापि ग्रहीष्यामि नान्यां सत्यं ब्रवीमि ते || १०६ ||

और्व उवाच

अथ तोयात् समुत्तीर्णा पार्वती मोदसंयुता |
तपःक्लेशपरित्यक्ता चन्द्रिकेव विधोर्यथा || १०७ ||

अथ तां पार्वतीं देवीमादाय वृषध्वजः |
जगाम शैलं कैलासं स्वमाश्तमपदं लघु || १०८ ||

तदा गत्वा हरो देवीमधिवास्य विभूष्य च |
पूर्ववन्मोदयामास नर्महासकथादिभिः || १०९ ||

सापि सौवर्णगौराङ्गी वीक्ष्य रूपं मनोहरम् |
गृहीतसमयं शम्भुं प्राप्यातीव मुमोद ह || ११० ||

एवं तयोस्तु शिवयोरन्योन्यरममाणयोः |
जगाम सुचिरं कालं कैलासे पर्वतोत्तमे || १११ ||

अथैकदा महादेवसमीपे हिमवत्सुता |
आसीना ददृशे तस्य स्वां छायामुरसि स्थिताम् || ११२ ||

स्फटिकाभ्रसमे स्वच्छे हृदि शम्भोर्मनोहरे |
योगिज्ञानादर्शतले चार्वङ्गी प्रतिबिम्बिताम् || ११३ ||

आत्मच्छायां गिरिसुता वामभागे मनोहरे |
ददर्श वनितारूपां स्मितवक्त्रां मनोहराम् || ११४ ||

भ्रान्त्या दृष्ट्याथ पार्वत्यास्तदा ज्ञानमजायत |
कृतसत्योऽपि गिरिशः किमन्यां वनितां दधौ || ११५ ||

मायया स्थापितां गात्रे वीक्षन्तीं कुटिलं च माम् |
इति तस्यास्तदा वक्त्रं मलिनं भृकुटीयुतम् |
बभूव वृषकेतुश्च श्याम उत्पातको यथा || ११६ ||

सा दृष्ट्वाथ तदा छायां विष्णुमाया-विमोहिता |
अपह्नुतं गिरेः शृङ्गं मानाद्रोषाद्विवेष ह || ११७ ||

अथ तां मार्गमाणस्तु शङ्करो विरहाकुलः |
चिरादपह्नुतां देवीमाससाद ततो हरः || ११८ ||

तामासाद्य महादेवी विवर्णवदनां प्रियाम् |
उवाच रोपणे हेतुं ज्ञातुमिच्छुर्यथातथम् || ११९ ||

ईश्वर उवाच

किमर्थस्त्वं वरारोहे मह्यं कुप्यसि कोपने |
रोषहेतुमहं वक्तुं तवेच्छामीह वल्लभे || १२० ||

न तुभ्यमपराध्यामि वाचा वा मनसाथवा |
कायेन वा कथं कोपं कर्तुमर्हसि भामिनी || १२१ ||

देव्युवाच

समयेन मया पूर्वं तथा सम्प्रार्थितो भवान् |
कथं तं परिहाय त्वमन्यां भार्यां समीहसे || १२२ ||

प्रत्यक्षेण मया दृष्टा तव हृद्यन्तरे हर |
चार्वङ्गी वनिता काचित्तोयनिर्यातभस्मनि || १२३ ||

भवान् सर्वज्ञानमयः सर्वगः परमेश्वरः |
तोषितो मे तपोव्रातैर्न तुष्टस्त्वं महेश्वर || १२४ ||

तस्मादहं तपस्तप्तुं शाश्वद्गन्तु समुत्सहे |
अनुजानीहि मा शम्भो मा विलम्बं वृथा कृथाः || १२५ ||

और्व उवाच

इति श्रुत्वा वचस्तस्याः स्मितविस्तारिताननः |
शङ्करः पार्वतीं प्राह सन्दिग्धामिव भामिनीम् || १२६ ||

ईश्वर उवाच

नाहमन्यां स्त्रियं वोढा नाहं समयभेदकः |
तव मिथ्यामतिर्जाता मुग्धे मूढतयाधुना || १२७ ||

त्वमिच्छसि यदि श्रोतुं तत्र हेतुं च पार्वति |
तदहं कथये तत्त्वं मानं मानिनि मा कृथाः || १२८ ||

मम वक्षसि विस्तीर्णे दर्पणस्वच्छभासिनि |
तवैव वपुषश्छायाबिम्बिता लोकिता त्वया || १२९ ||

इदानीमेव बुध्यस्व त्वामृते नास्ति सा मयि |
नात्र मानस्त्वया कार्यो हृदयान्तरसंस्थिते || १३० ||

देव्युवाच

मयि स्थितायां छायास्ति मामृते नास्ति सा पुनः |
कथमेतन्मया ज्ञेयं तन्मे वद वृषध्वज || १३१ ||

ईश्वर उवाच

गवाक्षाभ्यन्तरे स्थित्वा तज्जालेन मनोहरे |
पश्य तोयौघनिर्यातभूतिलेपमुरो मम || १३२ ||

तथा त्वं मण्डितं देहं वीक्ष्यादर्शतले पुनः |
मद्धृदासन्नमासाद्य तादृक्छायां विलोकय || १३३ ||

यथा द्रक्ष्यसि देहे स्वं तत् कुरु त्वं तथा मम |
आलोकय निजां छायां त्वां विना नास्ति तत् पुनः || १३४ ||

त्वमेव ज्ञास्यसि च्छायां मद्वक्षसि मनोहरे |
ज्ञात्वा विसृज्यमानं मां त्वं चाप्युपपत्स्यसि || १३५ ||

और्व्य उवाच

एवमुक्ता हरेणाथ पार्वतीन्दुकलाभृतः |
तयौर्निर्धाव्य हृदयं स्वां छायां पुनरैक्षत || १३६ ||

दृष्ट्वादर्शतले वक्त्रं निजं देहं च पार्वती |
आलोकयामास तदा शश्वच्छङ्करवक्षै || १३७ ||

यथा सा कुरुते देवी कापट्यं नेत्रविभ्रमम् |
तथा सा कुरुते च्छाया करकम्पादिकं तथा || १३८ ||

ततः पुनर्गवाक्षस्य जाले स्थित्वा हिमाद्रिजा |
तथा व्यलोकयच्छम्भोर्हृदयं वीतभूतिकम् || १३९ ||

तया तत्र तु पार्वत्या वृषभध्वजवक्षसि |
न कापि दृष्टा वनिता दृष्टं जालस्य मण्डलम् || १४० ||

एवं बहुविधैर्देवी तदोपायैस्तथेतरैः |
निर्यातसंशया भूत्वा लज्जां प्राप वराङ्गना || १४१ ||

तां लज्जितां गिरिसुतामीषद्भीतामधोमुखीम् |
शम्भुरालिंग्य पाणिभ्यां मुखं चास्याश्चुचुम्ब च || १४२ ||

स तामाह महादेवो देवीमाश्वासयन् मुहुः |
मा ब्रीडस्व महाभागे भ्रांतिः कस्य न जायते || १४३ ||

मानस्त्वयि वरस्त्रीभिः कार्यः प्रेमकरो यतः |
त्वयापि विरलः कार्यो मानो देवि न सर्वदा || १४४ ||

इत्युक्ता देवदेवेन मैनाकसहजाम्बिका |
शङ्करं प्रणयात् प्राह सूनृतं मधुरं वचः || १४५ ||

देव्युवाच

यथा तवाहं सततं छायेवानुगता हर |
भवेयं साहचर्येण तथा मां कर्तुमर्हसि || १४६ ||

सर्वगात्रेण संस्पर्शं नित्यालिङ्गनविभ्रमम् |
अहमिच्छामि भवतस्तत्त्वं चेत् कर्तुमर्हसि || १४७ ||

भगवानुवाच

रोचते तन्मह्यमपि यस्त्वमिच्छसि भामिनि |
तत्रोपायमहं वक्ष्ये यदि शक्नोषि तं कुरु || १४८ ||

अर्द्धं मम गृहाण त्वं शरीरस्य मनोहरे |
अर्द्धं भवतु मे नारी अथैवार्द्धं पुमानिति || १४९ ||

यदि त्वमपि शक्नोषि कर्तुं तदर्धमी दृशम् |
तदाहं ते हरिष्यामि शरीरार्द्धं वरानने || १५० ||

तवैवार्द्धं तथा नारी ह्यर्धं भवतु पूरुषः |
विद्यते तत्र शक्तिर्मे त्वमनुज्ञातुमर्हसि || १५१ ||

देव्युवाच

तवैवाहं हरिष्यामि शरीरार्द्धं वृषध्वज |
किं त्वहं त्वेवमिच्छामि तच्चेत्त्वं कर्तुमिच्छसि || १५२ ||

यदाहमर्द्धं भवतो भूत्वा तिष्ठामि तावता |
त्यजाम्यहं यदा तेऽर्द्धं सम्पूर्ण स्यात्तदा द्वयम् || १५३ ||

इत्यर्द्ध भागहरणं भवेद्यदि यथेप्सितम् |
तवैवाहं तदा शम्भो शरीरार्द्धं हराम्यहम् || १५४ ||

ईश्वर उवाच 

एवमस्तु भवेन्नित्यं यथार्द्धं हर्तुमर्हसि |
शरीरस्यार्द्ध हरणं भूयस्तव यथेप्सितम् || १५५ ||

और्व्य उवाच

अथ गौरी तदा पूर्वमनुभूतं तपःस्थितौ |
योगनिद्रास्वरूपं तदात्मनोऽचिन्तयाद्धिया || १५६ ||

हरं प्रणम्य प्रथमं ब्रह्माणं च ततः परम् |
ततस्त्रिजगतामीशं हरिं नारायणं प्रभुम् || १५७ ||

चिन्तयित्वा यदा तेषामेकता सा जगन्मयी |
आत्मानं योगनिद्रां च चिन्तयित्वा तपस्विनी || १५८ ||

दक्षिणे स्वशरीरस्य भागार्द्धं शशभृद्भृतः |
शरीरस्य तदा वाममतिप्रेम्णा निजं हरे || १५९ ||

हरोऽपि स्वशरीरार्द्धं गौरिकाये तदा स्वयम् |
प्रेम्णा न्यवेशयत्तस्याश्चिकीर्षुः प्रियमद्भुतम् || १६० ||

अथ स्थित्वा तदा भर्गः काल्या सह चिरं तदा |
परित्यज्य शरीरार्द्धं पृथगेव बभौ रुचा || १६१ ||

काली भूत्वा स्वर्णगौरी शरीरार्द्धं च शङ्करम् |
प्राप्तमोदा तदात्मानं सन्तुष्टा च जगन्मयी || १६२ ||

एवं यदा शरीरार्द्धमादाय परमेश्वरी |
रहस्ये तिष्ठति तदा राजतेऽतीव शोभना || १६३ ||

अर्द्धं धम्मिल्लसंयुक्तं जटाजूटार्द्धयोजितम् |
एकस्मिन् श्रवणे भोगी भागे जाम्बूनदार्चितम् || १६४ ||

कुण्डलं श्रवणेऽन्यस्मिन् शीर्षे तस्या व्यराजत |
अर्द्धं मृगाक्षि चान्यार्द्धं वृषभाक्षि व्यजायत || १६५ ||

अर्द्धं स्थूलनसं चारु तिलपुष्पनसं परम् |
दीर्घश्मश्रु तथैवार्द्धमर्द्धं श्मश्रुविवर्जितम् || १६६ ||

आरक्तचारुदशनं रक्तौष्ठमेकतस्तथा |
अपरं शुक्लविपुलं दीर्घाकृतिरदं परम् || १६७ ||

अर्द्धनीलगलं चार्द्धमपरं हारसंयुतम् |
अर्द्धं कङ्कणकेयूरयुक्तबाहु तथापरम् || १६८ ||

नागकेयूरसंयुक्तं स्थूलबाहुनिरूर्मिकम् |
अर्द्धं विलोलसुभुजं करिहस्तभुजं परम् || १६९ ||

एकत्र सोमिकाशाखा करस्यान्यत्र तां विना |
एकस्तनं तु हृदयं रोमावल्यर्धसंयुतम् || १७० ||

रम्भास्तम्भसमानोरु सुपार्ष्णि मृदुपादकम् |
एक तथापरं स्थूलं संहतोरुपदाम्बुजम् || १७१ ||

एकं चारुमृदुस्थूलजघनं सुमनोहरम् |
तथापरं दृढकटि संहतोर्द्धपदान्वयम् || १७२ ||

एक वैयाघ्रमर्मौघयुक्तं भूतिविलेपनम् |
अपरं मृदु कौशेयवसनं चन्दनोक्षितम् || १७३ ||

एवमर्द्धं तथा जातं योषिल्लक्षणसंयुतम् |
अपरं बलवद् भूरि सुगूढ पुरुषाकृति || १७४ ||

एवमर्द्धं स्मररिपोर्जहार गिरिजा सती |
हिताय सर्वजगतां कालिका कालिकोपमा || १७५ ||

तस्याः शरीरं राजेन्द्र हरतन्वर्द्धसंयुतम् |
येनोपमेयं तत्रास्ति मार्गितं भुवनत्रये || १७६ ||

सन्तानः पारिजातो वा एकान्तविशदस्तरुः |
अमोघया यथा वल्ल्या तौ चापि ययतुर्नहि || १७७ ||

बहुधा च पृथक् तेन तौ रेमाते नरेश्वर |
अर्द्धनारीश्वरो भूत्वा स तु रेमे कदाचन || १७८ ||

इति यद्यपि भूतेशः स्वयं शक्नोति कालिकाम् |
गौरीं कर्तुं तदा सर्वभूतकारणकारणः || १७९ ||

तथापि तां गिरिसुतां संयोज्य विविधैः पुरा |
तपश्ययोजयद् देवः क्रियोपायेरनेकशः || १८० ||

तपोनिर्धूतसर्वाङ्गीं पश्चाद् गौरीमथाकरोत् |
अर्द्धं च प्रददौ तस्यै शरीरस्य महेश्वरः || १८१ ||

नवास्य तत्त्वं जानन्ति शक्राद्याः सकलाः सुराः |
शरीरार्द्ध प्रदानस्य तपसे योजनस्य च || १८२ ||

एतस्य तत्त्वं जानन्ति महात्मानो महाबलाः |
नन्दी भृङ्गी महाकालो वेतालो भैरवस्तथा || १८३ ||

अङ्गभूता महेशस्य वीतभीतास्तपोधनाः |
ये मानुषशरीरेण प्रापिरे तपसो बलात् || १८४ ||

गणानामाधिपत्यं तु ते जानन्ति हरं परम् |
एवं सदा त्वया योज्याः सानुगा नृपसत्तम् || १८५ ||

वनिता सत्क्रियोपायैस्ततो भद्रमवाप्स्यसि |
य इदं शृणुयान्नित्यमद्भुतं पुण्यदायकम् || १८६ ||

शिवयोः प्रीतिकरणं शरीरार्द्ध ग्रहं तथा |
गौरीत्वसाधानञ्चैव कालिकायाः शुभावहम् || १८७ ||

न तस्य विघ्ना जायन्ते स च पुण्यतमो मतः |
दीर्घायुः स सुखी भूयात् पुत्रपौत्रसमन्वितः || १८८ ||

सततं परिश्र्ण्वानः शिवयोश्चरितं महत् |
शिवलोकमवाप्नोति सुचिरं शिववल्लभः || १८९ ||

इति श्रीकालिकापुराणेऽर्द्धनारीश्वरचरिते पञ्चचत्वारिंशोऽध्यायः || ४५ ||
षट्चत्वारिंशोऽध्यायः

सगर उवाच

कोऽसौ भैरवनामाभूत् को वा वेतालसंज्ञकः |
कथं वा तौ शरीरेण मानुषेण गणाधिपौ || १ ||

अभूतां द्विजशार्दूल तन्मे वद महामुने |
जानामि नन्दिनं विप्र सहायं शशभृद्भृतः || २ ||

यथाभवद् गणाध्यक्षस्तन्नारदमुखाछ्रुतम् |
यथा भृङ्गिमहाकालौ विश्रुतौ हि हरात्मजौ || ३ ||

कथं वा तौ समुत्पन्नौ त्वत्तः श्रोतुं समुत्सहे |
योऽसौ शरभरूपस्य महादेवस्य वै पुरा || ४ ||

कायभागः श्रुतः पूर्व्ऽम् स महाभैरवाह्वयः |
स एव किं भैरवाख्यः किं वान्यो द्विजसत्तम || ५ ||

वेत्तुं तत्त्वेन तत् सर्वमिच्छामि द्विजसत्तम |
कस्य वा तनयौ भूत्वा गणाध्यक्षत्वमागतौ |
तच्चापि कथयस्वाद्य यथा तौ वानराननौ || ६ ||

और्व्य उवाच

शृणु राजन् प्रवक्ष्यामि महाकालस्य भृङ्गिणः |
भैरवस्यापि चरितं वेतालस्य महात्मनः || ७ ||

योऽसौ भृङ्गी हरसुतो महाकालोऽपि भर्गजः |
तावेव गौरीशापेन सम्भूय नरयोनिजौ || ८ ||

वेतालभैरवौ जातौ पृथिव्यां नृपवेश्मनि |
यथा भृङ्गिमहाकालव्युत्पन्नौ प्राक् तथा शृणु || ९ ||

योऽसौ महाभैरवाख्यः सकायः शरभो हरः |
भैरवः पृथगेवायं गणाध्यक्षो हरात्मजः || १० ||

ऊढायां हिमवत्पुत्र्यां भर्गेण सुमहात्मना |
तारकस्य वधार्थाय देवैः शक्रपुरोगमैः |
स्तुतिभिर्नतिभिः शम्भुं सन्ततिर्याचिता पुरा || ११ ||

स याचितो देवगणैर्भगवान् वृषभध्वजः |
महामैथुनमारेभे सन्तानायोमया सह || १२ ||

आरब्धे मैथुने तेन नरवर्येण वै ययुः |
द्वात्रिंशद् वत्सरा राजन् क्षणवच्चन्द्रधारिणः || १३ ||

स महामैथुनं कुर्वंस्तृप्तिं नाप महेश्वरः |
माप्यस्य प्रच्युतं तेजो न तृप्तिं प्राप पार्वती || १४ ||

तन्महासङ्गसमये चकम्पे वसुधा स्फुटम् |
आकुलाः सकला देवाः स्युः स्वर्गस्थाश्च येऽपरे || १५ ||

सर्वं जगत्तदा भूतमाकुलं शिवयोस्तयोः |
ततो निवृत्तिजातेन महामैथुनकर्मणा || १६ ||

अथ सेन्द्राः सुराः सर्वं ब्रह्माणं जगतां पतिम् |
शरण्य शरणं जग्मुर्भीताः शङ्करकेलिभिः || १७ ||

ते सम्भूयाथ धातारं प्रणम्य च सुरोत्तमाः |
आकुलं सर्वमाचक्षुर्हरमैथुनकर्मणा || १८ ||

ततः सर्वान् देवगणान् पश्चात् कृत्वैव वृत्रहा |
स्वयमाह विधातारं तत्कालभयभाषितम् || १९ ||

इन्द्र उवाच 

आकुलाः सकला लोका हरमैथुनकर्मणा |
अहं महद् भयं प्राप्य शरणं त्वामिहागतः || २० ||

एवम्भूते सङ्गमे च शङ्करस्योमया सह |
यः पुत्रो जायते ब्रह्मन् स मामभिभविष्यति || २१ ||

तत्क्रियादर्शनादेव सूत्पन्नादपि तत्सुतात् |
ब्रह्मन् जातं भयं मेऽद्य तारकादपि चाधिकम् || २२ ||

तस्मादेवं त्वं विधेहि तत्सुतो मां सुरान् यथा |
न बाधेत तथा यत्नात्तारयास्मान्महाभयात् || २३ ||

ब्रह्मोवाच

उमायां जायते पुत्रो यदि शङ्करतेजसा |
अशक्यः सर्वलोकेशैः सेन्द्रैरपि सुरासुरैः || २४ ||

अस्माद्धरो यथोमायां न प्रसूतो भविष्यति |
तथाहं संविधास्यामि गत्वा देवैर्हरान्तिकम् || २५ ||

तारकस्य विघातश्च यथा स्याद्धरतेजसा |
तच्चाप्यहं करिष्यामि व्येतु ते मानसो ज्वरः || २६ ||

और्व्य उवाच

इत्युक्त्वा सह देवौघैः कैलासाद्रिं प्रजापतिः |
जगाम रेमे गिरिशो गिरिपुत्र्या समं भृशम् || २७ ||

तत्र गत्वा महादेवं ब्रह्मा लोकपितामहः |
सर्वैः सुरगणैः सार्धं तुष्टाव वृषभध्वजम् || २८ ||

देवा ऊचुः

प्रीतये यस्य न रतिर्न कामो यन्मनोभवः |
न यस्य जन्मनो हेतुस्तस्मै तुभ्यं नमो नमः || २९ ||

यस्य लोकहितायैव जातो जायापरिग्रहः |
त्र्यम्बकाय नमस्तस्मै स शिवो नः प्रसीदतु || ३९ ||

यन्मन्मथं विना देवं शृङ्गाराद्या विशन्ति च |
स्वबलेनैव तं देवं त्वां वयं प्रणता हरम् || ३१ ||

हिरण्यरेताः स्वर्णाभो यो हिरण्यभुजाह्वयः |
स त्वं सर्गहरो देवो नित्यं नोऽभिप्रसीदतु || ३२ ||

जगन्मयी योगनिद्रा विष्णुमाया बलीयसी |
तस्याभवत् स्वयं जाया तस्मै तुभ्यं नमो नमः || ३३ ||

पञ्चभूतमयं यस्य पञ्चशीर्षं विराजते |
तं पञ्चवदनं देवं भक्त्या त्वां प्रणमामहे || ३४ ||

सद्योजातमघोरं च वामदेवमुमापतिम् |
ईशानं प्रणमामोऽद्य यं तत्पुरुषमाह वै || ३५ ||

योऽसतामशिवो नित्यं यो वा भक्तिमतां शिवः |
शिवाशिवस्वरूपाय नमस्तस्मै शिवाय ते || ३६ ||

रूपैस्त्रिभिर्यः थितिसृष्टिनाशं
इष्ण्वात्मभिः शम्भुरिति प्रसिद्धैः |
करोति शश्वज्जगतां नुमस्तं
सिवं विरूपाक्षममुं शिवेशम् || ३७ ||

अः शूलखट्वाङ्गमृगाङ्कधारी 
यो गोध्वजः शक्तिमान् पञ्चरूपी |
तस्मै तुभ्यं जातवेदः प्रभाय
भूयो भूयो न नमः शङ्कराय || ३८ ||

ब्रह्मार्चिष्मान् भोगभृद्दैत्यहन्ता
अन्ता योद्धा वीतगर्भो जगत्याः |
स त्वं स्तुतो नः प्रसीदत्वनन्तो
नित्योद्रेकी उक्तरूपः प्रधानः || ३९ ||

अरब्रह्मरूपी नियतैकमुक्तः
परज्योतिरूपी नियतस्त्वनन्तः |
अरः पाररूपी नियतात्मभागी
अ नो भर्गरूपी गिरिशोऽस्तु भूत्यैः || ४० ||

उमापतिं महामायं महादेवं जगत्पतिम् |
शिवं शिवकरं शान्तं नमानः स प्रसीदतु || ४१ ||

और्व्य उवाच

इति स्तुतो महादेवः शक्राद्यैस्त्रिदशैः स्वयम् |
उमासङ्गं परित्यज्य भर्गोऽगात्त्रिदिवौकसः || ४२ ||

येन भावेन स तदा महामैथुनतत्परः |
आसीन् तेनैव भावेन ब्रह्मादीनां ससाद ह || ४३ ||

ईश्वर उवाच

अथ तान् स सुरान् प्राह महादेवस्त्वरन्निव |
किमर्थमागता यूयं तन्मे वदत निर्जराः || ४४ ||

देवा ऊचुः

तमूचुस्त्रिदशाः सर्वे ब्रह्मशक्रपुरोगमाः |
त्वन्महामैथुनाद्भर्ग व्याकुलं सकलं जगत् || ४५ ||

पृथिवी कम्पतेऽतीव सशैलवनकानना |
सागराः क्षुभिताः सर्वे नदा नद्यश्च शङ्कर || ४६ ||

देवाश्च सर्वे दिक्पाला न शान्ति प्राप्नुवन्ति वै |
तस्मात् त्वं सर्वलोकेश सकलाननुकम्पय || ४७ ||

त्यक्त्वा महामैथुनं तु रतिमात्रं नियोजय |

और्व्य उवाच

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य ब्रह्मणः परमात्मनः |
उवाच शङ्करो देवो नातिहृष्टमना इव || ४८ ||

ईश्वर उवाच 

इयं प्रवृत्तिर्भवतां शिवायामरसत्तमाः |
त्यक्ते महामैथुने तु रतिमात्रं प्रयोजिते |
नोमायां भविता पुत्रस्तदर्थमयमुद्यमः || ४९ ||

उमाशरीरजः पुत्रो यो भवेन्मम तेजसा |
स एव तु रिपून् हत्वा त्रिदशान् वर्धयिष्यति || ५० ||

तस्मान्महामैथुने मेऽतीव भीताः सुरोत्तमाः |
स्वं स्वं स्थानं प्रगच्छन्तु अहं तदनुचिन्तये || ५१ ||

देवा ऊचुः

उमाशरीरजः पुत्रो यथा न भविता हर |
तथा कुरु जगन्नाथ तन्महामैथुनं त्यज || ५२ ||

ईश्वर उवाच

रतिमात्रेण नोमायां मत्पुत्रः सम्भविष्यति |
महामैथुनसन्त्यागात् स्यादपुत्री तु पार्वती || ५३ ||

तस्मादहं तु देवानां वचनाद् ब्रह्मणस्तथा |
त्यक्ष्ये महामैथुनं तु किं त्वेकं कुरुतामराः || ५४ ||

येन मे प्रसृतं तेजो महामैथुनकारणात् |
धायं तेजस्विनं देवमानयन्त्वमरास्तु तम् || ५५ ||

यो निष्कम्पो निर्विकारो भूत्वा तेजो ग्रहीष्यति |
तन्मे वदन्तु त्रिदशास्त्यक्ष्ये तेजः शरीरजम् || ५६ ||

और्व्य उवाच

वृषध्वजवचः श्रुत्वा देवा ब्रह्मपुरोगमाः |
हरतेजोग्रहायाथ वीतिहोत्रं ययुर्धिया || ५७ ||

अथ ब्रह्माणमामन्त्र्य तथानुज्ञाप्य पावकम् |
सेन्द्रा देवगणाः सर्वे हरमूचुरिदं वचः || ५८ ||

देवा ऊचुः

एष वैश्वानरः श्रीमान् भूरितेजोमयो वली |
महामैथुनबीजं तु त्वत्तेजः सङ्ग्रहीष्यति || ५९ ||

और्व्य उवाच

इत्युक्त्वा त्रिदशा सर्वे वीतिहोत्रं पुरः स्थितम् |
तस्मै निदेशयामासुः शम्भवे सर्वहेतवे || ६० ||

अतः षडङ्गं स्वं रेतो व्यादिते दहनानने |
उत्ससर्ज महाबाहुर्महामैथुनकारणम् || ६१ ||

अग्नावुत्सृज्यमानस्य तेजसः शशभृद्भृतः |
अणुद्वयमतिस्वल्पं गिरिप्रस्थे पपात ह || ६२ ||

तयोस्तु कणयोः सद्य सम्भूतौ शङ्करात्मजौ |
एको भृङ्गसमः कृष्णो भिन्नाञ्जानिभोऽपरः || ६३ ||

भृङ्गाभस्य तदा ब्रह्मा नाम भृङ्गीति चाकरोत् |
महाकृष्णैकरूपस्य महाकालेति लोकभृत् || ६४ ||

ततस्तौ पालयामास शङ्करः प्रमथोत्करैः |
अपर्णया चापि तथा क्रमात् तावतिवर्द्धितौ || ६५ ||

प्रवृद्धौ तौ महात्मानौ हरोमाप्रतिपालितौ |
क्रमाद् गणेशौ कृत्वा तौ हरो द्वारि न्ययोजयत् || ६६ ||

सगर उवाच

उत्सृष्टमग्नौ यत्तेजस्तत् किं वृत्तं द्विजोत्तम |
तद्प्यहं श्रोतुमिच्छुः संक्षेपात् तद्वदस्व मे || ६७ ||

और्व्य उवाच

अग्नावुत्सृज्य तेजांसि तावत्कालं वृषध्वजः |
आकाशगङ्गामुद्दिश्य देवानिदमुवाच ह || ३८ ||

ईश्वर उवाच 

एतत् तेजो दुराधर्षं स्त्रीभिरन्यैः सुरोत्तमाः |
योगनिन्द्रामृते देवीं शैलपुत्रीमृतेऽथ वा || ६९ ||

तस्मादहं प्रवक्ष्यामि यथेदं तेजसा सुतः |
यत्र वा भविता देवो या च वा तद् ग्रहीष्यति || ७० ||

इयं त्वाकाशगा गङ्गा शैलराजसुतापरा |
उमाया भगिनी ज्येष्ठा ततोऽपत्यं हुताशनात् || ७१ ||

जनिष्यत्यात्मवीर्येण तेजसानुपमद्युतिः |
भविष्यति स वः श्रीमान् सेनापतिररिन्दमः || ७२ ||

स तारकं वः पुरतो विजेष्यति शिखिध्वजः |
अमोघया महाशक्त्या मयैव प्रतिविर्धितः || ७३ ||

और्व्य उवाच

इत्युक्त्वा स महादेवो विसृज्य सकलान् सुरान् |
पार्वतीमभिसंमन्त्र्य शौचार्थं गतवांस्तदा || ७४ ||

पार्वती वचनं श्रुत्वा देवानामप्रियं सती |
चुकोप त्रिदशौघाय पुत्राशापपरिवर्जिता || ७५ ||

मन्युना दह्यमानेव स्फुरदोष्ठाधरा तदा |
इदमाह सुरान् दृष्ट्वा हरं च त्यक्तमैथुनम् || ७६ ||

देव्यु वाच

यस्माद्वियोजितः शम्भुर्युष्माभिर्मम मैथुने |
अजातपुत्रा च कृता वारस्त्रीवाहमर्दिता || ७७ ||

तस्मात् सर्वे सुरगणा अद्यावधि निरन्तरम् |
महामैथुनविभ्रष्टा भवन्तु निजयोषिति || ७८ ||

तेषामपि तथा पुत्रा न जनिष्यन्ति मे यथा |
भर्याश्च सन्त्वपत्येन हीना दैव्यो वराङ्गनाः || ७९ ||

यथाहं परितप्यामि पुत्राशापरिवर्जिता |
तथा सन्तु समस्तास्ता देव्यः पुत्राशय च्युताः || ८० ||

और्व्य उवाच

एवं सुरान् गिरिसुता शशाप कुपिता भृशम् |
तत्कालावधि न स्वर्गे जायन्ते देवपुत्रकाः || ८१ ||

नाद्यापि सम्प्रजायन्ते पुत्रास्तासु सुधाशिनाम् |
दहनोऽपि तथा काले प्राप्ते गङ्गोदरे स्वयम् |
रेतः संक्रामयामास शाम्भवं स्वर्णसन्निभम् || ८२ ||

सा तेन रेतसा देवी सर्वलक्षणसंयुतम् |
पूर्णकालेऽथ सुषुवे पुत्त्र्ययुग्मं मनोहरम् || ८३ ||

एकः स्कन्दो विशाखाख्यो द्वितीयश्चारुरूपधृक् |
शक्तिद्वयधरौ द्वौ तौ तेजः कान्तिविर्धितौ || ८४ ||

तावेकत्वं जगामाशु विशाखः स्कन्द एव च |
शिशुश्चाप्यभवद् यातो यथान्यस्य सुतस्तथा || ८५ ||

ततस्तं तनयं जातं तथा दृष्ट्वातिविस्मिता |
मध्ये शरवणस्याशु गङ्गा तं व्यसृजद्घटात् || ८६ ||

विसृज्य गर्भं तं गङ्गा बहुलायै स्वयं तदा |
गर्भवृत्तान्तमाचख्यौ जातं च व्यसृजद् यथा || ८७ ||

तच्छ्रुत्वा बहुला ज्ञात्वा महादेवतनूद्भवम् |
परिगृह्य सुतं तं तु पालयामास कृत्तिका || ८८ ||

उमायाः शङ्करस्यापि विज्ञाप्यानुमते तयोः |
ततो नीत्वा ददौ देव्यै तं पुत्रमरिमर्दनम् || ८९ ||

सोऽतिवृद्धः शक्तिधरो महाबलपराक्रमः |
वर्धितः शङ्करेणाशु देवसेनाधिपोऽभवत् || ९० ||

ततः सुरारिं सगणं तारकं लोकतारकम् |
शक्तिहस्तो हरसुतः प्रममाथ महाबलम् || ९१ ||

एवमग्नौ समुत्सृष्टं तेजो भर्गेण सङ्गतम् |
यथा वृत्तं तथा तेऽद्य कथितं नृपसत्तम || ९२ ||

साम्प्रतं प्रस्तुतुअं श्राव्यं महाकालस्य भृङ्गिणः |
वृत्तान्तं शृणु राजेन्द्र तौ भूतौ मनुजौ यथा || ९३ ||

इति श्रीकालिकापुराणेसट्चत्वारिंशोऽध्यायः || ४६ ||
सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः

और्व्य उवाच

हरो यावद् जगत्यर्थे देववर्गैः प्रसादितः |
तावन्महामैथुनेन हीनोऽभूदुमया सह || १ ||

वर्तते रतिमात्रेण स्वेच्छां सम्पूरयन् सदा |
यथा मनोरथं देव्याः सततं पूरयन्मृडः || २ ||

अथैकदोमया सार्धं निगूढे रतिमन्दिरे |
नर्माकरोन्महादेवो मोदयुक्तो रतिप्रियः || ३ ||

यदा सा नर्मणे याता गौरी स्मरहरान्तिकम् |
तदा भृङ्गिमहाकालौ द्वाःस्थौ द्वारि प्रतिष्ठितौ || ४ ||

नर्मावसाने सा देवी मुक्तधम्मिल्लबन्धना |
बन्धहीनं गलद्गात्राद्वस्त्रमालम्ब्य पाणिना || ५ ||

व्यस्तहारा गन्धपुष्पैराकुलैर्नातिशोभना |
विलुप्तकुङ्कुमा दष्टदशनच्छदविभ्रमा || ६ ||

निःषृता रतिसङ्केलिनिलयाज्जलजानना |
ईषदाघूर्णनयना निचिता स्वेदबिन्दुभिः || ७ ||

तां निःसरन्तीं सदनात् तथाभूतामनिन्दिताम् |
अयोग्यां वीक्षितुञ्चन्यैर्वृषध्वजमृते पतिम् || ८ ||

ददशृतुर्महात्मानौ नातिहृष्टात्ममानसौ |
भृङ्गी चापि महाकालः प्राप्तकालं चुकोपतुः || ९ ||

दृष्ट्वा तां मातरं दीनौ तथाभूतावधोमुखौ |
चिन्तां च जग्मतुस्तीव्रां निशश्वसतुरुत्तमौ || १० ||

तौ पश्यन्तौ तदा देवी ददर्श हिमवत्सुता |
चुकोप च तदापर्णा वाक्यं चैतदुवाच ह || ११ ||

एवंभूतां च मां कस्मादसम्बद्धावपश्यताम् |
भवन्तौ तनयौ शुद्धौ ह्नीमर्यादाविवर्जितौ || १२ ||

यष्मादिमाममर्यादं भवन्तौ निरपत्रपौ |
अकुर्वतां ततो भूयाद् सवतोर्जन्म मानुषे || १३ ||

मानुषीं योनिमासाद्य मदवेक्षणदोषतः |
भविष्यन्तौ भवन्तौ तु शाखामृगमुखौ भुवि || १४ ||

इति तावुमया शप्तौ हरपुत्रौ महामती |
भृङ्गी चैव महाकालः स्वमातुरन्तिकं तदा || १५ ||

तौ प्राप्तदुःखौ तु तदा दुर्मनस्कौ हरात्मजौ |
शापं तस्या न सेहाते प्रोचतुश्चेदमद्विजाम् || १६ ||

अनागसौ सदैवावां भवत्या हिमवत्सुते |
कथं शप्तौ त्वया मातर्हठादेवं प्रकोपया || १७ ||

नियोजितौ यथा द्वारि महेशेन त्वया सह |
तथा नियोगं कुर्वन्तो तिष्ठावो द्वारि संयतौ || १८ ||

हठान्निःसरणं गेहात् तवैव न हि युज्यते |
आगच्छन्त्या भवत्या तु दृष्टावावां सुसंयतौ || १९ ||

तस्मान्निरर्थकः कोपः को दोषस्तत्र चावयोः |
तस्मात् तत्र प्रतीकारं शृणु मातरनिन्दिते || २० ||

त्वं मानुषी क्षितौ भूया हरो भवतु मानुषः |
मानुषस्य हरस्याथ जायायां हरतेजसा || २१ ||

भवत्याश्चापि मानुष्यां भविष्यावस्तथोदरे |
यदि सत्यं हरसुतावावां यदि निरागसौ || २२ ||

तदावयोरिदं वाक्यं सत्यमस्तु गिरेः सुते |
इत्यन्योन्यमथो शापं दत्ता दत्त्वा सुदारुणम् || २३ ||

इविशुर्नृपशार्दूल गौरी हरसुतौ च तौ |
अथ काले व्यतीते तु सर्वज्ञो वृषभध्वजः || २४ ||

तद्भावि कर्म ज्ञात्वैव मानुषो ह्यभवत् स्वयम् |
ब्रह्मणो दक्षिणाङ्गुष्ठाद् दक्षो ब्रह्मसुतोऽभवत् || २५ ||

अदितिस्तत्सुता जाता ततः पूषाह्वयोऽभवत् |
ऊष्णःपुत्रोऽभवत् पौष्यः सर्वशास्त्रार्थपारगः || २६ ||

यस्य तुल्यो नृपो न भूमौ न भूतो न भविष्यति |
स पुत्रहीनो राजाभूत् पौष्यो नृपतिसत्तमः || २७ ||

शेषे वयसि संप्राप्ते भार्याभिस्तिसृभिः सह |
पौष्यः परमया भक्त्या ब्रह्माणं पर्यतोषयत् || २८ ||

ब्रह्मोवाच

तस्य प्रसन्नो भगवान् ब्रह्मा लोकपितामहः |
तमुवाच च राजानं किमिच्छसि वदस्व मे || २९ ||

प्रसन्नोऽस्मि नृपश्रेष्ठ प्रदास्यामि यथेप्सितम् |
यदिष्टं तव जायानां तद्वदिष्यसि साम्प्रतम् || ३० ||

पौष्य उवाच

इरण्यगर्भपुत्रोऽहं पुत्रार्थी त्वामुपास्महे |
त्वयि प्रसन्ने पुत्रो मे मूयाल्लक्षणसंयुतः || ३१ ||

एतदर्थे सभार्योऽहं भक्त्या त्वां समुपस्थितः |
यथा मे जायते पुत्रस्तथा कुरु जगत्पते || ३२ ||

पुन्नाम्नो नरकात् पुत्रस्त्रायते पितरं प्रसूम् |
अतस्तस्माद् भयं ब्र्हमंस्त्वं नाशयितेमर्हसि || ३३ ||

ब्रह्मोवाच

शृणु पौष्य यथा भावी पुत्रस्तव कुलोद्वहः |
तदहं ते वदाम्यह भार्याभिस्तत् समाचार || ३४ ||

इदं फलं गृहाण त्वं मया दत्तं नृपोत्तम |
अजीर्णं बहुले काले प्राप्तेऽपि सुरसं सदा || ३५ ||

फलमेतत् समादाय तावत् संवत्सरत्रयम् |
आराधय महादेवं स प्रसन्नो भविष्यति || ३६ ||

यथा सम्भाषते भर्गः फलमेतत् तथा भवान् |
करिष्यति फल राजन् भार्याभिस्तिसृभिः सह || ३७ ||

ततस्ते लक्षणोपेतस्तनयः कुलवर्धनः |
भविष्यति स्वयं शास्ता चक्रवर्ती वसुन्धराम् || ३८ ||

और्व्य उवाच 

इत्युक्त्वा प्रययौ ब्रह्मा राजापि सह भीरुभिः |
हरं यष्टुं समारेभे भक्त्या परमया युतः || ३९ ||

निराशीः संयताहारः कदाचित् फलभोजनः |
दृषद्वतीनदीतीरे फलं संस्थाप्य चाग्रतः || ४० ||

पुष्पार्घदीपधूपैश्च वृषभध्वजमतर्पयत् |
स तु वर्षत्रयेऽतीते महादेवो जगत्पतिः || ४१ ||

पौष्यस्य नृपतेः सम्यक् प्रससादार्थसिद्धये |
प्रसन्नः प्राह नृपतिं महादेवो हसन्निव |
उपाससे किमर्थं मां तन्मे वद ददामि ते || ४२ ||

पौष्य उवाच

अपुत्रोऽहं पुत्रकामस्तच्छृणुस्व वृषध्वज |
यथाहं पुत्रवान् वै स्यां वृषध्वज तथा कुरु || ४३ || 

और्व उवाच

इति स न्यगदद्राजा भार्याभिः सह हर्षितः | प्रणम्य स्तुतिपूर्वेण 
भक्तिनम्रात्ममानसः || ४४ ||

ततः पुत्रार्थिनं भूपं प्रसन्नो वृषभध्वजः | ब्रह्मदत्तं फलं 
हस्ते कृत्वेदं तमुवाच ह || ४५ ||

ईश्वर उवाच

इदं फलं ब्रह्मदत्तं विभज्य नृपते त्रिधा |
भोजयेथा स्वजायास्त्वं प्रहृष्टः सुस्थमानसः || ४६ ||

ततः प्रवृत्ते भवत एतासु ऋतुसङ्गमे |
आधास्यन्ति तु गर्भास्तु भार्यास्ते युगपन्नृप || ४७ ||

कालं प्राप्ते च युगप्त् प्रसवो योषितां तव |
भविष्यति नृपश्रेष्ठ तत्रेत्थं त्वं करिष्यसि || ४८ ||

एकस्या जठरे शीर्षभागस्ते सम्भविष्यति |
अपरस्यास्तदा कुक्षेर्मध्यभागो भविष्यति || ४९ ||

अधो नाभ्यास्तु यो भागः सोऽपरस्यां भविषति |
तच्च खण्डत्रयं भूप यथास्थानं पृथक् पृथक् || ५० ||

योजयिष्यसि पश्चात् ते पुत्र एको भविष्यति |
तस्य शीर्षे चन्द्ररेखा सहजा सम्भविष्यति || ५१ ||

तेनैव नाम्ना स ख्यातिं गमिष्यति च भूतले |

और्व उवाच

इत्युक्त्वा स महादेवस्तासां गर्भान् स्वयं तदा || ५२ ||

संस्कर्तुं आह्नवीतोयमात्मवासाय वै ज्यधात् |
ततः फले स्वयं देवः प्रविवेश वृषध्वजः || ५३ ||

तत्क्षणात् तत्फलं भूतं त्रिभागं स्वयमेव हि |
पौष्यस्तत्फलमादाय मुदितः सह भार्यया || ५४ ||

प्रययौ मन्दिरं हृष्टो अनुज्ञाप्य वृषध्वजम् |
ततः समुचिते काले प्राप्ते ताभिस्तु भक्षितम् || ५५ ||

तत्फलं नृपशार्दूल गर्भाश्चाप्यायिताः शुभाः |
सम्पूर्णे गर्भकाले तु गर्भेभ्यः समजायत || ५६ ||

खण्डत्रयं पृथग्राजंस्तथा भर्गेण भाषितम् |
तच्च खण्डत्रयं पौष्यौ यथास्थानं नियोज्य च || ५७ ||

एकपिण्डं चकाराशु तत्र पुत्रो व्यजायत |
तस्य शीर्षे तदा राजन् सहजेन्दुकला शुभा || ५९ ||

विरराज यथा स्वस्था शरत्काले कला विधोः |
तं सर्वलक्षणोपेतं पीनोरस्कं सुनासिकम् || ५९ ||

सिंहग्रीवं विशालाक्षं दीर्घायतभुजं तदा |
दृष्ट्वा पौष्योऽथ भार्याभिस्तिसृभिः सह सम्मुदम् || ६० ||

लेभे दरिद्रः सत्कोषं प्राप्येअ विपुलं ततः |
तस्य नामाकरोद्राजा ब्राह्मणैः स्वैः पुरोहितैः || ६१ ||

चन्द्रशेखर इत्येव कान्त्या चन्द्रमसः समः |

ववृधे स महाभागः प्रत्यहं चन्द्रवत् सुतः || ६२ ||

कलाभिरिव तेजस्वी शरदीव निशाकरः |
एवं तिसृणामम्बानां गर्भे जातो यतो हरः || ६३ ||

अतस्त्र्यम्बक नामाभूत् प्रथितो लोकवेदयोः |
स राजपुत्रः कौमारीमवस्थां प्रापयत् तदा || ६४ ||

सर्वशास्त्रार्थ तत्त्वज्ञो विष्णोस्तुल्यो बभूव ह |
बले वीर्ये प्रहरणे शास्त्रे शीले च तत्समः || ६५ ||

नान्योऽभूद् नृपशार्दूल नो वा भूमौ भविष्यति |
अभिषिच्याथ तं राख्ये कुमारं बलवत्तरम् || ६६ ||

दशपञ्चैकवर्षीयं सर्वराजगुणैर्युतम् |
तिसृभिः सहभार्याभिर्वनं पौष्यो विवेश ह |
वृद्धोचितक्रियां कर्तुं राजा परमधार्मिकः || ६७ ||

गते पितरि राजा स वनवासं महाबलः || ६८ ||

सर्वां क्षितिं वशे चक्रे आमात्यश्चन्द्रशेखरः |
सार्वभौमो नृपो भूत्वा राजभिः परिसेवितः || ६९ ||

अमरैरिव देवेन्द्रो विजहार श्रिया युतः |
एवं पौष्यसुतो भूत्वा त्र्यम्बकः पुण्यनिर्वृतः || ७० ||

ब्रह्मावर्ताह्वये रम्ये करवीराह्वये पुरे |
दृषद्वतीनदीतीरे राजा भूत्वा मुमोद ह || ७१ ||

अथैकदा स पितर वनवासगतं स्वयम् |
मातृश्चापि नृपश्रेष्ठ द्रष्टुकामोऽभवन्नृपः || ७२ ||

स एकस्यन्दनेनैव एकाकी चन्द्रशेखरः |
विपुलं धनुरादाय समार्गणगणं तदा || ७३ ||

तपोवनं पुण्यमयं विषयान्ते व्यवस्थितम् |
आससाद दिदृक्षुः स तातं वृद्धं समातृकम् || ७४ ||

स गच्छन् पितुरभ्याशं नृपतिं चन्द्रशेखरः |
ददर्श नमुचं नाम तपस्यन्तं महामुनिम् || ७५ ||

कृष्णाजिनोत्तरीयेण संवीतं सूर्यसन्निभम् |
ऊर्ध्वगाभिर्जटाभिश्च संयुत ध्यानिनं कृशम् || ७६ ||

तपसा द्योतिततनुं निश्चलं कुशजासनम् |
तं दृष्ट्वा दूरतो वीरो रथोपस्थादवातरत् || ७७ ||

उपतस्थे च विप्रेन्द्रं विनयानतकन्धरः |
प्रणनाम मुनिं तं च वाक्यमेतदुदीरयन् || ७८ ||

पौष्यस्य तनयो ब्रह्मन् नाम्नाहं चन्द्रशेखरः |
प्रणमामि महाभक्त्या भवन्तं मुनिसत्तमम् || ७९ ||

इत्युक्त्वा प्राञ्जलिस्तस्थौ मुनेस्तस्याग्रतो नृपः |
नमुचस्य मुखं वीक्ष्य भक्तिनम्रात्ममानसः || ८० ||

पूर्वमेव यदा राजा प्राविशत् तपसे वनम् |
तदैव सह भार्याभिस्तं मुनिं प्रत्यपूजयत् || ८१ ||

चिरमाराध्य नमुचं पौष्यः परमपण्डितः |
प्रसादयामास मुनिं पुत्रार्थे सूनृताक्षरः || ८२ ||

विषयान्ते तपः कुर्वन् मुनिश्रेष्ठेह तिष्ठसि |
एकन्तु प्रार्थये त्वत्तो यदि मां दयसे मुने || ८३ ||

शिशुर्मे तनयो राजा चन्द्रशेखरसंज्ञकः |
सहजेन्दुकलायुक्तो बालभावाच्च चञ्चलः || ८४ ||

स चेद् भवन्तमासाद्य कराचिदपराध्यति |
तदा क्षमिष्यसि मुने मयैतत् प्रार्थितं त्वयि || ८५ ||

पौष्यस्य वचनं श्रुत्वा मुनिश्चाङ्गीचकार ह |
दृष्ट्वा तत्तनयं विप्रः पौष्यवाक्यमथास्मरत् || ८६ ||

स्मृत्वाग्रतः स्थितं नम्रं सुचिरं चन्द्रशेखरम् |
इदं प्रोवाच स मुनिर्दयावान्नमुचाह्वयः || ८७ ||

विनयेनाद्य तुष्टोऽस्मि भवतः चन्द्रशेखर |
वरं वरय दास्यामि वाञ्छितं मे महत्तरम् || ८८ ||

तस्य श्रुत्वा ततो वाक्यं नृपतिश्चन्द्रशेखरः |
पुनः प्रणम्य नमुचमिदमाहातिसूनृतम् || ८९ ||

कायेन मनसा वाचा यदत्यर्थं द्विजोत्तम |
तत्सर्वं विषये मेऽस्ति त्वादृशा यस्य दक्षिणाः || ९० ||

मनोगतं मे दुष्प्रापं वाञ्छनीयं न विद्यते |
तदेव वरणीयं मे यद् ददाति स्वयं भवान् || ९१ ||

नमुच उवाच

त्वं सप्तदशवर्षाणां प्राप्ते संवत्सरे परे |
भविष्यसि नृपश्रेष्ठ वररामापतिः वयम् || ९२ ||

यथा गिरिसुता शम्भोर्यथा लक्ष्मीर्गदाभृतः |
यथा सुरेशस्य शची तथा तेऽपि भविष्यति || ९३ ||

इत्युक्त्वा स मुनिर्भूपं नमुचस्तपसां निधिः |
विसर्जयामास तदा स चापि मुदितो ययौ || ९४ ||

स गत्वा पितरं प्राप्य मातृश्च चन्द्रशेखरः |
अपूजयद् यथार्हन्तु तैरप्याश्वासितः सुतः || ९५ ||

अथागतो नृपः स्वीयां करवीरपुरीं प्रति |
मुदितः सचिवै सार्धं रेमे देवेन्द्रसन्निभः || ९६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः || ४७ ||
अष्टचत्वारिंशोऽध्यायः

और्व उवाच

अवतीर्णे महादेवे पौष्यजायासुखेच्छया |
मानुषेण प्रमाणेन गते संवत्सरत्रये || १ ||

गिरिजापि ककुत्स्थस्य राज्ञो भार्यास्वजायत |
मेनकायां यथापूर्वं स्वेच्छया परमेश्वरी || २ ||

अथार्यावर्तविषये ब्रह्मण्यः शूरसत्तमः |
इक्ष्वाकुवंशजो राजा ककुत्स्थो नाम धार्मिकः || ३ ||

भोगवत्याह्वयायां तु पुर्यां रिपुनिषूदनः |
सर्वलक्षणसम्पन्नो भूपालगुणसंयुतः || ४ ||

तस्य भार्या महाभागा भर्गदेवस्य पुत्रिका |
सा मनोन्मथिनी नाम्ना पूजिता पतिवल्लभा || ५ ||

तस्याः पुत्रशतं यज्ञे देवगर्भाभमच्युतम् |
बलवीर्यसमायुक्तं ककुत्स्थनृपसत्तमात् || ६ ||

पुत्री न विद्यते तस्यास्तदर्थं सा गृहान्तरे |
निभृतं स्थण्डिलं कृत्वा चण्डिकां समपूजयत् || ७ ||

पूज्यमाना महादेवी चण्डिका राजभार्यया |
प्रसन्ना सा त्रिभिर्वर्षैस्तां स्वप्ने चाब्रवीदिदम् || ८ ||

योषिल्लक्षणसम्पन्ना सार्वभौमस्य भामिनी |
नक्षत्रमालया युक्ता पुत्री तव भविष्यति || ९ ||

सापि स्वप्ने वरं प्राप्य मुदिताभून्नृपाङ्गना |
सापि स्वप्ने वरं प्राप्य मुदिताभून्नपाङ्गना || १० ||

पार्वत्यपि स्वयं तस्या गर्भे काले विवेश ह |
सा मनोन्मथिनी देवी प्रवृत्ते ऋतुसंगमे |
गर्भं दधौ महासत्त्वं चन्द्रिकेवामृतोत्करम् || ११ ||

सम्पूर्णे तु ततः काले प्राप्ते नक्षत्रमालिनीम् |
सा मनोन्मथिनी देवी सुषुवे तनयां शुभाम् || १२ ||

तां दृष्ट्वा हारसंयुक्तां शरज्ज्योत्स्नोपमां शुभाम् |
ककुत्स्थो भार्यया सार्धमत्यर्थमुदितोऽभवत् || १३ ||

सहजेनाथ हारेण भूषिता तु ककुत्स्थजा |
ववृधे मन्दिरे तस्य वर्षास्विव सुरापगा || १४ ||

तेनैव हारचिह्नेन तस्यास्तारावतीति वै |
नामाकरोत पिता काले यथोक्ते नृपसत्तम || १५ ||

कालक्रमेण सा बाल्यं व्यतीता वरवर्णिनी |
मञ्जुलं यौवनोद्भेदं प्राप श्रीरिव माधवे || १६ ||

सा श्रिया श्रियमन्वेति शौचेनाथ सती शुभा |
सुशीलां शीलचरितैः स्वरूपेण च पार्वतीम् || १७ ||

तस्यास्तु यौवनोद्भेदं दृष्ट्वा राजा सुतैः सह |
ककुत्स्थः कारयामास समयेऽथ स्वयंवरम् || १८ ||

माधवे मासि सम्प्राप्ते चन्द्रवृद्धौ शुभे दिने |
स्वयंवरसभां चक्रे तारावत्याः पिता सुतैः || १९ ||

वार्तिकांस्तु बहून् राजा वडवाभिः क्रमेलकैः |
तूर्णं प्रश्तापयामास नानादेशनृपान् प्रति || २० ||

ते राजानस्तदा श्रुत्वा वार्ता वै वार्तिकाननात् |
तूर्णमेव समाजग्मुस्तारावत्याः स्वयंवरम् || २१ ||

तं श्रुत्वा पौष्यतनयश्चतुरङ्गबलैर्युतः |
स्वयंवरं जगामाशु दिव्यालङ्कारसंयुतः || २२ ||

तत्र गत्वा नृपश्रेष्ठाः ककुत्स्थेन विनिर्मिते |
स्वयंवरसभामध्ये यथायोग्यमुपस्थिताः || २३ ||

आसीनेष्वथ भूपेषु ककुत्स्थस्तनयां स्वकाम् |
शुभे मुहूर्ते सम्प्राप्ते सभां नेतुं मनोऽकरोत् || २४ ||

एतस्मिन्नन्तरे राज्ञः कुमारी वरवर्णिनी |
वृद्धां धात्रीं निजां सम्यक्सम्पूर्णज्ञानशालिनीम् || २५ ||

स्वयंवरसभां द्रष्टुं प्राहिणोत् सदसं प्रति |
उवाच च तदा धात्रीं राजपुत्री सुमङ्गलाम् || २६ ||

स्वयंवरसभां गत्वा चारुरूपं सुलक्षणम् |
नृपं निरूप्य भो धात्रि समक्षं मे निवेदय || २७ ||

त्वं मातर्मम कल्याणं सौभाग्यमपि वाच्छसि |
यथा सौभाग्यदः स्वामी मम स्यात् त्वं तथा कुरु || २८ ||

एवं तां प्रेषयित्वाथ धात्रीं तां नृपपुत्रिका |
सा मनोन्मथिनी यत्र प्राराधयत चण्डिकाम् || २९ ||

तत्र प्रायान् महाभागा शुभा तारावती तदा |
तत्र गत्वा महादेवीं प्रणम्य कालिकाह्वयाम् || ३० ||

मानुषेणाथ भावेन तां ज्ञात्वात्मानमात्मना |
प्रणनाम महाशक्त्या वाक्यं चैतदुवाच ह || ३१ ||

प्रणमामि महामायां योगनिद्रां जगन्मयीम् |
सा मे प्रसीदतां गौरी चण्डिका भक्तवत्सला || ३२ ||

यदि सत्यं जनन्या मे मदर्थे त्वं प्रपूजिता |
तेन सत्येन सुभगः पतिर्मम नृपोत्तमः || ३३ ||

स्वयंवरेऽद्य भवतु प्रसीद हरवल्लभे |
इति तस्या वचः श्रुत्वा चण्डिका हरमोहिनी || ३४ ||

मोहयन्ति नृपसुतां यथात्मानं न वेत्ति च |
तथा प्राहादृश्यमूर्तिरिदं सा सूनृतं वचः || ३५ ||

देव्युवाच

पौष्यस्य तनयो योऽसौ नाम्नाभूच्चन्द्रशेखरः |
स मनोहररूपस्ते प्रियः स्वामी भविष्यति || ३६ ||

तमिन्दुकलया शीर्षे चिह्नितं नृपसत्तमम् |
वरयस्व वरारोहे पार्वतीव वृषध्वजम् || ३७ ||

इत्युक्त्वा विवरामाशु पार्वती नृपपुत्रिकाम् |
सापि नत्वा तथादृश्यां हर्षोत्फुल्लविलोचना || ३८ ||

जगाम मङ्गलगृहं जनन्या यत्र वासिता |
अथाजगाम सा धात्री निरूप्य सदृशं पतिम् || ३९ ||

तारावत्यास्तदाचष्ट रहस्यं नृपसत्तम |

दृष्ट्वा तामग्रतो धात्रीं प्रहृष्टां नृपते सुता || ४० ||

पप्रच्छ निभृतं कीदृक् को वा दृष्टस्त्वया नृपः |
दृष्ट्वा तामग्रतो धात्रीं प्रहृष्टां नृपते सुता || ४० ||

पप्रच्छ निभृतं कीदृक् को वा दृष्टस्त्वया नृपः |
सा प्राह धात्री वचनात् तव भूपा विलोकिताः || ४१ ||

चारुरूपाः कुलीनाश्च शास्त्रै शस्त्रे च पारगाः |
तेषामहं न शक्नोमि प्रवक्तुं सुबहून् गुणान् || ४२ ||

येषु मे रोचते तांस्तु कथयामि शुभप्रभे |
चारुरूपा मया तेषु चत्वारः पुरुषाः शुभे || ४३ ||

दृष्टास्तत्रापि नासत्यौ देवौ द्वावपरौ नरौ |
देवयोः कथने कृत्यं किंचिन्नापि न विद्यते || ४४ ||

यौ पुनः पृथिवीपालौ तयोरेकः सदारकः |
नाम्ना सर्वांगकल्याणोऽथापरश्चन्द्रशेखरः || ४५ ||

नासत्ययोरेतयोस्तु विशेषो नास्ति कश्चन |
रूपे शरीरसौभाग्ये सर्वे चातिमनोहराः || ४६ ||

नृपौ पुनर्महासत्त्वौ सिंहस्कन्धौ महाभुजौ |
आरक्तपाणिनयनमुखपादकरोद्भवौ || ४७ ||

पीनोरस्कौ विशालाक्षौ लग्नभ्रूयुगलावुभौ |
सर्वलक्षणसम्पूर्णौ देवालङ्कारमण्डितौ || ४८ ||

तयोरपि वयःस्थत्वात् प्रशस्तश्चन्द्रशेखरः |
सुशीलः सूनृतवचाः शास्त्रे शस्त्रे च सम्मतः || ४९ ||

ईषदुद्भिन्नरोम्णा तु नीलेन चारु निर्मलम् |
राजते वदनं तस्य लक्ष्मणेव निशाकरः || ५० ||

दीप्तिमत्यापि कलया राजते स निशापतेः |
सहजेन शिरस्थेन साक्षात् स चन्द्रशेखरः || ५१ ||

स एव ते पतिर्योग्यश्चिह्नेनानेन सुन्दरि |
तं त्वं वरय राजानं तव यीग्यं शुभोदयम् || ५२ ||

धात्र्याश्चैवं वचः श्रुत्वा राजपुत्री जगाद ताम् |
मत्पार्श्वचारिणी भूत्वा निद्शय नृपोत्तमम् || ५३ ||

धात्रि सयंवरसभाप्रव्शसमये मम |
तयोरायात्तदा राजा त्वन्योन्यं भाषमाणयोः || ५४ ||

सुतां स्वयंवरसभां नेतुं काले शुभोदये |
स्वयं तदा ककुत्स्थस्तु सुताया मङ्गलालये || ५५ ||

आसाद्य पुत्रीं दयितां योषिद्भिः कृतमङ्गलाम् |
माल्यं सुगन्धिपुष्पाणां करेणादाय तत्करे || ५६ ||

दत्त्वा चेदमुवाचाशु प्रापयन् मङ्गलालयात् |
प्रविश्य समितौ मातर्माल्येनान्येन सत्तमम् || ५७ ||

यं त्वमिच्छसि राजानं द्विजं वा त्वं वरिष्यसि |
एवमुक्त्वा शिविकया स्वाप्तैर्वृद्धैश्च पूरुषैः || ५८ ||

तामागतां सभां दृष्ट्वा शक्राद्यास्त्रिदशास्तदा || ५९ ||

अन्ये दिक्पतयश्चापि सभां तत्क्षणमागताः |
सावतीर्य तदावाप्य यानात् तारावती मुदा || ६० ||

धात्र्या चानुगया युक्ता व्यचरत् सदसोऽन्तरे |
सभामध्ये चिरं सा तु विहृत्य वरवर्णिनी || ६१ ||

भावित्वान्नियतेर्योगाच्चण्डिकायाः प्रसादतः |
तयोः समत्वादेकत्वात्तया धात्र्या विबोधिता || ६२ ||

गतिस्वेदजहर्माम्भः कणिकानिचितानना |
पतिं पूर्वतरं पुत्री राज्ञस्तारावती सती || ६३ ||

स्वयं सा पार्वती देवी वव्रे च चन्द्रशेखरम् |
वृतं दृष्ट्वा तदा तन्तु ब्राह्मणाः सामगीतिभिः || ६४ ||

तयोर्वैवाहिकं चक्रुर्मङ्गलं यतमानसाः |
वैतालिका गायकाश्च तथा तौर्यत्रिका नृप || ६५ ||

प्रशंसन्ति स्म गायन्ति वादयन्ति च कौतुकात् |
सर्वे च त्रिदशा मोदमवापुश्चन्द्रशेखरे || ६६ ||

तारावत्या वृते चाथ ककुत्स्थोऽप्यतिहर्षितः |
वृत्तान्तं वीक्ष्य ये भूपाः सुबाहुप्रमुखाः परे || ६७ ||

रुष्टास्तान् वारयामास समितौ चन्द्रशेखरः |
ततो यातेषु देवेषु त्रिदिवं प्रति स्वेच्छया || ६८ ||

भूपेषु च प्रयातेषु ककुत्स्थेनार्चितेषु च |
वैवाहिकेन विधिना स राजा चन्द्रशेखरः || ६९ ||

तारावतीं तदा भार्यां ककुत्स्थानुमते पुनः |
संस्कृत्य ज्ञापयामास देवेभ्यो वैदिकैर्मखैः || ७० ||

पाणिग्रहणसंस्कारान् कृत्वा तां सहचारिणीम् |
करवीरपुरायाशु प्रययौ चन्द्रशेखरः || ७१ ||

द्वाविंशत् तु सहस्राणि दासीनां प्रददौ पुनः |
ककुत्स्थाख्यो विट्पतये तस्मिन्नुद्वाहकर्मणि || ७२ ||

गवां षष्टिसहस्राणि सौरभीणां तथैव च |
दुहित्रे प्रददौ दायं दासान् दासीः प्रमाणतः || ७३ ||

अपरा या निजा पुत्री ककुत्स्थाख्यस्य भूपतेः |
नाम्ना चित्राङ्गदा ख्याता रूपैस्तारावती समा || ७४ ||

दासीनामधिपा भूत्वा स्वयं चानुययौ तदा |
तारावतीं भूपसुतां ज्येष्ठां स्वां भगिनीं शुभाम् || ७५ ||

तान् दासान् सुसमादाय ककुत्स्थतनयो महान् |
ज्येष्ठो विश्वावसुर्नाम गच्छन्तं चन्द्रशेखरम् || ७६ ||

तारावत्या च सहितं स्यन्दनेनाशुगामिना |
धीमाननुययौ पश्चात् करवीरपुरं प्रति || ७७ ||

तारावत्या सम राजा पौष्यजश्चन्द्रशेखरः |
करवीरपुरे रम्ये रेमे नृपतिशेखरः || ७८ ||

इति स्वयं महादेवो मानुषीं योनिमाश्रितः |
पार्वती च स्वयं जाता नरयोनिमनिन्दिता || ७९ ||

तथा भृङ्गी महाकाल एतयोरभवत् सुतः |
तथा त्वं शृणु राजेन्द्र कथयामि समुद्भवम् || ८० ||

इति श्रीकालिकापुराणेऽष्टचत्वारिंशोध्यायः || ४८ ||
एकोनपञ्चाशोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच

अथ काले व्यतीते तु ककुत्स्थतनया सती |
विधातुमार्तवं स्नानं योषिद्भिः परिवारिता || १ ||

शीतामलजलां हृद्यां कलुषध्वंसकोविदाम् |
प्रभिन्नाञ्जनसङ्काशां कलुषध्वंसकोविदाम् || २ ||

कृतस्नानामनुत्तिर्णामर्धमग्नां महासतीम् |
ददृशे स्वर्णगौराङ्गीं कपोतो मुनिसत्तमः || ३ ||

कापोतं वपुरास्थाय प्राणिनां वधशङ्कया |
विचचार यतः पूर्वं कपोतस्तेन स स्मृतः || ४ ||

तां दृष्ट्वा हेमगर्भाभां चन्द्रिकां शारदीमिव |
कपोतः कामयामास कामबाणादितो भृशम् || ५ ||

कामाग्निपरितप्तः स ककुत्स्थतनयां मुनिः |
अभिगम्याथ कल्याणीमिदं वचनमब्रवीत् || ६ ||

कपोत उवाच

का त्वं कस्यासि वनिता पुत्री वा कस्य सुन्दरि |
कस्मात् समागता वा त्वमुपांशु तटिनीजलम् || ७ ||

रूपं ते सौम्यमाह्लादि पूर्णचन्द्रनिभं मुखम् |
तिलपुष्पप्रतीकाशं नासिकायुगलं तव || ८ ||

वातकम्पितनीलाब्जसदृशे लोचने तव |
बाहू मनोहरौ वृत्तौ मृणालमृदुलायतौ |
ऊरू गजकरप्रख्यौ मध्यं वेदिविलग्नकम् || ९ ||

ईदृशेन तु रूपेण न त्वं मानुषभामिनी |
देवी वा दानवी वा त्वमप्सरोगुणशालिनी || १० ||

अथवा भोग्यभोगाय श्रीस्त्वं नारीत्वमागता |
अपर्णा वा शची वा त्वं तन्मे वद मनोहरे || ११ ||

और्व उवाच

इति वाक्यं मुनेः श्रुत्वा जलादुत्तीर्य भामिनी |
प्रणम्य तं मुनिं नम्रा वचनं चेदमब्रवीत् || १२ ||

अहं तारावती नाम्ना ककुत्स्थस्य सुता सती |
चन्द्रशेखरभूपस्य भार्यां जानीहि मां मुने || १३ ||

नाहं देवी न गन्धर्वी न यक्षी न च राक्षसी |
मानुष्यहं नृपसुता चारित्रव्रतधारिणी || १४ ||

कपोत उवाच

त्वां दृष्ट्वा मां स्वयं कामः सङ्गतः सङ्गमाय ते |
पीडितश्चापि तेनाहं त्वया शक्त्या समक्षया || १५ ||

स्मरसागरकल्लोलपतितं मां निराकुलम् |
त्वदूरुतरिणा त्राहि तूर्णं त्वं मृदुभाषिणी || १६ ||

मत्तः पुत्रद्वयं चारु रूपलक्षणसंयुतम् |
भविष्यति महाभागे बलवीर्ययुतं महत् || १७ ||

मार्कण्डेय उवाच

कपोतस्य वचः श्रुत्वा भयदुःखसमाकुला |
जगाद गद्गदं वाक्यं वाग्मिन्यथ ककुत्स्थजा || १८ ||

तारावत्युवाच

वाक्यमन्यन्मया कार्यं न कार्यमतिनिन्दितम् |
तस्मान्मा वद मामित्थं प्रणम्य त्वां प्रसादये || १९ ||

तवापि नैतद् योग्यं स्यान्मुनेरिह तपोधन |
तपःक्षयकरं गर्ह्यं सतीत्वभ्रंशकं मम || २० ||

कपोत उवाच

तपोव्ययो वा चान्यद्वा दूषण तन्ममास्त्विह |
तथापि त्वामहं त्यक्तुं नेच्छामि सुरतौ शुभे || २१ ||

अवश्यं मम कामेभ्यस्त्राणं कर्तुमिहार्हसि |
अन्यथा कामदग्धोऽहं त्वया त्यक्तो मनोहरे || २२ ||

भवतीं च करिष्यामि शापदग्धां सबान्धवाम् |
ततस्तद्वचनं श्रुत्वा देवी तारावती तदा |
ऋषिशापभयात् साध्वी न किञ्चिच्चोत्तरं ददौ || २३ ||

सम्भाषयेऽहं स्वसखीरिह तिष्ठ महामुने || २४ ||

एवमुक्त्वा तदा देवी दासीनां मध्यमागता |

चित्राङ्गदां समाहूय वचनं चेदमब्रवीत || २५ ||

चित्राङ्गदे मिनिरसौ मां वै कामयते भृशम् |
किं करिष्ये सतीभावान्न भ्रष्टा स्यामहं कथम् || २६ ||

पतिं बन्धूंश्च कपोतः सद्यः शापाग्निना दहेत् |
नाहं मुनिं कामये चेत् संशये पतिता त्वहम् || २७ ||

ततश्चित्राङ्गदा प्राह मा भैस्त्वं सत्यभाषिणि |
तत्रोपायमहं वक्ष्ये यत्कृत्वा त्वं प्रमोक्ष्यसे || २८ ||

न जहाति मुनिश्चेत्त्वां दासीमेकां मनोहराम् |
सुभूषणैर्भूषयित्वा मुनये त्वं नियोजय || २९ ||

कामातुरो मुनिर्मोहात् कृपणो ज्ञास्यते न हि |
दासीं त्वद्भूषणाच्छन्नां ज्योत्स्नाच्छन्नां मृगीमिव || ३० ||

एवं कुरु महाभागे मा त्वं चिन्तां गमः शुभे |
त्वं चेत् सतीति नियतं न ज्ञास्यति तदा मुनिः || ३१ ||

ततस्तारावती प्राह तां रूपगुणशालिनीम् |
चित्राङ्गदां भूपपुत्रीं शश्वद्विनयसूनृताम् || ३२ ||

त्वमेव गच्छ भगिनी अपोताख्यमनिन्दिते |
मद्भूषणैर्भूषयित्वा स्वशरीरं मनस्विनि || ३३ ||

अन्यां प्रस्थापितां विप्रः सम्बुध्य क्रोधवह्निना |
धक्ष्यत्यवश्यं सकुलां मां तस्माद् गच्छ सुन्दरि || ३४ ||

त्वं मत्समा सर्वगुणैः सर्वभूषणभूषिता |
मुनिं सङ्गमयस्वाद्य रक्ष मां सकुलां शुभे || ३५ ||

ततस्तस्या वचः श्रुत्वा विनयं च सकातरम् |
तूष्णीं भूत्वा क्षणं तस्थौ नातिहृष्टमना इव || ३६ ||

जगाद च महाभागां चित्राङ्गदा ककुत्स्थजाम् |
करिष्ये वचनं तेऽद्य समये मां स्मरिष्यसि || ३७ ||

यदर्थे पितरं चेमं भूपं च चन्द्रशेखरम् |
आश्वासयिष्यति तथा समस्तां च सखीगणान् || ३८ ||

एवमुक्त्वा भूषणानि तारावत्याः पिधाय सा |
चित्राङ्गदा जगामाशु मुनेः कामोत्सवाय च || ३९ ||

तारावती तदा दीन वस्त्रालङ्कारवर्जिता |
दासीमध्यगता भूत्वा तामेवानुययौ प्रियाम् || ४० ||

तामायान्तीं ततो दृष्ट्वा अपोतः काममोहितः |
मुनीनां परजायासु सस्मार सङ्गमं तदा || ४१ ||

प्रम्लोचा कामिता पूर्वं वतण्डस्य सुतेन वै |
यथा वा कामिता पद्मा भरद्वाजेन धीमता || ४२ ||

तथाहं कामयिष्यामि साम्प्रतं वरवर्णिनीम् |
पश्चात् तपोबलात् तद्वज्जायापापाद् विमोक्षये || ४३ ||

इति चिन्तयतस्तस्य तदा चित्राङ्गदा शुभा |
समेत्य तं मुनिं लज्जायुक्ता चैषाह किञ्चन || ४४ ||

तामासाद्य महाभागः कपोतो मुनिसत्तमः |
शृङ्गारवेषभावाय मदनं मनसास्मरत् || ४५ ||

स्मृतमात्रोऽथ मदनः स्वयमेत्य महामुनिम् |
गन्धमाल्यैः सुवासोभिरध्युवासातिहर्षितः || ४६ ||

तेनाधिवासितो विप्रः अपोतश्चारुरूपधृक् |
जज्वाल तेजसा चापि द्वितीय इव भास्करः || ४७ ||

मनोहरं तथा दृष्ट्वा अपोतं मदनोपमम् |
तारावतीमृते सर्वाः सकामाश्चाभवन् स्त्रियः || ४८ ||

तारावती मुनि दृष्ट्वा सुन्दरं मदनोपमम् |
विस्मयं परमं प्राप्ता मुनिं कामममन्यत || ४९ ||

अथ चित्राङ्गदा विप्रः कामुकः कामसङ्गमे |
तदा नियोजयामास सुप्रीतश्चाभवत् क्षणात् || ५० ||

ततस्तस्यां समुत्पन्नं सद्योजातं सुतद्वयम् |
देवगर्भोपमं दीप्तज्वलनार्कसमप्रभम् || ५१ ||

जाते सुतद्वये तां तु मुनिः संसृज्य पाणिना |
निनाय पूर्ववद्भावं वचनं चेदमब्रवीत् || ५२ ||

मत्सङ्गमे कियत्कालं प्रिये तिष्ठ शुभानने |
ममेच्छया यास्यसि त्वं भयं ते नास्ति राजतः || ५३ ||

एवमस्त्विति सा प्राह ऋषिं शापभयात् सती |
ततो विसर्जयामास मुनिरन्याश्च योषितः || ५४ ||

ततस्तारावती देवी दासीभिः परिवारिता |
भगिनीमनुशोचन्ती जगाम भवनं निजम् || ५५ ||

गत्वा तं सर्ववृत्तान्तं अपोतकृतमद्भुतम् |
ब्रह्मावर्ताधिपायाशु सशंसाथ ककुत्स्थजा || ५६ ||

स श्रुत्वा नृपशार्दूलः क्षणमात्रं विचिन्त्य च |
चित्राङ्गदायाः साहाययं अपोतानुमतेऽकरोत् || ५७ ||

अपोतोऽपि तदा तस्यां जातयोसुतयोस्तयोः |
यथोक्तेनाथ विधिना संस्कारमकमोत्तदा || ५८ ||

सगर उवाच

चित्राङ्गदा कथं पुत्री ककुत्स्थस्याभवत् तदा |
तदहं श्रोतुमिच्छामि कथयस्व द्विजोत्तम || ५९ ||

और्व उवाच

एकदा तु ककुत्स्थोऽसौ हिमवन्तं महागिरिम् |
मृगयायै जगामाथ मृगाश्चापि निपातिताः || ६० ||

लम्बन्तीं सुरलोकात् तु भूमिं प्रति तदोर्वशीम् |
विश्रामायोपविष्टस्तु सानौ वेश्यां ददर्श ह || ६१ ||

तामासाद्य महाराजः कामबाणप्रपीडितः |
अवतीर्णा गिरौ शश्वदङ्गसङ्गमयाचत || ६२ ||

सा ज्ञात्वा नृपशार्दूलं ककुत्स्थं शक्रसन्निभम् |
उर्वशी रमयामास गिरिकुञ्जे यथेप्सितम् || ६३ ||

ततो राज्ञः ककुत्स्थस्य स्वर्वेश्यायां तदा सुता |
अभवन् नृपशार्दूलात् सद्योजाता मनोहरा || ६४ ||

अथ कामेन सन्तुष्टं ककुत्स्थं सा तदोर्वशी |
थेष्टदेशं विज्ञाप्य गन्तुमैच्छदनिन्दिता || ६५ ||

तामाह राजा तनयां परित्यज्य कथं शुभे |
गन्तुमिच्छसि चार्वङ्गि सुतामेनां तु पालय || ६६ ||

सा प्राहाहं स्वर्गगणिका मयि कस्य न चाभवत् |
तनयस्तनया वापि सद्योजाता नृपात्मजा || ६७ ||

स्वतेजसा शरीरस्य विकारो मे न विद्यते |
सुताश्चापि न पाल्यन्ते वेश्याभावात् स्वभावतः || ६८ ||

दयास्ति यदि ते पुत्र्यां नीत्वैनां वर्धय स्वयम् |
गन्तुं मामनुजानीहि सत्यमेतद् ब्रवीमि ते || ६९ ||

इत्युक्त्वा सा जगामाशु यथेष्टं सोर्वशी नृपः |
पुत्रीं तां समुपादाय नगरं स्वं विवेश ह || ७० ||

तस्याश्चित्राङ्गदा नाम स चकार नृपः स्वयम् |
मनोन्मथिन्यै चादात् तां भार्यायै पुत्रिकां शुभाम् || ७१ ||

इदं च वचनं देवीं तदा प्राह नृपोत्तमः |
देवि पुत्री ममेयं त्वमेनां पालय सद्गुणाम् || ७२ ||

मयानीतां शैलजातां मा हेलां कर्तुमर्हसि |
इत्युक्ता राजपुत्री सा पालेन चाकरोन्मतिम् || ७३ ||

भर्तुराज्ञां पुरस्कृत्य नान्यत् किञ्चिदुवाच ह |
सा चैकदा बाल्यभावादष्टावक्रं महामुनिम् || ७४ ||

व्रजन्तं जिह्ममेवाशु जहासोपजहास च |
स चुकोप मुनिस्तस्यै शापं परमदारुणम् || ७५ ||

ददौ दासी स्ववंशस्य भवितेति ककुत्स्थजे |
दासी भूत्वा स्ववंशस्य ह्यनूढैव सुतद्वयम् || ७६ ||

जनयिष्यसि पापिष्ठे ततो भद्रमवाप्स्यसि |
एवं ककुत्स्थतनया जाता चित्राङ्गदा नृप || ७७ ||

दासी च भूता सा ते तारावत्या निवासिता |
अनूढाप्यलभत् पुत्रयुग्मं मुनिवराच्छुभात् || ७८ ||

तौ च पुत्रौ महाभागौ महाकार्यं करिष्यतः |
इति ते कथितं राजन् यथाचित्राङ्गदाऽभवत् |
ककुत्स्थस्य सुता साध्वी प्रस्तुतं शृणु साम्प्रतम् || ७९ ||

इति शीकालिकापुराणे एकोनपञ्चशोऽध्यायः || ४९ ||
पञ्चाशोऽध्यायः

और्व उवाच

अथ काले व्यतीते तु पुनस्तारावती शुभा |
आर्तवं विहितं स्नानं नदीं प्राप्ता दृषद्वतीम् || १ ||

दासीसहस्रैः संयुक्ता नानालङ्कारमण्डिता |
रम्भादिभिर्यथेन्द्राणी तथा सा प्रत्यदृश्यत || २ ||

सावतीर्णा जले देवी गौराङ्गी तडिदुज्ज्वला |
नदीमुज्ज्वलयामास भिन्नाञ्जनसमाम्भसम् || ३ ||

स्थलीं काचमयीं स्वच्छां काञ्चनीप्रतिमा यथा |
स्वभासा ज्वलयामास प्रतिबिम्बेन सा तथा || ४ ||

अथ तां पुनरेवाथ कपोतो मुनिसत्तमः |
आनाभिमग्नां तोयौघैर्ददर्श सुमनोहराम् || ५ ||

दृष्ट्वा तामथ पप्रच्छ तदा चित्राङ्गदां मुनिः |
केयं जले दृषद्वत्यामवतीर्णा सखीशतैः || ६ ||

श्रिया ज्वलन्ती श्रीतुल्या किमपर्णा गिरेः सुता |
अतीव भ्राजते रूपैर्न संस्तौषि च तां किमु || ७ ||

अथ तस्य वचः श्रुत्वा मुनेश्चित्राङ्गदा तदा |
ऋषिशापभयात् साध्वी संस्तौमीति तदाऽब्रवीत् || ८ ||

इयं तारावती नाम ककुत्स्थस्य सुता सती |
चन्द्रशेखरभूपालभार्याऽतिदयिता शुभा || ९ ||

एषा त्वया कामिता तु कामार्थं पूर्वतो मुने |
स्वालङ्कारैरङ्कृत्य मां दत्त्वा ते गृहं गता || १० ||

सेयं पुनर्नदीं स्नातुं भगिनी मे समागता |
ज्येष्ठां तां तु मुने वक्तुं न ते किञ्चिच्च युज्यते || ११ ||

त्वमत्र तिष्ठ विप्रेन्द्र ज्येष्ठा तां भगिनीं प्रियाम् |
समाभाष्य समेष्ये त्वामनुजानासि चेद् गतौ || १२ ||

इति श्रुत्वा वचस्तस्या मुनिः स्नेहेन वञ्चनाम् |
तारावत्या कृतां पूर्वं मुनिस्तस्यै चुकोप ह || १३ ||

इयं पापीयसी रामा वञ्चनामकरोन्मयि |
तस्याः सङ्कालनञ्चाहं करिष्याम्यद्यनिश्चितम् || १४ ||

इत्युक्त्वा स तया सार्धं मुनिश्चिताङ्गदाख्यया |
जगाम यत्र सा देवी स्थिता तारावती शुभा || १५ ||

गत्वा तां तु समासाद्य कपोतो मुनिसत्तमः |
इदं तारावतीं प्राह कुपितः प्रहसन्निव || १६ ||

कामार्थं प्रार्थिता पूर्वं त्वं मया च्छद्मना त्वया |
वञ्चितोऽस्मि दुराधर्षे धलं तस्य समापुहि || १७ ||

ममापि पुरतः पापे त्वं सतीति विकत्थसे |
सतीत्वभ्रंशकं मां त्वं नैव कामितवत्यसि || १८ ||

तस्माद् बीभत्सवेषास्त्वां कपाली पलितो रहः |
विरूपो धनहीनश्च कामयिष्यति वै हठात् || १९ ||

सद्योजातं पुत्रयुगं सश्रीकं वानराननम् |
भविष्यति च ते पापे त्वेकाब्दाभ्यन्तरेऽधुना || २० ||

एतच्छ्रुत्वा मुनेर्वाक्यं प्राह तारावती मुनिम् |
कोपाद् भयाच्च सा देवी स्फुरदोष्ठपुटा तदा || २१ ||

यदि सा पूजयित्वा तु चण्डिकां प्राप मां प्रसूः |
यद्यहं व्रतिनी नित्यं भूपतौ चन्द्रशेखरे || २२ ||

ककुत्स्थस्य सुता सत्यं यद्यहं द्विजसत्तम |
तेन सत्येन मे देवान्नान्यो मां कामयिष्यति || २३ ||

यदि सत्यं महादेवो नित्यमाराध्यते मया |
तेन सत्येन मे देवादाराध्याच्चन्द्रशेखरात् || २४ ||

स्वप्नेऽपि मुनिशार्दूल नान्यो मां कामयिष्यति |
इत्युक्त्वा सा मुनिं नत्वा स्वामिविन्यस्तमानसा || २५ ||

ययौ तारावती देवी स्वस्थानमिति भामिनी |
तस्यां गतायां देव्यां तु चिन्तयामास तां मुनिः || २६ ||

ममैव पुरतश्चैषा निर्भीताति प्रवल्गते |
अत्रान्तर्विनिगूढं तु बीजं शुद्धं भविष्यति || २७ ||

एवं विचिन्त्य स मुनिर्ध्यानसंयुक्तमानसः |
दिव्यज्ञानपरो भूत्वा सर्ववृत्तान्तमाददे || २८ ||

यथा भृङ्गिमहाकालौ देव्या शप्तौ सुतावुभौ |
प्रतिशापं यथा तौ तु ददतुः पार्वतीं हरम् || २९ ||

यथावतीर्णौ मानुष्ययोनौ तौ तु यदर्थतः |
चित्राङ्गदा यथा जाता यदर्थं देवकन्यका || ३० ||

दिव्यज्ञानेन तज्ज्ञात्वा मुनिः किञ्चन नाकरोत् |
चित्राङ्गदामादरेण समादाय मुनिस्ततः || ३१ ||

स्वस्थानं गतवान् विप्रः पूजयामास तां मुनिः |
तारावती च तत्सर्वं चन्द्रशेखरभूपतेः || ३२ ||

वृत्तान्त मुनिशापस्य कथयामास भामिनी |
तत्सर्वं पौष्यजो राजा स्वगतं चिन्तया युतः || ३३ ||

आश्वास्य दयितां भार्यां माभैर्देवीति सोऽचिरात् |
सततं सेवया पत्युर्धर्मार्थपरिसेवनैः || ३४ ||

वर्जनादप्रशस्तानां मुनिशापोऽपनीयते |
तस्मात् त्वं देवि सुभगे चारित्रव्रतधारिणी || ३५ ||

कल्याणभागिनी नित्यं नापदं समवाप्स्यसि |
एवमुक्त्वा स राजा तु करवीरपुराधिपः || ३६ ||

प्रासादं कारयामास उच्चैरभ्रंकषं बहु |
उच्चैश्चतुःशतं व्यामं त्रिंशद्योजनविस्तृतम् || ३७ ||

रत्नस्फटिकभूम्यन्तःखचितं रत्नकर्बुरैः |
वैदूर्यपटलैः शुभ्रैश्छादितं सुमनोहरम् || ३८ ||

स्वर्णं रत्नतुलास्तम्भं विश्वकर्मविनिर्मितम् |
रक्षार्थं कारयामास तारावत्याः प्रियङ्करम् || ३९ ||

रत्नसोपानसंयुक्तं वैदूर्यवलभीयुतम् |
सौवर्णनीपसम्बद्धसुधर्मा अदृशं गुणैः || ४० ||

तस्यां समस्तभोग्यानि स्वादूनि च मृदूनि च |
आप्तैरासादयामास पुरुषैश्चन्द्रशेखरः || ४१ ||

ततस्तारावतीं देवीमादाय चन्द्रशेखरः |
नित्यं प्रासादपृष्ठं तमारुह्य रमते नृपः || ४२ ||

एवं संवत्सरं यावदन्यैरप्राप्यवेश्मनि |
आप्तैरधिष्ठितद्वारि तां देवीं समरक्षत || ४३ ||

एकदा तु विना तेन करवीराधिपेन तु |
उच्चैः प्रासादमारुह्य स्थिता तारावती सदा || ४४ ||

चिन्तयन्ती नृपं तं तु दयितं चन्द्रशेखरम् |
तत्पदे न्यस्तमनसा सावित्रीव पतिव्रता || ४५ ||

आराध्य च महादेवं पार्वत्या सहितं तदा |
इष्टां देवीं च सा देवी चिन्तयन्ती स्म च स्थिता || ४६ ||

तत्र सा चिन्तयन्ती तु त्र्यम्बकं चन्द्रशेखरम् |
विवेद भेदं न तयोश्चन्द्रशेखरयोर्द्वयोः || ४७ ||

एवं प्रासादपृष्ठे तु स्थिता तारावती सती |
सुधर्मामध्यगा देवि शक्रश्रीरिव भूषिता || ४८ ||

अथोमया समं देवो वियता चन्द्रशेखरः |
आजगाम तदा गच्छन् प्रासादं प्रति तं नृप || ४९ ||

अदृशे सूत्तरन्ती सा उमायाः सदृशी गुणैः |
सर्वलक्षण-सम्पूर्णा माधवस्येव माधवी || ५० ||

तां दृष्ट्वा न्यगदद् देवीं गौरीं वृषभकेतनः |
स्मितप्रसन्नवदनः प्रहसन्निव भामिनीम् || ५१ ||

ईश्वर उवाच

इयं ते मानुषी मूर्तिः प्रिये तारावतीति या |
भृङ्गिमहाकालयोस्ते जन्मनो विहिता स्वयम् || ५२ ||

त्वत्तो ह्यनन्यकान्तोऽहं नान्यं गन्तुमिहोत्सहे |
त्वमिदानीं स्वयं चास्यां मूर्त्यां प्रविश भामिनि |
तत उत्पादयिष्यामि महाकालं च भृङ्गिणम् || ५३ ||

देव्युवाच

ममैव मानुषी मूर्तिरस्यां वृषभकेतन |
विशामि तेऽत्र वचनादुत्पादय सुतद्वयम् || ५३ ||

मम भृङ्गिमहाकाल कपोतानां च शापतः |
एवं मोक्षो भवेद् भर्ग तस्मात् त्वं कुरुमत्प्रियम् || ५५ ||

और्व उवाच

प्रविवेश ततो देवी स्वयं तारावतीतनौ |
महादेवोऽपि तस्यां तु कामार्थं समुपस्थितः || ५६ ||

ततः सापर्णयाविष्टा देवी तारावती सती |
कामयानं महादेवं स्वयमेवाभजन्मुदा || ५७ ||

तस्मिन्कालेऽभवद्गर्गः कपाली चास्थिमाल्यधृक् |
वीभत्सवेशो दुर्गन्धः पलितोऽतिविरूपधृक् || ५८ ||

कामावसाने तस्यां तु सद्योजातं सुतद्वयम् |
अभवन्नृपशार्दूल तथाशाखामृगाननम् || ५९ ||

तद्देहान्निःसृतापर्णा जातयोः सुतयोस्तयोः |
मोहयित्वा यथात्मानं न जानाति ककुत्स्थजा ||
अहं औरी तथा भर्गभावेन मानुषेण तु || ६० ||

अथ तारावती देवी सुतौ दृष्ट्वा क्षितिस्थितौ |
आतिव्रत्यात् परिभ्रष्टा आत्मानं वीक्ष्य भामिनी || ६१ ||

तथा बीभत्सवेशं तु हरं दृष्ट्वाग्रतः स्थितम् |
मुनिशापं तदा मेने प्राप्तं कालान्तकोपमम् || ६२ ||

इति शोकविमुढा च निनिन्द च सतीव्रतम् |
इदं चोवाच तं वीक्ष्य महादेवं त्रिशूलिनम् || ६२ ||

मुनिव्रतादपि वरं नारीणां च सतीव्रतम् |
इति स्म सततं धीरा व्याहरन्ति पुराविदः || ६४ ||

न तत्सत्यमहं मन्ये यत्प्रवृत्तं ममेदृशम् |
इत्युक्त्वा सा तदा देवी शुशोच च मुमोह च || ६५ ||

तामाहाथ महादेवो मा कार्षीस्त्वं वरानने |
शोकं सतीव्रतं चापि मा निन्द त्वं सुचेतने || ६६ ||

अपोतेन यदा शप्ता त्वं तदैव तदग्रतः |
उक्तवत्यसि दीर्घाक्षि यत् तद्भूतं तवाधुना || ६७ ||

यदि सत्यं महादेवी नित्यमाराध्यते मया |
तेन सत्येन मे देवादाराध्याच्चन्द्रशेखरात् || ६८ ||

स्वप्नेऽपि मुनिशार्दूल नान्यो मां कामयिष्यति |
सोऽहमेव महादेव आराध्यश्चन्द्रशेखरः || ६९ ||

त्वं मया कामिता चापि मा कार्षीः शोकमङ्गने |
इत्युक्त्वा स महादेवस्तत्रैवान्तरधीयत || ७० ||

मायया मोहिता देवी तत्र तारावती सती |
भूमौ मलिनवेशेन मन्युना समुपाविशत् || ७१ ||

सुतौ च पतितौ भूमौ सा देवी नासभाजयत् |
भर्तुरागमनं शश्वत् काङ्क्षन्ती भर्गभाषितम् || ७२ ||

न रराज गृहे चापि मुक्तकेशी तथास्थिता |
अथ क्षणान्महाभागः स राजा चन्द्रशेखर || ७३ ||

प्रासादपृष्ठमागच्छद् द्रष्टुं तारावतीं तदा |
स तं प्रासादमारुह्य जायां तारावतीं तदा || ७४ ||

ददर्श पतितां भूमौ मुक्तकेशीं निरुत्सवाम् |
श्यामाननां श्वसन्तीं च अत्यगर्हण तत्पराम् || ७५ ||

सुतौ च पतितौ भूमौ सूर्याचन्द्रमसौ तदा |
वानरास्यौ स ददृशे पदक्षोभं वृषस्य च || ७६ ||

इति सर्वमवेक्ष्याथ सा राजा चन्द्रशेखरः |
भीतश्च विस्मितश्चैव भार्यां पप्रच्छ सम्भ्रमात् || ७७ ||

किं किं तारावति तव प्रवृत्तं निर्जने गृहे |
को वा धषितवांस्त्वां हि शिवः सिंहवधूमिव || ७८ ||

कस्य वा पृथुकावैतौ प्रोद्दीप्तौ वानराननौ |
तन्मे द्रुतं समाचक्ष्व को वा त्वां कामितोऽपरः || ७९ ||

और्व उवाच

एवमुक्ता तु भूपेन तदा तारावती सती |
वृत्तान्तं कथयामास सकलं चन्द्रशेखरे || ८० ||

यथा समागतो भर्ग उत्तरं च यथोक्तवान् |
तत्सर्वं कथयामास बाष्पकण्ठा सगद्गदा || ८१ ||

तस्यास्तद्वचनं श्रुत्वा चिन्तयंश्चन्द्रशेखरः |
किं वृत्तमिति विज्ञातुं भूतले समुपाविशत् || ८२ ||

स्वगतं चिन्तयन् राजा चकारेमां विचारणाम् |
अनन्यकान्तो गिरिशः स नान्यां पार्वतीमृते || ८३ ||

कामयिष्यति तस्मात् स न भर्गः परमेश्वरः |
ऋषिशापो हि बलवांस्तच्छापादेव राक्षसः || ८४ ||

कोऽपि मायाबलोपेतः शङ्करच्छद्मनागतः |
एषा सती प्रिया भार्या राक्षसेनापि दूषिता || ८५ ||

कथं चेयं मया ग्राह्या पूर्ववत् सर्वकर्मसु |
एतौ च तनयौ तस्य सद्योजातौ च राक्षसौ || ८६ ||

अन्यथा वा कथंभूतौ शाखामृगमुखौ सुतौ |
एवं चिन्तयतस्तस्य देवौघविनियोजिता || ८७ ||

सरस्वती वियत्स्था तु राजानमिति चाब्रवीत् |
न त्वया संशयः कार्यस्तारावत्यां नृपोत्तम || ८८ ||

सत्यमेव महादेवो भार्यां वव समेयिवान् |
एमौ च तनयौ तस्य राजंस्त्वं परिपालय || ८९ ||

योऽन्यस्ते संशयोऽत्रास्ति नारदस्तं विनेष्यति |
इत्युक्त्वा विररामाशु वाग्देवी प्रियवादिनी || ९० ||

जातसम्प्रत्ययो राजा भार्यामाश्वासयत्तदा |
सुतौ तु देवदेवस्य संस्कृत्य विधिना तदा || ९१ ||

पालयामास नृपतिराकाङ्क्षान्नारदागमम् |
अथाजगाम देवर्षिर्नारदस्तस्य मन्दिरम् || ९२ ||

पूजाभिर्बहुभिस्तं तु प्रत्यगृह्णात् स भूपतिः |
पूजयित्वा यथान्यायं तारावत्या समं नृपः || ९३ ||

उच्चैः प्रासादमतुलं सुरेशभवनोपमम् |
आरोहयामास तदा तं मुनिं चन्द्रशेखरः || ९४ ||

तत्रोपांशु तदा राजा सभार्यश्चन्द्रशेखरः |
पूर्वप्रवृत्तवृत्तान्तमपृच्छच्चन्द्रशेखरः || ९५ ||

पूतोस्स्म्यनुगृहीतोऽस्मि भवता ब्रह्मसूनुना |
अन्तर्बहिश्च विप्रेन्द्र तुङ्गप्रासादगामिना || ९६ ||

एकं मे संशयं ब्रह्मंश्छेतूमर्हसि हृद्गतम् |
त्वदन्यः संशयस्यास्य च्छेत्ता नैवास्ति कुत्रचित् || ९७ ||

ऋषिशापेन भार्येयं मम तारावती सती |
बीभत्सवेशाकृतिना धर्षिता कृत्तिवाससा || ९८ ||

तस्यात्मजौ समुत्पन्नौ सद्योजाताविमौ पुनः |
अत्र मे संशयं शाश्वन्नित्यं चित्ते प्रवर्तते || ९९ ||

अनन्यकान्तो गिरिशो गिरिजां पार्वतीमृते |
कथं सङ्गमयामास मानुषीं हीनजन्मजाम् || १०० ||

कथमुत्पादयामास अनुष्यौ तनयौ स्वकौ |
एदत्सर्वं समाचक्ष्व यदि गुह्यं न ते भवेत् || १०१ ||

और्व उवाच

इति पृष्टः स तु मुनिश्चन्द्रशेखरभूभृता |
कथयामास तत्सर्वं नारदो मुनिसत्तमः || १०२ ||

यथा भृङ्गिमहाकालौ समुत्पन्नौ पुरातनौ |
यथा शप्तौ च पार्वत्या तौ ओदाहरतां यथा || १०३ ||

यथा पौष्यसुतो जातो भर्गः स चन्द्रशेखरः |
तारावती ककुत्स्थस्य गृहे गौरी यथाभवत् || १०४ ||

तत्सर्वं कथयामास नारदश्चन्द्रशेखरे |
इदं च परमाख्यानं कथयामास नारदः || १०५ ||

नारद उवाच

ब्याजहार यदापर्णां कालीति वृषभध्वजः |
तदोमा तपसे याता वपुर्गौरत्वकाङ्क्षया || १०६ ||

अमर्षयुक्ता वचनाच्छङ्करस्य गिरेः सुता |
विनीयमाना भर्गेण सानुं हिमवतो गिरेः || १०७ ||

तस्यां गतायां पार्वत्यां शङ्करो विरहार्दितः |
कैलासाद्रिं परित्यज्य मेरुपृष्ठं तदा ययौ || १०८ ||

तत्रापि शर्म नो लेभे पार्वत्या च विनाकृतः |
मोहितः कामदेवेन तथा वै योगनिद्रया || १०९ ||

अथैकदा मेरुपृष्ठे चरन्तीं सुमनोहराम् |
सावित्रीं ददृशे शम्भुः पार्वत्याः सदृशीं गुणैः || ११० ||

तां दृष्ट्वा मदनाविष्टः पार्वत्या विरहादितः |
अविद्यया समाविष्टो बभूव प्राकृतो यथा || १११ ||

अथ तां पार्वतीभ्रान्त्या चरन्तीमन्वधावत |
एहि मां पार्वति शुभे भवद्विरहपीडितम् || ११२ ||

प्रहरत्येष मां कामः पर्ववैरमनुस्मरन् |
मम तत्र प्रतीकारं उरु सम्प्रति वल्लभे || ११३ ||

इत्युक्त्वा विमुखीं यान्तीं सावित्रीं वृषभध्वजः |
स्कन्धे हस्तेन पस्पर्श सा चुकोप ततो भृशम् || ११४ ||

अथ सा सम्मुखी भूत्वा सावित्र्यतिपतिव्रता |
इदमाह महादेवं गर्हयन्ती वृषध्वजम् || ११५ ||

किं त्वं पशुपते मूर्ख मानुषः प्राकृतो यथा |
निरस्य कलहैर्भार्यामनुनेतुमिहार्हसि || ११६ ||

विमूढचेतनः कामैस्त्वं संस्तौषि परस्त्रियम् |
असंस्तुत्वापि सम्प्रष्टुं मादृशीं युज्यते तव || ११७ ||

किमहं पार्वती मूढ येन मत्स्कन्धदेशतः |
हस्तं ददास्यविज्ञाय सावित्रीं विद्धि मां सतीम् || ११८ ||

अस्मान्मानुषवन्मां त्वमनुजानासि बर्बर |
तस्मात् त्वं मानुषीयोन्यां सुरतं संविधास्यसि || ११९ ||

औरीमृते नान्यकान्तस्त्वमन्यां तु समीहसे |
तस्यैतत्फलितं भर्ग गच्छ मां त्वं परित्यज || १२० ||

इत्युक्त्वा सा गता देवी स्वमाश्रमपदं सती |
लज्जाविस्मयसंयुक्तो हरोऽप्यायात् निजास्पदम् || १२१ ||

अतोऽयं मानुषीयोनौ सुरत शङ्करोऽकरोत् |
तस्मान्निः संशयं राजन्निमां तारावतीं सतीम् |
दयस्व तनयावेतौ भर्गस्य प्रतिपालय || १२२ ||

और्व उवाच

ततः स राजा श्रुत्वैव नारदस्य मुखात् तदा |
आत्मनः शम्भुरूपत्वं गौरी तारावतीति च |
मनुष्ययोनावुत्पन्नावुमावृषभकेतनौ || १२३ ||

श्रुत्वातिहर्षितो राजा विस्मितो नारदं पुनः |
पप्रच्छ मुनिशार्दूल विज्ञातुमिति चात्मनः || १२४ ||

शङ्करत्वं च गौरीत्व तारावत्याः समक्षतः |
यथाहं तत्तु पश्यामि तं मां ज्ञापय निश्चितम् || १२५ ||

नारद उवाच 

अङ्के तारावतीं कृत्वा अक्षिणी त्वं निमीलय |
क्षणं तारावती चापि निमीलयतु चक्षुषी || १२६ ||

निमील्य पश्चाद्राजेन्द्र न्मीलय ततो द्रुतम् |
ततस्ते शाम्भवं ज्ञानं रूपं चापि भविष्यति || १२७ ||

इत्युक्तो नारदेनाथ स राजा चन्द्रशेखरः |
वामेन पाणिना धृत्वा देवीं तारावतीं सतीम् || १२८ ||

चक्षुषी च तया सार्धं निमील्योन्मील्य तत्क्षणात् |
तन्निमीलनकाले तु तस्याभूच्छम्भुरूपता || १२९ ||

गौरीरूपाऽभवद् देवी ततस्तारावती सती |
अहं शम्भुरहं गौरीति विज्ञानं तयोरभूत् || १३० ||

ततः प्रोवाच तं शम्भुं नारदः प्रहसन्निव |
शम्भुः साक्षाद् भवान् गौरी देवी तारावती स्वयम् || १३१ ||

प्रत्यक्षं ते महाभाग सम्पश्यात्मानमात्मना |
ततो राजा भवत्वेवमित्युक्त्वाथ स्वकां तनुम् || १३२ ||

व्याघ्रचर्मपरीधानां दशभिर्बाहुभिर्युताम् |
त्रिशूलखट्वाङ्गधरां शक्त्यादिधृतहस्तकाम् || १३३ ||

वृषभोपरि संस्था तु जटाजूटविभूषिताम् |
तारां च विद्युद्गौराङ्गी पद्महस्तां शुभाननाम् || १३४ ||

वीक्ष्य सम्प्रत्ययं प्राप ज्ञानेनापि तदात्मनि |
ततस्तु नारदः प्राह शृणु राजन् वचो मम || १३५ ||

नृयोनौ वैष्णवी माया युवां पूर्वममोहयत् |
तेन तेन शरीरेण शम्भुत्वं नेक्षितं त्वया || १३६ ||

अधुना दर्शिता तेऽद्य शम्भुना शम्भुरूपता |
निमील्य नयनद्वन्द्वं पुनस्त्वं याहि मर्त्यताम् || १३७ ||

आसाद्य मानुषं भावमादेहान्तं स्थिरो भव |
तथा तारावती देवी तूर्णं भवतु मानुषी || १२८ ||

और्व उवाच

आत्मनो देवरूपत्वं ज्ञात्वा दृष्ट्वाऽथ चक्षुसा |
जात सम्प्रत्ययो राजा न्यमीलयत लोचने || १४९ ||

ततस्तारावती देवी न्यमीलयत चक्षुषी |
पुनस्तौ मानवौ जातौ महिषी नृपतिस्तथा || १४० ||

उन्मील्य तौ तु नेत्राणि मानुषत्वं तदात्मनोः |
दृष्ट्वा आवां तथा मर्त्याविति ज्ञानमभूत् तयोः || १४१ ||

ततो विमोहितौ तौ तु दम्पती विष्णुमायया |
अहं राजा च महिषी अहमित्यभवन्मतिः || १४२ ||

तस्यां सुतौ तु जायायां देवांशाविति तन्मती |
आवां स्थिता कला मूर्ध्नि अभूतां जातचिह्नितौ || १४३ ||

ततः स राजा न्यगदत् तं मुनिं नारदं मुदा |
सत्यमेतत् त्वया प्रोक्तं करिष्ये वचनं तव || १४४ ||

पालयिष्ये शम्भुपुत्रौ सत्यलभ्ये सदैव हि |
किन्त्वेतौ मुनिशार्दूल त्वं संस्कुरु यथाविधि || १४५ ||

और्व उवाच

ततस्तयोर्नाम चक्रे नारदो वचनान्नृप |
ज्येष्ठो भैरवनामाऽभूद् औरीपुत्रो भयङ्करः || १४६ ||

वेतालसदृशः कृष्णो वेतालोऽभूत् तथापरः |
इति चक्रे तयोर्नाम देवर्षिब्रह्मणः सुतः || १४८ ||

अन्यांश्च सर्वान् संस्कारान्नारदो मुनिसत्तमः |
चकार क्रमशो वाक्याच्चन्द्रशेखरभूभृतः || १४८ ||

एवं सर्वान् संशयांस्तु सञ्छिद्य मुनिसत्तमः |
संस्कृत्य भर्गतनयौ विसृष्टस्तेन भूभृता || १४९ ||

ययाआकाशमार्गेण नाकपृष्ठं स नारदः |
नारदे तु गते राजा मुदितश्चन्द्रशेखरः || १५० ||

तारावत्या समं रेमे करवीराह्वये पुरे |
शम्भोरंशोऽहमित्येवं गौर्यास्तारावतीति च || १५१ ||

जातश्रद्धस्तदा राजा शशास सुचिरं क्षितिम् |
तनयौ च हरस्याथ तदा वेतालभैरवौ || १५२ ||

ववृधाते महात्मानौ शरच्चन्द्राविवोद्यतौ |
चन्द्रशेखरभूपस्य तारावत्यां नृपोत्तमः || १५३ ||

त्रयः पुत्रा महावीर्या रूपसम्पत्-समन्विताः |
ज्येष्ठस्तत्रोपरिचरो दमनोऽलर्क एव च || १५४ ||

वेतालभैरवाम्यां तु ज्यायांसस्तेऽभवंस्त्रयः |
एवमेते त्रयः पुत्राश्चन्द्रशेखरभूभृतः || १५५ ||

वेतालभैरवौ चापि सद्योजातौ हरात्मजौ |
समानभोगा ववृधुश्चन्द्रशेखरभूभृतः |
पालितास्तु सभार्येण समानासनवाहनाः || १५६ ||

इति पञ्चसुता महाबलाः
पञ्चभूतसदृशाः कृता विधेः |
ववृधिरे प्रथमं सकलं जगत् 
समतीत्य मुदा बलदर्पिताः || १५७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे पञ्चाशोध्यायः || ५० ||
एकपञ्चाशोऽध्यायः

और्व उवाच

अथ कालक्रमेणैव प्रवृद्धास्ते महाबलाः |
शस्त्रास्त्रज्ञानकुशलाः शास्त्रार्थपरिनिष्ठिताः || १ ||

सम्प्राप्तयौवना दीप्ता दुर्धर्षाः परिपन्थिभिः |
धमार्थज्ञानकुशला ब्रह्मण्याः सत्यवादिअनः || २ ||

सदा सहचरौ तत्र प्रीत्या वेतालभैरवौ |
अलर्कौ दमनश्चैव तथोपरिचरस्त्रयः |
सदा सहचरा नित्यं भ्रातरश्चान्द्रशेखराः || ३ ||

त्रिष्वात्मजेषु नृपतेः सदोपरिचरादिषु |
ममत्वमधिकं नित्यं प्रीतिस्नेहौ तथाधिकौ || ४ ||

वेताले भैरवे चापि चन्द्रशेखरभूभृतः |
नास्त्येव तादृशी प्रीतिर्यादृशी तेषु जायते || ५ ||

न तौ दृष्ट्वा स नृपतिः कदाचिच्चन्द्रशेखरः |
अत्याह्लादयतेऽजस्रं पुत्रबुद्धयेष्यतेऽथवा || ६ ||

तौ वीरौ धर्मकुशलौ महाबलपराक्रमौ |
त्रैलोक्यविजये दक्षौ शस्त्रास्त्रग्रामपारगौ || ७ ||

ताभ्यां बिभेति च नृपः कदा किंवा करिष्यतः |
वेतालभैरवावेतौ मां सुतान् राज्यमेव वा || ८ ||

इति चिन्तापरो राजा नित्यमेव निरीक्षते |
प्रणतावपि तत्पुत्रौ सम्यग् वेतालभैरवौ || ९ ||

अथोपरिचरं राजा यौवराज्येऽभ्यषेचयत् |
ज्यायांसमौरसं पुत्रं सर्वराजगुणैर्युतम् || १० ||

यः पश्चात् सर्वभूपालान् योजयिष्यति नीतिभिः |
राजोपरिचरो नाम सर्वशास्त्रार्थपारगः || ११ ||

दमनाय ददौ दायं तथालर्काय भूमिभृत् |
प्रभूतधनरत्नानि तथासनरथान् बहून् || १२ ||

तावन्ति नददौ ताभ्यां दायवित्तानि भागशः |
वेतालभैरवाभ्यां तु ततस्तौ मन्युराविशत् || १३ ||

मन्युनाभिपरीतौ तौ विचरन्तावितस्ततः |
न भोगमीप्सतां वीरौ तपसे च कृतोद्यमौ |
अनूढभार्यौ सततं निर्जने वसतः सदा || १४ ||

तथाभूतौ तदा पुत्रौ देवौ वेतालभैरवौ |
बुबुधे चिन्तयाक्रान्ता देवी तारावती तदा || १५ ||

राजोपरिचराद् भीता पत्युश्च चन्द्रशेखरात् |
नोवाच किञ्चित सुदतीच्छन्नं तौ बौधयत्यपि || १६ ||

एतस्मिन्नन्तरे विद्वान् कपोतो मुनिसत्तमः |
चित्राङ्गदासङ्गभोगी सन्तुष्टः सुरतोत्सवैः || १७ ||

चित्राङ्गदां परित्यज्य सपुत्रां सहचारिणीम् |
येष गन्तुं स प्रोचे तदा चित्राङ्गदां वचः || १८ ||

मुनिरुवाच

चित्राङ्गदे तपस्तप्तुं गमिष्यामि तपोवनम् |
किं ते प्रियं करोमीह तं मे वद मनोहरे || १९ ||

चित्राङ्गदोवाच

तम्बुरुश्च सुवर्चाश्च तनयौ तव सुव्रत |
एतयोस्त्वं मुनिश्रेष्ठ प्रियं कुरु यथोचितम् || २० ||

मां चापि भगिनीगेहे संस्थाप्य द्विजसत्तम |
तदा तपोवनं गच्छ यदि ते रोचतेऽनघ || २१ ||

इति श्रुत्वा वचस्तस्याः कपोतो मुनिसत्तमः |
हिरण्यार्थं अमालोच्य कुबेरसदनं ययौ || २२ ||

प्रार्थयित्वा कुबेरं तु सुवर्णानां शतानि षट् |
निष्काणां तु सहस्राणि स लेभे मुनिसत्तमः || २३ ||

शतं भारांश्च रत्नानामानीय व सवीवधैः |
पुत्राभ्यां प्रददौ विप्रो भार्यायै च विशेषतः || २४ ||

ततस्तां सहपुत्राभ्यां तैर्धनैरपि भूरिभिः |
चित्राङ्गदामतेनाथ पुत्रयोरपि सम्मते || २५ ||

सुवर्चसं तुम्बुरुं च तथा चित्राङ्गदामपि |
आमन्त्र्य मुनिशार्दूलः करवीरपुरं ययौ || २६ ||

तत्र गत्वा स अपोतो राजानं चन्द्रशेखरम् |
राजोपरिचरं चैव वाक्यमेतदुवाच ह || २७ ||

इयं ककुत्स्थजा भूप तवैव विदिता पुरा |
सद्योजातौ तथैवास्यामेतौ मे तनयौ शुची || २८ ||

एभिर्वित्तैः समं पुत्रौ मम त्वं प्रतिपालय |
राजोपरिचरश्चापि पालयत्विह मे सुतौ || २९ ||

अपुत्रस्य नृपः पुत्रो निर्धनस्य धनं नृपः |
अमातुर्जननी राजा ह्यतातस्य पिता नृपः || ३० ||

अनाथस्य नृपो नाथो ह्यभर्तुः पार्थिवः पतिः |
अभृत्यस्य नृपो भृत्यो नृप एव नृणां सखा |
सर्वदेवमयो राजा तस्मात् त्वामर्थये नृप || ३१ ||

और्व उवाच

ततः स राजा तं प्राह मुनिमेवं द्विजोत्तमम् |
करिष्ये त्वद्वचश्चाहं राजोपरिचरश्च सः || ३२ ||

अथ चित्राङ्गदा राजा जग्राह मुनिसम्मते |
सुतौ च तस्य सधनौ ज्यायसे सूनवे ददौ || ३३ ||

स चोपरिचरः प्रादाद्राज्यमर्धं सुवर्चसे |
तथैव सचिवाध्यक्षमकरोत्तुम्बुरुं तदा || ३४ ||

कपोतस्चापि सुप्रीतः पुत्रार्धं समवेक्ष्य च |
जगामामन्त्र्य नृपतिं तपसे च तपोवनम् || ३५ ||

पथि गच्छन् स कपोतः शम्भुपुत्रौ मनोहरौ |
एकाकिनौ चरन्तौ तु सूर्याचन्द्रमसाविब || ३६ ||

तयोर्ददृदर्श च तदा वदने वानराकृती |
स्मृत्वा पूर्वकथां दृष्ट्वा तावपृच्छत् तपोधनः || ३७ ||

कौ युवां देवगर्भाभौ चरन्तौ विजने पथि |
एकाकिनौ नरश्रेष्ठौ तन्मे वदतमीरितम् || ३८ ||

अथ तौ प्रणिपत्यैनं सम्भाष्य च समञ्जसम् |
कपोताख्यं मुनिश्रेष्ठमूचतुः शङ्करात्मजौ || ३९ ||

चन्द्रशेखरपुत्रौ नौ तारावत्यां समुद्गतौ |
विद्धि त्वं मुनिशार्दूल प्रणमावः पदं तव || ४० ||

अवज्ञां वीक्ष्य नृपतेरावयोः सततं मुने |
एकाकिनौ निर्जनेषु भ्रभावो मन्युना सदा || ४१ ||

किमर्थमात्मजौ पुत्रौ प्रणतौ सततं नृपः |
अवज्ञाय महाभाग दायमात्रं न दित्सति || ४२ ||

तस्मादावां तपस्तप्तुमिच्छावो द्विजसत्तम |
उपदेशप्रदानेन चानुगृह्णाति चेद्भवान् || ४३ ||

ततस्तयोर्वचः श्रुत्वा प्रहस्य मुनिसत्तमः |
भूतभव्यभवज्ज्ञानस्ताविदं मुनिरब्रवीत् || ४४ ||

मुनिरुवाच

न युवां तनयौ तस्य चन्द्रशेखरभूपतेः |
तारावत्यां समुत्पन्नौ भवन्तौ शङ्करात्मजौ || ४५ ||

सद्यौ जातौ महावीर्यौ वेतालत्वे च सम्मतौ |
भृङ्गिमहाकालसंज्ञौ शापाद् धरणिमागतौ || ४६ ||

युवयोरत्र तेनैव न दायं दित्सति प्रियम् |
गच्छतं शरणं तातं शङ्करं वृषभध्वजम् || ४७ ||

स एव युवयोः सर्वं करिष्यति महेश्वरः |
किं वात्युग्रेण तपसा चिरकालफलेन वै || ४८ ||

इत्युक्त्वा मुनिशार्दूलः अपोतः परमात्मधृक् |
भूतभव्यभवजज्ञानन्ताभ्यां सर्वमथोचिवान् || ४९ ||

यथा भृङ्गिमहाकालौ शप्ताववनिमागतौ |
यथा हरश्च गौरी च पृथिवीमागतौ नृप || ५० ||

तारावती यथा शप्ता तेनैव मुनिना पुरा |
यथा तौ च समुत्पन्नौ तारावत्युदरे पुरा || ५१ ||

यथा वा नारदेनैव संशयच्छेदनं नृपे |
तत्सर्वं कथयामास पुत्राभ्यां गिरिशस्य तु || ५२ ||

तच्छ्रुत्वा तौ महात्मानौ तदा वेतालभैरवौ |
मुदा परमया युक्तौ बभूवतुरनिन्दितौ || ५३ ||

मोदपूर्णौ तदा भूत्वा सिक्त्वाविव सुधारसैः |
पुनः पप्रच्छ कपोतं वेतालो भैरवोऽपि च || ५४ ||

पितावयोर्महादेवस्त्वया सत्यमितीरितम् |
सोऽर्चनीयो यथावाभ्यां सिद्धये मुनिसत्तम || ५५ ||

आवाभ्यां च यथाराध्यो यत्र वाराधितो हरः |
प्रसादमेष्यत्यचिरात् तन्नो वद महामते || ५६ ||

धन्यावनुगृहितौ नौ यत् त्वया मुनिसत्तम |
विज्ञापितमिदं सर्वं हृच्छल्यं चोद्धृतं च नौ || ५७ ||

पुनरावां दयस्व त्वं कृपामय मुनीश्वर |
प्राप्स्यावो न चिराद् भर्गं यथा वद तथैव नौ || ५८ ||

मुनिरुवाच

शृणु त्वं कथयाम्यद्य यत्र चाराधितो हरः |
नचिरादेव भवतोरायास्यति समक्षताम् || ५९ ||

नित्यं यत्र महादेवो वसन् भवति तुष्टये |
युवां तत् सम्प्रवक्ष्यामि स्थानं गुह्यं प्रकाशितम् || ६० ||

वाराणसी नाम पुरी गङ्गातीरे मनोहरे |
अरणायास्तथा चासेर्मध्ये चापाकृतिः सदा || ६१ ||

स्वयं वृषध्वजस्तत्र नित्यं वसति योगिनाम् |
सदा प्रीतिकरो योगी स्वयं चाप्यात्मचिन्तकः || ६२ ||

वियत्स्था सा पुरी नित्यं भर्गयोगबलाद् धृता |
दिव्यज्ञानं ददात्येषा तत्र यो म्रियते नरः || ६३ ||

तस्मै स्वयं महादेवः संसार-ग्रन्थिमुक्तये |
स भूत्वा परमो योगी मृतस्तत्र भवान्तरे || ६४ ||

सुलभेनैव निर्वाणमाप्नोति हरसम्मतः |
योगयुक्तो महादेवः पार्वत्या सहितः सदा || ६५ ||

देवगन्धर्वयक्षाणां मानुषाणां च नित्यशः |
ज्ञेयो हरः प्रकाशश्च क्षेत्रं तच्च प्रकाशितम् || ६६ ||

न तत्र कामदो देवो नचिराच्च प्रसीदति |
आराधितश्चिरं प्रीत्या निर्वाणाय प्रसीदति || ६७ ||

गौर्या विवजिता सा तु पुरी तत्र न गच्छति |
योगस्थानं महाक्षेत्रं कदाचिदपि शाङ्करी || ६८ ||

आसन्नं युवयोः क्षेत्रमिदं वाराणसी तु यत् |
कथितं नातिदूरे च वर्तते नरसत्तमौ || ६९ ||

अपरं तु प्रवक्ष्यामि गुह्यं पीठं सदार्चितम् |
हरगौरीसमायुक्तं परं धर्मार्थकामदम् || ७० ||

तपसा चाति तीव्रेण चिराद् भवति मोक्षदम् |
नचिरात् कामदं पुण्यं क्षेत्रं पीठं निगद्यते || ७१ ||

चिरात् तु कामदो देवो न चिराद् यत्र ज्ञानदः |
तत्क्षेत्रमिति लोकेषु गद्यते पूर्ववन्दिभिः || ७२ ||

कामरूपं महापीठं गुह्याद् गुह्यतमं परम् |
सदा सन्निहितस्तत्र पार्वत्या सह शङ्करः || ७३ ||

न चिरात् पूजितो देवस्तस्मिन् पीठे प्रसीदति |
पार्वती चानुगृह्णाति भर्गभक्तं तु तत्र वै || ७४ ||

ददाति नचिरात् कामं भक्ताय परमेश्वरः |
तत् तु पीठं प्रवक्ष्यामि शृणुत साम्प्रतं युवाम् || ७५ ||

करतोया नदीपूर्वं यावद् दिक्करवासिनीम् |
त्रिंशद्योजनविस्तीर्णं योजनैकशतायतम् || ७६ ||

त्रिकोणं कृष्णवर्णं च प्रभूताचलपूरितम् |
नदीशतसमायुक्तं कामरूपं प्रकीर्तितम् || ७७ ||

शम्भुनेत्राग्निनिर्दग्धः कामः शम्भोरनुग्रहात् |
तत्र रूपं यतः प्राप कामरूपं ततोऽभवत् || ७८ ||

तस्य पीठस्य वायव्यां नैर्-ऋत्यां मध्यभागतः |
ऐशान्यां च तथाग्नेययां मध्ये पार्श्वे च शङ्करः || ७९ ||

स्वमाश्रमपदं कृत्वा षट्सु स्थानेषु शोभनम् |
नित्यं वसति तत्रापि पार्वत्या सह नर्मभिः || ८० ||

मध्ये देवीगृहं तत्र तदधीनं तु शङ्करः |
नीलाख्ये पर्वतश्रेष्ठे पार्वती तत्र तिष्ठति || ८१ ||

ऐशान्यां नाटके शैले शङ्करस्य महाश्रमः |
नित्यं वसति तत्रेशस्तदधीना च पार्वती || ८२ ||

अपरे चाश्रमाः सन्ति हरगौर्योः सदातनाः |
नैतयोः सदृशः कोऽपि विद्यते शङ्कराश्रमः || ८३ ||

अत्राराध्यो महादेवो भवद्भयां नरसत्तमौ |
तत्स्थानं मनसादाय प्रसादय वृषध्वजम् || ८४ ||

एतालभैरवावूचतुः

कामरूपं गमिष्यावौ रहस्यं नाटकाचलम् |
गौरीहरौ स्थितौ यत्र नित्यं सन्निहितौ मुने || ८५ ||

आराधनीयो भूतेशो ह्यवश्यमिह चावयोः |
यथैवाराधयिष्यावस्तथाचक्ष्व द्विजोत्तम || ८६ ||

येन मन्त्रेण वा देवो नचिरात् तु प्रसीदति |
तत् त्वं वद महाभागानुग्रहोऽस्त्यावयोर्यदि || ८७ ||

ऋषिरुवाच

नाटकं पर्वतश्रेष्ठं गच्छतं नरसत्तमौ |
तत्र नित्यं महादेवी अमतेऽपर्णया सह || ८८ ||

सन्ध्याचले तत्र मुनिराराधयति शङ्करम् |
वशिष्ठो ब्रह्मणः पुत्रस्तं युवामनुगच्छतम् || ८९ ||

स च मन्त्रं सतन्त्रं च हराराधनकर्मणि |
ज्ञापयिष्यति वां पृष्टः किल वेतालभैरवौ || ९० ||

तपसे गन्तुमिच्छामि नेदानीं कालयापना |
युज्यते मम तस्मान्मां त्यजतं वीरसत्तमौ || ९१ ||

एवमुक्त्वा मुनिश्रेष्ठः अपोतः प्रययौ वनम् |
तौ तं मुनिं नमस्कृत्य जग्मतुर्भवनं निजम् || ९२ ||

अथ तौ समयं कृत्वा दीक्षितौ तपसे तदा |
पितरावप्यनुज्ञाप्य भ्रातृनन्यांश्च बान्धवान् |
प्रस्थानं कामरूपाय चक्रतुस्तौ महामती || ९३ ||

तौ गच्छन्तौ परिज्ञाय शङ्करोऽपि सहोमया |
देवान् सर्वानुवाचेदं सान्त्वयन्निव सेन्द्रकान् || ९४ ||

ईश्वर उवाच 

पुत्रौ मे तपसे यातः साम्प्रतं सुरसत्तमाः |
ममाराधनचित्तौ तु तौ दयध्वं सुरेश्वराः || ९५ ||

संस्कृत्य तपसा चतौ पुत्रौ वेतालभैरवौ |
गाणपत्ये नियोक्ष्यामि तौ संस्कुर्वन्तु निर्जराः || ९६ ||

अनेनैव शरीरेण तौ गणेशत्वमाप्स्यतः |
तपसा तु तयोः कायौ भावं त्यक्त्वा तु मानुषम् || ९७ ||

यथाप्नुतः सौरभावं विधास्यामि ह्यहं तथा |
इत्युक्त्वा वामदेवोऽपि पार्वत्या सह पुत्रकौ |
गच्छन्तौ वियता स्नेहात् पश्चादनुययौ शिवः || ९८ ||

शक्राद्यास्त्रिदशाः सर्वे दिक्पालाश्च तथापरे || ९९ ||

सर्वे हरं चानुजग्मुरनुगच्छन्तमात्मजौ |
अथ तौ तु नदीं प्राप्य कृष्णाजिनधरौ तदा || १०० ||

अदाय तापसं भावं गङ्गातुल्यां दृषद्वतीम् |
तपस्विनौ तु देवेन त्र्यम्बकेणाथ पालितौ || १०१ ||

देवैः सह तदायातौ कामरूपाह्वयाश्रमम् |
आसाद्य कामरूपं तु करतोयानदीजले || १०२ ||

उपस्पृश्य ततस्तौ तु नन्दिकुण्डं नृपोत्तम |
तत्र स्नात्वाप्युपस्पृश्य नदीं गत्वा जटोद्भवाम् || १०३ ||

पस्पृश्य च तौ तत्र नन्दिनं तपसा धृतम् |
प्रणम्य जल्पिशं देवं जग्मतुर्नाटकाचलम् || १०४ ||

नाटकाचलमासाद्य प्रणम्य वृषभध्वजम् |
आराधनोपदेशाय कपोतकवचःस्मरौ || १०५ ||

जग्मतुर्दक्षिणां काष्ठां यत्र सन्ध्याचलः स्थितः |
कान्ता नाम नदी तत्र वशिष्ठेनावतारिता || १०६ ||

तस्यास्तीरे महाशैलः स्निग्धच्छायलतातरुः |
सन्ध्यां वशिष्ठः कृतवांस्तत्र यस्माद् विधेः सुतः || १०७ ||

अतः सन्ध्याचलं नाम तस्य गायन्ति देवताः |
तत्रासाद्य वशिष्ठं तु साक्षादिव हुताशनम् || १०८ ||

आराधयन्तं गिरिशं ध्यानसंयुक्तमानसम् |
तपःश्रिया दीप्यमानं द्वितीयमिव भास्करम् || १०९ ||

प्रणम्य पुरतस्तस्य तदा वेतालभैरवौ |
प्राञ्जली तस्थतुर्भूप विनयानतकन्धरौ || ११० ||

इदं चाप्यूचतुस्तौ तु प्रणमन्तौ विधेः सुतम् |
तारावत्यां समुत्पन्नौ चन्द्रशेखरभूभृतः || १११ ||

क्षेत्रे भर्गस्य तनयावावां जानीहि मानुषौ |
आराधयितुमिच्छावो हरं कार्यस्य सिद्धये || ११२ ||

वाञ्छितस्य यदि त्वं नावनुगृह्णासि सुव्रत |
तयोस्तद् वचनं श्रुत्वा वशिष्ठो मुनिसत्तमः || ११३ ||

उवाचेति युवां ज्ञातौ मया सत्यं हरात्मजौ |
हरस्याराधनं आर्यं युवयोर्नरसत्तमौ || ११४ ||

तत्रास्ति मम कृत्यं किं तद्भाषतमनिन्दितौ |
वृषध्वजाराधनाय युवयोस्तु प्रयोजनम् |
विद्यते तन्निमित्तं यत् तत् सिद्धमिति चिन्त्यताम् || ११५ ||

वेतालभैरवावूचतुः

येन मन्त्रेण नचिरात् सम्यगाराधितो हरः |
प्रसादमेष्यत्यवनौ तन्नो वद महामुने || ११६ ||

यथा चाराधयिष्यावस्तन्त्रं यद् यादृशः क्रमः |
तत्सर्वं मुनिशार्दूल वक्तुमर्हसि चोत्तरम् || ११७ ||

यथा त्वदुपदेशेन प्राप्स्यावो नचिराद् हरम् |
अथा आचां मुनिश्रेष्ठ ह्यनुशाधि नतौ त्वयि || ११८ ||

वसिष्ठ उवाच

प्रसन्न एव भवतोर्वृषकेतुः सहोमया |
नचिरात् स्वयमेवात्र प्रसादं च समेष्यति || ११९ ||

सर्वैर्देवगणैः सार्धं सभार्यो वृषभध्वजः |
आकाशमार्गेणायातः आलयन् स्वसुतौ गृहात् || १२० ||

किन्तु मानुषदेहौ वामधिवास्य तपोव्रतैः |
स्वयन्नेष्यति कैलासं गाणपत्ये नियोज्य वाम् || १२१ ||

अहं चाप्युपदेक्ष्यामि यथा भर्गं युवां द्रुतम् |
प्राप्स्यथः पार्वतीपुत्रवेकाग्रं शृणुतं तु तत् || १२२ ||

चिरात् प्रसीदति ध्यानान्नचिराद् ध्यानपूजनात् |
तस्माद् ध्यानं पूजनं च कथयाम्यद्य तत्त्वतः || १२३ ||

तेजोमयः सदा शुद्धो ज्ञानामृतविवर्धितः |
जगन्मयश्चिदानन्दः शौरिब्रह्मस्वरूपधृक् || १२४ ||

महादेवो महामूर्तिर्महायोगयुतः सदा |
जगन्ति तस्य रूपाणि तानि को गदितुं क्षमः || १२५ ||

किन्तु यैरिह रूपैस्तु इहरत्येष शङ्करः |
तेषां यन्मे ज्ञानगम्यं तत्रेष्टं निगदामि वाम् || १२६ ||

प्रथमं शृणुतं मन्त्रं ततोऽनुध्यानगोचरम् |
ततः क्रमं तु पूजायाः क्रमाद् वृत्तं नरर्षभौ || १२७ ||

समस्तानां स्वराणां तु दीर्घाः शेषाः सबिन्दुकाः |
ऋऌशून्याः सार्धचन्द्रा उपान्तेनाभिसंहिताः || १२८ ||

एभिः पञ्चाक्षरैर्मन्त्रं पञ्चवक्त्रस्य कीर्तितम् |
क्रमात् सम्मदसन्दोह-नादगौरव-संज्ञकाः || १२९ ||

प्रासादस्तु भवेच्छेषः पञ्चमन्त्राः प्रकीर्तिताः |
एकैकेन तथैकैकं वक्त्रं देवं प्रपूजयेत् || १३० ||

एकं समुदितं कृत्वा पञ्चभिर्वा प्रपूजयेत् |
प्रसादेनाथ वा पञ्चवक्त्रं देवं प्रपूजयेत् || १३१ ||

सम्मदादिषु मन्त्रेषु प्रासादस्तु प्रशस्यते |
शम्भोः प्रसादनेनैष यस्माद् वृत्तस्तु मन्त्रकः || १३२ ||

तेन प्रासादसंज्ञोऽयं कथ्यते मुनिसत्तमैः |
तस्मात् सर्वेषु मन्त्रेषु प्रासादः प्रीतिदः परः || १३३ ||

आमोदकारकः शम्भोर्मन्त्रः सम्मद उच्यते |
मनःप्रपूरणाच्चापि सन्दोहः परिकीर्तितः || १३४ ||

आकर्षको भवेन्नादो गुरुत्वाद् गौरवाह्वयः |
एतद्व्यस्तं समस्तं च मन्त्रं शम्भोः प्रकीर्तितम् || १३५ ||

पञ्चाक्षरं तु यन्मन्त्रं पञ्चवक्त्रस्य कीर्तितम् |
युवां तेनैव मन्त्रेण आराधयतमीश्वरम् || १३६ ||

ध्यानं वक्ष्यामि सृणुतं सम्यग् वेतालभैरवौ |
पञ्चवक्त्रं महाकायं जटाजूटविभूषितम् || १३७ ||

चारुचन्द्रकलायुक्तं मूर्ध्नि बालौघभूषितम् |
बाहुभिर्दशभिर्युक्तं व्याघ्रचर्मामराम्बरम् || १३८ ||

कालकूटधरं कण्ठे नागहारोपशोभितम् |
किरीटबन्धनं बाहुभूषणं च भुजङ्गमान् || १३९ ||

बिभ्रतं सर्वगात्रेषु ज्योत्स्नार्पितसुरोचिषम् |
भूतिसंलिप्तसर्वाङ्गमेकैकत्र त्रिभिस्त्रिभिः || १४० ||

नेत्रैस्तु पञ्चदशभिर्ज्योर्तिष्मद्भिर्विराजितम् |
वृषभोपरि संस्थं तु गजकृत्तिपरिच्छदम् || १४१ ||

सद्योजातं वामदेवमघोरं च ततः परम् |
तत्पुरुषं तथेशानं पञ्चवक्त्रं प्रकीर्तितम् || १४२ ||

सद्योजातं भवेच्छुक्लं शुद्धस्फटिकसंनिभम् |
पीतवर्णं तथा सौम्यं वामदेवं मनोहरम् || १४३ ||

नीलवर्णमघोरं तु दंष्ट्वा भीतिविवर्धनम् |
रक्तं तत्पुरुषं देवं दिव्यमूर्ति मनोहरम् || १४४ ||

श्यामलं च तथेशानं सर्वदैव शिवात्मकम् |
चिन्तयेत् पश्चिमे त्वाद्यं द्वितीयं तु तथोत्तरे || १४५ ||

अघोरं दक्षिणे देवं पूर्वे तत्पुरुषं तथा |
ईशानं मध्यतो ज्ञेयं चिन्तयेद् भक्तितत्परः || १४६ ||

शक्तित्रिशूलखट्वाङ्गवरदाभयदं शिवम् |
दक्षिणेष्वथ हस्तेषु वामेष्वपि ततः सुभम् || १४७ ||

अक्षसूत्रं बीजपूरं भुजगं डमरूत्पलम् |
अष्टैश्वर्यसमायुक्तं ध्यायेत् तु हृद्गतं शिवम् || १४८ ||

एवं विचिन्तयेद् ध्याने महादेवं जगत्पतिम् |
चिन्तयित्वा द्वारपालान् गणेशादीन् प्रपूजयेत् || १४९ ||

विशुद्धिं पञ्चभूतानां चिन्तयित्वा ततो मुहुः |
अष्टमूर्तीस्ततः पश्चात् पूजयेदष्टनामभिः || १५० ||

आसनानि च तस्याथ पूजयेत् सकलानि तु |
भावादीन्यष्टपुष्पाणि हृदैव विनियोजयेत् || १५१ ||

नाराचमुद्रया तस्य ताडनं परिकीर्तितम् |
विसर्जनं धेनुमुद्रां दर्शयित्वा विधानतः || १५२ ||

निर्माल्यधारणं कुर्यात् सदा चण्डेश्वरं धिया |

प्रत्येकं पञ्चभिर्मन्त्रैरङ्गादीनि प्रमार्जयेत् || १५३ ||

सम्मदादिभिरेतस्य पूर्वोक्तैर्नरसत्तमौ |
बालां ज्येष्ठां तथा रौद्रीं कालीं च तदनन्तरम् || १५४ ||

कलविकरिणीं देवीं बलप्रमथिनीं तथा |
दमनीं सर्वभूतानां मनोन्मथिनीं तथैव च || १५५ ||

अष्टौ ताः पूजयेद् देवीः क्रमाच्छम्भोश्च प्रीतये |
एवं शिवं पूजयित्वा ध्यानतत्परमानसः || १५६ ||

जपेन्मालां समादाय मन्त्रं ध्यात्वा तथा गुरुम् |
एकं पञ्चाक्षरं मन्त्रमेकं प्रासादमेव वा || १५७ ||

तत्सक्तमनसौ जप्त्वा शीघ्रं सिद्धिमवाप्स्यथः |
इति वां कथितं मन्त्रं ध्यानपूजाक्रमं तथा |
गच्छतं नाटकं शैलं तत्राराधयतं हरम् || १५८ ||

वेतालभैरवावूचतुः

पञ्चाक्षरस्तु मन्त्रोऽयं धृतस्त्वत्सम्मते मुने |
अनेनैव हरं देवं पूजयिष्यावहे मुदा || १५९ ||

इत्युक्त्वा तन्नमस्कृत्य तदा वेतालभैरवौ |
जग्मुतुर्नाटकं शैलं वशिष्ठानुमते नृप || १६० ||

तत्रास्ति सरसी रम्या सुसम्पूर्णमनीहरा |
सर्वदा स्वच्छसलिला प्रफुल्लकमलोत्पला || १६१ ||

तस्यास्तीरे तु विपुलः सुमनोज्ञो हराश्रमः |
सर्वदा दानवैर्देवैः किन्नरैः प्रमथैस्तथा || १६२ ||

रक्ष्यते नृपशार्दूल नृत्यवादनतत्परैः |
यस्मान्नटति तत्रेशो नित्यं कौतुकतत्परः || १६३ ||

तस्मान्नाटकनान्नसौ शैलराजः प्रगीयते |
छत्राकारं तु तं शैलं मनोज्ञं शङ्करप्रियम् || १६४ ||

आसाद्य यत्र सरसी तत्र गत्वा तु तौ तदा |
न चैवापश्यतां तत्र हराश्रममनुत्तमम् || १६५ ||

गन्तुं चैवाश्रमस्थानं तौ नैवाशकतां नृप |
ततो हरं प्रणम्याशु तस्यैव सरसस्तटे || १६६ ||

निर्माय स्थण्डिलं चारु वशिष्ठोक्तक्रमेण तु |
हरमाराद्धुमारेभे वेतालो भैरवोऽपि च || १६७ ||

आराधयन्तौ भूतेशं तौ तदा शङ्करात्मजौ |
दृष्ट्वा हरो देवगणैः सार्धं तस्मिंस्तु पर्वते |
अधित्यकायां न्यवसत् स्वाश्रमेऽपर्णया सह || १६८ ||

अधोभागे सरस्तीरे तपस्यन्तौ हरात्मजौ |
स्थितौ दृष्ट्वा देवगणैः सहितः शङ्करः स्थितः || १६९ ||

नृत्यमर्दलशब्दो यो हरस्य सततं भवेत् |
शृणुतस्तौ तदा शब्दं गन्तुं द्रष्टुं न लभ्यते || १७० ||

हरेणाधिष्ठितः शैलः सर्वदेवगणैः सह |
राजते स्म तदा भूप सुधर्मा वासवी यथा || १७१ ||

ध्यायतोस्तु तदा तत्र भगवान् वृषभध्वजः |
नचिरादेव तस्याभूद् ध्यानमार्गेषु निश्चलः || १७२ ||

तौ पुजयन्तौ गच्छन्तौ स्थितौ वा चन्द्रशेखरम् |
नैव अत्यजतुश्चित्तैः कदाचिदपि भूमिप || १७३ ||

पञ्चाक्षरेण मन्त्रेण पूजयन्तौ वृषध्वजम् |
व्यतिचक्रमतुस्तौ तु सहस्रं परिवत्सरान् || १७४ ||

निराहारौ यताहारौ हरसंसक्तमानसौ |
तपसा निन्यतुर्वर्षान् सहस्रं चैकवर्षवत् || १७५ ||

गते वर्षसहस्रे तु स्वयमेव वृषध्वजः |
प्रसङ्गस्तु तयोर्भूत्वा प्रत्यक्षत्वमुपागतः || १७६ ||

तं तु प्रत्यक्षतो दृष्ट्वा तदा वेतालभैरवौ |
वृषध्वजं तुष्टुवतुर्ध्यानगम्यं पुरःस्थितम् || १७७ ||

हररूपं यथाध्यातं हृद्गतं तेजसोज्ज्वलम् |
तथा दृष्ट्वा ततस्ताभ्यां अशिष्ठस्यानुमानतः || १७८ ||

वेतालभैरवावूचतुः 

पञ्चवक्त्रं महाकाव्यं सर्वज्ञानमयं परम् |
संसारसागरत्राणं प्रणमावो वृषध्वजम् || १७९ ||

त्वं परः परमात्मा च परेशः पुरुषोत्तमः |
त्वं कूटस्थो जगद्व्यापी प्रधानः परमेश्वरः || १८० ||

रूपात्मा त्वं महातत्त्वं तत्त्वज्ञानालयः प्रभुः |
सांख्ययोगालयः शुद्धो गुणत्रयविभागवित् || १८१ ||

त्वं नित्यस्त्वमनित्यश्च जगत्कर्ता लयः स्मृतः |
एकोऽनेकस्वरूपश्च शान्तचेष्टो जगन्मयः || १८२ ||

निर्विकारो निराधारो नित्यानन्दः सनातनः |
त्वं विष्णुस्त्वं महेन्द्रस्त्वं ब्रह्मा त्वं जगतां पतिः || १८३ ||

यो रूपरूपेश्वररत्नमालः
सम्भूतिभूतो निरवग्रहश्च |
काक्ष्यावतीर्णावगतप्रमाथी
योगेश्वरो ज्ञानगतिस्त्वगम्यः || १८४ ||

प्रमेयरूपात्मधराधराभो
भोगीन्द्रबद्धामृतभोगतन्त्रः |
सूक्ष्माक्षरस्तत्त्वविदप्रमाथी
त्वं देवदेवः शरणं सुराणाम् || १८५ ||

विकल्पमानापरिहीनदेहः
शुद्धान्तधामानुगतैकविद्यः |
वर्धिष्णुरुग्रः पुरुषः परात्मा
त्वमिन्द्रियौघस्य विचारबुद्धि || १८६ ||

त्वं नाथनाथ प्रभवः परेषां
गतिर्मुनीनां परयोगिगम्यः |
त्वंभूधरो भागधरो ह्यनन्तो
विश्वात्मनस्ते बहवः प्रपञ्चाः || १८७ ||

ज्ञानामृतस्यन्दकपूर्णचन्द्रो
मोहान्धकारस्य परः प्रदीपः |
भक्तात्मजानां परमः पिता त्व
कामे च पञ्चाननरूपधारी || १८८ ||

शास्त्राखिलानां प्रथमो विवस्वां-
स्तनूनपात् त्वं तनुषे गुणौधान् |
त्वं ब्रह्मरूपेण करोषि सृष्टिं
विष्णुस्वरूपैः सततं स्थितिं च || १८९ ||

त्वं रुद्ररूपी कुरुषे तथान्तं
त्वत्तो न चान्यज्जगतीह वस्तु |
त्वं रात्रिनाथो दिवसेश्वरश्च
त्वमग्निरापः पवनो धरित्री || १९० ||

नभस्तथा त्वं क्रतुतन्त्रहोता
त्वमष्टमूर्तिर्भवतो न चान्यत् |
अनन्तमूर्तिस्त्विह मुख्यभावा-
न्निगद्यते चाष्टमयी त्रिमूर्तिः || १९१ ||

अनन्तमूर्ते कथमन्यथा ते
संख्यास्ति रूपस्य यदष्टमूर्तिः |
त्वं त्र्यम्बकस्त्वं त्रिपुरान्तकश्च
त्व शम्भुरीशः शमनो विधाता || १९२ ||

सहस्रबाहुश्च हिरण्यबाहुः
सहस्रमूर्तिस्त्विह पञ्चवक्त्रः |
प्रभूतनेत्रस्तु षडर्द्धनेत्रः
प्रभूतबाहुर्दशबाहुरीशः || १९३ ||

प्रभूतभोगी मितभोगयुक्तो
भोग्यानुसारो निरवग्रहश्च || १९४ ||

नित्यानित्यस्वरूपाय नित्यधामस्वरूपिणे |
परतत्त्वस्वरूपाय नमस्तुभ्यं शिवात्मने || १९५ ||

नान्तं लिङ्गस्य यस्याप्तं विष्णुना ब्रह्मणा तव |
तस्यावां कि विधास्यावः स्तुतिवाक्यं वृषध्वजः || १९६ ||

स्वरूपं यस्य जानन्ति न देवा नापि दानवाः |
आलावावां कथन्तु त्वां स्तोष्यावः परमेश्वरः || १९७ ||

भक्तिमात्रेण देवेश अवावां वृषभध्वज |
कुर्वः प्रणामं गौरीश भूयस्तुभ्यं नमो नमः || १९८ ||

और्व उवाच

इति स्तुतो महादेवो वेतालेन महात्मना |
भैरवेणापि राजेन्द्र प्रसन्नः प्राह तौ तदा || १९९ ||

श्री भगवानुवाच

तुष्टोऽस्मि युवयोः पुत्रौ वृणुतं वाञ्छितं वरम् |
दास्यामि युवयोरिष्टं प्रसन्नोऽहं तपोव्रतैः || २०० ||

स्तुतिभिस्तु दमैश्चापि तथैकान्ताउचिन्तनैः |
मुहुर्मुहुः सुप्रसन्न इष्टं दास्यामि वां सुतौ || २०१ ||

वेतालभैरवावूचतुः

तुष्टोऽसि यदि सत्यं नौ सत्यमावां सुतौ यदि |
वृषध्वज तवैवेह तदेष्टं देहि नौ वरम् || २०२ ||

सुतभावेन पितरं भवन्तं जगतां पतिम् |
नित्यं यथावगच्छावस्तथा देहि वरं तु नौ || २०३ ||

न राज्यमभिकांक्षावो न धनं नान्यदेव वा |
त्वद्भक्त्या सेवनं कर्तुं तवेच्छावो वृषध्वज || २०४ ||

त्वत्पादपङ्कजद्वन्द्वे नित्यं मधुकरात्मताम् |
त्वयि प्रसन्ने नेत्राणां युगले प्राप्नुतां सदा || २०५ ||

इतोऽन्यथा त्वच्चिन्ताभिस्त्वद्द्यानैस्त्वत्प्रपूजनैः |
कल्पकोटिसहस्राणि यान्तु सम्यक्तथावयोः || २०६ ||

और्व उवाच

ततस्तद् वचनं श्रुत्वा महादेवो हसन्निव |
सर्वैर्देवगणैः सार्धं देवत्वमकरोत्तयोः || २०७ ||

देवेन्द्रसम्मतेनैव सुधामानीय नाकतः |
वेतालभैरवौ तान्तु पाययामास शङ्करः || २०८ ||

पीतेऽमृते ततस्तौ तु मर्त्यतां नरसत्तमौ |
अमर्त्यतां परित्यज्य प्रापतुः शिवशक्तितः || २०९ ||

तस्मिन्काले स्वपन्तौ तु दिव्यज्ञानबलान्वितौ |
दिव्यरूपोपसम्पन्नौ बभूवतुररिन्दमौ || २१० ||

अभिन्नेनैव देहेन देवत्वं गतयोस्तयोः |
प्राह शम्भुस्तदा तौ तु सुतौ परमहर्षितौ || २११ ||

भगवानुवाच

अहं तुष्टस्तु युवयोः पार्वतीं दयितां मम |
मद्दत्तं काममिच्छन्तावाराधयतमीश्वरीम् || २१२ ||

तामृते तु न शक्नोमि दातुमिष्टं सनातनम् |

सेवितुं च सुतौ नित्यं शरणं व्रजतं शिवाम् || २१३ ||

अचिराद् येन भावेन प्रीतिं देवी गमिष्यति |
त्र वा तत्र वा गत्वा तेन भावेन चार्यताम् || २१४ ||

इति श्रीकालिकापुराणे वेताल-भैरवोत्पत्तिकथने कपञ्चाशोऽध्यायः || ५१ ||
द्विपञ्चाशोऽध्यायः

और्व उवाच

एवं वदति भूतेशे तदा वेतालभैरवौ |
प्राहतुर्व्योमकेशं तौ हर्षोत्फुल्लविलोचनौ || १ ||

वेतालभैरवावूचतुः

पार्वत्या न हि जानीवो ध्यानं मन्त्रं विधिं तथा |
कथमाराधयिष्यावो भगवन् सम्यगुच्यताम् || २ ||

श्रीभगवानुवाच

महामायाविधिं मन्त्रं कल्पं च भवतोः सुतौ |
उपदेक्ष्यामि तत्त्वेन येन सर्वं भविष्यति || ३ ||

और्व उवाच

इत्युक्त्वा स महामायाध्यानं मन्त्रं विधिं तथा |
कथयामास गिरिशस्तयोः सम्यङ् नृपोत्तम || ४ ||

यदष्टादशभिः पश्चात्पटलैश्च स भैरवः |
स निर्णयविधिं कल्पं निबबन्ध शिवामृते || ५ ||

सगर उवाच

कीदृङ् मन्त्रं पुरा शम्भुरवोचदुभयोस्तयोः |
येनाराध्य महामायां तौ गणेशत्वमापतुः || ६ ||

सकल्पं सरहस्यं च साङ्गं तच्छ्रोतुमुत्सहे |
दशाष्टपटलैर्यत् तु निबबन्ध स भैरवः || ७ ||

और्व उवाच

बहुत्वाद् वदितुं तस्य चिरेणैव तु शक्यते |
तस्मात् सद्यः समुद्धृत्य यन्महादेवभाषितम् |
संक्षेपात् कथये तत्त्वं तच्छृणुष्व नृपोत्तम || ८ ||

पृच्छन्तौ पार्वती मन्त्रं तदा वेतालभैरवौ |
जगाद स महादेवः शृणुत मन्त्रकल्पकौ || ९ ||

श्रीभगवानुवाच

शृणु मन्त्रं प्रवक्ष्यामि गुह्याद् गुह्यतमं परम् |
अष्टाक्षरं तु वैष्णव्या महामायामहोत्सवम् || १० ||

अस्य श्रीवैष्णवीमन्त्रस्य नारद ऋषिः शम्भुर्देवता |
अनुष्टुप् छन्दः सर्वार्थसाधने विनियोगः || ११ ||

हान्तान्तयुर्वो रान्तश्च नान्तो णान्तस्तथैव च |
कैकादशाष्टादिषष्ठः खान्तो विष्णुपुरःसरः || १२ ||

एभिरष्टाक्षरैर्मन्त्रं शोणपत्रसमप्रभम् |
ओंकारं पूर्वतः कृत्वा जप्यं सर्वैस्तु साधकैः || १३ ||

महामन्त्रमिदं गुह्यं वैष्णवीमन्त्रसंज्ञकम् |
मन्त्रं कलेवरगतं तस्मादङ्गं प्रकीर्तितम् || १४ ||

महादेवस्योर्ध्वमुखं बीजमेतत् प्रकीर्तितम् |
ओंकाराक्षरबीजं च यकारः शक्तिरुच्यते || १५ ||

सबीजं कथितं मन्त्रं कल्पं च शृणु भैरव |
तीर्थे नद्यां देवखाते गर्तप्रस्रवणादिके || १६ ||

परकीयेतरे तोये स्नानं पूर्वं समाचरेत् |
आचान्तः शुचितां प्राप्तः कृतासनपरिग्रहः || १७ ||

उत्तराभिमुखो भूत्वा स्थण्डिलं मार्जयेत् ततः |
करेणानेन मन्त्रेण यूं सहः क्षित्या इति स्वयम् || १८ ||

ओं ह्रीं स इति मन्त्रेण आशापूरणकेन च |
तोयैरभ्युक्षयेत् स्थानं भूतानामपसारणे || १९ ||

ततः सव्येन हस्तेन गृहीत्वा स्थण्डिलं शुचिः |
मन्त्रं लिखेत् सुवर्णेन याज्ञिकेन कुशेन वा || २० ||

ओं वैष्णव्यै नमः इति मन्त्रराजमथापि वा |
ततस्त्रिमण्डलं कुर्यात् तेनैव समरेखया || २१ ||

नित्यासु न हि पूजासु रजोभिर्मण्डलं लिखेत् |
पुरश्चरणकार्येषु तत्काम्येषु प्रयोजयेत् || २२ ||

रेखामुदीच्यां प्रथमं पश्चिमे तदनन्तरम् |
दक्षिणे तु ततः पश्चात् पूर्वभागे तु शेषतः || २३ ||

वर्णानां च सहद्वारैरेवमेव क्रमो भवेत् |
ओं ह्रीं श्रीं स इति मन्त्रेण मण्डलं पूजयेत् ततः || २४ ||

हस्तेन मण्डलं कृत्वा कुर्याद् दिग्बन्धनं ततः |
आशाबन्धनमन्त्रेण पूर्वोक्तेन यथाक्रमम् || २५ ||

फडन्तेनात्मनाप्यत्र करेणैव निबन्धयेत् |
यवानां अण्डलैरेकमङ्गुलं चाष्टभिर्भवेत् || २६ ||

अदीर्घयोजितैर्हस्तैस्चतुर्विंशतिरङ्गुलैः |
तत्प्रमाणेन हस्तेन हस्तैकं तस्य मण्डलम् || २७ ||

पद्मं वितस्तिमात्रं स्यात् कर्णिकारं तदर्धकम् |
दलान्यन्योन्यसक्तानि ह्यायतानि नियोजयेत् || २८ ||

न न्यूनाधिकभागानि सबहिर्वेष्टितानि च |
मध्यभागे न्यसेद् द्वारं न न्यूने नाधिके तथा |
सुबद्धं मण्डलं तच्च रक्तवर्णं विचिन्तयेत् || २९ ||

इतोऽन्यथा मण्डलमुग्रमस्याः
करोति यो लक्षणभागहीनम् |
फलं न चाप्नोति न काममिष्टं
तस्मादिदं मण्डलमत्र लेख्यम् || ३० ||

इति श्रीकालिकापुराणे महामायाकल्पेऽष्टादशपटले 
इपञ्चाशत्तमोऽध्यायः || ५२ ||
त्रिपञ्चाशोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

ततो लमिति मन्त्रेण अर्घपात्रस्य मण्डलम् |
चतुष्कोणं विधायाशु द्वारपद्मविवर्जितम् || १ ||

ओं ह्रीं श्रीमितिमन्त्रेण अर्घपात्रं तु मण्डले |
विन्यसेत् प्रथमं तत्र पूजयित्वा समिध्यति || २ ||

ओं ह्री ह्रौमितिमन्त्रेण गन्धपुष्पे तथा जलम् |
अर्घपात्रे क्षिपेत् तत्र मण्डलं विन्यसेत् ततः || ३ ||

पूर्ववन्मण्डलं कृत्वा अर्घपात्रे ततो जलैः |
त्रिभागैः पूरयेत् पात्रं पुष्पं तत्र विनिःक्षिपेत् || ४ ||

ततो ह्रीमिति मन्त्रेण आसनं पूजयेत् स्वकम् |
ततः क्षौमितिमन्त्रेण आत्मानं पूजयेद् बुधः || ५ ||

गन्धैः पुष्पैः शिरोदेशे ततः पूजां समाचरेत् |
ओं ह्रीं स इति मन्त्रेण पुष्पं हस्ततलस्थितम् || ६ ||

संमृज्य सव्यहस्तेन घ्रात्वा वामकरेण तु |
ऐशान्यां निक्षिपेदेतत् पूर्वमन्त्रेण कोविदः || ७ ||

रक्तं पुष्पं गृहीत्वा तु कराभ्यां पाणिकच्छपम् |
बद्ध्वा कुर्यात् ततः पश्चाद् दहनप्लवनादिकम् || ८ ||

वामहस्तस्य तर्जन्यां दक्षिणस्य कनिष्ठिकाम् |
तथा दक्षिणतर्जन्यां वामाङ्गुष्ठं नियोजयेत् || ९ ||

उन्नतं दक्षिणाङ्गुष्ठं वामस्य मध्यमादिकाः |
अङ्गुलीर्योजयेत् पृष्ठे दक्षिणस्य करस्य च || १० ||

वामस्य पितृतीर्थेन मध्यमानामिके तथा |
अधोमुखे तु ते कुर्याद् दक्षिणस्य करस्य च || ११ ||

कूर्मपृष्ठसमं पृष्ठं कुर्याद् दक्षिणहस्ततः |
एवं बद्धः सर्वसिद्धिं ददाति पाणिकच्छपः || १२ ||

कुर्यात् तद्धृदयासन्नं निमील्य नयनद्वयम् |
समं कायशिरोग्रीवं कृत्वा स्थिरमना बुधः || १३ ||

ध्यानं समारभेद् देव्या दाहप्लवनपूर्वकम् |
अग्निं वायौ विनिक्षिप्य वायुं तोये जलं हृदि || १४ ||

हृदयं निश्चले दत्त्वा आकाशे निक्षिपेत्स्वनम् |
ओं हूं फडिति मन्त्रेण भित्त्वा रन्ध्रं तु मस्तके || १५ ||

शब्देन सहितं जीवमाकाशे स्थापयेत् ततः |
वायवग्नियमशक्राणां बीजेन वरुणस्य च || १६ ||

परास्थानपराश्चैतैः सार्धचन्द्रैः सबिन्दुकैः |
शोषं दाहं तथोच्छादं पीयूषासेवनं परम् || १७ ||

यथाक्रमेण कर्तव्यं चिन्तामात्रं विशुद्धये |

ततस्तु देवीबीजेन अणुं जाम्बूनदाकृतिम् || १८ ||

तत्रासाद्य द्विधा कुर्यात् उम् ह्रीं श्रीमिति मन्त्रकाः |
तदूर्ध्वभागेषु हृद्लोकं स्वर्गं च खं तथा || १९ ||

निष्पाद्य शेषभागेन भुवं पातालवारिणि |
चिन्तयेत्तत्र सर्वाणि सप्तद्वीपां च मेदिनीम् || २० ||

तत्तेषु सागरांस्तांस्तु स्वर्णद्वीपं विचिन्तयेत् |
तन्मध्ये रत्नपयङ्क रत्नमण्डपसंस्थितम् || २१ ||

आकाशगङ्गातोयोधैः सदैव सेवितं शुभम् |
तत्पर्यङ्के रक्तपद्मं प्रसन्नं सर्वदाशिवम् || २२ ||

चिन्तयेत् स्वर्णमानाङ्कं सप्तपातालनालकम् |
आब्रह्मभुवनस्पर्शि उवर्णाचलकर्णिकम् || २३ ||

तत्रस्थितां महामायां ध्यायेदेकाग्रमानसः |
शोणपद्मप्रतीकाशां मुक्तमूर्धजलम्बिनीं || २४ ||

चलत्काञ्चनामारुह्य कुण्डलोज्ज्वलशालिनीम् |
सुवर्णरत्नसम्पन्न किरीटवयधारिणीम् || २५ ||

शुक्लकृष्णारुणैर्नेत्रैस्त्रिभिश्चारुविभूषिताम् |
सन्ध्याचन्द्रसमप्रख्य-कपोलां लोललोचनाम् || २६ ||

विपक्वाअडिमीबीजदन्तान् सुभ्रूओगोज्ज्वलाम् |
बन्धूकदन्तवसनां शिरीषप्रभनासिकाम् || २७ ||

कम्बुग्रीवां विशालाक्षीं सूर्यकोटिसमप्रभाम् |
चतुर्भुजा विवसनां पीनोन्नतपयोधराम् || २८ ||

दक्षिणोर्ध्वेन निस्त्रिंशत्परेण सिद्धसूत्रकम् |
बिभ्रतीं वामहस्ताभ्यामभीतिं वरदायिनीम् || २९ ||

निम्नाभिरमायातां क्षीणमध्यां मनोहराम् |
आनमन्नागपाशोरूं गुप्तगुल्फां सुपार्ष्णिकाम् || ३० ||

बद्धपर्यङ्कसङ्कल्पां निवीरासनराजिताम् |
गात्रेण रत्नसंस्तम्भं सम्यगालम्ब्य संस्थिताम् || ३१ ||

किमिच्छसीति वचनं व्याहरन्तीं मुहुर्मुहुः |
पन्चाननं पुरःसंस्थं निरीक्षन्तीं सुवाहनम् || ३२ ||

मुक्तावली स्वर्णरत्नहाअकङ्कणादिभिः |
सर्वैरलङ्कारगणैरुज्ज्वलां सस्मिताननाम् || ३३ ||

सूर्यकोटिप्रतीकाशां सर्वलक्षणसंयुताम् |
नवयौवनसम्पन्नां तथा सर्वाङ्गसुन्दरीम् || ३४ ||

ईदृशीमम्बिकां ध्यात्वा नमः फडिति मस्तके |
स्वकीये प्रथमं दद्यात् साऽहमेव विचिन्त्य च || ३५ ||

अङ्गन्यासकरन्यासौ ततः कुर्यात् क्रमेण च |
एभिर्मन्त्रैः स्वरैः अह सृमीसूमैः क्रमान्वितैः || ३६ ||

ओम् क्षौम् चैते सप्रणवां रक्तवर्णा मनोहराम् |
अङ्गुष्ठादिकनिष्ठान्तमन्त्रसंबेष्टनं फट् || ३७ ||

प्रान्तेन कुर्याद् विन्यासं पूर्वं करतलद्वये |
हृच्छिरःशिखाकवचनेत्रेषु रमतो न्यसेत् || ३८ ||

ततस्तु मूलमन्त्रस्य वक्त्रे पृष्ठे तथोदरे |
बाह्वोर्गुह्ये पादयोश्च जङ्घयोर्जघने क्रमात् || ३९ ||

विन्यसेदक्षराण्यष्टौ ओंकारं च तथा स्मरन् |
एभिः प्रकारैरतिसुद्धदेहः पूजां सदैवार्हति नान्यथा हि |
शरीरशुद्धिं मनसो निवेशं भूतप्रसारं कुरुते नृणां तत् || ४० ||

इति श्रीकालिकापुराणे महामायाकल्पे रिपञ्चाशोऽध्यायः || ५३ ||
चतुःपञ्चाशोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

ततोऽर्घपात्रे तन्मन्त्रमष्टधाकृत्य सञ्जजपेत् |
तेन तोयानि पुष्पाणि स्वं मण्डलमथासनम् || १ ||

आशोधयेत् ततः पश्चात् पूजोपकरणं समम् |
ओं ऐं ह्रीं ह्रौंइति मन्त्रेण शब्दप्रांशुविवर्जितम् || २ ||

द्वारपालं ततो देव्या आसनानि च पूजयेत् |
नन्दिभृङ्गिमहाकालगणेशा द्वारपालकाः |
उत्तरादिक्रमात् पूज्या आसनानि च मध्यतः || ३ ||

आधारशक्तिप्रभृति एमाद्यन्तात् प्रपूजयेत् |
प्रसिद्धान् सर्वतन्त्रेषु पूजाकल्पेषु भैरव || ४ ||

दशदिक्पालसहितान् धर्माधर्मादिकांस्तथा |
मण्डलाग्न्यादिकोणेषु पूजयेत् पार्श्वदेशतः || ५ ||

सूर्याग्निसोममरुतां मण्डलानि च पद्मकम् |
रजस्तथा तमः सत्त्वं योगपीठं गुरोः पदम् || ६ ||

सारादीन् भद्रपीठान्तान् साङ्गोपाङ्गान् प्रपूजयेत् |
ब्रह्माण्डं स्वर्णडिम्बं च ब्रह्मविष्णुमहेश्वरान् || ७ ||

ससागरान् सप्तद्वीपान् स्वर्णद्वीपं समण्डपम् |
रत्नपद्मं सपर्यङ्कं रत्नस्तम्भं तथैव च || ८ ||

पञ्चाननं मण्डलस्य मध्येऽवश्यं प्रपूजयेत् |
रीं मन्त्रेण ततः कूर्मपृष्ठं पाण्योर्निबध्य च || ९ ||

ध्यायेच्च पूर्ववद् देवीमासाद्यासनमुत्तमम् |
हृन्मध्ये चिन्तयेत् स्वर्णद्वीपं पर्यङ्कसम्भृतम् || १० ||

पश्यन्निव ततो देवीमेकाग्रमनसा स्मरेत् |
प्रत्यक्षीकृत्य हृदये मानसैरुपचारकैः || ११ ||

सोडशानां प्रकारैस्तु हृदिस्थां पूजयेच्छिवाम् |

ततस्तु वायुबीजेन दक्षिणे च पुटेन च || १२ ||

नासिकाया विनिःसार्य क्रीं मन्त्रेण च भैरव |
स्थापयेत् पद्ममध्ये तु तद्धस्तं न वियोजयेत् || १३ ||

कृते वियोगे हस्तस्य पुष्पात् तस्माच्च भैरव |
गन्धर्वैः पूज्यते देवी पूजकैर्नाप्यते फलम् || १४ ||

आवाहनं ततः कुर्याद् गायत्र्या शिरसा सह |
महामायायै विद्महे त्वां चण्डिकाख्यां धीमहि || १५ ||

तदुक्त्वा ततः पश्चाद् धियो यो नः प्रचोदयात् |
स्नानीयं देवि ते तुभ्यं ओं ह्रीं श्रीं नम इत्यतः || १६ ||

स्नानीयं च ततो देव्यै दद्याल्लक्षणलक्षितम् |
ततस्तु मूलमन्त्रेण गन्धपुष्पं सदीपकम् || १७ ||

धूपादिकं प्रदद्यात् तु मोदकं पायसं तथा |
सितां गुडं दधि-क्षीरं सर्पिर्नानाविधैः फलैः || १८ ||

रक्तपुष्पं पुष्पमालां सुवर्णरजतादिकम् |
नैवेद्यमुत्तमं देव्या लाङ्गलं मोदकं सिताम् || १९ ||

शाण्डिल्यकरताम्राख्य-कूष्माण्डानां फलानि च |
हरीतकीफलं चापि नागरङ्गकमेलकम् || २० ||

बालप्रियं च यद् द्रव्यं कसेरुकबिसादिकम् |
तोयं च नारिकेलस्य देव्यै देयं प्रयत्नतः || २१ ||

रक्तं कौशेयवस्तं च देयं नीलं कदापि न |
देव्याः प्रियाणि पुष्पाणि बकुलं केशरं तथा || २२ ||

माध्यं कह्लारवज्राणि करवीरकुरुण्टकान् |
अर्कपुष्पं शाल्मलकंदूर्वाङ्कुरं सुकोमलम् || २३ ||

कुशमञ्जरिका दर्भा बन्धूककमले तथा |
मालूरपत्रं पुष्पंच त्रिसन्ध्यारक्तपर्णके || २४ ||

सुमनांसि प्रियाण्येतान्यम्बिकायाश्च भैरव |

बन्धूकं बकुलं माध्यं बिल्वपत्राणि सन्ध्यकम् || २५ ||

उत्तमं सर्वपुष्पेषु द्रव्ये पायसमोदकौ |
माल्यं बन्धूकपुष्पस्य शिवायै बकुलस्य वा || २६ ||

करवीरस्य माध्यस्य सहस्राणां ददाति यः |
स कामान् प्राप्य चाभीष्टान् मम लोके प्रमोदते || २७ ||

चन्दनं शीतलं चैव कालीयकसमन्वितम् |
अनुलेपनमुख्यं तु देव्यै दद्यात् प्रयत्नतः || २८ ||

कर्पूरं कुङ्कुमं कूर्चं मृगनाभिं सुगन्धिकम् |
कालीयकं सुगन्धेषु देव्याः प्रीतिकरं परम् || २९ ||

यक्षधूपः प्रतीवाहः पिण्डधूपः सगोलकः |
अगुरुः सिन्धुवारश्च धूपाः प्रीतिकरा मताः || ३० ||

अङ्गरागेषु सिन्दूरं देव्याः प्रीतिकरं परम् |
सुगन्धि शालिजं चान्नं मधुमांससमन्वितम् || ३१ ||

अपूपं पायसं क्षीरमन्नं देव्याः प्रशस्यते |
रत्नोदकं सकर्पूरं पिण्डीतककुमारकौ || ३२ ||

रोचनं पुष्पकं देव्याः स्नानीयं परिकीर्तितम् |
घृतप्रदीपो दीपेषु प्रशस्तः परिकीर्तितः || ३३ ||

पुष्पाञ्जलित्रयं दद्याद् मूलमन्त्रेण शोभनम् |
दत्त्वोपचारानखिलान्मध्ये चैताः प्रपूजयेत् || ३४ ||

कामेश्वरीं गुप्तदुर्गां विन्ध्यकन्दरवासिनीम् |
कोटेश्वरीं दीर्घिकाख्यां प्रकटीं भुवनेश्वरीम् || ३५ ||

आकाशगङ्गां कामाख्यां यदा दिक्करवासिनीम् |
मातङ्गीं ललितां दुर्गां भैरवी सिद्धिदां तथा || ३६ ||

बलप्रमथिनीं चण्डीं चण्डोग्रां चण्डनायिकाम् |
ग्रां भीमां शिवां शान्तां जयन्तीं कालिकां तथा || ३७ ||

मङ्गलां भद्रकालीं च शिवां धात्रीं कपालिनीम् |
स्वाहां स्वधामपर्णां च पञ्चपुष्करिणीं तथा || ३८ ||

मदनीं सर्वभूतानां मनःप्रोत्साहकारिणीम् |
दमनीं सर्वभूतानां चतुःषष्टिं च योगिनीः || ३९ ||

एताः सम्पूज्य मध्ये तु मन्त्रेणाङ्गानि पूजयेत् |
हृच्छिरस्तु शिखावर्मनेत्रबाहुपदानि च || ४० ||

मूलमन्त्राद्यक्षरैस्तु त्रिभिराद्यङ्गपूजनम् |
एकैकं वर्द्धयेत् पश्चान्मन्त्राण्यङ्गौघपूजने || ४१ ||

सिद्धसूत्रं च खड्गं च खड्गमन्त्रेण पूजयेत् |
ततोऽष्टपत्रमध्ये तु पूजयेदष्टयोगिनीः || ४२ ||

शैलपुत्रीं चण्डघण्टां स्कन्दमातरमेव च |
कालरात्रिं च पूर्वादिचतुर्दिक्षु प्रपूजयेत् || ४३ ||

चण्डिकामथ कूष्माण्डीं तथा कात्यायनीं शुभाम् |
महागौरीं चाग्निकोणे नै-ऋत्यादिषु पूजयेत् || ४४ ||

महामायां षमस्वेति मूलमन्त्रेण चाष्टधा |
पूजयेत् पद्ममध्ये तु बलिदानं ततः परम् || ४५ ||

एवं यदा कल्पविधानमानैः
सम्पूज्यते भैरव कामदेवी |
तदा स्वयं मण्डलमेत्य देयं
गृह्णाति कामं च ददाति सम्यक् || ४६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे अष्टादशपटलोद्धारे 
महामायाकल्पचतुःपञ्चाशोऽध्यायः || ५४ ||
पञ्चपञ्चाशोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

बलिदानं ततः पश्चात् कुर्याद् देव्याः प्रमोदकम् |
मोदकैर्गजवक्त्रं च हविषा तोषयेद्रविम् || १ ||

तौर्यत्रिकैश्च नियमैः शङ्करं तोषयेद्धरिम् |
चण्डिकां बलिदानेन तोषयेत् साधकः सदा || २ ||

पक्षिणः कच्छपा ग्राहाश्छागलाश्च वराहकाः |
महिषो गोधिकाशोषा तथा नवविधा मृगाः || ३ ||

चामरः कृष्णसारश्च शशः पञ्चाननस्तथा |
मत्स्याः स्वगात्ररुधिरैश्चाष्टधा बलयो मताः || ४ ||

अभावे च तथैवैषां कदाचिद्धयहस्तिनौ |
छागलाः शरभाश्चैव नरश्चैव यथाक्रमात् || ५ ||

बलिर्महाबलिरिति बलयः परिकीर्तिताः |

स्नापयित्वा बलिं तत्र पुष्पचन्दनधूपकैः || ६ ||

पूजयेत् साधको देवीं बलिमन्त्रैर्मुहुर्मुहुः |
उत्तराभिमुखो भूत्वा बलिं पूर्वमुखं तथा || ७ ||

निरीक्ष्य साधकः पश्चादिमं मन्त्रमुदीरयेत् |
वरस्त्वं बलिरूपेण मम भाग्यादुपस्थितः || ८ ||

प्रणमामि ततः सर्वरूपिणं बलिरूपिणम् |
चण्डिकां प्रीतिदानेन दातुरापद्विनाशनः || ९ ||

वैष्णवीबलिरूपाय बले तुभ्यं नमो नमः |
यज्ञार्थे पशवः सृष्टाः स्वयमेव स्वयम्भुवा || १० ||

अतस्त्वां घातयाम्यद्य तस्माद् यज्ञे वधोऽवधः |

(ओं) ऐं ह्रीं श्रीं इति मन्त्रेण तं बलिं कामरूपिणम् || ११ ||

चिन्तयित्वा न्यसेत् पुष्पं मूर्ध्नि तस्य च भैरव |
ततो देवीं समुद्दिश्य काममुद्दिश्य चात्मनः || १२ ||

अभिषिच्य बलिं पश्चात् करवालं प्रपूजयेत् |
रसना त्वं चण्डिकायाः सुरलोकप्रसाधकः || १३ ||

इं ह्रीं श्रीमिति मन्त्रेण ध्यात्वा खड्गं प्रपूजयेत् |
कृष्णं पिनाकपाणिं च कालरात्रिस्वरूपिणम् || १४ ||

उग्रं रक्तास्यनयनं रक्तमाल्यानुलेपनम् |
रक्ताम्बरधरं चैकं पाशहस्तं कुटुम्बिनम् || १५ ||

पीयमानं च रुधिरं भुञ्जानं क्रव्यसंहतिम् |

असिर्विशसनः खड्गस्तीक्ष्णधरो दुरासदः || १६ ||

स्रीगर्वो विजयश्चैव धर्मपाल नमोऽस्तु ते |
पूजयित्वा ततः खड्गं ओं अं ह्रीं फडितिमन्त्रकैः || १७ ||

गृहीत्वा विमलं खड्गं छेदयेद् बलिमुत्तमम् |
ततो बलीनां रुधिरं तोयसैन्धवसत्फलैः || १८ ||

मधुभिर्गन्धपुष्पैश्च अधिवास्य प्रयत्नतः |
ओं ऐं ह्रीं श्रीं कौशिकीति रुधिरं दापयामि ते || १९ ||

स्थाने नियोजयेद्रक्तं शिरश्च सप्रदीपकम् |
एवं दत्त्वा बलिं पूर्णं फलं प्राप्नोति साधकः || २० ||

हीनं स्याद्धीनतामूलं निष्फलं स्याद् विपर्ययात् |
बलिदाने तु दुर्गाया अन्यत्रापि विधिः सदा || २१ ||

अयमेव प्रयोक्तव्यः सद्भिर्वेतालभैरवौ |
जपं समारभेत् पश्चात् पूर्ववद्ध्यानमास्थितः || २२ ||

हस्तेन स्रजमादाय चिन्तयेन्मनसा शिवाम् |
चिन्तयित्वा गुरुं मूर्ध्नि यथा वर्णादिकं भवेत् || २३ ||

मन्त्रं च कण्ठतो ध्यात्वा सितवर्णं हिरण्मयम् |
महामायां च हृदये आत्मानं गुरुपादयोः || २४ ||

अचक्षेत ततः पश्चाद् गुरोर्मन्त्रस्य चात्मनः |
देव्याश्चाप्येकतां ध्यात्वा सुषुम्नावर्त्मना ततः || २५ ||

तत्त्वस्वरूपमेकं तु षट्चक्रं प्रति लम्बयेत् |
षट्चक्रेऽपि महामायां क्षणं ध्यात्वा प्रयत्नतः || २६ ||

लम्बयेन्मूलमात्रेण वादिषोडशचक्रकम् |

आदिषोडशचक्रस्थां साधकानन्दकारिणीम् || २७ ||

इन्तयन् साधको देवीं जपकर्म समारभेत् |
भ्रवोरुपरि नाडीनां त्रयाणां प्रान्त उच्यते || २८ ||

तत्प्रान्तं त्रिपथस्थानं षट्कोणं चतुरङ्गुलम् |
रक्तवर्णं तु योगज्ञैराज्ञाचक्रमितीर्यते || २९ ||

कण्ठे त्रयाणां नाडीनां वेष्ठनं विद्यते नृणाम् |
सुषुम्नेडापिङ्गलानां षट्कोणं तत्षडङ्गुलम् || ३० ||

तत् षट्चक्रमिति प्रोक्तं शुक्लं कण्ठस्य मध्यगम् |
त्रयाणामथ नाडीनां हृदये चैकता भवेत् || ३१ ||

तत्स्थानं षोडशारं स्यात् सप्ताङ्गुलप्रमाणतः |
अत्प्रयुक्तं तु योजज्ञैरादिषोडशचक्रकम् || ३२ ||

ध्यानानामथ मन्त्राणां चिन्तनस्य जपस्य च |
यस्मादाद्यं तु हृदयं तस्मादादीति गद्यते || ३३ ||

जपादौ पूजयेन्मालां तोयैरभ्युक्ष्य यत्नतः |
निधाय मण्डलस्यान्तः सव्यहस्तगतां च वा || ३४ ||

ओं माले माले महामाये सर्वशक्तिस्वरूपिणि |
चतुर्वर्गस्त्वयि न्यस्तस्तस्मान्मे सिद्धिदा भव || ३५ ||

पूजयित्वा ततो मालां ऋह्णीयाद् दक्षिणे करे |
मध्यमाया मध्यभागे वर्जयित्वाथ तर्जनीम् || ३६ ||

अनामिकाकनिष्ठाभ्यां युताया नम्रभागतः |
स्थापयित्वा तत्र मालामङ्गुष्ठाग्रेण तद्गतम् || ३७ ||

प्रत्येकं बीजमादाय जप्यादर्धेन भैरव |
प्रतिवारं पठेन्मन्त्रं शनैरोष्ठं च चालयेत् || ३८ ||

मालाबीजं तु जप्तव्यं स्पृशेन्नहि परस्परम् |
पूर्वजापप्रयुक्तेन नैवाङ्गुष्ठेन भैरव || ३९ ||

पूर्वबीजं जपन् यस्तु परबीजं च संस्पृशेत् |
अङ्गुष्ठेन भवेत् तस्य निष्फलस्तस्य तज्जपः || ४० ||

मालां स्वहृदयासन्ने धृत्वा दक्षिणपाणिना |
देवीं विचिन्तयन् जप्यं कुर्याद् वामेन न स्पृशेत् || ४१ ||

स्फटिकेन्द्राक्षरुद्राक्षैः पुत्रञ्जीवसमुद्भवैः |
सुवर्णमणिभिः सम्यक् प्रवालैरथवाब्जजैः || ४२ ||

अक्षमाला तु कर्तव्या देवीप्रीतिकरी परा |
जपेदुपांशु सततं कुशग्रन्थ्याथ पाणिना || ४३ ||

मालाबीजेषु सर्वेषु रुद्राक्षो मत्प्रियाप्रियः |
रुद्रप्रीतिकरी यस्मात् तेन रुद्राक्षरोचनी || ४४ ||

प्रवालैरथवा कुर्यादष्टाविंशतिबीजकैः |
पञ्चपञ्चाशता वापि न न्यूनैरधिकैश्च वा || ४५ ||

रुद्राक्षर्यदि जप्येत इन्द्राक्षैः फटिकैस्तथा |
नान्यं मध्ये प्रयोक्तव्यं पुत्रञ्जीवादिकं च यत् || ४६ ||

यद्यन्यत् तु प्रयुज्येत मालायां जपकर्मणि |
तस्य कामं च मोक्षं च ददाति न प्रियङ्करी || ४७ ||

मिश्रीभावं ततो याति चाण्डालैः पापकर्मभिः |
जन्मान्तरे जायते स वेदवेदाङ्गपारगः || ४८ ||

एको मेरुस्तत्र देयः सर्वेभ्यः स्थूलसम्भवः |
आद्यं स्थूलं ततस्तस्माद् न्यूनं न्यूनतरं तथा || ४९ ||

विन्यसेत् क्रतस्तस्मात् सर्पाकारा हि सा यतः |
ब्रह्मग्रन्थियुतं कुर्यात् प्रतिबीजं यथाश्तितम् || ५० ||

अथवा ग्रन्थिरहितं दृढरज्जुसमन्वितम् |
विरावृत्याथ मध्येन चार्धवृत्यान्तदेशतः || ५१ ||

ग्रन्थिः प्रदक्षिणावर्तः स ब्रह्मग्रन्थिसंज्ञकः |
अत्मना योजयेन्मालां नामन्त्रो योजयेन्नरः || ५२ ||

दृढं सूत्रं नियुञ्जीत जपे त्रुट्यति नो यथा |
यथा हस्तान्न च्यवेत जपतः स्रक् तमाचरेत् || ५३ ||

हस्तच्युतायां विघ्नं स्याच्छिन्नायां मरणं भवेत् |
एवं यः कुरुते मालां जपं च जपकोविदः || ५४ ||

स प्राप्नोतीप्सितं कामं हीने स्यात् तु विपर्ययः |
अन्यत्रापि जपेन्मालां जप्यं देवमनोहरम् || ५५ ||

तादृशः साधकः कुर्यान्नान्यथा तु कदाचन |
यथाशक्ति जपं कुर्यात् सङ्ख्ययैव प्रयत्नतः || ५६ ||

असङ्ख्यातं च यज्जप्तं तस्य तन्निष्फलं भवेत् |
जप्त्वा मालां शिरोदेशे प्रांशुस्थानेऽथ वा न्यसेत् || ५७ ||

स्तुतिपाठं ततः कुर्यादिष्टं कामं निवेद्य च |
स्तुतिश्चापि महामन्त्रं साधनं सर्वकर्मणाम् || ५८ ||

वक्ष्ये युवां महाभागौ सर्वसिद्धिप्रदायकम् |
सर्वमङ्गलमङ्गल्ये शिवे सर्वार्थसाधिके || ५९ ||

शरण्ये त्र्यम्बके गौरि नारायणि नमोऽस्तु ते |
सप्तधावर्तनं कृत्वा स्तुतिमेनां च साधकः || ६० ||

पञ्चप्रणामान् कृत्वाथ ऐं ह्रीं श्रीमितिमन्त्रकैः |
अन्येषां पुरतश्चैव अधिकं वा यथेच्छया || ६१ ||

योनिमुद्रां ततः पश्चाद् दर्शयित्वा विसर्जयेत् |
द्वौ पाणी प्रसृतीकृत्य कृत्वा चोत्तानमञ्जलिम् || ६२ ||

अङ्गुष्ठाग्रद्वयं न्यस्य कनिष्ठाग्रद्वयोस्ततः |
अनामिकायां वामस्य तत्कनिष्ठां पुरो न्यसेत् || ६३ ||

दक्षिणस्यानामिकायां कनिष्ठां दक्षिणस्य च |
अनामिकायाः पृष्ठे तु मध्यमे द्वे निवेशयेत् || ६४ ||

द्वे तर्जन्यौ कनिष्ठाग्रे तदग्रेणैव योजयेत् |
योनिमुद्रा समाख्याता देव्याः प्रीतिकरी मता || ६५ ||

त्रिवारं दर्शयेत् तां तु मूलमन्त्रेण साधकः |
तां मुद्रां शिरसि न्यस्य मण्डलं विन्यसेत् ततः || ६६ ||

ऐशान्यामग्रहस्तेन द्वारपद्मविवर्जितम् |
तत्र नत्वा रक्तचण्डां ह्रीं श्रीं मन्त्रेण साधकः || ६७ ||

रक्तचण्डायै नम इति निर्माल्यं तत्र निक्षिपेत् |
उदके तरुमूले वा निर्माल्यं तत्र संत्यजेत् || ६८ ||

एवं यः पूजयेद् देवीं विधानेन शिवां नरः |
सोऽचिरेण लभेत्कामान् सर्वानेव मनोगतान् || ६९ ||

अर्धलक्षजपं जप्त्वा प्रथमं चैव साधकः |
पुरश्चरेद् विशेषेण नानानैवेद्यवेदनैः || ७० ||

कुण्डं मण्डलवत् कृत्वा चाष्टम्यां समुपोषितः |
नवम्यां शुक्लपक्षस्य रजोभिः पञ्चभिर्नरः || ७१ ||

पूर्ववन्मण्डलं कृत्वा गुरुपित्रोश्च सन्निधौ |
अनेनैव विधानेन पूजयित्वा तु चण्डिकाम् || ७२ ||

सहितैर्बिल्वपत्रैश्च अष्टोत्तरशतत्रयम् |
तिलैर्होमं चरेत् तस्यां सहस्रत्रितयं जपेत् || ७३ ||

नैवेद्यं गन्धपुष्पे च वस्त्रं दद्याच्च अत्प्रियम् |
पूर्वोक्तं चान्यदप्यस्यै प्रदद्यात् पायसं तथा || ७४ ||

पूजावसाने देयं स्यात् तज्जातीयं बलित्रयम् |
सिन्दूरं स्वर्णरत्नानि अद्यत् स्त्रीणां विभूषणम् || ७७ ||

निवेदयेद् यथाशक्त्या पुष्पमाल्यं च भूरिशः |
महाशक्तुं सशाल्यन्नं गव्यव्यञ्जनसंयुतम् || ७६ ||

देव्यै नवम्यां सम्पूर्णं बलिं दद्याद् घृतादिभिः |
दक्षिणां गुरवे दद्यात् सुवर्णं गां तथा तिलम् || ७७ ||

अभिशप्तमपुत्रं च सावद्यं कितव तथा |
क्रियाहीनमकल्पज्ञं वामनं गुरुनिन्दकम् || ७८ ||

सदा मत्सरसंयुक्तं गुरुं मन्त्रेषु वर्जयेत् |
गुरुर्मन्त्रस्य मूलं स्यान्मूलशुद्धौ तदुद्गतम् || ७९ ||

सफलं जायते यस्मान्मन्त्रं यत्नात्परीक्षयेत् |
शाठ्यात् क्रोधात्तु मोहाद्वा आसन्मत्या गुरोर्मुखात् || ८० ||

कल्पेषु दृष्ट्वा वा मन्त्रं गृह्णीयाच्छद्मनाऽथ वा |
स मन्त्रस्तेय पापेन तामिस्रे नरके नरः || ८१ ||

मन्वन्तरत्रयं स्थित्वा पापयोनिषु जायते |
शठे क्रूरे च मूर्खे च छद्मकारिण्यभक्तिके || ८२ ||

मन्त्रं न दूषिते दद्यात् सुबीज विपिने तथा |
लक्षेण साधयेत कामं पुरश्चरणपूर्वकम् || ८३ ||

पापक्षयो भवेद् यस्मात् पुरश्चरणकर्मणा |
लक्षद्वयेन मन्त्रस्य जपेन नरसत्तमौ || ८४ ||

त्रिसन्ध्यासु प्रतिदिनं बीजसंघातकेन च |
कविर्वाग्मी पण्डितश्च यशस्वी च प्रजायते || ८५ ||

साधकः साधकश्रेष्ठ पूजास्थानं ततः शृणु |
यत्र यत्र नरः पूजां निर्जने कुरुते च यः || ८६ ||

तस्यादत्ते स्वयं देवी पत्रं पुष्पं फलं जलम् |
शिला प्रशस्ता पूजायां स्थण्डिलं निर्जनं तथा || ८७ ||

जपश्चोपांशु सर्वेषामुत्तमः परिकीर्तितः |
अशुचिर्न महामायां पूजयेत् तु कदाचन || ८८ ||

अवश्यं तु स्मरेन्मन्त्रं योऽतिभक्तियुतो नरः |
दन्तरक्ते समुत्पन्ने स्मरणं च न विद्यते || ८९ ||

सर्वेषामेव मन्त्राणां स्मरणन्नरकं व्रजेत् |

जानूर्ध्वे क्षतजे जाते नित्यं कर्म न चाचरेत् || ९० ||

नमित्तिकं च तदधः स्रवद्रक्तो न चाचरेत् |
सूतके च समुत्पन्ने क्षुरकर्मणि मैथुने || ९१ ||

धूमोद्गारे तथा वान्ते नित्यकर्माणि संत्यजेत् |
द्रव्ये भुक्ते त्वजीर्णे च न वै भुक्त्वा च किञ्चन || ९२ ||

कर्म कुर्यान्नरो नित्यं सूतके मृतके तथा |
पत्रं पुष्पं च ताम्बूलं भेषजत्वेन कल्पितम् || ९३ ||

कणादिपिप्पल्यन्तं च फलं भुक्त्वा न चाचरेत् |
जलस्यापि नरश्रेष्ठ भोजनाद् भेषजादृते || ९४ ||

नित्यक्रिया निवर्तेत सह नैमित्तिकैः सदा |
जलौकां गूढपादं च कृमिगण्डूपदादिकम् || ९५ ||

कामाद्धस्तेन संस्पृश्य नित्यकर्माणि संत्यजेत् |
विशेषतः शिवापूजां प्रमीतपितृको नरः || ९६ ||

यावद् वत्सरपर्यन्तं मनसापि न आचरेत् |
महागुरुनिपाते तु काम्यं किञ्चिन्न चाचरेत् || ९७ ||

आर्त्विज्यं ब्रह्मयज्ञं च श्राद्धं देवयजं च यत् |

गुरुमाक्षिप्य विप्रं च प्रहृत्यैव च पाणिना || ९८ ||

न कुर्यान्नित्यकर्माणि रेतःपाते च भैरव |
आसनं चार्घ्यपात्रं च भग्नमासादयेन्नतु || ९९ ||

ऊषरे कृमिसंयुक्ते स्थाने मृष्टेऽपि नार्चयेत् |
नीचैरासनमासाद्य शुचिः प्रयतमानसः || १०० ||

अर्चयेच्चण्डिकां देवीं देवमन्यं च भैरव |
दिग्विभागे तु कौबेरी दिक् छिवा प्रतिदायिनी || १०१ ||

तस्मात् तन्म्ख आसीनः पूजयेच्चण्डिकां सदा |
पुष्पं च कृमिसंमिश्रं विशीर्णं भग्नमृद्गते || १०२ ||

सकेश मूषिकोद्धूतं यत्नेन परिवर्जयेत् |
याचितं परकीयं च तथा पर्युषितं च यत् |
अन्त्यसृष्टं पदा स्पृष्टं यत्नेन परिवर्जयेत् || १०३ ||

इदं शिवायाः परमं मनोहरं
करोति योऽनेन तदीयपूजनम् |
स वाञ्छितार्थं समवाप्य चण्डिका-
गृहं प्रयाता नचिरेण भैरव || १०४ ||

इति श्रीकालिकापुराणे और्वसगरसंवादे महामायाकल्पः 
अञ्चपञ्चाशोऽध्यायः || ५५ ||
षट्पञ्चाशोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

अस्य मन्त्रस्य कवचं शृणु वेतालभैरव |
वैष्णवीतन्त्रसंज्ञस्य वैष्णव्याश्च विशेषतः || १ ||

तत्र मन्त्राद्यक्षरं तु वासुदेवस्वरूपधृक् |
वर्णो द्वितीयो ब्रह्मैव तृतीयश्चन्द्रशेखरः || २ ||

चतुर्थो गजवक्त्रश्च पञ्चमस्तु दिवाकरः |
शक्तिः स्वयं पकारश्च महामाया जगन्मयी || ३ ||

यकारस्तु महालक्ष्मीः शेषवर्णः सरस्वतो |
योगिनीपूर्ववर्णस्य शैलपुत्री प्रकीर्तिता || ४ ||

द्वितीयस्य तु वर्णस्य चण्डिका योगिनी मता |
चन्द्रघण्टा तृतीयस्य कुष्माण्डी तत् परस्य च || ५ ||

स्कन्दमाता तकारस्य पस्य कात्यायनी स्वयम् |
कालरात्रिः सप्तमस्य महादेवीति संस्थिता || ६ ||

प्रथमं वर्णकवचं योगिनीकवचं तथा |
देवौघकवचं पश्चाद् देवीदिक्कवचं तथा || ७ ||

ततस्तु पार्श्वकवचं द्वितीयान्ताव्ययस्य च |
कवचं तु ततः पश्चात् षड्वर्णं कवचं तथा || ८ ||

अभेद्यकवचं चेति सर्वत्राणपरायणम् |
इमानि कवचान्यष्टौ यो जानाति नरोत्तमः || ९ ||

सोऽहमेव महादेवी देवीरूपश्च शक्तिमान् |
अस्य वैष्णवीतन्त्रकवचस्य आरद-ऋषिअनुष्.उप्छन्दः || १० ||

कात्यायनी देवता सर्वकामार्थसाधने विनियोगः |
अः पातु पूर्वकाष्ठायामाग्नेययां पातु कः सदा || ११ ||

पातु चो यमकाष्ठायां दो नै-ऋत्यां च सर्वदा |
मां पातु तोऽसौ पाश्चात्ये शक्तिर्वायव्यदिग्गता || १२ ||

यः पातु मां चोत्तरस्यामैशान्यां अस्तथावतु |

मूध्नि रक्षतु मां सोऽसौ बाहौ मां दक्षिणे तु कः || १३ ||

मां वामबाहौ चः पातु हृदि टो मां सदावतु |
तः पातु कण्ठदेशे मां कट्योः शक्तिस्तथावतु || १४ ||

यः पातु दक्षिणे पादे षो मां वामपादे तथा |
शैलपुत्री तु पूर्वस्यामाग्नेययां पातु चण्डिका || १५ ||

चन्द्रघण्टा पातु याम्यां अमभीतिविवर्धिनी |
नैर्-ऋत्ये त्वथ कूष्माण्डी पातु मां जगतां प्रसूः || १६ ||

स्कन्दमाता पश्चिमायां मां रक्षतु सदैव हि |
कात्यायनी मां वायव्ये पातु लोकेश्वरी सदा || १७ ||

कालरात्री तु कौबेर्यां सदा रक्षतु मां स्वयम् |
महागौरी तथैशान्यां सततं पातु पावनी || १८ ||

नेत्रयोर्वासुदेवो मां पातु नित्यं सनातनः |
ब्रह्मा मां पातु वदने पद्मयोनिरयोनिजः || १९ ||

नासाभागे रक्षतु मां सर्वदा चन्द्रशेखरः |
गजवक्त्रः स्तनयुग्मे पातु नित्यं हरात्मजः || २० ||

वामदक्षिणपाण्योर्मां नित्यं पातु दिवाकरः |
महामाया स्वयं नाभौ मां पातु परमेश्वरी || २१ ||

महालक्ष्मीः पातु गुह्ये जानुनोश्च सरस्वती |

महामाया पूर्वभागे नित्यं रक्षतु मां शुभा || २२ ||

अग्निज्वाला तथाग्नेययां पायान्नित्यं वरासिनी |
रुद्राणी पातु मां याम्यां नैर्-ऋत्यां चण्डनायिका || २३ ||

उग्रचण्डा पश्चिमायां पातु नित्यं महेश्वरी |
प्रचण्डा पातु वायव्ये कौबेर्यां घोररूपिणी || २४ ||

ईश्वरी च तथैशान्यां पातु नित्यं सनातनी |
ऊर्ध्वं पातु महामाया पात्वधः परमेश्वरी || २५ ||

अग्रतः पातु मामुग्रा पृष्ठतो वैष्णवी तथा |
ब्रह्माणी दक्षिणे पार्श्वे नित्यं रक्षतु शोभना || २६ ||

माहेश्वरी वामपार्श्वे नित्यं पायाद् वृषध्वजा |
कौमारी पर्वते पातु वाराही सलिले च माम् || २७ ||

नारसिंही दंष्टिभये पातु मां विपिनेषु च |
ऐन्द्री मां पातु चाकाशे तथा सर्वजले स्थले || २८ ||

सेतुः सर्वाङ्गुलीः पातु देवादिः पातु कर्णयोः |
देवान्तश्चिबुके पातु पार्श्वयोः शक्तिपञ्चमः || २९ ||

हा पातु मां तथैवोर्वोर्माया रक्षतु जङ्घयोः |
सर्वैन्द्रियाणि यः पातु रोमकूपेषु अर्वदा || ३० ||

त्वचि मां वै सदा पातु मां शम्भुः पातु सर्वदा |
नखदन्तकरोष्ठादौ रां मां पातु सदैव हि || ३१ ||

देवादिः पातु मां वस्तौ देवान्तः स्तनकक्षयोः |
एतदादौ तु यः सेतुर्बाह्ये मां पातु देहतः || ३२ ||

आज्ञाचक्रे सुषम्नायां षट्चक्रे हृदि सन्धिषु |
आदिषोडशचक्रे च ललाटाकाश एव च || ३३ ||

वैष्णवी तन्त्रमन्त्रो मां नित्यं रक्षंश्च तिष्ठतु |
अर्णनाडीषु सर्वासु पार्श्वकक्षशिखासु च || ३४ || ३४ ||

रुधिरस्नायुमज्जासु मस्तिष्केषु च पर्वसु |
द्वितीयाष्टाक्षरो मन्त्रः कवचं पातु सर्वतः || ३५ ||

रेतो वायौ नाभिरन्ध्रे पृष्ठसन्धिषु सर्वतः |
षडक्षरस्तृतीयोऽयं मन्त्रो मां पातु सर्वदा || ३६ ||

नासारन्ध्रे महामाया कण्ठरन्ध्रे तु वैष्णवी |
सर्वसन्धिषु मां पातु दुर्गा दुर्गार्तिहारिणी || ३७ ||

श्रोत्रयोर्हूं फडित्येवं नित्यं रक्षतु कालिका |
नेत्रबीजत्रयं नेत्रे सदा तिष्ठतु अक्षितुम् || ३८ ||

ओं ऐं ह्रीं ह्रौ नासिकायां रक्षन्ती चास्तु चण्डिका |
ओं ह्रीं हूं मां सदा तारा जिह्वामूले तु तिष्ठतु || ३९ ||

हृदि तिष्ठतु मे सेतुर्ज्ञानं रक्षितुमुत्तमम् |
ओं क्षौं फट् च महामाया पातु मां सर्वतः सदा || ४० ||

ओं युं सः प्राणान् कौशिकी मां प्राणान् रक्षतु रक्षिका |
ओं ह्रीं हूं सौं भर्गदैता देहशून्येषु पातु माम् || ४१ ||

ओं अमः सदा शैलपुत्री सर्वान् रोगान् प्रमृज्यताम् |
ओं ह्रीं सः स्फें क्षः फडस्त्राय सिंहव्याघ्रभयाद्रणात् || ४२ ||

शिवदूती पातु नित्यं ह्रीं सर्वास्त्रेषु तिष्ठतु |
ओं हां हीं सश्चण्डघण्टा कर्णच्छिद्रेषु पातु माम् || ४३ ||

ओं क्रीं सः कामेश्वरी कामानभितिष्ठतु रक्षतु |
ओं आं हूं फडुग्रचण्डा रिपून् विघ्नान् वमर्दताम् || ४४ ||

ओं पं पातु नारसिंही मां क्रव्यादेभ्यस्रयास्त्रतः |
ओं श्रीं ह्रीं ह्रां ह्रं कालरात्रिः खड्गाद्रक्षतु मां सदा || ४५ ||

ओ अं शूलात् पातु नित्यं वैष्णवी जगदीश्वरी |
ओं कं ब्रह्माणी पातु चक्रात् (ओं) चं रुद्राणी तु शक्तितः || ४५ ||

ओं टं कौमारी पातु वज्रात् ओं तं वाराही तु काण्डतः |
ओं पं पातु नारसिंही मां क्रव्यादेभ्यस्तथास्त्रतः || ४६ ||

शस्त्रास्त्रेभ्यः समस्तेभ्यो यन्त्रेभ्योऽनिष्टमन्त्रतः |
चण्डिकां मां सदा पातु य सं देव्यै नमो नमः |
विश्वासघातकेभ्यो मामैन्द्री रक्षतु मन्मनः || ४७ ||

ओं नमो महामायायै ओं वैष्णव्यै नमो नमः |
रक्ष मां सर्वभूतेभ्यः सर्वत्र परमेश्वरि || ४८ ||

आधारे वायुमार्गे हृदि कमलदले चन्द्रवत् स्मेरसूर्ये |
वस्तौ वह्नौ समिद्धे विशतु वरदया मन्त्रमष्टाक्षरन्तत् |
यद्ब्रह्मा मूर्ध्नि धत्ते हरिरवति गले चन्द्रचूडो हृदिस्थं |
तं मां पातु प्रधानं निखिलमतिशयं पद्मगर्भाभबीजम् || ४९ ||

आद्याः शेषाः स्वरौघैर्मायवलवरैरस्वरेणापियुक्तैः
सानुस्वाराविसर्गैर्हरिहरविदितं यत्सहस्रं च साष्टम् |
अन्त्राणां सेतुबन्धं निवसति सततं वैष्णवीतन्त्रमन्त्रे
तन्मां पायात्पवित्रं परमपरमजं हूतलव्योमभागे || ५० ||

अङ्गान्यष्टौ तथाष्टौ वसव इह तथैवाष्टमूर्तिर्दलानि प्रोक्तान्यष्टौ 
तथाष्टौ मधुमतिरचिताः सिद्धयोऽष्टौ तथैव |
अष्टावष्टाष्टसंख्या जगति रतिकलाः क्षिप्रकाष्ठाङ्गयोगा
मययष्टावक्षराणि क्षरतु न हि गणो यद्धृदो यस्त्वमूषाम् || ५१ ||

इयि तत्कवचं प्रोक्तं धर्मकामार्थसाधनम् |इदं रहस्य परममिदं 
सर्वार्थसाधकम् || ५२ ||

यः सकृच्छृणुयादेतत् कवचं मयकोदितम् |
स सर्वांल्लभते कामान् परत्र शिवरूपताम् || ५३ ||

सकृद् यस्तु पठेदेतत् कवचं मयकोदितम् |
स सर्वयज्ञस्य फलं लभते नात्र संशयः || ५४ ||

सङ्ग्रामेषु जयेच्छत्रुं मातङ्गानिव केशरी |
दहेत् तृणं यथावह्निस्तथा शत्रुं दहेत् सदा || ५५ ||

नास्त्राणि तस्य शस्त्राणि शरीरे प्रविशन्ति वै |
न तस्य जायते व्याधिर्न च दुःखं कदाचन || ५६ ||

गुटिकाञ्जनपातालपादलेपरसाञ्जनम् |
उच्चाटनाद्यास्ताः सर्वाः प्रसीदन्ति च सिद्धयः || ५७ ||

वायोरिव गतिस्तस्य भवेदन्यैरवारिता |
दीर्घायुः काम्भोगी च धनवानभिजायते || ५८ ||

अष्टम्यां संयतो भूत्वा नवम्यां विधिवच्छिवाम् |
पूजयित्वा विधानेन विचिन्त्य मनमा शिवाम् || ५९ ||

यो न्यसेत् कवचं देहे तस्य पुण्यफल शृणु |

जितव्याधिः शतायुश्च रूपवान् गुणवान् सदा || ६० ||

धनरत्नौघसम्पूर्णो विद्यावान् स च जायते |
नाग्निर्दहति तत्कायं नापः सङ्क्लेदयन्ति च || ६१ ||

न शोषयति तं वायुः रव्यात् तं न हिनस्ति च |
शस्त्राणि नैनं छिन्दन्ति न तापयति भास्करः || ६२ ||

न तस्य जायते विघ्नो नास्ति तस्य च सञ्ज्वरः |
वेतालाश्च पिशाचाश्च राक्षसा गणनायकाः || ६३ ||

सर्वे तस्य वशं यान्ति भूतग्रामाश्चतुर्विधाः |
नित्यं पठति यो भक्त्या कवचं हरिनिर्मितम् || ६४ ||

सोऽहमेव महादेवो महामाया च मातृका |
धर्मार्थकाममोक्षाश्च तस्य नित्यं करे स्थिताः || ६५ ||

अन्यस्य वरदः सोऽर्थैर्नित्यं भवति पण्डितः |
कवित्वं सत्यवादित्वं सततं तस्य जायते || ६६ ||

वदेच्च्लोकसहस्राणि भवेच्च्रुतिधरस्तथा |
लिखितं यस्य गेहे तु कवचं भैरव स्थितम् || ६७ ||

न तस्य दुर्गतिः क्वापि जायते तस्य दूषणम् |
ग्रहाश्च सर्वे तुष्यन्ति वशं गच्छन्ति भूमिपाः || ६८ ||

यद्राज्ये कवचज्ञोऽस्ति जायन्ते तत्र नेतयः |

सेतुर्देवः शक्तिबीजं पञ्चमोहाय ते नमः || ६९ ||

वायुर्बलेन चैतायै द्वितीयाष्टाक्षरं त्विदम् |
सेतुर्देवोऽठ वैष्णव्यै षडक्षरमिदं स्मृतम् || ७० ||

एतद् द्वयं तु जिह्वाग्रे सततं यस्य वर्तते |
तस्य देवी महामाया काये तिष्ठति वै सदा || ७१ ||

मन्त्राणां प्रणवः सेतुस्तत्सेतुः प्रणवः स्मृतः |
षरत्यनोङ्कृतः पूर्वं परस्ताच्च विशीर्यते || ७२ ||

नमस्कारो महामन्त्रो देव इत्युच्यते सुरैः |
द्विजातीनामयं मन्त्रः शूद्राणां सर्वकर्मणि || ७३ ||

अकार चात्युकारं च मकारं च प्रजापतिः |
वेदत्रयात्समुद्धृत्य प्रणवं निर्ममे पुरा || ७४ ||

स उदात्तो द्विजातीनां राज्ञां स्यादनुदात्तकः |
प्रचितश्चोरुजातानां मनसापि तथा स्मरेत् || ७५ ||

चतुर्दशस्वरो योऽसौ शेष औकारसंज्ञकः |
स चानुस्वारचन्द्राभ्यां शूद्राणां सेतुरुच्यते || ७६ ||

निःसेतु च यथा तोयं क्षणान्निम्नं प्रसर्पति |
मन्त्रस्तथैव निःसेतुः क्षणात् क्षरति यज्वनाम् || ७७ ||

तस्मात् सर्वत्र मन्त्रेषु चतुर्वर्णा द्विजातयः |
पार्श्वयोः सेतुमादाय जतकर्मसमारभेत् || ७८ ||

शूद्राणामादिसेतुर्वा द्विःसेतुर्वा यथेच्छतः |
द्विःसेतवः समाख्याताः सर्वदैव द्विजातयः || ७९ ||

और्व उवाच

एतत् ते सर्वमाख्यातं कवचं त्र्यम्बकोदितम् |
अभेद्यं कवचं तत् तु कवचाष्टकमुत्तमम् || ८० ||

महामायामन्त्रकल्पं कवचं अन्त्रसंयुतम् |
षडक्षरसमायुक्तं त्रिषु लोकेषु दुर्लभम् || ८१ ||

एतत् त्वं नृपषार्दूल नित्यभक्तियुतः पठन् |
जपन् मन्त्रं च वैष्णव्याः सर्वसिद्धिमवाप्स्यसि || ८२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे महामायामन्त्रकल्पे (कवचं) 
नामसट्पञ्चाशोऽध्यायः || ५६ ||
सप्तपञ्चाशोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच

श्रुत्वेमं सगरो राजा संवादं भैरवेण वै |
वेतालेनापि भर्गस्य पुनरौर्वमपृच्छत || १ ||

सगर उवाच

मन्त्रं कलेवरगतं आङ्गं प्रोक्तं त्वया द्विज |
अङ्गमन्त्राणि मे देव्याः कथ्यन्तां भो द्विजोत्तम || २ ||

तथा मन्त्राणि सर्वाणि पूजास्थानानि सर्वशः |
तथैवोत्तरमन्त्राणि कवचानि पृथक् पृथक् || ३ ||

कामाख्यायाश्च माहात्म्यं सरहस्यं समन्त्रकम् |
यथा शशंस भगवान् महादेव उमापतिः || ४ ||

वेतालभैरवाभ्यां तत् समाचक्ष्व सविस्तरात् |
शृण्वतो न हि मे तृप्तिर्जायते महदद्भुतम् || ५ ||

भवता कथ्यमानं हि परं कौतूहलं मम |

और्व उवाच

शृणु त्वं राजशार्दूल यत्पुत्राभ्यामुमापतिः || ६ ||

उवाच महदाख्यानं तन्मे निगदतोऽधुना |
एतद्रहस्यं परमं पवित्रं पापनाशनम् || ७ ||

अरं स्वस्त्ययनं पुंसां गर्भे पुंसवनं स्मृतम् |
कल्याणकारकं भद्रं चतुर्वर्गफलप्रदम् || ८ ||

शठाय चलचित्ताय नास्तिकायाजितात्मने |
देवद्विजगुरूणां च मिथ्यानिर्बन्धकारिणे || ९ ||

न पापायाभिशस्ताय खञ्जकाणादिरोगिणे |
न कथ्यं न च वा देयं श्रद्धाविरहिताय च || १० ||

महामायामन्त्रकल्पं प्रोक्त्वा ताभ्यामुमापतिः |
वेतालभैरवाभ्यां तु पुनरेवाभ्यभाषत || ११ ||

भगवानुवाच

अङ्गमन्त्रं प्रवक्ष्यामि प्रोक्तवांस्तन्त्रमुत्तमम् |
तदेव प्रथमं विद्धि सर्वपूजासु सङ्गतम् || १२ ||

आचान्तः शुचितां प्राप्तः सुस्नातो देवपूजने |
पूजावेद्या बहिःस्थित्वा चतुर्हस्तान्तरे धिया || १३ ||

गृहे वां द्वारदेशस्थः प्रणम्य शिरसा गुरुम् |
प्रणमेदिष्टदेवं स्वं दिक्पालानपि चेतसा || १४ ||

यत् पूर्वमर्जितं पापं तद्दिनेऽन्यदिनेऽपि वा |
प्रायश्चित्तैर्नापनुन्नं तच्च पापं स्मरेद्धिया || १५ ||

तत्पापस्यापनोदाय मन्त्रद्वयमुदीरयेत् |
देवि त्वं प्राकृतं चित्तं पापाक्रान्तमभून्मम || १६ ||

तन्निःसारय चित्तान्मे पापं हूं फट् च ते नमः |
सूर्यः सोमो यमः कालो महाभूतानि पञ्च वै || १७ ||

एते शुभाशुभस्येह कर्मणो नव साक्षिणः |
ततः पुनर्हूं फडिति पार्श्वमूर्ध्वमधस्तथा || १८ ||

आत्मानं क्रोधदृष्ट्याथ निरीक्ष्य सुमना भवेत् |
एवं कृते प्रथमतः पापोत्सारणकर्मणि || १९ ||

यत् स्याद् दृढतरं पापं तद् दूरे चावतिष्ठते |
अतीते पूजने स्थानं स्वं प्रयाति पुनश्च यत् || २० ||

यत् स्यादल्पतरं पापं तन्नाशमुपगच्छति |
ओं अः फडितिमन्त्रेण पूजावेदीं ततो विशेत् || २१ ||

पूजने त्यक्तपापस्य काममिष्टं क्षणाद् भवेत् |
नाराचमुद्रया दृष्ट्वा समया अम्प्रलोकयेत् || २२ ||

पुष्पनैवेद्यगन्धादि ह्रीं हूं फडिति मन्त्रकैः |
यदात्मनानवज्ञातं सम्यक् पुष्पादिदूषणम् || २३ ||

अस्पृश्यस्पर्शनं वापि यदन्यायार्जितं च वा |
तथा निर्माल्यसंसृष्टं कीटाद्यारोहणं च यत् || २४ ||

तत्सर्वं नाशमायाति नैवेद्याद्यवलोकनात् |
ततो रमितिमन्त्रेण शिखां दीपस्य संस्पृशेत् || २५ ||

स तस्य सुभगो दीपो भवेत् स्पर्शनमात्रतः |
पतङ्गकीटकेशादि-दाहात् क्रव्यादसंहतः || २६ ||

वसामज्जास्थिसम्पूतिर्यज्ञादावुअयोजनम् |
अज्ञातरूपं तत्सर्वं दोषं स्पर्शाद् विनाशयेत् || २७ ||

नारसिंहेन मन्त्रेण देवतीर्थेन संस्पृशेत् |
पानीयं घटमध्यस्थं वीक्सन्नभ्युक्ष्य याजकः || २८ ||

वामेन पाणिना धृत्वा वामपार्श्वे स्थितं तदा |
पात्रमाधारमन्त्रेण संस्कुर्वन् संस्पृशेज्जलम् || २९ ||

यज्ञदानादपेयादि संसृष्टिरिह सङ्गता |
यदन्यद् दूषणं पात्रे तोये वा ज्ञानतो भवेत् || ३० ||

जलाशयं शवस्पर्शाज्जलं स्ननाच्च सङ्गतम् |
दूषणानि विनश्यन्ति तानि वै देवपूजने || ३१ ||

प्रजापतिसुतो हान्तप्रान्तः स्वरसमन्वितः |
चन्द्रार्धबिन्दुसहितो मन्त्रोऽयं नारसिंहकः || ३२ ||

स्वसंज्ञाद्यक्षरं बिन्दुचन्द्रार्धपरियोजितम् |
आधारमन्त्रं जानीयात् साधकः कार्यसिद्धये || ३३ ||

तत आधारमन्त्रेण पाणिभ्यामासनं स्वकम् |
आदाय विनिधायाशु पुनः संस्पृश्य पाणिना || ३४ ||

आत्ममन्त्रेण्पविशेत् तदा तस्मिन् वरासने |
दुःशिल्पिरचितत्वादि यद्वान्यासनऊषणम् || ३५ ||

अज्ञातं विलयं याति उपवेशात् समन्त्रकात् |

आहूय स्वाक्षरं पूर्वं सोमसामिसमन्वितम् || ३६ ||

सबिन्दुकं विजानीयादात्ममन्त्रं तु साधकः |
ततस्तु मातृकान्यासं नादबिन्दुसमन्वितम् || ३७ ||

कुर्यात् तु मातृकामन्त्रैः स्वशरीरे विचक्षणः |
कल्पेषु च यदज्ञातं मन्त्रोच्चारणकर्मणि || ३८ ||

यद्दुष्टं वा तथा स्पृष्टं माताभ्रष्टादिदूषणम् |
तन्न्यस्ता मातृकामन्त्रा नाशयन्ति सदैव हि || ३९ ||

व्यञ्जनानि च सर्वाणि तथा विष्ण्वादयः स्वराः |
सर्वे ते मातृकामन्त्राश्चन्द्रबिन्दुविभूषणा || ४० ||

सर्वे युगान्तवन्द्येषु न्यस्तेषु न्यूनपूरणम् |
मन्त्रे कल्पे च कुर्वन्ति विन्यस्ता मातृकाः स्वयम् || ४१ ||

एकमात्रो भवेद्ध्रस्वो द्विमात्रो दीर्घ उच्यते |
प्लुतस्त्रिमात्रो विज्ञेयो वर्णा एते व्यवस्थिताः || ४२ ||

सर्वेषामेव वर्णानां मात्रादेव्यस्तु मातृकाः |
शिवदूतीप्रभृतयस्तन्न्यासास्तत्तनुस्थिताः || ४३ ||

पूरयन्ति च तान् न्यूनांश्चतुर्वर्ग तथाचिरात् |
ददत्येव सदा रक्षां कुर्वन्ति सुरपूजने || ४४ ||

चतुर्वर्गप्रदश्चायं सर्वकामफलप्रदः |
सर्वदामातृकान्यासस्तुष्टिपुष्टिप्रदायकः || ४५ ||

यः कुर्याद् मातृकान्यासं विनापि सुरपूजनात् |
तस्माद् बिभेति सततं भूतग्रामश्चतुर्विधः || ४६ ||

तं द्रष्टुमपि देवाश्च स्पृहयन्ति महौजसम् |
स सर्वं च वशं कुर्याद् न च याति पराभवम् || ४७ ||

कुसुमं विष्णुमन्त्रेण अङ्गुल्यग्रेण साधकः |
विमर्दनार्थं गृह्णीयात करशोधनकर्मणि || ४८ ||

उपान्तः सामि चन्द्रेण रञ्जितः शून्यसंयुतः |
रुद्रान्तोपरिसंसृष्टो मन्त्रोऽयं वैष्णवो मतः || ४९ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण अङ्गुल्यग्रेण साधकः |
गृहीत्वा च ततः कुर्यात् कराभ्यां पुष्पमर्दनम् || ५० ||

इर्मथेत् कामबीजेन जिघ्रेद् ब्राह्मेण तत् पुनः |
प्रासादेन परित्यागो दिश्यैशान्यां विशेषतः || ५१ ||

एवं कृते तु करयोर्विशुद्धिरतुला भवेत् |
जलौकागूढपादादिस्पर्शाच्छुद्दिर्विशोधनात् || ५२ ||

दुर्गन्ध्युच्छिष्टसंस्पर्शाद् दूषणं करयोस्तु यत् |
अज्ञातरूपं तत्सर्वं नाशयेत् सुविधानतः || ५३ ||

अङ्गुल्यग्राणि शुद्धानि पुष्पाणां ग्रहणाद् भवेत् |
तलद्वयं मर्दनात् तु विशुद्धमभिजायते || ५४ ||

निर्मञ्छनात् पाणिपृष्ठं घ्राणान्नासाग्रमुत्तमम् |
तीर्थानि च समायान्ति नासिकायां करं प्रति || ५५ ||

तस्माद् यत्नेन कार्याणि कर्माण्येतानि भैरव |
प्रान्तादिर्वासुदेवेन वर्णेनापि च संहितः || ५६ ||

शम्भुचूडाबिन्दुयुक्तः प्रासाद च स उच्यते |
कामबीजं तु विज्ञेयं वासुदेवेन्दुविन्दुभिः || ५७ ||

व्यञ्जनं चाद्यदन्तं च प्रान्तदन्त्या तु पूर्वकम् |
आद्यदन्त्यद्वयं पश्चाद् व्यञ्जनं प्रणवोत्तरम् || ५८ ||

ब्रह्मबीजमिदं प्रोक्तं सर्वपापप्रणाशनम् |
प्रणवं दीर्घमुच्चार्य प्रथमं मुखशुद्धये || ५९ ||

वासुदेवस्य बीजेन प्राणायामं समाचरेत् |
यस्य देवस्य यद्रूपं तथा भूषणवाहनम् || ६० ||

तदेव पूजने तस्य चिन्तयेत् पूरकादिभिः | 
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य कण्ठाद्यं यत्पुरःसरम् || ६१ ||

तद् बीजं वासुदेवस्य पूर्णचन्द्रनिभं सदा |

गङ्गावतारबीजेन प्रथमं धेनुमुद्रया || ६२ || 
अमृतीकरणं कुर्यादर्घपात्राहिते जले |
शशिखण्डयुतः कण्ठ्यः पञ्चमीबलबीजकः || ६३ ||

गङ्गावतारमन्त्रोऽयं सर्वपापप्रणाशकः |
मात्राद्वययुतो विष्णुर्बलबीजमुदाहृतम् || ६४ ||

अमृतीकरणे वृत्ते तोयं यद् दीयतेऽमृतम् |
भूत्वा प्रयाति देवस्य प्रीतये सुरपूजने || ६५ ||

गङ्गापि स्वयमायाति पूजापात्रजलं प्रति |
अमृतीकरणं कुर्याद् धर्मकामार्थसिद्धये || ६६ ||

स्वस्तिकं गोमुखं पद्ममर्धस्वस्तिकमेव च |
पर्यङ्कमासनं शस्तुमभीष्टसुरपूजने || ६७ ||

पादयन्त्रमिदं प्रोक्तं सर्वमन्त्रोत्तमोत्तमम् |
तद् गृह्णीयाद् वराहस्य बीजेन प्रथमं बुधः || ६८ ||

मायादिरग्निबीजस्य चतुर्थः समव्याप्तिकः |
सष्ठस्वरोपरिचरो वाराहं बीजमुच्यते || ६९ ||

वाराहबीजसंशुद्धं मन्त्रपादद्वये कृतम् |
पश्यन्नभीष्टदेवं तु पाददोषं न पश्यति || ७० ||

न युक्तमन्यथा पाददर्शनं सुरपूजने |
अन्त्रेण लभतेऽभीष्टांस्तस्मान्मन्त्रपरो भवेत् || ७१ ||

पाणिकच्छपिकां कुर्यात् कूर्ममन्त्रेण साधकः |
तत्र संस्कृतपुष्पेण पूजयेदात्मनो वपुः || ७२ ||

पूजिते तेन पुष्पेण देवत्वं स्वस्य जायते |
द्वितीयं वैष्णवीतन्त्रं बीजं बिन्द्विन्दुसंयुतम् || ७३ ||

षष्ठस्वरोपरिचरं कूर्मबीजं प्रकीर्तितम् |
दहनप्लवनस्यादौ रन्ध्रस्य दशमस्य तु || ७४ ||

भेदनं साधकः कुर्यान्मन्त्रेण प्रणवेन तु |

बीजेन वासुदेवस्य आकाशे विनिधापयेत् || ७५ ||

प्राणेन सहितं बीजं ततपूर्वं प्रतिपादितम् |
अज्ञाता प्रयतानां तु मण्डलस्थानमार्जनात् || ७६ ||

द्रव्याणां विप्रकारः स्यात् संसर्गाणां तथैव च |
मधुकैटभयोर्मेदःसंघातैर्दृढतां गता || ७७ ||

मेदिनी सर्वदा शुद्धा सुरपूजासु सर्वतः |
अद्यापि सर्वे त्रिदशा न स्पृशन्ति पदा क्षितिम् || ७८ ||

न च स्वीयतनुच्छायां योजयन्ति च भूतले |
तस्य दोषस्य मोक्षार्थं मन्त्रराजं लिखेत् क्षितौ || ७९ ||

प्रोक्षणाद् वीक्षणाद् वापि शुद्धा भवति मेदिनी |
वीक्षणं धर्मबीजेन स्थण्डिलस्य समाचरेत् || ८० ||

दान्तो बलेन संयुक्तश्चूडाविन्दुसमन्वितः |
धर्मबीजमिति प्रोक्तं धर्मकामार्थसाधनम् || ८१ ||

आदानं धारणं चैव तथा संस्थानपूजने |
पूरणं संलिलेनैव निःक्षेपो गन्धपुष्पयोः || ८२ ||

मण्डलस्याथ विन्यासः पुनः पुष्पस्य संश्रयः |
अमृतीकरण पात्रप्रतिपतीरियं नरः || ८३ ||

आनिरुद्धेन चादाय अस्त्रमन्त्रेण धारणम् |
पात्रे तु मण्डलन्यासं वाग्बीजाग्रेण योजयेत् || ८४ ||

आनिरुद्धं भवेद्बीजमाद्यं बिन्दुद्वयोत्तरम् |
फडन्तेनानिरुद्धं तु अस्त्रमन्त्रं प्रकीर्तितम् || ८५ ||

शम्भुराद्यवलः प्रान्तः अम्पूर्णा सहिता इमे |
परतः परतः पूर्वं समाप्त्यन्ताः सबिन्दुकाः || ८६ ||

तृतीयं वाग्भवं बीजं सकलं निष्कलाह्वतम् |
स्वरश्चतुर्थः सकलः संसृष्टौ बिन्दुनेन्दुना || ८७ ||

वर्गाद्यादिर्द्वितीयं तु वाग्भवं बीजमुच्यते |
कामराजाह्वयं चैतद् धर्मकामार्थसाधनम् || ८८ ||

मनोभवस्य बीजं तु कुण्डलीशक्तिसंयुतम् |
वासुदेवेन सम्पृक्तमाद्यं वाग्भवमुच्यते || ८९ ||

इदं सारस्वतं नाम यदाद्यं वाग्भवं स्मृतम् |
एकैकं कामबीजादि त्रिभिस्तु त्रिपुरामहः || ९० ||

आद्यं तृतीयं सामीन्दुबिन्दुभ्यः समलंकृतम् |
मदनस्य तु मन्त्रोऽयं कामभोगफलप्रदः || ९१ ||

औदेतोरूपविन्यस्तं यन्त्रं भास्करसन्निभम् |
तद् वक्ष्ये कुण्डलीशक्तिमभेदात् तु निगद्यते || ९२ ||

भूतापसारणं कुर्यान्मन्त्रेणानेन याजकः |
यस्मिन् कृते स्थानभूता ऊरं यान्ति सुरार्चने || ९३ ||

स्थितेषु तत्र भूतेषु नैवेद्यमण्डलं तथा |
विलुम्पन्ति सदा लुब्धा न गृह्णन्ति च देवता || ९४ ||

तस्माद् यत्नेन कर्तव्यं भूतानामपसारणम् |
अस्त्रमन्त्रेण सहितं तस्य मन्त्रमिदं स्मृतम् || ९५ ||

अपसर्पन्तु ते भूता ये भूता भूमिपालकः |
भूतानामविरोधेन ऊजाकर्म करोम्यहम् || ९६ ||

अनेन स्थण्डिलाद् भूतानपसार्याथ साधकः |
ततो दिग्बन्धनं कृत्वा दिग्भ्यस्तानपसारयेत् || ९७ ||

विष्णुबीजं फडन्तं तु मन्त्रं दिग्बन्धने स्थितम् |
करेण होटिकापूर्वं वेष्टनं बन्धनं दिशः || ९८ ||

आत्मनः पूजनेनाथ कर्मारम्भाधिकारिता |
पूजितं चासनं योगपीठस्य सदृशं भवेत् || ९९ ||

स्वभावतः सदा शुद्धं पञ्चभूतात्मकं वपुः |
मलपूतिसमायुक्त श्लेषम्विण्मूत्रपिच्छिलम् || १०० ||

रेतोनिष्ठीवलालाभिः स्रवद्भिरपरिष्कृतम् |
बीजभूतानि चैतस्य महाभूतानि पञ्च वै || १०१ ||

तेषां तु सर्वभूतानां बीजानां देहसङ्गिनाम् |
वायुतेजःपृथिव्यम्भोवियतां शुद्धये क्रमात् || १०२ ||

शोषणं दहनं भस्मप्रोत्सादोऽमृतवर्षणम् |
आप्लावनं च कर्तव्यं चिन्तामात्रविशुद्धये || १०३ ||

अण्डस्य चिन्तनाद् भेदात्तन्मध्ये देवचिन्तनात् |
स्वकीयस्येष्टदेवस्य चिन्ता सर्वात्मना भवेत् || १०४ ||

सोऽहमित्यस्य सततं चिन्तनाद् देवरूपता |
आत्मनो जायते सम्यक् संस्कृतिः पुष्पदानतः || १०५ ||

अहं देवोऽथ नैवेद्यं पुष्पगन्धादिकं च यत् |
पूजोपकरणार्थं च देवत्वमिह जायते || १०६ ||

देवाधारो ह्यहं देवो देवं देवाय योजयेत् |
सर्वेषां देवतासृष्ट्या जायते शुद्धतापि च || १०७ || 
मनोजीवात्मनोः शुद्धिः प्राणायामेन जायते |
अन्तर्गतं यच्च मलं तच्च शुद्धं प्रजायते || १०८ ||

गृहे चेत् पूजयेद् देवं तदा तस्य विलोकनम् |
कुर्यादादित्यबीजेन चतुःपार्श्वेष्वपि क्रमात् || १०९ ||

हान्तः समाप्तिसहितो वह्निबीजेन संहितः |
उपान्तः सचतुर्थस्तु स तथा सकलोऽग्रतः || ११० ||

आदित्यबीजं कथितं सर्वरोगविनाशनम् |
धर्मार्थकाममोक्षाणां कारणं तोषदायकम् || १११ ||

अशुद्धपक्षिसंयोग-पक्षिविष्ठाप्रसेचने |
मूषिकाणां तथा स्पर्शः कृमिकीटादिसङ्गमः || ११२ ||

एवमादीनि नश्यन्ति लोकनाद् गृहदूषणम् |
ततस्तु योगपीठस्य ध्यानं प्रथमतश्चरेत् || ११३ ||

ध्यानमात्रं योगपीठं प्रविशत्येव मण्डलम् |
योगपीठे स्मृते सर्व योगपीठमय समम् || ११४ ||

न योगपीठादधिकं विद्यते परमासनम् |
यस्य ध्यानाज्जगद् व्याप्तं सचराचरमानुषम् || ११५ ||

तच्चिन्तनस्य माहात्म्यं को वा वक्तुं समुत्सहेत् |
चिन्तामात्रेण मानुष्यं पश्य शोकविनाशनम् || ११६ ||

धारणाद् योगपीठं तु चतुर्वर्गफलप्रदम् |
शुद्धस्फटिकसंकाशं चतुष्कोणं चतुर्वृतिम् || ११७ ||

आधारशक्त्या विहितं प्रग्रहं सूर्यसन्निभम् |
आग्नेयादिषु कोणेषु चतुर्षु क्रमतः स्थितम् || ११८ ||

धर्मो ज्ञानं तथैश्वर्यं वैराग्यं क्रमतः सदा |
पूर्वादिदिक्षु चैतानि स्थितानि क्रमतो यथा || ११९ ||

अधर्मश्च तथाज्ञानमनैश्वर्यं ततः परम् |
अवैराग्यं परं तस्माद्धारणार्थं व्यवस्थितम् || १२० ||

तस्योपरि जलौघस्तु तस्मिन् ब्रह्माण्डमास्थितम् |
ब्रह्माण्डाभ्यन्तरे तोयं कूर्मस्तस्योपरि स्थितः || १२१ ||

कूर्मोपरि तथानन्तः पृथ्वी तस्योपरि स्थिता |
अनन्तगात्रसंयुक्तं नालं पातालगोचरम् || १२२ ||

पृथ्वीमध्ये स्थितं पद्मं दिक्पत्रं गिरिकेशरम् |
तस्याष्टदिक्षु दिक्पालाः स्वर्गो मध्ये व्यवस्थितः || १२३ ||

कर्णिकायां ब्रह्मलोको महर्लोकादयो ह्यधः |
स्वर्गे ज्योतीषिं देवाश्च चतुर्वेदास्तदन्तरे || १२४ ||

सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसम्भवाः |
सदा स्थिताः पद्ममध्ये परं तत्त्वं तथैव च || १२५ ||

आत्मतत्त्वं तत्र संस्थमूर्ध्वच्छदनमूर्धतः |
अधोऽधश्छदनं तत्र केशराग्रे स्थितं पुनः || १२६ ||

सूर्याग्निचन्द्रमरुता मण्डलानि क्रमात् ततः |
शावासनं योगपीठे सुखासनमतः परे || १२७ ||

आराध्यासनमस्माच्च ततश्च विमलासनम् |
मध्ये विचिन्तयेत् सर्वं जगद्वै सचराचरम् || १२८ ||

ब्रह्मविष्णुशिवांश्चैव भागत्रयविनिश्चितान् |
आत्मानं चिन्तयेत् तत्र पूजने समुपस्थितम् || १२९ ||

मण्डलं योगपीठं तु पद्मं पद्मं तु चिन्तयेत् |
शावादीन्यासनानीह चत्वार्यपि विचिन्तयेत् || १३० ||

योगपीठं पृथग्ध्यात्वा मण्डलेन सहैकताम् |
पुनर्ध्यात्वा ततः पश्चात् पूजयेदासनं ततः || १३१ ||

ध्यानेन योगपीठस्य यथा यद्दीयते जलम् |
नैवेद्यपुष्पधूपादि तत् स्वयं चोपतिष्ठते || १३२ ||

सर्वे देवाः सगन्धर्वाः सचराचरगुह्यकाः |
चिन्तताः पूजिताश्च स्युर्योगपीठस्य पूजने || १३३ ||

अभीष्टदेवतापूजां विना यस्य विचिन्तनात् |
लभते वै चतुर्वर्गं तुष्टिः पुष्ठिश्च जायते || १३४ ||

आवाहनानन्तरतः पाणिभ्यामवतारयेत् |
प्रागुत्तानौ करौ कृत्वा ऊर्ध्वमुत्क्षिप्य सान्तरौ || १३५ ||

निरन्तरावधः कुर्यान्नामयन् पूजकस्तथा |
हेरम्बस्य तु बीजेन तस्मादवतरेति च || १३६ ||

आम्रेडितेन चाभीष्टदेवानां लम्बनाय वै |
नासिकावायुनिःसाराद्वियत्स्था देवना भवेत् || १३७ ||

एवं कृते मण्डले तु स्थितिस्तस्य प्रजायते |
स्वान्तः शुद्धांशुबिन्दुभ्यां हैरम्बं बीजमुच्यते || १३८ ||

नाशनं विघ्नबीजानां धर्मकामार्थसाधनम् |
गन्धपुष्पे तथा धूपदीपौ नैवेद्यमेव च || १३९ ||

यदन्यद् दीयते वस्त्रमलङ्कारादिकं च यत् |
तेषां दैवतमुच्चार्य कृत्वा प्रोक्षणपूजने || १४० ||

उत्सृज्य मूलमन्त्रेण प्रतिनाम्ना निवेदयेत् |

वरुणस्य तु बीजेन तेषां प्रोक्षणमाचरेत् || १४१ ||

ष्टेन मूलमन्त्रेण तथोत्सर्गनिवेदने |
लपरश्चन्द्रबिन्दुभ्यां बीजं वारुणमुच्यते || १४२ || 
विलोकनं पूजनं च तथा दानं पृथक् पृथक् |
जपकर्मणि मालायाः प्रतिपत्तिरिदं त्रयम् || १४३ ||

इष्टमन्त्रेण मालायाः प्रोक्षणं परिकीर्तितम् |
बीजं गाणपतं पूर्वमुच्चार्यं तदनन्तरम् || १४४ ||

अविघ्नं कुरु माले त्वं गृह्णीयादित्यनेन च |
जपान्ते शिरसि न्यासो मालायाः परिकीर्तितः || १४५ ||

स्रजमादाय पाणिभ्यां श्रीबीजेन तथार्चयेत् |
अन्त्यदन्त्यान्तमात्राभ्यां चादिवर्गतृतीयकौ || १४६ ||

परतः परतः पूर्वं श्रीबीजं बिन्दुनेन्दुना |

मालाया अवतारस्तु शिरसः क्रियते तदा || १४७ ||

तां समादाय पाणिभ्यां कुर्यात् सारस्वतेन वै |
श्रीबीजानामाद्यमाद्यं बिन्दुचन्द्रार्धसंयुतम् || १४८ ||

एतच्चतुष्टयं बीजं सारस्वतमुदीरितम् |
पौराणिकैर्वैदिकैश्च मूलमन्त्रेण चैव हि || १४९ ||

प्रदक्षिणां प्रणामं च कुर्याद्धर्मार्थसाधकम् |
भूमिं वीक्ष्य तथाभ्युक्ष्य क्षितिबीजेन पूर्वतः || १५० ||

स्पृशंस्तां शिरसा भूमिं प्रणमेदिष्टदेवताः |
समाप्तिहीनं बाराहं बीजं बिन्द्विन्दुसंयुतम् || १५१ ||

क्षितिबीजं विजानीयाच्चतुर्वर्गप्रदायकम् |
दर्पणं व्यजनं घण्टां चामरं प्रोक्षयेत् पुनः || १५२ ||

नैवेद्यालोकमन्त्रेण पूर्वप्रोक्तेन भैरव |

नामाक्षराणि चाद्यानि चैतेषां बिन्दुनेन्दुना || १५३ ||

तस्मै नम इति प्रान्ते गहणे मन्त्र उच्यते |
निवेदनमथैतेषामिष्टमन्त्रेण चाचरेत् || १५४ ||

वाग्भवस्य द्वितीयेन कामबीजेन भैरव |
मुद्राया बन्धनं कार्यं मूलमन्त्रेण दर्शनम् || १५५ ||  
परित्यागं तु मुद्रायास्ताराबीजेन चाचरेत् | प्रान्तादिश्चन्द्रबिन्दुभ्यां 
षष्ठस्वरसमन्वितः || १५६ ||

ताराबीजमिति प्रोक्तं धर्मकामार्थसाधनम् |
मुदं ददाति यस्मात् सा मुद्रा तेन प्रकीर्तिता || १५७ ||

दर्शितायां तु मुद्रायां भवेत् पूजासमापनम् |
कामं मोक्षं तथा धर्ममर्थमोदयुता स्वयम् || १५८ ||

ददाति साधकायाशु देवता गन्तुमुत्सुका |
मुद्रान्ते तु महामन्त्रान् षडिमान् समुदीरयेत् || १५९ ||

यद् दत्तं भक्तिमात्रेण पत्रं पुष्पं फलं जलम् |
आवेदितं च नैवेद्यं तद्गृहाणानुकम्पया || १६० ||

आवाहनं न जानामि न जानामि विसर्जनम् |
पूजाभावं न जानामि त्वं गतिः परमेश्वरि || १६१ ||

कर्मणा मनसा वाचा त्वत्तो आन्यं गतिर्मम |
अन्तश्चरेण भूतानां त्वं अतिः परमेश्वरि || १६२ ||

मातर्योनिसहस्रेषु येषु येषु व्रजाम्यहम् |
तेषु तेष्वच्युता भक्तिरच्युतेऽस्तु सदा त्वयि || १६३ ||

एवी दात्री च भोक्त्री च देवी सर्वमिदं जगत् |
देवी जयति सर्वत्र या देवी सोऽहमेव च || १६४ ||

यदक्षरपरिभ्रष्टं मात्राहीनं च यद् भवेत् |
तत्सर्वं क्षम्यतां देवि कस्य न स्खलितं मनः || १६५ ||

मन्त्रेषु पठितेष्वेषु स्वयमेव प्रसीदति |
दातुं देवीं चतुर्वर्गं न चिरादेव भैरव || १६६ ||

ऐशान्यां मण्डलं कुर्याद् द्वारपद्मविवर्जितम् |
विसर्जनार्थं निर्माल्यधारिण्याः पूजनाय वै || १६७ ||

पाद्मादिभिः पूजयित्वा ध्यात्वा निर्माल्यधारिणीम् |
निःक्षिप्य तस्मिन् निर्माल्यं मन्त्रेण तु विसर्जयेत् || १६८ ||

गच्छ गच्छ परं स्थानं स्वस्थानं परमेश्वरि |
यत्र ब्रह्मादयो देवा न विदुः परमं पदम् || १६९ ||

विसृज्य मन्त्रेणानेन ततः पूरकवायुना |
ध्यायंस्तु मन्त्रेणानेन नत्वा तां स्थापयेद्धृदि || १७० ||

तिष्ठ देवि परे स्थाने स्वस्थाने परमेश्वरि |
यत्र ब्रह्मादयः सर्वे सुरास्तिष्ठन्ति मे हृदि || १७१ ||

तत एकजटाबीजैरिष्टदेवीं धिया स्मरन् |
निर्माल्यं मूर्ध्नि गृह्णीयाद् धर्मकामार्थसाधनम् || १७२ ||

मण्डलप्रतिपतीं तु ततः कुर्याद् विभूतये |
सर्वाङ्गुलीनामग्रौधैः पद्ममष्टदलान्वितम् || १७३ ||

निर्मन्थेत् क्षितिबीजेन मण्डलं चापि भैरव |
ततस्तु मूलमन्त्रेण सर्ववश्येन वा पुनः || १७४ ||

अनामिकानामग्रेण ललाटमपि संस्पृशेत् |
समाप्तिसहितः प्रान्तस्ताराबीजं ततः परम् || १७५ ||

स्मरबीजं विसर्गेण परतः परतः परम् |
भबेदेकजटाबीजं धर्मकामार्थसाधनम् || १७६ ||

ततो भास्करबीजेन सहितेनात्मना पुनः |
मन्त्रेण भास्करायार्धमच्छिद्रार्थं निवेदयेत् || १७७ ||

नमो विवस्वते ब्रह्मन् भास्वते विष्णुतेजसे |
जगत्सवित्रे शुचये सवित्रे कर्मदायिने || १७८ ||

ततः कृताञ्जलिर्भूत्वा पठित्वा मन्त्रमीरितम् |
एकाग्रमनसा वाग्भिरच्छिद्रमवधारयेत् || १७९ ||

यज्ञच्छिद्रं तपश्छिद्रं यच्छिद्रं पूजने मम |
सर्वं तदच्छिद्रमस्तु भास्करस्य प्रसादतः || १८० ||

ततस्तु पुष्पनैवेद्य तोयपात्रादिकं च यत् |
देवीबीजेन तत्सर्वं पुनरेव विलोकयेत् || १८१ ||

हस्तेन चक्षुषा वापि यत्र यत्र कृतः पुरा |
मन्त्रन्यासस्तत्र तत्र विसृष्टिरमुना भवेत् || १८२ ||

प्रान्तादिपञ्चमो वह्निबीजषष्ठस्वराहितः |
तथोपान्तं वाग्भवाद्यं दुर्गाबीजं प्रचक्षते || १८३ ||

स्थण्डिले ज्वलदग्नौ च तोये सूर्यमरीचिषु |
प्रतिमासु च शुद्धासु शालग्रामशिलासु च || १८४ ||

शिवलिंगे शिलायां तु पूजा कार्या विभूतये |
सर्वत्र मण्डलन्यासं कुर्यादेकाग्रमानसः || १८५ ||

योगपीठस्य बीजेन स्थण्डिलादिषु साधकः |
वासुदेवस्य रुद्रस्य ब्रह्मणो मिहिरस्य च || १८६ ||

कुर्यात् सर्वत्र पूजासु प्रतिपत्तिमिमां बुधः |
एवं यः पूजयेद् विष्णुममीभिः प्रतिपत्तिभिः || १८७ ||

चतुर्वर्गप्रदस्तस्य न चिराज्जायते हरिः |
शिवो वा मिहिरो वापि येऽन्ये लम्बोदरादयः || १८७ ||

प्रसीदन्ति सुराः सर्वे पूजाया विधिनामुना |
विशेषतो महादेवी महामाया जगन्मयी || १८९ ||

प्रतिपत्तिमिमां नित्यं स्पृहयत्येव पूजने |
एवं यः कुरुते पूजां सम्यक् स फलभाग्भवेत् || १९० ||

एतैर्विहीना या पूजा अतोऽल्पाल्पं फलं भवेत् |
अङ्गहीनस्तु पुरुषो न सम्यग्याझिको यथा || १९१ ||

अंगहीना तथा पूजा न सम्यक् फलभाग्भवेत् |
इदं रहस्यं परममिदं स्वस्त्ययनं परम् |

मन्त्रवेदमयं शुद्धं सर्वपापप्रणाशनम् || १९२ ||

यः श्रावयेद् ब्राह्मणसन्निधाने
श्राद्धेषु यज्ञे सुरपूजनेषु |
सम्यक् फलं तस्य लभेत् स कर्मणो
विनापि पूजां तदनन्तमश्नुते || १९३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे उत्तरतन्त्रे अप्तपञ्चाशोऽध्यायः || ५७ ||
अष्टपञ्चाशोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

देव्यास्तन्त्रं विशेषेण शृणुतं साम्प्रतं युवाम् |
येन चाराधिता देवी नचिराद्वरदा भवेत् || १ ||

ऊर्वतन्त्राद्विशेषेण तथा वै तन्त्रमुत्तरम् |
विशेषेण च सामान्यात् कथितं भवतोः पुरा || २ ||

पुनर्देव्या विशेषेण पूजायां भक्तिकर्मणि |
यानि अन्त्राणि शेषाणि तानि वक्ष्याम्यहं पुनः || ३ ||

यः कुर्यात् तु महामायाभक्तिमेकाग्रमानसः |
अङ्गिना आङ्गिमन्त्रेण तेन कार्यमिदं शुभम् || ४ ||

फलं पुष्पं च ताम्बूलमन्नपानादिकं च यत् |
अदत्त्वा तु महादेव्यै न भोक्तव्यं कदाचन || ५ ||

पथि वा पर्वताग्रे वा सभायामपि साधकः |
यथा तथा निवेद्यैव स्वमर्थमुपकल्पयेत् || ६ ||

दृष्ट्वैव मदिराभाण्डं रक्तवर्णास्तथा स्त्रियः |
सिंहं शवं रक्तपद्मं व्याघ्रवारणसङ्गमम् || ७ ||

गुरुं राजानमथवा महामायां ततो नमेत् |
पतिव्रतायां भार्यायां सदैव ऋतुसङ्गमः || ८ ||

क्रियते चण्डिकां ध्यात्वा तदा कार्यो विभूतये |
शान्तिकं पौष्टिकं वापि तथेष्टापूर्तकर्मणी || ९ ||

यदा कुर्यात् तदा नत्वा देवीयात्रां समाचरेत् |
तौर्यत्रिकं यदा पश्येत् केवलं गीतमेव वा || १० ||

तच्च देव्यै निवेद्यैव कर्तव्यं स्वोपयोजनम् |
यदेव भूषणं वासो मलयोद्भवमेव वा || ११ ||

स्वकाये परियुञ्जीत तत्र मन्त्रं धिया न्यसेत् |
व्यायामे च विधाने च सभायां वा जले स्थले || १२ ||

यत्र यत्र स्वयं गच्छेत् तत्र देवीं सदा स्मरेत् |

यद् यत् कर्म तु पूजाङ्गं तत्तन्मन्त्रेण चाचरेत् || १३ ||

मन्त्रहीनं पूजनाङ्गं कर्म यत् तत्तु निष्फलम् |
यस्मिन् कर्मणि योद्दिष्टो मन्त्रर्पूजासु भैरव || १४ ||

नैवेद्यालोकमन्त्रेण तत् तत् कर्म समाचरेत् |
देव्यास्तु मण्डलन्यासमिष्टमन्त्रेण चाचरेत् || १५ || 
पूजान्ते मण्डलं लिप्त्वा तिलकं तेन कारयेत् |
सर्ववश्येन मन्त्रेण धर्मकामार्थदायिना || १६ ||

बलिदाने बलिं छित्वा खड्गस्थै रुधिरैः स्वकैः |
सर्ववश्येन मन्त्रेण ललाटे तिलकं न्यसेत् || १७ ||

जगद्वशे भवेत् तस्य चतुर्थः कस्य वह्निना |
षष्ठस्वरेण संयुक्तः कलाबिन्दुसमन्वितः || १८ ||

अथोपान्तस्थकारान्तः सपरोऽपि तथा पुनः |
द्विर्मोहीति अकारास्य तुर्यो द्विस्वरसंयुतः || १९ ||

तृतीयवर्ग-प्रान्तेन तृतीयस्वरसंज्ञिना |
पूरितान्तो विधा वर्णस्तथा आदिचतुर्थकः || २० ||

स्वरो द्वितीयश्च तथा क्षोभशब्दः पुरः सरः |
पुरेति सहितः सोऽपि मित्र्ऽम् शत्रुश्च राक्षसः || २१ ||

अक्षप्रजा तथा राजा सर्वशास्त्र इति श्रुतः |
विनापि पूजनं कुर्याद् यो रहस्तिलकं नरः || २२ ||

मन्त्रेणानेन सततं सर्वं तस्य वशे भवेत् |
राजा वा राजपुत्रो वा स्त्रियो वा यक्षराक्षसाः || २३ ||

सर्वे तस्य वशं यान्ति भूतग्रामाश्चतुर्विधाः |
प्रवासे पथि वा दुर्गे स्थानाप्राप्तौ जलेऽपि वा || २४ ||

कारागारे निबद्धो वा रायोवेशगतोऽपि वा |
कुर्यात् तत्र महामायापूजां वै मानसीं बुधः || २५ ||

अनोभये समुत्पन्ने सिंहव्याघ्रसमाकुले |
परचक्रागमे वापि कुर्यान्मानसपूजनम् || २६ ||

मनसा हृदयस्यान्तर्ध्यात्वा योगाख्यपीठकम् |
तत्रैव पृथिवीमध्ये पूजां तत्र समाचरेत् || २७ ||

मैत्रं प्रसाधनं स्नानं दन्तधावनकर्म वै |
अन्यच्च सर्वं मनसा कृत्वा कुर्याच्च पूजनम् || २८ || 
अश्चात् पुष्पादिभिः पूजा बहिर्देशे विधीयते |
तथा हृद्यपि कर्तव्या सर्वाश्च प्रतिपत्तयः || २९ ||

अष्टम्यां सततं देवीयाजकः स्यात् सदा व्रती |
नवम्यां तु तथा पूजा कर्तव्या निजशोणितैः || ३० ||

लिङ्गस्थां पूजयेद् देवीं पुस्तकस्थां तथैव च |
स्थण्डिलस्थां महामायां पादुकाप्रतिमासु च || ३१ ||

इत्रे च त्रिशिखे खड्गं जलस्थां वापि पूजयेत् |
पञ्चाशदङ्गुलं खड्गं त्रिशिखं च त्रिशूलकम् || ३२ ||

शिलायां पर्वतस्याग्रे तथा पर्वतगह्वरे |
देवीं सम्पूजयेन्नित्यं भक्तिश्रद्धासमन्वितः || ३३ ||

वाराणस्यां सदा पूजा सम्पूर्णफलदायिनी |
ततस्तद्द्विगुणा प्रोक्ता पुरुषोत्तमसन्निधौ || ३४ ||

ततोऽपि द्विगुणा प्रोक्ता द्वारावत्यां विशेषतः |
सर्वक्षेत्रेषु तीर्थेषु पूजा द्वारावतीसमा || ३५ ||

विन्ध्ये शतगुणा प्रोक्ता गङ्गायामपि तत्समा |
आर्यावर्ते मध्यदेशे ब्रह्मावर्ते तथैव च || ३६ ||

विन्ध्यवत् फलदा पूजा प्रयागे पुष्करे तथा |
ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता करतोया नदीजले || ३७ ||

तस्माच्चतुर्गुणफला नन्दिकुण्डे च भैरव |
ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता जल्पिषे(भे)श्वरसन्निधौ || ३८ ||

तत्र सिद्धेश्वरीयोनौ ततोऽपि द्विगुणा स्मृता |
ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता लोहित्यनदपाथसि || ३९ ||

तत्समा कामरूपे तु सर्वत्रैव जले स्थले |
सर्वश्रेष्ठो यथा विष्णुर्लक्ष्मीः सर्वोत्तमा यथा || ४० ||

देवीपूजा तथा शस्ता कामरूपे सुरालये |
देवीक्षेत्रं कामरूपं विद्यतेऽन्यत्र ततत्समम् || ४१ ||

अन्यत्र विरला देवी कामरूपे गृहे गृहे |
ततः शतगुणा प्रोक्ता नीलकूटस्य मस्तके || ४२ ||

ततोऽपि द्विगुणा प्रोक्ता एरुके शिवलिङ्गके |
ततोऽपि द्विगुणा प्रोक्ता शैलपुत्र्यादियोनिषु || ४३ ||

ततः शतगुणा प्रोक्ता कामाख्यायोनिमण्डले |
कामाख्यायां महामायापूजां यः कृतवान् सकृत् || ४४ ||

स चेह लभते कामान् परत्र शिवरूपताम् |
न तस्य सदृशोऽन्योऽस्ति कृत्यं तस्य न विद्यते || ४५ ||

वाञ्छितार्थमवाप्येह चिरायुरभिजायते |
वायोरिव गतिस्तस्य भवेदन्यैरबाधिता || ४६ ||

सङ्ग्रामे शास्त्रवादे वा दुर्जयः स च जायते |
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रेण कामाख्यायोनिमण्डले |
सकृत् तु पूजनं कृत्वा फलं शतगुणं लभेत् || ४७ ||

मूलमूर्तिर्महामाया योगनिन्द्रा जगन्मयी |
तस्यास्तु वैष्णवीतन्त्रं मन्त्रं प्राक् प्रतिपादितम् || ४८ ||

अन्या या मूर्तयः प्रोक्ता शैलपुत्र्यादयोऽपराः |
तस्या एव विभागास्तास्तच्छरीरविनिर्गताः || ४९ ||

निःसरन्ति यथा नित्यं सूर्यबिम्बान्मरीचयः |
देव्यास्तथोग्रचण्डाद्या महामायाशरीरतः || ५० ||

तासामेवाङ्गरूपाणि वक्तव्यानि मया तव |
एकैव तु महामाया कार्यार्थं भिन्नतां गता || ५१ ||

कामाख्या तु महामाया मूलमूर्तिः प्रगीयते |
पीठैर्भिन्नाह्वया सा तु महामाया प्रगीयते || ५२ || 
क एव यथा विष्णुर्नित्यत्वाद् हि सनातनः |
जनानामर्दनात् सोऽपि जनार्दन इति श्रुतः || ५३ ||

तथैव सा महामाया कामार्थ सङ्गता गिरौ |
कामाख्येति सदा देवैर्गद्यते सततं नरैः || ५४ ||

यथा हि पुरुषः कोऽपि च्छत्रो च्छत्रग्रहाद् भवेत् |
स्नापकः स्नानकाले वै कामाख्यापि तथाह्वया || ५५ ||

महामायाशरीरं तु कामार्थं समुपस्थितम् |
लोहितैः कुङ्कुमैः पीतं कामार्थमुपयोजितैः || ५६ ||

खड्गं त्यक्त्वा कामकाले सा गृह्णाति स्रजं स्वयम् |
यदा तु त्यक्तकामा सा तदा स्यादसिधारिणी || ५७ ||

कामकाले शिवप्रेते न्यस्तलोहितपङ्कजे |
अमते त्यक्तकामा तु सितप्रेतोपरि स्थिता || ५८ ||

तथैवेतस्ततो गत्या सिंहस्था कामदा भवेत् |
कदाचित् सा सितप्रेते कदाचिद्रक्तपङ्कजे || ५९ ||

कदाचित् केशरीपृष्ठे रमते कामरुपिणी |
यदा लोहितपद्मस्था अथाग्रे केशरी चरः || ६० ||

यदा प्रेतगता देवी तदाग्रेऽन्यं निरीक्षते |
महामायास्वरूपेण यदा सा वरदा भवेत् || ६१ ||

पूजाकाले तदा प्रेतपद्मसिंहोपरि स्थिता |
रक्तपद्मे यदा ध्यायेत् तदाग्रे चिन्तयेद्धरिम् || ६२ ||

यदा ध्यायेद्धरौ चान्यद्वयमग्रे विचिन्तयेत् |
त्रिषु ध्यातेषु युगपत् प्रेतपद्महरौ क्रमात् || ६३ ||

स्थितेषु कामदा देवी तेषु ह्यायेत कामदाम् |
एकैकस्मिन्नपि तथा यथावच्छिन्तयेच्छिवाम् || ६४ ||

एका समस्ता जगतां प्रकृतिः सा यतस्ततः |
विष्णुब्रह्मशिवैर्देवैर्ध्रियते सा जगन्मयी || ६५ ||

सितप्रेतो महादेवो ब्रह्मालोहितपङ्कजम् |
हरिर्हरिस्तु विज्ञेयो वाहनानि महौजसः || ६६ ||

स्वमूर्त्या वाहनत्वं तु तेषां यस्मान्न युज्यते |
तस्मान्मूर्त्यन्तरं कृत्वा वाहनत्वं गतास्त्रयः || ६७ ||

यस्मिन् यस्मिन् महामाया प्रीणाति सततं शिवा |
तेन तेनैव रूपेण आसनान्यभवंस्त्रयः || ६८ ||

सिंहोपरि स्थितं पद्मं रक्तं तस्योर्ध्वगः शिवः |
तस्योपरि महामाया वरदाऽभयदायिनी || ६९ ||

एवं रूपेण यो ध्यात्वा पूजयेत् सततं शिवाम् | 
ब्रह्मविष्णुशिवास्तेन पूजिताः स्युरसंशयम् || ७० ||

एवं सदा महामाया कामाख्या चैकरूपिणी |
ध्यानतो रूपतो भिन्ना तस्मात्तां तत्र पूजयेत् || ७१ ||

एवं विशेषतन्त्राणि दुर्गायाः कथितानि वाम् |
अङ्गमन्त्राणि तस्यास्तु श्रूयतां अरसत्तमौ || ७२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे ष्टपञ्चाशोऽध्यायः || ५८ ||
एकोनषष्टितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

अङ्गमन्त्राण्यहं वक्ष्ये चण्डिकाया विशेषतः |
यैः समाराधिता देवी चतुर्वर्गप्रदा भवेत् || १ ||

तालव्यान्तो युतः षष्ठस्वरबिन्द्विन्दुवह्निभिः |
तथोपान्तः स्वरस्त्वेते बाह्यं वाग्भवमेव च || २ ||

नेत्रबीजं चण्डिकायास्त्रयमेतत् प्रकीर्तितम् |
वामललाटदाक्षिण्यनेत्रेषु त्रितयं क्रमात् || ३ ||

धर्मार्थकाममोक्षाणां सर्वदा कारणं परम् |
मन्त्रमेतन्महागुह्यं दुर्गाबीजमिति स्मृतम् || ४ ||

यदा कात्यायनमुनेराश्रमेषु दिवौकसाम् |
तेजोभिर्धृतकायाभूद् देवी देवौघसंस्तुता || ५ ||

तदा नेत्रत्रयाद् देव्या मूलमूर्तिर्विनिःसृता |
तेजोमयी जगद्धात्री महिषासुरघातिनी || ६ ||

तेजोभिः सर्वदेवानां सा धृत्वा वपुरुत्तमम् |
अस्त्राण्यनेकान्यादाय देवैर्दत्तानि भागशः || ७ ||

सगणं सानुवन्धं च सामात्यबलवाहनम् |
ब्रह्माद्यैः संस्तुता देवी जघान महिषासुरम् || ८ ||

हते तु महिषे देवी पूजिता त्रिदशैस्ततः |
अनेनैव तु मन्त्रेण लोके ख्यातिं च सा गता || ९ ||

ततः प्रभृति सा मूर्तिः सर्वैः सर्वत्र पूज्यते |
मूलमूर्तिः सुगुप्ताभूत् स्वमूर्त्या ख्यातिमागता || १० ||

देवानां वरदानेन ब्रह्माद्यैरुपयोजनात् |
यन्मूर्तिः पूज्यते सर्वैस्तां मूर्तिं शृणु भैरव || ११ || 
जटाजूटसमायुक्तामर्द्धेन्दुकृतशेखराम् |
लोचनत्रयसंयुक्तां ऊर्णेन्दुसदृशाननाम् || १२ ||

तप्तकाञ्चनवर्णाभां सुप्रतिष्ठां सुलोचनाम् |
नवयौवनसम्पन्नां सर्वाभरणभूषिताम् || १३ ||

सुचारुदशनां तीक्ष्णां पीनोन्नतपयोधराम् |
त्रिभङ्गस्थानसंस्थानां महिषासुरमर्दिनीम् || १४ ||

मृणालायतसंस्पर्शदशबाहुसमन्विताम् |
त्रिशूलं दक्षिणे देयं खड्गं चक्रं क्रमादधः || १५ ||

तीक्ष्णबाणं तथा शक्तिं बाहुसंघेषु सङ्गताम् |
खेटकं पूर्णचापं च पाशं चाङ्कुशमूर्धतः || १६ ||

घण्टां च परशुं चापि वामेऽधः प्रतियोजयेत् |
अधस्तान्महिषं तद्वद्विशिरस्कं प्रदर्शयेत् || १७ ||

शिरश्छेदोद्भवं तद्वद्दानवं खड्गपाणिनम् |
हृदि शूलेन निर्भिन्नं इर्यदन्त्रविभूषितम् || १८ ||

रक्तरक्तीकृताङ्गं च रक्तविस्फुरितेक्षणम् |
वेष्टितं नागपाशेन भ्रुकुटीकुटिलाननम् || १९ ||

सपाशवामहस्तेन धृतकेशं च दुर्गया |
वमद्रुधिरवक्त्रं च देव्याः सिंहं प्रदर्शयेत् || २० ||

देव्यास्तु दक्षिणं पादं समं सिंहोपरि स्थितम् |
किञ्चिदूर्ध्वं तथा वाममङ्गुष्ठं महिषोपरि || २१ ||

उग्रचण्डा प्रचण्डा च चण्डोग्रा चण्डनायिका |
चण्डा चण्डवती चैव चामुण्डा चण्डिका तथा || २२ ||

आभिः शक्तिभिरष्टाभिः सततं परिवेष्टिताम् |
चिन्तयेत् सततं देवीं धर्मकामार्थमोक्षदाम् || २३ ||

एतस्याश्चाङ्गमन्त्रं तु दुर्गातन्त्रमिति श्रुतम् |
शृणुष्वैकमना भूत्वा धर्मकामार्थसाधनम् || २४ ||

वह्निभार्या स्वरः षष्ठो हान्तः प्रान्तोऽग्निरेव च |
दुर्गादिरिति सोङ्कारं दुर्गामन्त्रं मिति श्रुतम् || २५ ||

रवौ मकरराशिस्थे या भवेत् सितपञ्चमी |
तस्यामनेन मन्त्रेण सम्पूज्य विधिवच्छिवाम् || २६ ||

शुक्लाष्टम्यां पुनर्देवीं पूजयित्वा यथाविधि |
नवम्यां बलिदानानि प्रभूतानि समाचरेत् || २७ ||

सन्ध्यायां च बलिं कुर्याग्निजगात्रासृगुक्षितम् |
एवं कृते तु कल्याणैर्युक्तो नित्यं प्रमोदते || २८ ||

पुत्रपौत्रसमृद्धस्तु धनधान्यसमृद्धिभिः |
(न तस्य जायते शोको न च पारी प्रजायते |
दीर्घायुः सर्वसुभगो लोकेऽस्मिन् स च जायते || २९ ||

सिताष्टम्यां तु चैत्रस्य पुष्पैस्तत्कालसम्भवैः |
अशोकैरपि यः कुर्यान्मत्रेणानेन पूजनम् || ३० ||

न तस्य जायते शोको रोगो वाप्यथ दुर्गतिः |
ज्यैष्ठे तु शुक्लपक्षस्य अष्टाम्यां समुपोषितः || ३१ ||

नवम्यां सतिलैरन्नैर्यावकैरथ मोदकैः |
क्षीरैराज्यस्तथा क्षौद्रैः शर्कराभिः सपिष्टकैः || ३२ ||

नानापशूनां रुधिरैर्मांसैरपि च पूजयेत् |
ततो दशम्यां शुक्लायामद्भिस्तु तिलमिश्रितैः || ३३ ||

दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण दातव्यमञ्जलित्रयम् |
एवं कृते दशम्यां तु यत्पापं दशजन्मभिः || ३४ ||

कृतं तत्प्रलयं याति दीर्घायुरपि जायते |
आषाढे शुक्लपक्षस्य याष्टमी श्रावणस्य च || ३५ ||

पवित्रारोपणं कुर्याद् देवीप्रीतिकरं परम् |
दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण दुर्गाबीजेन भैरव || ३६ ||

ऐष्णवीतन्त्रमन्त्रेण दुर्गाबीजेन भैरव |

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रेण पवित्रारोपणं चरेत् |
विशेषाच्छ्रावणं प्राप्य देव्याः कुर्यात् पवित्रकम् || ३७ ||

सर्वेषामेव देवानां पवित्रारोपणं चरेत् |
आषाढे श्रावणे वापि संवत्सरफलप्रदम् || ३८ ||

प्रतिपद्धनदस्योक्ता पवित्रारोपणे तिथिः |
द्वितीया तु श्रियो देव्यास्तिथीनामुत्तमा स्मृता || ३९ ||

तृतीया भवभाविन्याश्चतुर्थी तत्सुतस्य च |
पञ्चमी सोमराजस्य षष्ठी प्रोक्ता गुहस्य च || ४० ||

सप्तमी भास्करस्योक्ता दुर्गायाश्च तथाष्टमी |
मातृणां नवमी प्रोक्ता वासुकेर्दशमी मता || ४१ ||

एकादशी ऋषीणां च द्वादशी चक्रपाणिनः |
त्रयोदशी त्वनङ्गस्य मम चैव चतुर्दशी || ४२ ||

ब्रह्मणो दिक्पतीनां च पौर्णमासी तिथिर्मता |

पवित्रारोपणं यो वै देवानां न समाचरेत् || ४३ ||

तस्य सांवत्सरीपूजाफलं हरति केशवः |
तस्माद् यत्नेन कर्तव्यं पवित्रारोपणं परम् || ४४ ||

कृते बहुफलप्राप्तिस्तत्पूजा सफला भवेत् |
पवित्रं येन सूत्रेण यथा कार्यं विजानता || ४५ ||

तच्छ्रणुष्व प्रमाणं तु वचनान्मम भैरव |
प्रथमं दर्भसूत्रं च पद्मसूत्रं ततः परम् || ४६ ||

ततः क्षौमं सुपुण्यं स्यात् कार्पासकमतः परम् |
पट्टसूत्रं तथान्येन पवित्राणि न कारयेत् || ४७ ||

विचित्राणि पवित्राणि कर्तव्यानि तु यत्नतः |
गन्धमाल्यैः सुरभिभिः रचितानि यथोदितम् || ४८ ||

कन्या च कर्तयेत् सूत्रं प्रमदा च पतिव्रता |
विधवा साधुशीला वा दुःखशीला न कर्तयेत् || ४९ ||

यत्सूचिभिन्नं दग्धं च भस्मधूमाभिगुण्ठितम् |
तद्वर्जनीयं यत्नेन सूत्रमस्मिन् पवित्रके || ५० ||

उपयुक्तं चाखुजग्धं मद्यरक्तादिदूषितम् |
मलिनं नीलरक्तं च प्रयत्नेन विवर्जयेत् || ५१ ||

सूत्रैः पवित्रं कुर्वीत कनिष्ठोत्तममध्यमम् |
कनिष्ठं यत् पवित्रं तु सप्तविंशतितन्तुभिः || ५२ ||

मर्त्यलोके यशः कीर्तिः सुखसौभाग्यवर्धनम् |
चतुःपञ्चाशता प्रोक्तं तन्तूनां मध्यमं परम् || ५३ ||

दिव्यभोगावहं पुण्यं स्वर्गमोक्षरदायकम् |
उत्तमं चैव तन्तूनामष्टोत्तरशतेन वै || ५४ ||

तद्दत्वा तु महादेव्यै शिवसायुज्यमाप्नुयात् |
उत्तमं वासुदेवाय दद्याद् यदि पवित्रकम् || ५५ ||

तदा याति हरेर्लोकं साधको नात्र संशयः |
अष्टोत्तरसहस्रं तु रत्नमालेति गीयते || ५६ ||

पवित्रं सु महादेव्या भुक्तिमुक्तिप्रदायकम् |
रत्नमाल्यां तु यो यच्छेन्महादेव्यै पवित्रकम् || ५७ ||

कल्पकोटिसहस्राणि स्वर्गे स्थित्वा शिवो भवेत् |
एतत् तु नागहाराख्यं शङ्करस्य पवित्रकम् || ५८ ||

अष्टोत्तरसहस्रेण तन्तुना सुमनोहरम् |
यः प्रयच्छति मह्यं तु स यावांस्तन्तुसञ्चयः || ५९ ||

तावत्कल्पसहस्राणि मम लोके प्रमोदते |
अष्टोत्तरसहस्रेण वनमाला हरेः स्मृता || ६० ||

तन्तूनां तस्य दानेन विष्णुसायुज्यमाप्नुयात् |
यत् कनिष्ठं पवित्रं तु नाभिमात्रं भवेत् तु तत् || ६१ ||

द्वादशग्रन्थिसंयुक्तमात्ममानेन योजयेत् |
ऊरुप्रमाणं मध्यं स्याद् ग्रन्थीनां तत्र योजयेत् || ६२ ||

चतुर्विंशतिमप्यस्य मानमात्मन एव च |
पवित्रमुत्तमं प्रोक्तं जानुमात्रं च भैरव || ६३ ||

षट्त्रिंशत्तन्तुग्रन्थीनां योजयेदात्ममानतः |
शतमष्टोत्तरं कार्यं ग्रन्थीनां सुविधानतः || ६४ ||

नागहाराह्वयं तद्वदन्येषु च विधानतः |
पवित्रं क्रियते येन सूत्रेण ग्रन्थयः पुनः || ६५ ||

तदन्यवर्णसूत्रेण कर्तव्या लक्षणान्विता |
ग्रन्थिं तु सप्तभिः कुर्याद् वेष्टनैस्तु कनिष्ठके || ६६ ||

द्विगुणैर्मध्यमे कुर्यात्त्रिगुणरुत्तमे तथा |
अधिवास्य पवित्राणि पूर्वस्मिन् दिवसे ततः || ६७ ||

मन्त्रन्यासं पवित्रे तु कुर्यात् तत्रापरेऽहनि |
दुर्गाबीजेन मन्त्रेण मन्त्रन्यासं द्विजश्चरेत् || ६८ ||

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रेण कुर्युरन्ये च भैरव |
प्रतिग्रन्थि स्वयं कुर्यान्मन्त्रन्यासं विचक्षणः || ६९ ||

अङ्गुष्ठाग्रेण जपनं मालायामिह भैरव |
यावन्तो ग्रन्थयश्चात्र तावन्त्येव च सन्न्यसेत् || ७० ||

मन्त्राणि तस्य तेन स्यादेवाङ्गोपनियोजनम् |
दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण तत्त्वन्यासं तु कारयेत् || ७१ ||

एकत्र न्यस्य सकलं यज्ञपात्रे पवित्रकम् |
तस्मिन् निधाय गन्धादि पुष्पाणि च सुशोभनम् || ७२ ||  

तत्त्वन्यासं ततः कुर्यादङ्गुल्यग्रेण भैरव |
विष्णोस्तु मूलमन्त्रेण तत्त्वन्यासं तु कारयेत् || ७३ || 

इदं विष्णुरिति प्रोक्तं मन्त्रन्यासं द्विजस्य हि |
शूद्राणां मन्त्रविन्यासे मन्त्रो वै द्वादशाक्षरः || ७४ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण तत्त्वन्यासो मम स्मृतः |
अनेन मन्त्रन्यासं च दानं चानेन कारयेत् || ७५ ||

कुङ्कुमोशीरकर्पूरै श्चन्दनादिविलेपनैः |
पवित्राणि विलिप्याथ तत्त्वन्यासं तु योजयेत् || ७६ ||

सम्पूज्य मण्डले देवीं विधिवत् प्रयतो नरः |
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रेण दुर्गातन्त्रेण भैरव || ७७ ||

दुर्गाबीजेन दद्यात् तु देव्या मूर्ध्नि पवित्रकम् |
यस्य देवस्य यः प्रोक्तस्तस्य तेनैव मण्डलम् || ७८ || 

यस्य यस्य तु यो मन्त्रो यथा ध्यानादिपूजनम् |
तत् तत् तेनैव मन्त्रेण पूजयित्वा प्रयत्नतः || ७९ ||

तस्यैव बीजमन्त्राभ्यां मूर्ध्नि दद्यात् पवित्रकम् |
पवित्रं मम यो दद्याद् देवेभ्यश्च पवित्रकम् || ८० ||

सर्वेषामेव देवानां सम्पूर्णार्थश्च भैरव | 
अग्निर्ब्रह्मा भवानी च गजवक्त्रो महोरगः || ८१ ||

स्कन्दो भानुर्मातृगणो दिक्पालाश्च नवग्रहाः |
एतान् घटेषु प्रत्येकं पूजयित्वा यथाविधि || ८२ ||

पवित्रं मूर्ध्नि चैकैकं दद्यादेभ्यः समाहितः |
पञ्चगव्यचरुं कृत्वा देव्यै दत्त्वाहुतित्रयम् || ८३ ||

तेनैव विष्णवे दत्त्वा शम्भवे च यथाविधि |
आज्यैरष्टोत्तरशतं तिलैराज्यैस्तथैव च || ८४ ||

अष्टोत्तरशतं दद्यान्महादेव्यै च साधकः |
एवमेव विधानेन विष्ण्वादीनां च साधकः || ८५ ||

पवित्रारोपणं कुर्याद् धर्मकामार्थसिद्धये |
नैवेद्यैर्विविधैः पेयैर्वटपिष्टकमोदकैः || ८६ ||

कूष्माण्डैर्नारिकेलैश्च खर्जूरैः पनसैस्तथा |
आम्रदाडिमकर्कारुद्राक्षादिविविधैः फलैः || ८७ ||

भक्ष्यभोज्यादिभिः सर्वैर्मत्स्यैर्मांसैस्तथौदनैः |
गन्धैः पुष्पैस्तथा धूपैर्दीपैश्च सुमनोहरैः || ८८ ||

वासोभिर्भूषणैश्चैव भवानीसाधको यजेत् |
नटनर्तकसङ्घैश्च वेश्याभिश्चैव भैरव || ८९ ||

नृत्यगीतः समुदितो जागरं कारयेन्निशि |
भोजयेद् ब्राह्मणांश्चापि ज्ञातीनपि द्विजातिभिः || ९० ||

पवित्रारोपणे वृत्ते दक्षिणामुपदापयेत् |
हिरण्यं गां तिलघृतं वासो वा शाकमेव वा || ९१ ||

इमं मन्त्रं ततः पश्चात् साधकः समुदीरयेत् |
मणिविद्रुममालाभिर्मन्दारकुसुमादिभिः || ९२ ||

इयं सांवत्सरी पूजा तवास्तु परमेश्वरि |
ततो विसर्जयेद् देवीं पूजाभिः प्रतिपत्तिभिः || ९३ ||

एवं कृते पवित्राणां दाने देव्या यथाविधि |
संवत्सरस्य या पूजा सम्पूर्णा वत्सराद् भवेत् || ९४ ||

कल्पकोटिशतं यावद् देवीगेहे वसेन्नरः |
तत्रापि सुखसौभाग्यसमृद्धिरतुला भवेत् || ९५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे कोनषष्टितमोऽध्यायः || ५९ ||
षष्टितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण कुर्याद् दुर्गामहोत्सवम् |
महानवम्यां शरदि बलिदानं नृपादयः || १ ||

आश्वनस्य तु शुक्लस्य भवेद् या अष्टमी तिथिः |
महाष्टमीति सा प्रोक्ता देव्याः प्रीतिकरी परा || २ ||

तनोऽनु नवमी या स्यात् सा महानवमी स्मृता |
सा तिथिः सर्वलोकानां पूजनीया शिवप्रिया || ३ ||

अनयोर्वत्स पूजायां विशेषं शृणु भैरव |
सम्पूज्य मण्डले देवीं विधिवत् प्रयतो नरः || ४ || 

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रेण दुर्गातन्क्षेण भैरव | 
मूर्तिभेदे यथा देवी पूजां गृह्णाति भूतये || ५ ||

कन्यासंस्थे रवौ वत्स शुक्लामारभ्य नन्दिकाम् |
अयाचिताशी नक्ताशी एकाशी त्वथ चापदः || ६ ||

प्रातःस्नायी जितद्वन्द्वस्त्रिकालं शिवपूजकः |
जपहोमसमायुक्तो भोजयेच्च कुमारिकाः || ७ ||

बोधयेद् बिल्वशाखासु षष्ट्यां देवीफलेषु च |
सप्तम्यां बिल्वशाखां तामाहृत्य प्रतिपूजयेत् || ८ ||

पुनः पूजां तथाष्टम्यां विशेषेण समाचरेत् |
जागरं च स्वयं कुर्याद् बलिदानं महानिशि || ९ ||

प्रभूतबलिदानं तु नवम्यां विधिवच्चरेत् |
ध्यायेद् दशभुजां देवीं दुर्गातन्त्रेण पूजयेत् || १० ||

विसर्जनं दशम्यां तु कुर्याद् वै साधकोत्तमः | 
कृत्वा विसर्जनं तस्यां तिथौ नक्तं समाचरेत् || ११ ||

यदा तु षोडशभुजां महामायां प्रपूजयेत् |
दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण विशेषं तत्र वै शृणु || १२ ||

कन्यायां कृष्णपक्षस्य एकादश्यामुपोषितः |
द्वादश्यामेकभक्तं तु नक्तं कुर्यात् परेऽहनि || १३ ||

चतुर्दश्यां महामायां बोधयित्वा विधानतः |
गीतवादित्रनिर्घोषैर्नानानैवेद्यवेदनैः || १४ ||

अयाचितं बुधः कुर्यादुपवासं परेऽहनि |
एवमेव व्रतं कुर्याद् यावद्वै नवमी भवेत् || १५ ||

ज्येष्ठायां च समभ्यर्च्य मूलेन प्रतिपूजयेत् |
उत्तरेणार्चनं कृत्वा श्रवणान्ते विसर्जयेत् || १६ ||

यदा त्वष्टादशभुजां महामायां प्रपूजयेत् |
दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण तत्रापि शृणु भैरव || १७ ||

कन्यायां कृष्णपक्षस्य पूजयित्वार्द्रभे दिवा |
नवम्यां बोधयेद् देवीं गीतवादित्रनिस्वनैः || १८ ||

शुक्लपक्षे चतुर्थ्यां तु देवीकेशविमोचनम् |
प्रातरेव तु पञ्चम्यां स्नापयेत् तु शुभैर्जलैः || १९ ||

सप्तम्यां पत्रिकापूजा अष्टम्यां चाप्युपोषणम् |
पूजाजागरणं चैव नवम्यां विधिवद्बलिः || २० ||

सम्प्रेषणं दशम्यां तु क्रीडाकौतुकमङ्गलैः |
नीराजनं दशम्यां तु बलवृद्धिकरं महत् || २१ ||

यदा वै वैष्णवी देवीं महामायां जगन्मयीम् |
पूजयेत् तत्र च तदा विशेषं शृणु भैरव || २२ ||

कन्यासंस्थे रवौ पूजा या शुक्ला तिथिरष्टमी |
तस्यां रात्रौ पूजितव्या महाविभवविस्तरैः || २३ ||

नवम्यां बलिदानं तु कर्तव्यं वै यथाविधि |
जपं होमं च विधिवत् कुर्यात् तत्र विभूतये || २४ ||

सम्पूजयेन्महादेवीमष्टपुष्पिकया नरः |
रामस्यानुग्रहार्थाय रावणस्य वधाय च || २५ ||

रात्रावेव महादेवी ब्रह्मणा बोधिता पुरा |
ततस्तु त्यक्तनिद्रा सा नन्दायामाश्विने सिते || २६ ||

जगाम नगरीं लङ्कां यत्रासीद्राघवः पुरा |
तत्र गत्वा महादेवी तदा तौ रामरावणौ || २७ ||

युद्धं नियोजयामास स्वयमन्तर्हिताम्बिका |
रक्षसां वानराणां च जग्ध्वा सा मांसशोणिते || २८ ||

रामरावणयोर्युद्धं सप्ताहं सा न्ययोजयत् |
व्यतीते सप्तमे रात्रौ नवम्यां रावणं ततः || २९ ||

रामेण घातयामास महामाया जगन्मयी |
यावत्तयोः स्वयं देवी युद्धकेलिमुदैक्षत || ३० ||

तावत् तु सप्तरात्राणि सैव देवैः सुपूजिता |
निहते रावणे वीरे नवम्यां सकलैः सुरैः || ३१ ||

विशेषपूजां दुर्गायाश्चक्रे लोकपितामहः |
ततः सम्प्रेषिता देवी दशम्यां शार्वरोत्सवैः || ३२ ||

शाक्रोऽपि देवसेनाया नीराजनमथाकरोत् |
शान्त्यर्थं सुरसैन्यानां देवराज्यस्य वृद्धये || ३३ ||

रामरावणबाणेन युद्धं चावेक्ष्य भोतिदम् |
तृतीयायां तु लङ्कायाः पूर्वोत्तरदिशि स्थितम् || ३४ ||

स्वातीनक्षत्रयुक्तायां भीतं सुरबलं महत् |
शान्त्यर्थं वरयामास देवेन्द्रो वचनाद् हरेः || ३५ ||

ततस्तु श्रवणेनाथ दशम्यां चण्डिकां शुभाम् |
विसृज्य चक्रे शान्त्यर्थं बलनीराजनं हरिः || ३६ ||

नीराजितबलः शक्रस्तत्र रामं च राघवम् |
सम्प्राप्य प्रययौ स्वर्गं सह देवैः शचीपतिः || ३७ ||

इतिवृत्तं पुराकल्पे मनोः स्वायम्भुवेऽन्तरे |
प्रादुर्भूता दशभुजा देवी देवहिताय वै || ३८ ||

नृणां त्रेतायुगस्यादौ जगतां हितकाम्यया |
पुराकल्पे यथावृत्तं प्रतिकल्पं तथा तथा || ३९ ||

प्रवर्तते स्वयं देवी दैत्यानां नाशनाय वै |
प्रतिकल्पं भवेद्रामो रावणश्चापि राक्षसः || ४० ||

तथैव जायते युद्धं तथा त्रिदशसंगमः |
एवं रामसहस्राणि रावणानां सहस्रशः || ४१ ||

भवितव्यानि भूतानि तथा देवी प्रवर्तते |
पूजयन्ति सुराः सर्वे बलं नीराजयन्त्यपि || ४२ ||

तथैव च नराः सर्वे कुर्युः पूजां यथाविधि |
बलनीरजनं राजा कुर्याद् बलविवृद्धये || ४३ ||

दिव्यालङ्कारयुक्ताभिर्वारुणीभिः प्रवर्तनम् |
कर्तव्यं नृत्यगीतानि क्रीडाकौतुकमङ्गलैः || ४४ ||

मोदकैः पिष्टकैः पेयैर्भक्ष्यभोज्यैरनेकशः |
कूष्माण्डैर्नारिकेलैश्च खर्जूरैः पनसैस्तथा || ४५ ||

द्राक्षामलकशाडिल्यैः प्लीहैश्च करुणैस्तथा |
कशेरुक्रमुकैर्मूलैः सजम्बुतिन्दुकादिभिः || ४६ ||

गव्यैर्गुडैस्तथा मांसैर्मद्यैर्मधुभिरेव च |
बालप्रियैश्च नैवेद्यैर्लाजाक्षतफलादिभिः || ४७ ||

इक्षुदण्डैः सिताभिश्च लवलीनागरङ्गकै |
अजाभिर्महिषैर्मेषैरात्मशोणितसञ्चयैः || ४८ ||

पक्ष्यादिबलिजातीयैस्तथा नानाविधैर्मृगैः |
पूजयेच्च जगद्धात्रीं मांसशोणितकर्दमैः || ४९ ||

रात्रौ स्कन्दविशाखस्य कृत्वा पिष्टकपुत्रिकाम् |
पूजयेच्छत्रुनाशाय दुर्गायाः प्रीतये तथा || ५० ||

होमं च सतिलैराज्यैर्मांसैरपि तथा चरेत् |
उग्रचण्डादिकाः पूज्यास्तथाष्टौ योगिनीः शुभाः || ५१ ||

योगिन्यश्च चतुःषष्ठिस्तथा वै कोटियोगिनीः |
नवदुर्गास्तथा पूज्या देव्याः सन्निहिताः शुभाः || ५२ ||

जयन्त्यादिर्गन्धपुष्पैस्ता देव्या मूर्तयो यतः |
देव्यः सर्वाणि चास्त्राणि भूषणानि तथैव च || ५३ ||

अङ्गप्रत्यङ्गयुक्तानि वाहनं सिंहमेव च |
महिषासुरमर्दिन्याः पूजयेद् भूतये सदा || ५४ ||

पुराकल्पे महादेवी मनोः स्वायम्भुवेऽन्तरे |
नृणां कृतयुगस्यादौ सर्वदेवैः स्तुता सदा || ५५ ||

महिषासुरनाशाय जगतां हितकाम्यया |
योगनिद्रा महामाया जगद्धात्री जगन्मयी || ५६ ||

भुजैः षोडशभिर्युक्त्या भद्रकालीति विश्रुता |
क्षीरोदस्योत्तरे तीरे बिभ्रती विपुलां तनुम् || ५७ ||

अतसीपुष्पवर्णाभा ज्वलत्काञ्चनकुण्डला |
जटाजूटसखण्डेन्दुकुटत्रयभूषिता || ५८ ||

नागहारेण सहिता स्वर्णहारविभूषिता |
शूलं चक्रं च खड्गं शङ्खं बाणं तथैव च || ५९ ||

शक्तिं वज्रं च दण्डं च नित्यं दक्षिणबाहुभिः |
बिभ्रती सततं देवी विकाशिदशनोज्ज्वला || ६० ||

खेटकं चर्म चापं च पाशं चाङ्कुशमेव च |
घण्टां पर्शुं च मुषलं बिभ्रती वामपाणिभिः || ६१ ||

सिंहस्था नयनै रक्तवर्णैस्त्रिभिरतिज्वला |
शूलेन महिषं भित्त्वा तिष्ठन्ती परमेश्वरी || ६२ ||

वामपदेन चाक्रम्य तत्र देवी जगन्मयी |
तां दृष्ट्वा सकला देवाः प्रणम्य परमेश्वरीम् || ६३ ||

नोचुः किञ्चन तं दृष्ट्वा निहतं महिषासुरम् |
ततः प्रोवाच देवांस्तान् ब्रह्मादीन् परमेश्वरी || ६४ ||

स्मितप्रभिन्नवदना विकाशिवदनोज्ज्वला |
गच्छन्तु भोः सुरगणा जम्बुद्वीपान्तरं प्रति || ६५ ||

हिमवत् पर्वतासन्ने वरं कात्यायनाश्रमम् |
तत्रैव भवतां साध्यं भविष्यति न संशयः || ६६ ||

इत्युक्त्वा सा महादेवी तत्रैवान्तरधीयत |
देवा अपि तदा जग्मुः कात्यायनमुनेः पुरम् || ६७ ||

आश्रमं प्रति ते गत्वा विस्मयाविष्टमानसाः | 
निहतो महिषो देव्या दिष्टोऽस्माभिर्यदर्थतः || ६८ ||

स्तुता चैषा महादेवी जगद्धात्री जगन्मयी |
किमर्थमाह सा देवी गन्तुं कात्यायनाश्रमम् || ६९ ||

किमन्यद् वाञ्छितं कार्यमस्माकं वा भविष्यति |
इति ब्रुवन्तस्ते सर्वे गच्छन्ति स्म परस्परम् || ७० ||

हिमवत्-पर्वतासन्नं मुनि-कात्यायनाश्रमम् |
ततः सेन्द्राः सदिक्पाला ब्रह्मविष्णुशिवास्तथा || ७१ ||

निषेदुः सुचिरं प्रीता दुर्गादर्शनलालसाः |
ततो रुद्रगणाः सर्वे महिषासुरचेष्टितम् || ७२ ||

आगत्य कथयामासुर्देवलोकपराभवम् |
ततस्तत्र महाकोपं ब्रह्मविष्णुशिवादयः || ७३ ||

चक्रुः कोऽन्योऽस्ति महिषो हतो देव्या स दानवः |
पुनर्येनेह क्रियते जगद्विध्वंसनं भृशम् || ७४ ||

इति प्रकुप्यतां तेषां शरीरेभ्यः पृथक् पृथक् |
निश्चक्रमुश्च तेजांसि शक्तिरूपाणि तत्क्षणात् || ७५ ||

तत्तेजोभिर्धृतवपुर्देवी कात्यायनेन वै |
सन्धुक्षिता पूजिता च तेन कात्यायनी स्मृता || ७६ ||

ततस्तेनैव मन्त्रेण दशबाहुयुतेन वै |
पश्चाज्जघान महिषं जगद्धात्री जगन्मयी || ७७ ||

यदा स्तुता महादेवी बोधिता चाश्विनस्य च |
चतुर्दशी कृष्णपक्षे प्रादुर्भूता जगन्मयी || ७८ ||

देवानां तेजसां मूर्तिः शुक्लपक्षे सुशोभने |
सप्तम्यां साऽकरोद् देवी अष्टम्यां तैरलङ्कृता || ७९ ||

नवम्यामुपहारैस्तु पूजिता महिषासुरम् |
निजघान दशम्यां तु विसृष्टान्तर्हिता शिवा || ८० ||

मार्कण्डेय उवाच 

श्रुत्वेमां सगरो राजा देव्याः सङ्गतिमुत्तमाम् |
संशयालुश्च तद्रूपे पुनरौर्वमपृच्छत् || ८१ ||

सगर उवाच

यदि पश्चान्महादेवी जघान महिषासुरम् |
कथं पूर्वं हद्रकाली-रूपाभून्महिषासुरम् || ८२ ||

तथाहि दर्शनं तस्याः पादाक्रान्तश्चकार च |
हृदिशूलेन निर्भिन्नं ददृशुः सकलाः सुराः |
एवं तु संशयं छिन्धि मुनिश्रेष्ठ समाधुना || ८३ ||

और्व उवाच 

शृणु त्वं नृपशार्दूल भद्रकाली यथा पुरा |
प्रादुर्भूता महामाया महिषेण सहैव तु || ८४ ||

महिषासुर एवासौ निद्रायां निशि पर्वते |
स्वप्नं प्रददृशे वीरो दारुणं घोरदर्शनम् || ८५ ||

महामाया भद्रकाली छित्त्वा खड्गेन मे शिरः |
पपौ तस्य च रक्तानि व्यादितास्यातिभीषणा || ८६ ||

ततः प्रातर्भययुतः स दैत्यो महिषासुरः |
तामेव पूजयामास सुचिरं सानुगस्तदा || ८७ ||

आराधिता तदा देवी महिषेणासुरेण वै |
प्रादुर्भूता भद्रकाली भुजैः षोडशभिर्युता || ८८ ||

ततः प्रणम्य महिषो महामायां जगन्मयीम् |
उवाचेदं वचो नम्रमूर्तिर्भक्तियुतोऽसुरः || ८९ ||

महिष उवाच 

देवि खड्गेन सञ्छिद्य शोणितानि शिरो मम |
त्वया मुक्तानि दृष्टानि मया स्वप्नेन निश्चितम् || ९० ||

अवश्यं तु त्वया कार्यं मया ज्ञातं प्रमाणतः |
एतद्रुधिरपाअं मे तत्रैकं देहि मे वरम् || ९१ ||

वध्यस्तवाहं नात्रास्ति संशयः परमेश्वरि |
ममापि तत्र नो दुःखं नियतिः केन लङ्घ्यते || ९२ ||

किन्तु त्वयैव सहितः शम्भुराराधितः पुरा |
मम पित्रा मदर्थेन जातः पश्चादहं ततः || ९३ ||

मयाप्याराधितः शम्भुः प्राप्ताश्चेष्टास्तथाविधाः | 
मन्वन्तरत्रयं यावदासुरं राज्यमुत्तमम् || ९४ ||

अकण्टकं मया भुक्तमनुतापो न विद्यते |
कात्यायनेन मुनिना शप्तोऽहं शिष्यकारणात् || ९५ ||

सीमन्तिनी विनाशं ते करिष्यति न संशयः |
पुरा मुनिं तपस्यन्तं रौद्राश्वं नाम सत्तमम् || ९६ ||

मुनेः कात्यायनाख्यस्य शिष्यं हिमवदन्तिके |
दिव्यस्त्रीरूपमतुलं कृत्वाहं कौतुकात् तदा || ९७ ||

मया सम्मोहितो विप्रोऽत्यजत् सद्यस्तदा तपः |
नदूरात् संस्थितेनाहं मुनिना कात्यसूनुना || ९७ ||

ज्ञात्वा मायां तदा शप्तः शिष्यार्थे क्रोधवह्निना |
यस्मात् त्वया मे शिष्योऽयं मोहितस्तपसश्च्युतः || ९९ ||

कृतस्त्वया स्त्रीरूपेण तत् त्वां स्त्री निहनिष्यति |
इति मां शप्तवान् पूर्वं मुनिः कात्यायनः स्वयम् || १०० ||

तस्य शापस्य कालोऽयमागत्य समुपस्थितः |
देवेन्द्रत्वं मया प्राप्तं भुक्तं त्रिभुवनं समम् || १०१ ||

किञ्चिन्न शोच्यं मेऽत्रास्ति वाञ्छनीयं हि यन्मया |
तस्मात् त्वां वै प्रपन्नोऽहं प्रार्थ्यं शेषं हि यन्मम |
यदूदेहि देवि दुर्गे त्वं भूयस्तुभ्यं नमो नमः || १०२ ||

देव्युवाच

प्रार्थनीयो वरो यस्ते तं वृणुष्व महासुर |
दास्यामि ते वरं प्रार्थ्यं संशयो नात्र विद्यते || १०३ ||

महिष उवाच

यज्ञभागमहं भोक्तुमिच्छामि त्वत्प्रसादतः |
यथा मखेषु सर्वेषु पूज्योऽहं स्यां तथा कुरु || १०४ ||

त्वत्पादसेवां न त्यक्ष्ये यावत्सूर्यः प्रवर्तते |
एवं वरद्वयं देहि यदि देयो वरो मम || १०५ ||

देव्युवाच

यज्ञभागाः सुरेभ्यस्तु कल्पिता वै पृथक् पृथक् |
भागो न विद्यते चान्यो यं दास्यामि तवाधुना || १०६ ||

किन्तु त्वयि मया युद्धे निहते महिषासुर |
नैव त्यक्ष्यसि मत्पादं सततं नात्र संशयः || १०७ ||

मम प्रवर्तते पूजा यत्र यत्र च तत्र ते |
पूज्यश्चिन्त्यश्च तत्रैव कायोऽयं तव दानव || १०८ ||

इति श्रुत्वा वचस्तस्याः प्रत्यूषे महिषासुरः |
वरं प्राप्येह मुदितः प्रसन्नवदनस्तदा || १०९ ||

उग्रचण्डे भद्रकालि दुर्गे देवि नमोऽस्तुते |
प्रभूता मूर्तया देवि भवत्या सकलात्मिकाः || ११० ||

काभिस्ते मूर्तिभिः पूज्यो यज्ञेऽहं परमेश्वरि |
तत् समाचक्ष्व यदि मे भवत्येह कृपा कृता || १११ ||

देव्युवाच

यानि नामानि प्रोक्तानि त्वयेह महिषासुर |
तासु मूर्तिषु संपृष्टः पूज्यो लोके भविष्यसि || ११२ ||

उग्रचण्डेति या मूर्तिर्भद्रकाली ह्यहं पुनः |
यया मूर्त्या त्वां हनिष्ये सा दुर्गेति प्रकीर्तिता || ११३ ||

एतासु मूर्तिषु सदा पादलग्नो नृणां भवान् |
पूज्यो भविष्यति स्वर्गे देवानामपि रक्षसाम् || ११४ ||

आदिसृष्टावुग्रचण्डामूर्त्या त्वं निहितः पुरा |
द्वितीयसृष्टौ तु भवान् भद्रकाल्या मया हतः || ११५ ||

दुर्गारूपेणाधुना त्वां हनिष्वामि सहानुगम् |
किन्तु पूर्व न गृहीतस्त्वं मया पादयोस्तले || ११६ ||

अधुना प्रार्थितवरो ग्रहीतः पूर्वकामयोः | 
ग्रहीतव्यश्च पश्चात् त्वं यज्ञभागोपभुक्तये || ११७ ||

और्व उवाच 

इत्युक्त्वा सा महामाया उग्रचण्डाह्वयां तनुम् |
दर्शयामास च तदा महिषायासुराय वै || ११८ ||

या मूर्तिः षोडशभुजा भद्रकालीति विश्रुता |
तथैव मूर्ति बाहुभ्यामपराभ्यां तु बिभ्रती || ११९ ||

दक्षिणाधो गदां वामपाणिना पानपात्रकम् |
सुरापूर्णं च शिरसा मुण्डमालां विलेशयम् || १२० ||

भिन्नाञ्जनचयप्रख्या प्रचण्डा सिंहवाहिनी |
रक्तनेत्रा महाकाया युक्ताऽष्टादशबाहुभिः || १२१ ||

उग्रचण्डा भद्रकाली देव्या मूर्तिद्वयं तथा |
महिषः प्रणनामाशु दृष्ट्वा विस्मयमागतः || १२२ ||

ततो यथा पदाक्रम्य निहतो महिषासुरः |
तथैव जगृहे पादतले देवीद्वयं तु तम् || १२३ ||

हृदि शूलेन निर्भिन्नं माहिषं विशिरस्ककम् |
गुहीतकेशं देव्या तु इर्यदन्त्रविभूषितम् || १२४ ||

वमद्रक्तं महाकायं दृष्ट्वा पूर्वतनुं स्वकम् |
भयं प्राप्यासुरः सोऽथ शुशोच च मुमोह च || १२५ ||

ततस्तु क्षणमात्मानं संस्तभ्य स तु दानवः |
प्रणम्य वचनं देवीमिदमाह स गद्गदम् || १२६ ||

महिष उवाच 

यदि देवि प्रसन्नासि यज्ञभागाश्च कल्पिताः |
तदा ममान्यदा नाश एवमेतद् भवेन्न हि || १२७ ||

यथाहं न सुरैः सार्धं करिष्ये वैरमद्भुतम् |
तथा मां कुरु भो देवि न जन्म प्रलभे यथा || १२८ ||

देव्युवाच

आराधिताऽहं भवता वरो दत्तो मया तव |
वध्यश्च त्वं ममैवेह नात्र कार्या विचारणा || १२९ ||

यत् त्वया प्रार्थितं चापि सर्वैः सुरगणैः सह |
विरोधो मे सदा मा भूदिति चापि भविष्यति || १३० ||

मत्पादतलसंस्पर्शाच्छरीरं तव दानव |
यज्ञभागोपभोगाय विशीर्णं न भविष्यति || १३१ ||

तव जीवात्मभिः प्राणाः सर्व एव महासुरः |
हरस्य पादसंयोगाच्चिरं स्थास्यति केवलम् || १३२ ||

कल्पकोटिसहस्राणि त्रिंशत् त्वं महिषासुर |
शतानि चाष्टावन्यानि जन्म ते न भविष्यति || १३३ ||

इति देवी वरं दत्त्वा महिषायासुराय वै |
प्रणता तेन शिरसा तत्रैवान्तरधीयत || १३४ ||

महिषोऽपि निजस्थानं अयौ संमोहितः पुनः |
मायया चासुरं भावमादाय नृप पूर्ववत् || १३५ ||

सगर उवाच

अनेके निहिता दैत्या मायया लोकभूतये |
न ते पुनः प्रगृहीतास्तेभ्यो दत्त्वा वराञ् शुभान् |
एन वा कारणेनायं प्रगृहीतो वरः कथम् |
दत्तास्तस्मै समाचक्ष्व मम सम्यग् द्विजोत्तम || १३६ ||

और्व उवाच

आराधितो महादेवो रम्भेण सुरवैरिणा |
चिरेण स च सुप्रीतस्तपसा तस्य शङ्करः || १३७ ||

अथ तुष्टो महादेवः प्रत्यक्षं रम्भमुचिवान् |
प्रीतोऽस्मि ते वरं रम्भ वरयस्व यथेप्सितम् || १३८ ||

एवमुक्तः प्रत्युवाच रम्भस्तं चन्द्रशेखरम् |
अपुत्रोऽह महादेव यदि ते मययनुग्रहः || १३९ ||

मम जन्मत्रये पुत्रो भवान् भवतु शङ्कर |
अवध्यः सर्वभूतानां जेता च त्रिदिवौकसाम् || १४० ||

चिरायुश्च यशस्वी च लक्ष्मीवान् स च शङ्कर |
एवमुक्तस्तु दैत्येन प्रत्युवाच वृषध्वजः || १४१ ||

भवत्वेतद्वाञ्छितं ते भविष्यामि सुतस्तव |
इत्युक्त्वा स महादेवस्तत्रैवान्तरधीयत || १४२ ||

रम्भोऽपि यातः स्वस्थानं हर्षोत्फुल्लविलोचनः |
पथि गच्छन् स रम्भोऽथ ददर्श महिषीं शुभाम् || १४३ ||

त्रिहायणीं चित्रवर्णां सुन्दरीमृतुशालिनीम् |
स तां दृष्ट्वाथ महिषीं रम्भः कामेन मोहितः || १४४ ||

दोर्भ्यां गृहित्वा च तदा चकार सुरतोत्सवम् |
तयोः प्रवृत्ते सुरते तदा सा तस्य तेजसा || १४५ ||

दधार महिषी गर्भं तदाऽभून्महिषासुरः |
तस्यां स्वांशेन गिरिशस्तत्पुत्रत्वमवाप्तवान् || १४६ ||

ववृधे स तदा राम्भिः शुक्लपक्षशशाङ्कवत् |
तं च कात्यायनमुनिः शप्तवान्महिषासुरम् || १४७ ||

दुर्नयं वीक्ष्य शिष्यार्थे शिष्यानुग्रहकारकः |
कात्यायनेन शप्तं तं विज्ञाय महिषासुरम् || १४८ ||

ईश्वर उवाच 

देवी कात्यायनेनायं शप्तोऽद्य महिषासुरः |
योषिद्विनाशक्र्त्रीति भवितेति जगन्मये || १४९ ||

निःसंशयमृषेर्वाक्यं भविष्यति न संशयः |
मदीयो माहिषः आयो देवि कार्यस्त्वया त्वयि || १५० ||

हन्तव्यः सततं योगयुक्तः पूर्वे परेऽपि च |
हरिर्हरिस्वरूपेण न त्वां वोढुं क्षमोऽधुना || १५१ ||

ममायं माहिषः कायस्तव वोढा भविष्यति |
इति पूर्वं महादेवो देवीं प्रार्थितवान् पुरा || १५२ ||

तेन देवी महादेवं जग्राह महिषासुरम् |
त्रिषु जन्मसु पुत्रोऽभूद्रम्भस्य भगवान् हरः || १५३ ||

सृष्टित्रये स रम्भोऽपि रम्भ एव व्यजायत |
आसुर तादृशं तेपे तपह् परमदारुणम् || १५४ ||

तथैवाराधितः शम्भुः पुत्रार्थे प्रददौ वरम् |
तथैव महिषीं भेजे प्रथमं सुरताय सः || १५५ ||

तस्यां तथाऽभवद्वीरो दानवो महिषासुरः |
तथैव शेपे भगवान् मुनिः कात्यायनस्तु तम् || १५६ ||

इति प्रवृत्ते पूर्वेऽस्मिन् परस्मिन् स तु जन्मनि |
महिषः पूजयित्वाऽथ देवीं वरमयाचत || १५७ ||

तृतीये जन्मनि वरं प्राप्य कल्पानशेषतः |
नेह मे जन्म भवितेत्येवं वरमयाचत || १५८ ||

तेन देवीपादतले तिष्ठत्येषोऽसुरोऽधुना |
नोत्पत्तिरपि तस्याथ संवर्तान्तादभून्नृप || १५९ ||

एवं देवीप्रसादेन महादेवांशसम्भवः |
परामवाप सततं प्रतिपत्तिं महासुरः || १६० ||

इति ते कथितं राजन् यथा स महिषासुरः |
देवीपादतलं प्राप्य यथा सोऽद्यापि मोदते |
प्रस्तुतं शृणु भो राजन् कथयामि नृपोत्तम || १६१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इति वः कथितं राजा सगरः सहितो यथा |
और्वेण चक्रे संवादं देवीमहिषयोजने || १६२ ||

पुनर्यदाह भूयोऽपि सगराय महात्मने |
तच्छृण्वन्तु मुनिश्रेष्ठा गुह्याद् गुह्यतरं परम् || १६३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे महिषासुरोपाख्यानो नामसष्टितमोऽध्यायः || ६० ||
एकषष्टितमोऽध्यायः

और्व उवाच

यथाह भगवान् देवो भैरवाय महात्मने |
वेतालाय नृपश्रेष्ठ तथा त्वं प्रस्तुतं शृणु || १ ||

श्रीभगवानुवाच

उग्रचण्डा च या मूर्तिरष्टादशभुजाऽभवत् |
सा नवम्यां पुरा कृष्णपक्षे कन्यां गते रवौ || २ ||

प्रादुर्भूता महामाया योगिनीकोटिभिः सह |
आषाढस्य तु पूर्णायां सत्रं द्वादशवार्षिकम् || ३ ||

दक्षः कर्तुं समारेभे वृताः सर्वे दिवौकसः |
ततोऽहं न वृतस्तेन दक्षेण सुमहात्मना || ४ ||

कपालीति सती चापि तज्जायेति च नो वृता |
ततो रोषसमायुक्ता प्राणास्तत्याज सा सती || ५ ||

त्यक्तदेहा सती चापि चण्डमूर्तिस्तदाऽभवत् |
ततः प्रवृत्ते यज्ञेऽपि तस्मिन् द्वादशवार्षिके || ६ ||

नवम्यां कृष्णपक्षे तु कन्यायां चण्डमूर्तिधृक् |
योगनिद्रा महामाया योगिनीकोटिभिः सह || ७ ||

सतीरूपं परित्यज्य यज्ञभङ्गमथाकरोत् |
शङ्करस्य गणैः सर्वैः सहिता शङ्करेण च || ८ ||

स्वयं बभञ्ज सा देवी महासत्रं महात्मनः |
ततो देव्या महाक्रोधे व्यतीते त्रिदिवौकसः || ९ ||

पूजयाञ्चक्रुरतुलां देवीं पूर्वोदितेन वै | 
पूर्वोदितविधानेन पूजामस्या दिवौकसः || १० ||

कृत्वैव परमामापुर्निवृतिं दुःखहानये |
एवमन्यैरपि सदा कार्यं देव्याः प्रपूजनम् || ११ ||

विभूतिमतुलां प्राप्तुं चतुर्वर्गप्रदायिकाम् | 
यो मोहादथवाऽलस्याद् देवीं दुर्गां महोत्सवे || १२ ||

न पूजयति दम्भाद् वा द्वेषाद्वाऽप्यथ भैरव |
क्रुद्धा भगवती तस्य कामानिष्टान्निहन्ति वै || १३ ||

परत्र च महामाया - बलिर्भूत्वा प्रजायते |
अष्टम्यां रुधिरैश्चैव महामांसैः सुगन्धिभिः || १४ ||

पूजयेद्बहुजातीयैर्बलिभिर्भोजनैः शिवाम् |
सिन्दूरैः पट्टवासोभिर्नानाविधविलेपनैः || १५ ||

पुष्पैरनेकजातीयैः फलैर्बहुविधरपि |
उपवासं महाष्टम्यां पुत्रवान् न समाचरेत् || १६ ||

यथा तथैव पूतात्मा व्रती देवीं प्रपूजयेत् |
पूजयित्वा महाष्टम्यां नवम्यां बलिभिस्तथा || १७ ||

विसर्जयेद् दशम्यां तु श्रवणे शावरोत्सवैः |
अन्त्यपादो दिवाभागे श्रवणस्य यदा भवेत् || १८ ||

तदा सम्प्रेषणं देव्या दशम्यां कारयेद् बुधः |
सुवासिनी कुमारीभिर्वेश्याभिर्नर्तकैस्तथा || १९ ||

शङ्खतूर्यनिनादैश्च मृदङ्गैः पटहैस्तथा |
ध्वजैर्वस्त्रैर्बहुविधैर्लाजपुष्पप्रकीर्णकैः || २० ||

धूलिकर्दमविक्षेपैः क्रीडाकौतुकमङ्गलैः |
भगलिङ्गाभिधानैश्च भगलिङ्गप्रगीतकैः || २१ ||

भगलिङ्गादिशब्दैश्च क्रीद्ऽयेयुरलं जनाः |
परैर्नाक्षिप्यते यस्तु यः परान्नक्षिपेद् यदि || २२ ||

क्रुद्धा भगवती तस्य शापं दद्यात् सुदारुणम् |
आदिपादो निशाभागे श्रवणस्य यदा भवेत् || २३ ||

तदा देव्याः समुत्थानं नवम्यां न पुनर्दिवा |
अन्त्यपादो निशाभागे श्रवणस्य यदा भवेत् || २४ ||

तदा देव्याः समुत्थानं नवम्यां दिनभागतः |
विसर्जनमनेनैव मन्त्रेण वत्स भैरव || २४ ||

कर्तव्यमम्भसि स्थाप्य विसृज्य च विभूतये |
उत्तिष्ठ देवि चण्डेशे शुभां पूजां प्रगृह्य च || २६ ||

कुरुष्व मम कल्याणमष्टभिः शक्तिभिः सह |
गच्छ गच्छ परं स्थानं स्वस्थानं देवि चण्डिके || २७ ||

यत् पूजितं मया देवि परिपूर्णं तदस्तु मे |
व्रज त्वं स्रोतसि जले तिष्ठ गेहे च भूतये || २८ ||

निमज्ज्याम्भसि सन्त्यज्य पत्रिकावजिते जले |
पुत्रायुर्धनवृद्ध्यर्थं स्थापितासि जले मया || २९ ||

इत्यनेन तु मन्त्रेण देवीं संस्थापयेज्जले |
सर्वलोक-हितार्थाय सर्वलोकविभूतये || ३० ||

दुर्गा-तन्त्रेण मन्त्रेण पूजितव्ये उभे अपि |
भद्रकालीमुग्रचण्डां महामायां महोत्सवे || ३१ ||

नेत्रबीजं तु सर्वासां पूजने परिकीर्तितम् |
योगिनीनां तु सर्वासां मूलमूर्तेस्तथैव च || ३२ ||

मन्त्रं तथोग्रचण्डायाः पृथक् त्वं शृणु भैरव |
आद्यद्वयं नेत्रबीजं मन्त्रस्योपान्तमन्तरे || ३३ ||

वह्निनाऽन्तःस्वरेणेन्दुबिन्दुभ्यां तन्त्रमौग्रकम् |
नेत्रबीजं द्वितीयं तु द्विधावर्तितमुच्यते || ३४ ||

भद्रकाल्यास्तु मन्त्रोऽयं धर्मकामार्थसिद्धये |
यदा तु वैष्णवी देवी महामाया जगन्मयी || ३५ ||

पुज्यते वैष्णवी देवी तन्त्रोक्ता अष्टयोगिनीः |
ताः प्रोक्ताः शैलपुत्र्याश्च पूर्वकल्पे च भैरव || ३६ ||

उग्रचण्डादयश्चाष्टौ दुर्गातन्त्रस्य कीर्तिताः |
भद्रकाल्यास्तु मन्त्रेण भद्रकालीं प्रपूजयेत् || ३७ ||

पूजयेद् भूतिवृद्ध्यर्थमेता एवाष्टयोगिनीः |
जयन्तीं मङ्गलां कालीं भद्रकालीं कपालिनीम् || ३८ ||

दुर्गां शिवां क्षमां धात्रीं दलेष्वष्टसु पूजयेत् |
यदोग्रचण्डातन्त्रेण सा देवो तत्र पूज्यते || ३९ ||

योगिन्यस्तत्र पूज्याः स्युरष्टावन्याश्च भैरव |
कौशिकी शिवदूती च उमा हैमवतीश्वरी || ४० ||

शाकम्भरी च दुर्गा च सप्तमी च महोदरी |
उमायाः सौम्यमूर्तेस्तु तन्त्रं त्वं शृणु भैरव || ४१ ||

पादिः समाप्तिसहितः फडन्तो नान्त एव च |
एकाक्षरस्त्र्यक्षरश्य उमामन्त्र इति स्मृतः || ४२ ||

सुवर्णसदृशीं गौरीं भुजद्वयसमन्विताम् |
नीलारविन्दं वामेन पाणिना बिभ्रतीं सदा || ४३ ||

शुक्लं तु चामरं धृता भर्गस्याङ्गेऽथ दक्षिणे |
विन्यस्य दक्षिणं हस्तं तिष्ठन्तीं परिचिन्तयेत् || ४४ ||

विनापि शम्भुं रुद्राणीं भक्तस्तु परिचिन्तयेत् |
द्विभुजां स्वर्णगौराङ्गीं पद्मचामरधारिणीम् || ४५ ||

व्याघ्रचर्मस्थिते पद्मे पद्मासनगता सदा |
एतस्याः पूजने प्रोक्ता अष्टौ वेतालभैरव || ४६ ||

योगिन्यो नायिकाश्चापि पृथक्त्वेन व्यवस्थिताः |
जया च विजया चैव मातङ्गी ललिता तथा || ४७ ||

नारायण्यथ सावित्री स्वधा स्वाहा तथाऽष्टमी |
पूर्वं शुम्भो निशुम्भश्च दानवौ भ्रातरावुभौ || ४८ ||

बभूवतुर्महासत्त्वौ महाकायौ महाबलौ |
अन्धकस्य सुतौ द्वौ तौ दन्तिनाविव दुर्मदौ || ४९ ||

मया विनिहते तस्मिन्नन्धकाख्ये महाबले |
ससैन्यवाहनौ तौ तु पातालतलमाश्रितौ || ५० ||

अतस्तप्त्वा तपस्तीव्रं ब्रह्माणन्तौ महासुरौ |
सम्यक् तदाऽतोषयतां स सुप्रीतो वरं ददौ || ५१ ||

तौ ब्रह्मवरदृप्तौ तु समासाद्य जगत्त्रयम् |
इन्द्रत्वमकरोच्छुम्भश्चन्द्रत्वं च निशुम्भकः || ५२ ||

सर्वेषामेव देवानां यज्ञभागानुपाहरत् |
स्वयं शुम्भो निशुम्भश्च दिक्पालत्वं च तौ गतौ || ५३ ||

सर्वे सुरगणाः सेन्द्रास्ततो गत्वा हिमाचलम् |
गङ्गावतारनिकटे महामायां प्रतुष्टुवुः || ५४ ||

अनकेशः स्तुता देवी तदा सर्वामरोत्करैः |
मातङ्गवनितामूर्तिर्भूत्वा देवानपृच्छत || ५५ ||

युष्माभिरमरैरत्र स्तूयते का च भामिनी |
किमर्थमागता यूयं मातङ्गस्याश्रमं प्रति || ५६ ||

एवं ब्रुवन्त्या मातङ्ग्यास्तस्यास्तु कायकोषतः |
समुद्भूताऽब्रवीद् देवी मां स्तुवन्ति सुरा इति || ५७ ||

शुम्भो निशुम्भो ह्यसुरौ बाधैते सकलान् सुरान् |
तस्मात् तयोर्वधायाहं स्तूये तैः सकलैः सुरैः || ५८ ||

विनिःसृतायां देव्यां तु मातङ्ग्याः कायकोषतः |
भिन्नाञ्जननिभा कृष्णा साऽभूद् गौरी क्षणादपि || ५९ ||

कालिकाख्याऽभवत् सापि हिमाचलकृताश्रया |
तामुग्रतारामृषयो वदन्तीह मनीषिणः || ६० ||

उग्रादपि भयात्त्राति यस्माद् भक्तान् सदाम्बिका |
एतस्याः प्रथमं बीजं कथितं त्रयमेव च || ६१ ||

एषैवैकजटाख्या तु यस्मात्तस्माज्जटैकिका |
शृणुतं चिन्तनं चास्याः सम्यग्वेतालभैरवौ || ६२ ||

यथा ध्यात्वा महादेवीं भक्तः प्राप्नोत्यभीप्सितम् |
चतुर्भुजा कृष्णवर्णां मुण्डमालाविभूषिताम् || ६३ ||

खड्गं दक्षिणपाणिभ्यां इभ्रतीं चामरं त्वधः |
कर्त्रीं च खर्परं चैव क्रमाद्वामेन बिभ्रतीम् || ६४ ||

द्यां लिखन्तीं जटामेकां बिभ्रतीं शिरसा स्वयम् |
मुण्डमालाधरां शीर्षे ग्रीवायामपि सर्वदा || ६५ ||

वक्षसा नागहारं तु बिभ्रतीं रक्तलोचनाम् |
कृष्णवस्त्रधरां कट्यां व्याघ्राजिन-समन्विताम् || ६६ ||

वामपादं शवहृदि संस्थाप्य दक्षिणं पदम् |
विन्यस्य सिंहपृष्ठे तु लेलिहानां शवं स्वयम् || ६७ ||

साट्टहासां महाघोरां रावयुक्तातिभीषणाम् |
चिन्त्याग्रे तारा सततं भक्तिमद्भिः सुखेप्सुभिः || ६८ ||

एतस्याः सम्प्रवक्ष्यामि या अष्टौ योगिनीः स्मृताः |
महाकाल्यथ रुद्राणी उग्रा भीमा तथैव च || ६९ ||

घोरा च भ्रामरी चैव महारात्रिश्च सप्तमी |
भैरवी चाष्टमी प्रोक्ता योगिनीस्ताः प्रपूजयेत् || ७० ||

या कायकोषान्निःसृता कालिकायास्तु भैरव |
सा कौशिकीति विख्याता चारुरूपा मनोहरा || ७१ ||

निःसृता हृदयाद् देव्या रसनाग्रेण चण्डिका |
नैतस्याः सदृशी मूर्त्या चारुरूपेण विद्यते || ७२ ||

त्रिषु लोकेषु कान्त्या वा नास्त्यास्तुल्या भविष्यति |
योगनिद्रा महामाया या मूलप्रकृतिर्मता || ७३ ||

तस्याः प्राणस्वरूपेयं देवी या कौशिकी स्मृता |
नेत्रबीजं तथैतस्या बीजं तु परिकीर्तितम् || ७४ ||

अन्त्रमस्याः प्रवक्ष्यामि मूर्तिरूपं च भैरव |
समाप्तिनान्त्यदन्त्यस्तु षड्वर्गादि-सबिन्दुभिः || ७५ ||

षष्ठस्वरेण संस्पृष्ठो बिन्दुना समलङ्कृतः |
कौशिकीमन्त्रतन्त्रोऽयं सर्वकामार्थदायकः || ७६ ||

तस्यास्तु सम्प्रवक्ष्यामि या मूर्तिरिह भैरव |
शृणुष्वैकमना भूत्वा जगदाह्लादकारकम् || ७७ ||

धम्मिल्लसंयतकचां विधोश्चाधोमुखीं कलाम् |
केशान्ते तिलकस्योर्ध्वे दधती सुमनोहरा || ७८ ||

मणिकुण्डलसंघृष्टगण्डा मुकुटमण्डिता |
सज्ज्योतिः कर्णपूराभ्यां कर्णमापूर्य सङ्गता || ७९ ||

सुवर्णमणिमाणिक्यनागहारविराजिता |
सदा सुगन्धिभिः अद्मैरम्लानैरतिसुन्दरी || ८० ||

मालां बिभर्ति ग्रीवायां रत्नकेयूरधारिणी |
मृणालायतवृत्तैस्तु बाहुभिः कोमलैः शुभैः || ८१ ||

राजन्ती कञ्चुकोपेत-पीनोन्नतपयोधरा |
क्षीणमध्या पीतवस्त्रा त्रिवलीप्रख्यभूषिता || ८२ ||

शूलं वज्रं च बाणं च खड्गं शक्तिं तथैव च |
दक्षिणैः पाणिभिर्देवी गृहीत्वा तु विराजिता || ८३ ||

गदां घण्टां च चापं च चर्म शङ्खं तथैव च |
ऊर्ध्वादिक्रमतो देवी दधती वामपाणिभिः || ८४ ||

सिंहस्योपरि तिष्ठन्ती व्याघ्रचर्माणि कौशिकी |
बिभ्रती रूपमतुलं ससुरासुरमोहनम् || ८५ ||

एतस्याः शृणु वत्स त्वं याः पूज्या अष्टयोगिनीः |
ताः पूजिताश्च कुर्वन्ति चतुर्वर्गं नृणां सदा || ८६ ||

ब्रह्माणी प्रथमा प्रोक्ता ततो माहेश्वरी मता |
कौमारी चैव वाराही वैष्णवी पञ्चमी तथा || ८७ ||

नारसिंही तथैवैन्द्री शिवदूती तथाऽष्टमी |
एताः पूज्या महाभागा योगिन्यः कामदायिकाः || ८८ ||

देव्या ललाटनिष्क्रान्ता या कालीति च विश्रुता |
तस्या मन्त्रं प्रवक्ष्यामि कामद शृणु भैरव || ८९ ||

समाप्तिसहितो दन्त्यः प्रान्तस्तस्मात् पुरःसरः |
षष्ठस्वराग्निबिन्द्विन्दुसहितः सादिरेव च || ९० ||

कालीमन्त्रमिति प्रोक्तं धर्मकामार्थदायकम् |
एतन्मूर्तिं प्रवक्ष्यामि वत्सैकाग्रमनाः शृणु || ९१ ||

नीलोत्पलदलश्यामा चतुर्बाहुसमन्विता |
खट्वाङ्गं चन्द्रहासं च बिभ्रती दक्षिणे करे || ९२ ||

वामे चर्म च पाशं च ऊर्ध्वाधोभागतः पुनः |
दधती मुण्डमालां च व्याघ्रचर्मधरा वराम् || ९३ ||

कृशाङ्गी दीर्घदंष्ट्रा च अतिदीर्घातिभीषणा |
लोलजिह्वा निम्नरक्त-नयना नादभैरवा || ९४ ||

कबन्धवाहनासीना विस्तार-श्रवणानना |
एषा ताराह्वया देवी चामुण्डेति च गीयते || ९५ ||

एतस्या योगिनीश्चाष्टौ पूजयेच्चिन्तयेद् यदि |
त्रिपुरा भीषणा चण्डी कर्त्री हर्त्री विधायिनी || ९६ ||

कराला शूलिनी चेति अष्टौ ताः परिकीर्तिताः |
एषाऽतिकामदा देवी जाड्यहानिकरी सदा || ९७ ||

एतस्याः सदृशी काचित् कामदा न हि विद्यते |
कौशिक्या हृदयाद् देवी निःसृता ध्यायतो हरेः || ९८ ||

शिवदूतीति सा ख्याता या च देवशतैर्वृता |
मन्त्रमस्याः प्रवक्ष्यामि धर्मकामार्थदायकम् || ९९ ||

यच्छ्रुत्वा साधको याति दुर्लभं शिवमन्दिरम् |
यामाराध्य महादेवीं शिवदूतीं शिवात्मिकाम् || १०० ||

नचिराल्लभते कामान् नरः सर्वजयी भवेत् |
अन्तः समाप्तिसहितो बिन्द्विन्दुभ्यां दशावरः || १०१ ||

स्वरेणोपान्तदन्त्येन संस्पृष्टोऽन्तेन पूर्वशः |
स एव बिन्दुयुगलपूर्वस्थोपान्तपावकः || १०२ ||

षष्ठस्वरकलाशुन्यैः सहितः प्रथमस्थितः |
मन्त्रोऽयं शिवदूत्यास्तु शिवदूतीजयप्रदः || १०३ ||

रूपमस्याः प्रवक्ष्यामि शृणु वत्सैकसम्मतः |
चतुर्भुजं महाकायं सिन्दूरसदृशद्युति || १०४ ||

रक्तदन्तं मुण्डमाला-जटाजूटार्धचन्द्रधृक् |
नागकुण्डलहाराभ्यां शोभितं नखरोज्ज्वलम् || १०५ ||

व्याघ्रचर्म-परिधानं दक्षिणे शूलखड्गधृक् |
वामे पाशं तथा चर्म बिभ्रदूर्द्व्हापरक्रमात् || १०६ ||

स्थूलवक्त्रं च पीनोष्ठं तुङ्गमूर्ति भयङ्करम् |
निक्षिप्य दक्षिणं पादं सन्तिष्ठत् कुणपोपरि || १०७ ||

वामपादं शृगालस्य पृष्ठे फेरुशतैर्वृतम् |
ईदृशीं शिवदूत्यास्तु मूर्तिं ध्यायेद् विभूतये || १०८ ||

ध्यानमात्रादथैतस्या नरः कल्याणमाप्नुयात् |
पूजनादचिराद् देवी सर्वान् कामान् ददाति च || १०९ ||

यः शिवाविरुतं श्रुत्वा विशदूतीं शुभप्रदाम् | 
प्रणमेत् साधको भक्त्या तस्य कामाः करे स्थिताः || ११० ||

यदा जघान जगतां रक्तबीजं हिताय वै |
महादेवी महामाया तदास्याः कायतः सृताः || १११ ||

दूतं प्रस्थापयामास शिवं शुम्भाय साम्बिका |
तेन सा शिवदूतीति देवैः सर्वैः प्रगीयते || ११२ ||

क्षेमकारी च शान्ता च वेदमाता महोदरी |
कराला कामदा देवी भगास्या भगमालिनी || ११३ ||

भगोदरी भगारोहा भगजिह्वा भगा तथा |
एता द्वादश योगिन्यः पूजने परिकीर्तिताः || ११४ ||

एता द्वादश योगिन्यः शिवदूत्याः सदैव हि |
विचरन्ती स्वयं देवी यत्र तत्रैव गच्छति || ११५ ||

योगिन्यो ह्यथ सख्यः स्युर्यथान्यासां तथा पुनः |
चण्डिकायास्तु योगिन्यः सख्योऽत्र च प्रकीर्तिताः || ११६ ||

इति ते त्वङ्गमन्त्राणि कथितानि समासतः |
कामाख्यायाश्च महात्म्यं कल्पमात्रं वदामि वाम् || ११७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे कामाख्यामाहात्म्ये एकषष्टितमोऽध्यायः || ६१ ||
द्विषष्टितमोऽध्यायः

भगवानुवाच

कामार्थमागता यस्मान्मया सार्धं महागिरौ |
कामाख्या प्रोच्यते देवी नीलकूटे रहोगता || १ ||

कामदा कामिनी कामा कान्ता कामाङ्गदायिनी |
कामाङ्गनाशिनी यस्मात् कामाख्या तेन चोच्यते || २ ||

एतस्याः शृणु माहात्म्यं कामाख्याया विशेषतः |
या सा प्रकृतिरूपेण जगत्सर्वं नियोजयेत् || ३ ||

मधुकैटभनाशाय महामायाविमोहितः |
यदा संयुयुधे विष्णुस्तदैषामोहयद्धरिम् || ४ ||

दैनन्दिने तु प्रलये प्रसुप्ते गरुडध्वजे |
तस्य श्रवणविड्जातावसुरौ मधुकैटभौ || ५ ||

कूर्मपृष्ठे स्थिता देवी विशीर्णेवाभवज्जलैः |
तां विशीर्णां योगनिद्रा महामाया व्यलोकयत् || ६ ||

तां वै दृढतरां पृथ्वीं कर्तुं प्रति तदेश्वरी |
उपायं चिन्तयामास कथं पृथ्वी भवेद्दृढा || ७ ||

इदानीमाज्यवत् पृथ्वी प्रवृत्ता कोमला जलैः |
सृष्टिकाले जनान् सोढुं कथं शक्ता भविष्यति || ८ ||

इति सञ्चिन्त्य सा माया जगतां सृष्टिरूपिणी |
उपगम्य तदा विष्णुमाससाद सुनिद्रितम् || ९ ||

तं तु सुप्तं समासाद्य जगन्नाथं जगत्पतिम् |
वामहस्तकनिष्ठाग्रं तस्य कर्णे न्यवेशयत् || १० ||

निवेश्य नखराग्रेण प्रोद्धृत्य श्रावणं मलम् |
चूर्णीचकार सा देवी योगनिद्रा जगत्प्रसूः || ११ ||

तत्कर्णमलचूर्णेभ्यो मधुर्नामासुरोऽभवत् |
ततो दक्षिणहस्तस्य कनिष्ठाग्रं तु दक्षिणे || १२ ||

कर्णे न्यवेशयद् देवी तस्मादप्युद्धृतं मलम् |
तच्चापि क्षोदयामास करशाखाद्वयेन तु || १३ ||

ततोऽभूत् कैटभो नाम बलवान् सोऽसुरो महान् |
उत्पन्नः स च पानार्थं यस्मान्मृगितवान्मधु || १४ ||

ततस्तस्य महादेवी मधुनामाकरोत्तदा |
उत्पन्नः कीटवद्भाति महामायाकरे यतः || १५ ||

ततोऽस्य कैटभं नाम महामाया तदाकरोत् |
आवुवाच महामाया युध्यतां हरिणा सह || १६ ||

युवां नो श्रद्धयेवात्र भवन्तौ निहनिष्यति |
युवां यदा प्रभाषेथे आवां विष्णो वधान भो || १७ ||

तदैवायं युवां हन्ता नान्यथा हरिरप्यथ |
महामायामोहितौ तौ विष्णुगात्रं तदा गतौ || १८ ||

भ्रममाणौ ददृशतुर्नाभिपद्मोत्थितं विधिम् |
तमूचतुस्तौ धातारं हनिष्यावोऽद्य त्वामिह || १९ ||

तं जागरय वैकुण्ठं यदि जीवितुमिच्छसि |

ततो ब्रह्मा महामायां योगनिद्रां जगत्प्रसूम् || २० ||

प्रसादयामास तदा स्तुतिभिर्बहुभिर्भयात् |
चिरं स्तुताथ सा देवी ब्रह्मणा जगदात्मना || २१ ||

प्रसन्ना तरसा व्यग्रमुवाच च यथाविधि |
किमर्थं संस्तुता चाहं किं करिष्याम्यहं तव || २२ ||

तद् वद त्वं महाभाग करिष्याम्यहमद्य ते |
ततस्तेन महामाया प्रोक्ता धात्रा महात्मना || २३ ||

प्रबोधय जगन्नाथं यावत्रो मां हनिष्यतः |
सम्मोहय दुराधर्षावसुरौ मधुकैटभौ || २४ ||

इत्युक्ता सा तदा देवी ब्रह्मणा जगदात्मना |
बोधयामास वैकुण्ठं मोहयामास तौ तदा || २५ ||

ततः प्रबुद्धः कृष्णस्तु ददर्श भयशालिनम् |
ब्रह्माणं तौ तदा घोरावसुरौ मधुकैटभौ || २६ ||

ततस्ताभ्यां स युयुधे ह्यसुराभ्यां जनार्दन |
नाशकद्धारितुं वीरावसुरौ मधुकैटभौ || २७ ||

अनन्तोऽपि फणाग्रेण तान्नो धर्तुं क्षमोऽभवत् |
युध्यमानान् महावीरान् वैकुण्ठ मधुकैटभान् || २८ ||

अथ ब्रह्मा शिलारूपां स्थितिशक्तिं तदाकरोत् |
अर्धयोजनविस्तीर्णामर्धयोजनमायताम् || २९ ||

तस्यां शिलायां गोविन्दो युयुधे नृपसत्तम |
सह ताभ्यां शिला सा तु प्रविवेश जलान्तरम् || ३० ||

तस्यां तु शक्त्यां मग्नायां तोये स युयुधे हरिः |
पञ्चवर्षसहस्राणि बाहुयुद्धैर्निरन्तरम् || ३१ ||

यदा वै नाशकद् हन्तुं तौ विष्णुर्जगतां पतिः |
परां चिन्तां तदावाप विधातापि भयात् ततः || ३२ ||

ततस्तावेव तं विष्णुमूचतुर्बलदर्पितौ |
पुनः पुनर्जगन्मातृ-महामाया-विमोहितौ || ३३ ||

तुष्टौ स्वस्त्वन्नियुद्धेन वरं वरय माधव |
तवेष्टं सम्प्रदास्यावः सत्यमेतद् ब्रुवोऽधना || ३४ ||

तयोस्तद्वचनं श्रुत्वा माधवो जगतां पतिः |
उवाच तौ युवां वध्यौ भवतां मे महाबलौ || ३५ ||

इति देहि वरं मह्यं दातव्यं यदि विद्यते |
तौ तदा प्राहतुर्नाशस्त्वत्तो नौ शोभनोऽधुना || ३६ ||

तत्रावां जहि नो यत्र तोयं सम्प्रति विद्यते |
तयोस्तद्वचनं श्रुत्वा माधवो जगतां पतिः || ३७ ||

ब्रह्माणं मां च शीघ्रेण प्राहेदं चात्मसंज्ञया |
ब्रह्मशक्तिशिलां शीघ्रमुद्धृत्य ध्रियतां यथा || ३८ ||

तत्र स्थित्वा महाघोरौ हनिष्यामि महाबलौ |
ततो ब्रह्मा ह्यहं चैव उद्दधार शिलां तु ताम् || ३९ ||

तस्यां मध्ये पूर्वभागे ह्यह पर्वतरूपधृक् |
ऊर्ध्वे स्थित्वा शिलां भित्त्वा प्रविवेश रसातलम् || ४० ||

ऐशान्यामभवत् कूर्मः पर्वतश्चाग्रहीच्छिलाम् |
वायव्यां तथानन्तो नैर्-ऋत्यां च सुरेश्वरी || ४१ ||

महामाया जगद्धात्री शैलरूपप्रधारिणी |
आग्नेययां च तथा विष्णुरेकरूपेण संस्थितः || ४२ ||

ब्रह्मशक्तिशिलां गृह्णन् भगवान् परमेश्वरः |
मध्ये ब्रह्मा त्वहं चैव वराहश्च तथापरः || ४३ ||

ततो वराहपृष्ठस्य चरमे जगतांपतिः |
स्थित्वा शिलामवष्टभ्य ब्रह्मशक्तिमधोगताम् || ४४ ||

वामोरुजघने यत्नादारोप्य शिरसी तयो |
जगदाधारभूतः स सर्वयत्नेन संयुतः || ४५ ||

सर्वर्बलैः समाक्रम्य चिच्छेद च पृथक् पृथक् |
मधुकैटभयोः सम्यग् ग्रीवयोः पृथिवीमृते || ४६ ||

तस्य चाक्रमत स्थेम्ना ब्रह्मशक्तिरधोगता |
ध्रियमाणापि देवौघैर्यत्नादपि मुहुर्मुहुः || ४७ ||

ततस्तयोस्तु मृतयोः शरीरे जगतां पतिः |
ब्रह्मशक्तिं समुद्धृत्य न्यधात् तस्यां प्रयत्नतः || ४८ ||

उद्धृतायां पृथिव्यां तु तयोर्मेदोविलेपनैः |
सुदृढामकरोत् पृथ्वीं क्लेदितां तोयराशिभिः || ४९ ||

मेदोविलेपनाद् यस्माद् गीयते मेदिनी च सा |
अद्यापि पृथिवी देवी देवराक्षसमानुषैः || ५० ||

अथ काले बहुतिथे व्यतीते प्राणिसर्जने |
अगृह्णां दक्षतनयां भार्यार्थेऽहं वधूं वराम् || ५१ ||

सा मेऽभूत् प्रेयसी भार्या प्रादाय समयं पितुः |
अनिष्टकारी त्वं चेत् स्याः प्राणांस्त्यक्ष्ये तदा त्वहम् || ५२ ||

ततो यज्ञे समस्तांस्तु स च वव्रे चराचरम् |
न मां नापि सतीं वव्रे तदानीष्टान्मृता तु सा || ५३ ||

ततो मोहं समाक्रान्ततामादाय मृतामहम् |
प्रातः पीठवरं तं तु भ्रममाण इतस्ततः || ५४ ||

तस्यास्त्वङ्गानि पर्यायात् पतितानि यतो यतः |
तत् तत् पुण्यतमं जातं योगनिद्राप्रभावतः || ५५ ||

तस्मिंस्तु कुब्जिकापीठे सत्यास्तद्योनिमण्डलम् |
पतितं तत्र सा देवी महामाया व्यलीयत || ५६ ||

लीनायां योगनिद्रायां मयि पर्वतरूपिणिः |
स नीलवर्णः शैलोऽभूत्पतिते योनिमण्डले || ५७ ||

स तु शैलो महातुङ्गः पातालतलमाविशत् |
तस्या आक्रमणाद्गाढं ह्यन्तस्थं द्रुहिणो ह्यधात् || ५८ ||

स तु पूर्वं ब्रह्मशक्तिं शिलां धर्तुं चतुर्मुखः |
शैलरूपोऽभवत् तेन शैलरूपेण मामधात् || ५९ ||

ब्रह्मा पर्वतरूपी स मयि पर्वतरूपिणि |
स शक्तोऽधोऽगमद् गाढमाक्रान्तो मायया विधेः || ६० ||

उद्धृतायां पृथिव्यां तु तयोर्मेदोविलेपनैः |
सुदृढामकरोत् पृथ्वीं क्लेदितां तोयराशिभिः || ४९ ||

मेदोविलेपनाद् यस्माद् गीयते मेदिनी च सा |
अद्यापि पृथिवी देवी देवराक्षसमानुषैः || ५० ||

अथ काले बहुतिथे व्यतीते प्राणिसर्जने |
अगृह्णां दक्षतनयां भार्यार्थेऽहं वधूं वराम् || ५१ ||

सा मेऽभूत् प्रेयसी भार्या प्रादाय समयं पितुः |
अनिष्टकारी त्वं चेत् स्याः प्राणांस्त्यक्ष्ये तदा त्वहम् || ५२ ||

ततो यज्ञे समस्तांस्तु स च वव्रे चराचरम् |
न मां नापि सतीं वव्रे तदानीष्टान्मृता तु सा || ५३ ||

ततो मोहं समाक्रान्ततामादाय मृतामहम् |
प्रातः पीठवरं तं तु भ्रममाण इतस्ततः || ५४ ||

तस्यास्त्वङ्गानि पर्यायात् पतितानि यतो यतः |
तत् तत् पुण्यतमं जातं योगनिद्राप्रभावतः || ५५ ||

तस्मिंस्तु कुब्जिकापीठे सत्यास्तद्योनिमण्डलम् |
पतितं तत्र सा देवी महामाया व्यलीयत || ५६ ||

लीनायां योगनिद्रायां मयि पर्वतरूपिणिः |
स नीलवर्णः शैलोऽभूत्पतिते योनिमण्डले || ५७ ||

स तु शैलो महातुङ्गः पातालतलमाविशत् |
तस्या आक्रमणाद्गाढं ह्यन्तस्थं द्रुहिणो ह्यधात् || ५८ ||

स तु पूर्वं ब्रह्मशक्तिं शिलां धर्तुं चतुर्मुखः |
शैलरूपोऽभवत् तेन शैलरूपेण मामधात् || ५९ ||

ब्रह्मा पर्वतरूपी स मयि पर्वतरूपिणि |
स शक्तोऽधोऽगमद् गाढमाक्रान्तो मायया विधेः || ६० ||

ततो वराहः संसक्तो मयि मां स तु माधवः |
शैलरूपः शैलरूपं धर्तुं समुपचक्रमे || ६१ ||

सोऽप्यधोऽयान्मया सार्धं तदा पर्वतरूपिणी |
आक्रम्य देवीं पृथिवीं स्थितो भुवि निखानितः || ६२ ||

शतं शतं योजनानां तुङ्गमासीद् गिरित्रयम् |
तदाक्रान्तं महादेव्या सर्वमेव ह्यधोगतम् || ६३ ||

क्रोशमात्रस्थितं तुङ्गशेषं तत्त्रितयस्य तु |
एका समस्तजगतां प्रकृतिः सा यतस्ततः || ६४ ||

ब्रह्मविष्णुशिवैर्देवैर्धृता सा जगतां प्रसूः |
तत्र पूर्वो ब्रह्मशैलः श्वेत इत्युच्यते सुरैः || ६५ ||

मद्रूपधारी शैलस्तु नील इत्युच्यते तथा |
स तु मध्यगतः पीठस्त्रिकोणोलूखलाकृतिः || ६६ ||

विभ्राजमानः सततं मध्ये ब्रह्मवराहयोः |
वराहः शैलरूपो यः स चित्र इति कथ्यते || ६७ ||

सर्वेषां संस्थितः पश्चाद् दीर्घः सर्वेभ्य एव तु |

ऐशान्यां योऽभवत् कूर्मः शैलरूपो महाद्युतिः || ६८ ||

मणिकर्णः स नाम्ना तु ख्यातो देवौघसेवितः |
योऽनन्तरूपः शैलस्तु वायव्यां समवस्थितः || ६९ ||

मणिपर्वतसंज्ञोऽसौ पर्वतो माधवप्रियः |
महामाया गिरिर्यस्तु नैर्-ऋत्यां समवस्थितः || ७० ||

स गन्धमादनो नाम्ना सर्वदा शङ्करप्रियः |
वराहपृष्ठचरमे यतश्छिन्नौ महासुरौ || ७१ ||

हरिणा तत्र संयातः पाण्डुनाथ इति स्मृतः |
ब्रह्मशक्तिशिलायास्तु पूर्वभागे तु मध्यतः || ७२ ||

यस्तु पर्वतरूपोऽहं स तु भस्मचलाह्वयः |
एवं पुण्यतमे पीठे कुब्जिकापीठसंज्ञके || ७३ ||

नीलकूटे मया सार्धं देवी रहसि संस्थिता |
सत्यास्तु पतितं तत्र विशीर्णं योनिमण्डलम् || ७४ ||

शिलात्वमगमच्छैले कामाख्या तत्र संस्थिता |
संस्पृश्य तां शिलां मर्त्यो ह्यमरत्वमवाप्नुयात् || ७५ ||

अमर्त्यो ब्रह्मसदनं तत्स्थो मोक्षमवाप्नुयात् |

तस्याः शिलाया माहात्म्यं यत्र कामेश्वरी स्थिता || ७६ ||

अद्भुतं यस्य गुह्ये तु लोहं भस्म भवेद्गतम् |
सा चापि प्रत्यहं तत्र पञ्चमूर्तिधराभवत् || ७७ ||

मोहार्थं सर्वलोकानां ममापि प्रीतये शिवा |
अहं पञ्चमुखेनाशु पञ्चभागे व्यवस्थितः || ७८ ||

ईशानः पूर्वभागस्थः कामेश्वर्याः प्रधानतः |
ऐशान्यां वै तत्पुरुषो ह्यघोरस्तस्य सन्निधौ || ७९ ||

सद्योजातोऽथ वायव्यां वामदेवस्तु सङ्गतः |
देव्याश्चापि नरश्रेष्ठ पञ्चरूपाणि भैरव || ८० ||

शृणु वेताल गुह्यानि देवैरपि सदैव हि |
कामाख्या त्रिपुरा चैव तथा कामेश्वरी शिवा || ८१ ||

शारदाथ महालोका कामरूपगुणैर्युता |
मयि लिङ्गत्वमापन्ने शिलायां योनिमण्डले || ८२ ||

सर्वे शिलात्वमगमच्छैलरूपाश्च निर्जराः |
यथाहं निजरूपेण रेमे वै सह कामया || ८३ ||

शिलारूपप्रतिच्छन्नास्तथा सर्वास्तु देवताः |
शिलारूपप्रतिच्छन्नाः शैले शैले व्यवस्थिता || ८४ ||

रमन्ते च स्वरूपेण नित्यं रहसि सङ्गताः |
ब्रह्मा विष्णुर्हरश्चात्र दिक्पालाः सर्व एव ते || ८५ ||

अन्येऽप्यत्र स्थिता देवाः सानुकूलाः सदा मयि |
उपासितुं तदा देवीं कामाख्यां कामरूपिणीम् || ८६ ||

नीलशैलस्त्रिकोणस्तु मध्यनिम्नः सदाशिवः |
तन्मध्ये मण्डलं चारु त्रिंशच्छक्तिसमन्वितम् || ८७ ||

उहा मनोभवा तत्र मनोभवविनिर्मिता |
योनिस्तस्यां शिलायां तु शिलारूपा मनोहरा |
वितस्तिमात्रविस्तीर्णा एकविंशाङ्गुलीयुता || ८८ ||

क्रमसूक्ष्मविनम्रा सा भस्मशैलानुगामिनी |
अहामाया जगद्धात्री मूलभूता सनातनी || ८९ ||

सिन्दूरकुङ्कुमारक्ता सर्वकामप्रदायिनी |
तस्यां योनौ पञ्चरूपा नित्यं क्रीडति कामिनी || ९० ||

तत्राष्टौ योगिनीर्नित्या मूलभूताः सनातनीः |
पूर्वोक्ताः शैलपुत्र्याद्याः स्थिता देव्याः समन्ततः || ९१ ||

तासां तु पीठनामानि शृणु चैकत्र भैरव |
गुप्तकामा च श्रीकामा तथान्या विन्ध्यवासिनी || ९२ ||

कोटीश्वरी वनस्था तु पाददुर्गा तथापरा |
दीर्घेश्वरी क्रमादेव प्रकटा भुवनेश्वरी || ९३ ||

स्वयोगिन्यः पीठनाम्ना ख्याता अष्टौ च देवताः |
सर्वतीर्थानि चैकत्र जलरूपाणि भैरव || ९४ ||

स्थितानि नाम्ना सौभाग्यसरस्यल्पापि पुण्यदा |
विष्णुस्तु तीरे तस्यास्तु नाम्ना कमल इत्युत || ९५ ||

कामुकाख्यस्तु वटुकः कामाख्याभ्यर्णसंस्थितः |
लक्ष्मीः सरस्वती देव्यौ देव्याः सङ्गे व्यवस्थिते || ९६ ||

ललिताख्याभवल्लक्ष्मीर्मातङ्गी तु सरस्वती |
गणाध्यक्षः पूर्वभागे तस्य शैलस्य संस्थितः || ९७ ||

सिद्धः स नाम्ना विख्याता द्वारे देव्याः प्रियः सुतः |
कल्पवृक्षः कल्पवल्ली तिन्तिडी चापराजिता || ९८ ||

भूत्वा तस्मिन् महाशैले स्थितो देव्या धृतः प्रिये |
वराहः पाण्डुनाथाख्यः स्थितस्तत्र हरिर्यतः || ९९ ||

जघने शिरसी कृत्वा जघान मधुकैटभौ |
तस्यासन्ने ब्रह्मकुण्डं ब्रह्मणा निर्मितं पुरा || १०० ||

ईशानाख्यः शिवो यत्र तत् सिद्धेश्वरसंज्ञकम् |
शिलारूपं सिद्धकुण्डं मध्यस्थं विद्धि भैरव || १०१ ||

क्रमसूक्ष्मविनम्रा सा भस्मशैलानुगामिनी |
अहामाया जगद्धात्री मूलभूता सनातनी || ८९ ||

सिन्दूरकुङ्कुमारक्ता सर्वकामप्रदायिनी |
तस्यां योनौ पञ्चरूपा नित्यं क्रीडति कामिनी || ९० ||

तत्राष्टौ योगिनीर्नित्या मूलभूताः सनातनीः |
पूर्वोक्ताः शैलपुत्र्याद्याः स्थिता देव्याः समन्ततः || ९१ ||

तासां तु पीठनामानि शृणु चैकत्र भैरव |
गुप्तकामा च श्रीकामा तथान्या विन्ध्यवासिनी || ९२ ||

कोटीश्वरी वनस्था तु पाददुर्गा तथापरा |
दीर्घेश्वरी क्रमादेव प्रकटा भुवनेश्वरी || ९३ ||

स्वयोगिन्यः पीठनाम्ना ख्याता अष्टौ च देवताः |
सर्वतीर्थानि चैकत्र जलरूपाणि भैरव || ९४ ||

स्थितानि नाम्ना सौभाग्यसरस्यल्पापि पुण्यदा |
विष्णुस्तु तीरे तस्यास्तु नाम्ना कमल इत्युत || ९५ ||

कामुकाख्यस्तु वटुकः कामाख्याभ्यर्णसंस्थितः |
लक्ष्मीः सरस्वती देव्यौ देव्याः सङ्गे व्यवस्थिते || ९६ ||

ललिताख्याभवल्लक्ष्मीर्मातङ्गी तु सरस्वती |
गणाध्यक्षः पूर्वभागे तस्य शैलस्य संस्थितः || ९७ ||

सिद्धः स नाम्ना विख्यातो द्वारे देव्याः प्रियः सुतः |
कल्पवृक्षः कल्पवल्ली तिन्तिडी चापराजिता || ९८ ||

भूत्वा तस्मिन् महाशैले स्थितो देव्या धृतः प्रिये |
वराहः पाण्डुनाथाख्यः स्थितस्तत्र हरियतः || ९९ ||

जघने शिरसी कृत्वा जघान मधुकैटभौ |
तस्यासन्ने ब्रह्मकुण्डं ब्रह्मणा निर्मितं पुरा || १०० ||

ईशानाख्यः शिवो यत्र तत् सिद्धेश्वरसंज्ञकम् |
शिलारूपं सिद्धकुण्डं मध्यस्थं विद्धि भैरव || १०१ ||

तस्यासन्ने गयाक्षेत्रं क्षत्रं वाराणसी तथा |
योनिमण्डलसंकाशं कुण्डं भूत्वा व्यवस्थितम् || १०२ ||

तत्रैवामृतकुण्डं तु सुधासङ्घप्रपूरितम् |
मम प्रियार्थमिन्द्रेण स्थापितं सह निर्जरैः || १०३ ||

वामदेवाह्वयं शीर्षं श्रीकामेश्वरसंज्ञकम् |
कामकुण्डं महापुण्यं तस्यासन्ने व्यवस्थितम् || १०४ ||

केदारसंज्ञकं क्षेत्रं मध्यस्थं सिद्धकामयोः |
दीर्घं चतुर्दशव्यामच्छायाच्छत्राह्वयं तु तत् || १०५ ||

तस्यासन्ने शैलपुत्री गुप्तकामाह्वया तु सा |
गुप्तकुण्डस्य मध्यस्था कामेशग्रावणि सङ्गता || १०६ ||

कामेश्वरशिलासक्ता कामाख्यासंज्ञिता सदा |
पूर्वभागेण संसक्ता योनेस्तु परमार्गतः || १०७ ||

कामकामाख्ययोर्मध्ये कालरात्रिर्व्यवस्थिता |
पीठे दीर्घेश्वरो नाम्ना सीमाभागे प्रचण्डिका || १०८ ||

कामाख्याप्रस्तरप्रान्ते कूष्माण्डी नाम योगिनी |
पीठे कोटीश्वरी नाम्ना योनिरूपेण संस्थिता || १०९ ||

यच्चाघोराह्वयं शीर्षं तत्कामायास्तु दक्षिणे |
पीठे भैरवनामा तु गदिते परमार्थिभिः || ११० ||

चामुण्डा भैरवी नाम्ना भैरवासन्नसंस्थिता |
नायिका कामदा भक्तेश्चण्डमुण्डविनाशिनी || १११ ||

कामाभैरवयोर्मध्ये स्वयं देवी सुरापगा |
हिताय सर्वजगतां देव्यास्तु प्रीतये सदा || ११२ ||

सद्योजाताह्वयं शीर्षं पीठे त्वाम्रातकेश्वरम् |
भैरवाख्ये गह्वरे तु स्थितं देवर्षिसेवितम् || ११३ ||

विद्धि तत्रैव दुर्गाख्यां नायिकां योनिरूपिणीम् |
सिद्धकामेश्वरी नाम्ना ख्याता देवेष नित्यशः || ११४ ||

अजीर्णपत्रः सुच्छायो वृक्षस्तत्र सुसंस्थितः |
आम्रातकः कल्पवृक्षः कल्पवल्लीसमन्वितः || ११५ ||

पीठे तु सिद्धगङ्गाख्या स्वयं गङ्गा समुत्थिता |
आम्रातकस्य निकटे मम प्रीतिविवृद्धये || ११६ ||

पुष्कराख्यं तु तत्क्षेत्रं पीठे त्वाम्रातकाह्वयम् |
ऐशान्यां तत्पुरुषाख्यं मम शीर्षं व्यवस्थितम् || २१७ ||

भुवनेश्वरनाम्ना तु पीठे ख्यातं च भैरव |
गह्वरं भुवनेशस्य भुवनानन्दसंज्ञकम् || ११८ ||

तस्यासन्ने तु सुरभिः शिलारूपेण संस्थिता |
कामधेनुरिति ख्याता पीठे कामप्रदायिनी || ११९ ||

योऽसौ शरभमूर्तिर्मे मध्यखण्डप्रचण्डकः |
महाभैरवनामाभूत् कोटिलिङ्गाह्वयस्तु सः || १२० ||

मूर्तिभिः पञ्चभिः पञ्चभागेषु समवस्थितः |
अहं पश्चादतिप्रात्या भैरवाख्यः स्थितो धरे || १२१ ||

महागौरी तु या देवी योगिनी सिद्धरूपिणी |
सा ब्रह्मपर्वते चास्ते शिलारूपेण चोर्ध्वतः || १२२ ||

अतीवरूपसम्पन्ना नाम्ना सा भुवनेश्वरी |
यत्र ब्रह्मा तु संसक्तो मयि पर्वतरूपिणि || १२३ ||

कल्पवल्ली तु तत्रास्ते नाम्ना सा त्वपराजिता |
कामधेनुरदूरस्था पूर्वभागे महेश्वरी || १२४ ||

श्रीकामाख्या योनिरूपा चण्डिका सा तु योगिनी |
आग्नेययां विद्धि तां संस्थां सर्वकामप्रदां शुभाम् || १२५ ||

योगिनी चण्डघण्टाख्या पीठेऽभूद् विन्ध्यवासिनी |
योगिनी स्कन्दमाता तत्पीठेऽभूद् वनवासिनी || १२६ ||

कात्यायनी पीठनाम्ना पाददुर्गेति गद्यते |
नैर्-ऋत्यां नीलशैलस्य प्रान्ते सा संस्थिता शिवा || १२७ ||

योऽसौ नन्दी मम तनुः स तु पाषाणरूपधृक् |
संस्थितः पश्चिमद्वारि हनुमान् पीठनामतः || १२८ ||

और्व उवाच 

इति तस्य वचः श्रुत्वा शम्भोरमिततेजसः |
भैरवस्य तु पप्रच्छ वेतालोऽपि समुत्सुकः || १२९ || 
वेतालभैरवावूचतुः

श्रुतः पीठक्रमस्तात देव्याः पूजाक्रमस्तथा |
श्रोतुमिच्छामि मूर्तीनां पञ्चानामपि शङ्कर || १३० ||

रूपाणि पञ्चमूर्तीनां मन्त्राणि च समन्ततः |
तत्र मन्त्राणि तन्त्राणि वद नौ वृषभध्वज || १३१ ||

ईश्वर उवाच 

शृणु वक्ष्यामि वेताल मन्त्रं तन्त्रं पृथक् पृथक् |
कामाख्यापञ्चमूर्तीनां रूपं कल्पं च भैरव || १३२ ||

कामस्थं काममध्यस्थं कामदेवपुटीकृतम् |
कामेन कामयेत् कामी कामं कामे नियोजयेत् || १३३ ||

ज्येष्ठं तु व्यञ्जनं ब्रह्मन् परः शान्तं तदुच्यते |
प्रथमं क्रमतः कुर्यात्तत्संसक्तं सुधामयम् || १३४ ||

प्रजापतिस्तथा शक्रबीजं संस्थादिसंयुतम् |
चन्द्रार्धसहितं बीजं कामाख्यायाः प्रचक्ष्यते || १३५ ||

इदं धर्मप्रदं काममोक्षार्थानां प्रदायकम् |
इदं रहस्यं परममन्यत्र तु सुदुर्लभम् || १३६ ||

श्रोत्रेणोद्यम्य शृणुयाद् गुरुवक्त्रान्नरोत्तमः |
स कामानखिलान् प्राप्य शिवलोके महीयते || १३७ ||

श्रुतिसकलितसारं देवकण्ठौघहारं
सकलकलुषहारि श्रीधरानन्दकारि |
सुनयसुभगगोभिभ्राजयेद्यद्यशोभि-
स्तदिह शिवसमस्तं विघ्नहन्त्रीङ्गितार्थम् || १३८ ||

नयनकरभकारि ध्यानिनां चोपकारि
प्रणयिसुनयसंस्थं देवसत्याह्निकस्थम् |
परमपदविशीर्णं सर्वदौर्भाग्यजीर्णं शृणु शिवपदरूपं 
कामदेव्याः स्वरूपम् || १३९ ||

श्रवणगगनमात्रा चार्दितं यस्य नाम
प्रभवति बहुभूत्यै नीतिमार्गैकधाम |
सुरगणगणनायां कुण्डली यस्य शक्ति-
स्तदिह परमरूपं चिन्तनीयं हताशैः || १४० ||

रविशशियुतकर्णा कुङ्कुमापीतवर्णा
मणिकनकविचित्रा लोलकर्णा त्रिनेत्रा |
अभयवरदहस्ता साक्षसूत्रप्रशस्ता
प्रणतसुरनरेशा सिद्धकामेश्वरी सा || १४१ ||

अरुणकमलसंस्था रक्तपद्मासनस्था
नवतरुणशरीरा मुक्तकेशी सुहारा |
शवहृदि पृथुतुङ्गस्तन युग्मा मनोज्ञा
शिशुरविसमवस्त्रा अर्वकामेश्वरी सा || १४२ ||

विपुलविभवदात्री स्मेरवक्त्रा सुकेशी
अलितनखरदन्ता सामिचन्द्रावनम्रा |
मनसिजदृषदिस्था योनिमुद्रालसन्ती
अवनगमनशक्ता संश्रुतस्थानहागा || १४३ ||

चिन्त्या चैवं विद्युदग्निप्रकाशा
धर्मार्थाद्यं साधकैर्वाञ्छितार्थैः |
कल्प्यन्तु त्रीण्यर्यतदं सम्यगर्यं
वेताल त्वं भैरव श्रीप्रतिष्ठम् || १४४ ||

तस्मिन्नर्धं मण्डलं यद्धि पश्चात्
कार्यं चैतच्चन्दनैः पुष्पयुक्तैः |
पर्यायो यो लेखने पूर्वमुक्तो देवीतन्त्रे सोऽत्र पूर्व विधेयः || १४५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे कामाख्यापूजातन्त्रे विषष्टितमोऽध्यायः || ६२ ||
त्रिषष्टितमोऽध्यायः

ईश्वर उवाच

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य यथापूर्वं मयोदितम् |
मण्डलं प्रतिपत्त्या तु पर्यायो मण्डलस्य यः || १ ||

स एवं प्रथमं कार्यः शिलायां पुष्पचन्दनैः |
पात्रादीनां प्रतिष्थानं तथैवात्रापि योजयेत् || २ ||

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य प्रोक्ता याः प्रतिपत्तयः |
अत्र ताः सकला योज्या आसनाद्यैश्च पूजनम् || ३ ||

तेभ्योऽन्यो यो विशषोऽत्र तद् वक्ष्ये शृणु भैरव |
प्रथमं भास्करायार्घ्यं प्रदद्याच्श्वेतसर्षपैः || ४ ||

पुष्पचन्दनसंवीतैः सगणाय महात्मने |
आसनार्चनशेषे तु पठोक्ताः सर्वदेवताः || ५ ||

पीठनाम्ना तु संयोज्या मण्डलस्य तु मध्यतः |

ध्यानस्वरूपं भिन्नं तद् वैष्णव्या सह भैरव || ६ ||

कामायाः सर्वमन्यत् तु महामायास्तवोदितम् |
योगिनीस्तु चतुःषष्टिः पूजयेच्च पृथक् पृथक् || ७ ||

गुहां मनोभवां चापि महोत्साहां तथा सखीम् |
अनन्तरं पूजयेत् तु दिक्पालांश्च नवग्रहान् || ८ ||

रूपतस्तान् समुद्दिश्य पूजयेदिष्टसिद्धये |
पूर्वद्वारे गणपतिं प्रथमं तु प्रपूजयेत् || ९ ||

नन्दिनं च हनूमन्तं पश्चिमद्वारि पूजयेत् |
भृङ्गी चोत्तरतः पूज्यो महाकालस्तु दक्षिणे || १० ||

एते मम द्वारपाला देव्या द्वारे प्रपूजयेत् |
पात्रामृतीकृतिविधौ कुर्याद् वै काममुद्रया || ११ ||

भूतापसारणं कुर्यात् पूर्वं तालत्रयेण तु |
वामहस्ते दक्षिणेन पाणिना तालमाहरेत् || १२ ||

हूं हूं फडितिमन्त्रेण वेतालादींश्च सारयेत् |
सर्वमुत्तरतन्त्रोक्तं तन्त्रं कुर्यात् तु साधकः || १३ ||

अत्रोक्तेन स्वरूपेण प्राणायामं तथा चरेत् |
स्नापयेत् प्रथमं देवीं मूलमन्त्रेण पूजकः || १४ ||

मधुक्षीराज्यदधिभिर्गोमूत्रैर्गोमयैस्तथा |
रत्नोदकैः शर्कराभिर्गुडरत्नकुशोदकैः || १५ ||

सितसर्षपमुद्गाभ्यां तिलक्षीरैस्तथा यवैः |
रक्तचन्दनपुष्पैश्च दूर्वाभी रोचनायुतैः || १६ ||

नवभिर्वितरेदर्घ्यं शिलायां योनिसन्निधौ |
आसनं पाद्यमर्घ्यं च तत आचमनीयकम् || १७ ||

मधुपर्कं स्नानजलं वस्त्रं चन्दनभूषणम् |
पुष्पं धूपं च दीपं च नेत्राञ्जनमतः परम् || १८ ||

नैवेद्याचमनीये च प्रदक्षिणनमस्कृती |
एते षोडश निर्दिष्टा उपचारास्तु पीठतः || १९ ||

आवाहयेन्महादेवीं गायत्र्या कामयोगया |
तामेव विद्धि वेताल गुह्यं भैरवदैवतम् || २० ||

कामाख्ये त्वमिहागच्छ यथावन्मम सन्निधौ |
पूजाकरणि सान्निध्यमिह कल्पय कामिनि || २१ ||

कामाख्यायै च विद्महे कामेश्वर्यै तु धीमहि |
ततः कुर्यान्महादेवी ततश्चानु प्रचोदयात् || २२ ||

एषा तु कामगायत्री पूजयेदनया शुभाम् |
पूजावसाने च बलीन्देव्याः प्रीत्यै निवेदयेत् || २३ ||

रुद्राक्षमालया जाप्यमादायैव समाचरेत् |
त्रयक्षरैर्मूलमन्त्रस्य त्रिधा वृत्तः प्रपूजयेत् || २४ ||

कामाख्यायाः षडङ्गानि आह्वानानन्तरे तथा |
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य कराङ्गन्यासयोश्च ये || २५ ||

स्वराः प्रोक्तास्तैः स्वरैस्तु सार्धचन्द्रैः सबिन्दुकैः |
मूलमन्त्राद्यक्षराभ्यां युगपत्तु नियोजितैः || २६ ||

कनिष्ठादिक्रमेणैव ह्यङ्गन्यासं समाचरेत् |
अङ्गन्यासकरन्यासौ कृत्वा पश्चात्तु साधकः || २७ ||

हृच्छिरस्तु शिखावर्मनेत्रास्योदरपृष्ठतः |
बाह्वोः पाण्योर्जङ्घयोश्च पादयोश्चापि विन्यसेत् || २८ ||

अभयं वरदं हस्तमक्षमालां च सूत्रकम् |
पूजयेच्छशिनं सूर्यं शिरश्चान्द्रकलां तथा || २९ ||

रक्तपद्मं शवं चैव लौहित्यं ब्रह्मपुत्रकम् |
मनोभवां शिलां तत्र शक्तिस्थां शवमध्यतः || ३० ||

देव्याः प्रपूजयेद्भक्तः कारवालं च पार्श्वतः |
पीठादिदेवतास्तत्र यजेत् कामेश्वरीं शुभाम् || ३१ ||

त्रिपुरां पूजयेन्मध्ये पीठप्रत्यधिदेवताम् |
शारदां च महोत्साहां मध्य एव प्रपूजयेत् || ३२ ||

चण्डेश्वरी महादेवी देव्या निर्माल्यधारिणी |
योनिमुद्रा समाख्याता कामाख्या विसर्जने || ३३ ||

इदं द्रव्यं तु सिन्दूरचन्दनागुरुकुङ्कुमैः |
इति यो हि मया प्रोक्तो विशेषः परिपूजने || ३४ ||

एभिर्विशेषैः सहितं वैष्णवीतन्त्रगोचरम् |
सर्वं कल्पं समासाद्य कामाख्यां परिपूजयेत् || ३५ ||

अनेनैव विधानेन कामाख्यां यस्तु पूजयेत् |
मनोभवगुहामध्ये स याति परमां गतिम् || ३६ ||

ब्रह्माणी चण्डिका रौद्री गौरीन्द्राणी तथैव च |
कौमारी वैष्णवी दुर्गा नरसिंही च कालिका || ३७ ||

चामुण्डा शिवदूती च वाराही कौशिकी तथा |
माहेश्वरी शाङ्करी च जयन्ती सर्वमङ्गला || ३८ ||

काली कपालिनी मेधा शिवा शाकम्भरी तथा |
भीमा शान्ता भ्रामरी च रुद्राणी चाम्बिका तथा || ३९ ||

क्षमा धात्री तथा स्वाहा स्वधापर्णा महोदरी |
घोररूपा महाकाली भद्रकाली भयङ्करी || ४० ||

क्षेमकरी चोग्रचण्डा चण्दोग्रा चण्डनायिका |
चण्डा चण्डवती चण्डी महामोहा प्रियङ्करी || ४१ ||

कलविकरिणी देवी बलप्रमथिनी तथा |
मदनोन्मथिनी देवी सर्वभूतस्य दामनी || ४२ ||

उमा तारा महानिद्रा विजया च जया तथा |
पूर्वोक्ताः शैलपुत्र्याद्या योगिन्यष्टौ च याः क्रमात् || ४३ ||

ताभिरेभिश्च सहिताः चतुःषष्टिं च योगिनीः |
पूजयेन्मण्डलस्यान्तः सर्वकामार्थसिद्धये || ४४ ||

नानाविधं तु नैवेद्यं पानं पायसमेव च |
मोदकापूपपिष्टादि देव्यै सम्यक् प्रदापयेत् || ४५ ||

एवं तु पूजयेद् देवीं कामाख्यां वरदायिनीम् |
भक्तियुक्तो नरो यस्तु सर्वान् लभते प्रियान् || ४६ ||

महोत्साहा तु या देवी महामाया तु सा स्मृता |
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रेण सा पूज्या योनिमण्डले || ४७ ||

तदेव मण्डलं चास्य ह्यङ्गन्यासं तथैव च |
सा एव पूजापर्याये तद्ध्यानं सैव दैवता || ४८ ||

तन्त्रं तदेवमुक्तं तु तस्मान्नान्यं तु किञ्चन |
मण्डलादिविसृष्ट्यर्थं महामायामहोत्सवे || ४९ ||

यत्प्रोक्तं तेन तां देवीं महोत्साहां तु मण्डले |
स्नानपूर्वं पूजयेत्तु मध्वाज्यादिभिरासवैः || ५० ||

शृणुतं त्रिपुरामूर्तेः कामाख्यायाः प्रपूजनम् |
एतस्या मूलमन्त्रं तु पूर्वमुत्तरतन्त्रके || ५१ ||

युवयोरिष्टयोः सम्यक् क्रमात् तत् प्रतिपादितम् |
वाग्भवं कामबीजं तु डामरं चेति तत्त्रयम् || ५२ ||

सर्वधर्माथकामादिसाधकं कुण्डलीयुतम् |
त्रीण्यस्मात् पुरतो दद्याद् दुर्गा ध्याता महेश्वरी || ५३ ||

त्रिपुरेति ततः ख्याता कामाख्या कामरूपिणी |
तस्यास्तु स्नापनं यादृक्कामाख्यायाः प्रकीर्तितम् || ५४ ||

तेनैव स्नापनं कुर्यान्मूलमन्त्रेण पूजकः |
रिकोणं मण्डलं चास्यास्त्रिपुरं तु त्रिरेखकम् || ५५ ||

मन्त्रं तु अक्षरं ज्ञेयं तथा रूपं त्रयं पुनः |
त्रिविधा कुण्डली शक्तिस्त्रिदेवानां च सृष्टये || ५६ ||

सर्वं त्रयं त्रयं यस्मात् त्रिपुरा तेन सा स्मृता |
उदीच्याद्यथ पूर्वान्ता रेखाः कार्यास्तु मण्डले || ५७ ||

त्रिस्त्रिरेखास्तु कर्तव्यास्ता एव पुष्पचन्दनैः |
ऐशान्यमथ नैर्-ऋत्यां मन्त्रं कृत्वा तु संलिखेत् || ५८ ||

नै-ऋत्यां चैव वायव्यां ततो ह्यैशान्यगां पुनः |
एवं त्रिकोणं विलिखेन्मण्डलस्यान्तरे पुनः || ५९ ||

इशान्याद्यास्तु या रेखा सा तु शक्तिर्निगद्यते |
नैर्-ऋत्यां वायवीं याता ततो ह्यैशान्यगा तु या || ६० ||

सा तु शम्भुः समाख्याता शक्त्या शम्भुं विभेदयेत् |
शक्त्या विभिन्नं भूतेशं वेष्टयेत् कमलेन तु || ६१ ||

अष्टपत्रेण तां ध्यात्वा त्रिवर्णां प्राक् प्रपूजयेत् |
त्रिभिस्त्रिभिस्तु रेखाभिः शक्तिं शम्भुं च वेष्टयेत् || ६२ ||

स्थानस्याभ्युक्षणं सम्यद्ध मार्जनं लिखनं तथा |
अस्त्रमन्त्रप्रयोगाणां भूतानामपसारणम् || ६३ ||

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रोक्तं तथैवोत्तरतन्त्रके |
यत् प्रोक्तं तत् तु सामान्यं प्राक् कुर्यात् साधको नरः || ६४ ||

त्रिपुराया विशेषेण सहितं पूजनक्रमम् |
एतत् त्रिकोणं देवानां त्रयाणां स्थानमिष्यते || ६५ ||

ऐशान्यां तु तथेशानो नैर्-ऋत्यां चतुराननः |
वायव्यां तु तथा ब्रह्मा षट्कोणेषु प्रकीर्तिताः || ६६ ||

दलं त्वेकपुरं प्रोक्तं केशरं चापरं पुरम् |
पुरं शेषं त्रिकोणं तु त्रिकोणं मण्डलं स्मृतम् || ६७ ||

दलेषु केशरे चापि त्रिकोणे च त्रिधा त्रिधा |
रेखास्तु विहिताः सम्यक् कुर्यात् तत्र पुनः पुनः || ६८ ||

उत्तरं तद् भवेद् द्वारं तस्य वै धनुराकृतिः |
पूर्वद्वारं तु षट्कोणं चतुष्कोणं तु दक्षिणे || ६९ ||

पश्चिमं तोरणाकारं यथा चान्यत्र मण्डले |
ऐशान्यां पञ्चबाणांस्तु लिखेद् वह्नौ च तद्धनुः || ७० ||

नैर्-ऋत्यां पुस्तकं चापि वायव्यामक्षमालिकाम् |
एवं कृत्वा मण्डलं तु धृत्वा वामेन पाणिना || ७१ ||

वाग्वेश्मने नम इति मण्डलं पूजयेत् ततः |
पूजयित्वा ततो भूतान् नालिकात्रितयेन तु || ७२ ||

मूलमन्त्रेण पूर्वोक्तैर्मन्त्रैरपि अमाचरेत् |
नवभिश्छोटिकाभिस्तु त्रिधा कृत्वा तु वेष्टनम् || ७३ ||

अभ्युक्षणं ततः कुर्याद् भूतानामपसारणम् |
प्रतिपत्तिस्तु पात्रस्य अर्घ्यार्थं नवधा पुनः || ७४ ||

पूर्ववत् साधकः कुर्याद् दहनं प्लवनं तथा |
अमृतीकरणं कुर्यात् प्रथमं धेनुमुद्रया || ७५ ||

योनिमुद्रां ततः कुर्यात् पात्रतोयं तु त्रिः स्पृशेत् |
मार्तण्डभैरवायार्घ्यं दूर्वाभिः सिद्धसर्षपैः || ७६ ||

रक्तपुष्पैश्चन्दनैश्च सगणाय निवेदयेत् |
पाणिकच्छपिकां कृत्वा चिन्तनं योनिमुद्रया || ७७ ||

आदौ मध्ये च कर्तव्यं क्रमाद् वेतालभैरव |
अस्त्रमन्त्रेण पात्रस्य स्थापनार्थं तु मण्डलम् || ७८ ||

षट्कोणं तु लिखेत् पूर्वं तन्मन्त्रस्थापनेऽपि च |
ऐं आं क्लीमिति मन्त्रेण त्रिधा पात्रे जलं क्षिपेत् || ७९ ||

त्रिधा गन्धं च पुष्पं च त्रिधा दूर्वाक्षतं पुनः |
रां ह्रीं ह्रूं ह्रैं ह्रौमिति च अङ्गुष्ठादि क्रमान्न्यसेत् || ८० ||

ओं ह्र इत्यस्त्रमन्त्रेण पाणिपृष्ठतले तथा |
हृदयादिक्रमात् पश्चान्न्यासं कुर्यात् त्रिधा त्रिधा || ८१ ||

संयोज्य पाण्योः क्रमतश्चाङ्गुष्ठादि द्वयं द्वयम् |
त्रिधा त्रिधा पृथक् कुर्याच्छेषाङ्गानि च विन्यसेत् || ८२ ||

कर्णरन्ध्रे तथा ब्रह्मद्वारं केशतलं तथा |
नासिकारन्ध्रयुगलं जानुयुग्मं पदद्वयम् || ८३ ||

त्रिधा त्रिधा न्यसेदेभिः षड्भिर्मन्त्रैः पृथक् पृथक् |
प्राणायामं ततः कुर्यात् पूरकैः स्तम्भकैस्तथा || ८४ ||

रेचकेनापि त्रिपुरामूर्तिं देवीं विचिन्तयेत् |
दहनप्लवनं कृत्वा आद्यां मूर्तिं विचिन्तयेत् || ८५ ||

त्रिधादृत्याथ हृदये तां मूर्तिं शृणु भैरव |
सिन्दूरपुञ्जसंकाशां त्रिनेत्रां तु चतुर्भुजाम् || ८६ ||

वामोर्ध्वे पुष्पकोदण्डं धृत्वाधः पुस्तकं तथा |
दक्षिणोर्ध्वे पञ्चबाणानक्षमालां दधात्यधः || ८७ ||

चतुर्णां कुणपानां तु पृष्ठेऽन्यं कुणपान्तरम् |
निधाय तस्य पृष्ठे तु समपादेन संस्थिताम् || ८८ ||

जटाजूटार्धचन्द्रेण समाबद्धशिरोधराम् | 
नग्नां त्रिवलिभेदेन चारुमध्यां मनोहराम् || ८९ ||

सर्वालङ्कारसम्पूर्णां सर्वाङ्गसुन्दरी शुभाम् |
स्रवद्द्रविणसन्दोहां सर्वलक्षणसंयुताम् || ९० ||

एनां तु प्रथमं ध्यात्वा त्रिधात्मानं तु चिन्तयेत् |
अद्रूपं च ततः पश्चात् पुष्पं तद्वाग्भवेन तु || ९१ ||

स्वमस्तके पुनर्दद्यादङ्गन्यासं पुनस्तथा |
मन्त्रद्वयं त्रिधा जप्त्वा वाग्भवाद्यं तु साधकः || ९२ ||

अर्घ्यपात्रस्य तोयेषु तैस्तोयैः सेचयेच्छिरः |
पजोपकरणं चापि त्रिरभ्युक्ष्य तथैव तु || ९३ ||

कामपीठं ततो ध्यात्वा पूजयेत् क्रमतस्त्विमान् |
गणेशं च गणाध्यक्षं गणनाथं तथैव च || ९४ ||

गणक्रीडं च पूर्वादिद्वारे मन्त्रेण पूजयेत् |
हैरम्बबीजमेतेषां मन्त्रस्तु परिकीर्तितः || ९५ ||

विद्याशान्तिनिवृत्तिश्च प्रतिष्ठा द्वारपालकाः |
कलान्ताः पूजयेत् सम्यक् पूर्वादिक्रमतस्तथा || ६९ ||

सिद्धपुत्रं ज्ञानपुत्रं तथा सहजपुत्रकम् |
शेषं समयपुत्रं तु पूजयेद् बटुकानिमान् || ९७ ||

प्रत्येकं तु श्रियं देवीं बटुकानां परे वरे |
श्रीमित्यनेन मन्त्रेण पूर्वादौ पूजयेत् क्रमात् || ९८ ||

सिद्धस्य सहजस्याथ ज्ञानस्य समयस्य च |
कुमारीं पूजयेत् कोणे ऐशान्यादौ तु मण्डले || ९९ ||

योरटं डामरं चैव लोहजङ्घं तथैव च |
भूतनाथं क्षेत्रपालमीशानादौ प्रपूजयेत् || १०० ||

मण्डलस्य च मध्ये तु पञ्चबाणान् प्रपूजयेत् |
द्रावणं शोषणं चैव बन्धनं मोहनं तथा || १०१ ||

आकर्षणं च मध्येन मन्त्रेणैव प्रपूजयेत् |
ततस्त्रिष्वथ कोणेषु पूजयेत् तु त्रियोगिनीः || १०२ ||

भगं च भगजिह्वां च भगास्यामुत्तरादिकम् |
क्रमात्तु पूज्यास्तिस्रोऽन्या अन्या मध्ये त्रिकोणके || १०३ ||

भागमालिनीं तु प्रथमे द्वितीये तु भगोदरीम् |
तृतीये भगरोहां तु योगिनीं कामरूपिणीम् || १०४ ||

अनङ्गकुसुमां देवीं तथैवानङ्गमेखलाम् |
अनङ्गमदनां चैव ह्यनङ्गमदनातुराम् || १०५ ||

अनङ्गवेशां चानङ्गमालिनीं मदनातुराम् |
दलकेशरमध्ये तु ह्यष्टमीं मदनाङ्गकुशाम् || १०६ ||

शैलपुत्र्यादयश्चाष्टौ त्रिपुरापूजनक्रमे |
एतन्नामभिरव्यग्रा बभूवुः कामयोगिनीः || १०७ ||

वाग्भवेन तथा दुर्गां नेत्रबीजान्तकेन तु |
अङ्गन्यासं समन्त्रैस्तु षड्भिरष्टाविमान् पुनः || १०८ ||

पूजयेत् क्षेत्रपालांस्तु मव्ये किञ्जल्कपत्रयोः |
हेतुकं विपुरघ्नं च अग्निजिह्वं तथैव च || १०९ ||

अग्निवेतालसंज्ञं च कालं चाथ करालकम् |
एकपादं भीमनाथमुत्तरादिक्रमेण तु || ११० ||

एभिरेवाष्टभिर्मन्त्रैः कामराजेन संयुतैः |
नवैतानसिताङ्गादीन् नायकान् पूजयेत् क्रमात् || १११ ||

मण्डलस्य चतुर्दिक्षु द्वौ द्वौ पूर्वादिषु क्रमात् |
पद्ममण्डलयोर्मध्ये शेषमेकं तु पूजयेत् || ११२ ||

असिताङ्गी रुरुश्चण्डः क्रोधोन्मत्तौ भयङ्करः |
कपाली भीषणश्चैव अंहारश्चेति वै नव || ११३ ||

ऐशान्यादिक्रमाद् द्वे द्वे नायिकां पूजयेन्नरः |
पद्ममण्डलयोर्मध्ये अग्नौ द्वे च प्रपूजयेत् || ११४ ||

ब्रह्माणीं भैरवीं चैव तथा माहेश्वरीमपि |
कौमारीं वैष्णवीं चैव नारसिंहीं तथैव च || ११५ ||

वाराहीं च तथेन्द्राणीं चामुण्डां चण्डिकां तथा |
आधारशक्तिप्रभृतीन् मण्डलस्य तु मध्यतः || ११६ ||

वैष्णवी तन्त्रकल्पोक्तान् सर्वान् भैरव पूजयेत् |
शिवस्य पञ्च याः प्रोक्ताः सद्योजातादयः पुरा || ११७ ||

मूर्तयस्ताः पद्ममध्ये पञ्चप्रेतत्वमागताः |
ताः पञ्च पूजयेन्मध्ये रक्तपद्मं शवं तथा || ११८ ||

सिंहं च पूजयेत् तत्र जगदाधारसंज्ञितम् |
जयन्तीं मङ्गलां कालीं भद्रकालीं कपालिनीम् || ११९ ||

दुर्गां क्षमां शिवां धात्रीं स्वधां स्वाहां च पूजयेत् |

उग्रचण्डा प्रचण्डा चण्डोग्रा चण्डनायिका || १२० ||

चण्डा चण्डवती चैव अण्डरूपातिचण्डिका |
एताः सम्पूजयेन्मध्ये मण्डलस्य विशेषतः || १२१ ||

आदित्यादीन् ग्रहान् सर्वान् रूपतो ह्यस्त्रसंयुतान् |
क्रमात् प्रत्येकमुद्दिश्य पार्श्वे पार्श्वे प्रपूजयेत् || १२२ ||

दिक्पालानां तु मन्त्रेण तथा सर्वांस्तु दिक्पतीन् |
अस्त्रमन्त्रैस्तु तान् सर्वांस्तेषां मन्त्राणि भैरव || १२३ ||

नाथं कामेश्वरं तत्र एकवत्रं चतुर्भुजम् |
भस्मश्वेतं मध्यहृदि रक्तपुष्पैस्तु कुङ्कुमैः || १२४ ||

त्रिशूलं च पिनाकं च वामहस्तद्वये स्थितम् |
उत्पलं बीजपूरं च दक्षिणद्वितये तथा || १२५ ||

श्वेतपद्मोपरिस्थं च ध्यात्वा मध्ये प्रपूजयेत् |
कामाख्यां मूर्तितो ध्यात्वा कामाख्यामपि पूजयेत् || १२६ ||

कामेश्वरीं तत्र देवीं पूजयेत् परमेश्वरीम् |
वक्ष्यमाणेन रूपेण तत्र वेतालभैरवी || १२७ ||

करालं क्षेत्रपालं च कर्त्रिखर्परधारिणम् |
पूजयेदीशमत्यर्थं दंष्त्राभिन्नाधरं भयम् || १२८ ||

तिन्तिडीं कल्पवृक्षं च सुच्छायं रत्नभूषितम् |
त्रिकूटं कृष्णवर्णं च नीलशैलं महाद्युतिम् || १२९ ||

मनोभवां गुहां तत्र पञ्चव्यामायतां शुभाम् |
रत्नमण्डलसंयुक्तां रक्तवर्णां सुवर्तुलाम् || १३० ||

अपराजितां च वल्लीं च व्यामत्रयसुविस्तृताम् |
आरक्तवर्णां सततं कुसुमैरूपशोभिताम् || १३१ ||

बटुकं कम्बलाख्यं तु स्वर्णगौरं गजासनम् |
द्विभुजं दक्षिणे दण्डपाणिं वामे कपालकम् || १३२ ||

बिभ्रतं पुरतो देव्याः पूज्यो विघ्नविपत्तये |
भैरवः पाण्डुनाथश्च रक्तगौश्चतुर्भुजः || १३३ ||

गदां पद्मं च शक्तिं च चक्रं चापि करेषु च |
बिभ्रद् देव्याः पुरोभागे पूज्योऽयं विष्णुरूपधृक् || १३४ ||

श्मशानं हेरुकाख्यं च रक्तवर्णं भयङ्करम् |
असिचर्मधरं रौद्रं भुञ्जानं मनुजामिषम् || १३५ ||

तिसृभिर्मुण्डमालाभिर्गलद्रक्ताभिराजितम् |
अग्निनिर्दग्धविगलद्दन्तप्रेतोपरिस्थितम् || १३६ ||

पूजयेच्चिन्तनेनैव शत्रस्वाहनभूषणम् |
महोत्साहां योगिनीं तु महामायास्वरूपिणीम् || १३७ ||

ध्यानतो रूपतस्तां तु देव्या अग्रे प्रपूजयेत् |
पुरीं चन्द्रवतीं देव्या नीलपर्वतपूर्वतः || १३८ ||

योजनद्वयविस्तीर्णामर्धयोजनमायताम् |
उच्चैरनेकप्रासाद सौधसद्मविभूषिताम् || १३९ ||

मणिरत्नसुवर्णौघजातप्रासादविस्तृताम् |
क्रीडासरोवरैः सद्भिः सञ्छन्नां विकचैः कचैः || १४० ||

संयुतां पूजयेत् तत्र देव्या अग्रे समन्त्रकम् |
लौहित्यं रक्तगौराङ्गं नीलवस्त्रविभूषितम् || १४१ ||

रत्नमालासमायुक्तं चतुर्बाहुसमन्वितम् |
पुस्तकं श्वेतपद्मं च बिभ्रतं दक्षिणे करे || १४२ ||

वामे शक्तिध्वजं चैव शिशुमारस्थितं शुभम् |
पीठेश्वरानिमान् मध्ये मन्त्रेरेतैः प्रपूजयेत् || १४३ ||

नाथ कामेश्वरं देवं प्रासादेन प्रपूजयेत् |
कामेश्वर्यास्तु मन्त्रेण यजेत् कामेश्वरी शुभाम् || १४४ ||

द्वावुपान्तौ बलेनैव मदनान्ते च तत्क्रमात् |
योजयेन्नादबिन्दुभ्यां आयाकरणमन्त्रकम् || १४५ ||

चण्डिकानेत्रबीजस्य यच्छेषमक्षरं तु तत् |
कल्पं तिन्तिडिकावृक्षमन्त्रमेतत् प्रकीर्तितम् || १४६ ||

उग्राया मध्यबीजं तु नीलशैलस्य मन्त्रकम् |
मनोभवस्य बीजं तु महादेवेन संहितम् || १४७ ||

अदिस्थेनेन्दुना बिन्दुयुक्तं वान्तेन योजितम् |
मनोभवगुहायां तु मन्त्रमेतत् प्रकीर्तितम् || १४८ ||

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य यच्छेषं बीजमस्वरम् |
तदधो वान्तसंश्लिष्टं चतुर्थस्वरसंयुतम् || १४९ ||

चन्द्रबिन्दुसमायुक्तं तन्मन्त्रञ्चापराजितम् |
हयग्रीवस्वरूपस्य विष्णोर्यद्बीजमुत्तमम् || १५० ||

कम्बलस्य तु तन्मन्त्रं पूजनं परिकीर्तितम् |
केवलः सप्ररोहादिषष्ठस्वरसमन्वितः || १५१ ||

चन्द्रबिन्दुसमायुक्तं हयग्रीवस्य बीजकम् |
भैरवं पाण्डुनाथं च वनमालिस्वरूपिणम् || १५२ ||

वाराहेण तु बीजेन पूजयेत् तु विधानतः |
सपरौ द्वावनुस्वारविसर्गाभ्यां तु संयुतौ || १५३ ||

महाभैरवमन्त्रेण भैरवान्तेन पूजयेत् |
महोत्साहां महामायां द्वितीयाष्टाक्षरेण तु || १५४ ||

देवीतन्त्रोदितेनैव पूजयेद् भूतिवृद्धये |
आद्याक्षरं तु सामीन्दुबिन्दुभ्यां समलङ्कृतम् || १५५ ||

स्वनाम्नश्चन्द्रवत्यास्तु पूजामन्त्रं प्रकीर्तितम् |
सर्वलक्षणसम्पूर्णं सर्वालङ्कारभूषितम् || १५६ ||

लौहित्यनदराजस्य ब्रह्मपुत्रस्य भूतिदम् |
ब्रह्मबीजं तु मन्मत्रं वह्निभार्यान्तमिष्यते || १५७ ||

द्वितीयं त्रिपुरारूपं तथैव तु तृतीयकम् |
आवाहनार्थं देव्यास्तु चिन्तयेद् योनिमुद्रया || १५८ ||

बन्धूकपुष्पसङ्काशां जटाजूटेन्दुमण्डिताम् |
सर्वलक्षणसम्पूर्णां सर्वालङ्कारभूषिताम् || १५९ ||

उद्यद्रविप्रभां अद्मपर्यङ्केषु सुसंस्थिताम् |
मुक्तारत्नावलीयुक्तां पीनोन्नतपयोधराम् || १६० ||

वलिविभङ्गचतुरामासवामोदमोदिताम् |
नेत्राह्लादकरीं शुभ्रां क्षोमणीं जगतां तथा || १६१ ||

त्रिनेत्रां योनिमुद्रायामीषद्धाससमायुताम् |
नवयौवनसम्पन्नां ऋणालाभचतुर्भुजाम् || १६२ ||

वामार्धे पुस्तकं धत्ते अक्षमालां तु दक्षिणे |
वामेनाभयदां देवीं दक्षिणार्धे वरप्रदाम् || १६३ ||

स्रवद्रक्तौघसूर्याभां शिरोमालां तु बिभ्रतीम् |
आपादलम्बिनीं कल्पद्रुममासाद्य संस्थिताम् || १६४ ||

कदम्बोपवनान्तस्थां कामाह्लादकरीं शुभाम् |
द्वितीयां त्रिपुरां ध्यायेदेवंरूपां मनोहराम् || १६५ ||

तृतीयं त्रिपुरारूपं शृणु वेतालभैरव |
जवाकुसुमसङ्काशां मुक्तकेशीं शुभाननाम् || १६६ ||

सदाशिवं हसन्तं तु प्रेतवद् विनिधाय वै |
हृदये तस्य देवस्य ह्यर्द्धपद्मासनस्थिताम् || १६७ ||

रक्तोत्पलैर्मिश्रितां तु मुण्डमालां पदानुगाम् |
ग्रीवायां धारयन्तीं तु पीनोन्नतपयोधराम् || १६८ ||

चतुर्भुजां तथा नग्नां दक्षिणार्धेऽक्षमालिनीम् |
वरदां तदधो वामे जगन्मायां तथाभयाम् || १६९ ||

अधस्तु पुस्तकं धत्ते त्रिनेत्रां हसिताननाम् |
स्रवद्रुधिरभोगार्तां तथा सर्वाङ्गसुन्दरीम् || १७० ||

एवंविधं तृतीयं तु रूपं ध्यायेत् तु पूजकः |
आद्यं तु वाग्भवं रूपं द्वितीयं कामराजकम् || १७१ ||

डामरं मोहनं चापि तृतीयं परिकीर्तितम् |
एकैकं तु त्रिरूपाणि प्राग्विचिन्त्यार्थसाधकः || १७२ ||

मन्त्रत्रयेण प्रत्येकं हृदि षोडशकैस्तथा |
पूजयेदुपचारैस्तु बहिर्यद्वत्तथैव च || १७३ ||

मन्त्रत्रयं तथैकत्र कृत्वा च मनमूर्तयः |
कर्तव्या एकतस्तत्र मध्यरूपे निवेशयेत् || १७४ ||

नासापुटेन निःसार्य दक्षिणेनाथ तां पुनः |
अवतार्य कराभ्यां तु देवीमावाहयेत् त्रिधा || १७५ ||

गायत्रीत्रयमुचार्य स्नापयेत् प्रथमं तु ताम् |
आवाहने तु मन्त्रोऽयं पठितव्यश्च साधकैः || १७६ ||

एहि देवि शुभावर्ते यज्ञेऽस्मिन् मम सन्निधौ |
अव्युच्छिन्नां ततः शुभ्रां वाचं कण्ठस्य देहि मे || १७७ ||

एह्येहि भगवत्यम्ब त्रिपुरे कामदायिनि |
इमं भागबलिं गृह्य सान्निध्यमिह कल्पय || १७८ ||

नारायण्यै च विद्महे आग्मयायै च धीमहि |
एवमुक्त्वा ततः पश्चात् तन्नो देवी प्रचोदयात् || १७९ ||

नारायण्यै विद्महे त्वां चण्डिकाय च धीमहि |
शेषभागे प्रयुञ्जीत तन्नः कुब्जि प्रचोदयात् || १८० ||

महामायायै विद्महे त्वां सम्मोहिन्यै च धीमहि |
पश्चादेवं प्रयुञ्जीत तन्नाश्चण्डि प्रचोदयात् || १८१ ||

एतास्तु त्रिपुरादेव्या गायत्र्यः परिकीर्तिताः |
प्रत्येकं स्नापनं कुर्यात् त्रिपुराणां च तिसृभिः || १८२ ||

वाग्भवेन तु मन्त्रेण प्रथमं पूजयेच्छिवाम् |
कामराजेन वै पश्चाड्डामरेणापि पूजयेत् || १८३ ||

पश्चादेनां त्रिभिर्मन्त्रैरेकत्रैव तु पूजयेत् |
ततो मन्त्रेण वै दद्यादुपचारास्तु षोडश || १८४ ||

कामाख्यातन्त्रगदितान् सम्पूज्याङ्गाक्षरान् पुनः |
अङ्गन्यासस्य यन्मत्रैर्देव्या अङ्गानि पूजयेत् || १८५ ||

शेषं तु मूलमन्त्रेण चाष्टाङ्गानां प्रपूजनम् |
एकैकं प्रक्रमं पूज्य त्रिपुरायै अमस्ततः || १८६ ||

नवधा पूजयेद् देवीं त्रिपुरां कामरूपिणीम् |
उत्तरादिचतुष्पत्रे पद्मस्यैतान् प्रपूजयेत् || १८७ ||

ब्रह्माणं माधवं शम्भुं भास्करं च तथैव च |
ऐशान्यादिषु तेष्वेवं क्रमाद् देव्याः प्रपूजयेत् || १८८ ||

जयन्तीं प्रथमं पश्चाद् वायव्यामपराजिताम् |
नैर्-ऋत्यां विजयां चैव तथाग्नेययां जयाह्वयाम् || १८९ ||

त्रिकोणे केशरस्यान्ते कामं प्रीतिं रतिं तथा |
पूजयेत् पञ्चबाणांश्च पुष्पं चापं च पुस्तिकाम् || १९० ||

अक्षमालां अञ्चशरान् रत्नपर्यङ्कमेव च |
प्रेतपद्मशिवं चैव सम्यक् तत्रैव पूजयेत् || १९१ ||

सम्पूज्य पूर्ववन्मालां स्फाटिकामेव भैरव |
आदायाथोत्तरीयेण तामाच्छाद्य प्रयत्नतः || १९२ ||

पूर्वोद्धृतं जपेत् सम्यक् साधकस्त्रिपुरामनुम् |
जप्त्वा स्तुतिं पठित्वा च प्रणम्य च मुहुर्मुहुः || १९३ ||

त्रिपुरायै बलिं दद्यात् सम्भवात् तत् त्रिजातिकम् | 
सफेनैस्तोयसंयुक्तैः शर्करामधुसैन्धवैः || १९४ ||

अभ्युक्ष्य रुधिरं दद्यात् कामराजेन भैरव |
छेदयेद् वाग्भवेनैव डामरैर्विहरेच्छिरः || १९५ ||

यत्र यत्र बलिं दद्यात् साधको देवतार्चने |
वैष्णवीतन्त्रकल्पोक्तमादद्यात् पूजने बलिम् || १९६ ||

ततो देव्यै वलीन् दद्यादेतद्वर्णक्रमात् पुनः |
गोक्षीरं ब्राह्मणो दद्याद् गव्यमाज्यं तु राजजः || १९७ ||

वैश्यस्तु माक्षिकं दद्याच्छूद्रः पुष्पासवादिक्रम् | घ्रात्वा 
पुष्पमथैशान्यां निर्माल्यं निक्षिपेद् बुधः || १९८ ||

निर्माल्यधारिणी चास्या देवी त्रिपुरचण्डिका |
विसृज्यादौ योनिमुद्रां पद्ममुद्रां तथैव च || १९९ ||

अर्धमुद्रां त्रिमुद्रां च प्रत्येकमपि दर्शयेत् |
निर्माल्यमथ गृह्णीयात् कामराजह्वयेन तु || २०० ||

एवं यः पूजयेद् देवी त्रिपुरां कामरूपिणीम् |
स कामानखिलान् प्राप्य देवीलोकमवाप्नुयात् || २०१ ||

इति श्रीकालिकापुराणे त्रिपुरापूजने रिषष्टितमोऽध्यायः || ६३ ||
चतुःषष्टितमोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच

देव्याः कामेश्वरीं मूर्तिं शृणु वक्ष्यामि भैरव |
यस्याश्चिन्तनमात्रेण साधको लभते प्रियान् || १ ||

तन्त्रं तस्याः प्रथमतस्ततोऽनुध्यानगोचरम् |
ततः पूजाक्रमं वक्ष्ये क्रमाद् वेताल भैरव || २ ||

प्रजापतिस्ततो वह्निरिन्द्रबीजं ततः परम् |
चूडाचन्द्रार्धसहितं चतुर्थस्वरसंयुतम् || ३ ||

इदं कामेश्वरं बीजमन्त्रं सर्वार्थसाधनम् |
स्थानाभ्युक्षणयन्त्रादि पात्रन्यासादिकं यथा || ४ ||

भूतापसारणादींश्च वैष्णवीतन्त्रभाषितान् |
तथोक्तानुत्तरे यन्त्रे गृह्णीयात् साधकोत्तमः || ५ ||

प्राणायामत्रयं कुर्याद् दहनं प्लवनं तथा |
विशेषमण्डलं चास्याः शृणु वेताल भैरव || ६ ||
षट्कोणं मण्डलं कुर्याद्रक्तवर्ण तु चिन्तयेत् |
विभेद्य शक्त्या शम्भुं तु त्रिपुरातन्त्रवद् बुधः || ७ ||

ततः शक्तिं शम्भुनापि भेदयेत् क्रमतः सुधीः |
ऐशान्यादिनैर्-ऋतान्तां रेखां कृत्वाथ दक्षिणे दक्षिणे तु कामरूपं तु 
पूर्वतः || ११ ||

देव्या द्वादशगुह्यानि यानि द्वादशभिः करैः |
लिखेन्मण्डलकोणेषु तानि दिक्षु त्रयं त्रयम् || १२ ||

षड्भिः षड्भिस्तु रेखाभिः कर्तव्यो मण्डलक्रमः |
अन्यदुत्तरतन्त्रोक्तं वैष्णवीतन्त्रभाषितम् || १३ ||

मण्डलस्य क्रमं सर्वं विद्धि वेताल भैरव |
ओं क्लीं मण्डलतत्त्वाय नम इत्यत्र मण्डलम् || १४ ||

पूजयेत् प्रथमं ध्यात्वा मण्डलं योगपीठकम् |
पीठे शिलायां विलिखेन्मण्डलं योनिमण्डलम् || १५ ||

त्रिकोणं विलिखेत् पश्चाद् वेष्टयेत् कमलेन तु |
रूपं तु चिन्तयेद् देव्याः कामेश्वर्या मनोहरम् || १६ ||

प्रभिन्नाञ्जनसङ्काशां नीलस्निग्धशिरोरुहाम् |
षड्वक्त्रां द्वादशभुजामष्टादशविलोचनाम् || १७ ||

प्रत्येकं षट्सु शीर्षेषु चन्द्रार्धकृतशेखराम् |
मणिमाणिक्यमुक्तादिकृतमालामुरःस्थले || १८ ||

कण्ठे च बिभ्रतीं नित्यं सर्वालङ्कारमण्डिताम् |
पुस्तकं सिद्धसूत्रं च पञ्चबाणं तु तं तथा || १९ ||

खड्गं शक्तिं च शूलं च बिभ्रतीं दक्षिणैः करैः |
अक्षमालां महापद्मं कोदण्डं चाभयं तथा || २० ||

चर्म पश्चात् पिनाकं च बिभ्रतीं वामपाणिभिः |
शुक्लं रक्तं च पीतं च हरितं कृष्णमेव च || २१ ||

विचित्रं क्रमतः शीर्षमैशान्यां पूर्वमेव च |
दक्षिणं पश्चिमं चैव तथैवोत्तरशीर्षकम् || २२ ||

मध्यं चेति महाभाग क्रमाच्छीर्षाणि वर्णतः |
शुक्लं माहेश्वरीवक्त्रं कामाख्यारक्तमुच्यते || २३ ||

त्रिपुरा पीतसङ्काशा शारदा हरिता तथा |
कृष्णं कामेश्वरीवक्त्रं चण्डायाश्चित्रमिष्यते || २४ ||

धम्मिल्लसंयतकचं प्रतिशीर्षं प्रकीर्तितम् |
सिंहोपरिसितप्रेतं तस्मिंल्लोहितपङ्कजम् || २५ ||

कामेश्वरी स्थिता तत्र ईषत्प्रहसितानना |
विचित्रांशुकसंवीतां व्याघ्रचर्माम्बरां तथा || २६ ||

एवं कामेश्वरीं ध्यायेद् धर्मकामार्थसिद्धये |
पीठेऽन्यत्राथवादेव्याः पूजायां कथ्यते क्रमः || २७ ||

पीठे विशेषो वक्तव्यः सामान्ये त्वन्यदिष्यते |
अङ्गुष्ठादिक्रमादेव संयोज्याथ युगं युगम् || २८ ||

मूलमन्त्रस्याक्षरेण दीर्घस्वरयुतेन च |
षड्भिराद्यैर्न्यसेत् पूर्वमङ्गुलीयकमेव च || २९ ||

हृच्छिरस्तु शीर्षवर्मनेत्रास्त्राणि पुनस्तथा |
न्यसेद् दक्षिणहस्तेन षड्भिर्मन्त्रैस्तथा क्रमात् || ३० ||

आस्यं बाहुयुगं कुक्षि गुह्यं जानुयुगं तथा |
पादयुग्मं क्रमात् तेस्तु षड्भिर्मन्त्रैन्यसेत् तथा || ३१ ||

अष्टधा मूलमन्त्रं तु जप्त्वाथार्घाहिते जले |
तेनोपकरणं देयं चाभ्युक्ष्य क्रममारभेत् || ३२ ||

दैशिकः पूजयेद् देवीं पीठेनादैशिकः क्वचित् |
तस्यैव हि करस्पर्शाद् देवी नोद्विजते शिवा || ३३ ||

यदि देशान्तराद् यातः पीठं देशान्तरं प्रति |
तद्दैशिकोपदेशेन तदा पूजां समारभेत् || ३४ ||

यद्यन्यतः समायाता कामरूपादृते नरः |
तद्देशजोपदेशेन सम्पूज्यफलमाप्नुयात् || ३५ ||

यस्मिन् देशे तु यः पीठ ओड्रपाञ्चालकादिषु |
तद्देशजोपदेशेन पूज्यः पीठे सुरो नरैः || ३६ ||

इतोऽन्यथा पूजने न सम्यक् फलमवाप्नुयात् |
महाविभवसम्पूर्णैर्विहितेनैव भैरव || ३७ ||

अनुक्तो यः क्रमश्चात्र वैष्णवीतन्त्रगोचरे |
तथैवोत्तरतन्त्रेऽपि प्रोक्तो ग्राह्यस्तु साधुकैः || ३८ ||

पूर्वद्वारि प्रथमतः कामतत्त्वं प्रपूजयेत् |
दक्षिणे प्रीतितत्त्वं तु रतितत्त्वं च पश्चिमे || ३९ ||

उत्तरे मोहनं तत्त्वं क्रमादेतानि पूजयेत् |
ऐशान्यां पूजयेद् देव गणेशं द्वारपालकम् || ४० ||

अग्नौ तु चाग्निवेतालं नैर्-ऋत्यां कालमेव च |
वायव्यां नन्दिनं चापि पूजयेत् क्रमतस्त्विमान् || ४१ ||

चतुष्कं पञ्चकं षट्कं चतुष्कं पञ्चकं चतुः |
षट्कारं चैव यो वेद स योग्यः पीठपूजने || ४२ ||

ओड्राख्यं प्रथमं पीठं द्वितीयं जालशैलकम् |
तृतीयं पूर्णपीठं तु कामरूपं चतुर्थकम् || ४३ ||

ओड्रपीठं पश्चिमे तु तथैवोड्रेश्वरी शिवाम् |
कात्यायनीं जगन्नाथमोड्रेशं च प्रपूजयेत् || ४४ ||

उत्तरे पूजयेत् पीठं प्रशस्तं जालशैलकम् |
जालेश्वरं महादेवं चण्डीं जालेश्वरीं तथा || ४५ ||

दीर्घिकां चोग्रचण्डां च तत्रैव परिपूजयेत् |
दक्षिणे पूर्णशैलं तु तथा पूर्णेश्वरीं शिवाम् || ४६ ||

पूर्णनाथं महानाथं सरोजामथ चण्डिकाम् |
पूजयेद् दमनीं देवीं शान्तामपि तथा शिवाम् || ४७ ||

कामरूपं महापीठं तथा कामेश्वरीं शिवाम् |
नीलं च पर्वतश्रेष्ठं नाथं कामेश्वरं तथा || ४८ ||

पूजयेद् द्वारि पूर्वे तु क्रमादेतांस्तु भैरव |
औड्रादीनां तु पीठानां क्षेत्रपालान् गुरूंस्तथा || ४९ ||

अन्यांस्तु द्वारपालादीन् स्वे स्वे स्थाने प्रपूजयेत् |
विशेषात् कामरूपस्य कामेश्वरीं प्रपूजयन् || ५० ||

आनेव नीलशैलस्थान् शृणु वेताल भैरव |
नाथः कामेश्वरो देवो देवी कामेश्वरी तथा || ५१ ||

करालः क्षेत्रपालाश्च चिञ्चावृक्षस्तथैव च |
त्रिकूटे नीलशैलस्तु गुहा चापि मनोभवा || ५२ ||

बटुकः कम्बलो नाम वल्ली चैवापराजिता |
भैरवः पाण्डुनाथश्च श्मशानं हेरुकाह्वयम् || ५३ ||

योगिनी च महोत्साहा तथा चन्द्रवती पुरी |
लौहित्यो नदराजश्च प्रान्ता दिक्करवासिनी || ५४ ||

जल्पीशाख्यस्तु वायव्यां केदाराख्योऽथ राक्षसे |
एतान् सम्पूजयेद् द्वारि तथा देव्यास्तु मण्डले || ५५ ||

द्वारपालो योगिनी च बटुकाद्या यथा तथा |
कामरूपे पीठवरे ओड्रादिष्वथ तत् तथा || ५६ ||

मध्ये तु मण्डलस्याथ द्रावणं शोषणं तथा |
बन्धनं मोहनं चैव तथैवाकर्षणाह्वयम् || ५७ ||

मनोभवस्य बाणांस्तु पश्चैतान् परिपूजयेत् |
षट्कोणाग्रेषूत्तरादौ भगादिषट्कमेव च || ५८ ||

त्रिपुरातन्त्रमन्त्रोक्तं पूजयेत् क्रमतः सुधीः |
गणाक्रीडादिकं तद्वत् तथा विद्याकलादिकान् || ५९ ||

बटुकान् सिद्धपुत्रादीन सिद्धाद्याश्च कुमारिकाः |
चतुश्चतुष्कमित्येतच्चतुष्कमिति चोच्यते || ६० ||

कामं रतिं च प्रीतिं च अनङ्गमेखलादिकम् |
सप्त वै त्रिपुरघ्नाद्या असिताङ्गादयो नवे || ६१ ||

माहेश्वर्यादिका देव्यो दशभिः पञ्चभिगणैः |
द्वितीयं पञ्चकं प्रोक्तं पीठे कामफलप्रदम् || ६२ ||

आधारशक्तिमुख्या ये नित्यं तत्र प्रतिष्ठिता |
धर्माद्याश्च तथैवाष्टौ तथा सत्त्वादिका गुणाः || ६३ ||

एकत्र ग्रहदिक्पालाश्चतुष्कमपरं स्मृतम् |
देव्यास्तथोग्रचण्डाद्या नायिकाः परिपूजयेत् || ६४ ||

पूर्वोक्तदेशे मन्त्रेण भक्त्या वेताल भैरव |
आवाहनं षोडशोपचाराणां प्रतिपादनम् || ६५ ||

जपं च बलिदानं च अङ्गास्त्राणां प्रपूजनम् |
मुद्रा पूर्वा विसृष्टिश्च षट्कमेतत् प्रकीर्तितम् || ६६ ||

एतानि सप्त जानाति प्रकारान् पूजकः सुधीः |
स एवोड्रादिपीठानि सम्पूजयितुमर्हति || ६७ ||

योऽज्ञात्वा सम्यगेतानि कुरुते पीठपूजनम् |
न सम्यक् फलमाप्नोति हीनायुरपि जायते || ६८ ||

त्रिपुरातन्त्रमन्त्रोक्तस्थानेष्वेतेषु भैरव |
पूजयित्वा प्रथमतः पूजयेत् परमेश्वरीम् || ६९ ||

कामेश्वरि इहागच्छ सम्मुखी भव चेश्वरि |
चिन्तयित्वाथ मनसाऽभ्यर्च्य कामेश्वरीं हृदि || ७० ||

मानसैर्गन्धपुष्पाद्यैस्ततो दक्षिणनासया |
निःसार्य वायुं तत् पुष्पमारोप्य मण्डलान्तरे || ७१ ||

आवाहयेन्महादेवीं सर्वकामेश्वरेश्वरीम् |
कामेश्वरि इहागच्छ सम्मुखी भव सन्निधौ || ७२ ||

कामेश्वरि विद्महे त्वां कामाख्ययै च धीमहि |
तन्नः कुब्जि महामाये ततः पश्चात् प्रचोदयात् || ७३ ||

एह्येहि भगवत्यम्ब लोकानुग्रहकारिणि |
कामेशे कामरूपे त्वं कामकान्ते प्रसीद मे || ७४ ||

ततस्तु प्रथम स्नानं जलं दत्त्वा तु पूजकः |
मूलमन्त्रेण वितरेदुपचारांस्तु षोडश || ७५ ||

पूजयेन्मध्यभागे तु षडङ्गानि ततोऽर्चयेत् |
अङ्गन्यासे तु ये मन्त्राः क्रमे पूर्वं तु भाषिताः || ७६ ||

तैरेव मन्त्रैरङ्गानि देव्या अपि च पूजयेत् |
पूर्वाद्यष्टदलेष्वेता योगिनीः परिपूजयेत् || ७७ ||

यथाक्रमेण कामानां सिद्ध्यर्थं कामदायिकाः |
गुप्तकामां तु श्रीकामां तथैव विन्ध्यवासिनीम् || ७८ ||

कोटेश्वरीं वनस्थां तु योगिनीं पादचण्डिकाम् |
दीर्घेश्वरीं तु प्रकटां भुवनेशीं क्रमाद् यजेत् || ७९ ||

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य यान्यष्टावक्षराणि तु |
तानि बिन्द्बन्दुयुक्तानि मन्त्रन्यासांश्च च प्रक्षते || ८० ||

मन्त्रेषु षण्णां कोणानां षडिमाः परिपूजयेत् |
ऐशान्यादिक्रमेणैव कामाख्यां त्रिपुरां तथा || ८१ ||

शारदां च महोत्साहां प्रकटां भुवनेश्वरीम् |
सिद्धकामेश्वरीं चापि देव्या रूपाणि भैरव || ८२ ||

अष्टपुष्पिकया देवीं पुनः सम्पूज्य चाष्टधा |
जप्त्वा स्तुत्वा बलिं दत्त्वा नत्वा मुद्रां प्रदर्श्य च || ८३ ||

देव्यास्तु सिद्धचण्ड्या वै निर्माल्यं प्रतिपाद्य च |
विसृज्य मण्डलाद् देवीं स्थापयेद् योनिमण्डले || ८४ ||

एतत् कामेश्वरीतन्त्रं कथितं युवयोः सुतौ |
शारदाया महातन्त्रं समन्त्रं शृणु भैरव || ८५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे त्रिपुरापूजनं नाम चतुःषष्टितमोऽध्यायः || ६४ ||
पञ्चषष्टितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच 

शरत्काले पुरा यस्मान्नवम्यां बोधिता सुरैः |
शारदा सा समाख्याता पीठे लोके च मानव || १ ||

तस्यां तु नेत्रबीजाख्यं मन्त्रं प्राक् प्रतिपादितम् |
दुर्गातन्त्रं च तन्मन्त्रमङ्गमन्त्रं पुरोदितम् || २ ||

ताभ्यामेव तु मन्त्राभ्यां पूजयेत् तां जगन्मयीम् |
तृतीयं पीठमन्त्रं तु शारदाया अनुत्तमम् || ३ ||

शृणुतं चैकमनसा चतुर्वर्गप्रदयाकम् |
चतुर्थस्वरसंयुक्तमुपान्तो वह्निना युतः || ४ ||

कामराजं तथा नान्तमुपान्तस्वरसंयुतम् |
वह्निना चापि सन्दीप्तः सर्वबिन्द्बिन्दुसंयुतः || ५ ||

हादिः समाप्तिसहित एतद्बीजं चतुर्थकम् |
चतुर्भिरेभिः कथितो मन्त्रोक्तैश्च षडक्षरैः || ६ ||

अयं तृतीयो मन्त्रस्तु शारदायाः प्रकीर्तितः |
अनेन पूजयेत् पीठे सर्वसिद्धिमवाप्नुयात् || ७ ||

रूपमस्याः पुरा प्रोक्तं सिंहस्थं दशबाहुभिः |
तत्र पूजाक्रमं सम्यक् शृणुतं पुत्रकौ मम || ८ ||

चतुर्द्वारमण्डलं तु कुर्यात् तत्र विभूतये |
महामायामण्डलं तु शारदायस्तु मण्डलम् || ९ ||

वैष्णवीतन्त्रकल्पोक्तैर्मन्त्रस्थानादिमार्जनम् |
कृत्वा तु नेत्रबीजेन मण्डलं प्रस्तरे लिखेत् || १० ||

योनावष्टदलं कृत्वा त्रिकोणं मध्यतो न्यसेत् |
अयं विशेषः कथितो वैष्णवीमण्डलात् पुनः || ११ ||

मण्डलोल्लेखनं चैव तथा भूतापसारणम् |
पात्रस्य प्रतिपत्तिस्तु अमृतीकरणं तथा || १२ ||

गन्धपुष्पाम्भसां क्षेप आत्मासनप्रपूजनम् |
प्राणायामश्च त्रिविधो भूतिशुद्धिप्रवेशनम् || १३ ||

दहनप्लवने चैव पाणिकच्छपिका तथा |
योगपीठस्य च ध्यानं वैष्णवीतन्त्रभाषितम् || १४ ||

तथैवोत्तरतन्त्रोक्तं कुर्याद् देव्याः प्रपूजनम् |
अमृतीकरणं कुर्यात् सलिले धेनुमुद्रया || १५ ||

रूपं त्वेवं दशभुजं पूर्वोक्तं तु विचिन्तयेत् |
अङ्गन्यासकरन्यासौ दुर्गातन्त्रेण भैरव || १६ ||

नवाक्षरेण वै कुर्यादङ्गुष्ठादि क्रमेण तु |
हृदयादिक्रमात् पश्चाद् वक्त्रादावपि पूर्ववत् || १७ ||

एतदेवार्धपात्रे चाष्टधा मन्त्रं जपेत् सुधीः |
तत् तोयैः सेचयेच्छीर्षं पुष्पगन्धादिकं तथा || १८ ||

एवं पूजाक्रमं तत्र कुर्याद् देव्यास्तु मण्डले |
आदित्यं चण्डिकारूपं ध्यात्वा पूर्वे शिलातले || १९ ||

तस्मै निवेदयेदर्घ्यं सिद्धार्थाक्षतपुष्पकैः |
आधारशक्तिप्रभृतीन् क्लीं मन्त्रेण च साधकः || २० ||

पूजयेत् प्रथमं मध्ये धर्मादीनपि पूर्ववत् |
सत्त्वादीन् गुरुपादान्तान् पूर्वतन्त्रोदितान् बुधः || २१ ||

पूजयेन्मध्यपद्मे तु सुमेरुमपि मध्यतः |
पूर्वभागे मण्डलस्य देव्याः शक्तीः प्रपूजयेत् || २२ ||

नाथकामेश्वरादींस्तु लौहित्यान्तान् विशेषतः |
सर्वान् वै पीठदेवांस्तु मण्डलस्योत्तरे यजेत् || २३ ||

मणिकर्णं चित्ररथं भस्मकूटं तथैव च |
श्वेतं नीलं च चित्रं च वाराहं गन्धमादनम् || २४ ||

मणिकूटं नन्दनं च पश्चिमे पूजयेदिमान् |
जल्पीशमथ केदारं देवीं दिक्करवासिनीम् || २५ ||

धात्रीं स्वधां तथा स्वाहां मानस्तोकापराजिते |
दक्षिणे पूजयेदेताश्चतुःषष्टिं च योगिनीः || २६ ||

ग्रहांश्च दशदिक्पालान् पूर्वाद्युक्तक्रमेण तु |
पूर्ववत् पूजयेद् धीमान् भैरव भैरवीमपि || २७ ||

ततः कच्छपिकां बद्ध्वा पुनरेव तु पूजकः |
ध्यायेच्च पूर्ववद् देवीं हृदिस्थां मनसापि च || २८ ||

मानसैर्गन्धपुष्पाद्यैः पूजयित्वा हृदि स्थिताम् |
नासापुटेन निःसार्य दक्षिणेनाथ मण्डले || २९ ||

पुष्पमारोप्य कामाख्यां शारदामाह्वयेन्मुहुः |
एह्येहि परमेशानि सान्निध्यमिह कल्पय || ३० ||

पूजाभागं गृहाणेमं मखं रक्ष नमोऽतु ते |
दुर्गे दुर्गे इहागच्छ सर्वैः परिकरैः सह || ३१ ||

पूजाभागं गृहाणेम मखं रक्ष नमोऽस्तु ते |
नारायण्यै विद्महे त्वां चण्डिकायै तु धीमहि || ३२ ||

शेषभागे तु गायत्र्यास्तन्नश्चण्डि प्रचोदयात् |
दत्त्वा स्नानमनेनैव दुर्गा तन्त्रण वै पुनः || ३३ ||

नेत्रबीजेन च तथा पीठमन्त्रेण चान्तरम् |
चतुरक्षरेण शेषेण त्रिभिर्मन्त्रैः प्रपूजयेत् || ३४ ||

चतुरक्षरमन्त्रेण पाद्यादीनथ षोडश |
वितरेदुपचारांस्तु पूर्वोक्तांस्तांस्तु भैरव || ३५ ||

दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण देव्यङ्गानि प्रपूजयेत् |
दुर्गेत्यनेन हृदयं पुनर्दुर्गेत्यनेन कम् || ३६ ||

शिखाकवचनेत्रञ्च पादपादांश्च पञ्चभिः |
वादिपञ्चाक्षरैः शेषैः पूजयेत् क्रमतः सुधीः || ३७ ||

पूर्वाद्यष्टदलेष्वेताः पूजयेन्नाधिकक्रमात् |
जयन्तीं पूर्वपत्रे तु आग्नेययादौ तु मङ्गलाम् || ३७ ||

कालीं च भद्रकालीं च तथा चैव कपालिनीम् |
दुर्गां शिवां क्षमां चैव क्रमादेव तु नामतः || ३८ ||

केशवस्य तु मध्ये तु अष्टावेतास्तु नायिकाः |
नेत्रबीजस्य मन्त्रेण बीजेन षट्सु नायिकाः || ४० ||

अमीषां च तथवासौ षड्भिरेतान्तराहितैः |
ह्रां ह्रां श्रीमित्युपान्तां तु प्रान्तामाद्यस्वरेण वै || ४१ ||

उग्रचण्डां प्रचण्डां च चण्डोग्रां चण्डनायिकाम् |
चण्डां चण्डवतीं चैव चण्डरूपां च चण्डिकाम् || ४२ ||

त्रिकोणकेशरान्तं च कामं प्रीतिं रतिं तथा |
पञ्चबाणान् पुष्पधनुः पूजयेत् काममन्त्रकैः || ४३ ||

अष्टपुष्पिकया पश्चात् सम्पूज्य परमेश्वरीम् |
देव्यास्तु करगृह्याणि शस्त्राण्यस्त्राणि वाहनम् || ४४ ||

पञ्चाननं केशरं च देव्यग्रे तु प्रपूजयेत् |
पीठदेवीं शारदां तु कामाख्यामधिदेवताम् || ४५ ||

त्रिपुराख्यां महादेवीं पीठमत्यधिदेवताम् |
कामेश्वरीं महोत्साहां मध्य एव प्रपूजयेत् || ४६ ||

चतुरक्षरमन्त्रेण दद्यात् पुष्पाञ्जलित्रयम् |
जप्त्वा स्तुत्वा बलिं दत्त्वा नमस्कृत्यावगुण्ठ्य च || ४७ ||

योनिमुद्रां प्रदर्श्याथ निर्माल्यं दिशि शूलिनः |
चण्डेश्वर्यै नमः इति निक्षिप्य च विसर्जयेत् || ४८ ||

ततस्तु भास्करायार्घ्यं दद्याच्छिद्रावधारणम् |
देवीं च हृदये स्थाप्य स्थापयेद् योनिमण्डले || ४९ ||

एवं देवी तु कामाख्यां योनिमुद्रां जगन्मयीम् |
शारदाख्यां महादेवीं योगेन विधिना यजेत् || ५० ||

सर्वकामान् सुसम्प्राप्य शिवलोकमवाप्नुयात् |
यदि पीठं विनान्यत्र पूजयेत् कामरूपिणीम् || ५१ ||

नीलकूटे तदाप्येतत् सर्वमेव समाचरेत् |
यदान्यत्र यजेद् देवीं जले वा स्थण्डिलेऽपि वा || ५२ ||

शिलादिषु च वह्नौ वा देवपीठे यथेच्छया |
यजेद् वा न यजेद् वापि पीठेऽवश्यं प्रपूजयेत् || ५३ ||

एवं यः पञ्चभिर्मन्त्रैः पञ्चमूर्तिधरां शिवाम् |
एकैकेनाथ वा तस्य स्वयं स्याद् वरदायिका || ५४ ||

विघ्ना न तस्य जायन्ते नाधयो व्याधयस्तथा |
न तस्य सदृशोऽन्यः स्याद् धनधान्यसमृद्धिभिः || ५५ ||

गवां कोटिप्रदानात् तु यत्फलं जायते नृणाम् |
तत्फलं समवाप्नोति कामाख्यां पूजयन्नरः || ५६ ||

दशपूर्वान् दशपरान् वंशानुद्धृत्य पापतः |
सकृत् सम्पूजनेनैव मम लोकमवाप्नुयात् || ५७ ||

द्विः सम्पूज्य महादेवीं कामाख्यां योनिमण्डले |
शतं वंश्मान् समुद्धृत्य देवीलोकमवाप्नुयात् || ५८ ||

यस्त्रिवारान् पूजयेत् तु विधिनानेन मानवः |
नीलपर्वतमारुह्य कामाख्यां योनिमण्डले || ५९ ||

स सहस्रं तु वंशानामुद्धृत्य पापकोषतः |
इहलोके सुखैश्वर्यचिरायुष्यमवानुयात् || ६० ||

देहान्ते मद्गृहं प्राप्य गणानामधिपो भवेत् |
यस्यां कस्यामथाष्टम्यां नवम्यां वापि साधकः || ६१ ||

पञ्चरूपां तु कामाख्यां पञ्चमन्त्रैः सतन्त्रकैः |
पूजयेद् वरदां देवीं मण्डलैश्च पृथक् पृथक् || ६२ ||

ध्यात्वा तु पञ्चरूपाणि जप्त्वा मन्त्रांश्च पञ्च वै |
कल्पकोटिसहस्राणि मम लोके च मानवः || ६३ ||

स्थित्वा देवीप्रसादेन परे निर्वाणमाप्नुयात् |
इह लोके वाञ्छितार्थं सुखं प्राप्य यशस्तथा || ६४ ||

रिपूञ्जित्वा स धर्मात्मा मातङ्गानिव केसरी |
चिरायुः पुत्रपौत्रैश्च विभवैश्च समन्वितः || ६५ ||

क्रीडयित्वा ह्यमरवद् युवतीभिश्च सादरात् |
यक्षरक्षःपिशाचानां नेता भवति नित्यशः |
सर्वान् कामानवाप्यैव द्विजराजसमो भवेत् || ६६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे पञ्चषष्टितमोऽध्यायः || ६५ ||
षट्षष्टितमोऽध्यायः

और्व उवाच 

एतत्तन्त्रं समस्तं तु श्रुत्वा वेतालभैरवौ |
पप्रच्छतुस्त्र्यम्बकं च हर्षोत्फुल्लविलोचनौ || १ ||

वेतालभैरवावूचतुः

कामाख्यायाः श्रुतं तन्त्रं साङ्गं युष्मत्प्रसादतः |
नमस्कारं तथा मुद्रां बलिदानं तथैव च || २ ||

तथैव मातृकान्यासं पूजायां चान्यतः क्रमम् |
एतत् सर्वं समाचक्ष्व विस्तरेण जगत्प्रभो |
शृण्वतो नहि नौ तृप्तिर्जायते मोदभूमिषु || ३ ||

श्रीभगवानुवाच 

वक्ष्यामि यदहं पृष्टो भवद्भ्यां पुत्रकोत्तमौ |
शृणुतं नरशार्दूलावेकाग्रमनसाधुना || ४ ||

त्रिकोणमथ षट्कोणमर्धचन्द्रं प्रदक्षिणम् |
दण्डमष्टाङ्गमुग्रं च सप्तधा नतिलक्षणम् || ५ ||

ऐशानी वाथ कौबेरी दिक् कामाख्याप्रपूजने |
प्रशस्ता स्थण्डिलादौ च सर्वमूर्तेश्च सर्वतः || ६ ||

त्रिकोणादिव्यवस्था तु यदि पूर्वमुखो यजेत् |
पश्चिमाच्छाम्भवीं गत्वा व्यवस्थां निर्दिशेत् तदा || ७ ||

यदोत्तरामुखः कुर्यात् साधको देवपूजनम् |
तदा याम्यां तु वायव्यां गत्वा कुर्यात् तु संस्थितिम् || ८ ||

दक्षिणाद् वायवीं गत्वा दिशं तस्माच्च शाम्भवीम् |
ततोऽपि दक्षिणां गत्वा नमस्कारस्त्रिकोणवत् || ९ ||

त्रिकोणाख्यो नमस्कारस्त्रिपुराप्रीतिदायकः |
दक्षिणाद् वायवीं गत्वा वायव्याच्छाम्भवीं ततः || १० || 

ततोऽपि दक्षिणां गत्वा तां त्यक्त्वाग्नौ प्रविश्य च |
अग्नितो राक्षसीं गत्वा तत्पश्चादुत्तरां दिशम् || ११ || 

उत्तराच्च तथाग्नेयीं भ्रमणं द्वित्रिकोणवत् |
षठ्कोणोऽयं नमस्कारः प्रीतिदः शिवदुर्गयोः || १२ ||

दक्षिणाद् वायवीं गत्वा तस्मादावृत्य दक्षिणम् |
गत्वा योऽसौ नमस्कारः सोऽर्धचन्द्रः प्रकीर्तितः || १३ ||

सकृत् प्रदक्षिणं कृत्वा वर्तुलाकृति साधकः |
नमस्कारः कथ्यतेऽसौ प्रदक्षिण इति द्विजैः || १४ ||

त्यक्त्वा स्वमासनस्थानं पश्चाद् दुर्गानमस्कृतिः |
प्रदक्षिणं विना यातु निपत्य भुवि दण्डवत् || १५ ||

दण्ड इत्युच्यते देवैः सर्वदेवौघमोददः |
पूर्ववद् दण्डवद् भूमौ निपत्य हृदयेन तु || १६ ||

चिबुकेन मुखेनाथ नासया हनुकेन च |
रह्मरन्ध्रेण कर्णाभ्यां यद्भूमिस्पर्शनं क्रमात् || १७ ||

स चाष्टाङ्ग इति प्रोक्तो नमस्कारो मनीषिभिः |

प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा साधको वर्तुलाकृतिः || १८ ||

ब्रह्मरन्ध्रेण संस्पर्शः क्षितेर्यस्मान्नमस्कृतौ |
स् उग्र इति देवौघैरुच्यते विष्णुतुष्टिदः || १९ ||

नदानां सागरो यद्वद् द्विपदां ब्राह्मणो यथा |
नदीनां जाह्नवी यादृग् देवानामपि चक्रधृक् || २० ||

नमस्कारेषु सर्वेषु तथैवोग्रः प्रशस्यते |
त्रिकोणाद्यैर्नमस्कारैः कृतैरेव तु भक्तितः || २१ ||

चतुर्वर्गं लभेद् भक्तो नचिरादेव साधकः |
नमस्कारो महायज्ञः प्रीतिदः सर्वतः सदा || २२ ||

सर्वेषामेव देवानामन्येषामपि भैरव |
योऽसावुग्रो नमस्कारः प्रीतिदः सतत हरेः || २३ ||

महामायाप्रीतिकरः स नमस्करणोत्तमः |
उक्तास्तत्र नमस्काराः शृणुतं परतो युवाम् || २४ ||

मुद्राणां परिसंख्यानं स्वरूपं च यथाक्रमम् |
धेनुश्च सम्पुटश्चैव प्राञ्जलिबिल्वपद्मकौ || २५ ||

नाराचो मुण्डदण्डौ च योनिरर्धं तथैव च |
अन्दनी च महामुद्रा महायोनिस्तथैव च || २६ ||

भगश्च पुटकश्चैव निषङ्गोवाऽर्धचन्द्रकः |
अङ्गश्च द्विमुखं चैव शङ्खमुद्रा च मुष्टिकः || २७ ||

वज्रं चैव तथा रन्ध्रं षड्योनिर्विमल तथा |
घटः शिखरिणीतुङ्गः पुण्ड्रोऽथ ह्यर्धपुण्ड्रकः || २८ ||

सम्मिलनी च कुण्डश्च चक्रं शूलं तथैव च |
सिंहवक्त्रं गोमुखं च प्रोन्नामोन्नमनं तथा || २९ ||

इम्बं पाशुपतं शुद्धं त्यागोऽथोत्सारिणी तथा |
प्रसारिणी चोग्रमुद्रा कुण्डलीव्यूह एव च || ३० ||

त्रिमुखा चासिवल्ली च योगो भेदोऽथ मोहनम् |
बाणो धनुश्च तूणीरं मुद्रा एताश्च सत्तमाः || ३१ ||

अष्टोत्तरशतं मुद्रा ब्रह्मणा याः प्रकीर्तिताः |
तासां तु पञ्चपञ्चाशदेता ग्राह्यास्तु पूजने || ३२ ||

शेषास्तु यास्त्रिपञ्चाशन्मुद्रास्ताः समयेषु च |
द्रव्यानयनसंकेत नटनादिषु ताः स्मृताः || ३३ ||

देवानां चिन्तने योगे ध्याने जप्ये विसर्जने |
आद्यास्तु पञ्चपञ्चाशन्मुद्रा भैरव कीर्तिता || ३४ ||

मुद्रां बिना तु यज्जप्यं प्राणायामः सुरार्चनम् |
योगो ध्यानासने चापि निष्फलानि च भैरव || ३५ ||

प्रत्येकं लक्षणं तेषां शृणुतं तनयौ युवाम् |
दक्षिणामध्यमाग्रेण सव्यहस्तस्य तर्जनीम् || ३६ ||

योजयेत् सव्यम्ध्यां तु तर्जन्या दक्षिणेन वै |
तथा दक्षिणानामिकया वामहस्तकनिष्ठिकाम् || ३७ ||

अनामिकां तु वामस्य दक्षिणस्य कनिष्ठया |
योजयेद् भक्तिमान् सम्यग् दक्षिणावर्तनेन तु || ३८ ||

धेनुमुद्रा समाख्याता सर्वदेवस्य तुष्टिदा |
संयोज्य द्वौ तलौ सर्वाण्यंगुल्यग्राणि हस्तयोः || ३९ ||

संयोज्य पाश्वतोऽङ्गुष्ठौ सम्पुटः प्रोच्यते सुरैः |
सर्वेषामथ देवानां सम्पुटः प्रीतिदायकः || ४० ||

ध्यानचिन्तनयोगादौ सम्पुटः शस्यते सदा |
निकुब्जयुगलं पाण्योस्तं संयोज्यार्ध एव च || ४१ ||

मध्यशून्यः पुटाकारः प्राञ्जलिः परिकीर्तितः |
अङ्गुष्ठमन्तरं कृत्वा पाण्योमुष्टिं विधाय च || ४२ ||

संयोज्य बिल्ववत्ते तु बिल्वमुद्रा प्रकीर्तिता |
मणिबन्धादाकरभं संयोज्य करयोर्दयोः || ४३ ||

अङ्गुष्ठे चापि संयोज्य तथैव च कनिष्ठिके |
तिस्रस्तिस्रस्तयोः पाण्योरङ्गुलोर्विरलास्तथा || ४४ ||

पद्ममुद्रा समाख्याता चतुर्वर्गफला नृणाम् |
अङ्गुष्ठाग्रेण तर्जन्या संयोज्याथोर्ध्वरेखया || ४५ ||

अन्याङ्गुलीस्तथानम्य नाराचः स्यात् प्रसार्य ते |
मम चैव शिवायाश्च प्रीतिदेयं प्रियङ्करी || ४६ ||

नाराचमुद्रा सततं प्रीत्यै वेतालभैरव |
अन्तराङ्गुष्ठमुष्टिं च कृत्वा वामकरस्य तु || ४७ ||

मध्यमाया दक्षिणस्य तथानम्य प्रयत्नतः |
मध्यमेनाथ तर्जन्या अङ्गुष्ठाग्रं नियोज्य च || ४८ ||

दक्षिणं योजयेत् पाणिं वाममुष्टौ च साधकः |
दर्शयेद् दक्षिणे भागे मुण्डमुद्रेयमिष्यते || ४९ ||

इयं तु गणनाथस्य प्रीतिदा मुद्रिकोत्तमा |
सर्वेषामपि देवानां तुष्टिदा सर्वकर्मसु || ५० ||

अङ्गुष्टमध्यमादींश्च सम्यगानम्य तर्जनीम् |
प्रसार्य दण्डमुद्रेति दक्षिणस्य करस्य च || ५१ ||

सर्वाङ्गुलीस्तु संयोज्य करयोरुभयोरपि |
संवेष्ट्य रज्जुवद् वेति पाण्योरपि कनिष्ठिके || ५२ ||

वामस्यानाममूले वै उदग्रं विनियोजयेत् |
दक्षस्य मध्यमामूले तथाग्रं वाममेव च || ५३ ||

योजयेद् योजनात् पश्चादावर्त्य करशाखिकाः |
योन्याकारं तु तन्मध्यं योनिमुद्रा प्रकीर्तिता || ५४ ||

कामाख्यायाः पञ्चमूर्तेर्दुगाया अपि भैरव | 
प्रीतिदा योनिमुद्रेयं मम कामस्य च प्रिया || ५५ ||

संसक्ता अङ्गुलीः सर्वाः प्रसार्याङ्गुष्ठपर्वणा |
अग्रेण च कनिष्ठाया अग्रेणापि च योजयेत् || ५६ ||

करस्य दक्षिणस्यैवमर्धयोनिः प्रकीर्तिता |
महायोनिस्तु कथिता वैष्णवीतन्त्रणे वरे || ५७ ||

सम्पुटं प्राञ्जलिं वापि यदि शीर्षे प्रदर्शयेत् |
वन्दनीया समख्याता मुद्रा विष्णुप्रमोदिनी || ५८ ||

सैव चेच्छ्रवणासक्ता महामुद्रा प्रकीर्तिता |
दक्षिणाङ्गे तु सा सक्ता वैष्णवी परिकीर्तिता || ५९ ||

महायोनिस्तु कथिता वैष्णवी तन्त्रगोचरे |
द्वयोस्तु मूलेऽङ्गुष्ठाग्रमङ्गुलीं च कनिष्ठयोः || ६० ||

नियोज्य प्रसृतीकृत्य दौ पाणी योजयेत् पुनः |
भगमुद्रा समाख्याता लक्ष्मीवाणीशिवप्रिया || ६१ ||

सर्वाङ्गुलीनामग्रौघं दक्षिणस्य च |
संयोज्यैकत्र पुरतो निर्देशः पुटकः स्मृतः || ६२ ||

कनिष्ठानामिकाङ्गुष्ठाङ्गुलीना योजयेद् बुधः |
अग्राण्येकत्र मध्यां तु तर्जनीं च प्रसार्य वै || ६३ ||

कुब्जिकृत्य करद्वन्द्वं पृथगग्रे निदर्शयेत् |
निःसङ्गनाममुद्रेयं नरसिंहवराहयोः || ६४ ||

कनिष्ठानामिकाध्यमाकुञ्चन् दक्षिणेन तु |
करस्य तर्जन्यङ्गुष्ठे प्रसार्य क्रियते तु या || ६५ ||

सा मुद्रा ह्यर्धचन्द्राख्या ग्रहाणां प्रीतिदायिनी |
ऊर्ध्वीकृत्य तथाङ्गुष्ठं करस्य दक्षिणस्य तु || ६६ ||

कृत्वा मध्यां तदङ्गुष्ठं वाममुष्टिं तथोर्ध्वतः |
ऊर्ध्वाङ्गुष्ठां तथा कुर्यादङ्गमुद्रा प्रकीर्तिता || ६७ ||

एतस्या एव मुद्रायाः कनिष्ठादिवियोगतः |
अष्टौ मुद्राः समाख्याता नाम तासां पृथक् शृणु || ६८ ||

द्विमुखं चैव मुष्टिं च वज्रमाबद्धमेव च |
विमलश्च घटश्चैव तुङ्गः पुण्ड्रस्तथैव च || ६९ ||

नवानां विष्णुमूर्तिनां सार्धसङ्गेन मुद्रिकाः |
क्रमान्नव समाख्याता नायिकानां तथैव च || ७० ||

संयोज्य करयोः पृष्ठे तथावर्त्य तु वै समम् |
प्रसार्य तर्जनीयुग्मं संयुक्तं सर्वतः पुनः || ७१ ||

अङ्गुष्ठौ च तथासक्तौ शङ्खमुद्रा प्रकीर्तिता |
उत्तानमञ्जलिं कृत्वा अङ्गुष्ठे द्वे कनिष्ठयोः || ७२ ||

मूले निक्षिप्य तु करौ संयोज्याथ प्रदर्शयेत् |
सा योनिरिति विख्याता मुद्रा देवौघतुष्टिदा || ७३ ||

मुष्टिर्दक्षिणहस्तस्य यदोर्धाङ्गुष्ठिका भवेत् |
सा स्याञ्छिखरिणीमुद्रा ब्राह्मीसूर्यप्रिया च सा || ७४ ||

अनामिके कनिष्ठे च संयोज्य वायुना पुनः |
मध्यमा तर्जनीनां तु धेनुमुद्रेव बन्धनम् || ७५ ||

सार्धधेनुरिति ख्याता चन्द्रप्रीति विवर्धिनी |
करयोरङ्गुलीनां तु सर्वाग्राण्येकतः स्थिता || ७६ ||

नियोज्य द्वे तले चैव तदधोऽपि नियोज्य च |

कनिष्ठानामिकाङ्गुष्ठाङ्गुलीना योजयेद् बुधः |
अग्राण्येकत्र मध्यां तु तर्जनीं च प्रसार्य वै || ६३ ||

कुब्जीकृत्य करद्वन्द्वं पृथगग्रे निदर्शयेत् |
निःसङ्गनाममुद्रेयं नरसिंहवराहयोः || ६४ ||

कनिष्ठानामिकाध्यमाकुञ्चन् दक्षिणेन तु |
करस्य तर्जन्यङ्गुष्ठे प्रसार्य क्रियते तु या || ६५ ||

सा मुद्रा ह्यर्धचन्द्राख्या ग्रहाणां प्रीतिदायिनी |
ऊर्ध्वीकृत्य तथाङ्गुष्ठं करस्य दक्षिणस्य तु || ६६ ||

कृत्वा मध्यां तदङ्गुष्ठं वाममुष्टिं तथोर्ध्वतः |
ऊर्ध्वाङ्गुष्ठां तथा कुर्यादङ्गमुद्रा प्रकीर्तिता || ६७ ||

एतस्या एव मुद्रायाः कनिष्ठादिवियोगतः |
अष्टौ मुद्राः समाख्याता नाम तासां पृथक् शृणु || ६८ ||

द्विमुखं चैव मुष्टिं च वज्रमाबद्धमेव च |
विमलश्च घटश्चैव तुङ्गः पुण्ड्रस्तथैव च || ६९ ||

नवानां विष्णुमूर्तिनां सार्धसङ्गेन मुद्रिकाः |
क्रमान्नव समाख्याता नायिकानां तथैव च || ७० ||

संयोज्य करयोः पृष्ठे तथावर्त्य तु वै समम् |
प्रसार्य तर्जनीयुग्मं संयुक्तं सर्वतः पुनः || ७१ ||

अङ्गुष्ठौच तथासक्तौ शङ्खमुद्रा प्रकीर्तिता |
उत्तानमञ्जलिं कृत्वा अङ्गुष्ठे द्वे कनिष्ठयोः || ७२ ||

मूले निक्षिप्य तु करौ संयोज्याथ प्रदर्शयेत् |
सा योनिरिति विख्याता मुद्रा देवौघतुष्टिदा || ७३ ||

मुष्टिर्दक्षिणहस्तस्य यदोर्धाङ्गुष्ठिका भवेत् |
सा स्याञ्छिखरिणीमुद्रा ब्राह्मीसूर्यप्रिया च सा || ७४ ||

अनामिके कनिष्ठे च संयोज्य वायुना पुनः |
मध्यमा तर्जनीनां तु धेनुमुद्रेव बन्धनम् || ७५ ||

सार्धधेनुरिति ख्याता चन्द्रप्रीति विवर्धिनी |
करयोरङ्गुलीनां तु सर्वाग्राण्येकतः स्थिता || ७६ ||

नियोज्य द्वे तले चैव तदधोऽपि नियोज्य च |
अग्रैरग्रैयोजयेत् तु मुद्रा सम्मीलनी तु सा || ७७ ||

भौमभूमिमुनीशानामियं प्रीतिविवर्धिनी |
सर्वाङ्गुलीस्तु संयोज्य दक्षिस्य करस्य च || ७८ ||

कियद्भागं तथानम्य तलं कुर्यात् तु कुण्डवत् |
समाख्याता कुण्डमुद्रा बुधवाणीशिवप्रिया || ७९ ||

सर्वाङ्गुलीनां मध्यं तु वामहस्तस्य चाङ्गुलीः |
प्रसार्याङ्गुष्ठयुगलं संयोज्याग्रेण भैरव || ८० ||

तदङ्गुष्ठद्वयं कार्य सम्मुखं वितरेम् ततः |
चक्रमुद्रा समाख्याता गुरुविष्णुशिवप्रिया || ८१ ||

अङ्गुष्ठं मध्यमां चैव नामयित्वा करस्य तु |
दक्षिणस्य परास्तिस्रो योजयेदग्रतः पुनः || ८२ ||

शूलमुद्रा समाख्याता मम शुक्रग्रहप्रिया |
निकुब्जीकृत्य तु करौ वामङ्गुलिगणस्य तु || ८३ ||

अग्राणि योजयेन्मध्ये तलस्यासव्यहस्ततः |
अधःकृत्वा वामहस्तं मुद्रा सिंहमुखी स्मृता || ८४ ||

इयं प्रीत्यै तु दुर्गायाः सूर्यपुत्रस्य चक्रिणः |
भगमुद्रा कर्णमूले गोमुखाख्या प्रकीर्तिता || ८५ ||

मम विष्णोस्तथा राहोः सर्वदा प्रीतिदायिनी |
मुष्टिद्वयमथोत्तानं कृत्वा संयोज्य पार्श्वतः || ८६ ||

दक्षिणस्य कनिष्ठादीन प्रसार्य क्रमतः पुनः |
तथा वामकनिष्ठाभ्यामेकैकेन प्रसारयेत् || ८७ ||

अष्टौ मुद्राः समाख्याता नामतः क्रमतः शृणु |  
प्रोल्लासोन्नमनं चैव विम्बं पाशुपतं तथा || ८८ ||

शुद्धं त्यागः सारणी च तथा चैव प्रसारणी |
आकुञ्चकरशाखास्तु दक्षिणा सा तु मुद्रिका || ८९ ||

उग्रमुद्रा समाख्याता स्वहस्तस्य विपर्ययात् | 
इन्द्रादिलोकपालानां दशमुद्राः प्रकीर्तिताः || ९० ||

सर्वेषामेव देवानां परमप्रीतिवर्धनाः |
अङ्गुष्ठाग्रं तु तर्जन्या अग्रे भागेन योजयेत् || ९१ ||

आकुञ्चमध्यमाद्यास्तु दक्षहस्तस्य चाङ्गुलीः |
दशयेत् कुण्डलाकारं कुण्डलीशक्तितुष्टिदम् || ९२ ||

सर्वेषामपि देवानां यथा तुष्टिकरं महत् |
अङ्गुष्ठतर्ज्नीमध्या अग्रभागं नियोज्य च || ९३ ||

मध्यमां च कनिष्ठां च आकुञ्च्य दक्षिणे करे |
त्रिमुखाख्या समाख्याता विश्वदेवप्रिया सदा || ९४ ||

केतोः प्रियेयं सतत मातृणामपि तुष्टिदा |
तर्जन्यङ्गुष्ठयोरग्रभागौ संयोज्य चाऽऽगुलीः || ९५ ||

अन्या आकुञ्चयेत् तिस्रः साऽसिवल्ली प्रकीर्तिता |
पितृणामथ साध्यानां रुद्राणां विश्वकर्मणः || ९६ ||

सर्वदा प्रीतिजननी साऽसिवल्ली प्रकीर्तिता |
पादौ तलाभ्यां संयोज्य तदङ्गुष्ठद्वयं यतः || ९७ ||

ऊर्ध्वं संयोजयेन्नाभौ तस्योपरि तथाञ्जलिः |
योगमुद्रा समाख्याता योगिनां तत्त्वदायिनी || ९८ ||

सर्वेषामपि देवानां पूजने चिन्तने तथा |
योगमुद्रा समाख्याता तुष्टप्रीतिकरी सदा || ९९ ||

प्राञ्जलिर्नाम् मुद्रा तु ऊर्ध्वाधो भावयोजिता |
विभिद्य दर्शयेद्धस्तौ ऊर्ध्वाधः प्रसृतीकृतौ || १०० ||

भेदमुद्रा समाख्याता मम विष्णोविधेः प्रिया |
अङ्गुष्ठे द्वे तु निक्षिप्य करयोरुभयोरपि || १०१ ||

अग्रेण योजयेत् पश्चात् कनिष्ठायुगलं ततः |
उभयोर्हस्तयोश्चान्यास्तर्जन्याद्याश्च योजयेत् || १०२ ||

अग्राग्रैस्तु पृथक्कृत्य दर्शयेत् तु कनिष्ठिकाम् |
मुद्रा सम्मोहनं नाम कामदुर्गारमाप्रिया || १०३ ||

सर्वेषामिह देवानां मोहनं प्रीतिदं स्मृतम् |
आनम्यासव्यहस्तस्य मध्यमानामिके तथा || १०४ ||

तयोः पृष्ठे सुसंयोज्य अङ्गुष्ठाग्रं ततः परम् |
कनिष्ठां तर्जनीं चैव अग्रेणायोजयेत् ततः || १०५ ||

बाणमुद्रा समाख्याता सर्वदेवस्य तुष्टिदा |
सर्वाङ्गुलीस्तु सङ्कोच्य अङ्गुष्ठमथ तर्जनीम् || १०६ ||

प्रसार्य करयोः पश्चादङ्गुष्ठाग्रं तु योजयेत् |
अछ्गुष्ठाग्रेण तर्जन्या अग्रेणापि च तर्जनीम् || १०७ ||

यथाशक्ति प्रसार्यापि धेनुमुद्रा प्रकीर्तिता |
सर्वाङ्गुलीनामग्राणिब्राह्मे तीर्थे नियोजयेत् || १०८ ||

अनामिकायाः पृष्ठे तु अङ्गुष्ठाग्रं नियोज्य च |
शून्यं तूणीरवत् कृत्वा तेषामन्तस्तु भैरव || १०९ ||

तूणीरमुद्रा चाख्याता सर्वेषां प्रीतिवर्धिनी |
मुद्रासु संस्थिता पूजा सर्वेषु परिचिन्तनम् || ११० ||

मुद्रासु संस्थिता योगा मुद्रा मोदकरास्ततः |
यदा यदा पुजनेषु चिन्तने ध्यानकर्मणि || १११ ||

यज्ञादौ स्तवने वापि हस्तकृत्यं न विद्यते |
तदा मुद्रान्वितं कुर्यादिष्टापूर्ते करद्वयम् || ११२ ||

यज्ञकृत्येषु चेच्छक्तो हस्तो मुद्रासु च क्षमः |
तदा मुद्रां विधायैव तत्तत् कृत्यं समाचरेत् || ११३ ||

मुद्राविमुक्तहस्तं तु क्रियते कर्म दैविकम् |
कृत्वा तन्निष्फलं यस्मात् तन्मान्मुद्रान्वितो भवेत् || ११४ ||

विसर्जने तु देवानां यस्य या परिकीर्तिता |
मुद्रां तां पूजनादौ तु तस्य नैव प्रयोजयेत् || ११५ ||

विसृज्योक्तामृते मुद्रां मुद्रायुक्तः समाचरेत् |
पूजनादि समस्तं तु कर्मवृद्धौ विचक्षणः || ११६ ||

अतो मुद्रा परं नाम मुद्रा पुण्यप्रदायिनी |
देवानां मोददा मुद्रा तस्मात् तां यत्नतश्चरेत् || ११७ ||

अर्धयोनिर्महायोनिर्योनिर्ब्राह्मी च वैष्णवः |
मुद्रा विसर्जने प्रोक्ता शिवात्रिपुरयोः सदा || ११८ ||

दुर्गायाः सर्वरूपेषु मुद्रा एताः प्रकीर्तिताः |
योनिं च सम्पुटं चैव महायोनिं तथैव च || ११९ ||

वर्जयित्वा व्यस्तभावादुक्तादन्यत्र योजयेत् |
भवेद् यास्तु त्रिपञ्चाशदन्या मुद्राः समन्ततः || १२० ||

ता व्यस्तभावाद् वामाः स्युर्मुद्रा मोदकराः पराः |
एवं वां कथिता मुद्राः पूजने पूज्यतुष्टिदा |
क्रमस्तु बलिदानस्य शृणु वेतालभैरव || १२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे मुद्राकथने षट्षष्टितमोऽध्यायाः || ६६ ||
सप्तषष्टितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच 

क्रमस्तु बलिदानस्य स्वरूपं रुधिरादितः |
यथा स्यात् प्रीतये सम्यक् तद् वां वक्ष्यामि पुत्रको || १ ||

वैष्णवीतन्त्रकल्पोक्तः क्रमः सर्वत्रः सर्वदा |
साधकैर्बलिदानस्य ग्राह्यः सर्वसुरस्य च || २ ||

पक्षिणः कच्छपा ग्राहा मत्स्या नवविधा मृगाः |
महिषो गोधिका गावश्छागो रुरुश्च शूकरः || ३ ||

खड्गश्च कृष्णसारश्च गोधिका शरभो हरिः |
शार्दूलश्च नरश्चैव स्वगात्ररुधिरं तथा || ४ ||

चण्डिकाभैरवादीनां बलयः परिकीर्तिताः |
बलिभिः साध्यते मुक्तिर्बलिभिः साध्यते दिवम् || ५ ||

बलिदानेन सततं जयेच्छत्रून्नृपान् नृपः |
मत्स्यानां कच्छपानां तु रुधिरैः सततं शिवा || ६ ||

मासैकं तृप्तिमाप्नोति ग्राहैर्मासांस्तु त्रीनथ |
मृगाणां शोणितैर्देवी नराणामपि शोणितैः || ७ ||

अष्टौ मासानवाप्नोति तृप्तिं कल्याणदा च सा |
गोधिकानां ओरुधिरैर्वाषिकीं तृप्तिमाप्नुयात् || ८ ||

कृष्णसारस्य रुधिरैः शूकरस्य च शोणितैः |
प्राप्नोति सततं देवी तृप्तिं द्वादशवार्षिकीम् || ९ ||

अजाविकानां रुधिरैः पञ्चविंशतिवार्षिकीम् |
महिषाणां च खड्गानां रुधिरैः शतवार्षिकीम् || १० ||

तृप्तिमाप्नोति परमां शार्दूलरुधिरैस्तथा |
सिंहस्य शरभस्याथ स्वगात्रस्य च शोणितैः || ११ ||

देवी तृप्तिमवाप्नोति सहस्रं परिवत्सरान् |
मांसैरपि तथा प्रीति रुधिरैर्यस्य यावती || १२ ||

कृष्णसारं मृगं खड्गं तथा मत्स्यं च रोहितम् |
वार्धीणसयुगं चापि फलं तेषां पृथक् पृथक् || १३ ||

कृष्णसारस्य मांसेन तथा खड्गेन चण्डिका |
वर्षाणां च शतान्येव तृप्तिमाप्नोति केवलम् || १४ ||

रोहितस्य तु मत्स्यस्य मांसैर्वार्ध्रीणसस्य च |
तृप्तिं प्राप्नोति वर्षाणां शतानि त्रीणि मत्प्रिया || १५ ||

ऋप्नुवन्त्विन्द्रियक्षीणं स्वेतं वृद्धमजापतिम् |
वार्ध्रीणसः प्रोच्यतेऽसौ हव्ये कव्ये च सत्कृतः || १६ ||

नीलग्रीवो रक्तशीर्षः कृष्णपादः सितच्छदः |
वार्ध्रीणसः स्यात्पक्षी च मम विष्णोरपि प्रियः || १७ ||

नरेण बलिना देवी सहस्रं परिवत्सरान् |
विधिदत्तेन चाप्नोति तृप्तिं लक्षं त्रिभिर्नरैः || १८ ||

नरेणेवाथ मांसेन त्रिसहस्रं च वत्सरान् |
तृप्तिमाप्नोति कामाख्या भैरवी मम रूपधृक् || १९ ||

मन्त्रपूतं शोणितं तु पीयूषं जायते सदा |
मस्तकं चापि तस्यात्ति मांसं चापि तथा शिवा || २० ||

तस्मात् तु पूजने दद्याद् बलेः शीर्षं च लोहितम् |
भोज्ये होमे च मांसानि नियुञ्जीयाद् विचक्षणः || २१ ||

पूजासु नाममांसानि दद्याद् वै साधकः क्वचित् |
ऋते तु लोहितं शीर्षममृतं तत्तु जायते || २२ ||

कूष्माण्डभिक्षुदण्डं च मद्यमासवमेव च |
एते बलिसमाः प्रोक्तास्तृप्तौ छागसमाः सदा || २३ ||

चन्द्रहासेन कर्त्र्या वा छेदनं मुख्यमिष्यते |
दात्रासिधेनुक्रकचशंकुलाभिस्तु मध्यमम् || २४ ||

क्षुरक्षुरप्रभल्लैश्च वाधम परिकीर्तितम् |
एभ्योऽन्यः शक्तिबाणाद्यैर्बलिश्छेद्यः कदापि न || २५ ||

नात्ति देवी बलि तत्तु दाता मृत्युमवाप्नुयात् |
हस्तेन छेदयेद् यस्तु प्रोक्षित साधकः पशुम् || २६ ||

अक्षिणं वा ब्रह्मवध्यामवाप्नोति सुदुःसहाम् |
नामन्त्र्य खण्डं तु बलिं नियुञ्जीत विचक्षणः || २७ ||

खड्गस्यामन्त्रणे मन्त्रा यावन्तः कथिताः पुरा |
महामायाबलौ ते वै योज्यास्तत्रोदिता बुधैः || २८ ||

तैः सार्धमेते मन्त्रास्तु योज्याः खड्गादिमन्त्रणे |
पूजने शारदादीनां कामाख्याया विशेषतः || २९ ||

द्विः कालीति ततो देव्या वज्रेश्वरिपदं ततः |
ततोऽनु लौहदण्डायै नमः शेषे तु योजयेत् || ३० ||

सम्पूज्यानेन मन्त्रेण खड्गमादाय पाणिना |
कालरात्र्यास्तु मन्त्रेण तं खड्गमभिमन्त्रयेत् || ३१ ||

नेत्रबीजस्य मध्यं तु द्विरावर्त्य प्रयोजयेत् |
ततोऽनु कालिकालीति करालोष्ठी ततः परम || ३२ ||

हान्तादींश्च तृतीयेन स्वरेणैकादशेन वै |
योजिता नादबिन्दुभ्यां द्वौ तत् पश्चान्नियोजयेत् || ३३ ||

फेत्कारिणिपदं तस्मात् खादयच्छेदयेत्यतः |
सर्वान् दुष्टानिति ततो द्विर्मारय लुलायकम् || ३४ ||

खड्गेन छिन्धि छिन्धीति ततः किलकिलेति वै |
ततः चिकिचिकीत्येवं ततः पिबपिबेति च || ३५ ||

ततोऽनु रुधिरं चेति स्फैं स्फैंकिरि किरीति च |
कालिकायै नम इति काल रात्र्यास्तु मन्त्रकम् || ३६ ||

इत्यनेन तु मन्त्रेण करवालेऽभिमन्त्रिते |
कालरात्री स्वयं तत्र प्रसीदत्यरिहानये || ३७ ||

बलेः पूर्वोदिता मन्त्रा नित्यं गुह्यास्तु साधकैः |
अयं मन्त्रस्तु वक्तव्यस्तस्य हत्याविहानये || ३८ ||

यज्ञार्थे पशवः सृष्टाः स्वयमेव स्वयम्भुवा |
अतस्त्वां धातयिष्यामि तस्माद् यज्ञे वधोऽवधः || ३९ ||

ततो दैवतमुद्दिश्य काममुद्दिश्य चात्मनः |
छेदयेत् तेन खड्गेन बलिं पूर्वाननं तु तम् || ४० ||

अथवोत्तरवक्त्रं तं स्वयं पूर्वमुखस्तथा |
पूर्वोक्तान् सैन्धवादींस्तु वक्त्त्रेऽवश्यं नियोजयेत् || ४१ ||

सौवर्णं राजत ताम्रं रैत्यं पत्रपुट च वा |
माहेयं कांस्यमथवा यज्ञकाष्ठमयं च वा || ४२ ||

पात्रं रुधिरदानाय कर्तव्यं विभवावधि |
न लौहे वल्कले वापि वैत्रे राङ्गेऽथ सैसके || ४३ ||

दद्याद्रक्तं बलीनां तु भूमौ स्रुचि स्रुवे तथा |
न घटे भूतले वापि देयं क्षुद्रे न भाजने || ४४ ||

रुधिराणि प्रदद्यात्तु भूतिकामो नरोत्तमः |
नरस्य तु सदा रक्तं माहैये तैजसेऽथ वा || ४५ ||

दद्यान्नरपतिस्तत्तु न पत्रादौ कदाचन |
हयमेधमृते दद्यान्न कदाचिद्धयं बलिम् || ४६ ||

तथा दिक्पालमेधे तु गजं दद्यान्नराधिपः |
न कदाचित् तदा देव्यै प्रदद्याद्धयहस्तिनौ || ४७ ||

हयाकर्षे चामरं तु बलिं दद्यान्नराधिपः |
सिंहं व्याघ्रं नरं चापि स्वगात्ररुधिरं तथा || ४८ ||

न दद्यात् ब्राह्मणो मद्यं महादेव्यै कदाचन |
सिंहं व्याघ्रन्नरं दत्वा ब्राह्मणो नरकं व्रजेत् || ४९ ||

इहापि स्यात् स हीनायुः सुखसौभाग्यवर्जितः |
स्वगात्ररुधिरं दद्याच्चात्मवध्यामवाप्नुयात् || ५० ||

मद्यं दत्त्वा ब्राह्मणस्तु ब्राह्मण्यादेव हीयते |
न कृष्णासारं वितरेद् बलिं तु क्षत्रियादिकः || ५१ ||

ददतः कृष्णसारं तु ब्रह्महत्या भवेद् यतः |
यत्र सिंहस्य व्याघ्रस्य नरस्य विहितो वधः || ५२ ||

ब्रह्मणोक्ता तु बल्यादौ तत्रायं विहितः क्रमः |
कृत्वा घृतमयं व्याघ्रं नरं सिंहं च भैरव || ५३ ||

अथवा पूपविकृतं यवक्षोदमयं च वा |
घातयेच्चन्दहासेन तेन मन्त्रेण संस्कृतम् || ५४ ||

प्रभूतबलिदाने तु द्वौ वा त्रीन् वाग्रतः कृतान् |
पूजयेत् प्रमुखान् कृत्वा सर्वान् मन्त्रेण साधकः || ५५ ||

सामान्यपूजा कथिता बलीनां पूर्वतो मया |
विशेषो यत्रः यत्रास्ति तन्मत्तः शृणु भैरव || ५६ ||

महिषं प्रददेद् देव्यै भैरव्यै भैरवाय वा |
अनेनैव तु मन्त्रेण तदा तं पूजयेद् बलिम् || ५७ ||

यथा वाहं भवान् द्वेष्टि यथा वहसि चण्डिकाम् |
तथा मम रिपून् हिंस शुभं वह लुलायक || ५८ ||

यमस्य वाहनस्त्वं तु वररूपधराव्यय |
आयुर्वित्तं यशो देहि कासराय नमोऽस्तु ते || ५९ ||

खड्गस्य तु यदा दानं क्रियते तन्त्रमन्त्रकम् |
जलेनाभ्युक्ष्य कुर्वीत गुहाजातेति भाषयन् || ६० ||

दैवे पैत्रे च शुभगः खड्गस्त्वं खड्गसन्निभः |
छिन्धि विघ्नान् महाभागे गुहाजात नमोऽस्तु ते || ६१ ||

प्रदाने कृष्णसारस्य मन्त्रोऽयं परिकीर्तितः |
कृष्णसार ब्रह्ममूर्ते ब्रह्मतेजोविवर्धन || ६२ ||

चतुर्वेदमयं प्राज्ञ प्रज्ञां देहि यशो महत् |
तथा शरभपूजायां मन्त्रमेतत् प्रकीर्तितम् || ६३ ||

त्वमष्टपादो विभ्रष्टचन्द्रभागसमुद्भव |
अष्टमूर्ते महाबाहो भैरवाख्य नमोऽस्तु ते || ६४ ||

यथा भैरवरूपेण वराहो निहतस्त्वया |
तथा शरभरूपेण रिपून् विघ्नान् निषूदय || ६५ ||

हरिस्त्वं हररूपेण यथा वहसि चण्डिकाम् |
तथा शुभानि मे नित्यं बहुविघ्नांश्च सूदय || ६६ ||

त्वं हरिः सिंहरूपेण जगत्प्रत्यूहरूपिणम् |
जघान येन सत्येन हिरण्यकशिपुं हरन् || ६७ ||

इत्येवं सिंहपूजायां क्रम उक्तो मयानघ |
नरे स्वगात्ररुधिरे पर्यायं शृणु भैरव || ६८ ||

पीठे चेद् दीयते मर्त्यो बलिं दद्यात् श्मशानके |
श्मशानं हेरुकाख्यं तु तत्पूर्वं प्रतिपादितम् || ६९ ||

कामाख्यानिलये शैले ओडादौ विद्धि तत् क्रमम् |
मम रूपं श्मशानं तद् भैरवाख्यं च कथ्यते || ७० ||

तत्राङ्गत्वं तपःसिद्धौ त्रिभागां तु भविष्यति |
पूर्वाङ्गे भैरवाख्ये तु समुत्सृष्टिर्नरस्य तु || ७१ ||

दक्षिणाङ्गे शिरो दद्याद् भैरव्या मुण्डमालया |
रुधिरं पश्चिमाङ्गे तु हेरुकाख्ये नियोजयेत् || ७२ ||

दत्त्वा सम्पूज्य तु नरं विसृज्यागमनक्रमे |
पीठश्मशानेषु बलिं नेक्षेत्तु बलिदीपकम् || ७३ ||

अन्यत्रापि यतो यत्र दीयते यन्महाबलिः |
तत्राप्यन्यत्र चोत्सृज्यच्छित्वान्यत्र शिरोऽमृतम् || ७४ ||

नियोजयेत् साधकस्तु विसृज्य न विलोकयेत् |
सस्नातं मनुजं दीप्तं पूर्वाह्णनियताशनम् || ७५ ||

मांसमैथुनभोग्येन हीनं स्रक्चन्दनोक्षितम् |
कृत्वोत्तरामुखं तं तु तदङ्गेष्वङ्गदेवताः || ७६ ||

पूजयेत् तं तु नाम्ना तु दैवतेन च मानुषम् |
तद्ब्रह्मरन्ध्रे ब्रह्माणं तन्नासायां च मेदिनीम् || ७७ ||

कर्णयोस्तु तथाकाशं जिह्वायां सर्वतोमुखम् |
ज्योतींषि नेत्रयोर्विष्णुं वदने परिपूजयेत् || ७८ ||

ललाटे पूजयेच्चन्द्रं शक्रं दक्षिणगण्डतः |
वामगण्डे तथा वह्निं ग्रीवायां समवर्तिनम् || ७९ ||

केशाग्रे निर्-ऋतिं मध्ये भ्रूवोश्चापि प्रचेतसम् |
नासामूले तु श्वसनं स्कन्ध चापि धनेश्वरम् || ८० ||

हृदये सर्पराजं तु पूजयित्वा पठेदिदम् |
नरवर्यं महाभाग सर्वदेवमयोत्तम || ८१ ||

रक्ष मां शरणापन्नं सपुत्रपशुबान्धवम् |
सराज्यं मां सहामात्यं चतुरङ्ग समन्वितम् || ८२ ||

रक्ष परित्यज्य प्राणान्मरणे नियते सति |
महातपोभिर्ज्ञानैश्च यज्ञैर्यत् साध्यतेऽमृतम् || ८३ ||

तन्मे देहि महाभाग त्वं चापि प्राप्नुहि श्रियम् |
राक्षसाश्च पिशाचाश्च वेतालाद्याः सरीसृपाः || ८४ ||

नृपाश्च रिपवश्चान्ये न मां ते ध्नन्तु त्वत्कृते |
त्वत्कण्ठनालगलितैः शोणितैरङ्गसंयुतैः || ८५ ||

आप्यायस्वात्मवन्मृत्वा मरणे नियते सति |
एवं सम्पूज्य विधिवत् पूर्वतन्त्रैश्च पूजयेत् || ८६ ||

पूजितो मत्स्वरूपोऽयं दिक्पालाधिष्ठितो भवेत् |
अधिष्ठितस्तथान्यैश्च ब्रह्माद्यैः सकलैः सुरैः || ८७ ||

कृतपापोऽपि मनुजो निष्पाप्मा स तु जायते |
तस्य निष्कलुषस्याशु पीयूषं शोणितं भवेत् || ८८ ||

प्रीणाति च महादेवी जगन्माता जगन्मयी |
सोऽपि कायं परित्यज्य मानुषं नचिरान्मृतः || ८९ ||

भवेद् गणानामधिपो मयापि बहुसत्कृतः |
इतोऽन्यथा पापयुक्तं मलमूत्रवसायुतम् || ९० ||

तं बलिं न हि गृह्णाति कामाख्यान्यापि नामतः |
अन्येषां महिषादीनां बलीनामथ पूजनात् || ९१ ||

कायो मेध्यत्वमायाति रक्तं गृह्णाति वै शिवा |
अन्येभ्योऽपि च देवेभ्यो यदा यत्तु प्रदीयते || ९२ ||

तदर्चितं र्पदद्यात् तु पूजिताय सुराय वै |
काणं पङ्गुं चातिवृद्धं रोगिणं च गलद्व्रणम् || ९३ ||

क्लीबं हीनाङ्गमथवा वृद्धलिङ्गं कुलक्षणम् |
श्वित्रिणं चातिह्रस्वं च महापातकिनं तथा || ९४ ||

अद्वादशकवर्षीयं शिशु सूतकसंयुतम् |
ऊर्ध्वं संवत्सराच्चापि महागुरुनिपातिनम् || ९५ ||

बलिकर्मणि चेतांस्तु वर्जयेत् पूजितानपि |
पशूनां पक्षिणां वापि नराणां च विशेषतः || ९६ ||

स्त्रियं न दद्यात् तु बलीन् दत्त्वा नरकमाप्नुयात् |
सङ्घातवलिदानेषु योषितं पशुपक्षिणः || ९७ ||

बलिं दद्यान्मानुषीं तु त्यक्त्वा सङ्घातपूजितम् |
न त्रिमासीयकान्यूनं पशुं दद्याच्छिवाबलिम् || ९८ ||

न च त्रैपक्षिकान् न्यून प्रदद्याद् वै पतत्त्रिणम् |
काणव्यङ्गादिदुष्टं तु न पशुं पक्षिणं तथा || ९९ ||

देव्यै दद्यात् तथा मर्त्यं तथैव पशुपक्षिणौ |
छिन्नलाङ्गूलकर्णादीन् भग्नदन्तांस्तथैव च || १०० ||

भग्नशृङ्गादिकं वापि न दद्यात् तु कदाचन |
न ब्राह्मणं बलिं दद्याच्चाण्डालमपि पार्थिव || १०१ ||

नोत्सृष्टं द्विजदेवेभ्यो भूपतेस्तनयं तथा |
रणेन विजितं दद्यात्तनयं रिपुभूभृतः || १०२ ||

स्वपुत्रं भ्रातरं वापि पितरं चाविरोधिनम् |
विट्पतिं च न दद्यात्तु भागिनेयं च मातुलम् || १०३ ||

अनुक्तान्नापि दद्यात् तु तथाज्ञातान् मृगद्विजान् |
उक्तालाभे प्रदद्यात्तु गर्दभं चोष्ट्रमेव च || १०४ ||

लाभेऽन्येषां न वितरेद् व्याघ्रमुष्ट्रं खरं तथा |
सम्पूज्य विधिवन्मर्त्यं पशुं पक्षिणमेव वा || १०५ ||

सञ्छिन्नं चापि मन्त्रेण मन्त्रेणैव निवेदयेत् |
नारं मर्त्यशिरोरक्तं देव्याः सम्यग् निवेदयेत् || १०६ ||

छागं तु वामतो दद्यान्माहिषं वितरेत् पुरः |
पक्षिणं वामतो दद्यादग्रतो देहशोणितम् || १०७ ||

क्रव्यादानां पशूनां तु पक्षिणां तु शिरोऽसृजम् |
वामे निवेदयेत् पार्श्वे जलजानां च सर्वशः || १०८ ||

कृष्णसारस्य कूर्मस्य खड्गस्य शशकस्य च |
ग्राहाणामथ मत्स्यानामग्र एव निवेदयेत् || १०९ ||

सिंहस्य दक्षिणे दद्यात् खड्गिनोऽपि च दक्षिणे |
पृष्ठदेशे न दद्यात् तु शिरो वा रुधिरं वलेः || ११० ||

नैवेद्यं दक्षिणे वामे पुरतो ने तु पृष्ठतः |
दीपं दक्षिणतो दद्यात् पुरतो वा न वामतः || १११ ||

वामतस्तु तथा धूपमग्रे वा न तु दक्षिणे |
निवेदयेत पुरोभागे गन्धं पुष्पं च भूषणम् || ११२ ||

मण्डले चेन्मध्यभागे वामदक्षादिपूर्ववत् |
मदिरां पृष्ठतो दद्यादन्यत् पानं तु वामतः || ११३ ||

अवश्यं विहित यत्र मद्यं तत्र द्विजः पुनः |
नारिकेलजलं कांस्ये ताम्रे वा विसृजेन्मधु || ११४ ||

नापद्यपि द्विजो मद्यं कदाचिद् विसृजेदपि |
ऋते पुष्पासवादुक्ताद गृञ्जनाद् वा विशेषतः || ११५ ||

राजपुत्रस्तथामात्यः सचिवः सौप्तिकादयः |
दद्युर्नरबलिं भूप सम्पत्त्यै विभवाय च || ११६ ||

नृपाननुमते मर्त्यं दत्त्वा पापमवाप्नुयात् |
उपप्लवे रणे वापि यथेच्छं वितरेन्नरम् || ११७ ||

यः कश्चिद्राजपुरुषो नान्यस्त्वपि कदाचन |
बलिदानदिनात् पूर्वं दिवसे तु बलिं नरम् || ११८ ||

मानस्तोकेति मन्त्रेण देवीसूक्तेन येन च |
गन्धद्वारेत्यनेनापि खड्गं शीर्षे निधाय च || ११९ ||

तस्मिन् खड्गे सुगन्धादि दत्त्वा तेनाधिवासयेत् |
गन्धादिकं तु खड्गस्थं गले तस्य प्रदापयेत् || १२० ||

अम्बेऽम्बिकेति मन्त्रेण रौद्रेण भैरवस्य च |
एवं तु संस्कृते मर्त्ये देवी रक्षति तं बलिम् || १२१ ||

न तस्य व्याधयश्चापि क्षुण्णतारजसी न च |
न सूतकं दूषयेत्तज्ज्ञात्युत्पत्तिमृतादिकम् || १२२ ||

छिन्नं नरस्य शीर्षं तु पतितं यत्र यत्र च |
यच्छुभं चाशुभं वापि पश्वादीनां च तच्छृणु || १२३ ||

छिन्नं शिरस्तथैशान्यां नारं दिश्यथ राक्षसे |
पतितं राज्यहानिं च विनाशं च विनिर्दिशेत् || १२४ ||

पूर्वाग्नियाम्यवारुण्य-वायव्यादिगतं क्रमात् |
श्रियं पुष्टिं भयं लाभं पुत्रलाभं धनं तथा || १२५ ||

क्रमाद् विनिर्दिशेन्नारं छिन्नशीर्षं तु भैरव |
उत्तरादिक्रमादेव महिषस्यापि मस्तकः || १२६ ||

पतितो वायुकाष्ठान्ते सूचयेद् यच्छृणुष्व तत् |
भाग्यं हानिन्तथैश्वर्य वित्तं रिपुजयं भयम् || १२७ ||

राज्यलाभं श्रियं चापि क्रमाद् विद्धि तु भैरव |
पशूनां चैव सर्वेषां छागादीनामशेषतः || १२८ ||

एवं फलं क्रमाद् विद्यादृते जलजवाण्डजौ |
जलजानां पक्षिणां तु याम्यनैर्-ऋत्ययोर्भयम् || १२९ ||

अन्यत्र तु श्रियं दद्यात् पतितं शातितं शिरः |
यः स्यात् कटकटाशब्दो दन्तानां छिन्नमस्तके || १३० ||

नराणां पशुपक्ष्यादिग्राहादीनां च रोगदः |
लोतकं चक्षुषोर्जातं यदि स्रवति मस्तके || १३१ ||

छिन्ने नरस्य राज्यस्य ता हानिं विनिर्दिशेत् |
माहिषे मस्तके नेत्राद् यदि स्रवति लोतकम् || १३२ ||

छिन्ने निवेदितं वैरिभूपमृत्युं तदादिशेत् |
अन्येषामथ पश्वादिवलीनां शिरसोऽर्दितात् || १३३ ||

निर्गतं लोतकं धत्ते परां भीतिं गदं तथा |
हसति च्छिन्नशीर्षं चेन्नारं स्यात् तु रिपुक्षयः || १३४ ||

श्रीवृद्धिरायुषो वृद्धिः सदा दातुरसंशयः |
यद् यद्वाक्यं निगदति तथा भवति चाचिरात् || १३५ ||

ऊङ्काराद्राज्यहानिः स्याच्छूलेष्मस्रावाच्च पञ्चता |
देवानां यदि नामानि भाषते छिन्नमस्तकः || १३६ ||

विभूतिमतुलां विद्यात् षण्मासाभ्यन्तरे तदा |
रुधिरादानकाले तु शकृन्मूत्रे यदि स्रवेत् || १३७ ||

कायं तदाधश्चोर्ध्वं वा दातुः स्यान्मरणं तदा |
आक्षेपाद् वामपादस्य महारोगः प्रजायते || १३८ ||

अन्यदाक्षेपचलनैः कल्याणमुपजायते |
माहिषस्य तु रक्तस्य मानुषस्य तु साधकः || १३९ ||

अङ्गुष्ठानामिकाभ्यां तु किंचिदुद्धृत्य भूतले |
महाकौशिकमन्त्रेण निक्षिपेद् बलिमुत्तमम् || १४० ||

देवेभ्यः पूतनादिभ्यो नैर्-ऋत्यां दिशी पूर्वतः |
महिषः पञ्चवर्षीयः पञ्चविंशतिवार्षिकः || १४१ ||

बलिर्देयो नरो देव्यै तस्य रक्तं तु भूतये |
नेत्रबीजत्रयं कामबीजं हन्ता प्रजापतिः || १४२ ||

वह्निबीजं षट्स्वराभ्यां संपृक्तश्च तथा परः |
स एवैतास्तथैतावदादिवर्गान्तसंयुतः || १४३ ||

षष्ठस्वरशिखाबिन्दुश्चन्द्रयुक्तस्थापरः |
विर्मासिकाबीजकान्तः कौशिकीत्यभिमन्त्रणम् || १४४ ||

एष बलिः स्वाहेति मन्त्रोऽयं कौशिकी स्मृतः |
नृपो वैरिबलिं दद्यात् खड्गमामन्त्र्य पूर्वतः || १४५ ||

महिषं चाथ छागं वा वैरिनाम्नाभिमन्त्र्य च |
सूत्रेण वदने बद्धं त्रिधा तस्य तु मन्त्रकैः || १४६ ||

छित्त्वा तस्योत्तमाङ्गं तु देव्यै दद्यात् प्रयत्नतः |
यदा यदा रिपोर्वृद्धिर्वलिदानं तदा परम् || १४७ ||

दद्यात् तदा शिरश्छित्त्वा रिपोस्तस्य क्षयाय च |
प्राणप्रतिष्ठां च रिपोः कुर्यात् तस्मिन् पशावय || १४८ ||

तस्मिन् क्षीणे रिपोः प्राणाः क्षीयन्ते विपदा युताः |
आदौ विरुद्धरूपिणि चण्डिके च ततः परम् || १४९ ||

वैरिणन्त्वमुकं चेति याहीत्याम्रेडितं पुनः |
वह्निभार्या ततः पश्चात् खड्गमन्त्रं प्रकीर्तितम् || १५० ||

स्वयं स वैरी यो द्वेष्टि तमिमं पशुरूपिणम् |
विनाशय महामारी स्फें स्फें खादय खादय || १५१ ||

इत्यनेन तु मन्त्रेण वद्व्यः शिरसि पुष्पकम् |
दद्यात् ततस्तद्रुधिरं द्व्यक्षराभ्यां निवेदयेत् || १५२ ||

महानवम्यां शरदि यद्येवं दीयते बलिः |
तदा तदष्टाङ्गभवैर्मांसैर्होमं समाचरेत् || १५३ ||

दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण प्रणीते दहने शुचौ |
एवं दत्त्वा बलिं मर्त्यो रिपुक्षयमवाप्नुयात् || १५४ ||

नाभेरधस्ताद्रुधिरं पृष्ठभागस्य च श्रिये |
स्वगात्ररुधिरै दद्यान्न कदाचन साधकः || १५५ ||

नोष्ठस्य चिबुकस्यापि नेन्द्रियाणां च मानवः |
कण्ठाधो नाभितश्चोर्ध्वं बाह्वोः पाणिमृते तथा || १५६ ||

प्रदद्याद्रुधिरं घातं नातिकुर्याच्च साधकः |
गण्डयोश्च ललाटस्य भ्रुवोर्मध्यस्य शोणितम् || १५७ ||

कर्णाग्रस्य च बाह्वोश्च गलयो रुदरस्य च |
कण्ठादो नाभितश्चोर्ध्वं हृद्भागस्य यतस्ततः || १५८ ||

पार्श्वयोश्चापि रुधिरं दुर्गायै विनिवेदयेत् |
न गुल्पतोऽसृक्प्रदद्यान्न जत्रोर्नापि वक्त्रतः || १५९ ||

न च रोगबिलादङ्गान्नान्यघाताच्च भैरव |
तदर्थे च कृताघातः सश्रद्धोऽक्षुब्धमानसः || १६० ||

श्रुते रक्तं प्रदद्यात्तु पद्मपुष्पस्य पत्रके |
सौवर्णे राजते कांस्ये लौहे फाले न वा नरः || १६१ ||

निधाय देव्यै दद्यात् तु तद्रक्तं मन्त्रपूर्वकम् |
खननं क्षुरिकाखड्गशङ्कुलादि यदस्त्रकम् || १६२ ||

घातेन बृहदस्त्रस्य महाफलमवाप्नुयात् |
पद्मपुष्पस्य पत्रं तु यावद् गृह्णाति शोणितम् || १६३ ||

तत्प्रमाणे चतुर्भागाधिकं रक्तं तु साधकः |
न कदाचित् प्रदद्यात्तु नाङ्गच्छेदमथाचरेत् || १६४ ||

यः स्वहृदयसञ्जातमांसं माषप्रमाणतः |
तिलमुद्गप्रमाणाद् वा देव्यै दद्यात् तु भक्तितः || १६५ ||

षण्मासाभ्यन्तरे तस्मात् काममिष्टमवाप्नुयात् |
बाह्वोस्तु स्कन्धयोर्वापि यो दद्याद् दीपवर्तिकाम् || १६६ ||

हृदये वा स्नेहपात्रं विना भक्त्या तु साधकः |
क्षणमात्रेण तद्दीपप्रदानस्य फलं शृणु || १६७ ||

भुक्त्वा च विपुलान् भोगान् देवीगेहे यदृच्छया |
कल्पत्रयं तु संस्थाय सार्वभौमो नृपो भवेत् || १६८ ||

महिषस्य शिरश्छिन्नं सप्रदीपं शिवापुरः |
हस्ताभ्यां यः समादाय अहोरात्रं तु तिष्ठति || १६९ ||

स चिरायुः पूतमूर्तिरिह भुक्त्वा मनोरमान् |
भोगान्ते मद्गृहगो गणानामधिपो भवेत् || १७० ||

नरस्य शीर्षमादाय साधको दक्षिणे करे |
वामेन रौधिरं पात्रं गृहीत्वा निशि जाग्रतः || १७१ ||

यावद्रात्रं स्थितो मर्त्यो राजा भवति चेह वै |
मृते मम गृहं प्राप्य गणानामधिप् भवेत् || १७२ ||

क्षणमात्रं वलीनां यः शिरोरक्तं करद्वये |
गृहीत्वा चिन्तयेद् देवीं पुरस्तिष्ठति मानवः || १७३ ||

स कामानिह सम्प्राप्य देवीलोके महीयते |
महामाये जगन्नाथे सर्वकामप्रदायिनि || १७४ ||

ददामि देहरुधिरं प्रसीद वरदा भव |
इत्युक्त्वा मूलमन्त्रेण नतिपूर्व विचक्षणः || १७५ ||

स्वगात्ररुधिरं दद्याद् मानवः सिद्धसन्निभः |
यनात्ममांसं सत्येन ददामीश्वरि भूतये || १७६ ||

निर्वाणं तेन सत्येन देहि हं हं नमो नमः |
इत्यनेन तु मन्त्रेण स्वमांसं वितरेद् बुधः || १७७ ||

सौभाग्यं सुखसम्पन्नं प्रदीपं परमं रुचिः |
दीपयेन्मांसमिह तं दीपं ह्नौं ह्नौं नमो नमः || १७८ ||

इत्यनेन तु मन्त्रेण दीपं दद्याद् विचक्षणः |
महानवम्यां शरदि रात्रौ स्कन्दविशाखयोः || १७९ ||

यवचूर्णमयं कृत्वा रिपुं मृन्मयमेव वा |
शिरश्छित्त्वा बलिं दद्यात् कृत्वा तस्य तु मन्त्रतः || १८० ||

अनेनैव तु मन्त्रेण खड्गमामन्त्र्य यत्नतः |
रक्तं किलिकिली घोर घोराधारविहिंसकः || १८१ ||

ब्रह्मशिष्याम्बिकाशिष्यममुकं चारिसत्तमम् |
आन्तो विसर्गसहितः स च बिन्दुयुतोऽपरः || १८२ ||

शिरश्छित्त्वा वलिं दद्यात् कृत्वा तस्य तु मन्त्रतः |
अनेनैव तु मन्त्रेण बिन्दुना च समन्वितः || १८३ ||

ब्रह्माग्निर्योगचन्द्रेण बिन्दुना च समन्वितः |
फडन्तो वलिषु प्रोक्तः खड्गः स्कन्दविशाखयोः || १८४ ||

रक्तद्रव्यैः शोचयित्वा कृत्रिमं तं वलिं रिपुम् |
कुचन्दनस्य तिलकं ललाटे विनिवेश्य च || १८५ ||

रक्तमाल्याम्बरं कृत्वा रक्तवस्त्रधरं तथा |
कण्ठे बद्ध्वा रक्तसूत्रैर्नाभौ शल्यं च कृत्रिमम् || १८६ ||

दत्त्वोत्तरशिरः स्कन्धं कृत्वा खड्गेन छेदयेत् |
शिरस्तस्य ततो दद्यात् स्कन्दमन्त्रेण मन्त्रितम् || १८७ ||

चतुर्दशस्वराग्निभ्यां सम्पृक्तः स्तात् पुरःसकम् |
परतः परतः पूर्वं चन्द्रबिन्दुसमन्वितम् || १८८ ||

स्कन्दस्य मूलमन्त्रोऽयं तेन तस्मै बलिं सृजेत् |
चतुर्दशस्वराग्निभ्यां तृतीयं तु च पूर्ववत् || १८९ ||

प्रोक्तो विशाखमन्त्रोऽयं तेन तस्मै बलिं सृजेत् |
कुटिलाक्षो कृष्णपिङ्गवर्णौ रक्ताङ्गधारिणौ || १९० ||

त्रिशूलं करवालं च पाणिभ्यां दक्षिणे तथा |
बिभ्रतौ नृकपालं च कत्रिकां चाति वामतः || १९१ ||

त्रिनेत्रौ नरमुण्डानां मालामुरसि बिभ्रतौ |
विकटौ दशनैर्भीमैर्गणेशौ द्वारपालकौ || १९२ ||

ध्यानेन चिन्तयेद् देव्याः पुरतः संस्थितौ सदा |
चैत्रे मास्यसिते पक्षे चतुर्दश्यां विशेषतः || १९३ ||

वलिभिर्महिषैश्छागैः मां च भैरवरूपिणम् |
तोषयेन्मधुमिर्मांसैस्तेन तुष्याम्यहं सुतौ || १९४ ||

चण्डिका वलिदाने तु वलिशीर्षं जलेन च |
अभिषिच्य तु मन्त्रेण मूलेनैव निवेदयेत् || १९५ ||

ईषत्प्राणं तु बहुधा चलितं पूर्वमर्चितम् |
वीक्षेत्कायसमृद्धिं तु सिद्धभावं च साधकः || १९६ ||

सितप्रेतो रथस्तेषां योगपीठस्य सन्निभः |
ध्यायाम्यस्मिन् महामाये सिद्धिं बोधयते नमः || १९७ ||

अनेनामन्त्रितं शीर्षं न चिराद् यदि वेपते |
तत्कार्यस्य तदा सिद्धिरसिद्धिस्तु विपर्ययात् || १९८ ||

एवं ददद् वीरो यथोक्त विधिनाऽमुना |
वलिदानादेव चतुर्वर्गमाप्नोत्यसंशयम् || १९९ ||

एवं वलिप्रदानस्य क्रमो रूपं तथैव च |
कथितो रुधिराध्याय उपचाराञ् शृणुष्व मे || २०० ||

इति श्रीकालिकापुराणे वलिदानविवरणं नाम अप्तषष्टितमोऽध्यायः || ६७ ||
अष्टषष्टितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

उपचारान् प्रवक्ष्यामि शृणु षोडश भैरव |
यः सम्यक् तुष्यते देवो देवोऽप्यन्यो हि भक्तितः || १ ||

आसनं प्रथमं दद्यात् पौष्ण्यं दारवमेव वा |
वास्त्रं वा चार्मणं कौशं मण्डलस्योत्तरे सृजेत् || २ ||

यदैव दीयते पद्मे मण्डलस्य तदुत्सृजेत् |
वाक्पुष्पतोयैः कुसुमं विना यच्छादकं भवेत् || ३ ||

पद्मस्य तद्बहिर्देशे द्वारादौ विनिवेदयेत् |
अर्घ्यं पाद्यं चाचमनं स्नानीयं नेत्ररञ्जनम् || ४ ||

मधुपर्कं च गन्धं च पुष्पं पद्मे निवेदयेत् |
प्रतिमासु च यद्योग्यं गात्रे दातुं च तत् तनौ || ५ ||

दद्याद् योग्यं तु पुरतो नैवेद्यं भोजनादिकम् |
पौष्पासनं यद् विहितं यस्य तद् यदि गर्भकम् || ६ ||

निवेदयेत् तदा पद्मे विपुलं द्वारि चोत्सृजेत् |
पौष्पं पुष्पौघरचितं कुशसूत्रादिसंयुतम् || ७ ||

अतिप्रीतिकरं देव्या ममाप्यन्यस्य भैरव |
यज्ञकाष्ठसमुद्भुतमासनं मसृणं शुभम् || ८ ||

नोच्छ्रायं नातिविस्तीर्णमासनं विनियोजयेत् |
अन्यद् दारुभवं चापि दद्यादासनमुत्तमम् || ९ ||

सकण्टकं क्षीरयुत दारुसारविवर्जितम् |
चैत्यश्मशानसम्भूतं वर्जयित्वा विभीतकम् || १० ||

वल्कलं कोषजं शाणं वस्त्रमेतत् त्रयं मतम् |
रोमजं कम्बलं ऐतदनेन तु चतुष्टयम् || ११ ||

अनेन रचितं दद्यादासनं चेष्टभूतये |
इंहव्याघ्रतरक्षूणां छागस्य महिषस्य वा || १२ ||

गजानां तुरगाणां च कृष्णसारस्य चर्मणः |
सृमरस्याथ रामस्य मृगाणां नवभेदिनाम् || १३ ||

चर्मभिः सर्वदेवानामासनं प्रीतिदं श्रुतम् |
वस्त्रेषु कम्बलं शस्तमासनं देवतुष्टये || १४ ||

राङ्कवं चार्मणं श्रेष्ठं दारवं चन्दनोद्भवम् |
यच्चासनं कुशमयं तदासनमनुत्तमम् || १५ ||

सर्वेषामपि देवानामृषीणां च यतात्मनाम् |
योगपीठस्य सदृशमासनं स्थानमुच्यते || १६ ||

आसनस्य प्रदानेन सौभाग्यं मुक्तिमाप्नुयात् |
शम्बरो रोहितो रामो न्यङ्कुरङ्कुशशा रुरुः || १७ ||

एणश्च हरिणश्चेति मृगा नवविधा मताः |
हरिणश्चापि विज्ञेयो अञ्चभेदोऽत्र भैरव || १८ ||

ऋष्यह् खड्गो रुरुश्चैव पृषतश्च मगस्तथा |
एते वलिप्रदानेषु चर्मदानेषु कीर्तिताः || १९ ||

सर्वेषां तैजसनां च आसनं श्रेष्ठमुच्यते |
आयसं वर्जयित्वा तु कांस्यं सीसकमेव वा || २० ||

शिलामयं मणिमयं तथा रत्नमयं मतम् |
आसन देवताभ्यस्तु भुक्त्यै मुक्त्यै समुत्सृजेत् || २१ ||

अत्रैव साधकानां च आसनं शृणु भैरव |
यत्रासीनः पूजयंस्तु सर्वसिद्धिमवाप्नुयात् || २२ ||

ऐन्धनं चार्मणं वास्त्रं तैजसं च चतुष्टयम् |
आसनं साधकानां च सततं परिकीर्तितम् || २३ ||

अत् सर्वमासनं शस्तं पूजाकर्मणि साधके |
न यथेष्टासनो भूयत् पूजाकर्मणि साधकः || २४ ||

काष्ठादिकासनं कुर्यात् सितमेव सदा बुधः |
चतुर्विंशत्यङ्गुलेन दीर्घं काष्ठासनं मतम् || २५ ||

षोडशाङ्गुलविस्तीर्णमुच्छ्रायं चतुरङ्गुलम् |
षडङ्गुलं वा कुर्यात् नोच्छ्रितञ्चात आचरेत् || २६ ||

पूर्वोक्तं वर्जयेद् वर्ज्यमासनं पूजनेष्वपि |
वस्त्रं द्विहस्तान्नो दीर्घं सार्धहस्तान्न विस्तृतम् || २७ ||

न र्यङ्गुलात् तथोच्छ्रायं पूजाकर्मणि संश्रयेत् |
यथेष्टं चार्मणं कुर्यात् पूर्वोक्तं सिद्धिदायकम् || २८ ||

षडङ्गुलाधिकं कुर्यान्नोच्छ्रितं च कदाचन |
काम्बलं चार्मणं शैलं महामायाप्रपूजने || २९ ||

प्रशस्तमासनं प्रोक्तं कामाख्यायास्तथैव च |
त्रिपुरायाश्च सततं विष्णोश्चापि कुशासनम् || ३० ||

बहुदीर्घं बहुंच्छ्रायं तथैव बहुविस्तृतम् |
दारु भूमिसमं प्रोक्तमश्मापि सर्वकर्मणि || ३१ ||

पृथक् पृथक् कल्पयेत् तु बहिर्द्वारि तथासनम् |
न पत्रमासनं कुर्यात् कदाचिदपि पूजने || ३२ ||

न प्राण्यङ्ग-समुद्भूतमस्थिजं द्विरदादृते |
मातङ्गदन्तसञ्जातं कामिकेष्वासनं चरेत् || ३३ ||

चार्मं पूर्वोदितं ग्राह्यं तथा गन्धमृगस्य च |
सलिले यदि कुर्वीत देवतानां प्रपूजनम् || ३४ ||

तत्राप्यासन आसीनो नोत्थितस्तु कदाचन |
तोये शिलामयं कुर्यादासनं कौशमेव वा || ३५ ||  

दारवं तैजसं वापि नान्यदासनमाचरेत् | 
आसनारोपसंस्थानं स्थानाभावे तु पूजकः || ३६ ||

आसनं कल्पयित्वा तु मनसा पूजयेज्जले |
यद्यासितुं न संस्थानं विद्यते तोयमध्यतः || ३७ ||

अन्यत्र वा तदा स्थित्वा देवपूजां समाचरेत् |
इत्येतत् कथितं पुत्र पूज्यपूजकसङ्गतम् || ३८ ||

आसनं पाद्यमधुना शृणु वेताल भैरव |
पादार्थमुदकं पाद्यं केवलं तोयमेव तत् || ३९ ||

तत् तैजसेन पात्रेण शङ्खेनापि प्रदापयेत् |
धर्मार्थकाममोक्षाणां सस्थानं पाद्यमिष्यते || ४० ||

तदासनोत्तरं दद्यान्मूलमन्त्रेण सर्वतः |
कुशपुष्पाक्षतैश्चैव सिद्धार्थैश्चन्दनैस्तथा || ४१ ||

तोयैर्गन्धैर्यथालब्धैरर्घ्यं दद्यात् तु सिद्धये |
अर्घ्येण लभते कामानर्घ्येण लभते धनम् || ४२ ||  

पुत्रायुःसुखमोक्षाणि दानादर्घ्यस्य वै लभेत् |
न दद्याद् भास्करायार्घ्यं शङ्खतोयैर्विचक्षणः || ४३ ||

तथा न शुक्तिपात्रेण विष्णवेऽर्घ्यं निवेदयेत् |
दद्यादाचमनीयं तु सुगन्धिसलिलैः शुभैः || ४४ ||

कर्पूरवासितैर्वापि कृष्णागुरुविधूपितैः |
यथा तथा सुगन्धैर्वा प्रसङ्गैः फेनवर्जितैः || ४५ ||

तत् तैजसेन पात्रेण शङ्खेनापि प्रदापयेत् |
उदकं दीयते यत् तु प्रसन्नं फेनवर्जितम् || ४६ ||

आचमनाय देवेभ्यस्तदाचमनमुच्यते |
केवलं तोयमात्रेण तद् वा दद्यान्न मिश्रितम् || ४७ ||

वासितं तु सुगन्धाद्यैः कर्तव्यं यदि लभ्यते |
आयुर्बलं यशोवृद्धिं प्रदायाचमनीयकम् || ४८ ||

लभते साधको नित्यं कामांश्चैव यथोत्थितान् |
दधिर्सर्पिर्जल क्षौद्रं सिता ताभिश्च पञ्चभिः || ४९ ||

प्रोच्यते मधुपर्कस्तु सर्वदेवौघतुष्टये |
जलं तु सर्वतः स्वल्पं सितादधिघृतं समम् || ५० ||

सर्वेभ्य श्चाधिकं क्षौद्रं मधुपर्केप्रयोजयेत् |
तद् दद्यात् कांस्यपात्रेण रौक्मश्वेतमयेन वा || ५१ ||

ज्योतिष्टोमाश्वमेधादौ पूर्ते चेष्टे च पूजने |
मधुपर्कः प्रदिष्टोऽयं सर्वदेवौघतुष्टिदः || ५२ ||

धर्मार्थकाममोक्षाणां साधकः परिकीर्तितः |
मधुपर्कः सौख्यभोग्य-तुष्टि-पुष्टि-प्रदायकः || ५३ ||

पिष्टातकोऽथ कस्तूरी रोचनं कुङ्कुमं तथा |
गुडः क्षौद्रं पञ्चगव्यं सर्वौषधिगणस्तथा || ५४ ||

सिता निर्णेजनं तैलं स्निग्धस्तेहेन तत्तिलाः |
प्रान्ते तोयमिति प्रोक्तं स्नानीयं कल्पकोविदैः || ५५ ||

स्वर्णरत्नोदकं चैव कर्पूराद्यधिवासितम् |
तैजसैः कांस्यपात्रैर्वा शङ्खैर्वा तन्निवेदयेत् || ५६ ||

अण्डले केशरे देयमादित्यप्रतिमासु च |
शिवलिङ्गे तथा भोगे पीठे देवतनौ तथा || ५७ ||

अद्यःस्निग्धं ऋन्मयं वा सर्पिःसिन्दुरजे तथा |
श्रीचन्दनप्रतिष्ठे वा लेपयेत् प्रतिमातनौ || ५८ ||

वस्तिकस्थापिते खड्गे स्नापयेद् दर्पणेऽथ वा |
एवं दद्यात् तु स्नानीयं महादेव्यै विशेषतः || ५९ ||

अवि विष्णुशिवेभ्यो वा यत्र तत्र प्रपूजने |
पूजकः स्नानदानात् त चिरायुरुपजायते || ६० ||

सम्यक् स्नानप्रदानात् तु कल्पान्तं स्वर्गभाग्भवेत् |
यदेव दीयते पाद्यं गन्धपुष्पादिकं तथा || ६१ ||

उपाचारांस्तथा सर्वानर्घ्यपात्राहितैर्जलैः |
अमृतीकरणाद्यैस्तु संस्कृतैस्त्वभिषिच्य तैः || ६२ ||

प्रदद्यादिष्टदेवेभ्यो गृह्णाति च ततः स्वयम् |
अर्घ्यपात्राणि तैस्तोयैर्विना यद्विनिवेदनम् || ६३ ||

दीयते चेष्टदेवेभ्यः सर्वं तन्निष्फलं भवेत् |
रागाल्लोभात् प्रमादाद् वा ह्यर्घ्यं पात्रामृतीकृतम् || ६४ ||

तोयं स्रुतं स्यात् पात्रात् तु पुनः कुर्यात् तदा मृतम् |  
स्वल्पावशेषतोये तु पात्रस्थे ह्यमृतीकृते || ६५ || 

तत्रान्यदुदकं दद्यात् तत्तैनैवामृतं भवेत् |
बहूनि यदि पुष्पाणि माला वा प्रचुरा यदि || ६६ ||

दीयन्ते चार्घ्यपात्रस्थैर्जलैः संसिच्य चोत्सृजेत् |
अन्यतोयैर्यदुत्सृष्टमर्घ्यपात्रस्थितेतरैः || ६७ ||

तन्न गृह्वातीष्टदेवो दत्तं विधिशतैरपि |
संस्कृते त्वर्घ्यपात्रे तु नवभिः प्रतिपत्तिभिः || ६८ ||

तिष्ठन्ति सवतीर्थानि पीयूषाणि च सर्वतः |
तस्मात् तत्र स्थितैस्तोयैरभ्युक्ष्योपचारानुत्सृजेत् || ६९ ||

न योग्यमर्घ्यपात्रेषु निधाय विनिवेदयेत् |
इदं ते भैरव प्रोक्तं षट्कं चैवासनादिकम् |
वस्त्रादि दश वक्ष्यामि शृणु विज्ञानवृद्धये || ७० ||

इति श्रीकालिकापुराणे अष्टषष्टितमोऽध्यायः || ६८ ||
एकोनसप्ततितमोऽध्यायः |

श्रीभगवानुवाच |

कार्पासं कम्बलं बाल्कं कोशजं वस्त्रमिष्यते |
तत्पूर्वं पूजयित्वैव मन्त्रैर्देवाय चोत्सृजेत् || १ ||

निर्दशं मलिनं जीर्णं छिन्नं गात्राअलिङ्गितम् |
परकीयं ह्याखुदष्टं सूचीविद्धं तथोषितम् || २ ||

प्तलेशं विधौतं च श्लेष्ममूत्रादिदूषितम् |
प्रदाने देवताभ्यश्च दैवे पित्र्ये च कर्मणि || ३ ||

वर्जएत् स्वोपयोगेन यज्ञादावुपयोजने |
उत्तरीयोत्तरासङ्गैर्निचोलो मोदचेलकः || ४ ||

परिधानं च पञ्चैतान्यस्यूतानि प्रयोजयेत् |
साण वस्त्रं निशारं च तथैवातपवारणम् || ५ ||

चण्डातकं तथा दृश्यं पञ्च स्यूतान्यदुष्टये |
पताकाध्वजदण्डादौ स्यूतं वस्त्रं प्रयोजयेत् || ६ ||

अन्यत्रावरणादौ च तद्विनाशस्य तेन तत् |
रक्तं कौशेयवस्त्रं च महादेव्यै प्रशस्यते || ७ ||

पीतं तथैव कौशेयं आसुदेवाय चोत्सृजेत् |
रक्तं तु कम्बलं दद्याच्छिवाय परमात्मने || ८ ||

विचित्रं सर्वदेवेभ्यो देवीभ्योंऽशु निवेदयेत् |
कार्पासं सर्वतोभद्रं दद्यात् सर्वेभ्य एव च || ९ ||

नैकान्तरक्तं दद्यात् तु वासुदेवाय चैलकम् |
तथा नैकान्तनीलं तु शिवाय विनिवेदयेत् || १० ||

नीलीरक्तं तु यद्वस्त्रं तत् सर्वत्र विवर्जितम् |
दैवे पित्र्ये तूपयोगे वर्जयेत् तु विचक्षणः || ११ ||

नीलीरक्तं प्रमादात्तु यो दद्याद् विष्णवे बुधः |
निष्फला तस्य तत्पूजा तदा भवति भैरव || १२ ||

विचित्रे वाससि पुनर्लग्नं नीलीविरञ्जितम् |
वस्त्रं दद्यान्महादेव्यै नान्यस्मै तु कदाचन || १३ ||

द्विपदां ब्राह्मणो यद्वद्देवानां वासवो यथा |
तथा भूषणवर्गेषु वस्त्रमुत्तममुच्यते || १४ ||

वस्त्रेण जीर्यते लज्जा वस्त्रेण हीयते त्वधम् |
वस्त्रात् स्यात् सर्वतः सिद्धिश्चतुर्वर्ग प्रदं च तत् || १५ ||

वस्त्रं ते कथितं पुत्र सर्वप्रीतिप्रदायकम् |
भोग्यं भूषोत्तमं नित्यं भूषणानि शृणुष्व मे || १६ ||

किरीटं च शिरोरत्नं कुण्डलं च ललाटिका |
तालपत्रं च हारश्च ग्रैवेयकमथोर्मिका || १७ ||

प्रालम्बिकारत्नसूत्रमुत्तङ्गोतर्क्स्ऽमालिका |
पार्श्वद्योतो नखद्योतो ह्यङ्गुलीच्छादकस्तथा || १८ ||

जूटालकं मानवको मूर्धतारा खलन्तिका |
अङ्गदो बाहुवलयः शिखाभूषण इङ्गिका || १९ ||

राग्दण्डबन्धमुद्भासनाभिपूरोऽथ मालिका |
सप्तकी शृङ्खलं चैव दन्तपत्रं च कर्णकः || २० ||

ऊरुसूत्रं च नीवीं च मुष्टिबन्धं प्रकीर्णकम् |
पादाङ्गदं हंसकश्च नूपुरं क्षुद्रघण्टिका || २१ ||

सुखपट्टमिति प्रोक्ता अलङ्काराः सुशोभनाः |
चत्वारिंशदमी प्रोक्ता लोके वेदे तु सौख्यदाः || २२ ||

अलङ्कारप्रदानेन चतुर्वर्गप्रसाधनम् |
एतेषां पूजनं कृत्वा प्रदद्यादिष्टसिद्धये || २३ ||

तेषां दैवतमुच्चार्य पूजयेत् तु विचक्षणः |
शिरोगतानि वा दद्यात् सौवर्णानि तु सर्वदा || २४ ||

चूडारत्नादिकानीह भूषणानि तु भैरव |
ग्रैवेयकादिहंसान्तं सौवर्णं राजतं च वा || २५ ||

निवेदयेत् तु देवेभ्यो नान्यत् तैजसम्भवम् |
ईतिरङ्गादि संजातं पात्रोपकरणादिकम् || २६ ||

दद्यादायसवर्जं तु भूषणं न कदाचन |
घण्टाचामरौम्भादिपात्रोपकरणादिकम् || २७ ||

तद्भूषणान्तरे दद्यादयस्त्मात् तदुपभूषणम् |
सर्वं ताम्रमयं दद्याद् यत् किंचिद् भूषणादिकम् || २८ ||

सर्वत्र स्वर्णवत् ताम्रमर्घ्यपात्रे ततोऽधिकम् |
पूजार्घ्यपपात्रनैवेद्याधारपात्रं च पानकम् || २९ ||

औदुम्बरं सदा विष्णोः प्रीतिदं तोषदं तथा |
ताम्रे देवाः प्रमोदन्ते ताम्रे देवाः स्थिताः सदा || ३० ||

सर्वप्रीतिकरं ताम्रं तस्मात् ताम्रं प्रयोजयेत् |
स्वोपयोगे नरः कुर्याद् देवानामपि भैरव || ३१ ||

ग्रीवोर्ध्वदेशे रौप्यं तु न कदाचिच्च भूषणम् |
प्रावारः पानपात्रं च गण्डको गृहमेव च || ३२ ||

पर्यङ्कादि यदन्यच्च सर्वं तदुपभूषणम् |
योमयमृते कांस्यमृते यद्भूषणं भवेत् || ३३ ||

स्वर्णरौप्यस्य चाभावे त्वधः काये नियोजयेत् |
एतेषां भूषणादीनां यद् दातुं शक्यते नरैः || ३४ ||

तत् तद् दद्यात् सम्भवे तु सर्वमेव प्रदापयेत् |
चतुर्वर्गप्रदं वित्थं भूषणं सर्वसौख्यदम् || ३५ ||

तुष्टिपुष्टिप्रीतिकरं यथाशक्तीष्टये सृजेत् |
इदं वा भूषणं प्रोक्तं सर्वदेवस्य तुष्टिदम् || ३६ ||

गन्धं च सम्यक् शृणुतं पुत्रौ वेतालभैरवौ |
चूर्णीकृतो वा घृष्टो वा दाहाकर्षित एव वा || ३७ ||

रसः सम्मर्दजो वापि प्राण्यङ्गोद्भव एव वा | 
गन्धः पञ्चविधः प्रोक्तो देवानां प्रीतिदायकः || ३८ ||

गन्धचूर्णं गन्धपत्रं चूर्णं सुमनसस्तथा |
प्रशस्तगन्धयुक्तानां पत्रचूर्णानि यानि तु || ३९ ||

तानि गन्धवहानि स्युः सगन्धः प्रथमः स्मृतः |
घृष्टो मलयजो गन्धः सचूर्णीकृतमेरुणा || ४० ||

अगुरुप्रभृतिश्चापि यस्य पङ्कः प्रदीयते |
गन्धो दृष्ट्वामघृष्टोऽयं द्वितीयः परिकीर्तितः || ४१ ||

देवदार्वगुरुपद्मगन्धसारान्त चन्दनाः |
प्रियादीनांच् अ यो दग्ध्वा गृह्यते दाहजो रसः || ४२ ||

सदाहाकर्षितो गन्धस्तृतीयः परिकीर्तितः |
सुगन्धकरवीबिल्वगन्धीनि तिलकं तथा || ४३ ||

प्रभृतीनां रसो योऽसौ निष्पीड्य परिगृह्यते |
ससम्मर्दोद्भवो गन्धः सम्मर्दज इतीष्यते || ४४ ||

मृगनाभिसमुद्भूतस्तत्कोषोद्भव एव वा |
गन्धः प्राण्यङ्गजः प्रोक्तो मोददः स्वर्गवासिनाम् || ४५ ||

कर्पूरगन्धसाराद्याः क्षोदे घृष्टे च संस्थिताः |
चन्द्रभागादयश्चापि रसे पङ्के च सङ्गताः || ४६ ||

गन्धसारं अर्वरसं गन्धादौ च प्रयुज्यते |
मृगनाभिर्भवेद् घृष्टश्चूर्णोऽप्यन्यस्य योगतः || ४७ ||

एवं सर्वं तु सर्वत्र गन्धो भवति पञ्चधा |
घृष्टादिभावादन्योन्यं गन्धः प्रीतिकरं परः || ४८ ||

गन्धस्य विस्तरो भेदः प्रोक्तः कालीयकादयः |
सर्वः पञ्चविधेष्वेव प्रविष्टो भवति क्षणात् || ४९ ||

गन्धो मलयजो यस्तु दैवे पित्र्ये च सम्मतः |
तस्य पङ्को रसो वापि चूर्णो वा विष्णुतुष्टिदः || ५० ||

सर्वेषु गन्धजातेषु प्रशस्तो मलयोद्भवः |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन दद्यान्मलयजं सदा || ५१ ||

कृष्णागुरुः सकर्पूरः सहितो मलयोद्भवैः |
वैष्णवीप्रीतिदो गन्धः कामाख्यायाश्च भैरव || ५२ ||

कुङ्कुमागुरुकस्तूरीचन्द्रभागैः समीकृतैः |
त्रिपुराप्रीतिदो गन्धस्तथा चण्ड्याश्च शस्यते || ५३ ||

दैवतोद्देशपूर्वेण गन्धं सम्पूज्य साधकः |
देवायेष्टाय वितरेत् सर्वसिद्धिप्रदं सदा || ५४ ||

गन्धेन लभते कामान् गन्धो धर्मप्रदः सदा |
अर्थानां साधको गन्धो गन्धे मोक्षः प्रतिष्ठितः || ५५ ||

अयं वां कथितो गन्धः पुत्रौ वेतालभैरवौ |
पुष्पाणि देव्या वैष्णव्याः प्रियाणि शृणु सम्प्रति || ५६ ||

बकुलैश्चैव मन्दारैः कुन्दपुष्पैः कुरुण्टकैः |
करवीरार्कपुष्पैश्च शाल्मलैश्चापराजितैः || ५७ ||

दमनैः सिन्धुवारैश्च सुरभी कुरुवकैस्तथा |
लताभिर्ब्रह्मवृक्षस्य दूर्वाङ्कुरैश्च कोमलैः || ५८ ||

मञ्जरीभिः कुशानां च बिल्वपत्रैः सुशोभनैः |
पूजयेद् वैष्णवीं देवीं कामाख्यां त्रिपुरां तथा || ५९ ||

अन्याश्च या शिवाप्रीत्यै जायन्ते पुष्पजातयः |
ता इमाः शृणु कथ्यन्ते मया वेताल भैरव || ६० ||

मालती मल्लिका जाती यूथिका माधवी तथा |
पाटला करवीरश्च जवा तर्कारिका तथा || ६१ ||

कुब्जकस्तगरश्चैव कर्णिकारोऽथ रोचना |
चम्पकाभ्रातकौ बाणो बर्बरा मल्लिका तथा || ६२ ||

अशोको लोध्रतिलकौ अटरूषशिरीषकौ |
शमीपुष्पं च द्रोणश्च पद्मोत्पलबकारुणाः || ६३ ||

श्वेतारुणस्त्रिसन्ध्ये च पलाशः खदिरस्तथा |
वनमालाऽथ सेवन्ती कुमुदोऽथ कदम्बकः || ६४ ||

चक्रं कोकनदं चैव तण्डिलो गिरिकर्णिका |
नागकेशरपुन्नागौ केतक्यञ्जलिका तथा || ६५ ||

दोहदा बीजपूरश्च नमेरुः शाल एव च |
त्रपुषी चण्डबिल्वश्च झिण्टी पञ्चविधास्तथा || ६६ ||

एवमाद्युक्तकुसुमैः पूजयेद् वरदां शिवाम् |
अपामार्गस्य पत्रं तु ततो भृङ्गारपत्रकम् || ६७ ||

ततोऽपि गन्धिनोपत्रं वलाहकमतः परम् |
तस्मात् खदिरपत्रं तु वञ्जुलस्तवक स्तथा || ६८ ||

आम्रं तु बकगुच्छं तु जम्बुपत्रं ततः परम् |
बीजपूरस्य पत्रं तु ततोऽपि कुशपत्रकम् || ६९ ||

दूर्वाकुरं ततः प्रोक्तं शमीपत्रमतः परम् |
पत्रमामलकं तस्मादामलं पत्रमन्ततः || ७० ||

सर्वतो बिल्वपत्रं तु देव्याः प्रीतिकरं मतम् |
पुष्पं कोकनदं पद्मं जवा बन्धुक एव च || ७१ ||

पत्रं बिल्वस्य सर्वेभ्यो वैष्णवीतुष्टिदं मतम् |
सर्वेषां पुष्पजातीनां रक्तपद्ममिहोत्तमम् || ७२ ||

रक्तपद्मसहस्रेण यो मालां सम्प्रयच्छति |
भक्तियुक्तो महादेव्यै तस्य पुण्यफलं शृणु || ७३ ||

कल्पकोटिसहस्राणि कल्पकोटिशतानि च |
स्थित्वा मम पुरे स्रीमांस्ततो राजा क्षितौ भवेत् || ७४ ||

पत्रेषु बिल्वपत्रं तु देवीप्रीतिकरं मतम् |
तत्सहस्रकृता माला पूर्ववत् फलदा भवेत् || ७५ ||

किंचात्र बहुनोक्तेन समान्येनेदमुच्यते |
उक्तानुक्तैस्तथापुष्पैर्जलजैः स्थलसम्भवैः || ७६ ||

पत्रैः सर्वैर्यथालाभं सर्वौषधिगणैरपि |
वनजैः सर्वपुष्पैश्च पत्रैरपि शिवां यजेत् || ७७ ||

पूजयेत् परमेशानीं पुष्पाभावेऽपि पत्रकैः |
पत्राणामप्यभावे तु तृणगुल्मौषधादिभिः || ७८ ||

औषधीनामभावे तु तत्फलैरपि पूजयेत् |
अक्षतैर्वा जलैर्वापि तदभावे तु सर्षपैः || ७९ ||

सितैस्तस्याप्यलाभे तु मानसीं भक्तिमाचरेत् |
आजिदन्तकपत्रैश्च पुष्पौघैरपि पूजयेत् || ८० ||

तुलसीकुसुमैः पत्रैरर्चयेच्छ्रीविवृद्धये |

पुरश्चरणकार्येषु बिल्वपत्रयुतैस्तिलैः || ८१ ||

साक्षतैः सघृतैर्वापि शिवामुद्दिश्य यत्नतः |
जुहुयादनलं वृद्धं संस्कृतं कामवृद्धये || ८२ ||

संकल्पितः कामसिद्ध्यै संख्यया यः कृतो जपः |
तदन्ते पूजनं यत्तु विहितं क्रियते द्विजैः || ८३ ||

पुरश्चरणसंज्ञं तु कीर्तितं द्विजसत्तमैः |
तस्मिन् पुराणके पूर्वं पूर्वोक्तैर्विस्तरोदितैः || ८४ ||

विधानैः पूजयेद् देवीं कामाख्यां वैष्णवीमपि |
यथासम्भवमेवात्र दद्यात् षोडश साधकः || ८५ ||

उपचारांस्तथैवोक्तान् विधिकृत्यान्न लंघयेत् |
सम्पूर्णं पूजनं कृत्वा कल्पोक्तं शतधा जपेत् || ८६ ||

जपान्ते जुहुयादग्निं होमान्ते तु बलित्रयम् |
त्रिजातीयं तु वितरेत्तौर्यत्रिकमतः परम् || ८७ ||

पत्नी स्वयं वा भ्राता वा गुरुर्वा विनियोजयेत् |
नैवेद्यादीनि सर्वाणि स्वपुत्रः शिष्य एव वा || ८८ ||

यज्ञावसाने दद्यात् तु गुरवे दक्षिणां शुभाम् |
चामीकरं तिलान् गाञ्च तदशक्तौ तु चेलकम् || ८९ ||

अष्टम्यां शुक्लपक्षस्य ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः |
नवम्यां वा चतुर्दश्यां महादेव्याः पुरश्चरेत् || ९० ||

आदद्याद् गुरुवक्त्रात् तु विधिना विस्तरेण तु |
कल्पोदितेन सम्पूज्य तिथिष्वेतासु भैरव || ९१ ||

सम्पूर्णपूजां नो कृत्वा नादद्यान्मन्त्रमीप्सितम् |
न पुरश्चरणं वापि कुर्यात् कृत्वाऽवसीदति || ९२ ||

नित्यपूजा सा तु पुनः सम्पूर्णा यदि शक्यते |
कल्पोदितं पूजयितुं तदा कुर्यादतन्द्रितः || ९३ ||

न चेद् विस्तरशः कर्तुं देव्याः पूजां तु भैरव |
कल्पोक्तां वाऽन्यदेवस्य तत्रायं विधिरुच्यते || ९४ ||

मार्जनाद्यैस्तु संस्कृत्य स्थण्डिले मण्डलं लिखेत् |
पात्रस्य प्रतिपत्तिं तु कृत्वा दाह प्लवं तथा || ९५ ||

ध्यायेदात्मानमथ च संस्कृत्याङ्गस्वरूपतः |
अङ्गुष्ठाद्यस्त्रपर्यन्तं द्वादशाङ्गस्य शुद्धये || ९६ ||

अर्घ्यपात्रेऽष्टधा जप्त्वा उपचारान् प्रसेचयेत् |
आधारशक्तिप्रमुखं मूलवर्णान् प्रयुज्य च || ९७ ||

हृदिस्थां देवतां ध्यात्वा बहिःकृत्यं च वायुना |
आरोप्य मण्डले दद्यादुपचारान् यथाविधि || ९८ ||

पूजयित्वा षडङ्गानि तथाष्टौ दलदेवताः |
पुष्पाञ्जलित्रयं दत्त्वा जप्त्वा स्तुत्वा प्रणम्य च || ९९ ||

मुद्रामग्ने प्रदर्श्याथ ततः पश्चाद् विसर्जयेत् |
सर्वेषामेव देवानामेष एव विधिः स्मृतः || १०० ||

सम्यक् कल्पोदिता पूजा यदि कर्तुं न शक्यते |
उपचारांस्तथा दातुं पञ्चैतान् वितरेत् तदा || १०१ ||

गन्धं पुष्पं च धूपं च दीपं च नैवेद्यमेव च |
अभावे पुष्पतोयाभ्यां तदभावे तु भक्तितः || १०२ ||

संक्षेपपूजा कथिता तथा वस्त्रादिकं पुनः |
पुरश्चरणकृत्ये च प्रदीपं शृणु भैरव || १०३ ||

दीपेन लोकाञ्जयति दीपस्तेजोमयः स्मृतः |
चतुर्वर्गप्रदो दीपस्तस्माद् दीपैर्यजेच्छ्रियम् || १०४ ||

सततं पुष्पदीपाभ्यां पूजयेद् यस्तु देवताम् |
ताभ्यामेव चतुर्वर्गः कथितो नात्र संशयः || १०५ ||

पुष्पैर्देवाः प्रसीदन्ति पुष्पे देवाश्च संस्थिताः |
चराचराश्च सकलाः सदा पुष्परसाः स्मृताः || १०६ ||

किंचाति बहुनोक्तेन पुष्पस्योक्तिर्मतल्लिका |
परं ज्योतिः पुष्पगतं पुष्पेणैव प्रसीदति || १०७ ||

त्रिवर्गसाधनं पुष्पं तुष्टिश्रीपुष्टिमोक्षदम् |
पुष्पमूले वसेद् ब्रह्मा पुष्पमध्ये तु केशवः || १०८ ||

पुष्पाग्रे तु महादेवः सर्वे देवाः स्थिता दले |
तस्मात् पुष्पैर्यजेद् देवान्नित्यं भक्तियुतो नरः || १०९ ||

उच्चारितं नाममात्रं जायते सर्वभूतये |
घृतप्रदीपः प्रथमस्तिलतैलोद्भवस्ततः || ११० ||

सार्षपफलनिर्यासजातो वा राजिकोद्भवः |
दधिजश्चान्नजश्चैव दीपाः सप्त प्रकीर्तिताः || १११ ||

पद्मसूत्रभवा दर्भगर्भसूत्रभवाऽथवा |
शणजा बादरी वापि फलकोषोद्भवा तथा || ११२ ||

वर्तिका दीपकृत्येषु सदा पञ्चविधाः स्मृताः |
तैजसं दारवं लौहं मार्तिक्यं नारिकेलजम् || ११३ ||

तृणध्वजोद्भवं वापि दीपपात्रं प्रशस्यते |
दीपवृक्षाश्च कर्तव्यास्तैजसाद्यैस्तु भैरव || ११४ ||

वृक्षेषु दीपो दातव्यो न तु भूमौ कदाचन |
सर्वसहा वसुमती सहते न त्विदं द्वयम् || ११५ ||

अकार्यपादघातं च दीपतापं तथैव च |
तस्माद् यथा तु पृथ्वी तापं नाप्नोति वै तथा || ११६ ||

दीपं दद्यान्महादेव्यै अन्येभ्योऽपि च भैरव |
कुर्वन्तं पृथिवीतापं यो दीपमुत्सृजेन्नरः || ११७ ||

स ताम्रतापं नरकं प्राप्नोत्येव शतं समाः |
सुवृत्तवर्तिः सुस्नेहः पात्रमग्नः सुदर्शनः || ११८ ||

सूच्छ्राये वृक्षकोटौ तु दीपं दद्यात् प्रयत्नतः |
लभ्यते यस्य तापस्तु दीपस्य चतुरङ्गुलात् || ११९ ||

न स दीप इति ख्यातो ह्योघवह्निस्तु स श्रुतः |
नेत्राह्लादकरः स्वर्चिर्दूरतापविवर्जितः || १२० ||

सुशिखः शब्दरहितो निर्धूमो नातिह्रस्वकः |
दक्षिणावर्तवर्तिस्तु प्रदीपः श्रीविवृद्धये || १२१ ||

दीपवृक्षस्थिते पात्रे शुद्धस्नेहप्रपूरिते |
दक्षिणावर्तवर्त्या तु चारुदीप्तः प्रदीपकः || १२२ ||

उत्तमः प्रोच्यते पुत्र सर्वतुष्टिप्रदायकः |
वृक्षेण वर्जितो दीपो मध्यमः परिकीर्तितः || १२३ ||

विहीनः पात्रतैलाभ्यामधमः परिकीर्तितः |
शाणं वा दारवं वस्त्रं जीर्णं मलिनमेव वा || १२४ ||

उपयुक्तं च नादद्याद् वर्तिकार्थं तु साधकः |
उपादद्यान्नूत्नमेव सततं श्रीविवृद्धये || १२५ ||

कोषजं रोमजं वस्त्रं वर्तिकार्थं न चाददेत् |
न मिश्रीकृत्य दद्यात् तु दीपे स्नेहघृतादिकान् || १२६ ||

कृत्वा मिश्रीकृतं स्नेहं तामिस्रं नरकं व्रजेत् |
वसामज्जास्थिनिर्यासैः स्नेहैः प्राण्यङ्गसम्भवैः || १२७ ||

प्रदीपं नैव कुर्यात् तु कृत्वा पङ्केऽवसीदति |
अस्थिपात्रेऽथ वा पच्येद् दुर्गन्धास्थिपवासिनि || १२८ ||

नैवं दीपः प्रदातव्यो विबुधैः श्रीविवृद्धये |
नैव निर्वापयेद् दीपं कदाचिदपि यत्नतः || १२९ ||

सततं लक्षणोपेतं देवार्थमुपकल्पितम् |
न हरेज्ज्ञानतो दीपं तथा लोभादिना नरः || १३० ||

दीपहर्ता भवेदन्धः काणो निर्वापको भवेत् |
उद्दीप्तदीपप्रतिमं काष्ठकाण्डसमुद्भवं || १३१ ||

बिल्वेघ्मोद्भवमेवाथ दीपालाभे निवेदयेत् |
उल्मुकं नैव दीपार्थे कदाचिदपि चोत्सृजेत् || १३२ ||

प्रसन्नार्थं तु तं दद्यादुपचाराद् बहिष्कृतम् |
एवं वां कथितो दीपो धूपं च शृणुतं सुतौ || १३३ ||

नासाक्षिरन्ध्रसुखदः सुगन्धोऽतिमनोहरः |
दह्यमानस्य काष्ठस्य प्रयतस्येतरस्य च || १३४ ||

परागस्याथवा धूमो निस्तापो यस्य जायते |
स धूप इति विज्ञेयो देवानां तुष्टिदायकः || १३५ ||

राशीकृतैर्न चैकत्र तैर्द्रव्यैः परिधूपयेत् |
तुषाग्निवर्तुलां कृत्वा न तत् फलमवाप्नुयात् || १३६ ||

श्रीचन्दनं च सरलः शालः कृष्णागुरुस्तथा |
उदयः सुरथस्कन्दो रक्तविद्रुम एव च || १३७ ||

पीतशालः परिमलो विर्मदी काशलस्तथा |
नमेरुर्देवदारुश्च बिल्वसारोऽथ खादिरः || १३८ ||

सन्तानः पारिजातश्च हरिचन्दनवल्लभौ |
वृक्षेषु धपाः सर्वेषां प्रीतिदाः परिकीर्तिताः || १३९ ||

अरालः सह सूत्रेण श्रीवासः पट्टवासकः |
कर्पूरः श्रीकरश्चैव परागः श्रीहरामलौ || १४० ||

सर्वौषधीप आतीच वराहश्चूर्णं उत्कलः |
जातीकोषस्य चूर्णं च गन्धः कस्तूरिका तथा || १४१ ||

क्षोदे वृत्ते च गदिता धूपा एते उदाहृताः |
यक्षधूपो वृक्षधूपः श्रीपिष्टोऽगुरु झर्झरः || १४२ ||

पत्रिवाहः पिण्डधूपः सुगोलः कण्ठ एव चः |
अन्योन्ययोगा निर्यासा धूपा एते प्रकीर्तिताः || १४३ ||

एतैर्विधूपयेद् देवान् धूमिभिः कृष्णवर्त्मना |
येषां धूपोद्भवैर्घ्राणैस्तुष्टिं गच्छन्ति जन्तवः || १४४ ||

निर्यासश्च परागश्च काष्ठं गन्धं तथैव च |
कृत्रिमश्चेति पञ्चैते धूपाः प्रीतिकराः पराः || १४५ ||

न यक्षधूपं वितरेन्माधवाय कदाचन |
न रक्तं विद्रुमं मह्यं सुरथं कद्र्लं तथा || १४६ ||

यक्षधूपः पुत्रिवाहः पिण्डधूपः सुगोलकः |
कृष्णागुरुः सकर्पूरो महामायाप्रियः स्मृतः || १४७ ||

वृक्षधूपेन वा देवीं महामायां प्रपूजयेत् |
मेदोमज्जासमायुक्तान् न धूपान् विनियोजयेत् || १४८ ||

परकीयांस्तथाघ्रातांस्तेऽपि कृत्याभिमर्दितान् |
पुष्पं धूपं च गन्धं च उपचारांस्तथापरान् || १४९ ||

घ्रात्वा निवेद्य देवेभ्यो नरो नरकमाप्नुयात् |
न भूमौ वितरेद् धूपं नासने न घटे तथा || १५० ||

यथातथाधारगतं कृत्वा तद् विनिवेदयेत् |
रक्तविद्रूमशालौ च सुरथः सुरलस्तथा || १५१ ||

सन्तानको नमेरुश्च कालागुरुसमन्वितः |
जातीकोषाक्षसंयुक्तो धूपः कामेश्वरीप्रियः || १५२ ||

त्रिपुरायास्तथैवायं मातृणामपि नित्यशः |
सर्वेषां पीठदेवानां रुद्रादीनां च पुत्रकौ || १५३ ||

एष वां कथितो धूपः शृणु तन्नेत्ररञ्जनम् |
येन तुष्यति कामाख्या त्रिपुरा वैष्णवी तथा || १५४ ||

सौवीरं यामुनं तुत्थ्रं मयूरग्रीवकं तथा |
दर्विका मेघनीलश्च अञ्जनानि भवन्ति षट् || १५५ ||

स्रवद्द्रुमं च सौवीरं यामुनं प्रस्तरं तथा |
मयूरग्रीवकं रत्नं मेघनीलस्तु तैजसम् || १५६ ||

घृष्ठानि ग्राह्य चैतानि शिलायां तैजसेऽथ वा |
प्रदद्यात् सर्वदेवेभ्यो देवीभ्यश्चापि पुत्रक || १५७ ||

घृततैलादियोगेन ताम्रादौ दीपवह्निना |
यदञ्जनं जायते तु दर्विका परिकीर्तिता || १५८ ||

सर्वाभावे तु तद् दद्याद् देवीभ्यो दाहजाञ्जनम् |
महामाया जगद्धात्री कामाख्या त्रिपुरा तथा || १५९ ||

आप्नुवन्ति महातोषं षड्भिरेभिः सदाञ्जनैः |
विधवा नाञ्जनं कुर्यान्महामायार्थमुत्तमम् || १६० ||

नादत्ते त्वञ्जनं देवी वैष्णवी विधवाकृतम् |
त मृत्पात्रे योजयेत् तु साधको नेत्ररञ्जनम् || १६१ ||

न पूजाफलमाप्नोति मृत्पात्रविहिताञ्जनैः |
चतुर्वर्गप्रदो धूपः कामदं नेत्ररञ्जनम् || १६२ ||

तस्माद् द्वयमिदं दद्याद् देवेभ्यो भक्तितो नरः |
इति वां गदितो धूपस्तथोक्तं नेत्ररञ्जनम् |
नैवेद्यं तु महादेव्याः शृण्वैकाग्रमनाः पुनः || १६३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे एकोनसप्ततितमोऽध्यायः || ६९ ||
सप्ततितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

निवेदनीयं यद् द्रव्यं प्रशस्तं प्रयतं तथा |
तद्भक्ष्याद्यं पञ्चविधं नैवेद्यमिति गद्यते || १ ||

भक्ष्यं भोज्यं च लेह्यं च पेयं चोष्यं च पञ्चमम् |
सर्वत्र चैतन्नैवेद्यमाराध्येष्टे निवेदयेत् || २ ||

तेषु प्रियतरं देव्याः कथये शृणुतं तु वाम् |
भक्ष्यादिपञ्चकैर्देवी दत्तैरेवाभितुष्यति || ३ ||

नादत्ते विधिवत् किंचिद् दत्तं चैतन्न विद्यते |
नागरं च कपित्थं च द्राक्स्.आं क्रमुकमेव च || ४ ||

करकं वरदं कोलं कुष्माण्डं पनसं तथा |
बकुलं च मधूकं च रसालाम्रातकेशरम् || ५ ||

आक्षोडं पिण्डखर्जूरं करुणं श्रीफलं तथा |
औदुम्बरं च पुन्नागं माधवं कर्कटीफलम् || ६ ||

जाम्बवं पिण्डखर्जूरं बीजपूरं च जाम्बवम् |
हरीतकीमामलक षड्विधं नागरङ्गकम् || ७ ||

देवकं मधुकं शीतं पटोलं क्षीरवृक्षजम् |
पाटलं शालजं वृन्तमग्निजं कदलीफलम् || ८ ||

तिन्दुकं कुसुमं पीतं कारविन्दं करूषकम् |
गर्भावर्तं च तत्पुष्पं क्षीरस्राव्यमनङ्गजम् || ९ ||

कुमुदानां पङ्कजानां फलानि विविधानि च |
वन्यानां सकलैर्देवीं फलैः पुष्पैः प्रपूजयेत् || १० ||

ऋते श्लेष्मातकं बिम्बशैलकं वैष्णवीं तथा |
सर्वेषां फलजातीनां मध्ये देवीप्रियं फलम् || ११ ||

लाङ्गलं मातुलुङ्गं च करमर्दं रसालकम् |
एवं फलानि देयानि कामाख्यायै च भैरव || १२ ||

त्रिपुरायै तथा सम्यक् पीठदेवीभ्य एव च |
शृङ्गाटकं कशेरुं च शालूकं च मृणालकम् || १३ ||

शृङ्गवेरं काञ्चनं च स्थूलं कन्दं बकुलकम् |
एवमादीनि कनानि देव्यै सर्वाणि चोत्सृजेत् || १४ ||

परमान्नं पिष्टकं च यावकं कृशरं तथा |
मोदकं पृथुकादीनि कन्दुपक्वानि चोत्सृजेत् || १५ ||

हविःशाल्योदनं दिव्य माज्ययुक्तं सशर्करम् |
निवेदयेन्महादेव्यै सर्वाणि व्यञ्जनानि च || १६ ||

क्षीरादीन्यथ गव्यानि माहिष्याणि च सर्वशः |
अजाविकमृगाणां च क्षीरादीनि निवेदयेत् || १७ ||

मध्वादीनि च सर्वाणि गुडधानाः सितां तथा |
अन्नानि चैव पानानि मांसानि विनिवेदयेत् || १८ ||

सर्वं सुरभिगन्धाढ्यं व्यञ्जनं सुमनोहरम् |
शाकमांसादिसम्भूतं माहादेव्यै निवेदयेत् || १९ ||

आमिषं परमान्नं च दधिसर्पिः सशर्करम् |
महादेव्यै निवेद्याथ वाजिमेधफलं लभेत् || २० ||

सितासम्मिश्रितां दत्त्वा सुरां मधुसमन्विताम् |
देवीलोके चिरं स्थित्वा राजा क्षितितले भवेत् || २१ ||

लाङ्गलं क्रमुकं दत्त्वा रुचकं करमर्दकम् |
सौभाग्ममतुलं प्राप्य देवीलोके महीयते || २२ ||

माषान् मुद्गान् मसूरांश्च-तिलान् भङ्गास्तथैव च |
यवादीन्यथ सर्वाणि यथायोग्यं निवेदयेत् || २३ ||

यथा यथा भवेद्भक्ष्यं यथा द्रव्यं तथा तथा |
संस्कृत्य वेशवाराद्यैर्महादेव्यै निवेदयेत् || २४ ||

महावीरो मुनिर्वापि ब्राह्मणश्चेतरोऽथ वा |
यद् यद् भक्ष्यं स्वमर्थं तु प्रकल्प्यं स्याद् यथा यथा || २५ ||

तथा तथा महादेव्यै भक्तियुक्तो निवेदयेत् |
संस्कार्याण्यथ संस्कृत्य यथा संस्कारकं भवेत् || २६ ||

संस्कार्यश्च यथा तस्यास्तत्तद् दद्यात्तथा तथा |
यत्पूतिगन्धसंयुक्तं दग्धं भोज्यंविवर्जितम् || २७ ||

तदुक्तमपि नो दद्यान्महादेव्यै कदाचन |
ताम्बूलं गन्धसंयुक्तं कर्पूराद्यधिवासितम् || २८ ||

सञ्चूर्णेर्जलजानां च संस्कृतं विनिवेदयेत् |
वलिदानेषु विहिता य एव मृगपक्षिणः || २९ ||

तेषां मांसानि मत्स्यानां मांसानि निवेदयेत् |
खड्गवार्ध्रीणसच्छागमांसैर्मिश्रीकृतैः कृतम् || ३० ||

व्यञ्जनं स्वादुगन्धाढ्यं पासितं सुमनोहरम् |
सकृद् दत्त्वा महादेव्यै सार्वभौमो नृपो भवेत् || ३१ ||

मूलकैरेणमांसेन लोहपात्रे सुसंस्कृतम् |
व्यञ्जनं गन्धिनं दत्त्वा देवीलोकमवाप्नुयात् || ३२ ||

खर्जूरं पिण्डखर्जूरं यवचूर्णं च साज्यकम् |
वैष्णव्यै विनिवेद्यैव राजसूयफलं लभेत् || ३३ ||

कृशरान्नप्रदानेन सौभाग्यमतुलं भवेत् |
दत्त्वैव नारिकेलाम्बु वह्निष्टोमफलं लभेत् || ३४ ||

जाम्बवं लवली-धात्री-श्रीफलानि निवेद्य च |
वह्निष्टोमफलं लब्ध्वा देवीलोकमवाप्नुयात् || ३५ ||

द्राक्षां सितासमायुक्तां नागरङ्गकसंयुताम् |
विनिवेद्य महादेव्यै लक्ष्मीवान् रूपवान् भवेत् || ३६ ||

धान्यं च पृथुकं देव्यै दत्त्वा श्रियमवाप्नुयात् |
इक्षुदण्डं मुद्गमण्डं नवनीतं निवेद्य च || ३७ ||

सौभाग्यमुत्तमं प्राप्य देवीलोके महीयते |
नवनीतसमायुक्तं तिलं देव्यै निवेद्य च || ३८ ||

इह कामानवाप्यैव मृतो मोक्षमवाप्नुयात् |
अभक्ष्यवर्ज्यं सर्वान्नं व्यञ्जनेन समन्वितम् || ३९ ||

भोज्यवत् परिकल्प्याथ महादेव्यै निवेदयेत् |
रत्नतोयसमायुक्तं सलिलं नारिकेलजम् || ४० ||

क्षीराज्यमधुभिर्मिश्रं सितादधिसमन्वितम् |
यस्तैजसेन पात्रेण पेयं देव्यै निवेदयेत् || ४१ ||

भक्तिप्रवणचित्तेन तस्य पुण्यफलं शृणु |
कल्पकोटिसहस्राणि कल्पकोटिशतानि च || ४२ ||

स्थित्वा देवीपुरे धीरः सार्वभौमो भवेत् क्षितौ |
ततः परं तु कैवल्यमाप्नोति च यथेच्छया || ४३ ||

कलायं च सनीवारं क्वथितं दधिसंयुतम् |
महादेव्यै निवेद्यैव काममिष्टमवप्नुयात् || ४४ ||

मरिचं पिप्पलीकोलं जीरकं तन्तुभं तथा |
संस्कारे च समक्षे च महादेव्यै निवेदयेत् || ४५ ||

तिन्तिडीं खण्डसंयुक्तां भक्तियुक्तो निवेद्य च |
ज्योतिष्टोमफलं लब्ध्वा देवीलोकमवाप्नुयात् || ४६ ||

राजमाषं मसूरं च पालङ्कं चाथ पोतिकाम् |
कालशाकं कलायं च ब्राह्मीमूलकमेव च || ४७ ||

वास्तूकं च कलम्बीं च कञ्चुकं हिलमोचिकाम् |
चक्रं विद्रुमपत्रं च तथैव च पुनर्नवाम् || ४८ ||

शाकानेतान् महादेव्यि योजयेद् भक्तिसंयुतः |
सोऽतुलां श्रियमाप्नोति मम लोके महीयते || ४९ ||

श्रद्धापरीष्टिसंस्कारभक्तिद्रव्याभिसम्भ्रमम् |
रागाधिक्यात् फलाधिक्यं हीनाद् वै हीनतां व्रजेत् || ५० ||

मन्त्रकालविरुद्धानि नैवेद्यानि कदाचन |
देवेभ्यो नोपयुञ्जीत गुरुताविहितानि च || ५१ ||

राजते वाऽथ सौवर्णे ताम्रे वा प्रस्तरेऽपि च |
पद्मपत्रेऽथवा दद्यान्नैवेद्यं मत्प्रियाप्रियम् || ५२ ||

तैजसेषु च पात्रेषु सौवर्णं ताम्रमेव वा |
प्राशनार्थमुपादद्यादर्घ्यपात्रार्थमेव वा || ५३ ||

यज्ञदारुमयं वापि पात्रः मध्यममिष्यते |
सर्वालाभे तु माहेयं स्वहस्तघटितं यदि || ५४ ||

एतद् वां कथितं पुत्रौ नैवेद्यं वैष्णवीप्रियम् |
कामाख्यायास्तथा देव्यास्त्रिपुराया विशेषतः |
प्रदक्षिणनमस्कारौ साम्प्रतं शृणुतं युवाम् || ५५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सप्ततितमोऽध्यायः || ७० ||
एकसप्ततितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच 

प्रसाय दक्षिणं हस्तं स्वयं नम्रशिराः पुनः |
दक्षिणं दर्शयन् पार्श्वं मनसापि च दक्षिणः || १ ||

सकृत् त्रिर्वा वेष्टयेयुर्दैव्याः प्रीतिः प्रजायते |
स च प्रदक्षिणो ज्ञेयः सर्वदेवौघतुष्टिदः || २ ||

अष्टोत्तरशतं यस्तु देव्याः कुर्यात् प्रदक्षिणम् |
अ सर्वकाममासाद्य पश्चान्मोक्षमवाप्नुयात् || ३ ||

मनसापि च यो दद्याद् देव्यै भक्त्या प्रदक्षिणम् |
प्रदक्षिणाद् यमगृहे नरकाणि न पश्यति || ४ || 

कायिको वाग्भवश्चैव मानसस्त्रिविधिः स्मृतः | 
नमस्कारः श्रुतस्तज्ज्ञैरुत्तमाधममध्यमः || ५ ||

प्रसार्य पादौ हस्तौ च पतित्वा दण्डवत् क्षितौ | 
जानुभ्यामवनिं गत्वा शिरसास्पृश्य मेदिनीम् || ६ ||

क्रियते यो नमस्कार उत्तमः कायिकस्तु सः |
जानुभ्यां च क्षितिं स्पृष्ट्वा शिरसास्पृश्य मेदिनीम् || ७ ||

क्रियते यो नमस्कारो मध्यमः कायिकः स्मृतः |
पुटीकृत्य करौ शीर्षे दीयते यद् यथा तथा |
अस्पृष्ट्वा जानुशीर्षाभ्यां क्षिति सोऽधम उच्यते || ८ ||

या स्वयं गद्यपद्याभ्यां घटिताभ्यां नमस्कृतिः |
क्रियते भक्तियुक्तेन वाचिकस्तूत्तमस्तु सः || ९ ||

पौराणिकैर्वैदिकैर्वा मन्त्रैर्वा क्रियते नतिः |
स मध्यमो नमस्कारो भवेद् वाचनिकः सदा || १० ||

यत् तु मानुष्यवाक्येन नमनं क्रियते सदा |
स वाचिकोऽधमो ज्ञेयो नमस्कारेषु पुत्रकौ || ११ ||

इष्टमध्यानिष्टगतैर्मनोभिस्त्रिविधं पुनः |
नमनं मानसं प्रोक्तमुत्तमाधममध्यमम् || १२ ||

त्रिविधे च नमस्कारे कायिकश्चोत्तमः स्मृतः |
कायिकैस्तु नमस्कारैर्द्वास्तुष्यन्ति नित्यशः || १३ ||

यमेव नमस्कारो दण्डादिप्रतिनामभिः |
प्रणाम इति विज्ञेयः स पूर्वं प्रतिपादितः || १४ ||

नैवेद्येन भवेत् सर्वं नैवेद्यनामृतं भवेत् |
धर्मार्थकाममोक्षाश्च नैवेद्येषु प्रतिष्ठिताः || १५ ||

सर्वयज्ञमयं नित्यं नैवेद्यं सर्वतुष्टिदम् |
ज्ञानदं कामदं पुण्यं सर्वभोग्यमयं तथा || १६ ||

मनसापि महादेव्यै नैवेद्यं दातुमिच्छति |
यो नरो भक्तियुक्तः सन् स दीर्घायुः सुखी भवेत् || १७ ||

महामायां सदा देवीमर्चयिष्यामि भक्तितः |
नानाविधैस्तु नैवेद्यैरिति चिन्ताकुलस्तु यः |
स सर्वकामान् सम्प्राप्य मम लोके महीयते || १८ ||

मनसापि च यो दद्याद् देव्यै भक्त्या प्रदक्षिणम् |
स दक्षिणे यमगृहे नरकाणि न पश्यति || १९ ||

देवमानुषगन्धर्वा यक्षराक्स्ऽसपन्नगाः |
नमस्कारेण तुष्यन्ति महात्मानः समन्ततः || २० ||

नमस्कारेण लभते चतुर्वर्गं महामतिः |
सर्वत्र सर्वसिद्ध्यर्थं नतिरेव प्रशस्यते || २१ ||

नत्या विजयते लोकान्नत्यायुरपि वर्धते |
नमस्कारेण दीर्घायुरच्छिन्ना लभते प्रजाः || २२ ||

नमस्कुरु महादेव्यै प्रदक्षिणमथो कुरु |
नैवेद्यं देहि नितरामिति यो भाषते मुहुः |
सोऽपि कामानवाप्येह मम लोके प्रमोदते || २३ ||

विदधाति च नैवेद्यं महादेव्यै सुभक्तिमान् |
दातुं प्रति नरः सोऽपि देवीलोकमवाप्नुयात् || २४ ||

इति वां कथिताः सम्यगुपचारास्तु षोडश |
किमन्यद्रुचितं वां तत् कथयिष्यामि पृच्छतोः || २५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे षोडशोपचारनिर्णये एकसप्ततितमोऽध्यायः || ७१ ||
द्विसप्तितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच

कामाख्यायाश्च माहात्म्यं शृणुतं च वदामि वाम् |
साङ्ग तद् सरहस्यं च शृणु वेताल भैरव || १ ||

एकदा गरुडेनाशु विष्णुर्विष्णुपरायणौ |
गच्छन् देवीं तु कामाख्यां नीलस्थामाससाद ह || २ ||

आसाद्य तं गिरिश्रेष्ठमवज्ञाय स केशवः |
गच्छ गच्छेति गरुडं चोदयामास तं गतौ || ३ ||

तं च देवी महामाया कामाख्या जगतां प्रसूः |
गरुडेन समं कृष्णं स्तम्भयामास रोदसी || ४ ||

स तु गन्तुं महामाया-मायया परिमोहितः |
न गन्तुमथ वागन्तुमशकद् बद्धवत् स्थितः || ५ ||

अशक्तं गरुडं दृष्ट्वा गमने गरुडध्वजः |
क्रुद्धस्तं पर्वतश्रेष्ठमुत्सारयितुमुद्यतः || ६ ||

ततः कराभ्यां तं शैलं क्रोडीकृत्य जगत्पतिः |
अभूत् क्षमश्चालयितुं मनागपि न केशवः || ७ ||

तं चिचालयिषुं शैलं कामाख्या क्रोधतत्परा |
सिद्धसूत्रेण वैकुण्ठं बबन्ध गरुडेन हि || ८ ||

तं बद्द्वा सिद्धसूत्रेण ग्राहाग्रे लवणार्णवे |
चिक्षेप हेलया देवी संक्षेपात् प्रापतत् तलम् || ९ ||

तं सागरतलं प्राप्तं पुनरेव स्वमायया |
यन्त्रयित्वा समाक्रम्य जग्राहाब्धितल स्थितम् || १० ||

स प्रयत्नेन महता नोत्प्लुतिं कर्तुंमिष्टवान् |
महायत्नं प्रकुर्वाणः पुनरुन्मज्जने हरिः || ११ ||

तस्यासारं प्रसारं च कामाख्या प्रतिषेधयेत् |
ज्ञानोद्गमनमप्यस्य सा देवी प्रतिषेधयेत् || १२ ||

ततः प्रज्ञानरहितः प्रसारासारवर्जितः |
गरुडेन समं तोयतले शीर्णमभूच्चिरम् || १३ ||

मार्गमाणस्तु तं स्रष्टा सागरान्तरसंस्थितम् |
हरिमासादयामास विशीर्णं प्राकृतं यथा || १४ ||

तमासाद्य सतार्क्ष्यं तु स्रष्टा लोकपितामहः |
हस्ताभ्यां त समादाय वोत्प्लावयितुमिष्टवान् || १५ ||

तमुत्प्लावयितुं शक्तो नाभूल्लोकपितामहः |
स्वयं च देवीमावाभिर्बद्धः सन् विम्सयन् स्थितः || १६ ||

मार्गमाणास्तु ते सर्वे देवाः शक्रपुरोगमाः |
चिरेण चाथ कालेन समासे दुर्जलान्तरे || १७ ||

तावासाद्य ततः सर्वे सुराः शक्रपुरोगमाः |
समुत्प्लावयितुं यत्नं चक्रुर्नाशक्नुवंश्च ते || १८ ||

ततः सर्वेऽपि ते देवा मोहिता मायया भृशम् |
विधिंविष्ण स्थितौ यद्वत् तद्वत् ते तत्र संस्थिताः || १९ ||

मार्गमाणोऽथ तान् सर्वान् देवान् देवगुरुस्तदा |
बृहस्पतिंर्महादेवं हिमवत् सानुसंस्थितम् || २० ||

समासाद्य स देवानां वृत्तान्तं देवपूजितः |
पृष्टवान् सादरं सम्मक् स्तुत्वा नत्वा यथाविधि || २१ ||

गुरुरुवाच -

महादेव जगद्धाम जगत्प्रशमकारण |
शक्रादीन्मार्गमाणोऽहं देवांस्त्वां समुपस्थितः || २२ ||

ब्रह्मा विष्णुश्च न ब्रह्मसदने नापि नाकतः |
संस्थितौ नापि कुत्रापि ज्ञायेने ह्यन्यदा यथा || २३ ||

तमिमं संशयं देव च्छिन्धि त्वं देवदेवताः |
कुत्र तिष्ठन्ति कस्माद् वा तथा भूत्वा ह्यवस्थिताः || २४ ||

अनुयास्यामि तान् सर्वानुपदेशात् तव प्रभो |
तेषां स्थितिं त्वं कथय यदि ते वर्तते दया || २५ ||

तस्य तद् वचनं श्रुत्वा तदुद्देशमहं पुनः |
तत् सर्वमुक्तवान् कर्म यथा बद्धाश्च मायया || २६ ||

अवज्ञाता महादेवी महामाया जग्गन्मयी |
तेन तन्मायया बद्धो विष्णुस्तिष्ठति सागरे || २७ ||

तं मार्गमाणास्त्रिदशा ब्रह्माद्या मायया पुनः |
निबद्धा निकटे तस्य स्थिताश्चात्यर्थसंयताः || २८ ||

तांस्तु मार्गयितुं यासि यदिह त्वं मया विना |
बद्धस्तथैव त्वं चापि नायातुं भविता प्रभुः || २९ ||

तस्माद् गच्छाम्यहं तत्र यत्रास्ते गरुडध्वजः |
ब्रह्मेन्द्राद्यास्तथा गुप्तान्मोचयिष्ये च तान् क्रमात् || ३० ||

इत्युक्त्वा गरुणा सार्धं सम्भूय स वृषध्वजः |
देवौघा यत्र तिष्ठन्ति गतस्तत्र महेश्वरः || ३१ ||

तत्र गत्वा महादेवो विष्णुमाभाष्य वेधसम् |
सर्वांस्तान् परिपप्रच्छ किमर्थं संस्थितास्त्विह || ३२ ||

गतागतविहीनाश्च जडवज्ज्ञानवर्जिताः |
किमर्थमभवन् देवास्तन्मे भाषन्तु सम्प्रति || ३३ ||

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा महादेवस्य केशवः |
शनैर्भर्गमुवाचेदं ब्रह्मादीनां पुरस्तदा || ३४ ||

श्री भगवाननुवाच

नीलकूटस्य शिखरादूर्ध्वभागेन गच्छता |
वियता गरुडस्थेन मया नीलो महागिरिः || ३५ ||

धृतः करेण चोद्धर्तुं गरुडागतिवारणे |
तत्र मां सा महामाया कामाख्या कामरूपिणी || ३६ ||

योगनिद्रा स्वयं धृत्वा चिक्षेपाम्बुधिपुष्करे |
ततोऽहं तलमासाद्य तोयराशेः सवाहनः || ३७ ||

पतितो निवसाम्यत्र चिरमन्धकसूदन |
निवसामि चिरं चाहमत्र सागरतोयके || ३८ ||

नाद्यापि सा महामाया नुदते मां महेश्वर |
मदर्थमागता देवा ब्रह्मेन्द्राद्याः समन्ततः || ३९ ||

तेऽपि बद्धा महादेव्या मायापाशेन वै हठात् |
तस्मान्नो ह्यनुगृह्णीष्व नयेदानीं शिवालये || ४० ||

तां च प्रसादयिष्यामः सम्यग्बन्धविहिंसया |
हरेस्तद्वचनं श्रुत्वा ह्यहं च करुणायुतः || ४१ ||

उवाच परमप्रीत्या विधिविष्णू प्रति स्वयम् |
ईश्वर्याः कामपूर्वायाः कवचं सुमनोहरम् || ४२ ||

बद्ध्वा शरीरे चाप्लाव्य पश्चाद् गच्छन्तु तां प्रति |
अहं निबद्धकवचस्तेनाहं मायया त्विह || ४३ ||

न बद्धो मम संसर्गात् तथा चेह बृहस्पतिः |
तस्माद् यूयं तु कवचं शृणुध्व अचनान्मम || ४४ ||

येन सौख्यात् समुत्प्लुत्य द्रक्ष्यामः परमेश्वरीम् |
ओं कामाख्याकवचस्यर्षिर्बृहस्पतिः स्मृतः || ४५ ||

देवी कामेश्वरी तस्य अनुष्टुप्छन्द इष्यते |
विनियोगः सर्वसिद्धौ तं च शृण्वन्तु देवताः || ४६ ||

सिरः कामेश्वरी देवी कामाख्या चक्षुषी मम |
सारदा कर्णयुगलं त्रिपुरावदनं तथा || ४७ ||

कण्ठे पातु महामाया हृदि कामेश्वरी पुनः |
कामाख्या जठरे पातु शारदा मां तु नाभितः || ४८ ||

त्रिपुरा पार्श्वयोः पातु महामाया तु मेहने |
गुदे कामेश्वरी पातु कामाख्योरुद्धये तु माम् || ४९ ||

जानुनोः शारदा पातु त्रिपुरा पातु जङ्घयोः |
महामाया पादयुगे नित्यं रक्षतु कामदा || ५० ||

केशे कोटेश्वरी पातु नासायां पातु दीर्घिका |
भैरवी दन्तसंघाते मातंग्यवतु चाङ्गयोः || ५१ ||

बाह्वोर्मां ललिता पातु पाण्योस्तु वनवासिनी |
विन्ध्यवासिन्यङ्गुलिषु श्रीकामा नखकोटिषु || ५२ ||

रोमकूपेषु सर्वेषु गुप्तकमा सदावतु |
पादाङ्गुलिपार्ष्णिभागे पातु मां भुवनेश्वरी || ५३ ||

जिह्वायां पातु मां सेतुः कः कण्ठाभ्यन्तरेऽवतु |
लः पातु चान्तरे वक्ष हः पातु जठरान्तरे || ५४ ||

सामीन्दुः पातु मां अस्ताविन्दुबिन्द्वन्तरेऽवतु |
अकारस्त्वचि मां पातु रकारोऽस्थिषु सर्वदा || ५५ ||

लकारः सर्वनाडीषु ईकारः सर्वसन्धिषु |
चन्द्रः स्नायुषु मां पातु विन्दुमज्जासु सन्ततम् || ५६ ||

पूर्वस्यां दिशि चाग्नेययां दक्षिणे नैर्-ऋते तथा |
वारु.एन् चैव वायव्यां कौबेरे हरमन्दिरे || ५७ ||

अकाराद्यास्तु वैष्णव्या अष्टौ वर्णास्तु मन्त्रगाः |
पान्तु तिष्ठन्तु सततं समुद्भवविवृद्धये || ५८ ||

ऊर्ध्वाधः पातु सततं मां तु सेतुद्वयं सदा |
नवाक्षराणि मन्त्रेषु शारदामन्त्रगोचरे || ५९ ||

नवस्वरं तु मां नित्यं नासादिषु समन्ततः |
वातपित्तकफेभ्यस्तु त्रिपुरायास्तु त्र्यक्षरम् || ६० ||

नित्यं रक्षतु भूतेभ्यः पिशाचेभ्यस्तथैव च |
तत्सेतू सततंपातां क्रव्याद्भ्यो मान्निवारकौ || ६१ ||

नमः कामेश्वरी देवीं महामायां जगन्मयीम् |
या भूत्वा प्रकृतिर्नित्यं तनोति जगदाद्यताम् || ६२ ||

कामाख्यामक्षमालाभयवरदकरां सिद्धसूत्रैकहस्तां-
श्वेतप्रेतोपरिस्थां मणिकनकयुतां कुङ्कुमापीतवर्णाम् |
ज्ञानध्यानप्रतिष्ठामतिशयविनयां ब्रह्मशक्रादिवन्द्यामग्नौ
बिन्द्वन्तमन्त्रप्रियतमविषयां नौमि सिद्ध्यै रतिस्थाम् || ६३ ||

मध्ये मध्यस्य भागे सततविनमिता भावहावावलीया- लीला लोकस्य कोष्ठे 
सकलगुणयुता व्यक्तरूपैकनम्रा |
विद्याविद्यैकशान्ता शमनशमकरी क्षेमकर्त्री वरास्या
नित्यं पातात् पवित्रप्रणववरकरा कामपूर्वैश्वरी नः || ६४ ||

इति हरकवचं तनुस्थितं शमयति वै शमनं तथा यदि |
इह गृहाण यतस्व विमोक्षणे सहित एष विधिः सह चामरैः || ६५ ||

इत्ययं कवचं यस्तु कामाख्यायाः पठेद् बुधः |
सकृत् तं तु महादेवी त्वनुव्रजति नित्यदा || ६६ ||

नाधिव्याधिभयं तस्य न क्रव्याद्भ्यो भयं तथा |
नाग्नितो नापि तोयेभ्यो न रिपुभ्यो न राजतः || ६७ ||

दीर्घायुर्बहुभोगी च पुत्रपौत्रसमन्वितः |
आवर्तयञ्छतं देवी-मन्दिरे मोदते परे || ६८ ||

यथा तथा भवेद् बद्धः संग्रामेऽन्यत्र वा बुधः |
तत् क्षणादेव मुक्तः स्यात् स्मरणात् कवचस्य तु || ६९ ||

ईश्वर उवाच 

इति श्रुत्वा तु कवचं हरिर्ब्रह्मा सुरास्तथा |
शक्रोऽपि कवच देहे न्यासं चक्रुः पृथक् पृथक् || ७० ||

ते तु विन्यस्तकवचा महामायाप्रभावतः |
उत्प्लुप्य सागरस्याम्भ आसेदुः क्षितिमञ्जसा || ७१ ||

आसाद्य पृथिवीं सर्वे ब्रह्मविष्णवादयः सुराः |
नीलकूटं समासाद्य कामाख्यां द्रष्टुमागताः || ७२ ||

दृष्ट्वा कामेश्वरीं देवी केशवस्तां जगन्मयीम् |
इदमाह स्वयं ज्ञात्वा प्रभावं तत् प्रतिष्ठितम् || ७३ ||

त्वमेव प्रकृतिर्देवी त्वमेव पृथिवी जलम् |
त्वमेव जगतां माता त्वमेव च जगन्मयी || ७४ ||

त्वं कर्त्री सर्वजगतां विद्या त्वं मुक्तिदायिनी |
परापरात्मिका देवी स्थूलसूक्ष्मात्मिका तथा || ७५ ||

प्रसीद त्वं महादेवि प्रसन्नायां शुभे त्वयि |
देवाः सर्वे प्रसीदन्ति चतुर्वर्गप्रदेऽनघे || ७६ ||

रत्यक्षरूपा कामाख्या केशवस्य महात्मनः |
प्रत्यक्षरूपा कामाख्या हरिमाभाष्य चाब्रवीत् || ७७ ||

देव्युवाच -

केशव ब्रह्मणा सार्धं सर्वैर्देवैस्तथा गणैः |
मद्योनिसलिलेष्वद्य स्नानं पानं कुरु द्रुतम् || ७८ ||

ततस्त्वं निरहङ्कारः परवीर्यसमन्वितः |
आरुह्य गरुडं याहि त्रिदिवं सह वेधसा || ७९ ||

एवमुक्तो महादेव्या केशवः सह एधसा |
योनिमण्डलतोयेषु स्नानं पानं चकार ह || ८० ||

कृतप्लावास्ततो देवाः कृतस्नानश्च केशवः |
गता देव्याश्च सम्मत्या त्रिदिवं प्रति हर्षिताः || ८१ ||

गच्छन्तस्ते देवगणाः सहिताः केशवेन च |
ब्रह्मणा च तदाद्राक्षुः कामाख्यां तां वियद्गताम् || ८२ ||

नीलकूटसहस्राणि योनिभिः सह तद्गतै |
ऊर्ध्वाधोभागयोगेन ददृशुः संस्थितानि च || ८३ ||

तानि प्रत्येकतो देवा आरुह्यारुह्य तत्क्षणात् |
अपुः सस्नुः पूर्ववत् ते प्रीतिमापुस्तथातुलाम् || ८४ ||

निरामयास्तथा जग्मुर्विस्मयाक्लिष्टचेतनाः |
स्तुवन्तः प्रस्तुवन्तश्च कामाख्यायोनिमण्डलम् || ८५ ||

ततो देवगुरुं नत्वा मां स्तुत्वा च मया पुनः |
विसृष्टास्त्रिदिवं याता हर्षोत्फुल्लविलोचनाः || ८६ ||

माहात्म्यमीदृशं देव्याः कामाख्यास्तु भैरव |
कवचं चेदृशं प्रोक्तं तत्त्वमासाद्य पुत्रक || ८७ ||

यथेष्टविनियोगेन तमासाद्य सुखी भव |
कामाख्यायाश्च माहात्म्यं किमन्यत् कथयामि ते ||
यस्या योनिशिलायोगाल्लोहाद्या यान्ति स्वर्णताम् || ८८ ||

यद्योनिमण्डले स्नात्वा सकृत् पीत्वा च मानवः |
नेहोत्पत्तिमवाप्नोति परं निर्वाणमाप्नुयात् || ८९ ||

इति श्रीकालिकापुराणे कामाख्याकवचमाहात्म्यवर्णनं नाम 
विसप्ततितमोऽध्यायः || ७२ ||
त्रिसप्ततितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच -

मातृकान्यासमधुना शृणु वेताल भैरव |
येन देवत्वमायाति नरोऽपि विहितेन वै || १ ||

वाग् ब्रह्माणीमुखा देव्यो मातृकाः परिकीर्तिताः |
तासां मन्त्राणि सर्वाणि व्यञ्जनानि स्वरास्तथा || २ ||

चन्द्रबिन्दुप्रयुक्तानि सर्वकाम प्रदानि च |
ऋषिस्तु मातृमन्त्राणां ब्रह्मैव परिकीर्तितः || ३ ||

प्रोक्तश्छन्दश्च गायत्री देवता च सरस्वती |
शरीरशुद्धिमुख्ये तु सर्वकामार्थसाधने || ४ ||

विनियोगः समुद्दिष्टो मन्त्राणां न्यूनपूरणे |
अकारेण समं कादिर्वर्गो यः प्रथमः स्मृतः || ५ ||

तैश्चन्द्रबिन्दुसंयुक्तैस्तत्रस्थैरक्षरैर्बहिः |
आकारं च तथोच्चार्य अङ्गुष्ठाभ्यां नमस्तथा ||
प्रथमं मातृकामन्त्रमङ्गुष्ठद्वयतो न्यसेत् || ६ ||

परे वर्गाः स्वरैः सार्धं ये वान्ये न्यासकर्मणि |
ते सर्वे चन्द्रबिन्दुभ्यां युक्ताः कार्यास्तु सर्वतः || ७ ||

ह्रस्वेकारश्चवर्गेण दीर्घेकारान्तकेन तु || ८ ||

तर्जन्योर्विन्यसेत् सम्यक् स्वाहान्तेन तु पूर्ववत् |
ह्रस्वोकारष्टवर्गेण दीर्गोकारान्तकेन तु || ९ ||

मध्यमायुगले सम्यग्वषडन्तेन् विन्यसेत् |
एकारादितवर्गन्तु ऐकारान्तेन चैव हुम् || १० ||

न्यसेदनामिकायुग्मे नियतं तत्र भैरव |
कारादिपवर्गं तु औकारान्तमशेषतः || ११ ||

वौषडन्तं कनिष्ठायां विन्यसेत् कार्यसिद्धये |
अंकारादियकारादिवर्गेण क्षान्तकेन तु || १२ ||

अ इत्यन्तेन वलयोर्विन्यसेत् पाणिपृष्ठयोः |
वषट्कारं शेषभागे अंगत्रन्यासे नियोजयेत् || १३ ||

हृदयादिषडङ्गेषु पूर्ववत् क्रमतो न्यसेत् |
अङ्गुष्ठाद्युक्तवर्गैस्तु क्रमात् षड्भिस्तथाविधैः || १४ ||

पुनस्तथा पादजानुसक्थिगुह्येषु पार्श्वयोः |
वस्तौ च विन्यसेन्मन्त्रान् क्रमात् पूर्ववदक्षरैः || १५ ||

बाह्वोः पाण्योस्तथा कट्यां नाभौ च जठरे तथा |
स्तनयोरपि विन्यासं तथा षड्भिः समाचरेत् || १६ ||

वक्त्रे च चिवुके गण्डे कर्णयोश्च ललाटके |
अंसे कक्षे च षड्वर्गैः पूर्ववन्न्यासमाचरेत् || १७ ||

रोमकूपे ब्रह्मरन्ध्रे गुदे जङ्घायुगे तथा |
नखेषु पादपार्ष्ण्योश्च तथा पूर्ववदाचरेत् || १८ ||

एवं तु मातृकान्यासं यः कुर्यान्नरसत्तमः |
स सर्वयज्ञपूजासु पूतो योग्यस्तु जायते || १९ ||

नातः परतरं मन्त्रं विद्यते क्वचिदेव हि |
यत्सर्वकामदं पुण्यं चतुर्वर्गप्रदं परम् || २० ||

वाग्देवतां हृदि ध्यात्वा मूर्तिसर्वाक्षराणि च |
त्रिधा च मातृकामन्त्रैः सक्रमैश्च पिबेज्जलम् || २१ ||

स वाग्मी पण्डितो धीमान् जायते च वरः कविः |
चन्द्रबिन्दुसमायुक्तान् स्वरान् पूर्वं पठेद् बुधः || २२ ||

व्यञ्जनानि तु सर्वाणि केवलानि पठेत् ततः |
अकारादिक्षकारान्तान्येवं श्वासैश्च पूरकैः || २३ ||

जलं करतले गृह्य पठित्वाक्षरसंख्यकम् |
अभिमन्त्र्य तु तत् तोयं प्रथमं पूरकैः पिबेत् || २४ ||

कुम्भकेन द्वितीयं तु तृतीयन्त्वथ रेचकैः |
एवं सकृत् त्रिवारं तु पीत्वा तोयं विचक्षणः || २५ ||

दृढाङ्गः पण्डितो भूयात् पुत्रपौत्रसमन्वितः |
त्रिसन्ध्यमथ पीत्वैव मातृकामन्त्रमन्त्रितम् || २६ ||

तोयं कवित्वमाप्नोति सर्वान् कामांस्तथैव च |
सततं कुरुत यस्तु मातृकामन्त्रमन्त्रितम् || २७ ||

तोयपानं महाभाग पूरकुम्भकरेचकैः |
स सर्वकामान् संप्राप्य पुत्रपौत्रसमृद्धिमान् || २८ ||

भूत्वा महाकविर्लोके बलवान् सत्यविक्रमः |
सर्वत्र वल्लभो भूत्वा चान्ते मोक्षमवाप्नुयात् || २९ ||

राजानमथवा राजपुत्रं भार्यामथापि वा |
वशीकरोति नचिरान्मातृकामन्त्रपानतः || ३० ||

न्यासक्रमे क्रमः प्रोक्तो वर्गक्रम इहैव तु |
अक्षराणां क्रमेणाथ तोयपानं समाचरेत् || ३१ ||

ये ये मन्त्रा देवतानामृषीणामथ रक्षसाम् |
ते मन्त्रा मातृकामन्त्रै र्नित्यमेव प्रतिष्ठिताः || ३२ ||

सर्वमन्त्रमयश्चायं सर्ववेदमयस्तथा |
चतुर्वर्गप्रदश्चायं मातृकामन्त्र उच्यते || ३३ ||

इति ते कथितं पुत्र मातृकान्यासमद्भुतम् |
विभागमथ मुद्राणां शृणु वेताल भैरव || ३४ ||

इति श्रीकालिकापुराणे मातृकान्यासवर्णने रिसप्ततितमोऽध्यायः || ७३ ||
चतुःसप्ततितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच -

या योनिमुद्रा कथिता मुद्राविभजने पुरा |
अष्टधा योनिमुद्रा स्यात् प्रथमा सा तु कीर्तिता || १ ||

द्वितीया खेचरी मुद्रा कामाख्यायास्तु भैरव |
तां विद्धि चाद्भुतं गुह्यं येन तुष्यति चण्डिका || २ ||

अनामिकां दक्षिणस्य तर्जन्यां वामतो न्यसेत् |
वामानामां दक्षिणस्य तर्जन्यां विनिवेशयेत् || ३ ||

ते द्वे तथा तर्जनीभ्यां वेष्टयेदग्रतोऽग्रतः |
मध्ये द्वयं तु विन्यस्य चोर्ध्वभागे त्वनामयोः || ४ ||

तदग्राग्रेण संयोगात् तथैव च कनिष्ठिके |
अग्रेणैव च संयुक्ते तन्मूलेऽङ्गुष्ठके न्यसेत् || ५ ||

इयं ते खेचरी योनिर्योनिमुद्रा तु कामदा |
एषैवाधः कनिष्ठे द्वे नियोज्य यदि युज्यते || ६ ||

उह्ययोनिस्तु सा ख्याता कामेश्वर्यास्तु तुष्टिदा |
संवेष्ट्य पूर्ववत् पाण्योर्द्वे कनिष्ठे त्वनामिके || ७ ||

अधोभागे नियोज्याथ मध्यमे चोर्ध्वतस्तथा |
तासां परस्परश्चाग्रैरन्योऽन्यं योजयेद् यदि || ८ ||

मध्यां मध्ये तथाङ्गुष्ठे निःक्षिप्याग्रे नियोजयेत् |
ओनिस्त्रिशाङ्करी प्रोक्ता त्रिपुरा तुष्टिदा सदा || ९ ||

मध्ये द्वे च तथा वेष्ट्या पूर्ववच्चाप्यनामिका |
कनिष्ठाभ्यां पुरो न्यस्य अङ्गुष्ठौ मूलयोस्तयोः || १० ||

मुद्रेयं शारदी प्रोक्ता शारदायास्तु तुष्टिदा |
मूलयोनिस्तु कथिता वैष्णवीतन्त्रगोचरे || ११ ||

तर्जन्यनामिकं मध्ये कनिष्ठेऽपि क्रमादपि |
करयोर्योजयित्वैव कनिष्ठामूलदेशतः || १२ ||

अङ्गुष्ठाग्रं तु निःक्षिप्य महायोनिः प्रकीर्तिता |
अङ्गुष्ठौ चाथ संवेष्ठ्य संयुज्याथ कराङ्गुलीः || १३ ||

अग्रभागैर्मध्यशून्यं तत्र कुर्यात् करद्वयम् |
इयं तु योगिनीयोनिर्योगिनीनां प्रियंकरी || १४ ||

एता अष्टौ समाख्याता योन्यः कामेश्वरीप्रियाः |
मूर्तिभेदेन चान्येषां देवानामपि तुष्टिदाः || १५ ||

यात्रायां युद्धविषये वाग्वादे कलहे तथा |
अष्टौ योन्यः स्मरेद् यस्तु जयस्तस्य सनातनः || १६ ||

विसर्जने पूजने च स्मरणे कर्मभेदतः |
एता योन्यः समाख्याताश्चण्डिकापूजनेषु च || १७ ||

एतास्तु कथिता योन्यः क्रमात् क्रमविसर्जने |
रहस्य वामदाक्षिण्यं मन्त्रशुद्धिं शृणुष्व मे || १८ ||

मन्त्रेण क्रियते यत् तु शारीरं मन्त्रमुत्तमम् |
तद्रहस्यमिति प्राहुर्मन्त्रेषु मन्त्रकोविदाः || १९ ||

कामाख्यायास्तु षट्कोणं मण्डलस्य दलान्तरे |
त्रिधा लिखेन्मूलमन्त्रमूर्ध्वं त्रिष्वपि सन्धिषु || २० ||

अधस्त्रिसन्धिषु पुनर्विधिं शक्रं हरं तथा |
सहितं मदनेनैव लिखेद् भूर्जत्वचि त्रिधा || २१ ||

अन्तुमादाय साहस्रं दक्षिणेन करेण वै |
मालामपि समादाय संजपेदुत्तरामुखः || २२ ||

अद्भुजे दक्षिणे धार्यं बाहौ वा साधकोत्तमैः |
जपान्ते लिखितं यन्त्रं तेन सर्वजयी भवेत् || २३ ||

दीर्घायुः सर्ववशकृद्घनधान्यसमृद्धिमान् |
मृतो देवीगृहे याति यन्त्रयन्त्रितबुद्धिमान् || २४ ||

षट्कोणानन्तरकृतं वेष्टिताष्टकलेष्वथ |
लिखित्वा भूर्जपत्रेषु विलीनैर्यावकोदकैः || २५ ||

उत्तरादिक्रमेणैव वैष्णवीतन्त्रसङ्गतान् |
अष्टौ वर्णान्मध्यभागे पूर्ववत् कामराजकम् || २६ ||

त्रीन् वर्णान् नेत्रबीजस्य त्रिकोणस्याग्रतो लिखेत् |
एवं त्रिधाकृतं यन्त्रं कृत्वा वामकरे स्थितः || २७ ||

जपेत् त्रीणि सहस्राणि मालामादाय दक्षिणे |
जपान्ते वैष्णवीरूपध्यानं कुर्यादतन्द्रितः || २८ ||

प्राणायामसहस्रं तु ततस्तं लिखितोत्तमम् |
ग्रीवायां धारयेद् यन्त्रं तेन सर्वजयी भवेत् || २९ ||

राजपुत्रो भवेद्राजा तदन्यः सचिवो भवेत् |
द्विजराजो भवेद् विद्वान् कविर्वाग्मी च वा भवेत् || ३० ||

राक्षसेभ्यः पिशाचेभ्यो भूतेभ्यश्चापि चान्यतः |
साधु संविद्यते तस्य न कदाचित् पराजयः || ३१ ||

दीर्घायुर्बलवान् प्राज्ञो मृते मोक्षमवाप्नुयात् |
सम्पूर्णं मण्डलं कृत्वा अष्टपत्रसमन्वितम् || ३२ ||

भूर्जत्वचि श्रीफलस्य निर्यासैस्तस्य मध्यतः |
षट्कोणं विलिखेत् तस्य प्रागग्रेष्वथ त्रिष्वपि || ३३ ||

विलिखेत् त्रिपुरावर्णानधो बीजं तु नेत्रकम् |
दलेष्वष्टासु तु पुनर्वैष्णवीतन्त्रसङ्गतान् || ३४ ||

अष्टौ वर्णास्तु विलिखेत् तथा द्वार्षु चतुर्ष्वपि |
षट्कोणेषूत्तराकोणक्रमेणैकाग्रमानसः || ३५ ||

तद्धृत्वा दक्षिणकरे वैष्णवीतन्त्रमन्त्रकम् |
जपेत् त्रिर्भिर्दिनैरेवायुतं संयतमानसः || ३६ ||

प्राणायामसहस्राणि त्रीणि कृत्वा तु हर्षितः |
सन्ध्याकाले नवम्यां तु शीर्षेण धारयेद् बुधः || ३७ ||

शतायुः सर्वदमनो मतिमान् पण्डितोत्तमः |
बलवीर्यधनैश्वर्ययुक्तः पार्थिव एव वा || ३८ ||

प्रत्यक्षतो महामायां कामाख्यां त्रिपुरामपि |
नित्यं पश्यति मेधावी महोच्छवासां च शारदाम् || ३९ ||

सिंहव्याघ्रौ भुजङ्गो वा येऽन्ये वा तस्य हिंसकाः |
सर्वे तस्य तनुं प्राप्य विषीदन्ति न संशयः || ४० ||

जयहेतुरतोऽन्यस्मात् संग्रामे शास्त्रवादतः |
न विद्यते त्रिभुवने तस्मात् कुर्यात् तु यन्त्रकम् || ४१ ||

अन्ते देवीगृहं प्राप्य ततो मोक्षमवाप्नुयात् |
महामाया शारदाख्या कामाख्या त्रिपुरा तथा || ४२ ||

महोत्साहा तथैतेषां मन्त्राणां यो गणो भवेत् |
मण्डलं चाष्टदलकं तन्मध्ये विलिखेत् पुनः || ४३ ||

लिखित्वा पूर्ववत् पूर्वं प्रोक्तं मन्त्रगणं समम् |
अन्यद्वयं द्वारदेशे ओष्ठेष्वक्षरतो लिखेत् || ४४ ||

शुक्लकौशैयवस्त्रेषु रसैर्वह्निशिखस्य तु |
उत्तरीयं तु तद्वस्त्रं कृत्वा जप्यं समाचरेत् || ४५ ||

कृतोपवासः शुद्धश्च मातृकान्यासपूर्वकम् |
पञ्चानामपि वर्गाणां सहस्राणि तु पंच वै || ४६ ||

दिवसैः पञ्चभिर्जप्त्वा तदन्ते च समाचरेत् |
प्राणायामसहस्राणि पंच वै पंचभिर्दिनैः || ४७ ||

अन्ते तु कवचन्यासं कात्यायन्याः समाचरेत् |
ततस्तु मातृकामन्त्रैः श्वासरोधनपूर्वकम् || ४८ ||

त्रिः पिबेत् कपिलाक्षीरं जागृवांश्च तदा निशि |
एवं यः कुरुते यन्त्रं शरीरे शुक्लवाससा || ४९ ||

सोऽत्र सिद्धिमवाप्नोति देवीलोकं च गच्छति |
य उत्तरीयं बिभृयाद् वस्त्रं मन्त्रेण मन्त्रितम् || ५० ||

नित्यमेव महाभाग प्रभावं तस्य वै शृणु |
न तस्य देहे शस्त्राणि प्रवेक्ष्यन्ति कदाचन || ५१ ||

नाग्निर्दहति तत्कायं नापः संक्लेदयन्ति च |
राक्षसाश्च पिशाचाश्च भूताद्या ये तु हिंसकाः || ५२ ||

ते तं दृष्ट्वा महाभागं भुवं गच्छन्ति वै भिया |
गच्छेदवारितः सोऽपि सर्वत्र साधकोत्तमः || ५३ ||

वशीकरोति देवांश्च नृपानन्यांश्च योषितः |
उत्सहेद् यदि मेधावी वाग्मी राजा च वै भवेत् || ५४ ||

चिरजीवी महाभागो धनधान्यसमृद्धिमान् |
कविः प्रज्ञासमायुक्तः सोऽभेद्यो जायतेऽरिभिः || ५५ ||

यस्मिन् पुरे स निवसेद् वज्रपातो न तत्र वै |
रसः शरीरं शस्त्राणि दृढहस्तोज्झितान्यपि || ५६ ||

एतं न घ्नन्ति सततं जयः सर्वत्र भैरव |
अपराध्यन्ति सततं तस्य सर्वत्र भैरव || ५७ ||

नाधयो व्याधयस्तस्य जायन्ते तु कदाचन |
देवीपुत्रः स मतिमान् मृतो मोक्षमवाप्नुयात् || ५८ ||

यन्त्रता स्वामिना यन्त्रं या दधाति पतिव्रता |
पुत्रैश्वर्यमवाप्नोति दीर्घायुः सा वधुर्भवेत् || ५९ ||

प्रत्येकमेकं संहत्यावर्धनासहितेन च |
क्रमाद् विंशतियन्त्राणि कथितानि मयेह वै || ६० ||

तानि प्रत्येकतो बुद्ध्वा यो न्यसेत् सर्वदा हृदि |
लिखित्वा सर्वयन्त्राणि बिभृयाद्योऽथ वा गले || ६१ ||

देवेन्द्रो जायते सोऽत्र प्रभावेणेह भूतले |
पूर्वोक्तानि समस्तानि फलान्याप्नोति तत्क्षणात् |
पिहितः सर्वलोकांस्त्रीन्नित्यमेव प्रपश्यति || ६२ ||

एवं सार्धं यन्त्रवर्गैः समस्तै-
रष्टाभिर्यत् पूर्वमुक्तं सहस्रम् |
शुक्ले वस्त्रे संलिखित्वा स्वदेहे
धृत्वा नित्य प्राप्नुयाद् वै समस्तम् || ६३ ||

यः क्षत्रजाहिर्हृदये स कुर्यात्
संग्रामकाले कवचेष्टधाम्नि |
मन्त्राक्षराण्यादिकृतानि देव्या
अष्टौ बहिर्गात्रविशेषतश्च || ६४ ||

गले हरि वक्षसि वै लिखेद् विधिं
स्तनद्वये पुत्रयुतं महेश्वरम्
बाह्वंगसन्ध्योश्च हरं च वैष्णवीं
बाह्वोस्तु लक्ष्मीं च सरस्वतीं च || ६५ ||

एवं रणाष्टाङ्गमिदं विधाय
गात्रे सवर्मण्यनुचिन्तयेच्छिवाम् |

लिखेल्ललाटे तिलकान्तरे नरः
समस्तमन्त्रक्षरयन्त्रमुत्तमम् || ६६ ||

ततो जपेदष्टधा तु पाणिं दत्त्वाष्टधामसु च |
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रं तु ततो गच्छेद्रणाजिरम् || ६७ ||

स तु वीरो मम समः संग्रामेषु च जायते |
तृणानीव परास्त्राणि जायन्तेऽग्नौ तथात्मनि || ६८ ||

विनिःसरन्ति रिपवो याचका धनिनि धनम् |
सिंहाग्र्यान्नरशार्दूलो वीर्यवान् बलवान् भवेत् || ६९ ||

इदं रहस्यं कथितं कामाख्यायास्तु भैरव |
वैष्णवव्यास्तन्त्रमुख्येषु त्रिपुरायास्ततः शृणु || ७० ||

तस्यास्तु सर्वमन्त्राणि त्रयोदशयुतानि वै |
विंशतिं तु सहस्राणां तत्राद्यं वाग्भवं स्मृतम् || ७१ ||

द्वितीयं कामराजाख्यं मोहनं च तृतीयकम् |
आम्रेडितं वाग्भवं तु चतुर्थं परिकीर्तितम् || ७२ ||

नेत्रबीजं द्वितीयं तु द्विरुक्तं वाग्भवं तथा |
आद्यं तत्पंचमं प्रोक्तं चतुर्भिरपि चाक्षरैः || ७३ ||

नेत्रबीजं द्वितीयं तु प्रथमं परिकीर्तितम् |
द्वितीयं कामबीजं तु तृतीयं वाग्भवं तथा || ७४ ||

एभिस्त्रिभिस्तु यन्मन्त्रं तत् षष्ठं परिकीर्तितम् |
नेत्रबीजं द्वितीयं तु वाग्भवं तेन सप्तमम् || ७५ ||

तदेवं वाग्भवाद्यं तु अष्टमं परिकीर्तितम् |
वाग्भवं कामबीजं तु नेत्राभ्यां नवमं स्मृतम् || ७६ ||

कामबीजं तथैवाद्यं दशमं चैव मोहनम् |
एकादशमिदं प्रोक्तं डामराद्यं तु वाग्भवम् || ७७ ||

द्वादशं कीर्तितं मन्त्रं शेषतस्त्रैपुरं महः |
तन्महस्त्रैपुरं मन्त्रं शृणुष्वैकमनास्त्विदम् || ७८ ||

प्रान्तादिस्तस्य चाप्यादिर्वह्निर्वाग्भवसन्धितः |
आद्यं त्रिपुरभैरव्या बीजमाद्यं प्रकीर्तितम् || ७९ ||

उपान्तश्च तदादिश्च वह्निशेषस्वरस्तथा |
चतुर्थस्वरबिन्द्विन्दुयुताश्चैतत् द्वितीयकम् || ८० ||

उपान्तश्च तदादिश्च वह्निशेषस्वरस्तथा |
समाप्तिर्बिन्दुसहिता सहितस्तु तृतीयकः || ८१ ||

एतत् तत्त्वं विजानाति यो नरो भुवि भूमणिः |
सिद्धविद्याधरेभ्यस्तु सोऽधिकस्तत्समो भवेत् || ८२ ||

एते त्रयोदश प्रोक्ता मन्त्रा मन्त्रेषु चोज्ज्वलाः |
विंशतेस्तु सहस्रेभ्यः पराश्चैते प्रकीर्तिताः || ८३ ||

विंशतेस्तु सहस्राणामाद्यमेतत् प्रकीर्तितम् |
त्रिपुरायास्तु बालाया मन्त्रं तच्छृणु भैरव || ८४ ||

वाग्भवं कामराजस्तु उपान्तादिः सबिन्दुकः |
शेषस्वरसमाप्तिभ्यां मन्त्रमेतत् प्रकीर्तितम् || ८५ ||

एषा तु त्रिपुरा बाला मध्या प्रोक्ता पुरैव हि |
शेषा तेजस्विनी प्रोक्ता येयं त्रिपुरभैरवी || ८६ ||

मध्यायाः पूजनं प्रोक्तं बालायाः शृणु साम्प्रतम् |
तथा त्रिपुरभैरव्याः सर्वसिद्धिप्रदायकम् || ८७ ||

विभिद्य शक्त्या शम्भुं तु शक्तिं चापि विभेदयेत् |
शम्भवे वर्णषट्कोणं केशरं तत्र संलिखेत् || ८८ ||

मध्यायास्त्रिपुरायास्तु यादृशे द्वारमण्डले |
तादृशेऽत्रापि कर्तव्यं कोणेषु लिखितं तथा || ८९ ||

पापोत्सारणकर्माणि भूम्यादीनां विशोधनम् |
पूर्वमुत्तरतन्त्रोक्तं त्रिपुरापीठभाषितम् || ९० ||

कामाख्यापूजने प्रोक्तं सर्वं कुर्यात् तु साधकः |
दहनप्लवनादीनि प्रतिपत्तिं च पात्रके || ९१ ||

सर्वं तु पूर्ववत् कार्यं कामाखयापूजने यथा |
कृत्वाऽत्र देहन्यासं तु मन्त्रवर्णैस्तथाक्षरैः || ९२ ||

सर्वैः स्वरैस्तथा काद्यैस्ततो रूपं विचिन्तयेत् |
चतुर्भुजां रक्तवर्णां रक्तवस्त्रविभूषिताम् || ९३ ||

दक्षिणोर्ध्वे स्रजं चाधो बिभ्रतीं पुस्तकोत्तमम् |
अभयं वामहस्ताभ्यां वरं च दधतीं तथा || ९४ ||

सहस्रसूर्यसंकाशां त्रिनेत्रां जगगामिनीम् |
पीनतुङ्गस्तनयुगां सितप्रेतासनस्थिताम् || ९५ ||

स्मितप्रसन्नवदनां सर्वालंकारसंयुताम् |
तिसृभिर्मुण्डमालाभिः शिरोवक्षःकटीषु च || ९६ ||

त्रिगुणां त्रिगुणीभूतैः प्रत्येकं परिभूषिताम् |
मदिराघूर्णनयनां रक्तदन्तच्छदद्वयाम् || ९७ ||

चिन्तयेद् वरदां देवीमेवं त्रिपुरभैरवीम् |
बालायास्त्रिपुरायस्तु रूपं पूर्वं प्रपूजने || ९८ ||

उक्तः क्रमः पीठयोगे तन्त्रादि शृणु भैरव |
पुष्पबाणांस्तु पाशं च धत्ते पौष्पं शरासनम् || ९९ ||

पाशं च कुणपारूढा सा बाला त्रिपुरा स्मृता |
मन्मथे त्रिपुरे देवीं विद्महे पदमादितः || १०० ||

कामेश्वरीं धीमहि त्वां तन्नः क्लिन्ने प्रचोदयात् |
एषा त्रिपुरगायत्रीत्यावाहनविशेषतः || १०१ ||

स्नानाद्यैः पूजयेत् सम्यग् बालामन्यां च भैरवीम् |
अस्याः क्रमे विशेषो यो न्यासे चोत्तरकर्मणि || १०२ ||

तत्सर्वं सह मन्त्रौघैः शृणु वेताल भैरव |
ब्राह्मे मुहूर्ते उत्थाय चिन्तयेत् परमं गुरुम् || १०३ ||

ततोऽनु स्वगुरुं शुद्धं ततस्त्रिपुरभैरवीम् |
चतुर्भुजां शुक्लवर्णां वरदाभयपुस्तकाम् || १०४ ||

अक्षमालां च क्रमतो धत्ते वामे च दक्षिणे |
सुवर्णरत्नखचिते संस्थितां प्रवरासने || १०५ ||

सौवर्णमुत्तरीयं तु धत्ते सौवर्णकुण्डले |
स्वगुरुं वर्णतो ध्यानात् तथैव परिचिन्तयेत् || १०६ ||

भैरवीं चिन्तयित्वा तु तत उत्थाय चाचरेत् |
मैत्रमाचमनं चैव दन्तानां शोधनं तथा || १०७ ||

प्रातःस्नानं ततः कुर्यात् त्रैपुरं योजयन् क्रमम् |
सर्वत्र देवीमन्त्रेषु वैदिकेष्वपि भैरवीम् || १०८ ||

त्रिपुरां चिन्तयेन्नित्यं देवमन्त्रेषु च क्रमात् |
त्रिभिस्तु त्रिपुराबीजैस्त्रिधा मज्जनमाचरेत् || १०९ ||

देवानामपि सर्वेषु भैरवेषु अदं सदा |
कुर्याद् विशेषणं नित्यं नोच्चार्यं निर्विशेषणम् || ११० ||

अपः पुनन्तु पृथिवीमुक्त्वा त्रिपुरभैरवीम् |
कुर्यादाचमनं विप्रो द्रुपदायां तथाचरेत् || १११ ||

इदं विष्णुर्भैरवस्तु विचक्रम इतीरितम् |
मृदालम्भनकृत्येषु नित्यमेवाप्युदीरयेत् || ११२ ||

गायत्रीं त्रिपुराद्यां तु भैरवीमाह्वयेच्छिवाम् |
मार्तण्डभैरवायेति सूर्यायार्घ्यं निवेदयेत् || ११३ ||

उदुत्यं जातवेदसं देवं वहन्ति केतवः |
दृशे विश्वाय सूर्यं शेषे भैरवमीरयेत् || ११४ ||

तर्पणादौ प्रयुंजीत तृप्यतां ब्रह्मभैरवः |
आवाहने स्वयं पितृन् भैरवानिति कीर्तयेत् || ११५ ||

तृप्यतां भैरवीमातः पितर्भैरव तृप्यताम् |
आदौ च त्रिपुरापूर्वं तर्पणेऽपि प्रयोजयेत् || ११६ ||

ज्योतिष्टोमाश्वमेधादौ यत्र यं यं प्रपूजयेत् |
तत्र भैरवरूपेण देवीमपि च भैरवीम् || ११७ ||

मदिरापात्रमालोक्य रक्तवस्त्रां स्त्रियं तथा |
शिरो नरस्य दृष्ट्वा तु भैरवीं चिन्तयेद् द्विजः || ११८ ||

स्त्रियो दृष्ट्वा ह्यथैकत्र युवतीः सुमनोहराः |
ताभ्यस्त्रिपुरभैरव्याः प्रीतये वन्दनादिकम् || ११९ ||

दद्याद् भक्त्या तु मनसा चिन्तयन्नथ भैरवीम् |
भैरवीं प्रतिगृह्णामि भैरवोऽहं प्रतिग्रही || १२० ||

कन्यायां भावयेद् धीमांस्त्रिपुरायाः प्रपूजकः |
भैरवाय ददाम्यद्य देवीं त्रिपुरभैरवीम् || १२१ ||

इतीरयेत् प्रदाने तु कन्यायास्त्रिपुरां ततः |
तस्याः पूजोपकरणपात्रादि नान्यपूजने || १२२ ||

आसवाद्यं च सततं नोपयोज्यं कदाचन |
सकृत् तु दापयेदन्यैर्मदिरां साधको द्विजः || १२३ ||

शूद्रादयस्तु सततं ददयुरासवमुत्तमम् |
एवं तु वामभावेन यजेत् त्रिपुरभैरवीम् || १२४ ||

बालां तु वामदाक्षिण्यमार्गाभ्यामपि पूजयेत् |
श्मशानभैरवीं देवीमुग्रतारां तथैव च || १२५ ||

उच्छिष्टभैरवीं चण्डीं तथा त्रिपुरभैरवीम् |
एतास्तु वामभावेन पूज्या दक्षिणतां विना || १२६ ||

ऋषीन् देवान् पितृश्चैव मनुष्यान् भुतसञ्चयान् |
यजेत् पंचभिर्यज्ञैर्-ऋणानि परिशोधयेत् || १२७ ||

विधिवत् स्नानदानाभ्यां कुर्वन् यद्विधिपूजनम् |
क्रियते सरहस्यं तु तद्द्दाक्षिण्यमिहोच्यते || १२८ ||

सर्वे च पितृदेवादौ यस्माद् भवति दक्षिणः |
देवी च दक्षिणा यस्मात् तस्माद् दक्षिण उच्यते || १२९ ||

या पुनः पूज्यमाना तु देवादीनां च पूर्वतः |
यज्ञभागं स्वयं धत्ते सावामा तु प्रकीर्तिता || १३० ||

पूजकोऽपि भवेद् वामस्तत्रैव सततं सुत |
पंचयज्ञान् न वा कुर्याद् यद् वा वाम्यप्रपूजने || १३१ ||

अन्यस्य पूजाभागं हि यतो गृह्णाति वापिका |
यत्पूजयेद्वामभावैर्न तत् स्यादृणशोधनम् || १३२ ||

पितृदेवनरादीनां जायते च कदाचन |
सोऽभ्यस्य त्रिपुरायोगं तेन योगेन संयुतः || १३३ ||

जायते यदि सुप्राज्ञस्तदा मोक्षमवाप्नुयात् |
स च मोक्षश्चिरेणैव जायतेऽत्र पुनः पुनः || १३४ ||

ऋणाशोधनजैः पापैराक्रान्तश्चैव भैरव |
इह लोके सुखश्वैर्ययुक्तः सर्वत्र वल्लभः || १३५ ||

मदनोपमकान्तेन शरीरेण विराजता |
सराष्ट्रकं च राजानं वशीकृत्य समन्ततः || १३६ ||

मोहयन् वनिताः सर्वाः सर्वाश्च मदविह्वलाः |
सिंहान् व्याघ्रान् स्तरक्षूंश्च भूतप्रेतपिशाचकान् || १३७ ||

वशीकुर्वन् विचरति वायुवेगोद्यतस्ततः |
बालां वा त्रिपुरां देवीं मध्यां वाप्यथ भैरवीम् || १३८ ||

यो यजेत् परया भक्त्या यश्च बाणोपमाकृतिः |
कामेश्वरीं तु कामाख्यां पूजयेत् तु यथेच्छया || १३९ ||

दाक्षिण्याद् वामभावाद् वा सर्वथा सिद्धिमाप्नुयात् |
महामायां शारदां च शैलपुत्रीं तथैव च || १४० ||

यथा तथा प्रकारेण दाक्षिण्यादेव पूजयेत् |
यो दाक्षिण्यं विना भावं महामायां समर्चति || १४१ ||

स पापः स्वर्गलोकेभ्यश्च्युतो भवति रोगधृक् |
अन्यास्तु शिवदूत्याद्या देव्यो याः पूर्वमीरिताः || १४२ ||

तास्तु वां पान्तु दाक्षिण्यात् पूजितव्यास्तु साधकैः |
किन्तु यः पूजको वामः सोऽन्यासां परिवर्जितः || १४३ ||

सर्वासां पूजकः स्यात् तु दक्षिणस्तेन उत्तमः |
अथ त्रिपुरभैरव्या न्यासं च शृणु भैरव || १४४ ||

येन वै न्यासमात्रेण देववज्जायते नरः |
भैरवीतन्त्रमन्त्रस्य ऋषिर्दक्षिण उच्यते || १४५ ||

छन्दः पंक्तिः समाख्याता देवी त्रिपुरभैरवी |
कामार्थयोः साधने च विनियोगः प्रकीर्तितः || १४६ ||

हकारं विन्यसेन्नाभौ सकारं वस्तितो न्यसेत् |
वकारं शेफे विन्यस्य एकारं च गुदे तथा || १४७ ||

पुनरूर्वोस्तथैवाद्यं जानुयुग्मे द्वितीयकम् |
तृतीयं जङ्घयोर्न्यस्य चतुर्थ पादयोर्न्यसेत् || १४८ ||

त्रिविधं विन्यसेद् देवं नाभ्यादेः पादसङ्गतम् |
द्वितीयस्य तु बीजस्य आद्यं ह्यद्येव विन्यसेत् || १४९ ||

वामे स्तने द्वितीयं तु तृतीयं दक्षिण स्तने |
चतुर्थमुदरे न्यस्य पंचमं पार्श्वयोर्न्यसेत् || १५० ||

षष्ठं नाभौ परिन्यस्य न्यसेचापि त्रिधा त्रिधा |
तृतीयस्य तु बीजस्य मूर्ध्नि चाद्यं तु विन्यसेत् || १५१ ||

द्वितीयं न्यस्य केशान्ते तृतीयं वदने न्यसेत् |
चतुर्थं हृदये न्यस्य यथा स्यात् तु त्रिधा त्रिधा || १५२ ||

आद्याद्यं दक्षिणाङ्गुष्ठे द्वितीयं तर्जनीं पुनः |
तृतीयं च मध्यमायामनामायां चतुर्थकम् || १५३ ||

द्वितीयाद्यं कनिष्ठायां वामाङ्गुष्ठे द्वितीयकम् |
तृतीयं वामतर्जन्यां चतुर्थं मध्यमातनौ || १५४ ||

अनामायां पंचमं तु षष्ठं शेषे तु विन्यसेत् |
एवं त्रिधा तु विन्यस्य द्वितीयमथ बीजकम् || १५५ ||

उभयोर्हस्तयोः कृत्वा अङ्गुष्ठाद्यं युगं युगम् |
तृतीयं बीजवर्णांस्तु विन्यसेत् क्रमतो बुधः || १५६ ||

पिण्डितं सर्वबीजं तु विन्यसेत् तु कनिष्ठयोः |
आद्य तु तलयोर्न्यस्य पृष्ठयोश्च द्वितीयकम् || १५७ ||

तालत्रयं ततो दत्त्वा तृतीयेन तु वेष्टनम् |
कर्णयोश्चिबुके गण्डे मुखे दृङासयोस्तथा || १५८ ||

स्कन्धयोश्च कफोणौ च जठरे शिश्नमूर्धनि |
पादयोः पार्श्वयोश्चैव  हृदये स्तनयुग्मके || १५९ ||

कण्ठदेशे च न्यस्तव्या मन्त्रवर्णक्रमात् पुनः |
लिङ्गे रत्यै नम इति वाग्भवाद्येन विन्यसेत् || १६० ||

ओं क्लीं प्रीत्यै नम इति हृदये विन्यसेत् ततः |
मनोभवायेति ततो भ्रुवोर्मध्ये तृतीयकम् || १६१ ||

विन्यसेत् त्रिपुराबीजं सद्यो देवत्वसिद्धये |

ओं ईं ईशानरूपाय ततो मनोभवाय वै || १६२ ||

नम इत्यन्ततः प्रोक्तो मूर्ध्नीशानं न्यसेत् पुनः |
वक्त्रे तत्पुरुषं चापि बीजेन मकरध्वजम् || १६३ ||

हृदये घोरकन्दर्पमाद्यबीजेन वै न्यसेत् |
शिश्ने वा वामदेवं तु मन्मथं चापि विन्यसेत् || १६४ ||

सद्योजातं पादद्वये कामदेवं च विन्यसेत् |
ओकारं च हकारं च रेफमेकत्र सन्धितम् || १६५ ||

प्रान्तस्वरं वाग्भवाद्यं स्वरैर्ह्रस्वैस्तु पञ्चभिः |
एभिस्तु पञ्चभिर्मन्त्रैरीशनादीनि विन्यसेत् || १६६ ||

वक्त्राणि पूर्वमुक्तानि स्वमुखोर्ध्वे तु पूर्वतः |
दक्षिणोत्तरयोः पश्चात् पश्चिमे चापि विन्यसेत् || १६७ ||

हृदयादिषडङ्गानि दीर्घैराद्यस्वरैः पुनः |
न्यसेत् ततः पञ्चबाणान् मूर्धादिष्वथ विन्यसेत् || १६८ ||

ओं ह्रीं क्लीं सौं द्रावणाय न्यसेन्मूर्ध्नि ततः पुनः |
ओं ह्रीं क्षोभणबाणाय पद्भ्यां नम इतीरयेत् || १६९ ||

ओं क्लीं क्लीं ह्रीं समाप्यन्तु षट्कारान्तार्धचन्द्रकैः |
वक्त्रे वशीकृतं लिङ्गे सम्मोहनमथो न्यसेत् || १७० ||

आकर्षणं तथा बाणं हृदि मन्त्रैः क्रमान्न्यसेत् |
वाग्भवाद्यन्तकारान्तो वषट्कारसमन्वितः || १७१ ||

त्रिःशेषस्वर एवात्र चन्द्रार्धो बिन्दुसंयुतः |
एभिस्तु पञ्चभिर्मन्त्रैरष्टशक्तीः क्रादिमाः || १७२ ||

एतेषु चाष्टस्थानेषु विन्यसेन्मन्त्रवित् पुनः |

सुभगां च भगां देवीं तृतीयां भगरूपिणीम् || १७३ ||

भगमालां चतुर्थीं तु अनङ्गकुसुमां ततः |
अनङ्गमेखलां पश्चादनङ्गमदनां तथा || १७४ ||

अष्टमीं च तथा देवीं मदविभ्रममन्थराम् |
रूपतो ध्यान्तश्चैता यथा त्रिपुरभैरवी || १७५ ||

ललाटभ्रूमध्यभागमुखकर्णातकण्ठके |
हृन्नाभिलिंगेष्वेवात्र न्यस्तव्या अष्टशक्तयः || १७६ ||

शिरोललाटभ्रूयुग्मकर्णनेत्रद्वयेषु च |
गण्डयोरथ नासायां दन्तवीथ्या मुखे तथा || १७७ ||

चतुर्दशपदेष्वेषु न्यसेच्चतुर्दशस्वरान् |
चिबुके त्वथ ग्रीवायां कण्ठेदेशे तु पार्श्वयोः || १७८ ||

स्तनयोः कक्षयोश्चापि कफोण्योर्हस्तयोस्तथा |
तत् पृष्ठयोस्तथा नाभौ लिङ्गे चोरुद्वये तथा || १७९ ||

अष्ठीवतोर्जङ्घयोस्तु स्फिचोस्तु पदमूलयोः |
चरणाङ्गुष्ठयोः कादिमात्रान् वर्णास्तु विन्यसेत् || १८० ||

मेखलायां कण्ठदेशे बाहुभूषणभागतः |
आरे स्रजि कुण्डले च केशबन्धे तथैव च || १८१ ||

चूडामणौ च न्यस्तव्या यकाराद्याः क्रमात्पुनः |
मन्त्राक्षराणि त्रीण्येव सन्धितानि पुनस्तथा || १८२ ||

प्रातिलोम्येन विन्यस्य मत्रैमूर्ध्नि त्रिधा त्रिधा |
अमृतां योगिनीं विश्वयोगिनीं चाक्षरक्रमात् || १८३ ||

ततो बीजत्र्यक्षराणि मूर्ध्नि बाहौ तथा हृदि |
विन्यस्य पूर्ववत् पूजामारभेन्मन्त्रविद् बुधः || १८४ ||

पूर्ववत् पूजयेद् देवीं पीठदेवविवर्जिताम् |
विशषतो ह्यष्टशक्तीः क्राम्त् तु सुवभगादिकाः || १८५ ||

मण्डलस्याष्टदिग्भागे पूर्वादौ परिचिन्तयेत् |
त्रिकोणाग्रेऽमृताद्यास्तु सम्पूज्यास्तु त्रिनोनयः || १८६ ||

मध्येऽष्टभूषणान्येव पूजयेत् तु ततः पुनः |
ईशानादीनि वक्त्राणि मम भैरव मध्यतः || १८७ ||

पूजयेत् तु तथा तत्र मनोभवमुखानपि |
अन्यच्च पूजने तत्र क्रमः पूर्वोदितश्च यः || १८८ ||

स एव सततं ग्राह्यः त्रिपुरापरिपूजने |
निर्माल्यधारिणी देवी चैतस्याः शृणु भैरवी || १८९ ||

विसर्जनं चोत्तरस्यां त्यक्त्वा निर्माल्यमाचरेत् |
त्रिमूर्ति पूजयेत् तां तु देवीं त्रिपुरभैरवीम् || १९० ||

न जपेत् त्रिंशता न्यूनं साधकस्तु कदाचन |
अङ्गुष्ठमध्यमानामाङ्गुलीभिस्तिसृभिः पुनः |
सदा पुष्पादिकं दद्यान्मालां तु त्रिगुणां चरेत् || १९१ ||

चर्मासनमधिष्ठाय पश्चात् कृत्वा पदद्वयम् || १९२ ||

पुजयेन्निर्जने देशे साधकोऽनन्यमानसः |
आसादयेत् तु पुष्पादि नैवेद्यादि च यद् भवेत् |
तद् वामहस्तमुख्येन सततं साधको बुधः || १९३ ||

त्रिच्छिद्रा त्रिपुरा प्रोक्ता न सम्यक्पूजिता यदि || १९४ ||

शरीरे निन्दितो व्याधिर्जायतेऽवश्यमेव हि |
अवश्याः पुत्रदाराश्च भृत्याद्याश्च भवन्ति हि || १९५ ||

अस्त्राघातो भवेत् स्वस्य प्राणत्यागो न संशयः |
त्रिच्छिद्रदायिनी चैवमन्यथा पूजिता यदि || १९६ ||

इतः प्रकारां सततं सम्यग् वेताल भैरव |
एषा च त्रिपुरादेवी याश्चान्याः पूर्वभाषिताः || १९७ ||

सर्वास्तु माया भैरव्या योगनिद्रा जगत्प्रसूः |
तस्याः प्रपंचरूपैस्तु बहुभिः सैव क्रीडति || १९८ ||

महामाया मूलभूता ततस्तु शारदा पुरा |
उमा ततः शैलपुत्री मत्प्रियायास्ततस्त्विमाः || १९९ ||

उग्रचण्डा प्रचण्डाद्यास्त्रिषुराद्यास्तथैव च |
तासां चापि सदैवाहं महाभैरवरूपधृक् || २०० ||

नायकः सुतरां ताभिर्नित्यं नित्यं वसेद् बुधः |
मम भैरवरूपस्य मन्त्रः पूर्वं मयोदितः || २०१ ||

रूपं चोक्तं पूजनेषु त्रिपुरायाः क्रमः स्मृतः |
महाभैरवं विद्महे कालरुद्राय धीमहि || २०२ ||

तन्नः कामो भैरवस्तु क्लेदिन् नित्यं प्रचोदयात् |
एषा भैरवरूपस्य गायत्री मे प्रतिष्ठिता || २०३ ||

यथेष्ठमांसमद्यादि भोजनार्थं मया धृतः |
महाभैरवकायोऽयं तथा स्त्रीरतिसङ्गमे || २०४ ||

अयं तु वाम्यभावेन पूज्यो मद्यादिभिः सदा |
वामः कायो ब्रह्मणोऽपि मांसमद्यादिभुक्तये || २०५ ||

कृतो महामोहनामा चार्वाकादिप्रवर्तकः |
विष्णोर्वामात्मिका मूर्तिर्नरसिंहाह्वया भवेत् || २०६ ||

सा तु दाक्षिण्यवामाभ्यां पूजनीया सदा बुधैः |
तथैव बालगोपालमूर्तिर्जरायुवेष्टिता || २०७ ||

मद्यमांसाशनो भोगी लोलुपः स्त्रीषु सर्वदा |
वह्व्यस्तु चण्डिकादेव्याः वामिका मूर्तयः स्मृताः || २०८ ||

लक्ष्म्यास्तु वामिकामूर्तिरुक्ता दहनभैरवी |
याग्निदाहं पुरग्राममन्दिरेष्वकरोदियम् ||
अपूजिता महालक्ष्मीर्देहल्यां तां तु पूजयेत् || २०९ ||

वाग्भैरवी सरस्वत्या वामिकामूर्तिरीरिता || २१० ||

तस्या मन्त्रं पुरा प्रोक्तं शुक्लवर्णा तु सा स्मृता |
मध्यायास्त्रिपुरायास्तु रूपं ध्यानमिहोच्यते || २११ ||

पूजाक्रमस्तथैवोक्तः सर्वत्रैव तु भैरव |
मार्तण्डभैरवो नाम मूर्तिः सूर्यस्य कीर्तिता || २१२ ||

गणेशस्याग्निवेतालः कथितो वामनामकः |
एते वाम्येन भावेन पूजनीया विशेषतः || २१३ ||

त्रिधाद्यस्तु यथापूर्वं नमयैर्रलवैस्तथा |
वान्तैर्द्विरेफैः सर्वत्र यथा कृत्वा तथा तथा || २१४ ||

अनुस्वारविसर्गाभ्यां प्राक्शेषौ परिकीर्तितौ |
मध्ये तु केवलाः पूर्वं सानुस्वारविसृष्टिभिः || २१५ ||

पश्चाद् द्वित्रिक्रमाद् यस्तु वर्णैरेकेन चैव हि |
व्यस्तैः समस्तैरपि च दकारादिषु संयुतैः || २१६ ||

आद्यायास्त्रिपुरायास्तु मन्त्रवद् योजितैस्तथा |
तथा त्रिपुरभैरव्या मन्त्रवच्चाक्षरैरपि || २१७ ||

त्रिश्चतुर्दशभिः कृत्वा डादींस्त्रींस्तु विशारयेत् |
द्वितीयं द्विगुणं कृत्वा शेषेऽत्रादौ च योजयेत् || २१८ ||

विंशतिस्तु सहस्राणि शेषे चापि त्रयोदश |
आद्यमाद्यं ततः प्रोक्तं वाग्भवाद्यं तृतीयकम् || २१९ ||

एवं च परमप्येतन्मन्त्राणां च चतुष्टयम् |
एतज्ज्ञात्वा नरः कामानखिलान् प्राप्य सङ्गतः || २२० ||

मृते देवीपुरं याति क्रमादेव तु भैरव |
यः सकृत् तु जपेदेतत् सकलं मन्त्रसञ्चयम् || २२१ ||

प्रथमं कामतो न्यस्य साधकस्तु त्रिभिर्दिनैः |
चिन्तयन्मनसा देवीं सम्यक् त्रिपुरभैरवीम् || २२२ ||

स कामानखिलान् प्राप्य स्वरूपे मदनोपमः |
धार्मिको नृपतिर्भूयाद् ब्राह्मणो द्विजराड् भवेत् || २२३ ||

वाधितशरीरस्तु पिशाचाद्यैः सदैव हि |
नीरोगश्च चिआयुश्च वलवानपि जायते || २२४ ||

एवं त्रिपुरभैरव्या मया प्रोक्तस्त्वयं क्रमः |
वैष्णव्यास्तु महादेव्याः सहस्राणि तु षोडश || २२५ ||

शृणु भैरव मन्त्राणि शिवैकाग्रमनाः पुनः |
अष्टोत्तरसहस्रं तु चतुःषष्टिस्तथा त्रयः || २२६ ||

मन्त्राः प्रोक्ता महादेव्या मूर्तिभेदेन ताः पुनः |
अनुस्वारविसर्गाभ्यां द्विगुणास्ते पुनः समाः || २२७ ||

कादिव्यञ्जनसंयोगादूर्ध्वाधो व्यस्तभावतः |
द्वाभ्यां त्रिभिश्च सततमुद्धरेन्मन्त्रवित् पुनः || २२८ ||

अष्टावष्टौ ततः कृत्वा समस्तव्यस्तसंयुतैः |
विस्वरैः सस्वरैश्चापि सानुस्वारविसर्गकैः || २२९ ||

केवलैरपि तत्रैव द्विव्यस्तैरन्तरैस्तथा |
एवमष्टोत्तरं यावत् संयोगयोगभावतः || २३० ||

देव्यास्तु षट्सहस्राणि सहस्राणि तथा दश |
मन्त्रास्तु संख्यया ख्याताः क्रमाद् वेताल भैरव || २३१ ||

समस्तव्यस्तरूपेण वैष्णव्या ये मयोदिताः |
आञ् ज्ञात्वा मानवो याति ममैव सदनं प्रति || २३२ ||

अष्टम्यां च नवम्यां च सहस्राणि तु षोडश |
यो जपेन्मन्त्रबीजानि सकृदेव तु भैरव || २३३ ||

ध्यायंस्तु वैष्णवीं मूर्तिं तदेकाग्रमनाः शृणु |
नरराजो भवेद् भूमौ पण्डितश्चातिहर्षितः |
चिरायुः सुखभोगी स्यादुद्रिक्तो बलवाहनैः || २३४ ||

तान्येव चाष्टधा जप्त्वा सार्वभौमो नृपो भवेत् |
गणाध्यक्षो मृते स स्यात् ततो मुक्तिमवाप्नुयात् || २३५ ||

इति सकलगुणौघैरस्तदोषस्तु नित्यं
भवति कलुषहन्ता श्रीविवृद्ध्यै सुमन्त्रः |
सततमखिलवेत्ता यो भवेदेतयोस्तु
स च भवति जितारी रोगशोकप्रमुक्तः || २३६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे त्रिपुरभैरवीबालात्रिधाकल्पे चतुःसप्ततितमोऽध्यायः 
|| ७४ ||
पञ्चसप्ततितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच -

निष्पल्लवोद्वादशभिर्लक्षैर्मन्त्रजपिस्तथा |
पुरश्चरेत् साधक्स्तु काममिष्टाप्तिहेतवे || १ ||

जातीपुष्पं च बकुलं मालतीपुष्पमेव च |
नन्द्यावर्त पाटलं च सितपद्ममतः परम् || २ ||

आज्यमन्नं पायसं च दधिक्षीरं तथा मधु |
लाजाश्चापि सकर्पूरा अमी एव चतुर्दश || ३ ||

पुरश्चरणसम्भूता त्रिपुरायाः प्रकीर्तिताः |
द्वादशष्वेव लक्षेषु जप्तेष्वपि च साधकः || ४ ||

एतानि सर्वद्रव्याणि जुहुयादनलोज्ज्वले |
लक्षत्रयं तु यो जप्त्वा पुरश्चरणमाचरेत् || ५ ||

स तु साज्यं सकर्पूरं जुहुयात् तु चतुष्टयम् |
दशभिर्नवलक्षेषु द्रव्यैर्मन्त्री पुरश्चरेत् || ६ ||

जप्तेषु चाष्टभिः षट्सु सर्वैः सर्वत्र चाचरेत् |
हस्तमात्रं तु कुण्डं स्यात् षट्कोणं त्र्यङ्गुलाधिकम् || ७ ||

त्रिपुरायास्तु मध्याया बालायाश्च सदैव हि |
तथा त्रिपुरभैरव्याः कुण्डमानं प्रकीर्तितम् || ८ ||

चतुष्कोणं भवेत् कुण्डं हस्तमात्रद्वयेषु च |
अष्टाङ्गुलाधिकं प्रोक्तं वैष्णव्यास्तु पुरश्चरे || ९ ||

त्रिकोणं हस्तमात्रं तु कामाख्यायास्तु कुण्डकम् |
एवं सर्वप्रपञ्चानामासामपि तथा तथा || १० ||

संस्कुर्यादनलं वृद्धं विधिवद् वैष्णवीकृतौ |
कामाख्यायास्तथा कुर्याज्ज्योतिष्टोमादि मत्सुत || ११ ||

आदौ त्रिपुरभैरव्याश्चतुर्भिर्दशभिस्तथा |
जुहुयादनले वृद्धे आहुतीश्च चतुर्दश || १२ ||

पश्चात् तु मूलमन्त्रेण अष्टोत्तरशतत्रयम् |
होमं यन्पन् वा तेन शतानि नव वाऽथवा || १३ ||

जपान्ते तु बलिं दद्याद् वैष्णव्या बलिदानतः |
रत्नकर्पूरकनकान् यत्रैव गुरुदक्षिणाः || १४ ||

अलाभे दधिपुष्पाज्यलाजैर्देव्याः पुरश्चरेत् |
लाभे चतुर्दशद्रव्यैर्जुहुयाद् विधिपूर्वकम् || १५ ||

अस्या यन्त्रं रहस्येन शृणु वेतालभैरव |
यत्कृत्वैवाखिलान् कामांल्लभते नरसत्तमः || १६ ||

षट्कोणं मण्डलं कृत्वा तत् तु कोणत्रये लिखेत् |
मन्त्रं त्रिपुरभैरव्यास्त्रिवर्णं तु ततस्त्वधः || १७ ||

आद्यायास्त्रिपुरायास्तु त्रिबीजानि लिखेदनु |
मध्यबीजत्रयं मध्ये लिखित्वा पीठयन्त्रके || १८ ||

सर्वैस्तु आतृकावर्णैस्त्रिधा संवेष्टयेदनु |
लाक्स्.आरसैर्लिखित्वा तु त्रिलोहैर्वेष्टयेत् ततः || १९ ||

तद् धार्यं मूर्ध्नि सततं तेन सर्वजयी भवेत् |
रूपवान् बलवान् वाग्मो धनरत्नयुतः सदा || २० ||

दीर्घायुः कामभोगी च सुप्रजः स च जायते |
मध्ये बीजं लिखित्वैकं मूर्ध्नि चाधस्तथापरम् || २१ ||

आद्यायास्त्रिपुरायास्तु भैरव्यास्तद्वदेव हि |
इमानि षट्कमन्त्राणि क्रमाद् वेतालभैरव || २२ ||

पूर्ववत् संल्लिखित्वैकं संवेष्ट्याथ त्रिलोहकैः |
वामे बाहौ दक्षिणे च हृदि कण्ठे करे तथा || २३ ||

मूर्ध्नि धार्याणि क्रमतः फलमेतच्च तद्भवम् |
सम्पत्सौभाग्यसंस्तम्भ-वशीकरणमोहनम् || २४ ||

कवित्वमथ सर्वत्र भवेदेतन्न संशयः |
यन्त्रमन्त्राणि तन्त्राणि त्रैपुराणि तु भैरव || २५ ||

स पञ्च षट् सहस्राणि मन्त्रौघैस्त्रिगुणीकृतैः |
तज्ज्ञात्वा पूजको धीमान् परत्रेह न सीदति || २६ ||

मन्त्रौघैस्तन्त्रमन्त्रैरविचलितपदं त्रैपुरं यत् प्रधानं 
यद्विप्राद्यैरदेयं विगतभयपदं यत्कवित्वप्रदातृ |
त्रैवर्गीयं त्रिरूपं त्रिदिवमथ सुरा यत्र सन्ति त्रयोऽपि
तज्ज्ञानौघैः सुभूतं सकलशुभफलं यन्महस्त्रैपुराख्यम् || २७ ||

कवचं त्रिपुरायास्तु शृणु वेताल भैरव |
यज्ज्ञात्वा मन्त्रवित् सम्यक् फलमाप्नोति पूजने || २८ ||

उपचाराः पुरा प्रोक्ता येन एवात्र पूजने |
प्रतिपत्तिस्तु सैवात्र कीर्तिता नित्यपूजने || २९ ||

कवचस्य च माहात्म्यमहं ब्रह्मा न केशवः |
वक्तुं क्षमस्त्वनन्तोऽपि बहुजिह्वः कदाचन || ३० ||

क्रव्याद् भयं न लभते तथा तोयपरिप्लवे |
कवचस्मरणादेव सर्वं कल्याणमाप्नुयात् || ३१ ||

ओं त्रिपुराकवचस्यास्य ऋषिर्दक्षिण उच्यते |
छन्दश्चित्राह्वयं प्रोक्तं देवी त्रिपुर भैरवी || ३२ ||

धर्मार्थकाममोक्षाणां विनियोगस्तु साधने |
यथाद्यात्रिपुराख्याया बीजानि क्रमतः सुत || ३३ ||

नामतो वाग्भवादीनि कीर्तितानि मया पुरा |
तथा त्रिपुरभैरव्या बीजानामपि नामतः || ३४ ||

वाग्भवः कामराजश्च तथा त्रैलोक्यमोहनः || ३५ ||

अवतु सकलशीर्षं वाग्भवे वाचमुग्रां
निखिलरचितकामान् कामराजोऽवतान्मे |
सकलकरणवर्गमीश्वरः पातु नित्यं
तनुगतबहुतेजो वर्धयन् बुद्धिहेतुः || ३६ ||

कुटैस्तु पञ्चभिरिदं गदितं हि यन्त्रम् 
मन्त्रं ततोऽनु सततं मम तेज उग्रम् |
तेजोमयं महति नित्यपरायणस्थं तन्त्रो हृदि प्रविततां तनुतां सुबुद्धिम् 
|| ३७ ||

आधारे वाग्भवः पातु कामराजस्तथा हृदि || ३८ ||

भ्रुवोर्मध्ये च शीर्षे च पातु त्रैलोक्यमोहनः || ३९ ||

विततकुलकलाज्ञा कामिनी भैरवी या
त्रिपुरपुरदहाख्या सर्वलोकस्य माता |
वितरतु मम नित्यं नाभिपद्मे सकुक्षौ
गणपतिवनिता मां रोगहानिं सुखं च || ४० ||

योगैर्जगन्ति परिमोहयतीव नित्यं
जागर्ति या त्रिपुरभैरवभामिनीति |
सायं च भावकलिता मम पञ्चभागे
नासाक्षिकर्णरसनात्वचि पातु नित्यम् || ४१ ||

आद्या तु त्रिपुरेयं या मध्या या कामदायिनी || ४२ ||

त्रिधा तु ह्यवतां नित्यं देवी त्रिपुरभैरवी || ४३ ||

उदयदिशि सदा मां पातु बाला तु माता
यमदिशि मम मध्याभद्रमुग्रं विदध्यात् |
वरुणपवनकाष्ठामध्यतो भैरवी मा-
मवतु सकलरक्षां कुर्वती सुन्दरी मे || ४४ ||

अहामाया महायोनिर्विश्वयोनिः सदैव तु |
सा पातु त्रिपुरा नित्यं सुन्दरी भैरवी च या || ४५ ||

ललाटे सुभगा देवी पूर्वस्यां दिशि कामदा |
नित्यं तिष्ठतु रक्षन्ती सदा त्रिपुरसुन्दरी || ४६ ||

भ्रुवोर्मध्ये तथाग्नेययां दिशि मां त्रिपुरा च या |
वर्धयन्ती भगगणान् पातु त्रिपुरभैरवी || ४७ ||

वदने दक्षिणस्यां च दिशि मां भगसर्पिणी |
त्रिपुरा यमदूतादीन् वारयन्ती सदाऽवतु || ४८ ||

कर्णयोः पश्चिमायां च दिशि मां भगमालिनी |
अयोनिजा जगद्योनिर्बाला मां त्रिपुराऽवतु || ४९ ||

अनङ्गकुसुमाकण्ठे प्रतीच्यां दिशि सुन्दरी |
त्रिपुराभैरवई माता नित्यं पातु महेश्वरी || ५० ||

हृदि मारुतकाष्ठायां देवी चानङ्गमेखला |
नाभावुदीच्यां दिशि मां मातङ्गी त्रिपुरापरा || ५१ ||

अनङ्गमदना देवी पातु त्रिपुरभैरवी |
ऐशान्यां दिशि लिङ्गे च मदविभ्रममन्थरा || ५२ ||

वाग्वादिनी रक्षतु मां सदा त्रिपुरभैरवी |
गुदमेढान्तरे पातु रतिस्त्रिपुरभैरवी || ५३ ||

हृदयाभ्यन्तरे प्रीतिः पातु त्रिपुरभैरवी |
भ्रूनासयोर्मध्यदेशे नित्यं पातु मनोभवः || ५४ ||

रावणी मां ग्रहत् पातु वाणी मां दुर्गमूर्धनि |
क्षोभणा मां सदा पातु क्रव्याद्भ्योऽनिष्टभीतितः || ५५ ||

वशीकरणवाणी मामग्नितः पातु राजतः |
आकर्षणाह्वया वाणी मां पातु सस्त्रघाततः || ५६ ||

मोहनः सर्वभूतेभ्यः पिशाचेभ्यो जलात्तथा |
नित्यं पातु महाबाणस्तन्वानः काममुत्तमम् || ५७ ||

माला मां शास्त्रबोधाय शास्त्रवादे सदाऽवतु |
पुस्तकं पातु मनसि सङ्कल्पं वर्धयन् मम || ५८ ||

वरः पातु सदा धाम्नि हामतेजो विवर्धयन् |
अभयं ह्यभयं धत्तां सर्वेभ्यो भूतिभावनम् || ५९ ||

ऊर्ध्वाधोभावभूतस्थितरकरणै रक्तकीर्णा सुचक्रा
कालाग्निप्रख्यरोचिः सकलसुरगणैरर्चिता मुण्डमाला |
ज्ञानध्यानैकतानप्रबलबलकरं तत्त्वभूतप्रतिष्ठं पातादूर्ध्वं 
तथाधः सकलभयभूतो भोगभीरोस्तु विद्या || ६० ||

अः पातु हृदि मां नित्यं सः शीर्षे पातु नित्यशः |
रः पातु गुह्यदेशे मां सौः पातु कण्ठपार्श्वयोः || ६१ ||

रकारो मम नाडीषु शिरः सौः पातु सर्वदा |
शक्रः पातु सदाकाशे ब्रह्मा रक्षतु सर्वतः || ६२ ||

विद्या विद्याभाविनी कामरूपा
स्थूला सूक्ष्मा मायया यादिमाया |
ब्रह्मेन्द्राद्यैरर्चिता भूतिदात्री रक्षां कुर्यात् सर्वतो भैरवी माम् || ६३ ||

आद्या मध्या भाविनी नीतियुक्ता
सम्यग्ज्ञानज्ञेयरूपापरा या |
आदावन्ते मध्यभागे च तारा
पायाद् देवी त्रैपुरी भैरवी या || ६४ ||

यन्मन्त्रभागतन्त्राणां यन्त्राणामपि केशवः |
ब्रह्मा रुद्रश्च जानाति तत्वं नान्यो नमोऽस्तु तान् || ६५ ||

त्वं ब्रह्माणी भवानी विश्वभवितुर्लक्ष्मीरतिर्योगिनी |
त्वं वाग्मी सुभगा भवायुतयुतं मन्त्राक्षरं निष्कलम् |
वर्णास्ते निखिला स्तनावचलितस्त्वं कामिनीकामदा 
त्वं देवी त्रिपुरे कवित्वममलं सौभाग्यमुच्चैः कुरु || ६६ ||

इदं तु कवचं देव्या यो जानाति स मन्त्रवित् |
नाधयो व्याधयस्तस्त न भयं च सदा क्वचित् || ६७ ||

इति ते परमं गुह्यमाख्यातं कवचं परम् |
तद्भजस्व महाभाग ततः सिद्धिमवाप्स्यसि || ६८ ||

इदं पवित्रं परमं पुण्यं कीर्तिविवर्धनम् |
त्रिपुरायास्त्रिमूर्तेस्तु कवचं मयकोदितम् || ६९ ||

यः पठेत् प्रातरुत्थाय स प्राप्नोति मनोगतम् |
लिखितं कवचं यस्तु कण्ठे गह्वाति मन्त्रवित् || ७० ||

न तस्य गात्रं कृन्तन्ति रणे शस्त्राणि भैरव |
संग्रामे शास्त्रवादे च विजयस्तस्य जायते || ७१ ||

इदं कवचमज्ञात्वा यो जपेत् त्रिपुरां नरः |
स शस्त्रघातमाप्नोति भैरवीं सुन्दरीमपि || ७२ ||

बीजमुच्चारयेत् स्वस्थो गतवाग् दोषनिश्चितः |
संयोगबोधः प्रत्येकभेद-श्रवणगोचरः || ७३ ||

यथैव जायते अम्यग्यज्ञादिदोषवर्जितः |
यस्योच्चारणरणकृत्ये तु संयोगो बोधदूषणम् || ७४ ||

प्रत्येकभिन्नताबोधः स कुष्ठी जायते नरः |
न्यासानां प्रचुरत्वे तु फलानामपि भूरिता || ७५ ||

उक्तन्यासो न हि त्याज्यो ह्यधिकं तु समाचरेत् |
मयोक्तन्यासमज्ञात्वा न कृत्वा वा प्रमादतः || ७६ ||

यः कुर्यात् पूजनं देव्या आप्नुयात् स महापदम् |
मन्त्राक्षरस्य विन्यासः सर्वमन्त्रेषु कीर्तितः || ७७ ||

वैष्णवे चाथवा रौद्रे महाभागेऽथवा पुनः |
मन्त्रे कलेवरगते महामायाप्रपूजने || ७८ ||

मन्त्रन्यासे न वा कुर्यात् वान्यत्र वाचरेत् |
अङ्गरागेषु सिन्दूरं पानेषु मदिरा तथा || ७९ ||

वस्त्रं रक्तं तु कौशेयं त्रिपुराप्रीतिदं मतम् ||
त्रयो दीपाः प्रदातव्याः पञ्च वा सप्त भैरव || ८० ||

इतो न्यूनान् न पदद्यात् त्रिपुरायै कदाचन ||
मल्लिकामालतीकुन्दं वको द्रोणः सिताम्बुजम् || ८१ ||

शुक्लपुष्पाणि त्रिपुराप्रीतिदानि तु भैरव |
रक्ताम्बुजं जवा रक्ता करवीरोऽथ कोमलः || ८२ ||

रक्तं त्रिपुरभैरव्याः प्रीतिदा स्नेहकाञ्चनैः |
इदं ते कथितं पुत्र संक्षेपादेव भैरव || ८३ ||

अवाप्य सिद्धिं परमां स्वयं विस्तारयिष्यसि |
आराध्य त्वं महामायामवाप्य च गणेशताम् || ८४ ||

कल्पमन्त्रौघमन्त्राणां भविष्यसि वितानक |
अस्यास्त्रिपुरभैरव्याः शुक्लरूपाणि यानि तु || ८५ ||

तानि सारस्वताख्यानि मन्त्राः सम्यगुदीरिताः |
सरस्वती तु या देवी वीणापुस्तकधारिणी || ८६ ||

स्रक् कमण्डलुहस्ता च दक्षिणे शुक्लपर्णिका |महाचलस्य पृष्ठस्था 
सितपद्मोपरिस्थिता || ८७ ||

शुक्लवर्णा शुक्लवस्त्रा शुक्लाभरणभूषिता |
तस्यास्तु वाग्भवाद्याभ्यां नेत्रबीजं द्वितीयकम् || ८८ ||

कृत्वान्ते विनियोज्यैव मन्त्रं प्राक्प्रतिपादितम् |
वरदाभयहस्ता च मालापुस्तकधारिणी || ८९ ||

शुक्लपद्मासनगता सा परा वाग् सरस्वती |
बालाबीजाद्यक्षरं तु द्विरुक्तं चार्धचन्द्रकम् || ९० ||

मन्त्रमस्याः पुरा प्रोक्तं तन्त्रं सामान्यमीरितम् |
एषा तु या रक्तवर्णा मुण्डमालाविभूषिता || ९१ ||

तस्याः प्रोक्तः पुरा मन्त्रः सा तु वृद्धा सरस्वती |
षष्ठमन्त्रस्तथैतस्यास्त्रयोदशनिरूपणे || ९२ ||

एषा कवित्वशास्त्रौघ-तत्त्ववादविनिश्चये |
सुखसम्प्त्करा प्रोक्ता नित्यमेव तु भैरव || ९३ ||

अस्या व्यस्तसमस्तैश्च शुक्रक्तादिभेदतः |
चतुःषष्टिमूर्तयश्च त्रैपुरादुत वाग्भवम् || ९४ ||

महामाया योगनिद्रा मूलभूता जगत्प्रसूः |
जगन्माता जगद्धात्री विद्याविद्यापरात्मिका || ९५ ||

तस्या एव महाभाग त्रिपुराद्या विभूतयः |
प्रस्तुताः कथिता नित्यं ताः स्वयंगत एव हि || ९६ ||

इति ते कथितं पुत्र महादेव्या मनोहरम् |
रहस्यं वामदाक्षिण्यं मन्त्रसिद्धिं शृणुष्व मे || ९७ ||

इति श्रीकालिकापुराणे त्रिपुराकवचं नाम पञ्चसप्ततितमोऽध्यायः || ७५ ||
षट्सप्ततितमोऽध्यायः

श्रीभगवानुवाच -

मन्त्रशुद्धिमवेक्ष्यैव गृह्णीयान्मन्त्रमुत्तमम् || १ ||

तत्र सिद्धं सुसिद्धं च साध्यं शात्रवमेव च |
मन्त्रं चतुर्विधं प्रोक्तं तद्विद्ध्यक्षरभेदतः || २ ||

वर्णक्रमः शाश्वतस्तु यो मया भाषितः पुरा |
तत्रादौ भैरव ज्ञात्वा पश्चाच्चक्रं शृणुष्व मे |
वर्णानां तु मुखादीनां वैष्णवीतन्त्रसंज्ञक || ३ ||

यः प्रोक्तोऽभून्महामन्त्रस्तस्यासन्नक्षराणि तु |
मूलभूतानि तान्येव ततोऽन्यानपि वर्धयेत् || ४ ||

अकारश्च ककारश्च चटकारौ तथैव च |
तपकारौ यकारश्च वर्गाद्याः परिकीर्तिताः || ५ ||

 आ इ ई उ ऊ ऋ ॠ ऌ ॡ एतेऽदीर्घदीर्घकाः |
 ऐ ओ औ विसर्गश्च बिन्द्वादिर्याज्ञिकस्तथा || ६ ||

ह्वनेरन्तरजाश्चेति कीर्तितास्तु स्वरा अमी |

खकराश्च गकाराश्च घ ङो वर्गः प्रकीर्तितः || ७ ||

यञ्जनकारादिछजौ टकारः परमस्मृतः |
उकराश्च डकारश्च भैरवशब्दादिरेव च || ८ ||

णकारान्तस्तृतीयोऽयं वर्गोष्ठादिः प्रकीर्तितः |
थकारश्च दकारश्व धर्मशब्दादिरेव च || ९ ||

नवशब्दस्य चैवादिश्चतुर्थो वर्ग उच्यते |
फलशब्दस्य यश्चादिर्बहुशब्दादिरेव च || १० ||

भकारो मनःशब्दादि पञ्चमो वर्ग उच्यते |
यकारश्च रकारश्च लकारो वस्तथैव च || ११ ||

एभिश्चतुर्भिर्वर्गाऽयं षष्ठो भैरव उच्यते |
शषसा हः क्षकारश्च संयोगः परिवेदकः || १२ ||

पञ्चभिः शेषवर्गोऽयं सप्तमः परिकीर्तितः |
संयोगयोगसंलोमप्रतिलोमैरिमे सुत || १३ ||

वर्णाः स्युर्मन्त्रनामादौ वाङ्मात्रेऽपि च भैरव |
चतुर्वर्गप्रदा वर्णाः सुखदुःखकरास्तथा || १४ ||

रोगं च तेजसम्पूज्यपूजकाः परिकीर्तिताः |
अहंः विष्णुश्च ब्रह्मा च गायत्री ब्रह्ममातृकाः || १५ ||

अपरं ब्रह्मवर्णा ये परब्रह्मसुखप्रदम् |
अपरं ब्रह्मकुशलः परब्रह्माधिगच्छति || १६ ||

सिसृक्षुरीश्वरो वर्णाज्ज गन्ति स्वेच्छया पुनः |
ससर्ज मम वक्त्रे तां ब्रह्मवक्त्रे च वै न्यधात् || १७ ||

अहं तु सकलान् वर्णान् न्यस्य भैरव तन्त्रकम् |
अकार बहुलं पुत्र ज्ञानमार्गं विवर्धयन् || १८ ||

य इमे गदिता वर्णा मया वर्णविनिश्चये |
मन्त्रशुद्धिविवेकार्थं वर्णचक्रं ततः शृणु || १९ ||

शक्तिशम्भुस्वरूपिण्यो रेखे द्वे प्रथमं न्यसेत् |
तन्मध्यतः उनारेखे विष्णुलक्ष्मीतले तथा || २० ||

तयोस्तु रेखयोर्मध्ये द्वे रेखे समतो न्यसेत् |
तस्य चक्रस्य चारेषु रेखास्तु परिसंख्यया || २१ ||

चतस्रस्तु प्रदातव्याः स्वरमध्ये तु भैरव |
भिन्नानां च तथा वर्णाः सन्धयोऽष्टौ प्रकीर्तिताः || २२ ||

नेमयस्तु चतस्रोऽस्य सन्धिमध्येषु कीर्तिताः |
अष्टारसंयुतं चक्रं चतुर्नेमिसमन्वितम् || २३ ||

बहिर्वेष्टनसंयुक्तं वर्णचक्रं प्रकीर्तितम् |
मेषादीनां च राशीनामुदयास्तप्रतिज्ञया || २४ ||

इदमेव भवेच्चक्रं ज्ञानश्रीवृद्धि-कारकम् |
इदं चक्रं लिखित्वा तु समभूमावुदङ्मुखः || २५ ||

प्राङ्मुखो वा लिखेद् वर्णांच्छुचिरिष्टं नमन् गुरुम् |
प्रदक्षिणं लिखेत् तस्मिन् वर्णास्तेष्वेव तु क्रमात् || २६ ||

उरो नेमेवकारं तु रकारं चापि वै लिखेत् |
अकारं वर्जयेद् दीर्घमीकारं च स्वरेषु वै || २७ ||

अकरादिक्षकारान्त झ ट ञ ण वर्जितम् |
प्रदक्षिणक्रमादेव लिखित्वा वर्णसञ्चयम् || २८ ||

स्बनामाद्यक्षरं गृह्य कुर्यात् तु गणनक्रमम् |
मन्त्रस्याद्यक्षरं यावत् सिद्धाद्यं तत्र योजयेत् || २९ ||

नवैकपञ्चके सिद्धः साध्यः षड्युग्मपङ्किषु |
त्रिसप्तैकादशेष्वेव सुसिद्धः परिकीर्तितः || ३० ||

द्वादशाष्टचतुर्थेषु हात्रवः परिकीर्तितः |
सिद्धेनैवाचिरात् सिद्धिः साध्यः कालेन सिध्यति || ३१ || 

क्रामान्नाशयते शत्रुः सुसिद्धः सिद्धिदोऽचिरात् |
यो यो वर्णक्रमः प्रोक्तो मन्त्रे दक्षिणगोचरे || ३२ ||

वाम्याराधनमन्त्रेषु क्रमं शृण्विह भैरव |
ऋऌ द्वयं ङ ञ ण ना वर्ज्याश्च वर्णगोचरे || ३३ ||

लिखेद् वामक्रमेणैव तत्र वर्णास्तु मन्त्रवित् | 
नृसिंहार्कवराहाणां प्रसादप्रणवस्य च || ३४ ||

एकाक्षरद्व्यक्षराणां न सिद्धादिविचिन्तनम् |
बीजेषु चापि सर्वेषु दीक्षार्थेषु च भैरव || ३५ ||

सिद्धादिचिन्ता नो कार्या ग्राह्यास्तु दश वश्यकम् |
सुसिद्धं कामदं ग्राह्यं साध्यसिद्धविचारणात् || ३६ ||

न ग्राह्यः शात्रवो धीरैर्गृहीत्वाप्नोति चापदम् |
यो यस्यैकाक्षरो मन्त्रस्तन्नाम्ना स निगद्यते || ३७ || 

सहितश्चन्द्रबिन्दुभ्यां तद्बीजमिति गद्यते |
तथा शक्रो सकारः स्यात् सार्धचन्द्रः सबिन्दुकः || ३८ ||

स एव शक्रबीजं स्यात् तथान्यत्रापि योजयेत् | 
मन्त्रोद्धारेषु सर्वत्र परतः परतः पुरः || ३९ ||

पूर्वतोऽपि परे कार्यमनुक्तः पूर्वपक्षकः |
यदा षोडशसाहस्रं वैष्णव्या मन्त्रसञ्चयम् || ४० ||

चक्रे निरीक्ष्यते तत्र षोडशारं तु चक्रकम् |
विंशतिस्तु सहस्राणि त्रिपुराया यदीक्षते || ४१ ||

द्वात्रिंशारं तत्र चक्रं लेखनीयं सदा बुधैः |
इदमेव महाचक्रं षोडशारादिकं कृती || ४२ ||

कुर्यादधिकरेखाभिर्मन्त्रशुद्ध्यन्तरे सुत |
इयं ते कथिता पुत्र मन्त्रसिद्धिरभीष्टदा || ४३ || 

जानाति सम्यक् य इमां स जयी काममाप्नुयात् |
रहस्यं परमं पुत्र प्रयोगादिप्रकारतः || ४४ ||

वक्ष्यामि तत् समासेन शृणु वेताल भैरव | 
दन्तः पक्षविडालस्य तत्त्वचा परिवेष्टितः || ४५ ||

निर्माल्येन तु वैष्णव्या तत् संवेष्ट्य गुणत्रयम् |
तत् तद् वा वामसूत्रस्य तत्तन्मन्त्रेण मन्त्रितम् || ४६ ||

गृहीत्वा दक्षिणे पाणौ मन्त्राणां शतमादितः |
सञ्चयेदथ वैष्णव्या अष्टम्यां नियतेन्द्रियः || ४७ ||

ततस्तु दक्षिणे बाहौ धार्यं यन्त्रोत्तमं बुधैः |
ततो द्वादशसिद्धिः स्याद्धर्ताचेन्नात्रितित्तिलीम् || ४८ ||

जयः संग्रामवादेषु शरीरस्याप्यरोगिता |
वशकृद्राजपुत्राणां राज्ञामपि च सन्ततम् || ४९ ||

भूतप्रेतपिशाचाश्च नो यान्ति नेत्रगोचरम् |
योषितां समदानां तु वशकृच्चिन्तनात् सकृत् || ५० ||

रुधिराणां श्लेष्मणा च धातूनां स्तम्भनं तथा |
तेजसां स्तम्भकं चैव चक्षुस्तेजःप्रदं तथा || ५१ ||

मूर्ध्नि पक्षविडालस्य हस्तं दत्त्वा शतत्रयम् |
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रं तु जप्त्वा तं स्थापयेद् गृहे || ५२ ||

तं विडालं तु या पश्येन्मलिनी वनिता सुत |
नापुत्रा सा भवित्री तु कदाचिदपि भैरव || ५३ ||

तादृक् पक्षविडालस्तु यस्य तिष्ठति मन्दिरे |
मृतापत्यापि तद्गेहे जीवत्पुत्रा प्रजायते || ५४ ||

कोकिलो भृङ्गराजो वा चकोरो वा शुकोऽथवा |
वैष्णवीतन्त्रमन्त्रेण मन्त्रितो यत्र तिष्ठति || ५५ ||

विघ्नं न मन्दिरे तस्य भवितृ सुप्रजा भवेत् |
न सर्पास्तत्र गच्छन्ति गताः खादन्ति नो नरान् |
नारी न बन्धकी तस्य मन्दिरेऽपि प्रजायते || ५६ ||

पञ्चमूर्तेश्चण्डिकाया निर्माल्यानि च पञ्चमः || ५७ ||

तेषां वलीनां मांसेन स्थाल्यां पक्त्वा दिनत्रयम् | 
अष्टम्यां तत्पुनर्देव्यै दत्त्वा तन्मन्त्रमन्त्रितैः || ५८ ||

तोयैरभ्युक्ष्य भुञ्जीयान्मनसा चिन्तयेच्छिवाम् |
तस्मिन् भुक्ते तु दीर्घायुर्जरा शोकविवर्जितः || ५९ ||

तेजस्वी शत्रुदमनः कविर्वाग्मी च जायते |
ललाटे मूर्ध्नि कण्ठे च बाह्वोः पाण्योस्तथा हृदि || ६० ||

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य यानि चाष्टाक्षराणि च |
लिखित्वा तानि चैतेषु स्थानेषु मन्त्रविद् बुधः || ६१ ||

कुङ्कुमं क्षीरमलयजातपङ्कः सुयावकैः |
अष्टम्यां संयतो भूत्वा नवम्यां प्रथमं नरः || ६२ ||

प्रतिष्ठाने न्यस्य करमष्टावष्टौ जपेद् बुधः |
आवर्तनेन मन्त्राणां ततोऽनु पूजयेच्छिवाम् || ६३ ||

ततस्तस्मिन् दिने देव्यै विजातीयं वलित्रयम् |
दत्त्वा सहस्रं मन्त्रस्य संख्यया जपमारभेत् || ६४ ||

जपान्ते तु हविर्भुक्त्वा संयतो रजनीं नयेत् |
एवं सकृत्कृते पुत्र रणे तस्य पराजयः || ६५ ||

कदाचिदपि नो भूयान्न च वादेषु शास्त्रतः |
इधिमेवं सकृत्कृत्वा रणकाले यथा तथा || ६६ ||

सदा लिखेत् क्षत्रियस्तु विजयाय रणेषु च |
अपरं तु रणाष्टाङ्गं गुह्यमेतत् प्रकीर्तितम् || ६७ ||

अनेनैव तु गुह्येन विजयी त्वं भविष्यसि |
इति नौ कथितं सर्वं गुह्याद् गुह्यतरं शुभम् || ६८ ||

सुखसम्पत्करं मन्त्रं यन्त्रतन्त्रसमन्वितम् |
यच्छ्रोतुं त्रिदशाः सर्वे नित्यं वाञ्छन्ति चामृतम् || ६९ ||

तदिदन्ते समाख्यातं पुत्र वेताल भैरव |
एतत् सर्वं नदो ज्ञात्वा तत्त्वतः पुत्र भैरव || ७० ||

स कामानखिलान् प्राप्य नित्यं कैवल्यमाप्नुयात् |
शृणोति यःसकृदिदं कथ्यमानो दिव्जोत्तमैः || ७१ ||

न तस्य विघ्ना जायन्ते नापुत्रः स च जायते |
दीर्घायुर्बलयुक्तश्च नित्यं प्रमुदितः कृती |
वाञ्छितार्थमवाप्नोति देवीगृहमवाप्नुयात् || ७२ ||

गच्छतं कामरूपान्तःपीठं नीलाचलाह्वयम् || ७३ ||

कामाख्यानिलयं गुह्यं कुब्जिकापीठसंज्ञकम् |
आकाशगङ्गा यत्रास्ति तज्जलैरभिषिच्य च || ७४ ||

तत्राराधयतं पुत्रौ महामायां जगन्मयीम् |
सा प्रसन्नाचिराद् देवी वरदा नौ भविष्यति || ७५ ||

और्व्य उवाच -

इत्युक्त्वा वृषभारूढस्तदा वेतालभैरवौ |
स पुत्रौ तु परित्यज्य तत्रैवान्तरधीयत || ७६ ||

ततस्तौ नाटकं शैलं परित्यज्य तपस्विनौ |
आसेदतुर्महात्मानं वसिष्ठं ब्रह्मणः सुतम् || ७७ ||

स तु सन्ध्याचलगतस्तौ दृष्ट्वा समुपस्थितौ |
सभाजयामास मुनिः शिष्यवत् तौ हरात्मजौ || ७८ ||

ततस्तस्योपदेशेन वसिष्ठस्य महात्मनः |
जग्मतुस्तौ महाशैलं नीलं कामाख्ययागतम् || ७९ ||

तत्र गत्वा महात्मानौ वैष्णवीतन्त्रगोचरम् |
आदाय जातां तां देवीं महामायां जगन्मयीम् || ८० ||

भैरवाख्यस्य लिङ्गस्य निक्ऽतस्थौ शिवात्मनः |
आकाशगङ्गामाप्लाव्य स्थण्डिले मण्डलोत्तमम् || ८१ ||

विधाय नरशार्दूलौ जपेतुर्मन्त्रमुत्तमम् |
तौ जप्त्वा विधिवन्मन्त्रं सिद्धमष्टाक्षरात्मकम् || ८२ ||

वेतालस्य तथासाध्यमष्टलक्षाणि संख्यया |
त्रिभिर्वर्षैस्तु लक्षाणां चतुर्णामन्ततस्ततः || ८३ ||

त्रिधा पुरश्चरणं च तौ भक्त्या समकुर्वताम् |
यद्यदुत्तरतन्त्रोक्तं कल्पोक्तं पूजने कृतम् || ८४ ||

तत्सर्वं चक्रतुस्तौ तु तं त्रिहायणसंवृतौ |
कामाख्या त्रिपुरादीनामन्यासामपि पूजनम् || ८५ ||

सकृत्कृत्वा पीठयात्रां चेरतुर्विधिवत् तदा |
एवं तौ बद्धकवचौ कृतन्यासौ हरात्मजौ || ८६ ||

सुप्रीता चानुजग्राह महामायाठ तौ तदा |
ध्यानस्थयोस्तु जपतोर्यजतोश्च जगन्मयो || ८७ ||

शिवलिङ्गं विनिर्भिद्य तदा प्रत्यक्षतां गता |
तस्यां विनिर्गतायां तु शिवलिङ्गं त्रिधाऽभवत् || ८८ ||

भैरवो भैरवी चेति हेरुकश्च तथा त्रयः |
तां ददर्श तदा देवीं वेतालो भैरवस्तदा || ८९ ||

यथा ध्यानगता दृष्टा बहिश्चापि तथा तथा |
तां दृष्ट्वा चारुसर्वाङ्गी पीनोन्नतपयोधराम् || ९० ||

वरदाभयहस्तां च सिद्धसूत्रासिधारिणीम् |
रक्तपद्मप्रतीकाशां सितप्रेतासनस्थिताम् || ९१ ||

निमील्य नयनद्वन्द्वं तदा वेतालभैरवौ |
त्राहि त्राहि महामाये ऊचतुस्तौ मुहुर्मुहुः || ९२ ||

ततस्तया महादेव्या तेजसाप्यायितौ तु तौ |
पस्पर्श वरहस्तस्य चाग्रभागेन वैष्णवी || ९३ ||

आप्यायितौ ततस्तौ तु स्पृष्टावपि तथा पुनः |
आसेदतुश्च देवत्वं मनुष्यत्वं विहाय च || ९४ ||

देवभूतौ तदा तौ तु महामायां जगन्मयीम् |
स्तुतिभिर्नतिभिश्चेति तदा तुष्टुवतुः शिवाम् || ९५ ||

वेतालभैरवावूचतुः-

जय जय देवि सुरगणार्चितपङ्कजे विश्वस्य भूतिभाविनी शशिमौलि-
केलिभाविनि गिरिजे |
नेत्रत्रयनिर्जितविवस्वद्विधुवह्लिकान्तितुलितकमलजे
मध्यनेत्रनतभ्रूभङ्गभक्तरक्तमतिचयज्वायकविमलजे || ९६ ||

आज्ञाचक्रान्तशान्तनवकोटि-
करोटितुल्यकान्त शान्तशशधरे |
बहुमायकायभोगयोगतरङ्ग-
आरस्य पद्मवसुचरे || ९७ ||

रिनाडिनीतमध्यबधविष्किर-
वल्लभशुभसुषुम्नसमाधारपरे |
इबुधरत्नविमोदिविश्वमूर्ति-
महोमयानवसि षट्चक्रधरे || ९८ ||

आदिषोडशचक्रचुम्बितचारुदेहपीनतुङ्ग-
कुचाचलालिंगितभूमिमध्यनागशाकगते |
सिद्धसूत्रवराभयासिशान्तपातक पङ्कजातकमूलमणिचतुर्बाहुयुते |
ज्ञानतालकमन्त्रतन्त्रयोगियोग-
निबद्धसारसूतभङ्ग विनोदकृते |
आत्मतत्त्वपरैकशाररत्नहारक-
मुक्तिसूक्तिविवेकसितप्रेतरते || ९९ ||

रत्नसारसमस्तसङ्गतरंगराग-
वियोगिमन्त्रशान्तपुरविशेषकृते |
योगिनीगणनृत्यभृत्यभावन-
निबद्धनद्धहारकङ्कणमुख्यभूषणपते |
साट्टहासविनोदमोदितमुक्त-
केशसुरेशनिबद्धदेहपुटे |
देहि देवि शोकशोचनबन्ध-
मोचनपापशातनशुद्धमते || १०० ||

सर्वविद्यात्मिकां गुह्यां मन्त्रयन्त्रमयीं शिवाम् |
प्रणमामि महामायां लोके वेदे च कीर्तिताम् || १०१ ||

परापरात्मिकां नित्यां साध्याधारैकसंस्थिताम् |
कामाह्लादकरीं कान्तां त्वां नमामि जगन्मयीम् || १०२ ||

प्रपञ्चपरमव्यक्तं जगदेकविवर्धिनि |
प्रभावेनार्धरक्तांगि देवि तुभ्यं नमोऽस्तु ते || १०३ ||

कामाख्या नित्यरूपाख्या महामाया सरस्वती |
या लक्ष्मीर्विष्णुवक्षःस्था नमावो ह्यच्युतां शिवाम् || १०४ ||

मन्त्राणि यस्यास्तन्त्राणि सहस्राणि च षोडश |
मन्त्रयन्त्रात्मके तुभ्यं नमोऽस्तु मम पार्वति || १०५ ||

और्व उवाच -

इति स्तुता ततस्ताभ्यां महामाया जगत्प्रसूः |
उवाच मुदिता चेति वरं वरयतं युवाम् || १०६ ||

प्रत्यक्षतो महामायां पूर्ववद् ध्यानगोचराम् |
तौ दृष्ट्वा भर्गतनयौ प्राहतुश्चेदमुत्तमम् || १०७ ||

वैतालभैरवावूचतुः |

देव्यनेन शरीरेण भवत्याः शङ्करस्य च |
प्रार्थये शाश्वतीं सेवां नित्यं यावद्रविः शशी || १०८ ||

नान्यं वरं सोधयावओ माये त्वत्तो जगन्मयी |
अन्यथा तव भक्त्यैव स्थास्यावो गिरिकन्दरे || १०९ ||

और्व उवाच -

एवमुक्ता ततस्ताभ्यां महामाया जगन्मयी |
एवमस्त्विति चोवाच भवत्येवं मुहुर्मुहुः || ११० ||

एवं इद्धिर्जगद्धात्री प्रोक्ता स्वस्याथ चूचुके |
निष्पीड्य आरयामास क्षीरधाराद्वयं शिवा || १११ ||

ततस्तु निःसृतं क्षीरं पाययामास भैरवम् |
वेतालं च महाराज पिबतस्तौ च तत् तदा || ११२ ||

पीत्वा तौ च तदा क्षीरं देवत्वं प्राप्य शाश्वतम् |
अजरौ चामरौ भूतौ महातेजस्विनौ शुभौ || ११३ ||

तस्यास्तु क्षीरममृतं तत् पीत्वा तौ महाबलौ |
पीयूषपानात् सजातौ ततस्तौ प्राह वैष्णवी || ११४ ||

गणानां देवदेवस्य भवतस्चाधिपौ युवाम् |
द्वाःस्थौ च नित्यमासन्नौ नन्दिवद् भवतं सुतौ || ११५ ||

इत्युक्त्वा हरसम्मत्या महामाया जगन्मयी |
योगिनीगणसंयुक्ता तत्रैवान्तरधीयत || ११६ ||

अन्तर्हितायां तस्यां तु तदा वेतालभैरवौ |
मुदितौ परमप्रीतौ कृतकृत्यौ बभूवतुः || ११७ ||

अथागच्छद् देवगणैः सार्धं सप्रमथो हरः |
सभाजयितुमत्यर्थं पुत्रौ वेतालभैरवौ || ११८ ||

तावासाद्य महादेवस्तदा नीलाह्वयं गिरिम् |
सकलं दर्शयामास पीठं तु स्थानभेदतः || ११९ ||

प्रत्यक्षतो महामायां पूर्ववद् ध्यानगोचराम् |
तौ दृष्ट्वा भर्गतनयौ प्राहतुश्चेदमुत्तमम् || १०७ ||

वैतालभैरवावूचतुः |

देव्यनेन शरीरेण भवत्याः शङ्करस्य च |
प्रार्थये शाश्वतीं सेवां नित्यं यावद्रविः शशी || १०८ ||

नान्यं वरं सोधयावो माये त्वत्तो जगन्मयि |
अन्यथा तव भक्त्यैव स्थास्यावो गिरिकन्दरे || १०९ ||

और्व उवाच -

एवमुक्ता ततस्ताभ्यां महामाया जगन्मयी |
एवमस्त्विति चोवाच भवत्येवं मुहुर्मुहुः || ११० ||

एवं सिद्धिर्जगद्धात्री प्रोक्ता स्वस्याथ चूचुके |
निष्पीड्य आरयामास क्षीरधाराद्वयं शिवा || १११ ||

ततस्तु निःसृतं क्षीरं पाययामास भैरवम् |
वेतालं च महाराज पिबतस्तौ च तत् तदा || ११२ ||

पीत्वा तौ च तदा क्षीरं देवत्वं प्राप्य शाश्वतम् |
अजरौ चामरौ भूतौ महातेजस्विनौ शुभौ || ११३ ||

तस्यास्तु क्षीरममृतं तत् पीत्वा तौ महाबलौ |
पीयूषपानात् सजातौ ततस्तौ प्राह वैष्णवी || ११४ ||

गणानां देवदेवस्य भवतस्चाधिपौ युवाम् |
द्वाःस्थौ च नित्यमासन्नौ नन्दिवद् भवतं सुतौ || ११५ ||

इत्युक्त्वा हरसम्मत्या महामाया जगन्मयी |
योगिनीगणसंयुक्ता तत्रैवान्तरधीयत || ११६ ||

अन्तर्हितायां तस्यां तु तदा वेतालभैरवौ |
मुदितौ परमप्रीतौ कृतकृत्यौ बभूवतुः || ११७ ||

अथागच्छद् देवगणैः सार्धं सप्रमथो हरः |
सभाजयितुमत्यर्थं पुत्रौ वेतालभैरवौ || ११८ ||

तावासाद्य महादेवस्तदा नीलाह्वयं गिरिम् |
सकलं दर्शयामास पीठं तु स्थानभेदतः || ११९ ||

कामाख्याया गुहां तत्र दर्शयित्वा मनोभवाम् |
ततः स्वीयां कामगुहां छायाच्छत्रं स्वमालयम् || १२० ||

स्वकीयं पञ्चमूर्तीनां संस्थानं चाप्यदर्शयत् |
कामरूपस्य सकलं पीठं देवमयं तथा || १२१ ||

प्रत्येकं दर्शयामास क्रमतस्त्रिपुरान्तकः |
प्रथमं करतोयाख्यां सत्यगङ्गा सदाशिवाम् || १२२ ||
पुण्यतोयमयीं शुद्धां दक्षिणाब्ध्येकगामिनीम् |

इति श्रीकालिकापुराणे वेतालभैरवयोः सिद्धिलाभो नाम 
षट्सप्ततितमोऽध्यायः || ७६ ||

सप्तसप्ततितमोऽध्यायः

और्व उवाच -

ततस्तु कामरूपस्य वायव्यां त्रिपुरान्तकः |
आत्मनो लिङ्गमतुलं जल्पीशाख्यं व्यदर्शयत् || १ ||

यत्र नन्दी समाराध्य महादेवं जगत्पतिम् |
अभिन्नेन शरीरेण गाणपत्यमवाप्नुयात् || २ ||

नन्दिकुण्डं महाकुण्डं यत्र नन्दी पुराऽकरोत् |
अभिषेकं लब्धवरं पीतं तोयमनुत्तमम् || ३ ||

तत्र स्नात्वा च पीत्वा च कृतकृत्यो नरोत्तमः |
हरस्य सदनं याति नन्दिनोऽपि महाश्रियः || ४ ||

तस्यासन्ने महादेवीं नातिदूरे व्यवस्थिताम् |
सिद्धेश्वरीं योनिरूपां महामायां जगन्मयीम् || ५ ||

त्र्यम्बको दर्शयामास भैरवाय महात्मने |
यत्र नन्दी महामायामाज्ञया शशिधारिणः || ६ ||

स्तुतिभिर्नतिभिः पूज्य गाणपत्यमवाप्नुयात् |
सुवर्णमानसस्तत्र नदमुख्यो मनोहरः || ७ ||

नन्दिनोऽनुग्रहायाशु मानसाख्यं अरस्तु तत् |
आगतं चाज्ञया शम्भोः पूर्वमेव तपस्यतः || ८ ||

जटोद्भवा तत्र नदी हिमवत्प्रभवा शुभा |
यस्यां स्नात्वा नरःपुण्यमाप्नोति जाह्नवीसमम् || ९ ||

गौरीविवाहसमये सर्वैर्मातुगणैः कृतः |
जलाभिषेको भर्गस्य जटाजूटेषु यः पुरा || १० ||

तैस्तओयैरभवद्यस्माज्जटोदाख्या नदी ततः |
चैत्रे मासि सिताष्टम्यां स्नात्वा यस्यां नरो व्रजेत् || ११ ||

पूर्णायुर्वै नरश्रेष्ठ शिवस्य सदनं प्रति |
द्वापरस्य तु या गङ्गा त्रिःस्रोताख्या सरिद्वरा || १२ ||

हिमवत्प्रभवा शुद्धचन्द्रविम्बाद् विनिर्गता |
यस्यां स्नात्वा महामाध्यां मातृयोनौ न जायते || १३ ||

चन्द्रसूर्यग्रहे स्नात्वा कैवल्यं प्राप्नुयान्नरः |
सितप्रभा नाम नदी महादेवावतारिता || १४ ||

हिमवत्प्रभवा सापि सिता दक्ष समुद्रगा |
तस्यां दशहरायां तु दशम्यां शुक्लपक्षके || १५ ||

स्नात्वा विष्णुगृहे याति नरो वै मुक्तपातकः |
नवतोया नाम नदी ततः पूर्वस्थिता पुरा || १६ ||

नवं नवं नवं नित्यं कुर्वन्ती सा पुनाति हि |
नवतोया ततः प्रोक्ता हिमवत्प्रभवैव सा || १७ ||

तस्यां स्नात्वा महामाघ्यां नरो गच्छति देवताम् |
सम्पूर्णं माघमासं तु स्नात्वा विष्णुगृहं व्रजेत् || १८ ||

तासां नदीनां तु पतिरगदो नाम वै नदः |
पीठपूर्वे स्थितः पुण्यो ब्रह्मपादसमुद्भवः || १९ ||

हिमवत्प्रभवः सोऽपि देवगन्धर्वसेवितः |
तत्र स्नात्वा च पीत्वा च नरो ब्रह्मगृहं व्रजेत् || २० ||

कार्तिकं सकलं मासं योऽगदाख्ये महानदे | 
स्नानं करोति मौजस्तस्य पुण्यफलं शृणु || २१ ||

इह लोके त्वरोगः स प्राप्य चैवोत्तमं सुखम् |
शेषे ब्रह्मगृहं प्राप्य ततो मोक्षमवाप्नुयात् || २२ ||

नन्दिकुण्डे नरः स्नात्वा भक्तं कुर्यात् तदा निशि |
ततः परस्मिन् दिवसे गच्छेज्जल्पीशमन्दिरम् || २३ ||

तत्र स्नात्वा महानद्यां जल्पीशं प्रतिपूज्य च |
तस्यां निशि हविष्याशी संयतस्तां निशां नयेत् || २४ ||

ततोऽनुदिवसे प्राप्ते गच्छेत् सिद्धेश्वरीं शिवाम् |
तां पूजयेत् तथाष्टम्यामुपवासं तथाचरेत् || २५ ||

चतुर्भुजा तु सा देवी पीनोन्नतपयोधरा |
सिन्दूरपुञ्जसङ्काशा धत्ते कर्त्री च खर्परम् || २६ ||

दक्षिणे वामबाहुभ्यामभीतिवरदायिनी |
जटामण्डितशीर्षा च अक्तपद्मोपरिस्थिता || २७ ||

पंचाक्षरजपान्तादिर्मन्त्रेऽस्याः परिकीर्तितः |
कामख्यातन्त्रमेवास्याः पूजने तन्त्रमीरितम् || २८ ||

एवं कृत्वा नरो धीरः पुनर्योनौ न जायते |
जामदग्न्यभयाद् भीताः क्षत्रियाः पूर्वमेव ये || २९ ||

लेच्छच्छद्माण्युपादाय जल्पीशं शरणं गताः |
ते म्लेच्छवाचः सततमार्यवाचश्च सर्वदा || ३० ||

जल्पीशं सेवमानास्ते गोपायन्ति च तं हरम् |
त एव तु गणास्तस्य महाराजमनोहराः || ३१ ||

तोषयित्वा तथा सर्वान् जल्पीशं पूजयेन्नरः |
वरदाभयहस्तोऽयं द्विभुजः कुन्दसन्निभः || ३२ ||

तत्पुरुषस्य तु मन्त्रेण पूजयेद् देवमुत्तमम् |
एवं पुण्यकरः पीठो जल्पीशस्य महात्मनः |
एवं ज्ञात्वा नरो याति शंकरस्य परं प्रति || ३३ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सप्तसप्ततितमोऽध्यायः || ७७ ||

अष्टसप्ततितमोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच -

एतच्छ्रुत्वा तु संवादमुत्तमं शंकरस्य च |
भैरवस्य तु वेतालसहितस्य महात्मनः || १ ||

भूयश्च सगरो राजा मुनिमौर्वं महामतिम् |
पप्रच्छ मोदसंहृष्टः सूनृतं चेदमुत्तमम् || २ ||

सगर उवाच -

विचित्रमिदमाख्यातं भगवन्मुनिसत्तम |
कामरूपस्य पीठस्य संस्थानं निर्णयं तथा || ३ ||

भूयश्च श्रोतुमिच्छामि विस्तरेण महामते |
वायव्यस्याथ मध्यस्य पूर्वभागस्य निर्णयम् || ४ ||

यथा यस्मिन् निष्ठितोऽस्ति महादेवोऽम्बिका तथा |
तत्सर्वं मुनिशार्दूल कथय श्रोतुमुत्सहे || ५ ||

और्व उवाच -

उक्तो वायव्यभागस्य निर्णयो नृपसत्तम |
नैर्-ऋत्योत्तरमध्याद्रेः शृण्विदानीं विनिर्णयम् || ६ ||

बहुरोक्ता नाम ननी करतोया प्रदक्षिणे |
उत्तरश्रावणी चास्ते तत् पूर्वं कामरूपकम् || ७ ||

सुरसो नाम जीमूतः कामरूपं ततः स्थितः |
निःसृता बहुरोकेति नदी तस्माद् वृषप्रदा || ८ ||

आसन्ने सुरसाख्यस्य शिवलिङ्गो महावृषः |
माहेश्वरी तत्र देवी योनिमण्डलरूपिणी || ९ ||

स्नात्वा तु बहुरोकायामारुह्य सुरसाचलम् |
महावृषं पूजयित्वा महादेवीं महेश्वरीम् || १० ||

धूतपापो जितद्वन्द्वः पुनर्योनौ न जायते |
चतुर्भूजो वृषारूढो वरदाभयशूलधृक् || ११ ||

शुद्धस्फटिकसंकाशो जटावान् स महावृषः |
अघोरस्य तु मन्त्रेण पूजाऽस्य परिकीर्तिता || १२ ||

कामेश्वर्याः स्वरूपं तु माहेश्वर्याः प्रकीर्तितम् |
पूजापि यद्वदेवास्यास्तद्वत्फलप्रदायिका || १३ ||

तत्र वसिष्ठकुण्डं तु वसिष्ठमुनिसेवितम् |
यत्र स्थितो वसिष्ठस्तु नरकेण निवारितः || १४ ||

अप्राप्य गन्तुं जीमुतं नीलाख्यं वाशपत्तुतम् |
स्वस्नानार्थं कृतं तत्र कुण्डं देवगणार्चितम् || १५ ||

तत्र स्नात्वा नरो याति नाकपृष्ठं यथेच्छया |
सुरसस्य च पूर्वस्यां कृत्तिवासाह्वयो गिरिः || १६ ||

कृत्तिवासाः स्वयं तत्र सत्या सहावसत् पुरा |
चन्द्रिकाख्या नदी यत्र तस्यां स्नात्वा दिवं व्रजेत् || १७ ||

चन्द्रिकायां नरः स्नात्वा सम्पूज्य कृत्तिवाससम् |
भाद्रशुक्लचतुर्थ्यां तु निष्कलङ्को भवेन्नरः || १८ ||

पूर्णभाद्रपदं मासं चन्द्रिकायां नरोत्तमः |
स्नात्वा गच्छति भूतेशं दृष्ट्वै कृत्तिवाससम् || १९ ||

उत्तरस्राविणी नित्यं चन्द्रिकाख्या सरिद्वरा |
नातिदूरे चन्द्रिकायाः पूर्वस्यां दिशि फेनिला || २० ||

संज्ञया च सरिच्छ्रेष्ठा शतानन्दावतारिता |
ब्रह्मणो दुहिता स तु गङ्गा पर्वतसम्भवा || २१ ||

फेनिलायां नरः स्नात्वा ब्रह्मोत्थानदिने पुनः |
फाल्गुने मासि नरकं जित्वा स्वर्गमवाप्नुयात् || २२ ||

ततः सिताह्वया पूर्वं सरिदुत्तरगामिनी |
तस्यां स्नात्वा महाचैत्र्यां गङ्गास्नानफलं लभेत् || २३ ||

ततः पूर्वं सुमदना योजनद्वितयान्तरे |
नदी जनकराजेन समाराध्य वृषध्वजम् || २४ ||

हिताय भैरवाख्यस्य सुतीक्ष्णादवतारिता |
सुतीक्ष्णं गिरिमारुह्य स्नात्वा सुमदनाजले || २५ ||

माघशुक्लचतुर्थ्यां तु पूजयित्वा महेश्वरम् |
संप्राप्य सकलान् कामान् शिवलोकाय गच्छति || २६ ||

एता नद्यः कामरूपे नैरृत्यामुत्तरस्रवाः |
पीठस्य पूर्वतस्तत्र त्रिपुरा यत्र पूज्यते || २७ ||

एवं ते कथितं राजन् महापुण्यदमुत्तमम् |
कामरूपस्य नैर्-ऋत्यां यत्र शम्भुः सदाम्बिका || २८ ||

उनरेव महाराज या नद्यो दक्षिणस्रवाः |
हिमवत्प्रभवा याताः क्रमशः शृणु भूपते || २९ ||

अगदस्य नदस्योर्ध्वं भद्राख्या तु महानदी |
भाद्रे कृष्णचतुर्दश्यां यस्यां स्नात्वा दिवं व्रजेत् || ३० ||

ततः पूर्वं सुभद्राख्या नदी पुण्यतमा सदा |
वैशाख्यस्य तृतीयायां यस्यां स्नात्वा दिवं व्रजेत् || ३१ ||

ततस्तु मानसा नाम नदी पुण्यतमा मता |
सरसो मानसाख्यात् तु तणबिन्द्ववतारिता || ३२ ||

वैशाखं सकलं मासं तस्यां स्नात्वा नरोत्तमः |
विष्णुलोकमवाप्यैव ततो मोक्षमवाप्नुयात् || ३३ ||

हिमवन्निकटे शैलो विभ्राटः स महाद्युतिः |
यस्मिन् वसति भूतेशः सदा भैरवरूपधृक् || ३४ ||

तस्मात् तु भैरवी नाम नदी पुण्योदका शुभा |
प्राङ् मानसाद्या स्रवति गङ्गेव फलदायिनी || ३४ ||

यस्यां वसन्तसमये स्नात्वा गच्छति वे दिवम् |
यस्यां सम्पूज्य कामाख्यामिष्टं ज्ञानमवाप्नुयात् || ३६ ||

सम्पूज्याथ महामायां द्विगुणं प्राप्नुयात् फलम् |
ऊर्ध्वं ततो देवगङ्गा वर्णासाख्या सरिद्वरा || ३७ ||

हिमवत्प्रभवा नित्यं फलदा मानसोपमा |
सुभद्राद्यास्तु याः प्रोक्ता वर्णासान्ताः सरिद्वराः || ३८ ||

हिमवत्प्रभवास्तास्तु सर्वा एवोत्तरप्लवाः |
पूर्वे तु मदनायास्तु ब्रह्मक्षेत्रस्य पश्चिमे || ३९ ||

रविक्षेत्रं यत्र देव आदित्यः सततं स्थितः |
भैरवस्य हितार्थाय यत्र सर्वेश्वराः स्थिताः || ४० ||

कामरूपे महापीठे ब्रह्मेन्द्रवरुणादयः |
तदा अत्त्वाह्वये शैले श्री सूर्योऽपि व्यवस्थितः || ४१ ||

त्रिस्रोता नाम यस्यास्ति नदी पूर्वदिशि स्थिता |
कपोतकरणं पश्चादस्य कुण्डद्वयं स्थितम् || ४२ ||

कपोतकुण्डे विधिवत् स्नात्वा करणकुण्डके |
तत्त्वाचलं समारुह्य सम्पूज्य च दिवाकरम् || ४३ ||

सकृदेव नरो याति भास्करस्य गृहं प्रति |
सूर्यरश्मिसमुद्भूतं कपोतकरणामृतम् || ४४ ||

पुण्यतोयसमाख्यातं पापं कपोत मे हर |
इत्यनेन तु मन्त्रेण स्नात्वा कपोतपुष्करे || ४५ ||

करणं समुपस्पृश्य तत्त्वशैले रविं यजेत् |
त्रिविधं ब्रह्मबीजं तु सहस्रपदमन्ततः || ४६ ||

रश्मयेऽपि चतुर्थ्यं तु देवोजाया तु चेष्टतः |
अङ्गबीजमिदं प्रोक्तमादित्यस्यातिकामदम् || ४७ ||

पद्मासनः पद्मकरः पद्मगर्भसमद्युतिः |
सप्ताश्वः सप्तरज्जुश्च द्विभुजो भास्करः सदा || ४८ ||

वर्तुलं मण्डलं चास्य अष्टपत्रसमन्वितम् |
अङ्गुष्ठाग्राङ्गुलीनां च हृदादीनां तथा च षट् || ४९ ||

अङ्गमन्त्रेण सहित उपान्ते वह्निसंयुतः |
सर्वन्यासे समुद्दिष्टो मन्त्रः सर्वफलप्रदः || ५० ||

हृच्छिरस्तु शिखावर्मनेत्रास्योदरपृष्ठतः |
बाह्वोः पाण्योर्जङ्घयोस्तु पादयोश्चापि विन्यसेत् || ५१ ||

जघने च समस्तानि क्रमान्मन्त्राक्षराणि च |
रमाच्चोत्तरतः प्रोक्तः पूजने परिकीर्तितः || ५२ ||

विसर्जनं तथैशान्यां विद्याद्या दलशक्तयः |
निर्माल्यधृक् तत्त्वचण्डो माठराद्यास्तु पार्श्वयोः || ५३ ||

बीजमुत्तरतन्त्रस्य पूर्वतः प्रतिपादितम् |
अनेन विधिना तत्त्वे पूजयित्वा नरोत्तमः || ५४ ||

स कामानखिलान् प्राप्य इहलोके प्रमोदते |
सुखी शेषे तथा गच्छेद् भास्करस्यालयं प्रति || ५५ ||

नातिदूरे भास्करस्य दक्षिणस्यां शुभाह्वयः |
तस्योर्ध्वसानौ वसति लिङ्गं शांकरमुत्तमम् || ५६ ||

परिवार्य सदा यान्ति महाकायास्तु वानराः |
परिवार्यावतिष्ठन्ते सेवमानाश्च शङ्करम् || ५७ ||

त्रिस्रोतायां नरः स्नात्वा यः पश्येत् तु शुभाचले |
महात्मानं महादेवं काममिष्टं लभेन्नरः || ५८ ||

ततः पूर्वं सुरनदी नाम्ना सुकुममालिनी |
क्षीरोदाख्यापरा तस्मात् ते गते दक्षिणस्रवे || ५९ ||

एते अपि महाराज पुण्यतोयेऽमृतस्रवे |
तयोः स्नात्वा नरो याति शङ्करस्यालयं प्रति || ६० ||

ततोऽपि पूर्वतो देवी लीलाख्या चापरा नदी |
यस्यां स्नात्वा महानद्यां शिवलोकाय गच्छति || ६१ ||

ततः पूर्वं शिवा चण्डी चण्डिकाख्या महानदी |
निर्याति धवलाख्यात् तु पर्वतात् सुमनोहरात् || ६२ ||

शिवलिङ्गद्वयं तत्र नातिदूरे व्यवस्थितम् |
गोलोकं चाथ शृङ्गं च क्रोशमात्रान्तरे स्थितम् || ६३ ||

चण्डिकायां नरः स्नात्वा आरुह्य धवलेश्वरम् |
दक्षिणं सागरं वीक्ष्य पृष्ट्वा गोलोकसंज्ञकम् || ६४ ||

ततोऽवतीर्य च पुनः शृङ्गिणं भूमिपीठकम् |
शिवपूजाविधानेन पूजयित्वा महेश्वरम् || ६५ ||

अश्वमेधस्य यज्ञस्य फलं सम्प्राप्य मानवः |
सर्वान् कामानवाप्येह देहान्ते शिवतां व्रजेत् || ६६ ||

एता याः कथिता नद्यः सर्वा वै दक्षिणस्रवाः |
तस्मादीशानकाष्ठायां पर्वतो गन्धमादनः || ६७ ||

यत्र भृङ्गाह्वयं लिङ्गं शिवस्यास्ते महत्तरम् |
स एव पर्वतश्रेष्ठः प्राप्तः क्षेत्रस्य पश्चिमे || ६८ ||

धृत्वा ब्रह्मशिलां देवीं सावित्रं प्रतिगामिनी |
गन्धमादनकस्यान्ते भृङ्गेशस्य पदद्वयम् || ६९ ||

स्रवद्गङ्गाजलं चास्ते कुण्डं तत्रान्तरालकम् |
अन्तरालककुण्डे तु स्नात्वा पीत्वा च तज्जलम् || ७० ||

भृङ्गेशस्य ततो दृष्ट्वा शिलासंस्थं पदद्वयम् |
पूजयित्वा महाभृङ्गं गाणपत्यमवाप्नुयात् || ७१ ||

शम्भुपादसमुद्भूतमन्तरालदृशाकरम् |
वृषध्वजपदानां त्वं संयोजय महावृष || ७२ ||

इत्यनेन तु मन्त्रेण स्नानं कृत्वान्तराजले |
भृङ्गदेवं ततः पश्येत् कुब्जपीठान्तवासिनम् || ७३ ||

मणिकूटस्याथ गिरेर्गन्धमादनकस्य च |
मध्ये स्रवति लौहित्यो ब्रह्मणाग्निसमुत्थितः || ७४ ||

अर्णाशाया दक्षिणस्यां लौहित्यो नाम सागरः |
मणिकूटः स्थितः पूर्वे हयग्रीवो हरिर्यतः || ७५ ||

स हयग्रीवरूपेण विष्णुर्हत्वा ज्वरासुरम् |
निहत्य स हयग्रीवः क्रीडायै यत्र संस्थितः || ७६ ||

हत्वा ज्वरं तथा विष्णुस्तत्र वासमथाकरोत् |
नरदेवासुरादीनां यथा भवति वै हितम् || ७७ ||

ज्वरेणापीडित तनुर्ज्वरं हत्वा महासुरम् |
सर्वलोकहितार्थाय सोऽगदस्ना नमचरेत् || ७८ ||

अगदस्नानसम्भूतं संजातं च अहासरः |
तस्य स्वयं हयग्रीवो नाम चक्रेऽपुनर्भवम् || ७९ ||

न पुनर्जायते यस्मात् तत्र स्नात्वा नरोत्तमः |
अपुनर्भवसंज्ञं तत् सरस्तु परिकीर्तितम् || ८० ||

मणिकटाचले विष्णुर्हयग्रीवस्वरूपधृक् |
शतव्यामप्रमाणेन विस्तरेणैव शोभितम् || ८१ ||

तस्मात् पूर्वे भद्रकामः पर्वतस्तु त्रिकोणकः |
यत्र कालहयो नाम शिवलिङ्गो व्यवस्थितः || ८२ ||

तस्यासन्ने दक्षिणस्यामपुनर्भवकुण्डकम् |
अपुनर्भूःसरस्तीरे पर्वते भद्रकामदे || ८३ ||

हरवीथीति विख्याता शिला ब्रह्मस्वरूपिणी |
तत्र योगी महादेवो योगज्ञो ध्यानतत्परः || ८४ ||

यं दृष्ट्वा योगवान् मर्त्यो मृतो मोक्षमवाप्नुयात् |
तस्यामेव शिलायां तु गोकर्णो नाम शङ्करः || ८५ ||

गोकर्णो निहतो येन अन्धकस्य सखा पुरा |
गोकर्णस्य तथैशान्यां केदारः शम्भुरन्ततः || ८६ ||

ततोऽन्धकसमः प्रोक्तः कमलाकरभोगधृक् |
यत्रास्ति शम्भुः केदारः स गिरिर्मदनाह्वयः || ८७ ||

तत्रैव कमलः प्रोक्तः स महात्मालयप्रदः |
स्नात्वाऽपुनर्भवजले दृष्ट्वा गोकर्णयोगिनौ || ८८ ||

केदारकमलौ दृष्ट्वा मुक्तिर्माधवदर्शने |
दृष्ट्वा तु माधवं देवं ततः कामं विलोकयेत् || ८९ ||

कामं विलोक्य तत्रस्थो निरीक्षेदपुनर्भवम् |
एवं कृत्वा पीठयात्रामनेन क्रमयोगतः || ९० ||

सप्त पूर्वान् सप्त परानात्मानं दश पञ्च च |
पितृनुद्धृत्य त्रिदिवं नयेत् स पुरुषोत्तमः || ९१ ||

विष्णुस्थानसमुद्भुता पुनर्भवहरीश्वर |
पापं हर स्वर्गहेतोर्जितसङ्गमहोदधे || ९२ ||

अनेनैव तु मन्त्रेण स्नायाद् वीरोऽपुनर्भवे |
हयग्रीवस्य तन्त्रं तु पुरैव प्रतिपादितम् || ९३ ||

रूपं शृणु महाराज चिन्तयेत् तस्य यादृशम् |
कर्पूरकुन्दधवलः सितपद्मोपरिस्थितः || ९४ ||

चतुर्भुजः कुण्डलादिनानालङ्कारभूषितः |
वरदाभयहस्तस्तु वामहस्तद्वयेन तु || ९५ ||

पुस्तकं सितपद्मं च धत्ते हस्तद्वयेऽपरे |
श्रीवत्सकौस्तुभोरस्कः क्वचिच्च गरुदासनः || ९६ ||

सर्व उत्तरतन्त्रोक्तः क्रमो ग्राह्यः प्रपूजने |
विष्वक्सेनो हयारेस्तु निर्माल्यधृग्विसर्जने || ९७ ||

शिलारूपर्पतिच्छन्नः सदास्ते गरुडध्वजः |
क्रीडमानोऽथ गन्धर्वैः स्थितो लोकहिताय च || ९८ ||

हयग्रीवस्य मन्त्रस्य सिद्धिर्लक्षद्वयेन तु |
यावकैः पायसैराज्यैर्होमं कुर्वन् पुरश्चरेत् || ९९ ||

एकेनैव तु राजेन्द्र पुरश्चरणकर्मणा |
इष्टसिद्धिमवाप्येह विष्णुलोकमवाप्नुयात् || १०० ||

मन्त्रैस्तु पञ्चवक्त्राणां पञ्चमूर्तीः सदार्चयेत् |
पूर्वे तत्पुरुषादीनां कामादीन् पूजको द्विजः || १०१ ||

कामस्तत्पुरुषो ज्ञेयो योगीशानः प्रकीर्तितः |
अघोरो ह्यथ गोकर्णः केदारो वामदेवकः || १०२ ||

सद्योजातस्तु कमलामन्त्रैस्तैस्तैः प्रपूजयेत् |
पर्वतश्चैव केदारः शिवगङ्गा तु तु कालिका || १०३ ||

हयग्रीवस्य पूर्वस्यां केदारस्य तु पश्चिमे |
छायाभोगाह्वयस्थानं पुरी भोगवती तथा || १०४ ||

यो गच्छेन्मणिकूटाख्यात् कौतुकाच्च पुनर्भवम् |
स सर्वतीर्थयात्राणां फलमाप्नोति मानवः || १०५ ||

ज्यैष्ठे मासि सिते पक्षे पञ्चदश्यष्टमीषु च |
स्नात्वाऽपुनर्भवजले यः पश्येद् विधिवद्धरिम् |
स सर्वं कुलमुद्धृत्य विष्णुसायुज्यमाप्नुयात् || १०६ ||

ज्येष्ठं तु सकलं मासं नित्यं पश्येत् तु यो हरिम् |
हरौ विलीनतां याति स सर्वैः सहितः कुलैः || १०७ ||

एतत् ते कथितं पुण्यं मणिकूटाह्वयं परम् |
वाराणसीतो ह्यधिकं सिद्धविद्याधरार्चितम् || १०८ ||

यः पठेच्छृणुयाद्विप्रो मणिकूटस्य निर्णयम् |
स सर्ववेदस्य फलं प्राप्नोत्येव न संशयः || १०९ ||

इति श्रीकालिकापुराणे अष्टसप्ततितमोऽध्यायः || ७८ ||

एकोनाशीतितमोऽध्यायः

और्व उवाच -

ततः पूर्वं महाराज दर्पणो नाम पर्वतः |
कुबेरो यत्र वसति धनपालैः समं सदा || १ ||

यस्मिन्नास्ते मध्यभागे रोहितो रोहिताकृतिः |
यस्मिंल्लोहादिकं स्पृष्टं स्वर्णतां याति तत्क्षणात् || २ ||

यत्रातिदूरे स्रवति दर्पणो नाम वै नदः |
हिमाद्रिप्रभवो नित्यं लौहित्यसदृशः फलैः || ३ ||

समुत्पन्नं हि लौहित्यं सर्वैर्दैवगणैर्हरिः |
सर्वतीर्थोदकैः सम्यक् स्नापयामास तं सुतम् || ४ ||

तस्य स्नानसमुद्भूतः पापदर्पस्य पाटनः |
तेनायं दर्पणो नाम पुरा देवगणैः कृतः || ५ ||

तस्मिन् स्नात्वा नदवरे योऽर्चयेद् दर्पणाचले |
कुबेरं प्रतिपत्तिथ्यां कार्तिके शुक्लपक्षके || ६ ||

स याति ब्रह्मसदनमिह भूतिशतैर्युतः |
दर्पणाद् दिशि पूर्वस्यामग्निमालाह्वयौ गिरिः || ७ ||

सर्पाकारः सप्तशतव्यामदीर्घोदर्ध विस्तृतः |
तत्र तिष्ठति वै वह्निरूर्ध्वभागेऽग्निमण्डले || ८ ||

सिन्दूरपुञ्जसङ्काशे चारुदारूशिलातले |
तस्मिन्निरिन्धनो वह्निर्नित्यमद्यापि काशते || ९ ||

भैरवस्य हितार्थाय कामाख्यापरिसेवने |
पूर्वमेव स्थितस्तत्र साक्षाद् वह्निर्गणैः सह || १० ||

लौहित्यपाथसि स्नात्वा त्वग्निमालाह्वयं गिरिम् |
आरुह्य वह्निं सम्पूज्य मोदते विष्णुमन्दिरे || ११ ||

पुरस्तादग्निमालस्य कुण्डकं वारुणाह्वयम् |
तस्य तीरे गिरिश्रेष्ठो नाम्ना कंसकरः स्मृतः || १२ ||

वरुणस्तत्र वसति नित्यमेव जलाधिपः |
तस्मिन् कंसकरे सम्यक् पूजयित्वा प्रचेतसम् || १३ ||

स्नात्वा च वारुणे कुण्डे वारुणं लोकमाप्नुयात् |
आद्यं व्यञ्जनमेवात्र पञ्चमस्वरसंयुतम् || १४ ||

शम्भुचूडाशिखायुक्तं कौवेरं बीजमुच्यते |
सप्तमो यः पकारस्य बिन्दुश्चन्द्रार्धसंयुतः || १५ ||

वह्निबीजमिति ख्यातं तेन वह्नि प्रपूजयेत् |
मकारपञ्चमः सोमबिन्दुना वारुणः स्मृतः || १६ ||

एभिर्मन्त्रैरिमान् देवान् नित्यमेव प्रपूजयेत् |
वायुकूटो नाम गिरिः पूर्वस्यां वरुणाचलात् || १७ ||

द्विखण्डो वायुबीजेन मण्डलेन समन्वितः |
वायुलोकस्थितश्चन्द्रो यस्मान्निःसृत्य मारुतः || १८ ||

ऊर्ध्वाधोभागमासाद्य नित्यं वहति भूपते |
तत्र वायुं समभ्यर्च्य वायुलोकमवाप्नुयात् || १९ ||

पूर्वं वायुगिरेः शैलश्चन्द्रकूट इति स्मृतः |
त्रिकोणश्चन्द्रसङ्काशस्तदूर्ध्वे चन्द्रमण्डलम् || २० ||

द्वितीयवर्गस्याद्यं तु बिन्दुना समलङ्कृतम् |
चन्द्रबीजमिति प्रोक्तं तेन चन्द्रं प्रपूजयेत् || २१ ||

अद्यापि प्रतिदर्शे तु पर्वतं तं निशापतिः |
प्रदक्षिणीकरोत्येव दशाभिश्चापि खेचरैः || २२ ||

तस्यैव पूर्वभागे तु सोमकुण्डाह्वयं सरः |
तत्र स्नात्वा च पीत्वा च नरः कैवल्यमश्नुते || २३ ||

स्वर्गादवतरच्चन्द्रः कामाख्यासेवने यदा |
तदा तद्रश्मिसङ्घातान्निःसृतास्तोयराशयः || २४ ||

तैस्तोयैर्वासवः कुण्डमकरोदिन्द्रचन्द्रयोः |
मध्ये पुण्यतमे स्थाने स्वयं ब्रह्मशिलोपरि || २५ ||

चन्द्ररश्मिसमुद्भुत चन्द्रकुण्दमहोदधे |
यं यं भावं समासाद्य त्वं चन्द्र कलुष हर || २६ ||

सुधास्रवणमाह्लाद त्वं चन्द्र कलुषं हर |
इत्यनेन तु मन्त्रेण यः स्नात्वा चन्द्रपाथसि || २७ ||

चन्द्रकूटं समारुह्य पूजयेद् यस्तु तं नरः |
अविच्छिन्ना सन्ततिस्तु सुकान्ता तस्य जायते || २८ ||

परत्र चन्द्रभवनं भित्त्वा याति परं पदम् |
तीरे तु चन्द्रकूटस्य नन्दनो नाम वै गिरिः || २९ ||

तस्मिन् वसति शक्रस्तु कामाख्यासेवने रतः |
पञ्चभावं समासाद्य सर्वदेवेश्वरो हरिः |
सेवितुं त्रिदशेशानीं सततं वर्तते नरः || ३० ||

चन्द्रकूटगिरेर्याम्यभागे गिरिजनार्दनः |
तस्य याम्ये त्वधोभागे अश्वक्रान्ताह्वयं सरः || अ || 
न तस्य सदृशं तीर्थमस्ति ब्रह्माण्डगोचरे |
जले स्थले मृता येऽत्र यान्ति ब्रह्म सनातनम् || ब् || 
जनार्दनगिरौ विष्णुः कूर्मरूपस्वरूपधृक् |
शिलां भित्त्वा स्थितस्तत्र देवगन्धर्वसेवितः || च् ||

अश्वक्रान्तजले स्नात्वा पूजयित्वा जनार्दनम् |
वंशकोटिं समुद्धृत्य स्वयं स्यात् पुरुषोत्तमः || द् ||

चन्द्रकूटस्य तु गिरेर्नन्दनस्य तथा गिरेः |
प्रतिदर्शं तथा चन्द्रः प्रदक्षिणयति त्रिधा || ३१ ||

चन्द्रकूटजले स्नात्वा समारुह्याथ नन्दनम् || ३२ ||

आराध्य शक्रं लोकेशं महाफलमवापुयात् |
नन्दनात् पूर्वभागे तु भस्मकूटो महागिरिः || ३३ ||

यः स्वयं भर्गरूपः स सदा चेच्छान्तमुत्तमम् |
दक्षिणे भस्मकूटस्य देवी पीयूषधारिणी || ३४ ||

उर्वशी नाम विख्याता शक्रप्रीतिकरी सदा |
देवैर्यत् स्थापितं पूर्वमभृतं भोजनाय वै || ३५ ||

कामाख्यायास्तदादाय स्वयं तिष्ठति चोर्वशी |
शिलारूपो हरस्तां तु समावृत्यैव तिष्ठति || ३६ ||

सा चैवामृतराशिं तु कृत्वा किंचन किंचन |
उपस्थापयते नित्यं कामाख्यायोनिमण्डले || ३७ ||

सुधाशिलान्तरस्था तु उर्वशीकुण्डवासिनी |
उर्वशीभस्मकूटस्य मध्ये कुण्डं सदावृतम् || ३८ ||

द्वात्रिंशद्धनुराकीर्णं पञ्चाशद्धनुरायतम् |
तत्र स्नात्वा च पीत्वा च नरा मोक्षमवाप्नुयात् || ३९ ||

कामाख्यायोनिरैशानीं दिशं याति सदैव हि |
भस्मकूटे प्रविशति उर्वशीमपि योगिनी || ४० ||

आप्यायिता चामृतेन नित्यं देवी प्रमोदते |
मोदयुक्ता महादेवी कामेन मोदते सदा || ४१ ||

भस्मकूटस्य चैशान्यां मणिकूटो महागिरिः |
मणिकर्णो नाम हरस्तत्र तिष्ठति लिङ्गकम् || ४२ ||

स सद्योजातरूपस्तु मणिकर्ण इतीरितः |
सद्योजातस्य मन्त्रेण पूजितव्यः सदाशिवः || ४३ ||

चन्द्रतीर्थजले स्नात्वा दृष्ट्वा चन्द्रं सवासवम् |
मणिकर्णेश्वरं दृष्ट्वा मुक्तिर्भस्माचलं गते || ४४ ||

श्वेतः श्वेताम्बरधरो दशाश्वो हेमभूषितः |
गदापाणिर्द्विबाहुश्च कर्तव्यो बरदः शशी || ४५ ||

सहस्रनेत्रो गौराङ्गो द्विभुजो वामहस्तगम् |
वज्रं गदांकुशं धत्ते दक्षिणेनापि पाणिना || ४६ ||

ऐरावतगजस्थस्तु बाणतूणीरबन्धनः |
धनुश्च कक्षे गृह्णाति सेवमानो महेश्वरीम् || ४७ ||

वकारानन्तरो वर्णश्चन्द्रबिन्दुसमन्वितः |
शक्रबीजमिति प्रोक्तं शक्रं तेन प्रपूजयेत् || ४८ ||

नदी सुमङ्गला नाम हिमपर्वतनिर्गता |
पूर्वस्यां मणिकूटस्य सदा स्रवति शोभना || ४९ ||

मणिकूटं समारुह्य यस्तां पश्यति वै नदीम् |
स गङ्गास्नानजं पुण्यमवाप्य त्रिदिवं व्रजेत् || ५० ||

मणिकूटाचलात् पूर्वं मत्स्यध्वजकुलाचलः |
निर्दग्धो यत्र मदनो हरनेत्राग्निना पुनः || ५१ ||

शरीरं प्राप तपसा समाराध्य वृषध्वजम् |
तत्र मत्स्यस्वरूपस्तु कामदेव समंस्थित || ५२ ||

अधित्यकायां पृथिवीं बीक्षमाणः समन्ततः |
नदी तु शाश्वती नाम तत्रास्ते दक्षिणस्रवा || ५३ ||

सरः कामसरो नाम तत्र शैले व्यवस्थितम् |
शाश्वत्यां विधिवत्स्नात्वा पीत्वा आमसरोऽम्भसि || ५४ ||

बिमुक्तपापः शुद्धात्मा शिवलोके महीयते |
गन्धमादनपूर्वस्यां सुक्रान्तो नाम पर्वतः || ५५ ||

तत्प्रान्ते वासवं कुण्डं वासवामृतभोजनम् |
यत्र स्थित्वा दक्षिणस्यां पुरा शक्रः शचीपतिः || ५६ ||

अमृतं श्रान्तदेहस्तु कामरूपान्तरे पपौ |
स्नात्वा तु वासवे कुण्डे समारुह्य सुकान्तकम् || ५७ ||

वासवस्य प्रियो भूत्वा शक्रलोकमवाप्नुयात् |
पूर्वस्यां तु सुकान्तस्य रक्षःकूटाह्वयो गिरिः || ५८ ||

यत्रास्ते सततं देवो निर्-ऋती राक्षसेश्वरः |
खड्गहस्तो महाकायो वामे चर्मधरस्तथा || ५९ ||

जटाजूटसमायुक्तः प्रांशुः कृष्णाचलोपमः |
द्विभुजः कृष्णवासास्तु गर्दभोपरिसंस्थितः || ६० ||

प्रान्तोपान्तौ बिन्दुचन्द्रसहितावादिरेव च |
नैर्-ऋत्यं कथितं बीजं तेन तं परिपूजयेत् || ६१ ||

रक्षःकूटं समारुह्य नि-ऋतिं राक्षसेश्वरम् |
यः पूजयेद् विधानेन चण्डिकां राक्षसेश्वरीम् || ६२ ||

न तस्य राक्षसेभ्योऽस्ति भयं नृप कदाचन |
राक्षसाश्च पिशाचाश्च वेताला गणनायकाः || ६३ ||

तं दृष्ट्वा पुरुषं राजन् सर्वदैव प्रबिभ्यति |
रक्षःकूटात् पूर्वदिशि भैरव नाम माधवः || ६४ ||

पाण्डुनाथ इति ख्यातो ग्रावरूपेण संस्थितः |
तं पाण्डुनाथं सततमष्टाक्षरभवोत्तरम् || ६५ ||

तेनैव पूजयेद् देवं पाण्डुनाथाह्वयं हरिम् |
वर्णेन रक्तगौराङ्गं गदापद्मधरं करे || ६६ ||

दक्षिणे चक्रशक्ती च बाहुभ्यामपि बिभ्रतम् |
चतुर्भुजं रक्तपद्मसंस्थितं मुकुटोज्ज्वलम् || ६७ ||

कुण्डले बिभ्रतं शुद्धे श्रीवत्सोरस्कमुत्तमम् |
नमो नारायणायेति मूलबीजेन वा हरेः || ६८ ||

एवं सम्पूजयेद् भूप चतुर्वर्गस्य सिद्धये |
पाण्डुनाथस्योत्तरस्यां ब्रह्मकूटाह्वयं सरः || ६९ ||

ब्रह्मणा निर्मितं पूर्वं स्नानार्थं स्वर्गवासिनाम् |
आयामेन शतव्यामं विस्तीर्णं त्वतदर्धकम् || ७० ||

सर्वपापहरं पुण्यं देवलोकात् समागतम् |
कमण्डलुसमुद्भूत ब्रह्मकुण्डामृतस्रव || ७१ ||

हर मे सर्वपापानि पुण्यं स्वर्गं च साधय |
इत्यनेन तु मन्त्रेण स्नात्वा तस्मिन् सरोजले || ७२ ||

पाण्डुनाथं च सम्पूज्य विष्णुसायुज्यमाप्नुयात् |
ब्रह्मकुण्डजले स्नात्वा पूजयित्वा उमापतिम् || ७३ ||

वायुकूटं समारुह्य मुक्तिमेवाप्नुयान्नरः |
पाण्डुनाथात् पूर्वदिशि गिरिश्चित्रहरो हरिः || ७४ ||

सततं यत्र रमते विष्णुर्वाराहरूपधृक् |
ततस्तु नीलकूटाख्यं कामाख्यानिलयं परम् || ७५ ||

तत्पूर्वभागे वसति ब्रह्मा ब्रह्मगिरिः पुनः |
ब्रह्मशैलस्य पूर्वस्यां भूमिपीठे व्यवस्थितम् || ७६ ||

चारुनिम्नशुभावर्तं कामाख्यानाभिमण्डलम् |
अत्रोग्रतारारूपेण रमते परमेश्वरी || ७७ ||

तत्र तेनैव रूपेण पूजितव्या शुभात्मिका |
तस्यास्तु बीजं पूर्वस्मिन्नुत्तरे प्रतिपादितम् || ७८ ||

रूपं शृणु नरश्रेष्ठ येन ध्येया सदा शिवा |
कृष्णा लम्बोदरी दीर्घा विरला रक्तदन्तिका || ७९ ||

चतुर्भुजा कृशाङ्गी तु दक्षिणे कर्तृखर्परौ |
खड्गं चेन्दीवरं वामे शीर्षे चैकजटा पुनः || ८० ||

वामपादं शवस्योर्वोर्निधायाङ्घ्रिं तु दक्षिणाम् |
शवस्य हृदये न्यस्य साट्टहासं प्रकुर्वती || ८१ ||

नागहारशिरोमालाभूषिता कामदा परा |
त्रिकोणं मण्डलं चास्या हुङ्कारं मध्यबीजकाम् || ८२ ||

द्वारेशानां योगिनीनां नामान्यस्यास्तु तन्त्रके |
ज्ञेयानि नरशार्दूल यत् प्रोक्तं वाम्यगोचरे || ८३ ||

उर्वश्यां विधिवत् स्नात्वा स्पृष्ट्वा पाण्डुशिलां तथा |
नीलकूटं समारुह्य पुनर्योनौ न जायते || ८४ ||

पुरन्दरपुरायाते वाराणस्याः हलाधिके |
सुधासंकीर्णतोयौघैः पाप हर ममोर्वशि || ८५ ||

अमृतस्राविणी देवी सुधौघपरिपूरणी |
अमृतेनामृतं मेऽद्य देहि देवि ममोर्वशि || ८६ ||

पुरन्दरप्रिये देवि वाराणस्याः सदाम्धिके |
लोहित्यह्रदसंकीर्णे पापं हर मनोर्वशि || ८७ ||

इत्येभिः स्तुतिभिर्मन्त्रैः स्नात्वा पुण्योर्वशीजले |
सर्वपापविनिर्मुक्तो विष्णुलोके विचेष्टते || ८८ ||

उर्वशी द्विभुजा प्रोक्ता स्वर्णकङ्कणधारिणी |
सौवर्णपात्रममृतस्रावणाय बिभर्ति च || ८९ ||

शुक्लवस्त्रा गौरवर्णा पीनोन्नतपयोधरा |
सर्वाङ्गसुन्दरी शुद्धा सर्वाभरणभूषिता || ९० ||

एतन्नामाद्यक्षरं तु मन्त्रमस्याः प्रकीर्तितम् |
उमातन्त्रे तु गदितं मन्त्रमस्याः प्रकीर्तितम् || ९१ ||

गणेशः पूर्वद्वारस्थः कामाख्यापर्वतस्य तु |
तत्रैव चाग्निवेतालः स्थितो द्वारि मनोहरः || ९२ ||

तयो रूपं च मन्त्रं च यथोक्तं शम्भुना पुरा |
तदहं प्रतिवक्ष्यामि महाराज शृणुष्व मे || ९३ || 

ओं नम उल्कामुखायेति मूलबीजादिसङ्गतम् |
मन्त्रं सिद्धगणेशस्य द्वारस्थस्य प्रकीर्तितम् || ९४ ||

रूपं तस्य प्रवक्ष्यामि गजवक्त्रं त्रिलोचनम् |
लम्बोदरं चतुर्बाहुं व्यालयज्ञोपवीतिनम् || ९५ ||

शूर्पकर्ण बृहद्गण्डमेकदन्तं पृथूदरम् |
दक्षिणे तु करे दण्डमुत्पलं च तथापरे || ९६ ||

लड्डुकं परशुं चैव वामतः परिकीर्तितम् |
बृहत्त्वाक्षिप्तगगनं पीनस्कन्धाङ्घ्रिपाणिनम् || ९७ ||

युक्तं बुद्धिकुबुद्धिभ्यामधस्तान्मूषकान्वितम् |
अन्त्रस्तु यादृशः प्रोक्तः पञ्चवक्त्रस्य पूजने || ९८ ||

स एव तन्त्रो ग्राह्यस्तु तादृग्विधिनिषेधनम् |
द्विभुजः पीनवदनो रक्तनेत्रो भयङ्करः || ९९ ||

छुरिकां दक्षिणे पाणौ वामे रुधिरपात्रकम् |
दंष्ट्राकरालवदनं कृशो धमनिसन्ततः || १०० ||

जटां दीर्घां मूर्ध्नि बिभ्रद्घोररावयुतस्तथा |
पचतुर्थोऽग्निबीजेन षष्ठस्वरविभूषितः || १०१ ||

अग्निवेतालबीजोऽयं सर्वत्र भयनाशकः |
पूजयेदग्निवेतालं सर्वत्र भयवारणम् || १०२ ||

यः पूजयेत् तस्य पुनर्भूतादिभ्यो भयं नहि |
अष्टानामथ मन्त्राणां योगिनीनां क्रमन्नृप || १०३ ||

शैलपुत्रीप्रमुख्याणां मन्त्राण्यष्टाक्षराणि तु |
वैष्णवीतन्त्रसंस्थानि पूर्वप्रोक्तानि तानि तु || १०४ ||

शैलपुत्र्यास्तथा चाङ्गमन्त्रं प्राक् प्रतिपादितम् |
रूपं तु नरशार्दूल योगिनीनां विशेषतः || १०५ ||

प्रत्यक्षरेण बीजेन दुर्गातन्त्रेण वा त्विमाः |
नेत्रबीजेनैव पूज्या योगिन्यो नृपसत्तम || १०६ || 

कात्यायनीं पाददुर्गां दुर्गातन्त्रेण पूजयेत् |
तदेव पूजनं रूपं तत्पूर्वं प्रतिपादितम् || १०७ ||

कालरात्र्यास्तु मन्त्रेण कालरात्रिं प्रपूजयेत् |
कालरात्र्या रूपमन्त्रौ पुरैव प्रतिपादितौ || १०८ ||

महामायातन्त्रमन्त्रैः पूजयेद् भुवनेश्वरीम् |
एताः सर्वास्तु योगिन्यः कामाख्यावत् फलप्रदाः || १०९ ||

विशेषो यत्र नैवोक्तो रूपे तन्त्रे च पूजने |
दुर्गातन्त्रेण मन्त्रेण तत्र पूजां समाचरेत् || ११० ||

प्रत्येकं योगिनीं यस्तु पूजयेन्नरसत्तमः |
स सर्वयज्ञस्य फलं प्राप्नोति नरसत्तम || १११ ||

नीलशैलस्य पूर्वस्मिन् स्वरूपं प्रतिपादितम् |
नाभिमण्डलपूर्वस्यां भस्मकूटस्य दक्षिणे || ११२ ||

पूर्वस्यां कर्पटो नाम पर्वतो यमरूपधृक् |
तत्र याम्यशिला कृष्णा नीलाञ्जनसमप्रभा || ११३ ||

अधित्यकायां राजेन्द्र व्यामपञ्चसुविस्तृता |
पूजयेत् तत्र शमनं पाणौ दण्डं सदैव यः || ११४ ||

धत्ते तु पाणिना नित्यं प्राणिदण्डस्य साधनम् |
कृष्णवर्ण तु द्विभुजं किरीटमुकुटोज्ज्वलम् || ११५ ||

दधतं चासिपुत्रीं च वामपाणौ सदैव हि |
कृष्णवस्त्रं स्थूलपादं बहिर्निःसृतदन्तकम् || ११६ ||

हयाभयप्रदं नित्यं नृणां महिषवाहनम् |
पूजयेत् परया भक्त्या याम्यबीजेन साधकः || ११७ ||

उपान्तवर्गस्यादिर्यो वर्णो बिन्द्विन्दुसंयुतः |
यमबीजमिति ख्यातं यमस्य प्रीतिदायकम् || ११८ ||

अनेनैव तु मन्त्रेण शमनं पूजयेत् तु यः |
कर्पटाख्येऽचलवरे नापमृत्युमवाप्नुयात् || ११९ ||

पूर्वस्यां कर्पटाख्यात् तु शैलाच्चित्र इति स्मृतः |
यः पूर्वभागप्रान्तेऽभूद्दिश्याग्नेययामवस्थितः || १२० ||

पीठस्तु ब्रह्मग्रावस्तु स प्राक् पर्वत उच्यते |
तस्मिन् वसन्ति सततं ग्रहा नव यथेच्छया || १२१ ||

तत्र तान् पूजयेद् यस्तु स नाप्नोत्यापदं क्वचित् |
रूपं मन्त्रं च सूर्यस्य चन्द्रस्य प्रतिपादितम् || १२२ ||

सप्तानामितरेषां तु मन्त्रं रूपं शृणुष्व मे |
रक्ताम्बरधरः शूली शक्तिमांश्च गदाधरः || १२३ ||

चतुर्भुजो मेषरथो वरदो मङ्गलो मतः |
पीताम्बरधरः शूली पीतमाल्यानुलेपनः || १२४ ||

हड्गचर्मगदापाणिः सिंहस्थो वरदो बुधः |
स्वर्णगौरः पीतवासाः स्वर्णपर्यंकसंस्थितः || १२५ ||

मालां कमण्डलुं दण्डं वामेन वरदायकम् |
चतुर्भुजं च सर्वज्ञं चिन्तयेद् देवतीर्थकम् || १२६ ||

सर्वैर्देवगणैर्नित्यं अम्यमानं मनोहरम् |
शुक्लवस्त्रं शुक्लवर्णं शङ्खनागोपरिस्थितम् || १२७ ||

चतुर्भुजं पाशमालां पुस्तकं च वराभये |
क्रमाद् दक्षिणवामायां धत्ते दैत्यगुरुः सदा || १२८ ||

इन्द्रनीलनिभः शूली वरदो गृध्रवाहनः |
आशबाणासनधरो ध्यातव्योऽर्कसुतः सदा || १२९ ||

कामदेवस्यबीजं तु मन्त्रं भौमस्य कीर्तितम् |
दुर्गाया नेत्रबीजस्य यत्तु मध्यावरं शुभम् || १३० ||

तन्मन्त्रं शशिपुत्रस्य सर्वकामफलप्रदम् |
अंकारपञ्चमादिस्तु चतुःषट्स्वरसंयुतम् || १३१ ||

गणेशबीजान्तमिदं गुरोर्मन्त्र प्रकीर्तितम् |
बिन्द्विन्दुसंयुतं चापि पूर्ववर्णद्वयं पुनः || १३२ ||

सप्तमस्वरसंयुक्तो मकारस्त्वादिरन्तरम् |
प्रान्तवर्गाद्यक्षरं तु बिन्द्विन्दुभ्यां समन्वितम् || १३३ ||

भवेच्छुक्रस्य बीजं तु सर्वकामसमृद्धिदम् |
प्रान्तवर्गाद्यक्षरं तु चन्द्रबिन्दुसमन्वितम् || १३४ ||

आद्यमन्त्रस्वरोपेतं तदेवेत्यादिसंयुतम् |
शनैश्चरस्य मन्त्रोऽयं सर्वदोषविनाशनः || १३५ ||

बिन्दुचन्द्रसमायुक्तं नामाद्यक्षरमेव वा |
तेषां सर्वग्रहाणां वै मन्त्रमङ्ग प्रकीर्तितम् || १३६ ||

शान्तिके पौष्टिके कृत्ये एभिर्मन्त्रैर्ग्रहानिमान् |
पूजयेत् सर्वदा धीरो भूतिकामो महामतिः || १३७ ||

वरदाभयहस्तश्च खड्गचर्मधरस्तथा |
सिंहासनगतः कृष्णा राहुर्धीरः प्रचक्ष्यते || १३८ ||

धूम्रवर्णो विशालाक्षः पुच्छरूपी चतुर्भुजः |
खड्गचर्मगदाबाणपाणिः केतुः शवासनः || १३९ ||

उपान्तादिर्द्वादशेन स्वरेण सहितः पुनः |
उपान्तः पञ्चमेनेन्दुबिन्दुभ्यां सहितावुभौ || १४० ||

मन्त्रोऽयमनुलोमेन राहोः केतोर्विलोमतः |
आद्यक्षरं पूर्ववद् वा मन्त्रयुक्तमथैतयोः || १४१ ||

एवं चित्रे शैलवरे पूजयित्वा नवग्रहान् |
अभीष्टाल्लंभते कामान्तरः शान्तिं तथोत्तमाम् || १४२ ||

चित्रकूटात् तु पूर्वस्यां कज्जलाचल उत्तमः |
सर्वविद्याधराद्यास्तु सन्त्यस्मिन् देवयोनयः || १४३ ||

तं पर्वतं समारुह्य प्रणम्य सकलान् सुरान् |
स्वर्गं यान्ति नरश्रेष्ठ इह चाप्यतुलां श्रियम् || १४४ ||

कज्जलाचलशैलात् तु पूर्वस्मिञ्छुभपर्वतः |
शच्या सार्धं पुरा रेमे यत्र सक्रः सुरेश्वरः || १४५ ||

तत्पूर्वस्यां महादेवी नदी कपिलगङ्गिका |
तस्यां स्नात्वा नरो गङ्गास्नानजं फलमाप्नुयात् || १४६ ||

कामाख्यानिलयात् पूर्वं दक्षिणस्यां तथा दिशि |
विद्यते महदावर्तं भुवि ब्रह्मबिलं महत् || १४७ ||

पंचविंशतिमानेन योजनानां नरेश्वर |
तस्मादायाति सुनदी सिताम्भोऽपम ओयभाक् || १४८ ||

को ब्रह्मा कीर्तितो देवैर्यस्मात् तस्य बिलात् सृता |
गंगेव फलदा यस्मात् तस्मात् कपिलगंगिका || १४९ ||

स्नात्वा कपिलगङ्गायां सर्वमन्वन्तरेषु च |
नरः स्वर्गमवाप्यादौ ब्रह्मलोक ततो व्रजेत् || १५० ||

अतीत्य तां नदीं पूर्वभागे दमनिकाह्वया |
नदी महाकृष्णतोया पापस्य दमनी तथा || १५१ ||

ततो वृद्धाह्वया चाभूदपरा सरिदुत्तमा |
तस्या नद्याः पूर्वभागे गङ्गावत् फलदायिनी || १५२ ||

माघं तु सकलं मासं स्नात्वा मुक्तिमवाप्नुयात् |
तथा दमनिकायां च परं निर्वाणमाप्नुयात् || १५३ ||

ततः पूर्वे परा देवी नाम्ना सा सरिदुत्तमा |
महती दिव्ययमुना यमुनावत् फलप्रदा || १५४ ||  

दक्षिणाद्रिसमुद्भूता दक्षिणोदधिगामिनी |
तस्यां तु कार्तिकं मासं स्नात्वा मुक्तिमवाप्नुयात् || १५५ || 

इह चैवोत्तमान् भोगान् भागधेयान् प्रतिष्ठितान् |
तन्मध्ये भैरवो देवो भर्ग सम्भोगसम्भवः || १५६ ||

उर्जयाख्ये वरगिरावस्त्युपत्यकभूतिगः |
योऽसौ शरभरूपस्य मध्यखण्डोऽतिभैरवः || १५७ ||

स एव भैरवाख्योऽयं पञ्चवक्त्रस्य मन्त्रकैः |
सम्पूज्य तत्र मतिमान् स याति शिवलोकताम् || १५८ ||

कामेश्वरस्य या पूजा कथिता नीलनिर्णये |
सम्पूज्य पर्वतश्रेष्ठे दुर्जये चाचलोत्तमे || १५९ ||

तत्र भैरवगङ्गास्ति सरो वै भैरवाह्वयम् |
तयोः स्नात्वा नरो याति शिवलोकं सनातनम् || १६० ||

दुर्जयाख्यस्य पूर्वस्यां पुर नाम वरासनम् |
तद्दक्षिणे महाशैलः क्षोभको नाम नामतः || १६१ ||

तस्मिन् गिरौ शिलापृष्ठे रक्तदेवी व्यवस्थिता |
पञ्चपुष्करिणी नाम्ना पञ्चयोनिस्वरूपिणी || १६२ ||

अञ्चभिर्दुर्गायोनिभिः पूजयेत् पंचवक्त्रकम् |
स्थिता रमयितुं तत्र नित्यमेव हिमाद्रिजा || १६३ ||

तच्छैलपूर्वभागे तु कान्ता नाम महानदी |
दक्षिणं सागरं याति प्रथमं चोत्तरस्रवा || १६४ ||

दिव्यं कुण्डं महाकुण्डं अच्छैलोपत्यकाक्षितौ |
संस्थितं तत्र स्नात्वा तु तां देवीं परिपूजयेत् || १६५ ||

दिव्यकुण्डे नरः स्नात्वा पञ्चपुष्करणीं शिवाम् |
यः पूजयेन्महाभागः स योनौ न हि जायते || १६६ ||

पञ्चयोन्यः पुष्करिणीः पंचैव परिसंस्थिताः |
यतस्ततः पञ्चरूपा पञ्चपुष्करिणी मता || १६७ ||

अथाबकुल-पुष्पाणि तथैताः पञ्चयोनयः |
पञ्चपुष्करिणीदेव्यः प्रचण्डाः सर्वकामदाः || १६८ ||

त्रिपुरायास्तु तन्त्रेण ताः पूज्याः साधकोत्तमैः |
कामेश्वरीतन्त्रमन्त्रैरथवा पूजयेच्छिवाम् || १६९ ||

बालायास्त्रिपुरायास्तु मन्त्रमस्याः प्रकीर्तितम् |
कामेश्वर्यास्तु वा मन्त्रं पूजनेऽस्याः प्रकीर्तितम् || १७० ||

उग्रचण्डा प्रचण्डा च चण्डोग्रा चण्डनायिका |
चण्डा चेति च योगिन्यः पञ्चास्याः परिकीर्तिताः || १७१ ||

शिवलिङ्गं च तत्रास्ति शिलायां हेरुकाह्वयम् |
देवीदक्षिणपूर्वस्यां नायकं तं तु पूजयेत् || १७२ ||

भैरवस्य तु मन्त्रेण पूजयित्वा दिवं व्रजेत् |
निर्माल्यधारिणी देवी चण्डगौरीति कीर्तिता || १७३ ||

एतस्यां नरशार्दूल पुरा भर्गेण भाषिता |
कान्तायां सलिले स्नात्वा वसन्ते मानवोत्तमः || १७४ ||

रूपवान् गुणवान् भूत्वा शिवलोकाय गच्छति |
क्षोभकाख्याद् महाशैलादैशान्यां पर्वतोत्तमः || १७५ ||

तुंगसन्ध्याचलो नाम वसिष्ठो यत्र शप्तवान् |
निमिनाम्नस्तु राजर्षेः शापाद् ब्रह्मसुतः पुरा || १७६ ||

वसिष्ठो ह्यशरीरोऽभूत् तच्छापाच्च निमिस्तथा |
ततो ब्रह्मोपदेशेन निर्जने कामरूपके || १७७ ||

सन्ध्याचले तपस्तेपे तस्य विष्णुरभूत् तदा |
प्रत्यक्षस्तस्य देवस्य बरदानान्महामुनिः || १७८ ||

अमृतान्यवतार्याशु कुण्डं कृत्वा गिरेस्तटे |
तत्र स्नात्वा च पीत्वा च शरीरं प्राप पूरितम् || १७९ ||

तस्मादमृतकृण्डाच्च सन्ध्या नाम नदीवरा |
निःसृता तत्र चाप्लुत्य चिरायुरगदो भवेत् || १८० ||

तस्मात् पूर्वं तु ललिता ललिताख्या सरिद्वरा |
सागराद् दक्षिणात् पूर्वं महादेवावतारिता || १८१ ||

वैशाखशुक्लपक्षस्य तृतीयायां नरस्तु यः |
कुर्याद् वै ललितास्नानं स शम्भुसदनं व्रजेत् || १८२ ||

ललितायाः पूर्वतीरे भगवान्नाम पर्वतः |
स्वयं विष्णुर्लिङ्गरूपी तत्रास्ते भगवान् हरिः || १८३ ||

ललितायां नरः स्नात्वा द्वादश्यां शुक्लपक्षके |
भगवन्तं समारुह्य यो यजेत् परमेश्वरम् || १८४ ||

स याति विष्णुसदनं शरीरेण विराजता |
एताः पूर्वोदिता नद्यः सर्वाश्चैवोत्तरस्रवाः || १८५ ||

क्रमात् तु दक्षिणं यान्ति सागरं जाह्नवीसमाः |
कामाख्यां प्रथमं दृष्ट्वा स्नात्वा चैवोर्वशीजले |
य एतासु चरेत् स्नानं स तु मुक्तिमवाप्नुयात् || १८६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे एकोनाशीतितमोऽध्यायः || ७९ ||

अशीतितमोऽध्यायः

और्व उवाच

शाश्वती कथिता या तु नदी मत्स्यध्वजासिता |
तस्याः पूर्वे समाख्याता नदी दीपवती मता || १ ||

एषा च हिमवज्जाता छिन्दन्ती दीपवत्तमः |
तेन देवमनुष्येषु नदी दीपवती स्मृताः || २ ||

दीपवत्याः पूर्वतस्तु शृङ्गाटो नाम पर्वतः |
तत्र देवस्य भर्गस्य लिङ्गमेकं प्रतिष्ठितम् || ३ ||

सरित् तु सिद्धा त्रिःस्रोता दक्षिणोदधिगामिनी |
शृङ्गाटकस्य सततं स्रवन्ती सा तु पादतः || ४ ||

दक्षिणं सागरं याति भर्गस्य प्रियकारिणी |
सलिले यो नरः स्नात्वा त्रिःस्रोताया नरोत्तमः || ५ ||

शृङ्गाटकं समारुह्य पूजयेल्लिङ्गशङ्करम् |
स दीप्तकायः शुद्धात्मा प्राप्य कामानिहातुलान् || ६ ||

अन्ते भर्गगृहं याति ततो मोक्षमवाप्नुयात् |
हरस्तु द्विभुजस्तस्मिन् सदा वृषभवाहनः || ७ ||

उमया रमते सार्धं वामदेवस्य मन्त्रकैः |
तन्त्रैश्च पूजयेद् देवमुमामन्त्रेण चण्डिकाम् || ८ ||

तत्-पूर्वतो निम्नगा तु नाम्ना तु वृद्धवेदिका |
तस्यां स्नात्वा फलं मर्त्यो देदिकास्नानजं लभेत् || ९ ||

ततो भट्टारिका नाम हिमशैलसमुद्भवा |
महानदी देवगणैर्या सदोपास्यते सुखम् || १० ||

तस्यां यः कुरुते स्नानं युगादिषु चतुर्ष्वपि |
स याति परमं स्थानं तद्विष्णोः परमं पदम् || ११ ||

अस्ति नाटकशैले तु सरो मानससन्निभम् |
यत्र सार्धं शैलपुत्र्या जलक्रीडां सदा हरः || १२ ||

कुरुते नरशार्दूल स्वर्णपङ्कजशोभिते |
तस्य पश्चान्मध्यपूर्वभागेभ्यस्तु सरित्-त्रयम् || १३ ||

अवतीर्णं प्रयात्येव दक्षिणं सागरं प्रति |
तस्य पश्चिमभागे तु नदी दिक्करिकाह्रया || १४ ||

दिग्गजक्षतसंजाता तेन दिक्करिकाह्वया |
मध्यभागात् सृता या तु शङ्करेणावतारिता || १५ ||

वृद्धगंगाह्वया सा तु गंगेव फलदायिनी |
या निःसृता पूर्वभागात् तस्माद् गिरिवरान्नदी || १६ ||

सुवर्णश्रीरिति विख्याता सा गङ्गासदृशीफले |
कुर्वत्याः सरसि स्नानं पार्वत्याश्च शरीरतः || १७ ||

निःसृताः स्वर्णकणिकास्ता वहन्ति अलैरिमाः |
क्रीडार्थं शम्भुना गात्रे कणिकाभिः समाचिताः || १८ ||

स्वस्थानात् तत्र संलग्नास्ततश्चन्दनबिन्दवः |
ता उमायाः शरीरात् तु संस्रवन्ति जलैः सह || १९ ||

ततः स्वर्णवहा नाम स्वर्णश्रीः सर्वतोऽधिका |
एतासु चैत्रमासं तु स्नात्वा मर्त्यो नरर्षभः || २० ||

कृष्णपक्षे चतुर्दश्यां त्रिकालं यत्र मानवः |
इरं देवीगृहे स्थित्वा शेषे ब्रह्मगृहं व्रजेत् || २१ ||

भूमाववगतः पश्चात् सार्वभौमो नृपो भवेत् |
वृद्धगङ्गाजलस्यान्तस्तीरे ब्रह्मसुतस्य वै || २२ ||

विश्वनाथाह्वयो देवः शिवलिङ्गसमन्वितः |
विश्वदेवी महादेवी योनिमण्डलरूपिणी || २३ ||

हयग्रीवेण युयुधे तत्र देवो जगत्पतिः |
हयग्रीवं यत्र हत्वा मणिकूटं पुरागतम् || २४ ||

तत्र यः पूजयेद् दुर्गां शारदां तन्त्रमन्त्रकैः |
हयग्रीवस्य मन्त्रेण तन्त्रेण गरुडध्वजम् || २५ ||

कामेश्वरस्य तन्त्रेण मन्त्रेणापि च शङ्करम् |
यो यजेत् परया भक्त्या द्वादश्यां समुपोषितः || २६ ||

अष्टम्यां च चतुर्दश्यां तस्य पुण्यफलं शृणु |
कल्पकोटित्रयं स्थित्वा सिवगेहे गृहे हरेः || २७ ||

तावन्तं संस्थितः कालं तावन्तं च शिवागृहे |
शेषे भुवं समासाद्य वेदविद् ब्राह्मणो भवेत् || २८ ||

अद्याः स्वर्णश्रियः पूर्वं नदी कामाह्वया शुभा |
कामायाः पूर्वभागे तु नदी ओमाशनाह्वया || २९ ||

ओमाशनायाः पूर्वस्यां नदी नाम्ना वृषोदका |
ततः पूर्वे कामरूपं पीठं ते जगतां प्रसूः || ३० ||

जगन्मयी महामाया देवी दिक्करवासिनी |
एता याः कथिता नद्यः सकला दक्षिणस्रवाः || ३१ ||

तासु स्नात्वा च पीत्वा च स्वर्गलोकमवाप्नुयात् |
प्रान्ते दिक्करवासिन्याः सदा वहति स्वर्णदी || ३२ ||

सितगङ्गाह्वया लोके साक्षाद् गङ्गाफलप्रदा |
सा भूमिपीठसंस्था च देवी दिक्करवासिनी || ३३ ||

अन्तर्जले प्लावयन्ती याति प्रत्यक्षतां सुरैः |
सितगङ्गाजले स्नात्वा दृष्ट्वा शम्भुं हरिं विधिम् || ३४ ||

इष्ट्वा ललितकान्ताख्यां पुनर्योनौ न जायते |
लिङ्गस्वरूपी भगवाञ्छम्भुस्तत्र स्वयं स्थितः || ३५ ||

विष्णुः शिलास्वरूपेण ब्रह्मलिङ्गस्वरूपधृक् |
पीठे दिक्करवासिन्या द्विरूपा रमते शिवा || ३६ ||

तीक्ष्णकान्ताह्वया त्वेका योग्रतारा प्रकीर्तिता |
परा ललितकान्ताख्या या श्रीमङ्गलचण्डिका || ३७ ||

तस्यास्तु सततं रूपं तीक्ष्णकान्ताह्वयं नृप |
कृष्णा लम्बोदरी या तु सा स्यादेकजटा शिवा || ३८ ||

तेन रूपेण तां देवीं सततं परिपूजयेत् |
अङ्गमन्त्रं च रूपं च तस्याः प्राक्प्रतिपादितम् || ३९ ||

त्रिकोणं मण्डलं चास्यः कर्तव्यं मन्त्रपूर्वकम् |
आदौ रेखे ततः पश्चात् सुरेखेति पदं ततः || ४० ||

तथा पदं चाधिगम्य तिष्ठन्तिवति पदं ततः |
मण्डलस्यास्य मन्त्रोऽयं तीक्ष्णायाः परिकीर्तितः || ४१ ||

नरत्रिपुरदेवादियमवेतालदुर्धराः |
अणश्रमेत्यन्तकान्ता द्वारपालाः प्रकीर्तिताः || ४२ ||

एतांस्तु पूजयेत् सम्यङ्मण्डलस्याष्टदिक्षु वै |
आदौ सम्बोधनं कृत्वा वज्रपुष्पं ततः परम् || ४३ ||

अह्निजायं ततः पश्चान्मन्त्रमेषां प्रकीर्तितम् |
पात्रोपकरणादीनां थानस्यान्यस्य सर्वतः || ४४ ||

सर्वमुत्तरतन्त्रोक्तं उह्यं रूपद्वयेऽपि च |
चामुण्डा च कराला च सुभगा भीषणा भगा || ४५ ||

विकटेति च योगिन्यः प्रोक्ता यस्यास्तवैव षट् |
ए भगवत्येकजटे विद्महे पदमन्ततः || ४६ ||

विकटदंष्ट्रे धीमहि तन्नस्तारे प्रचोदयात् |
एषा तु तीक्ष्णगायत्री पीठदेव्याः प्रकीर्तिता || ४७ ||

निर्माल्यधारिणी चास्या देवी विकटचण्डिका |
माला तु मृन्मयी प्रोक्ता रुद्राक्षसम्भवापि वा || ४८ ||

विशेष एष देव्यास्तु पूजने परिकीर्तितः |
उपचारादिकं कृत्यं बलिदानं जपादिकम् || ४९ ||

अर्वं तु पूर्ववद् ग्राह्यं कामाख्यापूजने यथा |
आनेषु मदिरा शस्ता नरो वलिषु पार्थिव || ५० ||

ओदको नारिकेलं च मांसव्यञ्जनमैक्षवम् |
ऐवेद्येषु प्रियकरास्तीक्ष्णायाः परिकीर्तिताः || ५१ ||

यषा ललितकान्ताख्या देवी मङ्गलचण्डिका |
वरदाभयहस्ता सा द्विभुजा गौरदेहिका || ५२ ||

रक्तपद्मासनस्था च मुकुटोज्ज्वलमण्डिता |
अक्तकौशेयवसाना स्मितवक्त्रा शुभानना || ५३ ||

नवयौवनसम्पन्ना चार्वङ्गी ललितप्रभा |
उमाया भाषितं मन्त्रं यत् पूर्वं त्वेकमक्षरम् || ५४ ||

मन्त्रमस्यास्तु तज्ज्ञेयं तेन देवीं प्रपूजयेत् |
नारायण्यै विद्महे त्वां चण्डिकायै तु धीमहि || ५५ ||

तन्नो ललितकांन्तेति ततः पश्चात् प्रचोदयात् |
एषा ललितगायत्री देव्या इष्ट्यै प्रकीर्तिता || ५६ ||

लोहितांगस्य दिवसः प्रियोऽस्याः परिकीर्तितः |
कालो वसन्तकालश्च स्वरश्चापि तु पञ्चमः || ५७ ||

अष्टम्यां च नवम्यां त्र पूजा कार्या विभूतये |
निर्माल्यधारिणी चास्या देवी ललितचण्डिका || ५८ ||

दूर्वाङ्कुरैः समायुक्तमक्षतं प्रीतिदं परम् |
अयमस्या विशेषस्तु पूजने परिकीर्तितः || ५९ ||

वैष्णवीतन्त्रमन्त्रस्य अन्त्रं ग्राह्यं तु पूजने |
उपचारो बलिश्चास्या विहितो यः क्रमः पुरा || ६० ||

महामायामहादेव्यास्तद्ग्राह्यं परिपूजने |
स्वगात्ररुधिरं दद्यादात्मनश्च हिताय वै || ६१ ||

पटेषु प्रतिमायां वा घटे मङ्गलचण्डिकाम् |
यः पूजयेद् भौमादिने शुभर्दूर्वाङ्कुरैः शिवाम्ः || ६२ ||

सततं साधकः सोऽपि काममिष्टमवाप्नुयात् |
एवं दिक्करवासिन्याः कथितः पूजनक्रमः || ६३ ||

यच्छ्रुत्वा नाशुभं किञ्चिदाप्नोति श्रवणे रतः |
दिक्करस्त्वरुणः प्रोक्तस्तथा शम्भुश्च दिक्करः || ६४ ||

तस्मिन्नध्युषिता देवी तस्माद् दिक्करवासिनी |
जगत्त्रयेऽपि यस्यास्तु सदृशी क्वापि सुन्दरी || ६५ ||

नान्यास्ति ललिता तेन देवी ललितकान्तिका |
शङ्करस्य पुरा प्रोक्तो ग्राह्यो वै पूजनक्रमः || ६६ ||

शृणु राजन्नवहितो ब्रह्मणः पूजनक्रमम् |
ब्रह्मबीजं पुरा प्रोक्तं तन्मन्त्रं सर्वतश्चरेत् || ६७ ||

तेनैव तं तु सम्पूज्य परं निर्वाणमाप्नुयात् |
एतस्य चाङ्गमन्त्रं तु यथा भर्गेण भाषितम् || ६८ ||

वेतालभैरवाभ्यां तु रूपं च शृणु भूमिप |
अस्तृतीयश्च वह्निश्च शेषस्वरसमन्वितः || ६९ ||

चन्द्रबिन्दुसमायुक्तो ब्रह्ममन्त्रं प्रकीर्तितम् |
अनेनैव तु मन्त्रेण ब्राह्मणं यः प्रपूजयेत् || ७० ||

स काममिष्टं संप्राप्य ब्रह्मलोकेषु मोदते |
ब्रह्मा कमण्डलुधरश्चतुर्वक्त्रश्चतुर्भुजः || ७१ ||

कदाचिद्रक्तकमले हंसारूढः कदाचन |
वर्णेन रक्तगौराङ्गः प्रांशुस्तुङ्गाङ्ग उन्नतः || ७२ ||

कमण्डलुं वामकरे सुर्च हस्ते च दक्षिणे |
दक्षिणाधस्तथा मालां वामाधश्च तथा स्रुवम् || ७३ ||

वाज्यस्थाली वामपार्श्वे देवाः सर्वेऽग्रतः स्थिताः |
सावित्री वामपार्श्वस्था दक्षिणस्था सरस्वती || ७४ ||

सर्वे च ऋषयो ह्यग्रे कुर्यादेवं विचिन्तनम् |
चतुष्कोणं अतुर्द्वारमष्टपत्रसमन्वितम् || ५ ||

चतुष्कोणेष्वङ्कितं तु रक्कमण्डलुस्रुक्स्रुवैः |
सम्मार्जनादिकं सर्वं याश्चान्याः प्रतिपत्तयः || ७६ ||

दृष्ट्वाश्चोत्तरतन्त्रोक्ता योगपीठेऽङ्गिकादिकाः |
आधारशक्तिप्रमुखांस्तथा सर्वांस्तु पूजयेत् || ७७ ||

अष्टपत्रेषु अद्मस्य दिक्पालांश्च प्रपूजयेत् |
पद्मासनाय विद्महे हंसरूढाय धीमहि || ७८ ||

तन्नो ब्रह्मन्निति पदं ततः पश्चात् प्रचोदयात् |
एषा तु ब्रह्मगायत्री पूजयेदनया विधिम् || ७९ ||

निर्माल्यधारी चैतस्य सनत्कुमार उच्यते |
उपचाराः पूर्ववत् तु एत्राञ्जनविवर्जिताः || ८० ||

रक्तकौशेयवस्त्रं तु ब्रह्मप्रीतिकरं परम् |
अन्नं सपायसं सर्पिस्तिलयुक्तं च भोजनम् || ८१ ||

सितरक्तसमायुक्तं चन्दनं परिकीर्तितम् |
पार्श्वयोः शंकरं विष्णुं ऊजने पूजयेत् पुरः || ८२ ||

स्रुवादीन् करसंस्थांस्तु मण्डले परिपूजयेत् |
सरस्वतीं च सावित्री हंस पद्मं तथैव च || ८३ ||

अयं विशेषः कथितः प्रणामश्चास्य दण्डवत् |
पद्मबीजभवा माला जपकर्मणि कीर्तिता || ८४ ||

पूर्णादर्शौ तिथी ग्राह्यौ पूजाकर्मणि सर्वदा |
क्षीरेणार्घ्यं प्रदद्यात् तु सर्वदा ब्रह्मणे नृप || ८५ ||

अयं ते कथितो भूप यथा भर्गेण भाषितः |
दर्शयता स्वपुत्राभ्यां कामरूपाह्वयं शुभम् || ८६ ||

यत्र तत्र विधिञ्चैव साधकः परिपूजयेत् |
पीठे सम्यक् पूजयित्वा परं निर्वाणमाप्नुयात् || ८७ ||

कथिता ब्रह्मणः पूजा पूजनं शृणु वैष्णवम् |
बीजं तु वासुदेवस्य पुरैव प्रतिपादितम् || ८८ ||

तदङ्गमन्त्रं राजेन्द्र द्वादशाक्षरमुच्यते |
अमो भगवते पूर्वं वासुदेवाय वै परम् || ८९ ||

अङ्गमन्त्रमिदं चैव वासुदेवस्य कीर्तितम् |
अस्य रत्यङ्गरूपं तु दधिवामनसंज्ञकम् || ९० ||

तस्य मन्त्रं नरश्रेष्ठ शम्भुना भाषितं शृणु |
ओं नमो विष्णवे पूर्वं पदं तस्य प्रकीर्तितम् || ९१ ||

पदं च सुरपतये चतुर्थ्यन्तं महाबलम् |
स्वाहान्तं हृदयासन्नं प्रत्यङ्गवैष्णवं मतम् || ९२ ||

अन्त्रत्रयं तु यो वेद बीजं प्रत्यङ्गसंज्ञकम् |
स पुमान् देवकायस्तु न स भूयोऽभिजायते || ९३ ||

सर्व उत्तरतन्त्रोक्तः क्रमो ग्राह्यः प्रपूजने |
त्रिषु मन्त्रेषु च सदा विशेषं शृणु भूपते || ९४ ||

रूपं तु बीजमन्त्रस्य प्रथमं शृणु भूपते |
पूर्णचन्द्रोपमः शुक्लः पक्षिराजोपरिस्थितः || ९५ ||

चतुर्भुजः पीतवस्त्रैस्त्रिभिः संवीतदेहभृत् |
दक्षिणोर्ध्वे गदां धत्ते तदधो विकचाम्बुजम् || ९६ ||

वामोर्ध्वे चक्रमत्युग्रं धत्तेऽधः शङ्खमेव च |
श्रीवत्सवक्षाः सततं कौस्तुभं हृदि चांशुमत् || ९७ ||

धत्ते कक्षे ह्यधोवामे तूणीरं बाणपूरितम् |
दक्षिणे कोषगं खड्गं नन्दकं अशरासनम् || ९८ ||

शीर्षे किरीटं सूद्योतं कर्णयोः कुण्डलद्वयम् |
आजानुलम्बिनीं चित्रां वनमालां गले स्थिताम् || ९९ ||

दधानं दक्षिणे देवीं श्रियं पार्श्वे तु विभ्रतम् |
सरस्वतीं वामपार्श्वे चिन्तयेद् वरदं हरिम् || १०० ||

बीजमन्त्रस्य रूपं च कथितं तव पार्थिव |
द्वादशाक्षरमन्त्रस्य रूपमेतच्छृणुष्व मे || १०१ ||

नीलोत्पलदलश्यामं तथैव च चतुर्भुजम् |
दक्षिणोर्ध्वस्थितं पद्मं गदां चाथ प्रयोजयेत् || १०२ ||

वामेऽधश्चक्रमतुलमूर्ध्वे शंखं च बिभ्रतम् |
चिन्तयेद् वरदं देवं सर्वमन्यच्च पूर्ववत् || १०३ ||

अष्टादशाक्षरस्यास्य प्रत्यङ्गस्य च चिन्तनम् |
शृणु राजन्नवहितो दारिद्र्यभयनाशनम् || १०४ ||

पूर्णेन्दुसदृशं कान्त्या शुक्लवर्णं विचिन्तयेत् |
करे विचिन्तयेद् वामे पीयूषापूरितं घटम् || १०५ ||

दध्यन्नखण्डसंयुक्तं दक्षिणे स्वर्णभाजनम् |
पद्मासनगतं देवं चन्द्रमण्डलमधगम् || १०६ ||

शुक्लवस्त्रधरं देवं प्रमाणाद् वामनं सदा |
ईषद्धाससमायुक्तं त्रिलोकेशं त्रिविक्रमम् || १०७ ||

चिन्तयेद् वरदं देवं सर्वकामफलप्रदम् |
दहनप्लवनादौ च पूर्वतन्त्रोदिता यथा || १०८ ||

तथा मन्त्राः परिग्राह्यास्तथा चोत्तरतन्त्रगाः |
मण्डलस्य क्रमं तस्य शृणु भर्गेण भाषितम् || १०९ ||

रेखया नित्यपूजासु रजोभिः पंचभिस्तथा |
नैमित्तिके यथा कार्यं भेदाभेदेन साम्प्रतम् || ११० ||

अस्तमात्रं चतुर्द्वारं वत्लाम्बुजसन्निभम् |
चतुष्कोणे चतुर्भिस्तु शङ्खैर्युक्तं मनोहरम् || १११ ||

अद्धद्वारं दिक्पतीनामायुधैः करणैस्तथा |
अष्टासु दिक्षु निहितं सबहिर्वेष्टपद्मकम् || ११२ ||

एवं यथा रजोभिस्तु कार्यं तच्छृणु पार्थिव |
सितैः पीतैस्तथा रक्तैः श्यामैश्च हरितैः क्रमात् || ११३ ||

रजोभिर्मण्डलं कुर्यादन्यथा न समाचरेत् |
चतुर्हस्तं त्रिहस्तं च द्विहस्तं हस्तमात्रकम् || ११४ || 

सर्वत्र मण्डलं कुर्याद् यथोक्तं वाधिकं पुनः |
राजसूयाश्वमेधादौ चतुर्हस्ताधिकं मतम् || ११५ || 

कल्पानतिक्रमाद् भूप यथोक्तं यत्र यत्र च |
दिक्पालायुधपद्मानां पूर्ववल्लिखनक्रमः || ११६ ||

सितै रजोभिः कर्तव्यं मध्ये पद्मं सुवर्तुलम् |
कर्णिका पीतवर्णास्य केशराग्रं तथारुणम् || ११७ ||

रक्तैः पीतैः पूरयेत् तु बहिः पद्मस्य सर्वतः |
वज्रं शक्तिं लोहदण्डं खड्गं पाशाङ्कुशं गदाम् || ११८ ||

शूलमष्टदिगीशानामायुधानि क्रमात् पुनः |

शम्भुर्गौरी तथा ब्रह्मा रामः कृष्णस्तथैव च || ११९ ||

एतास्तु सततं पूज्याः संस्थिताः पञ्चदेवताः |
न कदाचिदबुधः कुर्याच्छम्भुगौर्यो वियोजनम् || १२० ||

वियोगे तु कृता पूजा निष्फला तस्य जायते |
विच्छिन्नं मूर्ध्नि भूतं तु पूजितं शक्तमेव च || १२१ ||

न्यासे तु मण्डलस्यास्य रजोदोषं विवर्जयेत् |
सर्वत्र मण्डलं कार्यं वासुदेवस्य पूजने || १२२ ||

एवमेव नृपश्रेष्ठ निष्फलं चान्यथेतरत् |
बलभद्रश्च कामश्च ह्यनिरुद्धस्तदुद्भवः || १२३ ||

नारायणस्तथा ब्रह्मा विष्णुः षष्ठः प्रकीर्तितः |
नरसिंहो वराहश्च ओगिन्नोऽष्टौ प्रकीर्तिताः || १२४ ||

पूर्वाद्यष्टदले श्वेतान् रूपतो मन्त्रतः पृथक् |
पूजयेत् कर्णिकामध्ये वासुदेवं तु नायकम् || १२५ ||

विमला नायिका तस्य वासुदेवस्य कीर्तिता |
बलभद्रमुखानां तु योगिनीः शृणु पार्थव || १२६ ||

आदावुत्कर्षिणी ज्ञेया ज्ञाना पश्चात् क्रियापरा |
योगा प्रह्वी तथैशानी अनुग्राही तथाष्टमी || १२७ ||

सर्व चतुर्भुजाः प्रोक्ताः शङ्खचक्रगदाधराः |
योगिनो बलभद्र तु कामं विधिमृते तथा || १२८ ||

इधे रूपं तु पूर्वोक्तं हलं च मुषलं बलः |
हड्गं चक्रं च धत्ते यो गदां पार्श्वे स्थितां सदा || १२९ ||

कामस्तु पुष्पकोदण्डं धत्ते वामेन पाणिना |
अदां चक्रं च पुष्पं च धत्तेऽन्यैः पाणिभिः पुनः || १३० ||

पार्श्वे पद्मं तथा धत्ते सर्वमन्यच्च पूर्ववत् |
चक्रं शङ्खो वराहस्य दक्षिणे परिकीर्तितौ || १३१ ||

नृसिंहस्य पुनश्चक्रशङ्खौ दक्षिणवामयोः |
शङ्खं पद्मं तथा विष्णोः पाण्योर्दक्षिणयोः स्थितम् || १३२ ||

शंखो गदा वामतस्तु नारायणकरस्थितौ |
दक्षिणाधो गदां धत्ते ह्यनिरुद्धो अरोत्तम || १३३ ||

इतरक्तस्तथा पीतो भिन्नाञ्जननिभस्तथा |
नीलोत्पलदलश्यामस्तथा रक्तघनप्रभः || १३४ ||

भ्रमरश्यामलः पिङ्गः स्वर्णगौरः क्रमादिमे |
वर्णतो योगिनः प्रोक्ता वासुदेवस्य पार्थिव || १३५ ||

यादृग्वर्णश्च ध्यानं च यस्य यस्य च योगिनः |
आदृशींयोगिनीं तस्य चिन्तयेत् तत्समीपगाम् || १३६ ||

आधारशक्तिप्रमुखाः सर्वा आसनदेवताः |
ग्रहाश्च सर्वे दिक्पाला ध्यानतो मन्त्रतस्तथा || १३७ ||

पूजनीया यथोद्देशे मण्डलस्य क्रमान्नृप |
देवस्य चिन्तितं यद्यच्छरीरे कमलादिकम् || १३८ ||

धृतास्त्रं वज्रशक्त्यादिगरुडादींश्च पूजयेत् |
वर्णमालां शम्भुमतामासाद्य क्रमयोगतः || १३९ ||

आद्यद्वितीयक्रमतो गदादीनां तु मन्त्रकम् |
पञ्चरात्रोदिते भागे नारदेन यथोदिताः || १४० ||

मन्त्राश्चक्रगदादीनां ग्राह्याः सर्वत्र पूजने |
गरुत्मान् सूर्यसङ्काशो गदा कृष्णायसी पुनः || १४१ ||

सरस्वती शुक्लवर्णा लक्ष्मीर्हेमप्रभा सदा |
मध्याह्नसूर्यप्रतिमं चक्रं तु परिकीर्तितम् || १४२ ||

सम्पूर्णचन्द्रप्रतिमः शङ्खस्तु परिकीर्तितः |
कौस्तुभो ह्यरुणः प्रोक्तः श्रीवत्सो ह्यरुणद्युतिः || १४३ ||

आरक्तकौस्तुभो ज्ञेयो माला चित्रा प्रकीर्तिता |
विद्युत्प्रभा सर्वबाणाः शक्रचापप्रभं धनुः || १४४ ||

स्वर्णचूर्णप्रकाशं तु वस्त्रमस्य प्रकीर्तितम् |
बालसूर्यप्रतीकाशे कुण्डले द्वे श्रवोगते || १४५ ||

सूर्यस्य सदृशं शीर्षे किरीटं परिकीर्तितम् |
शृणु न्यासं ततो भूप यैर्न्यासैर्विष्णुरूपधृक् || १४६ ||

साधको हि भवेन्नित्यं स्वर्गमोक्षप्रदायकम् |
न्यासं तु प्रथमं कुर्यान्मन्त्रविद् द्वादशाक्षरैः || १४७ ||

वासुदेवस्य बीजेन बीजं चैवाथ योगिनाम् |
ततों न्यसेन्महामन्त्रै स्ततश्चाष्टादशाक्षरैः || १४८ ||

ततस्तु हृदयादीनां षड्भिर्मन्त्रंद्विधा पुनः |
एवं चतुर्भिर्न्यासैस्तु पूजामेकां समाचरेत् || १४९ ||

प्रथमं दक्षिणाङ्गुष्ठे न्यसेदाद्यक्षरं बुधः |
वादशाक्षरमन्त्रस्य शेषबीजानि तु क्रमात् || १५० ||

अर्जन्यादौ दक्षिणस्य वामाङ्गुष्ठान्तमेव च |
शेषाक्षरद्वयं पश्चाद् न्यसेत् पाणितलद्वये || १५१ ||

 हृदि शीर्षे शिखायां च स्कन्धयोर्दृक्पिचण्डयोः |
ऋष्ठे तु भुजयोः पाष्योर्जंघयोः पादयोः क्रमात् || १५२ ||

द्वादशाक्षरमन्त्रस्य बीजानि च ततो न्यसेत् |
अङ्गुष्ठयोस्तु प्रथमं वासुदेवस्य तत्त्वकम् || १५३ ||

तर्जन्यादौ योगिनां तु बीजान्यष्टौ द्वयोर्न्यसेत् |
सिरोदृगा स्यकण्ठोरोनाभिगुह्येषु जानुनोः || १५४ ||

पादयोर्वासुदेवस्य योगिबीजानि विन्यसेत् |
मन्त्राणि हृदयादीनां यान्युक्तानि पुरा नृप || १५५ ||

तानि न्यस्याङ्गुष्ठमूलेऽङ्गुलीजाते द्वये द्वये |
वामदक्षिणपाण्योस्तु शेषं तु तलयोन्यसेत् || १५६ ||

हृदयाद्यस्त्रपर्यन्तं पुनस्तानि क्रमान्न्यसेत् |
अष्टादशाक्षरस्यादिनववर्णान् न्यसेद् बुधः || १५७ ||

शिरोनेत्रादिपूर्वोक्ते नवबीजस्य गोचरे |
शेषान् वर्णान् सङ्कीर्णंपार्श्ववस्तिषु शेफसि || १५८ ||

कट्यामूर्वोर्जङ्घयोश्च न्यसेत् पादाङ्गुलीषु च |
यस्य मन्त्रस्य या पूजा तन्त्रैस्तु यत्र चोदिता || १५९ ||

तस्य तन्त्रस्य तत्रैव न्यासं मन्त्री समाचरेत् |
अथ चैकत्र सर्वेषां न्यासं कुर्याद् विचक्षणः || १६० ||

चतुर्विधैः कृतैर्न्यासैः पूतात्मा धूतकल्मषः |
साक्षाद् विष्णुर्भवेन्मन्त्री सम्यक् पूजाफलं लभेत् || १६१ ||

विनापि पूजनं यस्तु न्यासं कुर्याच्चतुर्विधम् |
स धीरो विष्णुसायुज्यमाप्नोति परमं पदम् || १६२ ||

योगपीठं ततो ध्यात्वा गरुडं चक्रंशङ्खं च |
गदां लक्ष्मीं तथा पद्मं क्रमादेतेषु विन्यसेत् || १६३ ||

पूर्वदक्षिणकौबेरपश्चात् कोणेषु वै क्रमात् |
दक्षिणे चोत्तरे वापि विन्यसेन्मन्त्रविद् बुधः || १६४ ||

वनमालां पद्ममध्ये श्रीवत्सं कौस्तुभं मणिम् |
विन्यस्य दक्षिणे तस्य न्यसेच्छार्ङ्गं शरासनम् || १६५ ||

तणीरयुगलं वामे खड्गं दक्षिणतो न्यसेत् |
वामे चर्म निधायाश तत्र कुर्यात् सरस्वतीम् || १६६ ||

पूजयित्वा च सर्वाणि ततो मुद्रां प्रदर्शयेत् |
मुद्राः पुटाद्या याः प्रोक्ता विष्णुर्याश्चापि योगिनाम् || १६७ ||

ग्रहाणां दिक्पतीनां च मुद्रास्ता दर्शयेत् पृथक् |
शेषमन्त्राः पुरा प्रोक्ता अच्छिद्रस्यावधारणे || १६८ ||

तन्मन्त्रान् संपठित्वैव सूर्यायार्घ्यं निवेदयेत् |
निर्माल्यधारी विष्णोस्तु विष्वक्सेनश्चतुर्भुजः || १६९ ||

शङ्खचक्रगदापाणिर्दीर्घश्मश्रुजटाधरः |
रक्तपिङ्गलवर्णस्तु सितपद्मोपरिस्थितः || १७० ||

यत् तृतीयस्वरान्तेन संयुक्तो बिन्दुनेन्दुना |
कीर्तितस्तस्य मन्त्रोऽयं तेन तं परिपूजयेत् || १७१ ||

विसर्जनं तथा विष्णोरैशान्यां परिकीर्तितम् |
अन्येषां मनसा कुर्याद् बलादीनां विसर्जनम् || १७२ ||

एवं यः कुरुते पूजां विष्णोः शम्भोर्विधेः क्वचित् |
पीठे दिक्करवासिन्याः स याति परमं पदम् || १७३ ||

यत्र यत्र भवेद् विष्णोः पूजनं नृपसत्तम् |
तत्र तत्रैव तन्त्रोऽयं ग्राह्यो वै वैष्णवैर्बुधैः || १७४ ||

सङ्क्षेपेणैव तत्रैव पूजयेद् दधिवामनम् |
हृदयाद्यङ्गपूजा तु न कर्तव्याऽस्य पूजने || १७५ || 

संक्षेपैर्विस्तरैर्वापि वासुदेवं प्रपूजयेत् |
रक्तं कोशेयवस्तं च पीतं शुक्लं तथैव च || १७६ ||

प्रीतिदं वासुदेवस्य वस्त्रमेतत् प्रकीर्तितम् |
घृतप्रदीपो दीपेषु गन्धेषु मलयोद्भवः || १७७ ||

पानार्घ्यभोज्यपात्रेषु ताम्रं प्रीतिकरं मतम् |
किरीटं कुण्डल हारो भूषणं विष्णुतुष्टिदम् || १७८ ||

शङ्खः स्नानीयपात्रेषु धूपेष्वगुरुरेव च |
प्रीतिदो वासुदेवस्य सतत परिकीर्तितः || १७९ ||

कदम्बं कुब्जकं जाती मल्लिका मालती तथा |
पङ्कजं चेति पुष्पाणि तद् विष्णोः प्रीतिदान्युत || १८० ||

इर्जनं स्थण्डिलं स्थानं तीर्थं तोयमथापि वा |
तद् विष्णोरिति मन्त्रस्तु स्तुतिः पुरुषसूक्तकम् || १८१ ||

पुत्रञ्जीवोद्भवा माला प्रशस्ता विष्नुपूजने | 
तिथिश्च द्वादशी प्रोक्ता वसन्तः काल उत्तमः || १८२ || 

शाल्योदनं हविष्यान्नं यावकं पायसं घृतम् |
कृशरान्नं तथान्नेषु पानेषु क्षीरमिष्यते || १८३ ||

दलेषु तुलसीपत्रं बैल्वमामलमेव च |
हरेः प्रीतिकराणि स्युरेतानि नृपसत्तम || १८४ ||

सर्वाणि परकीयाणि यानि तानि च वर्जयेत् |
एवं यः पूजयेद् विष्णुं सततं नरसत्तमः || १८५ ||

कुलकोटिं समुद्धृत्य स स्वयं स्याज्जनार्दनः |
इदं ते कथितं भूप वासुदेवस्य मन्त्रकम् || १८६ ||

पीठस्य कामरूपस्य सङ्क्षेपान्निर्णयं तथा |
इति सर्वं कामरूपपीठं शम्भुरदशयत् || १८७ ||

पुत्राभ्यां स पुनस्ताभ्यां कैलासं प्रययौ गिरिम् |
तत्र गत्वा यथायोगं निधाय तनयौ स्वकौ || १८८ ||

विमुक्तशापास्ते जाताः शम्भुर्गिरिसुता तथा |
वेतालो भैरवश्चेति नृपसत्तम निर्जराः || १८९ ||

इदं यो महदाख्यानं शृणोत्येकाग्रमानसः |
शापभीतिर्न तस्यास्ति व्याधयस्तस्य नाधयः || १९० ||

पुत्रपौत्रधनैश्वर्ययुक्तः सर्वत्र वल्लभः |
सर्वकल्याणसंयुक्तो दीर्घकालं स जीवति || १९१ ||

कामरूपं महापीठं यो जानाति नरोत्तमः |
स दिव्यज्ञानसम्पन्नः परं निर्वाणमाप्नुयात् || १९२ ||

यः कामरूपे सकले पीठयात्रां समाचरेत् |
आसाद्य सकलान् पीठान् पूजयेत् सर्वदेवताः || १९३ ||

दशपूर्वान् दश परानात्मानं चैकविंशतिम् |
दिव्ये ज्ञाने विधायाशु सर्वं मुक्तिमियात् सह || १९४ ||

इति श्रीकालिकापुराणेऽशीतितमोऽध्यायः || ८० ||

एकाशीतितमोऽध्यायः

और्व उवाच -

कामरूपे महापीठे स्नात्वा पीत्वा च देवताः |
पूजयित्वा च इपुला लोकाः स्वर्गं पुरा ययुः || १ ||

केचिद् भेजुश्च निर्वाणं केचिद् यान्ति स्म शम्भुताम् |
न यमस्तान् वारयितुं नेतुं च निजमन्दिरम् || २ ||

क्षमोऽभून्नरशार्दूल शिवाया जातसाध्वसः |
यमदूतं तत्र यान्तं बाधन्ते शंकरा गणाः || ३ ||

न तद्भिया तत्र यान्ति यमदूताः प्रचोदिताः |
तथा दृष्ट्वाथ शमनः स्वक्रियापरिवर्जितः || ४ ||

विधातारं समासाद्य वचनं चेदमब्रवीत् |
इधातः कामरूपेऽस्मिन् स्नात्वा पीत्वा च मानवः || ५ ||

कामाख्यागणतां याति तथा शम्भुगणेशताम् |
तत्र मे नाधिकारोऽस्ति न तान् वारयितुं क्षमः || ६ ||

विधत्स्वात्रोचितां नीतिं युज्यते यदि गोचरे |
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा ब्रह्मा लोकपितामहः || ७ ||

जगाम विष्णुभवनं सहैव समवर्तिना |
तमासाद्य तथा प्राह इष्णुंवै यमभाषितम् || ८ ||

यथावत् सर्वलोकेशः स च तद्वाक्यमग्रहीत् |
सह ब्रह्मयमाभ्यां तु इष्णुः शम्भुं अयौ ततः |
सत्कृतस्ततेन पृष्टश्च प्राहेदं यमभाषितम् || ९ ||

श्रीभगवानुवाच -

सर्वदेवैः सर्वतीर्थैः सर्वक्षेत्रैस्तथैव च |
एतद् व्याप्तं कामरूपं नातोऽन्यद् विद्यते परम् || १० ||

इदं पीठं समासाद्य देवत्वं यान्ति मानवाः |
अमृतत्वं गणत्वं च तत्र शक्तो यमो नहि || ११ ||

अथा कुरु महादेव यथा तत्र क्षमो यमः |
यमो निरस्तो यत्रास्ति मर्यादा न रदृश्यते || १२ ||

और्व उवाच -

एतद् विष्णुवचः श्रुत्वाः विधिना सहितस्य तु |
अङ्गीचकार हृदये तद्वचः साध्यसाधने || १३ ||

विसृज्य तान् ब्रह्मविष्णुयमान् वृषभवाहनः |
आदाय स्वगणान् सर्वान् कामरूपान्तरं यमौ || १४ ||

उग्रतारां ततो देवीं गणं च प्राह शङ्करः |
उत्सारयन्तु सकलान्निमांल्लोकान् गणा द्रुतम् || १५ ||

उग्रतारे महादेवि त्वं चाप्युत्सारय द्रुतम् |
ततो गणाः कामरूपाद् देवी चाप्यपराजिता || १६ ||

लोकानुत्सारयामासुः पीठं कर्तुं हरस्यकम् |
उत्सार्यमाणे लोके तु चतुर्वर्णद्विजातिषु || १७ ||

सन्ध्याचलगतो विप्रो वसिष्ठः कुपितो मुनिः |
सोऽप्युग्रतारया देव्या उत्सारयितुमीशया || १८ ||

गणैः सह धृतः प्राह शापं कुर्वन् सुदारुणम् |
यस्मादहं धृतो वामे त्वयोत्सारयितुं मुनिः || १९ ||

तस्मात् त्वं वाम्यभावेन पूज्या भव समन्त्रिका |
ह्रमन्ति म्लेच्छवद् यस्माद् गणानां मन्दबुद्धयः || २० ||

भवन्तु म्लेच्छास्तस्माद् वै भवन्तः कामरूपके |
महादेवोऽपि यस्मान्मां निःसारयितुमुद्यतः || २१ ||

तपोधनं मुनिं दान्तं म्लेच्छवद् वेदपारगम् |
तस्माद् म्लेच्छप्रियो भूयाच्छङ्करश्चास्थिभस्मधृक् || २२ ||

एतत् तु कामरूपाख्यं म्लेच्छैर्गुप्तं मदत्वरम् |
स्वयं विष्णुर्न चायाति यावत् स्थानमिदं पुनः || २३ ||

विरलाश्चागमाः सन्तु य एतत्प्रतिपादकाः |
विरलं यस्तु जानाति कामरूपागमं बुधः || २४ ||

स एव प्राप्ते कालेऽपि सम्पूर्णं फलभाप्स्यति |
एवमुक्त्वा वसिष्ठस्तु तत्रैवान्तरधीयत || २५ ||

ते गणा म्लेच्छतां याताः कामरूपे सुरालये |
वामाऽभूद्रुग्रतारापि शम्भुर्म्लेच्छरतोऽभवत् || २६ ||

आगमा विरलाश्चासन् ये च मत्प्रतिपादकाः |
वेदमन्त्रविहीनं तु चतुर्वर्णविवर्जितम् || २७ ||

कामरूपं क्षणाज्जातं यद् यमेनानुसाश्तिम् |
आगतेऽपि हरौ मुक्ते शापात् पीठे फलप्रदे || २८ ||

यथा न सम्यक् स्थास्यन्ति तत्पीठे देवमानुषाः |
गुप्तये सर्वकुण्डानां ब्रह्मोपायं तथाऽकरोत् || २९ ||

अपुनर्भवकुण्डस्य सोमकुण्डस्य चोभयोः |
ब्रह्मोर्वशीकुण्डयोस्तु नदीनामपि भूरिशः || ३० ||

नदीनां पूर्वमुक्तानामनुक्तानां च गुप्तये |
सर्वस्यैकफलज्ञाने ब्रह्मोपायं तथाऽकरोत् || ३१ ||

अमोघायां शान्तनोस्तु भार्यायां तनयं स्वकम् |
जलरूपं समुत्पाद्य जामदग्न्येन धीमता || ३२ ||

अवतारयदव्यग्रं प्लावयन् कामरूपकम् |
स तु ब्रह्मसुतो धीरः प्लावयन् कुण्डसञ्चयान् || ३३ ||

आच्छाद्य सर्वतीर्थानि भुवि गुप्तानि चाकरोत् |
लौहित्यमात्रं ये केचिज्जानन्ति तत्र वै नराः || ३४ ||

ते लौहित्यस्नानफलं प्राप्नुवन्ति सुनिश्चितम् |
न जानन्ति च कुण्डानि नापि तीर्थानि चान्यतः || ३५ ||

वसिष्ठशापादेतत् तु प्रवृत्तं तीर्थगोपनम् |
यः कश्चित् तत्र जानाति तीर्थानां च विशेषताम् || ३६ ||

समवाप्नोति तत् स्नानफलं सम्यग् नरोत्तम |
सर्वा नदीः समाप्लाव्य सर्वतीर्थानि सर्वतः |
लौहित्यो ब्रह्मणः पुत्रो याति दक्षिणसागरम् || ३७ ||

एवं ते कथितं राजन् कामरूपस्य कीर्तनम् |
यदन्यद्रोचते तुभ्यं तत् पृच्छ निगदामि ते || ३८ ||

इति श्रीकालिकापुराणे एकाशीतितमोऽध्यायः || ८१ ||

द्व्यशीतितमोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच 

और्वस्य वचनं श्रुत्वा सगरस्तं मुनिं पुनः |
पप्रच्छेदं द्विजश्रेष्ठां हर्षसंप्लुतमानसः || १ ||

सगर उवाच 

अमोघायां कथं यज्ञे लौहित्यो ब्रह्मणः सुतः |
कथं शान्तनुजायायां रतः स कमलासनः || २ ||

पारस्त्रैणेयपुत्रो वा कथं जज्ञे पितामहात् |
तत् सर्वं श्रोतुमिच्छामि कथयस्व द्विजोत्तम || ३ ||

और्व उवाच 
शृणु त्वं राजशार्दूल कथयामि महत्तरम् |
आख्यानं ब्रह्मपुत्रस्य लौहित्यत्य महात्मनः || ४ ||

हरिवर्षे महावर्षे शान्तनुर्नाम नामतः |
मुनिरासीन्महाभागो ज्ञानवान् स तपोरतः || ५ ||

तस्य भार्या महाभागा अमोघाख्या महासती |
हिरण्यगर्भस्य मुनेस्तृणबिन्द्वाश्रमोद्भवा || ६ ||

तया सार्धं स कैलासं मर्यादापर्वते वसन् |
लोहिताख्यस्य सरसस्तीरे वै गन्धमादने || ७ ||

एकदा स तपोनिष्ठो निजपुष्पादिगोचरम् |
जगाम वनम्ध्यं तु चिन्वन् बहुफलानि च || ८ ||

तस्मिन्नवसरे ब्रह्मा सर्वलोकपितामहः |
तत्राजगाम यत्रास्ति अमोघा शान्तनोः प्रिया || ९ ||

तां दृष्ट्वा देवगर्भायां युवतीमतिसुन्दरीम् |
मोहितो मदनेनाशु तदाऽभूद् दूषितेन्द्रियः || १० ||

उदीरितेन्द्रियो भूत्वा जिघृक्षुस्तां महासतीम् |
अथाधावत् ततो ब्रह्मा सम्मुखो मदनार्दितः || ११ ||

धावमानं विधातारं दृष्ट्वाऽमोघा महासती |
नैवं नैवमिति प्रोक्त्वा पर्णशालां व्यलीयत || १२ ||

इदं चोवाच धातारममोघा कुपिता तदा |
पर्णशालान्तरं गत्वा द्वारमावृत्य तत्क्षणात् || १३ ||

अकार्यं न मया कार्यं मुनिपत्न्या विगर्हितम् |
बलात् प्रमथ्या चहां चेत् त्वया त्वां च शपाम्यहम् || १४ ||

अमोघया चैवमुक्ते विधातुश्च तदा नृप |
रेतश्चस्कन्द तत्रैव आश्रमे शान्तनोर्मुनेः || १५ ||

च्युते रतसि धातापि हंसयानं समुत्थितः |
लज्जयाऽतिपरीतात्मा द्रुतं वै स्वाश्रमं ययौ || १६ ||

गते वेधसि शान्तनुश्च निजमाश्रममागतः |
आगत्य दृष्ट्वा हंसानां पदक्षोभं तदा भुवि || १७ ||

तेजश्च पतितं भूमौ विधातुर्ज्वलनोपमम् |
अमोघां परिपप्रच्छ पर्णशालान्तरस्थिताम् || १८ ||

किमेतदत्र सुभगे प्रवृत्तं दृश्यते तु यत् |
पक्षिणां च पदक्षोभं तेजश्चेदं च कीदृशम् || १९ ||

सा तस्य वचनं श्रुत्वा शान्तनुं मुनिसत्तमम् |
अमर्षितैव न्यगददाकुला विकलाननां || २० ||

हंसयुक्तस्यन्दनेन कोऽप्यागत्य चतुर्मुखः |
कमण्डलु करोऽतीव रतिं मां समयाचतं || २१ ||

अतो मया तर्जितः स उटजान्तरलीनया |
प्रच्याव्य तेजः संयातो मम शापभयार्दितः || २२ ||

कुरु तत्र प्रतीकारं यदि शक्नोषि शान्तनो |
न हीमां धर्षणां सोढुं कश्चिच्छक्नोति जीवभृत् || २३ ||

स तस्या वचनं श्रुत्वा स्वयं ब्रह्मा समागतः |
इति निश्चित्य अनसा अदा ध्यानपरोऽभवत् || २४ ||

दिव्यज्ञानेन स ज्ञात्वा देवकार्यमुपस्थितम् |
तीर्थावतरणं चापि हिताय जगतां मुनिः || २५ ||

ज्ञात्वोदर्कं चिन्तयित्वा स्वभार्यामिदमब्रवीत् |
इदं तेजो ब्रह्मणस्त्वं पिबामोघं ममाज्ञया || २६ ||

हिताय सर्वजगतां देवकार्यार्थसिद्धये |
भवत्या निकटं ब्रह्मा स्वयमेव समागतः || २७ ||

त्वामप्राप्य महत् कृत्यमावयोः स समर्प्य च |
गतो निजास्पदं तत् त्वं कर्तुमर्हसि तद् वचः || २८ ||

तच्छ्रुत्वा शान्तनोर्वाक्यममोघातीव लज्जिता |  
सान्त्वयन्तीव तं प्राह पतिं नत्वा महासती || २९ ||

नान्यस्य तेजो धास्यामि न च ते विमनस्कता | 
अवश्यं यदि कर्तव्यं पीत्वा त्वं मयि चोत्सृज || ३० ||

ततस्तस्या वचः श्रुत्वा युक्तं तथ्यं च शान्तनुः |
स्वयं पीत्वा तु तत् तेजः वभार्यायां न्यसे.चयत् || ३१ ||

संक्रामितैः शान्तनुना तेजोभिर्ब्रह्मणः सती |
गर्भं दधारामोघाख्या हिताय जगतां ततः || ३२ ||

तस्याः काले तु सम्प्राप्ते नासातो जलसञ्चयः |
तन्मध्ये तनयश्चापि नीलवासाः कीरीटधृक् || ३३ ||

रत्नमालासमायुक्तो रक्तगौरश्च ब्रह्मवत् |
चतुर्भुजः पद्मविद्याध्वजशक्तिधरस्तथा || ३४ ||

शिशुमारशिरस्थश्च तुल्यकायो जलोत्करैः |
तज्जातं च तथाभूतं शान्तनुर्लोकशान्तनुः || ३५ ||

चतुर्णां पर्वतानां च मध्यदेशे न्यवीविशत् |
कैलासश्चोत्तरे पार्श्वे दक्षिणे गन्धमादनः || ३६ ||

रारुधिः पश्चिमे शैलः पूर्वे संवर्तकाद्वयः |
तेषां मध्ये स्वयं कुण्डं पर्वतानां विधेः सुतः || ३७ ||

कृत्वाऽतिववृधे नित्य शरदीव निशाकरः |
तं तोयमध्यगं पुत्रमासाद्य द्रुहिणः सुतम् || ३८ ||

क्रमतस्तस्य संस्कारानकरोद् देहशुद्धये |
अथ काले बहुतिथे व्यतीते ब्रह्मणः सुतः || ३९ ||

तोयराशिस्वरूपेण ववृधे पञ्चयोजनान् |
तस्मिन् देवाः पपुः सस्नुर्द्वितीय इव सागरे || ४० ||

सितामलजले हृद्ये दिव्यैश्चाप्सरसां गणैः |
तस्मिन्नवसरे रामो जामदग्न्यः प्रतापवान् || ४१ ||

चक्रे मातृवधं घोरमयुक्तं पितुराज्ञया |
तस्य पापस्य मोक्षाय स्वपितुश्चोपदेशतः || ४२ ||

स जगाम महाकुण्डं ब्रह्माख्य स्नातुमिच्छया |
तत्र स्नात्वा च पीत्वा च मातृहत्यामपानयन् |
वीथीं परशुना कृत्वा तं मह्यामवतारयवत् || ४३ ||

सगर उवाच 

जमदग्नेः सुतो रामः किमर्थं निजमातरम् |
जघान तस्य माता च किन्नाम्नो कस्य चात्मजा || ४४ ||

मुनेः पुत्रः कथं जातस्तथा क्रूरो महाबलः |
यो युद्धकुशलो वीरो राजन्यान् समपोथयत् || ४५ ||

तदहं श्रोतुमिच्छामि तत्त्वतो मुनिसत्तम |
कथयस्व महाभाग यदि गुह्यं तथापि मे || ४६ ||

और्व उवाच 

शृणु राजन्नवहितो जमदग्नेः सुतस्य वै |
चरितं स यथा जघ्ने प्रसूं क्रूरतरश्च सः || ४७ ||

ब्रह्मपुत्रो भृगुर्नाम ऋचीकस्तत्सुतोऽभवत् |
स भार्यार्थी चरन् भूमौ कान्यकुब्जं गतः पुरा || ४८ ||

ददर्श चारण्यगतं जह्नोर्वंशसमुद्भवम् |
कुशिकस्य सुतं गाधिं तपःस्थं नृपसत्तम || ४९ ||

अरण्यस्थस्य तस्याथ पुत्रकामस्य भूभृतः |
सभार्यस्य सुता जज्ञे देवकन्यासमा गुणैः || ५० ||

ऋचीको भृगुपुत्रस्तां भार्यार्थं समयाचत |
दातूं योग्या सुता मेऽद्य तद्विधाय महामुने || ५१ ||

किं त्वेकः कुलधर्मो मे विद्यते शुल्कसंग्रहे |
एकत्र ऋष्णवर्णानामश्वानां चन्द्रवर्चसाम् |
सहस्रमेकं यो दद्यात् तस्मै पुत्री प्रदीयते || ५२ ||

ऋचीक उवाच 

दास्याम्यश्वसहस्रं वै तव राजंस्तथाविधम् |
किंचित् कालं प्रतीक्षस्व यावत् तदहमानये || ५३ ||

एवमस्त्विति त गाधिरुवाच भृगुसूनवे |
गङ्गातीरं कान्यकुब्जं सोऽगच्छद्धयसाधने || ५४ ||

तत्राराध्य भृगोः पुत्रो वरुणं यादसां पतिम् |
तेन दत्तं तदा लेभे सहस्रं वाजिनां मुनिः || ५५ ||

तेन यत्र तदा लब्धा अश्वान् नृपतिसत्तम |
तदश्वतीर्थं विख्यातं महाफलकरं परम् || ५६ ||

गङ्गाजलादुत्थितं तु दत्तं सम्यक् प्रचेतसा |
आदायाश्वसहस्रं तु मुनिर्गाधिमथाम्ययात् || ५७ ||

तानश्वान् गाधिरादाय पुत्रीं सत्यवतीं सुताम् |
ऋचीकाय ददौ लक्ष्मीं केशवायेव सागरः || ५८ ||

ऋचीको गाधितनयां लब्ध्वा भार्यामनिन्दिताम् |
मुदितः स तया रेमे यथाकामं स्वकाश्रमे || ५९ ||

कृतदारं सुतं श्रुत्वा द्रष्टुं पुत्रं स्नुषां भृगुः |
अथाजगाम मतिमान् स्नुषां दृष्ट्वा ननन्द च || ६० ||

दम्पती तं समासीनं भृगुं देवगणार्चितम् |
पूजयित्वा यथान्यायं तस्थतुस्तौ कृताञ्जली || ६१ ||

ततो भृगुः स्नुषां स्वीयां सुप्रीत इदमब्रवीत् |
वरं वृणीष्व दास्यामि वाञ्छितं वरवर्णिनि || ६२ ||

अदेयं दुष्करं वापि यत्र ते विद्यते स्पृहा |
ततः सत्यवतीं पुत्रं तप आम्नाय-पारगम् || ६३ ||

मातुश्च वीरमतुलं पुत्रं वरमयाचत |
स चैवमस्त्वित्युक्त्वैव भूत्वा ध्यानपरस्तदा || ६४ ||

विश्वमाधृत्य मनसा यत्नाच्छ्वासं ससर्ज सः |
तस्य निःश्वासवातात् तु निःसृतं वै चरुद्वयम् || ६५ ||

तस्यै तद्द्वितयं दत्त्वा भृगुस्तामिदमब्रवीत् |
चरुद्वयं गृहाणेदं स्नुषे सत्यवति स्वयम् || ६६ ||

स्नात्वा ऋतौ ऋतौ माता स्नुषे त्वं च करिष्यथः |
आलिंग्याश्वत्थवृक्षं ते माता पुंसवनाय वै || ६७ ||

चरुमारक्तकं चेमं सा भोक्ष्यति सुतस्ततः |
त्वं चोदुम्बरवृक्षं तु समालिंग्यासितं चरुम् || ६८ ||

भोक्ष्यसे तव पुत्रस्तु भविष्यति सनातनः |
एवमुक्त्वा भृगुर्यातो यथेच्छं सापि संमुदम् || ६९ ||

अवाप मात्रा सहिता भर्त्रा पित्रा च भामिनी |
अथ स्नानदिनेऽश्वत्थमालिंग्यारक्तकं चरुम् || ७० ||

आदात् सत्यवती तस्या माता फल्गुं सितं चरुम् |
परिवर्तं तु तज् ज्ञात्वा दिव्यज्ञानो भृगुर्मुनिः || ७१ ||

अथागत्य स्नुषां तां तु वचनं चेदमब्रवीत् |
विपर्ययस्त्वया भद्रे वृक्षालिङ्गनकर्मणि || ७२ ||

तथा अरुप्राशने तु अत्रेदं ते भविष्यति |
ब्राह्मणः क्षत्रियाचारस्तव पुत्रो भविष्यति || ७३ ||

क्षत्रियो ब्राह्मणाचारो मातुस्ते भविता सुतः |
इत्युक्त्वा भृगुणा साध्वी तदा सत्यवती भृगुम् || ७४ ||

पुनः प्रसादयामास पौत्रो मेऽस्त्विति तादृशः |
एवमस्त्विति स प्रोच्य तत्रैवान्तर्दधे भृगुः || ७५ ||

अथ काले सुतं दीप्तं जमदग्निं च गाधिजा |
सुषुवे जननी तस्या विश्वामित्रं तपोनिधिम् || ७६ ||

जमदग्निस्ततो वेदांश्चतुरः प्राप मा चिरम् |
प्रादुरासीद् धनुर्वेदः स्वयं तस्मिन् महात्मनि || ७७ ||

विश्वामित्रोऽपि सकलान् वेदानाप् तथाऽचिरात् |
धनुर्वेदं तथा कृत्स्नं विप्रश्चाभूत् तपोबलात् || ७८ ||

जाज्वल्यमानस्तेजस्वी जमदग्न्र्महातपाः |
वेदैस्तपोभिः स मुनिनत्यक्रामच्च सूर्यवत् || ७९ ||

इति श्रीकालिकापुराणे व्यशीतितमोऽध्यायः || ८२ ||

त्र्यशीतितमोऽध्यायः |

और्व उवाच 

अथ काले व्यतीते तु जमदग्निर्महातपाः |
विदर्भराजस्य सुतां प्रयत्नेन जितां स्वयम् || १ ||

भार्यार्थं प्रतिजग्राह रेणुकां लक्षणान्विताम् |
सा तस्मात् सुषुवे षत्रांश्चतुरो वेदसम्मितान् || २ ||

रुषण्वन्तं सुषेणं च वसुं विश्वावसुं तथा |
पश्चात् तस्यां स्वयं जज्ञे भगवान् मधुसूदनः || ३ ||

कार्तवीर्यवधायाशु शक्राद्यैः सकलैः सुरैः |
याचितः पंचमः सोऽभूत् तेषां रामाह्वयस्तु सः || ४ ||

भारावतरणार्थाय जातः परशुना सह |
सहजं परशुं तस्य न जहाति कदाचन || ५ ||

अयं निजपितामह्याश्चरुभुक्तिविपर्ययात् |
ब्राह्मणः क्षत्रियाचारो रामोऽभूत क्रूरकर्मकृत् || ६ ||

स वेदानखिलान् ज्ञात्वा धनुर्वेदं च सर्वशः |
सततं कृतकृत्योऽभूद् वेदविद्याविशारदः || ७ ||

एकदा तस्य जननी स्नानार्थं रेणुका गता |
गङ्गातोये ह्यथापश्यन्नाम्ना चित्ररथं नृपम् || ८ ||

भार्याभिः सदृशीभिश्च तलक्रीडारतं शुभम् |
सुमालिनं सुवस्त्रं तं तरुणं अन्द्रमालिनम् || ९ ||

तथाविधं नृपं दृष्ट्वा सञ्जातमदना भृशम् |
रेणुका स्पृहयामास तस्मै राज्ञे सुवर्चसे || १० ||

स्पृहायुतायास्तस्यास्तु संक्लेदः समजायत |
विचेतनाम्भसा क्लिन्ना त्रस्ता सा स्वाश्रमं ययौ || ११ ||

अबोधि जमदग्निस्तां रेणुकां विकृतां तथा |
धिग् धिक्काररतेत्येवं निनिन्द च समन्ततः || १२ ||

ततः स तनयान् प्राह चतुरः प्रथमं मुनिः |
उषण्वत्प्रमुखान् सर्वानेकैकं क्रमतो द्रुतम् || १३ ||

छिन्धीमां पापनिरतां रेणुकां व्यभिचारिणीम् |
ते तद्वचो नैव चक्रुर्मूकाश्चासन् जडा इव || १४ ||

कुपितो जमदग्निस्ताञ्छशापेति विचेतसः |
(गाधिं नृपतिशार्दूलं स चोवाच नृपो मुनिम्) || १५ || 

भवध्वं ऊयमाचिराज्जडा गोबुद्धिगर्धिताः |
अथाजगाम चरमो जामदग्न्येऽतिवीर्यवान् || १६ ||

तं च रामं पिता प्राह पापिष्ठां छिन्धि मातरम् |
स भ्रातृंश्च तथाभूतान् दृष्ट्वा ज्ञानविवर्जितान् || १७ ||

पित्रा शप्तान् महातेजाः प्रसूं परशुनाच्छिनत् |
रामेण रेणुकां छिन्नां दृष्ट्वा विक्रोधनोऽभवत् || १८ ||

जमदग्निः प्रसन्नः सन्निति वाचमुवाच ह |
प्रीतोऽस्मि पुत्र भद्र ते यत् त्वया मद्वचः कृतम् || १९ ||

तस्मादिष्टान् वरान् कामांस्त्वं वै वरय साम्प्रतम् |
स तु रामो वरान् वव्रे मातुरुत्थानमादितः || २० ||

वधस्यास्मरणं तस्या भ्रातृणां शापमोचनम् |
मातृहत्याव्यपनयं युद्धे सर्वत्र वै जयम् || २१ ||

आयुः कल्पान्तपर्यन्तं क्रमाद् वै नृपसत्तम |
सर्वान् वरान् स प्रददौ जमदग्निर्महातपाः || २२ ||

सुप्तोत्यितेब जननी रेणुका च तदाभवत् |
वधं न चापि सस्मार सहजा प्रकृतिस्थिता || २३ ||

युद्धे जयं चिरायुष्यं लेभे रामस्तदैव हि |
मातृहत्याव्यपोहाय पिता तं वाक्यमव्रवीत् || २४ ||

न पुत्र वरदानेन मातृहत्यापगच्छति |
तस्मात् त्वं ब्रह्मकुण्डाय गच्छ स्नातुं च तज्जले || २५ ||

तत्र स्नात्वा मुक्तपापो नचिरात् पुनरेष्यसि |
जगद्धिताय पुत्र त्वं ब्रह्मकुण्डं व्रज द्रुतम् || २६ ||

स तस्य वचन श्रुत्वा रामः परशुधृक् तदा |
उपदेशात् पितुर्घातो ब्रह्मकुण्डं वृषोदकम् || २७ ||

तत्र स्नानं च विधिवत् कृत्वा धौतपरश्वधः |
शरीरान्निःसृतां मातृहत्यां सम्यग् व्यलोकयत् || २८ ||

जातसंप्रत्ययः सोऽथ तीर्थमासाद्य तद्वरम् |
वीथीं परशुना कृत्वा ब्रह्मपुत्रमवाहयत् || २९ ||

ब्रह्मकुण्डात् सृतः सोऽथ कासारे लोहिताह्वये |
कैलासोपत्यकायां तु न्यपतद् ब्रह्मणः सुतः || ३० ||

तस्यापि सरसस्तीरे समुत्थाय महाबलः |
कुठारेण दिशं पूर्वामनयद् ब्रह्मणः सुतम् || ३१ ||

ततः परत्रापि गिरिं हेमशृङ्गं विभिद्य च |
कामरूपान्तरं पीठमावहद्यदमुं हरिः || ३२ ||

तस्य नाम स्वयं चक्रे विधिर्लोहितगङ्गकम् |
लोहितात् सरसो जातो लोहिताख्यस्ततोऽभवत् || ३३ ||

स कामरूपमखिलं पीठमाप्लाव्य वारिणा |
गोपयन् सर्वतीर्थानि दक्षिणं याति सागरम् || ३४ ||

प्रागेव दिव्ययमुनां स त्यक्त्वा ब्रह्मणः सुतः |
पुनः पतति लौहित्ये गत्वा द्वादशयोजनम् || ३५ ||

चैत्रे मासि सिताष्टम्यां यो नरो नियतेन्द्रियः |
चैत्रं तु सकलं मासं शुचिः प्रयतमानसः || ३६ ||

स्नाति लौहित्यतोये तु स याति ब्रह्मणः पदम् |
लौहित्यतोये यः स्नाति स कैवल्यमवाप्नुयात् || ३७ ||

इति ते कथितं राजन् यदर्थं मातरं पुरा | 
अहन् वीरो जामदग्न्यो यस्माद् वा क्रूरकर्मकृत् || ३८ ||

इदं तु महदाख्यानं यः शृणोति दिने दिने |
स दीर्घायुः प्रमुदितो बलवानभिजायते || ३९ ||

इति ते कथितं राजञ्छरीरार्धं यथाद्रिजा |
शम्भोर्जहार वेतालभैरवौ च यथाह्वयौ || ४० ||

यस्य वा तनयौ जातौ यथा यातौ गणेशताम् |
किमन्यत् कथये तुभ्यं तद्वदस्व नृपोत्तम || ४१ ||

मार्कण्डेय उवाच 

इत्यौर्वस्य च संवादः सगरेण महात्मना |
योऽसौ कायार्धहरणं शम्भोर्गिरिजया कृतः || ४२ ||

सर्वोऽद्य कथितो विप्राः पृष्टं यच्चान्यदुत्तमम् |
सिद्धस्य भैरवाख्यस्य पीठानां च विनिर्णयम् || ४३ ||

भृङ्गिणश्च यथोत्पत्तिर्महाकालस्य चैव हि |
उक्तं हि वः किमन्यत् तु पृच्छन्तु द्विजसत्तमाः || ४४ ||

इति सकलसुतन्त्रं तन्त्रमन्त्रावदातं
बहुतरफलकारि प्राज्ञविश्रामकल्पम् |
उपनिषदमवेत्य ज्ञानमार्गैकतानं
स्रवति स इह नित्यं यः पठेत् तन्त्रमेतत् || ४५ ||

इति श्रीकालिकापुराणे त्र्यशीतितमोऽध्यायः || ८३ ||

चतुरशीतितमोऽध्यायः

ऋषय ऊचुः -

कथितो भवता सर्गः संशयश्चापि शातिताः |
त्वत्प्रसादान्महाभाग कृतकृत्या वयं गुरो || १ ||

भूयश्च श्रोतुमिच्छामो वयमेतद् द्विजोत्तम |
कोऽन्यो भृङ्गी महाकाओ जातौ वेतालभैरवौ || २ ||

वेतालं च महाकालं भैरवं भृङ्गिणं तथा |
शृणुमो द्विजशार्दूल कथमेषां चतुष्टयम् || ३ ||

मार्कण्डेय उवाच -

भुवं गते महाकाले मानुष्यस्थे च भृङ्गिणि |
वेतालभैरवाख्ये च तयोर्भूते द्विजोत्तमाः || ४ ||

वरलब्धे च वेताले भैरवे तेन सङ्गते |
अन्धकं तपसा युक्तं भृङ्गिणं चाकरोद्धरः || ५ ||

अन्धकस्तु हरं पूर्वं विरुध्यापदमागतः |
पश्चाद्धरं समाराध्य पुत्रोऽभूत् तस्य सोऽसुरः || ६ ||

भृङ्गिस्नेहाद् भृङ्गिणं तं संज्ञया चाकरोद्धरः |
स्नेहेन तु महाकाले बाणं बलिसुतं हरः |
विष्णुना छिन्नबाहुं तु महाकालमथाकरोत् || ७ ||

एवं मुनिवरस्तेषां संयतं च चतुष्टयम् |
वेतालभैरवौ भृङ्गिमहाकालौ ह्यनुक्रमात् || ८ ||

ऋषय उवाच 

यत् पृष्टं सगरेणैव मुनिमौर्व महाधियम् |
नीत्या योज्या यया भार्या सुत आत्माऽथवा गुरो || ९ ||

राजनीतौ सतां नीतौ सदाचारे च ये स्थिताः |
विशेषास्तेन ये प्रोक्ता और्वेण सुमहात्मना || १० ||

विशेषेण द्विजश्रेष्ठ श्रोतुं सम्यक् तपोधन |
इच्छामस्तान् महाभाग कथयस्व जगद्गुरो || ११ ||

मार्कण्डेय उवाच 

ये ये विशेषाः कथिता और्वेण सुमहात्मना |
तद् वः सर्वं प्रवक्ष्यामि शृण्वन्तु मुनिसत्तमाः || १२ ||

श्रुत्वैवं सगरो राजा मन्त्रकल्पादिकं पुनः |
विशेषं परिपप्रच्छ नीत्यादीनां महामुनिम् || १३ ||

सगर उवाच -

यया नीत्या प्रयोक्तव्यः सुत आत्मा प्रिया तथा |
तेषां विशेषैः सहितं सदाचारं वदस्व मे || १४ ||

और्व उवाच -

क्रमेण शृणु राजेन्द्र यया नीत्या नियोजिताः |
आत्मा सुतो वा भार्या वा तद्विशेषं शृणुष्व मे || १५ || 

ज्ञानविद्यातपोवृद्धान् वयोवृद्धान् सुदक्षिणान् |
सेवेत प्रथमं विप्रानसूयापरिवर्जितान् || १६ ||

तेभ्यश्च शृणुयांन्नित्यं वेदशास्त्रविनिश्चयम् |
यदूचुस्ते च तत् कार्यं प्राज्ञं चैव नृपश्चरेत् || १७ ||

पञ्चेन्द्रियाणि पञ्चाश्वाः शरीरं रथ उच्यते |
आत्मा रथी कशा ज्ञानं सारथिर्मन उच्यते || १८ ||

अश्वान् सुदान्तान् कुर्वीत सारथिं चात्मनो वशम् |
कशा दृढा सदा कार्या शरीरस्थिरता तथा || १९ ||

अदान्तांस्तु समारुह्य सैन्धवान् स्यन्दनी यथा |
अश्वानामिच्छया गच्छन्नुत्पथं प्रतिपद्यते || २० ||

तत्रावशः सारथिस्तु स्वेच्छया प्रेरयन् हयान् |
नयेत् परवशं सम्यग् रथितं वीरमप्युत || २१ ||

तथेन्द्रियाणि नृपतिर्विषयाणां परिग्रहे |
स्ववश्यानि प्रकुर्वीत मनो ज्ञानं दृढं तथा || २२ ||

ज्ञाने दृढे कशायां च दृढायां नृपसत्तम |
सारथिः स्ववशो दान्तानीशः प्रेरयितुं हयान् || २३ ||

अतो नृपः स्वेन्द्रियाणि वशे कृत्वा मनस्तथा |
ज्ञानमार्गमधिष्ठाय प्रकुर्वीतात्मनो हितम् || २४ ||

भोक्तव्यं स्वेच्छया भूयो न कुर्याल्लोभमासवे |
द्रष्टव्यमिति द्रष्टव्यं न द्रष्टव्यं च स्वेच्छया || २५ ||

श्रोतव्यमिति श्रोतव्यं नाधिकं श्रवणे चरेत् |
शास्त्रतत्त्व मृते धीरः श्रुतिवश्यो भवेन्न हि || २६ ||

एवं घ्राणं त्वचं चापि वशीकृत्येच्छया नृपः |
स्वेच्छया नोपभुञ्जीत नोद्दामं विषयं व्रजेत् || २७ ||

एवं यदि भवेद्राजा तदा स स्याज्जितेन्द्रियः |
जितेन्द्रियत्वे हेतुश्च शास्त्रवृद्धोपसेवनम् || २८ ||

अवृद्धसेव्यशास्त्रज्ञो नृपः शत्रुवशो भवेत् |
तस्माच्छास्त्रमधिष्ठाय भवेद्राजा जितेन्द्रियः || २९ ||

धृतिः प्रागल्भ्यमुत्साहो वाक्पटुत्वं विवेचनम् |
दक्षत्वं धारयिष्णुत्वं दानमैत्रीकृतज्ञता || ३० ||

दृढशासनता सत्यं शौचं मतिविनिश्चयम्ः |
पराभिप्रायवेदित्वं चरित्रं धैर्यमापदि || ३१ ||

क्लेशधारणशक्तिश्च गुरुदेवद्विजार्चनम् |
अनसूया ह्यकोपित्वं गुणानेतान्नृपोऽभ्यसेत् || ३२ ||

कार्याकार्यविभागश्च धर्मार्थो काम एव च |
सततं प्रतिबुध्येत कुर्यादवसरेऽपि तत् || ३३ ||

सामदानं च भेदश्च दण्डश्चेति चतुष्टयम् |
ज्ञात्वोपायांस्तु तत्काले तदुपायान् प्रयोजयेत् || ३४ ||

साम्नस्तु विषये भेदो मध्यमः परिकीर्तितः |
दानस्य विषये साम योग्यमेवोपलक्ष्यते || ३५ ||

दानस्य विषये दण्डो ह्यधनः परिकीर्तितः |
दण्डस्य विषये दानं तदप्यधममुच्यते || ३६ ||

साम्नस्तु गोचरे दण्डो ह्यधमादधमः स्मृतः | 
सौजन्यं सततं ज्ञेयं भूभृतो भेददण्डयोः || ३७ ||

साम्नो दानस्य च तथा सौजन्यं याति गोचरे |
कामः क्रोधश्च लोभश्च हर्षो मानो मदस्तथा || ३८ ||

एतानतिशयान् राजा शत्रूनिव विशातयेत् |
सेव्याः काले संयुक्तौ ते लोभगर्वौ विवर्जयेत् || ३९ || 

तेज एव नृपाणां तु तीव्रं सूर्यस्य वै यथा |
तत्र गर्वं रोगयुक्तं कायवांस्तं तु संत्यजेत् || ४० ||

आखेटकाक्षौ स्त्रीसेवा पानं चैवार्थदूषणम् |
वाग्दण्डयोश्च पारुष्यं सप्तैतानि विवर्जयेत् || ४१ || 

परस्त्रीषु विरक्तासु सेवामेकान्ततस्त्यजेत् |
सतीषु निजनारीषु युक्तं कुर्यान्निवेशनम् || ४२ ||

रतिपुत्रफला दारास्तांस्तु नैकान्ततस्त्यजेत् |
तयोः सिद्धयै स्त्रियः सेव्या वर्जयित्वातिसक्तताम् || ४३ ||

मृगयां तु प्रमादानां स्थानं नित्यं विवर्जयेत् |
अक्षांस्तथा न कुर्वीत सत्कार्यासक्तिनाशनम् || ४४ ||

अन्यैः कृतं कदाचित् तु सेवेत नात्मनाचरेत् |
अकार्यकरणे बीजं कृत्यानां च विवर्जने || ४५ ||

अकालभेन्त्रभेदे च कलहे सत्कृतिक्षये |
वर्जयेत् सततं पानं शौचमाङ्गल्यनाशनम् || ४६ ||

अर्थक्षयकरं नित्यं त्यजेच्चैवात्मदूषणम् |
अभिशस्तेषु चोरेषु घातकेष्वाततायिषु || ४७ ||

सततं पृथिवीपालो दण्डपारुष्यमाचरेत् |
नान्यत्र दण्डपारुष्यं कुर्यान्नृपतिसत्तमः || ४८ ||

वाक्पारुष्यं च सर्वत्र नैव कुर्यात् कदाचन |
रक्षणीयं सदा सत्यं सत्यमेकं परायणम् || ४९ ||

क्षमां तेजस्वितां चैव प्रस्तावान्नृप आचरेत् |
यानासनाश्रयद्वैधसन्धयो विग्रहस्तथा || ५० ||

अभ्यसेत् षड्गुणानेतांस्तेषां स्थानं च शाश्वतम् |
यः प्रमाणं न जानाति स्थाने वृद्धौ तथा क्षये || ५१ ||

कोषे जनपदे दण्डे न स राज्येऽवतिष्ठते |
कोषे जनपदे दण्डे चैकैकत्र त्रयं त्रयम् || ५२ ||

प्रस्तावाद्विनियुञ्जीत रक्षेन्नैकांस्ततस्त्विमान् |
मित्रे शत्रावुदासीने प्रभावं त्रिष्वपीरयेत् || ५३ ||

उत्साहो विजिगीषायां धर्मकृत्येऽष्टवर्गके |
शरीरयात्रानिर्वाहे क्रियेत सततं नृपैः || ५४ ||

मन्त्रनिश्चयसम्भूतां बुद्धिं सर्वत्र योजयेत् |
अमात्ये शात्रवे राज्ये पुत्रेष्वन्तःपुरेषु च || ५५ ||

कृषिं दुर्गं च वाणिज्यं खड्गानां करसाधनम् |
आदानं सैन्यकरयोर्बन्धनं गजवाजिनोः || ५६ ||

शून्ये सद्ममुखानां च योजनं सततं जनैः |
रयाणां सारसेतूनां बन्धनं चेति चाष्टमम् || ५७ ||

एतदष्टसु वर्गेषु चारान् सम्यक् प्रयोजयेत् |
कार्याकार्यविभागाय चाष्टवर्गाधिकारिणाम् || ५८ ||

अष्टौ चारान्नियुञ्जीयादष्टवर्गेषु पार्थिवः |
दश शून्येषु युञ्जीत क्रमतः शृणु तानि मे || ५९ ||

स्वामी सचिव-राष्ट्राणि मित्रं कोशो बलं तथा |
दुर्गं तु सप्तमं ज्ञेयं राज्याङ्गं गुरुभाषितम् || ६० ||

उर्गमुक्तं चाष्टवर्गे चारान्नात्मनि योजयेत् |
तस्मादिमानि शेषाणि पंच चारपदानि च || ६१ ||

शुद्धान्तेषु च पुत्रेषु सऊययादौ महानसे |
शत्रदासीनयोश्चापि बलाबलविनिश्चये || ६२ ||

अष्टादशसु चैतेषु चारान् राजा प्रयोजयेत् |
न यत्प्रकाशं जानीयात् तत् तच्चारैर्निरूपयेत् || ६३ ||

निरूप्य तत्-प्रतीकारमवश्यं छिद्रतश्चरेत् |
यथानियोगमेतेषां यो यो यत्रन्यथाचरेत् || ६४ ||

ज्ञात्वा तत्र नृपश्चारैदण्डयेद् वा वियोजयेत् |
चारांस्तु मन्त्रिणा सार्धं रहस्ये संस्थितो नृपः || ६५ ||

प्रदोषसमये पृच्छेत् तदानीमेव साधयेत् |
स्वपुत्रे चाथ शुद्धान्ते ये तु चारा महानसे || ६६ ||

नियुक्तास्तान्मध्यरात्रे पृच्छेत् स्वोऽपिच मन्त्रिणि |
एतांश्चारान् स्वयं पश्येन्नृपतिर्मन्त्रिणा विना || ६७ ||

अन्यांस्तु मन्त्रिणा सार्धं निरूप्य प्रदिशेत् फलम् |
नैकवेशधरश्चारो नैको नोत्साहवर्जितः || ६८ ||

संस्तुतो नहि सर्वत्र नातिदीर्घो न वामनः |
सततं न दिवाचारी न रोगी नाप्यबुद्धिमान् || ६९ ||

न वित्तविभवैर्हीनो न भार्यापुत्रवर्जितः |
कार्यश्चारो नृपतिना तत्त्वगुह्यविनिर्णये || ७० ||

अनेकवेशग्रहणक्षम भार्यासुतैर्युतम् |
अहुदेशवचोऽभिज्ञं पराभिप्रायवेदकम् || ७१ ||

दृढभक्तं प्रकुर्वीत चारं शक्तमसाध्वसम् |
अभितिष्ठेत् स्वयं राजा कृषिमात्मसमैस्तथा || ७२ ||

वणिक्पथे तु दुर्गादौ तेषु शक्तान्नियोजयेत् |
अन्तःपुरे पितुस्तुल्यान् धीरान् वृद्धान्नियोजयेत् || ७३ ||

षण्ढान् पण्डांस्तथा वृद्धां स्त्रियौ वा बुद्धितत्पराः |
शुद्धान्ते द्वारि युञ्जीयात् स्त्रियो वृद्धा मनीषिणीः || ७४ ||

नैकः स्वपेत् कदाचित् तु नैको भुञ्जीत पार्थिवः |
नैकाकिनीं तु महिषीं ब्रजेन्मैत्राय नैककः || ७५ ||

अमात्यानुपधाशुद्धान् भार्याः पुत्रांस्तथैव च |
प्रकुर्यात् सततं भूपः सप्रसादं समाचरन् || ७६ ||

धर्मार्थकाममोक्षैश्च प्रत्येकं परिशोधनैः |
उपेत्य धीयते यस्मादुपधा सा प्रकीर्तिता || ७७ ||

अर्थकामोपधाभ्यां तु भार्यापुत्रांश्च शोधयेत् |
धर्मोपधाभिर्विप्रांस्तु सर्वांभिः सचिवान् पुनः || ७८ ||

एभिर्यज्ञैतस्था दानैरिहैव नृपतिर्भवेत् |
तस्माद् भवांस्तु राज्यार्थी धर्ममेवं समाचरेत् || ७९ ||

अनेनैवाभिचारेण यज्ञैर्वां पार्थिवो ह्ययम् |
प्राणांस्त्यजति राजा त्वं भविष्यसि न संशयः || ८० ||

इति धर्मो नृपस्यैव अश्वमेधादिकश्च यः |
स्वयं न कुरुते भूपस्तस्मात् त्वं कुरु सत्तम || ८१ ||

एवं मन्त्रैर्मन्त्रयित्वा नृपः कार्यान्तिकाद् द्विजात् |
ऐरज्ञातान् स्वयं ज्ञात्वा गृह्णीयात् तस्य तैर्मनः || ८२ ||

यदि राज्याभिलाषेण सचिवोऽधर्ममाचरेत् |
नृपतौ भाधकं कुर्याद् धर्मं तं हीनतां नयेत् || ८३ ||

आभिचारिकमत्यर्थं कुर्वाणं तु विघातयेत् |
प्रवासयेद् ब्राह्मणं तु पार्थिवश्चाभिचारिकम् || ८४ ||

एषा घर्मोपधा ज्ञेया तैरमात्यान् सताञ्जयेत् |
एतादृशीं तथैवान्यामुपधां धर्मतश्चरेत् || ८५ ||

कोशाध्यक्षान् समामन्त्र्य राजामात्यान् प्रतारयेत् |
पुत्रानन्यान् प्रति तथा मन्त्रसंवरणाक्षमान् || ८६ ||

अयं हि प्रचुरः कोषो मदायत्तो नरोत्तम |
आनये तव संमत्या तद् यदि त्वं प्रतीक्षसि || ८७ ||

तवार्थलग्नादस्माकं जीवनं च भविष्यति |
त्वं चापि प्रचुरैः कोषैः किं किं वा न करिष्यसि || ८८ ||

एवमन्यैः कोषगतैरुपायैर्नृपसत्तमः |
पुत्रामात्यादिकान् सर्वान् सततं परिशोधयेत् || ८९ ||

कोषदोषकरान् हन्यात् कर्तुमिच्छन् विवासयेत् |
द्वैधचित्तान् विमन्येत कुर्याद् वै कोशरक्षणम् || ९० ||

दासीश्च शिल्पिनीर्वृद्धा मेधाधृतिमतीः स्त्रियः |
अन्तर्बहिश्च या यान्ति विदिताः सचिवादिभिः || ९१ ||

ता राजा रहसि स्थित्वा भार्यादिभिरलक्षितः |
अभिमन्त्र्याथ संमन्त्र्य प्रेषयेत् सचिवान् प्रति || ९२ ||

ता गत्वा हृदयं बुद्धा स्त्रियो विज्ञानतत्पराः |
महिषीप्रमुखा राज्ञस्त्वां वै कामयते शुभा || ९३ ||

तत्राहं योजयिष्यामि यदि ते विद्यते स्पृहा |
सचिवस्त्वां कामयते त्वद्योग्यो वरवर्णिनि || ९४ ||

तं संगमयितुं शक्ता यदि श्रद्धा तवास्त्यहम् |
इत्यनेन प्रकारेण नानोपायैस्तथोत्तरैः || ९५ ||

भार्याः पुत्रदुहित्रीश्च स्नुषाश्च प्रस्नुषास्तथा |
शोधयेत् सचिवान् पुत्रान् पौत्रादीन् सेवकांस्तथा || ९६ ||

कामोपधाऽविशुद्धांस्तु हातयेदविचारयन् |
स्त्रियस्तु योज्या दण्डेन ब्राह्मणांस्तु प्रवासयेत् || ९७ ||

मोक्षमार्गावसक्तं तु हिंसापैशुन्यवर्जितम् |
क्षमैकसारं नृपतिः सचिवं परिवर्जयेत् || ९८ ||

मोक्षमार्गविरक्तांस्तु दण्डयानपि न दण्डयेत् |
समबुद्धिस्तु सर्वत्र तस्मात् तं परिवर्जयेत् || ९९ || 

इति सूत्रं चोपधानामुपधा बहुधा पुनः |
विवेचिता चोशनसा तच्छास्त्रे तत्र बोधयेत् || १०० ||

विग्रहं सततं राजा परैर्न सम्यगाचरेत् |
भूवित्तमित्रलाभेषु निश्चितेष्वेव विग्रहाः || १०१ ||

सप्ताङ्गेषु प्रसादश्च सदा कार्यो नृपोत्तमैः |
कोषस्य सञ्चयं रक्षां सततं सम्यगाचरेत् || १०२ ||

मन्त्रिणस्तु नृपः कुर्याद् विप्रान् विद्याविशारदान् |
विनयाज्ञान् कुलीनांश्च धर्मार्थकुशलानृजून् || १०३ ||

मन्त्रयेत् तैः समं ज्ञानं नात्यर्थं बहुभिश्चरेत् |
एकैकेनैव कर्तव्यं मन्त्रस्य च विनिश्चयम् || १०४ ||

यस्तैः समस्तैश्चान्यस्य व्यपदेशैः समन्ततः |
सुसंवृतं मन्त्रगृहं स्थलं वारुह्य मन्त्रयेत् || १०५ ||

अरण्ये निःशलाके वा न आमिन्यां कदाचन |
शिशूञ्छाखामृगान् पण्डाञ्छुकान् वै सारिकास्तथा || १०६ ||

वर्जयेन्मन्त्रगेहे तु मनुष्यान् विकृतांस्तथा |
दूषणं मन्त्रभेदेषं नृपाणां यत् तु जायते || १०७ ||

न तच्छक्यं समाधातुं दक्षैर्नृपशतैरपि |
दण्ड्यांस्तु दण्डयेद् दण्डैरदण्यान् दण्डयेन्नहि || १०८ ||

अदण्डयन् नृपो दण्ड्यान्नदण्ड्यांश्चापि दण्डयन् |
नृपतिर्वाच्यतां प्राप्य चौरकिल्विषमाप्नुयात् || १०९ ||

दुर्गे तु समतां कुर्यात् प्राकाराट्टालतोरणैः |
भूषितान्नगराद्राजा दूरे दुर्गाश्रयं चरेत् || ११० ||

दुर्गं बलं नृपाणां तु नित्यं दुर्गं प्रशस्यते |
शतमेको योधयति दुर्गस्थो यो धनुर्द्धरः || १११ ||

शतं दशसहस्राणि तस्माद् दुर्गं रशस्यते |
जलदुर्गं भूमिदुर्गं वृक्षदुर्गं तथैव च || ११२ ||

आरण्यंमौदुर्गं च शैलजं अरिखोद्भवम् |
दुर्गं कार्यं नृपतिना यथा दुर्गंस्वदेशतः || ११३ ||

दुर्गं कुर्वन् पुरं कुर्यात् त्रिकोणं धनुराकृति |
वर्तुलं च चतुष्कोणं नान्यथा नगरं चरेत् || ११४ ||

ऋदङ्गाकृतिदुर्गं तु सततं कुलनाशनम् |
यथा राक्षसराज्यस्य लङ्का दुर्गान्विता पुरा || ११५ ||

वलेः पुरं शोणिताख्यं तेजो दुर्गैः प्रतिष्ठितम् |
तद् यस्माद् व्यजनाकारं मनोभ्रष्टः शिवावलिः || ११६ ||

सौभाग्यं साल्वराजस्य नगरं पंचकोणकम् |
दिवि यद् वर्तते राज्यं तच्च भ्रष्टं भविष्यति || ११७ ||

यच्चायोध्याह्वयं भूप पुरमिक्ष्वाकुभूभृताम् |
धनुराकृति तचापि ततोऽभूद् विजयप्रदम् || ११८ ||

दुर्गभूभौ यजेद् दुर्गां दिक्पालांश्चैव द्वारतः |
पूजयित्वा विधानेन जयं भूपः समाप्नुयात् || ११९ ||

अतो दुर्गं नृपः कुर्यात् सततं जयवृद्धये |
न ब्राह्मणान् सदा राजा केनाप्यवमनीकृतान् || १२० ||

अवमन्य नृपो विप्रान् प्रेत्येह दुःखभाग् भवेत् |
न विरोधस्तु तै कार्यः स्वानि तेषां न चाददेत् || १२१ ||

कृत्यकालेषु सततं तानेव परिपूजयेत् |
नैषां निन्दां प्रकुर्वीत नाभ्यसूयां तथाचरेत् || १२२ ||

एवं नृपो महाबुद्धिस्तत्त्वमण्डलसंयुतः |
अप्रभादी चारचक्षुर्गुणवान् सुप्रियंवदः || १२३ ||

प्रेत्येह महतीं सिद्धिं प्राप्नोति सुखभोगवान् |
यैर्गुणैर्योजितश्चात्मा तैः पुत्रानपि योजयेत् || १२४ ||

ऋपस्य च स्वतन्त्रत्वं सततं स्वं विनाशयेत् |
स्वतन्त्रो भूपतनयो विकारं याति निश्चितम् || १२५ ||

निर्विकाराय सततं वृद्धांश्च परियोजयेत् |
भोजने शयने याने पुरुषाणां च वीक्षणे || १२६ ||

वियोजयेत् सदा दारान् भूपः कामविचेष्टने |
अस्वतन्त्राः स्त्रियः कार्याः सततं पार्थिवेन तु || १२७ ||

ताः स्वतन्त्राः स्त्रियो नित्यं हानये सम्भवन्ति हि |
तस्मात् कुमारं महिषीमुपधाभिर्मनोहरैः || १२८ ||

शोधयित्वा नियुञ्जीत यौवराज्यावरोधयोः |
अन्तःपुरप्रवेशे तु स्वतन्त्रत्वं निषेधयेत् || १२९ ||

भूपपुत्रस्य भार्याया बहिःसारे तथैव च |
अयं विशेषः संक्षेपान्नृपधर्मो मयोदितः || १३० ||

पुत्राणां गुणविन्यासे भार्याणामपि भूपते |
उशना राजनीतीनां तन्त्राणि तु बृहस्पतिः || १३१ ||

चकारान्यान् विशेषांस्तु तयोस्तन्त्रेषु बोधयेत् |
एवं राजा महाभागे राजनीतौ विशेषताम् |
कुर्वन्न सीदति सदा भूयसीं श्रियमश्नुते || १३२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे नृपधर्मकथने अतुरशीतितमोऽध्यायः || ८४ ||

पञ्चाशीतितमोऽध्यायः

और्व उवाच

सदाचारेषु राजेन्द्र विशेषाञ् शृणु सम्प्रति |
यानबश्यं नृपः कुर्यात् तान्मत्तः सकलाञ् शृणु || १ ||

साधवः क्षीणदोषाश्च सच्छब्दः साधुवाचकः |
तेषामाचरणं यत् तत् सदाचारः स उच्यते || २ ||

आगमेषु पुराणेषु संहितासु यथोदितान् |
समुद्दिष्टसदाचारान् गृह्णीयात् तान् गृहस्थवत् || ३ ||

ऋषीन् यजेद् वेदपाठैर्देवान् होमैः प्रपूजयेत् |
श्राद्धैः पितृंस्तर्पयेत् तु भूतानि वलिभिस्तथा || ४ ||

मैत्रं प्रसाधनं स्नानं दन्तधावनमञ्जनम् |
सर्वं गृहस्थवत् कुर्यान्निषेकाद्यं विधिं तथा || ५ ||

षट्कर्मसु नियुञ्जीत राजा विप्रान् समन्ततः |
तथैव क्षतिर्यादींश्च स्वे स्वे हर्मे नियोजयेत् || ६ ||

यः स्वधर्मं परित्यज्य परधर्मं समाचरेत् |
तं शतेन नृपो दण्डं पुनस्तस्मिन् नियोजयेत् || ७ ||

सांवत्सरेषु कृत्येषु विशिष्यैतान् समाचरेत् | वश्यं पार्थिवो राजन् तान् 
विशेषाञ् शृणुष्व मे || ८ ||

शरत्काले महाष्टम्यां दुर्गायाः परिपूजनम् |
नीराजनं दशम्यां तु कुर्याद् वै बलवृद्धये || ९ ||

पौषे मासि तृतीयायां कुर्यात् पुष्याभिषेचनम् |
पूजयित्वा श्रियं देवीं अञ्चम्यां ऋपतिश्चरेत् || १० ||

श्रीयज्ञं धनधान्यस्य वृद्धये नृपसत्तम |
ज्यैष्ठे दशहरायां तु विष्णोरिष्टिं तथाचरेत् || ११ ||

रवौ हरिस्थे द्वादश्यां शक्रपूजां समाचरेत् |
विशिष्यैतांस्तु नृपतिः कुर्याद् यज्ञान् बहुव्ययैः || १२ ||

एभिः कृतैर्बलं राज्यं कोषश्चापि विवर्धते |
अकृतेष्वेषु यज्ञेषु दुर्भिक्षं मरणं तथा || १३ ||

जायन्ते चेतयः सर्वा विशिष्यैतांस्ततश्चरेत् |
शरत्काले महाष्टम्यां दुर्गायाः पूजने विधिः || १४ ||

पुरा प्रोक्तस्तु विधिना तेन कार्यं तु पूजनम् |
विधिं नीराजनस्य त्वं शृणु पार्थिवसत्तम || १५ ||

कृतेन येन चाश्वानां गजानामपि अर्धनम् |
आश्विने शुक्लपक्षै तु तृतीया स्वातीयोगिनी || १६ ||

ऐशान्यां स्वपुरस्यैव गृह्णीयात् स्थानमुत्तमम् |
नीराजनं ततः कुर्यात् संप्राप्ते दिवसेऽष्तमे || १७ ||

नीराजनस्य कालस्तु पूर्वमुक्तो मया तव |
विधानमात्रं शृणु मे कृतकृत्यो भविष्यसि || १८ ||

एकं हयं महासत्त्वं सुमनोहरमेव च |
पूजयेत् सप्तदिवसान् गन्धपुष्पांशुकादिभिः || १९ ||

तृतीयादौ पूजयित्वा नयेत यज्ञमण्डलम् |
चेष्टां निरूपयंस्तस्य जानीयात् तु शुभाशुभम् || २० ||

परराष्ट्रावमर्दः स्यादश्वो यदि पलायते |
रियते राजपुत्रस्तु यदि चाश्रूणि मुञ्चति || २१ ||

नीयमानो न गच्छेत् तु महिषीमरणं ततः |
तथैव मुखनासाक्षि शब्दं कुर्याद्धयो यदि || २२ ||

यः काष्ठाभिमुखः कुर्यात् तत् काष्ठायां जयेद्रिपून् |
उत्क्षिप्य दक्षिणाग्रं तु पदमश्वो भवेत् पुरः || २३ ||

तदा यदि समस्तांश्च नृपतिर्विजयेद्रिपून् |
प्रातर्नीराजनं कुर्याद् दशम्यां नृपसत्तम || २४ ||

तदप्राप्तौ च द्वादश्यां तस्यामेव समाचरेत् |
कार्तिके पंचदश्यां वा तत्राभावे तु पार्थिव || २५ ||

ऐशान्यां स्वपुरस्योच्चैर्हस्तमानेन षोडश |
दशहस्तं तु विपुलां कुर्याद् वै तत्र तोरणम् || २६ ||

द्वात्रिंशद्धस्तमात्रं तु हस्तषोडशविस्तृतम् |
यज्ञार्थं मण्डलं कुर्यान्मध्ये वेदिं विनिर्दिशेत् || २७ ||

वेद्याश्चोत्तरतश्चाश्व वेदिं कुर्यादनुत्तमाम् |
यत्र संस्थाप्य चाश्वश्च पूजितव्यः पुरोहितैः || २८ ||

सर्जोदुम्बरशाखानामर्जुनस्याथवा नृप |
मत्स्यशङ्खाङ्कितैश्चक्रैर्ध्वजैश्चाप्यभिभूषयेत् || २९ ||

तोरणं कनकरत्नेस्तथा नानाविधैः फलैः |
भल्लातकं शालिकुष्ठं सिद्ध्यर्थं सैन्धवस्य तु || ३० ||

कण्ठदेशे निबध्नीयात् पुष्टिशान्त्यर्थमेव च |
वैष्णवं मण्डलं कृत्वा दिक्पालांश्च नवग्रहान् || ३१ ||

विश्वेदेवांस्तु मन्त्रेण विष्णुमुख्यान् प्रपूजयेत् |
आज्यैस्तिलैश्च पुष्पैश्च मिश्रीकृत्य पुरोहितः || ३२ ||

रवेस्तु वरुणस्यैव प्रजेशस्य तथैव च |
पुरुहूतस्य विष्णोश्च होमं सप्ताहमाचरेत् || ३३ ||

एकैकस्य सहस्रं वा अष्टोत्तरशतं च वा |
कुर्यात् तु प्रत्यहं होमं चतुर्वर्गस्य सिद्धये || ३४ ||

समिधश्चापि होतव्याः पालाशाः खादिरास्तथा |
औदुम्बर्यश्च काश्मर्या आश्वत्थाश्च पुरोधसा || ३५ ||

सौवर्णान् राजतान् वापि मार्तिकान् वा यथेच्छया |
कुर्यात् तु कलशानष्टौ फलाम्राम्वरयोजितान् || ३६ ||

क्षिपेत् तेषु घटेष्वेव समङ्गहरितालकम् |
चन्दनं च तथा कुष्ठं प्रियङ्गुं च मनःशिलाम् || ३७ ||

ञ्जनं च हरिद्रां च श्वेतां दन्तीं तथैव च |
भल्लातकं पूर्णकोशं सहदेवीं शतावरीम् || ३८ ||

वचां सनागकुसुमां सोमराजीं सुगुप्तिकाम् |
उत्थं च करवीरं च तुलसीदलमेव च || ३९ ||

एतानि निक्षिपेन्मध्ये कलशानां पुरोहितः |
कनकरम्बुजैर्यज्ञदारुभिः स्रुक्स्रुवौ तथा || ४० ||

कर्तव्ये शान्तिकामेन नीराजनविधौ नृप |
एवं सप्ताहपर्यन्तं पूजाभिर्हवनैस्तथा || ४१ ||

पूर्वोक्तान् पूजयित्वा तु नृपः सप्ताहमाचरेत् |
यावन्नीराजनं कुर्यात् तावद्राजा वसेद् गृहे || ४२ ||

रात्रौ न यज्ञभूमौ तु निवसेच्छान्तिमिच्छुकः |
नारोहयेत् तुरङ्गं तं गजं वा तत्र पार्थिवः || ४३ ||

यावत् सप्ताहपर्यन्तं यानेनान्येन वै व्रजेत् |
भक्ष्यैर्नानाविधैश्चैव मधुपायसयावकैः || ४४ ||

मोदकैर्वा बलिं कुर्यादन्नव्यञ्जनसम्भवैः |
पूर्वोक्तानां तु देवानां सप्ताहं यावदुत्तमम् || ४५ ||

सप्तमेऽह्नि तु रेभन्तं पूजयेत् तोरणान्तरे |
सूर्यपुत्रं महाबाहुं द्विभुजं कवचोज्ज्वलम् || ४६ ||

ज्वलन्तं शुक्लवस्त्रेण केशानुद्ग्रथ्य वासवा |
कशां वामकरे बिभ्रद् दक्षिणं तु करं पुनः || ४७ ||

स खड्गं न्यस्य आमायां सितसैन्धवसंस्थितम् |
एवंविधं तु रेभन्तं प्रतिमायां घटेऽपि वा || ४८ ||

सूर्यपूजाविधानेन पूजयेत तोरणान्तरे |
पूजयित्वा तु रेभन्त द्विरदं तुरगं तथा || ४९ ||

अहताम्बरसंवीतं स्रक्चन्दनसमन्वितम् |
सुवर्णविद्धनिस्त्रिंशं विचित्रं कवचादिभिः || ५० ||

युक्तं तु होमकुण्डस्य ऐशान्यामश्ववेदिकाम् |
पूर्वं कृतां नयेदश्वगजपालौ पृथक् पृथक् || ५१ ||

नीयमाने गजे चाश्वे पूर्वोक्तं तु निमित्तकम् |
यत्नाद् वीक्षेत नृपतिः फलं चैवावधारयेत् || ५२ ||

होमकुण्डस्योत्तरस्यां वैयाघ्रे चर्मणि स्थितः |
एदविदा चाश्वविदा सहितो वीक्ष्य सैन्धवम् || ५३ ||

नीताय तुरगायाशु भक्तपिण्डीं सुगन्धिनीम् |
दद्यात् पुरोहितस्तत्र संमन्त्र्य शान्तिमन्त्रकैः || ५४ ||

भक्षणाद् यदि जिघ्रेत् तदश्नीयाद् वा हयः सच |
तदा स्यात् सर्वकल्याणं विपरीतमतोऽन्यथा || ५५ ||

शाखामौदुम्बरीमाम्रीं सकुशां च घटोदके |
आप्लाव्याप्लाव्य तुरगान् गजान् भूपं च सैनिकान् || ५६ ||

रथांश्च संस्पृशेन्मन्त्रैः शान्तिकैः पौष्टिकैस्तथा |
सेचयेत् सहितैर्विप्रैश्चतुरङ्गं पुरोहितः || ५७ ||

दिक्पालानां ग्रहाणां च मन्त्रैश्च वैष्णवैस्तथा |
बहुधा चाभिषिच्याथ ततः सौवर्ण अर्पणम् || ५८ ||

वीक्षयित्वा नृपं चर्त्विक् ततो मन्त्रिणमेव च |
राजपुत्रं तथामात्यानन्यानपि च सैनिकान् || ५९ ||

कम्पयन् द्विजशार्दूलः सर्वानेव तु दर्शयेत् |
चतुरंगस्य स्वस्यापि कृत्वैवं शान्तिपौष्टिके || ६० ||

मृन्मयं शात्रवं कृत्वा चाभिचारिकमन्त्रकैः |
हृदि शूलेन विध्वा तं शिरं खड्गेन छेदयेत् || ६१ ||

आचार्यः कविकां पश्चादभिमन्त्र्य हयाय वै |
ऐन्द्रैः प्राभाकरैर्मन्त्रैर्दद्याद् वक्त्रे स्वयं पुनः || ६२ ||

तमनेन तु मन्त्रेण समारुह्य नृपस्तदा |
गच्छेदुत्तरपूर्वां तु दिशं सर्वैर्बलैर्युतः || ६३ ||

ऋत्विक् पुरोहिताचार्याः सर्व एव नृपं तदा |
अनुगच्छेयुरन्यानि निमित्तानि विलोकितुम् || ६४ ||

वादित्रघोषैस्तुमुलैरातपत्रैर्वृतस्तथा |
गच्छेन्निराजने राजा दारयन्निव मेदिनीम् || ६५ ||

मणिविद्रुममुक्तादि-स्वर्ण-रत्नैरलङ्कृतः |
क्रोशमात्रं ततो गत्वा पूर्वद्वारेण पार्थिवः || ६६ ||

स्वपुरं प्रविशेद् विप्रैर्यज्ञं यायात् पुरोहितः |
तत्र गत्वा दक्षिणां तु हिरण्यं गां तथा तिलम् || ६७ ||

दत्त्वा पश्चाद् द्विजेभ्यस्तु दद्याद् दानानि शक्तितः |
एवं नीराजनं कृत्वा बलानांच् अ महीक्षितः || ६८ ||

प्रेत्येह सुस्थिरां लक्ष्मीं नृपतिः प्राप्नुयात् तथा |
त्वमश्वामृतसञ्जात सागरोद्भव सैन्धव || ६९ ||

येन सत्येन बहसे शक्रं तेनेह मां वह |
येन सत्येन रेभन्तं येन सत्येन भास्करम् || ७० ||

वहसे तेन सत्येन विजयाय वहस्व माम् |
आभ्यां तु भूप मन्त्राभ्यामश्वारोहणमाचरेत् || ७१ ||

आरुह्याग्रे महिष्यास्तु शुद्धान्ते लम्बयेत् ततः |
महिषी च ततो भूपं पर्यङ्कोपरि संस्थितम् || ७२ ||

दूर्वाक्षतैः ससिद्धार्थैः स्त्रीभिः सह तमर्चयेत् |
कृते तु भूमिग्रहणे तृतीयायां निराजने || ७३ ||

सूतकं यदि जायेत तत्र दुष्यति केवलम् |
सूतकी मृतकी वापि पार्थिवस्तु यथा तथा || ७४ ||

बलनीराजनं कुर्यात् तन्मात्रं च विशेषतः |
सद्यः शौचं भवेद्राज्ञो व्यवहारविलोकने || ७५ ||

तथाधिवासने यज्ञे परराष्ट्रविमर्दने |
अयं ते कथितो राजन्नीराजनक्रमो मया |
पुष्यस्नानविधानं तु पार्थिव शृणु साम्प्रतम् || ७६ ||

इति श्रीकालिकापुराणे पञ्चाशीतितमोऽध्यायः || ८५ ||

षडशीतितमोऽध्यायः

और्व उवाच -

शृणु राजन् प्रवक्ष्यामि पुष्यस्नानविधिक्रमम् |
येन विज्ञानमात्रेण विघ्ना नश्यन्ति सन्ततम् || १ ||

पौषे पुष्यर्क्षगे चन्द्रे पुष्यस्नानं नृपश्चरेत् |
सौभाग्यकल्याणकरं दुर्भिक्षमरणापहम् || २ ||

विष्ट्यादिदुष्टकरणे व्यतीपाते च वैधृतौ |
वज्रे शूले हर्षणादौ योगे तु यदि लभ्यते || ३ ||

तृतीयायुक्तपुष्यर्क्सं रविशौरिकुजेऽहनि |
तदा समस्तदोषाणां तत् स्नानं हानिकारकम् || ४ ||

ग्रहदोषाश्च जायन्ते यदि राज्येषु चेतयः |
तदा पुष्ये तु नक्षत्रे कुर्यान्मासान्तरेऽपि च || ५ ||

इयं तु ब्रह्मणा शान्तिरुद्दिष्टा गुरवे पुरा |
शक्रादिसर्वदेवानां शान्त्यर्थंच् अ जगत्पतिः || ६ ||

तुषकेशास्थिवल्मीक-कीटदेशादिवर्जिते |
शर्कराकृमिकुष्माण्ड-बहुकृष्टविवर्जिते || ७ ||

काकोलूकैश्च कङ्कैश्च काकालैर्गृध्रशौनकैः |
बर्जिते कण्टकिवने विभीतकविवर्जिते || ८ ||

शिग्रुश्लेष्मातकाभ्यां तु जलौकाद्यैर्विवर्जिते |
स्वस्थाने अम्पकाशोक-वकुलादिविराजिते || ९ ||

हंसकारण्डवाकीर्णे सरस्तीरेथवा शुचौ |
पुष्यस्नानाय नृपतिर्गृह्णीयात् स्थानमुत्तमम् || १० ||

ततः पुरोहितो राजा नाना वादित्रनिःस्वनैः |
प्रदोषसमये गच्छेत् तत् स्थानं पूर्ववासरे || ११ ||

तस्य स्थानस्य कौवेर्यां दिशि स्थित्वा पुरोहितः |
सुगन्धचन्दनैः पानैः कर्पूराद्यधिवासितैः || १२ ||

गोरोचनाभिः सिद्धार्थैरक्षतैः सफलादिभिः |
गन्धद्वारेत्यादिभिर्मन्त्रैः सर्वाधिसिक्तकैः || १३ ||

अधिवास्य तु तत्स्थानं पूजयेत् तत्र देवताः |
गणेशं केशवं शक्रं ब्रह्माणं चापि शङ्करम् || १४ ||

उमया सहितं देवं सर्वाश्च गणदेवताः |
मातृश्च पूजयेत् तत्र नृपतिः सपुरोहितः || १५ ||

मङ्गलान् कलशान् कृत्वा नानानैवेद्यसञ्चयान् |
प्रदद्यात् पायसं स्वादुफलं मोदकयावकौ || १६ ||

अधिवास्य च तत् स्थानं दूर्वासिद्धार्थकाक्षतैः |
तत्स्थानाच्चापि भूतानि सारयेन्मन्त्रमीरयन् || १७ ||

अपसर्पन्तु ते भूता ये भूता भूमिपालकाः |
हूतानामविरोधेन स्नानकर्म करोम्यहम् || १८ ||

ततः करौ पुटीकृत्य मन्त्रेणानेन पार्थिवः |
आवाहयेदिमान् देवान् पूज्यान् पुष्याभिषेकतः || १९ ||

आगच्छन्तु सुराः सर्वे येऽत्र पूजाभिलाषिणः |
दिशो हि पालकाः सर्वे ये चान्येऽप्यंशभागिनः || २० ||

ततः पुष्पाञ्जलिं दत्त्वा पुनर्मन्त्रं पठेदिमम् |
अद्य तिष्ठन्तु विबुधाः स्थानमासाद्य मामकम् || २१ ||

स्वपूजां प्राप्य पातारो दत्त्वा शान्तिं महीभुजे |
ततस्तां नृपती रात्रिं नयेत् तु सपुरोहितः || २२ ||

स्वप्ने शुभाशुभं विद्यान्नृपस्तु सपुरोहितः |
कृत्वा पूजां तु देवानां रात्रौ स्थाने नृपः स्वपेत् || २३ ||

शुभाशुभफलं स्वप्ने ज्ञेयं ओषज्ञसम्मते |
दुःस्वप्नदर्शनं चेत् स्यात् तदा पुष्याभिषेचने || २४ ||

होमं चतुर्गुणं कुर्याद् दत्त्वा चापि गवां शतम् |
गोवाजिकुंजराणां तु प्रासादस्य गिरेस्तत्रोः || २५ ||

आरोहणं शुभकर्ऽम् राज्यश्रीवृद्धिकारकम् |
दधिदेवसुवर्णानां राह्मणस्य प्रदर्शनम् || २६ ||

वीणादूर्वाक्षतफलं पुष्पच्छत्रविलेपनम् |
शीतांशु अक्रशंखानां पद्मस्य सुहृदस्तथा || २७ ||

लाभाः क्षयकराः शत्रौ रत्नाकरस्य भूभृतः |
दर्शनं चोपरागस्य निगडेन च बन्धनम् || २८ ||

मांसस्य भोजनं चैव पर्वतस्य विवर्तनम् |
आभिमध्ये तरूत्पत्तिर्मृतं प्रत्यनुरोदनम् || २९ ||

अगम्यागमनं कूप पङ्कगर्भावतीर्णता |
पर्वतस्य तथा नद्याः रोतसां लङ्घनं तथा || ३० ||

स्वपुत्रमरणं चैव पानं रुधिरमद्ययोः |
भोजनं पायसस्यापि मनुष्यारोहणं तथा || ३१ ||

कल्याणसुखसौभाग्य-राज्य-शत्रुक्षयं तथा |
एते स्वप्नाः प्रकुर्वन्ति नृपस्य नृपसत्तम || ३२ ||

खरोष्ट्रमहिषाणां च आरोहो राज्यनाशनः |
नृत्यं गीतं तथा हास्यं पाठश्चाप्यशुभप्रदः || ३३ ||

रक्तवस्त्रपरिधानं रक्तमालानुलेपनम् |
रक्तां कृष्णां स्त्रियं चैव कामयन् मृत्युमाप्नुयात् || ३४ ||

कूपान्तरे प्रवेशः स्याद् दक्षिणाशागतिस्तथा |
पङ्के निमज्जनं स्नानं भार्यापुत्रविनाशनम् || ३५ ||

लाभस्तस्य भवेत् स्वप्नेअप्यरुत्पत्तिर्नृपभ्य च |
आदाय गर्भनाडीं तु सकुनो यातिहञ्जनः || ३६ ||

स तु राज्यान्तरं प्राप्य महाकल्याणमाप्नुयात् |
दीर्घं विंशतिहस्तं तु हस्तषोडशविस्तृतम् || ३७ ||

कुर्यात् तु लक्षणोपेतं यज्ञमण्डलमुत्तमम् |
ततोऽपरेऽह्नि पूर्वाह्णे मातृणां पूजनं चरेत् || ३८ ||

कुड्यलग्नां वसोर्धारां वृद्धिश्राद्धं तथैव च |
चन्दनागुरुकस्तूरीधूमकर्पूरचूर्णकैः || ३९ ||

सम्पूज्य मण्डलस्थानं तस्मिन् ह्रौं शम्भवे नमः |
अस्त्राय हुं फडित्येवं लिखेन्मन्त्रद्वयं बुधः || ४० ||

मन्त्रविन्मण्डलज्ञश्च सूत्रैः कम्बलसम्भवैः |
कौशेयैर्वा स्वस्तिकाख्यं प्रथमं मण्डलं लिखेत् || ४१ ||

चतुर्हस्तप्रमाणं तु मण्डलं विलिखेत् ततः |
हस्तप्रमाणं पद्मं तु मण्डलस्य प्रकीर्तितम् || ४२ ||

द्वाराणि सार्धहस्तानि कर्णिकाकेशरोज्ज्वलम् |
सितं रक्तं च पीतं च कृष्णं हरितमेव च || ४३ ||

शालिचूर्णैश्च कौसुम्भैर्हारिद्रैर्हरिदुद्भवैः |
कुर्यात् तथाञ्जनैश्चूर्णै राजा मण्डलवृद्धये || ४४ ||

पद्मान्ततः समाअभ्य तालं पश्चिमगामिनम् |
पश्चिमद्वारमध्ये च सतपत्रं विनिर्दिशेत् || ४५ ||

प्रत्येकं द्वारमध्ये तु पद्मं चैवाष्टपत्रकम् |
कुर्यान्मण्डलभागज्ञश्चूर्णैरेव पृथक् पृथक् || ४६ ||

चूर्णैस्तु मण्डलं कृत्वा सूत्राण्युत्सारयेत् ततः |
उत्सार्य सूत्रं प्रथमं मण्डलं पूजयेत् ततः || ४७ ||

हवनाय नम इति ततो हस्तं वियोजयेत् |
सव्यावलम्बहस्तं तु रजःपात्रं समाचरेत् || ४८ ||

मध्यमानामिकाङ्गुष्ठैरुपरिष्टाद् यथेच्छया |
अधोमुखाङ्गुलीः कृत्वा पातयेच्च विचक्षणः || ४९ ||

समारेखा तु कर्तव्या विच्छित्रा पुष्परञ्जिता |
अङ्गुष्ठपर्वनैपुण्यात् समा कार्या विजानता || ५० ||

संसक्तविषमं स्थूलं विच्छिन्नं कृसरकृतिम् |
पर्यन्तमर्पितं ह्रस्वमालिखेन्न कदाचन || ५१ ||

संसक्ते कलहं विद्यादूर्ध्व रेखे तु विग्रहम् |
अतिस्थूले भवेद् व्याधिर्नित्यं पीडाविमिश्रिते || ५२ ||

बिन्दुभिर्भयमाप्नोति शत्रुपक्षान्न संशयः |
कृशायां चार्थहानि स्याच्छिन्नायां मरणं ध्रुवम् || ५३ ||

वियोगो वा भवेत् तस्य इष्टद्रव्यसुतस्य वा |
अविदित्वा लिखेद् यस्तु मण्डलं तु यथेच्छया || ५४ ||

सर्वदोषानवाप्नोति ये दोषाः ऊर्वमीरिताः |
सितसर्षपदूर्वाया रेखाः कार्या विजानता || ५५ ||

विमलं विजयं भद्रं विमानं शुभदं शिवम् |
वर्धमानं च देवं च शताक्षं कामदायकम् || ५६ ||

रुचिकं स्वस्तिकं चैव द्वादशैते तु मण्डलाः |
यथास्थानं यथायज्ञं योजनीया विचक्षणैः || ५७ ||

सागरे मध्यमाने तु पीयूषार्थं सुरोत्करैः |
पीयूषधारणार्थाय निर्मिता विश्वकर्मणा || ५८ ||

कलां कलां तु देवानामसित्वा ते पृथक् पृथक् |
यतः कृतास्तु कलसास्ततस्ते परिकीर्तिताः || ५९ ||

नवैव कलसाः प्रोक्ता नामतस्तान्निबोधत |
गोह्योपगोह्यो मरुतो मयूखश्च तथापरः || ६० ||

मनोहाचार्यभद्रश्च विजयस्तनु दूषकः |
इन्द्रियघ्नोऽथ विजयो नवमः परिकीर्तितः || ६१ ||

तेषामेव क्रमाद् भूप नव नामानि यानि तु |
शृणु तान्यपराण्येव शान्तिदानि सदैव हि || ६२ ||

क्षितीन्द्रः प्रथमः प्रोक्तो द्वितीयो जलसम्भवः |
पवनाग्नी ततो द्वे तु यजमनस्ततः परः || ६३ ||

कोषसम्भवाम्ना तु षष्ठः स परिकीर्तितः |
सोमस्तु सप्तमः प्रोक्त आदित्यस्तु तथाष्टमः || ६४ ||

विजयो नाम कलसो योऽसौ नवम उच्यते |
स तु पंचमुखः प्रोक्तो महादेवस्वरूपधृक् || ६५ ||

घटस्य पञ्चवक्त्रेषु पञ्चवक्त्रः स्वयं तथा |
यथाकाष्ठां स्थितः सम्यग् वामदेवादिनामतः || ६६ ||

मण्डलस्य तु पद्मान्ते पञ्चवक्त्रं घटं न्यसेत् |
क्षितीन्द्रं पूर्वतो न्यस्य पश्चिमे जलसम्भवम् || ६७ ||

वायव्ये वायवं न्यस्य आग्नेये ह्यग्निसम्भवम् |
नैर्-ऋत्ये यजमानं तु ऐशान्यां कोषसम्भवम् || ६८ ||

सोममुत्तरतो योज्यं सौरं दक्षिणतो न्यसेत् |
न्यस्यैवं कलसांश्चैव तेषु चैतान् विचिन्तयेत् || ६९ ||

कलसानां मुखे ब्रह्मा ग्रीवायां शङ्करः स्थितः |
मूले तु संस्थितो विष्णुर्मध्ये मातृगणाः स्थिताः || ७० ||

दिक्पाला देवताः सर्वा वेष्टयन्ति दिशो दश |
कुक्षौ तु सागराः सप्त सप्तद्वीपाश्च संस्थिताः || ७१ ||

नक्षत्राणि ग्रहाः सर्वे तथैव कुलपर्वताः |
गङ्गाद्याः सरितः सर्वा वेदाश्चत्वार एव च || ७२ ||

कलसे संस्थिताः सर्वे तेषु तानि विचिन्तयेत् |
अत्नानि सर्वबीजानि पुष्पाणि च फलानि च || ७३ ||

वज्रमौक्तिकवैदूर्यमहापद्मेन्द्रस्फाटिकैः |
सर्वधाममयं बिल्वं नागरोदुम्बर तथा || ७४ ||

बीजपूरकजम्बीरकाश्मीराम्रातदाडिमम् |
यवं शालिं च नीवारं गोधूमं सितसर्षपम् || ७५ ||

कुङ्कुमागुरुकर्पूरमदनं रोचनं तथा |
चन्दनं च तथा मांसीमेलां कुष्ठं तथैव च || ७६ ||

अस्तूरीपत्रचूर्णं च जलनिर्यासकाम्बुदम् |
शैलेयं बदरं जातीपत्रपुष्पे तथैव च || ७७ ||

कालशाकं तथा पृक्का देवीपर्णकमेव च |
वचां धात्रीं समञ्जिष्ठां तुरुष्कं मङ्गलाष्टकम् || ७८ ||

दूर्वां मोहनिकां भद्रां शतमूलीं शतावरीम् |
अर्णानां सरलां क्षुद्रां सहदेवीं गजाह्वयाम् || ७९ ||

पूर्णकोषां सितां पीठां गुञ्जां शिरसिकानलौ |
व्यामकं गजदन्तं च शतपुष्पं पुनर्नबाम् || ८० ||

ब्राह्मीं देवीं शिवां रुद्रां सर्वसन्धानिकां तथा |
समाहृत्य शुभानेतान् कलसेषु निधार्पयेत् || ८१ ||

कलसस्य यथादेशं विधिं शम्भुं गदाधरम् |
यथाक्रमं पूजयित्वा शम्भु मुख्यतया यजेत् || ८२ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण शम्भुं तन्त्रेण शङ्करम् |
प्रथमं पूजयेन्मध्ये नाना नैवेद्यवेदनैः || ८३ ||

दिक्पालानां घटेष्वेव दिक्पालानपि पूजयेत् |
पूर्वं बहिः स्थापितेषु ग्रहाणां कलसेषु च || ८४ ||

नवग्रहान् पूजयेत् तु मातृर्मातृघटेषु च |
सर्वे देवा घटे पूज्या घटास्तेषां पृथक् पृथक् || ८५ ||

नवैव तत्र पूर्वोक्ताः स्मृता मुख्यतया नृप |
भक्ष्यैर्भोज्यैश्च पेयैश्च पुष्पैर्नानाविधैः फलैः || ८६ ||

यावकैः पायसैश्चैव यथासम्भवयोजितैः |
पुष्यस्नानाय नृपतिः पूजयेत् सकलान् सुरान् || ८७ ||

दक्षिणे मण्डलस्याथ कुण्डं निर्माय पायसैः |
समिद्भिः शालिसिद्धार्थैर्घृतैर्दूर्वाक्षतैस्तथा || ८८ ||

केवलैश्च तथैवाज्यैः पूजितान् सकलान् सुरान् |
होमेन तोषयेद् वृद्ध्यै नृपः सत्विक्पुरोहितः || ८९ ||

होमान्ते मण्डलोदीच्यां वेदिकायां सपट्टकम् |
रोचनाख्यमलंकारांस्तथा सर्वान् नियोजयेत् || ९० ||

वृद्धावङ्गुलमङ्गुल्या षड्विंशाङ्गुलिकावधि |
वृत्तं वा चतुरस्रं वा पद्मं त्रिकोणसंज्ञकम् || ९१ ||

रत्नेशान् पद्ममध्ये तु गोमुष्टिकविनायकैः |
श्रीश्रीवृक्षवरारोहामुमादेवीं शुभान्विताम् || ९२ ||

रत्नैः सर्वैरलङ्कारैः पट्टं कार्यं द्विहस्तकम् |
हस्तविस्तारमुच्छ्रायं नवहस्तं दशाङ्गुलम् || ९३ ||

स्नानार्थं सार्धहस्तं च पट्टं वृत्तं गुणान्वितम् |
शयया चतुर्गुणा दीर्घा धनुर्मानं तु पीठकम् || ९४ ||

गजसिंहकृताटोपं हेमरत्नविभूषितम् |
सिंहाख्यं सार्धविस्ताराद् दण्डासनमथापि वा || ९५ ||

व्याघ्रचित्रकपट्टैर्वा उपधानानि कारयेत् |
अन्यैर्वा निर्मितां चर्ममृदुतूलकपूरिता || ९६ ||

शयया दीर्घार्घविस्तीर्णा चतुर्हस्ता सुलक्षणा |
वितस्त्यधिकमिच्छन्ति नृपस्य गुरुविद्यया || ९७ ||

अर्धचन्द्रसमं कुर्यादासनं चतुरस्रकम् |
उपधानानि शययायाः कर्णादिमूलभेदतः || ९८ ||

षोडशैवात्र कार्याणि वर्णचित्रयुतानि च |
यानं सिंहासन पट्टं शययोपकरणादिकम् || ९९ ||

राज्ञो नूतनयोग्यं तद् वेद्या उत्तरतो न्यसेत् |
तेषां तु पश्चिमे स्वर्णरत्नौघखचिते वरे || १०० ||

पर्यङ्के यज्ञदार्वौघनिर्मिते महदास्तरे |
र्धाच्छादनसंयुक्ते चर्मावृतचतुष्टये || १०१ ||

वृषभस्य तथोर्णायाः सिंहशार्दुलयोरपि |
पादपीठे रत्नयुते पादावारोप्य पार्थिवः || १०२ || 

अस्मिन् पर्यङ्कपीठस्थे चर्मावृतचतुष्टय |
नानालङ्कारभूषाढ्यं नृपतिं रत्नशालिनम् || १०३ ||

स्नापयेद् ब्राह्मणैः सार्धं राजानं सुखसङ्गतम् |
संवितकम्बलं कृष्णं अहुवस्त्रैश्च शौभितम् || १०४ ||

कलसेवलिपुष्पाद्यैः सालिचूर्णैश्च स्नापयेत् |
ष्टौ षौडश विंशाष्टशतमधिकं च वा || १०५ ||

कलसानां समाख्याता अधिकस्योत्तरोत्तरम् |
जयकल्याणदैर्मन्त्रैर्मङ्गलोत्थैश्च शाम्भवैः || १०६ ||

वैष्णवैरथ दिक्पालैर्ग्रहमन्त्रैश्च मातृकैः |
आज्यं तेजः समुद्दृष्टमाज्यं पापहरं परम् || १०७ ||

आज्यं सुराणामाहारप्राज्ये लोकाः प्रतिष्ठिताः |
हौमान्तरिक्षं दिव्यं वा यत् ते कल्पमषमागतम् || १०८ ||

सर्वं तदाज्यसंस्पर्शात् प्रणाशमुपगच्छतु |
ततोऽपनीयगात्रात् तु कम्बलं वस्त्रमेव च || १०९ ||

कलसैः स्नापयेद् भूपं पुष्पस्नानीयपूरितैः |
एभैर्मन्त्रैर्नरश्रेष्ठ तनुतत्त्वार्थसाधकैः || ११० ||

उरास्त्वामभिषिञ्चन्तु ये च सिद्धाः पुरातनाः |
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्राश्च साध्याश्च समरुद्गणाः || १११ ||

आदित्या वसवो रुद्रा अश्विनौ यो भिषग्वरौ |
अदितिर्देवमाता च स्वाहा लक्ष्मीः सरस्वती || ११२ ||

कीर्तिर्लक्ष्मीर्घृतिः श्रीश्च सिनीवाली कुहूस्तथा |
दितिश्च सुरसा चैव विनता कद्रुरेव च || ११३ ||

देवपत्नयश्च याः प्रोक्ता देवमातर एव च |
सर्वास्त्वामषिञ्चन्तु सिद्धाश्चाप्स्रसां गणाः || ११४ ||

नक्षत्राणि मुहूर्ताश्च पक्षाहोरात्रसन्धयः |
संवत्सरा निमेषाश्च कलाः काष्ठाः क्षणा लवाः || ११५ ||

सर्वे त्वामभिषिञ्चन्तु कालस्यावयवस्तथा |
वैमानिकाः सुरगणा मनवः सागरैः सह || ११६ ||

सरितश्च महानागा नागाः किंपुरुषास्तथा |
वैखानसा महाभागा द्विजा वैहायसाश्च ये || ११७ ||

सप्तर्षयः सदाराश्च ध्रुवस्थानानि यानि तु |
मरीचिरत्रिः पुलहः पुलस्त्यः क्रतुरङ्गिराः || ११८ ||

भृगुः सनत्कुमारश्च सनकश्च सनन्दनः |
सनातनश्च दक्षश्च जैगीषव्योऽभिनन्दनः || ११९ ||

एकतश्च द्वितश्चैव त्रितो जावालिकाश्यपौ |
दुर्वासा दुर्विनीतश्च कण्वः कात्यायनस्तथा || १२० ||

मार्कण्डेयो दीर्घतमाः शुनःशेफो विदूरथः |
और्वः संवर्तकश्चैव च्यवनोऽत्रिः पराशरः || १२१ ||

द्वैपायनो यवक्रीतो देवरातः सहात्मजः |
एते चान्ये च बहवो वेदव्रतपरायणाः || १२२ ||

सशिष्यास्तेऽभिषिञ्चन्तु सदाराश्च तपोधनाः |
पर्वतास्तरवो नद्यः पुण्यान्यायततनानि च || १२३ ||

प्रजापतिः क्षितिश्चैव गावो विश्वस्य मातरः |
वाहनानि च दिव्यानि सर्वे लोकाश्चराचराः || १२४ ||

अग्नयः पितरस्तारा जीमूताः खं दिशो जलम् |
एते चान्ये च बहवः पुण्यसंकीर्तनाः शुभाः || १२५ ||

तोयैस्त्वामभिषिञ्चन्तु सर्वोत्पातनिबर्हणैः |
इत्येवं शुभदैरेतैर्दिव्यर्मन्त्रैस्तथापरैः || १२६ ||

सोरैर्नारायणै रौद्रैर्बह्मशक्रसमुद्भवैः |
आपोहिष्ठा हिरण्येति सम्भवेति सुरेति च || १२७ ||

मानस्तोकेति मन्त्रेण गन्धद्वारेत्यनेन च |
सर्वमंगलमांगल्ये श्रीश्च ते ग्रहयोगिभिः || ११८ ||

इत्येवं स्नानमासाद्य गात्रमावृत्य कम्बलैः |
सर्वमंगलमन्त्रेण वस्त्रं कार्पासकं ध्रियात् || १२९ ||

आचम्य च ततो देवान् गुरुं विप्रांश्च पूजयेत् |
ध्वजच्छत्रं चामरं च घण्टां चाश्वान् गजांस्तथा || १३० ||

मन्त्रं जप्त्वा धारयेत् तु ततो गच्छेद्धुताशनम् |
तत्र गत्वा वह्निमध्ये वह्नेः श्रीर्वीक्ष्य पार्थिवः || १३१ ||

इमित्तान्यनिमित्तानि लक्षयेत् तत्र बिन्दुभिः |
दैवज्ञकञ्चुक्यमात्यवन्दिपौरजनैर्वृतः || १३२ ||

वादित्रघोषैस्तुमलैस्तथा तौर्यत्रिकैः शुभैः |
कृत्वा शेषे पुनः शान्तिमाशीर्वाच्य च वै द्विजान् || १३३ ||

पूर्णां विधाय विधिवद् दक्षिणां कनकान्विताम् |
धान्यानि चाथ वासांसि दत्त्वा कुर्याद् विसर्जनम् || १३४ ||

ततः शेषजलैः सर्वानमात्यादीन् पुरोहितः |
सेचयेच्चतुरङ्गं च बलं चापि सराष्ट्रकम् || १३५ ||

एवं कृत्वा नृपः पश्चात् त्रिरात्रं संयतो भवेत् |
मांसमैथुनहीनश्च कुर्यान्माङ्गल्यसेवनम् || १३६ ||

पुष्यनक्षत्रयुक्ता तु तृतीया यदि लभ्यते |
तस्यां पूज्या सदा देवी चण्डिका शंकरेण ह || १३७ ||

पाञ्चालिकाविहाराद्यैः शिशूनां कौतुकैस्तथा |
वैवाहिकेन विधिना मोहयेच्चण्डिकां शिवाम् || १३८ ||

चतुष्पथेषु सर्वेषु देवदेवीगहेषु च |
पताकाभिरलं कुर्यादेवं कुर्वन्न सीदति || १३९ ||

एवं कृत्वा शान्तियागं तथा पुष्याभिषेचनम् |
चतुरङ्गैः समं राजा भार्यभिस्तु नरैः सह || १४० ||

राज्यमण्डलसंयुक्तः परत्रेह न सीदति |
नातः परतरो यज्ञो नातः परतरोत्सवः || १४१ ||

नातः परतरा शान्तिर्नातः परतरं शिवम् |
अनेनैव विधानेन नृपतेरभिषेचनम् || १४२ ||

युवराज्याभिषेकं च कुर्याद्राजपुरोहितः |
नृपाभिषेककरणमादौ यदि समाचरेत् || १४३ ||

अनेनैव विधानेन स्थिरः स्यान्नृपतिस्तदा |
अयं यज्ञः समुद्दिष्टः शक्रार्थं ब्रह्मणा पुरा |
एवं यज्ञं नृपः कृत्वा परत्रेह न सीदति || १४४ ||

इति श्रीकालिकापुराणे षडशीतितमोऽध्यायः || ८६ ||

सप्ताशीतितमोऽध्यायः

और्व उवाच -

अथातः शृणु राजेन्द्र शकोत्थानं ध्वजोत्सवम् |
यत् कृत्वा नृपतिर्याति न कदाचित् पराभवम् || १ ||

रवौ हरिस्थे द्वादश्यां श्रवणेन विडौजसम् |
अराधयेन्नपः सम्यक् सर्वविघ्नोपशान्तये || २ ||

राजोपरिर्चरो नाम वसुनामापरस्तु यः |
नृपस्तेनायमतुलो यज्ञः प्रावर्तितः पुरा || ३ ||

प्रावृट्काले च नभसि द्वादश्यामसितेतरे |
पुराहितो वहुविधैर्वाद्यस्तूर्यैः समन्वितः || ४ || 

प्रथमं शककेत्वर्थ वृक्षमामन्त्र्य वर्धयेत् |
आंवत्सरो वार्धंकिश्च कृतमङ्गलकौतुकः || ५ ||

उद्याने देवतागारे श्मशाने मार्गमध्यतः |
ये जातास्तरवस्तांस्तु वर्जयेद् वासवध्वजे || ६ ||

बहुवल्लीयुतं शुष्कं बहुकण्टकसंयुतम् |
कुब्जं वृक्षादनीयुक्तं लताच्छन्नतरुअं त्यजेत् || ७ ||

पक्षिवाससमाकीर्णं कोटरैर्बहुभिर्युतम् |
पवनानलविध्वस्तं तरुं यत्नेन वर्जयेत् || ८ ||

नारीसंज्ञाश्च ये वृक्षा अतिह्रस्वा अतिकृशाः |
तान् सदा वर्जयेद् धीरः सर्वदा शक्रपूजने || ९ ||

अर्जुनोऽप्यश्वकर्णश्च वटः प्रियकोषक श्च |
औदुम्बरश्च पंचैते केत्वर्थे ह्युत्तमाः स्मृताः || १० ||

अन्ये च देवदार्वाद्याः शालाद्यास्तरवस्तथा |
प्रशस्तास्तु परिग्राह्या नाप्रशस्ताः कदाचन || ११ ||

धृत्वा वृक्षं ततो रात्रौ स्पृष्ट्वा मन्त्रमिमं पठेत् |
यानि वृक्षेषु भूतानि तेभ्यः स्वस्ति नमोऽस्तु वः || १२ ||

उपहारं गृहीत्वेमं क्रियतां वासवध्वजम् |
पार्थिवस्त्वां वरयते स्वस्ति तेऽस्तु नगोत्तम || १३ ||

ध्वजार्थं देवराजस्य पूजेयं प्रतिगृह्यताम् |
ततोऽपरेऽह्नि तं छित्त्वा मूलमष्टांगुलं पुनः || १४ ||

जले क्षिपेत् तथाग्रस्य छित्वैव चतुरङ्गुलम् |
ततो नीत्वा पुरद्वारं केतुं निर्माय तत्र वै || १५ ||

शुक्लाष्टम्यां भाद्रपदे केतुं वेदीं प्रवेशयेत् |
द्वाविंशद्धस्तमानस्तु अधमः केतुरुच्यते || १६ ||

द्वात्रिंशत् तु ततो ज्यायान् द्वाचत्वारिंशदेव च |
ततोऽधिकः समाख्यातो द्वापञ्चाशत् तथोत्तमः || १७ ||

कुमार्यः पञ्च कर्तव्याः शक्रस्य नृपसत्तम |
शलमययस्तु ताः सर्वा अपराः शक्रमातृकाः || १८ ||

केतोः पादप्रमाणेन कार्याः शक्रकुमारिकाः |
मातृकार्धप्रमाणास्तु यन्त्रं हस्तद्वयं तथा || १९ ||

एवं कृत्वा कुमारीश्च मातृकाः केतुमेव च |
एकादश्यां सिते पक्षे यष्टिं तामधिवासयेत् || २० ||

अधिवास्य ततो यष्टिं गन्धद्वारादिमन्त्रकैः |
द्वादश्यां मण्डलं कृत्वा वासवं विस्तृतात्मकम् || २१ ||

अच्युतं पूजयित्वा तु शक्रं पश्चात् प्रपूजयेत् |
शक्रस्य प्रतिमां कुर्यात् काञ्चनीं दाखीं च वा || २२ ||

अन्यतैजससम्भूतां सर्वाभावे तु मृन्मयीम् |
तां मण्डलस्य मध्ये तु पूजयित्वा विशेषतः || २३ ||

ततः शुभे मुहूर्ते तु केतुमुत्थापयेन्नृपः |
वज्रहस्त सुरारुघ्न बहुनेत्र पुरन्दर |
क्षेमार्थं सर्वलोकानां पूजेयं प्रतिगृह्यताम् || २४ ||

एह्येहि सर्वामरसिद्धसङ्घैरभिष्टुतो वज्रधरामरेश |
समुत्थितस्त्वं श्रवणाद्यपादे गृहाण पूजां भगवन्नमस्ते || २५ ||

एवमुत्तरतन्त्रोक्तैर्दहनप्लवनादिभिः |
इति मन्त्रेण तन्त्रेण नानामैवेद्यवेदनैः || २६ ||

अपपैः पायसैः पानैर्गुडैर्धानाभिरेव च |
भक्ष्यैर्भोज्यैश्च विविधैः पूजयेच्छ्रीविवृद्धये || २७ ||

घटे तु दशदिक्पालान् ग्रहांश्च परिपूजयेत् |
साध्यादीन् सकलान् देवान् मातृः सर्वा अनुक्रमात् || २८ ||

ततः शुभे मुहूर्ते तु ज्ञानिवर्धकिसंयुतः |
केतूत्थापनभूमिं तु यज्ञवेद्यास्तु पश्चिमे || २९ ||

विप्रैः पुरोहितैः सार्धं गच्छेद्राजा सुमंगलैः |
रज्जुभिः पंचभिर्बद्धं यन्त्रश्लिष्टं समातृकम् || ३० ||

कुमारीभिस्तु संयुक्तं दिक्पालानां च पट्टकैः |
बृहद्भिरतिकान्तैश्च नानाद्रव्यैः सुपूरितैः || ३१ ||

यथावर्णैर्यथादेशे योजितैर्वस्त्रवेष्टितैः |
युक्तं तं किङ्किणीजालैर्बृहद्घण्टौघचामरै || ३२ ||

भूषितं मुकुरैरुच्चिअर्माल्यैर्बहुविधैस्तथा |
बहुपुष्पैः सुगन्धैश्च भूषितं रत्नमालया || ३३ ||

चितमाल्याम्बरैश्चैव चतुर्भिरपि तोरणैः |
उत्थापयेन्महाकेतुं राजकीयै शनैः शनैः || ३४ ||

तमुत्थाय महाकेतुं पूजितं मण्डलान्तरे |
प्रतिमां तां नयेन्मूलं केतोः शक्रं विचिन्तयन् || ३५ ||

यजेत् तं पूर्ववत् तत्र शचीं मातलिमेव च |
जयन्तं तनयं तस्य वज्रमैरावतं तथा || ३६ ||

ग्रहांश्चाप्यथ दिक्पालान् सर्वाश्च गणदेवताः |
अपूपाद्यैः पूतयेत् तु वलिभिः पायसादिभिः || ३७ ||

पूजितानां च देवानां शश्वद्धोमं समाचरेत् |
होमान्ते तु बलिं दद्याद् वासवाय महात्मने || ३८ ||

तिलं घृतं चाक्षतं च पूष्पं दूर्वां तथैव च |
एतैस्तु जुहुयाद् देवान् स्वैः स्वैर्मन्त्रैर्नरोत्तम || ३९ ||

ततो होमावसाने तु भोजयेद् ब्राह्मणानपि |
एवं सम्पूजयेन्नित्यं सप्तरात्रं दिने दिने || ४० ||

ब्राह्मणैः सहिता राजा वेदवेदांगपारगैः |
सर्वत्र शक्रपूजासु यज्ञेसु परिकीर्तितः || ४१ ||

त्रातारमिति मन्त्रोऽयं वासवस्य प्रियः परः |

एवं कृत्वा दिवाभागे शक्रोत्थापनमादितः || ४२ ||

श्रवणर्क्षयुतायां तु द्वादश्यां पार्थिवः स्वयम् |
अन्त्यपादे भरण्यां तु निशि शक्रं विसर्जयेत् || ४३ ||

सुप्तेषु सर्वलोकेषु यथा राजा न पश्यति |
षण्मासान्मृत्युमाप्नोति राजा दृष्ट्वा विसर्जनम् || ४४ ||

शक्रस्य नृपशार्दूल तस्मान्नेक्षेत तन्नपः |
विसर्जनस्य मन्त्रोऽयं पुराविद्भिरुदीरितः || ४५ ||

सार्धं सुरासुरगणैः पुरन्दर शतक्रतो |
उपहारं गृहीत्वेम महेन्द्रध्वज गम्यताम् || ४६ ||

सूतके तु समुत्पन्ने वारे भौमस्य वा शनैः |
भूमिकम्पादिकोत्पाते वासवं न विसर्जयेत् || ४७ ||

उत्पाते सप्तरात्रं तु तथोपप्लवदर्शने |
व्यतीत्य शनिभौमौ च ह्यन्यर्क्षेऽपि विसर्जयेत् || ४८ ||

सूतके त्वथ संप्राप्ते व्यतीते सूतके पुनः |
यस्मिन् तस्मिन् द्ने चैव सूतकान्ते विसर्जयेत् || ४९ ||

तथा केतुं नृपो रक्षेत् पतन्ति शकुना यथा |
न केतौ नृपशार्दूल यावन्नहि विसर्जनम् || ५० ||

शनैः शनैः पातयेत् तु यथोत्थापनमादितः |
कृतं तथा यथा भग्ने केतौ मृत्युमवाप्नुयात् || ५१ ||

विसृष्टं शक्रकेतुं तु सालङ्कारं तथा निशि |
क्षिपेदनेन मन्त्रेण त्वगाधे सलिले नृप || ५२ ||

तिष्ठ केतो महाभाग यावत् संवत्सरं जले |
भवाय सर्वलोकानामन्तराय विनाशक || ५३ ||

उत्थपयेत् तूर्यरवैः सर्वलोकस्य वै पुरः |
रहो विसर्जयेत् केतुं विशेषो यः प्रपूजने || ५४ ||

एवं यः कुरुते पूजां वासवस्य महात्मनः |
स चिरं पृथिवीं भुक्त्वा वासवं लोकमाप्नुयात् || ५५ ||

न तस्य राज्ये दुर्भिक्षं नाधयो व्याधयः क्वचित् |
स्थास्यन्ति मृत्युर्नाकाले जनानां तत्र जायते || ५६ ||

तत्तुल्यः कोऽपि नान्योऽस्ति प्रियः शक्रस्य पार्थिव |
तस्य पूजा सर्वपूजा केशवाद्याश्च तत्रगाः || ५७ ||

सकलकलुषहारि व्याधिदुर्भिक्षनाशं
सकलभवनिवेशं सर्वसौभाग्यकारि |
सुरपतिगृहगाभिर्वार्चनं शक्रकेतोः
प्रतिशरदमनेकैः पूजयेच्छ्रीविवृद्धयै || ५८ ||

इति श्रीकालिकापुराणे सप्ताशीतितमोऽध्यायः || ८७ ||

अष्टाशीतितमोऽध्यायः

और्व उवाच -

ज्येष्ठ दशहरायां तु विष्णोरिष्टिं नृप शृणु | येन वा विधिना 
कुर्यादिष्टिं विष्नोर्नृपः सदा || १ ||

प्रत्यब्दं पार्थिवः कुर्यात् प्रतिमां काञ्चनीं हरेः |
अन्यतेजीमयीं वापि दारवीं वा शिलामयीम् || २ ||

तां प्रतिष्ठाप्य विधिना मानोन्मानैस्तु शिल्पिभिः |
प्रतिष्ठां विधिवत् तस्याः कुर्याद् विप्रैः पुरोहितैः || ३ ||

तां संस्थाप्य सुरागारे स्वयं वा यत्नतः कृते |
वासुदेवस्य बीजेन पूर्वोक्तविधिना तथा || ४ ||

सर्वोपचारैर्भक्त्या नु वासुदेवं प्रपूजयेत् |
पूजान्ते संस्कृते वह्नौ कुण्डमध्ये स्थितो द्विजः || ५ ||

आज्यैः सहस्रं जुहुयादाहुतीनां हरेः प्रियम् | 
संपूज्य वासुदेवं तु होमं कृत्वा ततो द्विजः || ६ ||

नृपस्यानुमते तां तु प्रतिमां मण्डलं नयेत् |
प्रतिमायाः कपोलौ द्वौ स्पृष्ट्वा दक्षिणपाणिना || ७ ||

प्राणप्रतिष्ठां कुर्वीत तस्यां देवस्य वै हरेः |
कृतायां तु प्रतिष्ठायां प्राणानां नृपसत्तम || ८ ||

विष्णुप्राणास्तां प्रतिमामायान्ति नियतं स्वयम् |
प्राणेष्वथागतेष्वस्यां देवत्वं नियतं भवेत् || ९ ||

अकृतायां प्रतिष्ठायां प्राणानां प्रतिमासु च |
यथापूर्वं तथाभावः स्वर्णादीनां न विष्णुता || १० ||

अन्येषामपि देवानां प्रतिमास्वपि पार्थिव |
प्राणप्रतिष्ठा कर्तव्या तस्या देवत्वसिद्धये || ११ ||

सुवर्णं तु सुवर्णं स्याच्छिला दारु तथा शिला |
अन्यच्च स्वस्वरूपं स्यात् प्राणस्थानमृते सदा || १२ ||

वासुदेवस्य बीजेन तद् विष्णोरित्यनेन च |
तथैवाङ्गाङ्गिमन्त्राभ्यां प्रतिष्ठामाचरेद्धरेः || १३ ||

तथैव हृदयेऽङ्गुष्ठं दत्त्वा शश्वच्च मन्त्रवित् |
एभिर्मन्त्रैः प्रतिष्ठाप्य हृदयेऽपि समाचरेत् || १४ ||

अस्यै प्राणाः प्रतिष्ठन्तु अस्यै प्राणाः क्षरन्तु यत् |
असौ देवत्वसंख्यायै स्वाहेति यजुरुच्चरन् || १५ ||

अङ्गमन्त्रैरङ्गिमन्त्रैर्वैदिकैरित्यनेन च |
प्राणप्रतिष्ठां सर्वत्र प्रतिमासु समाचरेत् || १६ ||

प्रतिमापूजने कुर्यादात्मन्यपि च मन्त्रवित् |
प्राणप्रतिष्ठां प्रथमं पूजाभागविशुद्धये || १७ || 

अस्मिन् प्राणप्रतिष्ठां तु प्रतिमापूजनादृते |
न कश्चित् तु बुधः कुर्यात् कृत्वा मृत्युमवाप्नुयात् || १८ ||

विष्णोरिष्टिमिमां कृत्वा दशम्यां पार्थिवोत्तमः |
तस्यामेव तु पूर्णायां प्रतिमां स्थापयेत् ततः || १९ ||

एवं दशहरायां तु कृत्वेष्टिं पार्थिवो हरेः |
सर्वान् कामानवाप्नोति निर्विघ्नोऽपि स जायते || २० ||

श्रीपंचम्यां श्रियं देवीं कुन्दैः संपूजयेत्सदा |
वासवं गजराजस्थमुपहारैस्तथोत्तमैः || २१ ||

लक्ष्म्यास्तन्त्रं महामन्त्रं वासवस्य पुरोदितम् |
अत्रापि पूजने ग्राह्यं मण्डलादि यथाक्रमम् || २२ ||

एवं कृते पूजने तु श्रीपंचम्यां विशेषतः |
श्रीयुतो नृपतिर्भूयान्न श्रीहानिमवाप्नुयात् || २३ ||

सदाचारविशेषोऽयं कथितस्तव पार्थिव |
निषेधे तु विशेषांश्च शृणु येन श्रियेष्यते || २४ ||

असंपूज्य तथा विष्णुं शिवमग्निं पुरन्दरम् |
अदत्त्वा च तथा दानं न भुञ्जीत नृपः क्वचित् || २५ ||

हावयेदग्निहोत्रं तु नित्यमेव पुरोहितैः |
अकृत्वा चाग्निहोत्रं तु भुञ्जन्नरकमाप्नुयात् || २६ ||

नारक्षिते गृहे राजा रत्नदीपविवर्जिते |
स्वपेत् तथा स्त्रिया सार्धं न कदाचन संविशेत् || २० ||

भुक्त्वान्नं श्रीफलं नाद्यात् तथा धात्रीफलं नृपः |
बुद्धिक्षयकरा ह्येता माष आसवमृत्तिकाः || २८ ||

निम्बाटरूषच्युताश्च बुद्धिवृद्धिकरा मताः |
बुद्धिक्षयकरान् नित्यं त्वजेद्राजा च भोजने || २९ ||

भक्षयेदन्वहं बुद्धिवृद्धिहेतुं नृपोत्तमः |
न पर्यायविहीनं तु प्रारोहेदासनं नृपः || ३० ||

न यानं न गजं नाश्वमारोहेद्धीनमासनैः |
नैकस्तु विचरेद्राजा कदाचिदपि निर्जने || ३१ ||

मदहेतुं न भुंजीयात् कदाचिदपि भोजने |
कदाचिन्नापि सेवेत ह्यष्टम्यां मांसमैथुने || ३२ ||

दर्शश्राद्धं गयाश्राद्धं तिलैस्तर्पणमेव च |
न जीवत्पितृको भूप कुर्यात् कृत्वाघमाप्नुयात् || ३३ ||

न क्षेत्रजादींस्तनयान् राज्ये राजाभिषेचयेत् |
पितृणां शूद्धये नित्यमौरसे तनये सति || ३४ ||

औरसः क्षेत्रजश्चैव दत्तः कृत्रिम एव च |
गूढोत्पन्नोऽपविद्धश्च भागार्हास्तनया इमे || ३५ ||

कात्तीनश्च सहोढश्च क्रीतः पौनर्भवस्तथा |
स्वयंदत्तश्च दासश्च षडते पुत्रपांसुलाः || ३६ ||

अभावे पूर्वपुर्वेषां परान्त् समभिषेचये |
पौनर्भवं स्वयंदत्तं दासं राज्ये न योजयेत् || ३७ ||

दत्ताद्याश्चापि तनया निजगोत्रेण संस्कृताः |
आयान्ति पुत्रतां सम्यगन्यबीजसमुद्भवाः || ३८ ||

पितुर्गोत्रेण यः पुत्रः संस्कृतः पृथिवीपतेः |
आचूडान्तं प पुत्रः न पुत्रतां याति चान्यतः || ३९ ||

चूडाद्या यदि संस्कारा निजगोत्रेण संस्थिताः |
दत्ताद्यास्तनयास्ते स्युरन्यथा दास उच्यते || ४० ||

ऊर्ध्वं तु पंचमाद् वर्षाद् दत्ताद्यांश्च सुतान्नृप |
गृहीत्वा पंचवर्षीयं पुत्रेष्टिं प्रथमं चरेत् || ४१ ||

पौनर्भवं तु तनयं जातमात्रं समानयेत् |
कृत्वा पौनर्भवष्टोमं जातमात्रस्य तस्य वै || ४२ ||

सर्वांस्तु कुर्यात् संस्कारान् जातकर्मादिकान्नरः |
कृते पौनर्भवष्टोमे सुतः पौनर्भवः स्मृतः || ४३ ||

एकोद्दिष्टं पितुः कुर्यान्न श्राद्धं पार्वणादिकम् |
क्रीता या वनिता मूल्यैः सा दासीति निगद्यते || ४४ ||

तस्यां यो जायते पुत्रो दासः पुत्रस्तु स स्मृतः |
न राज्ञो राज्यभाक् स स्याद् विप्राणां नापि श्राद्धकृत् || ४५ ||

अधमः सर्वपुत्रेभ्यस्तं तस्मात् परिवर्जयेत् |
पुराणं धर्मशास्त्राणि संहिताश्च मुनीरिताः || ४६ ||

नाध्यापयेन्नृपः शूद्रैर्विहितानि यदृच्छया |
यस्य राज्ये सदा शूद्राः पुराणं संहितां तथा || ४७ ||

पठन्ति स्यात् स हीनायुः राजा राष्ट्रेण सान्वयः |
मोहाद् वा कामतः शूद्रः पुराणं संहितां स्मृतिम् || ४८ ||

पठन्नरकमाप्नोति पितृभिः सह पापकृत् |
शूद्रेभ्यो विहितं यत् तु यश्च मन्त्र उराहृतः || ४९ ||

तद्विप्रवचनाद् ग्राह्यं द्वयं शूद्रैः सदैव हि |
य योजयेन्नृपः शूद्रं व्यवहारस्य दर्शने || ५० ||

नियोज्य तत्र तं भूपस्तामिस्रे तेन पच्यते |
हीनायुश्च भवेल्लोको राजा वापि सहायजः || ५१ ||

का.ङ्म् व्यङ्गमपुत्रं या नाभिज्ञमजितेन्द्रियम् |
न ह्रस्व व्याधितं वापि नृपः कुर्यात् पुरोहितम् || ५२ ||

कृपणस्य घनं राजा न गृह्णीयात् कदाचन |
न द्विजानां तथा दद्याद् धनानि विपुलान्यपि || ५३ ||

नारोहेत् कामुकोन्मत्तगजं राजा कदाचन |
आरुह्य कामुकस्तं तु परत्रेह विषीदति || ५४ ||

अनायुष्यं न कुर्यात् कर्म भूपः कदाचन |
सततं चायुषो वृद्ध्यै यतेत सकलैर्धनैः || ५५ ||

न क्रूरवारे नाष्टम्यां न षष्ठ्यां च नृपोत्तमः |
अञ्जनाभ्यञ्जने कुर्यात् ताम्बूलस्यापि भोजनम् || ५६ ||

अतिसूक्ष्मं तथा पूर्णं ग्रहणं चन्द्रसूर्ययोः |
नालोकयेत् स्वयं राजा रक्तं सूर्यं तथैव च || ५७ ||

उत्पातं जायते यत्तु दिव्यं भौमं च नाभसम् |
नेक्षेत यत्नान्नृपतिर्दृष्ट्वा नाद्यात् त्र्यहं पुनः || ५८ ||

सर्वदा मङ्गलं रत्नं धारयेत् सह दूर्वया |
अवस्त्राच्छादितं गात्रं न विप्रेभ्यः प्रदर्शयेत् || ५९ ||

न तोयेषु मखं पश्येन्नाद्यान्मांसानि पर्वसु |
नारोहयेत् खरं चोष्ट्रं न वामामपि गुर्विणीम् || ६० ||

एवं नययुतो राजा चतुरङ्गं विवर्धयन् |
आत्मानं सततं रक्षन् सदा वीर्यं विवर्धयेत् || ६१ ||

बीजक्षयकरन्नित्यं भक्ष्यं भोज्यं च पानकम् |
वर्जयेत् क्षारशाकाद्यान् बह्वम्लं बहुतिक्तकम् || ६२ ||

कांस्य-राजतपात्रस्थं तोयं नद्याश्च वर्धनम् |
मूत्रवृद्धिकरं वीर्यक्ष्यकारि विवर्जयेत् || ६३ ||

ताम्रायःस्वर्णशीसानां पात्रस्थं फलचर्मणोः |
शुक्रवृद्धिकरं तोयं तदुपासीत यत्नतः || ६४ ||

सर्वमूलेषु कृत्येषु सदाचारेषु तिष्ठतः |
भुक्त्वेह विविधान् भोगानैन्द्रं स्थानं व्रजेत् परम् || ६५ ||

मार्कण्डेय उवाच -

एवमौर्वस्तु सगरं शशास मुनिपुङ्गवः |
शास्त्राणि चैव सर्वाणि सदाचारांश्च गृह्यकान् || ६६ ||

बहुशः कथयामास सगराय महात्मने |
तन्नास्ति यत् पुरौर्वेण कथितं सगराय न || ६७ ||

राजनीतिः सतां नीतिर्यच्चान्यच्छास्त्रसम्भवम् |
संहितासु पुराणेषु यच्चागमचये स्थितम् || ६८ ||

सर्वं शुश्राव सगरो मुखादौर्वस्य धीमतः |
तेषां तु कथितं किंचिदुद्धृत्य द्विजसत्तमाः || ६९ ||

विष्णुधर्मोत्तरे पूर्वं मया रहसि भाषितम् |
राजनीतिं सदाचारं वेदवेदाङ्गसङ्गतम् || ७० ||

रहस्यं सततं विष्णोर्वीक्षध्वं द्विजसत्तमाः |
यच्चान्नदितमन्यत्र गदितं वा ससंशयम् || ७१ ||

संशयच्छेदनं तेषु युष्मभ्यं कथितं द्विजाः |
अनुक्तसंशयच्छेदि पुराणं कालिकाह्वयम् |
योऽभ्यसेत् सततं विप्रः स वेदानां फलं लभेत् || ७२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे अष्टाशीतितमोऽध्यायः || ८८ ||

एकोननवतितमोऽध्यायः

ऋषय ऊचुः 

संक्षेपतः सदाचारो विशेषो राजनीतिषु |
श्रुतस्त्वद्वचनादौर्वः सगराय यथोक्तवान् || १ ||

विष्णुधर्मोत्तरे तन्त्रे बाहुल्यं सर्वतः पुनः |
द्रष्टव्यस्तु सराचारो द्रष्टव्यास्ते प्रसादतः || २ ||

भूयो न संशयो योऽस्ति तदनुक्तं त्वया पुरा |
छिन्धि विप्रेन्द्र पृच्छामः परं कौतूहलं हि नः || ३ ||

अपुत्रस्य गतिर्नास्ति श्रूयते वेदलोकयोः |
वेतालभैरवो यातौ पुरा वै तपसे गिरिम् || ४ ||

पूर्वस्त्वकृतदारौ तौ तयोः पुत्रा न च श्रुताः |
न जाता अथवा जाता यदि नाना द्विजोत्तम |
तेषां तु सम्यगिच्छामि श्रोतुं स स्थानमुत्तमम् || ५ ||

मार्कण्डेय उवाच =

अपुत्रस्य गतिर्नास्ति निश्चितं चेति सत्तमाः |
स्वपुत्रैर्भ्रातृपुत्रैर्वा पुत्रवन्तो हि स्वर्गताः || ६ ||

जातापत्यौ च तौ विप्रा धीरौ वेतालभैरवौ |
तयोर्वशान् प्रवक्ष्यामि शृण्वन्तु च महर्षयः || ७ ||

सम्यक् सिद्धिमवाप्यैव यदा वेतालभैरवो |
हरस्य मन्दिरं प्राप्तौ कैलासं प्रतिहर्षितौ || ८ ||

तदा हरस्य वचनान्नन्दी तौ रहसि द्विजाः |
प्राहेदं वचनं तथ्यं सान्त्वयन्निवं बोधकृत् || ९ ||

नन्द्युवाच 

अपुत्रौ पुत्रजनने भवन्तौ शङ्करात्मजौ |
यततां जातपुत्रस्य सर्वत्र सुलभा गतिः || १० ||

पुन्नाम नरकं पुत्रविहीनः परिपश्यति |
न तपोभिर्न धर्मेण तन्मोचयितुमीश्वरः || ११ ||

केवलात् पुत्रजननात् तस्मान्मोक्षः प्रजायते |
तदुत्पादयतां पुत्रं भवन्तौ देवयोनिषु || १२ ||

अमर्त्यता तु युवयोः क्षीरपानादजायत |
कात्यायन्यास्ततः पुत्रानमर्त्याः स्वसमा यतः || १३ ||

तस्माद् यथा तथा पुत्रानुत्पाद्य सुरयोनिषु |
प्रियौ भवन्तौ शिवयोर्भवनं न चिरादिति || १४ ||

मार्कण्डेय उवाच -

तस्येति वचनं श्रुत्वा नन्दिनः प्रीतमानसौ |
एवमेव करिष्यावो नन्दिनं चेत्यभाषताम् || १५ ||

ततस्तौ सततं कृत्वा नन्दिनौ वचनं हृदि |
अचेष्टतां स्वपुत्रार्थे व्रजन्तौ तावितस्ततः || १६ ||

अथैकदा भैरवोऽसौ उर्वशीमप्सरोवराम् |
हिमवत्-पर्वतप्रस्थे ददर्श सुमनोहराम् || १७ ||

अथ तां कामुको भूत्वा ययाचे सुरतोत्सवम् |
वेश्याभावाच्च सुप्रीता सा यथेच्छमुवाच तम् || १८ ||

ततस्तस्यां भैरवस्तु चकार सुरतोत्सवम् |
प्रीतायामुर्वशीदेव्यां सुप्रीतोऽभूच्च केलिभिः || १९ ||

सुप्रीतायामथोर्वश्यां तेजोभिर्भैरवस्य तु |
सद्योजातोऽभवत् पुत्रो बालसूर्यसमप्रभः || २० ||

तं तु पुत्र परित्यज्य ययौ स्वस्थानमुर्वशी |
आदाय तनयं पश्चाद् भैरवः स्वपदं ययौ || २१ ||

संस्कृत्य तनयं तं तु भैरवो मोदसंयुतः |
उवेशमिति तन्नाम चकार सगणाधिपः || २२ ||

अथ तं जातवयसं शक्रसूर्यसमप्रभम् |
विद्याधराधिपत्ये तु उवेशमभ्यषेचयत् || २३ ||

स तु विद्याधराध्यक्षस्तनयामतिसुन्दरीम् |
येमे गन्धर्वराजस्य धृतराष्ट्राह्वयस्य च || २४ ||

तस्यां तस्य सुतो जज्ञे रुरुर्नाम मनोहरः |
रुरोस्तु तनयो बाहुर्मैनाक्यामभ्यजायत || २५ ||

बाहोस्तु पुत्राश्चत्वारस्तपनोऽङ्गद ईश्वरः |
कुमुदोऽभूत् कनीयांस्तु चार्वत्यां तु मनोहरः || २६ ||

कुमदस्य सुतो जज्ञे देवसेनो महाबलः |
स देवसेनः पृथिवीमवतीर्य मनोहरः || २७ ||

मान्धातुर्यौवनाश्वस्य तनयां केशिनीं मुहुः |
वरयामास भार्यार्थे मृद्वङ्गीमप्सरःसमाम् || २८ ||

यौवनाश्वोऽपि मान्धाता शक्रस्य वचनाद् ददौ |
केशिनीं तनयां स्वीयां देवसेनाय वाञ्छया || २९ ||

केशिनीमुपयम्याथ देवसेनस्तया सह |
वाराणस्यां शम्भुपुर्यां हरमाराधयच्छिवम् || ३० ||

आराधितो हरः प्रीतस्तस्येष्टं प्रददौ वरम् |
सोऽप्याददे हरात् तस्मादिष्टमेव वरत्रयम् || ३१ ||

यावच्च सूर्यो भविता तावत् स्थास्यति संततिः |
अस्यामेव नगर्यां ये मद्वंशस्यापि राजता || ३२ ||

प्रसन्नो मम वंशे त्वं नित्यमेव भविष्यसि |
इत्यादाय वरं सोऽपि देवसेनो महाकृती || ३३ ||

शङ्करस्य प्रसादेन चिरं तां बुभुजे पुरीम् |
देवसेनोऽथ केशिन्यां जनयामास पुत्रकान् || ३४ ||

यूयं शृणुत सप्तैतान्नामतः कीर्तितांस्तथा |
सुमना वसुदानश्च ऋतुधृग् यवनः कृती || ३५ ||

नीलो विवेकी ह्येते वै सर्वशास्त्रविशारदाः |
सर्वे वंशकराः पुत्रा देवसेनस्य सत्तमाः || ३६ ||

अथ काले तु संप्राप्ते देवसेनोऽपि भार्यया |
पुत्रेष राज्यं निःक्षिप्य यातो विद्याधरक्षयम् || ३७ ||

ततस्ते तस्य तनयाः कृत्वा सुतनसं नृपम् |
वसुदानादयः सर्वे बुभुजुश्चोत्तमां श्रियम् || ३८ ||

जाताः सुमनसः पुत्रास्त्रयः शूरा महाबलाः |
सुमतिश्च विरूपश्च सत्यः शास्त्रार्थपारगाः || ३९ ||

सुमतेरभवत् कन्या सुतः सत्यस्य डिण्डिमः |
विरूपस्याभवद् गाधिर्गाधेर्मित्रोऽभवत् सुतः || ४० || 

तेषां कल्पोऽभवद्राजा कल्पात् तु विजयोऽभवत् |
यो विजित्य क्षितिं सर्वां पार्थिवान् भूरितेजसः || ४१ ||

शक्रस्यानुमते चक्रे खाण्डवं शतयोजनम् |
यत् सव्यसाची ह्यदहत् पाण्डुपुत्रः प्रतापवान् |
आवहत् परमां प्रीतिं ज्वलनस्य महात्मनः || ४२ ||

ऋषय ऊचुः -

कथं स खाण्डवं चक्रे विजयः शतयोजनम् |
तद् वयं श्रोतुमिच्छामः कथयस्य तपोधन || ४३ ||

मार्कण्डेय उवाच -

सोमवंशेऽभवद्राजा महाबलपराक्रमः |
धीरः सुदर्शनो नाम चारुरूपः प्रतापवान् || ४४ ||

स वै हिमवतो नातिदूरे भङ्क्त्वा महावनम् |
सिंहान् व्याघ्रान् समुत्सार्य क्वचिच्चापि तपोधनान् || ४५ ||

खण्डवीं नाम नगरीमकरीत् तत्र शोभनाम् |
त्रिंशद्योजनविस्तीर्णामायतां शतयोजनाम् || ४६ ||

उच्चप्राकारसंयुक्तां साट्टालम्बुदतोरणाम् |
निम्नाभिरतिदीर्घाभिः परिखाभिः समावृताम् || ४७ ||

अघृष्यामपरैर्वीरैर्नानाजनसमावृताम् |
दीर्घिकाभिश्चोपवनैर्बहुभिश्चाप्सरोगणैः || ४८ ||

आकीर्णां च तथारामैरुत्तैरपि मानवैः |
सोत्सवाः सततं यत्र जना देवान् दिवि स्थितान् || ४९ ||

स्पर्धन्ते स्म मुदा युक्ता आद्या-भोगसमन्विताः |
स वै सुदर्शनो राजा खात्वा भूमिं विदार्य च || ५० ||

गङ्गां कनखलां देवीं वाहयामास खाण्डवीम् |
संप्लाव्याखाण्डवीमध्यं तेन खातैश्च वर्त्मभिः || ५१ ||

वक्रानुवक्रगा भूत्वा याति सीतां नदीं प्रति |
स जित्वा सकलान् भूपान् वित्तान्याहृत्य भूरिशः || ५२ ||

वशीचकार खाण्डव्यां मध्ये रत्नैरनेकशः |
अन्येषां नगरेभ्यस्तु जनानानीय भूपतिः || ५३ ||

खाण्डव्यां वासयामास हठादपि सुदर्शनः |
देवदानवगन्धर्वाञ् जित्वा जित्वा युधा कृती || ५४ ||

देववृक्षं देवरत्नं देवीं चापि तथौषधिम् | 
खाण्डव्यां रोपयामास स भूपालः सुदर्शनः || ५० ||

विष्णुस्तोऽपि वै विष्णुर्नृपतिं तं सुदर्शनम् |
कृतापकारं च बहुधा देवानां च तथा नृणाम् || ५६ ||

वाराणसीपतिं वीरं विजयं जयशालिनम् |
युद्धाय कृतसाचिव्यं तद्वैरे समयोजयत् || ५७ ||

विजयो विवरं प्राप्य महाबलपराक्रमः |
सुदर्शनस्य नृपतेरवस्कन्दमथाकरोत् || ५८ ||

नासहत् स ह्यवस्कन्दं विजयस्य सुदर्शनः |
चतुरङ्गबलेनाशु युद्धायाभिमुखोऽभवत् || ५९ ||

विजयो रथमारुह्य नियोज्य चतुरङ्गिणीम् |
ततः सुदर्शनं योद्धुं सम्मुखोऽभवदञ्जसा || ६० ||

तदा महायुद्धमासीद्विजयेन महात्मना |
सुदर्शनस्य नृपतेर्वृत्रवासवयोर्यथा || ६१ ||

सुदर्शनस्य सेनानां रुमण्वान्नाम वीर्यवान् |
कांचनं रथमारुह्य विजयसंमुखोऽभ्ययात् || ६२ ||

अक्षौहिण्यस्तु सप्तास्य परिवायं समन्ततः |
व्यधमत्तां शत्रुसेनां यावतीमुद्यतायुधः || ६३ ||

विजयस्य च सेनानीः सञ्जयः स रिपुञ्जयः |
नागानीकेन जग्राह रुमण्वन्तं ससैनिकम् || ६४ ||

तयोर्महदभूद् युद्धं सेनान्योर्वीरयोर्महत् |
ववर्ष शरवर्षेण रुमण्वानथ संजयम् || ६५ ||

कुर्वंश्चापि महानादं गजं दृष्ट्वैव केशरी |
रुमण्वानथ विशत्या बाणैर्विध्वाथ सञ्जयम् || ६६ ||

क्षुरप्रेण धनुस्तस्य चिच्छेद कृतहस्तवत |
सोऽपि कार्मुकमादाय तदाऽन्यत् संजयस्त्रिभिः || ६७ ||

बाणैर्विव्याध भल्लेन धनुश्चिच्छेद तत्क्षणात् |
शतान्यष्टौ च नागानां सहस्राणि च पंचषट् || ६८ ||

पत्तीनां वाजिनां त्रीणि सहस्राणि समन्ततः |
संजयो निर्जघानाशु बाणवर्षैः सुदारुणैः || ६९ ||

अथान्यद् धनुरादाय रुमण्वान् कुपितो भृशम् |
भल्लेन सारथेरस्य शिरः कायादपाहरत् || ७० ||

हयांश्चास्य चतुर्भिस्तु बाणैर्निन्ये यमक्षयम् |
चतुरः पंचभिर्बाणैरविध्यच्चापि शञ्जयम् || ७१ ||

संजयोऽप्यतिवेगेन गमामादाय तत् क्षणात् |
अवतीर्य रथोपस्थाद्रुमण्वन्तमधावत || ७२ ||

स धावन्तं सञ्जयं तं रुमण्वान् द्रुतहस्तवत् |
शरवर्षेण सञ्छाद्य वारयामास संजयम् || ७३ ||

गदाया भ्रामणेनासौ निवार्य शरवर्षणम् |
आससाद रुमण्वन्तं केसरीव महागजम् || ७४ ||

आसाद्य तां गदां गुर्वीमाविध्यातीव सञ्जयः |
एकेनैव प्रहारेण सरथं तं व्यपोथयत् || ७५ ||

स पपात महावीरः पृथिव्यां गदया हतः |
वज्रहतो यथा शालः प्रफुल्लो वनमध्यगः || ७६ ||

रुमण्वन्तं निपतितं दृष्ट्वा राजा सुदर्शनः |
शोक-कोपसमाविष्टः सधूम इव पावकः || ७७ ||

जज्वालाकुलदेहोऽपि क्रोधेनातीव संयुतः |
आरुह्य जवनैरश्वैर्युक्तं वैयाघ्रकृत्तिना || ७८ ||

रथं कांचन-चित्रांगं सिंहध्वज-विभूषितम् |
आमुक्तो धनुरादाय विस्फार्य च पुनः पुनः || ७९ ||

ससैन्यः सञ्जयं राजा समाद्रवत वेगवान् |
अथास्य निशितैः शस्त्रैः सेनामग्रगतां भृशम् || ८० ||

न्यहनत् सकलां राजा मृगानिव मृगाधिपः |
एकामक्षौहिणीमग्रगामिनीं विपुलौजसाम् || ८१ ||

क्रोशद्वयेन न्यहनत् तमांसीव दिवाकरः |
हत्वा चाक्षौहिणीमेकामासाद्य संजयं नृपः || ८२ ||

बाणैः षष्ट्या तु विव्याध ध्वजमेकेन चिच्छिदे |
संजयोऽप्यथ विंशत्या हृदि विद्ध्वा सुदर्शनम् || ८३ ||

ललाटे त्वेकबाणेन प्राविध्यत् कृतहस्तवत् |
क्षुरप्रेणास्य कोदण्डं छित्त्वा राज्ञः प्रतापवान् || ८४ ||

सारथिं दशभिर्बाणैः पुनर्विव्याध सञ्जयः |
कोदण्डमन्यमादाय तदा राजा सुदर्शनः || ८५ ||

शरवर्षेण तीव्रेण ववर्षातीव सञ्जयम् |
तयोर्महद्भूद् युद्धं मुनिविस्मयकारकम् || ८६ ||

शस्त्रैरस्त्रैर्भृशं तीक्ष्णैर्बलिवासवयोरिव |
ततः सुदर्शनो राजा भल्लेनास्य दृढं धनुः || ८७ ||

चिच्छेद सारथिं चास्य जघान निशितैः शरैः |
स्वयं संयम्य वाहान् स सञ्जयः परवीरहा || ८८ ||

धनुरन्यत् समादाय परिवार्य सुदर्शनम् |
विव्याध दशभिर्बाणैर्धनुरप्यच्छिनद् दृढम् || ८९ ||

शरासनान्तरं राजा समादाय सुदर्शनः |
सञ्जयस्य चतुर्वाहाञ्छरैर्निन्ये यमक्षयम् || ९० ||

मुष्टौ धनुश्च चिच्छेद तं च विव्याध पंचभिः |
विरथश्छिन्नवाहश्च सञ्जयः खड्गचर्मणी || ९१ ||

आदाय सम्मुखं राज्ञोऽभ्यद्रवत् कुपितो भृशम् |
तस्य चापं ततः खड्गं क्षुरप्रेण सुदर्शनः || ९२ ||

द्विधा चिच्छेद भल्लेन चर्म चाप्यच्छिनत्तदा |
अथ द्रुतं तदोपेत्य सञ्जयः स्यन्दनोत्तमम् || ९३ ||

सुदर्शनस्य सूतं तु कराभ्यां पातयत् क्षितौ |
रथाभ्याशे गतस्यास्य सञ्जयस्य सुदर्शनः || ९४ ||

शिरश्चिच्छेद खड्गेन ततोऽसौ न्यपतद् भुवि |
स पपात तदा तस्य रथाभ्याशे महाबलः || ९५ ||

कृत्तः परशुनाऽरण्ये पुष्पितः शालवृक्षवत् |
सञ्जयं पतितं दृष्ट्वा विजयः क्रोधमूर्च्छितः || ९६ ||

महता शङ्खनादेन नादयंस्तु नभःस्थलम् |
रथेन स्वर्णचित्रेण व्याघ्रचर्मविराजिना || ९७ ||

केतुना वृषभेणाथ योजनार्धोच्छ्रितेन च |
नादयन् ककुभः सर्वा रथौघपरिवेष्टितः || ९८ ||

विमुञ्चञ्छरवर्षाणि ससाद च सुदर्शनम् |
आसाद्यं तं नृपं भूपो विजयः परवीरहा || ९९ ||

हृदि विद्ध्वा त्रिभिर्बाणैस्तिष्ठतिष्ठेति चाब्रवीत् |
सुदर्शनोऽपि विजयं नदन्तं कुंजरोपमम् || १०० ||

दशभिर्निशितैर्बाणैर्विदध्वा चिच्छेद तद् धनुः |
अथैनं छिन्नधन्वानं जत्रुदेशे त्रिभिः शरैः || १०१ ||

निर्भिद्याथ महानादं ननाद स सुदर्शनः |
सोऽन्यद्धनुः समादाय कंकपत्रैस्त्रिभिः शरैः || १०२ ||

विव्याध हृदये वीरो विजयोऽपि सुदर्शनम् |
ततस्तन्नृपमुद्दिश्य महाशक्तिं सुदीपिताम् || १०३ ||

नागकन्यां कोपयुक्तां लेलिहानामिवातुलाम् |
स्वर्णदण्डां सुतीक्ष्णाग्रां तैलधौतां सुनिर्मलाम् || १०४ ||

समुद्यम्याथाचिक्षेप विजयः शात्रवं प्रति |
सुदर्शनस्य हृदयं सा शक्तिः प्रविवेश ह || १०५ ||

स विह्वलो रथोपस्थे ह्यधोवक्त्र उपाविशत् |
तस्मिन् मोह-समापन्ने नृपतौ च सुदशने || १०६ ||

तस्याग्रतस्तथा पार्श्वे ये स्थितास्तत्र सैनिकाः |
तान् सर्वानहनद्राजा क्षणमात्राद् द्विजोत्तमाः || १०७ ||

रथान् दशसहस्राणि तावन्त्येव च दन्तिनाम् |
पंचविंशसहस्राणि वाजिनां च तरस्विनाम् || १०८ ||

लक्षद्वयं तु पत्तीनां क्षणमात्रादपोथयत् |
स तु लब्ध्वा ततः संज्ञां धनुरादाय वै दृढम् || १०९ ||

शरवर्षेण विजयं ववर्ष स सुदर्शनः |
निवार्य शरवर्षेण विजयं तु सुदर्शनः || ११० ||

भल्लेन कार्मुकं सज्यं तस्य चिच्छेद तत्क्षणात् |
सारथेस्तु शिरः कायाद् भल्लेनापाहरत् ततः || १११ ||

हयांश्च चतुरश्चास्य प्रेषयामास मृत्यवे |
अथैवं विरथं भूपं दशभिः कङ्कपत्रिभिः || ११२ ||

विव्याध हृदये भूयो ननाद च सुदर्शनः |
स च्छिन्नधन्वा विरथो गदामादाय वेगवान् || ११३ ||

विजयो विजयाकाङ्क्षी सुदर्शनमधावत |
आपतन्तं महावीरं बाणवर्षिः सुदर्शनः || ११४ ||

ववर्ष वर्षासु यथा वारिदः पृथिवीधरम् |
विजयः शरवृष्टिं तां प्राच्छाद्य स्वशरेण वै || ११५ ||

गदया तं रथारूढमाससाद तु तत्क्षणात् |
आसाद्य तं महावीर्यं विजयोऽथ सुदर्शनम् || ११६ ||

शीर्ष प्रहृत्य गदया पातयामास भूतले |
गिरेः शृङ्गं यथा तुङ्गं वज्राशनिविदारितम् || ११७ ||

तथा सुदर्शनो राजा दारितो गदयाऽपतत् |
तस्मिन्निपतिते वीरे सेनाभिस्तस्य सैनिकाः || ११८ ||

भयात् संप्राद्रवंस्तस्माद् दिशश्च प्रदिशस्तथा |
नष्टेषु तस्य सैन्येषु विजयः खाण्डवीं पुरीम् || ११९ ||

प्रविश्य ददृशे तत्र राशीभूतान् गिरीनिव |
सुवर्णानां च रत्नानां संचयान् बहुशः पुनः || १२० ||

दृष्ट्वा सरांसि तत्रैष प्रफुल्लकमलानि च |
हंसकारण्डवानादैर्नादितानि समन्ततः || १२१ ||

राशीन् सुवर्णरत्नानां पर्वतानिव विस्तृतान् |
पुष्पितान् देववृक्षांश्च भ्रमद्भ्रमरभूषितान् || १२२ ||

प्रासादान् विपुलाञ्छुभ्रान् कैलाससदृशान् गजान् |
प्रस्फुटांश्च सुगन्धाढ्यान् प्रतिगेहे व्यवस्थितान् || १२३ ||

उत्फुल्लनयनो राजा विजयः परवीरहा |
मेनेऽमरावतीं तां तु पुरीम् क्षितिगतामिव || १२४ ||

तं वाक्षन्तं नरपतिं नगरीं तां सुरेश्वरः |
समेत्य विजयं प्राह सान्त्वयन् श्लक्ष्णया गिरा || १२५ ||

इन्द्र उवाच -

राजन् महावनमिदमासीद् देवगणावृतम् |
अ च्च गन्धर्वयक्षाणां मुनीनां च मनोहरम् || १२६ ||

सर्वानुत्सार्य देवादीन् मम चाप्यप्रिये रतः |
भङ्क्त्वा वनमिदं गुह्यमुत्साद्य च तपोधनम् || १२७ ||

खाण्डवीं नगरीं चक्रे हठाद्राजा सुदर्शनः |
तदिदं पुनरेव त्वं वनं कुरु नरोत्तम || १२८ ||

तत्राहं विहरिष्यामि तक्षकेण समं रहः |
मुनीनां च तपः स्थानमतुलं ते प्रसादतः |
भविष्यति च यक्षाणां किन्नराणां च पार्थिव || १२९ ||

मार्कण्डेय उवाच -

एतच्छ्रत्वा वचस्तस्य शक्रस्य विजयस्तदा |
वनमेवाकरोत् तान्तं खाण्डवीं शक्रगौरवात् || १३० ||

गच्छन्तु भो यथास्थानं प्रजाः सर्वा यथेच्छया |
येषां वाञ्छास्ति लोकानां मद्राज्यगमने पुनः || १३१ ||

वाराणसीं ते गच्छन्तु मयैव प्रतिपालिताम् |
ततस्तस्य वचः श्रुत्वा जनाः केचिन्निजास्पदम् || १३२ ||

जग्मुर्वाराणसीं केचिद् विजयेनाभिपालिताम् |
ततो धनानां तान् राशीन् रत्नानां च पृथक् पृथक् || १३३ ||

मणीनां कनकानां च कुप्यानां विजयस्तथा |
विविधैर्वारयामास पुरीं वाराणसीं प्रति || १३४ ||

गन्धर्वाणां च देवानां यदानीतं हठात् पुरा |
रत्नदार्वादिकं यत् तु विजयं तत् प्रसाद्य च || १३५ ||

तैस्तैर्नीतं च खाण्डव्याः स्वस्थानं प्रतिहर्षितैः |
त्रिंशद्योजनविस्तीर्णां शतयोजनमायताम् || १३६ ||

तां पुरीं विजयश्चक्रे नचिरादेव वै वनम् |
तस्मिञ्छक्रस्य सम्मत्या तक्षकः सहितो गणैः || १३७ ||

उवास सुचिरं तत्र ततोऽभून्निर्जनं वनम् |
तत्र देवाः सगन्धर्वाः क्रीडन्तेऽप्सरसां गणाः || १३८ || 

आशंसन्तश्च विजयं रणेषु विजयावहम् |
प्राप्तेऽष्टाविंशतितमे युगे द्वापरशेषतः || १३९ ||

वह्निर्ब्राह्मणरूपेण भिक्षां जिष्णुममाचत |
दातुमङ्गीकृते भिक्षां तदा पाण्डुसुतेन वै || १४० ||

वह्निः स्वरूपमास्थाय जिष्णुं वचनमब्रवीत् |
अहमग्निः पाण्डुपुत्र अज्ञभागातिभोजनात् || १४१ ||

व्याधितोऽहं ततो व्याधिं मम त्वं नाशयाधुना |
खाण्डवं नाम विपिनं सपत्रिमृगराक्षसम् || १४२ ||

यदि त्वं मां भोजयितुं शक्रोषि श्वेतवाहन |
तदा मम ह्यसौ व्याधिरपयास्यति नो चिरात् || १४३ ||

पुरा तु विजयो राजा खाण्डवीं नाम तां पुरीम् |
भङ्क्त्वा वन यतश्चक्रे तेन तत् खाण्डवं वनम् || १४४ ||

मदर्थं देवविहितं वनं तु श्वेतवाहन |
विरोधात् तत् तु शक्रस्य न स्वयं भोक्तुमुत्सहे || १४५ ||

तस्मात् त्राहि महाभाग वने तस्मिन्नियोजय |
यथाहं सकलं भोक्त्तुं शक्नोमि तत्प्रसादतः || १४६ ||

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा सव्यसाची महाबलः |
दाहयामास विपिनं तत्सर्वं प्राणिसंयुतम् || १४७ ||

देवकीतनयेनासौ वासुदेवेन पालितः |
खाण्डवं दाहयामास ज्वलनस्य हिते रतः || १४८ ||

सुप्रीतः प्रददौ तस्मादर्जुनाय महात्मने |
वह्निर्धनुश्च गाण्डीवं वारुणं देवनिर्मितम् || १४९ ||

अक्षयये चेषुधी दिव्यें रूपाढ्यांश्चतुरो हयान् |
हनूमताधिष्ठितं तु महान्तं वानरध्वजम् || १५० ||

खड्गं च त्रिशिखं तीक्ष्णं दहनः सव्यसाचिने |
नीरोगश्चाभवद् वह्निस्तथा जिष्णुप्रसादतः || १५१ ||

तैर्बाणैस्तेन धनुषा तेन खड्गेन केतुना |
तदश्वस्यन्दनेनापि विजिग्ये फाल्गुनो रिपून् || १५२ ||

एवं भैरववंशेषु सञ्जातो विजयो नृपः |
खाण्डवं नाम विपिनं चकार सुमहाकृती || १५३ ||

विजयस्य सुता जातास्त्रयोदश महाबलाः |
द्युतिमान् सौम्यदर्शी च भूरिः प्रद्युम्न एव च || १५४ ||

क्रतुस्तुण्डो विरूपाक्षो विक्रान्तोऽथ धनंजयः |
प्रहर्षः प्रबलः केतुस्तथोपरिचरोऽपरः || १५५ ||

एषां राजाऽभवद् वीरः शेषोपरिचरस्तु यः |
वाराणस्यां नगर्यां यो यज्ञलक्षं पुराऽकरोत् || १५६ ||

लक्षयज्ञकरः कोऽपि नासीन्नापि भविष्यति |
राजा क्षितौ महाभागो यथोपरिचरस्तथा || १५७ ||

एषां सूतिप्रसूतैश्च व्याप्तं सर्वमिदं जगत् |
चिरेण तान् कः संख्यातुं शक्नोति भुवि मानुषः || १५८ ||

क्रमाद् भैरववंशेन व्याप्तं लोकत्रयं त्विदम् |
एतद् वः कथितं विप्राः सन्तानं भैरवस्य तु || १५९ ||

येषां श्रुत्वा कथामात्रं नापुत्रो जायते नरः |
इदं यः कीर्तयेत् पुण्यं चरितं विजयस्य तु || १६० ||

सततं विजयस्तस्य जायते न पराभवः |
एकाग्रमनसा यस्तु शृणुयादिदमुत्तमम् |
तस्य वंशस्य विच्छेदो न कदाचिद् भविष्यति || १६१ ||

इति श्रीकालिकापुराणे एकोननवतितमोऽध्यायः || ८९ ||

नवतितमोऽध्यायः

मार्कण्डेय उवाच -

वेतालस्य च सन्तानं शृण्वन्तुं मुनिसत्तमाः |
यच्छ्रुत्वा सर्वपापेभ्यस्तत्क्षणादेव हीयते || १ ||

दक्षस्य तनया चाभूत् सुरभिर्नाम नामतः |
गवां माता महाभागा सर्वलोकोपकारिणी || २ ||

तस्यां तु तनया जज्ञे कश्यपात् तु प्रजापतेः |
नाम्ना सा रोहिणी शुभ्रा सर्वकामदुघा नृणाम् || ३ ||

तस्यां जज्ञे शुनःशेफान्मुनेरतितपोधनात् |
कामधेनुरिति ख्याता सर्वलक्षणसंयुता || ४४ ||

सा सिताभ्रप्रतीकाशा चतुर्वेदचतुष्पदा |
स्तनैश्चतुर्भिर्धर्मार्थकामप्रसवकारिणी || ५ ||

सा सुवर्णशरीरा तु कालेन महाता सती |
निर्मलं यौवनं प्राप कामधेनुर्मनोहरम् || ६ ||

तां चरन्तीं मेरुपृष्ठे चारुरूपां सुलक्षणाम् |ददर्श स तु वेतालः 
कामुकश्चाभ्यपद्यत || ७ ||

तं कामुकं च वेतालं विदित्वा कामधेनुका |
पशुधर्मात् स्वयं भेजे तं पुत्रं शशभृद्भृतः || ८ ||

सोऽवाप तस्यां परममामोदं शङ्करात्मजः |
सा चापि परमां तस्मिन् मुदमापातिहर्षिता || ९ ||

तयोः प्रवृत्ते सुरते तस्यां गर्भोऽभवत् तदा |
काले प्राप्ते तु सुषुवे कामधेनुर्महावृषम् || १० ||

सोऽचिरेणैव कालेन सुमहान् वृषभोऽभवत् |
महाककुदसंयुक्तश्चारुशृङ्गसमन्वितः || ११ ||

उत्क्षिप्य विचलत्-कर्णयुगलो दीर्घबालधिः |
ककुदेन च शृङ्गाभ्यां कर्णाभ्यां स सिताभ्रवत् || १२ ||

विचलन् ददृशे देवैः शृङ्गैरिव सिताचलः |
वेतालस्त्वकरोत् तस्य नाम शृङ्ग इति द्विजाः || १३ ||

स तु शृङ्गो ज्ञानशाली समाराधयदीश्वरम् |
सोऽपि तुष्टो वरं तस्मै ददाविष्टं हरः प्रभुः || १४ ||

तमेव वाहनं चक्रे कृत्वा देवतनुं वृषम् |
सुचिरायुऽस्च बलवान् पृथिवीधारणे क्षमः || १५ ||

शृङ्गो नाम महातेजाः केतुः सोऽप्यभवत् प्रभोः |
शृङ्गो भूत्वा मतो यस्माच्छङ्करस्य महात्मनः || १६ ||

अतः शृङ्ग इति ख्यातिमथ प्राह महेश्वरः | 
स तु शृङ्गी महादेवे ध्यानासक्ते क्वचित् क्वचित् || १७ ||

वरुणस्य गृहं गत्वा सुरभेस्तनयास्तु याः |
रूपयौवनसम्पन्ना भेजेऽलं सुरतेन ताः || १८ ||

वरुणस्य गृहे गावः सर्वलक्षणसंयुताः |
तिष्ठन्ति सततं विप्रास्तासु तास सुताः पुनः || १९ ||

वह्व्यस्तु च समुत्पन्नास्तेषां सूतिप्रसूतिभिः |
सर्वं जगदिदं व्याप्तं तेभ्यो यज्ञं प्रवर्तते || २० ||

आज्येन देवास्तुष्यन्ति यज्ञा आज्ये प्रतिष्ठिताः |
यज्ञाधीनमिदं सर्वं जगत् स्थावरजङ्गमम् || २१ ||

तदाज्यं तु गवाधीनं ततः सर्वं गवि स्थितम् |
तदिदं सकलं विश्वं गवाधीनं द्विजोत्तमाः || २२ ||

वेतालस्य च ता गावो वंश्याः सर्वप्रियाः सदा |
य इदं शृणुयान्नित्यं वेतालस्य महात्मनः || २३ ||

वंशानां जन्म विप्रेन्द्राः स सुखी बलवान् भवेत् |
न गावो नापि विभवास्तस्य नश्यन्ति वै क्वचित् || २४ ||

न च भूतपिशाचाद्यास्तं पश्यन्ति कदाचन |
वेतालः सततः तस्य रक्षामाचरति स्वयम् || २५ ||

इति वः कथितं विप्रा यथा वेतालभैरवौ |
जनयामासतुः पुत्रान् विच्छिन्नाः संशयाश्च वः || २६ ||

यथा च कालिका देवी मोहयामास शंकरम् |
यथोत्पन्ना शरीरार्धं कृतं शम्भोर्यथा तथा || २७ ||

कालिकायै नमस्तुभ्यमिति यो भाषते स्वयम् |
तस्य हस्ते स्थिता मुक्तिस्त्रिवर्गस्तु वशानुगः || २८ ||

इति वः कथितं पुण्यं पुराणं कालिकाह्वयम् |
मन्त्रयन्त्रमयं शुद्धं ज्ञानदं कामदं परम् || २९ ||

इति गुह्यतमं लोके वेदेषु च तथा द्विजाः |
देवगन्धर्वसिद्धाद्यैः स्पृहणीयमिदं सदा || ३० ||

अधीतं च श्रुतं मत्तो वसिष्ठेन महात्मना |
इदं पुराणममृतं कालिकाह्वयमुत्तमम् || ३१ ||

तेन गुप्तमिदं सर्वं कामरूपे सुरालये |
तमिदानीं समाख्यातं व्यक्तीकृत्य महर्षयः || ३२ ||

युस्माभिरपि नो देय गोप्यं लोकेषु सर्वदा |
शठाय चलचिंत्ताय नास्तिकायाजितात्मने || ३३ ||

भक्तिश्रद्धाविहीनाय न दातव्यं कदाचन |
इदं सकृत् पठेद् यस्तु पुराणं कालिकाह्वयम् || ३४ ||

स कामानखिलान् प्राप्य शेषेऽमृतमवाप्नुयात् |
मन्दिरे लिखितं यस्य पुराणमिदमुत्तमम् || ३४ ||

सदा तिष्ठति नो तस्य विघ्नः संजायते द्विजाः |
योऽधीतेऽहन्यहन्येतद् गुह्यं तन्त्रमिदं परम् || ३६ ||

अधीताः सकला वेदास्तेनेह द्विजसत्तमाः |
तस्मान्नैवाधिकोऽन्योअस्ति कृतकृत्यो विचक्षणः || ३७ ||

स सुखी बल्लवांल्लोके दीर्घायुरपि जायते || ३८ ||

यो लोकमीशःसततं बिभर्ति
यः पालयत्यन्तकर स्तथान्ते |
इदं समस्तं भ्रममभ्रमं वा 
अदीयरूपं च नमोऽस्तु तस्मै || ३९ ||

प्रधानपुरुषो यस्य प्रपञ्चो योगिनां हृदि |
यः पुराणाधिपो विष्णुः प्रसीदतु स वः शिवः || ४० ||

यो हेतुरुग्रः पुरुषः पुराणः
सनातनः शाश्वत ईश्वरः परः |
पुराणकृद् वेदपुराणवेद्यः
प्रस्तौमि तन्नौमि पुराणशेषे || ४१ ||

इति सकलजगद् बिभर्ति यासां
मधुरिपुमोहकरी रमास्वरूपा |
रमयति च हरं शिवास्वरूपा
वितरतु वो विभवं शुभानि माया || ४२ ||

इति श्रीकालिकापुराणे नवतितमोऽध्यायः || ९० ||

इति श्रीकालिकापुराणं समाप्तम् |




###########   END OF FILE  #######