####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: E0011
Uniform title: kāllotara
Main title: kālottaratantra
Secondary title: kālottarāgama
Manuscript : NGMPP Reel No. - B 118/7 manuscript no. 5-4632

Description: 
This manuscript contains various versions of kāllotaratantra they are:
1) jñānapañcāsikā
 2) śatikam also called kālajñāna-  One Hundred Verse Kālottara 
3) kālottaram sārddhaśatikam - One Hundred and Fifty Verse Kālottara 
4) dviśatikam - Two Hundred Verse Kāalottara
 5) adhyuṣṭaśatikam Three Hundred and Fifty Verse Kālottara
6) saptaśatikam - Seven Hundred Verse Kālottara
7) trayodaśaśatikam - Thirteen Hundred Verse Kālottara


Notes: 
Transcribed by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski.

Revision 0: Feb. 16, 2013

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################




प्. १अ) 

ओं नमः शिवाय ||

शिवादिस्थापने यागे दीक्षायां च विशेषतः | 
सर्वेषामपि वर्णानामनुग्रहकरः परः || 

लक्षकोटितस्राणिविंशतिरर्वुदानि च | 
कोटिखर्वाब्दवृन्दं च मंत्रा ईशाद् विनिर्गताः || 

द्वासप्तति सहस्राणि कोटिलक्षं तथार्बुदम् | 
अयुतानि च पंचाशन्मंत्रावक्त्रांद्विनिःसृताः || 

त्रिंशत्कोटिसहस्राणि सप्ताष्टकशतानि च |
नियुतानि च षड्त्रिंशन्मंत्रारुद्राद् विनिर्गताः ||

नवकोटिसहस्राणि पंचाशीत्ययुतानि च |
कोटिशतानि पंचाशन् मंत्रा वामाद् विनिःसृताः ||

सप्तकोटिसहस्राणि सप्तत्रिंशच्छतानि च |
शतं सहस्रलक्षं च सद्योजाताद् विनिर्गताः ||

पंचवक्त्रोद्भवैर्मैन्त्रैः शिवोक्तैः सिद्धिमुक्तिदैः ||
सद्वक्त्रागादि संस्थाप्यं नान्यैर्वेदादि चोदितैः ||

ईशं वक्त्रं तथाघोरं गुह्यं वा जातसंज्ञकम् |
पञ्चवक्त्राणि देवस्य पञ्चाङ्गमधिसूक्तये || 

कामिहं योगर्जचिन्त्यं कारणं वाजितं तथा |
दीप्तं सूक्ष्मं च स्रहस्रंमंशुमन् सुप्रभं दश |
शिवभेदा समाख्याता रुद्रभेदस्ततः परम् ||

विजयं पारमेश्वर्यनिःश्वासोद्गीतसंज्ञकम् | 
प्रोद्गीतं मुखबिम्बं तु सिद्धं सन्तानमेव च ||

नृसिंहं चंद्रहासं च वीरं स्वायंभु रौरवम् |
माकोटं किरिणं चैव त्वस्वितं वीरसं परम् || 

रुद्रभेदाः समाख्याता दशाष्टदशयोर्द्धूगाः |
हरं हुंकारकं चैव बिंदुसारं कलामृतम् ||

देवत्रासं च सूयासं सावरं कालसावरम् |
पक्षिराजं शिखायोगं शिखासारं शिखामृतम् ||

१ब्) पञ्चभूतविभागं च शून्यभेदं विनिर्णयम् |
नीलकण्ठं च कालागं कालकूटं पटदुमम् ||

कम्बोजं कंवलं कंकं कालतुण्डं कटाहकम् |
सुवर्णरेखं सुग्रीवं त्रोत्तलं त्रोत्तलोत्तरम् ||

गारुडस्य त्विमे भेदा अष्टाविंशतिरीरिताः | 
स्वच्छन्दभैरयं चण्डं क्रोधमुन्मत्तभैरवम् ||

असितांगं रुरुं चैव कापालीशं समुच्चयम् | 
अघोरं घोरासं घोरं निस्वासं चारदुर्मुखम् ||

भीमांसं डामरारावं भीमवेतालवर्द्धकम् |
उच्छूष्मं वाहिकं बेलं शेखरं पुष्पमद्वयम् ||

त्रिशिरं चैकपादं तु सिद्धयोगेश्वरीमतम् |
पञ्चामृत प्रपञ्चं च योगिनीजालसंवरम् ||

विश्वारिकंठसंकोचं तिलकोषा?नभैरवम् |
एवं द्वात्रिंशतंत्राणि सोत्तराणि च तद्वयम् ||

चतुःषष्ठिप्रमारामविरुक्षिंप्त्य? स्योद्भवानि च | 
नयं नयोत्तरं मूकं संमोहं मोहनामृतम् ||

करपूजाविधानं तु वीणातत्वं तदुत्तरम् |
जयं च विजयं चैव अजितं चापराजितम् ||

सिद्धनित्योदयं ज्येष्ठं चिंतामणिमहोदयम् |
वाग्भवं कुब्जकं चैव कामधेनुकदम्बकम् ||

आनन्दरुद्र रुद्राक्षं किंकरा किंकरानुगम् |
अनन्तविजयं सौकं दौर्वासे भीजभेदकम् ||

वामदं वामदेवोक्तं चतुर्विंशतिभेदगम् |
हात्वाहत्वं हयंग्रीवं करकोटं कटंकटम् ||

करोटं मुण्डमालं च कर्कोटं खररामणम् |
चण्डासिद्वारहुंकारं हाहाकारं शिवारवम् ||

घोराटहासमुच्छिष्टं घुर्घुरं दुष्टत्रासकम् |

प्. २अ)

विमलं विकटं चैव सुवरेण महोत्कटम् |
यमघंटं च भूतांकं विंशद्भेदमजातजम् ||

इत्येवं शैवसूत्राणां चतुषष्ट्युत्तरंशतम् |
पुनर्लक्षविभेदेन प्रभिन्नः शास्त्रसंग्रहः ||

शिषादुदस्ततो देवा देवेभ्यो ऋषयस्तथा |
ऋषिभ्यो मानुषाः शिष्याः सर्वशास्त्रावतारकाः ||

कार्तिकेय उवाच ||

अतिविस्तरयोगेन नाथ ज्ञातुं न शक्यते |
वाथुलायां महादेव बहुधा संप्रकाशितम् ||

केवलं मूर्धमार्गस्थमवतारेषु चोदितम् |
गोपितं दक्षिणं मार्गं वाममार्गं तथैव च ||

संक्षेपात् तत्त्वसद्भावं यथार्थं मोक्षसाधनम् |
भूतिप्रदं सिद्धिकरं कथयस्व महेश्वर ||

ईश्वर उवाच ||

पृथिव्यापर तथा तेजो वायुराकाशमेव च |
पञ्चतन्मात्रकं चान्यद् बुद्धिकर्मेन्द्रियात्मकम् ||

मनोहंकारबुद्धिस्तु गुणाख्यं लयसंज्ञिकम् |
पुरुषश्च कलाकालो विष्वारागो नियामिका ||

एतत् कंचुकमित्युक्तं मंत्रस्तारविभेदकम् |
मायाकंचुकवज्ज्ञेया तुषव च कलादिकम् ||

शिवेच्छाविधिसंसिद्धा मायेव सहजो मलः |
पृथिव्यादिप्रधानां तमेकमायात्मकं नयः ||

द्वितीय मायायोगेन बन्धनं तु निगद्यते |
योनिश्चैव तथा माया परा संवेदनी तु या ||

ईश्वरो प्रमदाख्यश्च कुटिला शर्वधारिणी |
सूक्ष्मप्राकृतजालं तु विघ्नाविघ्नान्तराणि च ||

तस्मात् सूक्ष्मतरो ग्रन्थिर्पासां सूक्ष्मास्तु कीर्तिताः |
तत्परस्तु शिवो देवस्तं ज्ञातान्मुच्यते ग्रह ||

सांतो नियुक्तः षष्ठे च शन्त्यंतं यावदुच्चरेत् |
प्. २ब्) भुक्तिमुक्तिप्रदो देव एकवीरः शिवो व्ययः ||

या मुद्रा बलसंज्ञा तु सा देया परमेश्वरे |
प्रोक्ष्मानाघ तथाभ्यर्च्य आत्मस्थं यावदन्ततः ||

एकया चैव आहुत्या दीक्षितो भवते नघ |
व्योमस्थां रसं चा?कृत्या परमामृतसंभवम् ||

तदाभिषिं? चेधन्मति?मान्मंत्रसिद्धिप्रसिद्धये |
सूर्याधारेभियिस्तस्तु? आचार्यत्ये नियोजयेत् ||

आदौ तु प्रथमं यच्च वायव्यैर्वेष्टितं कुरु |
वायुध्वानात् स योगीन्द्रो वायुरूद्ध्रो? न संशयः ||

एवं दीर्घैस्तु वह्निस्थं वह्निमंडलवेष्टितम् |
तदा तु भवते वह्निः साधको वह्निमण्डले ||

कलशस्य तु विन्यासे वारुणैः संप्रवेष्टितम् |
वारुणत्वं प्रजायेत शिवं मध्ये नियोजयेत् ||

अथ मृत्युंजये युक्तः कलैः षोडशभि स्थितम् |
अष्टपत्रे तु हुंकारं बाह्ये ज्ञेयं द्विनाडिकम् ||

कंघमध्यगतं देवं शक्तिस्थममृतो भवेत् |
ह्रस्वा वायुस्वराः प्रोक्ताः दीर्घा वाह्ये?यसंज्ञकाः ||

उत्क? माहेन्द्रो विजेयो अं अः वारुणमुच्यते |
वर्गौढ्यै वाययौ प्रोक्तौ वाह्रेयाश्त्रिं? प्रकीर्तिताः ||

माहेन्द्रा परत्व वाख्याताः शेया ज्ञेयास्तु वारुणाः |
विद्वेषे काकपक्षास्तु उलूकस्य च संभवात् ||

वर्णानां च विरोधेन तन्मण्डलनियोजनात् |
विद्विष्टं कुरुते सर्वं यदि शक्रसमो भवेत् ||

यस्येत् कंटकैः शीघ्रमस्थिहोमेन फट्कृतम् |
विसंधटं जलं वह्निं स्तम्भभेदमृतमध्यतः ||

चन्द्रे चन्द्रामृतं योज्यं कुरुते ह्यविचारतः |

प्. ३अ)

अथ हंसप्रयोगेन विषमाघ्रायमण्डले |
रविस्थो रेचकेनासुः संहरेत किमद्भुतम् ||

कार्तिकेय उवाच |

किदृशं यजनं देव प्रसादस्य निगद्यताम् |
तन्मयाचक्ष्व देवेश प्रसादान्मम शूलिनः ||

ईश्वर उवाच 

बीजाख्यात्मासने योज्या पद्यरूपेण संस्थिता |
कर्णिकायामृतं योज्य ततो देवं न्यसेत् पुनः ||

सकलादिविभागेन अष्टतत्पादत्व? तयाः |
महामुद्रान्वितं देवं शरीरे संप्रयोजयेत् ||

अङ्गानां व्यस्तयोगेन न्यासं विन्यस्य मंत्रवित् |
एतत् ते यजनं प्रोक्तमग्निकार्यमतः शृणु ||

प्रोक्षयेदर्च्चयेत् कुण्डं वचं वा चतुरश्रकम् |
सकलेन हुतयः पंच अनलस्य प्रसिद्धये ||

होमयेदर्च्चयेद् देवं दीक्षामेकाक्षरीं पराम् |
विषुवेन तु योगेन योजयेत् परमे शिवे ||

ब्रह्महत्यादिभिर्दोषैर्न कदाचिद् विभेतिसु |
सत्यं सत्यं महासेन मुक्तो सौ जन्मबन्धनात् ||

प्रयोगेन तु सूक्ष्मेण गुरुवक्त्रागतेन तु |
शिवशक्तिनिपातेन मोचको भवते ग्रह ||

न स्नानं मलशंका वा न क्वचिद् विचिकित्सितम् |
मुक्त एव हि युक्तात्मामस्मतत्यं हृदि स्थितम् ||

ज्ञानानि क्रमजातानि भिन्नेन्द्रियकृतानि तु |
एकवेदकवेद्यानि इति मे निश्चितं मनः ||

अंतरा?धिष्ठिता वृत्तिरक्षाणां तु स्वगोचरे |
द्योतयन्त्री प्रमाणं स्यात् प्रत्यक्षं दोषवर्जितम् ||

अथ नादात्मकं रूपं जपेन्मंत्री समाहितः |
तन्मनां मत् पुरो भूत्वा नादे तद्गतचेतसः ||

षड्मासा सिद्धिमाप्नोति दिव्यरूपां ह्यनिंदिताम् |

प्. ३ब्)

नादमध्यगतं देवं विचिंत्य दिव्यसाधने ||

व्योममध्यगतं दिव्यं पश्येद् व्योमसु * ल * |
व्योमवद् भवते मुर्ध्नी शिवतत्वप्रभावतः ||

यस्य यस्य तु देवस्य आदिमं तु यदक्षरम् |
दशधा भेदितं कृत्वा शिवं तस्योपरि स्थितम् ||

स देवो भवते वश्यो वत्सरान्नात्र संशयः |
काषामकारपर्यन्ताः पञ्चविंशात्मके पथि ||

प्रधानान्ते भवेत् सर्वं साधकस्य वशे स्थितम् |
याद्यावकारपर्यन्ता भूतानां चैव साधने ||

शाध्यहकारपर्यन्ताः पातालतत्वसाधने |
श्मशाने भष्मसंगृह्य कृष्णायां तु चतुर्दशीं ||

एचा?वष्टशतं जप्त्वा श्मशाने त्वु भयावहे |
ग्रामस्य नगरस्यापि मध्ये स्थित्वा सुयन्त्रितः ||

महायोगीशमार्गेण प्रक्षिपेत् तन्तु सर्वतः |
निष्क्रमन्ति हि योगिन्यो भैरवस्य प्रभावतः ||

यस्योपरि तवेच्चित्तं षोडशेन तु भूषितम् |
चित्तं कृत्वा ग्रसेत् तत्र अधरं भावसंयुतम् ||

यो ह्य तेन प्रयोगेन न मृत्युवसगो भवेत् |
एकखण्डकपालं तु पुरुषस्य यथा भवेत् ||

गृहीत्वा तु जपेत् तस्मिन् प्रसादं भैरवात्मकम् |
षण्मासादुत्पतेद् वत्स तस्य योगप्रभावतः ||

रात्रौ पर्यटनं कार्यं पटहिकां हनेत् त वै |
चतुष्पथे नदीतीरे देवस्या पतते शुभे ||

हाहाकारं तु कर्तव्यं तत्र वै देवतान्वितम् |
दर्शनं तु भवेद् वत्स नात्र कार्य विचारणा ||

मद्यं मांसं तिलां कृष्णां तत्यूक्तां होमये नले |
श्मशानारन्ये तु वत्सेश आहृष्टि परमोत्तमाः ||

अथवा तुंबुरुं देवं चतुर्वक्त्रधरं ग्ररूम् |

प्. ४अ)

अष्टबाहुं महावीरं चतुर्भिर्योगिनिर्वृतम् ||

मातृकासनसंस्थं तु षोडशेन तु येष्टितम् |
मध्ये प्रसादविन्यस्तं यजेत् तन्मातृमण्डले ||
ंंंंंंंंंं
सिध्यते मासमात्रेण यदि तत्वपरो भवेत् |
ब्रह्माण्यायास्तु योगिन्यो योगीशान्तगणान्विता ||

प्रसादे स्वरविन्यस्ते सिद्ध्यंते दिवि देवताः |
भूतप्रेतपिशाचानां राक्षसानां च साधने ||

एम ते कथितो न्यासो वाथुलायां न संशयः |
जानपंचादशिका वत्स न देया यस्य कस्यचित् ||

वाथुलायां महासेन सद्भावं परमं महत् |
शियस्यानादिरूपस्य उपायो नास्त्यतः परम् ||

सर्वतत्वप्रयोगेन मन्त्रयोगेन सुव्रत |
कथितं तव वत्सेश संप्रदायं परं महत् ||

ये यत्र संस्थिताः सत्वास्तेषां मंत्र शिवो नघ |
चिन्तामणिसमप्रख्यो ज्ञातव्यां नास्त्यतः परः ||

एयं ज्ञात्वा महासेन मुच्यते ह्यविचारतः |
संप्रदायं मया तुभ्यं पुत्रस्नेहात् प्रकाशितम् ||

सत्यं सत्यं पुनः सत्यं कथितं तव सुव्रत |

इति कालोत्तरे ज्ञानपञ्चासिका समाप्ता ||

[शतिकम्]


ईश्वर उवाच ||

अतः परं प्रवक्ष्यमि इमामिष्टिमनुत्तमाम् |
नाथा कालोत्तरे तन्त्रे दध्नो घृतमिवोद्धृतम् ||

मधुवच्च यथा पुष्पात् साराणरतरं शुभम् |
नादाख्यं यत् परं बीजं सर्वभूतेष्ववस्थितम् ||

तं विदित्वा महासेन देशिकः पाशहा भवेत् |
अलध्वा पशवस्तेन शिवं यात्यमनामयम् ||

किमन्यैर्बहुभिर्बीजैश्चित्तव्यासंगकारकैः |
बीजेनैकेन तत् सर्वं बहूनां प्राप्यते फलम् ||

प्. ४ब्)

प्रयोगेण तु सूक्ष्मेण योगदृष्टेन मन्त्रवित् |
मुद्राबीजसमायोगाच्चिन्तयेद् बीजमुत्तमम् ||

न तीथिर्न च नक्षत्रं नोपवासो विधीयते |
देवाग्निगुरुभक्ताय मात्सर्य रहिताय च ||

अनुगृह्णाति तत् तत्वं शिवं यष्ट्वा विधानतः |
मानसे स्थण्डिले वापि यत्र वा रोचते मनः ||

द्विःप्रकारं मया प्रोक्तमिदं संस्कारमुत्तमम् |
स्थण्डिलेनुपशोभार्थमानसे मोक्षदम्परम् ||

हंसबीजं करे न्यस्य मुद्रां बन्धे द्विचक्षणः |
योगमुद्रां ततो बद्ध्वा करणेन तु साधकः ||

हस्ताभ्यां संस्पृशेत् पादौ द्वौ हस्तौ यावन्मस्तकम् |
एषामुद्रा समाख्याता शिवस्य परमात्मनः ||

कार्तिकेय उवाच |

कथयस्व महादेव येन मोक्षो ध्रुवं भवेत् |
सापेक्षं त्यज देवेश निरपेक्षं कथयस्व मे ||

येन विज्ञातमात्रेण पशुं मोचयते क्षणात् |

ईश्वर उवाच |

शृणु षण्मुख तत्वेन प्रयोगं तु सुदुर्लभम् |
सकृदुच्चारयेद् बीजं परापरमव स्थितम् ||

यथात्मनि तथा शिष्ये योजयेत विधानतः |
पश्चाद्धोमं प्रयुञ्जीत प्रसादेन तु बुद्धिमान् ||

शतमष्टोत्तरं हुत्वा दद्यात् पूर्णाहुतिं ततः |
स्थण्डिले तु विधिर्ह्येय मानसे मानसं भवेत् ||

अज्ञात्वा तु परं तत्वं दीक्षां कुर्वन्ति मानवाः |
मृधा परिश्रमस्तेषां नैव तत्फलमाप्नुयात् ||

मार्गत्रयं विदित्वा तु विभागेन विचक्षणः |
गुरुः सर्वस्य जगतोऽनुगृह्णाति मानवात् ||

यं यं स्पृशति हस्तेन यं यं पश्यति चक्षुषा |

प्. ५)

शिवी भवति तत् सर्वं शिवेन्दुकिरणाहतम् || 

इति कालज्ञाने प्रथमः पटलः ||


ईश्वर उवाच 

अतः परं प्रवक्ष्यामि प्रासादस्य तु लक्षणम् | 
ह्रस्वं दीर्घं प्लुतं चैव लक्षयेन्मन्त्रवित्सदा ||

ह्रस्वोदहति पापानि दीर्घो मोक्षप्रदो भवेत् |
आप्यायने प्लुतः प्रोक्तो मूर्द्ध्नि बिंदुसमन्वितः ||

जपे ध्याने तथा होमे आयतं चिन्तयेद् बुधः |
शान्तिकर्मणि सर्वेषु वश्याश्चैव * युज्यते ||

प्रणवादि प्रयुक्तेन नमस्कारान्तयोजितम् |
कर्मकाले प्रयोक्तव्या अन्यथा सन्ति रूपिणः ||

सिध्यन्ति सर्वकर्माणि यथेष्टं साधकस्य तु |
एवं विधिविधानज्ञः सिद्ध्यते नात्र संशयः ||

इति कालज्ञाने द्वितीयः पटलः ||

यजनं संप्रवक्ष्यामि यथावदनुपूर्वशः |
ओंकारं कर्णिकापद्मं धर्मज्ञानादिमेव च ||

वैराग्यं चैवमैश्वर्यं केसारे शक्तमस्तथा |
अष्टत्रिंशत्कलोपेतं प्रणवं परिकीर्तितम् ||

आवाहयेत् तते दिवं प्रणवेन विचक्षणः |
सान्निध्यं चार्यपाद्यं च स्नानं च प्रणवेन तु ||

गन्धपुष्पाक्षतं धूपं दीपं च प्रणवेन तु |
बलिं चैव तु नैवेद्यं हैमं च कटिसूत्रकम् ||

वस्त्रालङ्कारदानैश्च प्रणवेन प्रदापयेत् |
प्रणवेन तु सर्वं  स्याद् यत् किञ्चिद् विधिचोदितम् ||

एवं यष्ट्वा विधानेन साधकस्तु समाहितः |
ब्रह्मघ्नो पि लभेत् सिद्धिं विधिमेतत् समारभेत् ||

प्रसादं येन बुध्यन्ति न ते बुध्यन्ति शूलिनः |
ज्ञानमन्त्रेण बीजेन न पुनर्जन्मतां व्रजेत् ||

इति कालज्ञाने तृतीयः पटलः ||

प्. ५ब्)

ईश्वर उवाच ||

अग्निकार्यं प्रवक्ष्यामि तन्मे निगदितः शृणु |
उलिख्या * * * कुण्डं प्रणवेन विचक्षणः ||

गर्भाधानादिकं कृत्वा निष्कृतिं चाप्यपश्चिमाम् |
प्रणवेन सर्व ** न्यविधिचोदितम् ||

पश्चात् पद्मविधानं तु प्रागुक्तं परिकल्पयेत् |
य एवं जुहुयान्मन्त्री सदाकालं समाहितः ||

लभते सर्वकामित्वं शिवलोकं स गच्छति |
जपहोमेन संयुक्ताः सिद्ध्यन्ते नात्र संशयः ||

इति कालज्ञानेऽग्निकार्यः पटलश्चतुर्थः ||


अतः परं महाभूतधारणालक्षणं परम् |
संप्रवक्ष्यामि ते स्कन्द सर्वकर्मावभासकम् ||

पार्थिवा वर्णसंयुक्तां परापरविभागशः |
पञ्चोघ्नातप्रयुक्तां तु पार्थिवीं धारयेत् सदा ||

मनोपवनसंयुक्तां नगरायतनसंकुलाम् |
देशान्वितपुरग्रामतोरणासरलसंयुताम् ||

कठिनामचलां ध्यायेद् वायवग्निभोविवर्जिताम् |
निम्बोन्नतां समां चैव वत्सिभिः संप्रवेष्टिताम् ||

सर्वस्तंभप्रयोगेषु पौष्टिकेषु प्रयोजयेत् |
भूतशुद्धिं च प्रकुरुते दीक्षाकाले सुनिश्चितम् ||

आगर्जितमहामेघ धारां मुशलवर्षिणीम् |
प्लावितामरलोकांनां वार्यंवर * खेतलम् ||

विषानलमहाज्वाल कालपाशां न नाशिनी |
शान्तिकर्मकरो ह्येषा वारुणार्णवयोजिताम् ||

कालानल शिखारोपज्वालिताशेषरातलम् |
निर्दग्धं तोयसंधानं भस्मकूटव्यवस्थितम् ||

आग्नेयाक्षरभूयिष्ठाधासुग्ममग्निसंज्ञिता |
नागोद्धारेरिहूत्सादेबाधा विनाशिनी ||?

प्. ६अ)

प्रचण्डमारुतोद्धूतं विघट्टितदिगंबरम् |
रजसा चिन्तयेत् सर्वमापूरीतनभस्तलम् ||

चिंतयेत्  स्वभावशून्यं मात्मानन्तव्यवस्थितम् |
तत्रस्थं भगवन् देवं तत्त्वं सकलनिष्कलम् ||

वर्षन्तं तमभि ध्यायेदमृतं साधकोत्तमः |
आपूरितं ततस्तेन आयोगकमलान्तिकम् ||

तद्योगकमलान्तस्थो आत्मानं लिङ्गरूपिणम् |
सुसूक्ष्मं यत् परं धाम प्रसादस्य महात्मनः ||

एमा मृत्युंजयो नामधारणायोगिनां सदा ||

इति कालज्ञाने पञ्चमः पटलः ||

ईश्वर उवाच ||

अतः प्रतिलोमं वक्ष्ये तन्मे निगदतः शृणु | 
अहंकारेण क्षुब्धानां तन्मात्राणां पृथक् पृथक् ||

खं वायुरग्निरुदकं क्षितिश्चैव हि जायते |
क्षितेः कठिनधारित्वमपां द्रवत्वसंग्रहः ||

तेजे तु पचनं प्रोक्तं प्रकाशकरणं परम् |
अनित्वं व्यूहनं प्रोक्तं तथा चैव तु शोषणम् ||

व्योम्नि तथावकाशित्वमधिकारित्वमेव च |
एवं भूताः प्रतिष्ठास्तु एकैकं पञ्चधा युतः ||

शरीरेष्वपि भिद्यंते प्राणिनो देहसंभवा |
मेदोमांसंस्तथास्थी नित्य च स्नायूनि चैव हि ||

पृथिवी पञ्चधा भिन्ना शरीरेषु शरीरिणाम् |
अहंकाराद् विजायन्ते क्रमेणैकैकशः पुनः ||

शब्दलक्षणमाकाशं शवं स्पर्श तथानिले |
शब्दः स्पर्शः स्वरूपं च तेजस्यैते त्रयो गुणाः ||

शब्द स्पर्शश्च रूपं च रसश्च सलिले गुणाः |
शब्दस्पर्शश्च रूपं च रसो गन्धश्च पंचमः ||

गुणैस्तु पञ्चभिर्युक्ता पृथिवी परिपठ्यते |

प्. ६ब्) 

पृथिव्याधारणं कर्षयोधधीनां च रक्षणम् ||

आष्यायनशरीराणाममृतीकरणं परम् |
स्वेदशोणितमज्जा च वसा श्लेष्मा तथैव च ||

सलिलं पञ्चधा भिन्नं शरीरेयु शरीरिणाम् |
कामः क्रोधश्चतुष्या च क्रुधा तेजश्च पंचमः ||

अग्निस्तु पञ्चधाभिस्तुः शरीरेयु शरीरिणाम् |
प्राणो पानः समानश्च दानो व्यान एव च ||

अनिलं पञ्चधा भिन्नं शरीरेयु शरीरिणाम् |
सुरसवोवं? नासा च हृदयमुदरं तथा ||

आकाशं पञ्चधा भिन्नं शरीरेयु शरीरिणाम् |
एतत् स्थूलशरीर सूक्ष्मं तन्मात्रसम्भवम् ||

तन्मात्रास्तु इमे ज्ञेया विषयाश्चैव कीर्तिताः |
जीवयोनिमबुद्धा तु अन्तर्यामी स उच्यते ||

सर्वभूतप्रदो भूतो जीवः क्षेत्रज्ञ उच्यते |
स नन्दति सदा क्षेत्रे विषयानन्दलक्षणे ||

तदावासः स्मृतो यस्मात् तद्भावगुणरञ्जितः |
छिन्नं? भिन्नंनपिशस्त्रैर्व्याधिभिश्च प्रपीडितं ||

दुःखेन त्यजते देहं न विरागं कथञ्चन |
विरागं च पुनर्गच्छेत् ज्ञानशक्त्या प्रचोदितः ||

दृष्ट्वा देहं जुगुप्से हं महोमायासुमोहितः |
यो हमस्मिन् मलाकीर्णे रमाभिक्षणधङ्कुरे ||

नानाव्याधिसमाकीर्णे विषये रागदूषिते |
मदोन्मादिर्विमुह्यन्ते विषयोरगतस्करैः ||

कामक्रोधममैस्तापैर्मुहुर्मुहुः सुतापिते |
अत्यंतक्लेशबहुलेर्जरामृत्युसमाकुले ||

चिन्ताशोकसुसंपूर्णे अहो देवे च दुःखिते |
चर्मबन्धे सुदुर्गन्धे शुक्रशोणितसंभवे ||

विण्मूषरेतःसंकीर्णै कथं नाम रमाम्यहम् |

प्. ७)

दर्पणेषु यथा द्वाया चित्रे रूपं यथा स्थितम् ||

अनर्थानिमनो ज्ञानि तद्वदेतच्छरीरकम् |
एवं विरागमापन्नो ज्ञानसिद्धिं समीहते ||

ज्ञानसिद्धिर्विमोक्षाय विनयायनयाय च |
उभयार्थमिदं शास्त्रं कालज्ञानं शिवोद्भवम् ||

इति कालोत्तरे षष्ठमः पटलः ||

अतः परं भवेत् प्राणो दशधा संव्यवस्थितः |
प्राणाद्याः वायवः पंच नायाघ्नाश्च तथैव च ||

प्राणोपानः समानश्च उदानो व्यान एव च |
नागः कूर्मोथ कृकरो देवदत्तो धनंजयः ||

मातृ * * तृजं चैव शरीरं द्विविधं स्मृतम् |
शुक्रशोणितसंयोगात् षट्कौशिकमुदाहृतम् ||

रोमकोट्यो भवेत् तिस्रो उर्द्धकोटिस्तथोत्तरा |
द्वात्रिंशद्दशनां प्रोक्तां नखाविंशत् प्रकीर्तिताः ||

मांसंपलसहस्रैकं रक्तं पलशतं स्मृतम् |
पलानि  दश मेदस्य त्वचं चैव तु तत्समम् ||

मज्जा च द्वादशपला महारक्तं पलत्रयम् |
शुक्रं द्विकुडयं ज्ञेयं पित्तस्य कुडवं स्मृतम् ||

अर्द्धाटकं च श्लेष्मस्य विण्मूत्रं चाप्रमाणतः |
वायवः पंच ये प्रोक्ताः शृणु तेषां प्रविस्तरम् ||

प्राणस्तु प्रथमो वायुर्नवानामपि स प्रभुः |
प्राणः प्राणमयः प्राणाः विसर्गाः पूरणो प्रति ||

नित्यमापूरयत्येय प्राणिनामुरसिस्थितः |
निच्छ्वासोच्छासकासैस्तु प्राणो जीवसमासृतः ||

प्रयाणं कुरुते यस्मात् तस्मात् प्राणः प्रकीर्तितः |
अपान यत् पपात्तस्तु आहारमनुज्ञामधः ||

शुकमूत्रवहो वायुरपानस्तेन कीर्तितः |
पीतं भक्षितमाघ्रातं रक्तपित्तकफानित्वम् ||
$$$
प्. ७ब्) 

समं नयति पात्रेषु समानो नाममारुतः |
स्पन्दयत्य धरं वक्रमेत्रमात्रप्रकोपनम् ||

उद्वेजपतिगात्राणि उदानोनाममारुतः |
व्यानो विनामयत्संगं व्यानोव्याधिप्रकोपनः ||

प्रीतिर्विनाशकथितो वार्द्धिक्यं व्यान उच्यते |
प्राणाघ्ना वयवः प्रोक्ता नागाघ्नाः प्रोच्यतेधुना ||

उद्गारे नाग इत्युक्तः कूर्मध्वोन्मीलने स्थितः |
कृकरः क्षुधिते चैव देवदत्तो विजृंभणे ||

धनञ्जय स्थितो षोषे मृतस्यापि न मुञ्चति |
वायु वृंदं समाख्यातं समासेन तु षण्मुख ||

इति कालोत्तरे सप्तमः पटलः ||


देहचारं प्रवक्ष्यामि अहोरात्रायनाति च |
संक्रान्तिं विषुवं चैव जनरात्रोधिमासकम् ||

शक्तिसमरसंज्ञेयं मिडाया दक्षिणायनम् |
मध्यदेशे यदा ह्यात्मा विषुवन्तं विदुर्बुधाः ||

चूलितो गच्छते चैव मध्य देशे यदा पुमान् |
उत्तरे दक्षिणे चापि संक्रान्तिः सा विधीयते ||

क्षुधिते जनरात्रं तु अधिमासो विजृंभके |
उर्द्ध्वप्राणो अहश्चैव अपानो रात्रिरेव च ||

व्यापिनी सर्वभूतानां शक्तिश्चैव निबोधमे |
तृतीये चैव आयामे द्विपूर्वषष्ठबिन्दुकम् ||

श्रूयते च यदाशक्तिः श्रुत्वा बुध्वा च मानवः |
लीयते च शिवे देये भिन्ने देहे शिवं व्रजेत् || 

न शक्ति रहितामंत्रा दीक्षानुग्रहकारिणः |
शक्तिहीना न सिद्ध्यन्ति न ते यान्ति परां गतिम् ||

शिवः सर्वगतो ज्ञेयो नामरूपविवर्जितः |
चिन्मात्र पुरुषो ज्ञेयः शिवो व्याप्यव्यवस्थितः ||

प्. ८अ)

भावयेत्समरसत्वेन शिवेन सहसंयुतः |
एवं समरसोभूत्वा गच्छते शिवमन्ययम् ||

अथवात्म निरालंबं मूर्ध्निमालम्ब्य यत्नतः |
यागं योगं जपं ध्यानं सर्वकर्माणि कारयेत् ||

शिवमाधाय कर्माणि कुर्वन्नपि न लिप्यते |
योगसिद्धिमवाप्नोति शिवसा युज्यतां व्रजेत् ||

ज्ञानयोगं मया प्रोक्तं अक्लेशात्सिद्धि मोक्षदम् |
अपरिक्ष्य न दातव्यमब्दत्नय? निवासिने ||

ब्राह्मणे वृत्तसंपन्ने क्षत्रिये धर्मशीलिने |
वैश्ये चैव दयायुक्ते शूद्रे युक्षु?य तत्परे ||

अन्यथा दुष्टमर्त्यानां निन्दातर्कानुवर्त्तिनाम् |
न देयं शिवसद्भावमन्यायपथवर्त्तिनाम् ||

शिवभक्तिविहीनाय गुरुभक्ति विवर्जिते |
जिज्ञासा कौतुकार्थिभ्यो न देयं तत्वमुत्तमम् ||

इति कालज्ञानेऽष्टमः पटलः ||

ईश्वर उवाच ||


देहस्थः सकलो ज्ञेयो निष्कलो देहवर्जितः |
आप्तोय देशगम्योसौ सर्वतः किमपि स्थितः ||

प्रपंच रहितं शान्तं निगूढं च परंगुह |
कार्यकारणभावेन सर्वत्रैवव्यवस्थितम् ||

स एव भगवान्व्यापीतित्वे तैलमिव स्थितम् |
गुरुवक्त्रात्तु लभ्येत प्रत्यक्षं सर्वतोमुखम् ||

स्वयमुच्चरते यस्मात् स्वदेहावस्थित शिवः |
तस्मात् तत्व विदां पुसां तदेव जयमुच्यते ||

प्राणस्यांतर्विदित्वा तु तदन्तं द्वादशांगुलम् |
तत्रान्तस्थं विजानीयात् सर्वव्यापी निरंजनम् ||

नीयते शक्तिना जीवस्तस्मिन्साप्य निवर्तते |

प्. ८ब्)

गमागमं विदित्वा तु मुच्यते नात्र संशयः ||

एवं व्यापी स भगवान् करिष्यति गमागमम् |
व्यापि त्वाद्गमनं नास्ति तत्रस्थो व्याययेत् प्रभु ||

हंसहंसेति योयाद्धंसो देवः सदाशिवः |
मातृमोदकन्यायेन ग्रहितव्यं विचक्षणैः ||

देवयानस्य पूर्वे तु पितृमानस्य चोत्तरे |
मध्ये तु सेतु बन्धस्य गत्वाभूयो न जायते ||

मनोप्य न्यन्ननिक्षिसंदृष्टिरन्यन्नपातिता |
तथापि योगीनां योगो अव्युच्छिन्नः प्रवर्तते ||

अविछित्वेन संयुक्तं देयं तं विद्धितत्वतः |
कथितं तु मयावत्स निःसंदिग्धमविस्तरम् ||

अतः परतरं नास्ति शिवात्परतरं शिवम् |
ब्रह्महत्यादिकैः पापैर्न च लिप्यति तत्ववित् ||

असिद्धो तत्वविच्चैव देहपाते शिवान्तिकम् || 

इति कालज्ञाने शतिकं समाप्तम् ||


[कालोत्तरम् सार्द्धशतिकम्]

प्. १अ)

ओं नमः शिवाय ||

नमस्ते कालबोद्धाय कालान्तर नमोस्तुते |
कालाधिप नमस्तेस्तु सर्वकालप्रवर्तक ||

कलशे कालरूपेण कलाभिर्विश्वरूपिणः |
विश्वेश्वरे नमस्तेस्तु आदि कालप्रवर्तकः ||

एवं स्तुत्वा महादेवं भक्त्या च परमेश्वरम् |
विज्ञापयाम्यहं देव प्रसादोभवशूलधृक् ||

कार्तिकेय उवाच ||

अष्टभेदं त्वया देव पूर्वं हि कथितं मम |
सूचनात् सूत्रमात्रेण द्विशते कालसंज्ञिके ||

निर्णयं तस्य देवेश वक्तुमसि शङ्कर |
विषुवं तु त्वया प्रोक्तं दीक्षाकाले ह्युपस्थिते ||

अष्टानां चैव तत्वानां रूपकं च महेश्वर |
देह न्यास विभागं तु योगविभागं यथा भवेत् ||

ईश्वर उवाच ||

सकलं पञ्चवर्णस्थं निष्कलं कुन्द स प्रभम् |
भावमात्रं स्मृतं शून्यं वर्णातीतं षडानन ||

कलाष्वं कुंकुमाभासं दिव्यसिद्धिप्रदायकम् |
ऊर्द्ध्व दिग्गोचरावस्थमभ्यासाद्योगदं स्मृतम् ||

शुद्धस्फटिकसंकाशं तत्वं तु खमलंकृतम् |
क्षपसां तु समाख्यातं सिन्दूरारुण स प्रभम् ||

आकर्षणे सदायोज्यं दिव्यभोगेषु षण्मुखः |
पुष्करं वर्णसंस्थं तु यद्वत्तोयन्तु दृश्यते ||

अन्तःस्थं तद्विजानीयात् हृत्पद्मांतर्गतं प्रभुम् |
यादृशेन तु भावेन कण्ठौष्ठ्यं चिन्त्यते बुधैः ||

तादृशं तस्य रूपं हि विज्ञेयं कृत्तिका सुत |
कण्ठौष्ठं सर्वगात्रेषु सकलं हृदि विन्यसेत् ||

शून्यं मूर्द्धनि संचिन्त्य शिखायां क्ष्पणं तथा |
नेत्रयो खमलं न्यस्य कला खमल मुत्तमम् ||

अन्तस्थं वक्त्रमध्ये तु निष्कलं बहिरं ततः |

प्. १ब्) 

चतुर्दश स्वराक्रान्तं षष्ठेन तु समन्वितम् ||

प्रसादं दीर्घमुच्चार्य यावन्निष्कलतां गतः |
अनेनैव प्रयोगेण निष्कलं सर्वतो न्यसेत् ||

अङ्गन्यासं तु पूर्वोक्तं हृदि अस्त्रांतसंयुतम् |
एवं विन्यस्य विधिवयवजनं योगमेव च ||

कर्तव्यं देशिकेंद्रेण यथा भवति तच्छृणु |
यागं तु पूर्ववत्प्रोक्तं दीक्षा च परिनिष्ठिता || 

योगञ्च विषुवं कृत्वा सा युज्यं तु विधीयते |
प्रसादं नाद संस्थं तु स्मृत्वा नादान्त गोचरम् ||

समाने नैव संरुध्य शक्ति युग्मं हि यावतः |
मध्यतोया स्थितारौद्री तया नादं प्रमुञ्चयेत् ||

नादान्तावस्थिता शक्तिः शिवाख्या कामरूपिणी |
चतुर्थी सा परानित्या रौघ्न?तीता महेश्वरी ||

तस्योर्द्धे तु स्थितो देवः शिवः परमकारणः |
किञ्चिद्विधृतवक्त्रस्तु शून्याधारे महेश्वरः ||

संस्मृत्य प्रक्षिपेत्पूर्णां शिष्ये चैव तु देशिकः |
एवं तु विषुवं ज्ञात्वा मुच्यते पशुबन्धनात् ||

दीक्षितो विषुवे नापि किं पुनस्तत्व विन्नरः |
तस्मात् सर्व प्रयत्नेन विषुवस्थः सदा भवेत् ||

अष्टानां चैव तत्वानां न्यासः सिद्धार्थकारणम् |
न चात्मयाग योगेन वर्णन्यासविभागशः ||

आसनं हृदये नैव पूर्ववत्परिकल्पयेत् |
कूटं तु मध्यतो न्यस्य तत्तत्वं तु शिवात्मकम् ||

सदाशिवन्तु पूर्वेण आग्नेययामीश्वरं न्यसेत् |
विघ्ना याम्ये तु संपूज्य मायां नैर्-ऋति गोचरे ||

कालन्तु वारुणे भागे नियतिं वायवे तथा |
पुरुषं चोत्तरेपन्ने प्रकृतिमीशगोचरे ||

प्. २अ)

एवं विन्यस्यविधि * *? नयेत् हृदयेन तु |
आवाहनादिकं कर्म अनेनैव तु कारयेत् ||

एवं कृत्वा तु मन्त्रज्ञो यत्तत्वं साधयेन्नरः |
अष्टानां चैव तत्वानां तत्सिध्यति न संशयः ||

द्रव्याणां चाप्यलाभेन हृत्पद्मे वा प्रकल्पयेत् |
प्रकल्पमानसं सर्वं ततो योगं समभ्यसेत् ||

अष्टानां चैव तत्वानां विकाराननु पूर्वशः |
जाग्रस्थं सकलं विन्घ्नादंतस्थं स्वप्नमाश्रितम् ||

सुषुप्ते शून्यमानन्तु तुर्ये तु खमलङ्कृतम् |
निष्कलं द्वादशोर्धे तु कलाढ्यं विशुवे स्थितम् ||

क्षपणं दुःखनाशाय कण्ठोष्ठ्यं तत्व धर्मतः |
शुद्धाशुद्धेषु भावेषु विकारा कुरुते प्रभुः ||

पिण्डस्थं सकलं विन्द्यान्निष्कलं तु समाश्रितम् |
द्वादशोर्द्ध स्थितं देवं भवबन्धविभेदकं ||

उभाभ्यामंतरे तत्वं शून्यं नाम प्रकीर्तितम् |
भावितव्यं प्रयत्नेन साधकैर्मोक्षकाङ्क्षिभिः ||

इडापिङ्गलमध्यस्थं सुषुम्णान्तर्व्यवस्थितम् |
यदा भवति विश्लेषं कलाढ्यं लक्षये तदा ||

रेचकस्य प्रवृत्तस्य यच्छेषं परिकीर्तितम् |
तत्रस्थं तद्विजानीयात्तत्वं तु खमलंकृतम् ||

विजृम्भिका स्वरूपेण हाकारं कुरुते यदा |
क्षपणं तु समाख्यातं तत्वं विद्धि विमोक्षदम् ||

रेचकं तु परित्यज्य पूरकं तु यदा भवेत् |
किञ्चिन्निर्वाणमायातं मन्तस्थं मृत्युनाशनम् ||

सप्तानां तु समाख्याता ये विकाराः षडानन |
कण्ठोष्ठस्य तु ते प्रोक्ताः किन्तु उत्क्रांतिकारकाः ||

प्. २ब्)

पादान्मूर्द्धादिकं यावद्विन्यसं परमेश्वरम् |
आसनं पद्मकं बध्वा यथा सुखमथापिवा ||

मूर्द्ध्नि चित्तं समाधाय मनसोच्चाहयेद्वरम् |
शनैः शनैः समाकृष्य ब्रह्मनाढ्यं व्यवस्थितः ||

रुद्रशक्त्याग्रतोऽयाभेदात्मनमरूणप्रभम् |
यावत्तद्घण्टिका मार्ग ततो हिक्कान्तु कारयेत् ||

संपूर्यप्रक्षिपेत् स्कन्द वायुंश्चोते व्यवस्थितं |
निष्पीड्योर्द्धं प्रकूर्वीत यावत्ताल्यन्तिकं गतम् ||

सदाशिवं तु तस्योर्द्ध्वं बिन्दुनादं तत्रोपरि |
बिन्दुनादं परित्यज्य ततः शक्तिमनुक्रमात् ||

शक्तिं त्यक्त्वा व्रजेच्छान्तं शिवं परमकारणम् |
यत्र गत्वा न जायन्ते प्रतिश्य समपुत्रक ||

इति संक्षेपतः प्रोक्तमुत्क्रान्तिस्तवसुव्रतः |
स्वशिष्याय प्रदातव्यं भक्तियुक्ताय नित्यशः ||

शिवाद्गुरुतरी यस्य गुरौभक्तिर्व्यवस्थिता |
तस्मैरेयमिदं ज्ञानं नान्यस्यै तु कदाचन ||

कार्तिकेय उवाच |

अष्टभेदं समाख्यातं त्वया देव महेश्वर |
अधुनाश्रोतुमिच्छामि संक्रान्तिर्विषुवं तथा ||

यथा कलयेते देवः कालसंख्या च या स्मृता ||

ईश्वर उवाच |

षष्टिसंवत्सराः प्रोक्ता अहोरात्रे सा योगिनाम् |
शतत्रयप्रमाणानां षष्ठ्याधिकं तु षण्मुखः ||

साधका घटिका प्रोक्ता तायत् संख्याप्रकीर्तिता |
एवं संवत्सराः प्रोक्ता बाह्ये तु घटिका तु या ||

आध्यात्मिकेन चरेण कथितन्तु तथा नघ |
प्राणो भवेदहोरात्रं द्विस्थं तु विषुवं भवेत् ||

विषुवन्तु परित्यज्य यदा तु चलते प्रभुः |
किञ्चिद्विचलिते देवे संक्रान्ति परिपठ्यते ||

प्. ३अ)

कार्तिकेय उवाच ||

अघ्नापि भ्रमते देव आस्था हि विषुवं मम |
यथा विज्ञायते तं च तथा कथयशङ्कर ||

ईश्वर उवाच ||

अहोरात्रं तु यत्सत्कीर्तितं हि मया तव |
एवसंवत्सरः प्रोक्तस्तन्त्रे कालाख्यसंज्ञके ||

तदेव भाजितं कृत्वा द्वादशांशं तु त्रिंशति |
षड्भिर्भाज्यं त्रिभिर्हार्यं परापर विकल्पितम् ||

तत्रस्थः प्रक्षिपेत्पूर्णां मुच्यते ह्यविचारतः |
एषो हि मुक्तिदः प्रोक्तो लीलयापत्सु मोचने ||

ये न्येपि विषुवाख्याता मुक्ति सायुज्यदायिन |
कालेन लक्षयेत्तेपि भेदैरेतैर्ह्यनेकधा ||

अथ धातु महासेन संक्षेपात्कथयामिते |
यत्पूर्वं तु मयाख्यातं तदन्तं द्वादशाङ्गुलम् ||

तस्योपरि महेशानं द्वादशान्ते तु सुव्रत |
अतीत सर्वभावानां कारणं ह्युपरिस्थितम् ||

कारणं तु भवेद् बिन्दुर्नादशक्तिलयं तथा |
लयं तु परमं तत्रन्निरुपाख्यं निरामयम् ||

तं गत्वा सर्वगं देवं न भूयः प्रतिपठ्यते |
सर्वभावमयं देवं विश्वेस्मिन्स चराचरे ||

कलते कालरूपेण विश्वमूर्तिर्महेश्वरः |
दक्षिणं चोत्तरं ज्ञेयं वामदक्षिणसंज्ञितम् ||

सौम्य * * प्रभेदेन कालस्तु परिकीर्तितः |
भास्कर ग्रहणं बाह्ये सौम्यं रात्रौ प्रकीर्तितम् ||

पूर्वोदितं तु यत्कालं घटिका सा व्यवस्थिता |
मासस्त्रिंशत्स्मृताः प्राणा योगिनां काल वेदिनाम् ||

सहस्राण्येक विंशस्तु षड्शतानि तथैव च |
अहोरात्रेण बाह्ये न प्राणसंख्या प्रकीर्तिता ||

प्राणसंख्या तु या प्रोक्ता अहोरात्रेणषण्मुख |

प्. ३ब्) 

संवत्सरेण सा ज्ञेया संख्या वै घटिकात्मिका ||

बाह्ये नैव तु कालेन अध्यात्ममेकतः कुरु |
बाह्यकालं परित्यज्य अध्यात्मं तु निरूपयेत् ||

अध्यात्मेन तु सर्वाणि काले नैव समारभेत् |
विषुवे मुक्ति कामस्य यजनं परिकीर्तितम् ||

शान्त्यर्थं सोम्यनाद्यायाः प्रवहन्ते महेश्वरे |
यजनं विहितं स्कन्द अनित्वामभि चारुके ||

एवं ज्ञात्वा तु मन्त्रज्ञो मुच्यते भवसागरात् |
सिध्यते चापि मन्त्रज्ञो यदि सिद्धिं समीहते ||

नान्यथा सिद्धिर्मुक्तिस्याघ्नदि कालं न वेत्तिसः |

कार्तिकेय उवाच ||

योगीनेयु यथा विघ्ना न भवन्ति हि तत्वतः |
कथयस्व यथा न्यायं पूर्वादिभिः क्रमात् ||

ईश्वर उवाच |

परमेश्वरस्य देवस्य हंसाख्यस्य महात्मनः |
ज्ञात्वा तु तस्य सद्भावं ततो योगं समभ्यसेत् ||

शिवी कृत्वा तु चात्मानं पूर्वमुक्तं यथा मया |
ततो योगस्य चाभ्यासं कर्तव्यं च न चान्यथा ||

अस्त्रं पाशुपतं ध्यात्वा ततः कर्मसमारभेत् |
ओं श्लीं पशूं हूं फट्ऽस्येवं तारकाघ्नन्तु ह्यस्त्रनुत्तमम् ||

नाम्ना पाशुपतं प्रोक्तं रक्षाहेतोर्व्यवस्थितम् |
साधने योगसिद्धौ तु विघ्नमुच्चाटनं प्रति ||

प्रासादशीधनार्थं च भूपरिग्रहणेपिवा |
रक्षोरगभये चैव देवासुर स गुह्यकैः ||

रक्षते ह्यस्त्र राजस्तु प्राकारादि नियोजितः |
स्मरणात्सर्वविघ्नानि विनाशयति अस्त्रराट् ||

अस्य यागं यथा न्यायं शृणुषण्मुख तत्वतः |
प्रणवं हृदये न्यस्य श्लींकारं शिरसि तथा ||

मकारं तु शिखां तस्य शूतद्? वर्मप्रकीर्तितम् |

प्. ४अ) 

अस्त्रहुंकारयुक्तेन फट्कारेणसमन्वितम् ||

हुंकारेण स्मृतं नेत्रं नेत्रयोः परिकल्पयेत् |
सकृन्मत्त्रं समुच्चार्य शरीरे विन्यसेद्बुधः ||

अङ्गानि विन्यसेत्पश्चादोंकादि नमोंतिकम् |
ततो यागं प्रकुर्वित्त विघ्नोपशमनाय च ||

ध्यात्वा तु मानसं पद्ममष्टपत्रं स कर्णिकम् |
अथवा रजसा लेख्यं मण्डलं सार्वकामिकम् ||

प्रणवासनसमारूढं तस्मिन्मंत्रं विचिन्तयेत् |
दशबाहुंमहात्मानं दशकर्णमहाबलम् ||

नेत्रैः पञ्चदशैर्युक्तं स्फुरन्तं दीप्ततेजसम् |
दंष्ट्रैः करकरायन्तं मुक्तनादं सुदुर्जयम् ||

शीर्षैः पञ्चभिरत्युग्रं सूर्यकोट्ययुतप्रभम् |
लेलिहानं दुराधर्षं रूपं तस्य मनुं स्मरेत् ||

कर्णिकाशिखरस्थं हि पूजयेत् परमेश्वरम् |
बिन्दुनादनियुक्तेन सर्वकर्माणि कारयेत् ||

प्रथमं तैजसे पत्रे विन्यसेदक्षरेश्वरम् |
द्वितीयमीशपत्रे तु नैर्-ऋत्यान्तु तृतीयकम् ||

चतुर्थं वायवे पत्रे हुं देवस्य तु नेत्रयोः |
अस्त्रं चैव स फट्कारमैंद्रादिषु व्यवस्थितम् ||

विन्यसेद्विधिवत्सर्वं ततो ह्येमं समारभेत् |
न चात्मकस्य चाहुत्यैर्नवभिः संस्कृते नले ||

घृतमध्वादि युक्तेन दध्ना सह नियोजिते |
अस्त्रराजस्य चाहुत्या जुहुयादष्टोत्तरंशतम् ||

यष्ट्वा तु विधिवत् भक्त्या बलिभिर्विविधैस्तथा |
अकालमूलकलशं संपूर्णमुदकेन तु ||

शताष्टोत्तरजप्तेन अस्त्रमस्त्रेणसाधकः |
अभिषिञ्चेतप्रतिमान्ध्यात्वा रूपं तु पूर्ववत् ||

प्. ४ब्) 

एवं कृते प्रणश्यन्ति एतस्य द्विद्रकारकाः |
विनायकाश्च विविधाये च विघ्ने व्यवस्थिताः ||

तेषां कुर्यादिदं यागं नश्यन्ते नात्र संशयः |
आत्मनो वा प्रकुर्वीत उपसर्गे ह्युपस्थिते ||

उपसर्ग भयं सर्ग? विनाशयति अस्त्रराट् |
इति सर्वसमाख्यातमस्त्रयागं मया तव ||

सांप्रतं परमेशस्य शिवस्य परमात्मनः |
पिण्डे शस्याति गुह्यस्य सर्वमन्त्रमयस्य च ||

येनोच्चारितमात्रेण सर्वपापैः प्रमुच्यते |
धर्माधर्मैश्च विविधैर्मुच्यते नात्रसंशयः ||

अस्य स्मरमात्रेण दीक्षितो भवते क्षणात् |
प्रयत्नान्मुच्यते मर्त्यो दीक्षितः शिवशासने ||

अस्य देवस्य माहात्म्यं शृणु षण्मुख तत्वतः |
जन्मकोटि सहस्राणि जन्मकोटि शतानि च ||

अनन्तस्त्व प्रमेयस्तु संसारपरिकीर्तितः |
तस्मिन् संसारमानेन यत्पापं समुपार्जितम् ||

तत्सर्वं नाशयेद् देव सकृद्दुच्चारितोपि यः |
तस्योद्धारं प्रवक्षामि तन्मे निगदितः शृणु ||

हंसंहंससमारूढं स्वतत्वोपरिसंस्थितम् |
भुजार्द्ध सुस्थिराघ्नेन युक्तं तस्याधो विन्यसेत् ||

आघ्नं द्वितीय वर्गस्य एकविंशत्तथा पुनः |
ग्रन्थिस्तस्याधः संयोज्य कालममृतमूर्द्धनि ||

ग्रन्थ्यधस्तात्समायोज्य द्विपिण्डममृतासनम् |
शोषक ममृताधस्तातलस्योपरि संस्थितम् ||

शोषकं शक्तिबीजेन युक्तं कुर्यादधः पुनः |
उपरिष्टात्समाक्रान्तं बिन्दुनाकारयेच्छिवम् ||

ओंकारमूर्ध्निसहितं नादान्तं तु विचिन्तयेत् |
एषते परमं तत्वं सर्वपापनिकृन्तनम् ||

सर्वतत्वेश्वरं शान्तं व्योमव्यापी परंशिवम् |

प्. ५अ)

सहस्राक्षरदेवस्य हृदयं परिकीर्तितम् ||

अनेन सकृद्जप्तेन देव देवेन शम्भुना |
मन्त्राणां सप्तकोट्यस्तु जप्ता एवं भवन्ति हि ||

बीजानां परमं बीजं तत्वानां परमं स्मृतम् |
उत्क्रान्ति साधने चैव सर्वपातकशोधने ||

योज्यं परं शरीरे तु आचार्यैस्तु हितैषिभिः |
अङ्गानि चास्य देवस्य शृणु स्कन्द यथाक्रमम् ||

प्राणाः पुंवह्नि चलनं द्वितीयेन समन्वितम् |
संपूर्णतिलकाक्रान्तं हृदयं परिकीर्तितम् ||

एवं मध्यमसंयोगाद्वह्निना च तथा पुनः |
चलनेन समायुक्ता अङ्गाह्येते क्रमेण तु ||

चतुर्थेन पुनः षष्ठे द्वादशेन तु भूषितम् |
द्वात्रिंशकं तु प्रथमं सप्तमस्य द्वितीयकम् ||

तस्यैव प्रथमं गृह्य अधस्तात्परिकल्पयेत् |
पूर्वपञ्चमसंयोगात्सविसर्गेण मन्त्रवित् ||

शिवास्त्रं परमं गुह्यं सर्वकिल्विषनाशनम् |
सर्वविघ्नहरं नाथं दुर्जयं तत्सुरैरपि ||

सूर्यकोटि सहस्रैस्तु तेजसा वृत्य तिष्ठति |
तेजोरूपं दुराधर्षं रक्षाहेतोप्रयोजयेत् ||

भवबन्धान्यनेकानि स्मरणान्नाशयेत् तु सः |
अघोरं नाममेवन्तु अस्त्रं भूतभयावहम् ||

यागे तु प्रणवं योज्य मासनार्थायमन्त्रवित् |
हामिति परमेशस्य धर्मादिषु नियोजयेत् ||

वामाघ्नाशक्तृयो यास्तु तेन चैव तु कारयेत् |
महाशिवं समुच्चार्य पिण्डेशं प्रभुरव्ययम् ||

नादान्ते शक्तिमार्गेण सुषुण्नां तं स्थितं यदा |
तदा संस्थापनं कुर्यात् सिद्धिमुक्तिफलार्थिना ||

आग्नेययां हृदयं न्यस्य शिरश्चैशान दिक्स्थितम् |

प्. ५ब्) 

नै-ऋत्यां तु शिखां न्यस्य कवचं वायु गोचरे ||

ऐं * * दि विन्यसेत् ह्यस्वं पूजयेत्परमेश्वरम् |
नित्ययागः स्मृतो ह्येष वैशेषिकमतः शृणु ||

संस्कारार्थं पशूनां च यदा कुर्वन्ति देशिकाः |
एक हस्तात् समारभ्य यावद्धस्तानि षोडश ||

मण्डलं चतुरस्त्रं तु चतुर्द्वारो पशोभितम् |
मध्ये पद्मं तु विकचं कर्णिका केसरोज्ज्वलम् ||

तव देवं प्रतिष्ठाप्य हृदयेन महाशिवम् |
पूर्वोक्त विधिना पूज्य हृदयाघ्नस्त्रसंयुतम् ||

आग्नेयादिषु पत्रेषु दिग्विदिक्षुक्रमेण तु |
पूज्ययेत्पत्रमध्ये तु मूलस्थाने व्यवस्थितम् ||

पवमध्ये तु विघ्नेषाः संपूर्णतिलकान्वितम् |
शान्तं तु चलत्वारूढमनन्ताघ्ना महौजसाम् ||

अग्रे तु गणसुरम्याश्च नाडी बीजे व्यवस्थिताः |
द्वितीयेन समाक्रान्त दिव्यादि षण्मुखावधि ||

लोकपाला महास्त्रैस्तु इन्द्राघ्नास्तु यथाक्रमम् |
इन्द्रादि सुरपतयेन प्र *? राघ्नमस्त्रसंयुताम् ||

कथिता लोकपालाश्च स्वकरायुध पाणयः |
पूजान्ते च प्रयोक्तव्या मुद्रा ह्येयामतः परम् ||

वज्रादिका त्रिशूलांता अस्त्रमुद्रा क्रमान्न्यसेत् |
यो यस्य च स्मृतो ह्यत्र सा तु मुद्रा तदात्मिका ||

महामुद्रा नमस्कारं विघ्नेषान् गणनायकान् |
योजयेत्परमां मुद्रा नाम्ना चैव महाशिवम् || 

शिवस्य मंत्रराजस्य मुद्रालक्षणमुच्यते |
उत्तानौ तु करौ कृत्वा कन्यसे योज्यमेकतः ||

अनामिका तथैवेह मध्यमौ ह्यूर्द्ध निसृतौ |
अङ्गुष्ठौ मध्यमाशक्तौ तर्जन्यौ निःसृता वुभौ ||

प्. ६अ) 

संशक्तावग्रतश्चैव मध्यमा पृष्ठयोजितौ |
एषा मुद्रा महामुद्रा सर्वबन्धनिकृन्तनी ||

मातेयं सर्वमुद्राणां मन्त्राणां च महेश्वरी |
शिवस्य मन्त्रराजस्य पूजा काले नियोजयेत् ||

विधिसंपूरणी ह्येषा धर्माधर्मविनाशिनी |
गोपितव्यं प्रयत्नेन प्राणवत्सततं बुधैः ||

हृदि चालभनं कुर्याच्छिष्यस्या पादमूर्द्धनि |
शिवहस्तादिकं कर्म षड्भिः पिण्डैर्विधानतः ||

पिण्डेन हृदयाख्येन सर्वात्मनेन सर्वतः |
कर्म कुर्याघ्नथा?न्यायं संस्कारार्थ तु देशिकः ||

पृथिव्यादीनि तत्वानि हृच्छिरः शिखावर्मणि |
व्योमं महाशिवे नैव शोधयेद्देशिकोत्तमः ||

प्रायश्चित्तादिकं कर्म अस्त्रपिण्डेन होमयेत् |
तत्वे तत्वे भवेत् पूर्णा पाशानां? विहिताग्रह |

अथवा चैकमाहुत्या परमेशेन षण्मुख |
योजयेद्विषुवस्थेन मुच्यते पशुबन्धनात् ||

देहपाते शिवं यान्ति निरूपाख्यं निरामयम् |
गणयागं वास्तुयागं च चण्डीशं हृदयेन तु ||

एतत्सर्वसमाख्यातं विधानं पारमेश्वरम् |
अष्टभेदप्रसङ्गेन अनाख्येयं कथंचन ||

शैवी तु परमाशक्तिर्नित्यानुग्रहकारिणी |
यस्य सा पतने पुंसः सोत्रसंस्कारमाप्नुयात् ||

नान्यथा प्राप्नुयादीक्षां महाशिव पदानुगाम् |
इत्येतत्परमं ज्ञानं कथितं तव षण्मुख ||

सुपरीक्षित शिष्या यदातव्यं तु दयान्विते |
अन्यथा दुष्टमर्त्येभ्यो अमृतं न प्रकाशयेत् ||

इति कालोत्तरे स्युर्धशतिकं समाप्तमिति ||


द्विशतिकम् 

प्. १अ) 

ओं नमः शिवाय ||

कार्तिकेय उवाच ||

अल्पायुषास्त्विमे मर्त्या अल्पवीर्यपराक्रमाः |
अल्पसत्वाल्प वित्ताश्च लोभ मोहसमन्विताः ||

अल्पग्रन्थमहार्थञ्च पदार्थानेकसंकुलम् |
वक्तुमर्हसि देवेशानुग्रहार्थं मम प्रभो ||

ईश्वर उवाच ||

अथातः संप्रवक्ष्यामि शास्त्रसद्भावमुत्तमम् |
नाम्ना उत्तरे तन्त्रे दध्नोघृतमिवोद्धृतम् ||

तथेदं सर्वशास्त्राणां मुद्धृतं परमामृतम् |
मधुवच्च यथा पुष्पात् सारात् सारमिदं शुभम् ||

नादाख्यं यत्परं बीजं सर्वभूते व्यवस्थितम् |
तं विदित्वा महासेन देशिकः पाशहा भवेत् ||

आगोपालांगनावालाम्लेच्छाः प्राकृतभाषिणः |
अन्तर्जलगता सत्वास्तेपि नित्यं ध्रुवन्तितम् ||

स्थूलं सूक्ष्मं परं ज्ञात्वा कर्मकुर्याद् यथेप्सितम् |
स्थूलंशब्दमिति प्रोक्तं सूक्ष्मं चिन्तामयं भवेत् ||

चिन्तया रहितं यच्च तत्परं परिकीर्तितम् |
एवं ज्ञात्वा तु मन्त्रज्ञः सर्वपापक्षयो भवेत् ||

य वर्गाश्चाष्टमं बीजं मात्रैर्द्वादशभिस्थितम् |
अक्षरान्तरितं कृत्वा षडङ्गः स शिवो भवेत् ||

प्रथमं हृदयं विघ्नाद्द्वितीयं तु शिवः स्मृतम् |
तृतीया तु शिखा देवी चतुर्थं कवचं भवेत् ||

पञ्चमं तु शिवं विघ्नात् षष्ठमस्त्रं विसर्गजम् |
षडङ्गमेतत्कथितं शिवेन परमात्मना ||

ईश्वर उवाच ||

अस्य मुद्रां प्रवक्ष्यामि येन सिध्यंति साधकाः |
हस्ताभ्यां संस्पृशेत्पादौ द्वौ हस्तौ यावमस्तकम् ||

एषामुद्रा महामुद्रा सर्वकामार्थसाधिका |
करन्यासं पुराकृत्वा दर्शयेत्तु विचक्षणः ||

प्. १ब्) 

इति कालोत्तरे द्विशतिके प्रथमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

यजनं संप्रवक्ष्यामि यथा वदनुपूर्वशः |
हृदयं कर्णिका पद्मं धर्मज्ञानादिमेव च ||

वैराग्यं चैवमैश्वर्यं हृदयेप्रभवान्न्यसेत् |
केसरै शक्तयो व्यूहं हृदयेन तु कारयेत् ||

आवाहयेत् तयो देवं हृदयेन तु साधकः |
स्थापनं चार्धयाघ्नं च आचमनीयञ्च मंत्रवित् ||

स्नपनं पूजनं चैव हृदयेन तु कारयेत् |
हृदयेन तु सर्वस्याद्यत्किञ्चिद्विधिचोदितम् ||

एकावरणमेतन्तु सर्वकामार्थसाधकम् |
सर्वतन्त्रेषु सामान्यं सर्वज्ञानेषु सम्मतम् ||

इति कालोत्तरे द्विशतिकेऽर्चनद्वितीयः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि अग्निकार्यविधिक्रमम् |
उल्लेखनन्तु चास्त्रेण कवचेनाभ्युक्षणं स्मृतम् ||

शक्ति न्यासं ततो मंत्री हृदयेन तु कारयेत् |
हृदिना शक्तिगर्भे तु प्रक्षिपेज्जातवेदसम् ||

गर्भाधानादितः कृत्वा निष्कृतिं चाप्य पश्चिमाम् |
हृदयेन तु तत्वज्ञः सर्वकर्म्मणि कारयेत् ||

पश्चात्पद्मविद्या?नं तु प्रागुक्तं परिकल्पयेत् |
होमयेत्तु शिवं साङ्गं सर्वसिद्धिप्रदायकम् || 

इति कालोत्तरे द्विशतिकेऽग्नि कार्यस्तृतीयः पटलः ||

ईश्वर उवाच ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि मण्डलं सार्वकामिकम् |
सूत्रेण सुस्मितं कृत्वा चतुरस्रं समंततः ||

मध्ये पद्मं प्रतिष्ठाप्य अष्टपत्रं स कर्णिकम् |
एकहस्तं द्विहस्तं वा चतुरष्टमथापिवा ||

एकावरणमेतत्तु सर्वकामार्थसाधकम् |

प्. २अ) 

पश्चिमे बाहयेद्द्वारं सिद्धिकामः समाहितः ||

आग्नेययां कारयेत्कुण्डं हस्तमात्रं समं ततः |
यज्ञकर्म विधिं कुर्यात्सुसमं द्विहुताशने ||

आग्नेय हृदयं न्यस्य ऐशान्यां च शिरो न्यसेत् |
नैर्-ऋत्यां तु शिखां दघ्ना द्वापर्या कवचं न्यसेत् ||

अस्त्रंदिसासु विन्यस्य कर्णिकायां सदाशिवम् |
संक्षेपेण मयास्कन्द विधानं परिकीर्तितम् ||

अनुक्तं मद् भवेत् किञ्चित् तत् सर्वं मूलमाश्रयेत् |
एवं विधिविधानज्ञो बुधा कर्म समारभेत् ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके चतुर्थो मण्डलः पटलः |


अथ दीक्ष्यं प्रवक्ष्यामि पञ्चतत्वैर्व्यवस्थिताम् |
पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाशमेव च ||

एते पंचमहातत्वायैर्व्याप्तमखिलं जगत् |
सर्वे तत्वास्तु तत्रस्था द्रष्टव्य दिशिकोत्तमैः ||

अविदित्वात्विमांज्ञात्वा यो दीक्षां कर्तुमिच्छति |
वृथा परिश्रमं तस्य नैवं तत्फलमाप्नुयात् ||

निवृत्ति पृथिवी ज्ञेया प्रतिष्ठा आप उच्यते |
विद्या तेजो मयी प्रोक्तायायुः शांतिश्च कीर्तिता ||

शान्त्यातीतं परं व्योमं तत्परं शान्तमव्ययम् |
तं विदित्वा महासेन स्थावराण्यपि दीक्षयेत् ||

निवृत्ति हृदये नैव प्रतिष्टां च शिरेण तु |
विघ्ना? तत्वं शिखायां तु शान्तिर्वै कवचेन तु ||

शान्त्यातीतं परंशान्तं प्रसादेन तु यों?दयेत् |
एकैकस्य शतं जुहुयाच्छतान्वैयं च होमयेत् ||

पश्चात्पूर्णाहुतिं दघ्नात्प्रसादेन तु षण्मुख |
प्रायश्चित्त विशुद्ध्यर्थमेकैकायाहुतिं क्रमात् ||

अस्त्रबीजेन मंत्रज्ञो होमयेच्च पूर्वसः |

प्. २ब्) 

एवं समाप्यते दीक्षा जननादि विवर्जिता ||

हुते नैव मुच्यंते साधकाजन्मबन्धनात् |
अप्रकास्यमिदमिष्टिं गोपनीयं प्रयत्नतः ||

रहस्यं सर्वतन्त्राणामिदं संस्कारमुत्तमम् |
एवं संस्कारशुद्धस्य शिवत्वं जायते ध्रुवम् ||

कार्तिकेय उवाच ||

विस्तरं त्यज देवेश संक्षेपात्कथयस्व मे |
येन विज्ञात मात्रेण पशुं मोचयते क्षणात् ||

ईश्वर उवाच |

शृणु षण्मुख तत्वेन येन मोक्षो भवेद् धुवम् |
प्रयोगेण तु सूक्ष्मेण योग दृष्टेन मंत्रवित् ||

योगमार्गेण दिव्येन प्रेर्यते स तु शक्तिताः |
तं विदित्वा महासेन जीवं वायु मयं बुधः ||

विषुवेन तु योगेन विन्यसेत् शाश्वते पदे |
योगं तु विषुवं प्राप्य कोन मुच्यते बन्धनात् ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके पञ्चमः पटलः ||


ईश्वर उवाच |

नाडी चक्रमिदं सूक्ष्मं प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः |
नाभेरधस्ताघ्नकन्दः कुरास्तत्रनिर्गताः ||

द्वासप्तति सहस्राणि नाभि मध्ये व्यवस्थिताः |
तिर्यगूर्ध्वमधश्चैव व्यापितै तैस्तु सर्वतः ||

चक्रवत्संस्थितामर्धाः प्रधानादशनाडयः |
इडा च पिंगला चैव सुषुम्ना च तृतीयका ||

गान्धारी हस्ति जिह्वा च पूषा चैव यमात्तथा |
अलंबुषा कुहूश्चैव शंखिनीदशमी स्मृता ||

दशप्राणवहा ह्येता नाडयः परिकीर्तिताः |
प्राणोपानः समासश्च उदानो व्यान एव च ||

नागः कूर्मोथ कृकरो देवदत्तो धनंजयः |
प्राणस्तु प्रथमो वायुर्नवानामपि स प्रभुः ||

प्राणप्राणमयः प्राणो विसर्गात्पूरणं प्रति |

प्. ३अ)

नित्यमापूरयत्येय प्राणीनामुरति स्थितः ||

निश्वासो च्छ्वासकासैस्तु प्राणोजीव समाश्रितः |
प्रयाणं कुरुते यस्मात्तस्मात्प्राणः प्रकीर्तितः ||

अपानयत्यपानस्तु आहारमनुजामधः |
शुक्रमूत्रवहो वायुरपानस्तेन कीर्तितः ||

सीतं भक्षितमाघ्रातं रक्षपित्तकफानित्वम् |
शमं नयति गात्रेषु समानो नाममारुतः ||

स्पंद यत्यवरं वक्त्रं नेत्रमात्रप्रकोपनम् |
उद्वेजयतिमर्माणि उदानो नाममारुतः ||

व्यानो विनाशयत्यंगं व्यानो व्याधि प्रकोपनः |
प्रीतिर्विनाशः कथितो वार्द्धिक्यं व्यानमुच्यते ||

प्राणाघ्नावायवः प्रोक्ता नागाघ्नाः प्रोच्यतेधुना |
उद्गारे नाग इत्युक्तः कूर्म उन्मीलने स्थितः ||

कृकरः क्षुदिते चैव देवदत्तो विजृम्भते |
धनंजयः स्थितो घोषे मृतस्यापि न मुञ्चति ||

इत्येतद्वायुवृन्दं हृदि ह्रदनिहितं नाडिचक्रे प्रतिष्ठं |
निच्छ्वासोच्छ्वसकासैः श्वसनसुरमधः कंपिताघूर्णितैश्च नित्यं 
नित्याल्पजन्माव्यसनमतिषु वा यौवने बाल्यभावादाक्रान्तोवायुरेको 
विधुननषरणैः क्रीडते सर्वसत्वैः ||

नाडीचक्रं यथावस्थं कथयामि तवाखिलम् |
दशारं चक्रमेतं तु विभागो ज्ञायते यथा ||

तथाते कथयिष्यामि तन्मे निगदितः शृणु |
चक्रवद्भ्रमते जीवो दशस्थानेष्वनुक्रमात् ||

स जीवो जीव लोकस्य नैवबुध्यंति मोहिताः |
दशधा गच्छते येन तेन चक्रं प्रकीर्तितम् ||

नाडीचक्रमितिख्यातं य च संकमते ह्यसौ ||

प्. ३ब्)

कार्तिकेय उवाच ||

स जीवो जीवलोकस्य यथा * *? जितस्वनः |
संशयो मे महादेव प्रसादीम * *? कर ||

ईश्वर उवाच |

जीवस्य पुरुषाख्यस्य दर्शनं शृणु षण्मुख |
कथयामि न सन्देह पुत्रस्नेहाद्विशेषतः ||

संक्रान्तिविषुवश्चैव अहोरात्रायनानि च |
अधिमाससृणं चैव ऊनरात्रं धनं तथा ||

ऊनरात्रभवेच्छिक्त्वा अधिमासो विजृम्भिका |
भस्मं च भवते काशो निश्वासोधनमुच्यते ||

दक्षिणमुत्तरं ज्ञेयं वामदक्षिणसंज्ञकम् |
मध्ये तु विषुवं प्रोक्तं मुदद्वयविनिःसृतम् ||

संक्रान्तिपुनरस्यैव स्वरयानात्स्यान एव च |
इडा चैव सुषुम्ना च प्रमा? चैव समन्विता ||

सुषुम्ना मध्यमे ह्यङ्गे इमा? * * प्रतिष्ठिता |
* * * दक्षिणे ह्यङ्गे एतत्स * * * * * ते ||
?

ऊर्द्ध्वप्राणोऽहश्चैव अपानो रात्रिरेव च |
विभागादशयो वेत्ति स * वेद विदुच्यते ||

प्राणायामं समासेषु कथयामि तवाधुना |
* * * यीत प्रणवं स्वरेणैके न योगवित् ||

उदरं पूरयित्वा तु वायुना यावदीक्षितम् |
* * * * * * * * * * * * 
* * * * ||

* * * * * * * णिनि छ्वासोछ्वासवर्जितः |
संपूर्णकुम्भवत्तिष्ठेत् प्राणायामः स कुम्भकः ||

युज्यतेद्वायुं? ततोर्द्धे तु निश्वासे * * * * |
निश्वासयोगयुक्तं वर्द्धं वायुं विरेचयेत् ||

रेचकस्त्येयविख्यातः प्राणसंशयकारकः |
योसौ हृदि स्थितः पद्म * * * * * * व्यवस्थित ||

प्. ४अ)

* * * * सते पद्मः पूरकेन तु पूरितः |
ऊर्ध्वश्रोतो भवेत् पद्मकुम्भकेन तु रोधितः ||

रेचके न तु आक्षिप्तः सघ्नः प्राणहरे भवेत् |
* * हृदयपद्मं तु जीव ऊर्द्ध्वं व्यवस्थितः ||

रेचितो गच्छते ऊर्द्ध्वं भित्वा ग्रन्थिं क्षणेन तु |
भित्वाकपालद्वारं तु जीव ऊर्ध्व तु रेचितः ||

सदाशिव पदं गत्वा न भूयो जन्ममाप्नुयात् |
आयामः क्रियते तस्य नान्यस्य च कदाचन ||

स जीवो जीव लोकस्य मया प्रोक्तः समासतः |
स्वयमुच्चरते यस्मात् स्व * हावस्थितः शिवः ||

तस्मात्तत्वविदानां तु तदेव जप उच्यते |
अयुतेब्दे सहस्रैकं षट्शतानि तथैव च ||

अहोरात्रेण योगिन्द्रो जपः संख्यां करोति सः ||

इति कालज्ञाने द्विशतिके नाडिचक्रसप्तमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अथातः संप्रवक्ष्यामि शास्त्रसद्भावमुत्तमम् | 
येन विज्ञातमात्रेण गृह्णाति न पुनस्तनुम् ||

देहस्थः सकलो ज्ञेयो निष्कलो देहवर्जितः |
आप्तोपदेश गम्यो सौ सर्वतः किमपि स्थितः ||

हंसहंसेति यो ब्रूयाद्धंसो देवः सदाशिवः |
गुरुवक्त्रात्तु लभ्येत प्रत्यक्षं सर्वतो मुखम् ||

तिलानां तु यथा तैलं पुष्पे गन्धः समासृतः |
पुरुषस्य शरीरेस्मिन्स बाह्याभ्यन्तरे स्थितः ||

उल्काहस्तो यथा कऽस्चिद् द्रव्यमालोक्य तांत्यजेत् |
ज्ञानेन ज्ञेयमालोक्य तदा ज्ञानं परित्यजेत् ||

पुष्पं तु सकलं विंघ्नाद्गंधं तस्यैव निष्कलम् |
वृक्षं तु सकलं विन्द्याच्छायं तैस्यैव निष्कला ||

सकलनिष्कलभावेन सर्वत्रैव व्यवस्थितः |

प्. ४ब्)

सकले सकलं विंघ्नन्निष्कले निष्कलं तथा ||

त्रिमात्रश्च द्विमात्रश्च एकमात्रस्तथैव च |
अर्द्धमात्रापरासूक्ष्मा तस्याप्यूर्द्धं परापरम् ||

ब्रह्मविष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरः शिव एव च |
पञ्चधापंच दैवत्यं सकलं परिपठ्यते ||

ब्रह्मणो हृदये स्थानं कण्ठे विष्णुः स्मासतः |
तालु मध्ये स्थितो रुद्रो ललाटस्थो महेश्वरः ||

नाशाग्रे तु शिवं विंघ्नात्तस्यान्ते तु परापरम् |
परात्परतरं नास्ति इति शास्त्रस्वनिश्चयः ||

कार्तिकेय उवाच |

गमागमं कथं तस्य केन वा नीयते तु सः |
संशयो मे महादेव कथयस्व यथार्थतः ||

ईश्वर उवाच |

नीयते शक्तिना जीवस्तस्थित्प्राप्यनिवर्तते |
तस्यां तं प्रवक्ष्यामि शृणु षण्मुख तत्त्वतः ||

देहातीतं तु तं विन्ध्यान्नदन्तं द्वादशाङ्गुलम् |
अन्तस्थं तद्वीजातीयात् तत्रस्थो व्यापयेत् प्रभुः ||

मलोप्य न्यत्रनिक्षिप्तं दृष्टिरन्यत्रपातिता |
तथापि योगीनां योगो अव्युच्छिन्नप्रवर्तते ||

एतत्तु परमं गुह्यमेतत्तु परमं पदम् |
एतत्तत्परमं ब्रह्म एतद्धि परमाक्षरम् ||

नातः परतरं किञ्चिन्नातः परतरं शिवम् |
नातः परतरं ज्ञानमित्याह भगवान् शिवः ||

शिवज्ञानामृतं प्रोक्तं संक्षेपान्न तु विस्तरात् |
अवाप्त देवदेवेश परमाक्षरनिर्णयम् ||

एतद्धि शिव सद्भावं शिववक्त्राद्विनिसृतम् |
गुह्याद्गुह्यतरं गुह्यं गृहितव्यं प्रयत्नतः ||

नाशिष्याय प्रदातव्यं ना पुत्राय कथंचन |
गुरुदेवाग्नि भक्ताय शान्ताय च तपस्विने ||

प्. ५अ)

शिवामृतं समाख्यातं सत्यं सत्यं मया तव |
एवं ज्ञात्वा तु मेधावी विचरस्व यथासुखम् ||

गृहस्थो ब्रह्मचारी वा वानप्रस्थोथ भिक्षुकः |
यत्र तत्र स्थितो ज्ञानी परमाक्षरवित्सदा ||

विषयैर्विषयासक्तो यान्ति देहान्तिकं शिवम् |
ज्ञानादेवास्य शास्त्रस्य पापासक्तोपि मानवः ||

ब्रह्महत्याश्वमेधाघ्नैः पु * पापैर्न लिप्यते |
चोदके *? रथकेश्चैव मोक्षकश्च परः स्मृतः ||

इत्येते त्रिविधाज्ञेया आचार्यास्तु महीतले |
चोदको दर्शयेन्मार्गं बोधकः स्थानमादिशेत् ||

मोक्षकस्तु परं स्थानं यं गत्वा न निवर्त्तते || 

इति कालोत्तरे द्विशतिकेऽष्टमः पटलः ||


ईश्वर उवाचः ||

अग्नि मध्ये रविस्थानं रविमध्ये तु चन्द्रमा |
तन्मध्ये चाङ्कुरं दिव्यं ततः सृष्टिः प्रवर्तते ||

सृष्टि न्यासं न्यसेत् तत्र द्विरभ्यास पदेरितम् |
श्रवन्तं चिन्तयेत् तस्मिन् न मृतं साधकोत्तमः ||

अग्निषोमात्मकं सर्वं जगत्स्थावरजङ्गमम् |
विपरीतं चिन्तयेत् तस्मिन् सिद्धिकामः समाहितः ||

स्वदेहं चिन्तयेद्विशन्दिव्यरूपमतौपमम् |
यस्य यत्कर्ममुद्दिष्टं तत्कर्मं चिन्तयेद्बुधः ||

यो भ्यसेत इदं ध्यानममृतं सर्वतोमुखम् |
अचिरेणैव कालेन स सिद्धिफलभाग् भवेत् ||

सृष्टिन्यासमविज्ञाय कथं युंजन्ति साधकाः |
हनते मुष्टिनाकासं तुषा?त्कन्दयते तु सः ||

इति कालोत्तरे द्विशतिकेऽग्नि व्यो?मियो नवमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अतः परंप्रवक्ष्यामि प्रसादेनोत्थाप्य नादं सततं जपते यदि |

प्. ५ब्)

षण्मासाज्जायते सिद्धिर्योगयुक्तो न संशयः ||

गमागमस्य जाप्येन सर्वपापक्षयो भवेत् |
अणिमादिगुणैश्वर्य षड्भिर्मासै न संशयः ||

तत्वयस्तन्मयो भूत्वा षण्मासात्सिद्धिमाप्नुयात् |
स्थूलं सूक्ष्मं परं चैव प्रसादः कथितो मया ||

प्रसादं येन जानन्ति न ते बुध्यन्ति शंकरम् ||

इति कालज्ञाने द्विशतिके दशमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अतः परं प्रवक्षामि प्रसादस्य तु लक्षणम् |
ह्रस्वोदीर्घः प्लुतश्चैव लक्षयेन्मन्त्रवित्सदा ||

ह्रस्वो दहति पापानि दीर्घो मोक्षप्रदो भवेत् |
आप्यायने प्लुतं चैव बिन्दुमूर्द्ध्निसमन्वितम् ||

स्थूलभेदास्त्रयः प्रोक्ता वश्योच्चाटनमारणे |
प्लुतेन तु सदावस्यं कुरुते नात्र संशयः ||

दीर्घोच्चाटयते क्षिप्रं फट्कारेण तु संयुतः |
आदिरन्ते च ह्रस्वस्य फट्कारो मारयेद्भृशम् ||

आदिरन्ते च हृदयं प्रयोगाकर्षणे स्मृतः |
आकर्षयेद्ध्रुवं युक्तो योजनानां शतैः स्थितम् ||

एवमाकर्षयेत्साध्यं नामं विज्ञायतत्वतः |
साधकस्य भवेद् वह्वी न्यूनासाध्यस्य कीर्तिता ||

एवं विज्ञायमेधावी आकर्षं कुरुते ध्रुवम् |
अविज्ञाय इदं सम्यक् नैव सिध्यन्ति साधकाः ||

यागं कृत्वा तु पूर्वोक्तं मन्त्रस्यार्घं प्रदापयेत् |
अर्घं दत्वा तु म्रतस्य? जपं कुर्याद्विचक्षणः ||

देवस्य दक्षिणे भागे पञ्चलक्षां स्थितो जपेत् |
जपान्ते * * होमस्तु दशसाहस्रिको भवेत् ||

एवमाप्यायितो मन्त्रः कर्मयोग्यो भवेत् तनः |
उक्ता च ये मयाकर्माः सिध्यन्ते नात्र संशयः ||

प्. ६अ)

दशलक्षं जपेघ्नस्तु जनाः स्वस्थानवासिनः |
यश्यमायान्ति वै क्षिप्रसिति?शास्त्रस्य निश्चयः ||

लक्षान्यं च दशाञ्ज पूत्वादशग्रामनिवासिनः |
ते जनावशमायान्ति आत्मना च धनेन च ||

पञ्चविंशतिभिर्लक्षैर्विषयं वशमानयेत् |
त्रिंशल्लक्षं जपेत् यस्तु मण्डलिको वशी भवेत् ||

पञ्चत्रिंशतिभिर्लक्षैः पृथिवीं वशमानयेत् |
चत्वारिंशतिभिर्लक्षैरीक्षते हाटकेश्वरम् ||

लक्षान्यं चाशनाम्जप्त्वा? तु विघ्नाधरसमो भवेत् |
तत्रैव मोदते मन्त्री यावदाहूतसंप्लवम् ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके एकादशः पटलः ||

कार्तिकेय उवाच |

अघ्नापि संशयो देव ज्ञानविज्ञानयोः प्रभो |
कथं ज्ञायतितज्ज्ञानं कथं वा ज्ञेय उच्यते ||

ईश्वर उवाच ||

आधारं पूर्वविज्ञाय पश्चाद्व्ये?यन्तु षण्मुख |
आधाराधेय वित्प्राज्ञः समर्थः सर्वकर्मसु ||

आधारं मु?रमित्युक्तं माधेयस्त्वीशमुच्यते |
ईशिन्या ईशते यो हि सोस्म ईश इति स्मृतः ||

ईशं विज्ञायमेधावी यः स्वयं नदते सदा |
पुर्यष्टकसमायुक्तोऽधश्चोर्द्ध्वं च गच्छति ||

शब्दः स्पर्शश्च रूपं च रसोगन्धश्च पञ्चमः |
बुद्धिर्मनस्त्वहंकारः पुर्यष्टकमिति स्मृतम् ||

यावदेतैर्न मुच्यंते कथं मुच्यन्ति बन्धनात् |
शब्दः स्पर्श त्यजे ब्रह्मे रसं वै केशवे त्यजेत् ||

रूपगन्धौ त्यजेद्रुद्रे बुध्यहंकारमीश्वरे |
मनोबिन्दुं शिवे त्यज्य एभिर्मुक्त शिवो भवेत् ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके द्वादशः पटलः || 


प्. ६ब्)

कालचक्रविधानं तु प्रवक्ष्याम्य तु पूर्वशः |
कालचक्रेति विख्यातं येन कालं प्रबुध्यति ||

इडाहोरात्राचारेण चन्दांस्त्रीणि? स जीवति  |
दा?वहोरात्रचारेण अब्द द्वयं स जीवति ||

तृराय?होरात्रचारेण अब्दमेकं स जीवति |
अब्दमेकं च * *? स्तु ए * *? कां तथैव च ||

षण्मासाज्जायते मृत्युरिति शास्त्रस्य सिद्धयः? |
यागद्वयस्य चारेण अहोरात्रं स जीवति ||

* * * * * * * * मध्यस्य च तथा भवेत् |
कालचक्रं समाख्यातं पुत्रस्नेहान्नसंशयः ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके त्रयोदशः पटलः ||


तथा? वहतु? मार्गौ? तु? * * * *? 
भजन्तितौ |
एकासंयुज्यते योगे द्वितीया दुःखमाप्नुयात् ||

संयोगा यत्सुखं भद्रे तत्सुखं कथयस्व मे |
कथयामि त्वहं भद्रे यत्सुखं संप्रवर्तते ||

पुनश्चागमनं दृष्ट्वा परि * जति सोत्सुका |
यत्त्वया पूर्वमुद्दिष्टं सांप्रत्रं जप * * *? ||

अ अस्य मेतत्कथितं * * * * * * सुखम् |
ततः सा ब्रुवते त्रुकोकिं? त्वया सत्यवादिमि ||

ईदृशं तादृशं चैव सौपम्यं? प्रत्ययं यतः |
लयोगिकं? यत्सुखंस्या? चैव * * * * * 
*? ||

अन्यथा वदमानस्य प्रत्ययो नैव जायते |
अव्युत्पन्नं सुखं यस्मात् कथितुं वै वशक्यते? ||

अचिरेणैव कालेन संशयं? तत्सुखं तथा |
यत्त्वया कथितं भद्रे तत्तथैव न संशयः ||

अज्ञान सुखमोहेन यदुक्रं चा प्रियं मया |
* * * * प्रियं भद्रे यथा भजा * * * ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके चतुर्दशः पटलः ||


प्. ७अ)

कार्तिकेय उवाच ||

पूर्वदेव प्रतिज्ञातं शिव भेदोष्टधाविभो |
कथं स भिघ्नते देव प्रसादी भवशूलिनः ||

ईश्वर उवाच |

सकलं निष्कलं शून्यं कलाघ्नं खमलं कृतम् |
क्षेपणं क्षयमन्तस्थं कण्ठोष्ठ्यं चाष्टमं स्मृतम् ||

प्रसादं षष्टसंयुक्तं षडङ्गे च समन्वितम् |
सकलं सर्वभूतस्थं शिवतत्त्वं प्रकीर्तितम् ||

स्वयं निष्क्रमते देवो देहं त्यक्त्वा समारुतः |
निष्कलं तद्विजानीयात्यद्वर्णरहितः शिवः ||

निच्छ्वासोच्छ्वसनं भित्वा स्थितं देहन्तु काष्ठवत् |
शून्यं तं तु विजानीयाद् हृदयेन तु भावयेत् ||

चुम्बाकारेण वक्त्रेण यत्तत्वं धूमते भुवि |
कलाद्यं तद्विजानीयादाकाशस्थं तु मे शृणु ||

ऊर्द्ध्वनादस्य क्षीणस्य यदं तं परिकीर्तितम् |
तत्रस्थं तु विज्ञानी पादाकाशेन अलंकृतम् ||

व्यावृत्तेन तु वक्त्रेण श्रुत्वा देवं जगद्गुरूम् |
दुःखक्षपणमित्युक्तं तत्क्षयात्क्षपणात्स्मृतः ||

आदौ नादस्य क्षीणस्य पदन्तं परिकीर्तितम् |
अन्तस्थं तद्विजानीयादनुच्चार्यं प्रकीर्तितम् ||

अष्टवर्गाष्टमं कोटि सप्तमस्य द्वितीयकम् |
वर्गातीतं षडं तं च सप्तमे त्रिचतुर्थकम् ||

आदिमं तु पुनर्योज्यं षष्ठं वै प्रथमस्य तु |
खशेखरसमायुक्तं कण्ठोष्ठं चाष्टमं स्मृतम् ||

एते भेदाः समाख्याता अणिमादि प्रसाधने |
अनुच्चार्यमसंदिग्धं मोक्षमित्यभिधीयते ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके पञ्चदशः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

प्. ७ब्) 

कथं व्यापी अधश्चोर्द्ध्वं तिर्यक् चैव कथं भवेत् |
एतन्मे ब्रूहीं सद्भावं यथा वदनु पूर्वशः ||

ईश्वर उवाच ||

यावद्देहे स्थितो जन्तु मावद्व्याप्य व्यवस्थितः |
निर्गतो व्यापयेत्तिर्यगंतस्थः सर्वतः स्थितः ||

त्रिमार्गावस्थितो जन्तुः सर्वदेहे व्यवस्थितः |
अविदित्वा तु मुच्येतपघ्नपि तत्सयो भवेत् ||

त्रिमार्गं त्रिरधिष्ठानं सर्वदेहे व्यवस्थितम् |
यो वेत्ये च मिमां व्याप्तिं स व्यापी तु न संशयः ||

तावद्भ्रमन्ति संसारे यावद्व्याप्तिं न विन्दति |
विदित्वा व्यापीनं देवं मुच्यते नात्र संशयः ||

यथा तृणजलूका तु तृणाग्रं यावदागता |
उपरिष्ठान्निरालम्बा तद्वज्जिवो व्यवस्थितः ||

ऊर्द्ध्वं शून्यमधः शून्यं मध्ये शून्यं निरामयम् |
त्रिशून्यं यो विजानाति मुच्यते स ध्रुवं ग्रह ||

व्याप्तिश्चास्य मया प्रोक्ता संक्षेपान्न तु विस्तरात् |
अतः परतरं नास्ति व्यापकस्य तु व्यापकम् ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके षोडशः पटलः ||


अतः परं प्रवक्ष्यामि अष्टधा प्रत्ययो यथा |
अनग्नेर्ज्वलनं चैव वृक्षस्या लभनं तथा ||

पाशानां स्तोभनं चैव महापातकनाशनम् |
विषसंहरणं चैव निर्जीवीकरणं तथा ||

ज्वरग्रहविनाशं च प्रत्ययोष्टविधः स्मृतः |
एवं ज्ञात्वा विधिं सम्यक् ख्यातिः सर्वत्र जायते ||

ओं ह्रं ह्रौं ह्रूं नमः |
अग्निश्रोते प्रयोक्तव्यं प्रयोयोऽग्निं ज्वालने ||

सहस्वोद्धोमयुक्तेन ज्वलते नात्र संशयः |
ओं ह्रूं ह्रौं ह्रूं नमः ||

अयमप्यग्निश्रोतेषु प्रयोगः संप्रकीर्तितः |
शतैः पञ्चभिरुद्घातैरालब्धो म्रियते ध्रुवम् ||

प्. ८अ)

पुनश्चाप्यायनं तस्य वारुणे स्येतसिस्थिते |
ओं हां हौं हीं नमः ||

स जीवति पुनर्वृक्षो यथा पूर्वं तथैव सः |
ओं ह्रीं ह्रौं ह्रीं नमः ||

(प्रयोगो विषुवे काले पाशानां स्तोभकारकः |
शतैः पञ्चभिरुद्घातैः पतते नात्र संशयः ||)

ओं ह्यं ह्रौं स्वं नमः |

घटस्पशेहणे प्रोक्तं गुरुत्वं चैव जायते |

* * * * * इति श्लोकोऽन पटितव्या ||

ओं हं हें स्थें नमः ||
तुला पुरुषप्रयोगोय सहधातायुतसंख्यया || 

ओं ह्यां ह्यौं ह्यीं नमः |

विषसंहरणे चैव प्रयोगो वारुणेन तु |
उद्घाताष्टशते नैव विषं संहरते ध्रुवम् ||

यथाग्नि ज्वलने प्रोक्तं निर्वीजीकरणे तथा |
शतैः पञ्चभिरुद्घातैर्विशेषोऽत्रविधीयते ||

ओं ह्रं ह्रौं ह्रं नमः ||

ग्रहान्नाशयते क्षिप्रं प्रयोगो वारुणे स्थितम् |
उद्घाताष्टशतैः प्रोक्तं ग्रहाणान्नाशने तथा ||

ओं हुं फट् || ओं ह्रों फट् || हुं फट् ||

वारुणेन तु स्त्रोतेन क्षिप्रं नाशयते ज्वरम् |
उद्घाताष्टशते नैव प्रयोगोज्वरनाशनः ||

अष्टानां प्रत्ययानां तु प्रयोगो कथितो मया ||

इति कालोत्तरे द्विशतिके सप्तदशः पटलः ||


कार्तिकेय उवाच ||

प्रसादः किंदृशो ज्ञेयो व्याप्तिस्तस्यैव किंदृशी |
प्रसूतिः किंदृशी तस्य कथयस्व महेश्वरः ||

ईश्वर उवाच |

प्रसादं येन जानन्ति पञ्चमंत्रमहातनुम् |
अष्टत्रिंशत्कलैर्युक्तं न स आचार्य उच्यते ||

प्रसादं सम्यगज्ञात्वा दीक्षां यः कुरुते गुरुः |
अधस्ताच्छिष्यमात्मानं नयते नात्र संशयः ||

प्. ८ब्)

प्रसादा *? शिखान्तस्थो यस्तु दीक्षां प्रकुर्वति |
आचार्यः सहशिष्यैस्तु शिव सा युज्यतां व्रजेत् ||

देवदानवगन्धर्वाः स यक्षोरगराक्षसः |
सिद्धाश्च ऋषयश्चैव सर्वे प्रासादसंभवाः ||

ब्रह्माविष्णुस्तथा रुद्र ईशश्चेन्दुः प्रजापतिः |
बृहस्पतिस्तथादित्यः शुक्रः स्कन्दो भृगुस्तथा ||

ये चान्ये ग्रहगणाः केचित् सर्वे प्रासादसंभवाः |
एते चान्ये च वहव ऋषयः संशितः व्रताः ||

ध्यायन्ति परमं हंसं प्रासादं नामनामतः |
विभागं तस्य वक्ष्यामि यं ज्ञात्वामृतमश्नुते ||

सद्यं कलाष्टकसंयुक्तामकाराक्षरजं विदुः |
विध? *? कारजं वाममघोरं तु मकारजम् ||

बिंदुजं पुरुषं ज्ञेयमीशानं तु शिखात्मकम् |
एवं मत्रास्त्वयं चैते प्रासादा वा समुद्भवाः ||

शतकोटिसहस्राणि मन्त्रणाममितौजसाम् |
प्रसादे नैकेन यष्टेन सर्वे यष्टा न संशयः ||

मारुतानलशक्राघ्ना ये मन्त्राः परिकीर्तिताः |
प्रसादान्तसमुत्पन्ना सर्वे चामोघशक्तयः ||

सद्य * पृथिवी ज्ञेया वामोह्यापः प्रकीर्तितः |
अघोरस्तेज इत्युक्तो वायुस्तत्पुरुषस्मृतः ||

आकाशन्तु भवेदीशः स्वयं देवो महेश्वरः |
सद्यो जातस्तु ऋग्वेदो वामदेवो * *? मृतः || 

सामवेदो ह्यघोरस्तु तत्पुरुषोऽथर्व उच्यते |
पञ्चमं यत्परं सूक्ष्मं व्योमव्यापी महेश्वरम् ||

सद्योजातस्तु वै ब्रह्मा वामो विष्णुः प्रकीर्तितः |
अघोरो देवरुद्रश्च पुरुषश्चेश्वरः स्मृतः ||

प्. ९अ)

ईशानं शिवदैवत्यमधिदेवास्त्विमे स्मृताः |
षष्ठन्तु यत्परं तत्त्वमसा दृश्यगुणैस्थितम् || 

तस्य देहो न वक्तव्यः प्राकृतैर्गुणसंभवैः |
ज्ञात्वापरमनिःश्रेणीं पञ्चमस्थानगामिनीम् ||

ज्ञानं ज्ञातं सकृद्येन विस्मिते नान्तरात्मना |
तत्काल एव मुक्तोसौ यादाज्ञातं हि तत्पदम् ||

इति कालोत्तरे द्विशतिकेऽष्टादशः पटलः ||

शुभं भूयात् ||


अध्युष्ट शतिकम् 

प्. १अ)

ओं नमः शिवाय ||

कार्तिकेय उवाच ||

भगवन्देव देवेश लोकनाथ जगत्पते |
मन्त्रं तन्त्रं त्वया प्रोक्तं विस्तरं वस्तु साधनम् ||

अल्पायुषा स्त्विमे मर्त्या अल्पवीर्यपराक्रमाः |
अल्पसत्वाल्पवित्ताश्च लोभमोहसमन्विताः ||

अल्पग्रन्थं महार्थं च पदार्थानेक संकुलम् |
वक्तुमर्हसि देवेशाऽनुग्रहार्थं प्रभो मम ||

ईश्वर उवाच ||

अथातः संप्रवक्ष्यामि शास्त्रं परमदुर्लभम् |
नाम्ना तु वातुले तन्त्रे कालाख्यमिति संज्ञकम् ||

सर्वतः सारमादाय दध्नोघृतमिवोद्धृतम् |
मधुवच्च यथा पुष्पात्सारात्सारमिदं शुभं ||

नादाख्यं यत्परं बीजं सर्वभूते व्यवस्थितम् |
मुक्तिदं परमं दिव्यं सर्वसिद्धिप्रदायकम् ||

तं विदित्वा महासेन देशिकः पाशहा भवेत् |
आगोपालांगाना बालाम्लेच्छाः प्राकृतभाषिणः ||

अन्तर्जलगतां सत्वास्तेपि नित्यं ब्रुवन्तितम् |
स्थूलं सूक्ष्मं परं ज्ञात्वा कर्म कुर्याद्यथेप्सितम् ||

(न स निप्यति पापेन स्फटिकं पांशुभिर्यथा इति पुस्तकान्तरोधिका 
पाठ)?

स्थूलं शब्दमिति प्रोक्तं सूक्ष्मं चिन्ता मयं भवेत् |
चिन्तया रहितं यच्च तत्परं परिकीर्तितम् ||

एवं ज्ञात्वा तु मन्त्रज्ञः सर्वपापक्षयो भवेत् |
सान्तं सर्वगतं शून्यं मात्रैर्द्वादशभिः स्थितम् ||

अक्षरान्तरितं कृत्वा स षडङ्गं शिवो भवेत् |
(प्रथमं हृदयं न्यस्य नेत्रं तु पञ्चमं विद्यात् |)
ह्रस्वा ब्रह्मासमाख्याता दीर्घाह्यंगाषडानन ||

सानुस्वारं भवेन्नेत्रं सर्वेषां चोपरिस्थितम् |
स विसर्गं भवेदस्त्रमनुस्वार विवर्जितम् ||

षष्ठं त्रयोदशान्तं च पञ्चमे विनियोजयेत् |
शिवं तं तु विजानीयान्मन्त्रमूर्ति सदाशिवम् ||

षष्ठस्य *? द्वितीयं तु चतुर्थाद्येनसंयुतम् |
द्वितीये पंचमे चैव आदिमं योजयेत्पुनः ||

प्. १ब्)

सर्वविघ्नं शिवास्त्रेण शिखयामुक्तिदः स्मृतः |
एतत्पाशुपतं दिव्यं सर्वपाशनिकृन्तनम् ||

पञ्चब्रह्मशिवं साङ्गं नेत्रं पाशुपतं च यत् |
समासात्कथितं सर्वं मन्त्रोद्धारमिदं शुभम् ||

अस्य मुद्रां प्रवक्ष्यामि साधकानां हिताय वै |
हस्ताभ्यां संस्पृशेत्पादौ द्वौहस्तौ यावत्मस्तकम् ||

एषामुद्रा महामुद्रा सर्वकामार्थसाधिका |
करन्यासं पुराकृत्वा मुद्राबन्धं तु कारयेत् ||

नलिके हस्त पृष्टौ तु अस्त्र बीजेन शोधयेत् |
कनिष्ठामादितः कृत्वा अङ्गुष्टं चाप्य पश्चिमम् ||

यथा ब्रह्मा तथा ह्यैङ्गा विन्यसे तत्प्रयत्नतः(चानुपूर्वशः पा० 
मन्त्रोद्धारा) |
प्रसादं विन्यसेत्पश्चाद्व्यापिनं सर्वतोमुखम् ||

करन्यासमिदं वत्स अस्मिन्तन्त्रेन संशयः ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्ठशते प्रथमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अन्तःकरण विन्यासं संभूतशुद्धिं तथैव च |
भूतशुद्धिं पुराकृत्वा पश्चान्तं करणं कुरु ||

हृद्बीजं पार्थिवे युक्तं पार्थिवोधारयेत्सदा |
शिरो स्वाप्ने? शिखातेज कवचं वायुना सह ||

अस्त्रं तु शिवसंयुक्तं ह्याकाशीं धारयेत्सदा |
फडन्तेन पटलं भित्वा भित्वा चोर्द्ध्वं विशेषतः ||

दीक्षाकाले यथा वक्ष्ये तत्प्रयोगं समाचरेत् |
पश्चोद्धाताय तत्प्रश्व * श्वद्वयमेकतः ||?

शून्यं सर्वनिरालम्बं विज्ञानं केवलं स्थितम् |
प्रकृयान्तस्थममृतं स्रवन्तं चिन्तयेत्ततः ||?

ओमित्यनेन कमलं योगपीठं तथा भवेत् |
सूर्यमण्डलसंकाशमकारं ह्यात्मसम्भवम् ||

विघ्नातत्वमुकारन्तु शिव तत्वं मकारजम् |

(हूं फडन्तेन पटलं भित्वा पूर्वविशेषत. इत्येक पुस्तके पाठः | 
बोत्तोम् ओf पगे)

प्. २अ)

पुर्यष्टकन्तु तन्मात्रं तुर्यातीतं सदाशिवम् |
चिन्तयेत् परमं धाम सुषुम्णाभिन्नमस्तकम् ||

तेन प्लावितमात्मानं मापूर्यन्तं विचिन्तयेत् |
इदं यो भ्यसते नित्यं समाधिं मृत्युनाशिनीम् ||

न तस्य जायते मृत्युरिति शास्त्रस्य निश्चयः |
पश्चादाचार्य साधकानां मूर्त्तेस्तु ग्रहणं भवेत् ||

ईशानाघ्नास्तु सघ्नान्ता मूर्ध्निमारभ्यविन्यसेत् |
नेत्रं दत्वा तु आवाह्य देवदेवं सदाशिवम् ||

सर्वज्ञत्व तयोन्मानं चिन्तयेत विचक्षणः |
हृदयं च शिरश्चैव शिखा कवचमेव च ||

अस्त्रं चैव तु मन्त्रज्ञो यथा स्थानं नियोजयेत् |
हृदयैर्वा विधानं तु नाभौ होमप्रकल्पयेत् ||

ललाटे चेश्वरं ध्यायेद्वरदं सर्वतोमुखम् |
यथर्चने तथा ह्यग्नौ ध्याने चैव तथैव हि ||

यथा देवे तथा देहे अग्नौ होमे तथैव च |
अन्तःकरणमिदं ज्ञात्वा पश्चाद्बाह्यं तु षण्मुख ||

स बाह्याभ्यन्तरं कृत्वा पश्चाघ्नजनमारभेत् |

इति कालज्ञाने वातुले तन्त्रेऽध्युष्टशते द्वितीयः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अथातः संप्रवक्ष्यामि स्नानं पापहरंपरम् |
सकृज्जरो न चास्त्रेण मृदं गृह्यविचक्षणः ||

मलस्नानं पुराकृत्वा स कृज्जप्त्वा तु संहिताम् |
तामेव मृत्तिकां वत्स अभिमन्त्र्य सकृत्सकृत् ||

भागत्रयं ततः कृत्वा एकं चास्त्रेण भालयेत् |
द्वितीयं पञ्चभिर्ब्रह्मैः शिवजप्तं तृतीयकम् ||

अस्त्र जप्तेन भागेन दिशाबन्धन्तु कारयेत् |
शिवजप्तेन तीर्थं तु ब्रह्म जप्तेन चात्मनि ||

गुंडयित्वा ततः स्नायात् शिव तीर्थस्य मध्यतः |

प्. २ब्)

(यथा देवे तथा देहे चिन्तयित्वा विचक्षणः |
कृत्वान्तः करणं ह्येतत्पश्चाद्बाह्यन्तु षण्मुख || पाठान्तरम् | टोप् ओf 
पगे)

चक्रवत्युपचारेण सुगन्धामलकादिभिः ||

उपस्पृश्य विधानेन सन्ध्यां वन्देदनुक्रमात् |
मन्त्रैः सर्वैः सकृद्वत्स उपस्थानन्तु कारयेत् ||

अभिषेकं पुराकृत्वा पश्चात्सन्ध्यां समाचरेत् |
अस्त्रंति योजयेद्देहे क्षिपेद्बाह्ये विचक्षणः ||

शरीरं शोषयेद्वत्स(धयेत्तसः) ते नात्मनि नियोजयेत् |
विघ्नेषु पाशजालेषु सदायोज्यं विचक्षणैः ||

हृदयेन ततो विद्वान् पितृदेवांश्च तर्पयेत् |
संहारं तस्य तीर्थस्य प्रसादेन तु षण्मुख || 

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते तृतीयः पटलः 

ईश्वर उवाच ||

भस्मस्थानं प्रवक्ष्यामि संक्षेपेण तु षण्मुख |
सर्वमन्त्रैः सकृद्वत्स अभिमन्त्र्य यथाक्रमम् ||

मलस्नानं पुराकृत्वा अस्त्रबीजेन षण्मुखः |
विधिस्नानं ततः पश्चान्मूर्द्ध्निमारभ्य विन्यसेत् ||

ईशानेन्येद्धूल्य शिरोंमुखं चक्रेणमन्त्रवित् |
हृदयाङ्गं अघोरेण गुह्यं वै गुह्यकेन तु ||

सर्वाङ्गञ्चैव संघेन अभिषेकन्तु पञ्चभिः |
उपरिष्ठाद्येनादेन पश्चात्कुर्वीत षण्मुख ||

इति कालोत्तरे वातुले तन्त्रेऽध्युष्टशते चतुर्थः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

यजनं संप्रवक्ष्यामि यथावदनुपूर्वशः |
बीजाङ्कुरं पुरा * * त्या पश्चादनन्तमासनम् ||

अन्ते चानन्तिकं कुर्यात्क्रमेण षडानन |
हृदयं कर्णिका पद्मं धर्मज्ञानादिमेव च ||

वैराग्यं नैव ऐश्वर्यं हृदयं प्रभवा न्यसेत् |
केसरैः शक्तयो व्यूहं हृदयेन तु कारयेत् ||

आवाहयेत् ततो देवं हृदयेन तु षण्मुखः |

प्. ३अ)

(शिवादि सर्वमन्त्रैश्च होमयेच्चानु पूर्वशः | तोप् ओf पगे)

स्थापनं चार्घ पाद्यं च आचमनीयं च मंत्रवित् ||

स्नपनं पूजनं चैव हृदयेन तु कारयेत् |
उक्तानुक्तं च यत्किञ्चित्तत्सर्व हृदयेन तु ||

एकावरणमेतद्धि सर्वकामार्थसाधनम् |
सर्वमंत्रेषु सामान्यं सर्वज्ञानेषु चोत्तमम् ||

इति कालज्ञाने वातुले तन्त्रेऽध्युष्टशते पञ्चमः पटलः ||


अथातः संप्रवक्षामि अग्निकार्यविधिक्रमम् |
अस्त्रेणोत् ह्ये?खनं कुर्यात् कवचेनाभ्युक्षणं तथा ||

शक्ति न्यासं ततो मन्त्री हृदयेन तु कारयेत् |
हृदि वै शक्ति गर्भं तु प्रक्षिपेज्जातवेदसम् ||

गर्भाधानादिकं कृत्वा निकृतिं चाप्य पश्चिमाम् |
हृदयेन तु मन्त्रज्ञः सर्वकर्माणि कारयेत् ||

पश्चात्पद्मविधानं तु प्रागुक्तं परिकल्पयेत् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते षष्ठः पटलः ||


अतः परं प्रवक्ष्यामि मण्डलं सार्वकामिकम् |
भूमेः संसोधनं कृत्वा शास्त्रदृष्टेन कर्मणा ||

अधिवासनं ततः कुर्यान्नक्षत्रे शकुनान्विते |
आलिखेन्मण्डलं प्राज्ञः सर्वसिद्धिप्रदं शुभम् ||

सूत्रेण सुमितं कृत्वा चतुरस्त्रं समंततः |
मध्ये पद्मं प्रतिष्ठाप्य अष्टपत्रं स कर्णिकम् ||

एकहस्तं द्विहस्तं वा चतुरष्टमथापि वा |
लिखेदावरणं त्रीणि स्वतन्त्रं विहितांगुह ||

पश्चिमे वाह्येद्वारमाचार्य सुसमाहितः |
आग्नेयां कारयेत्कुण्डं हस्तमात्रं प्रमाणतः ||

यज्ञकर्मविधिं कुर्यात् सुसमिद्धे हुतासने |
पूर्वादारभ्य वक्त्रादीन् विन्यसेच्चानु पूर्वशः ||

पवित्राणिपुरान्यस्य शिवाङ्गानि न्यसेत्ततः |
आग्नेयां हृदयं न्यस्य ईशान्यां शिरो न्यसेत् ||

(वर्तुलञ्चतुरस्रकश्चन्द्र मेखलशोभितम् |
सर्वकामप्रवदिष्टां हुन्ताग्नेयां? स लक्षणम् ||
यज्ञाङ्गानि समाधाय कुर्याद्भूम्याधिपासनम् | बोत्तोम् ओf पगे)

प्. ३ब्)

(संक्षेपेण मयास्कन्द विधानं परिकीर्तितम् |
अनुक्तं यद् भवेत् किञ्चित् तत् सर्वं हृदयेन तु ||
एवं विधि विधानज्ञो बुध्वाकर्मसमारभेत् || तोप् ओf पगे)

नै-ऋत्यां तु शिखां दघ्नाद्वायव्यां कवचं न्यसेत् |
अस्त्रं दिशासुविन्यस्य कर्णिकायां सदाशिवम् ||

गर्भ न्यासे विधिर्ह्येष द्वितीयावरणं शृणु |
पूर्वादारभ्य विधिना लोकपालांश्च पूजयेत् ||

तृतीये लोकपालास्त्रां अस्त्रेणैकेन पूजयेत् |

इति कालोत्तरे वातुले तन्त्रेऽध्युष्टशते सप्तमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अथ दीक्षां प्रवक्षामि पञ्चतत्वैर्व्यवस्थिताम् |
पृथिव्या परन्तथा तेजो वायुराकाशमेव च ||

एते पञ्च महातत्वायैर्व्याप्तमखिलं जगत् |
सर्वतत्वास्तु तत्रस्याद्रष्टव्या साधकोत्तमैः ||

नाध्नाः सन्धानयोगेन संयोज्यांहुतिभिः क्रमात् |
ब्रह्माण्डं तु निवृत्या वै शत रुद्रा व्यवस्थिताः ||

प्रतिष्ठायां तदूर्द्धंत यावद व्यक्तगोचरम् | 
(कवचं तु प्रतिष्ठायां यावद व्यक्त गोचरम् बाह्य लक्ष | रिघ्त् ओf 
पगे)
ततो विघ्नानि युञ्जीत यावद्विघ्नेश्वरान्तिकम् ||

शान्त्यातदूर्ध्वमध्वानं शान्त्यातीतं शिवं यजेत् |
तदा प्राप्य शिवं भूय न पुनर्जन्मनां व्रजेत् ||

अविदित्वा इमांस्तत्वान् यो दीक्षां कर्तुमिच्छति |
वृथापरिश्रमं तस्य नैव तत्फलमाप्नुयात् ||

निवृत्तिः पृथिवी ज्ञेया प्रतिष्ठा चाप उच्यते |
विघ्ना तेजो मयी प्रोक्ता वायुः शान्तिश्च कीर्तिता ||

शान्त्यातीतं भवेद् व्योम तत्परं शान्तमव्यम् |
तं विदित्वा महासेन स्वयं चान्यपि दीक्षयेत् ||

निवृत्तिं हृदये नैव प्रतिष्ठां वै शिरेण तु |
विघ्ना चैव शिखायां तु शान्तिं वै कवचेन तु ||

शान्त्यातीतं परं व्योम प्रसादेन तु होमयेत् |
एकैकस्य शतं जुहुयात् शतं वै पञ्च होमयेत् ||

प्. ४अ)

पश्चात्पूर्णाहुतिं दघ्नात्प्रासादेन तु षण्मुख |
प्रायश्चित्तं विशुध्यर्थमेकैकाष्टाहुतिं क्रमात् ||

अस्त्र बीजेन मन्त्रज्ञो होमयेज्ज्ञातु पूर्वशः |
एवं समाप्यते दीक्षा जननादि विसर्जिता ||

हुते नैव तु मुच्यन्ते साधकाजन्मबन्धनात् |
अप्रकाश्यामिमामिष्टिं गोपनीयं प्रयत्नतः ||

रहस्यं सर्वतन्त्राणामिदं संस्कारमुत्तमम् |
एवं संस्कारशुद्धस्य शिवत्वं जायते ध्रुवम् ||

कार्तिके उवाच ||

(स्कन्द उवाच ||

सकलो ह्येतदुद्दिष्टं पूर्णाहुत्वा तु निष्कलम् |
एवं संयोजितस्तस्मिन्प्रासादेन महेश्वर || इत्येक पुस्तकेऽधिकः पाठः || 
टोप् ओf पगे)

योनि न्यासादितः कृत्वा उद्धारं चाप्य पश्चिमम् |
सोधनानु क्रमं देव कथयस्व यथाविधि ||

ईश्वर उवाच ||

दशसप्त च ये प्रोक्ता पृष्टास्ते वै त्वया गुह |
यस्य यद्विहितं बीजं कथयाम्यनु पूर्वशः ||

योनिबीजं तु हृदयं कल्पपीत यथाक्रमम् |
अर्चनं प्रोक्षणं चैव ताडनं च तथैव हि ||

संहारं चैव संयोगं निक्षेपं हि तथैव च |
अर्चनं च पुनः कुर्याद्गर्भधारणमेव च ||

जननं चाधिकारं च भोगश्चैव लयतथा |
स्वतत्वे शतमाहुत्या हृदयेन तु षण्मुख ||

पाशद्भेदं तथास्त्रेण पूर्णाहुत्या च पूर्ववत् |
हृदयेन ततोद्वारं कर्तव्यं चानुपूर्वशः ||

अकारादि ऋकारान्तं नपुंसकविवर्जिताः |
आत्मतत्व स्वराश्चैते पञ्चयुग्माः प्रकीर्तिताः ||

शोधनीयाः पुरावत्स भूतादिभिरनुज्ञया |
भूताभावास्तथा तत्वा गन्धादिश्च यथाक्रमम् ||

गन्धोरसस्तथा रूपस्पर्शः शब्दश्च पञ्चमः |
तन्मात्र संस्थिताश्चैते होमयेच्चानुपूर्वशः ||

गन्धभूतानि होतव्यं रसो भावात्षडानन |

प्. ४ब्) 

तेजस्तत्वा समाख्याताः स्पर्शबीजानि होमयेत् ||

शब्दे शब्दस्तु संयोज्य हृदिना संपुटीकृता |
उद्धारे प्रोक्षणे चैव ताडने च तथैव हि ||

हुंफट्कारसमायुक्तं कर्तव्यं चानु पूर्वशः (संहारं तु 
तथापरम् पाठान्तरम्) |
संहारं चैव तत्वानां कर्तव्यं तु यथाक्रमम् ||

तत्वे तत्वे त्विदं कर्म एष एव विधिक्रमम् |
यस्य यद्बीजं विहितं तस्य एव विधिक्रमम् ||

एभिः संसोधितैर्वत्स विधिमाप्नोति पुष्कलम् |
अन्यथा नैव मुच्यन्ते विधिहीनाः षडानन ||

पूर्णाहुति प्रदानन्तु कर्तव्यं धारणायुतम् |
अमृतं यत्परं वत्स स्रवन्तं मनसा स्मरेत् ||

(तेनाप्यायन्तिते सर्वे देवा ह्यग्निः मुखं गताः |
भवन्ति शिवदाः सर्वे शिवयज्ञस्य योजनाः || टोप् ओf पगे)

दीक्षा प्रकरणे ह्येषा योज्या सर्वत्र सर्वदा |
लिङ्गोद्धारविधाने तु सर्वसंस्कारकर्मसु ||

कार्तिकेय उवाच ||

पशोर्यहं तथा मोक्षं यत्त्वयोक्तं पुरामम |
पाशा मे भ्यन्तरा बाह्याः कस्मिन् स्थाने व्यवस्थिताः ||

कस्मिन् स्थाने च तं द्वेघ्नां  सघ्नोत्कान्तिश्च कीदृशी |
पशवः के च निर्देशं कथयस्व महेश्वर ||

ईश्वर उवाच ||

आदिमस्य द्वितीयेन गृह्य * * *? चात्मनि |
मुष्टिना यावत्तत्स्थानं नीयते तु विचक्षणः ||

विषुवेन तु * * * हर्मद्यं स शिवानिकं |
एकत्र समतां यान्तिं अन्यथा च पृथक् पृथक् ||

* * *? ते तु *? त्तव्याः शिवास्त्रेण तु संयुताः |
तदास्य योज्यतां यान्ति समयेत्परिवर्जिताः ||

अनिर्देश्यमसंज्ञं च (असंदिग्धमिति पुस्तकान्तरे पाठः) 
यत्कृतं तद्वृथा भवेत् |
समुद्दिश्य कृतं कर्म मोक्षदं नैव संशयः ||

यथा कामं समुद्दिश्य कौतुकाघ्नानि कुर्वते |

प्. ५अ)

तथाफलानितद्भुङ्क्ते अनिर्दिष्टन्तु मोक्षदम् ||

सूर्यस्य ग्रहणे वत्स विषुवेन तु संयुतम् |
आयामांते यदाछिन्नं तदा चोत्क्रामयेत् ध्रुवम् ||

अनेन ग्रन्थिताः पाशाः सूत्रे मणि गणा इव |
हृसध्याघ्नावत्तत्पद्मं मनस्तं तु सुतानितम् ||

तं दृष्ट्वा छेदनं कुर्यान्मनोवृत्या मनश्छिनेत् |
मनसा तु मनश्छिन्नं जीवः केवलतां व्रजेत् ||

कार्तिकेय उवाच ||

विस्तरं त्यज देवेश संक्षेपं कथयस्वमे |
येन विज्ञानमात्रेण पशुं मोचयते क्षणात् ||

ईश्वर उवाच ||

शृणु षण्मुख तत्वेन येन मोक्षे ध्रुवं भवेत् |
प्रयोगेण तु सूक्ष्मेण योगदृष्टेन मन्त्रवित् ||

दिव्येन योगमार्गेण प्रेर्यते मन्त्रशक्तिना |
तं विदित्वा महासेन जीवं वायुमयंबुध ||

विषुवेन तु योगेन विन्यसेच्छाश्वतं पदं |
योगं तु विषुवं प्राप्य कोन मुच्येत बन्धनात् ||

पृथिव्याघ्नन्तु नाघ्ना वै शब्दादि गुणवायुभिः |
मन्वाधि देवतात्मा च ज्ञात्वामुच्यति मोचकः ||

नाडी विवरसंबद्धादूर्धनासो ह्यधोमुखाः |
ग्रन्थि द्वय युताः सर्वे हुंफडद्वारान्तरेन्विताः ||

ततश्चोर्द्धं त्वमायान्ति मन्त्रनाद पदेरिता |
दीक्षाकाले तु संयोज्य उघ्यातैः पूर्ववद्बुधः ||

क्ष्माघ्नालोक्यमनसा स बाह्याभ्यंतरं ग्रह |
तत्वे तत्वे तु कर्तव्या वियुक्तानि रहंकृताः ||

ब्रह्माध्नां श्रावयेद्वत्स न पुनर्जन्मतां व्रजेत् |
चेता चेतोद् द्विरभ्यस्य मन्त्रवादपदेरितम् ||

दीक्षा काले तु संयोज्य आयामे भास्करस्य तु |
सर्वमार्गाश्रितं जीवं नाशाग्रे द्वादशाङ्गुलम् ||

ताडयित्वा पुरावत्स ग्रहणं पूर्वद् भवेत् |

प्. ५ब्)

(भित्वागत्वां न्यसेज्ज्योतिं तत्वं तत्वेन शोधयेत् | इत्येक पुस्तके 
पाठः | टोप् ओf पगे)

भित्वागत्वां न्यसेघ्नोनिं तत्वं तत्वे तु सन्धयेत् ||

शक्तिनासं पुटीकृत्य वौषडन्तेन निक्षिपेत् ||

इति कालाख्यप्रकरणे वातुले तन्त्रेऽध्युष्टशतेऽष्टमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अभिषेकं प्रवक्ष्यामि संक्षेपान्न तु विस्तरात् |
हिताय साधकेंद्राणां शिववक्त्राद्विनिःसृतम् ||

मृन्मयं कलशं ह्येक चन्दनेन विलेपितम् |
ब्रह्मपत्रपुटे नाथ पद्मपत्रेण वा भवेत् ||

सर्वौषधि युतं कृत्वा सर्वगन्धीपशोभितम् |
सर्वरत्नं मयं कुम्भ सर्वरत्नोपशोभितम् ||

शतमष्टोत्तरं जप्त्वा निनादं सर्वतो मुखम् |
याग कृत्वा तु पूर्वोक्तमभिषेकं समाचरेत् ||

शुभे नक्षत्र दिवसे मुहूर्ते शकुनान्विते |
वहुमङ्गलघोषैश्च शंखवादि अनिःश्वनैः ||

ब्रह्मघोषैश्च विविधैर्नृत्यगेय समन्वितैः |
अनुज्ञातोभिषिक्तश्च आचार्यपाशहा भवेत् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते नवमः पटलः ||

ईश्वर उवाच ||

नाडी चक्रमिदं सूक्ष्मं प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः |
नाभेरधस्ताप्र?त्कन्दमंकुरास्तवनिर्गताः ||

द्वासप्तति सहस्राणि नाभिमध्ये व्यवस्थिता |
तिर्यगूर्ध्वमधश्चैव व्याप्तं तैस्तु समन्ततः ||

चक्रवत्संस्थिता ह्येताः प्रधानादशनाडयः |
इडा च पिङ्गला चैव सुष्ठरा च यथा भवेत् ||

गान्धारी हस्तजिह्वा च पूषा चैव यशा स्मृताः |
अलंबुषा कुहूश्चैव शंखिनीदशमी तथा ||

दशप्राणवहां ह्येता नाडयः परिकीर्तिताः |

प्. ६अ)

प्राणोपानसमाश्च उदानो व्यानमेव च ||

नागकूर्मोथ कृकरो देवदत्तोधनञ्जयः |
प्राणश्च प्रथमोर्नवानामपि स प्रभुः ||

प्राणः प्राणमयः प्राणो विसर्गाः पूरणं प्रति |
नित्यमापूरयत्येय प्राणिनामुरसि स्थितः ||

निश्वासो ह्यसकासैश्च प्राणोजीवः समाश्रितः |
प्रयाणं कुरुते यस्मात्तस्मात्प्राणः प्रकीर्तितः ||

अपानयत्यपानस्तु आहारमनुजामधः |
शुक्रमूत्रवहोवायुरपानस्तेन कीर्तितः ||

पीतं भक्षितमाघ्रातं रक्तं पित्तकफानिलम् |
समं नयति गात्रेषु समानो नाममारुतः ||

स्पन्दयत्यधरं वक्त्रं नेत्रगात्रे प्रकोपनम् |
उद्वेजयति मर्माणि उदानो नाममारुतः ||

व्यानोविनाशयत्यङ्गं व्यानो व्याधि प्रकोपनः |
प्रीतिर्विनाशः कथितो वार्धिक्यं व्यान उच्यते ||

प्राणाघ्नावायवः प्रोक्ता नामाघ्नाः कथयामिते |
उद्गारे नाग इत्युक्तः कूर्मश्चोन्मीलने स्थितः ||

कूकरः क्षुभिते चैव देवदत्तो विजृम्भते |
धनंजयः स्थितो घोषे मृतस्यापि न मुञ्चति ||

इत्येतद्वायुं वृन्दं हृदहृदि निहितं नाभिचक्रे प्रतिष्ठं 
निःश्वासोछ्वासकासैःस्वसनमुरमधः कम्पिता घूर्णितैश्च नित्यं 
नित्याल्पजन्मा व्यसनपतिपशुं यौवने चाल्प भावादाक्रान्तो 
वायुवृन्दैविधुननमणौः क्रीडते सर्वसत्वै * *? डी चक्रं 
यथावस्थं कथयामि तवाखिलम् ||

दशारं चक्रमेतन्तु विभागो ज्ञायते यथा ||
चक्रवद्भ्रमते जीवो दशस्थानेष्वनुक्रमात् ||

प्. ६ब्)

स जीवोजीव लोकस्य नैव बुध्यन्ति मोहिता |
दशधा गच्छते येन तेन चक्रं प्रकीर्तितम् ||

नाडीचक्रेति विख्याता येन संक्रमते ह्यसौ |
हृद्व्योममध्य पङ्कजमष्टदलं कर्णिका च तस्यान्ते ||

अर्केन्दु हिरण्यघ्नोताभः शक्तियः स्तस्मिनुपरिचराखलु |
शक्तिस्तासां प्राग्भाविनी शिवस्य तदवस्थांशच्छिव 
तुष्टयपङ्कजमध्ये पुरुषस्तषसंलीनः ||

शून्यं मरुत्संदंशकगृहीतकरणात्मक उभयतोपि ||

स पाति पत्र नीयते सुष्कदलं मारुते नैव |
भ्रामति पङ्कजमध्ये कला च स्वोद्भूपांशसंबद्धः ||

गोलकहेनाहत इव उत्पतननिपतनं सदा कुरुते |
ईश्वर योगाद्विषु वंसंकान्तिश्चैव सव्यसंयोगात् ||

सौरनियोगाद्दक्षिणमुदगयनं वाहाजन्मसंयोगात् |
अयनौ सव्यापसव्यौ द्वौपुटकौ युग्मतो विषुवमाहुः ||

संक्रान्तिरितश्चेतश्चेतद्विदैश्च समाख्याता |
सौरः सभ्यो मार्गश्चान्द्रमराश्चेतरसमाख्यातः ||

धन्यामभिषेचनोंदोसौरः खलु वह्नि सन्धाने ध्यानाघ्नावियुषाख्ये 
प्रागुललसंस्थं नृपाबलेपि स्यात् ||

तेजस्वी तृ इवुभुक्षापीडासंजायतेतिग्नि दिक्पत्रे |
याम्ये याम्यं भागं नैर्-ऋत्ये राक्षसं समुद्दिष्टम् ||

वारुणं वरुणं संस्थं मारुतपत्रे गते मरुद्भावम् |
सौम्ये याक्षं भावमीऽसे ईशं समाख्यातम् ||

ब्राह्मे ब्राह्मां भावं तदध उरगेन्द्र समुष्टितम् |
यस्यां दिशं विगच्छत्यखिलं भावं तस्य संयाति ||

पत्रान्तरालसंयोगाच्छून्यदामात्मानमाभाति |

प्. ७अ)

इति खलु पुद्गलचारं नाडीसंचारमण्डले मुख्यं कथितमिह * 
*? हेतोर्बोद्धव्यं यत्नतः सिद्धैः ||

कार्तिकेय उवाच ||

स जीवोजीवलोकस्य येन जानन्ति तत्वतः (यथा ज्ञायाति इति 
पाठान्तरम्) |
संशयो मे महादेव प्रसादी भव शूलधृक् ||

ईश्वर उवाच ||

जीवस्य पुरुषाख्यस्य दर्शनं शृणु षण्मुख |
कथयामि न संदेह पुत्रस्नेहाद्विशेषतः ||

संक्रान्तिर्विषुवं चैव अहोरात्रायुनानि च |
अधिमासं ऋणं चैव ऊत रात्रं धनं तथा ||

ऊन रात्रं भवेच्छिक्का अधिमासो विजृम्भिका |
ऋणं च भवते कासो निश्वासो धनमुच्यते ||

उत्तरं दक्षिणं ज्ञेयं वामदक्षिणसंज्ञकम् |
मध्ये तु विषुवं प्रोक्तं पुटद्वयविनिःसृतम् ||

चत्वारो विषुवाः प्रोक्ता योगिनां दिने दिने |
मध्याह्ने चार्द्धरात्रे च उदयास्तमने तथा ||

संक्रामं पुनरस्यैव स्वस्थानास्थानमेव च |
इडा चैव सुषुम्णा च अमा चैव समन्विता ||

सुषुम्णा मध्यमे ह्यङ्गे इडा वामे प्रतिष्ठिता |
अमा वै दक्षिणे ह्यङ्गे एतत्संक्रान्ति मुच्यते ||

ऊर्द्ध्व प्राणो अहश्चैव अपानो रात्रिरेव च |
विभागा दश प्राणस्य यो वेत्येवं स वेदवित् ||

आयामो देह मध्यस्थः सोमग्रहणमिष्यते |
देहातीतं तु तं विंघ्नादादित्यग्रहणं विदुः ||

स्वयमुच्चरते यस्मात् स्वदेहावस्थितः शिवः |
तस्मात् तत्व विदां पुंसां तदेव जप मुच्यते ||

अयुते द्वे सहस्रं तु षड्शतानि तथैव च |
अहोरात्रेण योगीन्द्रो जपसंख्यां करोति हि ||

प्राणायामं समासेन कथयामि तवाऽखिल |

प्. ७ब्)

उक्तस्येत? प्रणवं स्वरेणैकि? न योगवित् ||

उदरं भू?यित्वा तु वायुना यावदीप्सितम् |
प्राणायामो भवत्येय पूरके दिहपूरकः ||

पिधाय सर्वद्वाराणि निःश्वासोछ्वासवर्जितः |
संपूर्णकुम्भवत्तिष्ठेत् प्राणायामस्तु कुम्भकः ||

सुश्चे?द्वायुं ततोर्द्धन्तु श्वासे नैकेन योगवित् |
निःश्वासयोगयुक्तस्तु ऊर्द्ध्ववायुश्चरे चयेत् ||

रेचकस्त्वेष विख्यातः प्राणः संशय कारकः |
योसौ हृदिस्थं पद्मस्तु अधोमुखव्यवस्थितः ||

स वै विकसते पद्मः पूरकेण तु पूरितः |
ऊर्द्ध्व स्त्रोतो भवेत् पद्मः कुम्भकेन तु रोधितः ||

रेचकेण तु आक्षिप्तः सघ्नः प्राणहरेण तु |
मुत्का हृदय पद्मं तु ऊर्ध्वस्त्रोतो व्यवस्थितः ||

रेचितो गच्छते ह्यूर्ध्वं ग्रन्थिं भित्वा क्षणेन तु |
भित्वा कपाल द्वारतजीव? ऊर्द्ध्वन्तु रेचितः ||

सदाशिव पदं गत्वा न भूयो जन्मतां व्रजेत् |
आयाम? कृयते तस्य नान्यस्य तु कदाचन ||

स जीवो जीवलोकस्य मया प्रोक्तः समासतः ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्ट इति ज्ञानभेदो दशमः पटलः ||


चन्द्राग्निरविसंयुक्ता आघ्नाकुण्डलिनी तु या |
हृत्पद्म देशे तु सा ज्ञेया अङ्कुराकारसंस्थिता ||

सृष्टि न्यासं न्यसेत् तत्र द्विरभ्यास पदेरितम् |
स्रवन्तं चिन्तयेत् तस्मिन्नमृतं साधकोत्तमः ||

अग्नीसोमात्मकं सर्वं जगत्स्थावरजङ्गमम् |
चिन्तयेद्विपरीतन्तु सिद्धिकामः समाहितः ||

स्वदेहं चिन्तयेद्विद्वान्दिरूपमनौपमम् |
ऊद्दिष्टं यस्य यत्कर्म तस्य तत्कर्म चिन्तयेत् ||

प्. ८अ)

चतुरस्रार्द्धचन्द्रन्तु त्र्यंशवर्तुलशून्यकम् |
वज्रान्तं शृंगाटं बिन्दुशून्यं चेति प्रकीर्तितम् ||

पीतं शुक्ल च रक्त्रं च कृष्णं च सर्वकामिकम् (स्यामवर्ण 
पा०) |
यो वेत्येवमिमं तत्वं स तत्ववित्षडानन ||

समस्तव्यस्तभावेन समाधिं यो भ्यसेद्गुह |
इहामुत्रफलं तस्य अचिरेण न संशयः ||

पंचावस्थां स्वतत्वस्थां स्वभावां तेजसान्विता 
(भावतेजसमन्विताम् पा०) |
ध्यात्वा ह्येतां ब्रजेन्मूर्द्ध्नि तस्मिंश्चित्तं नियोजयेत् ||

स्तम्भनाप्यायनोत्कर्म विद्वेषोच्चाटनादि च |
प्रीति संजननं सौम्यं यद्दिष्टं ते षडानन ||

बिन्दुस्थं त्रितयं ध्यायेत् सिद्धिकामं समाहितः |
आत्मानमीश्वरं चैव एकीकृत्य षडानन ||

इदमभ्यसते ध्यानममृतं सर्वतोमुखम् |
अचिरेणैव कालेन स सिद्धिफलभाग् भवेत् ||

सृष्टि न्यासमविज्ञाय कथं युञ्जन्ति साधकाः |
आकाशं हनते मुष्ट्या कुर्वते तु षडाननः ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते एकादशः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

पुनरेव प्रवक्ष्यामि सृष्टिं विस्तरतः क्रमात् |
यथा तु सकलो देवो निष्कलेन स * न्वितः ||

कला युत्पाद या मास सर्वमन्त्र प्रवर्तिकाम् |
ओंकार मूर्द्ध्निमध्यस्थं ओंकारो व्याप्य सर्वतः ||

ओंकारः प्रथमो रेखा अंकारः सृजते प्रभुः |
विंघ्नानामकला सा तु वर्णे वर्णे व्यवस्थिता ||

ओंकारस्य तु ओंकारोभाकला या तु दृश्यते |
प्रतिष्ठानाम सा ज्ञेया ओंकाराक्षरक्षरसंभवा ||

मूर्द्ध्नि तस्य भवेघ्ना तु सूक्ष्मामूर्तिनिरञ्जना ||

मकारः संभवस्तस्या निवृत्तिर्नाम सा कला |

प्. ८ब्)

ओंकारं बिन्दुसंयुक्तं लय ओंकारमूर्द्ध्नि ||

रेखैवव्योम्नि निर्वाणा सा कला शान्तिरुत्तमा |
संयोगात्संप्रकाशेत निष्कले सकले? स्थितः ||

मूर्द्ध्नि ओंकारस्त? ओंकारं ओंशब्दस्य तु जायते |
सा शान्ति परमा सूक्ष्मा बिन्दुना सह जायते ||

दीपादि दिवयते तेजो विस्फुङ्गशिखान्वितः |
तन्नियतं त्रिधा याति शिवविघ्नात्पलां हलाम् ||

शान्ति विघ्ना प्रतिष्ठा च निवृत्तिश्चैव सा कला |
या कला रेखिणी तत्र पतिता बिन्दुना सह ||

स विश्वेशः शिवः प्रोक्तो देवदेवो महेश्वरः |
प्रथमं यस्य यद्बीजं बिन्दुनादेति कीर्तितम् ||

न त्यजेत् परमं स्थानं सास्वतं ध्रुवमव्ययम् |
बिन्दुं चोदरे क्षिप्य मातृवत्परिरक्षति ||

तस्योर्द्ध्वे वामपार्श्वे तु विष्णुबीजं प्रकीर्तितम् |
तस्य दक्षिण पार्श्वे तु ब्रह्मबीजं प्रकीर्तितम् ||

वामदक्षिण योनिस्थमेकमेवं त्रिधा भवेत् |
पार्श्वे बिन्दु द्वये चैव या रेखा मध्यमा स्थिता ||

तत्र देवः शिवः सूक्ष्मो गूढस्तिष्ठति शङ्करः |
एतद्बीजं परं देव शक्तिगर्भे महेश्वरम् ||

यतः प्रवर्तते सूक्ष्मं मन्त्रं तन्त्रं चराचरम् |
अव्यक्तं परमं सूक्ष्मं शक्तिदेहनिरञ्जनम् ||

शिवमनादि निधनं या बुध्वानाभि जायते |
दक्षिणस्यं तु यद्बीजं ज्ञानशक्ति परा हि सा ||

तद्बीजं परमं ब्रह्म यत्रगूढः स तिष्ठति |
वामस्थं यत्परं बिन्दुं क्रियाशक्ति परा हि सा ||

तत्र विष्णु स्वबीजेन गूढः सूक्ष्मो निरञ्जनः |
एष देवो विसर्गस्थ विसृष्टो यो हि शंभुना ||

प्. ९अ)

निगूढ्ं तं न पश्यन्ति येन सृष्टं चराचरम् |
विसर्गाज्जायते सृष्टिरीश्वरः प्रभुरेव स ||

विसृष्टं येन सद्बीजं विसर्गस्तेन सोच्यते |
तेन वा पूरितं सर्वं जगत्स्थावरजङ्गमम् ||

शक्तिरश्मिन्समूहेन शतशोथसहस्रसः |
सृजते ग्रसते चैव संयोजकवियोजकः ||

ज्ञानशक्त्या तु भगवान तु गृह्णाति देहिनम् |
विसर्गाज्जायते सृष्टिः संहारं बिन्दुना सह ||

निर्वाणतत्वविज्ञानं न तु विस्तरगोचरम् ||

इति कालज्ञानेऽध्युष्टशते द्वादशः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

संहारः संपुटान्तस्थमादिरन्ते षडानन ||
मातृकान्ते तथा हुत्वा एकैकस्य पृथक्पृथक् ||

कार्तिकेय उवाच ||

संहारं चैव सृष्टिश्च सर्वनिगदितं विभोः ||

दीक्षितानां गतिभ्रंशस्तत्वतः कथयस्व मे ||

ईश्वर उवाच ||

मायान्विते शठे क्रूरे निःसत्ये कलहप्रिये |
गतिभ्रंशकरोयोग तत्वतः शृणु षण्मुखः ||

बिन्दुयुक्तं यदा नादं तत्वानां च षडानन |
वामाज्येष्ठा तथा रौद्रीमाकर्षसन्वयेद्रुतम् ||

विधाय मूर्द्ध्नि संक्षिप्य आयामेन शिवस्य तु |
पूर्ववत्मनसा लोक्य गतिस्ते स्वनिवर्तते ||

गतिभ्रं शकरोयोगोवत्स यद्व?दुदाहृतः ||

इति कालज्ञानेऽध्युष्टशते त्रयोदशः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

प्रसादेनोत्थाप्य नादं सतजं जपते यदि |
षण्मासाज्जायते सिद्धिर्योगयुक्तो न संशयः ||

गमागमस्य जाप्येन सर्वपापक्षयो भवेत् |
अणिमादि गुणैश्वर्यं षड्भिर्मासैर्न संशयः ||

गमागमं विदित्वा तु मुच्यते नात्र संशयः |

प्. ९ब्)

तन्मयस्तत्सद्यो भूत्वा षण्मासात् सिद्धिमाप्नुयात् ||

सूक्ष्मस्थूलं परं चैव प्रसाद कथितो मया |
प्रसाद येन बुध्यन्ति न ते बुध्यन्ति शङ्करम् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते चतुर्दशः पटलः ||


ईश्वर  उवाच ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि प्रसादस्य तु लक्षणम् |
ह्रस्वं दीर्घं प्लुतं चैव लक्षयेन्मन्त्रवित्सदा ||

ह्रस्वो दहति पापानि दीर्घी मोक्षप्रदो भवेत् |
आप्यायने प्लुतश्चैव मूर्द्ध्निबिन्दुसमन्वितः ||

स्थूलभेदास्त्रयः प्रोक्तावश्योच्चाटनमारणे |
प्लुते नैव सदा वश्यं कुरुते नात्र संशयः ||

दीर्घे उच्चा?टने प्रोक्तं फट्कारेणसमन्वितम् |
फट्कारेणसमायुक्तो मारयेन्नात्रसंशयः ||

आदिरन्ते तु ह्रस्वस्य? फट्कारो मारणे स्मृतः | (ठिस् लिने इस् टोप् ओf 
पगे)
आदिरन्ते च हृदयं प्रयोगाकर्षणे स्मृतम् (गंण तु कर्षयेत् | 
पा०) |
आकर्षयेद्ध्रुवं युक्तो योजनानां शतादपि ||

एवमाकर्षयेत्साध्यं नामविज्ञाय तत्वतः |
साधकस्य भवेद् वह्नी न्यूनासाध्यस्य कीर्तिताः ||

एवं ज्ञात्वा तु मेधावी आकर्षं कुरुते ध्रुवम् |
अविज्ञाय इदं सम्यग् नैव सिध्यन्ति साधकाः ||

यागं कृत्वा तु पूर्वोक्तं मन्त्रस्यार्घं प्रदापयेत्? |
अर्घं दत्वा तु मन्त्रस्य जपं कुर्याद्विचक्षणः ||

देवस्य दक्षिणे भागे (मूर्तौ पा०) पञ्चं लक्षां स्थितो जपेत् |
जपान्ते घृत होमस्तु दशसाहस्रिको (कं हुनेत्) भवेत् ||

एवमाप्यायितोमन्त्र कर्मयोग्यो भवेत् ततः |
उक्ताश्च ये मयामन्त्राः सिध्यन्ते नात्र संशयः ||

दशलक्षां जपेद्यस्तु ज्ञनास्व स्थानवासिनः |
वशमायान्तिते क्षिप्रमिति शास्त्रस्य निश्चयः ||

प्. १०अ)

त्रिपञ्चलक्षां जप्त्वा तु दशग्रामनिवासिनः |
तेजनावशमायान्ति आत्मना द्रविणेन च ||

पञ्चविंशतिभिर्लक्षैर्विषयंवशमाप्नुयात् |
त्रिंशत्लक्षांजपेघ्नस्तु मण्डलेशो वशो भवेत् ||

पञ्चत्रिंशज्जपेल्लक्षां पृथिवीवशमानयेत् |
चत्वारिंशतिभिर्लक्षैरीक्षतेह महेश्वरम्? ||

पञ्चाशल्लक्षजापेन विघ्नाधरसमो भवेत् |
तत्रैव मोदते मन्त्री यावदाहूतसंप्लवम् ||

कोटिंजप्त्वा तु मतिमाञ्शङ्करं पश्यते ध्रुवम् || 

इति कालोत्तरे कालज्ञानेऽध्युष्टशते पञ्चदशः पटलः ||


कार्तिकेय उवाच ||

अघ्नापि संशयो देव ज्ञानविज्ञानयोः प्रभोः |
कथं जानन्ति तं ज्ञानं कथं वा ज्ञेयमुच्यते ||

ईश्वर उवाच (ठिस् लिने इस् टोप् ओf पगे)

आधारं पूर्वं विज्ञाय पश्चाद्धोमं तु षण्मुख |
आधाराधेय (द्ध्येयं) वित्प्राज्ञः समर्थः सर्वकर्मसु ||

आधारंपुरमित्युक्तमाधेयमीश (मीशोध्ये यस्तुव) मुच्यते |
ईशान्यामीशते यो हि सोत्र (यो यस्य ईशते ईशः सोऽस्य पा०) ईश इति 
स्मृतः ||

ईशं विज्ञायमेधावी यः स्वयं नदते सदा |
पुर्यष्टकसमायुक्तंमधश्चोर्द्ध्वं च गच्छति ||

शब्दः स्पर्श स्वरूपं (श्च मनोबुधि) च रसोगन्धश्च 
पञ्चमः |
बुद्धिर्मनस्त्वहंकारः पुर्यष्टकमिति स्मृतं ||

यावदेतैर्न मुच्यन्ते कथं मुच्यन्ति बन्धनात् |
शब्दस्पर्शं त्यजेद्ब्रह्मे रसं वै केशवे त्यजेत् ||

रूपं गन्धं त्यजेद्रुद्रे बुद्ध्यहंकारमीश्वरे |
मनोबिंदु शिवे त्यज्य एभिर्मुक्तः शिवी भवेत् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते षोडशः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

कालचक्रविधानं तु प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः |
कालचक्रेति विख्यातं येन कालं प्रबुध्यति ||

प्. १०ब्)

इडाहोरात्र चारेण अब्दांस त्रीणि जीवति |
द्व्यहोरात्र चारेण अब्दद्वयं स जीवति ||

त्रीरापहोरात्र चारेण अब्दमेकं स जीवति |
अहमेकं चरेघ्नस्य य?त्रिमेकां षडानन ||

षण्मासाज्जायते मृत्युरितिशास्त्रस्य निश्चयः |
यागद्वयस्य (द्विमासस्यतु) चारेण अहोरात्रं स जीवति ||

यथा वामा तथा वामा मध्यमा च तथैव च |
कालचक्रं समाख्यातं पुत्रस्नेहाद्विशेषतः ||

इति कालज्ञानेऽध्युष्टशते सप्तदशः पटलः ||


कार्तिकेय उवाच ||

विमुक्ता ये स्थिता देव शिवतुल्यपराक्रमाः |
अत्यन्तरमुखं तेषां श्रोतुमिच्छामि तत्वतः ||

ईश्वर उवाच ||

यथा द्वौ बृहत्कुमार्यौ प्रीत्या न्योन्यं भजन्तितौ |
एकासंयुज्यते योगे अन्या (द्वितीया पा०) दुःखमाप्नुयात् ||

सांयोगिकं तु यत्सुखं तत्सुखं कथयस्व मे |
कथयामि तव (त्वया०) भद्रे (द्र) यत्सुखं संप्रवर्तते 
||

पुनश्चैवागतां (वं त्वया) दृष्ट्वा परिष्वजति सोत्सुकाः |
यत्त्वया पूर्वमुद्दिष्टं सांप्रतं कथयस्व मे ||

असत्य(शक्य०)मेतत्कथितं(तुं) यत्त्वया परिपृच्छितम् |
ततः सा ब्रुवते क्रुद्धा किं त्वया सत्य वादिनि (सन्धानि० पा०) ||

ईदृशं तादृशं चैव ऋपम्यं प्रत्ययेन तु |
संयोगाघ्नत्सुखं भद्रे(द्र०) नैव जानन्ति चान्यथा ||

अन्यथा वदमानस्य (नामा० पा०) प्रत्ययो नैव जायते |
अव्युत्पन्नं सुखं यस्मात् कथितुं नैव शक्यते ||

अचिरेणैव कालेन संप्राप्तं(प्यं) तत्सुखं त(म)या |
मन्त्वया कथितं भद्रे(द्र) तत्तथैव न संशयः ||

अज्ञाना सुखमोहेन यदुक्तं चा प्रिय मया |
तत्क्षमस्वाप्रियं भद्रे(द्र०) यथापूर्वं भजस्वमाम् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशतेऽष्टादशः पटलः ||


कार्तिकेय उवाच |

कालज्ञानं त्वया प्रोक्तं स्वाङ्गादि कृतलक्षणम् |

प्. ११अ)

तत्वात्म वेद विहितं परे यांहितलक्षणम् ||

आत्मवत्सर्वभूतानि यथावेद्मि तथावद ||

ईश्वर उवाच ||

शृणु षण्मुख तत्वेन प्राणीनां जीवितं ध्रुवम् |
शुष्यते दन्तमेकन्तु शेषास्निग्धा स्वभावतः ||

त्रिवर्ष जीवितं प्रोक्तं मानवस्य न संशयः |
द्वे चाब्दे दशने द्वे च अब्दैकं दशन त्रये ||

अधिकेन तु षण्मासं स जीवेन्नात्र संशयः |
मासपञ्चसु कथ्यन्ते पञ्चदन्ताः स्वभावतः ||

दन्तषट्केन सन्देहो मासद्वयायु यो नरः |
दन्तपङ्क्ति यदा सर्वा नरस्य परिशुष्यति ||

मासमेकञ्च निर्दिष्टं जीविते नात्र संशयः |
पङ्क्ति द्वयं यदा शुष्येज्जीवितं चार्द्धसंख्यया ||

अधरं यदि शुष्येत सा एव दशनावली |
दिक्संख्याजीवितं प्रोक्तं पञ्चाहं स यतो नरः ||

दन्तोष्ठौ तालुजिह्वा च मुखं च परिशुष्यति |
सद्य एव भवेन्मृत्युर्नात्र कार्य विचारणा ||

इति संक्षेपतः प्रोक्तं कालज्ञानं मया तव |
कथितं स रहस्यन्तु मोक्षमार्गे विशोधनम् ||

यथात्मनि परे चैव ज्ञातव्यं तदनु क्रमात् ||

कार्तिकेय उवाच ||

कथं व्यापी अधश्चोर्द्धं तिर्यग् चैव कथं विभो |
एतन्मे ब्रूहि सद्भावं कारुण्यात्परमेश्वर ||

ईश्वर उवाच ||

यावद्देहे स्थितो जन्तुस्तावधस्ताद्व्यवस्थितः |
निर्गतो व्यापयेत्तिर्यगन्तःस्थः सर्वतः स्थितः(प्रभुः० पा०) ||

त्रिमार्गावस्थितो जन्तुः सर्वदेहेष्ववस्थितः |
अविदित्वा न मुच्येत यघ्नपि तल्लयो भवेत् ||

त्रिमार्गं त्रिरधिष्ठानं सर्वदेहेषु वर्त्तते ||

यो वेन्त्येवमिमां व्याप्तिं स व्यापीतिनं संशयः |

प्. ११ब्)

न तस्य गर्भसंभूतिर्यथा(रेवं) देव प्रभायते ||

तावद्भ्रमति संसारे यावद्व्याप्तिं न विन्दति |
विदित्वाव्यापि तं देवं मुच्यते नात्र संशयः ||

यथा तृणजलूका तु तृणाग्रं यावदा गता |
उपरिष्टानिरालम्बा तं द्वञ्जीवोव्यव(त्तर० पा०)स्थितंः ||

ऊर्ध्वशून्यमधः शून्यं मध्यशून्यं निरामयम् |
त्रिशून्यं यो विजानाति मुच्यते स ध्रुवंगुह ||

व्याप्तिश्चैव(स्तस्य०) मया प्रोक्तं संक्षेपान्न तु विस्तरात् |
अतो नास्त्यपरः कश्चिघ्नापक? स्यापि व्यापकम् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते एकोनविंशः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि अष्टधा प्रत्ययो यथा |
अनग्नि ज्वलनं चैव वृक्षालंभनमेव च ||

पाशानां(प्राण) स्तोभनं चैव महापातकनाशनम् |
विषयं क्रामणं चैव निर्बीजीकरणं तथा ||

ग्रहज्वरविनाशं च प्रत्ययोष्टविधरमृतः |
एवं ज्ञात्वा तु मन्त्रज्ञः ख्यातिः सर्वत्र जायते ||

प्रणवे नाग्निमध्यस्थो हुंकारो ह्रौ तथैव च |
आदि बहुं नमश्चान्तेरग्नि ज्वलनेरितम् ||

ओं ह्रौं ह्रीं नमः ||

अग्निं श्रोते प्रयोक्तव्यं सहश्वोद्घातसंयुतम् |

अग्निमण्डलमध्यगम् पञ्चाक्षरप्रयोगेण ज्वलते नात्र संशयः ||

उकारः सर्वतोधस्ताद्रकारश्चोर्द्धसंयुतम् |
रु?कारमध्यमे युक्तः प्रणवाघ्नंतदीपितम् ||

पूर्ववत्संयुक्तोयं प्रयोगो भुवि दुर्लभः |

ओं ह्रौं उं नमः ||

शक्तैः पञ्चभिरूध्वातैरालब्दैर्प्र?(र्वृक्षश्च)यते 
ध्रुवम् |
भूयश्चाप्यायनं तस्य वारुणे * *? संस्थिते(स्रोतः 
संस्थितः) ||

स जीवति पुनर्वृक्षो यथा पूर्वं तथैव स |

ऊकारः पूर्ववदधस्तात् हकारश्चोर्द्धसंस्थितः | इति पुस्तकान्तरे पाठः | 
ठिस् लिने बोत्तोम् ओf पगे)

प्. १२अ)

तादृशे च(न) पुनः सो हि(स्तस्य) किन्तु रेफविवर्जितः ||

ओं हौं ओं नमः | 

आप्यायनविधिर्ह्येष पञ्चधाबिन्दुदीपितम् |
ईकारादि सहौमध्ये वह्निमध्ये तथा पुनः ||

प्रयोगो विषुवे काले पाशानां स्तोभकारकः |

ओं ह्रीं ह्रौं ह्रीं नमः |

शतैः सप्तभिरुद्घातैः पतन्ते नात्रसंशयः ||

पुनश्चोत् गमनं तस्य यथा भवति तच्छृणु |
ह्रींकाराघ्नन्त युक्तेन उक्तमध्ये नियोजितः ||

प्राणानुस्वा(प्रणवादिस्व)रदीये?त नमोन्ते न च वह्निजं |

ओं ह्रीं ह्रौं ह्रीं नमः ||
उत्थापने प्रयोक्तव्यः सर्वभूतेषु मन्त्रवित्? ||

ल बीजं जीवसंविष्टं हकाराघ्नन्तसंस्थितः |
पूर्ववन्मध्यसंस्थं तु नमस्कारोत्तयो 
जीवितम्(वायुबिन्दुसमन्वि०) ||

ओं ह्रीं स्वां ह्रीं नमः ||

घटस्यारोहणे प्रोक्तो गुरुत्व जायते यथा |
आदिमंते तथा वायुश्च उक्रमध्ये नियोजितः ||

लघुत्वकरणं ह्येत कुर्यात्तु मयुतेन तु |
स्वयकारो हकारश्च ईकारेण तु दीपितम् ||

आदिरन्ते प्रकुर्वीत ओंक्र मध्ये नियोजितः |
उद्घाताष्टशते नैव विषयसम्बरध्रुवम् ||

यथाग्नि ज्वलने प्रोक्तो निर्बीजीकरणे तथा |
शतैः पञ्चभिरुद्घातैर्विशेषोऽत्रविधीयते ||

ओंकारमादितः कृत्वा हुंकारस्तदनन्तरम् |
ह्रौं ह्रूं फट् नमश्चान्ते ग्रहणं नाशते हितम् ||

प्रयोगो वारुणे मार्गे उद्घाताष्ट शतेन तु |
प्रणवादि तथा ह्रौं फट् तथा फट् पुनर्हुहु फट् पटेति च ||

वारुणेन तथा श्रोत्रे क्षिप्रं नाशयते ज्वरम् |
उद्घाताष्ट शतेनैव प्रयोगो ज्वरनाशने ||

प्. १२ब्)

अष्टानां प्रत्ययानां तु प्रयोगः कथितो मया ||

इति कालज्ञानेऽध्युष्टशते विंशतितमः पटलः ||


सकलं निष्कलं शून्यं कलात्मं खमलं कृतम् |
क्षपणं क्षयमंतस्थं कण्ठोष्ठं चाष्टमं स्मृतम् ||

प्रसादं षट्कसंयुक्तं षडन्तेन समन्वितम् |
सकलं सर्वभूतस्थं शिवतत्वं प्रकीर्त्तितम् ||

स्वयं निष्क्रमते देवो देहं त्यक्त्वा समाहृतंः |
निष्कलं तं विजानीयात् षड्वर्णरहितं शिवम् ||

निःश्वासोच्छ्वासनं भित्वा स्थितं देहे तु काष्ठवत् |
शून्यं तन्तु विजानीयाद्धृदयेन तु कारयेत् ||

चुम्बाकारेण वक्त्रेण यत्तत्वं श्रूयते भुवि |
कलाध्वन्तं विजानीयादाकाशस्थ हि मे शृणु ||

ऊर्द्ध्वनादस्य क्षीणस्य यदन्त परिकीर्तितम् |
तत्रस्थं तु विजानीयादाकाशे खमलंकृते ||

व्यावृते नैव वक्त्रेण श्रुत्वा देवं जगद्गुरुम् |
दुःक्ष?पणमित्युक्तं तत्क्रियाक्षपणः स्मृतः ||

अधोनादस्य क्षीणस्य यं दन्तं परिकीर्तितम् |
अन्तस्थं तु विजानीयादनुच्चार्य इति स्मृतः ||

अष्टवर्गाष्टमं कोटि सप्तमस्य द्वितीयकम् |
वर्गातीतं षडन्तं च सप्तमे त्रिचतुर्थकम् ||

आदिमं तु पुनर्योज्य षष्ठं वै प्रथमस्य तु |
खशेखरसमायुक्तं कण्ठोष्ठ्यं चाष्टमं स्मृतम् ||

एते भेदासमाख्याता अणिमाध्वादि साधने |
अनुच्चार्यमसंदिग्धं मोक्षमित्यभिधीयते ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते एकविंशतितमः पटलः ||

प्. १३अ)

कार्तिकेय उवाच ||

प्रसादः कीदृशोदेव व्याप्तिस्तस्यैव कीदृशी |
शरीरं कीदृशं तस्य कथयस्व महेश्वर ||

ईश्वर उवाच |

प्रसादं येन बुध्यन्ति पञ्चमन्त्रमहातनुम् |
अष्टत्रिंशत्कलायुक्तं न स आचार्य उच्यते ||

प्रसादं सम्यगज्ञात्वा दीक्षां य कुरुते गुरुः |
अधस्ताच्छिष्यमात्मानं नयते नात्र संशयः ||

प्रसादाब्जशिखां तस्यो दीक्षां यः कुरुते गुरुः |
आचार्य सह शिष्यैस्तु शिवसायुज्यतां यजेत् ||

देवदानवगन्धर्वाः स यक्षोरगराक्षसाः |
किन्नराप्सरसः सिद्धाः सर्वे प्रासादसम्भवा ||

ब्रह्माविष्णुश्च रुद्राश्च चन्द्र इन्द्रप्रजापतिः |
बृहस्पतिस्तथादित्यः शुक्रमन्दभृगुस्तथा ||

ये चान्ये प्राणिनः केचित्सर्वे प्रासादसम्भवा |
एते चान्ये च वहव ऋषयः शंशितव्रताः ||

ध्यायन्ति परमं हंसं प्रसादं नामनामतः |
विभागं चास्य वक्ष्यामि यं ज्ञात्वा मृतमश्नुते ||

सघ्नश्चाष्ट कलायुक्तं अकाराक्षरजं विदुः |
विघ्नादुकारंजं वाममघोरन्तु मकारजम् ||

बिन्दुजं पुरुषं ज्ञेयमीशानं तु शिखा(वा)त्मजम् |
एवं मत्रास्तु पञ्चैते स्मृताः प्रासादसंभवाः ||

दश(शत)कोटि सहस्राणि मन्त्राणाममितौजसाम् |
प्रसादेन तु षष्ठेन सर्वे षष्ठा(तुष्टाः) न संशयः ||

मारुतानलशक्राघ्ना ये(स) मन्त्राः परिकीर्तिताः |
प्रासा *? ब्जसमुत्पन्ना सर्वे चामोघशक्तयः ||

सघ्नश्च पृथिवीज्ञेया वामो आपः प्रकीर्तितः |
अघोरस्तेज इत्युक्तो वायुस्तत्पुरुषः स्मृतः || 

प्. १३ब्)

आकाशं तु भवेदीशः स्वयं देवो महेश्वरः |
सघ्नोहजातश्च ऋग्वेदो वामदेवो यजुस्मतः ||

सामवेदो ह्यघोरस्तु पुरुषोथर्व उच्यते |
पञ्चमं यत्परं सूक्ष्मं व्योमव्यापी सदाशिवं ||

सघ्नो जातश्च वै ब्रह्मा वामोविष्णुः प्रकीर्तितः |
अघोरे रुद्र देवत्यं पुरुषश्चेश्वरः स्मृतः ||

ईशानं देवदेवत्यमादि देवं प्रतिष्ठितम् |
षष्ठन्तु यत्परं तत्वमसादृश्य गुणैस्थितम् ||

तस्य देहो न वक्तव्यः प्राकृतैर्गुणसम्भवैः |
ज्ञात्वा परमनिःश्रेणी पञ्चसंस्कारगामिनी ||

ज्ञातं ज्ञेयं सकृघ्नेन विस्मिते नान्तरात्मना |
तदा एवं विमुक्तोसौ यदाज्ञातं हि तत्पदम् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते द्वाविंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

शृणु षण्मुखतत्वेन ज्ञानं परमदुर्लभम् |
यन्न कस्य चिदाख्यातं तदर्थं(अनाख्यां) कथयामिते ||

देहस्थ सकलो ज्ञेयो निष्कलो देहवर्जितः |
आप्नोपदेशगम्योसौ सर्वतः किमपि स्थितम् ||

हंसं हंसेति यो ब्रूयाद्धंसो देवः सदाशिव |
गुरुवक्त्रात्तु लभ्येन प्रत्यक्षं सर्वतो मुखम् ||

तिलानाञ्च यथा तैलं पुष्पे गन्धः समाश्रितः |
पुरुषस्य शरीरेस्मिन् स बाह्याभ्यन्ते स्थितः ||

उल्काहस्तो यथा कश्चिद्द्रव्यमालोक्य तां(तं) त्यजेत् |
ज्ञानेन ज्ञेयमालोक्या ततोज्ञानं परित्यजेत् ||

पुष्पं तु सकलं विघ्नाद्गन्धस्तस्यैव निष्कलः |
वृक्षं तु सकलं विघ्नाच्छाया तस्यैव निष्कला ||

सकलनिष्कलभावेन सर्वत्रैवं व्यवस्थितः |

प्. १४अ)

सकले सकलं विन्घ्वान्निष्कले निष्कलं तथा ||

त्रिमात्रश्च द्विमात्रश्च एकमात्रं तथैव च |
अर्धमात्रापरासूक्ष्मा तस्याप्यर्द्धं परापरम् ||

ब्रह्मविष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरः शिव एव च |
पञ्चधापञ्च दैवत्यं सकलं परिपठ्यते ||

ब्रह्मणो हृदये स्थानं कण्ठे विष्णुः समाश्रितः |
तालुमध्ये स्थितो रुद्रो ललाटेस्थो महेश्वरः ||

नासाग्रे तु शिवं विघ्नात्तस्यान्ते तु परापरम् |
परात्परतरं नास्ति इति शास्त्रस्य निश्चयः ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते त्रयोविंशतितमः पटलः ||


कार्तिकेय उवाच |

गमागमं कथं तस्य केन वा नीयते तु सः |
संशयो मे महादेव कथयस्व यथार्थतः ||

ईश्वर उवाच ||

नीयते शक्तिनाजीवस्तस्मिन्प्राप्यनिवर्तते |
तस्यान्तं संप्रवक्ष्यामि शृणु तत्वेन षण्मुख ||

देहातीतं तु तं विन्घ्नान्नासाग्रे द्वादशांगुलम् |
तदन्तं तु विजात्तत्रस्थो व्यापयेत् प्रभुः ||

मनोप्यन्यत्र निक्षिप्तं दृष्टिरन्यत्र पातिता |
तथापि योगिनां योगो अव्युच्छिन्न प्रवर्तते ||

एतत्तत्परमं गुह्यं मेतत्परमं पदम् |
एतत्परमं ब्रह्म एतत्तु परमाक्षरम् ||

नातः परतरं किञ्चिन्नातः परतरं शिवम् |
नातः परतरं ज्ञान(ज्ञेय)मित्याहभगवाञ्छिव ||

शिवज्ञानामृतं ह्येतत्संक्षेपान्न तु विस्तरम् |
कथितं देवदेवेन परमाक्षरनिर्णयम् ||

एतत्ते शिवसद्भावं शिववक्त्राद्विनिसृतम् |
गुह्याद्गुह्यतरं गुह्यं गुहितव्यं(गोपनीयं) प्रयत्नतः ||

नाशिष्याय प्रदातव्यं नापुत्राय कदाचन |

प्. १४ब्)

देवाग्नि गुरुभक्ताय शिवशास्त्र(वार्चन)पराय च ||

प्रदातव्यमिदं ज्ञानं नेतरेषां कदाचन |
दातारो नरकं यांति न सिद्ध्येत कदाचन ||

शिवामृतं समाख्यातं सत्यं वत्समया तव |
एवं ज्ञात्वा तु मेधावी विचरस्व यथासुखम् ||

गृहस्थो ब्रह्मचारी वा वानप्रस्थोथ भिक्षुकः |
यत्र तत्र स्थितो ज्ञानी(योगी) परमाक्षरवित्सदा ||

विषयैर्विषयाशक्तो याति देहान्तिकं शिवम् |
ज्ञानादेवास्य शास्त्रस्य पापाशक्तोपि मानवः ||

ब्रह्महत्या स्वमेधाढ्यैः पुण्यपापैर्न लिप्यते |
चोदको बोधकश्चैव मोक्षकेस्तु परः स्मृतः(द्वितीयकः) ||

इत्येते त्रिविधाज्ञेया आचायास्तु महीतले |
चोदको दर्शयेन्मार्गं बोधकः स्थानमादिशेत् ||

मोक्षद(क)स्तु परं स्थानं(तत्वं) यज्ज्ञात्वा न 
निवर्तते ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते त्रयोविंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

प्रत्यक्षं यजनं दक्षे संक्षेपान्न तु विस्तरात् |
यं यष्ट्वा(क्ष्ये) तु नरायान्ति शाश्वतं पदमव्यम् ||

नाभिमेढो?तिके(दृन्तरे)स्कन्द उ(ओं)काराख्या 
प्रतिष्ठिता |
आधारः सर्वनाडीनां स च हंसेन संयुता ||

द्वासप्तति सहस्राणि याऽ?यस्त अनिर्ग(संस्थि)ताः |
तासां मध्ये महानाडीराजनाडीति विश्रुता ||

तस्या मध्ये स्थिताः स्कन्द पञ्चपद्मा अधोमुखाः |
ग्रन्थि द्वय समायुक्ताः सर्वे दैवतसंयुताः ||

ऊर्द्ध्वी(र्द्धं)कृत्वा तु तान्पद्मा शिवशूलेन भेदयेत् |
शिवशूलहतात्कृत्वा ऊर्द्धवायुश्च रेचयेत् ||

रेचकेन समायुक्तो जीवो गच्छति वै शिवम् ||

एतत्सर्वसमाख्यातं संक्षेपान्न तु विस्तरात् |

प्. १५अ)

सन्धानं चैव उर्द्धन्तु पूर्ववत्कथितयं मयां ||

स्वयमेव तु तं पश्येद्देही बिन्दुं चतुष्कलम् |
अयने द्वे विषुवे चैव मार्गवित्पश्यते सदा ||

कृत्वा योगं पुरावत्सपूरकुम्भक रेचकैः |
सकली कृत्य विधिना शिवाङ्गैस्तु शिवी भवेत् ||

सर्वमन्त्रानि जापञ्च देहं त्यक्त्वा तु सम्भवेत् |
शरीरस्थं न्यसेन्मध्ये सद्वीजं परमं हि तत् ||

शिरसि निधनाश्त्रं तु ध्यात्वा तस्मिन् नियोजयेत् |
कारणन्तु शिवं तत्वं न्यस्त्वातः प्रतिपूजयेत् ||

कालकालार्मुकैः पुष्पैरूर्द्धस्थं संप्रपूजयेत् |
पूजाशतसहस्रस्य कृताभवतिशास्वती ||

अहं देव शिवश्चैव सर्वतत्वैर्न संशयः |
अनन्तादि शिवान्तस्य तत्वग्रामस्य कृ * तः ||

कृत्वा पूजाभवत्येवं गन्धपुष्प * * त्रकैः |
माया शेषविधिः ख्यातः शिवशाशनपारगः ||

पूर्वतोभयमुच्चार्य रेचयेत्तदनुक्रमात् |
नातः परतरं किञ्चित् पूजास्थानं परं स्मृतम् ||

नमस्कारेण योगान्ते मूर्द्ध्निमालम्ब्यदापयेत् |
आदित्यग्रहणे वत्स प्रत्यक्षमर्चनं भवेत् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते चतुर्विंशतितमः पटलः ||


कार्तिकेय उवाच ||

शिवाग्नौ पञ्चवक्त्राणि शिवसद्भावमुत्तमम् |
कस्मिन् कस्मिन् कदावक्त्रे आचार्यः पशुपाशहा ||

कस्मिन् करोति संस्कारान् कस्मिन् पापानि जुह्णति |
कस्मिन् करोति यजनं कस्मिन् पूर्णाहुतिः स्मृताः ||

कस्मिन् वक्त्रे पुनः पापा(हुतेपाशां)दात्मानं च विशोधयेत् |
एतत्सर्वं समासेन भगवन्वक्तुमर्हसि ||

प्. १५ब्)

ईश्वर उवाच ||

पाशाः पाशेषु सर्वेषु पूर्ववक्त्रं प्रकीर्तितम् |
संस्काराश्चोत्तरे कुर्याद्यजने पश्चिमेन तु ||

प्रायश्चित्त विधानन्तु वक्त्रेस्मिन् दक्षिणे स्मृतम् |
ऊर्द्ध्ववक्त्रे महासेन तस्मिन्प्राणाहुतिः स्मृताः ||

न पाणिपादपृष्ठे तु आहुतिं संप्रदापयेत् |
वक्त्रसंस्कारतत्वज्ञ आचार्यो मुक्तिकारकः ||

एवं संस्कारसंदिग्ध(सिद्ध) आचार्यस्तु न मोक्षदः |
पुनरायान्ति सम्स्कारं सत्यं वत्स न संशयः ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते षट्विंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच  ||

लिङ्गौद्धारं प्रवक्ष्यामि नैष्ठिकानां तु षण्मुख |
पञ्चरात्रं त्रिरात्रं वा क्षपयित्वाधिवासयेत् ||

पूर्वोक्तन्तु विधिं दृष्ट्वा संन्यासं संनिवर्त्तयेत् |
योनिचक्रं न्यसेत् तत्र विधिदृष्टेन कर्मणाः ||

अष्टारचक्रमालिख्य नाभिद्वयसमन्वितम् |
विपरीतं योजयित्वा जनयेत् तत्र नैष्ठिकम् ||

पञ्चपञ्चाहुतिं दघ्नादरकेषु यथाक्रमम् |
हृन्मात्रेण तु दातव्यं संहारेण तु बुद्धिमान् ||

एवं कृत्वा यथा पूर्व जनयेत् तत्र नैष्ठिकम् |
सृष्टिसंहारकास्कन्द कृत्वा वै नैष्ठिकस्य तु ||

सृष्टिसंहार न्यायेन यष्ट्वाशुध्यति नैष्ठिकः |
आशक्त विषयैर्वापि कर्मदोषैर्न लिप्यते ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते षड्विंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अन्तेष्टिं संप्रवक्ष्यामि यथा वदनु पूर्वशः |
शिवाग्निं जनयित्वा शिवं पश्चाद्विशोधयेत् ||

मृण्मयेनाम्भसाशोध्य भस्मस्नानं यथा पुरा |

प्. १६अ)

गन्धपुष्पैरलंकृत्य अस्त्रबीजेन शोधयेत् ||

इष्टिं संहारिकां कृत्वा उद * दैर्निवेशयेत् | 
दर्भास्तरणं पुरा कृत्वा अस्त्रं विन्यस्य सर्वतः ||

अस्त्रेण ज्वालयेदग्निं समन्तात्सुसमाहितः |
चन्दनागुरुकाष्ठैश्च तिलैराज्यसमन्वितैः ||

विद्यमाने तु कर्तव्यमितरेषां यथेप्सया |
आग्नेयीं धारणां ध्यात्वा दहेदस्त्रेणमन्त्रवित् ||

दीक्षितोत्तरकाले तु समयान्यदि लङ्घयेत् |
देवस्य स्वगुरोश्चैव महापातकमेव च ||

अमुक्त संशया ये च ये चान्येशवलात्मकाः |
तेषां पापापनोदार्थमंगेष्टि?कथिता गुह ||

स्वसंज्ञश्च असंज्ञश्च स मयं यदि लङ्घयेत् |
कन्यादत्वमवाप्नोति समयस्य च लङ्घने ||

तेना संज्ञसमायोगात्ग्रहणं पूर्ववद् भवेत् ||
 
इति कालोत्तरेऽध्युष्टशते सप्तविंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अस्त्रयागञ्च छिद्रघ्नं प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः |
पूर्वोक्ते भूतले शुद्धे गोमयेनोपलेपिते ||

गन्धद्रव्यसमायुक्तं कलशं पारिपूरितम् |
ईशान्याः स्थापयेदिक्षु अविघ्नकणम् शुभम् ||

ततः पङ्कजमालिख्य स्थण्डिले वा समर्चयेत् |
रजे तु वहवो विघ्नानिर्विघ्ना स्थण्डिले गुह ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन शस्त्र यागन्तु स्थण्डिले |
सर्वत्र विहितं शास्त्रात्किञ्चिदस्त्र यागं तु स्थण्डिले ||

प्राकारे कर्णिकापद्म धर्मज्ञानादिमेव च |
वैराग्यञ्चैव ऐश्वर्यं शक्तयश्च तथैव च ||

* * * * * * * * यजेत विधिवत्सदा |

प्. १६ब्)

ततः कुर्वीतमतिमान्प्राकारे समन्वितम् ||

अस्त्रं पाशुपतं दिव्यं स्थापयेत्कर्णिकोपरि |
अष्टविंशत्कलैर्युक्तो * * * * * * * * ||

पूर्वादीञ्शास्त्रविन्यस्य प्राकारं विदिशैः क्रमात् |
विदिक्षुस्थापयेदस्त्रं प्राकारं सार्वकामिकम् ||

अस्त्रपीठमिदंश्रेष्ठमच्छिद्रकरणं परम् |
बाह्ये * * * * * * दशदिक्षु समन्ततः ||

वज्रं दण्डञ्च खड्गञ्च पाशांकुशं तथैव च |
गदास्त्रिशूल चक्रञ्च पद्मं चैव यथा क्रमम्? ||

न्यसेत् पाशुपते नैव प्राकारे * * * * * |
* * * * * * * * दिशाभागः प्रकीतितः ||

* * कुर्वीत कुण्डस्तु तथैव चतुरस्रकम् |
चतुर्नाभित्समायुक्तं हस्तमात्रं समन्ततः ||

* * * * * * * * * * * * 
* * * * |
* * * * * * * * * * * * 
* लक्षणम् ||

सोधनं तस्य कुर्वीत प्राकारेण तु षण्म्खः |
जननं निष्कृतिं चैव विधिं कुर्याद्यथा * * ||

* * * * * * * * * * * * 
* * * * |
* * * * * तं पूर्वं प्राकारं पूर्वमेव च ||

व्रज्राद्यं तु ततो हुत्वाभागैः पूर्वोपकल्पितैः |
हुं फट् वौषट् अ * * * * * * * * * 
* * ||

* * * * * * * * * * * ने 
विचक्षणः |
तत्रस्थाः कर्षयेत् तेन प्राकारेण न संशयः ||

अधिकारादि होमे तु आहुत्या * * * * * |
* * * * * * * * * * * * 
* * * * ||

* * दीक्षा समाप्येवं सर्वछ्रिद्र निकृन्तनी |
योजनी शिवतत्वस्य निर्वाणकरणीपरा ||

प्. १७अ)

ततोमिये * * * * * * * * * * * 
* |
* * * * * * * * * * * * 
* * शयः ||

आकारः प्रथमो रेखा द्वितीया चार्द्धचन्द्रिका |
तृतीयाङ्कुशाकारा चतुर्थी वह्निसम्भवाः ||

प * * * * * * * * * * * * 
* * * |
* * * * * * * * * * * * 
* व्यापिकाः ||

नवमी उपराज्ञेया यत्रेदं स चराचरम् ||

इति कालोत्तरेऽध्युष्टशतेऽष्टाविम्शतितमः पटलः ||


सप्तशतिकम् 

प्. १अ)

ओं नमः शिवाय ||

स्कन्द उवाच |

भगवन्देवदेवेश लोकनाथ जगत्पते |
मन्त्रतन्त्रं त्वयाप्रोक्तं विस्तराद्वस्तु साधनम् || १ ||

अल्पायुषास्त्विमे मर्त्या अल्पवीर्य पराक्रमाः |
अल्पसत्वा अल्पवित्ताश्च लोभमोहसमन्विताः || २ ||

अल्पग्रन्थं महार्थञ्च पदार्थानेक संकुलम् |
वक्तुमर्हसि देवेशानुग्रहार्थञ्च मे प्रभो || ३ ||

ईश्वर उवाच ||

अथातः संप्रवक्ष्यामि शास्त्रं परमदुर्लभम् |
कालाख्यं वाथुलेतन्त्रे दध्नोघृतमिवोद्घृतम् || ४ ||

मधुवच्च यथा पुष्पात्सारात्सारमिदं शुभम् |
नादाख्यं यत्परं बीजं सर्वभूतेष्ववस्थितम् || ५ ||

मुक्तिदं परमं दिव्यं सर्वसिद्धिप्रदायकम् |
तं विदित्वा महासेन देशिकः पाशहा भवेत् || ६ ||

आगोपालांगनाबाला म्लेच्छाप्राकृतभाषिणः |
अन्तर्जलगताः सत्वास्तेऽपि नित्यं ब्रुवन्तितम् || ७ ||

स्थूलं सूक्ष्मं परं ज्ञात्वा कर्मकुर्याद्यथेप्सितम् |
स्थूलं शब्दमिति प्रोक्तं सूक्ष्मं चिन्तामयं भवेत् || ८ ||

चिन्तयारहितं यच्च तत्परं परिकीर्त्तितम् |
एवं ज्ञात्वा तु मन्त्रज्ञः सर्वपापक्षयो भवेत् || ९ ||

शान्तं सर्वगतं शून्यं मन्त्रैर्द्वादशभिः स्थितम् |
अक्षरान्तरितं कृत्वा षडङ्गं स शिवो भवेत् || १० ||

प्. १ब्)

प्रथमं हृदयं तस्य द्वितीयन्तु शिरः स्मृतम् |
तृतीयं वै शिखा चैव चतुर्थं कवचं भवेत् || ११ ||

पञ्चमन्तु शिवं विद्याः षष्ठमस्वविसर्गजम् |
षडङ्गमेतत्कथितं शिवेन परमात्मना || १२ ||

कथितं गुह्य सद्भावं सादाख्येन महात्मना |
मया तु कथितं तुभ्यं सद्यो मुक्ति प्रदायकम् || १३ ||

दीर्घयुक्तं शिवस्याङ्गं हृदयाद्यं यथा स्थितम् |
सद्यादि क्रमयोगेन ह्रस्वे ह्रस्वं प्रकीर्त्तितम् || १४ ||

सानुस्वारं भवेन्नेत्रं सर्वेषां चोपरिस्थितम् |
स विसर्गं भवेदस्त्रं सानुस्वारविखर्मितम् ||  १५ ||

* * * द्वादशाङ्गं तु षष्ठे नैव विभूषितम् |
शिवतत्वं विजानीयान्मन्त्रमूर्त्ति परंशिवम् || १६ ||

षष्ठस्य द्वितीयश्च चतुर्थाद्येन संपुनः |
द्वितीये पञ्चमञ्चैव आदिमं योजयेत्पुनः || १७ ||

सर्वविघ्नाः शिवास्त्रेण शिखायां मुक्तिदाः स्मृताः |
एवं पाशुपतं दिव्यं सर्वपाशनिकृन्तनम् || १८ ||

पञ्चब्रह्मशिवस्याङ्गं नेत्रं पाशुपतं च यत् |
समासात्कथितं सर्वं मन्त्रोद्धारमिदं शुभम् || १९ ||

अस्य मुद्रां प्रवक्ष्यामि साधकानां हिताय वै |
हस्ताभ्यां संस्पृशेत्पादौ द्वौ हस्तौ पादमस्तकम् || २० ||

एषामुद्रा महामुद्रा सर्वकामार्थसाधनी |
करन्यास पुटां कृत्वा अङ्गुष्ठं च म पश्चिमम् || २१ ||

प्. २अ)

ब्रह्माङ्गाभ्यां यथा न्यासं विन्यसेत प्रयत्नतः |
तल्लिकाहस्त पृष्ठौ तु अस्त्रबीजेन शोधयेत् || २२ ||

कनिष्ठामादितः कृत्वा अङ्गुष्ठं च म पश्चिमम् |
ब्रह्माङ्गाभ्यां यथा न्यासं विन्यसेत प्रयत्नतः || २३ ||

प्रासादं विन्यसेत्पश्चाद्व्यापिनं सर्वतोमुखम् |
करन्यासमिदं वत्स अस्मिन्तन्त्रेन संशयः || २४ ||

एवं मुदाख्ये च्छम्भुं पशुं चैव न दीक्षयेत् |
नवकोट्यास्तु मन्त्रणां मुद्राकोट्यास्तु संख्यया || २५ ||

सर्वं ते निखिलं यष्ट्वा शिवतत्वं मयाख्यति |
कायिकं वाचिकं कर्ममनसा चैव यद् भवेत् || २६ ||

दृष्ट्वा बुद्धा महामुद्रां शुद्धदेहस्तु सो भवेत् |
ये चान्ये शुद्धयः प्रोक्ता विस्तरेण महागुहम् || २७ ||

त्रैमुद्रा अस्य सर्वेषां भवन्ति स विशेषिकः |
मन्त्रोद्धार विधानंन्तु इज्यते शृणु तत्त्वतः ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिके मन्त्रोद्धारः प्रथमः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

अन्तःकरण विन्यासं भूतशुद्धिस्तथैव च |
भूतशुद्धिं पुरा कृत्वा पश्चादन्तःकरणां कुरु ||

आप्यायनं कथं तेषां कथयस्व यथार्थतः ||

ईश्वर उवाच ||

चैतन्यं योजयेत्पूर्वं दहनं तदनन्तरम् |
आप्यायनं तृतीयं तु प्राणायामास्त्रयः स्मृताः ||

ह्रस्वेन दहनं प्रोक्तं प्लुते नाप्यायनं भवेत् |

प्. २ब्) 

दीर्घेण कठिनाधाराः पद्मस्योपरि विन्यसेत् ||

हृद्बीजैः पार्थिवे युक्तं पार्थिवीत्वानयेत्सदा |
शिरस्याद्यशिखा तेजः कवचं वायुना सह ||

अस्त्रं तु शिववद्युक्तमाकाशं तेन धारयेत् |
हूं फडन्ते बलंभित्वा पूर्वं विद्यास्य यत्नतः ||

दीक्षायान्तु यथावक्ष्ये तत्प्रयोगं समारभेत् |
पञ्चोद्घाता चेतस्त्रश्च त्रयश्च द्वयमेव च ||

शून्यं सर्वनिरालम्बं विज्ञान केवलं स्थितम् |
प्रकृयान्तस्थममृतं स्रवणं चिन्तयेत्सदा ||

ओंऽमित्यनेन कमलं योगपीठं प्रकल्पयेत् |
सूर्यमण्डलसंकाशंमाकाशं ह्यात्मसम्भवम् ||

विद्यातत्वमुकारं तु शिवतत्वं मकारजम् |
पुर्यष्टकं तु तन्मात्रं तुर्यातीतं सदाशिवम् ||

चिन्तयेत्परमं धमं सुषुम्नाभिन्नमस्तकम् |
तेनाप्यायनमात्मानंमापूर्यतं विचिन्तयेत् ||

इदं योज्यसते नित्यं समाधि मृत्युनाशनी |
न तस्य जायते मृत्युरिति शास्त्रस्य निश्चयः ||

अथाचार्य साधकाय मूर्त्यैश्च ग्रहणं भवेत् |
ईशान्याद्यास्तु सद्यान्तामूर्ध्नि आरभ्य विन्यसेत् ||

नेत्रं दद्यात्तथाचाद्यं देवदेवं सदाशिवम् |
सर्वज्ञत्वं तदात्मानं चिन्तयेत विचक्षणः ||

हृदयं च शिरश्चैव शिखा कवचमेव च |
अस्त्रं चैव तु मन्त्रज्ञः पञ्चस्थाने ह्यनुक्रमात् ||

प्. ३अ)

हृदयेद्वा विधानन्तु नासौ होमं विधीयते |
ललाटे वै श्वरं ध्यायेद्वरदं सर्वतोमुखम् ||

यथार्चने तथा चाग्नौ ध्यानकालविशेषतः |
अन्तःकरणमिदं कृत्वा पश्चाद्बाह्यं तु षण्मुख ||

स बाह्याभ्यन्तरं कृत्वा पश्चाद्यजनमारभेत् |

इति कालोत्तरे सप्तशतिकेऽन्तःकरणोनाम द्वितीयः पटलः ||


अतःपरं प्रवक्ष्यामि स्नानं पापहरंपरम् |
स कृज्जप्तेन चास्त्रेण मृदं गृह्य विचक्षणः ||

मलस्नानं पुरा कृत्वा स कृज्जप्तानु संहिताम् |
तामेवमृत्तिकां वत्स अभिमन्त्र्य सकृत्सकृत् ||

भागत्रयं ततः कृत्वा एकमस्त्रेण चालभेत् |
द्वितीयं तु प्रजप्तेन शिवजप्तं तृतीयकम् ||

अस्त्रजप्तेन भागेन दिशाबन्धं प्रकारयेत् |
शिवजप्तेन तीर्थे तु ब्रह्मजप्तेन चात्मनि ||

गुंडयित्वा ततः स्नायेत् शिवतीर्थस्य मध्यतः |
चक्रवत्युपचारेण सुगन्धामलकादिभिः ||

उपस्पृश्य विधानेन सन्ध्यावन्दे ह्यनुक्रमात् |
सर्वमन्त्रैः सकृत्प्राज्ञ उपस्थानं तु कारयेत् ||

अभिषेकं पुरा कृत्वा पश्चात्सन्ध्यां समाचरेत् |
अस्त्रं नियोजयेद्देहे क्षिपेद्बाह्यं विचक्षणः ||

सर्वतीर्थ फलं तस्य निनांदेन तु षण्मुख |
शरीरं सोधयेद्वत्स तेनात्मनि नियोजयेत् ||

प्. ३ब्) 

विघ्नेषु पाशजालेषु स तु योज्यं वि * क्षणः |
हृदयेन ततो देवं पितृदेवांश्च तर्पयेत् ||

संहारं सर्वतीर्थस्य निनादेन तु षण्मुख |

इति कालोत्तरे सप्तशतिके तृतीयः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

भस्मस्नानं प्रवक्ष्यामि सङ्क्षेपेण तु षण्मुख |
सर्वमन्त्रै सकृत्प्राज्ञ अभिमन्त्र्य यथा क्रमम् ||

मलस्नानं पुराकृत्वा अस्त्रबीजेन षण्मुख |

इति कालोत्तरे सप्तशक्तिके भस्मस्नानं चतुर्थः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

यजनं संप्रवक्ष्यामि यथावदनु पूर्वशः |
वीजाङ्कुरं पुराशत्वा पश्चादानन्त्यमासनम् ||

अनन्तं चान्तरे दद्यात्क्रमेण तु षडानन |
हृदयं कर्णिकापद्मं धर्मज्ञानादिमेव च ||

वैराग्यश्चैवमैश्वर्यं हृदये प्रधवं न्यसेत् |
केशवे शक्तयोर्व्यूहं हृदयेन तु कारयेत् ||

आवाहयेत्ततो देवं हृदयेन तु षण्मुख |
स्थापनं चार्घपात्रं च अर्चनीयं तु मन्त्रवित् ||

स्नापनं पूजनञ्चैव हृदयेन तु कारयेत् |
उक्तानुक्तं च यत्किञ्चित् तत्सर्वं हृदयेन तु ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशक्तिके यजनविधिः पञ्चमः पटलः ||


अतःपरं प्रवक्ष्यामि अग्निकार्यं विधि क्रमात् |
अस्त्रेणोल्लेखनं कुर्याद्दर्भेणाभ्युक्षणं स्मृतम् ||

शक्तिन्यासं ततो मन्त्री हृदयेन तु कारयेत् |

प्. ४अ)

हृदिनाशक्तिगर्भस्य प्रक्षिपेज्जातवेदसम् ||

गर्भाधानादिकं कृत्वा निष्कृतिं च म पश्चिम |
हृदयेन तु मन्त्रज्ञः सर्वकर्माणि कारयेत् ||

पश्चात्पद्मविधानं तु प्रागुक्त परिकल्पयेत् |
शिवादि सर्वमन्त्रेषु होमयेच्चानु पूर्वशः ||

इति कालोत्तरे सप्तशतिकेऽग्निकार्यविधिः षष्ठः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अतःपरं प्रवक्ष्यामि मण्डलं सर्वकामदम् |
भूमिं संशोध्य यत्नेन शास्त्रदृष्टेन कर्मणा ||

अधिवासं ततः कृत्वा नक्षत्रे सत्कृतान्विते |
आलिखेन्मण्डलं प्राज्ञः सर्वसिद्धिप्रदं शुभम् ||

सूत्रेणसूत्रितं कृत्वा चतुरस्रं समन्ततः |
मध्ये पद्मं प्रतिष्ठाप्य अश्वपत्रं सकर्णिकम् ||

एकहस्तं द्विहस्तं वा चतुर्हस्तमथापि वा |
त्रीण्यावरणयुक्तं स्वतन्तु विदितं गुह ||

पश्चिमं वाहयेद्वारंमाचार्यविहितं शुभम् |
कुशं तु वारुणे कुर्याद्धस्तमात्रं प्रमाणतः ||

यज्ञकर्मविधिं कुर्यादसमिद्धे हुताशने |
पूर्वद्वारेभ्य वज्रादीन्विन्यसेच्चानु पूर्वशः ||

ब्रह्माङ्गानि पुरान्यस्य शिवाङ्गं विन्यसेत्ततः |
आग्नेययां हृदयं न्यस्य ईशान्यान्तु शिरो न्यसेत् ||

नैर्-ऋत्यां तु शिखां न्यस्य वायव्यां कवचं न्यसेत् |
अस्त्रं दिशासु विन्यस्य कर्णिकायां सदाशिवम् ||

गर्भन्यासविधिर्ह्येष द्वितीयं वरणं शृणु |
पूर्वद्वारेभ्य हृदिना लोकपालं प्रपूजयेत् ||

प्. ४ब्)

तृतीये लोकपालास्त्रं शस्त्रेणैकेन पूरयेत् |
संक्षेपेण मया स्कन्द विधानं परिकीर्त्तितम् ||

अनुक्तं यद् भवेत् किंचित् तत् सर्वं हृदिना बुध |
एवं विधिविधानज्ञो ब्रह्मकर्मसमारभेत् ||

ब्रह्माविष्णुः सुराः सर्वे उपसन्नास्तु ये सुराः | 
ते मया दीक्षिता सर्वे अस्मिन्मण्डल उत्तमे ||

अस्मिन्मण्डले दृष्टे तु देवदेवेन निर्मिते |
तं यान्ति परमंस्थानं निर्मलाय शिवं पदम् ||

एवं मण्डलमाख्यातं बिन्दु देवेन भूषितम् |
न चान्यं बिन्दते किञ्चिदस्माद्गुह्यतरं परम् ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे मण्डलराज सप्तमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अथ दीक्षां प्रवक्ष्यामि पञ्चतत्वे व्यवस्थितम् |
पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाशमेव च ||

एते पञ्चमहातत्वायैर्व्याप्तमखिलं जगत् |
सर्वे तत्वास्तु तत्रस्था द्रष्टव्याः साधकोत्तमैः ||

नान्ये सत्वा न योगेन संयोज्याहुतिभिः क्रमात् |
ब्रह्माण्डं सुविनिःसृत्य शतरुद्रावहिः स्थिताः ||

तदूर्द्ध्वं तु प्रतिष्ठाप्यं यावदव्ययगोचरे |
ततो बीजानि युञ्जीत यावद्विद्येश्वरान्तिकम् ||

शान्तेस्तदूर्द्ध्वमन्थानं शान्त्या चैव शिवं न्यसेत् |
अविदित्वामिमं तत्वं यो दीक्षां कर्तुमुद्यते ||

वृथा परिश्रमस्तस्य नैषतत्फलमाप्नुयात् |
निवृत्तिः पृथिवी ज्ञेया प्रतिष्ठा आप उच्यन्ते ||

प्. ५अ)

विद्या तेजोमयी प्रोक्ता वायुः शान्ति प्रकीर्त्तितम् |
शान्तातीतं परं व्योमं तत्परं परमव्ययम् ||

तं विदित्वा महासेन स्थावराणांनु दीक्षयेत् |
एते पञ्चमहाते * यद्देहं सकलस्य तु ||

स्थावराणां चराणां च * त्यापश्यन्ति विग्रहम् |
न चान्य देवता काचिद्व्यतिरिक्तस्तु दृश्यते ||

एतैर्यष्टाभवेद् यष्टामेतैः शुद्धासुशोधितम् |
एते पञ्चप्रकाराणि देवतानि सुसंस्थिताः ||

ब्रह्माविष्णुस्तथारुद्र ईश्वरश्च सदाशिवः |
एते तत्वाः स्थिताः पञ्च निर्वाणं सर्वतादृशम् ||

निवृत्ती हृदये चैव प्रतिष्ठा शिरसि न्यसेत् |
विद्या चैव शिखायां तु शान्ति वै कवचेन तु ||

शान्तातीतं परं व्योम प्रासादेन तु होमयेत् |
एकैकस्य शतं जुहुयाच्छत वै पञ्चहोमयेत् ||

पश्चात्पूर्णाहुतिं दद्यात्प्रासादेन तु षण्मुख |
प्रायश्चित्तविशुद्ध्यर्थं एकैकाष्ठाहुतिं क्रमात् ||

अस्त्रबीजेनमन्त्रज्ञो होमयेच्चानु पूर्वशः |
आत्मा शिष्य शिवं चेति सर्वमेक त्रयोजयेत् ||

दत्वापूर्णाहुतिं प्राज्ञः शून्ये शून्यमिवस्थिताः |
परेण सहमेकत्वमेकः समरसो भवेत् ||

नष्ठे शून्ये तथा शून्य एवं शून्यं समन्ततः |
तद्वदात्मा तथा शिष्यः शिवमेकसमं नयेत् ||

एवं समाप्यते दीक्षा जननादि विवर्जितः |
हुतेनैव विमुच्यन्ते साधकाजन्मबन्धनात् ||

प्. ५ब्) 

अप्रकाशमिदं गुह्यं गोपनीयं प्रयत्नतः |
रहस्यं सर्वमन्त्राणामिदं संस्कारमुत्तमम् ||

एवं संस्कारशुद्धिस्तु शिववज्जायते ध्रुवम् |

कार्त्तिकेय उवाच ||

यानि न्यासादितः कृत्वा उद्धारं चाप्य पश्चिमम् |
साधना तु क्रमाद्देव कथयस्व यथाविधि ||

ईश्वर उवाच ||

दशसप्तं तु योध्या पृच्छतां नित्यया गुह |
यस्य यद्बीजविहितं कथयाम्यनुपूर्वशः ||

योनिबीजं तु हृदयं कल्पयेत यथाक्रमम् |
अर्चनं प्रोक्षणञ्चैव ताडनञ्च तथैव हि ||

संहारं चैव स योगं निक्षेपश्च तथैव हि ||

अर्चनञ्च पुनः कुर्याद्गर्भधारणमेव च |
जननं चापि कारं च भोगं चैव लयं तथा ||

स्वतत्वं शतमाहुत्या हृदयेन तु षण्मुख |
पाशच्छेदं यथास्त्रेण पूर्णाहुंत्याश्च पूर्ववत् ||

हृदयेन ततो विंशन्कर्त्तव्यश्चानु पूर्वतः |
उद्धारप्रोक्षणञ्चैव ताडनञ्च यथैव हि ||

हूं फट्कारसमायुक्तं कर्त्तव्यं चानुपूर्वशः ||

संहारं चैव तत्वानां कर्त्तव्यञ्च यथाकथम् |
तत्वैस्तत्वैरिदं कर्म एष एषविधिः स्मृतः ||

एभिस्तु शोधयेद्वत्स विधिं प्राश्चेति?पुष्कलम् |
अन्यथा नैव मुच्यन्ते विधिहीनाः षडानन ||

संपूर्णाहुतिधारं तु कर्त्तव्यं धारणान्वितम् |
अमृतं यत्परं वत्स स्रवतं मनसास्मरेत् ||

दीक्षाप्रकरणो ह्येष योस्र सर्वत्र सर्वदा |

प्. ६अ)

लिङ्गोद्धारविधानं तु सर्वसंस्कार कर्मसु ||

कार्त्तिकेय उवाच ||

पशुग्रहणमोक्षञ्च यत्प्रोक्तं तु पुरानघ ||

पाशंयोरभ्यन्तरं बाह्य कस्मिं स्थाने कथं स्थितः |
कस्मि देशे तु ते छेद्या सद्योक्तन्ति कीदृशी ||

पशोश्चैव हि निर्देशं कथयस्व महेश्वर ||

ईश्वर उवाच ||

आमंत्रयं द्वितीयेन गृह्यमात्मर्न यत्नतः |
षष्ठिना यावतः स्थानं नयते तु विचक्षणः ||

विशुद्धेन तु योगेन ब्रह्माद्यस्तु शिवान्तकम् |
एकन्तु समयायान्ति अन्यथा तु पृथक्पृथक् ||

द्वादशान्तेन च्छातव्या स्वरशास्त्रेणसंयुताः |
तदासौ याज्यतां यान्ति समद्यैः परिवर्जितः |
अनिर्द्दिश्यं तु संज्ञं तु यत्कृतं तद्वृथा भवेत् ||

तमुद्दिश्य कृतं कर्म मोक्षदन्तु न संशयः |
सूर्यग्रहणञ्च वैवत्स विशुद्धेन तु संयुतः |
आयामंत्र यदाच्छिन्नं तदाचोक्तमते ध्रुवम् ||

अनेन ग्रन्थिताः पाशा सूत्रेमणिगणा इव |
हृत्पद्मं यावत्पद्मं मनास्त्रं तु सुतानि च ||

तं दृष्ट्वा छेदनं कुर्यान्मनोवृत्तिर्मनः शिवः |
मनसा तु मनश्छिन्नं जीवः केवलतां व्रजेत् ||

कार्त्तिकेय उवाच ||

विस्तरं त्यजदेवेश संक्षेपात्कथस्व मे |
येन विज्ञातमात्रेण पशुं मोचयते क्षणात् ||

ईश्वर उवाच ||

शृणु षण्मुख तत्त्वेन योगमोक्षं ध्रुवं लभेत् |
प्रयोगेण तु सूक्ष्मेण योगदृष्टेन मन्त्रिणा ||

प्. ६ब्)

दिव्येन योगमार्गेण प्रेर्यते च तु शक्तिना |
तं विदित्वा महासेन जीवो वायुमयं बुधः ||

विषु?वेन तु योगेन योजयेच्छाश्वतं पदम् |
योगन्तु विषुवं प्राप्य कोन मुञ्चति बन्धनात् ||

पृथिव्याद्याज्जनाद्यो वै शब्दादि गुणवायुभिः |
मन्त्रादि देवतात्मा तु ज्ञात्वामुच्येत बन्धनात् ||

नाडी विवरसत्वामूर्द्धनाला अधोमुखाः |
ग्रन्थिद्वययुताः सर्वे हं फट्कारेण चेतनाः ||

ततश्चोर्द्ध्वत्वमायान्ति उद्घातौ पूर्ववद्बुधः |
क्ष्माद्यामालोक्यमनसा स बाह्याभ्यन्तरं गुह ||

तत्वे तत्वे तु वक्तव्याविमुक्तानिरहंकृताः |
ब्रह्माधामा?वयद्वत्स न पुनर्जन्मतां व्रजेत् ||

एताश्वेतो द्विरम्यस्य मन्त्रं नादपदेरितम् |
दीक्षाकाले तु संयोज्य आयामं भास्करस्य तु ||

ताडयित्वा पुरावत्स ग्रहणं पूर्ववद् भवेत् |
भित्त्वागलान्यवद्यानि तत्व तत्वेनसनयेत् ||

शक्तिभिसंपुटीकृत्य वौषडान्तेन निःक्षिपेत् |
एषा दीक्षा समासेन संसारार्णवतारणी ||

यस्मिन्मन्त्राश्च दीक्षाश्च मुद्रामण्डलशोभना |
निर्मलानि? महासेन शक्तयो भुवनं तथा ||

स एष मोक्षदो जन्तुर्विशुद्धस्यो महेश्वर ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिके दीक्षाप्रकरणोऽष्टमः पटलः ||


प्. ७अ)

(मभिषेकं समाचरेत् |
शुभ्रं न * र देवं स मुहूर्तकरात्मवित् ||
वज्रपरालघातैश्च यं स्ववाविहगे खचे? |
* * * * * * विचिनत्य मतसमन्वितैः ||
यत्यज्ञातोऽभिषकं च आचार्यः पशुपाशहा ||
इति कालोत्तरेऽभिषेको नवमः पटलः ||
ईश्वर उवाच ||
नाडिचक्रमिदं सूक्ष्मं प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः ||
नाभेरधस्ताद्यत्सूक्ष्मं करो (तत्र * * * *) || 
टोप् ओf पगे)

ईश्वर उवाच ||

अभिषेकं प्रवक्ष्यामि संक्षेपेन तु विस्तरात् |
हिताय साधकेन्द्राणां शिववक्त्राद्विनिःसृताः ||

मृण्मयं कलशं ह्येवं चन्द्रसेनोपशोधितम् |
* * पत्रपुटे नापि पद्मपत्रपुटेन वा ||

सर्वौषधि समायुक्तं सर्वगन्धो?पशोभितम् |
शतमष्टोत्तरं जप्त्वा निजदे सर्वतोमुखम् ||

* * * * * * * * * * * * 
* * * नि |
तानि वस्त्राणि द्वासप्तत्यस्त्वमूर्त्तिस्तु ||

तिर्यगूर्द्धमधश्चैव व्यापिनं चैस्तु सर्वतः |
चक्रवत्संस्थिता ह्येते प्रधानादशनाड्यः ||

इडा च पिङ्गला चैव सुषुम्ना च तृतीयका |
गान्धारी हस्तिजिह्वा च पूषा चैव यशास्तथा ||

अलंबुषा कुहू चैव शङ्खिनी दशमी स्मृता |
दशप्राणवहा ह्येते नाडयः परिकीर्त्तिताः ||

प्राणापानौ समानश्च उदानो व्यान एव च |
नागः कूर्मोऽथ कृकरो देवदत्तोधनंजयः ||

प्राणश्च प्रथमो वायुर्नवानामपि स प्रभुः |
प्राणग्लामयाप्राणो विसर्गाः पूरणं प्रति ||

नित्यमापूरयेदेष प्राणिनामुरसि स्थितः |
निःश्वासोच्छ्वासकास्तु प्राणोजीवसमाश्रितः ||

प्रयाणं कुरुते यस्मात्तस्मात्प्राणः प्रकीर्त्तितः |
अपानयत्यपानस्तु आहारामनुजाबुधाः ||

शुक्रमूत्रवहोवायुरपानः स प्रकीर्त्तितः |
पीतभक्षितमाध्रातरक्तपित्तकफलानिलम् ||

प्. ७ब्)

समं नयति गात्रेषु समानो नामतः स्मृतः |
स्पन्दयत्यधराक्तं नेत्रगात्रप्रकोपनम् ||

उद्वेजयति मर्माणि उदानो नाममारुतः |
व्यानो विनाशत्यङ्गं व्यानो व्याधिप्रकोपनः ||

प्रीतिनाशकरैश्चैव व्याधिस्यं व्यान उच्यते |
प्राणाद्यावायवः प्रोक्ता नागाद्याः प्रोच्यतेऽधुना ||

उद्गारो नागमित्युक्तं कूर्मोन्मीलने स्थिता |
कृंकरोक्षुभिले चैव देवदत्तो विजृम्भति ||

धनंजया स्थितो घोषे मृतस्यापि न मुञ्चति |

इत्येते वायुवृन्दे हृदिह्लदनिहितं नाडिचक्रे प्रतिष्ठं 
निश्वासोच्छ्वासकासैः श्वसनमुखधः कम्पितैर्घूर्णितैश्च |
नित्यनित्याल्पजन्मा व्यसनसियुवायौवने बालभावे आक्रान्तो वायुरेको 
विदुजनमरणैः क्रीड्यते सर्वसत्वैः ||

नाडीचक्रं यथावस्थं कथयामि तथाखिलम् |
दशारं चक्रमेतन्तु विभोगोज्ञायते यथा ||

चक्रवद्भ्रमते जीवो दशस्थानेष्वनुक्रमात् |
स जीवो जीवलोकस्य नैव बुध्यन्ति मोहिताः ||

दशधा गच्छते येन तेन चक्रं प्रकीर्त्तितम् |
नाडीचक्रेति विख्याता यच्च संक्रमते ह्यसौ ||

हृद्व्योम मध्यपंकजमष्टदल कर्णिका च यस्यान्ते तस्यार्द्धे 
केन्दुबह्रिहिरणधोताभाः शक्तयस्तस्मिन्नुपरिचरेखलु शक्तीनां शक्ति 
प्राग्भाविनी शिवस्यैव तदवस्था शक्तिचतुष्टय पंकज 

प्. ८अ)

मध्ये पुरुषास्तु संलीनाः शून्यमरुसंदंशकगृहीत्वा 
करणात्मकोनुभयतोऽपिशयाचायति नियतं शुष्कदले मा कुरुते नैव 
मोष्यति पङ्कजमध्ये कलाचतस्राणां पाशसंबन्धः ||

गोलकहेलाहत इव उत्पतनियतेदा कुरुते | ईश्वर संगाद्विषुवं संक्रान्तिं 
चैव संयोगात् || 

अनियोगादक्षिणमुदयं न गमने उत्तराद्संयोगाः |
अयनौ सव्यासव्यौ द्वौ पुटाकौ युग्मकौ विषुवः ||

आहुः संक्रान्तिरिति तश्चेतश्चैव हि गच्छतः |
तद्वित्तैः स समाख्यातं | 

सौरं सृव्यंगार्गं चन्द्रमसंरेतरं समाख्यातम् |
धन्यमर्हिषवरेदोसौरं खलु वह्नि सत्वाते ||

ध्यानाद्याविशुवाख्याप्राग्दले संस्थनृपावलेपः स्यात् |
तेजस्वी क्षुभितात्मा पीतावाजयेतेऽग्निदिष्टत्रे |
याम्ये याम्यो भावो नैर्-ऋते राक्षसाश्चैव ||

वारुणे वारुनः संस्थे मरुत्पत्रे मरुद्भवम् |
सौम्यसाद्यक्षभावं | ईशे ईशं समाख्यातं ब्रह्मे ब्रह्मभावं 
ह्युरगे तु ह्युरगेंद्वं | यस्याभिसमभि गच्छति | तस्यान्ते भावमायाति | 
पात्रान्तेरालयोगात् | शून्ये वामासमाभाति ||

इति खलु पुद्गलचारं नाडीसंचारमण्डलं मुख्ये 
कथितमिहसिद्धिहेतोर्बोद्धव्यं यत्नतः सिद्धे ||

कार्त्तिकेय उवाच ||

स जीवो जीवलोकस्य यथान्येन तत्वतः ||

संशयो मे महादेव प्रसादात्तवशूलिनः ||

प्. ८ब्)

ईश्वर उवाच ||

अहो प्रलापसेस्कन्द वात्मवान्तषुन्न्यसे |
कथयामि पटज्ञाने भूयोभूयः प्रयच्छति ||

जीवस्य पुरुषाख्यस्य दर्शनं शृणुषण्मुख |
कथयामि न सन्देहः पुत्रस्नेहाद्विशेषतः ||

संक्रान्तिं विषुवं चैव अहोरात्रायनानि च |
अधिमास ऋणञ्चैव * * * * * * * * |

अनरात्रं भवेच्छिकाः अधिमासो विजृंभिका ||

ऋणञ्चकाशो विज्ञेयो निश्वासो धन उच्यते |
उत्तरं दक्षिणं ज्ञेयं वामं दक्षिणसंज्ञकः |
मध्येषु विषुवं प्रोक्तं पुटद्वयविनिसृतम् ||

संक्रान्तिं पुनरस्यैव स्वस्थानं स्थानमेव च |
इडा चैव सुषुम्ना च अमा चैव समन्विताः ||

सुषुम्ना दक्षिणे ह्यङ्गे इडा वामे प्रतिष्ठिता |
अमायामध्यमे ह्यङ्गे एतत्संक्रान्तिरुच्यते ||

ऊर्द्ध्व प्राणो ह्यधश्चैव अपान्यरात्रिरुच्यते |
विभागं दशप्राणस्य यो वेत्येवं स वेदवित् |
आयामो देह मध्यस्यं सोमग्रहणमिष्यते ||

देहातीतं तु तद्वाध्यादादित्यग्रहणं विदुः |
अयुते द्वे सहस्रं तु षट्शतानि तथैव च ||

अहोरात्रेण योगीनां जपसंख्यां करोति सः ||

कार्त्तिकेय उवाच ||

पूरकं कुम्भकं चैव रेचकं च प्रशान्तकम् |
करणं च यथा न्याया देवमेतन्महेश्वर ||

ईश्वर उवाच ||

शृणु षण्मुख तत्वेन ज्ञाने परमदुर्लभम् |
न कस्यचिन्मयाख्यातं वक्ष्यते शिखिवाहन ||

प्. ९अ)

प्राणायामं समासेन कथयामितवाखिलम् |
उच्चारयेत प्रणवं स्वरेणैकेन योगवित् ||

उदरं पूरयित्वा तु वायुना यावदीप्सितम् |
प्राणायामो भवेदेष पूरको देह पूरकः ||

विहाय सर्वद्वाराणि निःश्वासोच्छ्वासवर्जितः |
संपूर्णकुम्भवज्जेष्ठे प्राणायामो हि कुंभवत् ||

मुञ्चेद्वायु ततश्चोर्द्ध्वं श्वासोनैकेन योगवित् |
निश्वास योगयुक्तस्तु ऊर्द्ध्ववायुं च रेचयेत् ||

रेचकस्त्वेष विख्याता प्राणसंशयकारकः |
यो सौ हृदि स्थितं पद्मं अधोमुखव्यवस्थितम् ||

स वै विकसते पद्म पूरकेण तु पूरितः |
अर्धमात्रा तु वै पद्मकुम्भकेन निरोधिताः ||

रेचकण तु भाक्षिप्तं सद्यः प्राणहरेण तु |
भित्त्वा हृदयं पद्मं तु ऊर्द्ध्वस्रोते व्यवस्थितम् ||

रेचको गच्छते ह्यूर्द्ध्वं ग्रन्थित्वा क्रमेण तु |
भित्त्वा कपालद्वारन्तु जीव ऊर्द्ध्वं तु रेचिताः ||

सदाशिव पदं गत्वा न भूयो जन्मतां व्रजेत् ||

आयामो क्रियते तस्य नान्यस्य तु कदाचन |
चिन्तां निवर्त्तयेत् तत्र मध्ये यत्र विवर्जितम् ||

अनाद्यन्नं पदेलीनं प्रशान्तत्वात्प्रशान्तकः |
स जीवो जीवलोकस्य मया प्रोक्तं समासतः ||

स्वयमुच्चरते यस्तु स्वदेहावस्थितः शिवः |
तथेतविदोनित्यं स देवं जयरुच्यते ||

अयुतं द्वे सहस्रैकं षट्शतानि तथैव च |

प्. ९ब्)

अहोरात्रेण योगीनां जपसंख्या करोति सः ||

न विघ्नं जायते तस्य नाक्षसूत्रं न रोधन |
न कालश्चक्र या वापि न साध्यसिद्धिरेव च ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशक्तिके नाडीसंचारदशमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

चन्द्राग्नि संयोगान्नाड्याः कुण्डलिनी तु या |
हृत्प्रदेशे तु सा ज्ञेया  अंकुराकरसंस्थिता ||

सृष्टिन्यासं न्यसेत् तत्र द्विरभ्यासं पदेरितम् |
स्रवतं चिन्तयेद्यस्मादमृतं साधकोत्तमः ||

अग्निसोमात्मकं सर्वं जगत्स्थावरजङ्गमम् |
विपरितं चिन्तयेत्तस्मै सिद्दिकामसमाहितः ||

स्वदेहे चिन्तयेद्विद्वान्दिव्यरूपमनोपमम् |
यस्य यत्कर्मनोद्दिष्टं तत्कर्मचिन्तयेद्बुधः || 

योऽभ्यसेत इदं ज्ञानममृतं सर्वतोमुखम् |
अचिरेणैव कालेन सिद्धिः सत्फलभाग् भवेत् ||

सृष्टि न्यासमविज्ञाय कथं युञ्जन्ति साधकाः |
हन्यते मुष्टिनाकाशं तुषाणांकंडनानि च ||?

इति कालोत्तरे सप्तशतिकेऽग्नि सोमात्मको*मैकादशः पटलः ||

ईश्वर उवाच ||

पुनरेवं प्रवक्ष्यामि सृष्टिं विस्तरतः क्रमात् |
यथा सकलो देवे निष्कलेन समन्वितः ||

कलानुत्यादयामास सर्वतन्त्रेषु वर्जिताः |
उकारं पूर्वमध्यस्थं ऊकारं व्याप्य सर्वतः ||

उकार प्रथमारेखा लोकानां सृजते प्रभुः |

प्. १०अ)

विद्या तत्व व्यवस्थे च सा तु वर्णे व्यवस्थिता ||

उंकारस्यमकाराभायःकलं प्रदृश्यते |
पूतिनाम तु सा ज्ञेया आकाराक्षरसंभवाः ||

मूर्ध्निन्तस्य भवेद् यामासूक्ष्ममूर्त्तिर्निरञ्जना |
मकारमभवातत्र निर्वृत्तिं नाम सा कला ||

उंकारं बिंदुसंयुक्तं लयं उंकारमूर्धनि |
रेखा तु व्योम्नि निर्वाणा सा कलाशान्तिरुच्यते ||

स योगं संप्रकाशेनं निष्कलः सकलः स्थिताः |
मूर्ध्निमाक्रान्तमोंकारं उ शब्दस्यनुजायते ||

सा शान्ति परमासूक्ष्मं बिन्दुना सहितं पदे |
दीपादीपस्वभावेन विस्फुलिंगसमन्वितम् ||

निपतन्ति त्रिधायान्ति शिववद्यान्त्यंजाः कलाः |
शान्ति विद्या प्रतिष्ठा च निवृत्तिं चैव सा कला ||

यावत्कलारेखिष्टो सा तु पतिता विनासहसह ||

स विद्येशः शिवः प्रोक्तो देवदेवो महेश्वरः |
प्रथमं तस्य यद्बीजं बिंदुनादेन कीर्त्तितम् ||

न त्यजेत्परमं स्थानं शाश्वतं ध्रुवमव्ययम् |
बिन्दु च ह्युदरे क्षिप्य मन्त्रेव परित्परिक्ष्यते ||

तस्योर्ध्वं वामपार्श्वे तु विष्णुबीजं प्रकीर्त्तितम् |
दक्षिणं वामयोनिंस्थं एक एव त्रिधा भवेत् |
पार्श्वे बिन्दु द्वये नैव यो रेखा मध्यतः स्थिताः ||

तत्र देवः शिवः सूक्ष्मो गूढोस्तिष्ठतिशङ्करः |

प्. १०ब्)

यद्बीजं परमो देवं शक्तिगर्भं महेश्वरम् ||

यतः प्रवर्त्तते हंसः शतुवन्तं चराचरम् |
अव्यक्तं परमं सूक्ष्मं शक्तिदेहं निरञ्जनम् ||

शिवं अनादि निधनं यं विधानोभिजायते |
दक्षिणस्थं तु यद्बीजं ज्ञानशक्ति परा हि सा ||

तद्बीजं परमं ब्रह्म यत्र गूढं स तिष्ठति |
मस्थं यत्परं बीजं क्रियाशक्ति परा हि सा ||

तत्र विष्णु बीजेन गूढसूक्ष्मनिरञ्जनः |
एष देवो विसर्गस्तु षष्थस्तु योनिसंभुन ||

निर्गूढं तत्र पश्यन्ति येन सृष्टिं चराचरम् |
विसर्गाज्जायते सृष्टिरीश्वरः प्रभुरेव च ||

विसृष्टते न यद्बीजं विसर्गान्तेन चोच्यते |
तेन चापूरितं सर्वं जगत्स्थावरजङ्गमम् ||

शक्तिरश्मि समूहेन शतशोऽथसहस्रशः |
सृजते गृह्णते चैव संयोजयवियोजयेत् ||

ज्ञानशक्तिस्थभगवाननु गृह्णाति देहिनाम् |
विसर्गाच्च भवेत् सृष्टिः संहारं बिंदुना सह ||

निर्वाणतत्वविज्ञानं न तु विस्तारगोचरम् ||

इति कालोत्तरे सृष्टिसंहारको द्वादशः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

संहारं चैव सृष्टिं च सर्वनिगदितं प्रभो |
दीक्षितानां गतिभ्रंशं तत्वतः कथयामिमाम् ||

ईश्वर उवाच ||

मायाविनं शठं क्रूरो सदा तु कलहप्रियः |
गतिभ्रंशकरो योगस्तत्त्वतः शृणु षण्मुख ||

विद्धाय सर्वद्वाराणि आयामे शशिनं तथा |
सर्ववमं न सा लोक्य गतिं तस्य निवर्त्तयेत् ||

प्. ११अ)

संहारं संपुटं कृत्वा आदावन्ते षडानन |
मातृकास्ते तथा हुत्या एकैकस्य पृथक् पृथक् |
गतिभ्रंशकरो योगो यथा वत्समुदाहृतः ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिके गतिभ्रंशकरो नामत्रयोदशः पटलः 
||

ईश्वर उवाच ||

प्रासादेरोस्थाप्य जापं सततं जपते यदि |
षण्मासाज्जायते सिद्धिर्योगयुक्तो न संशयः ||

समागम्य जापेन सर्वपापक्षयो भवेत् |
अणिमादि गुणैश्वर्यं षड्भिर्मासैर्नसंशयः ||

गमागमं विदित्वा तु मुच्यते नात्र संश्यः |
तन्मनस्तल्लयोभूत्वा षण्मासात्सिद्धिमाप्नुयात् ||

गच्छन्तिष्ठन्स्वपञ्जाग्रं उद्विग्नो भयविह्वलः |
मृत्युरासन्नकालेऽपि स्वयं वा तत्प्रवर्त्तते ||

यदा प्रवर्त्तते देवं स्वच्छन्दगति लीलया |
अमनस्कं तु तं जापं अनुत्पन्ननिरामयम् ||

स्थूलसूक्ष्मपरञ्चैव प्रसादं कथितं मया |
प्रासादं येन बुध्यन्ति तेन बुध्यन्ति शङ्करम् ||

इति कालोत्तरे प्रसादनिर्दशनो नामचतुर्दशः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि प्रासादस्य तु लक्षणम् |
ह्रस्वं दीर्घं प्लुतंञ्चैव लक्षयेन्मन्त्रवित्सदा ||

ह्रस्वो दहति पापानि दीर्घो मोक्ष प्रदोभवेत् |
प्लुत आप्यायनञ्चैव बिन्दुमूर्ध्निसमन्वितम् ||

स्थूलभेदाम्त्रयः प्रोक्ताः वश्योच्चाटनमारणे |

प्. ११ब्)

प्लुतेन तु सदावश्यं कुरुते नात्र संशयः |
दीर्गोच्चाटयते क्षिप्रं हूंफट्कारसमन्वितम् ||

आदिरन्ते च ह्रस्वस्य फट्कारो मारणे स्मृतः |
आदिरन्ते च हृदयं प्रयोगाकर्षणः स्मृतः ||

सवमाकर्षणं सर्वं नामविज्ञायतत्वतः |
साधकस्य भवेद् वङ्का न्यूनासाध्यस्य कीर्त्तिता ||

एवं निर्दिश्य मेधावी आकर्षं कुरुते ध्रुवम् |
अविज्ञाय इदं सम्यक् नैव सिध्यन्ति साधकम् ||

यागं कृत्वा तु पूर्वोक्तं मन्त्रस्यार्धप्रदापयेत् |
अर्थं दत्वा तु मन्त्रस्य जपं कुर्याद्विचक्षणः ||

मन्वाभिषेचनं कृत्वा साधकानां समाहितः |
देवस्य दक्षिणे मूर्त्तौ पञ्चलक्षं जपे स्थितः ||

जापान्तेर्घूहोमेन दशसाहसिको भवेत् |
एवमाप्यायितो मन्त्रः कर्मयोग्यो भवेत्ततः ||

उक्तानि यानि कर्मणि सिध्यन्ति नात्रं संशयः |
दशलक्षं जपेद्यस्तु जनास्वस्था न वासिनाम् ||

वशत्वं यान्ति वै क्षिप्रमात्मनेन धनेन वा |
त्रिपञ्चलक्ष जत्वा तु दशङ्ख्यामनिवासिनाम? ||

व?शतां यान्ति वै क्षिप्रमिति शास्त्रस्य निश्चयः |
पञ्चविंशतिभिर्लक्षै विषयं वशमानयेत् ||

त्रिंशल्लक्षं जपेद्यस्तु मण्डलोकोवशं नयेत् |
पञ्चविंशतिभिर्लक्षैः पृथिवीवशमानयेत् ||

चत्वारिंशतिभिर्लक्षैरीक्षते हाटकेश्वरम् |

प्. १२अ)

लक्षं पञ्चाशत्कं जप्त्वाविद्याधरसमोभवेत् ||

प्. १२अ)

तत्रैवमोदते मन्त्री यावदाहुतसंप्लवम् |


इति कालोत्तरे महातन्त्रे प्रासादलक्षणोनाम पञ्चदशः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

प्रासादं कीदृशं ज्ञानं व्याप्तिस्तस्य च कीदृशी |
शरीरं कीदृशं तच्च कथयस्व महेश्वर ||

ईश्वर उवाच ||

प्रसादं येन बुध्यन्ति पञ्चमन्त्रमहानव |
अष्टात्रिंशत्कलैर्युक्तं न स आचार्य उच्यते ||

अविदित्वा प्रसादं तु दीक्षायंः कुरु *** |
अधस्ताच्छिष्यमात्मानं नीयते नात्र संशयः ||

प्रासादाब्ज शिखान्तस्थो यस्तु दीक्षां प्रकुर्वते |
आचार्यः सह शिष्येण शिवसायुज्यतां व्रजेत् ||

देवदानवगन्धर्वाः स यक्षोरगराक्षसाः |
किन्नराप्सरसः सिद्धाः सर्वे प्रासादसंभवाः ||

ब्रह्माविष्णुश्च इन्द्रश्च तथा चन्द्रोबृहस्पतिः |
प्रजापतिस्तथादित्याः शुक्रः स्कन्दो गुरुस्तथा |
ये चान्ये प्राणिनश्चेति सर्वे प्रासादसंभवाः ||

एते चान्ये च वहव ऋषयः संशितव्रताः |
ध्यायन्ति परमं हंसं प्रासादं नामनामतम् ||

विभागं तस्य वक्ष्यामि यज्ज्ञात्वामृतमश्नुते |
सद्यः कलाष्टकां युक्तं अकाराक्षरजं विदुः ||

विन्द्यादुकारजं वाममघोरं च मकारजम् |
बिन्दुजं पुरुषं ज्ञेयं ईशानं तु शिवात्मकम् ||

प्. १२ब्)

एवं मन्त्रश्च पञ्चैते सर्वे प्रासादसंभवाः |
शतकोटिसहास्राणां मन्त्राणामपि तेजसाम् ||

प्रासादेन तु यष्टेन सर्वे यष्टा न संशयः |
मारुता नलशक्राद्या ये मन्त्रापरिकीर्त्तिताः ||

प्रासादाब्जसमुत्पन्नाः सर्वोश्चामोघशक्तयः |
सद्यस्तु पृथिवी ज्ञेया वामो ह्यापः प्रकीर्त्तिताः ||

अघोरस्तेज इत्याहर्वायुस्तत्पुरुषः स्मृतः |
आकाशस्तु भवेदीशः स्वयं देवः सदाशिवः ||

सद्यो जातस्तु ऋषिदोवामदेवो यजुः स्मृतः |
सामवेदौ ह्यघोरस्तु पुरुषोऽथर्व उच्यते ||

पञ्चम तत्परं सूक्ष्मं व्योमव्यापि निरञ्जनम् |
उकारं तु स्थितो मूर्ध्नि शक्तिरूपं स बिन्दुकम् ||

एवमेव मयाख्यातं शिवतत्वं परं विदुः |
सद्योजातस्तु वै ब्रह्मा वामो विष्णुः प्रकीर्त्तितः ||

अघोरो रुद्रदैवत्यः पुरुषश्चेश्वरः स्मृतः |
ईशानं शिवदेवश्च अधिदैवतसंस्थितः ||

षष्ठं तत्परंबीजमसादृश्यगुणान्वितम् |
तस्य देहो न वक्तव्यः प्राकृतागुणसंभवः ||

ज्ञात्वा परमनिश्रेणी पञ्चस्थानानुगामिनी |
ज्ञानंज्ञेयं सकृद्ये न विस्मृतेऽपि हि देव हि ||

तत्काल एव मुक्तोऽसौ यदाज्ञानं तं पदम् ||

स्कन्द उवाच ||

श्रुत्वाज्ञानं यदाकश्चिन्ज्ञात्वार्थ न प्रबुध्यते | 
मोहिता विषये मूढाः पापानि तु समाचरेत् ||

अथ वा सङ्गदोषेण पशुज्ञानं प्रशंसति |
विनिन्दितं परं ज्ञानं कं गतिं प्रजाते तु सः ||

प्. १३अ)

ईश्वर उवाच ||

यदा वै तद्ध्रुवं ज्ञात्वा ज्ञानवानार्थवारितम् |
स च धार्यापुनस्त्यक्तं निन्दितं च पुनः पुनः ||

तदा ए वहिमुक्तोऽसौ यदानन्दः प्रयत्नवान् |
न तस्य पुण्य पापोऽस्ति अतीतागतोऽपि वा ||

ज्ञानं प्रथमं काले तु मनोऽहङ्कारबुद्धयः |
स्वेस्वेषु लयं यान्ति न ते बुध्यन्ति बन्धनात् ||

सर्वेषु मर्मविच्छन्ने प्राणाः कण्ठगता यदा |
मुक्ते तु परमं ज्ञानं कथमेतमनुस्मरेत् ||

ईश्वर उवाच ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि शृणुस्वैकमनाधुना |
सर्वेषु मम विच्छिन्ने प्राणे कण्ठगतेऽपि वा ||

तदासौ परमो नादः स्वयं ज्ञानं प्रवर्त्तते |
गच्छन्तिष्टत्स्वपञ्जाग्रनुद्विम्नोभयविह्वला ||

मृत्युरासन्न कालेऽपि स्वयं वा तत्प्रवर्त्तते |
दीक्षितोदीक्षिता शुद्धौ देही यत्किञ्चिदा चरेत् ||

वेदे दाहे न दग्धास्ते तद्दग्धो दह्यते पुनः |
विपरीत तथा मूढौमग्नौ विषयादाचरेत् ||

दीक्षितं तन्नलिप्येत कर्मणापातकेन वा |
वाचाअमनस्तथाकायत्रिविधं कर्म उच्यते ||

न तेन प्रतिबध्या स शुभेन अशुभेन वा ||

इति कालोत्तरे प्रासादविचोणोनामषोडशः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

अद्यापि संशयो देव ज्ञानविज्ञानयोः प्रभो |
कथं ज्ञायन्ति तज्ज्ञानं कथं वा ज्ञेय उच्यते ||

ईश्वर उवाच ||

प्. १३ब्)

आधारं पूर्वं विज्ञाय पश्चाद्धेयं तु षण्मुख |
आधाराधेय विप्रज्ञः समर्थः सर्वकर्मसु ||

आधारमित्युक्तमाधेयस्त्वीया उच्यते |
ईशेन ईशिता योऽयं सौम्य ईश इति स्मृतः ||

ईशं विज्ञाय मेधावी * * * नरते सदा |
कलाष्टकसमायुक्तमधश्चोर्द्धश्च गच्छति ||

शब्दः स्पर्शश्च रूपश्च रसोगन्धश्च पञ्चमः |
शेषाबुद्धिरहङ्कारा एते सूर्याष्टका स्मृतः ||

यावदे तेन मुञ्चन्ति कथमुच्यन्ति बन्धनात् |
शब्दस्पर्शौ त्यजेद्ब्रह्मा रसं वै केशवस्त्यजेत् ||

रूपं गन्धञ्च रुद्रो वै बुद्ध्यहङ्कारमीश्वरः |
मनोबिन्दु शिवस्त्यज्य एभिर्युक्तः शिवोभवेत् ||

इति कालोत्तरे आधाराधेयविचारणोनामसप्तदशः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

कथं व्यापी अधश्चोर्द्धे भिन्नश्चैव कथं भवेत् |
एतन्मे ब्रूहि सद्भावं कारुण्यं तु महेश्वर ||

ईश्वर उवाच ||

यावद्देह स्थितो जन्तुः सर्वदेहे व्यवस्थितम् |
निर्गतो व्यापिनीति च गतस्थः सर्वतः स्थितः ||

त्रिमार्गावस्थितो जन्तुस्तावद्वै ऊर्ध्वसंस्थितः |
अविदित्वा न मुच्यन्ते यद्यपिस्याल्लयोभवेत् ||

त्रिमार्गेण प्रविष्टानां सर्वादेरव्यवस्थितम् |
यो यान्येवमिमां व्याप्तिः सव्यापीतिं न संशयः |
न तस्य गर्भसंभूति यथा देव प्रभाष्यते ||

तावद्भ्रमन्ति संसारे यावद्व्याप्तिं न विन्दति |
विदित्वा व्यापिनं देवं मुच्यते घोरबन्धनात् ||

यथा तृण जलुका वै तृणाग्रे यावदायतः |

प्. १४अ)

उपरिष्टान्निरालम्बस्तद्वज्जीवो व्यवस्थितः ||

ऊर्ध्वशून्यमधः शून्यं मध्ये शून्यं निरामयम् ||

त्रिशून्यं योऽभिजानाति समुक्तोगुणबन्धनात् |
व्याप्तिस्तस्य मया प्रोक्ता संक्षेपेण तु विस्तरात् ||

अतः परतरं नास्ति व्यापिकस्य तु व्यापकम् |


इति कालोत्तरे महातन्त्रे व्यापनिदर्शनोनामाष्टादशः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

सकलं निष्कलञ्चैव देवदेव महेश्वर |
विज्ञातव्य कथंभूयः अमनस्कं परं पदम् ||

ईश्वर उवाच ||

शृणुषण्मुख तत्वेन ज्ञानं परमदुर्ल्लभम् |
यन्न कस्य चिदाख्यातमनाख्यं भवगामिने ||

देहस्थं सकलं ज्ञेयं निष्कलं देहवर्जितम् |
आप्तोपदेशगम्योऽसौ सर्वतः किमपि स्थितम् ||

हंसहंसेति यो ब्रूयाद्धंसो देवः सदाशिवः |
शुद्धो बुद्धो निरालम्बो ध्रुवः सूक्ष्मः सदाव्ययः ||

गुरुवक्त्रात्तु लभ्येत प्रत्यक्षे सर्वतोमुखं |
तिलेषु च यथातैलं पुष्पे गन्धः समाश्रितः ||

पुरुषस्य शरीरेऽस्मिन् स बाह्याभ्यन्तरे स्थितः |
उल्कहस्तो यदा कश्चिद्द्रव्यमाक्यतां व्रजेत् ||

ज्ञानेन ज्ञेयमालोक्य तदाज्ञानं परित्यजेत् |
पुष्पं तु सकलोज्ञेयो गन्धं तस्यैव निष्कलः ||

वृषं तु सकलं विद्याच्छाया तस्यैव निष्कला |

प्. १४ब्)

रसं तु सकलं ज्ञेयमास्वादं तस्यैव निष्कलम् ||

सकलं निष्कलञ्चैव सर्वतन्त्रे व्यवस्थितम् |
सकले सकलं विद्यान्निष्कलं बिन्दुरुच्यते ||

त्रिमात्रञ्च द्विमात्रञ्च एकमात्रा तथैव च |
अर्धमात्रापरं सूक्ष्मं तस्याप्यर्धं परात्परम् ||

ब्रह्माविष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरः शिव एव च |
पञ्चधा पञ्चदैवत्याः सकलं परिपठ्यते ||

शिवसंतोषगायत्री पञ्चमात्रात्मिका न तु |
सकलं देवदेवेश स मूर्त्ति तु समायुतम् ||

सकलं निष्कलं चैव तथा सकलनिष्कलम् |
सूक्ष्मोभिन्न कलाभिन्न शिवोज्ञेयोऽथपञ्चधा |
यो वर्णसकलो देवो वर्णयुक्तस्तु निष्कलः ||

साक्षरो सकलो देवो निष्कलस्तु निरक्षरः |
संयुक्तश्च वियुक्तश्च शिरोभित्त्वालला वा ||

सूक्ष्मावर्त्ति प्रवर्त्तते | सानयेच्छाश्वतं पदम् | तेन सूक्ष्ममिहोच्यते ||

कनच्छेदवर्णाभाः यदातेजः प्रवर्त्तते |
संदृष्ट्वामुच्यते योगी केन किं कनकोच्यते || 

ब्रह्मणे हृदये स्थानं कण्ठे विष्णुः समाश्रितः |
तालुमध्ये स्थितो रुद्रो ललाटे तु महेश्वरः ||

नासाग्रे तु शिवं विद्यात्तस्यान्ते तु परापरम् |
परस्य परतरं नास्ति इशास्त्रस्य निश्चयः ||

कार्त्तिकेय उवाच ||

लयं तु कीदृशी तस्य बोद्धव्यं तत्त्व वेदिभिः |
समागमः कथं तस्य केन वा नीयते तु सः ||

संशयो मे महादेव कथयस्व यथार्थतः ||

प्. १५अ)

ईश्वर उवाच ||

नीयते मायतत्वेन लयमायाति ब्रह्मणः |
ब्रह्माऽपि लीयते विष्णोरिन्द्रे विष्णुः प्रलीयते ||

अहमेव प्रलीयं तु ईश्वरे तु लयं व्रजेत् |
ईश्वरोऽपि ततो भूयः सा तु लीयेत षण्मुख ||

यस्मिन् स्काने तु यो याति शिवतत्वः स उच्यते |
शिवतत्व परिज्ञानी साधकस्तत्र लीयते ||

अविशेषः शिवेनैव शून्याशून्यव्यवस्थितः |
एषते कथितं वत्स संसारार्णवतारणी ||

नीयते शक्तिना जीवस्तस्मि प्राप्यनिवर्त्तते |
तस्यान्तं संवक्ष्यामि शृणु तत्वेन षण्मुख ||

देहातीतं तु तं विन्द्यान्नासाग्राद्वादशाङ्गुलम् |
नादान्तं तं विजानीयात् तत्रस्थो व्यापयेत्प्रभुः |
मनोऽप्यन्यत्र निक्षिप्य चक्षुरन्यत्र पातिता ||

तथापि स्तुतिनायोगमव्युच्छिन्नं प्रवर्त्तते |
एतत्परतरं गुह्यमेतत्परतरं पदम् |
एतत्परतरं ब्रह्म एतद्धि परमामृतन् ||

एतद्धि सकलं देवमेतद्धि परमाक्षरम् |
नातः परतरं ज्ञानं नातः परतरं शिवम् ||

अतः परतरं किञ्चिदित्याह भगवाञ्शिवः |
शिव ज्ञानामृतं प्रोक्तं संक्षेपेण तु विस्तरात् ||
कथितं देवदेवेन परमाक्षरनिर्णयम् ||

एतद्धि शिवसद्भावं शिववक्त्राद्विनिःसृतम् |
गुह्याद्गुह्यतरं गुह्यं गोपनीयं प्रयत्नतः |
न शिष्याय प्रदातव्यं न पुत्राय कदाचन ||

गुरुदेवाग्नि भक्ताय सर्वप्राणि हिताय च |
प्रदातव्यमिदं शास्त्रमन्येषां तु न दापयेत् ||

प्. १५ब्) 

दातारो नरकं यान्ति सिद्धिं न तु कदाचन |
शिवामृतसमाख्यातं सत्यं सत्यं मया तव ||

एवं ज्ञात्वा तु मेधावी विचरस्व यथासुखम् |
गृहस्थो ब्रह्मचारी वा वानप्रस्थस्तु भिक्षुकः ||

यत्र तत्र स्थितो मन्त्री परमाक्षरवित्सदा |
विषयी विषयो सक्तो याति देहान्तिके शिवम् ||

यथेष्टं क्री * यित्वा तु भुत्वा भोगान्यथेष्टयम् |
ज्ञानादेवस्य शास्त्रस्य पाप स जयि मानवः ||?

ब्रह्महत्याश्वमेधाद्याः पुण्यपापेर्न लिप्यते |
चोधको बोधकश्चैव मोक्षकस्तु परः स्मृतः ||

इत्येते त्रिविधा ज्ञेया आचार्यस्य महोतले |
चोदकादर्शयेन्मार्गो बोधकानमादिशेत् ||

मोक्षकस्तु परं तत्त्व यो ज्ञात्वा न निवर्त्तते |
चोदकस्तु ह्यह  ईश बोधकस्तु सदाशिवः ||

मोक्षकस्तु परं तत्वं यो ज्ञात्वा न निवर्त्तते |
इत्येते त्रितयः प्रोक्ता वन्दनीया ह्यनु क्रमात् ||

त्रिस्थानं च स्वयं देवः पूज्यं गृह्णति सर्वतः |
पूज्यं गृह्णाति निर्गस्थो च हि तिर्हतेत् |
देशिकं मूर्तिमास्थाय यसो वक्ष्यन्तते? शिवः ||?

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिके तत्वनिर्णयोनामैकोनविंशति पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

पूर्वमेव इति ज्ञातं शिवभेदन्नुचाष्टधा |
कथं विन्द्यति तं देवं कथयस्व यथार्थतः ||

ईश्वर उवाच ||

तत्तत्वंभिद्यते शैवे शक्तिभेदमिहोच्यते |
कथयामि त्वयावत्स अस्मिन्वस्तु न संशयः ||

प्. १६अ)

सकलं निष्कलं शून्यं कलाद्यं खमलंकृतम् |
क्षपणोक्षपमन्तःस्थः कण्ठोष्ठं चाष्टमं स्मृतम् ||

प्रासादं शङ्करेणोक्तं षडन्तेन समन्वितम् |
सकलं सर्वदेहस्थं शिवतत्वं प्रकीर्त्तितम् ||

स्वयं निष्क्रमते देवो देहं त्यक्त्वा समारुतः |
निष्कलं तं विजानीयात् षड्वर्णरहितः शिवः ||

निःश्वासोच्छ्वसनं हित्वा स्थितं देहेषु काष्ठवत् |
शून्यं तं तु विजानीयाद्धृदयेन तु भावयेत् ||

चुंबाकारेण वक्त्रेणमतत्वं श्रूयते भुवि |
कलाढ्यं तं विजानीयादाकाशस्थं च मे शृणु ||

ऊर्ध्वनादस्य क्षीणस्य यदन्तं परिकीर्त्तितम् |
तत्रस्थं तं विजानीयादाकाशेन समन्विता ||

व्यावृत्ते नैव वक्त्रेण श्रुत्वा देवो जगद्गुरुः |
दुःखं क्षणमित्युक्तं तत्क्षयोक्षपणः स्मृतः ||

अधोनादस्य क्षीणस्य यदन्तं परिकीर्त्तितम् |
अन्तस्थं तं विजानीयादनुचार्यः प्रकीर्त्तितः ||

अष्टवर्गाष्टमं कोटिसप्तमस्य द्वितीयकम् |
वर्गातीतं षडन्तंश्च सप्तमेन्ति? चतुर्थकम् ||

आदिमं च पुनर्योज्यः षष्ठं वै प्रथमस्य च |
खसेखरसमायुक्तं कण्ठोष्ठं चाष्टमं स्मृतम् ||

अतिस्थूलमिदं ज्ञेयं कलाभरणभूषितम् |
अतिभारं तु तत्त्वानां तस्मिन् देहे व्यवस्थितम् |
एते भेदाः समाख्याता अणिमाद्यादि साधने ||

अनुचार्यसमादिश्च मोक्ष इत्यभिधीयते |

प्. १६ब्)

एवं ज्ञा * * * * * दीक्षयेत् स्थावरान्यपि ||

इति कालोत्तरे सप्तशतिकेऽष्टभेदोनामविंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

तदेव * * * * * विवरे मारुतो यथा |
हंसवर्णेन देहेन उकारश्चरणेन तु ||

इडा सुषुम्नया युक्तं देहस्थं वहते यदा |
बिन्दुना सह संयुक्तं सर्वप्राणिषु संस्थितम् ||

हंसो जीवः स विज्ञेयः सकलं सर्वजन्तुषु |
वायुमात्रस्थितो देहे ज्ञायते नादिभिस्तथा |

वहन्तं सकलं ज्ञेयं बीजञ्चेह विजृम्भते |
सकलस्य तु संक्रान्ति षडद्वर्णरहितं शिवः ||

हंस देहे पुनर्वक्ष्ये क्षेत्रज्ञाः सर्वदेहिनाम् |
निष्कलञ्च पुनर्वक्ष्ये षड्वर्णरहितं शिवः ||

उकारं बिन्दुसंयुक्तं वहन्ति तिष्ठते यदा |
ग्रन्थिस्थाने स विज्ञेया सर्पवत्कृत कुण्डली ||

इडा सुषुम्नया युक्तं बिन्दुनादविवर्जितम् |
यथात्मनि तथा शिष्ये विज्ञेया निष्कला सदा ||

निष्कलस्य तु संक्रान्ति षड्वर्णरहितं शिवः |
हंसज्ञानं पुनर्वक्ष्ये शून्योऽयं यत्र जायते ||

मेघदुन्दुभिशब्देन ज च शब्दकृतेन तु |
गजवाजिनः शब्देषु नानाशब्दनिनादिते |
तत्र शून्यं विजानीयाद् देहे तिष्ठन्ति काष्ठवत् ||

काष्ठलोष्ठं च पाषाणे अचेतन सुकथ्यते |
निश्चलं तिष्ठते सोहि यत्र नोच्छ्वसते पुनः ||

अथ शब्दं यदा कर्णे तदा शून्यं प्रकीर्त्तितम् |

प्. १७अ)

शून्यस्य तु च संक्रान्तिर्हयग्रीवस्य निर्दिशेत् ||

एकपाद स्थितो नित्यं कलाढ्यं परिकीर्त्तितं |
सुषुम्ना पदस्थिते हेतु हुंकारे तु न संशयः ||

अग्नीनाञ्च तथैवेह वक्रवक्रान्तसंस्थितम् |
वर्द्धते खादते चैव आकाशस्थो मुहुर्मुहुः ||

आकाशं पिबते नित्यं आकारं सर्वदेहिनाम् |
कलाढ्यं खं तु संक्रान्तिर्हयग्रीवस्य निर्दिशेत् ||

स्वभावो यत्र जायन्ते * * * * * * * * |
पशुमन्त्रस्य भेदस्य बिन्दुना सहितस्य च ||

रिक्ताभावस्य काष्ठस्य यदा आपूरये शुभाः |
खमलं कृत वै ज्ञेया कण्ठस्थाने स्थिता सदा ||

महाप्रयाणकाले तु लोकासकृशेखरम् |
उच्छ्वसन्तं न किज्ज्ञ आकाशस्थिलम् ||

खमलं कृतस्य संक्रान्तिर्हयग्रीवस्य निर्दिशेत् |
हयग्रीवस्य पुनर्भेदः संसारार्णवतारणः ||

प्रत्यक्षयेन सिध्यन्ति न ते तत्वं विदोजनाः |
व्यावृत्ते नैव * क्रेण श्रुत्वा देवं जगद्गुरुम् |
देवक्षपणमित्युक्तं तत्क्षयात्क्षपणः स्मृत ||

महाशब्दस्तु क्षपणो महादेवैस्तवस्य च |
मात्रा मात्रा यदा कश्चिदुत्कोशयति जन्तवः ||

महाविनायको यत्र महाकालः करोति च |
हसते गायते चैव हाहाकारस्तथैव च ||

वेदारण्या च विज्ञेया महाकालादि देवतम् |
यत्र यत्र महाशब्दं तत्र वै क्षपणं स्मृतम् ||

क्षपणस्य तु संक्रान्तिर्हयग्रीवस्य निर्दिशेत् |

प्. १७ब्)

क्षपणस्य तु तद्वक्ष्ये संक्रान्तिर्या दृशी भवेत् ||

अहो यत्र यतेर्यस्तु ग्रन्थिनादाय कण्ठयोः |
जिह्वातालुककोष्ठाभ्यां क्वदेहे तत्र जायते ||

उदरे मध्यमं विंद्या जायते नादितः सदा |
क्षयस्य तत्र संक्रान्तिः क्षयः संसारसारणम् ||

ग्रन्थिस्थो बोधयेत् सर्वं ग्रन्थिस्थात्ररिमण्डले |
लिख्यते सर्वशास्त्रेषु देहस्थ एव जायते ||

योसौ ऊर्ध्वगता नादा हयग्रीवस्तथात्मकः |
त्रिकोणक शिरो यत्र अकारो यत्र जायते ||

क्षपमध्ये सदा तस्य हयग्रीवताल्वोष्ठयोः |
खादते पिबते चैव अधो नादेन संहरेत् ||

इडा ऊर्ध्व गता तस्य अमृताश्च सुषुम्नया |
ज्ञायते च अधस्थाथः? सुषुम्नार्द्ध गतास्तु वा ||

तुर्यातीत मनौपम्य सादृश्यञ्च परापरम् |
सुषुम्नाय पुनर्देवी श्यामवर्णाः प्रकीर्त्तिताः ||

गङ्गायां तु इडा देवी गङ्गा तुर्णा प्रकीर्तिता |
तस्यैव तु पुनर्भेदः कोटिदेशोनुवर्त्तुला ||

तिर्यङ्नाडी मणिमध्या सृष्टिर्जायति तत्क्षणात् |
सद्य बीज शिवो हंसः क्षेत्रज्ञः सर्वदेहिनाम् ||

शिवतत्वमविज्ञाय दीक्षिता नाड्करिष्यति |
वेलकालं तथा जीवः शिवभक्ति शिवं च यत् ||

निर्मिता ज्वलनी धूम्रा कृष्णा च विद्युता तथा |
शर्करी बालमित्रा च सुमति प्रति बोधनीम् ||

निर्मिता षड्गुणा ज्ञेया ज्वलिनि द्विगुणा भवेत् ||

धूम्रा च त्रिगुणा प्रोक्त कृष्णाज्ञेया चतुर्गुणा |

प्. १८अ)

विद्या पञ्चगुणाश्चैव ज्ञेया सर्करि षड्गुणाः ||

बालसप्तगुणा चैव मित्राष्टं च गुणाभवेत् |
सुमित्रा नवगुणां ज्ञेया बोधनी दशमी भवेद् इति ||

इति कालोत्तरे सप्तशक्तिके संक्रान्तिनिर्णय एकविंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

संक्रान्तिश्चाष्टधा ज्ञेया पुनज्ञेया सहस्रधा |
पुनः पुनस्तथा ज्ञेया शतमष्टकसङ्ख्यया ||

तज्ज्ञात्वा बहुभिर्भेदैः संसाराद्धि प्रमुच्यते |
कूटशक्ति स्थितो हंसो वश्योच्चारे हि मोचयेत् ||

तदासौ दीक्षिता सा हि अन्यथा न विधीयते |
हंस ज्ञाने शरीरस्य येन विन्दन्ति तत्वतः ||

न तेषां मोक्षमादाय सिद्धिस्तेषां न विद्यते |
ग्रन्थिस्थश्चलते हंसो विमुच्यते विनिर्द्दिशेत् ||

संक्रान्तिर्नासिकाग्रे तु शक्ति वाचा शिवात्मिका |
कूटशक्तिस्तु विज्ञेया हयग्रीव स कम्पयोः ||

यदा मन्त्रयते किञ्चिदुच्छ्वसन्तं यदा भवेत् |
शक्तिभि सहीतो हंसः शक्तिः समरसोभवेत् ||

इडा सुषुम्नया युक्तं यदा वहति मारुतः |
समरसं तु यदा ज्ञेयं नासिकाग्रे विदुर्बुधाः ||

सप्तसप्तति जानीयाज्जाग्राजाग्र तु इष्यते |
छेदकश्चैव विज्ञेयस्तत्त्वाख्य ईश्वरात्मकः ||

योजकस्तु भवेद् रुद्रः शिवतत्त्वस्तथैव च |
अक्षमीविग्रहादेवः श्रीकण्ठोक्षेप उच्यते ||

अनन्ताकर्षण सो हि देविरज उच्यते |

प्. १८ब्)

पाशच्छेदस्तु विज्ञेय आचार्याच्छिव तत्ववित् ||

त्रासितो शिव तत्वज्ञो हंस ज्ञान सुभाषितैः |
हंस ज्ञानं विजानीयादाचार्यो मोचयेद्ध्रुवम् ||


इति कालोत्तरे सप्तशक्तिके शक्तिसमरसो द्वाविंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

यथा बृहत्कुमार्यादौ प्रीत्यान्योन्यं भवन्ते |
कथयामि न सन्देहस्तत्सुखं संप्रपद्यते ||

अन्योन्यं भजते योग एकासंजायते सुखम् |
अन्योन्य रहितं ताभ्यां नृसुखं संप्रवर्त्तते ||

पुनश्चैवा गमं दृष्ट्वा परिष्वजतिसोत्सुकाः |
यत्त्वया पूर्वमुद्दिष्ठं साम्प्रतं कथस्वमाम् ||

आशङ्ख्य एव कथितं यत्त्वया परिपृच्छितम् |
तत्तस्माद्ध्रुवते क्रुद्धाः किं त्वया सत्यसंसिनी ||

ईदृशं तादृशं चैव जपस्य प्रत्ययात्मकम् |
संयोगाय सुखं भद्रे नैव ज्ञेत चान्यथा ||

अन्यथा वदमानस्य प्रत्ययो नैव जायते |
अभ्युपेय सुखं तस्य कथितुं नैव शक्यते ||

अचिरेणैव कालेन संप्राप्तं यत्सुखं त्वया |
यत्त्वया कथितं भद्रे तत्तथैव न संशयः ||

अज्ञान सुखमोहेन उक्ता चैव प्रियं वचः |
क्षमयस्व प्रियं भद्रे यदा पूर्वं भजस्वमाम् ||

संयोगेन सुखं भद्रे योगिज्ञानसमागमम् |
युज्यते तस्य वर्त्तते सुखमानन्दलक्षणम् ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशक्तिके कुमारिकाप्रकणोनामत्रयोविंशतितमः 
पटलः ||


१९अ)

ईश्वर उवाच ||

कालचक्र विधानं तु प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः |
कालचक्रेति विख्याता येन कालं प्रबुध्यति ||

इडा होरात्रचारेण वर्षत्रीणि स जीवति |
द्वावहोरात्रचारेण वर्षद्वयं संजीवति ||

त्रीण्यहोरात्रचारेण वर्षमेकं स जीवति |
चतुरहोरात्रचारेण षण्मासानि स जीवति ||

पञ्चाहोरात्रचारेणमासत्रीणि स जीवति |
षडहोरात्रचारेण द्विमासानि स जीवति ||

सप्ताहोरात्रचारेण मासमेकं स जीवति |
अष्टाहोरात्रचारेण अर्द्धमासं स जीवति ||

नवाहोरात्रंचारेण दशाहः स जीवति |
दशाहोरात्रचारेण दिनानि पञ्च जीवति ||

एकादशाहोरात्रेण दिनानि त्रीणि जीवति |
द्वादशाहोरात्रेण दिनद्वयं स जीवति ||

त्रयोदशाहोरात्रेण दिनमेकं स जीवति |
चतुर्दशाहोरात्रेण दिनमर्द्धं स जीवति ||

पञ्चदशाहोरात्रेण मुहूर्तानि स जीवति |
अहरेकं चरेद्वस्तु रात्रौनार्द्धं तथैव च ||

षड्भिर्मासैर्भवेन्मृत्युरितिशास्त्रस्य निश्चयः |
यामद्वयस्य चारेण अहोरात्रं स जीवति ||

यथा यामास्तथा चामा मध्यमा च तथा भवेत् |
कालचक्रं समाख्यातं पुत्रस्नेहाद्विशेषतः ||


इति कालोत्तरे सप्तशतिके कालचक्रश्चतुर्विंशतितमः पटलः ||


ईश्वर उवाच ||

प्रत्यक्ष यजनं वक्ष्ये संक्षेपेन तु विस्तरात् |

प्. १९ब्)

यं दृष्ट्वा तु नरायान्ति शाश्वतं पदमव्ययम् ||
नाभ्यां मध्यन्तरे यस्तु उकाराख्यः स तिष्ठति ||

आधार सर्वनाडीनां स तु हंसेन संयुतः? |
द्वासप्तति सहस्राणि नाडयस्तत्र कीर्त्तिताः ||

तासां मध्ये महानाडी राजनाडिति विश्रुता |
तयस मध्य स्थिता स्कंद पञ्चपद्मा ह्यधोमुखा ||

ग्रन्थिद्वय युताः सर्वे देवदैवत संयुताः |
ऊर्ध्वं कृत्वा तु तान् पद्मान् शिवमूलेन भेदयेत् ||

शिवमूलं स्थूलं? कृत्य? ऊर्ध्ववायुञ्च रेचयेत् |
रेचकेन तु संयुक्तो जीवो गच्छति वै शिवम् ||

एतत्सर्वं समाख्यातं संक्षेपेन तु विस्तरात् |
सत्त्वानाञ्चैव ऊर्ध्वत्वं पूर्वंते? कथितं मया ||

स्वयमेव तु तां पश्येद्देही विश्वचतुष्कलम् |
अयनौ द्वौ तु विषुवौ मार्गवित्पश्यते सदा ||

कृत्वा योगे पुरावत्स पूरकः कुम्भरेचकः |
पूर्वतो भयमुच्चार्य अर्चयेत ह्यनुक्रमात् ||

नमस्कारेण यागान्ते मूर्ध्निक्षारभ्यदापयेत् |
सूर्यस्य ग्रहणे वत्स प्रत्यक्षं ह्यर्चनं स्मृतम् ||

इति कालोत्तरे प्रत्यक्षयजनोनामपञ्चविंशतितमः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

शिवाग्नौ पञ्चवक्त्राणि शिवसद्भावमुत्तमम् |
कस्मिं कस्मिंस्तदाववक्त्रे आचार्य पशुपाशहा ||

कथं कथं तु संस्कारं कस्मिन्यायानि जुह्णति |
कस्मिन्करोति यजनं कस्मिन्पूर्णाहुतिः स्मृतः ||

प्. २०अ)

कस्मिन् वक्त्रे पुनः पापमात्मानं च विशोधयेत् |
एतत्सर्वं समासेन भगवान्वक्तुमर्हसि ||

ईश्वर उवाच ||

पाशः पाशेषु यत्प्रोक्तः पूर्ववक्त्रं प्रकीर्त्तितम् |
संस्कारं चोत्तरे वक्त्रे जननं पश्चिमेन तु ||

प्रायश्चित्त विधानं तु वक्त्रेऽस्मिन्दक्षिणे स्मृतम् |
ऊर्ध्ववक्त्रे महासेन तस्मिन्पूर्णाहुतिं स्मृतम् ||

न पाणिपादपृष्ठेषु आहुत्यां संप्रदापयेत् |
वक्त्रसंस्कार तत्वज्ञा आचार्या मोक्षकारकाः ||

एवं संस्कारसंदिग्धे आचार्यस्तु न संस्कृतः |
पुनरायन्त्य संस्काराः सत्यं वत्स वदाम्यहम् ||

इति कालोत्तरे शिवाग्निसंस्कारो नाम षड्विंशतितमः पटलः ||


अतः परं प्रवक्ष्यामि अष्टधा प्रत्ययो यथा |
अग्निप्रज्वलनञ्चैव वृक्षालभनमेव च ||

पक्षानां स्तोभनं चैव महापातकनाशनम् |
विषसंक्रामणञ्चैव निर्बीजीकरणं तथा ||

ज्वरग्रहविनाशं च प्रत्यया अष्टविधाः स्मृताः |
एवं ज्ञात्वा विधानेन ख्यातिः सर्वत्र जायते ||

प्रणवाद्यग्नि मध्यस्थो हकारो ह्रौ तथा पुनः |
आदिमन्तं पुनश्चान्ते अनाग्नेर्ज्वलनं हितम् ||

अग्निं स्रोतसि संयोज्य सहस्रोद्घातसंयुतम् |
पञ्चाक्षर प्रयोगेण ज्वलत्येवं न संशयः ||

उकारः सर्वतोधस्तादोकारश्चार्धसस्थिताः |
होकारमध्य युक्तस्तु प्रणवाद्यन्त पीडितम् ||

प्. २०ब्)

पूर्ववत्संप्रयोक्तव्यं प्रयोगाभुविदुर्लभाः |
शनैः सप्ततिरुद्घातैर्गलं चाम्रियतेद्रुमः ||

भूयश्चाप्यायनं तस्य वारुणश्रोत्रसंस्थितम् |
स जीवति पुनर्वृक्षो यथा पूर्वे तथैव सः ||

तादृशैव पुनश्चास्य किन्तुरेक विवर्जिता |
आप्यायन विधिर्ह्येष पञ्चधा बिन्दुदीपिताः |
ईश हकारादि शम्भो मध्ये वह्निस्तथा परा ||

प्रयोगो विषुवे काले पाशानां स्तोभकर्मणि |
शतैः सप्ततिरुद्घातैप्रतत्येव न संशयः ||

पुनश्चोत्थापनं तस्य यथा भवति तच्छृणु |
इकाराद्यन्त युक्तेन ह्येमध्ये तु नियोजिता ||

प्रणवाद्यं बिन्दुसंयुक्तं नमोन्तेन तु वारुणे |
उत्थापने प्रयोक्तव्यं सर्वभूतेषु तत्त्ववित् ||

सन्निविष्ट स हूं बीजा हकाराद्यन्तसंस्थितम् |
पूर्ववन् मध्यं संस्थस्य वायुबिन्दुसमन्वितः ||
ददस्यारोहणे प्रोक्ता गुतुवं जायते यथा ||

श्रूय एव प्रवक्ष्यामि लघुत्वं येन जायते |
उकार सहकारश्च ह्यैकारेहं नमस्तथा ||

तुला पुरुष योगोय मुद्घातेना युतेन तु |
सहकार यकारश्च ईकारेण तु दीपितम् ||

ह्रो ह्रो मध्ये ह्री नमश्चान्ते वारुणेन तु बुद्धिमान् |
उद्घाताष्टमनेनैव विषसंक्रमणं ध्रुवम् ||

यथाग्नि ज्वलने दृष्ट्वा निर्बीजीकरणं तथा |
शनैः पञ्चभिरुद्घातैर्विशेषोऽत्रविधीयते ||

उंकारमादिनं कृत्वा हूंकारं तदनन्तरम् |
ह्रौं ह्रं पूर्वं नमश्चान्ते ग्रहाणां नाशने हितम् ||

प्. २१अ)

योगन्तु विषुवे काले उद्घाताष्टशते तु |
प्रणवादि ततो हूं च फट् हौं फट् तथा पुनः ||

हूं फट् तथा फट् भूयः फट् फडेति च वारुणे |
उद्घाताष्टशते नैव क्षिप्रं नाशयते ज्वरम् ||

अष्टानां प्रत्ययामान्तु प्रयोगं कथितं मया |
एवं ज्ञात्वा तु मेधावी कर्मकुर्याद्यथेप्सितम् ||

पूज्यते शिव लोकेशः प्रत्यक्षश्च सदाभवेत् |
प्रत्ययो नैव मोक्षं वै ज्ञात्वा सिध्यन्ति नान्यथा ||
इहलोवेत्सिद्धिर्भिन्नदेहः शिवं व्रजेत् ||

इति कालोत्तरे सप्तशतिकेऽष्टप्रत्ययो नाम सप्तविंशतितमः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

नैष्ठिकानान्तु सर्वेषां विधिं ब्रूहि महेश्वर |
निवर्त्तनं कथं तेषां कथयस्व यथार्थतः ||

ईश्वर उवाच ||

लिङ्गोद्धारं प्रवक्षामि नैष्ठिकानां तु षण्मुख |
निवर्त्तनं हि तत्तेषां प्रवक्ष्यामि समासतः ||

त्रिरात्रं पञ्चरात्रं वा क्षपयित्वाधिवासयेत् |
पूर्वोक्तं तु विधि कृत्वा न्यसन्तु निवर्त्तयेत् ||

योनिचक्रं न्यसेत्तत्र विधि दृष्टेन कर्मणा |
अष्टारं चक्रमालिख्य नाभिद्वयसमन्वितम् ||

विपरीतं योजयित्वा जपेन्मन्त्रं तु नैष्ठिकम् |
पञ्चपञ्चाहुतिं दद्यान्नैष्ठिके तु यथाक्रमम् ||

हृन्मन्त्रेण तु दातव्यं संहारेण तु बुद्धिमान् |

प्. २१ब्)

एवं कृत्वा यथा पूर्वं यजनं तत्र नैष्ठिकम् ||

इष्टसंहारिका स्कन्दत्स तत्वा वै नैष्ठिकस्यत् |
सृष्टिसंन्तु कृत्वा सिध्यन्ति नैष्ठिकाः ||

आसक्तो विषयी वापी कर्मदोषैर्न लिप्यते |
इदं ते कथितं वत्स संन्यासं तु विशेषः ||

उपसन्नास्तु ये चान्ये तैषां चैव निवर्त्तनमिति ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे नैष्टिविधिरष्टाविंशतितमः पटलः || 


ईश्वर उवाच ||

अच्छिष्टिकं प्रवक्ष्यामि यथावदनुपूर्वशः |
शिवाग्निं जलयित्वा तु शिव पश्चाद्विशोधयेत् ||

शृङ्गो? मयाम्बुभिशोध्यं भस्मस्नानं यथापुरा |
गन्धैपुष्पैरलङ्कृत्य अस्त्रबीजेन शोधयेत् ||

इष्टसंहारिकं कृत्वा ऊर्ध्व पादौ निवेशयेत् |
दर्भास्तरं पुरा कृत्वा अस्त्रं विन्यस्य सर्वतः ||

अस्त्रेण ज्वालयेद्वह्निः समन्तात्सुसमाहितः |
चन्दनागरुकाष्ठेन तिलसर्पिः समन्विता ||

विद्यमानेन स सर्वमितेषु यथेष्टया |
आग्नेयी धारणाद्ध्यात्वा देहे अस्त्रेया मन्त्रवित् ||

दीक्षितोत्तर काले तु समयाघो विलङ्घयेत् |
देवस्याथ गुरोर्वापि महापातकमेव च ||

अमुक्ताः संशयायेऽपि ये चान्ये समलात्मकाः |
तेषां पापापनुदये अ * ष्ट कथितं गुह ||
स्वसंज्ञालयमापद्ये समयायेषु लङ्घने ||

चैसाः संज्ञाश्च संयोगो ग्रहणं पूर्वद्भवेत् |

प्. २२अ)

एवमन्तेष्टि यस्येह क्रियतेष्टि विधानतः ||
सर्वपापविनिर्मुक्तः शिवं याति विशुद्धवत् |

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिकेऽन्तेष्टिकोनत्रिंशत्तमः पटलः ||


अतः परं प्रवक्ष्यामि अस्त्रयागं समासतः |
अस्त्रयागं तु छिद्रघ्नं प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः ||

पूर्वोक्ते भूतले शुद्धे गोमयेनानु लेपिते |
मन्त्र द्रव्य समायुक्तं कलशं वारि पूरितम् ||

ईशान्या स्थापयेद्विक्षु निर्विघ्नकरणं शुभम् |
ततः पद्मं समालिख्य स्थण्डिले वा समर्चयेत् ||

रजांसि वहवो विघ्न निर्विघ्नं स्थण्डिले गुह |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन अस्त्रयागं तु स्थण्डिले ||

सर्वत्र विहितं शान्तं स्थण्डिले यागमुत्तमम् |
प्राकारं कर्णिका पद्मे धर्मज्ञानादिमेव च ||

वैराग्यं चैवमैश्वर्यं शक्तयश्च तथैव हि |
गन्धपुष्पोपहाराद्यैर्भक्तेन विधिवत्सदा ||

तेन कुर्वीत मतिमान्प्राकारेण सुसंयुतः |
अस्त्रं पाशुपतं दिव्यं स्थापयेत्कर्णिकोपरि |
अष्टात्रिंशत्कलैर्युक्तं पुराकृत्वा तु विन्यसेत् ||

अस्त्रं दिशासु विन्यस्य प्राकारं विदिशा क्रमात् |
अस्त्रपीठमिदं श्रेष्ठं निच्छिद्रकरणं परम् ||

बाह्ये कुर्वीत वज्राद्या दशदिक्षु सम * न्तः |
वज्रं शक्तिं च दण्डं च खड्गः पाशं तथा क्रमम् ||

गदात्रिशूलश्चक्रञ्च पद्मं चैव यथाक्रमम् |

प्. २२ब्)

न्यसेत्पाशुपते नैव प्राकारेण समन्ततः ||

पूजनं चाग्नि कार्यंन्तु? दिशाभागं प्रकीर्त्तितम् |
वृत्तकुर्वीत कुण्डं तु तस्योर्द्धं चतुरङ्गुलम् ||

चतुरस्रसमायुक्तं हस्तमात्रं समन्ततः |
सर्वकर्मकधृत्तं तु अस्त्रयागं विशेषतः |
स्थण्डिले रजपाते च कुण्डं कुर्यात् स लक्षणम् |

शोधनं तस्य कुर्वीत प्राकारेण तु षण्मुख |
जननं निष्कृतिं चैव विधिं कुर्याद्यथा क्रमम्? ||

होमं कुर्वित मतिमान्शास्त्रदृष्टेन कर्मणा |
महापाशुपतं दिव्यं प्राकारं पुण्यमेव च ||

वज्राद्यास्तु ततो हुत्वा भगे पूर्वप्रकल्पिते |
हुं फट् वौषडन्तेन पूर्णहुत्यां प्रकल्पयेत् ||

न्यसेत्प्राकारजां योनिं बिन्दुस्थाने विचक्षणः |
तत्रस्था कर्षणेन प्राकारेण न संशयः ||

अधिकारादि होमं तु आहुत्या विंशत्रिंशति |
शतमष्टोत्तरं पूर्णं महास्त्रेण तु पातयेत् ||

अस्त्र दीक्षा समाप्येत सर्वच्छिद्रनिकृन्तनी |
योजयेच्छिवतत्त्वस्य निर्वाणकरणपरा ||

ततोभिषेकयेत्कुम्भैः पूर्वोक्तस्य प्रकल्पितैः |
विनायकग्रहादीनि नश्यन्ते नात्र संशयः ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिकेऽस्त्रयागस्त्रिंशत्तमः पटलः || 


प्. २३अ)

चतुरस्रार्धचन्द्रश्च त्र्यंशंवर्त्तुलकं तथा |
शून्यं वजाङ्क शृङ्गाटा शून्यञ्चैव प्रकीर्त्तितम् ||

पीतं रक्तं तथा शुक्लं कृष्णं चेति यथाक्रमम् |
यो वेत्येवमिमां तत्त्वां तत्त्वविद्भिः स *? त्तरैः ||

समस्त व्यस्तभावेन समाधिं योऽभ्यसेद्गुह |
इहोष्म न फलं तस्य अचिरेण न संशयः ||

पञ्चावस्था सुतत्त्वज्ञाः स्वभावस्तेजसंयुतः |
ध्यात्वा मेता व्रजेन्मूर्ध्नि तस्मिंश्चित्तं निवेदयेत् |
स्तम्भना व्यापनोत्कर्ष विद्वेषोच्चाटनानि च ||

प्रीति संजननं सौम्यं यत्तिष्टन्ति षडानन |
बिन्दुस्थं त्रितयं ध्यायेत् सिद्धिकर्मसमाहितः ||

आत्मनः पञ्च ईशञ्च एकोकृत्य षडानन |
आकाराद्या उकारान्ता नपुंसकविवर्जिताः ||

आत्म तत्त्वेश्वरा ह्येते पञ्चयुग्मः प्रकीर्त्तितः |
शोधयित्वा पुरावत्स भूतादिति चतुष्टयम् ||

भूतभावं तथा तत्त्वं बीजं चैव यथाक्रमम् |
गन्धं रूपं रसं चैव शब्दं स्पर्शं च पञ्चमम् ||

तन्मात्रा सहिता ह्येते होमयेच्चानुपूर्वशः |
गन्धभूतानि होतव्या रसोभाव षडानन ||

तेजस्तत्वाः समाख्याताः स्पर्श बीजानि होमयेत् |
शब्दं शब्दे तु संपाद्य हृदिनामपुटीकृतम् |

स्वमानसर्वतत्वानां होमयेच्चानु पूर्वशः |

प्. २३ब्)

क्षित्याद्याश्चैव धर्माद्या आकाराद्यास्तथा स्वराः ||

विहितं सर्वतन्त्रेषु इदं संस्कारमुत्तमम् |

ह्रां ह्रींमिति प्लावयेत् |
ह्रीं ह्रमिति शोधयेत् |
ह्रूं ह्रीमिति प्लावयेत् |
ह्यैं ह्लामिति स्थिरोभवेत् ||

मित्राविभेदनत्स्येषामेवं? कृत्वा इदं कर्मग्रन्थभेदा 
समाधा? क्रमात् |
वामयायोजनं कृत्वा ज्येष्ठा यास्तु वियोजनम् ||

रौद्रं चोत्कर्षयेदूर्ध्वं विन्यसेच्चानुपूर्वशः ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिके एकत्रिंशत्तमः पटलः ||


कार्त्तिकेय उवाच ||

कथं हंसस्य संचार देहमध्यव्यवस्थितम् |
एतत्सर्वं समासेन कथयस्व यथार्थतः ||

ईश्वर उवाच ||

शृणुस्कन्दप्रवक्ष्यामि हंसचारविधिक्रमम् |
इडा वै वामनेत्रन्तु सुषुम्ना दक्षिणेन तु ||

कर्ण नासिकादन्त्य?स्थिकपाले पिङ्गलास्मृता |
हस्तपादहृदिजङ्गस्तनपादभुजद्वये ||

गान्धारी कुरुते नित्य सर्वयोरुभयोरपि |
हस्तिनी वृषणे लिङ्गे पूषा च उदरे गुदे ||

यशा च नख सर्वेषु रोमकूपेत्वलंबुषा |
कूर्म चैव कटिपृष्ठेधध्विनीति कृकाटिकाः |
अस्थिमज्जेकं चैव वसेदन्ते च शङ्खिनी ||

इडायां जाग्रतो चैव विपुलास्वयते गुरु |
सुषुम्ना पश्यते स्वप्नं दक्षिणं नेत्रमाश्रिताः ||

रेतोमुञ्चति गान्धारी मूत्रञ्चैव तु हस्तिनी |
पुरीषञ्चैव पूषा च रतिं काले यथा तथा ||

अलंबुषा कुहूश्चैव वक्त्राणां पिपासिता |

प्. २४अ)

शङ्खिनी पिबते तोयं सद्योनि सर्व एव हि ||

इडायां कर्षणे चैव कोयं चैव तु पिङ्गला |
विशादन्तु सुषुम्ना च गान्धारी भयमाश्रिता ||

हस्तिनी हसते चैव पूषा च शब्दमाश्रिता |
पश्यते च यशा नाडी रसं चैव अलंबुषा ||

पुरीषं मरुद्वक्त्रा च गन्धमाघ्रातशङ्खिनी |
इडा नाडी स्थिता प्राणे अपाने चैव पिङ्गला ||

समाने तु सुषुम्नाया गान्धारी तु उदानजा |
व्याने तु हस्तिनी नाम नागे पूषा समाश्रिता ||

कूर्मं चैव कुहूनाम कृकरे तु अलंवुषा |
देवदत्तो मरुद्वक्त्रः शङ्खिनी तु धनञ्जयः ||

मृत्युकाले च वै नाशश्वसते च मुहुर्मुहुः |
दीर्घो घुरुघुरा शब्दं देवदत्तो विजृम्भति ||

धनञ्जयः स्थितो घोषे मृतस्यापि न मुञ्चति |
इत्ये तद्वायुवृन्दस्तु हृदि सर्वस्य संस्थितः ||

पूयाकारसमानन्तु अधोनाडी व्यवस्थितः |
इडायां पितृलोकं तु पिङ्गलायान्तु चन्द्रमाः ||

सुषुम्नायां सर्वलोकं गान्धारी कृमिकीटजा |
हस्तिन्यां रक्षसां लोकं पूषायां नरकं ध्रुवम् ||

खरोष्ट्राश्चैव जायन्ते भानोल * * * * * |
शूली?हंसचालं तु मोक्षद्वारप्रदायिका |

हकाराग्नि प्रदीप्यन्ते वज्रेण हंसवर्त्तते |
कुद्वशमिवशैलकालाग्नि रथचेदिणी ||

चालयेद्वैत्रिभुवनं पुनर्वैभवबन्धनात् |
सुषुम्ना देवतायानः पिङ्गला असुरं पुरम् ||

इडायां मानुषं लोकं गान्धारी कृमि संभवा |

प्. २५)

हस्तिनी प्रेतलोकं वै प्लवाचनरकं ध्रुवम् |
इत्ये तेषां गतिर्भावं मोक्षभावश्चमेकतः ||
अत ऊर्ध्व न विद्यन्ते सद्यद्वारं प्रशस्यते ||

कुर्यावस्थस्य देवीनां अजानादीनियं बुधः |
न भूयोजन्मसंभवः ||

इति कालोत्तरे महातन्त्रे सप्तशतिके हंसाचारो नाम द्वात्रिंशत्तमः पटलः 
||


प्. २६)

ओं नमः शिवाय ||

सर्वज्ञस्तृप्तिमान्नित्यं बोध स्वातन्त्र्यसंयुतः |
अलुप्तविभवोऽनन्त शक्तिर्विजयते शिवः ||

अथ नित्यादिकं वक्ष्ये संक्षेपादल्पधीर्हितम् |
तत्र प्रातः समुत्थाय हृदिध्यात्वा महेश्वरम् ||

बहिर्गत्वा शुचौ देशे तृणाच्छन्नमहीतलेः |
विसृजेन्मलमूत्रादि गुर्वादी नामसन्मुखः ||

दिवोत्तराननोमौनीरजन्यां दक्षिणान *? |
दक्षकर्णोपवीतश्च नासाग्रो व्यग्रलोचनः ||

पायुं विसृज्यलोष्ठाद्यैः शौचं कुर्यान्मृदाजलैः |
एकालिङ्गे गुदे पञ्च दशवामकरे मृदः ||

उमयोः सप्तसंयोज्याः पादे हस्ते सकृत्सकृत् |
आचम्य शोधयेद्दन्ताचिहितैर्दन्तधावनैः ||

मुक्तयेष्टाङ्गुलं तच्च भुक्तये * *? शाङ्गुलम् |
यद्वा ब्राह्मणराजन्य वैश्य शूद्रान्त्यजन्मनाम् ||

दिशा नरास्त मुनिडू? पर्वभिर्द्दन्तधावनम् |
प्रतिपन्नवमीषष्ठीषु नुदतैर्नतैः ||

यद्वास्यं रविगण्डूषैः संशोध्यस्नानमाचरेत् |
तच्च वारुणमाग्नेयं माहेन्द्रमारुतं तथा ||

पार्थिवं गौरवं मान्त्रे कापिलं मानसंमतम् |


अथोदशशतिकम् 

प्. १अ)

ओं नमः शिवाय ||

कार्तिकेय उवाच ||

अल्पग्रन्थं महार्थश्च पदार्थानेकसंकुलम् |
त्वयोक्तं पार्वतीशान सूत्रमात्रं प्रभो मम ||

न ज्ञातं तत्वतो देव तत्वं कालाख्य * * * |
अल्पग्रन्थं महार्थत्वादति गुह्यव्यवस्थितम् ||

मनुजानां हितार्थाय ब्रूहि मे परमेश्वर |
महामोहभिभूतानां क्षुत्तृष्णां च परिप्लुताम् ||

संज्ञामात्रेण मुग्धानां पशूनां पार्थि * पतेः |
नेत्रस्योन्मीलनं शंभो तत्वार्थे न कुरुष्वमे ||

मन्त्रार्थञ्च यथावस्थं यथा स्थाने च ये स्थिताः |
स्वरमात्रा विभागेन न्यस्यन्ते तत्वसंयुताः ||

तत्वं तु कथयशंभो कस्मिन्स्थाने तु संस्थितम् |
पुनः सर्वगतं देवं कथितं व्यापकं त्वया ||

ब्रह्मस्थं च शिवाङ्गस्थं भूतस्थं परमेश्वर |
अस्त्रस्थं तु विनिर्दिष्टं कथितंनावधारितम् ||

शान्तं सर्वगतं शून्यं व्यापिनं बहुधा स्थितम् |
एकन्तु बहुधा देव कथितं तत्वमीश्वरम् ||

पञ्चोद्धातास्त्वया शम्भो पृथग्भूताश्च वर्णिताः |
शोधनं तेषु कर्तव्यं भूतेषु परमेश्वर ||

पञ्चैव चतुरश्चैव अयश्च द्वयमेव च |
शून्यं सर्वं निरालम्बं विज्ञानं केवलं स्थितम् ||

एतन्मोहकरं देव प्रश्नार्थं परमेश्वर |
प्रस्फुटी कुरुष्व सर्वज्ञ स्वल्पग्रन्थार्थ मोहिताम् ||

कथं शून्यं निरालम्बं विज्ञानस्थं भवेत्प्रभो |
विज्ञानं सकलं प्रोक्तं मत्रमे संशयो महान् ||

प्रकृयान्तस्थ ममृतं श्रवन्तं चिन्तयेत्कथम् |
अमृतं प्रक्रियायान्तु यत्रस्थं स व्यवस्थितम् ||

कतरासा महादेव प्रकृया परमेश्वर |

प्. १ब्)

यस्यान्ते संस्थितं सोथ अमृतं मृत्युनाशनम् ||

मृत्युश्च परमेशान कतिधासंव्यवस्थिताः |
यं किन्तु नाशयते देव प्रकृयान्त स्थितः प्रभुः ||

श्रवन्तं कुरु देवेश चिन्तितव्यन्तु साधकैः |
एतद्गुह्यतरं शंभो कथयस्व प्रसादतः ||

हृत्पद्मस्य च विन्यासं सूचितं परमेश्वर |
संज्ञा भेदेन देवेश ओमित्यक्षरसंस्थितम् ||

न ज्ञातं तेषु भेदोयं मुद्वातानां? पृथक्पृथक् |
सूत?शुद्धि विधानेन आयामेन महेश्वर ||

अकारञ्च उकारञ्च मकाराक्षरमेव च |
पूर्यष्टकञ्च तन्मात्रं भेदितं न प्रकाशितम् ||

अकारं कतिधा ज्ञेयमुकारं च महेश्वर |
मकारं तत्वतो ब्रूहि प्रत्यवस्थं ह्युमापते ||

तुर्यातीतं परं देवं चतुर्थं यत्प्रकीर्तितम् |
तस्योपरि स्थितं शान्तं नादरूपं सदाशिवम् ||

एतेषां प्रविभागन्तु ब्रूहि मेतज्जगदीश्वर |
येन जानाम्यहं शम्भो समाधिं मृत्युनाशनीम् ||

मूर्त्तेश्च ग्रहणं ब्रूहि काव्यमूर्त्तिः प्रपठ्यते |
स्थूलं सूक्ष्मं परं देवं न्यायकं कथितं पुरा ||

स्थूलं शब्दमिति प्रोक्तं सूक्ष्मं चिन्तामयं भवेत् |
चिन्तया रहितं देवं कथितन्तु परापरम् ||

स्थूलं कतिविधं ज्ञेयं शब्दमुच्चार * * मे |
* * * परमेशान चिन्तया यत्प्रवर्तते ||

चिन्ता कति विधा देव रूपं तत्वं च कीदृशम् |
रूपलक्षणहीनंस्य ग्रहणं चिन्तया कथम् ||

चिन्तया रहितं चान्यं कथं विज्ञोयते प्रभो |
एतत्सर्वं सुरेशान पदार्थार्थं महार्णवम् ||

कथयस्व विशेषेण भक्ताय परमेश्वर |

प्. २अ)

स्नानाध्यायं त्वया चोक्तं भस्मकर्पूरणं प्रभो ||

कथितं लोकनाथेश नमया चावधारितम् |
यजनं देवदेवस्य संक्षेपेण तु वर्णितम् ||

अनन्तं कमलं शंभो धर्माद्यैर्विधृतं परम् |
कथितं देवतानन्द विधिपूर्वं विशेषतः ||

शक्तिव्यूहं च मे ब्रूहि स्पष्टार्थेन सुरेश्वर |
एतानि सर्वतत्वानि कथं हृदय संस्थिता ||

यजन्ते परमेशान गुह्यमेतद्ब्रवीहि मे |
बीजाङ्कुरं पुराशक्त्या ह्यनन्त कमलं ततः ||

पुराशक्तिस्तु का ज्ञेया बीजाङ्कुर विसर्पिणी |
मया कुर्वीत देवेश अनन्तं कमलं प्रभो ||

अत्येप्येवं पठन्तीह सुत्रं सुत्र विदोजनाः |
बीजाङ्कुरं पुराशक्त्या अनन्त कमलं भवेत् ||

पादद्वयस्य देवेश निर्णयं ब्रूहि मे प्रभो |
अन्ते चानन्तकं कुर्यात्क्रमेण कथितं प्रभो ||

कीदृशोनन्तक सुत्रयत्क्रमेण विधीयते |
अग्निकार्यविधिश्चैव संक्षेपेण तु वर्णितः ||

उल्लेखनादिकं कर्म तथा चाभ्युक्षणं पुनः |
गर्भाधानादि जननं संक्षेपेण तु वर्णितम् ||

आहुतीनां प्रयोगन्तु बहुधा संव्यवस्थितम् |
न ज्ञातं स्वल्पमुक्तत्वाद्बहुकर्म्मकरः प्रभुः ||

आप्यायन विधिं चैव त * * * * * शेदि |
पुष्ट्यर्थञ्च विशेषेणमारणोच्चाटमोहने ||

स्तम्भने चैव साध्यानां आवेशग्रहमासने |
दीक्षाकाले च पाशानां कथमन्त्रा भवन्तिते ||

दीपनं बोधनं चैव ताडनं मलनाशनम् |
मन्त्रणां तु कथं देव विभागं भवते प्रभोः ||

स्वल्पत्वान्न तु विज्ञातं मन्त्रावह्वर्थ जातयः |

प्. २ब्)

कर्मनानाविधेस्ते तु यजान्ते? साधकादिभिः ||

एकरूपाश्च ते शंभो कथं कामफलः प्रदाः |
मण्डलस्य प्रमाणन्तु द्वारकोशसमन्वितम् ||

गर्भपद्मपुराव्योम किं * * * * * द्विभो |
दलोपदलमान्तन्तु केसराणां विनिर्णयम् ||

कर्णिकायां प्रमाणेन कथं ते तु व्यवस्थिताः |
विध्यन्तर प्रमाणन्तु रजसां लक्षणं कथम् ||

पातनीयं विशेषेण पुष्ट्यर्थे शान्तिमारणे |
स्थूलं सूक्ष्मतरं देव हीना रेखिका यदा ||

गुणदोषौ भवेत्तस्य कश्चात्र परमेश्वर |
कथं दीक्षा प्रकर्तव्याः साधकादिषु देशिकैः ||

एक तत्वे स्थिताः पञ्च तत्वं वै पार्थिवादयः |
न ज्ञातस्ते महादेव दीक्षाकाले ह्युपस्थिते ||

पृथिव्याः कतरं तत्वं मयां चैव तथोत्तरे |
तेजो वायुः खमूर्त्तीनां के बीजाः परिकीर्तिताः ||

कथं सर्वाणि तत्वानि तेषु वै संव्यस्थिताः |
न जानामिवदेशान व्याकुलत्वादुमापते ||

दीक्षाकाले कथं साध्यास्तत्वा तत्वान्तरे स्थिताः |
वलावत्वे तु तत्वानां कथं भवति शङ्कर ||

सर्वे सर्वगताः प्रोक्ताः सर्वे सर्वज्ञभाविता |
व्यापका विमलाशुद्धाः कथं तेषां तु शोधनम् ||

अशुद्धाके समुद्दिष्टाः शुद्धावाके महेश्वर |
आगोपालाङ्गनावस्थं व्यापिनं कथितं त्वया ||

नादान्ते परमं देवं कथं वा शुद्धसंस्थितम् |
एतन्मोहकरं देव प्रश्नार्थ वद मे प्रभो ||

कथं शुद्धमशुद्धश्च मन्त्रत्वं च? कथं भवेत् |

प्. ३अ)

येन जानाम्यहं दीक्षां निर्वाणफलदायिकम् ||

सर्वे शुद्धा विनिर्दिष्टास्तत्वास्तत्वेश्वरेश्वराः |
अशुद्धास्तु पुनस्ते वै कथं युज्यन्ति चाध्वरे ||

निवृत्तिः पृथिवी प्रोक्ता भूताख्या सा प्रकीर्तिता |
सघ्नो जात इति प्रोक्त ब्रह्मत्वे संव्यवस्थिताः ||

कथं वा शुद्धमित्युक्तं शुद्धा देवी महेश्वरी |
हृदयेन समाख्याता त * * * महाप्रभोः ||

ब्रह्मतत्वस्य देवेश कथं शुद्धिर्विधीयते |
ह्रस्वबीजं भवेद् ब्रह्म ह्रस्वाकारं तया प्रभोः ||

कथं लोकस्य मुक्त्यर्थं पृथ्वी बीजं महेश्वर |
को विशेषो भवेद् देव बीजानां सुरसत्तम ||

निवृत्तिः पृथिवी सद्यरात्मतत्वश्च गीयते |
वर्णितं बहुभिर्भेदैस्तत्वभेदं सुरेश्वर ||

प्रतिष्ठा भवते आपो भूत शक्तिस्तु संस्थिता |
शिरसा सा तु होतव्या कथितं परमेश्वरा ||

वामदेवं बिजानीयाद्ध्रस्वमीकारसंस्थितम् |
कथं संशोधनीयस्तु शुद्धो देवो निरञ्जनः ||

विध्यतेऽतो मयीख्याता कलासंभूतसंस्थिता |
अघोरं पञ्चमं विद्धि होतव्यं षट्कसंयुतम् ||

कथितं पार्वतीशान सा शिखापरमेश्वरी |
कथं विशोधनीयं स्वंदीक्षाकाले ह्युपस्थिते ||

वायुशान्तिः समाख्याता भूतशान्ती व्यवस्थितम् |
पुरुषं तं विजानीयादेकाराक्षरसंस्थितम् ||

होतव्यं कवचे नैव कथितं परमेश्वर |
शान्त्यतीतं परं व्योममाकाशं परिकीर्तितम् ||

तथापि देवतानन्दनमया चावधारितम् |
प्रसादः कीदृशो देव सर्वज्ञः परमेश्वरः ||

प्. ३ब्)

व्यापिनं व्यापकं शुद्धं महाशुद्धन्तु तत्स्मृतम् |
वह्वक्षरं प्रभेदेन बहुधा कथितं त्वया ||

न विज्ञातं मया शंभो तस्य देवस्य निर्णयम् |
प्रसादेति च देवेश संज्ञायै किं विभाव्यते ||

अनामकस्य देवस्य नामकैः किं प्रयोजनम् |
कोकिला?स्तत्र संस्थातुं केवर्णाः परमेश्वर ||

किं रूपाः संभवंत्येते दीक्षाकाले ह्युपस्थिते |
सकलं परमं तत्वं सर्वव्यापी जगत्प्रभुम् ||

कथितं लोकमुक्त्यर्थं परमेशं महाप्रभो |
पशुं तत्वं त्वया प्रोक्तं प्रतितत्वं च शंकर ||

एतन्मोहकरं देव वाक्यं दुर्भेद्यमुत्तमम् |
एकैकस्य शतं होम्यं बीजानां परमेश्वर ||

चतुर्णां सप्तवर्गन्तु जननादि विवर्जिताः |
पञ्चमी चैव होतव्या प्रसादेन तु वर्णिताम् ||

एवं पञ्चशतान्याहुः कथितानि पुरा विभोः |
ज्ञानेन देवदेवेन देशिकस्य तु शङ्कर ||

प्रायश्चित्तं कथं तस्य प्रवर्ततीति दक्षह |
एतच्चित्रकरं प्रश्नं मां प्रबोधय सर्वदा ||

अस्तु बीजेन देवेश होमयेच्चानु पूर्वशः |
कथं वै योजनेन्तेषु मन्त्रेषु संप्रवर्तते ||

अल्पाक्षर महार्थत्वात्कथं भाव धारितम् |
एकैकस्य शतं होम्यं शतानि पञ्च होमयेत् ||

पश्चात्पूर्णाहुतिं दघ्नात्प्रसादेन महेश्वर |
प्रायश्चित्त विशुद्ध्यर्थं एकैकाष्टाहुतिः क्रमात् ||

अस्तु बीजेन संयुक्ता होमयेच्चानुपूर्वशः |
एवं समाप्यते दीक्षा जननादि विवर्जिता ||

हुते नैव तु मुच्यन्ते साधका जन्म बन्धनात् |
एतच्चित्रकरं देव वाक्यमेतदुदाहृतम् ||

प्. ४अ)

ज्ञाने नैव तु देवेश प्रसादे व्यापके शिवे |
प्रायश्चित्ताः प्रजायन्ते एतन्मे ब्रूहि शङ्करः ||

कथं बीजास्त्र योगेन युज्यन्ते स महेश्वर |
भूतस्थञ्च महेशान ब्रह्मस्थश्च महाप्रभो ||

अङ्गस्थः सर्वधं देव युज्यते च शिवाध्वरे |
एते सप्तदशोक्ता वै त्वया शोध्या महेश्वर ||

न ते ज्ञाता महादेव यथा मुच्यन्ति चाध्वरे |
हुते नैव तु मुच्यन्ते साधकाः पाशमोक्षिताः ||

रहस्यं कथितं सर्वं मन्त्राणां परमेश्वर |
सर्वसंस्कारशुद्धस्य शिवत्व प्रतिपाटनात् ||

तथापि न भवेच्छुद्धिर्यावद्योगं न विन्दति |
विदिते परमे योगे तदा मोक्षो विद्धिंयति ||

एवं वै व्याकूलं चित्तं प्रश्नादुपहतेंद्रिये |
तथा वदत्वं मे नाथ यथा निःसंशयो भवेत् ||

सप्तदशानां साध्यानां स्वबीजाके प्रकीर्तिताः |
येन शुद्धिर्भवेत्तेषामुपाशितां तु शङ्कर ||

एकैकस्य तु मन्त्रस्य शोधनं बहुधा प्रभोः |
कथितं देवतानन्द न मे ज्ञातं हि तत्वतः ||

अर्चनं प्रोक्षणं चैव ताडनं च तथैव हि |
संहारं चैव संयोगं निक्षेपश्च महेश्वर ||

उद्धारं चैव पाशानां मेकस्य प्रकीर्तितम् |
हृदयेन महादेव उक्तं ते पार्वतीपते ||

तथापि न भवेद् व्यक्तिस्तत्व दीक्षा विशोधने |
स्व तत्वे चाहुति शतमुक्तं ते परमेश्वर ||

स्व तत्वं न मया ज्ञातं संदिग्धार्थं ह्युमापते |
यस्याहुति शतं देव होतव्यं तु शिवाध्वरे ||

हृदयेन ततोद्धारं कथितन्तु मनुक्रमात् |
तदेवानुक्रम ब्रूहि येन जानाम्यहं प्रभो ||

प्. ४ब्)

शिवाध्वर विधानेन पशुपाशविभेदकम् |
उद्धारं प्रोक्षणं चैव ताडनश्च विशेषतः ||

संहारेण समायुक्तं कथितं चानुपूर्वशः |
एतद्भान्तिकरं योगं न मया चावधारितम् ||

पूर्वं हृदय मुक्तं तु सर्व कर्मकरं प्रभोः |
प्रसादश्च पुनश्चोक्तं फट्कारं तदनन्तरम् ||

अभिन्न भेदनं चैव मन्त्राः सप्तादश प्रभोः |
येन विज्ञायते या शुद्धिर्वै पारमेश्वरी ||

तत्वे तत्वे स्थितं कर्म व्याख्यातं नावधारितम् |
अल्पबुद्धा न मे सर्वे सर्व तत्वार्थ शोधनम् ||

न ज्ञातं परमेशान स्वल्पसंज्ञार्थ मोहनात् |
कथं पञ्चसु भूतेषु धारणासंहितेषु च ||

ब्रह्माक्षरविभेदेन प्रसादोर्थ युतेन च |
पूर्णाहुतिस्तु दातव्या मया मोक्षो विधियते ||

एवं व्यवस्थितो देव उच्चाटन भवस्थितम् |
कथं बुद्धाम्यहं शम्भो बीजानां तत्व कल्पना ||

ये भूता धारणास्ते तु कलास्ताः वक्तसंस्थिताः |
ब्रह्मत्वश्च पुनस्तेषां कथं भवति शङ्करः ||

शुद्धाब्रह्माः समुद्दिष्टा अशुद्धा भूतजातयः |
पूर्वतत्वे समाख्यातास्त्वयैव परमेश्वर ||

कलास्ता व्यक्तसंज्ञास्तु तासां शुद्धि कथं भवेत् |
ये नोक्तन्तु त्वया सर्व षडङ्गेन तु शोधनम् ||

अङ्गास्तु सकलाः प्रोक्ताः कलाः सूक्ष्मा निरञ्जनाः |
एवं विलोम कथितं स्वल्पप्रज्ञायु तस्य मे ||

यास्ताः कलाः पूराशम्भो मोक्षदाः सर्ववर्णिताः |
तैस्तु तत्वं स्थितं देव सर्वव्यापी सदाशिवम् ||

भूताधारमिदं सर्वं भूताश्च द्विविधाप्रभो |

प्. ५अ)

स्थूल सूक्ष्मा विनिर्दिष्टात्पूर्वतन्त्रे महेश्वर ||

पञ्चरूपा समाख्याता पृथिवी च स्वधारिणी |
आपश्चतुर्गुणाः प्रोक्तास्तेजश्च त्रिगुणाः प्रभो ||

वायु द्विगुणमित्याहुराकाशश्चैक रूपधृक् |
एते स्थूला समाख्याता भूताभूतेस्वरेश्वराः ||

सूक्ष्माः कलास्थ निर्दिष्टा निवृत्यादिषु शान्तगाः |
तत्रस्थास्ते महाभागाः कथिता ह्यव्ययाक्षया ||

स्थूलाविनाशं गच्छन्ति चतुर्दश गुणोत्कटाः |
सूक्ष्मास्तु विष्कत्वा ज्ञेयाः सर्वज्ञाः सर्वगाः पराः ||

महाशुद्धाश्च भूताश्च निष्ठा परमतात्विकाः |
एतन्निर्वाणमाख्यातं चतुष्कन्तु सदाशिवं ||

तस्य शुद्धिर्विनिर्दिष्टा हृदयेन महेश्वर |
एतस्मात्कारणाद्देव महामोह परंगतम् ||

विबोधय महादेव स्पष्टज्ञातार्थ चोदनात् |
उक्तं त्वयैव मधुनायोगः पाशनिकृन्तकम् ||

विषुवं च महायोगं संप्राप्यकोन मुच्यते |
येन विज्ञात मात्रेण पशुपाश क्षयो भवेत् ||

पृथिव्याद्यञ्जनाद्यं वै शब्दादि गुणवायुभिः |
मन्त्राधि देव चात्मा च ज्ञात्वा मुच्यति बन्धनात् ||

मन्त्रास्तु धारणाख्याताः शक्राद्या वायुमन्तगाः |
एते स्थूलाविनिदिष्टा अधिदैवाः कलाः स्मृताः ||

आदि तन्त्रे समाख्याता अस्मिन्तन्त्रे तु अन्यथा |
एतस्मान्मोहजाभावाज्ञाता वै परमेश्वर ||

पृथ्वीमालोक्य भावेन सर्वगेन विशुध्यति |
निरहंकृत योगेन पुनः कस्मात् प्रचोदितम् ||

चेताचेतसि संयोज्य द्विरभ्यासि पदोरितम् |
दीक्षाकाले महादेव आयामे भास्करस्य तु ||

प्. ५ब्)

मुचति नात्र संदेहो त्वयोक्तं परमेश्वर |
चेता चेतो न विजानं द्विरभ्यास पदं तथा ||

आयामं चिअव देवस्य भास्करस्य महाप्रभो |
येन मोक्षो भवे क्षिप्रं सर्वप्रशम्यहं शुभं ||

सूर्यस्य ग्रहणं देव कथं भवति शङ्कर |
विषेवेन तु संयुक्तं मायामांसं पदेस्थितम् ||

तदा चोत्क्रमते तन्तुर्यदि सम्यक् प्रयुज्यते |
एतत्प्रसार्ध? कर्तव्यं सम्यगोधाय ईश्वर ||

मनसा ग्रन्थिता पाशाः पुत्रे? मणि? गणा इव |
*? णयुः? केतु विज्ञेययसत्यं? वा किं महेश्वर ||

हृत्पद्माद्या * * * *? मनस्तं तु सुतान्वितम् |?
एतत्सर्व * * * * *? दत्वात्पार्वति *? र ||##?

हृत्पद्माद्या वृतत्पद्मं  * * * *? विधीयते |
एतन्मोहकरं सर्व * * * * * *? प्रभो ||

प्रयोगेण तु सूक्ष्मेण योग? *? देवशङ्कर |
दिव्येन योगमार्गेण प्रेर्यते स तु व्यक्तिना ||?

तं विदित्वा मह * * * * * *? वायुमयं * 
*? |
विषुवेन तु योगेन * * * * * * * * ||

* * * * * *? प्राप्यकोन? * * * 
* * *? |
यद्येवं भवते सर्व दिक्षया हि? प्रयोजनम् ||

दीक्षा वह्ने विधा देव वि * * * * * * *? |
* * * * * * * * * * * * 
* * * * ||?

* * * * * * * * * * * * 
* * * * |?
* * * * * * * * * * * * 
* * * * ||?

* * * * * * * * * * * * 
* * * * |?
* * * * * * * * * * * * 
* * * * ||?

* * * * * * * * * * * * 
* * * * |?
* * * * * * * * * * * * 
* * * * ||?

कथं तेषां भवेन् मुक्तिरज्ञात्वा विधि पूर्वकम् |

प्. ६अ)

विधिर्नानाविधः प्रोक्तं सिद्धान्ते बहुविस्तरः ||

नमया विदिते देन महाम्नाया विमोहकृत् |
सत्रयाग विभेदेन मण्डलानां विकल्पना ||

कथितं परमेशान नानारूप गुणाकृतिः |
कृत्वा तु परमां दीक्षां पश्चात्तत्वे नियोजयेत् ||

एवमुक्तं त्वया शम्भो पश्चात् किं तत्व योजनात् |
यदि दीक्षा न शुद्धिस्तु भवते जन्मनाशनी ||

तदा तत्वे तु देवेश किन्न पूर्वप्रयुज्यते |
तं तु सर्वगतं सूक्ष्मं निष्कलं हृदि संस्थितम् ||

व्यापिनं मोक्षदं देवं कथितं पार्वतीपते |
न तत्वेन विना मुक्तिर्न तत्वेन विनागतिः ||

न तत्वे विना तत्वं याति वै साधकेश्वर |
तस्मात्तत्वं मयं सर्वं यदुद्भूतं चराचरम् ||

ते चैव किन्न कुर्वीत आदौ दीक्षो सूरेश्वर |
येनोक्तं ते महादेव मन्त्र तत्व विशोधनम् ||

पूनर्दीक्षां प्रवर्तेत योगजा तु कलाध्वरे |
योगन्तु विषुवं प्राप्य कोन मुच्येत बन्धनात् ||

भित्वार्गत्वां न्यसेद् योनिं तत्वे तत्वं तु संधयेत् |
शक्त्या तु संपुटीकृएत्य वौषडन्तेन निःक्षिपेत् ||

एवं तु सकला दीक्षा पञ्च तत्वात्मिका प्रभो |
कथयस्व विशेषन्तु येन भ्रान्तिर्न विद्यते ||

स्पष्टेन परमेशान आगमेन विबोधमे |
येन जानामि तं तत्वं दीक्षास्तु बहुधा स्मृताः ||

पशोर्ग्रहण मोक्षस्तु यस्त्वयोक्तं पूरा नघा |
पाशाभ्यन्तरबाह्याश्च कस्मिन्स्थाने सुसंस्थिताः ||

कस्मिन् स्थाने तु तेच्छेद्या सद्योत्क्रान्तिश्च कीदृशी |
पशूनां च विनिर्दोषं कथयस्व महेश्वर ||

प्. ६ब्)

संज्ञा मात्रेण देवेश न मे ज्ञातं सुराधिप |
तथा वदस्व मे नाथ यथा संप्रत्ययो भवेत् ||

त्वयोक्तं पार्वतीशान मुक्तिना पाशसंग्रहम् |
पाशाञ्च ग्रहणं कृत्वा न येत्तत्वान्तिकं पदम् ||

विषुवेन तु योगेन ब्रह्माद्याश्च शिवान्तिकाः |
एकत्र समतां यान्ति भन्यथा तु पृथक्पृथक् ||

एकत्वे नैव जानामि देवानान्तु शङ्कर |
श्रयाणां परमेशान विषुवेन तु संयुताम् ||

पुनश्छेदं विनिर्दिष्टं शरास्त्रेण त्वया प्रभो |
कतम * रास्त्रन्तु येन विच्छेदयेत् पशुम् ||

शराहतं पूर्वमाख्यातं सन्तनि न व्यवस्थितम् |
द्वादशोन्ते अधो नादे अत्र मे मुह्यते मतिः ||

तेन हीना न यास्यन्ति अन्यथा तु पृथक्पृथक् |
तदा सा युज्यतां यान्ति समयै परिवर्जिता ||

समयास्तु पुराशम्भो शास्त्रान्ते परिभाषित |
तेन हीना कथं यान्ति एतन्मे ब्रूहि शङ्कर ||

अनिर्दिश्यमविज्ञानं आगमेन विवर्जितम् |
यत्कृतं भवने शंभो व्यर्थं वै नात्र संशयः ||

आगमात्परिपत्तव्यं त्वयोक्तं पूर्वशङ्कर |
तच्चागमं भवेच्छार्वं पाशविच्छेदकारकम् ||

एवं स्थिते महादेव कि मुक्तं तु त्वया विभो |
मूच्यते नात्र सन्देहः समयैः परिवर्जितः ||

तदुद्दिश्य कृतं कर्ममोक्षदं तन्नसंशयः |
तदुद्देशकं भवेच्छास्त्रं कथं वाक्य द्वये स्थितम् ||

उद्देशक कृतो मोक्षस्तेन हीनो विपर्ययः |
अथवा विधिवाक्यं वा न जाने पार्वतीश्वर ||

प्. ७अ)

अथ वादं भवेद् देव त्वयोक्तं भवति प्रभो |
विधिवाक्यमिति प्रोक्तं सर्वज्ञत्वान्महेश्वर ||

सूत्रद्वयस्य हेतुत्वात्प्रश्नद्वयमुदाहृतम् |
अवापराधो देवेश न कर्तव्यः कदाचन ||

संसारस्य विमुक्त्यर्थं व्याकुलेन्द्रिय गोचरम् |
पृच्छामित्वां महादेव अज्ञानोपहते मने ||

उत्क्रान्ति नैव जानामि येन चोक्त्व मते क्षणात् |
उत्क्राम परमं सौख्यं मृत्युकाले तु जायते ||

यदा स्वच्छन्दतः प्राणा गच्छन्ते परमेश्वर |
तदा परमदुःखेन न तु गृह्येति सर्वदा ||

एतस्मात्कारणाद्देव उत्क्रान्तिं ब्रूहि शङ्कर |
यथा जानाम्यहं तत्वं तथा वद सुराधिप ||

उक्तं ते सूत्रमात्रेण नमया चावधारितम् |
हृत्पद्माभ्यावत्तत्पद्ममन तन्तुं चितानितम् ||

तं दृष्ट्वा छेदनं कुर्यान्मनोवृत्यामनं छिनेत् |
एतद्वै सुत्रं मात्रं तु उक्तं तेन मयावृतम् ||

मनसे वमनं छित्वा जीवः केवलतां व्रजेत् |
कथं मनस्य मनसा छेदो वै संप्रवर्तते ||

जीवोयं कश्च देवेश एतन्मे ब्रूहि दुःखद्वा |
जीवश्च निष्कलः प्रोक्तः स च देवः परात्परः ||

सर्वगः सर्वतो व्यापी गच्छते कुत्र शङ्कर |
एतन्मया न विदितं संक्षेपार्थं महाप्रभो ||

सर्वपश्न विबोधार्थं कुरुष्व परमेश्वर |
अमिका * द पश्चान्ये सत्वाना * व धारिताः ||

सूक्ष्मादीनां पुनः शंभो पदार्थानां वदस्वमे |
एतच्छ्रुत्वा महार्थस्तु प्रश्नानां परमेश्वर ||

विहस्य वदते देव परिष्वज्य च षण्मुख |
अहो गूढतमं प्रश्न पृच्छतोहं त्वया गुह ||

त्वत्तस्त्वन्यकुतस्तात पृच्छे देवं षडानन |

प्. ७ब्)

अवागीशस्य पुत्रेण कथं प्रश्नार्थसंग्रहः ||

इदृशं संप्रवर्तेत मु * * * पार्वती सुत ||


इति कालोत्तरे त्रयोदशसतिके प्रश्नाध्यायः ||


ईश्वर उवाच ||

शृणुवत्स महार्थन्तु कालज्ञानं याथास्थितम् |
सूत्रमात्रस्य हे स्कन्द भेदनं प्रव्रतीमिते? ||

यत्तदक्षरमित्युक्तं भावाभावविवर्जितम् |
वहिरन्तः स्थितं शून्यं सर्वतः प्रभुरव्ययम् ||

तस्य देवस्य निर्देशं नानावर्णमहोदयम् |
स्थूलं सूक्ष्मं कृशं तन्तु अदेहं देहसंस्थितम् ||

अविभक्तं विभक्तं च तं तुभ्यं निगदाम्यहम् |
विसर्गान्त स्थितं शून्यं शान्तं च परमेश्वरम् ||

सान्तं क्षान्तं च संस्थानं कृतं तेन महात्मना |
अथवा सर्ववर्णेषु अवर्णरहितः स्थितः ||

तदा भवति तं देवं निष्कलं यन्न गृह्यते |
गृहीतश्चैक तत्वेन सप्तवर्णादिमेन तु ||

तत्रस्थ प्रवहे देवो यन्न भूतेषु गृह्यते |
वदते सर्वगो देवो वाचया रहितः प्रभुः ||

शरीरस्थ स्वशक्तिस्थो ज्ञायते सौ शिवेच्छया |
तस्येच्छा चोदितः स्कंद बुध्यते प्रभुरव्ययः ||

अन्यथा नैव जानन्ति अप्रसन्ने शिवे गुह |
तदेवादि पुराकृत्वा कुटिलावर्णवर्जिता ||

पश्चाद्भवत्ययं योगो अपूर्वशिरसिस्थितः |
एवमोंकारंमुत्पन्नमव्यक्तत्वान्महेश्वरात् ||

अकाराघ्नाः समुत्पत्तिः षोडशांत मिवस्थिताः |
तदन्ते यत्परं तत्त्वं तस्मात्सृष्टिः प्रवर्तते ||

विसर्गाश्चाय ते सर्व पञ्चवर्गानु गोचरम् |
यावत्तंत्पश्चयानां? योनि तत्वं प्रकीर्तितम् ||

प्. ८अ)

तदन्ते भविकोदेवः सोपि सृष्टिप्रवर्तकः |
वायुश्चैव तथा ह्यग्निः शक्रश्चैव जलेश्वरः ||

एताः कलाः समाख्यातास्तत्वाधारास्तु सर्वदा |
भूताश्चैव विनिर्दिष्टा धारणाश्च सुराधिप ||

तेषां चन्द्रश्च सूर्यश्च यजमानो स्वरस्तथा |
अस्वरान्नपरं किञ्चित्प्रवर्तन्ते षडानन ||

एवं सृष्टि समाख्याता संक्षेपात्ते षडानन |
एवं सृष्ट्यास्सकासात्तु ज्ञायते तत्वगोचरम् ||

एतस्मात्कारणाद्वत्स आदौ सृष्टिविनिर्णयम् |
कथितं पार्वती पुत्र येन जानासि तत्वतः ||

संक्षेपेण त्विदं पुत्र सृष्टेः प्रभवलक्षणम् |
विस्तरात्कथयिष्यामि अग्रतोत्पत्ति लक्षणम् ||

मन्त्राणां लक्षणं वक्ष्ये शिवज्ञाने शिवात्मकम् |
नान्यैस्तु पशुरुक्तैस्तु लक्षणैर्लक्ष्यते शिवः ||

आदिमन्तु भवेत्सद्यस्तृतीयं वाम मुच्यते |
बहुरूपं समाख्यातं पञ्चमं कृत्तिका सुत ||

एकादशं भवेद् वक्त्रं स्थितं चन्द्रकलासृतम् |
सप्तमं भास्करांवस्थं तदेव परिगीयते ||

ईशानं भवते स्कन्द अघोरान्नवसंपदम् |
गणितं चन्द्रयोगेन भास्करेण तु पञ्चमम् ||

एवं ते कथिता ब्रह्मा अङ्गा शृणु अतः परम् |
आद्यस्य मुद्द्वितीयं तु हृदयं तत्प्रकीर्तितम् ||

सर्वगं परमं देवं सर्वकर्मकरः प्रभुः |
शिवश्चतुर्थविज्ञेयं तस्यैव न गजात्मज ||

वामदेवाद्द्वितीयन्तु मूर्द्धनिं तु न संशयः |
शिखा चान्तस्थिता तस्य बहुरूपस्य शाङ्करी ||

परमाविमला शुद्धा सर्वतत्वविभेदिका |
कवचं तु चतुर्थं स्यादीशानादि व्यवस्थितम् ||

प्. ८ब्)

अभेद्यं तु विनिर्दिष्टं शिववर्मषडानन |
वर्मस्यान्ते चतुर्थन्तु यत्पदं बिन्दुसंज्ञितम् ||

तन्नेत्रं नेत्र मध्यस्थं तस्यान्ते ह्यस्त्रमादिसेत् |
स चास्त्रमिति विज्ञेयं षडङ्गं च न संशयः ||

पञ्चब्रह्म समाख्यातां षडङ्गं च स लक्षणम् |
पुनश्चान्यं महाभाग लक्षणं शृणु तत्वतः ||

प्रसादस्य महाबाहो येन विज्ञायते पदम् |
यत्तच्छून्यं निरालम्बं आकाशं परिकीर्तितम् ||

पञ्चमं तन्तु विज्ञेयं नाद तत्वं द्विकुञ्जकम् |
तस्मिन्सद्यन्यसेद्वत्स शिरस्थं परमेश्वरम् ||

शिरोपरिभवे देवमीशानान्त स्थितः प्रभुः |
अधस्तात्तच्छिखा भिन्नं कर्तव्यं परमेश्वरम् ||

सर्वोपरिस्थितं शान्तं देवं योन्यन्तसंस्थितम् |
एवमन्त्रे स्वरः स्कन्दः प्रसादः परमेश्वरः ||

यं विदित्वा विमुच्यन्ते सप्तजन्मकृतैरपि |
भूतानां लक्षणं वक्ष्ये पृथिव्याद्यां व्रताधिप ||

येन विज्ञायते पुत्र शरीरं पञ्चभौतिकम् |
तत्वस्यादौ भवेत् षष्ठं यत्पदं तु सुराधिप ||

पृथिवी सा समुद्दिष्टा पञ्चरूपास्तु सा स्मृता |
कला तु सा निवृत्तिः स्याज्ज्ञातव्या तत्ववेदिभिः ||

तस्यान्तेयद्वितीयन्तु जलेसं पञ्चमं प्रभुम् |
द्वितीयं तत्समाख्यातं भूतं भूतेस्वरेश्वरम् ||

प्रतिष्ठा सा विनिर्दिष्टा चतूरूपा उदाहृता |
तृतीयं भवते तत्वं यकाराद्य द्वितीयकम् ||

स तु वह्निः समाख्याता स्त्रिगुणः परमेश्वरः |
विद्या कला तु सा ज्ञेया शिरस्था भव कृन्तनी ||

वायु तत्वं भवेद् वायुं पञ्चवर्गान्तसंस्थितम् |
द्विगुणं तं तु विज्ञेयं शान्तिश्चैव कलास्मृता ||

प्. ९अ)

तस्यातीतं भवे *? मं पञ्चमं यत्प्रकीर्तितम् |
एकरूपं भवेत्तं तु शब्दस्थं परमेश्वरम् ||

एते भूताः समाख्याता देहाधारव्यवस्थिताः |
एतां विज्ञाय मेधावी मुच्यते जन्मबन्धनात् ||

सप्तादश महामन्त्रा अस्त्रपाशनिकृन्तनम् |
नाम्ना पाशुपतं दिव्यं शृणु लक्षणतो गुह ||

सृष्टि तत्वस्य यच्चादौ चतुर्थ परिकीर्तितम् |
तस्योपरिष्टाद्यत्तत्वं द्वादशं भवते गुह ||

आदौ तु प्रथमं कृत्वा द्वितीयं चापरं भवेत् |
तृतीयं योनि माद्यं तु चतुर्थादिमवस्थितम् ||

योन्यादौ यच्चतुर्थं तु वर्णं तु भवते गुह |
तस्याधस्तात्तु तत्कुर्यात्सान्तं यत्परिकीर्तितम् ||

शिखयासंयुतं कृत्वा आदौमन्त्रं षडानन |
मुक्तिदो भवते सोथ अस्त्रं पाशुपतं गुह ||

एतत्पाशुपतं प्रोक्तं सर्वतत्वविभेदकम् |
अप्रमेयं प्रभालोकं संवर्त्तार्कसमप्रभम् ||

उक्ता ह्येते पुरावत्स मन्त्राः सर्वार्थसाधकाः |
कार्यमन्यतमं वक्ष्ये शृणुष्वावहितो गुह ||

शिखायां तु समाख्याता षष्ठं बीजं स्वरादितः |
 भवेत् सा योजनीस्थाः स्युः केवलापार्वती सुत ||

शिव तत्वेन संयुक्ता मुक्तिदा सा प्रकीर्तिता |
प्रेरिका भवते वत्स अस्त्रस्य तु महात्मना ||

यावन्न प्रेरको देवो भवते विश्वतो मुखः |
तावन्मंत्रगणाः सर्वे भवन्त्य विदितात्मनः ||

तेन युक्ता सहैकं त्वे * * * * रववर्म्मणि |
भवन्ति मुक्तिदास्कन्द नात्र कार्य विचारणात् ||

तस्यादौ लक्षणं प्रोक्तं पूर्वसूत्रे षडानन |
तं ज्ञेयं सर्वबीजज्ञैः संसारार्णव मीरुभिः? ||

प्. ९ब्)

तदुक्तं तु पुरावत्स भूतानां शोधनं परम् |
दीक्षाकाले पशूनां च ग्रन्थिभेदे उदाहृतम् ||

तत्सर्वं कथयिष्यामि तन्त्रसारं महोदयम् |
यदुक्तं तु मयासूत्र आदिमे सुद्धसूचितः? ||

निवृजिर्हृदये नैव शुद्ध्यते तच्छृणुष्वमे |
निवृत्तिश्च प्रतिष्ठा च विद्याशान्तिस्तथैव च ||

स्थिकत्वात्मका? भूताश्चतुर्धा परिकीर्तिता |
भूतस्थो स्थूलमित्युक्तां कलाख्यां सूक्ष्मजातयः ||

तेषां विबोधनं वक्ष्ये भूतानां वे तु कलैस्सह |
हृदयं तु भवेन्मात्रा दीर्घा ह्याकारसम्भवाः ||

तया विशुद्ध्यते बीजं पार्थिवं सुरसत्तमः |
प्रतिष्ठा तु विशुध्येत * * * * *? संयुताम् ||

विद्या तु शोधनीया स्युः शिख * तेजसंभवाः |
शान्तिं कवच भुक्तास्तु भवेच्छुद्धानु शाङ्करी ||

आकाशस्थेन देवेन खं? तेन परिशोधयेत् |
एतद्वाक्यं समाख्यातं शोधनं दक्ष आत्मज? ||

एवं न शुद्धिमायान्ति मन्त्रास्तस्थ? विवर्जिताः |
पूर्वमुक्तं मयास्कन्द संज्ञाभेदेन गोपीतम् ||

सर्वज्ञता वियुक्तेन भेदितं तत्वमुत्तमम् |
यथाभूतं * * * * * * * *? 
समन्विता ||

तेषां शृणुश्च? पुत्रेश येन निःसंशयो भवेत् |
आदिमं यद्भवेत्तत्वं मनसा परिवर्जितम् ||

शून्यं व्योमगतं सूक्ष्मं तं विद्यात्परमं पदम् |
पूर्वतन्त्रे समाख्यातं ब्रह्मादीनां तु संस्थितम् ||

तस्याधस्ताभवेच्छक्रं पार्थिवं पञ्चभिर्युतम् |
तस्योपरिष्ठाद्यदादीर्घं भावतत्वं हृदिस्थितम् ||

दीपितं बिन्दु देवेन शुद्धिरेषा तु पार्थिवी |
अन्यथा न भवेच्छुद्धिरयुक्तस्तस्य गोचरे ||

प्. १०अ)

आपस्य संप्रवक्ष्यामि शुद्धिर्वै भवते यथा |
लक्षणेन महाबाहो शृणुत्वं कृत्तिका सुत ||

आदौ तु विन्यसेत् तत्वं व्यापिनं व्योमरूपिणम् |
भावतत्वं समायुक्तं तस्याधस्ताश्चलं न्यसेत् ||

चतुर्गुणं समाख्यातं तत्तत्वं वारिसंज्ञितम् |
तस्योपरि चतुर्थं तु शिरस्तत्वं तु दुर्जयम् ||

बिन्दुयुक्तं तु कर्तव्यं मे तच्छुद्धिर्जलस्य तु |
विद्याकलाग्नि बीजन्तु त्रिगुणं परिकीर्तितम् ||

तस्य शुद्धिः समाख्याता शिखा बीजेन सुव्रत |
पूर्वं नियोजयेत्तत्वं तत्वान्ते यद्व्यवस्थितम् ||

भावितं भावदेवेन तदा योज्यं तु चालनात् |
पार्वती पुत्र तस्याधस्तात् शिखा भवेत् ||

सुदीर्घ क्रियते सा तु सन्तानेन महात्मनः |
बिन्दुयुक्तं शिरं तस्य कर्तव्यं परमस्य तु ||

एवं शुद्धिर्विनिर्दिष्टा अ * * * * सर्वदा |
वायु तत्वस्य सर्वज्ञ शृणु शुद्धिर्विपश्चिताः ||

शून्यं सर्वगतं तत्वं आदौ तु विनियोजितम् |
तस्याधस्ताद्भवेद् वायुर्द्विगुणं परमेश्वरम् ||

ईशानादे स्थितं चैव कवचं यत्प्रकीर्तितम् |
तेन दीप्तन्तु कर्तव्यं बिन्दुयुक्तं तु तत्वतः ||

एवं शुद्धिर्भवेत्तस्य वायुतत्वस्य सुव्रत |
आकाशस्य समाख्याता शुद्धिर्वै निष्कलेन तु ||

निष्कलं पूर्वमाख्यातं व्यापिनं परमेश्वरम् |
पञ्चस्थान स्थितं देवं ज्ञातव्यं मोक्षवादिभिः ||

सर्वान्त स्थितवर्णानां शुद्धाशुद्धेन कर्मणा |
लक्षणं तस्य वक्ष्यामि येन विज्ञायते शिवम् ||

प्. १०ब्)

मातृकादौ स्थितं यच्च व्यापिनं मण्डलान्वितम् |
षोडशान्ते तु वर्णानां विसगान्तर्वह्नि स्थितम् ||

अष्टादशान्तमित्युक्तं निष्कलं भाववर्जितम् |
चतुर्विंशत्पदं चान्यं अस्यैव परिकीर्तितम् ||

भान्तं तत्पूर्वमित्युक्तं यस्यान्तेनोपलभ्यते |
तृतीयं कथितं स्थानं निष्कलस्य महात्मनः ||

चतुर्थं संप्रवक्ष्यामि स्थानं पञ्चमदुर्लभम् |
यं विदित्वा विमुच्यन्ते भवसंसारबन्धनात् ||

शान्तं यत्कथितं वत्स क्षकारां तस्य संस्थितम् |
बिन्दुद्वयविनिष्क्रान्तं यत्तत्वं श्रूयते सदा ||

अनाहत मनुच्चार्यं तत्तत्वं पारमेश्वरम् |
न तस्य उपमा स्कन्द वक्तुं शक्यं कदाचन ||

द्विरोष्ठ निसृतं देवं दुर्विज्ञेयं शुत्तैरपि |
ज्वलनस्य यथा शब्दं ज्वलमानस्य सुव्रत ||

मारुतस्य च पुत्रेण यो ध्वनिः संप्रवर्तते |
तत्तत्वं परमेशन्तु कथितं पार्वती सुत ||

अकथ्यं परमं योगं तत्वस्थान्तर्गतस्य तु |
स्पृशतो यो ध्वनिस्तस्य तद्विचिन्त्य षडानन ||

पुत्र स्नेहात्समाख्यातं पुनरन्यं ब्रवीमिते |
न तत्वं न च वर्णाश्च न रूपं न च गोचरम् ||

न मन्त्रा न च तत्वास्तु तद्ब्रवीमि हिताय वै |
प्रथमादौ स्थितं यत्तद्विभजामि शृणुष्वमे ||

मात्राः षट्कद्विकं वत्स कथितं पूर्वतो मया |
पुनर्भेदेन तं वक्ष्ये यथा भवति निश्चयम् ||

आकारस्य विशुद्धस्य चार्थां संविकल्पयेत् |
द्विकुम्भं? यद्भवेत्तत्वं शिवस्य तु महात्मनः ||

शिरयुक्तं तु गृह्णीयात् षट्काधो भेदितं कुरु |
तस्यार्द्धं नाद * * * * * * दौ संप्रकीर्तितम् ||

प्. ११अ)

मध्यस्थं वेष्टितं तन्तु तं बिन्दुं पारमेश्वरम् |
वेष्टनीया स्मृता चान्ये तन्नादं परमेश्वरम् ||

एवं भिन्नं परं तत्वं मोक्षदं परिकीर्तितम् |
* * * तस्य तत्वस्य विभागं कथयामिते ||

पूर्वं पूर्वे नियुञ्जीत षट्कं बिन्दु समन्वितम् |
एवमेतत्समाख्यातं द्वितीयं परमेश्वरम् ||

तृतीयं सांप्रतं वक्ष्ये तत्वं कलाख्यमुत्तमम् |
विभक्ता वयवं देवं तत्प्रवक्ष्यामितेऽधुना ||

शिरोर्द्धे बिन्दुकं देवं कथितं तत्परमं शिवम् |
ऊर्द्ध्वबाहु स्थितायां तु नादं तत्परिकीर्तितम् ||

पूर्वोक्तं संयुतं कृत्वा सोप्येवं मुक्तिदं भवेत् |
पूर्वोक्तं शान्तमित्युक्तं शिखया तु विभेदितम् ||

दातव्यं शिरसि बिन्दु नादौ * * षडानन |
एवं तु भवते वत्स मुक्तिदः परमेश्वरः ||

चतुर्थं कथितं स्थानं निष्कलस्य शिवस्य तु |
शान्तं वै पूर्वमाख्यातं मोक्षदं भवनाशनम् ||

सर्ववर्णसमायुक्तं ज्ञातव्यं तत्व वेदिभिः |
पञ्चमं क्षान्तमित्युक्तं पूर्वलक्षणसंयुतम् ||

भवते परमे * * मोक्षदः पाशकृन्तनः |
अथवा तस्य मध्ये तु क्षकारस्य महात्मनः ||

ज्ञातव्यः परमो हंस भावयुक्तस्तु केवलः |
क्षान्तमेतत्समुद्दिष्टं द्विभेदेन तु षण्मुखः ||

क्षकारं भवते वत्स शरीरं सर्वजन्तुषु |
ज्ञातव्यं तत्र विद्वांसैर्मोक्षकाम हितैषिभिः ||

पञ्चमं कथितं स्थानं परमस्य शिवस्य तु |
सर्ववर्णगुणैस्तं तु तदेव परीगीयते ||

एवं ज्ञात्वा महासेन स्वपंचार्यपि दीइषयेत् |
एवं शुद्धिः समाख्याता भूतानां तत्व वेदिभिः ||

नान्यथा भवते शुद्धिस्तत्वहीनस्य सुव्रत् |

प्. ११ब्)

अङ्गाप्येवं विशुध्यन्ते यदि तत्वे वियोजिताः ||

सद्यो जातश्च वामश्च बहुरूपस्तृतीयकः |
पुरूषन्तु महाभाग ईशानं शान्तमयमम् ||

एते युक्ताः परे तत्वे निष्कले भाववर्जिते |
तदा तु भवते वत्स * * ब्रह्मनि योजिताः ||

तत्व हीना भवेद् भूता येषां शुद्धिः पुराकृता |
तेपि शुद्धाः कलाः प्रोक्ताः कला वै ब्रह्म उच्यते ||

ब्रह्म तत्वमिति प्रोक्तं तत्वं बलं शिवमनामयम् |

शिवस्य व्यापकं नाम व्यापकं शुद्ध उच्यते |
* * न्तु विरजं प्रोक्तं निरजं निर्गुणं स्मृतम् ||

निर्गुणं नामरहितं अनामं ध्रुवमेव च |
ध्रुव * * लमित्युक्तमपलंसाश्वतं पदं ||

एतत्ते कथितं सर्वस्तत्वं चैव परापरम् |
शोधकं तेषु शोध्येयु पूर्वोक्तेषु षडानन ||

एकादशेषु वत्से * * * * *? वर्णितम् |
न शोध्यैः शुध्यते किञ्चिच्छा *ः परमेश्वरः ||

न तस्य शोधनं कुर्यात् सुशुद्धः परमो गुह |
एतत्ते कथितं सर्वं पञ्चभेदं वरानने ||

अशोध्य?स्य कुतः साध्यशोध्यानां शोधकस्तु सः |
एतत्ते कथितं गुह्यं अकथ्यं गूहीतं मया ||

त्वयापि * * *? वेदं * * * * * * 
चन |
ऊद्धातानां प्रवक्ष्यामि लक्षणं पार्वती सुत |

यैस्तु विज्ञान मात्रैस्तु देह शुद्धिर्भवेन वै |
पञ्चो * * * * * * * * * * * 
* * * ||

आपस्य चतुरः प्रोक्तास्ते तस्य तु गुणत्रयम् |
वायोस्तु द्वयमुद्दिष्टा आकाशस्यैकमेव च ||

पृथग्भूता प्रवक्ष्यामि भूता *? सर्व * * वाः |
यत्तत्पार्थिवं बीजं तु मकाराद्यं प्रकीर्तितम् ||

प्. १२अ)

तत्व युक्तं तु कर्तव्यं ततः शुद्धं भवेद् गुह |
उद्घातस्तु भवेत्प्राणो यस्मादायामितं भवेत् ||

प्रथमं पूरकं कुर्याद्द्वितीयं कुंभकं भवेत् |
रेचकस्तु तृतीयः स्यात्प्राणे प्राणे तु पूरयेत् ||

यावत्तत्पञ्चकं भद्र एष दृष्टो विधिः परः |
एवं पञ्चदशः प्रोक्ताः प्राणायामस्तु वह्निजः ||

जातीयात्तु क्रमेणैव शेषास्तु चतुरोपराः |
वरुणस्य द्विषट्के च वह्नेश्चैव नवस्तथा ||

वायोश्च द्विस्त्र यत्प्रोक्ताः प्राणायामं सुरान्तकृत् |
त्रिविधेन तु योगेन आकाशन्तु निगद्यते ||

एकत्र गुणितं भद्र चत्वारिंशच्च पञ्च च |
पूरकादि प्रयोगेण कथितं सर्वतो गुह ||

पञ्चानां चैव भूतानां शुद्धिस्ते कथिता मया |
शिवेन न षडङ्गेन भूतस्थेन तु योगतः ||

एतं शान्तं च अन्तं च एष प्रथमपञ्चकः |
पार्थिवस्तु सम्प्रख्या योगोयं भूतशुद्धये ||

लान्तं शान्तं च वामान्तं द्वितीयं योगमुत्तमम् |
वारुणं तु समाख्यातं चतुर्गुणविशुद्धये ||

यान्तं घोरान्तं शान्तं च तृतीयं वह्निजं गुह |
योगोयं विगुणः प्रोक्तः सर्वलक्षणशोधितः ||

मकारान्तं च शान्तञ्च पुरुषांते नियोजितम् |
वायुलक्षणमाख्यातं द्विगुणं पार्वती सुत ||

सोपि पूर्वक्रमेणैव शोधनीयं प्रयत्नतः |
ईशानान्ते च यत्तत्वं अघोरान्ते च सुव्रत ||

तयोर्युक्तं हि कर्तव्यं एवं शुद्धिर्विपश्चिता |
सर्वे दीप्तास्तु कर्तव्या अस्त्राद्यन्तेषु चोपरि ||

एवं भूता विशुद्ध्यन्ते नेकजन्मगुणान्विताः |
भूतः शुद्धिं ततः कृत्वा पञ्चान्तः करणं कुरु ||

प्. १२ब्)

अन्तःकरण विर्यासं कथितं पूर्वतो मया |
तथापि कथयामीह त्वहृ? वत्याशरितात्मज्ञ ||

यत्तच्छून्यं निरालम्बं विज्ञानं पूर्वचोदितम् |
तदन्तः करणं प्रोक्तं विज्ञानं तन्निगद्यते ||

तत्सूक्ष्मं परमं देवं हृद्व्योमस्थं परापरम् |
हृद्व्योमं कथितं तु स्वे आदिमे हिमजा सुत ||

नाड्याभेदसहस्रेण? शक्तियोगे विचारितम् |
तस्योपरिपरभ्यायेदमृतं प्रक्रियान्तगम् ||

अमृतं चामृते कुर्यात्प्रयोन गुहेश्वर |
प्रयोगं प्रक्रियान्त्रस्थं तदन्तस्थे नियोजयेत् ||

प्रक्रियां शृणु प्रवेशयेन विज्ञायते सृयम्? |
संज्ञामात्रेण ते ख्यातस्था कप्यगादिता मया ||?

तां विभागेन वक्ष्यामि अमृतं ये * * *? से |
ओमित्यनेन कमलं योगपीठं यथा भवेत् ||

तथा ते संप्रवक्ष्यामि यथा निःसंशयो भवेत् | 
सूर्यमण्डलसंकाशं अकारं ह्यात्मसंभवम् ||

विधातत्व मुद्रास्तु शिवतत्वं मकारजम् |
बिन्दुतत्वं विजानीयाद्देवं चैव सदाशिवम् ||

बिन्दु देवात्परंशान्तं नादं परमदुर्लभम् |
नादान्ते अमृतं ज्ञेये यं विदित्वामृती भवेत् ||

एषा ते कथिता वत्स प्रक्रिया मृत्युनाशिनी |
तस्या विभागं वक्ष्यामि तत्वाधानं व्यवस्थितम् ||

सद्यः कलाष्टसंयुक्तं मकाराक्षरज्ञं? विदुः |
आत्मतत्वं विजानीयाच्चतुर्विंशति पङ्कजम् ||

कन्दनालं भवेत्सोथ आधारं परिकीर्तितम् |
वाममुकारजं विद्धिरत्रयोदशकलान्वितम् ||

विद्या तत्वं विनिर्दिष्ठं शिवस्याधारसंस्थितम् |

प्. १३अ)

यत्र केसर मध्ये तु कर्णिकायां व्यवस्थितम् ||

शिवतत्वमकारं तु पूर्यष्टकसमन्वितम् |
बहुरूपं समाख्यातं कर्णिकान्ते प्रतिष्ठितम् ||

सुषिरं तत्समाख्यातं तत्र बिन्दुं व्यवस्थितम् |
चतुष्कलं विजानीयात् पुरुषं लोकतारकम् ||

तस्योपरि शिखा दिव्या नादरूपा व्यवस्थिता |
ईशानं तत्समाख्यातं पञ्चधा संव्यवस्थितम् ||

अष्टात्रिंशत्कला ह्येताः पञ्चतत्वेषु संस्थिताः |
तेषां विभागं वक्ष्यामि शृणुष्वावहितो गुह ||

नादबिन्दुः समुत्पन्ने बिन्दुदेवात् सदाशिवः |
स च तत्व त्रयोवत्स ज्ञातव्यः परमेश्वरः ||

सदाशिवश्च ईशश्च विद्यातत्वं तृतीयकम् |
एभिस्तत्वत्रयेस्नात् स्थितो देवः सदाशिवः ||

ईश्वरं द्विविधं विन्द्या ह्येकां षडानन |
बिन्दु तत्वं समाख्यातं मकारं शृणुसांप्रतम् ||

मायाकालश्च नियतिर्मकारो व्याप्यसंस्थितः |
* तु त्वावस्थितं तन्तु बोधकः परमेश्वरः ||

कालतत्वं द्विधावस्थं नियतिश्चैक रूपधृक् |
मकारन्तु समाख्यातं शिवतत्वं तु तामसम् ||

उकारं सांप्रतं वक्ष्ये राजसं विष्णु? संस्थितम् |
विद्यातत्वं तु तयोक्तं शृणु तस्याप्यनुक्रमम् ||

पुरुषं प्राकृतिश्चैव व्यक्तं चाहं कृतो गुणाः |
त्रिधा तत्पौरुषं तत्वं कथितं शङ्करात्मज ||

अव्यक्तं द्विविधं विद्याद्व्यक्तेन सहसंयुतम् |
तन्मात्राश्चैकधाज्ञेया आधारं शृणु सांप्रतम् ||

त्रिमात्रासनमित्युक्तं श्रोत्राधारो द्वितीयकम् |
पृथिव्यादि पञ्चकं चैव एकधा परिकीर्तितम् ||

प्. १३ब्)

सात्विकं तु समाख्यातं आत्मतत्वं तु सुव्रत |
आत्मतत्वे स्थितः सद्यो विद्यातत्वे विलोमजः ||

अघोरं शिवतत्वे तु बिन्दुतत्वे सदाशिवम् |
सदाशिवात्परो देवो नादः परमदुर्लभः ||

नादान्तोवस्थितं तन्तु अमृतं यदुदाहृतम् |
सृष्टिरेयाः समाख्याता प्रक्रिया च वरानन ||

पञ्चतत्वे स्थिता भद्र कथिता मृत्युनाशिनी |
पुनः संक्षेपतश्चैव कथयिष्यामि तेनघ ||

तत्वैस्तु नवभिश्चैव संस्थिता? सर्वतो मुखा |
प्रकृतिः पुरुषश्चैव नियतिः काल एव च ||

मायान्ताः पञ्चभूतानि अकारे तु समासृताः |
विद्यायामीश्वरे तत्वे स्थितः सकलनिष्कलः || 

सदाशिव शिवाश्चैव संस्थितो निष्कलः शिवः |
तत्वायेत् नवप्रोक्तास्त्रयस्तत्वाश्च ते स्मृताः ||

पुनरेकं भवेत्तत्वं शिवतत्वं महाप्लुतम् |
विभागं तस्य वक्ष्यामि मात्रावस्थो यथा भवेत् ||

मात्रा तु भवते वत्स चतुर्थं भागसंयुतम् |
अक्षरस्य विभागं तु यथा भवति तवशृणु? ||

अक्षरं पूर्वमित्युक्त अकारोकामन्तगम् |
तेषां वत्स विभागन्तु शृणुष्वा वहितो गुह ||

शिरश्चन्द्रार्धदण्डाश्च त्रयोभागा ह्यकारजाः |
द्विकुब्जं यद्भवेच्चान्यं तत्वभागे चतुर्थकम् ||

तन्मध्ये योजनीयन्तु विद्यातत्वं प्रतिष्ठितम् |
प्रतिष्ठा सा तु विज्ञेया कलामात्रा निगद्यते ||

अकाराद्यंसका ह्येते कथितन्तु समासतः |
उकारस्य तु पुत्रेश चतुर्थांशब्रवीमिते ||

शिरदण्डश्च चक्रं च शेषभागयुतं च यत् ||

प्. १४अ)

वक्त्र? भागतस्तदूर्द्धमधस्तात्तस्य धीमतः |
मकारस्यं शकं? वक्ष्ये मस्तकं चार्द्धतिर्यगम् ||

ऊर्द्धभागं शकं वक्ष्ये मस्तकं चार्द्ध तिर्यगम् |
ऊर्द्धभागं तथा चापि तिर्यगं शिरस्थितम् ||

शिवत्वं तु तं विद्धि द्विमात्रो परिसंस्थितम् |
पदमष्टादशातीतमर्धमात्रं निगद्यते ||

तस्याधो बिन्दुकं विद्या सर्वव्यापि महेश्वरः |
तेषामुपरिसंस्थं तु मात्रायोगस्य सुव्रत ||

बिन्दोर्द्ध्व सा भवेत् सूक्ष्मा निष्कला या उदाहृता |
* * * *? च शक्तिश्च नादश्च परिपठ्यते ||

धनञ्जयश्च सर्वज्ञ शिवेन सहधीमता |
एकत्र संस्थिता ह्येते ज्ञातव्याप्तत्य चिन्तकैः ||

यत्रैव तु लयं यान्ति तत्स्थानममृतं ग्रह |
प्रयोगं तस्य वक्ष्यामि येन मृत्युर्न विद्यते ||

स्रवन्तं चिन्तयेत् तन्तु मूर्द्ध्नि भागे षडानन |
अधोमुखं महातत्वं सुषुम्णान्तर्गतं कुरु ||

क्षीरधारा सहस्रौद्यैः स्रवन्तं चिन्तयेत्सदा |
तस्योपरि महाप्राज्ञ हृद्व्योमान्त स्थितस्य तु ||

एवं विचिन्त्य मनुष्य तत्वे तत्वार्थितः सदा |
जीवते सोपि पुत्रेणयोऽपिनीतोयमालयम् ||

किं पुनः साधकेन्द्रस्तु परिज्ञान बलेन तु |
ध्यायते परमेशो हि स कथं मृत्युमाविशेत् ||

योगी च भवते शीघ्रं सर्वज्ञश्च महेश्वर |
स्रष्टावे दृग्विधानं च अण्डानां च भवेत्सदा ||

क्षयकारी च पाशानां यो ह्येवं विधिमाचरेत् |
एतत्ते कथितं भद्र अमृतं मृत्युनाशनम् ||

इति कालज्ञाने त्रयोदशसतिके सूत्रभेदो द्वितीयः ||


भूयस्ते संप्रवक्ष्यामि मूर्त्तेश्च ग्रहणं गुह ||

प्. १४ब्)

साधकाचार्ययोर्यद्वद्भवतेत तथा शृणु |
मूर्त्तिस्तु द्विविधा दृष्टा परा चैवा परा गुह ||

परा सूक्ष्मा समाख्याता या कला षोडशांवगा |
तया विकल्प्यते मूर्त्तिरादौ चैतन्यसंयुता ||

चैतन्यं भावमुद्दिषं तत्र तत्वं व्यवस्थितम् |
तत्व चैतन्य योगेन भवते देहपञ्जरम् ||

स तु पूर्वं समाख्यातं प्रक्रिया देहमुत्तमम् |
अव्यक्तात्तत्समुद्भूतं यच्च व्यक्तं शिवात्मकम् ||

तस्मादेव तदाकाश आकाशाद्वायुमीश्वरम् |
वायोस्तेजः समुत्पन्नंस्तेजादापः प्राजायते ||

आपस्तु पृथिवी जाता सा च पञ्चगुणाः स्मृताः |
एकाशाहीना शेषास्तु चतुरः पूर्वचोदिताः ||

सं *? मूर्त्तिः समुत्पन्ना तत्वस्थाद्यंशकस्य तु |
तस्या भूताः प्रजायते पञ्चये पूर्वचोदिताः ||

परामूर्त्तिः समाख्याता सर्वप्राणिषु संस्थिताः |
अपराभूतसंज्ञा तु ब्रह्माख्याया उदाहृता ||

तस्या प्रजायते शेषं सेंद्रियग्रामगोचरम् |
तत्वमाला समायुक्तं त्रिततं यत्प्रकीर्तितम् ||

नानारूप विभागेन तेन व्याप्तं तु सर्वदा |
संदग्धं भूतसंघातं स्वेंद्रिय ग्रामगोचरम् ||

विज्ञानेन महाबाहो पञ्चोद्घातस्थितेन तु |
अमृते नाभिषिंसिच्य? पूर्वसुक्ते न सुव्रत ||

ततस्तु गृह्णयेन्मूर्त्ति पञ्चब्रह्मात्मजांशुभाम् |
अपराया समुद्दिष्टा भूताख्या तु महागुह ||

ईशानं मूर्द्ध्नि भागे तु वक्त्रे तत्पुरुषं न्यसेत् |
हृदये तु महाघोरं गुह्ये वामं प्रकल्पयेत् ||

सद्यं तु विन्यसेत् पादौ सर्वाङ्गेषु व्यवस्थितम् |
आदि सृष्टिं न्यसे देवं अन्येषां सद्यमादिकम् ||

प्. १५अ)

पादाद्यं यावन् मूर्द्धान्तं ब्रह्मन्यासं प्रकल्पयेत् |
वामदेवं न्यसेद्गुह्ये बहुरूपं हृदिन्यसेत् ||

वक्त्रे तत्पूरूषं देवमीशानं मूर्ध्नि योजयेत् |
ब्रह्मन्यासं पुरा कृत्वा पश्चादङ्गानिकल्पयेत् ||

नेत्रं न्यस्य तथा पूर्वं हृदयाद्यन्ततो न्यसेत् |
मन्त्रोद्धारे तु ये प्रोक्ता मन्त्रा वै ब्रह्मलक्षणा || 

तेषां न्यासं तु कर्तव्यमंगस्थानेषु सुव्रत |
हृदयं हृदये न्यस्य ये न्यस्य शिरसि न्यसेत् ||

शिखायां तु शिखां दद्यान् नेत्रं पूर्वविकल्पितम् |
कवचं सर्वगात्रेषु दातव्यं देहरक्षणम् ||

अस्त्रन्तु विन्यसेद्धस्ते दिशासु विदिशा सु च |
एषा मूर्त्तिः समाख्याता परापर व्यवस्थिता ||

येन कृत्वा यजेद् देवं सकलं निष्कलं प्रभुम् |
येन यष्टा महासेन न पुनर्गृह्णते तनुः ||

अथवा भावशुद्धेन मनसावायद्धिवम्? |
स बाह्याभ्यन्तरं कृत्वा पश्चाद्यजनमारभेत् ||

बाह्ये भूताः समुद्दिष्टास्त्रितत्वाभ्यन्तरे विदुः |
स बाह्याभ्यन्तरं स्कन्द कथितं तव पृच्छतः ||

देहशुद्धिं पुराकृत्वा मन्त्रवारि मृदायुताः |
विधानेन विधानज्ञ पश्चात्पूर्वं समारभेत् ||

भस्मना च विशुद्धेन सर्वमन्त्राभिमन्त्रितम् |
आत्मनोद्धूलनं कृत्वा साङ्गोपाङ्गेषु मन्त्रवित् ||

ब्रह्माद्यङ्गाः समुद्दिष्टामूर्द्धाद्यं यावसादतः |
तेषां स्थानविभागन्तु प्रवक्षोहं ह्यनुक्रमात् ||

मूर्द्ध्नि मुद्धूल्य ईशेन वक्त्रं तत्पुरुषेण तु |
हृदयं तु अघोरेण गुह्यं वै गुह्यकेन तु ||

पादौ सद्येन वत्सेश एषाह्यङ्ग विकल्पना |

प्. १५ब्)

उपाङ्गानां विभागन्तु शृणु तेषां यथाक्रमम् |
हृदयं हृदये नैव शिरं वै शिरसेन तु ||

उद्धूलयेन् महाप्रोक्तः शिखया तु शिखां तथा |
नेत्रवेक्त्रें समुद्धूल्य सर्वाङ्गं कवचेन तु ||

अस्त्रेणक्ष्यालयेद्धस्तौ ताला *? क्षेसु कारयेत् |
उपाङ्गानां तु विन्यासं कथितं कृत्तिका सुत ||

ब्रह्माणि तु समुद्दिश्य उपाङ्गास्ते भवन्ति तु |
अन्यथा न भवेद्धङ्गां सर्वशास्त्रेषु मन्त्रवित् ||

एवं अङ्गातुषांगश्च पुमाङ्गा? ब्रह्मभिस्सह |
एव सुद्धूलनं कृत्वा सन्ध्या वन्दे पवित्रकैः ||

कृतायां चैव संध्यायां यो विधिः पूर्वकल्पितः |
तं नियोजय विप्रेन्द्र येन पूजयसे शिवम् ||

एवं व्यस्तं समस्तं तु कथितं पार्वती सुत |
पुत्र स्नेहान्महाभाग गोप्तुं ते नैव शक्यते ||

स्नेहेन चैव विज्ञाना भावनाभावितस्य च |
अर्चनंते प्रवक्ष्यामि पंचशुद्धिर्व्यवस्थिता ||

दशसंस्कारविज्ञानं कर्तव्यं सर्वदेशिकैः |
प्रासादमात्म शुद्धिश्च द्रव्यमन्त्र शिवस्य च ||

एतास्तु शुद्धयः प्रोक्ताः शिवेन परमात्मना |
आत्मशुद्धिः समाख्याता भूताद्युद्घातसंस्थिताः ||

प्रासादशुद्धिः कर्तव्या प्रासादेन षडानन |
चक्षुषी न्यस्य तं देवं प्रासादं तु निरीक्षयेत् ||

ततः प्रासादशुद्धिः स्याद् भवते नात्र संशयः |
द्रव्यशुद्धिस्तु ते नैव प्रासादेनविशोधयेत् ||

यज्ञोपकरणं यच्च तद्द्रव्यं परिकीर्तितम् |
तोयाभिमन्त्रितं कृत्वा तेन शुद्धिं विनिर्दिशेत् ||

मन्त्रशुद्धिः समाख्याता पूर्वमेव तवानघ |
तत्व युक्तास्तु ते वत्स शुद्ध्यन्ते मन्त्रनामकाः ||

प्. १६अ)

अन्यथा नैव शुध्यन्ते तत्वहीना वरानन |
तत्वं सर्वगतं विद्धि वर्णे वर्णे व्यवस्थितम् ||

संप्रदा येनासौ देवोज्ञातव्यः साधकोत्तमैः |
अन्यथा नैव जानन्ति प्रयोगेन विना गुह ||

यथा क्षीरे स्थितं सर्पिर्नाशक्यं मन्थितुं जनैः |
प्रयोयोगेण विना भद्र तद्वद्देवो निरञ्जनः ||

प्रयोगो भवते तस्य क्षीरस्य तु महातपः |
दध्नाभावं यथा याति रज्जुसंधानसंयुतम् ||

मंथकस्य वशादेवं तदा सर्पिः प्रजायते |
एवं शिवोपितं अज्ञेर्जायते तत्व गोचरात् ||

बीजमन्थान योगेन वैकारिक गुणैः सह |
नवयेत्प्रकृतिं वत्स पुरुषः पञ्चविंशकः ||

केचिद्युक्ता वियुक्ताश्च वर्णास्त्व न्योन्यसंस्थिताः |
चतुर्विधेन योगेन सर्ववर्गेण सुव्रत ||

एवं तत्वं विजानीयान्मन्थ्यमन्थानसंयुतम् |
पञ्चानामधिकस्त्वेको विसर्गान्तस्य मूर्द्धनि ||

द्वितीयं तं विजानीयात्तृतीयं यो निरंततः |
एवं यथास्थितं तत्वं दुर्विज्ञेयं सुरैरपि ||

प्रथमं रुद्रतत्वं तु द्वितीयं निष्कलं शिवम् |
भावयुक्तं महासेन तृतीयं कालमूर्द्धनि ||

कालं बिन्दुविजानीयाद्भाव तत्वो परिस्थितम् |
एवन्तु भवते तत्वं सर्वमन्त्रविशोधनम् ||

भावहीनास्तु ये वर्णा बिन्दुमात्राविवर्जिताः |
स्वभावशुद्धा कर्तव्यास्तदा ते निष्कलाः स्मृताः ||

तत्वे तत्वे त्विदं योगं ज्ञातव्यं सिद्धि तत्परैः |
प्रणवादि नमोन्ताश्च पूजान्यासादि योजिताः ||

स्वाहान्ताः प्रणवाद्याश्च अग्निकार्ये प्रयोजयेत् |

प्. १६ब्)

वौषडन्ताश्च कर्तव्याः पुष्टि *? प्यायनेषु च ||

हुंफट्कारसमायुक्ताः पाशानां छेदनं कुरु |
वायव्याग्नेय माहेन्द्रैर्वारुणैर्वारुणात्मकैः ||

कर्तव्यास्ते येथान्यायं कार्योद्दिश्यविधानवित् |
वश्याकर्षणकर्मेषु स्तोभस्तम्भादि मारणे ||

उच्चाटे चैव विद्वेषे प्रष्ट्यर्थे शान्ति कर्मणि |
मोक्षसिद्धिफलावाप्तिं कामाकामितसाधने ||

कुर्वन्त्येते महात्मानो यदि युक्ता च तुष्टये |
रक्तमाकर्षयेत्तूर्णं राक्तो वह्निं प्रकीर्तितः ||

वायुर्वरुणसंयुक्त एवमाकर्षणे हितम् |
स्तोभे तु बिन्दु हीनन्तु वायुरग्नि समन्वितम् ||

स्तोभनं कुरुते स्यात्पुनहताभूवरारायपि |
शक्रेण युक्त स्तम्भन्तु पीतरूप युतेन ||

उच्चाटये महासेन यदि युक्तस्तु मारुते |
उद्भान्तं गमनं सर्वशाल्मली तूलसंनिभम् ||

धूम्रवर्णेन दीव्येन हितमुच्चाटनं परम् |
वारुणेन तु शान्त्यर्थं पुष्ट्यर्थं च विशेषतः ||

मारणे कृष्णवर्णन्तु हुंफट्कारान्त *? द्बुधः |
साध्यस्य तु पदानाम तदा भवति मांरुणम् ||

षडन्ताश्च कर्तव्या आप्यायन विधौ सदा |
एतास्तु धारणा ज्ञेयाः सर्वसिद्धि फलप्रदाः ||

हुंफट्कारसमायुक्तामन्त्राये दश संज्ञय |
दीक्षाकाले प्रयोक्तव्याः पाशानां तु निकृन्तेने ||

एषा तत्व विशुद्धिस्तु कथिता तव शाङ्करि |
लिङ्गशुद्धिं प्रवक्ष्यामि साधकानां हिताय वै ||

येन शुद्धेन वै क्षिप्रं मन्त्रसिद्धिं प्रयच्छति |

प्. १७अ)

त्रिविधास्तु गणाः प्रोक्ता लिङ्गमाश्रित्य ये स्थिताः ||

तेषां प्रोत्सारणं कुर्याद्येन शुद्धिर्भवेतवै |
भूतजा मन्त्र देहास्तु मुक्त देहास्तथैव च ||

विषु स्थानेषु तिष्ठन्ति लिङ्गमाश्रित्य ते गणाः |
प्रासादे भूतजाः सन्ति मन्त्रदेहाश्च पिण्डके ||

मुक्त देहास्तु वै लिङ्गे ह्युपजीवन्ति शङ्करम् |
तेषां प्रोत्सारणं कृत्वा प्रसादास्वनियोजनात् ||

प्रणश्यन्ति ततो विघ्ना आचार्यास्तु विलुम्भकाः? |
ततः पूजां प्रकल्पीत दशसंस्कारसंस्कृताम् ||

सद्यो जातेन देवेन मूर्त्तिं तस्या नयेद्भृशम् |
शिवस्य तु महाभाग शिरस्थेन प्रयोगतः ||

अन्यथा न भवेत्पूजा मूर्त्तिहीनस्य शङ्करे |
वामदेवं ततः स्मृत्वा योगपीठे निवेशयेत् ||

बहुरूपेण मन्त्रेण सन्निधानं प्रकल्पयेत् |
तेन सान्निध्यतां याति मन्त्रमूर्त्ति महेश्वरः ||

हृदयेनानुरुन्धीयाच्छिरसार्धं प्रकल्पयेत् |
शिखया तु भवेत्पाद्यं कवचे नावगुण्ठयेत् ||

अमृतत्वं तु चास्त्रेण वक्त्रेण चमनं तथा |
पुष्पाञ्जलिं तु ईशाने मूर्द्ध्निस्थाने प्रकल्पयेत् ||

एतत्ते कथिता वत्स दशसंस्कारजातयः |
एवमेवं विधिं कृत्वा ततो पूजां प्रकल्पयेत् ||

शुद्धयः पञ्चयाः प्रोक्तास्तासामन्ते विधिं स्मृतः |
धर्मज्ञानादि वैराग्यमैश्वर्यं च चतुष्टयम् ||

विन्यसेत महासेन विदिक्षु तु समासतः |
हृदयेन विधानज्ञः पद्मकेसरकर्णिकाम् ||

कर्णिकायां न्यसेद्देवं प्रसादं व्योमरूपिणम् |
केसरैः शक्तयोर्व्यूहं हृदयेन प्रकल्पयेत् ||

प्. १७ब्)

बीजाङ्कुरं पुराशक्त्या अनन्तकमलं न्यसेत् |
प्रसादं कथितं पूर्वं शक्तिबीजाङ्कुरं परम् ||

अन्ते चानन्तकं कुर्याद्यदन्तं परिवर्जितम् |
दशसंस्कारशुद्धिस्तु यस्मरा? तु मयेरिता ||

तां समासेन तत्कुर्याद्धृदयेन महात्मनः |
आवाहनं स्थापनं च सान्निध्यं सन्निरोधनम् ||

स्नपनं पूजनं चैव धूपनं च विलेपनम् |
भोजनं पाद्यंमर्घ्यञ्च हृदयेन विसर्जनम् ||

हृदयं पूर्वमाख्यातं शिवतत्वं तु आपतम् |
बिन्दुयुक्तन्तु कर्तव्यं तेन सर्वं तु कारयेद् ||

अर्चा ह्येषा समाख्याता अग्निकार्यविधिं शृणु || 


इति कालोत्तरे त्रयोदशसतिके तृतीयः पटलः ||


तृप्ते ख नादिकर्मन्तु तथा चाभ्युक्षणं पुनः |
अस्त्रेण कारयेत्प्राज्ञो अथवा हृदयेन तु ||

वर्मणा वाथ विप्रेंद्र शक्तिगर्भे निपातयेत् |
हृदयेन शिखिं देवं जातकर्मञ्च तेन वै ||

षडष्टकसमायुक्तं गर्भाधानादिकं हुनेत् |
त्रयपञ्चाष्ट वा हुत्या दातव्या वह्नि गोचरे ||

प्रत्येक शस्तु दातव्याः संस्कारविधि संभवे |
चत्वारिंशाष्टमित्युक्ताः संस्कारा ब्रह्मजातिषु ||

ब्रह्मत्वे योजयित्वा तु हृदयेन तु सर्वदा |
पश्चात्सर्व भवेद् ब्रह्म यो विधि सूत्र चोदितः ||

पद्मन्यासादि योगेन होमयेच्छानले सदा |
घृतेन कापिले नैव पाशानां शोधनाय वै ||

अथवा पूर्वसुक्तस्तु मन्त्रस्यां ये * * * *? |
तेन होमस्तु कर्तव्यो दशसप्तैस्तु तत्वतः ||

प्. १८अ)

एवन्ते वह्नि कार्यन्तु कथितं पाशदाहकम् |
ततोनन्तरमे वाथ मण्डलानु क्रमं वदेत् ||

सर्वकर्मकरं शुद्धं सर्वसिद्धिप्रदायकम् |
सर्वलक्षणसंयुक्तं कथयामीहते गुह ||

इति कालज्ञाने त्रयोदशशतिकेऽष्टपुष्पिकाग्निकार्यः पटलः ||


भूमि संशोधयित्वा तु खनयित्वा प्रमाणतः |
भस्मेष्टाङ्गारमस्थीनि सर्करा च कपालिकाः ||

काष्टकेशादि मुद्गारं कर्मासु विशोधितम् |
स शल्यायां न कर्तव्यं यागं प्रासादगोपुरम् ||

बहुदोष करस्तेन तस्माच्छल्यं विवर्जयेत् |
हस्ति शल्ये भवेन्मृत्युर्यदि श्वान? कृतो भवेत् ||

पौरुषे कुलमुत्सादं काकेनोच्चाटनं भवेत् |
मार्जार न कुलादीनां गृध्रगोमायुमूषिकान् ||

एतेषां यदि भवेच्छल्प तन्तु व्याधिकरं भवेत् |
भस्मे विद्वयेमित्युक्तं केशेष्वल्पायुः प्रजाः ||

अङ्गारे अग्निदापस्तु शर्करागों? विनाशिनी |
काष्ठेन भवते धान्यं गर्भस्रावं कपालिके ||

शल्ये तु भवते वत्स तस्माच्छल्पं विवर्जयेत् |
अशल्याया भवेद् भूमिर्निम्नाकोटरवर्जिता ||

सुस्निग्धा च सुपुष्टा च सा भूमिः सर्वकामदा |
तृणोदक फलैराष्टापुष्पवत्या पवित्रिणी ||

सुशीतला चरम्या च सा ज्ञेया शोभना मही |
पूर्व प्लवान्तरत ईशान्या चैव शोभना ||

अन्यप्लवान गृह्णीयाद्वहुदोषकरा स्मृता |
उन्नता करिकराकारा कूर्माकारा च वह्निज ||

शोभनाता विजानीया * * ति पुष्टि विवर्द्धनी |
उष्ट्राकृतिः स्वामिहतात्पूर्याधान्यविनाशनी ||

प्. १८ब्)

यवमध्याशस्य हानी अनपत्यापि पीलिका |
त्रिकोणादोषवहुत्वा वर्जनीया विचक्षणैः ||

श्वेतारक्ता च पीता च कृष्णाज्ञेया चतुर्विधा |
वर्णानुक्रमयोगेन ग्राह्या धात्री तु सर्वदा ||

मधुरा च कमाया? च अल्पा च कदुका तथा |
एते चैव रसा * *? व्रर्जनीया प्रयत्नतः ||

अन्ये वर्ज्या प्रयत्नेन रसा वै दोषदायकाः |
विशुद्धा सा विजानीयादशल्पादोषवर्जिताः ||

अथवा क्षिप्रकाले तु राष्ट्रभङ्गेन च?तुरे |
कर्तव्या न परीक्षा तु अशक्त्या तु षडानन ||

कर्तव्या तु सदाकालं दीक्षा वैल्केकतारणी |
कटितिशोधनं तस्याः कर्तुं वै नैव शक्यते ||

तस्माद्विशोधनं तस्याः कर्तव्यं तत्वजं गुह |
अस्त्रेण शोधयेत्पूर्वं पश्चाद्भूतैस्तु शोधनम् ||

ब्रह्मभिश्च तथा शोध्या एवं शुद्धिः सदा भवेत् |
सुकुडिमां ततः कृत्वा पालाशैर्मुद्गरैः शुभैः ||

उपलेपनं ततः कुर्यात्पञ्चगव्येन धीमतः |
तस्योपरिष्टात्तु कर्तव्यं गोमयेनोपलेपनम् ||

गोमयानन्तरं वत्स चन्दनेनोपलेपनम् |
अन्यैस्तु विविधैर्गन्धै * * जेद्रज योगजैः ||

लेपनं विधिवत्कुर्यात्पुष्पप्रकरसंयुतम् |
घर्ययेद्विल्वं पत्रैश्च ततो मन्त्रैश्च शोधनम् ||

दपकार सदृशां कारयेत्स्फटिकोपमाम् |
तस्य मध्ये लिखेद्व्योमं आचार्य शुद्धकल्मषः ||

तन्त्रज्ञश्च सदादास्त ऋजुमौनै समाहितः |
सुत्रं वै कर्तयेत्पूर्व त्रिगुणं च कुमारिजम् ||

प्. १९अ)

कार्पासं वार्क्ष्यजं क्षौमं अन्यं वायच्छुभं भवेत् |
दर्भादिस्तु समारभ्य गृह्णीयात्पुष्टिवये ||

सर्वकामप्रदं ज्ञेयं कार्पासं वार्क्ष्यजं गुह |
अहमात्रं भवेत्सूत्रं पञ्चव्यामांगमायतम् ||

यद्व्यामं तु द्विहस्तस्य मण्डपस्य प्रकीर्तितम् |
चतुहस्ते भवेद् व्याम्यः सप्तं वै तन्त्र चोदिताः ||

त्रिहस्तं पञ्च नवकं कर्तव्यं न कदाचन |
बहुदोषकरास्ते तु मारणोच्चाटनेहिताः ||

तस्माद्विषयमानन्तु मण्डलानां कारयेत् |
षट्काष्टौ दशहस्तां वा द्वादशाष्टद्विकस्तथा ||

अत ऊर्द्धं न कर्तव्यं अल्पारम्भ तु वर्जितम् |
क्रिया विस्तारसंयुक्तं बहुविघ्नकरं भवेत् ||

एतेषां चैव कर्तव्यं सूत्रं न्यायायलक्षणम् |
दशद्वादश विंशश्च पञ्चविंशश्च उन्नतम् ||

न कर्तव्यमतः सुत्रं तच्च दोषकरं भवेत् |
त्रिगुणं? पूर्वं कर्तव्यं वृत्तं चोर्द्धमुखं शुभम् ||

पुनस्तु त्रिगुणी कृत्य ऊर्द्धजेन क्रमेण तु |
तन्तु वस्तु नवः प्रोक्ता पुनस्त्रिगुणमारभेत् ||

सप्तविंशतिमित्युक्ता तं तवः शास्त्र चोदिताः |
सोपि चोर्द्धवृत्तः कार्यस्त्रिगुणैर्तवतन्तुजः ||

त्रिवृत्तमेतदाख्यातं देवताः प्रवदाम्यहम् |
धरित्री वारितेजश्च मरुद्व्योमश्च पञ्चमः ||

गन्धश्च रसरूपश्च स्पर्शशब्दश्च ते नघ |
कर्णत्वक्चक्षु यो चैव जिह्वानासा च पञ्चमी ||  

वाचा हस्तौ च पादौ च गुदोपस्थं च शाङ्करि |
एते वै कर्मकृज्ज्ञेयाः प्रथमा बुद्धिवेदना ||

विंशतिश्च समाख्याता मनश्चाहन्विमस्तथा |
अव्यक्त पुरुषो वत्स ईश्वरश्च सदाशिवः ||

प्. १९ब्)

एता वै देवताः ख्याताः सूत्रे मण्डलकारकैः |
योजानाति तां देवा सूत्रस्यां सूत्रचोदिताम् ||

नासौ कुर्याद्विधानन्तु सार्वजं पाशकृन्तनम् |
काष्ठेन लोष्ठेन नाङ्गारेणनखेनवा ||

नालिखेत्करणिं प्राज्ञः कुद्रव्यान्येन केनचित् |
शुद्धा बिन्दुसमुद्भूता निष्कला या प्रकीर्तिता ||

तया तु आलिखेत्प्राज्ञो मण्डलाधानसंवराम् |
तया विस्मन किञ्चित्स्यात्प्रवर्तति सुरेश्वर ||

बोधत कर्म जातिश्च मातृका प्रसवं तथा |
खटिकायाः प्रजायेते तेन सा शिवजा स्मृता ||

आचार्यस्तु भवेन्नाद * * * * * * * *? |
लोकस्यानुग्रहं भद्र करोति विधि संस्थितः ||

अन्यथा बोधनं तांत न बोधाय प्रवर्तते |
न या विनाग्नि जन्मेश तस्मात् सा परमा स्मृता ||

महेन्द्रे मलये सह्ये शुक्तिमानृक्षपर्वते |
पारियात्रे च विन्ध्ये च हिमवत्ते महागिरौ ||

श्रीशैले अर्बुदे चैव खटिका शोभनास्मृता |
अन्ये ये गिरयः पुण्याः प्रदेशा शुभलक्षणाः ||

तस्मात्सानु गृहीतव्या खटिका सार्वकामदा |
सुविशुद्धासिद्धासिता स्निग्धानिर्मला दोष वर्जिताः ||

गृहीतव्या प्रयत्नेन शुभे नक्षत्रवासरे |
अथवा पुष्पयोगेन सोपवासे न धीमता ||

सुरक्षीकृत कायेन बलि धूपार्च्चनादिभिः |
कर्तव्या विधिवत्पूजा विघ्नमातृगणादिषु ||

शिवस्य च महापूजामादौ कृत्वा षडानन |
प्रोक्षयेतां पवित्रैस्तु यत्र गृह्णि द्विजोत्तमः ||

प्. २०अ)

सह्येन स्पर्शनं कुर्याद्गुह्येनाभ्युक्षण गुह |
अघोरेणसमुद्धृत्य पुरुषेणाभिमन्त्रयेत् ||

ईशाने मुष्टिबन्धन्तु शिवास्त्रेण तु रक्षयेत् |
खातं ते नैव कर्तव्यं आदौ तस्याः प्रयत्नतः ||

दिशा बन्धन्तु ते नैव दशधा परिकल्पयेत् |
कवचेनाव गुण्ठीत हृदयेन निवेशयेत् ||

समुद्रके महाप्राज्ञः शिखायामस्त्र स्मरेत् तदा |
शिवं तस्मिन्निवेशेत बिन्दु देवेनसंयुतम् ||

एवं संस्थापनीयातु गृहीतव्या क्रमेण तु |
उद्घाटयित्वा चास्त्रेण बिन्दुदेवं स्मरेत्तदा ||

हृदयेन समायुक्तं विधिमेतत्समाचरेत् |
एवं गृहीता सा देवी सिद्धिदा भवते गुह ||

मोक्षकामस्य मोक्षंस्याच्छ्रीकामस्य च श्रीसदा |
भ्रामयेच्चैव सव्येन वृत्ताकारेण मन्त्रवित् ||

एवमष्टाङ्गुलाख्याता कर्णिका शिवधारिणी |
केसरादलमानन्तु तथा चोपदलानि तु ||

भ्रामयेत्त क्रमेणैव त्रयस्ते पार्वती सुत |
अष्टद्वादश योगेन षोडशेन विपश्चितः ||

वृत्ताकारः स्वरूपेण भ्रामयेत्तांतुजांगुह |
चतुरश्चतुरश्चैव तथा द्विचतुरः पुनः ||

एकमानं स्मृतं ह्येत दिशासु विदिशासु च |
कर्णिका केसर दलां तथा चोपदलेषु च ||

पद्मं द्वात्रिंशति प्रोक्तंमङ्गुलानि प्रमाणतः |
पीतां तु कर्णिकां कुर्याच्छ्वेतारक्तास्तु केसराः ||

दला वैश्वे तरूमस्य पुराणिधन भोगाभि वर्द्धनम् |
अथवा सर्वकामानि प्रयच्छेद्विधिनाहृता ||

तया तु कारयेत्सर्वं मण्डलं सर्वकामदम् |
सुरेखं शङ्कु मध्यस्थं बिन्दुं वा पतये तदा ||

प्. २०ब्)

शङ्कुविद्धे भवेद् दोषे मु?स्माच्छङ्कुं न पातयेत् |
यत्र बिन्दुकृतं कर्म तं विद्यात्सर्वकामदम् ||

* * * * * *? पायुरक्ताश्चोपबलाः स्मृताः |
प्रतिवारस्य रेखा तु कर्तव्यास्तु शिवाबुधैः ||

गर्भमेतत्समाख्यातं द्विहस्तस्य प्रमाणतः |
चतुर्भागप्रमाणेन द्वारादिशि प्रकल्पयेत् ||

पूर्वदक्षिणपश्चात्तु उत्तरेशा च वह्नितः |
रक्षेसादनिलादि क्षुरष्टौ होतादिशः स्मृताः ||

* * * * *? पातं तु कुर्याद्वीरो विचक्षणः |
दिशा न चलते यत्र विदिशा चैव षण्मुख ||

तत्सूत्रं कथितं तन्त्रे सर्वकामफलप्रदम् |
ग?र्भतुल्या भवेद् वीथी अर्द्धेनावरणानि च ||

बाह्यतो मण्डपस्यैव अस्त्रोणि विनिवेशयेत् |
चतुर्विधाः समाख्याता रेखाः शैव? समाश्रिताः? ||

तेषु मध्ये भवेद् वारं पादभागोपकल्पितम् |
शोभास्तत्तुल्य भागस्तु द्वारस्य तु गुहेश्वर ||

शोभार्द्धेन भवेत्तत्रं कपोलौ? क्रौञ्च मर्दनः |
उपशोभा तु तत्तुल्याकपोलेन न संशयः ||

पट्टयेत्तां समग्रेण द्वारां रेखासु सूत्रितात् |
उत्तरे दक्षिणे चैव पूर्वपश्चाग्रते ग्रह ||

प्. २१अ)

शेषमन्यद्वयं चैव दिशिवरुणेंद्रसंस्थिते |
शेषामायामतः कार्यापूर्वद्वारक्रमेण तु ||

पूर्वेण पश्चिमं हो * * * * दक्षिणेन तु |
उद्घाटयेद्दिशावस्थं द्वारं पश्चिमसंस्थितम् ||

एतत्ते सर्वमाख्यातं संक्षेपेण तु लक्षणम् |
लोकपालास्त्र भेदं च कथितं पूर्वतो मया ||

मन्त्रयुक्तास्तु ते वत्स दातव्या विघ्नरक्षकाः |
एवं वै सूत्रयित्वा तु पातयेत रजः सदा ||

चतुर्विधं सुसूक्ष्मं तु पातितव्यं रजो बुधैः |
वायव्याग्नेय माहेन्द्रं वारुणं चादि दैवतम् ||

श्वेतं तु वारुणं विन्द्यादुक्तं वर्णन्तु वह्निजम् |
कृष्णवर्णो भवेद् वायुः पीतवर्णस्तु देवराट ||

श्वेतो ब्रह्मा विजानीयाद्रक्तवर्णो जनार्दनः |
कृष्णवर्णो भवेद् रुद्रः पीतवर्णसहसृ दृक् ||

रजानान्तु महासेन अधिदेवाः प्रकीर्तिताः |
वश्यार्थे मुष्टियोगेन पातयेत रजैर्गुरुः ||

अग्रांगुलीषु पातव्यं पुष्टिशान्ति विवर्धने |
अपसव्य प्रयोगेण सर्वकामार्थसाधने ||

पातयेत्सुस्थिरांगुल्यैर्यथा दोषो न जायते |
रेखाञ्चैव विशुद्धान्तु पातयेत् सर्वदा गुह ||

न स्थूला न कृषान निम्नविकटान्योन्यपीडिता |
विच्छिन्ना पुरुषा न बिन्दु वितताव्याकुब्ज वक्त्रोन्नता ||

कर्तव्या विहितैरजोभिस्मलैरङ्गुष्ठमात्राशुभा |
एतानित्यमनाकुलेन गुरुणा पैनाकिने मण्डले ||

विच्छिन्नामस्त्रांकृशापतिभयं व्याधिश्च निम्नोन्नता |
संश्लिष्टा कलहा शुभं च पुरुषा वक्त्रासुहृन्नाशनी ||

प्. २१ब्)

स्थूलोपद्रवमर्थहानिमतुलं चालङ्कृता बिन्दुकैः |
रेखास्मिन्विषम्य करोत्य रूचितं कामद्विषो मण्डले ||

विन्यासं संप्रवक्ष्यामि भितिरावरणै स्थितम् |
मन्त्राक्षरप्रभेदेन लक्षणेन यथार्थतः ||

धरित्रीं विन्यसेत्पूर्वमापो ज्योतिमरुस्तथा |
आकाशञ्च क्रमेणैव न्यसनीयं प्रयत्नतः ||

तेषामुपरिविन्यासं भूतानां चैव मत्सुत |
प्रसादं ब्रह्मभिर्युक्तं साङ्गोपाङ्गञ्च ईश्वर ||

सद्यो वामो ह्यघोरश्च पुरुषेशानमेव हि |
शिवस्य संविन्यसेद्देहे मूर्तयस्ते उदाहृताः ||

शान्तस्य पार्वती पुत्र पञ्चब्रह्मा समासतः |
न्यसनीयास्तु विद्धांसैर्येन गृह्णाति पूजनम् ||

अन्यथा नैव गृह्णाति निष्कलः परमेश्वरः |
सद्योजातं न्यसेत्पादौ सर्वमात्रेषु सुव्रतः ||

गुह्ये वै गुह्यके देशे बहुरूपं हृदि स्थितम् |
वक्त्रदेशे न्यसेद्वक्त्रं ईशानं शिवमूर्धनि ||

अष्टविंशकस्वा युक्तं शिवं विग्रहरूपिणम् |
यजेत सततं देवं मोक्षकामफलप्रदम् ||

सद्यंस्त्वष्टकमलैर्युक्तं भितिर्दशमि गुह्यकम् |
हृदयं चाष्टभिर्वक्त्र संस्थितम् ||

ईशानस्य कत्वाः पञ्चबिजाः पञ्च उदाहृताः |
हृच्छिरशिखा वर्मास्त्र अङ्गोपाङ्गेषु विन्यसेत् ||

हृदये हृदयं न्यस्य शिरः शिरसि योजयेत् |
शिखास्थाने शिखा चैव नैर्-ऋतेषु संस्थितम् ||

धर्म वै सर्वगात्रेषु अस्त्रं हस्तदिशि स्थितम् |
एवं विन्यस्य सकलं प्रसादं पुष्पसंयुतम् ||

प्. २२अ)

तस्मिन्निवेशयेद्भद्रं कर्णिकायां सदाशिवम् |
हंसवर्णेन कायेन ऊकारचरणानि तु ||

बिन्दुनादशिरोग्रीवान्संयोगात्पुरुषः स्मृतः |
एवं स्थाप्य विधानेन देवं सकलनिष्कलम् ||

ततः पूजाविधानं तु कर्तव्यं सिद्धिमिच्छता |
सद्यं पश्चिमभागे तु वामं चोत्तरतः स्थितम् ||

दक्षिणे बहुरूपन्तु पुरुषं पूर्वतो न्यसेत् |
ईशानं मूद्ध्निभागे तु पञ्चधा परिकल्पयेत् ||

अङ्गानां संप्रवक्ष्यामि हृदयादि यथाक्रमम् |
वह्निजे हृदयं न्यस्य दलेशाने शिरो न्यसेत् ||

नै-ऋत्यां तु विक्ष्या? देवी वायव्यां तु पुरुष्टुतम् |
नेत्र स्थाने न्यसेन्नेत्रमस्त्रपूर्वदलादिके ||

दक्षिणे पश्चिमे चैव उत्तरे च निवेशयेत् |
द्वितीयावरणागोप्ता लोकानां चैव विन्यसेत् ||

शक्राग्नि पद्म नै-ऋत्यां वारिवायवेन्दु शङ्करे |
पूर्वादारभ्य योगिन्द्र विन्यसेद्यावद्रौद्रजाम् ||

तृतीया वरणास्त्रीणि योज्यास्तु दशदिक्षु च |
वज्रं शक्तिस्तथा दण्डं अंसि पाशाङ्कुशं गदा ||

शूलं चैवाष्टमं प्रोक्तं पद्मश्चक्रं च ते दश |
तेपि ते नैव योगेन पूर्वोक्तेन तु योजयेत् ||

चक्रपद्मौ न्यसेद्वत्स अधरोत्तरतो दिशि |
चक्रन्तु चाधरे भागे नैर्-ऋते तु नियोजयेत् ||

पद्मश्चैवेश भागे तु एष दृष्टो विधिः पुरा |
अनुक्तेष्वथ सर्वेषु हृदयं संप्रयोजयेत् ||

कृतात्कृतं भवेत्सर्वं पुरितन्तु न संशयः |
बीजमुद्रानियोगेन कर्तव्यं तंत्र चोदितम् ||

देशिको नरकं याति विधिमेतदजानतः |


इति कालज्ञाने त्रयोदशशतिके मण्डलविधानपटलः ||


प्. २२ब्)

अथ दीक्षां प्रवक्ष्यामि या पूर्वं चोदितामया |
मयाविदितमात्रा या मोक्षसिद्धिः प्रजायते ||

पञ्चतत्वै स्थितं स्कन्द शरीरं सर्वजन्तुषु |
शोधितव्यं प्रयत्नेन दीक्षाकाले उपस्थिते ||

पृथिव्या पखरव्या? तेजोवायुराकाशमेव च |
पञ्चौतानि तत्वानियैर्व्याप्तं सकलं जगत् ||

सर्वतत्वानि तत्रैव द्रष्टव्यानि समासत |
पृथिव्या * * वांतश्च व्याप्य एते तु संस्थिताः ||

निवृत्तिस्तु वराज्ञेया प्रतिष्ठा वारि उच्यते |
तेजसी भवते विद्या शान्तिश्चानिल?संस्थिता ||

शान्त्यातीतं परंव्योमं सर्वगं पाशमोचकम् |
तं विदित्वा महासेन स्वपचानपि दीक्षयेत् ||

तेषां विभागं वक्ष्यामि शृणुष्वावहितो गुह |
येन विज्ञायसे दीक्षां महासंसारमोचिकाम् ||

* * * *? महातत्वं धारकं परिकीर्तितम् |
एकांशस्तस्य इत्युक्तं गन्धत्सेश्वरेश्वरम् ||

सा प्रतिष्ठा भवेत्तत्र सा कलाभूत उच्यते |
तस्यान्तावस्थित चान्यं तत्वमाप्यायकं स्थितम् ||

चतुर्गुणं समाख्यातं शुद्धमेक गुणं भवेत् |
रसरूपं च जायेत निवृत्तितां विजानथ ||

सा कस्य तु भवेत्स्कन्द भूताख्या वा सम्भवा |
त्रिगुणं वह्नि भूतं तु सोपि शुद्धस्तु रूपतः ||

शस्यां? त्यक्तो भवेच्छुद्धः? कला शेषप्रजायते |
अनित्यापि संशुद्धि शब्दसुक्ती विशुध्यति ||

स्पर्शरूपं (वारिन्ते) विजानीयात्त्रैलोक्याधिपतिं हरिम् |

प्. २३अ)

पञ्चावस्थं स्थितं तन्तु कलामयसमन्वितम् ||

शोधनं तस्य कर्त्तव्यं यावद्देकोशसंस्थितम् |
च तस्यैव गुणं वै शान्ति लक्षणम् ||

शान्त्यतीतं परं व्योमं निःशब्दं शुध्यते गुह |
नादान्तं तं विजानीयाच्छिवधामसनानतम् ||

नादं शब्दमिति प्रोक्तं आकाशगुणलक्षणम् |
दीक्षया शुध्यते ह्येवं विज्ञानेन तु तत्वतः ||

एषा शुद्ध्स्तु तत्वानां सकला निष्कला गुह |
सकलाभूतसंस्थातु निष्कलास्तु कलाः स्मृताः ||

परिज्ञानमिदं वत्स कथितं भूतशुद्धये |
दीक्षाप्रयोगसागान्ते प्रवदिव्यामिते नघ ||

निवृत्तिर्हृदये नैव प्रतिष्ठा शिरसिस्थिता |
शिखायां तु ततो विद्यां शान्तिं वै कवचेन तु ||

शान्त्यातीतं परं देवं प्रसादेन तु होमयेत् |
पूर्वमेव समाख्यातं मन्त्रोद्धारे विशेषतः ||

शोधनन्तु यथा तेषां तथाते कथितं मया |
एकैकस्य शतं होम्यं शतं वै पञ्चकीर्तिताः ||

आहुतीनां घृते नैव कापिलेन वरानन |
अन्ते पूर्णाहुतिं दद्यात्प्रसादेन तु षण्मुख ||

प्रायश्चित्तविशुद्ध्यर्थं एकैकाष्ठाहुतिं क्रमात् |
शिखास्त्र योगे विप्रेन्द्र होमयेच्चानुपूर्वशः ||

दीक्षां एताः समाख्याता जननादि विवर्जिताः |
हुते नैव तु मुच्यन्ते साधका जन्मबन्धनात् ||

एषा तु प्रथमा दीक्षा भूताख्या परिकीर्तिताः |
मया शुद्धा भवन्त्येते कलारूपधरास्तु यैः ||

अङ्गानां तु विशुद्ध्यर्थं द्वितीयं कथयामिते |

प्. २३ब्)

हुं फट्कारसमायुक्ता भूतशुध्यानुशोद्धयेत् ||

एकैकस्य शतं तेषां क्रमेणैव तु होमयेत् |
षड्कृताश्च समाख्याता आहुतीनां विचक्षणः ||

अन्ते पूर्णाहुतिं तेन प्रसादेन तु होमयेत् |
एकैकस्य? शतं तेषां क्रमेणैव तु होमयेत् ||

तृतीयं ब्रह्मभिश्चैव कथितं शिवसंयुतम् |
होमन्तु गदितं वत्स सर्वपापक्षयापहम् ||

तस्याप्यन्ते तु दातव्या आहुतिर्या उदाहृता |
तस्य होमं प्रकर्तव्यं शतानि पञ्च वै सुत ||

अथवा हृदयं तेषां होमयेत्तदनु क्रमात् |
षोडशैव * शून्याहुस्तेषां शुद्धिर्विनिर्दिशेत् ||

अथवा शक्तियोगेन शिवजेन तु तत्वतः |
होमयेत् संपुटीकृत्य एकैकं वीजमन्त्रवित् ||

आहुत्यानुक्रमं पूर्व यदुक्तं शास्त्रकल्पितम् |
एवं दीक्षा समाख्याता सर्वपाशापहाशुभा ||

योनिन्यासादितः कृत्वा उद्धारं चाप्य पश्चिमम् |
शोधनानु क्रमं चैव कर्तव्यं तु सदा बुधैः ||

योनि न्यासं समाख्यातं पूर्वमेव मया तव |
निष्कलं परमं तत्वं सा योनिः सर्वदेहिनाम् ||

देहोयं कथितः पूर्वं सप्तभिर्दशेभिस्तथा |
पञ्चभूतां समुद्दिष्टाः पञ्चब्रह्मास्तुते नघ ||

षडङ्गं च तथा चान्यं योनिपूर्वं षडानन |
न योनिना विनाभूता ब्रह्मानाङ्ग जातया? ||

तस्मात् सर्व प्रयत्नेन योनिन्यासं विजानथ |
या सा मात्रा कला वत्स सा ह्यंते च व्यवस्थिता ||

पराशक्तिः समाख्याता बीजाङ्कुरविसर्पिणी |
सा योनिः सर्वभूतानां माता प्रसवकारिणी ||

प्. २४अ)

तया युक्तास्तु ते वत्स दशसप्त प्रकीर्तिताः |
अन्यथा न भवेत्तेषामुत्पत्तिर्योनिवर्जिताः ||

सा नियुक्तास्तु कर्तव्या हृदयेन समासतः |
तेन सर्वं प्रकुर्वीत विधानं शिवभाषितम् ||

अर्चनं प्रोक्षणं चैव संहारं ताडनं तथा |
संयोगं चैव विक्षेपमर्चनं च पुनस्तथा ||

गर्भाधारण कर्मञ्च कतव्यञ्चानुपूर्वशः |
जननं चाधिकारं च भोगञ्चैव लयं तथा ||

स्रुतत्वे चाहुति शतं हृदयेन तु कारयेत् |
पाशछेदं तथास्त्रेण दद्यात्पूर्णाहुति क्रमात् ||

हुं फट्कारसमायुक्तंमुद्धारं चानु पूर्वशः |
वार्थिवानु क्रमेणैव ब्रह्मचाङ्गादिषु क्रमात् ||

संहारं चैव कर्तव्यं तत्वानां प्रतिवर्द्धनम् |
मन्त्रतत्वे वयं योगोऽनुपूर्वेणकारयेत् ||

मन्त्राः सप्तदश प्रोक्तास्तत्वां सप्तदशाव्ययाः |
हुंफट्कारसमायुक्ता ह्येतव्यास्तु शिवाध्वरे ||

तत्वे तत्वे विनिर्दिष्टं कर्ममेतन्मया तवः |
एवं विशोधितैर्वत्स न पुनर्गृह्णते तनुं ||

अन्यथा नैव मुच्यन्ते विधिहीनास्तु साधकाः |
ईशानमादितः कृत्वा शिवास्त्रान्तमतः परम् ||

वर्णे वर्णे तु कर्तव्य अंवरादिक यान्तिकम् |
पूर्णाहुति वयोदद्यादन्ते चैव चतुर्थिका ||

स्वरान्ते एक उद्दिष्टा कादिभांते द्वितीयका |
यादिशान्ते तृतीया तु क्षान्ते चैव चतुर्थिका ||

एवं दीक्षाः समाख्यातास्तत्वमार्गव्यवस्थिताः |
कथितामन्त्रयुक्तास्तु पूर्वमेव मया नघ ||

पञ्चधा तु समाख्याता दीक्षा ते पाशमोचनी |
भूतैस्तु प्रथमा दीक्षा ब्रह्मभिश्च द्वितीयका ||

प्. २४ब्)

तृतीया चाङ्ग दीक्षा तु चतुर्थी तात्विकी भवेत् |
पञ्चाशान्ते समुद्दिष्टा साज्ञेया तात्विकी गुह ||

कलैस्तु पञ्चमी प्रोक्ता प्रसादेन तु संयुता |
पञ्चमि सा विनिर्दिष्टा निर्वाणफलदायिका ||

न कलैस्तु विना भद्र प्रसादेशः प्रवर्तते |
प्रतिष्ठा कुब्जिका ज्ञेया सा क्रिया तु द्विकुब्जिका ||

तान्तु मध्यगतां कृत्वा तस्याधस्ताज्जलेरागा |
निवृत्तिर्वारुणी ज्ञेया शिखाया तु रुदाहृता || 

विद्याग्नेयी भवेद् वत्स द्विकुब्जस्योपरिस्थिता |
शान्ति बिन्दुः समाख्याता अनिला तत्व वाहिनी ||

तस्यातीतं परं व्योमं नादं वैयदुदाहृतम् |
एषा वै कथितं स्कन्द प्रसादस्तु कला युता ||

पञ्चमी सा विनिर्दिष्टा दीक्षा निर्वाणगामिनी |
पूर्णाहुत्यन्त काले तु अमृतं चिन्तयेत्ततः ||

श्रवन्तं मूर्द्ध्नि भागे तु हृदिमाप्याय बिन्दुकम् |
दीक्षा प्रकरणे ह्येवंमेष दृष्टोविधिः परः ||

अमृतं पूर्वमाख्यातं प्रक्रियान्ते मया तव |
योनिरेखा समाख्याता शक्तिस्तु लक्षणान्विता ||

विस्तरः कथितस्तात् क्रिया पूर्व मयोदिता |
संक्षेपात् कथयिष्यामि यथा ज्ञास्यसि तद्धुवम् ||

विषुवेन तु योगेन लभते परमं पदम् |
योगन्तु विषुवं प्राप्य कोन मुच्येत बन्धनात् ||

पृथिव्याद्यञ्च? नाद्यो वै शब्दादि गुणवायुभिः |
मन्त्राधि देवताः ख्याताः कलायाः पूर्वचोदिताः ||

एते पूर्वसमाख्याता पार्थिवाद्या महातपाः |
व्यापकाः परमा बीजास्तेषां व्याप्तिं शृणुष्वमे ||

प्. २५अ)

हृदयान्ते समुद्दिष्टास्तत्वान्ते च प्रकीर्तिताः |
ब्रह्मादीनां विभागेन ते चैव परिनिष्ठिताः ||

तेषां स्वरूपमाख्यातं समासेन तु षण्मुख |
संज्ञा मात्रं पुरा वत्स कथितन्तु मया तव ||

विस्तरं प्रवदिष्यामि येन विंदन्ति तत्वतः |
विषुवं यत्समुद्दिष्टं मोक्षदं परयाप्रदम्? ||

निष्कलं परमं शुद्धं तत्वमैशं निगद्यते |
मूर्द्धांतं यात्यसौ देवे विषुवेन योगतः ||

आकाशाद्भवते बिन्दु स च वायुः प्रकीर्तितः |
तन्त्रान्ते तत्समुद्दिष्टं सदाशिव पदं ध्रुवम् ||

बिन्दोर्विद्या समुत्पन्ना अग्नितत्वं विभाव्यते |
अग्नेरापः समुत्पन्ना आपात्पृथिवी संभवः ||

एतैस्तु हृदयं प्रोक्तं जगतस्तु महामते |
जगतस्तु मातृकान्ते या यथा लीना तु मे शृणु ||

या कलाः पूर्वमाख्याता निवृत्त्याद्या मया तव |
प्रतिष्ठा तेज बिन्दुश्च तस्मादुपरिसंस्थिताः ||

तासां विभागं वक्ष्यामि कलानान्तु सुरैः सह |
सद्यं चैवादितः कृत्वा शिरं यावदवस्थितम् ||

शान्ता ह्येते समुत्पन्नाः स्वरा वै क्रमशः पुरा |
सद्यं च हृदयं वामं शिरं चैव चतुर्थकम् ||

बिन्दुदेवाः समुत्पन्नाश्चत्वारो बीजमुत्तमं |
अघोरं च शिखा देवी पुरुषं वर्ममेव च ||

विद्या ह्येते विजानीयाश्चतुरस्तेजसम्भवाः |
ईशानं च प्लुतं देवं नेत्रं चास्त्रञ्च धीमतः ||

निवृत्त्यास्तु स्थिता ह्येते चत्वारस्तत्वमुत्तमाः |
नपुंसकास्तु चत्वारः क्रुधामृत्युजरास्तु ये ||

व्याधिरन्ते विजानीयात् प्रतिष्ठायां विजानतः |
पुनरन्ये च मार्गेण कन्या जन्मवरानन ||

प्. २५ब्)

निवर्त्तिर्वारुणी ज्ञेया उकाराख्या वरानन |
प्रकृतिः सा विजानीयाच्चतुर्विंशति नायिका ||

वारुणी सा समुद्दिष्टा * * * *? शक्रजां विदुः |
द्विकुब्जा सा भवेद् वत्स हकाराक्षरसम्भवाः ||

विद्याग्नेयी विजानीयादुकाराक्षरलक्षणा |
एकारस्था विजानीयाद्भावस्था च तथा पुनः ||

भावमकारमित्युक्तं शतार्धव्यापकं प्रभुम् |
शिशकं संविजानीयाच्छिवस्य परमात्मनः ||

शान्तिर्मरुत्समुद्भूता बिन्दुतत्वं कलात्मकम् |
एता वै कथिता स्कन्द कलास्तत्वे व्यवस्थितम् ||

पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाशमेव च |
कथिताः पञ्चभूतास्तु स्वरैस्तु सह संयुताः ||

पुनर्विभागं वक्ष्यामि सर्वतन्त्रेषु सम्मतम् |
स्वराणाञ्च कलानाञ्च यो योयं सर्वसिद्धिदा ||

अकारादि विसर्गान्तं स्वरा वै? षोडशः स्मृताः? |
शान्त्या तु आदितः कृत्वा चतुरश्चतुरः स्मृताः ||

अकारादि शिरं यावच्छान्त्या देहसमुद्भवाः |
पञ्चमं दीर्घमूकारं ऋ ॠ वर्णौ तथैव च ||

विद्या समुद्भवा ह्येते ज्ञातव्याः सिद्धि तत्परैः |
ऌकारमादितः कृत्वा ऐकारान्तमवस्थिताः ||

प्रतिष्ठाः सम्भवा ह्येते ज्ञेयाश्चैव निवृत्तिजाः |
निवृत्तिः कथितास्त्वन्यै रूकाराख्या तु वारुणी ||

निवृत्तिः पार्थिवीः ज्ञेया प्रतिष्ठा वारुणी स्मृताः |
द्वितीयं कथितं भेदं कलास्वरसमन्वितम् ||

तृतीयं संप्रवक्ष्यामि भेदं परमदुर्लभम् |
स्वराणाञ्च कलानाञ्च भूतानाश्चाप्यवस्थितः ||

प्. २६अ)

आदिरन्तौ स्वरौ वत्स प्रोक्तौ विद्या समुद्भवौ |
चत्वारस्ते विजानीया अ आ बिन्दु बिन्दु विसर्गजम् ||

ईकारद्वयमेवोक्तौ ए ऐ तत्वे च ते नघ |
एतेऽपि चतुरः प्रोक्ताः प्रतिष्ठा देहसमुद्भवाः ||

द्विरोष्ठ वदनौ वर्णौ चत्वारः परिकीर्तितौ |
निवृत्ति सम्भवास्ते तु ज्ञातव्या सिद्धि तत्परैः ||

नपुंसकास्तु चत्वारः कलस्य कथयामिते |
ऋकारः सान्त्यया जातः ॠकारः शीशकोद्भवः ||

ऌकारस्तु प्रतिष्ठाभूः ॡकारस्तु निवृत्तिजः |
एवं स्वराः समुत्पन्नाः समस्तव्यस्तसंभवाः ||

ततोत्पन्नाविजानीयात्ततस्ते कामदा स्मृताः |
स्पर्शानान्तु वक्ष्यामि योगोयं भूतसंयुतः ||

कवर्गं शान्त्यया जाते विद्याजातञ्च वर्गजः |
ट वर्गस्तु समुद्भूतः प्रतिष्ठायां गुहेश्वर ||

तवर्गो वारिजो ज्ञेयो निवृत्तिः प्रभवो नघ |
पृथिर्वी केचिदिच्छन्ति निवृत्तिं पार्वती सुतं ||

प्रतिष्ठा तु जलं विद्धिरस्मिन्तन्त्रेन संशयः |
अन्य तन्त्रे समुद्दिष्ठा प्रतिष्ठा शक्रजा गुह ||

निवृत्तिर्वारुणी ज्ञेया भेदद्वयमिदं स्मृतम् |
प्रतिष्ठा शिवपत्नी तु शान्तिं माहेश्वरी स्मृता ||

विद्या तु वैष्णवी प्रोक्ता निवृत्तिर्ब्रह्मवादिनी |
जगद्बीजं भवेद् ब्रह्मा विष्णुर्योनिर्न संशयः ||

बीजी माहेश्वरश्चैव शिवश्चैव नपुंसकः |
एतच्चतुष्कं सर्वस्वं देवैरपि सुदुर्लभम् ||

गोपनीयं प्रयत्नेन शिव सद्भावमुत्तमम् |
प्रतिष्ठा शिव तत्वन्तु सर्वतन्त्रे उदाहृतम् ||

द्विकुब्जं यद्भवेद् देवं तत्तत्वं परमेश्वरम् |
पृथिवी सा समुद्दिष्टा योनिरेषा परापरा ||

प्. २६ब्)

विद्या तत्वं समाख्यातं शिवतत्वस्य मस्तके |
आत्मतत्वं निवृत्तिस्तु कथिताभवभीरु समः? ||

नाददेहात्समुत्पन्नं पञ्चमं वर्गशेखरम् |
य वर्गमेतदित्युक्तं यस्यान्ते तत्वमीश्वरम् ||

मकारं नामयेत्प्रोक्तं बिन्दुतत्वं स* * *म्? |
मोक्षदं दुःखनाशञ्च करोति परमेश्वरः ||

एवं स्पर्शाः समाख्याताः कला देहसमुद्भवाः |
अन्तस्थाः कथिता वत्स कला देहेषु संस्थिताः ||

वायव्यां कथिता शान्त्या विद्याग्नेयी प्रकीर्तिता |
प्रतिष्ठानाममाहेन्द्री निवृर्त्तिर्वारुणी स्मृता ||

पूरकादि प्रयोगेण तत्व त्रयमवस्थितम् |
सकारः पूरकः प्रोक्तः प्रकारः कुम्भकः स्मृतः ||

रेचकस्तु सभाकारो वै प्राणायां मस्त्रयः स्मृताः |
ऋकारं कथितं सर्व वाङ्मयं स चराचरम् ||

भूतानां व्याप्ति रेष्ठते? कथिता सर्वतो मया |
अज्ञात्वैतानि तत्वानि हकारस्थानि सुव्रत ||

नासौ मोचयते पाशान्ना चार्यश्च महीतले |
विषुवन्तु समाख्यातं धारणाभिः समन्वितम् ||

प्राणायाम त्रयेणैव विषुवं भवते गुह |
एभिर्युक्तो महेशानः सुप्तभिर्धातुभिः सदा ||

देहोद्देहद्भ्रमेद्वत्स? व्यापकः परमेश्वरः |
धातवः सप्तमुद्दिश्य मरुच्छान्त्यादि? कीर्तिताः ||

एतद्देहं शिवं संशय? भ्रमते सर्वजन्तुषु |
क्रमात्क्रमण योगेण वामदक्षिणतः स्थितः ||

प्राणायाम समायुक्ता क्रमे *? निष्कल? शिवः |
पूरयेद्देहमध्यस्थः पुनस्तिष्ठेत निश्चलः ||

क्षणयेकं शिवोदेहे रमते वंशगोचरे |

प्. २७अ)

दक्षिणे चोत्तरे चैव रेचकः परिकीर्तितः ||

दक्षिणे चोत्तरं विन्द्याद्वामे दक्षिणमाविशेत् |
अयनौतौ समाख्यातौ सङ्क्रमे ते परस्परम् ||

विषुवन्ते समं वत्स सङ्क्रमः परिकीर्तितः |
तेन योगेन तत्कुर्याद्येन मोचयते पशुम् ||

नाडी विवरसम्बन्ध ऊर्ध्वनाला ह्यधोमुखाः |
ग्रन्थिद्वययुताः सर्वे हुं फट्कारान्तजापिताः ||

पार्थिवाद्याः समाख्याता ग्रन्थि योगे पुरामया |
द्विमुखास्ते विजानीयादधोर्ध्व प्रवहाः सदा ||

पादौ सद्यं स्थितं देवं गुह्ये वामं प्रतिष्ठितम् |
अघोरं हृदयावस्थं वक्त्रे वक्त्रं प्रतिष्ठितम् ||

ईशानं मूर्द्ध्निभागस्थं पञ्चस्थाना प्रकीर्तिताः |
अधोमार्गवहा ह्येते ग्रन्थव्यः पञ्चसंस्थिताः ||

अज्ञानीनां महासेन ज्ञानिनामूर्द्धगामिनः |
ज्ञानमेषां प्रवक्ष्यामि येनोर्द्धं प्रवहन्ति ते ||

ये ब्रह्मास्ते भवेद् भूता ये भूतास्ते पुनर्विदुः |
ब्रह्मा वै नात्र संदेहां तेषां भेदं ब्रवीमिते ||

सद्यस्तु पृथिवी ज्ञेया वामोह्यापः प्रकीर्तितः |
अघोरः शिखिमित्युक्तं वायुस्तत्पुरुषः स्मृतः ||

ईशानन्तु भवेद् व्योमं एवं भूताः प्रतिष्ठिताः |
ब्रह्मस्था मोक्षदा ज्ञेया भूतस्था बन्धका विदुः ||

कलामय समुद्भूतास्ते भूताः परिकीर्तिताः |
भवन्ते भवमित्युक्ता भूता भूते व्यवस्थिताः ||

चतुर्दशान्ते संसारे तेन भूतास्तु ते स्मृताः |
देवमष्टविधं प्रोक्तं तिर्यग्जातिषु पञ्चधा || 

मानुष्यमेक जन्मन्तु क्रमते भूतगोचरे |
सा *? तु पृथिवी प्रोक्ता वकारो वरुणः स्मृतः ||

प्. २७ब्)

रकारस्तु भवेद् वह्निरनिलश्चापि मारुतः |
आकाशस्तु भवेत् स्कन्द विनादः परमेश्वर ||

एते भूतात्वकाबीजां ब्रह्मस्थां शृणु तत्वतः |
बिन्दुनादान्तगं तत्वं सद्योजातः प्रकीर्तितः ||

तस्य तृतीयं वामं तु पञ्चमं बहुरूपकम् |
अघोराद्य? तृतीयन्तु देवं तत्पुरुषात्मकम् ||

ईशानं ओमिति ज्ञेयं एवं ब्रह्मा प्रतिष्ठिताः |
कला विज्ञा योगेन तेषां भेदं ब्रवीमिते ||

अकाराद्यं शका मध्ये सद्यां संप्रकीर्तितम् |
अधिदेवं भवेच्छक्रः पृथिवी सा निगद्यते ||

इकारन्तु भवेद् वामं द्विकुब्जं प्रथमस्य तु |
सोप्यंरमे वामदेवस्य वारुणं तत्प्रकीर्तितम् ||

अधिदेवो भवेत्सोथ तृतीयं प्रवदाम्यहम् |
अघोरं तेजमित्युक्तं द्विकुब्जस्योर्द्धसंस्थितम् ||

वह्निस्तु देवता तस्य पुरुषः शिरसि स्थितः |
अधिदेवं विजानीयादनिलं सर्वगं प्रभुम् ||

ईशानं व्योममित्युक्तं विषन्तस्याधिदेवताम् |
बिन्दुरूपं तु स रूपस्य बिन्दुकं प्रणवं स्मृतम् ||

एताः कलाः समाख्याता ब्रह्मवृत्तिसमन्विताः |
पञ्चतत्व समायुक्तं कथयामीहते सुत ||

ब्रह्मानि वृत्तिरियुक्तश्च तु विंशति नायकः |
पञ्चकस्तु चतुर्विंश नायकः षट्क उच्यते ||

एतद्योगं समाख्यातं दुर्लभं स्यात्म?वेदिनाम् |
प्रतिष्ठा भवते विष्णुर्यत्र तत्वं प्रतिष्ठितम् ||

अनाख्ये मम वर्णश्च रूपगोचरवर्जितम् |
यद्वर्ण रहितं शान्तं यस्मिन्नेव प्रतिष्ठितम् ||

पूर्वमुक्तं मयावत्स शक्तिरन्ते शिवं स्थितम् |

प्. २८अ)

शक्तिस्तु वैष्णवी प्रोक्ता प्रतिष्ठा गदिता तु या ||

तत्रस्थः परमेशाने यं विदित्वा मृती भवेत् |
तस्योपरिष्ठाद्भेदोयं प्रवदिष्यामि सुव्रत ||

अष्टभेदैः स्थितं स्कन्द कथयिष्यामि निष्कलम् |
शिवतत्वं भवेद् विद्यान्मस्तकं यदुदाहृतम् ||

सर्ववर्णगतं तन्तु ज्ञातव्यं मोक्षकाङ्क्षिभिः |
अन्यथा न भवेत्स्कन्द संसारस्य प्रवर्तनम् ||

न वर्णा न च मन्त्राश्च नादाश्च न च देवताः |
न भूता सूस?सङ्घाश्च न भावा विषयास्तथा ||

नाहङ्कारे मनश्चैव नन्वधीः संप्रवर्तते |
नाव्यक्तः पुरुषश्चैव नियतिर्नैव विद्यते ||

न कालो न च माया च न विद्या च व्रतेश्वर |
शिवतत्वस्य चैतानि प्रकुर्वन्तिमनेकधा ||

शान्तस्योपरिपरिर्द्री?शन्तु मोक्षकः परमेश्वरः |
तेन क्षुधास्तु वै कर्णा व्यक्तिं यान्ति यथेच्छया ||

तस्योपरि पदं देवं नादरूपं सदाशिवम् |
स मोक्षः स च मूक्तिश्च तत्क्षयं ध्रुवमेव च ||

तत्परं कारणं शान्तमजरं नित्यमव्ययम् |
सदाशिवमिति प्रोक्तं नित्यस्थमचलं ध्रुवम् ||

तत्परन्तु परं प्रोक्तं परं यस्य न विद्यते |
नादान्तरञ्जिनी यावत्पदमष्टादशान्तगम् ||

एतत्ते कथितं स्कन्द विज्ञानं ग्रन्थिभेदकम् |
पुनरन्यं प्रवक्ष्यामि दीक्षायोगव्यवस्थितम् ||

धरित्री मनसा युक्ता कर्तव्या मन्त्रसंयुता |
येन ग्रन्थिमधोवाहं मित्वा याति परं शिवं ||

शाक्रंबीजमधो न्यस्य शान्तस्य च महातप |

प्. २८ब्)

दीर्घाकारसमायुक्तं बिन्दुयुक्तं तु कारयेत् ||

सप्लुतमादितो न्यस्य अन्ते चास्त्रं शिखान्वितम् |
सुदीर्घं क्रीयते मन्त्रं यावत्पूर्णं समन्ततः ||

दिर्घाकारेण विप्रेन्द्र पूरकेन प्रयोगतः |
कुम्भकश्च समां तिष्ठेत्प्राणं मोक्षप्रदायकम् ||

यावद्देहं सुसंपूर्णं तावद्वै पूरयेद्बुधः |
तस्यान्तेन तु देवेन शिखास्त्रेण परेण तु ||

छेदनं तस्य कर्तव्यं अंते रेचकसंयुतम् |
पार्थिवस्य तु तत्वस्य उद्घातैः पञ्चभिर्बुधः ||

शोधनं कथितं भद्र स बाह्याभ्यन्तरं गुह |
तत्वे तत्वे तु द्रष्टव्या वियुक्तानिरङ्कुताः ||

एवं सर्वगता पृथ्वी वेदितव्यामुमुक्षुभिः |
*? चेता चेतसिसंयोज्य द्विरभ्यासपदेरितम् ||

अवधानं स्मृतं चित्तं चेता बोधः प्रकीर्तितः |
तेन चायामनं कुर्याद्येन चोर्द्धमुखं भवेत् ||

एवं जलेक्ष तत्वस्य प्रयोगमिदमारभेत् |
शिवाङ्गयुक्ता कर्तव्या शेषास्तु चतुरोपराः ||

यथा पूर्वप्रयोगेन पृथिव्यादि क्रमेण तु |
चतुर्भिश्चैव उद्घातैर्वारितत्वं विशोधयेत् ||

त्रिभिस्तेजो विजानीयाद्द्वाभ्यां तु मरुतः स्मृताः |
एकेन शोधयेद्व्योमं प्रसादेन न संप्रयः ||

विशुद्धेन तु कर्तव्यं भूतार्गल?विशोधनम् |
तेन पञ्चसुविप्रेन्द्र शिखास्त्रे ताडनं शुभम् ||

येन दग्धकरो हन्ति भूता वै सारितामजः |
एतद्गुह्यं सष्मंसमतं? भूतार्गलविभेदकम् ||

येन भूयो न भूयस्तु भवते भूतसम्भवः |
भित्वार्गलां न्यसेद्योनिं तत्वे तत्वे तु संधयेत् ||

प्. २९अ)

शक्त्या तु संपुष्टि? कृत्य वौषडन्तेन निक्षिपेत् |
शक्तिस्तु भवते तत्वं न तत्वं शक्तिवर्जितम् ||

शक्तिरन्ते स्थितं तत्वं दुर्विज्ञेयं सुरैरपि |
तया तु संपुटं कृत्वा चतुरः पूर्ववत्क्रमात् ||

तेषामेको विधिः प्रोक्तः सन्धानेन व्यवस्थितः |
सन्धानं संप्रवक्ष्यामि येन यास्यति तत्पदम् ||

उकारः प्रलयं याति कुटिलायां षडानन |
ऊकारः कुटिला चैव तामसे संव्यवस्थितौ ||

तामसस्त्वहमे बाहुर्विद्या देह समाश्रितः |
विद्यादेहसमाख्याता लयं यान्ति स शान्तया ||

शान्तापि प्रलयं यान्ति भक्षयित्वा चराचरम् |
बिन्दु तत्वं विजानीयान्नाद तत्वं सुदुर्लभम् ||

नादात्परतरं देवं शिवं परमकारणम् |
तत्र गत्वा महासेन सन्धानेन तु योगिनः ||

नपुर्गृह्णते जन्तुर्भूताख्यं यत्प्रकीर्तितम् |
एतत्संधानमित्युक्तं सर्वपाश निकृन्तनम् ||

अनाख्येयमिदं योगं दुष्टशीलायमानवे |
शुद्धिशुद्धायदान्ताय हिताय नियतात्मने ||

तस्याख्येयमिदं योगं नान्यस्य तु कदाचन |
संधानमेतदाख्यातं द्वितीयं परमं शृणु ||

आदिमन्तु द्वितीयेन गृह्णेद्देहांस्तु देहिनम् |
मुष्टिना तु समासेन आयामं कारयेच्छिवे ||

यत्तद्बीजं परं तत्वं हृदयस्थन्तु तिष्ठति |
हृदयान्ते परं स्थानं वीवस्य तु षडानन ||

तेन चाकर्षये क्षिप्रं मुष्टियोगेन सर्वजः |
तावन्न मोक्षयेन्मुष्टिं यावत्पूर्णं पुरं ततः ||

पुरिते तु पुरेक्षेप्या या मुष्टिः पूर्ववेष्टिता |
स चास्त्रेण महाभाग द्वादशान्त स्थितेन तु ||

प्. २९ब्)

समरात्र महायोगे निष्कले भववर्जिते |
तत्रयुज्यान्ततो देही येन भूयो न जायते ||

एवं सायुतां यान्ति समयैः परिवर्जिताः |
समयस्तु दशप्रोक्ता यमाद्यायै प्रकीर्तिताः ||

नियमास्तु तथा चान्ये तेषां संज्ञानिबोधये |
अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्मचर्यमकल्कता ||

अक्रोधो गुरुशुश्रूषा शौचमाहारलाघवम् |
अप्रमादश्च पञ्चैते नियमाः परिकीर्तिताः ||

यमास्तु पूर्वजा ज्ञेया एता वै दशकीर्तिताः |
समयास्तु ईमे ख्यातादृशधर्मस्य जातयः ||

धृतिक्षमादयः स्तेय शौचमिन्दिय निग्रहम् |
ह्रीविद्यासस्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ||

एतैस्तु वर्जिता ये तु नराः पापरायान्विताः |
तेपि यान्ति महासेन सन्धानेन शिवं पदम् ||

यदुक्तं पूर्वसूत्रे तु साधकस्य विमोक्षणम् |
प्रयान्ति परमं स्थानं समयैः परिवर्जिताः ||

अनिर्देश्यमविज्ञातं यत्कृतं तद्वृथा भवेत् |
तमुद्दिश्य कृतं कर्म मोक्षदो भवते गुह ||

शिवी भूतं जगत्सर्वं विचिन्त्येत चराचरम् |
सर्वकर्मसुवर्तन्तं चिन्तितव्यं मुहुर्मुहुः ||

अशिवात्मकं यत्कर्म कुरुते मूढचेतसः |
तेन कर्मस्वरूपेण गृह्ये ते शतशोनरः ||

तस्मात्कर्मसु सर्वेषु चिन्तितव्यं सदाशिवम् |
येन कर्म फलावाप्तिर्भवने साधकस्य तु ||


इति कालोत्तरे त्रयोदशतिके दीक्षापटलः समाप्तः ||


उत्क्रान्तिं चैव वक्ष्यामि येन चोत्क्रमते ध्रुवम् |
सूर्यस्य ग्रहणं कृत्वा आयामं कारयेद्बुधः ||

प्. ३०अ)

आयामान्ते तदा वत्स च्छेदनं कारयेत्सदा |
क्षरास्त्रेण सुतीक्ष्णेन तदा चोत्क्रमते ध्रुवम् ||

सूर्यश्च्च सकलं तत्वं विषुवेन तु संयुतम् |
सन्तानेन सुदिर्घेण योजयेत् परमेश्वरे ||

वक्त्रं पिधापयित्वा तु उच्चरेच्छिवमक्षरम् |
पूरयित्वा समुच्येत विसर्गेणपुटद्वयम् ||

एवञ्चोत्क्रमते शीघ्रं तत्वी तत्वार्थ वेदिनः |
द्वितीयान्ते प्रवक्ष्यामि उत्क्रान्तिं पाशदायिकाम् ||

यया चोत्क्रमं शीघ्रमसंयुक्तोपि साधकः |
सद्य उत्क्रमणह्येतत् कथयामि सुनिश्चितम् ||

मनसाग्रन्थिताः पाशाः सूत्रेमणि गणा इव |
हृत्पद्माद्यावत्तत्पद्मं मनस्तन्तु सुतानितम् ||

मणयः पूर्वमेवोक्ता भूता ये समुदाहृता |
ग्रन्थयस्ते च इत्युक्तामणयश्च विशेषतः ||

पाशाश्च बन्धकास्ते तु वेदितव्या प्रयत्नतः |
भेदनन्तेषु कर्तव्यमनेनं तु महात्मनः ||

तन्तुकः स तु आख्यात वेधकः परमेश्वरः |
हृत्पद्माद्या वत्तत्पद्मं याति सन्तान चोदितः ||

धरित्री याति आपे तु आपोयाति गुणत्रयम् |
गुणत्रयोऽनिले याति अनिलश्च वियद्विशेत् ||

वियच्च परतो याति शिव धामे सनातने |
एषो वै तन्तुकः ख्यातो मणीनां वेधकः परः ||

हृत्पद्माद्यावत्तत्पद्मं कथितं ते शिवात्मकम् |
तं दृष्ट्वाच्छेदनं कुर्यान्मनोवृत्यामनंच्छिदेत् ||

मनसैव मनंछित्वा नान्यस्य प्रभवं सदा |
न वाचा न च भूतास्तु नेन्द्रियाविययास्तदा ||

एते सर्वे निवृत्तास्तु भूते चानिलसम्भवे |

प्. ३०ब्)

एतच्च गन्धानिजानितरसस्यं? न तेजसः ||

विज्ञान रहितं स्थर्य? रहितं स्पर्शनस्य तु |
शब्दादि रहितं यच्च तत्पदं परिकीर्तितम् ||

एके विच्छेदकस्तत्र मानसः संप्रकीर्तितः |
तस्य छेदं सकृत्कृत्वा तन्तुकस्य मनेन तु ||

तं च्छिसा? विनिवर्तेत मनसः परमेश्वर |
निवृत्तेस्तु मने वत्स जीतः केवल *? जेत् ||

स्यान्मोक्षकरं गुह्यं य कथ्यं कथितं तव |
स्वेहेमकुष्टेनतेकस? कथितं परमं पदम् ||

एतत्संधानयोगन्तु विविधं परिकीर्तितम् |
भूतजं प्रथमं योग मुक्तासिद्धि? विध्वंरतम्? ||

तृतीयं मनयोगन्तु मनसैव समारभेत् |
दीक्षा प्रकणि ह्येतत्कथितं पाशदाहकम् ||

अविज्ञायमिदं योगं यो दीक्षां कर्ममुत्सहेत्? |
स पच्यते ह्यवी * न्तेसुं चिरंकालमक्षयम् ||?

अनाख्ययमिदं ज्ञानं दुष्टशीलायमानवे |
सुशीलाय प्रदातव्यंमन्तज्ञानोत्तमोत्तमम् ||?

इति कालोत्तरे वयो?दशंशतिके दीक्षापटलः ||

कार्तिकेय उवाच ||

दीक्षितस्य तु देवेश महाशुद्धस्य? साधके |
शिव तस्ये? नियुक्तस्य अभिषेकं कथं भवेत् ||

न ग्रहान्मे? *? सर्यास्तु विष्णुयान्विविनायका |?
दीक्षितस्तु महादेव यत्वया पार्वतीश्वर ||

शिवस्य कीदृशो देव अभिषेको विधीयते |
विमुक्त सर्वबन्धैस्तु * *? देहस्तु तिष्ठति ||

शेषवृत्ति नियोगेन क्षीणदेहे शिवं व्रजेत् |
कथं तस्यु तु कर्तव्यं दीक्षितस्यभिषेचनम् ||

प्. ३१अ)

ईश्वर उवाच ||

शृणु पुत्र महाप्राज्ञ यत्त्वया चोदितं वचः |
तस्याहं कथयिष्यामि प्रश्ननिर्णयकारणम् ||

विद्यातत्वनिमित्तार्थे अभिषेको विधीयते |
त्रिविधश्चाभिषेकोऽस्य कर्तव्यः साधकेश्वरे ||

अभिषेके कृते पूर्वमुक्तिं दीक्षा विधीयते |
विद्यादीक्षा द्वितीया तु यत्र विद्याप्रदीयते ||

साधकस्य द्विजश्रेष्ठ उपसर्गे तृतीयकम् |
एवं त्रिविध उक्तो वै अभिषेको मया तव ||

विभागन्तेषु वक्ष्यामि येन भ्रान्तिर्न विद्यते |
विद्याभिषेकं प्रथमं कर्तव्यं साधकादिभिः ||

विद्यादीक्षां पुराकृत्वा ततो विद्याभिषेचनम् |
पाशानां छेदनं यत्र क्रियते साधकस्य तु ||

मुक्तिदा सा भवेत् स्कन्द दीक्षानिर्वाणदायिका |
विद्यया न तु दह्यन्ते दीक्षया पाशगोचरम् ||

विद्यान्ते च पुनर्यस्मात्तेन विद्या इहोच्यते |
शिवतत्वे येन युक्ताः शिवतत्वेन धीमता ||

छिन्ना नैव शरास्त्रेण ते पाशास्तु भवन्ति हि |
विद्या दीक्षानन्तरतो भवते पाशदाहिका ||

तया दग्धा न रुह्यन्ते पाशा वै सरितात्मज |
शेषवृत्त्या तु भावेन त्रैलोक्यफलगामिनी ||

विद्या दीक्षा भवेत्तत्र शृणु तस्यापि निर्णयम् |
अनेनैव तु देहेन यत्फलं भुज्यते गुह ||

विद्या तत्वं समुत्थन्तु नात्रकार्यविचारणात् |
पातालश्चोर्द्धगमनं गुटिकासिद्धिलक्षणम् ||

अज्जनं हरितालञ्च पादुकै रोचनं तथा |
विद्याधरपदावाप्तिं योगिन्यैश्च सहैकता ||

प्. ३१ब्)

भूलोकस्य च राज्यं स्याद्यथेष्टं क्रमशो द्विजः |
अणिमाद्याष्टकं भागं शेषवृत्तिरियं स्मृता ||

भक्ष्य भोज्य विचित्राश्च चतुर्धा तु रसानि षट् |
एवं भुक्त्वा ततः सम्यक् साधकस्तु न संशयः ||

यात्यसौ परमं स्थानं न पुनर्गर्भगोचरम् |
भिन्ने देहे फलं तस्य भुज्यते पाशमुक्तये ||

अनेनैव तु देहेन विद्याया भुज्यते गुह |
तस्या यागं प्रवक्ष्यामि सुविशुद्धे महीतले ||

विद्या तु मण्डलं कार्यं रजोभिर्विमलैशुभैः |
चतुष्कोणं तु कर्तव्यं चतुर्द्वारोप शोभितम् ||

तस्य मध्ये शितं पद्मं लिखेच्चाष्ट दलान्वितम् |
कर्णिका केसरैर्युक्तं सुप्रभं तेजशोत्कटम् ||

पूर्वोक्तेन विधानेन पातयेत रजं क्रमात् |
पातयित्वा रजं वत्स पूर्वन्यासार्च्चनं कुरु ||

आह्वानमर्घपाद्यं च पूजनं स्नपनं तथा |
धूपगन्धं पवित्रञ्च नैवेद्यं त्रदिशावलिम् ||

एवं सर्वविधानन्तु कर्तव्यं तु यथाविधि |
अग्निकार्यं यथोक्तन्तु पूर्वमेव मया तव ||

ते नैव विधिना कार्यमग्निकार्यन्तु तत्ववित् |
विद्या दीक्षा समाख्याता सकला भोगदायिका ||

विद्या दीक्षा विशुद्धस्य मुक्तिदीक्षा विधीयते |
मण्डलानां विभेदोयं प्रवादिष्यामि तत्वतः ||

सर्वकामप्रदं देवं माहेन्द्रमण्डलोत्तमम् |
वारुणं भुक्तिमुक्त्यर्थ यागं कुर्यात्तु देशिकः ||

नवनाभं तु कर्तव्यं यागं चास्त्राभिषेजने |
मारणे तु त्रिकोणं स्यात् स्तम्भने धनुषाकृतिः ||

प्. ३२अ)

उच्चाटे वर्तुलं ज्ञेयं विद्वेषे पञ्चकोणकम् |
एते वै मण्डप्रोक्ताः स्वतन्त्रविहिता गुह ||

पूर्वोक्ते चतुरस्रे च मण्डलेसार्व कामिके |
दिव्यसिद्धि प्रदे दिव्ये तत्र विद्याभिषेचनम् ||

कर्तव्यं देशिकेन्द्रैश्च शिष्यानां हितकारणात् |
ईशान्यां दिशिमास्थाय सकलं लक्षणान्वितम् ||

पञ्चाशदलसंयुक्तं पद्मं कुर्यात्स कर्णिकम् |
मतृकाक्षरबीजानि विन्यसेत्पूर्ववत्क्रमात् ||

यदन्ते बीजमुख्यन्तु अष्टवर्गाद्विनिर्गतम् |
घटस्थं क्रयते तन्तु बिन्दुयुक्तं मयोदयम् ||

कर्णिकान्ते तु कलशं स्थापयेद्बीजमुद्रया |
सर्वलक्षणसंयुक्तं निर्व्रणं ऋजुतः शुभम् ||

निर्मलं विरजं चित्रं शितं वा रक्तमेव वा |
विशालं कण्ठकर्णश्च बृहत्कुक्षि महोदरम् ||

सुपक्वं नातिदग्धञ्च नापक्वं चैव कारयेत् |
आवर्त रहितं कार्यमकृष्णञ्च सुमङ्गलम् ||

पूरितं हेमरत्नाघैरोषधीभिश्च शोभनैः |
सवणी च मुखोद्गारं नद्योत्थाम्भः प्रपूरितम् ||

सुगन्धगालितं कृत्वा चन्दनेन्दु विमिश्रितम् |
चर्चितं बाह्यतस्तच्च चन्दनागरुकुङ्कुमैः ||

दुकूलेन विचित्रेण स दशेन नवेन तु |
वेष्टयेत्तस्य कण्ठन्तु अलाभेक्षौमजेन वा ||

शुक्रेन तेन दिव्येन कर्पासेन नवेन तु |
एवं कृत्वा पुराभद्र पश्चान्न्यासो विधीयते ||

अङ्गैश्च ब्रह्मभिश्चैव भूतैश्चैवाभि मन्त्रयेत् |
अक्षसूत्रेण विप्रेन्द्र विधिना चाहृतेन तु ||

कुर्यादष्ट शतं तस्य मणीनां च विशेषतः |

प्. ३२ब्)

तत्र विद्यां न्यसेत् स्कन्द साधकः प्रार्थयेत्तुयाम् ||

ब्रह्म विद्यां तु पद्माक्षैर्वैष्णवी शंखजानति | 
रुद्राक्षै रुद्र विद्यान्तु इन्द्राक्षैश्च महेन्द्रिका ||

भास्करी या भवेद् विद्या स्फटिकैस्तां न्यसेत्सदा |
विद्याधरी तु या विद्या मौक्तिकैस्तु तां प्रकल्पयेत् ||

यक्षविद्या महासेन सुवर्णरजतादिभिः |
गान्धर्वी वकुलैश्चैवं कदम्बैश्च जपेत्सदा ||

राक्षसी निम्बरिष्टैस्तु कर्तव्यामालिका सदा |
मातरश्चन्द्र कान्तिस्तु इच्छन्ते पुष्टिवर्द्धनम् ||

गणाश्चैव तु नागाश्च * * * * * * * * |
* * काम प्रदातास्तु पुत्रं जीवास्तु पुत्रका ||

स्फाटिकैः पुष्टिकामन्तु मौक्तिकैः |
कुलमुत्सादनार्थन्तु निम्बारिष्टैस्तु कारयेत् ||

सौवर्णमालिकां चैव वश्यार्थे कारयेत्सदा |
विद्वेषेकदुतिक्तानां फलानां मालिका स्मृता ||

पद्मक्षैर्ब्रह्मविद्या तु क्षिप्रमेव प्रसिध्यति |
वैष्णवी यायवेद्विद्या साशखैः? सिध्यते ध्रुवम् ||

रुद्राक्षैर्मोक्षमिच्छन्ति जपतस्त्वथ धारणे |
रुद्राक्षधारणा वत्स मयापस्पृदात्ते? क्वचित् ||

* * * * * * * * * * * *##?
न मातरोपि हिंसन्ति रुद्राक्षं यस्तु धारयेत् ||

किं पुनर्जपते मन्त्रं रुद्राक्षै रुद्रजं गुह |
कोटि कोटि गुणं पुण्यं सकृदावर्तनाल्लभेत् ||

न्यायतोये धरिष्यन्ति रुद्राक्षकरसंस्थितम् |
मन्त्रयुक्तैस्तु वै वत्स ते रुद्राः पर्यटन्ति वै ||

नारुद्रो वहते स्कन्द रुद्राक्षं रुद्रवत्सदा |
रुद्र लिङ्गसहसेसु अर्वाङ्कुवन्तिते सदा ||

प्. ३३अ)

पापावस्थोपि यो वत्स रुद्राक्षं धारयेत्सदा |
तेपि मुक्ताविदेहास्तु शिवं यान्ति तनुक्षये ||

सुकण्टकं? सुविपुलं निर्व्रणञ्च गुरुं सदा |
धारयेद्यस्तु योगीन्द्र गुरुणापित निर्मलम् ||

सोपवाराविशुद्धेन गृह्णीयान्न्यायतः शुद्धि? |
मुखं मुखेन योक्तव्यं अपानं पनगोचरे ||

प्रोक्तं कार्पास सूत्रेण अथवा दर्भजे शुभे |
वल्कलेषा विशुद्धे तु ग्रन्थयेत गणे त्रिकाम् ||

मन्त्र कल्पोक्त विधिना कारयेन्मालिकां तदा |
येन सर्वफलावाप्तिर्भवते साधकस्य तु ||

औदुम्बरे महापीठे निर्व्रणे चाथ दान्तिके |
स्थापयेत द्विजश्रेष्ठ प्राङ्मुखोदङ्मुखोपि वा ||

अभिषिञ्च्य तदा शिष्यं वारिणा शुचिना बुधः |
मन्त्र जप्तं तु तच्छुद्धं शतमष्टोत्तरं क्रमात् ||

ते नाभिषेकं कर्तव्यं सुगन्धामलधारिणा |
श्रीफलैर्जातिकुसुमैः सुगन्धैर्हरितैः शुभैः ||

पूरितमोषधीभिश्च सुवर्णरजतैस्तथा |
सुवाससैर्विचित्रैश्च अण्डजैर्वोण्डजैः सितैः ||

सुधूपितैर्विकेक्षैस्तु घटकण्ठं तु वेष्टयेत् |
ब्रह्मघोषैस्तु कर्तव्यं वादि अस्वननाद्रितम् ||

तन्त्रीगीत जयशब्दैः पठमानैश्च वन्दिभिः |
आख्यानैर्विविधाकारैः श्रुतिपौराणसंभवैः ||

शंखनादैश्च पणवैर्मृदंगैर्मधुरस्वरैः |
एवं समर्पयेद्विद्यां अक्षसूत्रसमायुताम् ||

तां प्रणम्य तु गृह्णीयाच्छिरसा भक्तितः शुचिः |
रोमाञ्चोद्गत गात्रेण हृष्ट तुष्टेन बुद्धिमान् ||

प्. ३३ब्)

धरणायं दण्डवत्पातः कर्तव्यं गुरुरग्रतः |
त्वत्प्रसादान्महात्मान सिद्धिर्मे भवतु सदा ||

एवमस्त्विति चोक्त्वावै तदा उत्थापयेद्गुरुः |
ततोऽनन्तरतः कार्यं पूजनं गुरवस्य तु ||

स्वधनं जीवितं दासं पुत्रपौत्राश्च ये पि हि |
तेन्यदीया द्विजेन्देशं यावत्प्राणाधियन्तिमे ||

एवं निवेदयित्वा तु आत्मानं देशिके गुह |
ततो वश्यं महासत्व सिद्धिं प्राप्नोति उत्तमाम् ||

एवमेतेन विधिना दातव्यं देशिकेन तु |
विद्याभिषेकं विप्रेन्द्र ततस्तत्वाभिषेचनम् ||

विद्याभिषेकं ब्रह्मैस्तु कर्तव्यं देशिकेन तु |
तत्त्वाभिषेकं तत्वेन दातव्यं भुक्तिसिद्धये ||

सर्वमन्त्रैश्च मन्त्रज्ञोऽभिषेकं शिवात्मकम् |
आचार्यत्वे तु दातव्यं छत्रपीठसमन्वितम् ||

उष्णीषं कर्तरी युक्तं हस्ते च कटकं स्मृतम् |
हेमजरौप्यजं वापि रुद्राक्षं वाथ धारयेत् ||

विद्याभिषेकं कर्तव्यं छत्रं पीठविवर्जितम् |
नोष्णीयं तेन कर्तव्यं कर्तर्याग्रहणं न तु ||

अस्त्राभिषेकश्चास्त्रेण यदि विघ्नैरभिद्रुतः |
तेषां प्रोत्सारणार्थाय अस्त्रयागन्तु कारयेत् ||

अस्त्र यागे कृते भद्र ततोऽस्त्राभिषेचनम् |
एवमेते समुद्दिष्टा अभिषेकाः पृथक् पृथक् ||

विद्याभिषेकं प्रथमं द्वितीयं तात्त्विकं स्मृतम् |
तृतीयं देशिकं तत्वं चतुर्थ ह्यस्त्रजं गुह ||

कथितं द्विस्वराद्वत्स विधानं साधकादिषु ||

इति कालज्ञाने त्रयोदशशतिकेऽभिषेकः पटलः ||


कार्तिकेय उवाच ||

प्. ३४अ)

नाडीचक्रं परादेव जीवसंक्रमणं तथा |
कथितं क्षिप्रयोगेन न मे ज्ञातुं सुराधिप ||

नाडयः कति देवेश वायवश्च कति स्मृताः |
कस्मिन् सधाने च तं शंभोः प्रवहन्ति अहर्निशि ||

जीवसंक्रमणं चैव जीवो वा को विभाव्यते |
कुत्रस्थश्चरते सो थ व्यापकः परमेश्वरः ||

सर्वगत्वाच्च भूतेषु चरते वायुषु कथम् |
कथं देहविभक्तश्च अविभक्तकैः स्थितः ||

सप्तजन्मकृतं पपं कथं गृह्णाति स प्रभुः |
जन्माष्टके विनिर्दिष्टा एतन्मे ब्रूहि शङ्कर ||

ईश्वर उवाच ||

नाडीचक्रं प्रवक्ष्यामि दशधा यद्व्यवस्थितम् |
अनेकाभिश्च नाडीभिर्व्याप्तंताभिस्तु सर्वदा ||

देहमध्ये भवेन्नाभिः कन्दं तत्र व्यवस्थितम् |
अवर्णस्थः परो देवो व्यापकः शिरसि स्थितः ||

तस्य देहाद्विनिष्क्रान्ता बीजा वै ह्यङ्कुरोपया |
षोडशस्ते विजानीयाद्वात्रिंशश्च तथापरे ||

आराष्टकविभेदेन षट्वर्णाः संप्रकीर्तिताः |
ऋविसर्गो जकारश्च तरु सा अक्षराणि तु ||

क्रियते गुणसंख्यानं शेषमन्यत् परापरम् |
स जीवः सर्वसत्वानां वर्णास्तु त्र्यर्णविग्रहाः ||

अकारः प्रभवाः सर्वे ज्ञातव्या वहिरन्ततः |
नाडयस्ते समुद्दिष्टा वायवश्च षडानन ||

विभागं तेषु वक्ष्यामि चक्रस्थं भ्रमते यथा |
अष्टारं यत्समुद्दिष्टं चक्रं हृदयसंस्थितम् ||

नाडीभिर्दशभिः सूक्ष्मैः समन्तात्परिवारितम् |
ईडा च पिङ्गला चैव सुषुम्णा च तृतीयकम् ||

गांधारी हस्ति जीह्वा च पूषा चैव मसा तथा |

प्. ३४ब्)

अलंबुषा कुहूश्चैव शङ्खिनी दशमी स्मृताः ||

दशप्राण ब्रह्म?ह्येता नाडयश्चक्र संस्थिताः |
ईडा तु वामतः प्रोक्ता दक्षिणे पिङ्गलाः स्मृताः ||

तयोर्मध्ये सुषुम्णा तु सृष्टिः प्रभवकारिका |
शेषाणां तु महासेन नाडीनां प्रवदाम्यहम् ||

कालचक्रस्थितानाञ्च अष्टंधातु क्रमेण तु |
अन्याभिधानयोगेन प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः ||

दशदिक्षु स्थितानाञ्च * * * * दि युत्क्रमात् |
ज्वालिनीतपनधूम्राकामदा विजया तथा ||

अमूला बहुमूला च पक्षिणी ह्यूद्धगामिनी |
अलम्बु माता तु जिह्वा च दशैताः प्राणनाडयः ||

एतेषां प्रविभागं तु शृणु वत्ससमाहितः |
ज्वालिनी वायुतत्वं तु तपना वह्नि रुच्यते ||

धूम्राकालं विजानीयात्कामदावारुणी स्मृता |
विजयायां तु ईकार अमूलानाप उच्यते ||

बहुमूला भवेद्धृत्स रुद्र तत्वं न संशयः |
पक्षिणी प्रणवं विद्धिमत्तत्व तु अलंबुषा ||

तालु जिह्वा समाख्याता दशमं वर्गशेखरम् |
समासात् कथिता ह्येता विभागं शृणु साम्प्रतम् ||

जया च विजया चैव गान्धारीतलवाहिनी |
हरितजिह्वासमाख्याता वहन्ति प्राणपञ्चके ||

बुद्धिर्मन स भूतादि स्वेता जीवाश्च पंचमः |
बुद्धिपञ्चकमित्येषं प्राणादीन्सन्विरोधकः ||

जया वायु विजानीद्यकारं नामनामतः |
विजया ईशमुद्दिष्टा गान्धारीं शक्रजा विदुः ||

प्. ३५अ)

तलवाही कुहूज्ञेया जलेशं नामनामतः |
हस्ति जिह्वा भवेद् रौद्री प्राणस्था प्राणपञ्चके ||

बुद्धिपञ्चकमादौ तु सद्योबीजमुदाहृतम् |
मनं मकारतत्त्वं तु भूतादि व्यापकं स्मृतम् ||

चेतो वह्निः समाख्यातः जीवः संहार उच्यते |
बुद्धिपञ्चकमेतन्तु कथितं नाडी गोचरे ||

एतानि चैव जानीयाद्व्यस्ता तु कथयामिते |
नाडीचक्रे महाभाग प्रतिष्ठा निद्धि नाडिषु ||

पिङ्गलाया इडायास्तु वामदक्षिणसंस्थितौ |
संक्रान्ति विषुवादीनां सञ्चारं चक्रगोचरे ||

वामदक्षिणयोगेन अर्द्धयामक्रमेण तु |
रुद्रतत्वं च तत्पूर्वं पिङ्गलायाः प्रकीर्तितम् ||

वहते दक्षिणावस्थामायमाश्रित्य सुव्रत |
इडा तु वामतो ज्ञेया वारुणी तु कुहू स्मृता ||

आभिः सर्वमिदं व्याप्तं नाडिभिश्चक्रगोचरे |
वामदक्षिणयोगेन अर्द्धयामक्रमेण तु ||

कला विभाग योगेन अष्टधातु क्रमेण तु |
अकारादिन्सकारान्तं ह्रस्वदीर्घाक्षराः स्मृताः ||

प्रवहन्ति सदाकालं हृदिस्थाश्चकगोचरे |
सकलस्य भवेच्चारः प्रदोषे भास्करोदये ||

माघमासं तु आख्यातं योगीनांबलवर्द्धनम् |
वहते सकलस्तत्र आदित्येन सहैकतः ||

दीर्घाकारं च वर्णे शमनन्तंश्चैव नागराट् |
प्राणस्थो वहते वायू रविस्थं वहते सदा ||

अर्द्धयामं न सन्देहमभिन्नस्तु यदा भवेत् |
भेदं त्रिविधमाख्यातं वातपित्तखफादिकम् ||

क्षणमेकं भवेत्तेषां भेदोयं पार्वती सुत |
यः पुनश्चन्द्रसूर्याभ्यां संभेदः संप्रवर्तते ||

प्. ३५ब्)

ते च कालं विजानीयान्न वातादि प्रलोपयेत् |
अस्वरं वामतो ज्ञेयं चारं वै निष्कलस्य तु ||

वासुकिश्चैव सोमश्च एक * वहते सदा |
अपानश्च समाख्यातो निशा चैव तु शाङ्करी ||

पूर्वार्द्धे च तु इत्युक्तः प्राणेन सह धीमता |
प्रहरं तु समाख्यातं बाह्यचारे सुराधिप ||

* * * * * * * * दक्षिणेयव्यवस्थिता |
अर्द्धधामं द्वितीयस्य प्रहरस्य न संशयः ||

सापि ते चक्रमेतौव? चन्द्रादित्यात्मजेन तु |
शून्यचारं समुद्दिष्टं ग्रहश्चाङ्गारकः? स्मृतः ||

तक्षकस्तु समाख्यातः समानेन समायुतः |
अभिन्नो * * *? देव इकारो दक्षिणेन तु ||

अर्द्धयामं महासेन पिङ्गलायां ध्रुवा वहे |
ईकारस्तु युवो? ज्ञेयः कलाद्यस्थं सदाशिवम् ||

उदानेन समायुक्तः कर्कोटेन धीमता |
द्वितीयं प्रहरं प्रोक्तं बाह्यचारेन संशयः ||

चन्द्रजेन तु मार्गेण वामेन कथितं तव |
अमायां व्यापकं जीवं दक्षिणां दिशिसंस्थितम् ||

बृहस्पति ग्रहस्तत्र? पद्मश्चैव तु नागराट् |
खमलं कृत देवस्य वारं ध्यानसमन्वितम् ||

उकारस्वरयोगेन नाडयो व्यापकाः स्मृताः |
पिङ्गलस्था विजानीयदर्द्धयामं तु पञ्चमम् ||

उकारः शुक्रमाख्यातो नागोवायुः प्रकीर्तितः |
महापद्मश्च तत्रैव चारं च क्षपणस्य तु ||

दक्षिणायनमित्युक्तं निशा चैव तु शाङ्करी |
तृतीयं प्रहरं वत्स कथितं बाह्यतो मया ||

इडावस्थं समाख्यातं चक्रेस्मिन्स्वरमण्डले |

प्. ३६अ)

गान्धारी शक्रजा देवी नैर्-ऋत्यां दिशिमाश्रिताः ||

कूर्मारस्तु समाख्यातः क्षयान्त सहितो वहेत् |
शनिस्तत्रग्रहो ज्ञेयः शङ्खपालश्च नागराट् ||

ऋकारो वहते तत्र स्वरं दीर्घे तु दक्षिणे |
पुटेन तु महाभाग अभिन्नो वहते सदा ||

सप्तमन्तु समाख्यातमर्द्धयामं क्रमोदितम् |
पिङ्गलस्थं समाख्यातं योगोयं दीर्घसंयुतम् ||

इडा ऋकारमित्युक्तं ॠकारेणसमायुतम् |
कुलिकस्तु समाख्यातः कण्ठोष्ठेन तु धीमतः ||

राहुर्ग्रहसमाख्यातः प्रहरार्द्धन्तु चाष्टमम् |
दिनं तु कथितं भद्रं बाह्यन्तु तव सुव्रत ||

अन्तश्चरे महासेन अहोरात्र चतुष्टयम् |
भवते नात्र संदेहो यदि रुद्धान नाडयः ||

शुद्धास्तु प्रवहन्त्येते अर्द्धयाम क्रमेण तु |
चत्वारो दक्षिणावस्था नाडयश्चक्रसंस्थिताः ||

पिङ्गला च ध्रुवा चैव अमागन्धारिरेव च |
स्वरा ह्येष्टौ तथा चान्ये प्रतिनाडिषु संस्थिताः ||

आकारादिक्षुकारान्ता दिनचारे विनिर्दिशेत् |
ये ह्रस्वास्ते भवन्तीह वामे चन्द्रकलास्मृताः ||

सूर्यस्य तु महाभाग दीर्घादक्षिणसंस्थिताः |
तासां संज्ञा विधाने तु नाडीनां तु शृणुष्व मे ||

पूषायुसासु? मनसा प्रीति तुष्टिरतिस्तथा |
धृतिर्धृतिकरी चैव कलाह्यष्टौ व्यवस्थिताः ||

पिङ्गलाद्यादि गान्धारी अन्ते चक्रमशो न्यसेत् |
द्वे द्वे चतुर्महाभाग ह्रस्वदीर्घादि योगतः ||

नागाह्यष्टौ न्यसेद्भाग व्युत्क्रमेण महातप |
अनन्तं दीर्घमित्युक्तं ह्रस्वं वासुकि उच्यते ||

प्. ३६ब् )

तक्षकस्तु पुनर्दीर्घ कर्कोटो ह्रस्वके स्थितः |
दीर्घं पद्मं भवेद् वत्स महापद्मश्च ह्रस्वके ||

शङ्खपालं पुनर्दीर्घः कुलिकं ह्रस्वमादिशेत् |
ग्रहाह्येवं भवन्त्येते आदित्यादि क्रमेण तु ||

भास्करोङ्गारकश्चैव गुरुश्चैव शनिस्तथा |
एते दीर्घा विजानीयाद्वहास्तु रविमण्डले ||

सोममण्डलमध्यस्था वहन्ति अनिवारिताः |
प्राणापानसमानश्च उदानो व्यानमेव च ||

नागः कूर्मोथ कृकरो वहन्ति क्रमशः सदा |
आदित्यः प्राणमित्युक्तोऽपानः सोम उच्यते ||

समानोङ्गारकोज्ञेय उदानस्तु बुधः स्मृतः |
व्यानो बृहस्पतिर्ज्ञेयो नागः शुक्रमिहोच्यते ||

कूर्मारस्तु विजानीयाच्छ निश्चैव ग्रहेश्वरः |
कृकरो राहुराख्यातश्चक्रेस्मिन्माडिगोचरे ||

देवदत्तो महाभाग अनिलः कालसंस्थितः |
धनञ्जयस्तु वर्गेश कथितं पूर्वतो मया ||

विषुवेन महायोगे शुषुम्नायावहेति च |
नाद्यं प्रवहमुद्दिष्टस्तस्य देवस्य धीमता ||

शिनीवानी कुहुश्चैव ज्ञातव्या क्षीणयोगतः |
दक्षिणे चैव वामे च अमावास्येति कीर्तिताः ||

चन्द्रसूर्यवुभावेतौ शेइनी वाली लयं गतौ |
या सा षोडशमि प्रोक्ता? चन्द्रस्था निष्कला कला ||

शिनी सा तु विजानीयाद्वाली वै सूर्यमण्डले |
द्वादशान्ते तु साज्ञेयादेकतस्ताभवन्ति तु ||

क्षीणे तु प्रवहे वत्स दक्षिणे वामगोचरे |
सुरेचित पुटे स्कन्द शेषं यत्किञ्चित् संस्थितम् ||

शिनी वाली तु सा ज्ञेया अमावास्येति कीर्तिता |
तां विदित्वापि मुच्यन्ते यदि युक्तास्तु शाङ्करी ||

प्. ३७अ)  

एतत् समरसं प्रोक्तं धनञ्जय शिवस्य तु |
एकत्रैवव्रजन्त्यासु शक्तिर्वै या निलास्मृताः ||

प्रवहं सकलं प्रोक्तं यस्मिन्यस्मिन् प्रवर्तते |
अन्यत्र निष्कलो ज्ञेयः क्षीणं योगं सुराधिप ||

वहते समरसे नैव अनामाप्रभुरव्ययः |
यथाक्षीरे स्थितं सर्पिर्न दृश्येद प्रयोगतः ||

तथा धनञ्जयावस्थो न दृश्येत शिवः सदा |
पदेतत् प्रवहेत् सर्वं स जीव सर्वगोव्ययः ||

प्राणेन सहितो भद्र नाडी मुखे व्यवस्थितः |
संक्रमते सदाकालं यावन्न त्यजतेति च ||

शेषं वृत्ति स्वरूपेण वहते वाम मध्यतः |
यस्मिन्त्यजति कालेन पञ्जरं दोष कृद्वहुम् ||

तदा चोर्द्ध्वं प्रवाहेन अन्तस्थश्चरते गुह |
निशाप्येवं समाख्याता वातनागग्रहोदिता ||

शिवाष्टकप्रभेदेन येन योगेन वर्णितम् |
नाडीनाञ्च स्वराणाञ्च पुनर्भेदो विधीयते ||

गान्धर्वा च जया चैव विजया च तृतीयका |
कुहू चैव समाख्याता शिनीवाली च मध्यमा ||

गान्धर्वा पश्चिमे प्रोक्ता अकारं बीजमुत्तमम् |
जयावायव्यसंस्था तु यकार स्थानमाश्रिता ||

विजया सोम दैवत्या इकारेणोत्तराश्रिता |
कुहू ईशान भागेन वारुणाक्षरसंस्थिता ||

शिनी वाली च कालस्था सुषुम्णास्थो धनञ्जय |
ऌ ॡ स्वरौ तु गान्धर्वौ ए ऐ वायव्यगोचरे ||

ओ औ तु विजयावस्थौ कुहा बिन्दुविसर्गजः |
दीर्घा दक्षिणतो ज्ञेया ह्रस्वा वामेन संस्थिताः ||

स्वरा वै वाम मध्ये तु कथितास्तपवर्द्धनः |
गान्धर्वा प्रथमे यामे द्विश्रोत्र प्रवहेन तु ||

प्. ३७ब्)

स्वरजेन समाख्याता निशायां निशिचिन्तकः |
जया द्वितीय यामे तु पूर्वोक्ते नैव योगतः ||

विजयापि तृतीये तु यामे तु वहते सदा |
पूर्वयामं समारभ्य द्विश्रोत्र प्रवहेन तु ||

कुहू इडस्या विज्ञेया चतुर्थयामकं भवेत् |
पूर्वोक्त क्रमयोगेन वर्णितं योगिनां हितम् ||

सकलादि समारभ्य कण्ठोष्ठ्यं यावत्पश्चिमम् |
नागाग्रहाश्च प्राणाश्चक्रमन्ति क्रमशः सदा ||

पूर्वयामं समारभ्य द्विश्रोत्रेण क्रमेण तु |
द्विनाद्यस्ता समाख्यातास्तासां नामानि मे शृणु ||

पूषामसा तथा सौम्या मरीचीत्वं सु मां तथा |
शङ्खिनी ह्यङ्गिरा चैव छायासंपूर्णमण्डले ||

अमृता षोडशी ज्ञेया निशान्ते या व्यवस्थिता |
गान्धर्वा पिङ्गलावस्था प्राप्तो न सहसंयुता ||

दीर्घजेन तु वर्णेन वहते व्युत्क्रमेण तु |
ह्रस्वेन सा तु वामस्था इडस्था वहतेति च ||

भावजातुसमाख्याता स्वप्नं भावितमुच्यते |
दिवाकृतं तु यत्कर्ममन्त्रितं चक्रितं च यत् ||

भावस्थः पश्यते तन्तु निशायां प्रथमे पदे |
जयायां वातिकं विन्द्यात्स्वप्नं स्यात्कृत्तिका सुत ||

वैत्तिकं च तृतीयांशे विजयायां तु तिष्ठति |
पश्चिमे चैव यामोर्द्धे स्वप्न श्लेष्मिक उच्यते ||

सन्निपातात्मिकमेतदविछिन्नं प्रवर्तते |
अर्धप्रहरशेषायां उषायान्त स उच्यते ||

व्यामिश्रं वितथं विन्द्याद्वातादेः पश्यते तु यः |
भाव्यन्तु द्विविधे ज्ञेयं श्रेयाश्रेयमवस्थितम् ||

इडायां श्रेयसं विन्द्यदन्यथा तु विपर्ययः |

प्. ३८अ)

सर्वासामेव नाडीनां इडा नाडीसु या? वहा ||

कालनाडी समाख्याता पिङ्गला दक्षिणेन तु |
तस्मिञ्चरे यदा प्राणस्तदाकालं परिक्षयेत् ||

समस्तव्यस्तयोगेन तदा प्राणं चरेद्धृदि |
नाडीनां सहितं स्कन्द यथा भवति तच्छृणु ||

यस्मिन्वर्णे समाश्रित्य चरते नाडिभिः सह |
तत्तद्रूपं भवेत्तस्य ईश्वरस्यामितौजसः ||

आमायां पर्यटेत्प्राणः पस्योदाकाण्शमेव हि |
अक्षरादि कृतं चित्तं ब्राह्मणवेदपारगाः ||

पश्यते तानि सर्वाणि गान्धर्वायां गुहेश्वर |
मन्सायां? वल्भनं युद्धं चित्राणि तु वरस्त्रिय ||

दिव्यं माल्यां वरादींश्च विजयायां प्रपश्यति |
नग्नां पाशुपतां मुण्डां जटिलां शिवलिङ्गिनाम् ||

पिङ्गलायान्तु रुद्रेस्मिन्पश्यते क्रमगोचरे |
पक्षिवदुजते? ध्यानं प्रलापश्च प्रलापनम् ||

आरोहणं प्रवेशञ्च जयायां पश्यते गुह |
अग्निदाघं ब्रुवायान्तु क्षुत्पिपासातुरं भवेत् ||

पश्यनात्रसंदेहो शिवं चानलसंस्थितम् |
सुतृप्तं च शरीरस्य शुक्रोत्सर्गं सहर्षिणन् ||

हस्सरचरथयानानिद्वत्र? सिंहासनानि च |
पश्यते तानि सर्वाणि गान्धारी सह संयुतः ||

जलवृष्टिं कुहूसंस्थः समुद्रांशलिलाश्रयाम् |
शीतादि अशनीं चैव सोद्वेगं फणिनागणम् ||

पश्यते तु सदा जीवो जलनाडी समाश्रितः |
यमस्य सदनं पश्ये शिनी वाली समाश्रितः ||

बहूंश्च नरकां रौद्रां निग्रहानुग्रहस्थिताम् |
कालस्थ पश्यते तानि स्वनसञ्चार गोचरे ||

प्. ३८ब्)

सुषुस्मामाश्रितप्राणः पश्यते परमं शिवम् |
अभिन्न पश्यते जीवो नाडि * * * * * *? ||

दक्षिणेन चरेद्वत्स नाडीचक्रं समाश्रितः |
न पश्यन्ति दुरात्मानस्तत्वं तत्वार्थ वर्जिता ||

एकत्रैव विलीनास्तु नाडयो यत? प्रकीर्तिता? |
* * * *? महासेन नवधायाश्च षोडशः ||

सुषुम्नान्त स्थितो जीवः कर्णिकारं धुमाश्रितः? |
नाडीमुखेषु सा देवश्चरते * * * * *? ||

तेन * * * * * * *? चैतन्यं प्रवतते |
जाग्रस्थं यदाचेतो व्यापयेत्कार्यपञ्जरम् ||

सरोमकूपमार्गेषु क्रमतेऽहर्निशं शिवः |
षष्ठ? स्थाने * * * * * * *? 
नासिकोपरि ||

तुर्यस्थाने गतो देवः प्रबुध्यति सदाशिवः |
अभिन्नेषु समाख्यातो भिन्नस्य * * * * *? ||

* * * * * * * * * *? दि 
गृह्यते गुह |
न दोषो तेषु वै दद्यादित्याह परमेश्वरः ||

मात्राभेदो यदावत्स भवते * * * * *? |
* * * * * * * * * * * * 
* *? यिनः ||

प्रहरं वहते यस्य पिङ्गलायां गुहेश्वर |
तदा भिन्नं विजानीयात् * * * * * * * *##?

* * * * * * * * * * * * 
* *? यित |
येन तु मासेन अधिकं सन्निवेदयेत् ||

उद्वेगन्तु समासेन * * * * * * * *? |
* * * * * * * * * * * * 
* * भवेत् ||?

चतुर्थे *? र्थ हानिस्तु भवते कृत्तिका सुत |
पञ्चमे तु निशायामे विभिन्नं वहते यदा ||

तदार्थानान्तु? विच्छिन्नो? भवते नात्र संशयः |

प्. ३९अ)

षष्ठे गोत्रक्षयं विन्द्यात्सप्तमे निश्चला भवेत् |
अहोरात्रं वहेनैव मृत्युर्ज्ञेयोवर्यत्रये ||

अहोरात्रं द्वये नैव पिङ्गलायां वहे यदा |
तदा तस्य भवेत् स्कन्द मृत्युर्ज्ञेयो द्विवार्षिकः ||

त्रिरात्रं वहते यस्य दक्षिणेन सदाशिवं |
वर्षमेकं स जीवे तु देहिनस्तु न संशयः ||

रात्रिमेकां वहेद्यस्तु दिनश्चाथ सुरेश्वरः |
षड्भिर्मासैर्भवेन्मृत्युरिति शास्त्रस्य निश्चयः ||

यामं द्वयं चरेद्यस्तु अधोरात्रं स जीवति |
पिङ्गला तु विनिर्दिष्टा कालनाडी वरानन ||

कालं सूर्यं विजानीयाद्दक्षिणेन वहत्यसौ |
जीवितं ध्रुवमाचष्टे तस्मिन्ते ववरेन? तु ||

सौम्या नाडी इडा प्रोक्ता वारुणा वामतः स्थिताः |
विभिन्ना वहते यस्माद्रविमात्रैस्तु सुव्रत ||

तदा तेन क्रमेणैव पूर्वज्ञेन विनिर्दिशेत् |
प्रहरं वहते सा तु इडा भास्कर भेदिता ||

ये दोषास्तत्र जायन्ते उपशाम्यन्ति ते सदा |
मन्त्रहोमप्रयोगेन दाने वाथ सुकल्पिते ||

या वा कालविकल्पेन सुखी स शिविदो भवेत् |
सोमायां ये प्रजायन्ते भेदो वै साधकेश्वर ||

प्रशमं यान्ति ते तस्य इति रुद्रः प्रभायते |
कालजेन च मार्गेण ये दोषाः संप्रकीर्तिताः ||

ते मृत्युं सन्निवेदन्ते क्रमेण क्रमशः सदा |
यावदायुः क्षयं प्राप्तं दिनमेकन्तु शाङ्करी ||

वारुणे चोपसंसर्गाशाम्यन्ते विधिपूर्वकैः |
प्रहरे प्रहरे ज्ञेयास्वस्वल्पदुःखप्रदायिनः ||

द्वितीयमधिकं विद्धि तस्य व्याधि तृतीयके |
चतुर्थे पुत्रदाराणां विनाशं भवते गुहं ||

प्. ३९ब्)

पञ्चमे तु महापीडा प्राणस्यान्तकरी भवेत् |
षष्ठे समाष्टमे चैव प्रहरे शक्रमर्दनम् ||

जीवितं केवलं तिष्ठे दन्येषां तु विपर्ययः |
उच्चाटयति पश्चाप्ता वारुणायां दिशि स्थिता ||

बन्धनं विविधं चैव कर्णनासा निकृन्तनम् |
शत्रूणां वशमायाति दशाहा प्रवहेन तु ||

एतैस्तु न भवेन्मृत्युरा पदाश्च सुदुस्तराम् |
यथाशक्त्याथ वादानं पात्रकालयपेक्षया ||

शान्तिहोमं जपादींश्च ससिविन्दः सुखी भवेत् |
एवं ते कथितं भद्र नाडीनान्तु परस्परम् ||

नाडी चक्र विधोनेन? कालचक्रे मयोदितम् ||

इति कालज्ञाने कालचक्रपटलं त्रयोदशशतिकमष्टमम् ||

कालचक्रं प्रवक्ष्यामि अङ्गप्रत्यङ्गसंस्थितम् |
मणिबन्धं भवेद् यत्र प्रकोष्ठ स्थानसंस्थितम् ||

न चलते यदा देवो मृत्युर्वासैर्विनिर्दिशेत् |
एकादशैर्न संदेहो बाहुमध्ये द्विपञ्चके ||

मासैश्चैववरेशान कक्षमध्येन त्रैस्मृतः |
अष्टभिर्गुल्फ देशे तु सप्तभि *? रु मध्यतः ||

जानुनी च महासेन षड्भिर्मासैस्तु जायते |
पञ्चभिः पायुरानन्द मध्येन चलते यदा ||

भवते तु तदा मृत्युः स्पष्टन्तु कथितं तव |
चतुर्थे शङ्खदेशे तु न स्पन्दति गुहेश्वर ||

श्रोत्रमूले त्रिभिर्मासैर्मानं वै विनिवेदयेत् |
ग्रीवायां तु द्विभिर्मासैस्तव देशे तु मासतः ||

अर्धमासं हृदिस्थाने पञ्चाहं हृदयादधः |
अहोरात्रं भवेन्मृत्युः कण्ठे तु न चले यदा ||

प्रहरं जीवते वत्स उदरे ह्यचलनेन तु |

प्. ४०अ)

नेत्रो परिगता या तु नाडीबिन्दु सुभागता ||

स जीवसर्वमाख्यातस्तस्थान? त्यजते प्रभुः |
प्रहरार्द्धार्द्धमानन्तु जीवः सर्वगतो भवेत् ||

स भित्वा तत्त्वसंघातं चेन्द्रियग्रामगोचरम् |
वायुनाडी निबद्धन्तु त्यक्त्वायाति परंशिवम् ||

मूर्द्धयेन तु मार्गेण अन्तस्थ परमेश्वरः |
व्रजते तु स्वकं स्थानं पुनरागमवर्जितम् ||

अज्ञानिनां वरेशान उदरान्तमधो व्रजेत् |
पापिष्ठा ये समाख्याताः कर्मदोषसमन्विताः ||

तेषामियं गतिः प्रोक्ता अपानेन न संशयः |
यष्टं महामस्वैर्यैस्तु श्रुतिस्मार्तोदितैः क्रमात् ||

तेषाञ्चक्र गतिः प्रोक्ता ब्रह्मज्ञानं तु वामतः |
क * न तु महाभाग सांख्यज्ञानन्तु दक्षिणे ||

उत्तरायणमित्युक्तं गतिर्ज्ञेया निवर्तिका |
विषुवेन तु मार्गेण गच्छन्ते शिववेदिनः ||

येन भूयो न भूयस्तु जन्म लाभो न विद्यते |
एषते सर्वमाख्यातः कालचक्रविधिस्तव ||

पुत्रस्नेहान्महाभाग कथितं जीवसञ्चरम् |
त्वयापि सहसानेदं कथनीयं कदाचन ||

रक्षणीयं प्रयत्नेन न?स्कराणां धनं तथा ||


इति कालज्ञाने त्रयोदशशतिके मर्माध्यायः समाप्तः ||


कालचक्र प्रयोगेन जीवसञ्चारगोचरम् |
कथितं वह्निजन्मेश लोकानां हितकारणात् ||

कार्तिकेय उवाच ||

यदेतत्परमेशान कथितं जीवसञ्चरम् |
नाडिभिर्दशभिः सूक्ष्मैर्वायुभिश्च समायुतम् ||

न मे ज्ञातं महादेव जीवतत्वं सनातनम् |

प्. ४०ब्)

यदेतद्धन ते देहे स्पन्दते च समन्ततः ||

नाडिभिर्मर्मदेशेषु स वायुः परिपठ्यते |
जीवंस्त कुत्र देवेश एतन्मे ब्रूहि तत्वतः ||

स्वरवर्ण विहीनन्तु रूपगोचरवर्जितम् |
निधिन्द्रियं? यदातीतं बुद्ध्यहङ्कावर्जितम् ||

तत्त्वान्तरविनिर्मुक्तं स जीवो ज्ञायते कथम् |
नरसेन न शब्देन न रूपेण नानिलेन च ||

न गन्धेन स देवेशो गृह्यते प्रभुरव्ययः |
एवं ते कथितं पूर्वं जीवतत्त्वं ह्युमापते ||

कथयस्व महेशान येन जानन्ति निश्चयात् |
दशसंचारयोगेन ऊनरादिषु क्रमात् ||

यथासञ्चरते देही नाडिचक्रे हृदिस्थिते |
अपृष्टान्यपि मानीह प्रज्ञा हीनस्य मे प्रभो ||

तेपि कथ्यास्त्वया नाथ अनुकम्पार्थकारणात् ||

ईश्वर उवाच ||

साधु साधु महासेन पृष्टं ते च महाद्भुतम् |
चित्रमेतन्महा * ह्मंत्वा भुक्त्वाकोन्यः पृच्छति ||

यदेतत् कथितं पूर्वं जीवाख्यं नाडीगोचरे |
प्रक्रियायां विनिर्दिष्टं तदेव परमेश्वरम् ||

तस्याहंते प्रवक्ष्यामि निर्णयं तत्व वेदिनाम् |
यत्तच्चतुष्कलं प्रोक्तं व्यापकं तत्वमुत्तमम् ||

तस्मिन् मध्ये स तिष्ठेत जीव परमकारणम् |
अनिर्देश्यमनाख्यञ्च वायुस्थो वहते यथा ||

एकादशमाकथितो दशानान्तु परोहि सः |
यस्मिन्स्थाने स्थितस्ते तु उदयेन तु सर्वदा ||

वायुवाहनमार्गस्थं निर्द्धूतं परमं शिवम् |
स जल्यं तं सदा देहे तत्तत्वं कथयामिते ||

भ्राम्यति पङ्कज मध्ये कलाव्रत? विनियोगात् |

प्. ४१अ)

गोलकहेलाहत इव उत्पतनिपतन सदा कुरुते ||

एतत्तत्त्व शरीरं तु चतुष्कं यत्प्रकीर्तितम् |
तस्य मध्ये गतं देवं कथैष्यामि ते नघ ||

स्पष्टेन तु विचित्रेण प्रयोगेण शुभेन तु |
कथयिष्यामिते तत्वं यथा विन्दसि तत्वतः ||

प्रोत्सारयित्वा सर्वाणि तत्रस्था ये महासदाः |
कथयामास तत्सर्वं वृत्तान्तं जीवितस्य तु ||

यदेवच्छ्वस *? पुत्रकलाशान्ता तु ता स्मृता |
वायव्या सा पुराख्याता तत्रस्थः प्रवहेत्तु सः ||

शक्तिना तु समायुक्तो वह्निना तु तथैव तु |
माहेन्द्री शक्तिरुद्दिष्टा पूर्वनिगदिता तुष्ठा? ||

तया तु धार्यते सोथ जीवः सर्वगतः प्रभुः |
सा चाग्निनावृता देवी परिवार्यसमं ततः ||

अग्निमण्डलमित्युक्तः शक्तिश्चैव स्वेस्थिता |
मण्डले तु महासेन तेषां सोमस्तु वाह्यते ||

निवृत्तिः सा विजानीयाद्वा हृदा?क्षरसम्भवा |
एवं चतुष्कलावस्थं तत्वराजन्सुराधिप ||

पुरंशरीरमित्याहुश्चतुष्कं यत्प्रकीर्तितम् |
तस्य मध्य गतो देवो जाति सर्वेश्वरः प्रभुः ||

व्यावृत्तेन तु वक्त्रेण यो देवस्तत्र सञ्चरेत् |
सा शान्ता तु विजानीयादाग्नेयाधारणाद्विदुः ||

रेचकस्तु समाख्यातः प्राणायामस्तृतीयकः |
तस्मिन्नेवश्च निर्या तु स्पृशते तु यदक्षरम् ||

तदा सा वारुणी ज्ञेया पूरकेणसमन्विता |
वारुणी तु न सन्देह कथितं तव पृच्छतः ||

मध्यस्थस्तिष्ठते देहे कुम्भकेन निरोधितं |
साङ्गर्द्धं वहते देवी णन्ता तत्त्वसमन्विता ||

मूर्ध्नान्तेन चरेशानमन्यत्प्रवहवर्जितां |

प्. ४१ब्)

सा तत्वं प्रवहेद्वत्स? स पूर्वां यदुदाहृतम् ||

घोषः स तु समाख्यातः श्रूयते यो हृदिस्थितः |
सा तत्वं व्याहरेद्देवीमाहृदि? सा विजानतः ||

सप्तधातुकमेतन्तु कथितं तत्वविग्रहम् |
चत्वारो धारणाश्चैव कलायास्तु उदाहृता ||

प्राणायाम त्रयं चान्यं पूरकादि प्रकीर्तितम् |
सप्तधातुकमेतद्धि न ज्ञातमकृतात्मभिः ||

पिधापि तेन वक्त्रेण स दैवसरतेत्यसौ |
नासिकामूलरन्ध्रेषु यावद्वै द्वादशाङ्गुलम् ||

तदेव संस्पृशेच्छ्रोत्रे ध्वनिर्वै पारमेश्वरी |
गोरम्भं सदृशो देवी श्रूयते शक्तिसंवृते ||

वक्त्रेण तु महाभाग सा तत्त्वं वहते गुह |
दशभिस्तु प्रयोगैस्तु ऊनरात्रादि सञ्चरे ||

ऊनरात्रं भवेच्छिक्का अधिमासो विजृम्भिका |
ऋखस्तु? भवते काशो निश्वासोधन उच्यते ||

उत्तरं दक्षिणं ज्ञेयं वामं दक्षिणसंज्ञितम् |
मध्ये तु विषुवं प्रोक्तं पुटद्वयविनिसृतम् ||

संक्रांतिश्च तथा ज्ञेया स्वस्थानात्स्थान एव हि |
ऊर्द्धप्राणौ अधश्चैव अपानो रात्रिरेव हि ||

शक्तिसञ्चारमेतन्तु दशधा संव्यवस्थितम् |
सप्तकेन न तु योगेन पूर्वमेव प्रभाषितम् ||

अकथ्य कथितं पुत्रस्नेहानुग्रहकारणम् |
संप्रदायमिदं प्रोक्तं गुरुपारंपरागतम् ||

नाम?मस्वच्च? वै वत्स प्रमाणादिषु वर्जितम् |
दृष्टानुमानं हेतूनां अगम्यः परमेश्वरः ||

पूर्वमेव समाख्यातं गुरुवक्त्रा तु लभ्यते |
संप्रदायं समाख्यातं गुरुवक्त्रे निवेशितम् ||

प्. ४२अ)

गुरुवक्त्रं समाख्यातं यथा वै पार्वती सुत |
वक्त्रं तु प्रथमं प्रोक्तं श्वेत बन्धद्विभिर्युतम् ||

मूर्द्धान्ते तु चतुर्थं स्यादेते वक्त्रा अजस्य तु |
अजस्तु स गुरुः प्रोक्तो वक्त्र मध्ये तु सञ्चरेत् ||

गुरुवक्त्रं समाख्यातं संप्रदायविभेदितम् |
तात्वार्द्धार्द्ध प्रमाणेन सञ्चरेत सदा प्रभुः ||

एभिर्वक्त्रैर्महासेन शक्त्याधारव्यवस्थिता |
न तस्य ग्रहणं शक्यं कर्तुं केनापि सुव्रत ||

उपदेशेन सौगम्य स्वभावेन च धीमतः |
अन्यथा न तु गृह्येत सूक्ष्मदेहः सदाशिवः ||

दृष्टातं संप्रवक्ष्यामि तत्वग्रहणकारणम् |
समाधिर्येन जायेत निः * * * करी गुह ||

यथातौ पूर्वमुक्तौ तु बृहत्कन्यौ युवानकौ |
अजातं पौरुषं भोगं सुखासुखकरं सुत ||

अन्योन्यं भजतां भिस्तु एकायुक्ता सुखेन तु |
सा मृच्छेत्तां द्वितीया तु कन्यानां कल्पकां तदा ||

कीदृशन्ते तु सुभगे सुखं चानङ्गसम्भवम् |
यथा जानाम्यहं भद्रे तथा वचसु मध्यमे ||

एवं पृष्टा तु सा कन्या कथये तत्सुखोत्तमम् |
ईदृशन्तादृशञ्चैव सुखं ते सखि सत्तमैः ||

एवमुक्तेतिरुषिता कन्याया तु सुखार्थिनी |
क्षुद्रत्वात् तेन आख्यातं दौर्जन्याद्वाथ गोपितम् ||

पिशुनत्वादथ दुष्टत्वादसङ्गत्वा भवा शुभे |
एवं सा ताडिता कन्या द्वितीया या षडानन ||

मात्वं प्रकोप माया हि कथितं न तु शक्यते |
सत्यं सत्यं पुनः सत्यं नेदृशं तत्सुखोत्तमम् ||

(द्वितीया तु ऋ भावस्था तत्सुखन्तु न विन्दति | बोत्तोम् ओf पगे)

प्. ४२ब्)

तथापि न विजानाति अव्यक्तत्वात्तु सा कला |
अचिरेणैव कालेन तया प्राप्तन्तु तत्सुखम् ||

स्वयं वेद्य तया ज्ञातंमुपदेष्टुं न शक्यते |
सा तुष्टा कन्यका तस्य व्यर्थ तु रुषितं मया ||

स्वसंवेद्यमिदं सौख्यं कशक्यं कथितुं सखे |
एवं जीवविचारस्तु स्वनिगू *? स्थितं गुह ||

कथितुं नैव शक्येत प्रत्यक्षेण प्रमाणतः |
संप्रदायेन सौ देवो ज्ञातव्यः प्रभुमण्डितैः ||

तालार्द्धस्थश्च खस्थ खशक्तिस्थश्च महेश्वर |
संप्रदाय त्रये नाथ गृह्यतेसौ हृदिस्थितः ||

अष्टधातु क्रमेणैव सकस्यादि प्रयोगतः |
वहते परमेशान अष्टाष्टकसमन्वितः ||

चतुः षष्ठिरिति प्रोक्ता गतयस्ते शिवात्मिकाः |
न विज्ञाता कुतर्कैस्तु हेतुजालसमुद्भवैः ||

निमेषं तालिका प्रोक्ता उन्मेषेण तु संयुता |
तस्याश्चतुर्थं यद्भागं तुटिः सा तु निगद्यते ||

सञ्चारस्य प्रमाणन्तु शिव तस्य तु भाषितम् |
खस्थं पूर्वं समाख्यातं सुखं यद्व्यावतं गुह ||

तस्यान्ते वहते शक्तिः सप्तधातु समन्विता |
तस्याप्यन्त स्थितं सोथ जीवो दुर्लक्षलक्षिते? ||

लक्षणैका सावात्मा तालिकामुख शक्तिना |
एतत्प्रमाणं कथितं जीवतत्त्वं च वर्णितम् ||

त्व * * * * *? नन्दस्पष्टन्ते कथितं सुत |
आज्ञासिद्धिकरं ह्येतन्यद्वाक्यमसुरान्त कृत् ||

न चान्यैर्हेतुजालैस्तु शक्यते विनिवर्तितुम् |
यत्तत्प्रमाणरहितं वाक्यद्वय विवर्जितम् ||

प्. ४३अ)

सिद्धासिद्धिकरं चैव पशुवाक्यं द्विधा स्थितम् |
दशधा तु समाख्यातं शिववाक्यं सलक्षणैः ||

सिद्धिवञ्च सुगम्भीरं सुदृढं सुस्थिर शिवम् |
विरजं विमलं शान्तं आज्ञासिद्धिश्च सुव्रत ||

विधिवादमिति प्रोक्तं नार्थवाद शिवात्मकः |
रागाज्ञानादिभिर्दोषैर्ग्रस्तत्वादनृतं वदेत् ||

ते चेश्वरेन विद्यन्ते ब्रूयात् स कथमन्यथा |
अजाता शेषदोषेण सर्वज्ञेन शिवेन तु ||

प्रणीतममलं वाक्यं तत्प्रमाणं न संशयः |
पशु वाक्यानि क्लिष्टानि अस्थिराणि लघूनि च ||

संकीर्णानि अशुद्धानिमिध्या? युक्ति स्थितानि तु |
हेतुजाला च मुख्यानि अनुमानाङ्गुलानि च ||

न तेषां विद्यते किञ्चित् सत्यं वै कृत्तिका सुत |
परमो हकरास्ते तु वञ्चकाः कलिकारकाः ||

तत्त्वस्य रक्षणार्थन्तु महाविघ्नास्तु कल्पिताः |
प्रत्यक्षं यत्प्रवर्तेत तच्चागममिहोच्यते ||

प्रत्यक्षेण विनाभद्र मिथ्याज्ञाना भवन्ति तु |
मन्त्रस्य जातयोनेका वीजानेकास्तु ते स्मृताः ||

प्रत्यक्षं तेषु विज्ञानं परोक्षं न च षण्मुखम् |
प्रत्यक्षेण परोक्षन्तु सिद्ध्यते यत्पदं गुह ||

तत्पदं ह्यविकल्पन्तु भवते साधकस्य तु |
यथा जात्यन्धकस्याथं श्वेत रक्तन्तु दुर्घटम् ||

न शक्यं व्यक्तितः कर्तुं गुणाः श्वेतादि रक्तकः |
तथा प्रत्यक्ष हीनानां पशूनां स्वर्गगोचरम् ||

तुलायाः शोधनं चैव अनग्नेर्ज्वलनं तथा |

प्. ४३ब्)

बीजनिर्बीजकं चैव दग्धानां च प्ररोहणम् ||

स्वस्थामावेशकरणं साध्यानां स्तंभनं तथा |
विद्वेषोच्चाटनं चैव ग्रहराक्षस नाशनम् ||

विष विक्षेप संहारं नागाकर्षणामेव च |
पर्वतोद्धरणं चैव दिव्यकन्या निवेषणम् ||

गुटिकाकारागमनं महीविस्फोटनं तथा |
अदृश्यता च कायस्य दिव्यवाचा प्रवर्तनम् ||

अनागतार्थ विज्ञानं अणिमादि प्रवर्तनम् |
एवमाद्यानि चान्या वहूनि विविधानि च ||

शिवशास्त्रे निविष्टानि प्रमाणानि सहस्रशः |
प्रत्यक्षाणि न सन्देहे य * * *? शिवस्य तु ||

सर्वे अवि? तथास्तातवितथाः पशु भाषिताः |
तस्माच्छास्त्र परज्ञानं प्रत्यक्षं युक्तिदं गुह ||

अनेनैव तु देहेन सिद्धि प्राप्ता नरेश्वराः |
न चान्यैः पशु तन्त्रैस्तु सिध्यते तु नराधमाः ||

तस्माच्छुद्धा तु महती कर्तव्या शिवसेदिते |
शास्त्रे शास्त्रार्थ वेतारो? येन यास्यन्ति तत्पदम् ||

पशूनान्तु कुतो मुक्तिर्मायोपहत चेतसाम् |
शिवशास्त्र परिरवा? कृतारक्षा महागुह ||

दुर्गमा? *? स्तरा चैव दुर्भेद्या दुरति क्रमा |
अन्याय ग्राहकलुषा सत्यमेवाल सङ्कुला ||

विषयोर्मि भिराक्रान्ता तिमिरा * * *? यिनी? |
अहङ्कारमगाधन्तु बुद्धिर्जल विसर्पिणी ||

त्रिगुणावर्त कलिका भूतेन्द्रिय सुटङ्किता |
तडिद्भिश्च विशालाभिरव्यक्तं कृत मेखला ||

प्. ४४अ)

एवं वै परिखा वत्स शिव तत्वस्य संस्थिता |
येन तत्वं न जानन्ति सर्वसिद्धि प्रदायकम् ||

तयाग्रस्ता ध्रुवं ते तु मनुजा धर्म तत्पराः |
एतस्माद्दुर्भिदं तत्वं प्रसादं जन्मतारकम् ||

कथितं निष्कलावस्थं हंसस्थं परमेश्वरम् |
क्रियाकारण निर्मुक्तं दृष्टादृष्टविवर्जितम् ||

अगम्यम प्रतर्क्यञ्च देहस्थं देहवर्जितम् |
यथामणिस्थो तेजस्तु काष्ठस्थो वाहुतारानः ||

क्षीरस्थस्य यथासर्पिस्तथा शक्तिस्थमीश्वरः |
यथापृथिव्यां गन्धस्तु आपेवारससंस्थितः ||

अनिले स्पर्शनं स्कन्द तथा शक्ति गतः शिवः |
आकाशे पक्षिणो गच्छन्पदं नैवोपलभ्यते ||

तथा कायस्थितो देवो न ज्ञायति सुरेश्वर |
प्रयोगेण तु सूक्ष्मेण ज्ञायते साधकेश्वरैः ||

प्रयोगं संप्रवक्ष्यामि येन विज्ञायसे शिवम् |
अष्टत्रिंशत्कलोपेतं चतुर्भेदं पञ्चभूतजम् ||

पञ्चब्रह्मसमायुक्तं विज्ञायपरमेश्वरम् |
निवृत्ति पृथिवी ज्ञेया प्रतिष्ठा आप उच्यते ||

विद्याग्नेयी विनिर्दिष्टा वायुः शान्तिश्च कीर्तिताः |
शान्त्यतीतं परं व्योमं नादं वै यदुदाहृतम् ||

पञ्चभूताः समाख्याता ब्रह्म शृणु अतः परम् |
निवृत्तिः सद्यमित्युक्तं प्रतिष्ठा वाम उच्यते ||

विद्यास्त्वघोरजा ज्ञेया शान्तिर्ज्ञेया तु पौरुषी |
आकाशे नादभित्युक्तं पञ्चब्रह्माः प्रकीर्तिताः ||

सद्यमष्टकलं ज्ञेयं त्रिदशं गुह्यकं विदुः |
अघोरं पुनरष्टाभिः पुरुषञ्च चतुष्कलम् ||

प्. ४४ब्)

ईशानं पञ्चभिश्चैव अष्ट त्रिंशत्कलाः स्मृताः |
ऋग्वेदस्तु निवृत्याहुः प्रतिष्ठा यजुषा स्मृताः ||

सामवेदं स्मृता विद्या बिन्दुश्चाथर्व उच्यते |
यत्तच्छान्तं परं देवं पञ्चमं परिपठ्यते ||

व्यापकं योनिमित्याहुराकाशञ्च निगद्यते |
तनु नादं विजानीयाद्यस्मात्सर्वं विनिसृतम् ||

पञ्चभेदाः समाख्याता युगास्तु शृणु साम्प्रतम् |
कलिस्तु प्रथमो ज्ञेयो द्वितीयो द्वापरः स्मृतः ||

तृतीयं त्रेतमुद्दिष्टञ्चतुर्थं कृत उच्यते |
महायुगं समाख्यातं पञ्चमं नादसंस्थितम् ||

अगम्यं तत्समाख्यातं युगं काल व्यवस्थितम् |
अचलं शाश्वतं दिव्यं प्रमाणागमवर्जितम् ||

निवृत्यादि समारभ्य कल्पयेदनु पूर्वशः |
ब्रह्मा विष्णुस्तथा रुद्र कैलाशान्ता च षण्मुख ||

नादं वै पञ्चमं विद्धि अधिदेवाः प्रकीर्तिताः |
ब्रह्मानिवृत्तिरुद्दिष्टा विष्णुर्ज्ञेयो द्विकुब्जकः ||

रुद्रोमकारमारुढो विद्याया तामसी स्मृता ||

रजस्तु भवते शान्ता कुटिला सत्व उच्यते |
निर्गुणस्तु समाख्यातः पुरुषोयः प्रकीर्तितः ||

सदाशिव परं यत्तत्पञ्चमं परिकीर्तितम् |
नाददेहं महाभाग तच्छान्तः शाश्वतो ध्रुवः ||

कालाग्नि नरकाश्चैव सप्तपातालका स्मृताः |
भूर्लोकश्च भुवश्चैव स्वर्लोकश्च महस्तथा ||

जनस्तपस्तथा सत्यं सप्तलोकाः प्रकीर्तिताः |
तेषामुपरि रुद्रास्तु शतधा संव्यवस्थिताः ||

दशधा दशधा चैव दिग्विदिक्षु तथोपरि |
अधस्तात्तु समाख्याताः शत रुद्रास्तु धीमतः ||

एतद्ब्रह्माण्डमित्युक्तं पार्थिवावरणे स्थितम् |

प्. ४५अ)

निवृत्ति प्रभवं सर्वमशुद्धाध्वान उच्यते ||

पञ्चाष्टकं तथा चान्यं तेषामुपरि संस्थितम् |
आपतत्वादितः कृत्वाऽहङ्कारावरणं ततः ||

तस्योर्द्ध देवयोन्यष्ट्यं बुध्यावरणसंस्थितम् |
योगाष्टक परं तस्य गुणाषरण भूषितम् ||

क्रोधेशाश्च तथा देवास्तेपि अष्टविधा स्मृताः |
अव्यक्ता वरणास्ते तु स्थिता वै सिद्धिदायकाः ||

गुरुपङ्क्ति स्वय धान्यं धातारस्तु मनादयः |
भस्मिणस्य तथा दिवारागावरणसंस्थिताः ||

प्रमाणमष्टकं यत्तद्विद्याष्टक समन्वितम् |
विद्यावरणसंस्था तु कथिता वक्त्रजा गुह ||

मूर्त्तिरष्ट पदं यच्च द्वे विद्ये आशनं तथा |
कलावरणसंस्थं तु विद्या देह समुद्भवम् ||

सकल प्रभवं सर्वं त्रितत्वं यत्प्रकीर्तितम् |
यत्तदन्यतमं वत्स परतः संप्रतिष्ठितम् ||

अकथ्यं तत्समाख्यातं पदं शान्तं सनातनम् |
शान्या तु परमं तन्तु नादं परमदुर्लभम् ||

निर्वाणं तत्समाख्यातं तं शिवं परमं पदम् |
तस्यापि परतरं यत्तु गुरुवक्त्रे निवेशितम् ||

अन्यथा नैव जानन्ते गुरुवक्त्र विवर्जिताः |
एतत्प्रसादमित्युक्तं सकलं निष्कलं गुह ||

कथितं नात्र सन्देहे विकल्पमतिं कुरु |
येन त्वं ज्ञायसे मोक्षं निःसंशय करं गुह ||

शिवशास्त्रे समाख्यातं शिव तत्वं गुहेश्वर |
अन्य तन्त्रे न विज्ञातं पशुवक्त्रस्तु सर्वदा ||

यदाकाशे तु पक्षिभ्य आलयं क्रियते गुह |
तदा शिवमयं तत्वं पशुज्ञानैस्तु विद्यते ||

प्. ४६अ)

यदा मेघैर्विना भद्र वृष्टिञ्चैव प्रवर्तते |
पशुज्ञानात्तदा वत्स शिव तत्वस्तु लभ्यते ||

शिक्तायान्तु यदा तैलं लभते पार्वती सुत |
पशुज्ञानेषु वत्से शतदा विज्ञायते शिवम् ||

पुरुषेण विना नारि यदा जनयते सुतम् |
तदा शिवं पशुज्ञानैः प्राप्यते कृत्तिका सुत ||

सर्पिषा तु यदाक्षीरं पुनः सम्भवते गुह |
तदा पशूक्तं तन्त्रेषु भवते ज्ञान देहिताम् ||

मृत्पिण्डा तु यदा लोकाः पटं कुर्वन्ति संहितम् |
तन्तुभ्यो वा घटं वत्स्व तदा हेतु विदैः शिवम् ||

मुष्टिनाहत ते व्योमं पिबते मृग तृष्णिकाम् |
यः शिवे ज्ञान रहितः शिवं वै ज्ञातुमिच्छति ||

न शिवेन विना मुक्तिर्न शिवेन विनागतिः |
न शिवेन विना सौख्यं दुर्विज्ञेयश्च य शिवः ||

शिवात्सर्वमिदं लोके प्राप्नुवन्तीह मानवाः |
तस्माच्छिवं तु विज्ञेयं दुःखस्यान्तो भविष्यति ||

इति कालोत्तरे त्रयोदशशतिके दशमः पटलः समाप्तः ||





###########   END OF FILE  #######