####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00315
Uniform title: mokṣasopāna
Main title: mokṣasopāna with commentary tīkā
Author : kāṇḍadvayātītayogī
Manuscript : NGMCP manuscript No. 1-1397 Reel No. A-179/8

Description: 
Description by Mark S.G. Dyczkowski:
Nothing is known about the author of the Mokṣasopāna or the author of 
the Tīkā .  According to the catalogus catalogorum 
he was called Kāṇḍadvayātītayogī. The goddess Kubjikā is mentioned a 
dozen times and a number of verses in the root text can be traced to 
Kubjikā Tantras. It deals with the stages of Yoga and inner worship 
in a manner typical of the Kubjikā Tantras.


Notes: 
Revision 0: Nov. 15, 2014

Data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S.G. Dyczkowski.

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################



ओं नमः शिवशक्तये ||

व्योमातीतं परं शान्तं शिवेन शक्ति शाम्भवं |
भावाभावविनिर्मुक्तं शिवशक्तिं नमाम्यहं ||

ओं नमोऽस्तु ते महामाय || इति सूत्रार्थं वक्तव्यं || ओंकारस्य प्रथमाह ||

अकार ऊकार मकार ध्वनि भेदेन || ओंकारोच्यते || अकारो ब्रह्मा ऊकारो विष्णु 
मकारो महेश्वरः || तस्मादोंकारमुच्यते || त्रिभुवनव्यापकत्वेन 
भूर्भुवस्वचिति सत्वे रजस्तमादीनां देवदानव मानवेति लोकाव्यक्तं || 
अकारश्च उकारश्च मकारश्चा अकार मकाराः || मकारो बिन्दुरेव च || 
अकारोकारयोगेन | कारन्ते भन्यते || मकारं बिन्दुयोगेन शिवबीज महोच्यते || 
तस्मादोंकारपौर्वेशं |

प्. १अ)

मन्त्रपुरः प्रकीर्तीते || अन्याह || 

अर्द्धचन्द्रं निरोधी च नादो नादान्तमेव च |
शक्तिश्च व्यापिनी चैव समना उन्मनास्तथा ||

समनान्तं पाशजालं च उन्मनान्तं परे शिवं |
तेन विश्वप्रकास्यन्ते परमात्पत्तिरेव च ||

अर्द्धचन्द्रेति ||

अमृतबिन्दु शिवस्वरूपेन विश्वजीवनाकारत्वेनार्द्धचन्द्रं || तस्मात् 
षोडशकलांकैव निष्यतास्मिन् || कथं षोडश कला | प्रतिपदादि 
पौर्णमास्यन्तं | 

बीजमहाऽग्निरापश्च वायुः पृथ्वीविनाशकं | 
शक्तिकारो जीव चैव पत�न्गो परमत्माकः || 

गिरीनन्दो दिशः पंच शुर्द्धकः सर्वव्यापकाः | 
तेनार्द्धचन्द्रमित्युक्तं शिवोर्द्धषु व्यवस्थितं || 

निरोधाह ||

१ब्)

निगतरोधी यत्र निरोधी || आकाशभूतव्यापकत्वं | निरोधी बन्धः || जाग्रतः 
स्वप्नसुषुप्तेति || नादाह || नादोध्वनिर्विशेषः || अव्यक्ताव्यक्तश्चेति | अव्यक्तं 
शिवं व्यक्तः शक्तिः || देवादीनां वाणी स्वरूपं नादं || नादो व्यापकः 
पातालादि शिवान्तो विश्वरूपं || त्रिरात्मको नादः | शुर्द्धसालंगसंकीर्णः | 
शुर्द्धसंचरे || सालगकः शक्तिः || द्वयोस्समरसी भावः संकीर्णोच्यते || 
शुर्द्धः पंचः नादाः || यथादीपकाशुर्द्धनादं स्याद्वैरावः 
ल्योहिताडिकः || 

गान्धारो पंचमंत्राहुः शुर्द्धनादो विधीयते || 

एता परासालंगाः || शुद्धसारंगमिलितो सकीर्णा तस्मात् नादोच्यते || 
षट्विधानादेन तत्व स्वरूपामत्याहुः ||

२अ)

यथा ||

दीपकादि तथा रागः सर्वरागे प्रदोदिते |
तस्माद्वीपकनामानि माधवः परिगीयते ||

नादान्ताहं ||

नादान्तो मन्त्र विशेष गायत्र्याद्या मन्त्रलयान्तपर्यन्तः || नादान्ते सर्व 
मन्त्रस्य कार्य त्वात् || नमः स्वधा स्वाहा वषट् वौषट् फट् ठेत्यादयो 
नादान्तेषु कार्य कारणीयमिति || शक्त्येति || 

इच्छा क्रिया ज्ञानाधारादयो व्यापकत्वात् || इति शक्तिः ||

शकृत्वेति शक्तिः || तथाचोत्तरे || ज्योतिर्मयी जयकरी जगदाता शक्ती कुम्भादि 
योगयुगवर्तजनान्त चोधी | जन्मादि दुःखभवसागर तारणेशी वामेशी 
वामकुलमार्गकरा जयन्ती || 

तथा हि ||

चन्द्रकलानन्तु षडध्व मध्ये || तत्र स्थिता निर्मल नित्यरूपी निरंशः 
शक्त्यशः शिवांगवत्ती श्रीदर्शनार्था प्रणमामि नित्यं | षट्चक्रे 
सम्वरा�न्गे वरगुण धवले ज्योतिरूपे निरंशे | सर्वज्ञ ज्ञानपद्मे 
वरदभयहरे चिर्तबोधेदु मध्ये | तस्मिन्नेवस्थितेशी परम परमशिवा 
निर्मलानन्तशक्ती वन्दनां सिद्धिनाथी परमसुखकरी निर्जिता शेषशक्तीं ||  
एवा शक्तिः || व्यापिनीमिति || व्यापिनीम्मध्यरापि शिवान्ते व्यापिनीं || शिवान्तेशी 
शिवाख्या || सर्वात्मा सर्वगप्रभुः | 

विश्वकर्ता च हर्ता च शिवान्ते परिवर्तिनीं |

सा व्यापिनीं | समनेति || समना शिवशक्तिः समरसी भावं || 

३अ)

मनेशब्धि(?) विधः प्रोक्तं शुद्धश्चाशुद्धमेव च | 
अशुर्द्धः कामव्यापारः शुद्धः कामविवर्जिता ||

सासना उन्मनाह || 

भावाभावविनिर्मुक्ता उन्मना स्थुलशूक्ष्मव्यापकत्वेन सहजा नन्दः 
उन्मना || बोधानन्दममयो भाव मनस्तामसी शक्तिकालविनिर्मुक्ता सोन्मना 
उच्यते कुलं || सा उन्मना समनान्तेति | समनसा अन्तो यत्र समनान्तेः || 
शिवदृष्टः स्वाधिकार सुरोपमः || 

व्योमव्यापपरोभूतः समनान्तोच्यते ऋषिः |

ससमनान्तः || पाशजालेति पाशस्य जालोपाशजालः ||

पाशो द्विधा पापपुण्यैति पाशो पुण्यैजाला पाप पाशजाल शिवया च पार्श्वे 
वर्तते भूतजन्तवः | 

३ब्)

दृष्ट्वादृष्ट न लभ्यते | पाशजालमथोच्यते || स पाशजालः || उन्मनान्तेति || 
उन्मनान्यंतः | उन्मनान्तः | 

आनन्द परमानन्दः सहजानन्दमेव च | 
तुर्यकतुर्ययातीत उन्मन्यन्तमथा व्रवीत् ||

सोन्मन्यन्तः || परेति || परस्वरूपं || क्षित्यादि तत्वरूपो भवति परमतः 
शुद्ध ज्ञानात् प्रदिष्टं संसारस्यान्तकाले परमरपदं पाशयुक्तं 
पशुं च शुद्धं शुद्धात्म भावं अकुलकुलगतं ब्रह्मदेवादि लीनं 
नाथो वामेश्वरेशो जयति परमुदं नित्यरूपो निरंशः || स परस्वरूपं || 
शिव इति || शान्तो नित्यं निरंशो ज्योति सर्वयुतादि युक्तं || निष्कलो विश्वव्याप्या 
च पर शिव उच्यते || तथा चोत्तरे ||

४अ)

पौर्णेशो यस्य चितः || शिरसि विनि भवेन् नाथ शिर्षा शिखा च सिद्धशो यस्य 
वत्मानयन शशिकरौ अस्त्र श्रीभैरवाद्या || सोऽयं श्रीकुक्षिवासो 
परमपरमशिवानाथ वर्गेन मन्त्रा ओंकारे एष रूपाः हसखपहपरा 
नित्यदर्शो जयन्ति || शिवे स्वरूपेन विसर्गान्त त्वात् रेफशक्तिरुच्यते || 
तस्माच्छ्रीमता पराशक्ति शिवौ द्वौ व्यापकाः || तथा चोत्तर शंकेतके | 
शक्तिमुद्ध्निविवर्तन्तेति || तस्माच्छिवः | शब्देन पराशक्ति प्रधानमिति 
नमोऽस्तुते || नमोऽस्तुते || नमस्कारं करोमि || कस्यै महामायै || इति || 
चतुरक्षरपूर्वकं चन्द्रविधिमिति ||

४ब्)

महामाया चतुरक्षरेण जगती व्याप्ती || शूक्ष्मभावेन वायुरूपेन व्यवस्थिता 
| सोऽपि न दृष्टि गोचरे अद्वयभावेन गोप्यस्था नाभ्यंतरे व्यवस्थितमिति | 
स्थूलभावेन चतुरक्षरं || यरलव इच्छा ज्ञान क्रिया व्यापिनी शक्तिः || 
पृथ्वी आपतेजवायुः मिलित्याकाशं || गन्धः स्पर्शः रूपः शब्दः || विजयति 
काल विद्या माया वाक् पादपाणि वायुपस्थ || नादबिन्दु शिवः शक्तिः | 
ऋग्ययुः साम अथर्वः || सद्य वामाऽघोरे तत्युषः || ब्रह्मा विष्णुः रुद्रः 
सदाशिवः || सित रक्त पीत कृष्णः || ब्रह्म क्षत्रि वैश्य शूद्रः || पूर्व 
दक्षिण पश्चिम उत्तरः || 

५अ)

कृत त्रेताद्वापर कलिशान्तिक पौष्टिक वश्य अभिचारः || रेचक पूरक 
कुम्भक शाम्यः हृत्कण्ठ नाभि उपस्थः ||

भूर्भुवः स्वः स्वाहा पौर्णे निशा कुजा काली || महामाया || आस्नाये चतुराह || 
माहामाया चतुराक्षरेण सापूर्णे शानन्दा वरदामकाराः || 
माहारारूपानिशि दक्षिणेशी || माकार वर्गेः || सुकृते कमार्गं || या 
सौम्यदिग्देवरमोक्षहाता || पुनरपि द्विविधः || माहा च मास्मा च 
माहामाया || शिवः शक्तिः || संहारसृष्टि सूर्यश्चन्द्ररग्नि वायुः शुक्लः 
कृष्णः ||

५ब्)

शुक्लरक्त || रात्रि दिनः || अधः || ऊर्द्धः हंसः ऊर्द्धश्वासः || नमः || 
उन्मनः मेरुः मन्दरः आलिः कालिः मांसः रक्तः आकाशः पृथ्वीः लिंगः 
वैदिका भैरवः पीठिः ब्रह्मरन्ध्रः उपस्थाः भूत || भविष्यः || क्रूरः 
सौम्यः वामः | दक्षिणः || गंगा यमुना उत्तरायणः || दक्षिणायणः 
प्रकृतिः || पुरुष || बौध्यराहः प्रज्ञा | उपायः सौम्यताः अरुणा | आदि अन्तः 
एतत् स महामाया देव्याः अती च सा माहामाया || अतीव मायोपमा 
संसारसत्वस्यं कथं || आदौ तावद् वीजानि भवन्ति || शून्यता ज्ञानगर्भा 
निर्बीजे शिवः 

६अ)

शक्तिः समरसी भावेन बीजानि जायन्ते || बीजः षष्टविधिः || तस्मान् मातृपक्ष 
पितृपक्षं च षष्टविधः || दृश्यन्ते यथा || अस्थि असृक् शुक्रः 
पितृपक्षः || मांशः || शोनितः चर्ममातृपक्षः | ध्वलोतो || 

मातृपक्षः पितृपक्षः तयोः समरसेन बीजपिण्डं भविष्यति || 
दशमासं च संयोगेन वद्धयति || तृतीयमासे घनेना भवति | 
चतुर्मासेना�न्कुरो भवति || पंचमासेनास्थि चम्माश प्रत्य�न्गो मुखनासिका 
जायन्ते || षष्टमासेन चेतनावन्तो भवति || ततः पद्वा सप्तति सहस्र नाडी सुतो 
भवति || एते नाड्यां प्रधान त्रिनाडी भवति | तथा ||

६ब्)

इडा पिंगला सुषुम्ना || इडावहति वामे पिंगला वहति दक्षिणे सुषुम्ना वहति 
मध्ये || रक्त मूत्र शुक्र || रक्तेन स्त्री शुक्रेन पुरुषः || तयोः समरसेण 
क्लीवः || तस्मात् नाडी ज्ञात्वा स्त्रीपुरुषयोः || यत् स्वच्छया जायते || एतयोः || त्रयो 
नाडी समरस भावेन एकनाडी भूत्वा ब्रह्मरन्ध्रे निपाता सा माहामाया 
देव्याः || ब्रह्मरन्ध्रे प्रसार्याणेक पृथक् पृथक् शिरः क्रोडे करतले ग्रीवे 
पार्श्वे हृदय नाभौ उरु जानु पादतले पुनरपि नाभौ सर्वसं श्रीलिनो 
भवति || पश्चात् स्वासरूपेण हंसः || चारेण ऊर्द्ध्वगामि भवति ||

७अ)

त्रिनाडी रूपेण अधोचारं भवति || वामे स्त्रीनाडी रजवहा || दक्षिणे सून्यनाडी 
सूवव्रहामध्ये || खगमुखे पुरुषनाडी शुक्रे वहा स्त्रीपुरुष समरसे नास्थि 
भवति | तदनन्तरे चेतना भवति || पश्चात् सर्वजाति स्मरत्वं भवति || परे जाता 
भवति || योनि यन्त्रं पीडा वेदना भवति पश्चात् स्मृति भ्रंसो भवति || 
पश्चाद् वालावस्था भवति || कुमारावस्था भवति || यौवनावस्था भवति || 
तस्मात् महामाया || तदनन्तरे मरणावस्था || निर्वाणमार्ग द्वय विधः || 
द्वयविधञ्च कथञ्चेति || पुनजन्मा न पुनर्जन्मान्विविधः || सद्गुरु 
पादप्रसादेन जानन्ति || द्वादशान्त षोडशान्त भेदेन ||

७ब्)

द्वादशान्ते चन्द्रः || षोदशान्ते सूर्यः || द्वादश चन्द्रान्ताह 
वरणाव�न्गुष्टौ विन्द्वन्तं पत्रयोगवित् || चन्द्रयोगमिति || क्रूर च कोरेक 
स्मृतः || इति द्वादशान्तं || पुन षोडदशान्ताह || विन्दोरुद्वन्तथाशीर्षं 
ब्रह्मविष्णुशिवोपरि चतुर�न्गुली तदूर्द्ध्व शक्तिकोष्टप्रकीर्तिता || चतुरंगुल्य 
भ्यन्तरे वह्निमण्डल मनु प्रविशति || पुनर्जन्मा भवति || 
सूर्यमण्डलनुप्रविशति न पुनर्जन्मा भवति || षोडशान्ते त्रिकोण कृते 
वामकोणे चन्द्रः || दक्षकोणे वह्निः || मध्ये कोणे सूर्यः || शंखिनी 
द्वारभेदेन त्रयमण्डल समरसेन लीयते || तेन पुनर्जन्मा इष्ट गति प्राप्यते || 
सा एव महामाया || वेदव्याकरणादि 

८अ)

अनेक शास्त्रच्छन्द शतपथ निरुक्त ज्योतिषशिख्य कल्पसूत्रः पंचरात्रस्वैव 
चाहन्ते शीक्षः पातञ्जल मीमांसकः षट् दर्शन ब्राह्मण 
चार्वाकशेववैष्णव क्षपनकः वौद्ध एते षट् दर्शनाः || षण्णवति 
पाषण्डो अष्टादश महाव्रताः || शुद्धः शाल�न्गः संकीर्णः | 
चतुर्विधचाद्य || घनसुखिर ततः आनर्द्धः || चतुर्विधा वक्तव्यं | 
वैनादिकं तन्तु आनद्धं मुरजादिकं घनं कांस्य नालादिकं सुखिलं 
वंशादिकं || तन्तु नृत्यं नवविधं || आनद्धं मरुजादिकं घनं 
कांस्य तालादिकं सुखिलं तं सादिकं || नृत्यं नवविधं शृ�न्गारं 
हास्यकरुणं रौद्रं वीरं भयानकं 

८ब्)

वीभत्सं अद्भुतं शान्तं || अनेक ग्रन्थादि एवं व्यवस्थिताः || षोडशस्वराः 
|| त्रय त्रिंशद्व्यंजनानि || एते उनपंचशादक्षरा व्याप्ता सा महामाया || 
पंचाशदक्षरः क्षकारान्तं पंचाशदराः पौर्णः || महामाया 
प्रणम्य वंकषसंयोगेक्ष || अयि तु विसर्ग हेत्वा भावादिति सा महामाया || 
प्रधान स्वरूपाः || यतः || उत्पर्तिः स्थितिः प्रलयः | जगतां सर्व चतुर्विधा 
भूतग्रामाः || जरायुजाः || स्वेदजा || अण्डजाः || एते यन्तवः 
सर्वत्रैलोक्यश्चतुर्दश भुवनः व्यापका सा महामाया || चतुर्दशभुवनः 
|| भूल्लोकः भुवं लोकः महल्लोकः | जमल्लोकः तपल्लोकः || स्वल्लोक सत्यलोकः 
||

९अ)

सुतलः | नितलः || उतलः || तलातल || रसातलः पातलः ||

एते चतुर्दश भुवन व्याप्ता महामाया सा नमोस्तुते नमस्करं 
दशकरशाखा मौलिकृतमेव नितलेलीनकृते नमस्कारंः || 
शूक्ष्मदेहपरापरे || शूक्ष्मनिरञ्जनस्य दृष्ट्य गोचरः || परापरे मन 
उन्म द्वयोः || समरसी भूतं स्वयं परये नाशायती सा परापरं 
परस्वयाः || तथा || अमावास्या | या सिंहोदशेवाश्वरं परमुखा नाना 
ननातिर्य कापाणौ वार्तिकपाल पौर्ण त्रिशूला मन्येन शस्त्राधृता | 
युग्वेदाशनिरिन्द्र ब्रह्महरिभिः || रुद्रः सदेशो हकारः 

९ब्)

कालान्तो हि शिवासना जयति सा काली लयान्ता शुद्धा शूक्ष्मशूक्ष्मेति उच्यते 
शरीरे कथं || रंजिता विविधभावेन शास्त्रं शास्त्रं ह्यनेकधा || 
नादबिन्दु हकारैश्च शिखाचान्येन रंजिता || रेचके पूरके केचित् || कुम्भके 
केचिद्रञ्जिता दशाक्षररता || केचिद् व्यायन्ति तं हं सं शून्यध्यायन्ति || केचित् 
|| 

पराक्रान्त रता केचित् प्रासाद केचित् द्रञ्जिता | 
वामेश्च दक्षिणे केचिद् विषुके केचिद् रञ्जिता || 

पंचविशरता केचिद् वालाग्रे केचिद् रञ्जिता | 
च्छाया पुरुषे ये केचिद् घोषणे रञ्जिता || 

कण्ठ नादरता केचित् निःशब्दे केचिद् रञ्जिता || 

ऊद्धमार्गरता केचित् तालुकण्ठे ||

१०अ)

न रंजिता || धर्माधर्मरता केचित् निःश्वासोश्वाशनराधमः || हृत्पद्मेषु 
रता केचिन्नाभि पद्मेररञ्जिता || व्याकरणं छन्दगनिते || नानाशास्त्रेण 
रञ्जिता निरुक्ते कल्पसूत्रे च षड्दर्शनमेव च दधी चिवाल्मिके चैव 
भेदवादञ्च संग्रहे || 

वेदव्याकरणञ्चैव छन्दः शतपथे तथा |
निरुक्ते ज्योतिषे चैव कल्पसूत्रं तथैव च ||

पंचरात्रं तथा चान्ये वौद्धाराहन्तके तथा |
अन्ये शांख्यश्च योगश्च गारुडे केचिद् रञ्जिता ||

तगीतार्थमन्त्र वादे च अन्ये ग्रन्थावतारणे |
अन्ये चैव तु संज्ञायां अक्षरं रूप मन्त्रिणः ||

अन्ये च ग्रन्थ सञ्चिन्त अक्षरं रूपमन्त्रिणः |
एतस्थुलो महामाया ये मुदा चित्तरञ्जिताः ||

१०ब्)

न तस्य मोक्षमाप्नोति शक्ति भेदविनानराः |
एते स्थुलो महामाया ये मुदा चित्तरञ्जिता ||

न तस्य मोक्षमाप्नोति शक्ति भेद विनानराः |
तस्माच्छक्तिः प्रयत्नेन सा मार्गा सर्वदाभ्यसेत् ||

आकाशस्थापयथा पक्तिः समुक्तो कोन वध्यते |
यासास्तुलुद्धकै वद्ध्वा पतितन्तु क्षिती तले ||

एवं हि वध्यते ह्यात्मा माया जालेन मोहिता |
मायाजाल महापाशः परिवार शिवस्य च ||

इत्थं स्थिते जगति किं कलया युतैर्वा सर्वान् मता मतिमतां कुशलं विध्येया 
||

विद्या कला च सकला सहसंकलर्प्यः स्वी स्वी करोति पुरुषः परिलीयते च भृंगी 
स प्रथमं दत्वा लकुलं रेफरासनं | 

भेदं षट् स्वर चन्द्रे खं देह वीज महोच्यते ||

११अ)

एकाकिणिविशुद्धात्मा नादाख्ये विन्दुमालिनी || इति ||

नादाक्षे नादसंस्थाने त्रिस्थाने कण्ठकुपे हृदि नाभौ | ऋगादि क्रमं || 
मूच्छनारेक विशति || एतान सप्तक्रमं तेनामूर्च्छणा त्रिस्थानं नाभि 
हृदय कण्ठेति || सं ऋगक्रमं त्रिस्थाननादं || बिन्दुमालिनी द्वादशान्त 
पदं चन्द्रसूर्याग्निभिः || तेनानुसरनीति बिन्दुमालिनी || अमृतधारा इत्युच्यते || 
एककिनी शक्तिर्येन पुरुषेण शक्तिर्विद्धं ज्ञायते || पञ्चेन्द्रिय 
निगहशक्तिर्यस्यास्तीति तस्य शक्तिबीजं भवति || एकाकिनी चायं पित्तितं || 
विशुद्धं यस्य जायते || तेन पुरुषेण शक्तिभेदं जानातीति यस्य पुरुषस्य 
स्थिरमनो भवतीति | 

११ब्)

तस्य बिन्दुमालि प्राप्तिः || योगरूपे युक्तः || योगीसस्य वह्नानि | अल्पमूत्र पूरषि 
मने सोच्य मलोलुप्तं || एष प्रथम चिह्नः || तथा चोत्तरे ||

एकशक्ति नगाख्यं स्याद् बिन्दु रूपात्मना शुद्धा || नादसर्वात्मना चैव 
मालिनी विश्वव्यापिनी || इति ||

अदेहान्ते समुत्पन्ने || अदेहं देहं रहितः || देहस्य अन्ते अदेहं चास्ति || देह अन्ते 
ऐंकाराकृति त्रिकोणपीठ अदेहं पद्माकृति षट्कोणं चतुष्कोणं सागरं 
नदीतीरं देवीकोटं त्रिकोणाभ्यन्तरे पद्मे अस्ति सा अदेहा || विज्ञाना || तथा 
पूर्व अदेह सर्पगो व्याप्ती शिवस्याद्व व्यवस्थिता || नोत्पत्ति च नाशं चाकाशे 
चव्यवस्थितेति ||

१२अ)

अचले विश्वधारिणी | चलं न भवतीति अचलः | मणि मन्त्रे ओषधादि चलेन एते 
विधानेन अचलस्यल पुरुषस्य देहस्थितिर्भवतीति | शरीरनाशकाले वा 
द्विज्ञानं नाशं न भवतीति || विश्वधारिणी || वहुरूपधारिता तेन विधारिणी || 
कथं क्षिति जल पवन हुताशन सोमसूर्याकाशः || तस्या रूपः || 
ब्राह्मणाद्या योगिणी तस्याः || रूपत्रयस्त्रिंशति कोटि देवास्तस्या मूर्तिः || 
ओंकारः | नमस्कारः | स्वाहाकारः || स्वधाकारः वौषट्कारः | वषट्कारः | 
हूंकारः | ऐंकारः || एते जाति मन्त्र तस्यैव उत्पत्तिः || असिता�न्गादि 
भैरवस्तस्यां मूर्तिः || तस्याः स्थानेन उत्पत्तिर्भवति || कायवा�न्मनबुद्धिः 
|| रागद्वेषक्रोधलोभमोहः पैशून्यल्लक्ष्यते जातः || 

१२ब्)

तस्माद् विश्वधारिणीम् इति || तथा दक्षिणे || अचलासर्वज्ञा || नारूपा सर्वदेहान्त 
स्थिता | न सौम्यसून्यरूपा हि विश्वधारिणी नित्यता || 

महाकुण्डलनी नित्य || कुण्डलाकार नाभिमध्ये व्यवस्थिता सा | नागेन्द्र 
कुटिलांकारा गजेन्द्राकार लीलया | नाभि मध्येय कुण्डल्या ऊर्द्धगो 
अधगस्तथा | ऊर्द्ध गता ब्रह्मरन्ध्रे चन्द्रसूर्यमध्ये व्याप्तिः || अध 
गताशक्ति स्थाने प्राप्तिः || ऊरु द्वौ | अन्तरे नाडि मध्ये || तथा चोत्तरे || या 
भेद्यः पञ्च ग्रन्थस्याच्छिवोर्द्ध लीयते यया | महाशब्दमितिः क्षान्तं 
धार्यतां द्रवनत्रयः || वालां सासमल्ककुलो क्लीवं चर्चि विवर्जयेत् | 
सखम्विभेदितं तत्र क्रुर खण्डेन्दु मण्डितं | महाकुण्डलनी मन्त्रधारिता 
तनुरुर्त्तमा ||

१३अ)

हंसमध्ये व्यवस्थिता || ऊर्द्धगामीहंसरूपेण व्यवस्थिता | श्वासगतिहं 
स चारः || एकार्थः ऊर्द्धश्वासः || अधः श्वासः || द्विविधः || ऊर्द्धं 
श्वासोहंकारः || अधः श्वासः || सः ताराः | तेन हंसोच्यते || अधोगामी 
शुक्ररूपेण जनाभोगं करोति || ऊर्द्धगामी मध्यतामीधे व्यवस्थिता | 
कुण्डलनीति उच्यते || हंसः सृष्टिसंहारः || शिवः शक्तिः द्वयरूपेणा 
द्वयाकारः || सा हंसमध्ये व्यवस्थिता || तथा त्रिपूरार्णवे || 
अधश्वासस्तथोच्छाश्च मध्यगो मध्यमा भवेत् | शिवः शक्तिः स्वरूपाः 
सा सृष्टिसंहार कारकाः इति ||

सोमसूर्याग्नि मध्यस्थे व्योमव्यापी परापरे ||

१३ब्)

सोमसूर्याग्नि तत्मव्यवस्थिता || इडापिंगलासुषुम्ना च सोमसूर्याग्निभिः 
आपस्थाने अग्निः अग्निस्थान मध्य वायुः एत मध्यगता सोमसूर्याग्नि मध्य 
गता ||

व्योमव्यापी परपिरेति || ऊर्द्ध्वगामीश्वासः || ब्रह्मरन्ध्रे द्वादशान्तः 
षोडश्वान्त स्थाने स्थितश्चन्द्रमा सूर्याग्निः समरसी भूते लीयते व्योमव्यापी 
|| परापरे ऊद्धाचारे च तन्मध्ये चारे शून्ये लीनोन्मना रूपेन व्यवस्थिता सा 
परापर शूक्ष्मरूपेण मध्यगाः अ अधःश्वासेन कारित प्रभु 
शुद्धशान्तसिर्वाद्विस्वरामग्नौ भानुसुसंयुतं नभससिमन्त्रे ख 
चन्द्राग्नि भानु | ज्ञास्वातं तनु मध्यगेर्हृदि परे नाभौ प्रध्यानं 
त्रिधा मूर्तै 

१४अ)

वचनज्ञायतमिति | मन्त्रां नित्याह्नि संध्यायतां || तथा चोत्तर || 
नाभाशान्त पराशक्ति नामावास्या पर शिवः द्वयोर्मन्त्र परो मान्ये भुक्ति 
मुक्ति वर प्रदा ||

ओंकारविग्रहावस्थे || ओंकारस्त्रिदेवता | ओ ब्रह्मा नादो विष्णुः 
बिन्दुर्महेश्वरः शिवश्च || उकारः शक्तिः अकारः शिवस्त्रयो तपि समरसी 
भूतेन | ओंकारः सा माहामाया || ओंकार विग्रहः कुटिलाका | ऊर्द्धचारः | 
अधचारः | तथा च भैरव तन्त्रे || 

ओंकार परमो मन्त्रंः शिवबीज मथोच्यते | 
ओंकारं विश्वभूतञ्च व्यापका प्रभु सर्वगाः ||

हकारार्द्धार्द्ध धरिणी || हकारः || अर्द्धधारिणी || तिहकारार्द्धः || 
बिन्दुभूतं हकार्द्धः | 

१४ब्)

अर्द्ध चन्द्रयोन्याकारमिति उच्यते || हकारार्द्ध ठकारार्द्ध पदं || निरक्षर 
पदमिति उच्यते || कथं निरक्षर पदं वाक्पथातीत्य गोचर | चक्षुरग्रेन 
पश्यन्ति मोहिता नैव बुद्ध्यति निर्विकल्पं विकल्पं णान्ति | निर्मलं मालिनेति च | 

चिन्तन्ति च न चिनन्ति पूजयन्ति न पश्यन्ति | 
आत्मस्थं येन पश्यति भ्रमितं निश्चलमपि || 

ध्यायमानो न पश्यन्ति बुद्ध्यमानो न बुध्येति | 
अनुमानो उप्रमानञ्च अप्रमेये मनोपमः || 

अस्थानं स्थालकल्पन्ति सुशुर्द्ध सोधयेन्ति च | 
अक्रिया क्रिया कुर्वन्ति अद्वैतं द्वैतयन्ति च || 

अचारंचार कुर्वन्ति अभावं भावयन्ति च |
अगमागम कल्पन्ति अमनागन वर्जितं ||

१५अ)

अभेदं भेदकल्पन्ति अग्र पाश्वे विवर्जितं | 
सर्वगा एकध्याये च अग्रस्थं दूरे तं विशेत् || 

विकाररूपसाध्यन्ति निर्विकारं परापरं | 
शब्दाशब्दञ्च साध्यन्ति शद्दाशद्वं विवर्जितं ||

कथ्यमानो न बुधान्ति यत् पक्षञ्च न दृश्यते |
पठन्तेनोपरस्यन्ति मूकान्धवधिरा यथा ||

पत्यक्षञ्च न कल्पन्ति शृण्वमानो न बुध्यति |
अहो मोहन मुञ्चन्ति सुधाशात्रेण बन्धने ||

कोपकार क्रिमिर्यद्वद्वन्धण न मोक्षणः |
पिता हितेन जानन्ति उन्मर्तमिव चेष्टिता ||

स्वयं पतनमिच्छन्ति पतंग इव पावकं |
कुतो मोक्ष भवेत् तेषां विषया शक्त चेतसां ||

लुद्धकं च रसा तत्र अन्तकारेन बुध्यति |

१५ब्)

परे द्रव्यापिका किञ्चित् हीयमानों मतिर्यथा ||

मृत्युकाले विषादोस्ति अन्तकाले विषोपमं |
यथातीते सुहृदे च हरणीतंज्ञता मनो ||

हतो वेदनमोपन्नस्तथा विषयमागता |
वंद्यमानः सुहृद्या च सेव्यमान सुखावहा ||

किञ्चित् स्वादोपलुद्वार्ता मिच्छन्ति करणी यथा |
गर्वितः स्वात्म गर्वीतः स्वविकल्पाथ हेतुना ||

शब्दशास्त्रेण किं कार्यं वृहस्पति सगर्वगः |
शब्दशास्त्र क्षयं यान्ति निरक्षर सदाभ्यसेत् ||

अवर्णेन सदाचारं शब्दलक्षविवर्जितं |
अवर्ण सर्वगस्थानं गुणातीतमगोचरं ||

अकथ्यं भावनिर्मुक्तं प्रयोगेण तु दुर्लभं |
दूरस्था ज्ञान लोकस्य देहमध्ये व्यवस्थिता ||

धर्माधर्मविनिर्मुक्तं सुखसंघसनातनं |

१६अ)

देवसुरमनुख्यानां देहभ्यन्तर संस्थिता |
दुर्विज्ञेयन्तु तत् तेषां भेदाद्या स्वल्प बुद्धिना ||

किं करोति च शास्त्रेषु प्रत्यक्षं जंगपालका |
निर्मिता देवमानुष्यं मुनिभिर्यक्षराक्षसैः ||

तेपि सर्वपसुम्मुक्ता ब्रह्माद्याः शास्त्रचिन्तकाः |
तेन कारणमाकोता सर्वदा अक्षवाक्यता ||

तेन कारणेन अक्षर पदं ध्यात्वा |
लक्ष्मीकण्ठ महासेन शिखीसंसिहिमासनं ||

द्वादशेन च संभिन्नं क्रुरं खण्डेन्दु संजुसंयुतं |
चित्तधारणी बीजं || तथा चोत्तरे ||

ब्रह्मादिक्षरे यान्ति अनक्षर परः शिवं | 
मुक्तिवासः परो देवो महामाया महेश्वरी ||

इति ||

वालाग्र शतधाशूक्ष्मे अनन्त्रे चाक्षये व्यये |

१६ब्)

वालः केशः वालाग्र शतधामपिः || अनन्तः प्रमाणं नास्ति अप्रमेयं || 
शूक्ष्मं न दृष्ट शतधा वालाग्रवत || अनन्ते चाक्षयेऽव्यये || सतः 
सहस्रः || जातामृत्येऽपि क्षयं नास्ति || तथा चोर्त्तरे || सर्वज्ञमादि गुणचक्रः 
कुलविवर्ता ध्यानेन लक्ष परमात्म गुणेन योगी || वामकुलाकुलगता पर 
शून्य भाव भासां नमामि सुखदावरश्रेयदातां ||

हकारार्द्ध कलाधारे ||

१७अ)

पद्म किंजल्पमाश्रिते || किंजल्क आधारं पद्माकारं गुह्यपद्मगोप्य 
स्थाने व्यवस्थिता त्रयः पद्म शक्तिमाश्रिता | त्रिकोणः पद्मः || उत्पत्ति || नाश 
स्थानं || 

स परो भृगुरेफेन कुटं विधू नभस्तथा | 
चतुर्द्दशस्वरं भित्वा आभृता बीज वाच्यते || 

तनुरक्षा वीजका ज्ञान || तथा निशायां दक्षिणे || 

पद्माश्रिता महादेव्या स्थितिरुत्पर्ति संहरा ||

वाममार्गे व्यवस्था || सा महामाया मनोरमा || इति ||

सकलाढ्य महामाये वरदे लोकपूजिने |

लोकपूजयतीति लोकपूजिता || महामाया देव्याविना | लोकाः || उत्पत्ति स्थिति प्रलयो 
नास्थि || तेन कालणेन लोक पूजिता || इति सा ||

१७ब्)

सकलाख्य कला सहितेति इत्यर्थः कला अष्टत्रिंशति कला || माहामाये मया अतीव 
मायोपमा सर्वयन्त्र शास्त्रे जाते तत स्थाने सा माहामाया || वरदे लोकस्य इष्ट 
फलदा | तथा च पूर्वकलरूपा महामाया वरदा स्वाभय प्रदा || शक्ति 
स्वरूपता सर्वजयन्ति परमा परेति || स्त्री मुद्रा न करध्वजस्य जननी सर्वार्ति 
शान्ति प्रदा || ये मूढा अवधारन्ति कुधियो म्लेच्छा फला काक्षिणस्ते तेनापि 
निहत्य निर्द्वय दयानग्नी कृता मुण्डिता केचित् पञ्चशिखी कृता जटिलिनः 
कापालिकाश्चापरे ||

एकैक नाडी मध्यस्थे मर्ममेकैक भेदिनी |

एकैक नाडी सुषुम्ना भस्मभेदेन द्वा सप्तति सहस्रनाडी दृश्यते || *##?
सुषुम्ना रूपेण देह वहति || मर्म अष्टत्रिंशति | तस्य भेदायुः || मर्म 
भेदेन न मरणं नास्ति यत्कालमायुतो भवतिः || तस्मात् मर्ममेकैक भेदिनी 
स्वरूपया || तथा दक्षिणे || नाड्या यौर्णशुभाकारो देवका योगज्ञानदा || 
शक्तिरूपा भ्रमान्ते तामेकानेक स्वरूपेकेति ||

अष्टत्रिंशत्कले देवि भेदिनी ब्रह्मरन्धके |

अष्टत्रिंशत् कलास्वरूपामिश || नादि पञ्चवक्त्रे व्यापका देव्या सा महामाया 
स्वामोह || यथा अष्टत्रिंशत् कला || 

श्वशिनीम�न्गदारिष्टा मरीचि ज्वालिनी तथा |
प्रवित्तिश्च प्रतिष्टेति वेद्यावेदाश्च विस्तराः ||

१८अ)

तमा मोहाक्षयो निद्रा व्याधिमृत्युक्षुधास्तृषा |
रजोरक्तारति पाल्या कामसंयमनी क्रिया ||

वृद्धिकार्या च रात्री च भ्रमनी भ्रामनी ज्वरा |
सिद्धि ऋद्धि द्युतिल्लक्ष्मी मेधाः कास्थि प्रजा स्वधा ||

अष्टत्रिंशत् कलारेते भेदिनी सर्वजन्तुषु |

तथाश्वशिनीश्वासः || अ�न्गदाः शरीरः || इष्टा चित्तविकारः || मरीचि राश्मै || 
ज्वलिनी शिखा ज्योतिः || निवृत्तिः || निविकारः || प्रतिष्टेति || प्रतिस्था प्रसिद्धिः विद्या 
अनेका आगम || 

वेदान्य�न्गानि चत्वारि मीमास न्याय विसुरो | 
पुराणं धर्म शास्त्रं च विद्या चैव चतुर्दशः ||

क्रिया स्वर्गं च मोक्षञ्च सिद्धि ऋद्धिश्च ज्ञानभाक् |

आगमा परमुच्यते || 

१९अ)

लक्षं शब्दास्य शास्त्रस्य चतुल्लक्षं तु ज्योतिषाः विद्या एते || शान्ति 
प्रशमनं || स्तमः || कालपुरुषः || मोहः पञ्चेन्द्रिये || क्षयो नाशः || निद्रा 
|| अशुभः || व्याधिः || रोगः || मृत्युः || मरण || क्षुधा || वुभुक्ता || 
प्रसिद्धः || स्तृषा || पिपाशा || रज || पुष्प मासिका || रक्ष || प्रसिद्धः || रति || 
मैथुनं || पाल्या || पोषकः || कामा || कार्यविशेषा || स्त्री च | भिगमश्च || 
संजमनी || क्षमा || क्रिया || कर्तव्यः || वृद्धः | वद्धन || कार्याकारकः 
विशेषः || रात्री स्थिर निसा भ्रमनी अटनः | भ्रमनी मोहनी उत्सक || ज्वरा ईर्ष्या 
|| सिद्धिः अनिमाद्या क्षुद्रः ऋद्धि || वलं || द्युतिः || प्रसिद्धः || तेजः || लक्ष्मीः 
|| प्रसिद्धः || मेधा बुद्धिः || 

१९ब्)

कान्तिः || तेजः || प्रजाः || उत्पर्ति || स्वधाः संहारः || एते अष्टत्रिंशत् कलाः || 

एतेन कला भेदेन भेदनी ब्रह्मरन्ध्रगे || एतेन कला भेदेन संहरेत् || कथं 
भेदे व्ररन्ध्रात् | ब्रह्मद्वारेण | चन्द्रसूर्याग्निः समरस्य मृतकुण्डलिनी 
प्रसार्यते नामृतेन सर्वा�न्ग प्लावयेत् || तेन कारणेन भेदिनी ब्रह्मरन्ध्र 
उच्यते || पुनरपि अष्टत्रिंशत् कलाह || दशाग्ने कला | सूर्य कलाद्वादश || चन्द्र 
कला षोडश || पुनरग्नेः कला विशेषोणाह || प्राणः || अपानः || व्यानः || 
उदानः || समानः || नागः || कुर्मः || कृकरः || देवहत्तः || धनंजयः || 
शरीरस्था || नोच्यते || हृदि प्राणः || गुडे || अपानः ||

२०अ)

समानो || नाभिमण्डले || उदानः || कण्ठदेशे तु || व्यान || सर्वशरीरिणां || 
पुनरपि || नागस्तु हृदये ज्ञेया कूर्मश्चोन्मीलनी स्थिता || कृकरश्चक्षुषी 
चैव देवदत्तै विजृम्भने || धनञ्जय वायुनां मृतोपि न मुञ्चति || 
ब्रह्मरन्ध्रे नेत्र द्वयः कर्णद्वयः नासिका वक्तः कण्ठः हृदयः 
नाभिः | वस्थिः गुदः || एते सूर्यकला ||

रोमत्वक् मांस असृक् मज्जा वसा स्नायुः || अस्थि शुक्रः मन बुद्धिः रागः 
द्वेषः मोहः क्रोद्धः सोकः एते चन्द्र कला षोडश ||

एते कला व्याप्त शरीराः || तेन कारणेन अष्टत्रिंशकला देवी भेदिनी 
ब्रह्मरन्ध्रके || ब्रह्मरन्ध्र हृदय विधिः || सृष्टिसंहारसंहारश्च ||

२०ब्)

तस्य ब्रह्मरन्ध्रस्य भेदेन अजरामरत्वं मोक्षं भवति || तेन कारणेन 
ब्रहमरंध्राभ्यांसकर्तव्यं || योन्याभ्यन्तरे कोणमध्ये अग्नि ज्वलति || 
विधूमशिखा || तत्मध्ये जीवपिण्डं वायुः संजरति || तेन कारणेन || 
उष्णवायुर्वहति || तदा मरणकाले || अग्निनाशो भवति तेन वायोः शितलो भवति | 
तेन कारणेनाग्नि क्षयं जातं || वृद्धिः कर्तव्यं || योगाभ्यासेन कर्मयो 
नवा || अल्पाहारं कुर्यात् || अग्नि क्षयेन वातरोगं || अग्निवृद्धिना पित्त रोगं || 
उर्द्धब्रह्मरध्रोपरिचन्द्रसूर्याग्निभिः समरशी कृत्वा तेनाभ्यच्छिन्नं 
प्लावयेत् || अग्निमध्ये जीवपिण्डेश्च || चन्द्रसूर्याग्नि समरसी कर्तुं कथं 
ज्ञायते ||

२१अ)

वहवः शास्त्रश्रूता वलोकितेन || त्रिभिः समयेन गुरुपारंपर्यविशुधेन || 
कायवा�न्मनः || संयमेन प्राप्यते || न शास्त्रे मन्त्र विद्यायाः || कलाकल 
विवर्जितः || 

गुरुपादप्रसादेन कर्ण नैव तु साषितः | 
अग्नेश्च लीयेत भानुद्भामुश्च लीयते शशी || 

एतत् समरसे नैव व्योमरूपं व्यवस्थिता | 
तत्मध्ये नासृतादिव्यमत्युच्छिन्न तु प्लावयेत् || 

तेन तेन प्रयोगेन भेदिनी ब्रह्मरन्ध्रके || इति || 

लाकुलं शिखिदीर्घामिवह्नेर्भानुर्विभेविता | 
चन्द्ररानलघोसी च खण्डेन्दु विन्दु तत्कला || 

अष्टत्रिंशत्कला बीज संरक्षण तन्त्रः || तथा चोर्त्तर || 

यथा  देवा तथा देवी मर्चने भूत शोधने |
व्यापि शक्तिमित्युक्ता च शुखिरान्ते प्रचिन्तयेत् ||

२१ब्)

भेदिनी ब्रह्मन्ध्रेति ||

विद्युल्लता निभा देवी भुज�न्ग कुटिला कृतिः |
विद्युल्लाता आकाश निभा रस्मि तेज इति ||

प्रतीमाकारो नास्थि अनाकारं रूपवर्जितं |
अकथ्यें अभावं वाक्म्य गोचरं ||

तस्याकारोग्रस्था गम सहस्रेण न लभ्यते ||

सद्गुरूपदेशेन ज्ञायते || तेन कारणेन विद्युल्लता चोच्यते || विद्युत्निभा 
विद्युद्वर्णः || अज्ञातवर्णः || न श्वेतः || न रक्तः न पीतः न कृष्णः न 
हरितः न हरितः न पद्म वर्णः न च वै चित्रः || तच्च विद्युल्ल वर्णः || 
विद्युद्वर्ण लभ्यते || भुज�न्ग कुटिला कृतिः || भुज�न्गः | सर्पाः कुटिला 
कृतिः | चक्र गतिः || भुजवत् || 

२२अ)

कुटिलाकृतिः या देव्याः || कुटिल कुण्डलनी || अमृतकुण्डलणी इत्यर्थः || 
सप्तनागेन्द्र कुटिला कृतिः कुटिलामपि सुरेखा | ब्रह्मरन्ध्रेन व्यवस्थिता || 
हृदयं मध्ये कुण्डलनी || नादशक्तिः स लीयते स्थावरज�न्गम 
त्रैलोक्यश्चतुर्दश भुवनः || स चराचर देह मध्ये व्यवस्थिताः || सा 
महामाया देवी भुज�न्ग कुटिला कृतिः || शिवशक्ति समरसीभूतं यस्य 
देव्याः सा महामाया || भिन्ना भिन्नेन सर्वनास्ति अद्वय स्वरूपा || कन्तु ज्ञाय 
सा महा मोक्षगम्या || तथा भासायां | विद्युद्वर्चञ्च रूपा निभा 
भाविलाकुला || 

भुज�न्गकुतिलाकारा रत्नमाला कराजया |
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरश्च सदाशिवः ||

२२ब्)

एते पंच महाप्रेताः ||

मौलिसंस्पृष्ट महामाया चरणौ सेव्यः ||

एते पंच महाप्रेता पादमूले व्यवस्थिता |

तस्य पञ्च देवस्य व्यवस्था देव्याश्च रणयो मूले महाप्रेतानि नित्य सेविता 
इत्यर्थः स पंचदेवता || पक्तोकाय | वा�न्मनः बुद्धिः | अहंकारंः || 
पृथ्वीः आपतेजः || वायुः काशः || गन्धः || रसः || स्पर्शः || शब्दः || 
नियतिः || कालः || रागः || विद्याः || मायाः || वाकः || पाणिः || पादः || पायुः || 
पस्थाः || नन्दाः || भद्रा जया रिक्तं पूर्णा || वाला कुमारी युवती | स्थविरा | 
अनन्द || करी | उदितः | भ्रमितः | सध्या अस्तः || एतेन सहितं उपेतं देव्याः 
पादमूले | अंघ्रि�न्कय विशेषेण पादमूले शरीरान्तयो द्वारं ||

२३अ)

ततो विशेषाश्च उपेता वायु विशेषाः || 

प्राणोपान सामानश्च उदानोव्यानमेव च |
नागकुर्मश्च कृकरो देवदत्तो धनजयः ||

एते वा व्यवस्था चोच्यते || पादमूलं नासिका मूलं || एते वायुना उपेतं || 
दक्षिण वामे योर्नासिकायां वा वस्थिता सा महामाया परा || अधः ऊर्द्धः || 
तिर्यक् मध्येः || व्यवस्थिता | प्राणवायुर्वहति || अष्टदशविकाला चत्वारि प्राणः 
पृथ्वी स्थाने आदित्योष्ठदयं || माहेन्द्र योगं सिंह संक्रान्ति 
द्वादशा�न्गुलि वाक्यं वहति || अपाणवायुर्वहति पंच सप्ततिर्विकला त्रयः 
प्राणः आपस्थानः शनिश्चरोदयं || शोभन योगं || कन्य संक्रान्तिं 
चतुलंगुल वाक्यवति || 

२३ब्)

समानवायुर्वहति सप्तत्रिशब्दिकला त्रयः प्राणस्तेज स्थान कुजो वयः || 
मृत्युयोगं || विच्छसंक्रान्ति अष्टा�न्गुलि वाक्यं वहति उदान वायुर्वहति || 
अष्टादशविकला चन्द्रप्रावायुवस्थाने || राज्योदये || उत्पात योगः ||

धनुसंक्रान्ति || अष्टादशा�न्गुलि वाक्यं वहति || मध्ये व्यानवायुर्वहति || 
एकाश्वासं आकाशस्थाने कल्पयोगः ||

तुलासंक्रान्ति एते दक्षिननासाम्पुटे दक्षिणायनं अधभागे ||

कर्कटः तत्परे वामपुटे प्राप्यते || अधस्था श्रेष्टि || पृथ्वि स्थाने 
नागवायुर्वहति || अष्टादशविकला चत्वारि प्राणः ||

२४अ)

बुद्धोदयं सिद्धियोगं || कुम्भसंक्रान्तिः || द्वादशा�न्गुलि वाक्यं वहति || 
कूर्मवायुर्वहति || पंचसप्तति विकला आपस्थानञ्चन्द्रोदयं अमृतयोगं ||

मीनसंक्रान्तिः || चतुलंगुलि वायु वहति || कृकवायु वहति || सप्तत्रिंशति कला 
चत्वारि प्राणः || तेज स्थाने शुक्रोदय शिवयोगं ||

वृषसंक्रान्तिः || अष्टा�न्गुलि वाक्यं वहति || देवदत्त वायुर्वहति || अष्टादश 
विकला चत्वारि प्राणं || वायु स्थानं || गण्डयोगं || 

मिथुनसंक्रान्तिः || गुरोदयं || अष्टा�न्गुलि वाक्यं वहति || मध्ये 
धनंजयं वायुर्वहति || एकप्राणं || आकाश स्थानं शूलयोगं ||

२४ब्)

मेषशंक्रान्तिः || केतोदय | एते वामपुटं || उत्तरायनं | ऊर्द्धमकरं || 
ऊर्द्धगामीणीदे संहारं || एते त्रयश्च उपेतं श्वासचारंः || 
माहेन्द्रवायुर्वहति || पंचकला त्रिप्राण माहेन्द्रयोगं ||

सिंहसंक्रान्तिः || शिवदयंः || अष्टा�न्गुलि वाक्यंवति || अग्निर्वायुहति || 
सप्तविकला || द्विप्राणं || आग्नेवः ||

मानपूजा तु माहेन्द्री आग्नेय प्राणशंशयः |
वायव्य भयरोगं तु सर्वसिद्धिस्तु वारुणे ||

रेचकः पूरकश्चैव कुम्भकश्चैव वायुसः |
वायुक्रमविजानीयात् योगसंसिद्धिकालकः ||

तत्र पुनरपि श्वासविधमाह || वामो वा दक्षिणे वा एकचार वहेति तदा 
मृत्युमागता भगति ||

२५अ)

पंचदिवस एकचारवति || यदा दशदिनं वहति || वर्ष द्वय जीवति ||

यदि पक्षमेकं वहति || वर्षकमुपजीवति || यदा विंशति दिवसंवहति || तदा 
मास त्रयं जीवहति ||

षट्त्रिंशति योगत्र्यंगुलि वाक्य अग्निसंक्रान्ति || अग्न्ये दयं वायव्यं वहति | 
पंचविकला पंचप्राण ||

वायुव्यसंक्रान्ति || पंचा�न्गुलि वाक्ये || वारणवायुर्वहति || षष्टको विकला || 
षट्प्राणः कल्याणयोगशिवसंक्षोयमध्ये समरसी त्रय षष्टांगुलि 
षोडशसंक्रान्त्योदयं || स दिन संभहति || ऋतुमेकं स जीवति || 
सप्तविंशति दिनं वहति मासमेकं स जीवति || अष्टाविंशति दिनं वहति 
मासमेकं स जीवति || अष्टाविंशति दिनं वहति पक्तुमेकं स जीवति ||

२५ब्)

एकोनविंशति दिनं वहति दशवाशवासरो जीवति | मासमेको वहति पञ्चवासरो 
स जीवति || एकत्रिंशति दिवसो वहति दिवत्रयं जीवति || द्वात्रिंश दिवसो वहति 
द्विवसद्वयं जीवति यदा त्रय त्रिंशति दिवसं वहति एक दिवसो दिवजीवति || 
अहोरात्रेणश्वास सहस्रशतं | एषश्वास चासः ||

श्रीकण्ठक्रूरञ्च विधु प्रयुक्तं कुर्म डिण्डिक्रोध सलाकुलेषु | 
अनन्तवक्त्रं परदितेवं पञ्चैवमन्त्रपरमेश्वरोक्तं || अलोमविलोमकाले 
पठेत् || यदा मरणकाले कर्णमे भेसेत् || समदोद्ये एकान्ते जितेन्द्रियन्तस्य 
श्वासं ग्रंहोगम्यं || सामान्य जनेन श्वासचारं ज्ञायते || एतेन 

२६अ)

आहारं नियमं कृत्वा ध्यानादि कर्मणां कर्मयो न सामान्यने ज्ञातं || 

एते पञ्च महाप्रेता पादमूले व्यवस्थिता || इति ||

तथा कुलाकुलार्णवे || 

ब्रह्मादि कारणो देवा देव्याघ्रिं युगमगः |
प्रेतरूपेण सर्वषां स्थितः कालस्वरूपताः ||

त्रैलोक्ये जननी देवी नमस्ते शक्ति रूपिणी |

त्रैलोक्य जननी यस्य स्थाने त्रैलोक्य जगदुत्पत्तिर्भवति | तेन कारुणे त्रैलोक्य 
जननी | जननी मातास्वरूपा | त्रैलोक्य व्यवस्थिता जगन्तु स्थव च ज�न्गमाः || 
माता सा महामाया जननी | 

जननी जन्मभूमिर्या नित्या त्रैलोक्य साधनं ||

सर्वार्थ साधनं | सार्थ साममोक्तस्य स्थानं || तेन प्रकारेण जननी | 
दक्षिणकोणे स्वर्गः ||

२६ब्)

वामकोणे मर्त्यः || अधो कोणे पातालः || तेन त्रैलोक्या जननी || देवीति | देवे 
शक्तिर्देवी || तथा च कुलाकुर्णवे कालज्ञान पद्माग�न्कारे द्वात्रिशदक्षर 
मूलविस्तारे || या देव्याषू दलप्रतिश्चतुरगामूलाग्र त्रिर्यक् द्विधा केशर्यो 
परिकर्णिषु परतः || पञ्चैव पञ्चोपमः || पद्माख्ये वहि गह्वर प्रकतया 
कूर्मादि शैवान्तगा | नित्यानन्दमयाममाघ फलदा वालैकमध्यापरा || 
नमस्कारं पादौ शिसासंघृष्ट तेन नमः || इति || जननी जन्मकारिणी | 
महामाया वालमध्ये ज्येष्ठ उलिढि त्रित्रय स्वरूपा नमस्कार ब्रह्मणो 
वामगण्डस्थलेन उत्पर्त्तिः || ओंकारदक्षिणे गण्डस्थलेन जातं | काय�न्मन 
एकी भूत्वा नमस्कारः ||

२७अ)

एवं नमस्कार गौरवार्थः || शक्तिरूपिणी शक्तिरूपीस्तीकारः शिवः समरसी 
रूपेणं व्यवस्थिता || सा शक्तिरूपिणी | त्रयः शक्तिभेदाः || अधः | मध्येः || 
ऊद्धति || 

संपुटं प्रणवा पञ्च नवरूपा कुजामता | 
द्वात्रिंशदक्षरी मन्त्रस्त्रैलोक्या जननी श्रुता || 

मन्त्राणां परमामन्त्रा सर्वकामफल प्रदा |

तथा चोत्तरे ||

शक्त्याधारे मिदसर्वं जगत्स्थावरज�न्गमं |
शक्तिने सृष्टि रक्षन्ति प्रलये मोक्षदा शिवेति ||

इडापि�न्गलमध्यस्थ मृणालतन्तु रूपिणी |

मृणालतन्तु पद्मसूत्रतद्वत् शुक्ष्म तन्तु स्वरूपा सा महामाया || उक्तञ्च 
कुलाकुलार्णवे || नवमृदु ततमृणाली तन्तु संतान शूक्ष्माक्रमकृतगति 
लीलालद्वन्द 

२७ब्)

षट्चक्रभेदा अकुलकुलकुलान्तर्व्यापिनी सैवशक्तिर्जगति जय सुतेजां रूपिणी 
श्रीकुजेशी || एषा मृणालतन्तु रूपाशीति || इडापि�न्गलमध्यस्थ सुषुम्ना 
त्रिनाडी इति उच्यते || इडापिंगलासुषुम्ना || ब्रह्माविष्णुमहेश्वराः || पातालः 
मर्त्यः स्वर्गः | चन्द्रसूर्याग्निः | क्षितिजलपवनः | रक्तश्वेतष्णः | 
सत्वरजतमः | आत्मतत्व विद्यातत्व शिव तत्व | सृष्टिः स्थितिः प्रलयः गायत्री 
सावित्री सरस्वती | ऋगयजुः सामः | भविष्यः | वर्तमानः | हृत् | कण्ठः 
तालः | अः | उः | मः | भूर्भुवः स्वः | मेरुः | मन्दरः | कैलासः | 
गंगायमुना सागरः | धर्मः | कामः | मोक्षः | इति त्रिनाडी विशेषः || 
इडापि�न्गला |

२८अ)

ब्रह्माविष्णुः | तत्मध्ये स्यणाल तन्तु चेत् || समवरस रूपेण वहति चन्द्र 
सूर्याग्निर्भदितधारा इति || तथा निशायां || इडापिंगलमध्ये स्थातन्तु 
रूपमृणालता | सा देवी जगदानन्दा योगयुक्तः प्रदर्शिताः सामृणालतन्तु 
रूपिणी ||

बिन्दु मध्ये गता देवी कुटिले चोर्द्ध चन्द्रिके | 

बिन्दुराकाशः | तन्मध्येनागता कुटिला | कुटिलाकालगता पतिता | अर्द्धचन्द्र 
ठकाराद्धा हृतिनाभि वर्द्धस्थाने चन्द्रार्द्धा कृतिं नाभिरधस्थाने 
योन्याभ्यन्तरे पद्मे तत्स्थाने अर्द्धचन्द्रः | योनि सा अर्द्धचन्द्रं 
त्रिकोणाकारः | बिन्दु आकाशलि�न्गपि धीयते | तस्मद्विन्दु रूपः शिवः | 
अर्द्धचन्द्रः | नादस्य रूपी शक्तिः शिवः शक्तिः |

२८ब्)

अर्द्धयभूतं सा कुटिलः | जीवपिण्डं | सासुर्द्धचन्द्रः | पूर्वपराक्षरं 
दत्वा भृगीसे मतुराशनं | खण्डेन्दु क्षयं संयुक्तं 
बिन्दुबीजप्रकाशयत् || तथा च त्रिपुरार्णवे || 

बिन्दुमध्ये गता शक्तिः कुटिलार्द्ध चन्द्रामृतं |

जीवभूतो जगत्प्राये || नमस्ते लि�न्गशक्तयेति | तुषारकनिकाभासे द्वादशान्ता 
वलम्बिनी अनसरिता इति || तुषारकनिका तुषाकनिका हिमकनिका विशेषः | कनिका 
बिन्दुः | हिमबिन्दु इत्यर्थः | तुषारकनि इव प्रभा सा प्रभा द्वादशान्तेन 
अनुसरन्तीति अवलम्बिता सा माहामाया परमेश्वरेण तु तोषुयति || तथा चोत्तरे || 

द्वादशान्ते स्थिता देव्या लम्बिता कालरुद्रगा | 
सा देवी जगदानन्दा तुषा भाजयति सदा इति ||

२९अ)

उमाकुर्द्ध गता गौरि द्वादसात्यि वर्चसे |
द्वादशादिवत् प्रभा सा द्वाददित्य वर्चसे ||

उमाशीरीर तन्मध्ये गतः उन्मन मध्ये गता इति || साहेती महामाया | अचिंत्यो 
अद्वया | अवाव्यागोचरा | उन्माक्कूर्द्धगतागौरीति || उश्च मा च उमा हि निश्चये | 
तथा च दर्शन विलीनोत्तरे | अर्द्ध गतेति | यस्याः पादारविन्द त्रिभुवन फरणे 
काले रुद्राग्नि मूर्द्धि || यामश्चापि द्वितयति भुवने गुरुभिः सिद्ध 
ब्रह्माण्डखण्डे | खट्वा�न्गं वामवाहोर्दधति करवरे कर्तिका मन्त्र 
पात्रं || शुभ्रामामुक्तहारा नमति दिवि भवा विश्वधात्री नमामि || इति ||

द्वादशादित्य वर्चसेति | द्वादशकला सूर्यस्तस्यैय वर्चसे नम इति ||

२९ब्)

परमेश्वरेण कला || अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ अं अः | इति स्वरूपा सा नमोस्तुते || तथा 
चोत्तरे भाष्टके | त्रिभिः त्रैलोक्येति | तितयोऽपि त्रिपुरा स्वरूपा | ब्रह्मादि 
भैरवभावगर्भा | नाना नना नमेति भीषणरुस्तै हि भासां नमामि 
सुखदां वरश्रेये दातेति ||

शून्ये शून्यातरावस्थे हंसाख्ये प्राणधारिणी || 

प्राणवायुः | हंसाख्यणधारिणी निहंसः श्वासः || हं ऊर्द्धश्वासः || 
सः अधः श्वासः हंसः रूपेण जगतां प्राणधारयति | स्थूल 
शूक्ष्मतरावस्थे | स्थूलोपि वहुशा वहुशास्त्रः | शूक्ष्मः अदृश्यः | 
ज्ञानगम्यश्च | तयोर्मध्ये व्यवस्थिता मनोपम्यास्म नमादायस्य यमे च 
स्वलीयते |

३०अ)

यादृक् ज्ञानञ्च सम्पन्न न प्रकास सहा भवेत् |
योरप्युन् प्लवे नित्यं मनमात्रा वलम्बिं || 

निरक्षराद्यनन्ते च अक्षरान्तं तथेव च |

शिवशक्तिहंसविधा ||

इन्दुचित्सनकालं च मृत्यु प्रवंचनं तथा |
कृतामुलोमविलोमेन आरन्त वच मध्यगे ||

एवज्ञात्वा पर्यमरणान्ते कथनं || 

जितोमनौ विषयानाञ्च जितो भवति सर्वदा | 
अजिते सति पुनर्नित्यं जायते विषयैरपि ||

तस्मात्मनः पयत्नेन निश्चलं कुसाधकः |
सिद्ध्यन्ति सिद्धयोऽनेकाः कृतं मनसि निश्चलं ||

तपः स्वाध्याय दानानि तीर्थयज्ञ समाश्रिता |
योगेनात्म प्रबोधस्य कलां नार्हन्ति षोडशीं ||

नान्ति योगपरो किञ्चित् संसारव्याधि भैषजं |
एवं ज्ञात्वा तथा योगा भ्यासञ्च क्रिय सदा इति ||

३०ब्)

तथा पूर्व || 

शून्ये शून्यतरा देवी हंसव�न्गमते हृदि | 
प्राणधारीश्वरी नित्या विश्वात्मा जननी जयेति ||

लम्बाख्ये परमा देवी दक्षिणोत्तरगामिनी |

दक्षिणोर्त्तरडा पि�न्गला | शिवशक्तिः | न च दक्षिणं | न चोत्तरं | तन्मध्ये 
प्रवाहिणी | लम्बाख्ये द्वादशान्ते व्यवस्थिता सा परमा देवी महामाया | 
लंब एव अख्ये यस्या त्रैलोक्या व्यवस्थे तत्क्षणाद् दृश्यन्ते सालम्बाख्या | 
अपि तु ज्ञानचक्षुश्चिंर्त्यः | परमा देवीति | तथा चोत्तरे || 

सर्वज्ञाशुसंयुक्ता भावाभावविवर्जिता |
लयान्नासुखदा नित्या शिवमूर्द्ध्नि स्थिता शिवा इति ||

परमा दक्षिणोत्तर गामिनीति | लाकुले द्विस्वरं भेद्य मार्गमासनमालभेत् | 

३१अ)

भूगोचन्दार्द्दशा भेदा खण्डेन्दु नभसंयुतं |
विस्मृतो मन्त्रमेतेषां मृत्युकाल प्रदर्शकं ||

दक्षिणोर्त्तर वीजोयं तस्माजप्यं सदाभ्यसेत् |

तथा निशोत्तरे || 

निशान्ते दर्शनार्थेशी चन्द्रसूर्यावताचरा |
दद्याद् रूपा जगत् प्राणा सृष्टिसंहाररक्षका ||

नासाग्रे तु समुत्तीर्णे मध्ये सूत्र प्रवाहिणी |

नासाग्रे समुत्तीर्णे अभ्युच्छिन्नं | गंगायमुरयोर्मध्ये सूत्रवत्समूत्तीर्णं 
च हति वहति वहति | कपाल संपुटे संगमसं प्रयोगः | तत्र स्थानेन 
पुण्यंहति || सुषुम्ना मध्ये सरस्वती सानाडी क्रमात् मन्तोर्चारण प्रयोः || सा 
महामाया || तथा च भैरव तन्त्रे | मानसे न तया तथा सिर्द्धि भाषितं 

३१ब्)

विघ्निनाशनी उवा सामोक्षदाश्चैव मन्त्रमुर्च्चारण क्रमात् || इति || मध्ये 
नाडी सूत्रपवाहिनीति ||

हृल्लेखे परमानन्दे तालु मूर्द्ध्नि व्यवस्थता || 

तालु मूर्द्ध्नि शंखिनी द्वारनासिका मूलचतुरा�न्गुलाभ्यन्तरा | साणंखिना 
द्वारः | हृदये बीज स्थाने वहति || परमानन्दः परमानन्दा स्वरूपा या 
महामाया | तथा चोत्तरदर्शन लीन || भावाभाव विवर्जित | कुलगता 
सौम्यस्वरूपा सूधाज्ञानाज्ञान पदा सुरेन्द्र नमिता पद्मा कराकलिका | 
वह्निर्भेदकराकुमारकुलका कालेश्वरो बोधकासा नन्दा परमा परापर 
गताशक्तिर्जर्येत्युर्तमा इति || 

नादकण्ठिकसंघृष्टे गुणाष्टक विभूषिते |

३२अ)

गुणाष्टक वाह्य विषये अनिमादि अष्टगुणं पुनरपि गुणाष्टकमाह | 
शब्दस्पर्शरसरूपगन्ध सत्वरजतमति || अष्टगुणा || एते अष्टगुणविकारं 
नास्ति पुरुष गुणाष्टक समन्विते | एतेन गुण हृदये व्यवस्थिता | 
नादगण्ठिक संघृष्ट | संघृष्ट व्यवस्थितेति | ब्रह्मरन्ध्रेण 
कपालसंपुटो कपालसंपुटेन शंखिनी द्वारे | शंखिनी द्वारेण कण्ठेन 
हृदय हृदयेन प्रवास्थानं | एवं विधौ समुर्द्धति || 
सनादगण्ठिकसंघृष्टेति || षड स्थान भेद्वेन नादनिर्गता | अधोर्द्धगा | 
शिखीश प्रथमे धृत्य वामसी ऊर्द्धकारयेत् | धनञ्जयरन्ध्र भेद्यं 
सूर्येण स्वर मण्डितं || बिन्दुचन्द्रयुन दृष्टमादकण्ठिकविजका || 
प्राणाक्षा ||

३२ब्)

तथा च त्रिपुरार्णवे || 

नाह स्थानाद्विनिर्गत्य मन्त्राद्यास्वरवाचकां | 
षट्प्रकारमहामन्त्रं वदते स्थान निश्चये ||

सा महामाया || इति परमेश्वरेण स्तुत्यारंभः ||

स्थूलशूक्ष्मत्वसंक्रुर्द्ध धर्माधर्मपुटद्वये |
भावभावविनिर्मुक्तं स्थूलशूक्ष्म स उच्यते ||

परमात्मा स्वरूपा सा स्थावर ज�न्गमे भवा |

त्वं संक्रुर्द्धरहित इत्यर्थः || धर्माधर्मः पापपुण्यः || सुखदुःखः || 
संयोग पुटः || तथा निशायां || 

स्थूलशूक्ष्म मतिक्रान्तं क्षुभितभाववर्जितं |
पापपुण्यव्यवस्था सा महामाया विभाविता ||

कार्यंकारण कर्तृत्ये त्रिशून्ये नादविग्रहे |
नादविग्रहा मृतकुण्डली तत्वौ प्रत्ययः नीति ||

त्रिशून्य समरसभावं ||

३३अ)

चन्द्रसूर्याग्निभिः शून्यं मरसं तत् स्थानादविग्रहः |
समग्रहः || विसमग्रहः || कार्यकरणकर्तृत्वात्कार्यश्च कारणश्च 
कार्यकारणो कार्यकर भावा कर्तापस्य असौ कार्यकारणकर्तृत्व | तस्मिन् 
कार्य कारण कर्तृत्वे || असत्यरूपेणववर्तते | कारण हेतुः | 

घटमध्ये यथा दीप साहेन च न दृश्यते |

तथकामगतं ज्ञानं सापीति दृष्ट्यगोचरं विषयेन्द्रिय पटला देह 
मध्येन दृश्यते || 

गुरोपदेशशद्यैन पटलानि विमोचय |
तस्मा दृश्यते सर्वत्रैलोक्य हृदये स्थितं ||

कार्यकारणसंबन्धात् ज्ञानभावेन दृश्यत इति ||

भृगाभित्रपरेफवासन कृत दीघस्वरं त्रिविधां बिन्दुशेखरभूषितं 
परमता मन्त्रण मृत्युजितं |

३३ब्)

कार्यकारणमेवबीज सुखद्राकालेन संबुध्यते षण्मासेन हि मृत्युजात 
जगतां जप्तं प्रधृष्टं शिवं | तथाकामाक्षे || 

अशून्यति नवाशून्यं सर्वत्र व्यापको हृदि |
शून्यमेव सखाकुर्यात् परमायाविनिसृता ||

परापरपरेशुद्धे चैतन्येशाश्वते ध्रूवे |

परापरः | वामदक्षिण || पापपुण्यः || एतैवहितं | परेऽपरमशुद्ध 
चैतन्यं चेतना सहितं | शाश्वतं | नित्य सेवितं | अविनाशं | ध्रुवं 
निश्चयं | अचलं | अदृश्यं | अमृतत्वादलभन्ति | तेनामृतेनाभ्यासेन 
सर्वजगतां जीवन्ति | जरामदणव्याधिर्नाशयमि | तेन चैतन्ये शाश्वते 
इत्युच्यते || तथा च पूर्वै | 

परापर परे व्याप्ता जगदानन्दकारिणीं |

३४अ)

चैतन्याश्चाविनाशी च ध्रुवे देवी नमोऽस्तुते इति ||

एवं परीदयस्तया महामाया ||

सर्ववर्णधरी देवी गुह्यतत्व व्यवस्थिता |

सर्ववर्णधयी?त्रयत्रिंशति वर्णः | श्वेतादि वर्णः | चतुर्थाति वर्णः | 
एते तत् सर्वव्यापि व्योमाकारे वायुरूपं | समानवायोः | अपावायु मध्ये 
व्यवस्थिता | तुषारकनिका इवा | एतेन जातः | तेन सर्ववर्णधरी देवी इत्युच्यते || 

गुह्यस्थागुह्यस्थाने गुह्य स्वरूपा व्यवस्थिता |
जगतः | तारिणी सा महामाया | तथा वैनायक तन्त्रे || अकारादि हकारान्ते | 
मन्त्रमूत्था व्यवस्थिता | पृथिव्यादि �इस्वान्त त्वे गुह्य तत्व प्रकास्यतां ||

३४ब्)

तथा च कुलकुलार्णवे || गुह्यतत्व गोपनीया सा कुजा देवी नवाभिधा | मानवा 
वान्मक | जगत्व्याप्ताते गुह्य व्यवस्थिता सा महामाहा ||

जगत्रधारिणी देवी संवृर्त्या पथवर्तिणी |
जगतां धारणी जगद्धारणी | जगतस्त्रिलोकः | मानुषादीनां || 
अनेकदुःखसंसारबन्धनं पाणयतामिति जगतधारणी देवी || 
संवृर्तिरुत्पत्तिः | तस्य मार्गः सवृत्या पथवद्दर्शी | उत्पत्ति काले 
चन्दमण्डल विचिंत्य निस्यर्तिकाले सूर्यमण्डं भाव्य | तेन कारेण न 
संवृर्ति पथवर्तनीत्युच्यते || तथा च वैनाशिको प्रलयोत्पर्ति रक्षा च अधगा 
कुलपालिनी | निस्पत्ति स युगान्तादाव्यापिनी | सुखदायदा ||

३५अ)

अशरीरे महामाये संसारार्णवतारिणी | अर्णवसमुद्रः || संसारैव समुद्रः | 
तस्य पारगतामितान्तं | स्याद् देव्याः प्रसादेत | कथं देव्याः अशरीरे | शरीरे 
वर्जिता | सा महामायेति || श्रीकण्ठ बिन्दुसंभूतं क्रोधीशश्वपिनाकिनं | 
युगेश्वेरेण श्लौखं च शरीरा बीजमुच्यते || परत्रतानणी || तथा 
चोत्तरदर्शलीते || चित्ते स्थितां परमज्योति नयीं निरंशां देवारिनाशनकरीं 
जननी स्वरूपां सृष्टि स्थिति प्रलय कालणनित्या नन्ताया शक्ति मूर्तिः 
करुणामयतां नमस्ते इति ||

जया च विजया चैव जयन्ती चापराजिता |

जया चित्तः || विजया वायुः | जयन्त | कायः | तन्मध्ये व्यवस्थिता सा अपराजिता |

ब्)

अपजिता इन्द्रियं निर्जयन्तीति अपराजिता | तथा च पूर्व || अजिता जननी भूता अपरा 
सिद्धिदा विभा | जयन्ती करुणा चेता महामाया मनोन्मनी ||

तुम्बुरी बीजमध्यस्थे नमस्ते पापमोचनी | 

तुम्बुरी आकाशः | तस्य मध्ये स्थिता | आकाश मध्ये स्थिता सा तुम्बुरी बीजः || 
मन्त्र स्वरूपाकः स्वरूपा || संवृत्तश्च महाकालोपिनाकी खड्गी ब्रह्मगा | 
वालीसाघीशशी बिन्दु तुम्बुरी तदसंहरी || तथा चोत्तरे || वर्गान्ते मलरेफा च 
यश्चतुर्थश्च संयुतं | इन्दु बिन्दु समायुक्तं तुम्बुरी शक्ति बीजया इति ||

बन्धमोक्षकरी देवी षोडशान्ते व्यवस्थिता |

बन्धः संसारबन्धः |

३६अ)

तेन मोक्षकरी अपि च | पापपुण्य | पापनरकगतिः | पुण्यः स्वर्ग गतिः 
द्वयोर्विच्छेदकरणं ज्ञानदा सा महामाया | षोडशान्ते व्यवस्थिता | 
चिन्तायासी सारबन्धन मोक्षम्भवति | षोडशान्त स्थितो व्योमव्यापी 
सूर्यमण्डलमनुविशति तस्य संसारबन्धं मोक्षं | तथा च दक्षिणे || 
पाशबन्धकृदेवी मोक्षदा सर्व सत्यकोडशान्त स्थिता देवी निशानाथी 
नमोऽस्तुते इति ||

भ्रमनी शक्ति शूलेन महाव्युह समन्विते || 
व्युहः समूहः समस्त देवता पीठोपपीठव्यवस्थिता सा || भ्रामनी भ्रमनी 
वलम्बतिती भ्रामनी | अस्ति इत्यर्थः | कथं महाव्यूहः क्षेत्रपालः | 
भैरवक्षत्रवृत्ती | योगिनी |

३६ब्)

कुलवृक्षः | अनेक देवता सहितः | योगिन्या अभ्यन्तरे व्यस्थिता | त्रिकोणाकारः || 
त्रयमध्ये कोणे बीजपिण्ड महामाया देवी || 

मरस्थाने भवेत् पिण्डं पिण्डस्थाने भवेत् मनः | 
ज्ञानस्थाने मनः पिण्डं पिण्डज्ञानानस्तथा || 

न पिण्डराहितं ज्ञानं न ज्ञानं पिण्डं वर्जितं |
उभयोर्भिन्नता नास्ति समरसर्त्वव्यवस्थिता ||

वाह्यकोणे क्रमणव्यवस्थ्तिआ || अवृहा सादिना व्यवस्थिता || प्रियागे तु दुम्बर 
वृक्षः | हंसगह्वरः श्रीवत्सा कृतिः | वायुः | वैगा ध्वजा युध ब्राह्मी | 
च्छपा *? ः | अग्निमुखः || रिसितासनः | कामरूः | कराली | पूर्वकोणे 
व्यवस्थिता || वाराणस्यांता वृक्षः | वृषगह्वरः | पुण्डरीका कृतिः | 
ऊर्द्ध्वकेशी | गदायुधा ||

३७अ)

माहेश्वरी || कुण्डी कुर्णः || केशीनगरः | उल्कामुखी | वडवा वलिनी 
लोहजंघः | शाकरी | ऊर्द्धकेश || एते आग्ने कोणे व्यवस्थिता || कारागिरिः | 
अशोकवृक्षः | मयूर गह्यरः | ध्वजा कृतिः | महानली | दण्डधारी | 
कोमारी | आम्राति केश्वरः | पूतना | हतापुनर्महाकोधः | पीनाक्षी | 
महाजंघः | अग्निकः | एते दक्षिण कोणे व्यवस्थिता || कडववृक्षः || 
गरुडगह्यरः | कलशाकृतिः | सौम्यमुखी | वज्रधारी | वैष्णवी | 
परेश्वतीरः | प्रन्नाक्षी | वीरेजा | त्रिजटा | अम्बिका | अनलेति | एते नै-ऋत्यकोणे 
व्यवस्थिता | जयन्ती | निम्बवृक्षः | महिषगह्वरः | चाम्बराकृतिः | 
ज्वालामुखी | खड्गधारी | वाराही | मायापुरी |

३७ब्)

कम्पिनी | भीमनादः | एलापुरिः | खराननः | शंखकर्णः | महाप्रेतः | एते 
पश्चिम कोणे समाश्रिता | चरित्राः | करञ्ज वृक्षः | गजगह्वरः | मत्स्य 
युगला कृतिः | कृष्णदण्डा | शक्तिधरी | इन्द्राणी | राजगृहः | चिपिटनासासी | 
एरुण्डा महाकर्णी घण्टारवः | अतिमुखी | महातुण्डा | एते वायुव्यकोणे 
संस्थि | ऊर्जयनी | अर्श्वत्थ वृक्षः | प्रेत गह्वरः | छात्राकृतिः | 
माहामाया | पाशधारी | चामुण्डा | क्षिचरलोहतात्र | कास्मीरः | महामेघः | 
लाकर्णः | नाडीजंघः | कैलायः | एते जत्तरकोणे समाश्रिता | कोटिवर्षः | 
वटवृक्षः | सिंहगह्वरः | शंखा कृतिः | हेतुकः | त्रिशूलधारी | चाण्डा 
पृष्टापुरः | विद्युत्मुखी | पनेश्वर | पुण्यवर्द्धनः कुम्भाक्षः |

३८अ)

कर्णयोटी | एते ईशानकोणे व्यवस्थिता | श्रीकण्ठदीपादिरनेक 
दृष्टमापस्वयं मन्त्रसु योजितेन | व्युहं महामन्त्रकृतं 
विधिज्ञमहेवशान्तिं परमा जयन्ति || एतेन सर्वान् गुह्यतत्वे व्यवस्थिता | एतेन 
कारणेन महाव्युह समन्विता || तथाचोत्तरे || इन्द्राद्यामीशकोणान्ते महामया 
| समाश्रिता | गुह्यतत्व व्यवस्था सा महाव्युहेश्वरी जयति ||

भ्रमनी भ्रामनी गौरी मायायन्त्र प्रवाहिनी |

मायायन्त्र योनि यन्त्रः | इति || षोडशार महाचक्रे भ्रमिता भ्रामिता 
चालयतीत्यर्थः || गौरी महापातेन चालिता संसार चक्रेः | उत्पर्तिः 
संहारकारका | निर्बीजः | बीजस्था भवति || जातो भवति |

३८ब्)

वालो भवति || कुमारो भवति || पुनः परवायु भवति || स्थविरो भवति | वलीपलितो 
भवति | वृर्द्धा भवति | जरो पीडात्मृत्युर्भवति | एते विधानेन संसार 
चक्रः | भ्रामिता | तथा महानिशायां | भ्रमनीशक्तिरूपेण 
संसारचक्रकारिता | मायायन्त्र प्रवाही सा योनि मुद्रा नमोस्तुते || इति ||

चित्ता तत्मात्र धारिण्यां स्मृति संर्वर्द्धरी शुभे ||

स्मृति सम्बर्द्धरी स्मृति बुर्द्धिः | मनस्थाने व्यवस्थिता | चित्त तन्नात्र 
धारिणी | चिर्त्तेन तत् आकारधारयतीति चित्त तन्मात्रधारिणी | तस्य वाह्य 
करूपाकारं नासांतिते न कारणेन चित्त तन्मात्रधारिणी || तथा पूर्वे || योगिना 
ज्ञान भावन मूर्ति देव्या विधार्यते ||

३९अ)

अगिवृक्षोतिराकारं मूर्तिमन्या महेरीति ||

स्वच्छन्द भैरवी देवी क्रोध उन्मत्त भैरवी ||

स्वच्छन्द भैरवी अघोश्वर || एकवक्त्रं षोडशभुजा सा देवी त्वया पाप्ता | 
स्वस्वर्गः तस्य छन्दः | अनेन स्वच्छन्दः स्वच्छन्दः | भैरवी भमती सा 
दयारूपा रमता वशवोपरि | वदता ज्ञान भावे ऐ ईकारेति मोक्षदा | क्रोधो 
उन्मत्त भैरवः || एते प्रमुख अष्टासीति भैरव तत्व व्याप्ता || सा महामाया || 
तथा तथा दक्षिणस्तनिशायां || भैरवो भैरवी चैव व्याप्ता 
स्वच्छन्दमुत्पन्नौ | उन्मत्तः परमानन्दौ | शिवः शक्तिर भिन्नेति ||

पञ्चाशद्वार्णरूपस्थे त्वया रुद्र प्रकीर्तिता ||

पञ्चाणद्वर्णरूपरूद्रः ||

३९ब्)

स्वरषोडशः || वर्ण चतुत्रिंशत | स्वरः | शिवः | षोडशकलाचन्द्र 
त्रिंशवर्णशक्तिस्तत्व भावने | एतेन पञ्चाशद्वर्णमन्त्रस्वरूपाः || अपि च | 
पञ्चाशद्भैरवव्याप्तं || रुद्रभैरवं क्षेत्रपालमेकार्थः | तत् 
कुलाकुलार्णव भक्ति प्रकासिके | अनिलनलपृथिव्यानीलमाकाशरूपाः 
शरणजगदिदन्तविश्वमूर्तिर्विधाता | भव देहनाविश्वाली सिद्धिदा मोक्षवति 
जयति करुणभावाश्रीकुजाशक्तिरेका || इति || पञ्चाशद्वर्ण स्वरूपा सा 
महामाया रुद्रेण वलि कीर्तिता ||

अमृताख्ये रुरुश्चण्डे नमः कापालिनी शिवे ||

कापालिनी शिवः प्रलयकाले शिवकपालीनी रूपी भवति | शिवशक्ति सनीलनं 
कापाली | कः शिवः पालशक्तिः |

४०अ)

कः शिवः पालकायं | कायं पालयताती | कपालिनीः || अमृताख्ये 
उमामहेश्वरः | तयोरूपा | रुरुः असुरः | तस्य रिपुश्चण्डः | रुरुश्चण्डः || 
रक्तगौचर्चिका इति त्वया देव्याव्याप्ता इत्यर्थः || चतुराननपराद्यां शाशने 
चन्द्रविम्बं | अमृतबीजमहामन्ततालमध्येपध्यापयेत् | तथाचोत्तरे || 
प्रलये कालिकारूपा ब्रह्माद्या देवसंभवाः | चण्डकापालिनी देवी जयति 
सृष्टिरक्तकेति ||

रुरुंकणी महामाये नमस्ते ज्ञान भैरवी |
रुरुंकुणी इन्द्रियं नाशं यतीति रुरुकुणी ||

येन इन्द्रियं नाशयति | सा महामाया नमेस्ते || ज्ञानरूपा सर्वजन्तवः | 
शाक्तिकलाराजसव्यापारेण विस्तारिता |

४०ब्)

शात्युकेन देवं | राजसामानुषं | तामसं तिर्यक् ज्ञानः | भैरवी पूर्वतवत् 
ः | तथा च पूर्व || 

जात इन्द्रियं संभूतं मृते त्यक्त कले चलं | 
महामायानुभावेन संसारपविवर्तनं ||

दंष्ट्रोत्कटे विद्युर्जिह्वे तारकाक्षि भयानने |

इति परमेश्वरेण स्तोत्रं सबोधनं हे द्रंष्टोत्कटे | अतिनुतेजा चन्द्रत्प्रभा 
सा द्रंष्ट्रा | विद्युर्जिह्वा तडिदंशी जिह्वा | तारकाऽक्षि | तारकानक्षत्रः || अस्य 
दीप्तिवत् | नेत्रा यस्याः सा तारकाक्षि भयानने || भयः संसार भयाननेः 
मख इति || तथा वैनायके || 

द्रंष्ट्रा चन्द्रप्रदे भावे च विद्युर्जिह्वे भयानने | 
नमामि तारिणी रूपे संसारभयनासिनीति ||

४१अ)

नमामि देवदेवेशि अघोरेघोररूपिणी |

नमामि नमस्कारः | देवदेवेशि | देवस्त्रय त्रिंशति कोटि देवः | नस्य देवः | 
त्रिदेवः | त्रिदेवस्य प्रभुः | महेश्वरः | महेश्वरस्य नाथ इत्यर्थः | सा देवी 
देवदेवेशी | कस्मिन्रूपे | अघोरेघोररूपिणी | अघोरः सौम्यरूपः | घोरः 
रौद्ररूपः | अघोरशक्तिर्जगत्सृष्टिः कारयति | घोरः | शिवः | 
जगत्संहारकारयति | घोरसंसारसागरस्ते नाशयति | अघोररूपिणी | तथा 
त्रिपुरार्णवे || 

शिवस्य मूर्द्ध्निवर्तशी नमामि भुनेश्वरी | 
सौम्यमरारूपा चरूदे नित्यरूपिणीति ||

ज्वालामुखी वेगवती उमादेवी नमोऽस्तुते |

ज्वालामुखी अग्निमुखः |

४१ब्)

वेगवती वायुमुखः | अग्निर्वायुरित्यर्थः || तावद्वय भावेन || उमा देवी 
सर्वव्यापी नमोस्तुते || ऋषी शतद्रत्तशिखा तथैव तथैव पूर्वेषु चरासनेव || 
स्वरं परंगेन विभेद दुःखं ज्वालामुखादीनि त्रिवीजरक्षा || तथा भैरतन्ते 
|| 

ज्वालामुखं तथा वायोर्मुखमेकत्व व्यापका |
उमा स्वरूता देवी महामाया नमोऽस्तुते ||

योगेशी च श्रिया देवी गौरी लक्ष्मी सरस्वती |

योगेशी चतुषष्ठी योगिनी योगे तस्याः प्रधाना महामाया || श्रिया देवी लक्ष्मी 
सरस्वती त्रिसन्ध्या देवीति श्रिया देवी गायत्री || चतुर्भुजाः कमण्डरुः | 
अक्षसूत्रः पद्माभयाः || हंसवाहना | रक्तवर्णा | षोडशवर्षकन्या 
स्वरूपा | मुक्तकेशी |

४२अ)

प्रत्युषसत्ययायां चिन्तयन्ति || लक्ष्मी सावित्री च चतुर्भुजाः || 
शंखचक्रगदामणिधरा | गरुडासना | कृष्णवर्णा तरुणी | वयस्य | 
मधाह्ने चिन्तरन्ती || सरस्वती | प्रसिद्धा | चतुर्भुजा | कमण्डलुः | अक्षसूत्रः | 
पुस्तकाभयः | हंसवाहना कमलासना || पीतवर्णी | स्थविरा | अपराह्ने चिन्तिता || 
अर्द्धरात्रेणोर्द्ध कृष्णा | तदधः | ऊरूशुक्ला | तदधध पादौ पीता | 
त्रयानना | तथैव वर्णा | सिंहवाहना | षट्भुजा | अक्षचक्र खड्गशूला 
भयवरदा | सर्वाभरणभूषणा पूण्डरीक चर्मं प्रणिधाना अर्द्धरात्रे 
विचिन्तयेत् || तथा च नेत्रे || संध्याव्यावर्तमूर्तिं शशधरविमलां 
वर्णरूपात्वमेका संसारे पाशबन्धत्वमसि च भवतीच्छेदयन्तीह जाड्यं |

४२ब्)

चक्रे चक्रेशनाथं परमसुखककरीं योग्रिनांध्यायमानां तासां लक्ष्मी 
सुधा�न्गां सुरवरनमितां लि�न्गपौर्वा नमामीति || 

गायत्री चैव सावित्री भृगोनन्त सरस्वती |
माया चन्द्र निभं चैव सन्धावैयः प्रचिन्तये ||

एषकालसमाधेषु मृत्यु चञ्चनमुत्तमं || अलोमविलोम ||

हंसवागीश्वरी देवी गोमुखी शक्तिमालिनी |

हंसवागीश्वरी स्वरी सरस्वतीहंस वाहनसरस्वती | गोमुखी परमेश्वरी 
कुब्जिका || नवप्रकाराः || बाल १ मध्य २ ज्येष्ठा ३ ः || एकैकस्यात्त्रि तथा भेदा 
श्री कुब्जिका महामया || मालिनी मलनाशयतीति | मलनाशनी | किं सो मलः | 
अनल आनव मायजः | कर्मजाः | मायया जातं मायज | 

४३अ)

पुनरपि | मोहमलः | राग द्वेष क्रोध लोभः गन्ध रस स्पर्श रूप शब्दाः | 
एते दशमलाः येन पुरुषेण राशयतीति मालिनी || तथान्य प्रकारेण मालिनी 
निर्मलमभिच्छिन्नधारा द्वादशान्तेन निपतति || साधारामालिनी | पुनरपि || 

यदा त्रैलोक्य संहारे अन्धकारो भवन्ति च || 

तदा त्रैलोक्ये पूरिता तेजमालिता भाति सा मालिनी || तदा विभ्रमात श्री 
तत्महाभैरेण दृष्ट्वा प्रभामालिनी स्वरूपा कुजा स्तुति कृत वानिति || सा 
मालिनी | एते नं च देव्या महामाया व्याप्ता || महांक्षर तथा याना 
अनुस्वरविभेदितं | स्वरविलोमं कृत्वा || हंसवागीश्वरी जया || एष प्रत्युषका 
संध्यायां जल्पेत् मृत्युजितं सुधी ||

४३ब्)

तथा चोत्तरे || 

शक्तिरूप हि मालिन्यै महामाया च कालिका |
नित्यामलविहीना सा मोक्षदा परमापदेति ||

क्रोष्टा�न्गी सुभगा देवी दुर्गे कात्यायनी तथा |

क्रोष्टा�न्गी त्रिकोण पुरः | देव्याव्याप्ताष्टमुच्यते || सुभगा सोभरा || 
शूक्ष्मरूपा दुर्गा कात्यायणी भवती रूपा विशेषा ते स्थिताः | तेन 
सामासपुष्पैका सा देवी कात्यायणी || तथा पूर्वं || 

कामाक्षा वरदा देवी त्रिकोणपुरमास्रिता |
सुरुपा सा जगत्तारा कात्यायणि नमोस्तुते ||

नित्यं क्लिन्द समाख्याता रक्त चैकाक्षरा परा |

नित्यं क्लिन्दमित्यस्थितेति सामाख्याता | रक्त चैकाक्षर रक्तद्वयोक्षर 
शिवशक्ति पुष्पफलं || रेफरक्तः ||

४४अ)

मांसपुष्पः | क्षकारः शुक्रः समसेन व्रीजसा | एकाक्षरा परा | 
पुनररिकोष्टा�न्गी त्रिकोणपुरे व्यवस्थिता | सा पीठपौर्वा विनाशी सा पन्नगा 
क्षोहिं रक्तका | 

एकाक्षरा कुठारेषा परामद्धेन्दु बिन्दुका |
एकाक्षरा अकारेण सर्वव्यापी पञ्चाशेति | तथा रमते || 

नित्याकिन्दजगन्माता रक्तवर्णा मनोरमा |
एकाक्षरा महामाया भुक्तिमुक्ति प्रदा कुजेति ||

ब्राह्मीमाहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा |
वाराही चैव माहेन्द्री चामुण्डात्वं भयानना ||

एते योगेश्वरी स्थिता ||

योगेशी त्वं हि देवेशि कुराष्टक समन्विते || 

योगेशी त्वं हि || एते अष्ट योगिनी त्वया व्याप्ता महामाया |

४४ब्)

इतिष्टक समन्विता || कुलाष्टकः || वटुकाष्टकाद्या | कः | कटुकः | क्षत्रपालः 
| गणभैरवः | भूतः श्मशाने सस्थितेशः क्षेत्रेशरिति || एकैक योगिन्या 
वटुकाद्यष्ट समान्विता युता इति ||

ऐन्द्री चैव तु आग्नेया याम्या नै-ऋत्य वारुणी |
वायव्या चैव कौवेरी ईशान्य समुद्रा हृता ||

आग्नेयां याम्या | नै-ऋत्य | वारुण | वायुव्या | कौवेरी | ईशान्या | क्रमेण 
दिशि व्यवस्थिता | 

असान्तञ्च पुरो मन्त्रं ध्यायन्नित्यं सुमन्त्रिणा |
शरीरे क्रमसंयुक्तं मृत्यु चञ्चनमाप्नुयात् ||

प्रियागे वरुणा कोला अट्टहासा जयन्तिका |
चरित्रिकां वराचैव देवी कोटन्तु चाष्टधा ||

४५अ)

एते अष्टस्थान शरीरे व्यवस्थिता || बीजमध्ये प्रियागः || वरुणाग्नि 
मध्योम्नायौ कोलागिरी | रधिरे अट्टहासः | मांसे जयन्तिका | चर्मे वरित्रा | 
रोमकुपे | एकाम्बरा || देवी कोटः सर्वा�न्गसन्धिः | गोप्यस्थाने ब्रह्माणी | 
हृदये माहेश्वरी | वक्त्र कोमारी | कर्णे वैष्णवी कण्ठे वाराही | इन्द्राणी 
मुखसन्धिः | नासिका मूले चण्डी | द्वादशान्ते चामुण्डा | 
तथायमहानिशायां | बीजादि गुह्यस्थानादि ब्रह्माद्या स्थानमाश्रिता | 
ध्यायमानेति शारीरे योगसिद्धि नवायुयात् ||

तदनन्तरे दूत्यष्टकमुच्यते || 

तथा काली उमादूती देवदूती नमोऽस्तुते |
भद्रकाली महादेवी चर्ममुण्डा भयावहे ||

महोच्छुक्ष्मे महाशान्ते नमस्ते शक्ति रूपिणि |

४५ब्)

एतेशक्ति रूपेण व्यवस्थिता शरीरे | शिरसि काली | मूर्द्ध्नि उमा देवी | वामहस्ते 
देवदूती | दक्षिण हस्ते भद्रकाली | हृदय महादेवी गुदमध्ये चण्डमुण्डा 
| वामपादे | महोच्छूक्ष्मा | दक्षिणपाद महाशान्ता || एकच्छरीर स्थाने 
योगिनी चक्रश्च क्षत्रश्च दूती च स्वशरीरे भावयेत् || 

एवं क्रमशरीरे च ध्यातं मृत्यु प्रवञ्चनं |

तथा दशकाल्यां || 

शरीरे दूतीका चक्रं योगिनी क्षत्रमेव च |
शरीरस्था विजानीयान् निश्चितं मुक्तिमाप्नुयात् || इति ||

भूर्भुवः स्वरिति महाव्या हृति || मन्त्राग्नि होमे || भूर्नागलोकः | भुवो 
मर्त्यलोकः | स्वर्गलोकः | एतेनाहुति दानेन स्वरान्ते कारयेदूर्द्धं |

४६अ)

न स्वाकारे वहाकारे वर्जयेद्धाकामक्षिणः |

तेन महाव्याहृति मुच्यते ||

भूर्वामकोणो भुदोदक्षिणकाणे | स्वः | मध्ये कोणे | स्वाहान्ते सर्वव्यापी च 
दयार्थे कुरुष्व मे | कुरुकाल्यादय || समरसता चैव त्रैलोक्यं समरसं कुरु 
|| चन्द्रमण्डलमर्त्यलोकः | सूर्यमण्डलं स्वर्गलोकः || अग्निमण्डलः 
पाताललोकः | त्रयमण्डल लोकत्रयं भिन्न न कर्तव्यं | वर्गा स तु भेदितं 
परमहारेफेण द्विधापीथि वृद्धिहोत्र दिवाकरेण विभूतं खण्डः 
शशिबिन्दुना || मन्त्रोऽयं भुवनत्रये परिगतं सर्वार्थसिद्धि प्रदं ध्यातं 
कालत्रये वरात्रि दिवसं मृत्युप्रध्वस्तं स्फुटं || भिन्नभावेन मोक्षं 
नास्ति समरस | अभिन्न भावेन | अद्धय अनक्षर चारेण सोपि सिद्धिभाक् ||

४६ब्)

द्वन्द्वहीन मनाभ्यासं निर्गुणं गुणवेदकं | 
ब्रह्मपदमिदं प्रोक्तं स्वतन्त्र पदमव्ययं ||

निराभासं निरानन्दं निराकरं निराकुलं |
रूपातिततितमिहं सर्वं नाभावो न च वेदकः ||

पक्षापक्ष पक्षीणे स्वपक्षः पक्ष वर्जित |
जन्मबन्धविनाशाय हन्तिपक्ष त्रयोहते ||

त्रिश्रोणी रहिते मर्गे निःशब्दाः शब्द वर्जितः |
एकाकारे तु संप्राप्ते नानन्दो न च भावना ||

त्रिण्येकञ्चैव त्रीण्येकं ज्ञानवर्जितं |
पाशच्छेदकरं प्रोक्तमव्ययं हंसवर्जितं ||

एत्रसंव्यवहारेण सर्वसून्यं तु भावयेत् |

मन्त्र | त्रीणि रजाद्वित्रि कालत्रीण्यञ्च बोधितः नित्यमहर्निशबोध्यं 
भुर्भुवः स्वविचिन्तयेत् || 

शरीरे वाह्य ज्ञाने च होममति हुनेषु च |

४७अ)

तथा चोत्तरे ||

गायत्र्यादि चतुःसन्ध्यां ध्यायमानो मनीषिणः |
सर्वपापविनिर्मुक्तं मुक्तिभागी नरो भवेत् ||

ज्ञानार्थिनो महामाये एतदिच्छामिदेदितुं |
ज्ञानार्थी पुरुषेण महामाया वेदितुं ज्ञातुं ज्ञानेन 
संसारार्णवमुक्तत्वं मोक्षं भवति संसारकल्पना द्वयविधिः 
समुद्रम्वा वृक्षम्वा || 

दुःखसुखजलोज्ञया जलजातेन्द्रियं तथा | 
इहजन्म इहतीरं परजन्म परात्परं || 

गुरुवक्तञ्च नामेन पारंतीरमवाप्नुयात् | 
अक्तबीजप्रभवं बुद्धिमूलसमन्वितं || 

अहंकार महाशाखाः पञ्चमूलं च पल्लवं |
विषयेन्द्रिय पत्राग्रं मनःपुष्पसमन्वितं ||

साववल्कल संयुक्तं सुखदुःखफलद्वयं |

४७ब्)

ज्ञानसूत्रसमारुह्य भक्षं मोक्षमभीप्सितं ||

तेपि परमपदं || 

तस्माज्ञान सदा सम्यक् अभ्यासेन्द्रियतेन्द्रियः |
इन्द्रिय परमाभ्यास सम्यक् ज्ञानप्रकासिनं ||

यश्चेदं पठ्यते स्त्रोतं त्रिसन्ध्या चैव मानवाः |

यश्चेदं || यस्त्वदं इदं महामायान्त्रोत्रं येन पठ्यते त्रिसन्ध्यासमये ||

पाप्नोति चिन्तितान् कामान् स्त्रीणां भवति वर्णभं |
यार्विन्तितं कार्य ते पाप्नोति चिन्तितान् कामान् || इच्छा सिद्धि इति || स्त्रीणां भवति 
वल्लभः | युवती जनानावल्लभो भवति | येन पुरुषेण महामाया पठ्यते | 
तेनुपुमामृते इष्टलोकं पाप्ति || जीवन्तऽति सुखी भगवति | येन पुरुषेण 
चतुम्नायो जानन्ति ||

४८अ)

चतुर्देवताः | तथा अमावास्यां | ऐकान्येकभवं त्रिमूर्तिरखिंलापौर्णेश्वरी 
वासवे भूतेशी गगनोषमाभगवति निस्यश्वरी दक्षिणे | ज्ञानागम्य 
कुजेश्वरी हि कुलगां वारुण्यदिग्गायकां श्रीवामां प्रणमामि विश्वजननीं 
दर्शेश्वरीं कालिकां | लाकुल्येन्दु सुविन्दुवेद 
स्वरभिर्नागाक्तरूढाविधेर्मध्ये नामविभेदिता भृगुशिवारूढो विधे 
चान्तगा | सूर्याय स्वरभेहहतेन्दु नभसे | मन्तेषये मायया नित्याधेय 
नमामि दुःख देहनीं संसारभीतच्छिदां | चतुर्वर्गपदामन्त्रा 
चतुराक्षरसंज्ञका | गदितं भैरवो मन्त्रं महामाया नमोऽस्तु ते || 

इति मोक्षसोपानटीका समाप्ता ||





###########   END OF FILE  #######