####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00526
Uniform title: nādānusandhāna
Manuscript : NGMCP 5-2714 Reel No. A62/11

Description: 
A tract on the yoga of the unstruck sound.


Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S.G. Dyczkowski.

Revision 0: Sept. 12, 2021.

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################



१अ)

श्रीविघ्नराजाय नम | 

शिव उवाच | 

अतः परं प्रवक्ष्यामि प्रत्ययं चामृतोपमम् |
दशधानाहतं नादं सद्यः प्रत्ययकारकम् ||१||

चिणीति प्रथमं शब्दं चिंचिणीति द्वितीयकम् |
चिरिशब्दं तृतीयं स्याच्छंखशब्दश्चतुर्थकः ||२||

पंचमं तंत्रनिर्घोषं षष्ठं च रणवन्तथा |
सप्तमं कांस्यतालं च मेघशब्दं तथाष्टमम् ||३||

नवमं वारिनिर्घोषं दशमो दुन्दुभि ध्वनिः |
नवशब्दान् परित्यज्य दशमो मोक्षदायकः ||४||

आहतेन विना नादः करोति दशधा रवम् |
नादाहतशब्दोष्टो यं कर्णरंध्रे विनिर्गतः ||५||

ज्ञात्वादौ तु स गर्भकं गुरुमुखात् तस्याच्च निर्गर्तकं 
वै तस्मात् परतो निरञ्जन पदं तस्याच्च विद्बोधकम् |
विद्बोधात् परमं स्वरूपममलं पश्येत् सदा नन्दिनं सिद्धिः 
पंचविधः प्रकारतनुत्तिः संक्रीडते लीलया ||६||

यो जानाति स गर्भकं चिणिरवात् तासां तथार्चित्तणे 
मेदिन्यां चतुरस्रके प्रथमतस्तत्वे शुभे पीतके |
शीताद्यैर्न हि पीड्यतेर्न च जलैः सन्तापपीडादिभिः |
कामस्थान भवंति रोगनिचया कायोद्यमेजाग्रति ||७||

खण्डेन्दुः कृतमण्डले चिरिरवे शंखस्य नादे 
तथा तस्मिन् दृष्टनिगर्भके त्रिनिपुणधीतत्वे स्थितो वारुणे ||८||

तेजस्तत्ववरे त्रिकोण सदनेत? आरवे वैणवे पश्येद् वातनिरंजनं 
स्थिरमतिर्मायोपमे शांभवे |
रक्ते शोभनमण्डले निशि दिवाभ्यासोन्मुखः पश्यति |
मायारूपधरास्त्रिलोकवशकृदेवांगनामानयेत् ||९||

१ब्)

तत्वे वायुसमुद्भवे सति रवे कांस्येथ मेघस्वने षट्कोणे सति मण्डले 
शुभमतिः पश्येच्च विद्बोधकम् |
कुर्यारवस्थितसंस्थितो गुणगणैः संपूज्यते कामिकैः रूपे स्वप्नभवे 
करोति खगतिं कालत्रयज्ञो भवेत् ||१०||

वृत्तेर्निमलके सुनिर्मलगुणे स्वतत्त्वसंभूतके जांनेवारिरवेधदुन्दुभिरवे 
दृष्टे स्वरूपे मले तुर्मानाय पदे लयं प्रकुरुते तत्वे यमे सर्वकृत् 
सर्वज्ञः स्वतु जायते जनयति प्रितिं परां न्योगवित् ||११||

नित्यं पंचदशांगुलैः क्षपकरोण्येतानि तानि तत्वानि च तत्वानां 
विलयं क्रमेण कुरुते संधिं गते चेतसि | तदेहे प्रभुपादपद्म युगलं 
संधीद्यसस्तथा प्राणाजीवसमन्विताः || 
कुलगताः | शक्त्यासमं क्रीडते ||१२||

पृथ्वी पञ्चभिरंगुलैः क्षयकरी ह्यापश्चतुर्भिस्तथा |
तेजस्त्र्यंगुलकेनाशोषणकरं व्योमपदं प्राणिनां ||
तत्वानां विलयं करोति च पुनर्द्वाभ्यां ततोनाहतश्चैकेनांगुल 
केशश्च शोषणकरं व्योमपदं प्राणिनां ||१३||

यो भ्यासं विदधाति शाम्भवपदे जानाति तत्वानि सस्तत्वानां विलयात्मने 
प्रविलयं त्यंभावे विधीये पुनः |
श्रीशक्त्या सदृशः क्षणात् समरसो नित्यात्मनो जायते सत्वेवं 
भवतीश्वरत्वमखिलं पुंसः प्रसादाङ्गुरोः ||१४||

आदौ स्याज्जनवत्सलश्चिणिरवाभ्यासाद् द्वितीये पुनर्व्याधीनां विलयो भवेत् 
सुखयुतोरावे तृतीये पुनः दूरा च श्रवणं चतुर्थकरवे नादे तथा 
पञ्चमे वाचाकामिकसिद्धिसंयुत सुधीः | षष्ठो स्वरे त्यक्तभूः ||१५||

२अ)

दूरे स्यादवलोकनं सुकृतिनो भ्यासाद्रवे सप्तमे संजातेष्टमके स्वने 
कुलिश वत्सं जायते योगवित् | देहस्य स्फुरणं भवेच्च नवमे स्वेच्छावरो 
दुन्दुभौ संभूते दशमे स्वने समरसः श्रीशक्ति सर्वेशयोः ||१६||

धन्यः कोपि नरः प्रविश्य निपुनो * *? लोकप्रसिद्धे ध्वनौभित्या द्वारमहो 
महासमरसः स्थित्वावनिःशंकितः |
कालं वंचयते ह्यनेन विधिना हेलाप्रयोगेण सत्यत्का चन्द्रपथं तथा 
रविपथं क्रीडेत् सदा नन्दितः ||१७||

चीणीति प्रथमे रवे त्वचि गते श्रीमत्प्रभुश्चिचिणौ रवे रक्तमुपागते चिरिरवे 
रंमांसे भोग गच्छति | मेदे शंखमहारवे च वसति स्वास्थितस्य आरवे 
मज्जायां प्रविशेदलोपि च महाशंखस्य रावे प्रभौ ||१८||

कांस्ये ताल भवेरवे विभुरयं शुक्रे विनष्टस्तदा मेघानां स्वनिते तदा 
प्रविशति प्राणेषु तूर्णं च स | जीवे वारि रवेण संक्रमयति त्यक्त स्वने 
दुन्दुभौ संजाते सति चोभयोः समरसः स्याच्छक्ति सर्वेशयोः ||१९|| 

इत्यनायाहतनादः | 



कैलासशिखरासीनं देवदेवं जगद्गुरुं |
पृच्छतिस्म शिवादेवी ब्रह्मज्ञानं महेश्वरम् ||

शिव उवाच ||

काष्टमध्ये यथावह्नि पुष्पे गन्धो रसे घृतम् |
देहमध्ये तथा देव पुण्यपापविवर्जितः ||२||

महेशः खेचरिमुद्राः मनोदंडः स्मृतः प्रिये |
शालिग्रामस्तु सहजः पंचेन्द्रिय समर्चितः ||३||

प्रकृतिश्चन्दनन्देवि ब्रह्मचर्यं परं व्रतम् |

२ब्)

ब्रह्मज्ञानं पुनर्ध्यानं परब्रह्म नमोस्तु ते ||४||

इडा भवति गंगा च पिङ्गला यमुनानदी |
विज्ञेयातद्द्वयोर्मध्ये सुषुम्ना च सरस्वती ||५||

त्रिवेणी संगमो मस्त्र? तीर्थरामः स उच्यते |?
तत्र स्नानं प्रकुर्वाणः सर्वपापैः प्रमुच्यते ||६||

देव्युवाच ||

कीदृशी खेचरी मुद्रा कीदृशी शांकरि पुनः |
विद्याध्यात्म्य विनिःयत्नाद् द्वयं ब्रूहि भवेश्वर ||७||

मनस्थिरं यस्य विनावलञ्चनं वायुः स्थिरो यस्य विना नोरोधनं |
दृष्टिस्थिरा यस्य विनावलोकनं सैवेह मुद्रा विचला तु खेचरी ||८||

वालस्य भावो मृतकस्य चेष्टा स्वप्नेन हीनात्र यथात्र निद्रा |
पंथापथा व्योमगतो द्विजानां विद्या तथाशांकरिका प्रधाना ||९||

देव्युवाच ||

मृत्युंजय जगन्नाथ ब्रूहि मे परमेश्वर |
दर्शनानि कथं देव वदन्तीथ पृथक् पृथक् ||१०||

शिव उवाच ||

त्रिनाडी च भवेद् भेदो वेदाभ्यासरतः सदा |
शैवा न बिन्दुर्वर्द्धजयं मन्त्रान् घोरतरांश्चते ||११||

सांख्यां प्रकृति वादज्ञाः बौद्धाः शून्य प्रचादिनः |
जैनाजीवादि सत्तत्व भाषिनो?र्हनु पाश्रिता ||१२||

नास्तिका नास्ति किंचिद् वै जल्यंति विषयाश्रिताः |
निःसुखासक्त चित्तास्ते निपतंति भवौ दधौ ||१३||

एवं ब्रान्ति यथाः सर्व शास्त्रमोहित बुद्धयः |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन शास्त्रभ्रान्तिं त्यजेद्बुधः ||१४||

एतेभ्योपि सुगुप्तं ते ब्रह्मज्ञानं वदाम्यहम् |

३अ)

येन ज्ञान प्रभावेन मोक्षसौख्यं भवद्भुतम् ||१५||

उमा पृच्छ महादेव पिण्डब्रह्मांदुलक्षणं |
पंचतत्वाहत्यकादेव गुणाः के पंचविंशतिः ||१६||

शिव उवाच ||

अस्थिमांसं नखाश्चैव त्वचालोम च पंचमम् |
भुवः पञ्चगुणा ह्येते ब्रह्मज्ञान प्रभाषिताम् ||१७||

सुक्रशोणितमज्जाश्च मूत्रं ज्ञात्वा? च पञ्चमी |
अपांपञ्च गुणां ह्येते ब्रह्मज्ञानं प्रभाषिताः ||१८||

निद्रा तृषा क्षुधा कान्तिरालस्यं पञ्चमन्तथा |
एते तेजो भवाः पंच ब्रह्मज्ञानेन भाषिताः ||१६||

कामं क्रोधो महालोभो महपैशून्यमेव च |
नभः पञ्चगुणं देवि ब्रह्मज्ञानेन भाषितम् ||२०||

आकाशाज्जायते वायुर्वायोरुत्पद्यते रविः |
रवे हृत्पद्यते तोयन्तोयादुत्पत्ते मही ||२१||

पंचतत्वैर्भवेत्सृष्टिस्तत्वे तत्वं विलीयते |
पंचतत्वी परं तत्वं नमस्तस्मै चिदात्मने ||२२||

पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाशसंज्ञकं |
सूर्याचन्द्रमसावात्माधार्यते जगदष्टिभिः ||२३||

स्पर्शनं रसनं घ्राणं चक्षुश्रोत्रेंद्रियात्मिका |
पंचतत्वीमतातस्यांमनभदर्द्धगं प्रिये ||२४||

ब्रह्माण्डे लक्षणं यादृक् पिण्डे चैवेन तादृशं |
तदाकारा विनश्यन्ति निराकारस्तु ईश्वरः ||२५||

शुक्रशोणित मांसास्थि त्वचोलोम च नाडिकाः |
मेदोरजस्तथामज्जा धातुर्दशविधः स्मृतः ||२६||

३ब्)

सशरीरी भवेदात्मा चान्तरात्मा मनः स्मृतं |
परमात्मा भवेदन्ये मनस्ततत्र विलीयते ||२७||

रक्ताधातुर्भवेन्मातुः शुक्रधातुः पितास्तथा |
शून्यध्यान प्रवाहेन गर्भपिण्डोभिजायते ||२८||

असन्तुंभ्यद्यते पिण्डो विद्यमान क्व नश्यति |
गर्भध्यानं न जानाति तेनासौ प्रविनश्यति ||२९||

यथा स्वप्नं विना निद्रा यथा चिन्तां विनामतः |
तादृशोयं जगत्स्रष्टा गर्भध्यानं तदुच्यते ||३०||

मनोवशीकृतं येन जितोमेनेन्द्रियो परः |
जितं जगत्त्रयन्तेन स देवांसुरपन्नगं ||३१||

अव्यक्ताज्जायते प्राणः प्राणादुत्पद्यते मनः |
मनः मनषो जायते वाणी वाणी मनसी लीयते ||३२||

तालु मूलं स्थितःश्चन्द्रो नाभि मूले दिवाकरः |
सूर्यांगे वसते वायुश्चन्द्रांगे तु सदामनः ||३३||

चित्ताग्रे वर्तते वातो नभोग्रे जीव आस्थिताः |
एतत्सर्वं महागोप्यं लभ्यते गुरुवाक्यतः ||३४||

शक्तिर्वशति पाताले ब्रह्माण्डे तु सदाशिवः |
कालस्तदनं ज्ञेयो जराकालात् प्रजायते ||३५||

शिव * *? सदा यस्य देहे समतया स्थितै |
मृत्युर्नोत्पद्यते तस्य देहस्थानी स सिध्यति ||३६||

चले चित्ते भवेच्छक्ति स्थिर चित्ते भवेच्छिवः |
तच्छुये? निश्चले जाते कार्ये योगी स सिध्यति ||३७||

इच्छाशक्ति या तथा ज्ञानं शक्ति त्रयमितीर्यते |
ज्ञानश्क्तिर्यदा भूता तदा चित्तं विलीयते ||३८||

ऊर्ध्वशक्तिर्भवेन्भक्ति ह्यधः शक्तिर्भवेद्भवः |
आसावदन्तिते निरञ्जनाः ||३९||

आधारं गुह्यचक्रस्थं स्वाधिस्थानं च लिंगकं |
मणिपूरं तु नाभिस्थं हृदये स्यादनाहतम् ||४०||

४अ)

विशुद्धं कंठदेशस्थमाज्ञाचक्रं भुवोनन्तरम् |
चक्रभेदा मयाख्याताश्चक्रातीतं प्रियंस्पर ||४१||

ब्रह्माण्डानि कंठेरूर्ध्वंमधः पातालसप्तकम् |
ऊर्ध्वमूलमधः शाखं वृक्षाकारमिदं वपुः ||४२||

हृदिप्राणाभिधोवायुरपानो गुदसंस्थितः |
समोंत्ये? नाभिमध्यस्थ उदानः कंठमाश्रितः ||४३||

व्यानः सर्वगतो देहे वर्तते मृगलोचने |
पञ्चते प्रकृति प्रायाः प्राणाद्या देहवर्तिनः ||४४||

नागो गृह्नाति पंचैतान् कूर्मः संमीलनः स्वयं |
क्षुर्त? करोति कृकरो देव दत्तो वि *? भते ||४५||

ब्रूते धनंजयः शब्दं क्षणमात्रं न विश्रमेत् |
वध्नात्येतां यो वातान् स योगी योगीनांवरः ||४६||

नवद्वाराणि प्रत्यक्षाण्य मूनिदशमंत्यतः |
मनोद्वारमिदं गोप्यं लभ्यते गुरु सेवया ||४७||

शक्तिकुण्डलिनी भूता ता इमा दशनाडिकाः |
इडाञ्च पिङ्गला तासु सुषुम्ना चोर्द्धगाः स्मृताः ||४८||

गान्धारी हस्तिजिह्वा स्यात् पूर्वाधो गमना अपू |
अलंबुषा जयाख्ये द्वे दक्षिणांगे समाधिते ||४९||

कुहूश्च शंखिनी नाड्यौ वामाङ्गे द्वे व्यवस्थिते |
एता सां दशनाडीनां स्वरूपं गदितं मया ||५०||

द्वासप्तति सहस्राणि नाडिकामेकविस्तरा |
एताजानानि यः कश्चित् स योगी कथ्यते बुधैः ||५१||

सत्वभावे स्थितो ब्रह्मा रजोभावे जनार्दनः |

४ब्)

तमोभावे भवेद्रुद्र एवं त्रिषु गुणास्त्रयः ||५२||

दयाभावे स्थितो ब्रह्मा भोगभावे स्थितो हरिः |
क्रोधभावे स्थितो रुद्रो भावा एते त्रयात्रिषु ||५३||

बिन्दुरूपे भवेद् ब्रह्मा वायुरूपे भवेद्धरिः |
मनो रूपे भवेद्रुद्रस्त्रिषु रूपत्रयं ह्यदः ||५४||

जन्ममृत्युजरास्तावद्यदि त्रिगुणतात्मनि |
स्वप्नेपि स्पृते नैव ताभिस्त्रिगुणतोकितः ||५५||

श्रीदेव्युवाच ||

कामाताकः पिताजन्तोर्भ्राताकश्च स्वसावका |
कः सुतोगेहिनीकावा ब्रूहि मे परमेश्वर ||५६||

शिव उवाच ||

दया माता पिता ज्ञानं सत्कृत्यानिच बांधवाः |
स्वसाक्षांति सुतः सत्यं गेहिनीहशुभा गतिः ||५७||

यादृग्यतांगिनिश्चितंमादृकांख्य खगश्चरेत् |
पादगर्भकभावस्याद्ब्रह्मज्ञानं तदुच्यते ||५८||

क्षणमर्द्धक्षणार्द्धवा समाधिं योधि गच्छति |
आजन्म जनितं पापं तत्क्षणादेव नश्यति ||५९||

एषा सा खेचरी मुद्रा सैषा विद्यापि शाङ्करी |
महामुद्रा च सैवा त्रयच्चिंता सहितं मनः ||६०||

अन्याहारां महायासः प्रजल्पो व्यसना ग्रहः |
दानत्वं जनता संगस्ताज्याः ब्द? योगिना अमी ||६१||

जीवोयं यदि जागर्ति तावन्मृत्यु भयंकुतः |
यदि मुद्रान्वितो नित्यं जीवो निद्रा सदास्यते ||६२||

यावद्वायु स्थिरो देहे तावत् मृत्यु भयंकुतः |
यावन्मुद्रासनावद्धस्तावद्वायु क्व गच्छति ||६३||

आलस्यं महती निद्रा मतश्च कपि चञ्चलम् |
त्रिभिरतै भवेन्मृत्युः सिध्युच्छेदे त्रयो मताः ||६४||

५)

यावद्विंदु स्थिरो देहे तावन्मृत्यु भयं कुतः |
यावन्मुद्रासनावद्धस्तावद्बिंदु क्व गच्छति ||६५||

पदे शून्ये निरालंबे चित्तं चरति यस्य वै |
स एव ब्रह्मचारी स्यात् स तु नारी न वर्जितः ||६६||

अप्राप्य राज्यं न धनं न विद्यां कान्तां न कान्तां सुहृदो नरुध्यान्? 
|
वांच्छामि किं त्वेकमगण्यलाभं नित्यं समीहे परमात्म तत्वं ||६७||

इति श्रीयोगशास्त्रे श्रीपार्वतीश्वरसंवादे नादानुसंधानं संपूर्णम् 
||




###########   END OF FILE  #######