####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00267
Uniform title: nirvāṇayogottara
Manuscript : BHU C4246

Description: 



Notes: 
Data entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S.G. Dyczkowski.

Revision 0: April 7, 2012

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################




वायुना चलते तोयं क्षोभयन्तं पुनः पुनः |
निश्चलत्वं न चास्तीति तथा चित्तेति दुर्लभम् || १ ||

ओं भगवन्देवदेवेश लोकनाथजगत्पते |
सङ्क्षेपात् कारणं ब्रूहि यत्र चित्ते सुनिश्चलम् || २ ||

साधु साधु महाप्राज्ञ दृष्टं ते बुद्धि कौशलम् |
कथयामि न सन्देहः पुत्र स्नेहाद्विशेषतः || ३ ||

प्. ८६अ) त्रिविधं कारणं प्रोक्तं स्थूलं सूक्ष्मं परं च यत् |
स्थूलेन रञ्जिता देवा महामाया वशी कृताः || ४ ||

कारणं तु प्रवक्ष्यामि शृणुष्वेक मनागुह |
तालुमध्ये तु करणं निश्श्वासोच्छ्वासवर्जितम् || ५ ||

नाभिहृद्धाममध्यस्थं कन्दगो वन्दनं मनाक् |
तालुसंज्ञा भवेत् तस्य यतो वा चाप्रवर्तिनम् || ६ ||

तत्र स्थाने कृता बुद्धिश्चित्रं तत्र सुनिश्चलम् |
निश्चलं तु यदा चित्तं तदा दृष्टिः प्रवर्तते || ७ ||

सा च दृष्टिः पराज्ञेया त्रैलोक्यं पश्यते क्षणात् |
अगम्यं गम्यते चैव अलक्ष्यं लक्ष्यते तदा || ८ ||

अनादनादमध्यस्था व्यक्ताव्यक्तं सुनिश्चलम् |
तदा प्रवर्तते निद्रा योगध्यानपरायणा || ९ ||

प्. ८६ब्) आनन्दं भक्षयेद् यस्तु अमृतामृतसम्भवम् |
प्रवर्तते निरानन्दं निश्चलस्थाववर्जितम् || १० ||

निरौपम्यं निराभासं ध्यानधारणवर्जितम् |
शून्यं कृत्वा ततो दृष्टिं शून्यं चैव तु लक्षयेत् || ११ ||

शून्यं शून्यं पुनः शून्यं त्रिशून्यमुच्यते क्षणात् |
सर्वं शून्यं निराभास सामरस्यं तदा भवेत् || १२ ||

घृते घृतं यथा क्षिप्तं क्षीरे क्षीरं तथैव च |
केवलत्वं यदा प्राप्तं न किञ्चिदपि चिन्तयेत् || १३ ||

निस्कामोच्छ्वासिकांस्त्यक्त्वा पूरकश्चामृती भवेत् |
कुम्भकं च यदाप्रोक्तं योगिनां योगधारणात् || १४ ||

निवृत्तिर्यत्र जायेत सर्वं शून्यं प्रवर्तते |
शून्यमध्यगतं शून्यं स्थितं व्योमनि व्योमवत् || १५ ||

प्. ८७अ) न रक्तं न च वा पीतं न शुक्लं कृष्णमेव च |
सर्वैर्गुणैर्विनिर्मुक्तः स्थानातीतं परापरम् || १६ ||

पूरकं च त्वया प्रोक्तं कुम्भकं च पुनः पुनः |
नमामि दुर्लभं देवं कथं जानन्ति मानवाः || १७ ||

वायुना पूरकं कृत्वा कुम्भकं कुम्भवत् पुनः |
माया ह्येषा कृता वत्स येन मुह्यन्ति जन्तवः || १८ ||

कुम्भकं च इदं कृत्वा हृत्स्थानं रूपवर्जितम् |
अन्तः शरीरसंस्थं तु न बाह्यं तु कदाचन || १९ ||

सर्वं स परमं नाम पूरकं चेदमुच्यते |
तत्रोत्पन्नं यथाकाशं निश्चलस्थानवर्जितम् || २० ||

इदं शान्तं तथा पुत्र ब्रूह्येनं च स्वतन्त्रतः |
नन्दिना क्रियते मुद्रा ओष्ठौ तत्र प्रपीडितौ || २१ ||

प्. ८७ब्) शिवं ध्यात्वा मुनीन्द्रैस्तु न किञ्चिदपि चिन्तयेत् |
सन्तुष्टोहं महाभोगिर्कथितं ते स्वतन्त्रतः || २२ ||

मयातीतं परं शान्तं वाग्जाल परिवर्जितम् |
मद्भावसन्धिमाख्यातं भावयेच्च पुनः पुनः || २३ ||

अभावे भावना चात्र महार्थ हितलोचनः |
न शक्नोमि महाभोगिन्यदि जन्मशतैरपि || २४ ||

भावयेत् परमानन्दं यः स्वं वेदसमुक्तितम् |
अनन्तं शून्यमित्युक्तं हृच्छून्यं रूपवर्जितम् || २५ ||

नान्तः शरीरे संस्था तु न बाह्ये तु कदाचन |
सर्वं समरसं नाम निष्ठाशून्यं प्रवर्तते || २६ ||

परे शून्ये प्रलीनास्ते स्वरूपं नैव विद्यते |
मनोबुद्धिरहङ्कारं स्थितं माद्वीकशूलवत् || २७ ||

प्. ८८अ) इन्द्रियाणि तु शून्यानि परे शून्ये लयं गताः |
परे शून्ये यदालीनः स्वरूपं नैव दृश्यते || २८ ||

तूर्यैः पटरुनादैश्च जनकोलाहलैस्तथा |
युक्ति तत्त्वस्य निष्णातो न मनः परिचाल्यते || २९ ||

मयाबन्धं कृतं वत्स स्थानं ध्यानं चराचरम् |
केवलस्य कुतः स्थानं ध्यानं तस्य न विद्यते || ३० ||

धारणादि न चास्तीति सर्वशून्यं च निर्गुणम् |
निर्गुणं च परं भित्त्वा भित्त्वा चैव मया कृतम् || ३१ ||

स्वेच्छया स रसं नाम अत्युच्छिन्नं समन्ततः |
धनुर्धरो यथा शूर आकर्णं पूरयेच्छरः || ३२ ||

लक्ष्यं भित्वा ततो लक्ष्यमेवं योगी सताहितः |
न धनुर्न च वा काण्डं लक्ष्यं पुरुषमेव च || ३३ ||

एवं ज्ञात्वा परं तत्त्वं स्थितं व्योमनि व्योमवत् |
प्. ८८ब्) आपूर्यान्यतमं काण्डं स्तम्भ दृष्टि व्यवस्थितम् || ३४ ||

इदं तत्त्वं यदा प्राप्तं न किञ्चिदपि चिन्तयेत् |
न चित्तं न च वा बुद्धिर्न स्थानं वर्णमेव च || ३५ ||

न च ध्यानं न वा ध्येयं न ग्रन्थिर्वायुमेव च |
न ग्रन्थं न च वा ग्रन्थी न बिन्दुं नादमेव च || ३६ ||

न लक्ष्यं न च वा लक्षी न शिखा तुर्यमेव च |
तेदौ मध्यं यदा प्राप्त न किञ्चिदपि चिन्तयेत् || ३७ ||

न वायुं न च वा काशं न वह्निं सलिलं तथा |
न सोमं न च वा सूर्यं न ब्रह्मा विष्णुरेव च || ३८ ||

न रुद्रं न च वा कालमीश्वरं शिवमेव च |
अनाख्यं च निराभासं निस्तत्त्वं च निराश्रयम् || ३९ ||

छन्नं सर्वगतं शान्तं स्थितं व्योमेषु व्योमवत् |
तदा प्रवर्तते किञ्चित् पश्यमेन पुनः पुनः || ४० ||

प्. ८९अ) तन्मानं च पुनः कृत्वा स्थूलं शून्ये प्रलीयते |
सूक्ष्मं शून्यं यदा प्राप्तं परे शून्ये प्रलीयते || ४१ ||

तस्मिन् स्थाने शुभे प्राप्ते निश्चले निर्गुणे तथा |
तत्रैव धारयेच्चित्तं यदन्योस्तीति कारणम् || ४२ ||

एषा सा परमाकाष्ठा परं चित्तं तथैव च |
एषा सा परमा बुद्धिः परा चापि प्रवर्तते || ४३ ||

योगिनस्तु ततः प्रश्नं पतते नात्रसंशयः |
इदं विष्णुर्विजानीयात् पाशः क्रोधेन च्छिद्यते || ४४ ||

महतां सर्वदेवानां मत्वादेवश्च कीर्तितः |
तारयेच्च प्रजाः सर्वास्तुम्बुरुस्तेन चोच्यते || ४५ ||

ईश्वरत्वे तथापीष ईश्वरत्वं प्रकीर्तितम् |
हरते सर्वपापानि हरो देवः प्रकीर्तितः || ४६ ||

लयनं सर्व जातीनां लयनाल्लिङ्गमुच्यते |
एवं सर्वगतं देवं ब्रह्मरूपो न निर्मलः || ४७ ||

क्रिमिकीटपतङ्गेषु स्थावरे जङ्गमेषु च |
यत्किञ्चिद्वाङ्मयं सर्वं सृष्टिदेवं पकीर्तितम् || ४८ ||

तस्य देवातिदेवस्य शक्तिर्नादयते जगत् |
एवं सर्वगतं शून्यं हृदये तत्र लक्षयेत् || ४९ ||

यदि सर्वगतं देव शून्यं ब्रूहि किमुच्यते |
अथ शून्यं परं ब्रह्मलक्षणं ग्रहणं कुतः || ५० ||

भगवन्देवदेवेश चन्द्रार्धकृतशेखर |
एतत् प्रश्नं परं गुह्यं प्रसादं कुरु शूलभृत् || ५१ ||

षडङ्गेन तु योगेन हृद्यं शून्यं तु ग्राहयेत् |
पूर्णं निवर्तनं तेन पूर्णं भावं च लक्षयेत् || ५२ ||

पूर्णाहुतिं ततो दद्याद्दीक्षाकाले समाश्रिते |
प्. ९०अ) भावितात्मा स योगेन सिद्धिः खेचरतां व्रजेत् || ५३ ||

प्राणायामं तथा ध्यानं प्रत्याहारं च धारणा |
तर्कश्चैव समाधिश्च षडङ्गो योग उच्यते || ५४ ||

एतज्ज्ञान मयं प्रोक्तं ज्ञेयं शून्यं प्रकीर्तितम् |
इन्द्रियाश्च ततः शून्यं चित्तं शून्यं तथैव च || ५५ ||

बुद्धिशून्यं विजानीयादात्मशून्यं ततः पुनः |
अग्निशून्यं ततः कृत्वा धर्मशून्यं च निष्कलम् || ५६ ||

निर्धुमं च परं शून्यं कुम्भमध्ये जलं यथा |
हिमकाले तु संप्राप्ते विवर्णं निश्चलं भवेत् || ५७ ||

एवं खंकाष्ठधूस्तद्वत्खतिष्ठे द्विनियोजयेत् |
इदं तत्वं यदाप्राप्तं पश्यते? जन्म बन्धनात् || ५८ ||

प्. ९०ब्) न प्रवर्तेत चाद्वैतं गृहस्थस्य कदाचन |
इन्द्रियेभ्यो यतः सक्तः सक्तोमात्सर्य एव च || ५९ ||

अविद्या ग्राहयेद्रागमतरागं पुनः पुनः |
तस्मान्निवर्तते तत्वं चित्तं येन न निर्जितम् || ६० ||

निर्जितं च यदा चित्तं तदा श्रेयः प्रवर्तते |
शान्तो दान्तो जितक्रोधो भिक्षाशी विगत स्पृहः || ६१ ||

इदं तु योगिने दृष्ट्वा नन्दनीयः प्रयत्नतः |
दर्शनान्मोचयेत् पापं स्पर्शनाद्दीक्षितो भवेत् || ६२ ||

आलापात्गत्र?संपर्काद्भोजनाच्छयनासनात् |
कुलानद्धरते स्कन्द दशपूर्वान्दशापरान् || ६३ ||

पक्वं चैव प्रतिज्ञानं घटिका च चतुर्विधाम् |
प्रथमं धूलि भेदं च द्वितीयं हृच्छेदबन्धनम् || ६४ ||

प्. ९१अ) तृतीयं ग्रन्थि भेदं च चतुर्थं परमुच्यते |
चित्तसम्बोधमात्रेण कथं गृह्णन्ति तत्पदम् || ६५ ||

केन वा गृह्यते चित्तं कस्मिन् स्थाने प्रलीयते |
देवदेव महादेव सर्वस्तत्त्वार्थभेदक || ६६ ||

ब्रूहि मे परमं ज्ञानं येन सिद्ध्यन्ति साधकाः ||

खटिका प्रोच्यते मोक्षमुद्धरेत् ग्रन्थि भेदतः |
खमिव परमं ज्ञात्वा खटिकेषा प्रकीर्तिता || ६७ ||

चित्तं चित्ते तु सङ्गृह्य बुद्धौ बुद्धिं तथैव च |
सा तु बुद्धिः पराज्ञेया तत्वमार्गानु सारिणी || ६८ ||

शृणु शून्यस्य वै लक्ष्यं धरं विशति तत्क्षणात् |
प्रविष्टे च परे तत्वे समत्वं जायते क्षणात् || ६९ ||

प्. ९१ब्) समत्वं च यदा प्राप्तं परानन्दं प्रजायते |
परानन्दं यदा प्राप्तं न किञ्चिदपि चिन्तयेत् || ७० ||

प्रविशेत् तन्मयो भूत्वा शिवबीजेन साधकः |
तदा न श्रूयते शब्दं शङ्खभेरी स दुन्दुभिः || ७१ ||

ताडितं च न बिन्देत ततस्तन्मयतां गतः |
एतत् ते परमं गुह्यं परं ज्ञेयं न संशयः || ७२ ||

इदं प्रत्ययमापन्नं तत्गुरुः पाशहा भवेत् |
पुष्पं पत्रं फलं तोयं यो दीक्षां कुरुते नरः || ७३ ||

नवनाभं ततो यागं कृतं तेन न संशयः |
अन्यथा कुरुते दीक्षां तत्गुरुर्ब्रह्महा भवेत् || ७४ ||

भावनायास्तथा शैव द्वैतं चैवमशेषतः |
क्लिश्यन्ते ते महामूढाः संसारे च पुनः पुनः || ७५ ||

द्वैतं चैव महाद्वैतं द्वैतैकत्वं तथैव च |
प्. ९२अ) अद्वैतं न च वा द्वैतमतिर्मे परमार्थतः || ७६ ||

वंशं नाममयाज्ञातं त्वत्प्रसादान्महेश्वर |
महारथं कीदृशं च जटा वै कीदृशी भवेत् || ७७ ||

भास?नाम किमुत्पन्नं किं वा खट्वाङ्गमुच्यते |
संक्षेपाद्वददेवेश येन मोक्षं ध्रुवं भवेत् || ७८ ||

भावयेच्चापरं शून्यमनन्तं परिवर्जितम् |
भवच्छेदकरं शान्तं परं कस्मतदुच्यते || ७९ ||

जटावत् स्नापयेच्चित्तं जटा ह्येताः प्रकीर्तिताः |
महास्नानं तदा प्रोक्तं महाव्रतं तदुच्यते || ८० ||

नास्ति तत्परमानन्दं चित्तकं चित्तवर्जितम् |
ततः खकाष्टवत्तिष्ठेत् खट्वाङ्गं तादृशं भवेत् || ८१ ||

प्. ९२अ) एवं गूढं विजानीयात् गुहवासी तथोच्यते |
न नाम ग्रहणान् मुक्तो न काय तमनाच्छुचिः || ८२ ||

चित्तं धामयते प्राज्ञो मोक्ष इत्यभिधीयते |
व्रतस्या चरणं कृत्वा योगं तत्र समभ्यसेत् || ८४ ||

मयातीते परंब्रह्म लोकत्रयविवर्जितम् || ८५ ||

व्रतेन सहिता योगाः स्वयं प्रोक्ता महेश्वर |
योगहीन व्रतामुढा मुद्रा पञ्चक भूषिताः || ८६ ||

एतन्मे संशयं ब्रूहि येन निस्संशयो भवेत् || ८७ ||

व्रतेन सहिता योगाः सर्वं सिद्धि प्रदाः शुभाः |
योगहीनव्रतामूढा न मुच्यन्ति कदाचन || ८८ ||

व्रतस्य चरणं कृत्वा लोकयात्रा विवर्जितम् |
प्. ९३अ) निस्पृहो निस्पृहे नित्यं समलोष्टाश्म काञ्चनः || ८९ ||

शब्दं स्पर्शं रसं रूपं गन्धं चैव तु पञ्चमम् |
एतामुद्रा महत्यश्च मुच्यते चतुरं जगत् || ९० ||

इति मुक्तो व्रजेन्मोक्षं यत्र देवो निरञ्जनः ||

इ * श्री * र्व * द्धा * नि * ण * गो * रं * मा * म् ||

शिवं भवतु ||


###########   END OF FILE  #######