####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00127
Uniform title: nirvaṇatantra
Manuscript : ngmcp reel c 24/2 manuscript 217b

Description: 
Transcribed from ngmcp reel  C 24/2 manuscript 217b .


Notes: 
Transcribed by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski.


Revision 0: Sept. 22, 2008

Internet publisher : Muktabodha Indological Research InstituteInternet publisher: Muktabodha Indological Research Institut
Publication year : 2008
Publication city : 
Publication country : United States
####################################################



प्रथमः पटलः |


श्रीगणेशाय नमः

प्. १) कैलाशपर्वते रम्ये नानारत्नोपशोभिते |
विपरितरताशक्ता चंडी पप्रछ शङ्करम् || १-१ ||

श्रीचंडिकोवाच

निराकारं निर्गुणञ्च स्तुतिनिंदाविवर्जितम् |
सुनित्यं सर्वकर्तारं वर्णातीतं सुनिश्चलम् || १-२ ||

संज्ञादिरहितं शांतं किमाकारं प्रतिस्थितम् |
तस्मादुत्पत्तिर्देवेश किमाकारेण जायते || १-३ ||

श्रीशंकर उवाच

शृणु देवी परं तत्वं वर्णातीतां च वैष्णवीम् |
गुणालयां गुणातीतां स्तुतिनिन्दाविवर्जिताम् || १-४ ||

आकाररहितां नित्यां यस्माद् रागादिवर्जिताम् |
पूजनार्थाय देवेशि स्वयमुत्पत्तिकारिणीम् || १-५ ||

येन रूपेण ब्रह्माण्डो जायते शृणु तत् शिवे |
आकाशाज्जायते वायुर्वायोरुत्पद्यते रविः || १-६ ||

खेरुत्पद्यते तोयं तोयाद्दुत्पद्यते मही |
पंचभूतैश्च ब्रह्माण्डा भवेयुः पर्वतात्मजे || १-७ ||

ब्रह्माण्डोत्थापनार्थाय कूर्मपृष्ठेद् ह्यनंतक |
तन्मूर्द्ध्नि वालुकाकारा ब्रह्माण्डो बहवः स्थिताः || १-८ ||

कारुण्यवारिमध्ये तु कूर्मश्चरति नित्यशः |
अहमेव त्रिशूलेन पालयामि पुनः पुनः || १-९ ||

श्रीचण्डिकोवाच

किमाकारं तु ब्रह्माण्डं तन्मे ब्रूहि महेश्वर |
सृष्टिप्रकारं तन्मध्ये किमाकारं हि तत्ववित् || १-१० ||

श्रीशंकर उवाच

जंत्वाकारं तु ब्रह्माण्डं नानाविग्रहि पार्वति |
ब्रह्माण्डविग्रहं प्रोक्तं स्थूलक्षुद्रादिकं हि यत् || १-११ ||

मेरुस्तन्मध्यके देवी तथा ससकुलाचलाः |
मूलादिमस्तकांतं वै सुमेरुर्नाम पर्वतः || १-१२ ||

स्थितं नेरोरधोभागे ह्यंगुल्याश्चोर्द्धदेशतः |
भूर्लोकादि महेशानि सप्तस्वर्गे क्रमेण हि || १-१३ ||

अंगुल्यां सप्त पातालास्तिष्ठन्ति परमेश्वरि |
सत्यलोके निराकारां महाज्योतिस्वरूपिणीम् || १-१४ ||

मायया छादितात्मानं चंपकाकाररूपिणीम् |
हस्तपादादिरहितां चन्द्रसूर्याग्निरूपिणीम् || १-१५ ||

मायाबंधनं संत्यज्य द्विधा भिन्ना यदोन्मुखी |
शिवशक्तिविभागेन जायते सृष्टिकल्पना || १-१६ ||

प्रथमे जायते पुत्रो ब्रंहसंज्ञो हि पार्वति |

श्रीकालिकोवाच

शृणु पुत्र महाघोर विवाहं कुरु यत्नतः || १-१७ ||

एतत् छ्रुत्वा ततो ब्रह्मा उवाच सादरं प्रिये |
त्वां विना जननी नास्ति शक्तिं मे देहि सुंदरि || १-१८ ||

तच्छ्रुत्वा जगतां माता स्वदेहान्मोहिनीं ददौ |
द्वितीया सा महाविद्या सावित्री परमा कला || १-१९ ||

अस्याः संगं समासाद्य वेदविस्तरणं कुरु |
अनायासे सृष्टिकर्ता भव त्वं महिमण्डले || १-२० ||

प्. २) द्वितीये जायते पुत्रो विष्णुः सत्वगुणाश्रयः |
शृणु पुत्र महाघोर विवाहं कुरु यत्नतः || १-२१ ||

तव दर्शनमात्रेण निष्कामो जायते पुमान् |
सत्यं करोमि हे मात मोहिनां देहि मे शिवे || १-२२ ||

देहात् शक्तिं विनिष्कृत्य ददौ तस्मै च कालिका |
वैष्णवी तां महाविद्यां श्रीविद्यां परमेश्वरी || १-२३ ||

तामाश्रित्य महाविष्णु पालयत्यखिलं जगत् |
तृतीये जायते पुत्रो म्हायोगी सदाशिवः || १-२४ ||

तं दृष्ट्वा सा महाकाली तुष्टियुक्ता भवन् मुदा |
शृणु पुत्र महायोगिन् मद्वाक्यं हृदये कुरु || १-२५ ||

त्वां विना पुरुषः को वामा विना कापि मोहिनी |
अतस्त्व परमानन्द विवाहं कुरु मे शिव || १-२६ ||

यदुक्तंमपि हे मातः स्वां विनानास्ति मोहिनी |
सत्यमेतज्जगन्मातर्मां विना पुरुषो न च || १-२७ ||

अस्मिन् देहे संस्थिते च न करोमि विवाहकम् |
कुरु देहांतरं मातः करुणा यदि वर्तते || १-२८ ||

तत्क्षणे सा महाकाली ददौ भुवनसुंदरीम् |
आदिभूता यथा काली तथा भुवनसुन्दरी || १-२९ ||

तामाश्रित्य महायोगी संहरत्यखिलं जगत् |
शंभुरष्टविभागश्च शक्तिश्चाष्टविधा मवेत् || १-३० ||

कालिकाद्या महाविद्या ह्यनेन परमेश्वरि |
इति  ते कथितं कांते यथा ब्रह्मनिरूपणम् || १-३१ ||

गोपनीयं प्रयत्नेन विद्योत्पतिर्यथा प्रिये |

इति चण्डिकाशंकरसंवादे निर्वाणतंत्रे प्रथमः पटलः || १ ||



द्वितीयः पटलः |


श्रीचंडिकोवाच

त्वत्प्रसादान् महादेव श्रुतं ब्रह्मनिरूपणम् |
इदानीं श्रोतुमिच्छामि क्षितौसृष्टिर्यथा भवेत् || २-१ ||

श्रीशिव उवाच

शृणु देवी प्रवक्ष्यामि यथासृष्टिः प्रजायते |
सत्यलोके महाकाम्नी महारुद्रेणसंपुटा || २-२ ||

चंपकाकृतिविस्तारा चंद्रसूर्याग्निरूपका |
अनादिपुरुषं युक्ता तदंशाजीवसंज्ञकाः || २-३ ||

ज्वलदग्नेर्यथा देवि स्फुरंतिविस्फुलिंगकाः |
तस्याश्चुतं परं विद्रुं यदाभूमौपतत्यपि || २-४ ||

तदैवसहसा देवी सङ्गायुक्तोभवत्यपि |
स्थावरादिषु कीटेषु पशुपंक्षिषु शैलजे || २-५ ||

चतुरशीतिलक्षं वै जन्म चाप्नोति सोच्ययः |
ततोलनेत् परेशानि मानुष्यं दुर्लभं तनुम् || २-६ ||

यतो मानुषदेहस्तु धर्माधर्माधिपश्च सः |
ततोपि लभते जन्म पुनर्मृत्युमवाप्नुयात् || २-७ ||

जायते मृयतं चैव कर्मपाशात् सुनिश्चयः |
चतुरशीतिलक्षेषु नानायोनिषु शैलजे || २-८ ||

श्रीचंडिकोवाच

कथं वा लभते जन्म कथं मृत्युर्भवेत् प्रभो |
तत् प्रकारं महादेव श्रोतुमिछामि तत्त्वतः || २-९ ||

श्रीशंकर उवाच

प्. ३) इहयत् क्रियते कर्म तत् परे चोपभुज्यते |
जीवस्तृणजलौके व देहा देहांतरं व्रजेत् || २-१० ||

संप्राप्य चोत्तरं देहं देहं त्यजति पूर्वजम् |
इति श्रुत्वा च सा चंडी पप्रछपरमेश्वरम् || २-११ || 

प्रासे चोत्तरदेहे तु पिण्डं दानादिकं कथम् |
शृणु देवी प्रवक्षामि मायादेहं तदेव हि || २-१२ ||

माया देहः परेशानि वायुरूपो न चान्यथा |
वायुरूपो यतो देह आकाशस्थो निराश्रयः || २-१३ ||

अतश्च पिंडदानेन वायु स्थिरतरो भवेत् |
प्रथमे मस्तकं देवी जायते चक्रमावधि || २-१४ ||

ततो यमपुरं गत्वा धर्मादिकं हि यत् |
तद् भुक्त्वा चापरे किंचित् यदिकर्म न विद्यते || २-१५ ||

यमाज्ञया तदा जीवः प्रययौ ब्रह्मसाधनम् |
तस्मात् कर्मानुसारेण यदि स्यात् दुर्लभं तनुम् || २-१६ ||

महाविद्यां भाग्यवशात् प्राप्नोति परमं गुरुम् |
तत्वज्ञानं महेशानि यदि भाग्यवशाल्लभेत् || २-१७ ||

तदैव परमं मोक्षं यावद् ब्रह्माण्डसृष्ठति |
ब्राह्मणस्य महामोक्षं सा युज्यं क्षत्रियस्य च || २-१८ ||

सा रुप्यं चोरुजातस्य श्रूद्रस्य सहलोककम् |
महाविद्या प्रसादेन पुनरागमनं न हि || २-१९ ||

वृहद्ब्रह्मांडशेषे तु सर्वमोक्षं यदा शिवे |
तदा सर्वस्य निर्वाणं भवत्येव न संशयः || २-२० ||

श्रीचण्डिकोवाच

वृहद्ब्रह्माण्डवाह्ये तु किं पुनः परमेश्वर |
तत् सर्वं श्रोतुमिच्छामि यदि स्नेहोस्तिमां प्रति || २-२१ ||

श्रीशंकर उवाच

ब्रह्माण्डस्य वाह्यदेशे ब्रह्माण्डा वहवः स्थिताः |
अनंतस्य प्रमाणं तु किं वक्तुं शक्यते मया || २-२२ ||

सा एव निर्मितं सर्वं सैवसर्वं सुरेश्वरि |

इति श्रीचंडिकाशंकरसंवादे निर्वाणतन्त्रे द्वितीयः पटलः || २ 
||



तृतीयः पटलः |


श्रीशिव उवाच

प्रकृत्या जायते पुंसां प्रकृत्या सृज्यते जगत् |
तोयाद् यद् वुद्वुदं देवी यथा तोये विलीयते || ३-१ ||

प्रकृत्या जायते सर्वं पुनस्तस्यां विलीयते |
तस्मात् प्रकृतियोगेन जायते नान्यथा क्वचित् || ३-२ ||

ब्रह्मविष्णुशिवं देवी प्रकृत्या जायते ध्रुवम् |
तथा प्रलयकाले तु प्रकृत्या लुप्यते पुनः || ३-३ ||

शाक्ता एव द्विजाः सर्वे न शैवा न च वैष्णवाः |
उपासते यतो देवीं गायत्रीं परमाक्षरीम् || ३-४ ||

गायत्रीं शृणु चार्वङ्गि चतुर्वेदप्रपूजिताम् |
वेदमातेति विख्यातां त्रिवर्गफलदायिनीम् || ३-५ ||

हालाहलं समुद्धृत्य नाभ्यक्षरं समुद्धरेत् (समुद्धेत्) |(?)
वामकर्णसमायुक्तं पुनर्वार्भिसमुद्धरेत् || ३-६ ||

कर्णयुक्तं मूर्द्ध्निरेफं ततश्च सुरवन्दिते |
वारुणं च समायुक्तं चंद्रबीजं ततः परम् || ३-७ ||

नादयुक्तं खगयुतं चैकं व्याहृतिमुद्धरेत् |
तत् पदञ्च समुद्धृत्य सवितुस्तदनंतरम् || ३-८ ||

वरेण्यमिति चोचार्या भर्गोदेवस्य धीमही 

धियो यो नः प्रचोदयात् प्रणवं तदनंतरम् || ३-९ ||

ततश्चाधीतगायत्रीं प्रणवं तदनंतरम् |
इति जप्त्वा महेशानि साक्षान्नारायणो भवेत् || ३-१० ||

धियो योर्मध्यभागे च यकारद्वयमेव च |
तत्र तत्र महादेवि अनंतश्रुतिमेव च || ३-११ ||

इति जप्त्वा महेशानि युक्तो भवति तत्क्षणात् |
अंत्ययकारयो स्थाने योकारत्रतियः पठेत् || ३-१२ ||

स चांडाल इति ख्यातो ब्रह्महत्या दिने दिने |
अत एव महेशानि तव स्नेहात् प्रकाशितम् || ३-१३ ||

शावित्री परमा विद्या त्रैलोक्येषु च दुर्लभा |
अस्या ग्रहणमात्रेण भूपूज्यो नात्र संशयः || ३-१४ ||

अंगन्यासस्य मंत्रं यत् तच्छृणुष्व प्रियं वदे |
प्रणवद्वयं हृत्पद्मे भुकारं शीर्षदेशके || ३-१५ ||

भूवः शिखायां श्वःकारं कवचे विन्यसेत् सुधीः |
नेत्रत्रये भूर्भुवः स्वः स्वःकारं करं युग्मके || ३-१६ ||

नमः स्वाहा वषट् हूं वौषट् फट् च क्रमतो न्यसेत् |
ध्यानं शृणु वरारोहे यथा ध्यात्वा यजेन्नरः || ३-१७ ||

श्वेतवर्णा समुद्दिष्टा कौशेयवसना तथा |
श्वेतैर्विलेपनैः पुष्पैरलंकारैश्च भूषिता || ३-१८ ||

आदित्यमण्डलांतस्था ब्रह्मलोकगताथवा |
अक्षसूत्रधरा देवी पद्मासनगताथवा || ३-१९ ||

ओं तेजोऽसि शुक्रमस्य मृतमसि धामनामासि |
प्रियन्देवानां गायत्री एकपदी द्विपदी त्रिपदी चतुष्पद्यः || ३-२० ||

नमस्ते तुरीयाय दर्शतत्वाय प्रदाय परोरजसे |
एवं ध्यात्वा यजेद् देवीं गायत्रीं परमाक्षरीम् || ३-२१ ||

पुनर्ध्यात्वायं त्रीपीठे पुष्पं दद्याद् वरानने |
आदौभिकोणं विन्यस्य षट्कोणं तद् वहिर्न्यसेत् || ३-२२ ||

वृत्तं चाष्टदलं पद्मं तद् बहिश्चतुरस्रकम् |
चतुर्द्धरिसमायुक्तं सावित्रीयंत्रमीरितम् || ३-२३ ||

जीवन्यासादिकं कृत्वा पूजये तां त्रिवर्गदाम् |
हात्यहलादिकं मंत्रं समस्तं परमेश्वरि || ३-२४ ||

समुच्चार्य वदेन् पाद्यं सावित्रीं ते युतां ततः |
त्यागात्मकमनुः पश्चात् त यथा विभवविस्तरैः || ३-२५ ||

पूजयेद् बहुयानेन चान्यथा ब्रह्मणः स्मृतः |
द्रव्याभावे वारारोहे पाद्याद्यैरुदकात्मकैः || ३-२६ ||

पूजयित्वा यजेद् देवीं गायत्रीं परमाक्षरीम् |
दशभिर्जन्मजनितं स तेन च पुराकृतम् || ३-२७ ||

भियुतं तु सहस्रेण गायत्रीं हंति पातकम् |
महेशवदनोत्पन्ना विष्णोहृदयसंस्थिता || ३-२८ ||

ब्रंह्मणा समनुज्ञाता गछ देवि यथेछया |
इति मंत्रं समुच्चार्य देव्या वामकरे बुधः || ३-२९ ||

समर्पयेत् (समर्पयेयेज्) जपफलं तत स्तोत्रादिकं पठेत् |
विधिवल्लक्षजापेन पुरश्चरणमीरितम् || ३-३० ||

तदशांशं हुनेत् पश्चात् पुरश्चरणसिद्धये |
प्. ५) होमस्य तु दशांशैकं तर्पणं तदनंतरम् || ३-३१ ||

तर्पणस्य दशांशैकमभिस्रेकं ततः परम् |
अभिषेकस्य दशांशेक कुर्याद् ब्राह्मणभोजनम् || ३-३२ ||

ततः सिद्धा भवेद् देवी त्रिवर्गफलसाधिनी |
माहात्म्यं चास्य मन्त्रस्य चतुर्वेदेनभाषितम् || ३-३३ ||

अपि मार्जनमंत्रस्य प्रकारं शृणु यत्नतः | 
भूमौ शिरसि चाकाशे आकाशे भुवि मस्तकम् || ३-३४ ||

मूर्द्ध्नि भूमौ तथाकाशे यजुर्वेदे सुरेश्वरि |
समाथर्वेदिनं देवि ऋग्वेदे शृणु शैलजे || ३-३५ ||

शूमे शिरसि चावण्यां भूमौ शून्ये शिरे तथा |
भूमौ शून्ये तथा मूर्द्ध्नि चापनार्जनमाचरेत् || ३-३६ ||

आपोहिश्चेनि? ये मंत्राः अष्टाक्षरपदेन तु |
मार्जनं यत् क्रमेणैव सर्वपापविनाशनम् || ३-३७ ||

व्यतिक्रमेण चार्वंगी ब्रह्महत्या पदे पदे |
अत एवं क्रमं सर्वं तव स्नेहात् प्रकाशितम् || ३-३८ ||

स्तुतिं च कवचं देवी पवित्वा प्रणमे सुधीः |

श्रीदेव्युवाच

तुरियं धामयो देव परमात्माः स एव हि || ३-३९ ||

शिवः पद्मे स्थिते वाह्ये नमस्कारः कथं भवेत् |

श्रीशिव उवाच

शिरपद्मे महादेवस्तथैव परमोगुरु || ३-४० ||

तत् समो नास्ति देवेशि पूज्यो हि भुवनत्रये |
तद्रूपं चिन्तयेन्मन्त्री वाह्ये गुरुचतुष्टयम् || ३-४१ ||

तदंशा भावसंभूता ये चान्ये गुरवो जनाः |
तथैव ब्राह्मणाः सर्वे चांसावतारसंस्थिताः || ३-४२ ||

यदैव वाह्ये चैतांश्च प्रत्यक्षे भावयेत् तदा |
सहस्रारे महापद्मे तदा चिन्तां विवर्जयेत् || ३-४३ ||

प्रत्यक्षे दर्शने देवी वाह्ये तद् ब्रह्मचिंतयन् |

नमस्कारादिकं देवि कुर्यात् साधकसत्तमः || ३-४४ ||

एभ्यो दर्शनमात्रेण नमस्कारादिकं चरेत् |

न कुर्याद् यदि मोहेन स भवेद् आपदाश्रयः || ३-४५ ||

ब्राह्मणादीन समालोक्य ब्रह्मचारि यतित्रयम् |
दृष्टिमात्रेण गिरिजे प्रणमेद् दंडवद् भुवि || ३-४६ ||

महापातकयुक्तोपि मुक्तो भवति तत्क्षणात् |
न कुर्याद् यदि मोहेन महापातकवान् भवेत् || ३-४७ || 

रक्तवस्त्रं समालोक्य तथा तस्माङ्गभूषणम् | 
दंडहस्तं त्रिशूलं च दृष्ट्वा प्रदक्षिणत्रयम् || ३-४८ ||

प्रकुर्यात् साधकश्रेष्ठश्चान्यथा पातकी भवेत् |

इति निर्वाणतन्त्रे तृतीयः पटलः || ३ ||



चतुर्थः पटलः |

श्रीदेव्युवाच

स न्यासं कीदृशं नाथ अवधूतं च कीदृशम् |
कीदृशं वा ब्रह्मचारी गृहस्योवाथ कीदृशः || ४-१ ||

श्रीशिव उवाच

दिव्यप्रकाशमूर्तिं च चिंतयेद् दंडधारिणम् |
वीरस्य मूर्ति देवेशि सदा भस्मादि भूषणम् || ४-२ ||

कौलिकस्य गृहस्थस्य मूर्तिं तद् ब्रह्मचारिणम् |
गृहस्थस्य दिव्यमूर्तिं चंदनादिविभूषितम् || ४-३ ||

सर्वेषां पितृरूपोसौ गृहस्थः साधुरूपकः |

प्. ६) श्रीशिव उवाच

शृणु देवी प्रवक्षामि वृहद्ब्रह्माण्डलक्षणम् || ४-४ ||

मेरुपर्वतमध्ये तु सर्वदेवाश्रयं प्रिये |
महावीरा नदी तत्र मध्यदेशे सदा स्थिता || ४-५ ||

सुमेरोश्चाद्धूदेशे तु शत्यलोकं वरानने |
अधोभागे महेशानि प्रतिष्ठति रसातलम् || ४-६ ||

एवं क्रमे मेरुमध्ये भुवनानिचतुर्दश |
पातालसप्तकस्योद्धे ब्रह्मपद्मं सुरेश्वरि || ४-७ ||

अधोवक्रं हि तत् पद्मं धरामध्ये चतुर्दलम् |
पद्ममध्ये बीजकोषे क्षितिचक्रं मनोहरम् || ४-८ ||

वलयाकाररूपेण समुद्राः सप्तसंस्थिताः |
जम्बुद्वीपं मध्यदेशे चतुष्कोणं मनोहरम् || ४-९ ||

त्रिकोणं मदनागारं कंदर्पश्चाधि देवताम् |
ऐन्द्रबीजं हि लं रूपं गजेंद्रवाहनं शिवे || ४-१० ||

त्रिकोणे मदनागारे विन्दुरूपो महेश्वरम् |
मायाशक्तिर्महेशानि भुजगाकाररूपिणी || ४-११ ||

तयैव वेष्ठितं लिंगं सार्द्ध त्रिवलयाकृतिः |
लिंगं छिद्रं खवक्त्रेण समाछाद्य स्थिता सदा || ४-१२ ||

ऐन्द्रबीजं वरारोहे लिंगस्य वामदेशके |
सुसिद्धं ब्रह्मसदनं नादोपरि सुसुन्दरम् || ४-१३ ||

तत्रैव निवसेद् ब्रह्मा सृष्टिकर्ता प्रजापतिः |
वामभागे च सावित्री वेदमाता सुरेश्वरी || ४-१४ ||

तस्याः प्रसादमासाद्य सृष्टिं वितनु ते सदा |
सद्रूपं ब्रह्मसदनं लक्षयोजनविस्तृतम् || ४-१५ ||

तत् सर्वं परमेशानि ऋग्वेदाख्ये मयोदिनम् |
त्रिकोणं परमेशानि द्विषष्ठि तमकोष्ठका || ४-१६ ||

तदेव पर्वतं प्रोक्तं सर्वदेवाश्रयं हि तत् |
त्रिकोणमध्ये तद्वाह्यपश्चात् पूर्वं वरानने || ४-१७ ||

स्थावरं पर्वतं पश्य कीटं पशुमनुत्तमम् |
खगं नारादिकं देवी नास्ति? किं पृथिवीतले || ४-१८ ||

त्रिकोणवाह्ये गिरिजे पर्वतं वहुरूपकम् |
नीलाचलं मंदरश्च पर्वतं चंद्रशेखरम् || ४-१९ ||

हिमालयं सुमेरुंश्च मलयं भस्मपर्वतम् |
चतुष्कोणे वसे देवी एतत् सप्तकुलाचलम् || ४-२० ||

एतेषां शिखराज्जातं पर्वतं बहुरूपकम् |
नानादेवालयं देवी तथैव दानवालयम् || ४-२१ ||

तृणागुल्मलतावल्ली नानारूपाणि तत्रैव |
पापिष्टास्तत्र वै जाताः कर्मयोगेन पार्वति || ४-२२ ||

जायंते च प्रियंते च पूर्वोक्ते नैव वर्त्मना |

इति निर्वणतंत्रे योगविवरणं नामचतुर्थः पटलः || ४ ||



पंचमः पटलः |


श्रीशिव उवाच

एतत् पद्मस्योर्द्धदेशे भीमाख्यं पंकजं शुभम् |
पत्रषट्कं तथा वृत्तं चतुर्द्वारविभूषितम् || ५-१ ||

पद्ममध्ये बीजकोशे भुवर्लोकं मनोहरम् |
सिंदूरसदृशं रक्तवर्णेनशोभितं सदा || ५-२ ||

सिंदूरारक्तवस्त्रेण निर्मितं चक्रपाणिना |
प्. ७) तस्योर्द्धे निवसेद् विष्णुः श्रीवाणी वामदक्षिणे || ५-३ ||

ब्रह्मणा सृज्यते लोकः पालते चक्रपाणिना |
वैकुण्ठं नाम तत् सर्गं नानादेवालयं हि तत् || ५-४ ||

वैकुंठस्य दक्षभागे गोलोकं सर्वमोहनम् |
तत्रैव राधिका देवी द्विभुजा मुरलीधरा || ५-५ ||

नारदाद्यैमुनिगणैः सेवितं वेदपारगैः |
वैकुंठसदृशं स्थानं नास्तिज्ञाने च सामके || ५-६ ||

अत्र मध्ये तथा बाह्ये यथा सर्वं प्रपश्यति |
तथैव भूमिगाः सर्वे ज्यौतिषं परिपश्यति || ५-७ ||

नाना भोगयुताः सर्वे नानारत्नेन भूषिताः |
इंद्राद्या देवताः सर्वे तिष्ठंति रक्तति हेतवे || ५-८ ||

महासत्वमयं लोकं चेद् वाहु विराजितम् |
पीतांबरं र?तमूर्ति वनमालाविभूषितम् || ५-९ ||

एवं भक्तजनं सर्वं वैकुंठे चोपशोभितम् |
विष्णुशब्दं विष्णुगानं वैष्णवं विष्णुरूपकम् || ५-१० ||

विष्णुगानं विना नास्ति वैकुंठे परमेश्वरि |
यद् रूपं गोलकं धाम तद् रूपं नास्ति मानके || ५-११ ||

ज्ञाने वा चाक्षुषे किं वा ध्यानयोगेन विद्यते |
शुद्ध षत्वमयैं देवी नानादेवेनशोभितम् || ५-१२ ||

तत्रैव भाति कैलाशस्तत्रैव ब्रह्मणः पुरम् |
वैकुंठनगरं तत्र तत्रैवरविरालयम् || ५-१३ ||

चंद्रालयं हि तत्रैव कंदर्पनिलय प्रिये |
सर्वदेवालयं तत्र देवकन्यादिशोभितम् || ५-१४ ||

मध्यदेशे गोलकाख्यं श्रीविष्णोर्योगमंदिरम् |
श्रीविष्णोस्सत्वरूपश्य यत् स्थूलं चित्र?मोहनम् || ५-१५ ||

तस्य स्थानस्य माहात्म्यं किं मया कथ्यतेधुना |
यत्रैव सततं भाति द्विभुजोसुरवीधरः || ५-१६ ||

निराकारो महाविष्णुः साकाशेपि क्षणे क्षणे |
यदा साकाररूपोसौ तदैव मुरलीधरः || ५-१७ ||

तदा सत्वमयो विष्णुः येनंपातिनिश्चितम् |
वैष्णवस्य महामोक्षं यत्रैव परमेश्वर || ५-१८ ||

इति स्थानस्य माहात्म्यं संक्षेपेण मयोदितम् |
विस्तरेणा न शक्नोमि जन्मांतरशतेन च || ५-१९ ||

बीजकोषस्य वाह्ये तु वेष्टितं तोय मण्डलम् |
प्रमाणं सुन्दरं तोयं यथा क्षीरोद् सागरम् || ५-२० ||

धुस्तरस्य ज्योतिषाकारं कोटिचन्द्रसमद्युति |
वलयाकाररूपेण सुशुभ्रं तोय मण्डलम् || ५-२१ ||

गंगादिशरितः सर्वास्तत्रैव भांति सुन्दरि |
इन्द्रादिदेवताः सर्वे रजूयमानानिरंतरम् || ५-२२ ||

गंधर्वयक्षनामादि कुष्मांडा भैरवास्तथा | 
वेदगानेन भासंते मूर्तिमंतः सदैव हि || ५-२३ ||

मालवे नवरागेन सा प्रमानं सदा प्रिये | (?)
मलारेण सदाथर्व वसंते न तथा पुन || ५-२४ ||

हिंडोलेन यजुपाठं सदा कुर्वीत वेधसा |
कर्णाटे नैव ऋग्वेदं श्रीरागेण तथा शिवे || ५-२५ ||

निर्दिष्टः पाठमेतत् तु अनिर्दिष्टमतः परम् |
तत्रैव वर्तते रागाः सहस्राणि च षोडश || ५-२६ ||

प्. ८) तत्रैव भांति तालाश्च सहस्राणि च षोडश |
मुरारेर्मुरलीगानात् सर्वे तालाः प्रजायते || ५-२७ ||

तेन तालेन रागेण सदागायंति वेधसा |
तद् रागस्य विभागं हि कुर्वंति मुनयोजनाः || ५-२८ ||

वसंताद्याश्चक्रतवस्तिष्ठंति तत्र संततम् | (?)
नानाधातूप्रसूनेन भूषितं मुरलीधरम् || ५-२९ ||

तत्रैव राधिका देवी नानासुखविलाशिनी |
वदंती मुरलीगानं कुरु कांतप्रमोहनम् || ५-३० ||

येन शब्देन कामस्य उत्पत्तिर्जायते सदा |
तद् रागां चैव तत् तालं कुरु गानं प्रयत्नतः || ५-३१ ||

एवमानंदशंयुक्ता महावेशविलाशिनी |
वामभागे सदा भाति राधिका भक्तवत्सला || ५-३२ ||

प्रार्थनैकं प्रकुर्वती राधिका भक्तिसंयुता |

श्रीराधिकोवाच

तव भक्तियुता मर्त्या अथवा भक्तिसंयुता || ५-३३ ||

गोलोकस्थं महाविष्णुं द्विभुजं मुरलीधरम् |
सदानंदयुतं देवं ममसंगे विराजितम् || ५-३४ ||

एवं ध्यायंति ये मर्त्यास्तस्योपायस्तु कीदृशम् |
तद्वद स्वविशेषेण यन्महं तव वल्लभा || ५-३५ ||

श्रीभगवानुवाच

ये यथा यां भजंत्ये पतेन मार्गेण सद्गतिम् |
दास्यामि शृणु चार्वंगी सदा त्वं भक्तवत्सला || ५-३६ ||

आधौराधा ततः कृष्णो जल्पंति ये च मानवाः |
तेषांश्च सद्गतिश्चात्र दास्यामि नात्र संशयः || ५-३७ ||

गुरुणाभावमार्गेण मंत्रमार्गेण चैव हि |
ये जना मां भजंत्येव ते नरा मत्समाः सदा || ५-३८ ||

या नारि मामभेदेन भजते पुरुषं सदा |
त्वत् समासा सदा नारी श्रूयते नात्र संशयः || ५-३९ ||

भक्त्या वाप्यथवा भक्त्या जल्पंति युगलं यदि |
तव भक्त्या प्रदास्यामि सद्गतिं शृणुराधिके || ५-४० ||

मद्भक्ता नैव गछंति कदाचिद् यममन्दिरे |
सत्यं सत्यं पुनः सत्यं सत्यं सत्यं हि राधिके || ५-४१ ||

इति श्रुत्वा च सा देवी राधिका प्रेमवत्सला |
अंके शेते महाविष्णोः कामवाणेन पीडिता || ५-४२ ||

विष्णुलोकमिदं देवी चाप्रं शृणु यत्नतः |

इति निर्वाणतन्त्रे पञ्चमः पटलः || ५ ||



षष्ठमः पटलः |


श्रीशंकर उवाच

एतत् पद्मस्योर्द्धदेशे महापद्मसुदुर्लभम् |
दशपत्रं नीलवर्णं सजलं येन रूपकम् || ६-१ ||

ता दिप्तां तैः सचंद्रैश्च पंकजं चाति शोभितम् |
तन्मध्यबीजकोशे निवसति सततं वह्निबीजं सुसिद्धम् || ६-२ ||

वाह्ये तंत्रै * * प्यं(?) नवतपननिभं स्वस्तिकं त त्रिभागे | (?)
स्वर्लोकाख्यमिदं देवि सर्वदेवैः प्रपूजितम् || ६-३ ||

साकारं वह्निबीजं च सदैव मेषवाहनम् |
सद्रालयं हि तत्रैव महामोहस्य नासनम् || ६-४ ||

भद्रकाली महाविद्या वामभागे सुशोभिता |

प्. ९) भद्रकाली महाविद्या सदा संहारकारिणी || ६-५ ||

ब्रह्मणा सृज्यते लोकः पाल्यते विष्णुरूपिणा |
पर देवी रुद्ररूपः सदा संहारकारकः || ६-६ ||

संहरेद् रुद्ररूपेण भद्रकालिकया सह |
रुद्रस्य भावनाद् देवि किं न सिद्धति चंडिके || ६-७ ||

यद् रूपं कथितं पूर्वं गोलकं सर्वमोहनम् |
तस्माद् वै सर्वतोभावे रुद्रलोके चतुर्गुणम् || ६-८ ||

रुद्रलोकं महास्वर्गं गोलोकाद् वै चतुर्गुणम् |
महामोक्षप्रदं नित्यं रुद्रं तस्यांगभूषणम् || ६-९ ||

भद्रकाली महाविद्या रुद्रत्ववामदेशके (?) |
विष्णुना कल्पते यद्यत् कालीरूपेण युज्यते || ६-१० ||

अतः काली महादेवी सदैव मुरलीधरः |
आराध्यस्यङ्ग यत्नेन वैकुंठाधिपतिर्भवेत् || ६-११ ||

गोलोकाधिपतिर्देवि स्तुतिभक्ति परायणः |
कालिका या प्रसादेन स भवेत् लोकपालकाः || ६-१२ ||

लोकानां रक्षणार्थाय सस्त्रीको मुरलीधरः |
समाराध्य भद्रकाली गोलोके निवसेत् सदा || ६-१३ ||

प्रसादं कालिकायाश्च भज्यते विष्णुना सदा |
अनश्च पालकोविष्णुर्महासत्वपरायणः || ६-१४ ||

इतिश्रीनिर्वाणतन्त्रे षष्ठमः पटलः || ६ ||



सप्तमः पटलः |


श्रीशंकर उवाच

एतत् पद्मस्योर्द्धदेशे विमलं पद्मसुन्दरम् |
शोभितं द्वादशैः पत्रैः शोणं वंधूकसन्निभम् || ७-१ ||

वांछातिरिक्तफलदं सुद्धा सिंदूरसोदरम् |
पद्मं मध्ये बीजकोषे षट्कोणं मंडलं शुभम् || ७-२ ||

मंडलस्य मध्यदेशे वायुबीजं मनोहरम् |
सजीवं वायुबीजं च वेदवाहुविराजितम् || ७-३ ||

लोकत्रयस्य ईशानं ईश्वरं सर्वपूजितम् |
या विद्या भुवनेशानि त्रिषुलोकेषु पूजिता || ७-४ ||

इश्वरस्य वामभागे सा देवी परितिष्ठति |
महर्लोकमिदं भद्रे पूजास्थानं सुरेश्वरि || ७-५ ||

अत्रैव मानसं योगं कुरुते योगवित्तमैः |
सिंदूरारक्तचार्वंगि स्फाटिकैर्निर्मितं ततः || ७-६ ||

अतश्च मानवाः सर्वे ज्योतिषं परिपश्यति |
सर्वावयवसंयुक्ता देवास्तिष्ठंति संततम् || ७-७ ||

भूमिगाः परिपश्यंति चक्राकारं हि तेजसम् |
स्वर्लोकगामिनः सर्वे स्वर्गेतिष्ठंति पार्वती || ७-८ ||

भूर्लोके निवसेद् ब्रह्मा भुवर्लोके जनार्दन |
स्वर्लोके निवसे छंभुः सदा संहारकारकः || ७-९ ||

ब्रह्मादीनां च ईशानः सर्वकर्ता च ईश्वरः |
सर्वस्वमी स्वरूपश्च सर्वकर्ता सुरेश्वरः || ७-१० ||

सृष्टिष्ठितिलयादीनां कर्ता च परमेश्वरः |
गोलोकं कथितं देवि यद्रूपशोभितं सदा || ७-११ ||

तस्माछवगुणं देवी महर्लोकं सुसुंदरम् |
विस्तिर्णं च शतगुणं सर्वं शतगुणं (सर्वम् शतगुणं) 
शिवे || ७-१२ ||

महर्लोकस्य माहात्म्यं किं वक्तुशक्यते मया |
प्. १०) गोलोकस्य शतगुणं सर्वत्रपरमेश्वरि || ७-१३ ||

महर्लोके वसेद् यो द्वि सामान्यभावतत्परः |
तस्माद् एव शतांशैकं गोलोकं मुरलीधरम् || ७-१४ ||

तदाज्ञां प्राप्यसहसा सृज्यते पद्मयोनि वा |
तदाज्ञया पातिलोकान् द्विभुजोमुरलीधरः || ७-१५ ||

एवं हि रुद्ररूपेण संहरत्यखिलं जगत् |
सर्वकर्ता यतो देवी अतः स परमेश्वरः || ७-१६ ||

ईश्वरः सर्वकर्ता च निर्गुणश्चाचलः शिवः |
भुवनेशीं विना देवी स्पंदितुं नैव शक्यते || ७-१७ ||

पंगुप्रायः सदा ईशो गामित्वं न हि शक्यते |
भुवनेशीं समाराध्य सर्वस्वामी स-ईश्वरः || ७-१८ ||

अत एव महेशानि तपैव मोक्षदायिनी |
विश्वमाता च सा देवी विश्वपालनकारिणी || ७-१९ ||

मोक्षदा सर्वलोकानां मुक्तिदा विश्वमातृका |
भुवनेशीं विना ईशः किंचित् कर्तुं न शक्यते || ७-२० ||

अत एव हि सा देवी मोक्षदा सर्वरूपिणी |
इति ते कथितं किंचिन् महर्लोकस्य लक्षणम् || ७-२१ ||

समासेन परेशानिः अथान्यत् शृणु सादरम् |

इति निर्वाणतन्त्रे सप्तमः पटलः || ७ ||



अष्टमः पटलः |


श्रीशंकर उवाच

अस्योर्द्धे निर्मलं पद्मं सर्वमोहनकारणम् |
षोडशैः पत्रकैर्युक्त मोहांधकारनासनम् || ८-१ ||

धूममध्ये यथा वह्निस्तथार्ज्योतिर्मयं प्रिये |
पद्ममध्ये वराटे च जनलोकं सुसुंदरम् || ८-२ ||

महामोहांधसमनं तद् वाह्ये चन्द्रमंडलम् |
देववृंदैर्गायकैश्च मुनिभिपरिशोभितम् || ८-३ ||

गोलोकस्य लक्षगुणमिह स्थानं सुदुर्लभम् |
देवत्वं च मनोद्यं च विस्तीर्णं च तथा पुनः || ८-४ ||

सर्वलक्षगुणं देवी गोलोकान्नात्र संशयः |
बीजकोशे मणिद्वीपे षट्कोणं यत्रमुत्तमम् || ८-५ ||

यंत्रमध्ये तु वृषभं महासिंहार्द्धदेहकम् |
तस्योपरि सदागौरी दक्षभागे सदाशिवः || ८-६ ||

त्रिनेत्रपंचवक्त्रश्च प्रतिवक्त्रे त्रिलोचनः |
विभूति भूषितांगश्च रजता च लम्बोदरः || ८-७ ||

व्याघ्रचर्मधरो देवो मनिमालाविभूषितः |
लोकानामिष्टदाता च लोकानां भयनाशनः || ८-८ ||

लोकानां मुक्तिजनको लोकानां ज्ञानदायकः |
आराधकस्य ब्रह्मत्व दायको विष्णुपूजितः || ८-९ ||

सर्वानंदकरो देवो अर्धनारिश्वरो विभुः |
क्वचिज्योतिमया देवः क्वचिदाकारवर्जितः || ८-१० ||

देवानां पूज्यरूपश्च देवानां स्वामिरूपकः |
भक्तस्य मुक्तिदो नित्यो विष्णुं तं दायकः प्रभुः || ८-११ ||

विल्वपत्रैः पूजकस्य निज सा युज्य दायकः |
गोलोकाधिपतिं कृत्वा भक्तं रक्षति यः शिवः || ८-१२ ||

तस्य देवस्य माहात्म्यं किं विस्तारेण चंडिके |
प्. ११) या गौरी लोकमाता च शंभोरर्द्धांगधारिणी || ८-१३ ||

त्रिगुणा सा महागौरी गुणैकेनपिनाकधृक् |
तस्याः संगं समासाष्य सर्वकर्ता सदाशिवः || ८-१४ ||

इति निर्वाणतन्त्रे अष्टमः पटलः || ८ ||



नवमः पटलः |


श्रीशंकर उवाच

एतत् पद्मस्योर्द्धदेशे ज्ञानपद्मं सुदुर्लभम् |
पत्रद्वयसमायुक्तं पूर्णचंद्रस्य मंडलम् || ९-१ ||

पद्ममध्ये बीजकोषे स्मरेच्चिंतामणिं पुरीम् |
तन्मध्ये नवकोणं च यंत्रं परमदुर्लभम् || ९-२ ||

शंभुवीजं हि तन्मध्ये साकारं हंसरूपकम् |
हंसः परं ब्रह्मरूपः साकारा शिवरूपकः || ९-३ ||

तारश्च कुर्वरारोद्धेति गमागमपक्षवान् | (?)
शिवशक्ति पदद्वंद्वं विंदुत्रयविभूषितम् || ९-४ ||

विहारश्चास्य हंसस्य व्योमपंकजपूरिते |
एवं हंशमणिद्विपे तस्या क्रोडे परः शिवः || ९-५ ||

वामभागे सिद्धकाली सदानंदस्वरूपिणी |
तस्याः प्रसादमासाद्य सर्वकर्ता महेश्वरः || ९-६ ||

तपोलोकमिदं भद्रे सर्वदेव सुदुर्लभम् |
यत्र ब्रह्मादयो देवा ध्यानयोगं समभ्यसेत् || ९-७ ||

मनसापि न लभ्येत योगेन तपसा न च |
तपोलोकं गोलकस्य चतुर्लक्षगुणं शिवे || ९-८ ||

ब्रह्मलोकेषु ये देवा वैकुंठे ये सुरादयः |
शंभुलोके वसेत् ये ये ते च भक्तिपरायणाः || ९-९ ||

तपसापिन स्तम्भे त तपोलोकमतः शिवे |
तपोलोकसमोनालि लोकमध्येस्तु लोचने || ९-१० ||

सा लोकां हि महर्लोके सा रूप्यं जनलोकके |
सा युज्यं तपलोकेषु निर्वाणं द्वि तदूर्द्धके || ९-११ ||

अतो ब्रह्मादयो देवाः तपोलोकार्थिनः सदा |
तस्य लोकस्य माहात्म्यं मयावक्तुं न शक्यते || ९-१२ ||

इति ते कथितं कांते स्वर्गषट्कस्य लक्षणम् |
यज्ज्ञानाद् मह्यं च जीवन्मुक्तश्च साधकः || ९-१३ ||

यज्ज्ञानाज्जननीगर्भं न विंशति कदाचन |
आयुरारोग्यमैश्वर्यं सप्राप्नोति न संशयः || ९-१४ ||

पुराणानि च सर्वाणि मयैवोक्तानि पार्वति |
एतद् रूपे च तन्मध्ये व्यक्तरूपो न विद्यते || ९-१५ ||

गूढज्ञानं च तन्मध्ये अतः किंचिन् न बुध्यते |
एवं हि वेदशास्त्रेषु गानमध्ये सुलोचने || ९-१६ ||

शब्दज्ञानं यतो नास्ति अतः किंचिन् न बुध्यते |
अस्तादशपुराणानि सांगं वेति च यो नरः || ९-१७ ||

तस्य स्थान पुराणानि सदा श्रवणमाचरेत् |
चुंबके चाल्यं पाठज्ञे न श्रोतव्यं कदाचन || ९-१८ ||

शास्त्रस्य लक्षणं ह्येतत् व्याख्या चान्यत् प्रकाशते |
शब्दब्रह्मस्वरूपश्च ममवक्त्राद्विनिर्गतः || ९-१९ ||

संदेहो नैव कर्तव्यो यदि मुक्तिं प्रयच्छति |
संदेहात् यामरो याति रौरवं पितृभिः सह || ९-२० ||

ज्ञानं च निर्मलं कृत्वा बुद्धिं च निर्मलां ततः |

प्. १२) महाभक्तियुतो भूत्वा सर्वप्राणिहिते रतः || ९-२१ ||

शब्दब्रह्ममयं ज्ञात्वा शृणोति तंत्रकं यदि |
तदामुक्तिमवाप्नोति सत्यं सत्यं न संशयः || ९-२२ ||

अष्टादशपुराणानि श्रवणे नैव यत् फलम् |
चतुर्वेदानि सांगानि श्रवणे नैव यत् फलम् || ९-२३ ||

मेरुतुल्यं सुवर्णं च गुरवे ब्रह्मरूपिणे |
सशस्यो परमेशानि सप्तद्वीपां वसुंधराम् || ९-२४ ||

प्रदद्याद् भक्तिभावेन यदिस्याद् वेदपारगे |
तस्माद् वै परमेशानि फलं वहुविधं शिवे || ९-२५ ||

अस्य तंत्रस्य चार्वंगि शृणोति पटलं यदि |
तत् फलान् कोटिगुणितं फलं स लभते ध्रुवम् || ९-२६ ||

इति निर्वाणतन्त्रे नवमः पटलः || ९ ||



दशमः पटलः |


श्रीशंकर उवाच

ज्ञानपद्मस्योर्द्धदेशे सद्वस्रदलपङ्कजम् |
अधोवक्त्रं महापद्मं सुमेरोमूर्द्ध्नि संस्थितम् || १०-१ ||

यस्य पत्रं महेशानि सर्वशक्तिसमन्वितम् |
शुक्लं रक्तं त पीतं कृष्णं हरितमेव च || १०-२ ||

विचित्रं चित्ररूपेण नानावर्णानिशोभितम् |
शुक्लं क्षणात् क्षणाद्वक्तं क्षणात् पीतं सुशोभनम् || १०-३ ||

कस्मिन् क्षणे शुक्लवर्णं हरितं वर्णमुत्तमम् |
चित्ररूपं च चार्वंगि धत्ते कस्मिन् क्षणे प्रिये || १०-४ ||(?)

एवं नानाविधैर्देवि तत् पद्मं शोभितं सदा |
यथैव गोलकं धामप्रतिपत्रे तथैव हि || १०-५ ||

गोलकाधिपतिस्तत्र भक्तिभाव परायणः |
कैलासाधिपतिर्देवि ध्यानयोगं सदाभ्यसेत् || १०-६ ||

एवं ब्रह्मादया देवा इन्द्राद्यास्त्रिदशेश्वराः |
स्तुतिभक्तिपराः सर्वे दिव्यभावैः सदा स्थिताः || १०-७ ||

लक्षं लक्षं महेशानि तत्रैव मुरलीधरम् |
शतलक्षं शिवं तत्र ब्रह्मा लक्षशतं प्रिये || १०-८ ||

प्रत्यहं परमेशानि ब्रह्माण्डावहवोभवन् |
तन्मध्ये स्थापयेत् ब्रह्मा तत्रैव कमलापतिम् || १०-९ ||

शिवं वहुविधाकारं तत्रैव स्थापनं चरेत् |
एवं हि परमेशानि नानाशक्तिं प्रविन्यसेत् || १०-१० ||

प्रतिब्रह्माण्डमध्ये तु ब्रह्मादि देवता त्रयम् |
नानाशक्तियुतं कृत्वा ब्रह्माण्डं स्थापनं चरेत् || १०-११ ||

ब्रह्मपद्मे पृथिव्यां तु वर्तते मानुषादयः |
ते सर्वे देवि ब्रह्माण्डास्तन्मध्ये भुवनानि च || १०-१२ ||

पातालसप्तकं तत्र तत्रैव स्वर्गसप्तकम् |
एवं क्रमे सर्वदेहे भुवनानिचतुर्दश || १०-१३ ||

प्रतिर्देहे परेशानि ब्रह्मांडं नात्र संशयः |
कथितं वाह्यदेशस्य ब्रह्मांडस्य च लक्षणम् || १०-१४ ||

यन्मध्ये वर्त्तते साक्षाद् भुवनानि चतुर्दशः |
तदेव विग्रहं देवी महाब्रह्माण्डमध्यगम् || १०-१५ ||

एवं वहुविधं देवी तत्र ब्रंह्मांडके क्षितै |
वृहद्ब्रह्मांडा ये सर्वे तेपि जन्यः शरारिणः || १०-१६ ||

प्. १३) पृथिव्यां तेपि वत् तत् तेजं तोयकारविग्रहाः |
महाब्रह्मांडमध्ये तु वृहद्ब्रह्मांड तिष्ठति || १०-१७ ||

तन्मध्ये जन्तवो देवि तन्मध्ये भुवनानि च |
सृष्टिमार्गेणभेदोस्ति स्थूलसूक्ष्मादि भेदकः || १०-१८ ||

महाब्रह्मांडके यद्यत् प्रकारं परमेश्वरि |
तत् तत् सर्वं हि देवेशि वृहद्ब्रह्मांडमध्यतः || १०-१९ ||

तेन रूपे देहमध्ये भुवनानिचतुर्दशम् |
सृष्टिप्रकारे ब्रह्माण्डभेदोनास्तिसुनिश्चितम् || १०-२० ||

स्थूलक्षुद्रा हि चार्वंगि मेदकः परिचारकः |
पद्ममध्ये बीजकोषे भुवनानिचतुर्दश || १०-२१ ||

स्थानं बहुविधाकारं सर्वदेवस्य चाश्रयम् |
तन्मध्ये सत्यलोकं च महारुद्रस्य कारणम् || १०-२२ ||

दशकान्तेन स्वर्णेन निर्मितं चक्रपाणिना |
दिक्षुतोयमंडलं च यथा पूर्णेन्दु मंडलम् || १०-२३ ||

परितः पारिजातानि मध्ये कल्पद्रुमं पुनः |
कल्पवृक्षस्य निकटे ज्योतिर्मन्दिरमुत्तमम् || १०-२४ ||

उद्यदादित्यसंकाशं चतुर्द्वारविभूषितम् |
मन्दवायुसमायुक्तं गंधधूपैरलंकृतम् || १०-२५ ||

तन्मध्ये वेदिकां देवि रलसिंहासनं प्रिये |
महाकाली परमाचन काकाररूपतः || १०-२६ ||

मायया छादिनात्मानं तन्मध्ये समभागतः |
महारुद्रः स एवात्मा महाविष्णुः स एव हि || १०-२७ ||

महाब्रह्म स एवात्मा नाममात्रविभेदकः |
एकमूर्त्तिस्त्रयो नाम्ना ब्रह्मविष्णुमहेश्वराः || १०-२८ ||

नानाभावे मनो यस्य तस्य मोक्षो न विद्यते |
ब्रह्मांडास्तत्र जायन्ते लक्षं लक्षं सुलोचने || १०-२९ ||

तत्र ब्रह्मा तत्र हरितस्तत्र रुद्रः प्रविन्यसेत् |
एवं ब्रह्मांडनिर्मानं कृत्वा विष्णुः सनातनः || १०-३० ||

स जीवं मूर्तिनिर्माय यथा जन्तोश्च विग्रहम् |
एवं ब्रह्मांडविविधं नित्यं सृजतिनिर्गुणः || १०-३१ ||

निर्गुणो पिण्डरूपश्च सिद्धिकारण एव हि |
केचिद् वदंति स ब्रह्मा कैचिद् विष्णुप्रकथ्यते || १०-३२ ||

केचिद् रुद्रो महापूर्वे एक देवो निरंजनः |
आद्याशक्तियुतो देवश्चनकाकाररूपकः || १०-३३ ||

ई इ जालस्य दीपाभं चंद्रसूर्याग्निरूपकः |
महाज्योतिर्निराकारः सुदग्धं चायगोलकम् || १०-३४ ||

सत्यलोके बीजकोषे चिंतामनि गृहे शुभे |
ध्यायेन्निरंजनं देवं रत्नसिंहासनोपरि || १०-३५ ||

तस्यान्तिके निजगुरुं पूजाध्यानपरायणम् |
स कान्तं पूजयेद् देवं रजता च लसोदरम् || १०-३६ ||

सुवक्त्रां चारुवदनां सुप्रकाशस्वरूपिणी |
एवं कान्तायुतं देवं स्वमूर्त्तिस्थं विचिन्तयेत् || १०-३७ ||

यथा दर्पणगर्भेषु परिपश्यन्ति पर्वतम् |
सहस्रारे महापद्मे तथा देवं विचिन्तयेत् || १०-३८ ||

परं ब्रह्मालयं ह्येतत् परं मोक्षलयं प्रिये |
निर्गुणस्यालयं साक्षान् महाकाल्यालयं शिवे || १०-३९ ||

प्. १४) तत्रैव वर्त्तते नित्यो निकारश्च निश्चलः |
यस्य रूपं परानन्दं परापरजगत्पतिः || १०-४० ||

नित्यानन्दपरा देवी कालीकालप्रकाशिनी |
आद्याशक्तिर्महाकाली देव निर्वाणकारिणी || १०-४१ ||

जायंते च क्षितौ वृक्षा यथा पृथ्व्यां प्रलीयते |
नोया तु बुद्बुदं जातं यथा तोये विलीयते || १०-४२ ||

जलजे नदिदुत्पन्नं लीयते च यथा घने |
तथा ब्रह्मादयो देवाः कालिकायाः प्रजायते || १०-४३ ||

तथा प्रलयकाले तु पुनस्तस्या प्रलीयते |
शक्तिज्ञानं विना देवि मुक्तिर्हास्याय कल्पते || १०-४४ ||

एकांशेन भवेद् ब्रह्मा एकांशेन जनार्दनः |
एकांशेन भवेत् शंभुः कालिकायाः सुलोचने || १०-४५ ||

अपरा सा महालीन * द्यादीनां समुद्रवत् |
गोष्प देव यथा तोयं ब्रह्माद्या देवतास्तथा || १०-४६ ||

गोष्पदः किं विजानीयात् समुद्रस्य जलं शिवे |
तेन ब्रह्मा न जानंति विष्णुः किं वेति शंकरः || १०-४७ ||

सृष्टिकर्तुं यदा काल्या तत्पन्ने च सुरादयः |
तथा प्रलयकाले तु पुनस्तस्यां प्रलीयते || १०-४८ ||

अतो निर्वाणदा काली पुरुषः स्वर्गदायकः |
दक्षिणस्यां दिशिस्थाने संस्थितश्च रवेः पुनः || १०-४९ ||

कालीनाम्ना पलायन्ते भीतियुक्तः समन्ततः |
ततः सा दक्षिणनाम्नी त्रिषुलोकेषु गीयते || १०-५० ||

पुरुषोदक्षिणः प्रोक्तो वामाशक्तिर्निगद्यते |
वामपादक्षिणं जित्वा महामोक्षप्रदायिनी || १०-५१ ||

अतः सा दक्षिणां नाम्नी त्रिषुलोकेषु गीयते |
निर्गुणं पुरुषं काल्या सूज्यते लुप्यते यतः || १०-५२ ||

अतः सा दक्षिणा नाम्नी त्रिषुलोकेषु गीयते |
वैष्णवी या महाविद्या कालिका जगदम्बिका || १०-५३ ||

साकाररूपा सा काली चनकाकाररूपिणी |
हस्तपादादिरहिता सोमसूर्याग्निरूपिणी || १०-५४ ||

तस्याः स्थान हि कथितं सत्यलोकं वरानने |
यत् स्थानं सर्वदेवस्य प्रार्थनीयं सदानघे || १०-५५ ||

तस्य स्थानस्य माहात्म्यं किं मया कथ्यतेऽधुना |
सहस्रदलपद्मस्य चैकपत्रेसुलोचने || १०-५६ ||

सहस्रगोलकं धाम अतो वक्तुं न शक्यते |
जन्मांतरसहस्रेण जिह्वाकोटिशतेन च || १०-५७ ||

तद्वक्तुं न हि शक्नोमि एकपत्रस्य शोभनम् |
अतस्त्वं हि वरारोहे विरताभवपार्वति || १०-५८ ||

किं जल्कमध्ये या शोभा किं वक्तुं शक्यते मया |
तन्मध्ये कर्णिकां देवी तन्मध्ये बीजकोषकम् || १०-५९ ||

बीजकोषस्य मध्ये तु सुधासागरमुत्तमम् |
लक्षयोजनविस्तारं तु मुभंतोय मडलम् || १०-६० ||

तन्मध्ये तु मणिद्वीपं सहस्रयोजनं शिवे |
प्. १५) परितः पारिजातांश्च कदम्बवनमुत्तमम् || १०-६१ ||

मध्ये कल्पद्रुमं तत्र जोतिर्मन्दिरमुत्तमम् |
चतुर्द्वारसमायुक्तं हेमप्राकारभूषितम् || १०-६२ ||

मन्दवायुसमायुक्तं गंधपुष्पं समन्वितम् |
देवकन्या सहस्राणि परिचर्या परायणाः || १०-६३ ||

तन्मध्ये वेदिकां देवी पंचाशदक्षरात्मिकाम् |
तस्योपरिमहेशानि रत्नसिंहासनं शिवे || १०-६४ ||

महाकाली महारुद्रश्च नकाकाररूपकम् |
इन्द्रजालस्य दीपाभं महाज्योतिः सनातनः || १०-६५ ||

इति ते कथितं कान्ते सप्तस्वर्गं क्रमेण हि |
श्रुत्वा गोपय यत्नेन नप्रकारूपं कदाचन || १०-६६ ||

अतिस्नेहेन देवेशि तव स्थाने प्रकाशितम् |
संक्षेपेण मयाप्युक्तं विस्तारेण हि शक्यते || १०-६७ ||

इति श्रीचंडिकाशंकरसंवादे निर्वाणतन्त्रे सत्यलोककथनं 
नाम दशमः पटलः || १० ||



एकादशः पटलः 

श्रीचण्डिकोवाच

त्वत् प्रसादात् महादेव पवित्राहं न चान्यथा |
इदानीं श्रोतुमिच्छामि तत्त्वज्ञानं सुदुर्लभम् || ११-१ ||

श्रीशंकर उवाच

तत्त्वे ज्ञानादि कथने शंकते मम मानसम् |
एतत् प्रसंगश्रवणे विरता भवपार्वति || ११-२ ||

येन ज्ञानप्रसादेन विष्णुः सत्वगुणाश्रयः |
शृणु देवी प्रवक्षामि ब्रह्मालोकपितामहः || ११-३ ||

तत्त्वज्ञानप्रसादेन शंभुः संहारकारकः |
अन्ये मुक्ताश्च ये सर्वे तेपि तत्त्व प्रसादतः || ११-४ ||

तत्वज्ञानं परेशानि कथं वा कथ्यते मया |
विरताभव देवेशि न हि पूछ पुनः पुनः || ११-५ ||

इति तस्य वचः श्रुत्वा शांकरी वाक्यमव्रवीत् |
यदि तत्वं महादेव न मे कथयसि प्रभो || ११-६ ||

प्राणत्यागं करिष्यामि पुरतस्तेन संशयः |

श्रीशंकर उवाच 

शृणु देवि प्रवक्षामि तत्वं परमदुर्लभम् || ११-७ ||

श्रुत्वा गोप यत्नेन स्वयोनिरिवसुन्दरि |
मद्यं मांसं तथा मत्स्यमुद्रां मैथुनमेव च || ११-८ ||

पंचतत्वमिदं देवी निर्वाणमुक्तिं हेतवे |
अष्टैश्वर्यं परं मोक्षं मद्यपानेन शैलजे || ११-९ ||

मांसभक्षणमात्रेण साक्षान्नारायणो भवेत् |
मत्स्यभक्षन्मात्रेण काली प्रत्यक्षता भवेत् || ११-१० ||

मुद्रा सेवनमात्रेण भूपूज्यो विष्णुरूपधृक् |
मैथुनेन महायोगी ममतुल्यो न संशयः || ११-११ ||

तंत्रान्तरे तु देवेशि मयैव कथितं पुरा |
माहात्म्यं चास्य धर्मस्य पुरैव कथितं मया || ११-१२ ||

तत्वज्ञानमिदं कान्ते निर्वाणमुक्तिकारणम् |
एकत्र पंचतत्वानि यत्रैव मिलनं भवेत् || ११-१३ ||

तत्रैवाहं प्रगच्छामि ते नरा मत्समाः सदा |
सा नारी कालिका रूपा मृते तस्यां प्रलीयते || ११-१४ ||

ये नराः साधुरूपाश्च तत्वज्ञानपरायणाः |
प्. १६) जीवमुक्ताश्च ते प्रोक्ता ब्रह्मरूपा न चान्यथा || ११-१५ ||

सा युज्यापि महामोक्षं नियुक्तं क्षत्रियादिषुः |
ब्राह्मणपरमेशानि यदि तत्वपरायणः || ११-१६ ||

सत्यं सत्यं पुनः सत्यं परतत्वे प्रलीयते |
यथा तोयं तोयमध्ये लीयते परमेश्वरी || ११-१७ ||

तथैव तत्व सेवायां लीयते परमात्मनि |
इति ते कथितं कांते तत्वज्ञानं विमोक्षदम् || ११-१८ ||

येन ज्ञानप्रसादेन मोक्षसिद्धिर्न संशयः |
क्षितिं विना यथा नास्ति संस्थितेः कारणं सदा || ११-१९ ||

तोयं विना यथा नास्ति पिपासा नाशकारणम् |
तमोहन्ता यथा नास्ति भास्करेण विना प्रिये || ११-२० ||

विना वह्निं प्रयोगेन यथा किंचिन्न पच्यते |
विना चंद्रेण देवेशि सुधा वृष्टिर्न जायते || ११-२१ ||

मातृगर्भं विना कान्ते ह्युत्पत्तिर्न यथा भवेत् |
तत्वज्ञानं विना देवि तथा मुक्तिर्न जायते || ११-२२ ||

अत एव महेशानि गोपनं कुरु यत्नतः |
दिव्यभावयुतानां च तत्वज्ञानं सदा भवेत् || ११-२३ ||

वीरभावयुतानां वै तत्वं मेवां सदानघे |
न पशोरालये कुर्यान् न पशोर्ज्ञानगोचरे || ११-२४ ||

न पशोः सन्निधाने च न पशोर्दृष्टिगोचरे |
अन्यथा पक्षिकीटस्य दर्शने नैव कारये || ११-२५ ||

सिद्धिवर्त्य शृणु प्राज्ञे यत् कृत्वा सिद्धिमाप्नुयात् |
एकां शक्तिं समानीय एकैव साधकः सदा || ११-२६ ||

पूजयेद् बहुयत्नेन पंचतत्वे न कौलिकः |
एवं कृत्वा लभेत् सिद्धि नान्यस्य दृष्टिगोचरे || ११-२७ ||

श्रीचक्रपूजा यत्रैव तत्रैव धन सिद्धये |
सिद्धिर्न जायते तत्र कदाचिद् अन्य सन्निधौ || ११-२८ ||

तत्रैव कामना सिद्धिर्यत्र चक्रं प्रपूजयेत् |
आयुरारोग्यमैश्वर्यं श्रीचक्रपूजनाद् भवेत् || ११-२९ ||

कीर्त्तिवृर्द्धिर्यशोवृद्धिर्मुक्तिं भागिन संशयः |
वांछा सिद्धिर्ज्ञानसिद्धिर्देव्याः प्रीतिश्च जायते || ११-३० ||

श्रीचक्रपूजां यः कुर्यात् स एव संभुरव्ययः |
अश्वमेधसहस्राणि वा जपे य शतानि च || ११-३१ ||

इष्ट्वा यत् फलमाप्नोति तत्फलं कौलिकार्चने |
वापि कूपतदागादि दत्वा यत् फलमाप्नुयात् || ११-३२ ||

तत् फलात् कोटिगुणितं यदि चक्रं प्रपूजयेत् |
तदन्नं मेरुतुल्यं स्याद् बिन्दुः सिंधुसमोपमम् || ११-३३ ||

पुष्पं च मेरुसदृशं यदि चक्रं प्रपूजयेत् |
तन्मध्ये वर्त्तते देवि यदि व्याधियुतो नरः || ११-३४ ||

शिव बुध्या प्रपूज्यो हि भ्रांति तत्र विवर्जयेत् |
सूर्यस्य प्रतिबिम्बं यत् तत्तो ये परिपश्यति || ११-३५ ||

गंगा तोये यथा सूर्यं हीनतोये तथा पुनः |
सूर्यस्य दूषणं नास्ति सूर्यैकः परितिष्ठति || ११-३६ ||

तथैव परमेशानि साधके नास्ति दूषणम् |
मन्नाराधनमात्रेण तदात्मा तन्मयो भवेत् || ११-३७ ||

प्. १७) अत एव महेशानि दूषणं नास्ति रेतसि |
रेतः पवित्रं परमं शक्तिर्मोक्षस्य कारणम् || ११-३८ ||

पूजाहीना च या शक्तिर्जपहीना च या पुनः |
धृत्वा साधकरेतश्च सा नारी कालिका श्वयम् || ११-३९ ||

भ्रांतिरत्र न कर्त्तव्या यदि मुक्तिं प्रयछति |
या नारी भ्रान्तिसंयुक्ता आगता चक्रमंडले || ११-४० ||

सप्तजन्मनि सा नारि चांडाली पतिवर्जिता |
एवं रूपां च यां नारिमवज्ञां करुते यदि || ११-४१ ||

धनपुत्रवर्जितश्च स चंडालो न चान्यथा |
इति ते कथितं कान्ते तत्वज्ञानं विमोक्षदम् || ११-४२ ||

येषां देहे महेशानि तत्वज्ञानं मयोदितम् |
ते पुनर्जननीगर्भे न विशन्ति कदाचन || ११-४३ ||

जीवन्मुक्ताश्च ते प्रोक्ताः शिवरूपाश्च ते नराः |
शृणु देवि प्रवक्षामि कौलिकस्य च लक्षणम् || ११-४४ ||

यस्मिन् देवे यदाचारो निर्दिष्टां मंत्रसाधने |
तदाचारविशिष्टो यः कौलिकश्चैव कीर्त्तितः || ११-४५ ||

शैवे शाक्ते गानपत्ये सौरे चांद्रे सुलोचने |
तत्वज्ञानमिदं प्रोक्तं वैष्णवे शृणु यत्नतः || ११-४६ ||

इति निर्वाणतन्त्रे तत्वज्ञानविवरणं नाम एकादशः पटलः || ११ 
||


द्वादशः पटलः |

श्रीचंडिकोवाच 

शृणु नाथ परानन्द मम प्राणेश्वरप्रभो |
वैष्णवस्य यथा तत्वं तन्मे ब्रूहि जगत्पते || १२-१ ||

श्रीशंकर उवाच

शृणु तत्वं वरारोहे वैष्णवस्य त्रिलोचने |
गुरुतत्वं मंत्रतत्वं वर्णतत्वं सुरेश्वरि || १२-२ ||

देवतत्वं ध्यानतत्वं पंचतत्वं वरानने |
तत्रादौ श्रीगुरोस्तत्वं स्नेहाद्वक्षामि पार्वति || १२-३ ||

स तैलं वर्तिका युक्तं देहस्थं ब्रह्मतैजसम् |
गुरुणा मंत्रदानेन तत् सूत्रं दीपितं भवेत् || १२-४ ||

देवतायाः शरीरं हि जीवादुत्पद्यते ध्रुवम् |
अत एव हि तस्यात्मा देवरूपो न संशयः || १२-५ ||

ईश्वरस्य तु यद् बीजं तदेव अक्षरात्मकम् |
तेन वर्णात्मकं देहं जंतोरेव न संशयः || १२-६ ||

मंत्रवर्णो सवर्णा निलीयन्ते परमेश्वरि |
वर्णतत्वमिदं देवि मम सर्वस्य यद् भवेत् || १२-७ ||

स्वयं देवो न चान्यस्मि निर्मलो देवरूपकः |
सर्वत्र देवतां ध्याये तृणगुल्मलतादिषु || १२-८ ||

ध्यानेन लभते सर्वं ध्यानेन विष्णुरूपकः |
ध्यानेन सिद्धिमाप्नोति विनाध्यानेन सिद्धति || १२-९ ||

इति ते कथितं देवि वैष्णवस्य सुरेश्वरि |
यज ज्ञानादमरत्वं च विष्णुरूपो न संशयः || १२-१० ||

यः कुर्यात् परमेशानि तत्वज्ञानं मयोदितम् |
स्वर्गभागी भवेन्मर्त्यो विष्णुलोके महीयते || १२-११ ||

यदिमुक्ति यतो मर्त्यो मनसा चिंतयन् सदा |
ते नरा न हि गछंति कदाचिद्यममन्दिरम् || १२-१२ ||

इति ते कथितं तत्वं वैष्णवस्य सुरेश्वरि |
यजज्ञानादमरत्वं च लभते नात्र संशयः || १२-१३ ||

इति श्रीनिर्वाणतंत्रे विष्णोस्तापकथनं नाम द्वादशः पटलः 
|| १२ ||



त्रयोदशः पटलः

श्रीचण्डिकोवाच

शृणु देवि प्रवक्षामि मंत्रं दशाक्षरं परम् |
यस्य श्रवणमात्रेण मूढोपि विष्णुरूपकः || १३-१ ||

पु मंत्रोपि च देवेशि शक्तिमन्त्रं जपेद् यदि |
अज्ञात्वा तन् महामंत्रं सभवे ब्रह्मराक्षसः || १३-२ ||

अज्ञात्वा तन् महामन्त्रं तत्र ज्ञानी भवेद् यदि |
तथापि नरकं गछेद् इति देवस्य सम्मतम् || १३-३ ||

शृणु देवि प्रवक्षामि दशार्णं मंत्रमुत्तमम् |
माया बीजं लक्ष्मी काली च पाशकम् || १३-४ ||

गगणं पक्षिबीजं पवह्निकान्ता ततः प्रिये |
इति ते कथितं चंडि दशाक्षरमनूत्तमम् || १३-५ ||

यजज्ञानादमरत्वं च लभते नात्र संशयः |
अस्य ग्रहणमात्रेण नरोनारायणो भवेत् || १३-६ ||

अस्य प्रसादमात्रेण चंडि निर्वाणतां(?) व्रजेत् |
दंडोपरिजप्तेद् एतत् दशार्णं परमेश्वरि || १३-७ ||

अस्य मन्त्रान् महामन्त्र जायते नात्र संशयः |
सर्वे देवता(?) स रूपाश्च दशर्णाज्जायते ध्रुवम् || १३-८ ||

महाविद्योपासकश्च दशार्णं वह्नि पश्यति |
इह लोके दरिद्रश्च परे च ब्रह्मराक्षसः || १३-९ ||

तस्माद् यत्नेन देवेशि दशार्णं श्रावयेद्गुरु |
केवलं श्रवणं कुर्यात् जपेत् साधकोत्तमः || १३-१० ||

या श्रावये हशार्णं च स न ये गुरुरुत्तमः |
मंत्रदाना यथा देवि तथैव(?) सदगुरु स्मृतः || १३-११ ||

दशार्णदाता यो देवि स एव परमो गुरुः |
यथा मरतरंगीन्या नसनासुकलापगा || १३-१२ ||

दशार्णस्य समोनास्ति मन्त्रोपि सुरपूजिते |
त्वत् समा यदि नारी च मत्समः पुरुषोस्ति च || १३-१३ ||

दशार्णस्य समो नास्ति मनो हि कथ्यते मया |
दशकान्तस्य स्वर्णस्य सदृशं वौहमशाचेत्(?) || १३-१४ ||

दशार्णस्य स मंत्रं कथयेवस्तदा प्रिये |
श्रीप्रासादाद् त्य(?) यं मंत्रो दशार्णः परमेश्वरि || १३-१५ ||

ऊर्द्ध्वाम्नाये महातंत्रे माहात्म्यं कथयामिति |
अतः परं प्रवक्षामि यद् रुपं दंडधारणम् || १३-१६ ||

साधुरूपो गृहस्थश्च ब्राह्मणौ ब्रह्मवादिनः |
सर्वोपायपरित्यक्तः सदाधर्मपरायणः || १३-१७ ||

जितेन्द्रियोजितक्रोधः समत्वं सर्वजातिषु |
पुत्रे रिपौ समत्वं च समं स्वर्णे च पार्थिवे || १३-१८ ||

दयाभावश्च सर्वत्र पुत्रे मित्रे रिपो भवेत् |
लाभा लाभे जये नाशे निंदायां पौष्टिके तथा || १३-१९ ||

काये * *? न संवंधे मृत्युमारभ्य युगान्तिके |
ब्रह्मज्ञानं विनाज्ञानं यस्य चिन्तेन विद्यते || १३-२० ||

स न्यासधर्म तस्यैव नान्यस्य सुरपूजीते |
प्. १९) सन्यासधारणं कार्यं विप्रस्य मुक्तिहेतवे || १३-२१ ||

यो विप्रो धारये दंडं सैवनाराणयः स्वयम् |
चतुर्भुजाः प्रजायन्ते दंडधारणमात्रतः || १३-२२ ||

सर्वलक्षणं युक्तो ब्राह्मणो गमनं चरेत् |
गत्वा च दंडिनं दृष्ट्वा प्रणमेत् दंडवत् क्षितौ || १३-२३ ||

त्वमेव देव देवेश त्वमेव त्राणकारकः |
त्वमेव जगतां वद्यस्त्राहि मां शरणागतम् || १३-२४ ||

इति श्रूत्वा दंडधारि पप्रछसादराज्जनम् |
कस्त्वं कस्य युतस्त्वां हि कथया गमनम् वद || १३-२५ || १३-

श्रुत्वा तद् वचनं विप्रः प्रोवाचात्मनिवेदनम् |
विप्रवेशसमुद्भुतो ह्यमुक्तोहं विवेकवान् || १३-२६ ||

नास्ती मे पितरौ साक्षात् नास्ति मे स्त्रीसुतादयः |
वृतौ च माता पितरौ मृताः भ्रातादयः सुनाः || १३-२७ ||

पश्चात् सकान्ता नाशे तु ह्यहमत्यन्तनापवान् |
अत एव च भो स्वामिन् देहि मे परमाश्रयम् || १३-२८ ||

सत्यं कुरु द्विजश्रेष्ठ यदुक्तं वै ममान्तिके | 
मिथ्या भाषणदोषेण ब्रह्मवर्त्मविवर्जितः || १३-२९ ||

भवत्येव न सन्देहो द्विजमत्पुरतो वद |
स्थिता यां यौवनायाञ्च कान्तायां परमेश्वरि || १३-३० ||

सर्वं हि विफलं तस्य यः कुर्याद् दंडधारणम् |
पितरौ विद्येते देवि यः कुर्याद् दंडधारण || १३-३१ ||

विद्यते च वालभावो यस्य कान्ता सुतस्तथा |
सन्यासधारणं तस्य वृथा हि परमेश्वरि || १३-३२ ||

सगुरुश्चापि शिष्यश्च रौरवाख्यं प्रयच्छति |
इत्यादि दृढवाक्यन्तु श्रुत्वादडो(?) जितेन्द्रियः || १३-३३ ||

सन्यासदानं तस्यैव दद्यान्मुक्तीं च सास्वतीम् |
आदौ दशाक्षरं मंत्रं प्रथमं श्रावयेद्गुरुः || १३-३४ ||

तत श्रुत्वा च महावर्त्मगमनं कारये ततः |
क्रोशं वा क्रोशयुग्मं वा वेगेन गमनं चरेत् || १३-३५ ||

गुरुणा सहशिणपृष्टे पृष्टे त्रिविधानतः |
तिष्ट तिष्ट महाबाहो मां त्यक्त्वा न हि गच्छतु || १३-३६ ||

शिष्यः परमहंसस्त्वत्वत् समो नास्ति भूतले |
क्षन्तव्यमपराधं मे त्वं हि विष्णुः स्वरूपधृक् || १३-३७ ||

त्वमेव जगतां वन्यस्त्वमेव सर्वपूजितः |
त्वमेव परमो हंसस्तीष्ठ तिष्ठ तु मा व्रत || १३-३८ ||

सशिष्य दंडिना देवि इति वाक्यं वदेत् यतः |
अतः सः परमो हंसः पथिशे ते प्रमोहितः || १३-३९ ||

तस्यैव दर्शनार्थाय चान्तरीक्षे स देवताः |
स स्त्री कासपरिवारा आयान्तिदिग्विदिक्षु च || १३-४० ||

एतस्मिन् समये दंडी शान्तयेत् शिष्यमुत्तमम् |
फुत्कारं बहवो दत्वा मंत्रेणानेन सुव्रते || १३-४१ ||

फूत्कारैर्वायुयोगैश्च पुनः प्राणं प्रयोजयेत् |
जन्मांतरन्तु तस्यैव तत्क्षणे जायाते किलु || १३-४२ ||

जन्मान्तरं समालोक्य संस्कारमाचरेत् गुरुः |
प्. २०) कुंडोत्तिके समानीय अन्नप्रासनमाचरेत् || १३-४३ ||

अमुकस्यं समाभाष्य पुष्पं वह्नौ विनिक्षिपेत् |
इति नाम्ना तु संस्थाप्य महासंस्था(?)रमारयेत्? || १३-४४ ||

ततो पिंडं डिना देवि शिष्यायज्ञानहेतवे |
शृणुशिष्य महाधीरमद्वाक्यं हृदयं गुरु || १३-४५ ||

तत्रान्तरं तु तस्यैव पृथिव्यानाधिकारिता |
मृतदेह स्वरूपोयं शरीरोयं न संशयः || १३-४६ ||

विरतोमंत्रसर्वत्र ज्ञेया द्याहारवेष्टया |
ब्राह्म * * * * * * * * * ? भोजनं तव || १३-४७ ||

पंचतत्वं सदा सेव्यं *?प्त भावे जितेन्द्रियः |
सदैव मानसां पूजां सदा मा * * * * *? || १३-४८ ||

* * * * * * * * * * * * * ? कुंडे * तः |
सदैव मानसं भोगं त्यागं कुरु प्रयत्नतः || १३-४९ ||

षड्वर्गषु जितो? भूत्वा नरा? नारायणः स्वयम् |
भवत्येव न सन्देहो? दंडधारणमात्रः || १३-५० ||

पितृवंसे सप्तदशमातृ * * * * * *? |
कान्तायाः सप्तमञ्चैव लक्ष्मी नारायणो भवेत् || १३-५१ ||

इति श्रुत्वा वचस्तस्य शिष्यञ्चैतानन्न वा * *? |
* * * * * * * *? तत् करोमि निरन्तरम् || १३-५२ ||

पंचतत्वं सदा सेव्यं कस्माल्लाभं वदस्व मे |
यत्रैव वर्त्तते दंडो बहुशिष्य * * * *? || १३-५३ ||

* * मत्वा? प्रयत्नेन पंचतत्वविचेष्टया (?)|
अथवा वीरमध्ये तु य * * *? मनं चरेत् || १३-५४ ||

तत्वज्ञानि गृहस्थस्य सन्निधानं व्रजेत् किल |
सुदूरमपि गन्तव्यं यत्रास्ते कुलनायक || १३-५५ ||

* * * *? न च स्वार्थं? देवतायाः कृते पुन |
आचार्यपत्नीं दृष्ट्वा तु भिक्षां कुर्यात् समाहितः || १३-५६ ||

हे मातर्देहि मे भिक्षां कुण्डली तर्पयाम्यह |
एव मुक्ता ततो दंडी महासंस्थारमाचरेत् || १३-५७ ||

कुण्डान्तिकं समानीय होमयेद् विधिपूर्वकम् |
ततो हुनेत् करं धृत्वा आज्यैरष्टा हुतासनः || १३-५८ ||

विपरीतक्रमेणैव कुर्याद्दंडविशेषणम् |
ततः कुर्यात् प्रयत्नेन अन्तर्यज्ञोपवीतकम् || १३-५९ ||

शिखान्त सशिष्यमंत्रः पूनमध्ये विनिक्षिपेत् |
मूलेन यज्ञसूत्रं तु तस्मिनेव निवेशयेत् || १३-६० ||

घृतमृत्तिकया पुगं विलिप्य शोधयेत् ततः |
ततः पूगं मूलमंत्रै दंडमध्ये विनिःक्षिपेत् || १३-६१ ||

पूर्णाहुतिं ततो दद्यात् तत् पूगमानयेत् सुधीः |
यज्ञसूत्रं स शिखायां तत् युगं शोधयेत् प्रिये || १३-६२ ||

मूलमन्त्रं जपेत् तत्र गजान्तकसहस्रकम् |
ततश्च श्रावयेन्मंत्रं कालिकायाश्च सुन्दरि || १३-६३ ||

अथवा श्रावयेन् मंत्रं तारायाः परमदुर्लभम् |
मूलमन्त्रं समुच्चार्य पूगभस्मप्रयत्नतः || १३-६४ ||

भक्षणा तत् क्षणात् साक्षाद् दंडी यज्ञोपवीतवान् |
भवत्येव न सन्देहो नरोनारायणो भवेत् || १३-६५ ||

बिल्वपत्रं समानीय वंशस्यैकं समानयेत् |
प्. २१) बिल्वदंडे कालिकाया जपेत् मंत्रं प्रयत्नतः || १३-६६ ||

जीवन्यासं ततः कृत्वा दंडो देविं विचिन्तयेत् |
बिल्वस्थित च चैतन्यं वंशदंडं नियोजयेत् || १३-६७ ||

इष्टदेवी स्वरूपेण दंडोयं परमेश्वरि |
शिष्यस्य दक्षिणे हस्ते दंडस्य स्थानमाचरेत् || १३-६८ ||

कमंडलुं समानीयवारुणं * * *? भवेत् |
वारुणीं निक्षिपेत् तत्र मूलमंत्रं ततो जपेत् || १३-६९ ||

* * * * * * * * * * * * * * ? न्यसेत् |
गैरिकं कोपिनं वस्त्रं यत्नेन परिधापयेत् || १३-७० ||

दंडधारणमात्रेण नरोनारायणो * * *? |
* * * * * *? यां दंडोपरिविभावय || १३-७१ ||

गुरुप्रज्ञां महाकाली दंडोपरिविभावयेत् |
साक्षान्नारायणस्त्वं हि दयाधर्मपराभव || १३-७२ ||

न च माता पिता वापि सर्वं दंडान्तिके स्थितम् |
चौरवद् गमनं गेहे गृहस्थस्य द्विजस्य च || १३-७३ ||

नारायणं सदा भाष्य * * * * *? जेत्सुधीः |
इति श्रुत्वा गृहस्थश्च पुटाज्वलि परो भवेत् || १३-७४ ||

द्वारे च दंडिनं दृष्ट्वा प्रणमेत् * * * * *? |
* * * *? प्रयत्नेन कूर्ममांसं विना प्रिये || १३-७५ ||

आदायभीक्षां देवेशि चौरवद् गमनं चरेत् |
तथा हि * * * *? त्रिरात्रवसतिं चरेत् || १३-७६ ||

तीर्थभूमिं ततो गत्वा सप्तरात्रं वसेत् ततः |
ब्राह्मणो दंडिनं दृष्ट्वा प्रणमेद्विधिपूर्वकम् || १३-७७ ||

तोय पूर्णं च देवेशि किं वा शून्यकमण्डलुम् |
दृष्टिमात्रेण तत् पात्रं पूर्णतोयं भवेद्ध्रुवम् || १३-७८ ||

दद्यान् न यदि मोहेन स भवेदापदाश्रयम् |
त्रिंशद्वर्षं सहस्राणि वने च विटपो भवेत् || १३-७९ ||

इति ते कथितं चंडि संन्यासधारणं परम् |
पाषंडा य न वक्तव्यं प्राणान्तेऽपि कदाचन || १३-८० ||

८१५ || इति निर्वाणतन्त्रे चंडिका शंकरसंवादे त्रयोदशः 
पटलः || १३ ||


चतुर्दशः पटलः |

श्रीशंकर उवाच |

शृणु देवि प्रवक्षामि अवधूतो यथा भवेत् |
वीरस्य मूर्तिजानीयात् सदा तत्वपरायणम् || १४-१ ||

यद् रूपं कथितं पूर्वं संन्यासधारणं परम् |
तद्रूपं सर्वकर्माणि प्रकुर्याद् वीरवल्लभः || १४-२ ||

दंडिनं मुंडन देवि आवस्यकं समाचरेत् |
यथा तथा नैव कुर्याद् देवी यस्य च मुंडनम् || १४-३ ||

असंस्कृतकेशानां मुंडलेक्षिकुचोच्चयाम् |
अस्थिमाला विभूषो वा रुद्राक्षान् वापि धारयेत् || १४-४ ||

दिगम्बरो वा वीरे प्रश्चाथवा कौपिनी भवे |
रक्तचंदनदिव्यांगः कुर्याद् भस्मांगभूषणम् || १४-५ ||

क्षमादानं तपोध्यानं वीरभावे न शैलजे |
शिवोहं भैरवानन्दो मुक्ताहं कुलनायकः || १४-६ ||

एवं भावपरो मंत्री हेतुयुक्तः सदा भवेत् |
सम्विदासेवनं कुर्यात् सदा कारणसेवनम् || १४-७ ||

प्. २२) भवेत् साक्षात् स पुरुषः शंभुरूपो न संशयः |
निर्वाणमुक्तिमाप्नोति ब्राह्मणो वीरभावतः || १४-८ ||

अवधूतः क्षत्रियश्च महायोगि न संशयः |
स्वरूपोपि भवेद् वैश्यः शूद्रोपि सहलोकभाक् || १४-९ ||

संपूर्णफलमाप्नोति विप्रो निर्वाणतां व्रजेत् |
त्रिभागफलमाप्नोति क्षत्रियोवीरभावतः || १४-१० ||

पादद्वयन्तु वैश्यस्य शूद्रस्य चैकपादकम् |
ब्राह्मणस्य विनान्यत्र संन्यासो नास्ति चंडिके || १४-११ ||

कुर्यान् मोहेन योन्यत्र सैवपापाश्रयो नरः |
गुप्तभावेन देवेशि शृणुयात् प्राणवल्लभे || १४-१२ ||

संन्यासिना सदा सेव्यं पंचतत्वं वरानने |
द्वादशाब्दे तु देवेशि यदि मृत्युर्न जायते || १४-१३ ||

सैव चानन्दविख्यातो द्वादशाब्दे सरस्वती |
अवधूतस्य आष्यातः शृणुष्व पर्वतात्मजे || १४-१४ ||

वनायपि (?) भारति च पुरी च गिरिरेव च |
एकस्थाने च संस्थित्वा इष्टध्यानादिकं चरेत् || १४-१५ ||

यो मंत्रः तद् ब्रह्मप्राज्ञः शरणः परिकीर्तितः |
श्रेष्ठकेशो जटाजूटः सदा नन्ददवत्? चरेत् || १४-१६ ||

अन्तयोनी(?) महावीरो हरन्यः सैवशैलजे |
नानाशास्त्रेषु यो विज्ञो नानाकर्मविसारदः || १४-१७ ||

स देष्ट देवी भावेन भावयेद् यो हि चांगना |
स एव भारते वीरो महाज्ञानी जितेन्द्रियः || १४-१८ ||

प्. २३) सदोर्द्धे बाहुर्? यो वीरो मुक्तकेशो दिगम्बरः |
स एव समभावेन भावयेद् यो नरोत्तमः || १४-१९ ||

इष्ट देवीं विना नास्ति शवीरः परिकीर्तितः |
नाना देवेन्द्र पीठेषु क्षेत्रेषु तीर्थभूमिषु || १४-२० ||

भ्रमणं कुरुते नित्यं कुर्याद्यत्नेन पूजनम् |
देवतायाः सदा ध्यानं श्रीगुरोः पूजनं तथा || १४-२१||

अन्तर्यागे न योनिश्चः स वीरः पुरिरेव च |
अवधूताश्रमो देवि यस्य भक्तिः सुनिश्चला || १४-२२ ||

तस्य तुष्टा भवेत् काली किं न सिध्यति भूतले |
अवधूतं समालोक्य शंभूवत् पूजनं चरेत् || १४-२३ ||

शक्तितः पंचतत्वानि यत्नेन च निवेदयेत् |
पंचतत्व विना भेद्रे आनन्दो नैव जायते || १४-२४ ||

अतो हि भक्तिभावेन ते नैव पूजा * * *? |
इति ते कथितं कान्ते अवधूतस्य लक्षणम् || १४-२५ ||

येन विज्ञानमात्रेण शिवत्वं लभते नरः |
शटायभक्तिहीनाय न दातव्यं कदाचन || १४-२६ ||

गुरुभक्तिविहीनाय तत्वनिंदा पराय च |
इदं तंत्रं सुगुप्तं च प्राणान्तेऽपि कदाचन || १४-२७ ||

न श्रावयेदभक्ताय सिद्धिहानिः प्रजायते |
कदाचिद् वा स्वपुत्राय स्वशिष्याय महात्मने || १४-२८ ||

श्रावयेद् भक्तियुक्ताय यदि तद् योग्यता भवेत् |
श्रूत्वा गोपपयत्नेन स्वयोनिमिव शैलजे || १४-२९ ||

संक्षेपात् कथितं किंचित् किमन्यत् श्रोतुमिच्छति |

इति श्रीनिर्वाणतंत्रे चंडिकाशंकरसंवादे 
अवधूताश्रमविवरणं नाम चतुर्दशः पटलः || १४ ||

समाप्तः

शुभम्


###########   END OF FILE  #######