####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00305
Uniform title: piṅgalāmata
Secondary title: jayadrathādhikara
Manuscript : NGMCP 3-376/vi <zaivatantra> 113

Description: 
The Piṅgalāmata is a Pratiṣṭhātantra. In this context the term
pratiṣṭhā denotes the rites of consecration and installation of a
representation of a deity, temple or shrine and matters associated
with it such as iconometry, iconography, and the structure and layout
of temples, monastries, royal palaces and towns. Practically all the
early surviving Pratiṣṭhātantras are Saiddhāntika. The
Piṅgalāmata is an exception as it affiliates itself to the
predominantly śākta brahmayāmala (Picumata). Moreover, as its other
name – Jayadrathādhikara – indicates, it is also associated with the
Kālī-centred Jayadrathayāmala. The Piṅgalāmata itself also
affirms this. Thus, although the procedures it teaches are mostly
Saiddhāntika,  in addition to them it also teaches ritual procedures
and supplies details of the iconography of the Vāma, Yāmala and
Trika traditions.


Notes: 
Data entered by the staff of Muktabodha under the direction of Mark S. G. Dyczkowski.

Revision 0: March 1, 2014

Internet publisher : Muktabodha Indological Research InstituteInternet Publisher: Muktabodha Indological Research Institut
Publication year : 2014
Publication city : 
Publication country : United States
####################################################



ओं नमः शिवाय || 

पिङ्गलोवाच ||

सर्वेषां लक्षणं देव आगमात् प्रतिपद्यते |
आगमो लक्षणो पेतो नेत?धा वद मे प्रभो || 

आगमस्यास्य देवेश सम्बन्धः कथमुच्यते |
साधक व्य?क्ति हेत्वर्थं व्याख्याध्ययनकं वद ||

श्रीभैरव उवाच ||

साधु साधु महाप्राज्ञे युक्तं चोद्यम् विकल्पितम् |
कथयामि न सन्देहो लक्षणं चाग्रमस्य तु ||

आज्ञावस्तु समन्ताच्च गम्यते त्यागमागतः |
शाश्यते भ्रायते यस्मात् तस्माच्छास्त्रमुदाहृतम् ||

ज्ञायते नयते येन ज्ञानन्ते नाभिधीयते |
तनु ते भ्रायते नित्यं तत् तु मित्थम्विदुर्बुधाः ||

शब्दार्त्थैस्तु पितो(?) वापि बुधैरागमकल्पितः |
शिववक्त्राम्वुजा यातं पारंपर्यक्रमेण तु ||

च्छन्दालक्षणससिद्धमागमेत्यभिधीयते |
श्रोतृवक्तृत्व न्यायेन स च ज्ञेयस्तु पण्डितैः ||

वक्त्राचार्यस्तु मुख्येन साधकोवात् कश्चिद् भवेत् |
समया पुत्रकौ नैव शिवशास्त्रार्द्ध पारगौ ||

यद्यप्यर्थविदौतौ तु न श्रोतव्यं फलार्थिभिः |
श्रोता रोह्यागमस्यैव समयि सुतसाधकाः ||

देशिकाश्वेश्वरास्सर्वे शिवभक्तादृढव्रताः |
मन्त्रामन्त्राभिशिक्तस्तु तन्त्राचारविधौरतः ||

तस्मादागमः श्रोतव्याख्यै?यस्तस्य सुव्रते |
भैरवाख्यागमस्यैव नियमोयमुदाहृतः ||

सुप्रसन्ने समे शुद्धे मण्डपे यागपूर्वके |
सुधालिप्तेथ भूभागे व्याख्यानन्तत्र कारयेत् ||

प्राङ्मुखोदङ्मुखो वापि शुचिस्तद्गतमानसः |
तालाशब्दत्रयं कृत्वा दिशामस्त्रेण रक्षयेत् ||

स्वानुष्ठानात्मकं न्यस्त्वा सवाह्याभ्यन्तरेण तु |
ध्यात्वा सर्वज्ञतावृत्तिं स्वयमेव शिवो यथा ||

सर्व कारुणिकोधीरः सर्वसत्वानुकम्पकः |
सर्वानुग्रहहेत्वर्थं ज्ञानमुख्यः समुद्यमी ||

१ब्) 

निवेदयेद् वा गुरो पूर्वं ज्येष्ठे भ्रातरि पैतृकैः |
समानविद्ययाविद्यां स्नेहाद् वा यदि संमतः ||

श्रोतृभि विधिपूर्वन्तु श्रोतव्यञ्च यथा शृणु |
व्याख्या पट्टः प्रकर्त्तव्यः योगपीठार्थ हेतुकं ||

स च श्रीपर्ण्णिकाद्यैस्तु निर्वणं शुभलक्षणः |
द्विकरं सागुलोदीर्घः करसार्द्धञ्च विस्तृतं ||

यदा चार्यस्तु मुख्येन श्रोता चैव सुरेश्वरि |
चत्वारिंशाङ्गुलैर्युक्तं योगपीठन्तदन्ततः ||

दीर्घेन विस्तृते नैव नवसंख्यांगुलं भवेत् |
पादौ द्वौ करमायातौ पूर्ववद्विस्तृतौ प्रिये ||

गजपादेवपादौ च सनखौमध्यवक्रकौ |
तत्संद्वौ शंखयुग्मं तु संमुखं तं प्रकल्पेत् ||

पत्रवल्लीविचित्रैस्तु पीठमध्ये तु चित्रयेत् |
तदुर्द्धं मध्यपद्मञ्च किञ्चित् पुष्पितवल्लिखेत् ||

तद्वत् पक्षौ प्रकर्तव्यौ पङ्कजौ शुभलक्षणौ |
तयोरन्ते खण्डपत्रमञ्जर्या चावलम्बिता ||

गुरो ह्येवं प्रकर्त्तव्यं गुरुणाश्रवणार्थिना |
षड्भिस्त्रिंशाङ्गुलैर्युक्तं दैर्घ्यषत्त्विस्तरेणे तु ||

साधकेन प्रकर्त्तव्यं योगपीठं यथा पुरा |
यदा मुख्यस्तु श्रोता वै पुत्रको वरवर्णिनि ||

तदा त्रिदशैरङ्गुलै योगपीठञ्च दीर्घतः |
विस्तृतं तत् समाख्यातं चतुरङ्गुलमानतः ||

पूर्ववच्छेषरूपन्तु कर्त्तव्यं शुभलक्षणम् |
तत् पूर्वस्तु यदा मुख्यं लिङ्गिनः सेश्वरोपि वा ||

चतुर्विंशांगुलैर्युक्तं योगपीठं च पूर्ववत् |
द्यंगुलं विस्तृतं तस्य लक्षणेन विलक्षितम् ||

विंशाङ्गुलविकारस्तु सूर्यवच्चरणौ क्रमात् |
अनेन क्रमयोगेन संयताः सु * * * * ? ||

* * * * * * * *? गन्धपुष्पादिभिर्युताः |
सरपत्त्रासनासीनं ज्ञानं चैव सुपूजितम् ||

कटि *? सनसंयुक्ता करिणीखटिकान्विता |

२अ) 

योगपीठाग्रतस्थाप्य गुरुञ्चैव प्रसादयेत् ||

त्वत् प्रसादा * * * * * * * * * * * 
* ? | 
ततो हृष्टा गुरुः श्रीमान् व्याख्यानोद्यतमानसः ||

मध्यपदो?च्य यो लिख्यो मूलं वाप्यथ प्रस्तुते |
शैवाचार्यो यजेत् तत्र भैरवं वाथ शक्तयः ||

गुरुपंक्ति यजेद्वामे कमले पूर्वकल्पिते |
खटिका ज्ञानसूत्रञ्च दक्षिणे कमलेर्च येत् ||

गन्धपुष्पादिभिः पूज्य विशेषं चेद्विशेषकैः |
शिवं वागीश्वरीं स्तुत्वा विघ्नराजन्तथैव च ||

गुरुं ज्ञान गुरुंस्तु सम्वन्धा दौ प्रकाशयेत् |
स च साधारणौ ह्येकस्त्वन्यो साधारणो भवेत् ||

सर्वे तत् तु प्रसिद्धस्तु साधारण स उच्यते |
अस्य * * *? यः सिद्धस्तदा साधारणं विदुः ||

इदानी संप्रवक्ष्यामि सम्वन्धा त्रैव यद् भवेत् |
अभिधान निमित्तञ्च कर्तारम्परिमानकम् ||

प्रयोजनं कथित्वादौ पश्चाद्वक्त्रानुवर्णयेत् |

अस्य तत् तस्य का संज्ञा पिङ्गलामतसंज्ञा | प्रतिष्ठा कल्पं यज 
यथाधिकारं ब्रह्मयामलस्यान्तर्यातीति च | पिङ्गला भट्टारिका यो निमित्तं | 
कः कर्ता भगवान् श्रीकण्ठनाथः कर्ता | कियन्तः परिमाणा | अप्युष्ट 
सहस्रमिति | स च द्विविधं कामरूप्योडयोनीं | 

अयञ्च कामरूपी | किं प्रयोजनम् | व्यक्ताव्यक्तलिङ्गप्रतिष्ठा लक्षणं | 
परिज्ञयनार्थप्रयोजनमिति | व्यक्ताव्यक्तमपि तु लिङ्गरूपमात्राव्यक्तमिति | 
व्यक्त सर्वावयवलक्षणो युक्तौ व्यक्तमिति |

व्यक्ताव्यक्तमुभयरूपोलक्षणमिति | स चोभयरूपो हृदोद्वमुखमात्राद्##-
प्रग्निधाय पश्चाद्वक्त्रानुवर्णयेत् | अनु कथयेदिति वचनात् |

२ब्) 

प्रागे वाभिसम्वन्धो वक्तव्यः | स च त्रिविधः | 
अवतार्यावतारकलक्षणसम्वन्धः | व्यंग्य व्यञ्जकलक्षणः सम्वन्धः 
प्रकाश्यप्रकाशकलक्षणं सम्वन्धश्चेति | तत्रावतार्यावतारकलक्षणः | 
सम्वन्ध उच्यते | आचार्यस्य च शास्त्रस्य वतार्यशास्त्रस्याचार्योवतारकमिति | 
व्यंग्यव्यञ्जकलक्षणसम्वन्ध उच्यते | लक्षणस्य लक्ष्यव्यंग्यं | लक्षस्य 
लक्षणं व्यञ्जकमिति | प्रकाश्य प्रकाशलक्षणः सम्वन्ध उच्यते | 
शब्दस्यार्थः प्रकास्यार्थस्य शब्दप्रकासकमिति | इदानी ब्रह्मयामलस्यान्तः 
प्रातीत्याताशंकादौर्वास्यं पैचिकं चैव सारश्वतमतं तथा | 

जयद्रथञ्च फेत्कारं पञ्चमम्परिकीर्त्तितम् ||
 
रक्ताद्यं लंपटाद्यञ्च सप्तधा ब्रह्मयामलम् |

एतेषां सप्तविधब्रह्मयामलानां मध्ये किमिति | जयद्रथमेतत् जयद्रथमपि 
सप्तविधसूत्रम् | 

सूत्रमुत्तर सूत्रञ्च शक्तिसूत्रं क्रिया ह्वयं ||

विमलज्ञनसंज्ञा च सर्वसन्दोहसप्तमम् | 

एतेषां सप्तविधसूत्रजातीनां मध्ये किमिति | क्रियासूत्रमेतत् | क्रियासूत्रमपि 
पञ्चविधः | 

विनागार्व? न? रक्ष च स तु ध्यानसमन्विता ||

कल्पार्थसन्नियुक्ताअ च पञ्चपात्रक्रियामता |

एतेषां पञ्चविधक्रियासूत्राणामध्ये किमिति | कल्पार्थ सन्नियुक्तसूत्रमेतत् | 
कल्पार्थमिति किम् | कल्पसार्थः कल्पार्थः कल्पार्थेन सम्यक् युक्तः | 
कल्पार्थसन्नियुक्तः | अथवा | अथवा मत्त दीक्षा विशुद्धस्तु 
स्वाधिकारपदान्वितः | कुर्याल्लिङ्गाश्रयमन्त्राज्ञात्वा लिङ्गं सलक्षणम् | 
मन्त्रमपिलिङ्गं यतो लिङ्गाश्रयात् प्राप्तं देवत्वम् विस्तयैरपि |

अतः सिद्ध्यर्थकम् तस्माल्लिङ्गमेव समाश्रयेत् ||

३अ) 

सम्वन्धे च कृते पूर्वं पश्चाद् व्याख्या पदादिभिः |
* * *(?) षड्विधं(?) वापि(##?

यथा वा बुध्यते श्रोता तथा व्याख्या समारभेत् |
वर्त्तनैः खटिकाद्यैश्च रेखोभिः कथनेन वा ||

शिष्योपि सन्मुखो भूत्वा पूज्यदेवागमं गुरुं |
जानुभ्यामवनीं गत्वा प्रणम्य च पुनः पुनः ||

पश्चाच्छिवैक चित्तस्तु श्रोतव्यश्चानु पूर्वसः |
प्रष्टव्यं संशये जाते यत्र वुध्यति वाचयेत् ||

प्रतिवन्धं न कर्त्तव्यं चाद्यं वा बुद्धिकल्पितम् |
कर्त्तव्यं देवदेवेशि यदा चार्यस्य संमतम् ||

असंसते महादोषो यद्यप्यधिक बुद्धयः |
तत्समाप्तौ पुनः पूज्यं पूर्ववच्चानु पूर्वशः ||

विसर्ज्ययागपीठञ्च निर्माल्या धनयादिकम् |
कृत्वाचार्यं सुविश्राम्यमूर्द्धादि चरणावधि ||

वन्दनं पूजनं कृत्वा गुरुं चैव क्षमापयेत् |
भैरवाख्यामृताद्यैस्तु आरम्भञ्च विसर्जनम् ||

तत्प्रास्य चरुकाद्यैस्तु यदि सः सम्भृतो भवेत् |
तत्काले भक्ष्यमायातं पक्वं वास्नि?र्न्नमेव वा ||

ताम्वूलाद्यञ्च कर्पूरं तत्सर्वं श्रोतृभिर्ददेत् |
वस्त्राद्यं हेमरत्नाद्यं व्याख्याकाले यदागतम् ||

तत्सर्वं गुरवे प्राप्तं सर्वं वा यदि सम्मतम् |
उत्थायौस्तुञ्च संचिन्त्य मध्याह्ने ह्निकयोत्तरे ||

शृणु या द्वाथवो द्वा?तु यदि वा वसरो गुरोः |
चिन्ता पयेत् स्वशक्त्या वा पठेद्वामन्दवुद्धयः ||

ज्ञात्वात्मीयामसौ प्रज्ञामेषामेकतमारभेत् |
श्रोतव्या गममेवञ्च समाप्तिर्यावदेव हि ||

यदारर्थप्रमादी स्यात् प्रायश्चित्ती तदा भवेत् |
अनाध्यायं प्रकर्त्तव्यं तच्छृणुस्व वरानने ||

सामान्येन विशिषेण श्रवणाध्ययन चिन्तने |
प्रतिपत्सु चतुर्थी च अष्टम्या नवमी तथा ||

३ब्) 

शिवाहेष्ठथपूर्णाया शुक्लव्याख्यादिकं न हि |
तद्वत् कृष्णे प्रकर्त्तव्यं रिक्तान्तं षड् दिनं प्रिये ||

दिनानवनवं शेषं पक्षयोध्ययनादिकम् |
सामान्यमेतदाख्यातं विशेषञ्च निवोधमे ||

विषुवे द्वे व्यतीपाते दक्षिणे चोत्तरायणे |
ज्ञेयं विष्णुपदं चैव षडसीतिमुखेष्वथ ||

त्रिदशाहमिदं ख्यातं वत्सरास्त तु भाविनि | 
अनध्याये सु? कर्त्तव्य दिनैकेक यथाक्रमम् ||

अष्टके त्रिदिनञ्चैव तेषु संख्या त्रयं भवेत् |
चन्द्रार्कग्रहणे पञ्च दिनं चैव तु कारयेत् ||

शक्रोच्छवे दिनं पञ्च पतिते च दिनत्रयं |
पवित्रारोहणे पञ्च कार्तिक्याञ्च तथा भवेत् ||

महानवमी संज्ञे तु वेधमज्ञा दिनत्रयम् |
पवित्रारोहणसंज्ञे अनाध्यायञ्च कारयेत् ||

मृते मुनिजने सिद्धे प्रत्यक्षे च परोक्षक |
दृष्ट्वा श्रूत्वा अनाध्यायं कृत्वाध्यान जपादिकम् ||

कर्त्तव्यं पतिसंघैस्तु चुम्वकेन समन्वितम् |
तत्कालिकं पुनव्रुमि यथावतत् तथा शृणु ||

सत्यागजित निर्घाते मृते महतिराजनि |
तारकोत्थानिपाते च वह्निदाघदिशामथ ||

नीहारे च महावाते धूमकेतु प्रदर्शने |
अकालवर्षने चैव तत्कालिकमुदाहृतम् ||

तावत् कालिकमन्यच्च कथयामितवाधुना |
तपस्वि द्विजसम्मर्देवि ग्रहे राजचक्रके ||

मृतभूग्रसनं श्रुत्वा समीपस्त्री प्ररोदने |
अभ्यागतागते दृष्टे गौ प्रस्वत्युच्छवेषु च ||

वन्दिनाद्यागते गीते च्छर्दिशुद्धौतथोत्तरे |
खनिका ह्येता व वाहे तावत् कालीति पर्ययात् ||

सुदूरादागते त्वष्टे भ्रातृवर्गेथ पैतृके |
तेषां समा * *? कृत्वा ? सज्ञाव्याख्यान(?) 
मारभेत् ||

असमापिनोऽगुतश्चैव न कुर्यात् तत्र श्रावणम् |
अ आ न न ध्याया न वक्ष्ये यथा चैवान्तरात् ||
????????????

४अ) 

भवेत् |

आखमाजारगोधा वा माण्डुका हिक्य कालसः |
नकुलोजिनगोधा च श्वानामानुषजातयः ||

श्रोतान्त दिनेकञ्च गुरोचान्तरतस्त्रयम् |
अष्टोत्तरशतं जाप्यं विद्याश्रोतान्तरेण तु ||

चुम्बकन्तर *? मययं(?) यत् पूर्वन्विगुणं प्रिये |
श्रोतान्तरेथ स ये च सहस्रं त्रिदिनं जपेत् ||

चुम्वकान्तर्गते मध्ये योगपीठगतेथवा |
पञ्चरात्रञ्च दानाद्यं जपं चैवायुतं भवेत् ||

अनध्यायाखिलानेया श्रवणाध्ययन चिन्तने |
तेषां नैव प्रकर्त्तव्यं जपपूजादिकं महत् ||

गुरोर्वा प्रेषणाद्य?न्तु नेयाः स्वार्थार्जनादिभिः |
लिखेद् वा लिखापयेद् वा पूर्णा रिक्ता च वर्जिताः ||

पौराणां धर्मशास्त्रम्वा शांत्यार्योयं पठेदथ |
शिल्पम्वाथाभ्यन्नित्यं रेखा या वर्त्तनं शुभम् ||

इति पिङ्गलामते जयद्रथाधिकारे व्याख्याप्रकरणं समाप्तम् ||


महामायोदरं तस्थं महायोगं समावृतं |
महाविनोदगं भावं महामातृभिः संयुतम् ||

वेतालैस्तालजंघैस्तु ताडि जंघैस्तु वामनः |
नायकैः सिद्धयोगीभिस्तथान्यैर्भृङ्गिदारकैः ||

नृत्यवाय स वाद्यैश्च गद्यपद्यैरनेकशः |
संस्तुतो देव देवेशो भैरवो मत्तनायकः ||

तं दृष्ट्वा हर्षितं नाथं सर्वेप्यत्र समागताः |
विधिपूर्व कृते नैव पिङ्गलावाक्यमव्रवीत् ||

सिद्धिलिङ्गाश्रितानाञ्च पुरोक्तं साधकेश्वर |
लक्ष्यलक्षणसंयुक्तं प्रमाणोन्मानरूपकम् ||

त *? या देव न ज्ञातं किं लिङ्गं केन तत्स्मृतम् |
को गुरुः शिल्पिनश्चैव सखा कर्त्तृः क्रियायथम् ||

द्रव्याणां लक्षण चैव *? द्रव्यैः क्रियते स्फुटम् |
कस्मिं स्थाने तु तद्ग्राह्यं नगाः केशरितस्तथा ||

वनात्यु(?) पवनान्येवं(?) प्रस्थानं क्रियते कथम् 
|

४ब्) 

तत्काले शक्तनं दिव्यमदिव्यञ्च शुभाशुभम् ||

तिथिनक्षत्रयोगाश्च ताराचन्द्रवलस्य च |
करणं वारसंयुक्तं शुभाके कस्य वा शुभाः ||

अत्रोचितन्तु यत् किञ्चित् तत् सर्वं सुरनायक | 
ब्रूहि लोक हितार्थाय प्रतिष्ठाकल्पमुत्तमम् ||

भैरव उवाच ||

प्रतिष्ठापञ्चकोपेतं कल्पं चैव सुरेश्वरि |
यथोद्देश कृते नैव निर्देशं प्रकरोमिते ||

लक्ष्यं वै हेतु संसिद्धं लक्षणं भावसंमतम् |
शास्त्रोक्तं लक्षणं वापि प्रमाणं दीर्घमिष्यते ||

उन्मिनोति पदोन्मानं विभागं लिङ्गरूपकम् |
लीयते प्रलयान्ते च गाङ्गतौ सृजते पुनः ||

लयनाङ्गसमनाच्चैव लिङ्गमित्यभिधीयते |
लिङ्गम्वा चिह्नमित्याहुः चिह्नं वै मुद्रमेव च ||

मुद्रा प्रत्यय कृल्लोके ह्यतो नुग्रह हेतुकम् |
लिङ्गवाचकमेतद्विनान्यथा श्रयणं व्रतं ||

तल्लिङ्गं द्विविधं प्रोक्तं चलाचलविमोक्षदम् |
रु? भोगदं यद्भवेल्लोके शिवेनागमतः शृणु ||

चलमाचार्यः शैवस्तु स्वधर्मप्रतिपालकः |
स्वार्थसिद्ध्यै परार्थसाधकोप्या?न्मनोपि वा ||

लक्षणन्तु तयोव्रूमि प्रमाणोन्मानरूपकम् |
यस्मिन्यद्वर्णजैः प्राप्तौ भोगदौ मोक्षदौ तथा ||

सामान्येन विशेषं वै कथ्यमानाधुना शृणु |
चिन्त्योत्तर गते नैवमर्गधाच्चापरेण तु ||

हिमाद्रे दक्षिणे भोगे पञ्चालात् पूर्वतःस्तथा |
आर्यावर्त इति ख्यातस्तद्भवाचाग्रं साधकौ ||

अग्रजन्मकुलोद्भूतो सर्वसाधारणो यतः |
विशेषणञ्चोत्तदा व्रूमि अग्रणीशक्तिवाचकः ||

शक्त्यन्तं जनितं जन्म जन्माग्रेत्यभिधीयते |
कपूर्वाष्टविनिर्मुक्तो अन्यदेशोद्भवावपि ||

कामरूअपज्ञ काश्मीरौ कालिङ्गौ कोङ्कणोद्भवा |
काञ्चिकोशलकावेर्यो राष्ट्रजावपि वर्जयेत् ||

६अ) 

किमर्थं चेत् तत् सिद्ध्यर्थं मोक्षार्थं सर्वजौ शुभौ |
शिवव्रतधराचार्या नाति दीर्घाति ह्रस्वकः ||

प्रमाणेन न हीनाङ्गो न चापि अधिकांशकः |
संपूर्णावयवै दिव्यैर्विक्षिप्तो न शठः क्वचित् ||

न मनो भ्रान्त वै चित्तो रूपं वै गौरमुत्तमम् |
लक्ष्यलक्षणसंयुक्तः प्रतिष्ठाध्वानवेदकः ||

विद्यावास्तु विधानज्ञा लिङ्गसूत्रविधानवित् |
ज्योतिषे च कृताभ्यासः योगाभ्यासरतः सदा ||

सधको वा समानः स्याद् गृहस्थानेति वा शृणु |
गृहस्थो गृहणी योगात् योगशीलो विधानवित् ||

उद्यमी सत्व सम्पन्नः शिल्पज्ञो बुद्धिकौशलः |
श्रेष्ठोसौसर्वकार्येषु अत्रांशे च विशेषतः ||

शिवभक्तानुरक्तश्च गुरुसम्मतः शिल्पिराट् |
न काणो वधिरोन्धश्च चोटकर्णोथ श्लीपति ||

छिन्ननासांगुलिपादं क्रूरोनोनाधिकांगकः |
न हीनपूर्णकायस्तु सितभुक् संयतेन्द्रियः ||

सोपि स्याल्लक्षणाभिज्ञः प्रमाणोन्मानमादितः |
वास्तुसूत्रविधौ प्राज्ञः स्थिरहस्तो ऋजुर्दृशः ||

प्रारर्थकार्यनिष्पत्तिं प्राणैःकण्ठगतैरपि |
कुरुते शिल्पिनः शूराः सहाया पौरुषान्विताः ||

रुद्रभक्तिपराः सर्वे साहसान्वि * * * *? |
आत्मैव सर्वभावेन प्राप्तार्थे धर्मतत्पराः ||

अतः कर्तुः प्रवक्ष्यामि यथा वै ब्राह्मणादितः |
अश्रातः शक्तिसम्पन्नः शिवैकागतमानसः ||

धर्मार्थीं जीवितं यस्य तस्यार्थक्रियमारभेत् |
कर्त्तव्येति क्रिया नित्यं यतोमोक्षपदानुगम् ||

शैलं तरुमृदं चैव सौवर्णं ताम्ररौप्यकम् |
चैत्यं कांसं त्रापुसं च कासीसोपसजान्यपि ||

अण्डजवोण्डजं चैव रत्नजं मणिसम्भवम् |
तद्वेतु स्थानकम्वक्ष्ये यथावर्त्तत्तथा शृणु ||

६ब्) 

मेरुमन्दरकैलासा गन्धो विपुलनीलकौ |
निसधोहेमकूटश्च सु?पार्शो * * * * *? ||

श्वेतको भूधरा ह्येते महाक्षेत्रेश्वराः स्मृताः |
ऋषयः सिद्धगन्धर्वा योगसिद्धाप्सरा अपि ||

शिवार्चनरताः सर्वे सर्वज्ञ त्वात् प्रभावितम् |
समिद्धानां प्रवक्ष्यामि ये यथा सम्भवानि हि ||

हिमाद्रिमलायोविन्ध्यः सह्याख्यः पारिपात्रकः |
महेन्द्रो नन्दिसंज्ञश्च श्रीशैलो ऋक्षपर्वतः ||

उर्जयन्ताहरिश्चन्द्रः शुक्तिमान्कुलपर्वताः |
नद्योयास्तद्विनिष्क्रान्ता नगाये एवनानि तु ||

नद्युभयतटे रम्ये उपपूर्वनवानि वै |
एतेषां वाह्यतः स्थानं योजनानिदशैव च ||

प्रवेशं संप्रवक्ष्यामि शैलार्थे त्वधुना शृणु |
स्वानुकुलं परञ्चापि प्रस्थानञ्च यथा भवेत् ||

प्रतिपत्सु द्वितीया च तृतीया पञ्चमी तथा |
सप्तम्याञ्च दशम्याञ्च एकादशी त्रयोदशी ||

शुक्लपक्षे शुभा ह्येताः शुभार्थेप्य शुभान् शृणु |
चतुर्थी चैव षष्ठी च अष्टमी नवमीति च ||

द्वादशीपूर्णमीवाथ चतुर्दश्यां विशेषतः |
अशुभार्थे शुभावापि नन्दादि कृष्णतोपि वा ||

पूर्णान्तारिक्तविरहा वारंरविबुधो गुरुः |
सोमः शुभकराह्येते अशुभे शुक्रभौमकः ||

शनैश्च मृगरैवत्या अश्विनी च पुनर्वशु | 
पुष्याहस्तस्तथा चित्रा स्वाती ज्येष्ठः शुभोदयाः ||

गमागमनहेत्वर्थं तिर्यङ्मुखाः यतस्त्विमाः |
कृत्तिकामघाद्विशाख्याभरंण्याश्लेषमूलकाः ||

त्रयः पूर्वाऽशुभार्थे च यतोधोमुख कीर्त्तिताः |
आयुष्मान् प्रीतिसौभाग्यं शोभनशुक्ल एव च ||

धृतिर्वृद्धिध्रुवश्चैव वदीयान्हर्षणः(?) शिवः |
सिद्धः सिद्धिसुकर्मेन्द्र शुभो ब्रह्मा च वैधृतिः ||

७अ) 

शुभहेतु करायोगा अशुभे शूलवज्रकौ |
गण्डातिगण्डविष्कम्भ व्याघातः परिघास्तथा ||

साध्याश्चैव व्यतीपातो भद्रं करणमाशुभे |
शुभार्थ तद्विनिर्मुक्ता स्थिरास्तुर्यविवर्जिताः ||

तारासम्पत् तथा क्षेमो मित्रो परममित्रकः |
शुभान्येनैधनोजन्म विपत्प्रत्यरसाधनं ||

सामान्ये तद्विशेषाच्च सिद्धियोगाद्व्रवीमिते |
मूलेर्क श्रवणे सोम कृत्तिके बुध एव च ||

भूसुतोत्तरभद्रश्च शुक्र वै पूर्वफल्गुनः |
गुरुपुनर्वसु चैव गमनार्थे प्रशस्यते ||

यात्राकाले तु सक्तनान दिव्यादिव्यान्निवोधमे |
अदिव्यां सिद्धिपात्रेति(?) क्षमः कल्याणवाचकः ||

कौमार्याः खेलनं वृन्दं श्रीसंघं मृद्घटोद्वृतम् |
पूर्णं पाशुपतं शैवं महाव्रतधरं शुभम् ||

ब्राह्मणं स्वस्तिवाक्येन वेदध्वनि युतेन च |
शंखं भेरीनिनादञ्च मुरजंवेणुझल्लरी ||

देवाग्रे नर्तनारम्भं शब्दंजपजपेति च |
शुभान्ये रोदनं भिक्षुमत्तोन्मत्तं विवस्त्रकम् ||

किं शब्दक्वगन्तव्यो घटारिक्तस्तैलमज्जितः |
दृष्ट्वा श्रुत्वा न सिद्ध्येत सिद्ध्यते वै क्रियान्यथा ||

जम्बूवामगते सिद्धिरेणोदक्षिणस्तथा |
वायसंक्षीरवृक्षस्थं गजवाजिस्थगोस्थितम् ||

भाषते वामगो वापि हेरुण्डो दक्षिणेन तु |
एवं चाषशिवारावः खरोष्ट्रोलूकशूकरः ||

छिक्कटिट्टिसुरासोमं सिद्ध्यतेत्रविशेषतः |
पथिसर्पगते नैव सिद्ध्यते चान्यथा ध्रूवम् ||

दिव्यं वै पुरतो वक्ष्ये रासौचन्द्रवलस्य च |
गत्वाधिवासनं कार्यं यथावदनुपूर्वशः ||


इति ब्रह्मयामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते प्रश्नप्रकरणो नाम 
प्रथमः ||


भैरव उवाच ||

वामपादाग्रतः कुर्याद् वामनाडी वहेन तु |
पथ शुद्धौ स्मरेद् रूपं भैरवं भयनाशनम् ||

७ब्) 

स्वयंभुवनं गत्वा शिलालक्षणं लक्षयेत् |
स्वेतेन्द्रगोपपीताद्विजादिशुभवर्णकम् ||

मिश्रं वा पद्मकायोतमुद्गपारापतायसः |
भृङ्गाभोमाषमाञ्जिष्ठ हरिताः काम्यार्थसाधकाः ||

वालायुवाश्च वृद्धाश्च स्त्रीपुंश्चैवान्तरालकः |
मृद्धीमृद्वच्च दुर्गन्धाघातान्ते वधिरध्वनिः ||

वहुवर्णाथ वा लघ्वी वर्णहीनापरित्यजेत् |
यथा वालो निरर्थो वै तथा सापि विनाफलम् ||

कठिनाशीतलास्निग्धा गम्भीरासुध्वनिर्दृढा |
तेजोढ्या च तथा गुर्वी मनोढ्याश्रेष्ठ साशिला ||

सिद्धिदा सर्वकार्येषु यतोरूह्य?रिवर्जिता |
रूक्षोष्णातिकठिना या दुःखघाता ध्वनिम्विना ||

भेकमीना हि खण्डा या तेजहीनालघूद्वहा |
सर्वकार्यविनाशी सा वृद्धवत्परित्यजेत् ||

रम्भादलाकृतिर्या च स्त्रीणां सा सिद्धिदामता |
वणश्वत्थपला सार्क आकृतिर्पत्रदृश्यते ||

सापुमां पुरुषाणां च सिद्धिदा तु न संशयः |
उभयोर्यत्र चिह्नं सा षण्टं षण्टस्य सिद्धिदा ||

कांसा या सकनकाभैस्ताम्राभैर्विमलैर्युता |
तद्वर्णविन्दुरेखाभिर्हारकैश्चाशुभामता ||

तद्राष्ट्रेजनयेद्वानिं साधकैः सहशिल्पिभिः |
निहन्तिविमलैह्यक्ता यतो वश्यं परित्यजेत् ||

हीनारेखोत्तमातद्वद्वीनारेखोत्तमोत्तमा |
तस्मात् शुभापरिक्ष्यादौ भूशुद्धिं तु समाचरेत् ||

तत् समीपे समं कृत्वा पूर्वापरदक्षगोचरे |
नोत्तरे यजनं भद्रे शिक्त्वलिप्त्वा उदक्प्लवे ||

देवानु रूपतो वुध्वा तत्स्थाने तु यजेद्वरम् |
शिला द्वे यजनं कृत्वा होमं कृत्वा यथाविधि ||

दिक्पतिभ्यो वलिन्दद्यात् पूज्यशस्त्रञ्च शिल्पिनम् |
अस्त्रेण भैरवेणैव सहायां रुद्रसंज्ञकैः ||

मन्त्रैर्मन्त्र्यवरारोहे स्वयमेव शिवस्मरेत् |

८अ) 

तत्स्थाने स्थानिनः सर्वान् संश्राव्यनगरूपिणः || 


ओं नमो चले ध्रूवे नगाधिपतये स्वाहा ||


अनेनमन्त्रेण पुष्पगन्धधूपवल्यर्घं निवेदयेत् | चलितो भवति |

चरुकं भक्षयेत् प्राज्ञः सामान्यं वा विशेषजम् |
समानैः सहसामान्यमितरं चेतरैः सह ||

द्विजकाष्ठादि शौचं च क्षीरवृक्षसमुद्भवम् |
दशैकांगुलविप्रादौ सूद्रस्याष्टांतह्रासतः ||

द्वादशांगुलमानेन साधकाचार्ययोरपि |
चतुरस्रं मण्डलं कृत्वा गोमयेन मृदापि वा ||

पूर्वाश्यस्तु स्थितः प्राज्ञः भक्षयेदेकचिन्तकः |
विपरीते न्यथा वापि मुखान्यंविधिमाचरेत् ||

मण्डले प्रणवं न्यत्वां हृदावापातलक्षयेत् |
कौवेर्याप्येशपूर्वे तु ऊर्द्धं वै शुभमादिशेत् ||

यमाग्नीति च वायष्ठे विलोमार्थैशुभोदयम् |
शयनं कल्प्यविधिवच्छ्राव्यो देवोम्विकापतिः ||


ओं नमः शंभोत्रिनेत्राय पिङ्गलाय महात्मने |


वामाय विश्वरूपाय नमोभैरवरूपिने |
स्वप्नं कथय मे शम्भो सर्वकार्ये सुरेश्वर ||


श्रावणविद्या 

ओं हुं हिलि २ सदेश्वरशूलपाणये दुस्वप्नं  हन २ शुभं दलय २ 
स्वाहा ||


माणवकं जपित्वादौ मन्त्रन्यासात्मनोपि वा |
परम्वा चार्थसंसिद्धौ स्वपेत्कार्यं स्वकं स्मरन् ||

अ चक्ष्णदेवदेवेश प्रपन्नोस्मितवान्तिकम् |
प्रभाते तु शुचिर्भूत्वा गुरौः स्वप्नान् निवेदयेत् ||

दृष्ट्वा चार्यं द्विजान् गाश्च नरेन्द्रं स्वेतवाशसम् |
हस्ताश्च रथमारूढं भुक्त्वा दधिविणमिषम् ||

सार्द्रमासं च पानञ्च योगिनीवृन्दमध्यतः |
आकाशे चोत्पतंतं च नागारूढं ह्रमे तथा ||

षट्काङ्गसूकरं पोतं समुद्रतरणं तथा |
ज्ञानलांभन्तु शास्त्रञ्च छत्राक्षसूत्रकंबुकम् ||

एवमाद्याः शुभाः प्रोक्ताः शुभार्थे सिद्धिमादिशेत् |

८ब्) 

खरोष्ट्रारोहणं यस्तु यानालम्वाविशेन्नरः ||

तैलाभ्यङ्गञ्च निर्ग्रथंभिक्षुभगवमेव च |
स्विनमांसपयः पानमेवाद्याऽशुभसिद्धिदा ||

सिद्धाचार्यः शुभं दृष्ट्वा शिवे वा गुरुपुस्तके |
निवेद्यानुज्ञन्तु प्रार्थ्य इतरेन क्वचित् कथेत् ||

शुभस्वप्नं कथेत्प्राज्ञ यतोत्कर्षावधारणा |
दुःस्वप्नं वा प्रकाश्यं तु होमार्थञ्च स्वके कथेत् ||

तेनाष्टोत्तरशतं हुत्वा क्रियाः कर्त्तं समाचरेत् |
पूर्वोत्तरे शशिरशं पादाद्यां च शिलाम्बुधः ||

अधोभागे मुखं चोर्द्धं पृष्ठेशेषं तदङ्गकाम् |
सामान्ये तन्मया प्रोक्तं भुक्तिमुक्तिकरं ध्रुवम् ||

वायवग्नि यमे पैत्रे च शिरसंकाम्यहेतुतः |
मुखादिविपरीतं स्यात् अ ज्ञात्वा वाशयहेतुतः ||

यच्छुभोक्तं यदिनो वा यथा लब्धानयेद्वुधः |
क्रियाहीने न तत्रस्थः कर्मशाले क्रिया कुरु ||

पूर्ववन्निखनित्वा तु सौम्ये सौम्यदिशादितः |
विदिशे वाययसौम्ये तु दिशापादस्तदुच्यते ||

चिह्नैः सुचिह्नितं कृत्वा सामान्यं प्रणवेण तु |
विशेषञ्च हृदा कुर्यात् त्रिधाकोट्यनगात्मजे ||

आयामपरिणाहे यथालब्धो नयेद्बुधः | (नशिलागृह्यसुयत्नतः)
खटिकासूर्पसंयोगैः स्थापकः स्वयमेव हि ||

सुसूत्रयेच्छिवं तत्र शिवतंतु विधानत् * |
तत्वाख्या तु पराशक्तिः सूत्रत्वेन व्यवस्थिता ||

सानन्तानन्तपर्यन्त व्यापिनी सर्वतोमुखी |
विभु व्याप्तितयाप्राप्तं यतोनुग्रहवर्त्तिनी ||

अविनाभावसंसिद्धा कृष्णकम्वलवद्यथा |
लोके तथा च संसिद्धिः शिवसुत्रावियोगतः ||

तद्धर्मधर्मिनीं ध्यात्वा सूत्र्यंनान्येन तन्तुना |
प्राकृतं प्राकृतैः सूत्रैः शिलासूत्रेणमाचरेत् ||

तारात्वग्निकरैर्देवि त्रिधाद्यलिङ्गमिष्यते |
उत्तमं मध्यमं चैव कन्यसं च विधीयते ||

९अ) 

ताराधो ऋषयो तन्तु त्रिधाभूयोविकल्पना |
तारासंख्याकरैर्युक्तं ज्जेष्ठज्येष्ठं तदुच्यते ||

ज्येष्ठमध्यममन्यच्च वसुसंख्यं विदुर्वुधाः |
ऋषयोज्येष्ठकन्यञ्च मध्यमानामतोच्यते ||

ऋत्वाधस्तु तुरीयान्तं मध्यज्येष्ठं ऋतुर्वुधः |
भूतं मध्यममध्यञ्च तुर्यं मध्यमकन्यसं ||

अग्निकन्यसज्येष्ठं वै पक्षौ कन्यसमध्यमम् |
शशीकन्यसकन्यं च नवान्ते तु त्रिधा पुनः ||

एकैकं कल्पयेत् प्राज्ञः तत्संध्यन्तरितं भवेत् |
संख्यैवहि चतुर्लिङ्गहस्ताधस्तात्त्रयं भवेत् ||

चतुरङ्गुलहान्या तु यावद्वै द्वादशाङ्गुलम् |
ततोत्पानैवकर्त्तव्यं न बोद्धं नैव नैव च ||

रौद्रञ्च तत् त्रयलिङ्गं पिण्डं षट्त्रिंशसंख्यया |
प्रासादोवायदापूर्वं लिगं पश्चात् प्रकल्पयेत् ||

कन्यसादौ समारभ्य ज्येष्ठान्तगर्भमानतः |
गर्भार्द्धे कन्यसंज्येष्ठं पञ्चभिर्नवभेदतः ||

मध्यमोत्तममाख्यातं भूताग्निर्ज्येष्ठज्येष्ठकम् |
ज्येष्ठकन्यान्तरे ये च द्वे द्वे लिङ्गविकल्पना ||

तद्भागसमामानेन कन्याधो द्वयमादिशेत् |
तदन्तरं यथापूर्वं त्रिधैकैकं प्रकल्पयेत् ||

अत्रापि संख्यया चैव लिङ्गं षट्त्रिंशतिर्भवेत् |
मानमेतत् समाख्यातं प्रमाणमधुनोच्यते ||

मानार्द्धम्वसुवत् कृत्वा विष्कम्भो ऋतु संख्यया |
अग्राह्येति समाख्यातं लिगं सुरवरार्चिते ||

अर्द्धम्वै वस्तुवत् कृत्वा वेदाश्रभूतसंख्यया |
अनाद्यं तद्विनिर्दिष्टं सर्वसामान्यलक्षणम् ||

तृतीयं संप्रवक्ष्यामि नाम्नासुरगणार्चितम् |
नाहं कलाविभक्ते तु वेदास्रं तुर्यसंख्यया ||

अन्यत्सर्वसमन्देवि धनधान्यसुखप्रदम् |
सामान्यं सर्वसत्वानां नाहार्द्धवस्तुवत्कुरु ||

अधस्तात् षष्ठमं यच्च त्रिधातं विभजेत् पुनः |
एकभागयुताः पञ्च विष्कम्भो भवति स्फुटम् ||

प्रमाणमेतन्निर्दिष्टं मुन्मानं कथयामिते |

९ब्) 

भागत्रयसमं कृत्वा विष्कम्भा ब्रह्मसंज्ञके ||

अष्टास्रंविष्णुभागाख्यं मुनिभागकृते भवेत् |
त्रिभागमध्यसंस्थेन ह्रासोस्याश्विनिसंख्यया ||

रुद्रभागे पुनस्तद्वत् कृतषोडशमश्रकम् |
द्वात्रिंशदधकर्त्तव्यमश्रिलिंगं द्विधा भवेत् ||

समं वा वृत्तलिङ्गस्य पूजाभागं प्रकल्पयेत् |
अथान्यमष्टधाभाज्यसूत्रसणं तुर्यमध्यत् ||

कृत्वाह्रासं चतुर्भिश्च सिद्धोष्टास्रस्तथोपरि |
शिरोवर्त्तनमन्यच्च च्छत्रसंख्यावदामिते ||

मूर्द्धाष्टधा विभज्यदौ द्वान्तौ तुर्याख्यवर्त्तितौ |
अर्द्धार्द्धञ्च त्यजेच्छत्रं प्रथमं शुभलक्षणम् ||

अर्द्धत्यागात् द्वितीयं वै तृतीयं तृभिवर्जनात् |
चतुर्थं च्छत्रमाख्यातं चतुर्थात्पा * *(?)र्तितम् ||

उदय तु विभक्ते तु द्व्यर्द्धद्व्यर्द्धम्विवर्जयेत् |
त्रपुषः नामचाख्यातं कुकु?टाण्डेमथोच्यते ||

चतुर्भागोदयं कृत्वा द्वौ स्थाप्य द्वौ विवर्जयेत् |
गुणभाग कृते मूर्द्ध्नि वालेन्दु द्वय वर्जयेत् ||

च्छेदने तक्षणे चैव यदि दृश्येतमण्डलम् |
सगर्भमिति तत्र लिङ्गं तच्चाख्याभिर्यथा शृणु ||

मांजिष्ठे भेक इत्युक्तं कपिले खुं विनिर्दिशेत् |
कृकलाशं रक्तके देवि कृष्णसर्पम्विनिर्दिशेत् ||

खड्गभेचापमित्याहुः गुडवर्णोपलम्विदुः |
कापोते गौधिकागर्भं भस्ममालुकमादिशेत् ||

चित्राभे वृश्चिकं विंद्यात् पीते गोधानपंसपः |
भृङ्गाभे च विषं देवि श्यामे मानुषमादिशेत् ||

नीले च गोणसं तत्र श्याने(?) नीले नृगोनसम् |
चाषाभे पक्षिणं पक्षिणं गर्भे श्याम चाषे(?) नृपक्षिणम् 
||

पीतभृङ्गोभके वर्णे गोधासर्पविनिर्दिशेत् |
कापोतचित्रवर्णे च गोधिकालिकमादिशेत् ||

भस्मोसि मण्डले दृष्टे सिक्ताभञ्च विदुर्बुधाः |
माञ्जिष्ठकपिले वर्णे भेकोखस्तत्र(?) तिष्ठति ||

१०अ) 

द्विवर्णे तु द्विधागर्भमेकवर्णैकमादिशेत् |
खरसानादिमं घृषा(?) मण्डलान्युपलक्षयेत् ||

यदिनो दृष्टं किं तत्र भ्रान्तिस्तत्र नियोजिता |
भ्रान्तेस्तत् त्यजतिनो वा परीक्षा तत्र भेषजैः ||

देशिकेन तु कर्त्तव्या ब्राह्मणं ऋद्धि वृद्धि च |
सौराष्ट्रोलकमस्वघ्नं काञ्जिकेन तु पीषयेत् ||

तत्र लिङ्गं लेपयित्वा तु निवाते स्थापयेन्निशि |
वास्ये(?) मीनं विजानीयात् क्लेदे सर्प विनिर्दिशेत् ||

च्छिस्मिकादि विनिर्दिष्टं कृत्स्नं प्रत्येकं लक्षयेत् |
वंद्यापचारतस्तस्य त्यजेत् तन्महदंभसि ||

भीतिका स्वप्नां पथ्या च वज्रीवक्राङ्कलाञ्छिता |
जटारुद्रादि नामानो ब्राह्मणं नैव तत्र तु ||

पीषये दधिदुग्धेन लिप्त्वस्मि चित्रमण्डलम् |
रक्तं माञ्जिष्ठकपिलं कृष्णं भृङ्गाभसन्निभम् ||

श्यामादिमण्डलं दृष्ट्वा तद्रूपं गर्भमादिशेत् |
यथापूर्वं द्विरूपंस्येदेकरूपमथापि वा ||

सम्यक् ज्ञात्वा त्यजेत् तद्वद्वंदित्वाचोपचारतः |
पारीक्षिते यदाशुद्धं क्षल्यीतच्छीतवारिणा ||

तलशाणादिसंघृस्य लिङ्गे चिह्नं विलक्षयेत् |
मातृकाक्षरमादौ च केशुभाः कस्य चाशुभाः ||

वर्गान्ते पञ्चकन्देविजरशयास्तथैव च |
कूटषण्व समोपेता शुभार्थताम्विवर्जयेत् ||

शेषाः शुभास्तु संग्राह्या शंखस्वस्तिकयोरपि |
श्रग्दामपद्मरूपं वादयंणोन्ये(?) मणिर्यथा ||

नन्दिकावर्त्तः करकीघटोहारा तप एकम् |
कन्याश्च गजहंसाश्च गरुर्माशिखितापसौ ||

लिङ्गे वा लिङ्गरूपन्तु दृष्ट्वासिध्यतिनान्यथा |
लिङ्गमिष्टं यथोद्दिष्टं संक्षेपात् सुरसुन्दरि ||

भोग्यमोक्षप्रसिद्ध्यर्थं साधनाख्यमथोच्यते |


इति ब्रह्मयामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते सामान्यलिङ्गप्रकरणो नाम 
द्वितीयः || 


१०ब्) 

पिङ्गलोवाच ||

आप शून्यं त्वया देव प्रोक्तं लिङ्गेभ्यलक्षणं |
व्ययमाने तदा यवशुद्धाशुद्धञ्च कीदृशं ||

मुखलिङ्गञ्च देवेश नोक्तं लक्षण तद्यवा(?) |
शाधनाख्यं तथा ब्रूहि दिशा शाधन कर्मणि ||

भैरव उवाच ||

एकहस्तात् समारभ्य यावत् स्यान्नव हस्तकं |
ज्ञात्वावय क्षिपेदायमेक हस्तकमण्डलं(?) ||

द्वि त्रिहस्ते च लिंगे च त्रयसंख्यागुलंक्षिपेत् |
तुर्यभूते क्षिपेत् पञ्च पद्म *? सप्तचाङ्गु *? ||

ऊन्च्लेअर्

११अ)

लिंगेद्रांश वहिः कृत्वा त्रिमुखं कल्पयेद्बुधः |
हरिभागानुसारेण शेषं लिङ्गे मतोर्द्धतः ||

ताराभागविभक्तार्चा गुणत्यागादधोमुखं |
चक्रनासा ललाटञ्च शिरो भागचतुष्टयं ||

भुजोभागे तथा ग्रीवा ह्रासांगुलचतुष्टयं |
तुर्याङ्गुल प्रमाणेन भुजयोर्निगमं कुरु ||

नाहहीनं शिरः कुर्याच्छेषं लिङ्गा कृतिर्भवेत् |
विकारां शाधिकं कृत्वा लिंगस्य वरवर्णिनि ||

चतुर्मुखं चतुर्दिक्षु रूपं तेषां पृथक् पृथक् |
ललाटे नयनं कुर्याद् भ्रूहीनं सुकपालकं ||

तुङ्गनासंस्मितवक्तुं जटामकुटभूषितं |
चन्द्ररेखासमायुक्तं प्राङ्मुखं परिकीर्तितं ||

दंष्ट्रालं दक्षिणं भीमं वृन्नाक्षं त्रितयम्भवेत् |
विवृतास्यं महाशाश्यं सिंघाभं लेलिहाहसं ||

सर्पाभरणसर्वाङ्गं कपालशिरमण्डितं |
ज्वालाकारं जटाजूटं व्यालैवद्धोर्द्धभासुरं ||

पश्चिमं पीनचक्रञ्च इषत्प्रहसिताननं |
सनासंसुप्रसन्नञ्च सुललाटं त्रिनेत्रकं ||

जटामकुटसंयुक्तं चन्द्रार्द्धकृतशेखरं |
हस्तौमुकुलिताकारौ स्थित ध्याननिरूपिणं ||

पुनरन्यं प्रवक्ष्यामि सौम्यकांतावपुष्मतं |
कैसैः कुटिलभृङ्गाभैः कुण्डलाभ्यामलंकृतं ||

कण्वाभरणसंयुक्तं दर्पणामुक्तचेतसं |
अलकारतससंयुक्तं ललाटे तिलकं भवेत् ||

प्राग्विना पश्चिमान्ये तु त्रिमुखं कारयेद्बुधः |
प्रागास्यं चाप्यरहितं त्रिमुखम्बा भवेदिह ||

पूर्वं वा पश्चिमम्वापि मुखञ्चैक विकल्पयेत् |
व्यक्ताव्यक्तं द्विरूपं स्यात् स्थिरमेतत् सदा भवेत् ||

भोगमोक्ष प्रसिद्धर्थं सर्वसमान्यलक्षणं |
काम्येन वा तदा भ्रूर्द्धं क्रूरखङ्जादिकं भवेत् ||

लोकपालार्चितं लिङ्गं कथयामि प्रति प्रति |

११ब्)

ऐंद्र चाग्नेयं याम्यञ्च नै-ऋत्यवारुं तथा ||

वायव्यञ्च तथा सौम्यं ऐशान्यं वैष्णवेति च |
ब्रह्माञ्चैव सुरेशानि यथा लक्षणतः शृणु ||

दीर्घार्द्धं ऋतुवत् कृत्वा विष्कम्भस्तुर्य भागजं |
अष्टाश्रं पूर्ववत् कृत्वा विकाराश्रं तथोपरि ||

ऋणहान्या ऋतुंस्थाप्य प्रागीशाग्नि त्रयं भवेत् |
अध्येति वा युगं देवि षडश्रं चैन्द्रसंज्ञितं ||

सामान्यलक्षणैक्यकुंभोगमोक्षप्रसिद्धिदं |
वज्रलक्षणसंयुक्तं वज्रलिङ्गन्तदुच्यते ||

सैन्यस्तम्भादिक चैव तद्दिशाभागसंस्थितं |
प्रभुत्वदायकञ्चैतद्यदि छत्रशिरो भवेत् ||

अर्द्धं स्याद् रुद्रवत् कृत्वा भूतांशैश्चतुरस्रकं |
उपरिष्टाद्वरिस्तद्वद्रुद्रं चैव तथा भवेत् ||

सप्ताश्रिकल्पना चोर्द्धं(?) दिशासुविदिशा त्रयं |
विनाग्ने यै चाग्नेयं सामान्य? लक्षणैर्युतं ||

शक्तिं लक्षणशक्त्याङ्कं दहन्यादिं करोति तत् |
रिपूणाञ्जायते नित्यं तद्दिशाभागसंस्थितं ||

नाहार्द्धं ग्रहवत् कृत्वा त्रिभिपक्षी भवेदिह |
पञ्चभिश्चोर पृष्ठञ्च विष्कम्भश्चिपिटो भवेत् ||

षड्भागञ्च त्रिभिः स्लग्ने पञ्चस्थाने नवं कुरु |
द्वौ द्वौ भाग हृतौ विष्णुः शिवं तद्वत् प्रकल्पयेत् ||

षोडशाश्र युतं याम्यं समम्वा परिवर्जयेत् |
दण्डलक्षणसंयुक्तं दंडाख्यं क्षय कर्मणि ||

दण्डपिट्टापनञ्चैव शत्रूणां तत् प्रतिष्ठितं |
दशैकार्द्धविभक्तञ्च पञ्चभि ह्यात्मभूर्भवेत् ||

तथा च्युतोवस्वश्रकः(?) षोडषाश्राहरस्तथा |
षष्टन्यादशसंस्थाप्य प्रागाशाग्नि द्विमध्यगः ||

आप्येति वायुतन्मध्ये सामान्यं नैर्-ऋतं भवेत् |
खड्गाङ्कं खड्गसंज्ञं तु रिपूणामारणादिकं ||

तद्दिशाभागसंस्थाप्य तन्मेतुं गतचेतसः |
अर्द्धंस्या दृषिवत् कृत्वा ब्रह्माशं वेदवद् भवेत् ||

१२अ)

विष्णुस्तथा हरश्चोर्द्ध वृत्तं वारुणसंज्ञकं |
सप्तभिः सार्द्धमासांशै विष्टम्भा वायुपूजिते ||

ताराविष्णुर्विभक्ते तु ऋतु ह्रासात्त्रयः स्थिताः |
शिवस्तद्वद् भवेद् वृत्तः कृशं दीर्घञ्च वायवं ||

ध्वजलक्षणसंयुक्त ध्वजाख्योच्चाटनादिकं |
आप्यवच्च स्मृतं सौम्यं धृतिपुष्टि धनप्रदं ||

गदालक्षणसंयुक्तं तद्सदे(?)त्यभिधीयते |
विभूत्यर्थं निवेशीत काम्ये वा नित्यमेव हि ||

अर्द्धं स्याद्रुद्रवत् कृत्वा ऋतु भ्रा आ?त्मभूर्भवेत् |
तद्वद्विष्णुर्विभक्ते तु भूतमध्यं ऋतुं त्यजेत् ||

उपरिष्टाच्छिवंस्तद्वत् षोडशास्रं भवत्यथा |
अस्रित्रयं प्रकर्तव्यं पूर्वयाम्योत्तरं तथा ||

ज्ञानयोगप्रदं नित्यं कुक्कुट्टाण्डशिरो यतः |
शूललक्षणसंयुक्तं तच्छुलेत्येव गम्यते ||

नाहार्द्धकविभक्ते तु भूतांशैश्चतुरस्रकं |
अष्टास्रं पूर्ववत् कृत्वा वृत्तोर्द्धम्वैष्णवं भवेत् ||

चक्रलक्षणसंयुक्तं चक्राख्यं लिङ्गमुच्यते |
पातालद्वारमाश्रित्य विवरद्वारमेव च ||

खन्यवादप्रसिद्ध्यर्थं चक्राख्यं साधयेद्ध्रुवं |
अर्द्धतारा विभक्ते तु वेदाभ्र पञ्चभागिकं ||

तद्वद्मध्योर्द्ध भागस्तु वृत्तं ब्राह्म्य प्रकल्पयेत् |
पद्मलक्षणसंयुक्तम्पद्माख्यं लिङ्गमुच्यते ||

नशाग्रे तु प्रतिष्ठाप्य यक्षकन्यादि साधनं |
वैष्णवम्वायु नै-ऋत्यं त्रपुषं छत्रकारयेत् ||

ब्राह्म्या सौम्यञ्च छत्राभं याम्य चन्द्रसमं भवेत् |
आग्नेयस्य शिरो देवि कुक्कुट्टाण्ड प्रकीर्तितं ||

सामान्ये तन्मयो प्रोक्तं भोगमोक्ष प्रसिद्धिदं |
विशेषं काम्य हेत्वर्थं वज्रादीनामिहोच्यते ||

ऋतु भागोदयं कृत्वा त्रिभिः क्षीणाद्वयोर्यवा |
वज्रकन्यामतच्छौत्रं वज्रलिङ्गस्य कीर्तितं ||

रुद्रभागोदयं कृत्वा षट्त्याग उभयो भवेत् |
शक्तिलिङ्गस्य शक्ताक्तं छत्र वै संप्रक्य?वितं ||

१२ब्)

दिशाभागोदयं कृत्वा ऋतुत्यागो द्वयोर्यदा |
दण्डाख्यं दण्डसंज्ञस्य तच्छत्रञ्च विनिर्दिशेत् ||

मुनिभागोदयं देवि गुणत्यागो भवे द्वयोः |
असिच्छत्रासिसंज्ञस्य यासाख्यं कथयामिते ||

अष्टभागोदयं कृत्वा त्रिभिः क्षीणोर्द्धयोर्यदा |
पासस्य च्छत्रमाख्यातं ध्वजाख्यंमधुनोच्यते ||

वसुभागोदयं कृत्वा गुणत्यागो द्वयोर्भवेत् |
ध्वजस्य छत्रमाख्यातं गदाख्यं शृणुसांप्रतं ||

भूतभागोदयं कृत्वा पक्वत्यागो द्व यदा |
गदस्य छत्रमाख्यातं शूलाख्यं सांप्रत शृणु ||

ताराभागोदयं कृत्वा त्रिभिः क्षीणो द्वयोर्यदा |
शूलस्य छत्रमाख्यातं त्रिषुस्थानोन्नतम्भवेत् ||

अष्टभागोदयं कृत्वा नेत्रत्यागो द्वयोर्यदा |
चक्राङ्कं चक्रसंज्ञस्य पद्माख्यमनुधुनोच्यते ||

नवभागोदयं कृत्वा युग्मत्यागो द्वयोर्यदा |
पद्म लिङ्गस्य देवेशि शिरो भवति नान्यथा ||

सहस्राख्यस्य लिङ्गस्य शिरश्चेन्द्र समं भवेत् |
एतेषां लिङ्गमध्ये तु यदिष्टन्तत्र गृह्यते ||

रुद्रवद्रुद्र भागन्तु दीर्घम्वै संप्रकल्पयेत् |
एकानवति भागं स्यात् पृथुकार्यो विपश्चिता ||

भाग भागे प्रकर्तव्यं विषमैर्लिङ्गमालिकां |
भाग हेतु प्रकर्तव्य यवाकारैस्तु लक्षणैः ||

मोक्षार्थी तद्विनास्थाप्य भक्तिरेवात्र कारणं |
ब्रह्माख्यं पूर्ववत् तस्य केशवाख्योपितद्विधः ||

अष्टोत्तरं तथा भूतं वेदाश्रं रुद्रभाजितं |
सप्ताविंशति भागस्तु नाहकार्यो विपश्चित ||

रौद्राणां लक्षणं वक्ष्ये यथाशास्त्रविनिश्चयं |
रुद्रभागैव कर्तव्यो वेदाष्टाम्रविवर्जनात् ||

तेनेदं रौद्रमाख्यातं लक्षस्योपि तद्विधिं |
पक्षसूत्रविहीनन्तु लम्बसूत्रात्मको यतः ||

वाणलिङ्गन्तथा श्रेष्ठं सर्वसामान्यलक्षणं |
दृष्टमात्रेण तत् स्थाप्यमथवा शास्त्र चोदितैः ||

१३अ)

स्वेच्छालोहैः प्रकर्तव्यं व्यक्ताव्यक्तोथवांगिनं |
अव्यक्तं वा प्रकर्तव्यं त्रिहस्तांतं न चोर्द्धतः ||

काष्ठजं चैव कर्तव्यं व्यक्तातंत्रयमेव च |
एकहस्तात् समारभ्य यावत् तत् षट्करं भवेत् ||

ऊर्द्धं चैव न कर्तव्यं महाप्रति मयोविना |
मृन्मयस्य च लिङ्गस्य शैलवद्विधिमाचरेत् ||

शितं रक्तं तथा पीतं कृष्णं वै ब्राह्मणादितं |
त्रिविधं तत्समाख्यातं पक्वापक्वन्तु सन्धितं ||

मृदयामर्दितं कृत्वा सूक्ष्मवालुकया सह |
लिङ्गं वै वर्तयित्वा तु त्रिधाभागविकल्पनैः ||

पिण्डिका तु तथा कुर्यात् याचयेत् करिषाग्निना |
पक्वमेतन्मया देवि स्थिरलिङ्गं प्रकीर्तितं ||

अपक्वमृन्मयं शुद्धं विवाहं तं त्रिधा अपि |
विनाहोमेन कर्तव्या प्रतिष्ठामत्त केवला ||

दिने दिने प्रकर्तव्यं पूजान्ते तु विसर्जनं |
संख्या युक्तं विना वापि भोगमोक्षप्रसिद्धिदं ||

सन्धितं संप्रवक्ष्यामि लिङ्गं वै मृतमयात्मकं |
वटाश्वस्थ पलासानां प्लक्षोदुम्बरकत्वचं ||

गृह्यकल्कं प्रकर्तव्यं मृत्तिकान्तेन सन्धयेत् |
चूर्णं तत्रापि संयोज्यमाषमुद्गयवातसं ||

मसूरंगो धूमं चैव वालासर्जरसं तथा |
अतसी तैलगोक्षीरं घृतं तत्रापि योजयेत् ||

मदनं सन्धनं चैव पञ्चसप्तादिनानि वा |
माषपक्षोषितं कृत्वा विधिनानेन सुव्रते ||

व्यक्तं क्षेत्रै प्रकर्तव्यं चण्डिकादि यथाहितं |
मुखलिङ्गं प्रकर्तव्यं लिङ्गं वापि विशेषतः ||

जातपीठं प्रकर्तव्यं चतुरस्रादि भेदतः |
प्रवालं स्याटिकंवाथ राजावर्त्य सटिट्टिभं ||

सर्वरत्नमयं श्रेष्ठं मुक्तामणिषु मौक्तिकं |
लिङ्गमुक्तं मया ह्येतत् सामान्यं सिद्धिलक्षणं ||

काम्ये वा दीर्घवक्त्रञ्च सव्रणं कुक्षिलुञ्चितं |
अधः क्षीणोन्नतं पृष्ठं तथान्यत गुरुमस्तकं ||

विकरालमति ह्रस्वं पक्षहीनं विमध्यगः |

१३ब्)

शुभावेन शुभं ह्येतदशुभार्थे प्रशस्यते |
लिङ्गमुक्तमतोर्ध्वानालक्षणं प्रवदामिते ||


इति ब्रह्मयामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते साधनलिङ्गाधिकारो नाम 
प्रकरणं तृतीयं ||


पिङ्गलोवाच ||

वनान्यु पवनं देव काष्ठजार्थे तु सूचितं |
तत् कथं विधिमाख्या हि वृक्षाणां लक्षणं यथा ||

व्यक्तानां लक्षणं नोक्तं मानोन्मानप्रसाणकं |
काम्ये कर्मणि सौम्ये च कथं भक्ति यते विभो ||

भैरव उवाच ||

वनान्यु पवनन्देवि प्रविशेत् प्राग्विधानतः |
तत्रावलोकयेद् वृक्षान् ग्राह्याग्राह्यं तु पंडितः ||

चन्दनं चन्दनं चैव सालं निम्बार्जुनं मतं |
पनसं श्रीफलञ्चैव रक्तचन्दनसिंसपा ||

तिन्दुसाकामखदिरापी या सालं तथैव च |
सरलन्देवदारुञ्च ये चान्ये सारमध्यगाः ||

निर्दोषाग्रन्थिहीनाश्च हीरकोटरवर्जिताः |
ऊषरे वाल्मिके जाताचितेजाता घटाक्षिताः ||

वर्ज्य ह्येते तथान्येपि चान्यदोषसमन्विताः |
सुपरीक्ष्य ह्रसंचादौ सुदृढं व्याधिवर्जितं ||

तस्याधस्तात् समं कृत्वा भूमि यत्नेन लेपयेत् |
जपनं तत्र कुर्वीत यथायोग्याद्वरार्थिभिः ||

द्रुमं वस्त्रेण संच्छाद्य होमं कुर्यात् तं शक्तितः |
दिग्वलिञ्च ततो दद्यात् स्रावयेत् स्थान वासिनः ||

ओं श्रीनिकेतनमस्तुभ्यं देवजुष्टवनस्पते |
संक्रमान्यदितं स्थानात् गुणवष्ट?न्मनोरमं ||

अनयाश्रावणविद्यया गन्धपुष्पधूपवलिं दद्यात् संक्रामितो भवति |

चरु भुक् सम्यक् सन्नद्धः स्वपेद्वै प्राग्विधानतः ||

ओं श्री ह्रीं हूं वौषट् | स्वप्न माणवकः |

कथेत् स्वप्नां प्रभाते तु पूर्ववद् विधिना प्रिये |
तीक्ष्णाय समयं गृह्य कुठारं चास्त्रमन्त्रितं ||

घृताक्तं मृत्युजिन्मत्रैन् मुखं तस्य तु मन्त्रयेत् |

१४अ)

आदौ सुचिह्नितं कृत्वा वक्त्राङ्गं शिरः पादकं |
अधः शिरोर्द्ध पादं स्याद् यतः पादप उच्यते ||

प्रासादस्य यथा द्वारं तथाचक्रं प्रकल्पयेत् |
प्रागीशोत्तरतः पात्यः सौम्यकर्मफलार्थिभिः ||

पातयेदन्ये दिग्भागे स्वकार्यविधिलक्षितः |
पतने शयनं पूर्वं कृत्वा मन्त्रेण देशिकः ||

ओं नमः शिवाय नमो नमः | 

सापाश्रयाय स्वाहा पतने शयने विद्या |
शाखाच्छेदे कृते पश्चादस्त्रैर्भागविकल्पना ||

कर्मशालां च आनीते आकारकरणं भवेत् |
अव्यक्तं वा प्रकर्तव्यं व्यक्ताव्यक्तन्तथैव च ||

पूर्ववच्च विधानेन स्थिरमेतत् प्रकीर्तितं |
व्यक्तं वाथ प्रकर्तव्यं लक्षणं रुद्रपूर्वकं ||

द्विविधं तत्समाख्यातं द्वारहस्त कृतात्मना |
द्वारं मानैः प्रकर्तव्यं त्रिविधन्तत्र लक्षणं ||

प्रासादस्याधमं द्वारं वसुभागकृतोच्छ्रयं |
भागमेकं परित्यज्य पुनः शेषं त्रिधा कुरु ||

एकं पीठ गतं कृत्वा द्विभागे प्रतिमा भवेत् |
कन्यसैर्या? समाख्याता मध्यमा शृणुसांप्रतं ||

वामाद्यैर्भाजितं द्वारं भागं त्यज्य पुनस्त्रिधा |
भागैकेन भवेत् पीठं द्विभागात् प्रतिमोच्यते ||

प्रासादस्योत्तमं द्वारं गुणवद्भाजयेत् समं |
एकं पीठं गतं कृत्वा द्विभागे प्रतिमां भवेत् ||

ज्येष्ठा चैव समाख्याता करमानमथोच्यते |
मलान्तर गते सूर्ये ये दृष्टास्तु सरेणवः ||

रेण्वष्टधाविनब्जे तु अणुरष्टविधीयते |
केशाग्रन्तु तदष्टाभिः केशाग्रैस्तेस्तुलीक्षकं ||

लीक्षाष्टौ तु भवेद् पूका पूकाष्टक यवं विदुः |
यवाष्टौ चाङ्गुलं देवि तद्वयान्तु कलोष्वते ||

षट्कलाभिर्वितस्तिं वै तद्वयात् करलक्षणं |
तेन मानेन या संख्या करमानस्तदुच्यते ||

१४ब्)

सामान्यै तद्विनिर्दिष्टं करमानमतोन्यथा |
स्वैः स्वैः ज्येष्टाङ्गुलं देवि चतुर्विंशेन हस्तकं ||

एक हस्तात् समारभ्य नवान्तं यावगोचरं |
लिङ्गवन् मानमर्चानां तद्वत् संख्या प्रकीर्तिता ||

महाप्रति समन्यच्च त्रिधा देवि यथा शृणु |
त्रिपञ्च करसंख्यातं महाप्रति सकन्यसं ||

त्रिदशानां करैर्देवि महाप्रतिसमध्यमं |
नवपञ्चभि पिण्डेन महाज्येष्ठमुदाहृतं ||

एकांगुलात् समारभ्य यावन्तद्वादशाङ्गुलं |
गृह्ये तत्पूजयेद् भद्रे ऊर्द्धप्रासादगं भवेत् ||

द्वारमाने तु यद्रूपं करमानान्यजोपि वा |
तेषां यद्दिर्घमानं स्याद् विभज्य नवभागिकं ||

तदेकमर्कवत् कृत्वा निर्दिष्टं तु स्वकांम्रलं |
तद्द्वयाङ्गात्त?कं नेत्रं कला नामेति पर्यया ||

तडिभागैर्भवेत् तारा ज्योतिस्तद्भूत भागिका |
षर्णेत्रं(?) तु भवेत् तालं पर्यायं तस्य चोच्यते ||

तालं मुखं वितस्तिं च प्रादेशार्द्ध करै वच |
अङ्गुलादि वितस्त्यतैः प्रमाणाद्यमिहोच्यते ||

नेत्र प्रक्षालमुकुटं किरीटिनञ्चैत्तद्विना |
हस्तार्द्धम्वदनं भद्रे द्विनेत्रं गल उच्यते ||

हृत्तालेन तथा नाभि मुस्कातन्नालनाभितः |
कलान्वितं द्वितालं स्यादूरूजंघे मुख द्वये ||

नेतहीने च कर्तव्ये जानुपाली द्विनेत्रके |
गुल्फौ कला द्वये कुर्यात् पादौ स्यात् सप्तगोलकौ ||

यवाधिकौ विनिर्दिष्टौ दीर्घमानं प्रकीर्तितं |
स जूटं तद्विना तेन नवतालम् पादौ विना ||

मुखन्त्रिभाजितं कल्प्य ललाटं घ्राणवक्त्रकं |
द्वौ द्वौ गोलकमानेन दीर्घत्वेन तु सुन्दरि ||

त्रिधा त्रिर्यक् ललाटं स्याच्चतुरंगुलमानतः |
अपांगान्ते स्थितौ कर्णौ खण्वयाभ्रौ द्विगोलकौ ||

१५अ)

दीर्घत्वेन तदर्द्धं स्यात् तिर्यग्मानं प्रकल्पयेत् |
द्विजवंशम्कुलीनस्य तद्वद्वर्त्तिं प्रकल्पयेत् ||

यवाष्टकौ चतुद्रकौ तस्यार्द्धं ककुभी भवेत् |
पाशौ द्विगोलकाकारौ प्रकृतिस्था वदाद्भृतौ ||

सालङ्कारौ तु पाशौ स्याद् यदृच्छातोनुरूपतः |
ललाटे च भ्रूवोर्मानं तिर्यग्दैर्घान् तृरंगुलं ||

तदनन्तरं कलार्द्धं स्यात् मूले स्थूले यव द्वयं |
सार्द्धं यवयवार्द्धञ्च नयेदग्रं धनुर्यथा ||

द्व्यंगुलोच्छ्रयनासाग्रं पाश्वौरस यवौ भवेत् |
निष्याविदावद्वली वाह्ये पुटौ तारकविस्तृतौ ||

प्रणन्ते द्वार्द्धदीर्घा च चापार्द्ध सदृशे शुभे |
क्रमाद्विनाग्रवं सांभतनासामूलांतगोचरं ||

तारकार्द्धर्द्धमानेन मूले तारं तु निम्नकं |
तिर्यग्दैर्घ्यो क्षिणी कार्ये नेत्रवच्चार्द्धविस्तृते ||

तारावत् तारकन्देवि ज्योतिवज्योतिरुच्यते |
यवार्द्धार्द्धार्द्धगा रेखा तस्याप्यर्द्धाधगा भवेत् ||

मीनोदरवन्ते कार्ये तदग्रे च यवाग्रवत् |
यवमूले च मूलं स्याल्लक्षंतरलतारकं ||

मण्डलं तु कपोलाभ्यां समन्ताच्चतुरंगुलं |
गण्डोन्नतं प्रकर्तव्यं सयवं तारकमेव च ||

हनूषडंगुलंदैदैर्घगोलकं चाग्रजं भवेत् |
अंगुलेन स्मृतो गर्तो गोजी तत्रार्द्धमंगुले ||

अधः संज्ञा च तस्यैव नेत्रार्द्धं चाधरं विदुः |
रेखा तस्यैव कर्तव्या यवार्द्धेन तु सुन्दरि ||

अर्द्धांगुलोत्तरौष्ठं तु यववत् तस्य रेखया |
तदन्तरं द्वियवं भद्रे मृत्कर्णे च तथा यवं ||

चतुरंगुलं तु विस्तारं तिर्यक् वक्तं प्रकीर्तितं |
ऊर्द्धगो जीतुनासाधो द्वियवं चार्द्धविस्तृतं ||

तुर्यसूत्रनिपातेन तिर्यमानेन वक्त्रकं |
प्रथमं केशसूत्रन्तु द्वितीयं वंश उच्यते ||

नासासूत्रं तृतीयन्तु चतुर्थं चिबुरुच्यते |

१५ब्)

ऊर्द्धं तद्वत् प्रकर्तव्यं कर्णौ चायांगयोरपि ||

भ्रूसन्धौ चिबुनासाग्रे पञ्चमं ब्रह्मसूत्रकं |
केशिनं वा शिरोमानं कर्णातंतु कलाष्टकं ||

केशसूत्रावदुर्यावन्नवनेत्रं विधीयते |
मुखमेवं विधं सौम्यं शरीरा वयवं शृनु ||

चिबु हृन्नाभि मुस्कातं सूत्रं कृत्वा तु मध्यतः |
ककुनीस्तन कौसी च सूत्र द्वयं प्रसाधयेत् ||

कक्षौ कटौ तथा द्वे च पञ्चसंख्योर्द्धगा स्थिता |
शिखरौस्तनौ हृन्मध्ये नाभौ कटौ प्रसारयेत् ||

तिर्यक्सूत्रं तथाभूतं कुर्परौ च कलाधिके |
जानुगे च तथा गुल्फः पादाग्रे मूलस्तथा ||

समसूत्रा समस्येदं प्रत्यो वयवमुच्यते |
ग्रीवायार्द्ध करोनाहस्तस्यार्द्धं स्कन्धयोर्वहिः ||

स्कन्ध कक्षांङ्कतरे नाहो वसुगोलकमानतः |
अष्टनेत्रौ स्मृतौ वाहू षड्नेत्रं चाङ्गमूलतः ||

रुद्रवदंगुलैर्मध्ये पंक्तिवद्रग्रतो भवेत् |
उपवाहू स्मृतौ दीर्घौ न च नेत्र प्रमाणतः ||

गोलकार्द्धं भवेत् संधिस्तदन्ते पञ्च चागुलः |
यव सप्तसमायुक्तं विस्तरन्तत्र कीर्तितं ||

कुर्परो वाह्यकस्तद्वङ्सूतांगुलयव त्रये |
वक्त्रं वापि तदा तत्र वेष्टनं चाष्टगोलकं ||

अर्द्धागुलं तदासंधिस्तिर्यग्मानविवर्जितः |
तस्माच्चैवोप वाहुस्तु तिर्यक् पञ्चागुलो भवेत् ||

मूले नेत्रान्तरं भूयो मुनि यवस्तुर्यांगुलः |
गोलकैकान्तरं ह्येकं यवह्रासान्नयेत् क्रमात् ||

अग्रवाहुस्तथा तिर्यक् चतुरंगुलको भवेत् |
कलाप्येकाङ्गुलं सन्धि नाहस्त्रिंगुणसर्वतः ||

हयवाहुः समाख्यातः करौ सम्यग् निवोधमे |
मणिवन्धात् तालदैर्घं करंचागुलसप्तकं ||

तिर्यग् मध्येगुलं पञ्च मूले भूत यवान्वितं |
रसाङ्गुलोर्द्धतश्चैव विस्तरम्परिकल्पयेत् ||

मध्यमायास्त्वंगुलं पञ्च दीर्घमानं प्रकीर्तितं |

१६अ)

अनामातर्जनी चैव सार्द्धे चैव तुरंगुले ||

कनिष्टांगुष्टके चैव सार्द्धांगुल त्रये समे |
तर्जन्याधः स्मृतो गुष्ठो गोलकान्तर मानतः ||

देशिनी पर्वगं यावदुच्छ्रितं तत्प्रकल्पयेत् |
मध्यमायास्तु यन्मूल द्वियवं ग्रन्थिरुच्यते ||

त्रियवोनं कलापर्व मध्ये ग्रन्थि यव द्वयं |
तुर्यनूनं कलाभद्रे मध्यपर्वम् प्रकल्पयेत् ||

यवासंचोर्द्धगं ग्रन्थि अंसोनं रुद्रचोर्द्धगं |
तर्जन्य नामिके ग्रंथि मूले यवसमं भवेत् ||

यवद्वादशकं पर्व मूले चैव प्रकल्पयेत् |
यवसार्द्धे भवेद् ग्रंथिस्तस्योर्द्धे वरवर्णिनि ||

यवैकादशकं सार्धं मध्यपर्वं विनिर्दिशेत् |
यवार्द्धे चोर्द्धगो ग्रन्थि अंसूनं दर्शचोर्द्धगं ||

कन्यसा योस्तु यो ग्रंथिर्यववन्मूलमध्यगः |
यवार्द्धो चोर्द्धगो ग्रन्थि पर्वमूलं यवग्रहैः ||

वसुवन् मध्यपर्वस्तु सार्धस्तस्योर्द्धगो भवेत् |
अंगुष्ठस्य तु यो ग्रंथिर्मूले यव चतुष्टयं ||

यवैकादशकं पर्व प्रथमो यत् प्रकीर्तितः |
यवतुल्य प्रकर्तव्यो द्वितीयो ग्रन्थि चोर्द्धगं ||

तस्योर्द्धगस्तु यः पर्वो यव द्वादशको भवेत् |
मध्यमायास्तु यः पर्वा मूले त्रिगुणवेष्टन ||

मध्ये पर्वोयबूनस्तु त्रिगुणं वेष्टनं भवेत् |
द्वियबूनाग्निवत् कृत्वा चोर्द्धगोनाहकीर्तितं ||

अनामा तर्जनी मूले त्रिगुणोनाहः पूर्ववत् |
मध्ये तद्वद्भवेन्नाहः किंतु स्याद् पूकवर्जितं ||

द्वियबूनो भवेन् नाहः त्रिगुणश्चोर्द्धपर्वगः |
कन्या मूले तु नाहः स्यात् पूर्ववत् त्रिगुणो भवेत् ||

द्विलीक्षूणो भवेन्नाहस्त्रिगुणो मध्य पर्वगः |
चतुलीक्षूणोर्द्धगो पर्वस्त्रिगुणवेष्टनं ||

अंगुष्ठस्य तु यन्मूले त्रिकलावेष्टनम्भवेत् |
द्विकलामध्य * *? तु ततोर्द्ध द्विय वाधेकं ||

१६ब्)

यबूनं द्वियबूनचक्रमोर्द्धवेष्टनं भवेत् |
हुर्द्धपर्वार्द्धगान् देवि नखां सर्वत्र कल्पयेत् ||

मूलनिम्ना नखाः सर्वे मध्योन्नतारुण प्रभाः |
अग्रे तीक्ष्णासिता सर्व लक्ष्यं वै शोभनं यथा || 

एकेनादि सिद्धेन द्वितीयो वाहु सिध्यति | 
कठं कूपादधस्तान्तु चूब्रकौरि तु गोलकौ ||

किञ्चिन्तिर्यग् गतौ तौ च वामदक्षिणयोरपि |
तदूर्धे त्रिकलौ कक्षौ किञ्चित् तिर्यग् गतौ समौ ||

उर्द्धं तालसमन्देवि मध्यसूत्राग्नि गोलकं |
दियवौ मण्डलौतौ तु यवमात्रौ मध्य चूचकौ ||

हृत्सूत्राच्चूचुकौर्द्धं तु द्विकलार्द्धां तु द्विकलार्द्धांगुलं भवेत् ||

स्तनाधस्ताद्गुलं भवेद्रेतिर्यग्घृन्मूलगोचर(?) |
कक्षसूत्रावधिर्यावत् पाश्वैत्ति त्रिकलौ भवेत् ||

हृदिनाभ्यंतरे सूत्रं कृत्वामानं प्रकल्पयेत् |
तस्योर्द्धं त्रिकलं विद्यादधस्तात् त्रिकलं कुरु ||

मध्याद्भूतांगुलं तिर्यक् स्तनसूत्रांत गोचरे |
तस्मात् कक्षान्तरं तद्वदुभयोः पार्श्वोरपि ||

नाभौ तिर्यग् मध्याख्यातं सार्द्धं भूतांगुलं प्रिये |
पुनस्तद्वद् भवेत् पक्षौ कक्षरेखा वसानतः ||

तस्योर्द्धे द्विकलंमान मध्यसूत्रावधिर्भवेत् |
हृत्सूत्रादधस्तद्वदुभयोः संप्रकल्पयेत् ||

निम्नमध्यं यथालक्ष्यं नान्यथा चतभूदरः |
नाभिसुस्कातरे सूत्रं कृत्वा तिर्यक् प्रकल्पयेत् ||

त्रिकलं त्रिकलं मानं द्वौ पक्षौ कटिविस्तरौ |
नाभिः प्रदक्षिणावर्ता यवं सार्द्धं भ्रमात् भवेत् ||

नितम्बस्थौ तु वृषणौ द्व्यगुलं दीर्घमिष्यते |
वेष्टनं द्विकलान्तस्य लिंगदीघ द्विगोलकं ||

त्रिकलं वेष्टनं तस्य मध्ये अग्रे द्विगोलकं |
तालमानं भवेदूरु मूलदेशे तु विस्तरं ||

तस्याधोरविवद्भज्य यावज्जान्वन्तगोचरं |
मूलादर्द्धंगुलं त्याज्य भागे भागे प्रकल्पयेत् ||

तावद्यावद् भवेदग्रे गोलक त्रयमेव हि |

१७अ)

सर्वत्र त्रिगुणो नाहस्तिर्यग् शक्त्याली द्विगोलिका ||

सन्धिरेकाङ्गुला तत्र वेष्टन रुद्रगोलकैः |
तस्याधस्तात् कलापक्तिनाहोजंघा प्रकीर्तितः ||

मध्ये सूर्यकलानाहस्तस्याधो दशभाजितं |
एकैकमङ्गुलं त्यक्ता नाह * *? श्चात्र परस्परं ||

तावद्यावन्नयेदग्रं यावत् स्यात् सप्तगोलकं |
पादमध्ये भवे तिर्यक् सांगुलं द्विकलं पुनः ||

त्रिकलं चाग्रपादे तु पाष्णिका द्विकालं बुधः |
पाष्णिगुल्फान्तरा चैव द्विकलं तद्वदेव हि ||

सेय वस्त्रांगुलोङ्गुष्टस्तद्विना देशिनी भवेत् |
रसयवकलामध्या निर्नामो विंशतिर्यवैः ||

यवाष्टादशकै कन्या दीर्घमानमुदाहृतं |
पश्चाङ्गुलैर्भवेन्नाहो मूलाङ्गुष्टे ततोर्द्धतः ||

षडङ्गुलं पुनः पञ्च लक्ष्यं सपाशिरोयथा |
देशिनी त्र्यङ्गुलो नाहो मूलमध्ये यथाकला ||

पुनश्चोर्द्ध त्र्यङ्गुलोनार्हः शेषान्य शृणुसांप्रतं |
तर्जन्यष्टांश हीनस्तु मध्यमानाह कीर्तितः ||

मध्यादष्टांश हीनश्च निर्नासोनाह उच्यते |
अनामाष्टांशा हीनस्तु कन्यानाहं प्रकल्पयेत् ||

मूलनिम्नानखाः सर्वे मध्योन्नतारुणप्रभाः |
मुखोन्नतशिताकार्या लक्षशोभा यथा भवेत् ||

शिरोनाहो भवेत् तस्य नेत्राष्टादशकेन तु |
पञ्चविंशतिभिर्नेत्रैः उरः संवेष्टनं भवेत् ||

एकविंशति भिर्नेत्रैस्तदधो वेष्टनञ्च यत् |
त्रयोविंशकलानाभो तस्याधश्चतुर्विंशकः ||

पश्चासदङ्गुलैनाहः कटिस्याच्छोभनं यथा |
सूत्रैः सूत्रसमां कृत्वा यथास्थानसमीपगाः ||

कविरौ तु पुटौ तुल्यौ ज्योतीसृत्कणिरेव च |
ककुनीचूचुकौ तद्वत् समसूत्रमुदाहृतौ ||

प्रतिमाया प्रसन्नाया लक्षणतदुदाहृतं |

१७ब्)

विषमायान्यथा देवं विषमं सूत्रकल्पना ||

स्थानकेन विनिर्दिष्टा सायुधा धनुमादितः |
आसस्था च पद्माद्याडंदण्डान्ता सप्त त्रिर्यगाः ||

विकृताक्रूरवेताला कुब्जाविभ्रान्तविभ्रमा |
नाद्यारम्भस्थिता चान्या यथासर्प हेतुतः ||

एवमाद्यास्त्वन्येकाश्च दीर्घह्रस्वा कृसातुरा |
विषमास्ताविनिर्दिष्टा यास्त्वन्याद्वसमासमाः ||

स्त्रिया रूपं प्रवक्ष्यामि लक्ष्यलक्षणयोरपि |
तद्घादैर्घ्यात् कला गृह्य दुर्वादैर्घ्यान्तथैव च ||

कटिस्थं कल्पयेन्नाहं जघने विस्तरे यतः |
मध्यदीर्घात् कलां गृह्य तिर्यगेकांगुलं यथा ||

स्तनौ द्वौ कल्पयेद्वृन्तौ समन्ताच्चतुरङ्गुलौ |
कण्ठकूपाधो यन्मानं तयो गृह्यांगुलांगुलं ||

इषुयवौ मण्डलौ तौ त्रियवौ मध्य चूचुकौ |
हनुभ्यां मूलदेशे तु पृथुत्वा गृह्यचांगुलं ||

तद्विधा भाज्यन्यस्तव्यं ललाटे वक्र दीर्घता |
नासोन्नताद्यवं चैकं गृह्यस्त?र्युग्मयोर्न्यसेत् ||

मूले स्थौल्योर्थकन्देवि परतः पूर्ववद्यथा |
गण्डोन्नताच्च ऋत्वशं गृह्यतं नेत्रयोर्न्यसेत् ||

दैर्घ्योत्तदर्द्धं विस्तारं कर्णौलचांशगोलकौ |
तत् पृथुत्वाच्च संगृह्य स्वभावस्थोदितो मया ||

भूषणोज्ञान तन्मानं तद्योग्याल्लम्बनो नवा |
ललाटं तुर्य भाज्यतिर्यक्कर्णान्त गोचरे ||

कचसूत्रायतं कार्यं तत्प्रमाणान्नसंशयः |
स्कन्धौ हीनौ प्रकर्तव्यौ गोलकार्द्धेन नान्यथा ||

वाहो दैर्घ्यात् कलां गृह्य स्फिचौ वृत्तस्य कारणं |
ग्रीवार्द्ध गोलकाद्वीना पृथुत्वादूर्द्धतो न्यसेत् ||

प्रवाहुकात् तथा गृह्य दैर्घ्यं गोलकमानतः |
ऊर्धोरर्द्धागुलं न्यस्य जानुनी च तथैव च ||

पृथुत्वाच्च मिदं न्यस्य पौडीलं चार्द्धमंगुलं |
पादौवोच्चै प्रकर्तव्यौ अङ्गुलार्द्धेन सुन्दरि ||

तलपादौ समौकार्यौ पाष्णी गुल्फौ तथैव च |

१८अ)

अंगुलीनां स्वनाहान्तु गृह्याष्टांसं च सुन्दरि ||

दीर्घत्वेन न्यसेत् प्राज्ञः करयोस्तद्वदेव हि |
शेषमन्यं यथोद्दिष्टं लक्षणं प्राक्प्रचोदितं ||

लक्ष्यञ्च संप्रवक्ष्यामि स्त्रीमान च यथा भवेत् |
किञ्चिन्नतो भवेत् स्कन्धौ सुमध्या च कृशोदरी ||

सुकपोलासुनासा च सुप्रसन्ना सुद्धत्व(?) च |
अलकावतंसे संयुक्ता विम्वाष्टादधरा सुभा ||

किञ्चिदारक्ततरला विशालानेत्र य *? ला |
नितम्बे किंकिनी भारलालना ललनालसा ||

रूपं भैरव नाथस्य यथा चैव तथोच्यते |
जूटो नवकला तस्य सर्वैर्वद्वस्तु मध्यतः ||

ऊर्द्धांशे चन्द्रसंयुक्तो दैर्घ्यं द्विकलमानतः |
कलाविस्तरमध्ये अग्रेर्द्धांगुलवद्यथा ||

द्वितीयेन्द्रममाकरः कर्णौ लम्बौ त्रिगोलकौ |
सार्द्धं वसु कलावक्त्रं ललाटं त्रिकलोच्यते ||

नासाभूताङ्गुलादीर्घा सार्द्धगोलकमुच्छ्रिता |
षडंगुलं वक्त्रभागं द्व्यगुलं यसृतं भवेत् ||

दंष्ट्रे गोलकवद्वावह्ये तीक्ष्णाग्रे चन्द्रसंप्रभे |
पञ्चाङ्गुला भवेद्ग्रीवेष्टनेन्दु कलामता ||

स्कन्धौ सप्तांगुलदीर्घौ भुजौ सप्तदशांगुलौ |
प्रवाहू दिक्कलाअदिर्घौ करौराष्टाङ्गुलौ समौ ||

सार्द्धभूतांगुला मध्या द्वे न्ये पञ्चाङ्गुले समे |
अर्द्धागुलं विनाकन्या तद्वज्जेष्टं प्रकल्पयेत् ||

नखादीर्घांगुलोर्द्धा च वेष्टनं चानुपूर्वशः |
ज्ञात्वा ज्ञात्वा प्रकर्तव्य भुजौ त्रिगुणनाहतः ||

वक्षस्तु द्विकलोद्रेकं हृद्दैर्घ्यं चांगुलम्भवेत् |
तद्वन्नाभिस्तथा सुष्क उरुञ्चैन्द्र कला भवेत् ||

त्रयोदश कलाजंघे जातू पञ्चांगुलौ मतौ |
अत्रापि त्रिगुणो नाहः पादौ पञ्चदशांगुलौ ||

तिर्यगाग्राङ्गुलः सप्तमाध्यवैषट्प्रकीर्तितः |
कूर्मपृठोन्नतौ पादौ तलावलक्तसप्रभौ ||

१८ब्)

पूर्वादष्टांशदैर्घ्यत्वं पादागुलीः प्रकल्पयेत् |
वेष्टनं चानुरूपेण यथाशोभा भवेत् यथ ||

नवविंशकलानाहौ वक्षस्थानेषु सुन्दरि |
सप्ताविंशाधतोनाहो विंशाष्टौ नाभिरुच्यते ||

नाह एषः समाख्यातः कटि स्यात् त्रिंशगोलिका |
लिङ्गोर्द्धं त्रिकल तस्य नाहः कलाचतुष्टयं ||

वृषणौ द्विकलौ लम्बौ वेष्टनं द्विसमंगुलं |
लक्षणं तन्मया प्रोक्तं प्रधानं लक्षमुच्यते ||

नेत्रे वृत्तसमाकार्ये भ्रुवोक्तं चितसंनिभौ |
ललाटे तृतीयं नेत्रं भ्रू?हीनं परिवर्तुलं ||

कपालमालाशिरसि स्रग्दामत्वेन लम्बितं |
जान्वं तं द्वादशकरं षोडषाष्टादशोथवा ||

शूलैर्भिन्नान्वकोद्धृत्य द्वौ भुजौ परिकल्पयेत् |
खड्गखेटौ धेनुवाणौ घण्टाडमरुकायोरपि ||

कर्तृमुण्डौ करौ द्वौ तु पाशांकुशस्तथैव च |
कपालखट्वाङ्गधरं द्विभुजं गजचर्मधृक् ||

वरदाभय हस्तौ च व्याघ्रचर्मकटिस्थितं |
नागैर्यज्ञपवीतं तु कोशैर्वा तत्प्रकीर्तितं ||

पञ्चमुद्रासमायुक्तं भूतमातृसमावृतं |
एकास्य पञ्चवक्त्रं वा तदा द्वे वामतो भवेत् ||

दक्षिणे चैव द्वे कार्ये वक्त्रं मध्यं तु पञ्चमं |
तद्रूपणैव सर्वम्वै विवृतास्य दंष्ट्राननं ||

लेलिहारं सनासवारक्ष?पूर्णे भासुराः |
भैरवोयं पृथक् कार्यो मातृमध्ये थवा भवेत् ||

तासारूपं प्रवक्ष्यामि स्थिता चानुक्रमे यथा |
विघ्नेशं पश्चिमं वक्त्रं गजवक्त्रं वृहोदरं ||

पञ्चतालस्मृतो नाहः व्यालवद्धोदरं शुभं |
मालंलकृतसङ्ग्रीवो भुजास्तुर्याक्यसूत्रधृक् ||

कुठारकरसंयुक्तः सर्वयज्ञोपवीतिवान् |
दन्तलड्डुकहस्तस्तु त्रिनेत्रो वामनाकृतिः ||

पद्मासनश्च तत्रस्थो वीरासनमथापि वा |
कृष्णमूषकसंस्था वा पद्माधस्ताथवा लिखेत् ||

१९अ)

ब्रह्माणी चादितः कृत्वा पक्तिस्थाश्चोत्तरानना |
नगरे ग्रामखेटे च पुरे वै प्रासादादिषु ||

यतोदक्षिनदिग्भागे कर्तव्यास्तु शुभोदयाः |
चतुर्वक्त्राविशालाक्षी पिङ्गाभामुकुटोन्नता || 

साखक्षसूत्र करासौम्या कमण्डलुधराशुभा |
वरदाभय हस्ता च कार्या चैव चतुर्भुजा ||

मृगाजिनोत्तरीयो च द्विनेत्रा तु कज्जासना |
पञ्चतालार्द्धतालेन नाहोजठरमण्डले ||

ब्रह्मरूपधरां देवीं हंसस्थां वा प्रकल्पयेत् |
त्रिनेत्रा चतुर्हस्ता च सौम्य वक्त्रासुरूपिणी ||

शूलोद्यतकरादेवी वरदाभयपाणिनी |
घण्टाडमरुकं चान्यं पुष्करं परिकल्पयेत् ||

व्याघ्रचर्मांवरा चैव व्याघ्रचर्मोत्तरीयका |
दुर्मुखस्था कजस्था वा रुद्ररूपेण चात्मना ||

कन्यारूपधरा देवी षड्वक्त्राशिखिवाहना |
द्विषट्करा तथाकार्या द्विभुजैकाननाथवा ||

प्रसादाभवयतर्जन्या पद्मस्थाम्वा प्रकल्पयेत् |
कार्तिके यस्य यद्रूपन्तद्रूपेणैव कारयेत् ||

द्विरष्टवर्षाकारा रूपाढ्या वैष्णवी भवेत् |
चतुर्भुजा सौम्यवक्त्रा सर्वालकारभूषिता ||

शंखचक्रगदाहस्ता हलहस्तायशोभना |
पक्षिराजस्थिता वाथ पद्मासनामथापि वा ||

विष्णुरूपेण साकार्या सर्वासुरविमर्दनी |
वाराही घोणवक्त्राभा याम्या वा चान्नकानना ||

याम्यादशभूजाभीमा दंष्ट्रालाविकृतानना |
खड्गखेटधनुर्वाणपाशांकुश सुदण्डधृक् ||

कुठारकरपत्रञ्च मुषलञ्च तथैव च |
यमरूपेण तन्वंगी वाराही वा वृहोदरा ||

द्विभुजा च तथा कार्या खड्गदण्डसमन्विता |
किन्तु सा मेघवर्णा च यमरूपं द्विधायतः ||

वाराही महिषस्था च याम्याघोणासना भवेत् |
पद्मस्था वा प्रकर्तव्या कृष्णा * * * * * *? ||

१९ब्)

* * * * * * * *? सर्वाङ्गैः 
सूक्ष्मनेत्रिका |
लाच्छनं कारयेत् तस्या सुरूपा यौवनान्विता ||

तिलकालकसंयुक्तावज्रहस्ता वरप्रदा |
द्विभुजैकमुखा देवी एन्द्ररूपधरा शुभा ||

पद्मस्था वा प्रकर्तव्यः तथा हस्त्यधतोलिखेत् |
चामुण्डा यास्तु यद्रूपं तत्प्रवक्ष्याम्य शेषतः ||

लक्ष्यमात्रेण देवेशे लक्षणं तस्यनो भवेत् |
केषाञ्चिल्लक्षणं प्रोक्तं केषाञ्चिल्लक्षमात्रकं ||

केषाञ्चिदुभयं देवि नेत्रकोषोद्भवायतः |
चण्डरूपा तु चामुण्डा ज?रोफेतु समुत्थिता ||

वृत्तानाकोटराक्षी च तृतीयं वृत्तमुन्नतं |
ललाटे तत्प्रकर्तव्यं भ्रूहीनं भ्रासरूपिणं ||

जटाज्वालाकृतिश्चोर्द्धा केशादावाग्नि वर्चसा |
व्याडैर्वद्वललाटे च मुण्डमाला ततोपरि ||

भग्ननासाहनुर्सुस्का गडौ कूपाकृती भवेत् |
दीर्घग्रीवागिराला च त्रिकला तालनाहतः ||

वेवांगुलाविवृतास्यादंष्ट्रालारक्तनिर्झरा |
जिह्वांगुल द्वयं वाह्ये लेलिहारक्तसन्निभा ||

चर्मास्थि सूत्रसंयुक्तौ भुजौ दीर्घौ करांगुलौ |
नखादीर्घाग्रतस्तीक्ष्णास्तनौ लम्बौदशांगुलौ ||

शिरालौ मांसहीनौ च उरः कङ्कालसन्निभं |
नदी भ्रमणभग्नीभा निर्मासौदरनिम्नगा ||

कटिः शुस्काति निर्मान्सा विवस्त्राघुर्घुरान्विता |
निर्मासोरुस्तथाजानु जंघे दिर्घशिरान्विते ||

अस्थिचर्मनिवद्धा च पादौ दीर्घांगुली तथा |
गोणसै नूपुरौ तस्याः सपैर्वद्धा तु मेखला ||

व्याघ्रचर्माम्वरा वापि गजचर्मोत्तरीयका |
मुण्डमाला प्रलम्बांगी महाव्रतधरासुभा ||

महाप्रेतासनस्था च महाचकसंयुता |
रक्तपूर्ण पीबन्ती च खट्वाङ्गाङ्ग कृता शुभा ||

मुण्डकर्तृकराभीमा करैकर्णविभूषणं |
डिम्भैर्वापि प्रकर्तव्यं मघै(?)धाकुंडलं शुभं ||

२०अ)

ग्रीवाकरौ तथा वाहू जानुकटिशिरोदरं |
सर्पैर्वागोणसै वापि सर्वागं चाविभूषयेत् ||

यथा भैरव रूपेण तथातां च प्रकल्पयेत् |
चामुण्डा किन्तु निर्मांसास्त्रीरूपा च विशेषतः ||

प्राङ्मुखो भैरवः कार्यो भृङ्गी वामांसवर्जितः |
केशचर्म परिभ्रष्टः सुस्ककङ्काल सप्रभः ||

त्रिनेत्रो योगयुक्तस्तु योगासनसुसयुतः |
नाटेश्वरः प्रकर्तव्यः प्राक्सौम्ये व निर्मितः ||

किंत्व सौताण्डवारम्भः भुजैर्वहु समाकुलः |
अधोर्द्धदिग्मतास्ते तु दशादौ यावदिग्मता ||

विशाखस्थानचरण अङ्गह्रासादिलास्य धृक् |
प्रस्फुरद्वदनं शुभ्र मानग्रंमस्तकोन्नतः ||

जटावन्धेन द्वौ कार्यौ भुजौ द्वौ चोर्द्ध चर्म धृक् |
अन्यौ द्वौ तालिकाकार्यौ द्वौ चान्यौ शूलखड्ग धृक् ||

खट्वाङ्गोद्यतपाणि च कपाले कृत हस्तकः |
करणैर्द्रुतलयाद्यैश्चारुचारी गतादिशः ||

एवं ज्ञात्वा प्रकर्तव्यं भुजसंख्यानुरूपतः |
नन्दीदक्षिणतस्तद्वन् सुरङ्गवाद्य तत्परः ||

वामतः कालसंनिख्य वंसवाद्य स नृत्यकः |
वीणावाद्यदनगान्धर्वा सनृत्यागणनायकाः ||

भृंग्याद्याराह्यातः सर्वे नृत्यगेयसमन्विताः |
कारयेन्नाद्य रूपन्तु सर्वालङ्कारभूषितं ||

मयूरासन षट्वक्त्रः कार्तिकेयः कुमारवत् |
जवाकुसुमसंकाशः भुजैर्द्वादशमण्डितः ||

द्वौ द्वौ पार्श्वयोर्वक्त्रं पृष्ठतश्चैव कल्पना |
धनुवाणस्तथा शक्तिः पताकाकुक्कुटो परः ||

घण्टाडमरुकं चाब्जं खड्गखेटस्तथैव च |
वरदाभयहस्तञ्च द्वादशैवं प्रकल्पयेत् ||

यदाचैकमुखं वालं द्विभुजं कारयेत् तदा |
ललाटे चीरका वद्धः प्रसादाभय तर्जनी ||

तालपत्र कृतौ कर्णौ ग्रीवा स कण्ठिका भवेत् |
पादौ घुर्घुरमाला च कटौ स्यात् कटि मालिका ||

२०ब्)

भिन्दि माला भुजाभ्यान्तु करौ कङ्कणभूषितौ |
उभ्रम्वापि प्रकर्तव्य वीरासनमथापि वा ||

पद्मस्थं शिखी चाधो वृहद्वक्षस्तनूदरः |
सदा शिवस्य देवस्य विग्रहं चाधुना शृणु ||

चतुर्गजापरिसंह चतुसंख्यासनौपरि |
चतुःपादं कजार्द्धन्तु कर्णिकोपरि संस्थितं ||

चतुर्वक्त्र चाष्टभुजं चन्द्रार्द्धकृतशेखरः |
त्रिनेत्र ध्यानससम्पन्नपद्मासनसुसंस्थितः ||

पार्श्वयो द्वौ मुखौ मध्ये द्रेश्यं त्रयं प्रकीर्तितं |
चतुर्थ पृष्ठतो भाव्यं यतोद्रेश्य मुखं तु तत् ||

विधिरयं समाख्यातो व्यक्तानां चतुराननां |
षडष्टदशवक्त्राणां पृष्टतश्चैक कल्पना ||

हस्तौ मुकुलिता कारौ हृत्स्थौ चैव प्रकल्पयेत् |
नितम्वस्थोत्तानकौ द्वौ त्रिशूलं डमरुकं तथा ||

रुद्राक्षमालासंयुक्तं पुस्तकं कर एव च |
ना?मैकलीनदृक्कार्यो योगयुक्तः प्रसन्नधीः ||

दक्षिणस्था श्रिया कार्या चामराद्यतहस्तिका |
वामे सरस्वाती कार्या चामरोक्षपशोभना ||

कर्तारं चाषसंलिख्य जानौ प्रणतसन्निभः |
पुष्पैः पूर्णकरण्डैस्तु धूपहस्तप्रणामकृत् ||

व्यक्ते विधिरयंख्यातो दातारानुकृतिर्भवेत् |
सदाशिवत्वसंसिद्धं शिवं शुभमुदाहृतं ||

सदाशिवकरं शान्तं सदाशिवस्तथओच्यते |
उमामाहेश्वरौ कार्यौ यमलौ दिव्यरूपिणौ ||

पृथग्भुतावामनस्थौ केकरान्योन्यवीक्षणौ |
प्रसन्नावालासमं नेत्र वामोरुस्थाथवा उमा ||

स्कन्धहस्ता स्थितो देवी चिवु हस्तो महेश्वरः |
अधोवालोकयेद्रुद्रो देवी चोर्द्धावलोकना ||

एकविम्बे द्वयं रूपं चार्द्धनारीश्वराथवा |
वामाङ्गवस्त्रिया रूपं दक्षिणे हर एव च ||

स्त्र्याभि नयनलक्षण कुचभार युतेन च |
कृशोदर्ये द्वे सद्वस्त्रा अर्द्धोन्नतविवस्तकः ||

२१अ)

पुंभावेन स्मृतो लक्षः जटामकुटशोभितः |
हरिरुद्रौ तथा भूतौ वामदक्षिणकल्पनात् ||

निम्नांगोहरिभूजौ द्वौ शंखचक्रविभूषितौ |
रुद्रोन्नतः तथा भूतं शूलाक्षसूत्र धृक् करौ ||

अर्द्धं जटालंमूर्द्ध्नस्तु किरीट्यर्द्धसमुज्वलं |
व्यालयज्ञोपवीत्यर्द्धमालार्द्धेन विभूषितं ||

अर्द्धनारीश्वररूपं हरिशङ्करयोस्तथा |
उभ्रं रूपं प्रकर्तव्यं चासनस्थापि नैव च ||

दुर्गारूपप्रवक्ष्यामि यथाशास्त्रस्य निश्चयः |
एकवक्त्रा त्रिनेत्रा च भुजैविंशैस्तु संयुता ||

सायुधासौम्यसंक्रुद्धा कृशोदर्याभिरूपिणी |
खड्गखेटोधनुवाणौपविदण्डो तथैव च ||

पाशांकुश गदा चैव ध्वजघण्टा च दर्पणं |
क्रकचं शक्तिशूलञ्च कुठारामुद्गरस्तथा ||

डमरुं चाभयं चैव महिषासुरमर्दनी |
शिरच्छेदान्नराकारः खड्गहस्तः मुदारुणः ||

उत्थितः तच्छिरो ग्राह्यं देव्या हस्तेन दर्शयेत् |
असृग्वाराम्रवन्ती च भिःयतनाहिषमस्तकः ||

शूलैभेद्यं तु तत्पृष्टं त्रिकटौ यह्नि नाहतं |
सिंहासनोपरि कार्या पद्मे वाडभ्रसंस्थिता ||

अम्बिकारूपसंपन्ना कौमारी सदृशा भवेत् |
गन्धकपरिकौर्द्धाधस्तनौस्तस्यां प्रकल्पयेत् ||

द्विभुजा च त्रिनेत्रा च वक्त्रैकाचन्द्रमसप्रभा |
पद्मासना च तत्रस्था हस्तोत्तनातपश्विनी ||

यतः पञ्चाग्निसंयुक्ता मोक्षसूत्राकृशोदरी |
पञ्चाग्निसंप्रवक्ष्यामि यथाशास्त्रे विनिर्णयः ||

मात्रापित्रादिकस्त्यागाः प्रथमस्त्वग्निरुच्यते |
द्वितीयोग्रीस्मकालस्तु तृतीयो भास्करः स्मृतः ||

चतुर्थस्तु निराहारः षष्टकालस्तु वा भवेत् |
पञ्चमश्चाग्नि कुण्डे तु नित्यं होमरता भवेत् ||

पञ्चाग्नि ग्रहमाख्यातं तन्तुकुण्डाग्नि पञ्चकं |
श्रियो रूपमती वक्ष्ये श्रियार्थं कुरुते यथा ||

पद्मासनस्था पद्मस्था पद्महस्तविभूषिता |

२१ब्)

नितम्बो द्वौत्तानकौ द्वौ न्यत्कासौस्यानना शुभा ||

पार्श्वयो करिणौ कार्यौ घटोद्यतकरोपरि |
साभिषेकारविन्देन श्रियैवं श्रीप्रदा लिखेत् ||

द्वारस्योर्द्धे गृहे वापि वृक्षैकेथ चतुष्पथे |
महादेवं प्रवक्ष्यामि रुद्राष्टशतवौ वृतः ||

स्वमतं चोच्छ्रयायामं द्विदशैर्भागभाजितं |
सूर्यैकविस्तर कार्यो दीर्घोथ चतुरस्रकः ||

षष्टियुग द्विशतं भद्रे पदं तत्र प्रसिद्ध्यध्यति |
चतुःपञ्चाशकैर्वाह्ये शोभार्थं परिकोच्छ्रयः ||

पद्ममालाविचित्रं वा सद्दारुघटमालिका |
अधोर्द्धं त्रिपदं त्यज्य तद्वयोः पार्श्वयोरपि ||

चत्वारिंशत् पदैर्मध्ये कारयेत् मूलरूपकं |
षट्पदेन भवेत् पद्मं सिंहासिंनमथापि वा ||

तृपञ्चपदकै देवं शेषशोभान्तर भवेत् |
अधः पक्ष्या तु देवेशे मध्यादुभय षट्पदं ||

धूपाधारञ्च नैवेद्यं पूर्णं पदद्वयं भवेत् |
अन्यौ तु द्विपदौ यौ तु समखः कर्त्रस्तत्र वै ||

प्राञ्जलि प्रणतौ तौ तु जाभ्यांमवनी गतौ |
शेषाष्टोत्तर पदं यत् तत्र रुद्रान् प्रकल्पयेत् ||

त्रिनेत्रा द्विभुजाः सर्वे नीलकण्ठैक वक्त्रकाः |
त्रिशूलव्यग्रहस्तास्ते ज्ञानहस्तास्तदेक्षणाः ||

वीरासन स्थिताः सर्वे योगासना अथापि वा |
पद्मासनो भवेद् देव नीलकण्ठस्त्रिलोचनः ||

करौ द्वौ कारेत् तस्य व्याख्यानोद्यतलीन दृक् |
सर्वाभरणसंयुक्तो भुजङ्गैर्भुजभूषितः ||

सहटा भासुराकारश्चन्द्रार्द्धकृतशेखरः |
सौम्यरूपप्रसन्नश्च स्फुट त्यङ्कजसन्निभः ||

उर्द्धं ये चतुरो भागा ह्र?सैकैकं तु कारयेत् |
विंशभाग हृतो यस्तु तत् क्षेपञ्च यथा शृणु ||

शोभातिर्यग्ददेद्भगं कौवद्भागेन कल्पना |
चतुर्भागैः पुनस्तद्वच्चतुष्कौवत् प्रकल्पयेत् ||

२२अ)

त्रिभागोर्द्धं तथा भूतं द्विभागात् पद्मकुड्मलं |
त्रिभागैश्चाधतो देवि कीलकं परिकल्पयेत् ||

विचित्रचित्र देव्यैरत्नमालादिकैः शिरः |
मध्ये न च पदैर्देवि अहं तत्र समालिखेत् ||

तद्रूपेण वरारोहे किं त्वहञ्च चतुभुजः |
पदद्वादशकम्वक्ष्ये त्वमादि गणभृंगिकः ||

कुमार ब्रह्मविष्णुञ्च रुद्रां षट्टत्ववासिनः |
शेषे विद्याधराकार्या मालाहस्तास्तु तिर्यगाः ||

उरसाधो शिरः पादौ सोपानाश्चाभ्रमध्यगाः |
रुद्राणां संप्रवक्ष्यामि नाम तेषां पृथक् पृथक् ||

वामदेवो महातेजा हलाहल तथैव च |
त्वत् पृष्टा हि स्थिता ह्येते कुमारात् परतः शृणु ||

पटरुद्रञ्च ज्येष्टञ्च गहनीसं तथैव च |
अधश्चाष्टोत्तराणाञ्च कथयामि प्रति प्रति ||

ऐशान्यादि स्थितास्ते तु गोमुत्री क्रमयोगतः |
अमरेशं महाकालं गोकर्णं चाष्टहासकं ||

संकुकर्णञ्च प्राजेशं क्रोधेशं भैरवं तथा |
शंभुर्विभुग्गणाध्यक्षः त्र्यक्षस्त्रिदशवंदितः ||

सम्बाहश्च विवाहश्च नतो लिप्स विचक्षणः |
विद्येशो ज्ञानवान् मित्रज्ञानज्ञो वेदपारगः ||

मातृपिंगलभूपाल वलि विद्याधिपः सुधीः |
दुःखकृतरत्नधारी च जटामुकुटधारिणः ||

निधीशो रूपवान् धन्यः सौम्यदेह प्रसाद कृत् |
प्राकाशो लक्ष्मि वां कामः सूक्ष्मा तीक्ष्णः क्षपान्तकः ||

शीघ्रोलघुवायुवेगः कपदीमेघवाहनः |
पञ्चान्तकः पञ्चशिखः पाश हस्ता महावलः ||

वलो हृति वलश्चैव दीर्घवाहु जलान्तकः |
श्वेतश्च जयभद्रश्च वडवास्यः सुभीमकः ||

निर्-ऋतो मारणो हन्ता क्रूरदृष्टिर्भयानकः |
ऊर्द्धगेहे विरूपाक्षो धूमालोहितदंष्ट्रिवान् ||

याम्यो मृत्युहरोधाता विधाता कर्तृरेव च |

२२ब्)

कालोधर्मपतिर्योक्ता वियोक्ता च यम प्रियः ||

अग्निरुद्रो हुताशी च पिङ्गलः खादकोहरः |
ज्वलनो दहनो वक्त्रः भस्मान्तक क्षयान्तकौ ||

कपालीशो अजो बुद्धो वज्रदेहः प्रमदकः |
विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदशाधिपः ||

सुधैर्या ग्रसनः शर्वः पातालीशो वृषो वृषः |
पालको वीर्यानंतश्च शुभ्रोलोहितको परः ||

एते रुद्राः समाख्याताः पिंड्यद्दाविंशकं शतं |
सैलैकः खण्डमाख्यातं चित्रहीनं तु कारयेत् ||

काष्ठजे वातदाचित्रं त्रिखण्डं सन्धितं समं |
किन्तु स्वजातिभि कार्यं तच्छल्यान्तरसन्धनं ||

पत्रिकां वाद्यतः क्षील्य लोहकंटैर्विसन्धितः |
पयोनिगमनन्तु भ्रकीलकान्नैकारयेत् ||

काष्टजानां मयं न्यायो मूलं मुत्थासंधनं |
अनन्तीशस्य यद्रूपं तत्प्रवक्ष्याम्यनुक्रमं ||

आयामस्य त्रिभागूनं विस्तरञ्च भवेदिह |
आयामचन्द्रवत् कृत्वा विस्तरं सूर्यवद् भवेत् ||

चत्वारिंशति विभागैर्दारुं चैव गुणोर्द्धतः |
भागैकं तलपट्टेन दैर्घात्सान्तयोः पुनः ||

षट्त्रिंशतिभिर्भागैस्तु मध्येनन्तं प्रकल्पयेत् |
भागष्टकेन पद्मं स्यात् सार्द्धभागैः प्रचोर्द्धतः ||

भागाष्टादशकानन्तो यद्वसुद्विगुणं कुरु |
अधोर्द्धं पट्टवत् कृत्वा द्विस्थाप्यकस्तथा भवेत् ||

वामदक्षिणयोगेन सूक्ष्मश्चैव शिवोत्तमः |
एकनेत्रैकरुद्रस्तु महाद्युतिस्त्रिमूर्तिकः ||

श्रीकण्ठश्च शिखण्डी च वामाविन्धी? तथैव च |
दातारौ चाधतो लिख्य शोभस्थाने तु सुन्दरि ||

पद्माधोनालवद्भागः शेषशोभा च पट्टवत् |
शिरोर्द्धं पूर्ववत् कृत्वा मध्येश्वरञ्च कारयेत् ||

योगासनञ्च योगीन्द्रं योगाभ्यासरतः सुधीः |

२३अ)

शेषं शोभा यथा यथा कार्या हंसो वाचाघ्मरा वृतः ||

रुद्रास्त्रिनेत्रकाः सर्वे शूलपुस्तक हस्तकाः |
जटामुकुटसंयुक्ताश्चन्द्रार्द्धकृतलांच्छनः ||

पद्मासनस्थो भगवान् व्याख्यानोद्यत पाणिनः |
शूलाक्षसूत्रसंयुक्तः त्रिनेत्रः सौम्यवक्त्रकः ||

प्रतिमा भैरवस्यवतां प्रवक्ष्याम्यनुक्रमं |
आयामं पक्षवत् कृत्वा दशभिर्विस्तरम् भवेत् ||

त्रिपञ्च तिर्यकं भाज्य ऊर्द्धञ्चैव तथा भवेत् |
त्रिभागं चोर्द्धतः स्थाप्य सद्वारुञ्च शतार्द्धकं ||

तदन्तैकं कृतं पट्टं पुनस्तद्वद्युगान्तरं |
पदपञ्चाशकैर्मध्ये भैरवं तत्र कारयेत् ||

प्रभामण्डलकचोर्द्धं द्विभागैः परिकल्पयेत् |
पद्मच्छेदं समाकारं वृत्तं वापि स उच्यते ||

पञ्चविङ्सतिभिः काष्ठैः रूपं तत्र प्रकल्पयेत् |
दशभिस्तु भवेत् पद्मं तुर्याधतलपट्टकं ||

भागैकं नालवत् कुर्यात् मध्ये तद्वृत्तकं भवेत् |
चत्वारिंशत् पदैर्यौ द्वौ पक्षौ तौ द्विगुणं कुरु ||

षडन्तरं द्विभिन्नन्तु तत्र कुर्याद् विमातृणां |
अधोर्द्धं पट्टवत् कृत्वा सर्वान्तरस्तथैव च ||

वामदक्षिणयोगेन चामुण्डा च विनायकः |
ऐन्द्राणी चैव वाराही वैष्णवी च कुमारिका ||

माहेश्वरी च ब्रह्माणी दातारौ चाधतो मतो |
तिर्यग् भाग द्वयं लोययमूर्द्धं चैव विनाशयेत् ||

पूर्ववत् कारयेत् मूर्द्ध्नि चतुर्भागाधकीलकं |
भागमात्रं भवेत् तिर्यक् शिरसो द्वै शिवो भवेत् ||

शान्तपद्मासनासीनो योगयुक् ज्ञानरूपकः |
चामुण्डा वा यदा मध्ये तत्स्थानै भृंगिनं कुरु ||

शिवद्भैरवं कुर्यात् पूर्ववच्छेषसंस्थितिः |
गणभृङ्गिनौ पदानो ऐशान्याग्नेयी वा भवेत् ||

मेर्वाधि पेश्वरस्यैव रूपं वक्ष्यामि तत्वतः |
आयामस्य त्रिभागूनं विस्तरं क्षेत्रमुच्यते ||

कलासमंविभक्ते तु वहिः स्याद् दारुवर्त्तना |

२३ब्)

चतुःपञ्चाशकैः कोष्टैः रूपं गुणशिरो भवेत् ||

दार्वं नैकेन पट्टः स्याद् युगान्ते तद्वदेवहिः |
षष्ट्यान्ते चेश्वरं कुर्यात् पद्मं द्वादश भागिनं ||

प्रभो द्वे च तथा भूता षट्त्रिंशद्भिः शिवात्मकं |
शिरो द्वे पूर्ववत् कृत्वा तन्मध्ये तु सदाशिवं ||

भागैकादशिकौ यौ द्वौ द्विगुणौ तौ प्रकल्पयेत् |
अधोर्द्धं पट्टवत कृत्वा पाला तत्राष्टभागिका ||

ब्रह्मा चैव तथैशानः कुवेरो वायुरेव च |
वरुणो निर्-ऋतिश्चैव यमश्चाग्निस्तथैव च ||

इन्द्राविष्णुस्तथा भूतः वामदक्षिणयोगतः |
मध्ये चैवेश्वरं कुर्यात् त्रिनेत्रं शूलपाणिनः ||

सर्पयज्ञोपवीतीनं सर्पैर्वाहु विभूषितं |
जटामकुटसंयुक्तं चन्दार्द्धकृतशेखरं ||

नीलकंण्ठोर्द्ध लिङ्गं तु व्याघ्रचर्मपरिच्छदं |
चतुर्भुजैकवक्त्रञ्च दानाभय करन्तथा ||

अक्षसूत्रकरं चैव पद्मासनसुसंस्थितं |
चतुर्मुखा भवेद् ब्रह्मा लम्बकूर्चः सुमेखली ||

मृगाजिनोत्तरीयस्तु जटावद्धोर्द्धजूटकः |
अग्निवर्णे नासौ कार्यो वृहत् कुक्षिश्चतुर्भुजः ||

दण्डकाष्ठाक्षसूत्रञ्च कमण्डलु करोद्यतः |
पञ्चताल स्मृतो नाहः उदरे तस्य पार्वति ||

हंसासनसमारूढः सौम्यानन शुभेक्षणः |
ईशरूप यथापूर्वं किन्वानत्वे व्यस्थितः ||

सोमो विमानमारूढः बृहज्जठरमण्डलः |
सप्ततालार्द्ध तालेन युक्तं नाहं प्रकल्पयेत् ||

गदाहस्तो महाकायः सर्वालङ्कारभूषितः |
निधानं चाधतो लिख्य त्रिपञ्चसप्तमेव च ||

मृगासनांकुशीवायुः कुञ्चित भ्रूकृशोदरः |
ध्वजहस्तोति तन्वङ्गा रूक्षञ्च लम्बभावकः ||

नक्रस्थो वरुणः कार्यो दिव्यालंकारभूषितः |
सौम्यवक्त्रोति संपूर्णः पाशहस्तोति शोभनः ||

२४अ)

शवस्कन्ध समारूढो रक्षोराजा प्रकीर्तितः |
राक्षसाकृति मूर्तिश्च खड्गहस्तोति दारुणः ||

महिषस्थोग्र रूपस्तु दण्डहस्तोति भासुरः |
संक्रूर्द्धकुटिले मत्रे वक्त्रं चातीव कर्कसं ||

छागासनसमारूढः शक्तिहस्तो हुतासनः |
ज्वालाकारप्रभौर्द्धस्तुस्तीक्ष्णरूपोति दारुणः ||

ऐरावतसमारूढो वज्रहस्तोत्पराधिपः |
नेत्राणां च सहस्रेणसर्वांगेषु लांच्छितः ||

सर्वालंकारसंयुक्तो मूर्द्ध्निमकुटभूषितः |
च्छत्रोपरिशितं दिव्यं हेमदण्डसमन्वितं ||

द्विजराजे स्थितो विष्णुः सर्वरत्नविभूषितः |
चतुर्भुजः सुरूपी च शंखचक्रगदाधरः ||

हलोद्यतकरश्चैव करीकरसमप्रभः |
तन्वङ्गन्तु वृहद्वक्षः दातारौ दारुके तथा ||

उपरिष्टाद्यथा शोभा सिद्धविद्याधराकुलाः |
विकारात्म तथाक्षेत्रं तद् भगैर्साधचोत्ततः ||

तथारूपेण कर्तव्यं उभ्रो वा गरुडासनः |
दशावतारं तत्पार्श्वे संज्ञानुक्रम उच्यते ||

लक्ष्यलक्षणयोर्देवि दशाना शृणुसांप्रतं |
ऊर्द्धाधक्रमयोगेन वामदक्षिणयोस्तथा ||

मत्स्यं कूर्मोवराहश्च नारसिंहोथ वामनः |
रामोरामश्च रामश्च वुद्धः कल्की च ते दशः ||

स्वक्षेत्रं सप्तधा भाज्य भागैके वक्त्रनिर्गमः |
भागद्वये तथा पुच्छनिर्गमं कारयेद् बुधः ||

द्विभागान्तकरं कृत्वा भ्रामयेत् पञ्चभागिकं |
खण्डचन्द्रविधानेन पक्षमेकं प्रसिद्ध्यति ||

द्वितीयञ्च तथाभूतं पुच्छध्वजाग्रसंन्निभं |
तस्माद्भागद्वयं त्यज्य चरणं तत्समं भवेत् ||

मूलेग्रतः कृमञ्चैव अवक्त्रं समुखं कुरु |
वक्त्राकारं तथा भूतं चाक्षिणी द्वियवो भ्रमः ||

अर्द्धचंद्रसमाकारैः कोष्ठकैः स्वाङ्गकल्पना |
त्वच भूतं स्फुटं मीनं शालरूपं प्रकीर्तितः ||

२४ब्)

चक्राङ्कित शिरो द्वेशे तेन विप्रै न भक्ष्यते |
कच्छपस्य तथैवेह रूपकं प्रवदामिते ||

स्वक्षेत्रं वेदवत् कृत्वा कर्णसूत्रं वहिर्नयेत् |
गुणवत् तद् विभक्ते तु त्यजैकं भ्रामयेत् समं ||

द्विभागं चन्द्रवत् कृत्वा प्रवेशं वक्ररूपिणं |
तत्रिभागात् ततो भ्राम्य चक्राकारान्त स्वस्तिकं ||

तस्मात् करांघ्रयः सन्धौ चक्रातं निर्गमं मनात् |
भागमात्रं भवेद् ग्रीवा क्षेत्रा द्वेदांशतो वहिः ||

नेत्राद्विकं शिरो वृत्तं नेत्रे यवऽत्रयन्तथा |
नेत्रान्ते श्रवणो कल्प्य द्वियवं चन्द्ररूपिणं ||

मुखाकारं समं कृत्वा हृदं पृष्टोन्नतं शुभं |
वराहस्य तु यद् रूपं वक्त्रमानञ्च कथ्यते ||

अष्टनेत्रं स्मृतं वक्त्रं दीर्घत्वेन च सुन्दरि |
सप्तांगुलंहन्तदैर्ग्यं सृक् वणी च द्विरंगुले ||

सप्तांगुलं भवेद् वक्त्रं द्विजौ श्वेतांगुल द्वये |
दीर्घ तु नाह मूले तु चतुरंगुलमानतः ||

वक्त्रौ तौ अग्रतस्तीक्ष्णै नासारन्ध्रन्तु गोलके |
वृत्तं तदग्रे मध्ये च अर्द्धर्द्धं शोभनं यथा ||

सौवर्ण कुसुमाभासं नासाग्रं प्रस्फुरच्चलं |
सार्द्धांगुले चाक्षिणी द्वे वक्त्रे तेग्रे मनाम् भवेत् ||

कर्णौ द्विगोलका यामौ चोच्चौतौ परिकल्पयेत् |
तयोरन्तरमूर्द्ध्निस्याच्चतुगोलकविस्तृतं ||

द्विगोलकोन्नतं मूर्द्ध्नि ग्रीवा चाष्टाङ्गुला भवेत् |
दक्षहस्ते श्रियो रूपं वामे वा च गूहितं ||

वक्षस्थं धार्यमाणं तु मुखं चोर्द्धं मनाद् भवेत् |
पृथिवीपादलग्ना तु शंखचक्रे करद्वये ||

शेषांगं वैष्णवं तस्य किन्तु ह्रसांगकोभ्रकः |
नारसिंहस्य वक्त्रं तु तिर्यक् चाष्टकला भवेत् ||

षट्कलं दीर्घमाख्यातं मुखं त्रिकलविस्तरं |
द्विकलं वितृतं तस्य द्विजौ द्वौ वक्तनिसृतौ ||

कुन्दस्य कलिवच्छेषा केशरोर्द्ध श्रुतिस्तथा |
उत्फुल्लमाननं शुभ्रं नेत्रे वृत्तंगुलं भ्रमात् ||

२५अ)

भ्रूभङ्ग कुटिलार्द्धस्तु स्कन्धौ बहिश्चतुः कलौ |
ग्रीवांगुल विहीना च वेष्टनं तु कलाधिकं ||

सर्वाङ्गो भैरवाकारं पुष्टत्वेन प्रकल्पयेत् |
करौ तत्किन्तु वृत्ताभौ गदाचक्रधरौ तथा ||

हिरण्यकशिपोर्वक्षे द्वयोर्नखविदारितौ |
रक्तधारास्रवंत्यीधः प्रलम्बभुजपंजरौ ||

छुरिकाहस्तलम्बेन पादलम्बशिरस्तथा |
जानुके मृतवद्दैत्या नारसिंहस्ततोच्यते ||

एकपादोभ्रकं शुभ्रं चान्यैनांगुष्ठको भुवि |
वामनस्य तु यद्वक्त्रं कलासप्तायतं भवेत् ||

कर्णयोरन्तरन्तस्य दशनेत्रं प्रकीर्तितं |
भ्रूसूत्रादवदुर्या च द्विकलञ्चाधिकं भवेत् ||

चतुर्विंश कलानाहः शिरोवृत्तं घटाकृतिः |
ग्रीवात्रिरङ्गुलान्तस्य वेष्टनं पञ्चविंशकैः ||

अंसंद्विगोलकं विद्धि यन्त्रत्रं वाहुरुच्यते |
सप्तनेत्राय वाहुस्तु करवै गोलक त्रयं ||

अंगुलीनान्तु सर्वाशां चतुर्थासन हीनता |
दैर्घ्यादुत्कृत्यनाहोत्र पर्वपर्वैषु कल्पना ||

वाहूयवाङ्को यो नाहः पूर्ववद्गुणसंख्यया |
हृत्नालाङ्गालकं हृत्य पृथुत्वं तत्र कल्पयेत् ||

हृन्नाभ्येकन्तथा गृह्यनाभौ तिर्यक् प्रकल्पयेत् |
नाभिस्रष्टान्तरे नेत्रं गृह्यन्तत् कटि विस्तरं ||

ऊरुनेत्र द्वयं गृह्य पृथुत्वं तत्र कल्पयेत् |
दैर्घ्याज्जंघे तथा गृह्य स्थौल्येन तु प्रकल्पयेत् ||

पादो दैर्घ्यात् कलाहीनौ कृत्वा तिर्यक् प्रकल्पयेत् |
अंगुलीनां षडंशं तु गृह्यस्थौल्येन कल्पयेत् ||

स्फिचौ वृत्त सुपीनौ तु जठरं चाति वर्तुलं |
कर्णौ सर्पफणा?कारौ पासौ चात्रि प्रांलंबकौ ||

कपदेवस्मृतादन्तां मुखरोतीवचञ्चला |
कमण्डलु करश्चैव दण्डकाष्ठकरस्तथा ||

सोत्तरीय द्विजाकारो वलिवन्धन तत्परः |
अग्रतो वलिराजन्तु षट्टभागात्मके लिखेत् ||

२५ब्)

वामनस्य ददेद् दानं करकीकरसंयुतः |
लक्ष्यं चैव प्रवक्ष्यामि वलिवामनयोरपि ||

कपटवदुसुचाटुर्वामनः स्वल्परूपी |
स्वरमधुरनिनादी सोमवेदाङ्गिरं तं ||

प्रविशतिसभमध्ये भ्रेपदं प्रार्थयन्तो |
विघटति वलियज्ञं विप्ररूपीवविष्णुः ||

तदात्रिविक्रमोरामः संजातस्तु सुरूपिनः |
चतुर्भुजस्तथा भूत आयुधं च तथैव च ||

एकपादस्थितो भूमौ द्वितीये नाम्बरासृतः |
पृथव्या कलन हेत्वर्थं वलिवन्धन तत्परः ||

गाण्डीवीरामस्तुनश्च जटावक्लधारकः |
द्विभुजोयति रूपस्तु धनुःसरकरस्तथा ||

अन्यपरशु रामश्च यतो तत्करलांगली |
उभ्रो वाचासनासीनः कर्तव्यस्तु सुरूपकः ||

बुद्धः पद्मासनः कार्या हस्तोत्तानसमाधिना |
प्रलम्बश्रवणः सौम्यः कक्षावासस्तु चीवरः ||

मणियुग्घृदयं तस्य नासालीनस्तु चक्षुषा |
हस्तौ पादौ च पद्माङ्कै किञ्चित् प्रहसिताननः ||

स्वरूपश्चित् स्वभावस्तु करुणैक गतोमनः |
मुखं चाति च रम्यं तु सद्यकमलसंनिभं ||

कल्की च कर्कशो भावो यथाम्लेच्छ वपु स्थितः |
तूणी च पृष्ठतो युक्तः करे वै ससरं धनुः ||

ब्राह्मणीकुलसंभूतो विप्ररूपी च माधवः |
शिरार्द्ध च परो विष्णुः शान्तरूपं प्रकल्पयेत् ||

अधस्ताद् दारुके दाता पूर्ववत् परिकल्पयेत् |

पिङ्गलोवाच ||

किमर्थं दशधा विष्णुः परापरः कथम्वद ||

भैरव उवाच ||

ब्रह्माविष्णुश्च रुद्रश्च त्रयो देवस्त्रियः प्रभुः |
मेरुमासृत्यवर्तन्ते ब्रह्माण्डान्तं गतेषु च ||

द्वयोरपीश्वरः कर्ता ब्रह्मा वै भुवनेश्वरः |
युगसंस्थापनर्थाय विष्णुभुवनपालकः ||

आसीदे कार्णवे घोरे सर्वतः संप्लुतोदके |

२६अ)

मत्स्यरूपं समासाद्य क्रीडार्थं समुपागतः ||

तस्मिन्यतित मार्कण्ड सुजीवी मुनिरूत्तमः |
तरंगलीलालीलन्तः न किञ्चि तत्र संश्रयः ||

तयोस्तु दशनं यात ज्ञानं चैव परस्परं |
मार्कण्डे न ततो व्रातं पृथिव्यार्थं महासुरः ||

विष्णुनापि ततो बुध्वा कुर्मरूपमुपागतं |
त्वरिताधो गतः कुर्मो यत्रासौ पृथिवी स्वयं ||

तत्वरूपं परित्यज्यस्त्रीरूपैण श्रियो सह |
कूष्मांडाधि पतिर्यत्र इज्यादि करणै स्थिता ||

ते दृष्ट्वा च ततः कूर्मः स्थितो वाराह रूपधृक् |
मुखमात्रेण देवेशे सर्वांगैर्विष्णुरूपिणं ||

तं दृष्ट्वा च श्रिया देवी हृष्टा चोरसि संस्थिता |
पृथिवी च ततो पादौ प्रणताशरणंगता ||

पादे कृत्वा तु पृथिवीं कराभ्यां श्रियं धार्य च |
तरसा चोत्थितो दृष्ट घोणरूपी जनार्दनः ||

मार्कण्डस्य समीपे तु यावन्न प्रोच्यते तु सः |
तावत् सा पृथिवी साक्षात् तत्वरूपा व्यवस्थिता ||

सप्तद्विपाः समुद्राश्च स शैलवनकानना |
मेरुं च ध्रुवकं कृत्वा लोकास्तव व्यवस्थिता ||

देवगन्धर्वसिद्धाश्च नक्षत्राणि ग्रहास्तथा |
ऋषयोर्विघ्नवेताला मानुषाद्यास्तथैव च ||

कृतादौ युगसंहाश्च सनायकमहीतले |
हिरण्यकसिपू राजा कृते चैव महासुरः ||

तस्य चावध्यकं दृष्ट्वा सिंहरूपं च सृष्टवान् |
तस्य पौत्रो वलिर्नाम त्यागी धर्म विसारदः ||

तस्य बन्धन हेत्वर्थं विष्णुवामतांगतः |
संध्याप्राप्ति कृतान्ते च वलिसंयनाय च ||

रामरूपी ततो विष्णुः विक्रमत्वेन संस्थितः |
संध्यान्ते युगस्त्रेता आसुरानेकसंकुला ||

अनिवद्ध प्रभुं दृष्ट्वा रावणस्य च धाय च |
गाण्डी वीरामसंजातः मायारूपी यतो हरिः ||

त्रेतांते च पुनः संध्या कार्तवीर्यार्जुनः स्थितः |
सहस्रभुजसंयुक्तो ब्रह्माण्डे नास्ति तत्समः ||

२६ब्)

भुजानाकर्तनार्थाय रामपरशुधारकः |
द्वापरे च ततः प्राप्तेः शंखचक्रगदाधरः ||

चतुर्भुजः स्वयं विष्णुः पाण्डवानामति प्रियः |
तेषामन्तेकलिर्नामः युगोधर्मविवर्जितः ||

दैत्यादेर्निधनं दृष्ट्वा सुराश्चैव निकण्टकाः |
स्वधर्मनियमार्थाय बुद्धकारुणिको मतः ||

तस्याप्यन्ते महादेवि युगं चाण्डालविश्रुतं |
द्विजादिव्यवहारं तु वर्णावर्णं न विद्यते ||

भक्षाभक्षं न तत्रैव धर्माधर्मस्तथैव च |
युगानां चोपसंहारः पुनः स्थापनाय च ||

ब्रह्माणः कल्किको नाम स्वयं विष्णुरूपागतः |
अनेन च विधानेन यावदिंद्रा चतुर्दशः ||

क्रीडार्थं दशधा रूपं केशवो जगति स्थितः |
यावद्ब्रह्माविलीयेत ब्रह्माण्डैः सह पार्वति ||

तावत् स विरमो भूत्वा शान्तरूपी परन्ततः |
शिवस्योर्द्धशरीरं वा परत्वन्तेन चोच्यते ||

पृथग्रूपो यदा ब्रह्मा क्षेत्रं सूर्यात्मकं भवेत् |
सट्वारुशिरसा चैव पूर्ववत् परिकल्पयेत् ||

भागभागान्तरे यद्वत् पक्षौ यद्वा विकल्पनाः |
चतुर्भागात्मको ब्रह्मा सार्द्धभागेन पंकजं ||

अधोर्द्धपट्टवत् कुर्याच्चोर्द्ध भागे प्रभा भवेत् |
सप्तभागौ च यो पक्षा वधोर्द्ध पट्टवद् भवेत् ||

द्वयांतरं पुनस्तुर्यं तत्र कुर्याद्विजद्वयं |
गायत्री चैव सावित्री ब्रह्मा मध्ये च पूर्ववत् ||

पद्मारूढः स्थितञ्चैव हंसासनमथापि वा |
उपरिष्टात् परो ब्रह्मा सान्तरूपं प्रकल्पयेत् ||

इन्द्रो वा राजलीलस्तु पूर्ववन् मध्य संस्थितः |
रम्भातिलोत्तमा चैव श्रिया चैव सरस्वती ||

पार्श्वे चावहृता ह्येता गन्धर्व वा द्वयं भवेत् |
अग्निर्वापि यदा मध्ये पूर्ववद्रूप कल्पितं ||

तदा पक्षौ प्रकर्तव्यौ तेजिनी ज्वालिनीति च |
दहनी शोषणी चैव तद्रूपेण प्रकीर्तिताः ||

२७अ)

यमं वा पूर्ववन्मध्ये काल पासौ तु पक्षयोः |
दीनंदुतो तथा भूतौ प्रकर्तव्यौ वरानने ||

पितरं वायदा पूर्वं मध्ये चैव प्रकल्पयेत् |
राक्षसो वृतपक्षस्तु तद्रूपं च चतुष्टयं ||

क्रूरोभीमश्च उग्रश्च दुर्निरीक्षस्तथैव च |
वरुणं वा यदा मध्ये पूर्वरूपेण कारयेत् ||

चत्वार सागरांतस्थं तद्रूपेण प्रकल्पयेत् |
वायुर्मध्ये यदा पूर्वं पक्षौ तत्परिचारकौ ||

व्यूहनीकम्पनी चैव तस्य शक्ति द्वयं लिखेत् |
तद्रूपेण द्वयं चान्य तिर्यगो वहनस्तथा ||

मध्ये चापि तथा सोम यक्षिणी द्वय यक्षयोः |
यक्ष द्वयं तथा भूतं नामतत्वधुना शृणु ||

जंभलोधृत राष्ट्रश्च धनिनी सोमिनी तथा |
इशानो यदा मध्ये पक्षौ स्कन्दवो विनायकौ ||

गङ्गा चैव तथा दुर्गा कर्तव्ये तु वरानने |
एवं संस्थानिकैः सर्वैः क्वचिद् रूपैक लक्षणं ||

आदित्यस्य यथारूपं ग्रहचक्रे व्यवस्थितं |
तद्भागभाजिते क्षेत्रे यत्सू पृ?द्विगुणं कुरुः ||

अधश्चैकं विनाशे तदूर्ध द्वयन्तथैव च |
द्वयान्तरन्तथा भूतं तत्र कुर्यात् ग्रहाष्टकं ||

वामदक्षिणयोगेन सोमाद्याकेतुरावधिः |
रूपन्तेषां प्रवक्ष्यामि सूर्यादीनां यथा भवेत् ||

माया न चरणः सूर्यः कवचांगी स कुण्डली |
करौ पद्म वृतौ कार्यौ त्रिनेत्रं तु भवेच्छुभः ||

उभ्रो वा वासनासीनः कर्तव्यस्तु सुरूपकः |
शान्तरूपी तथा सोम अर्द्धचन्द्रासने स्थितः ||

कर्कसः पीतरूपस्तु भौमो वा * * * *? तः |
वालाकारो वृहद्वक्षो बुधश्चैवासने तथा ||

पद्मासन स्थितश्चैव शान्तरूपो वृहस्पतिः |
एकनेत्रस्तथा शुक्रश्चासने च व्यवस्थितः ||

अधो दृष्टिस्तथा क्रूरः शनिथी रासने स्थितः |
अर्द्धाकाय? स्मृतो राहुदष्ट्रालोविताननः ||

२७ब्)

???????
(योगिण्यासिन्यग् दृग्धा अधोदृष्टिस्तथा भवेत् | चतुर्वक्त्रास्तथो देव्यः 
संपूर्णा वयवः शुभाः द्विरष्टवर्धाकाराः स्वागमे च यथोदिताः | 
किन्नराविविधाकाराः यदाव्याघ्रा ननास्तथा |
गवाशुख्वा(?) न वक्त्राण्ड काकोलूक मृगाननाः | कपिरूपा 
वृ)
????????

स्थूलभ्रूचिबुनासश्च नेत्र चैवाधरस्तथा |
कैतुश्चैवोग्र रूपस्तु सपूर्णो वयवस्थितः |
वद्धाञ्जलि स केशस्तु राहुचंश्चक्र समुद्गरः ||

सर्वविमानमारूढास्सर्वालङ्कारभूषिताः |
सोमाद्याशनिश्चरान्ताश्च कमण्डलु करास्तथा ||

सोपदेशी तथाचान्यस्त्वक्षमालाविभूषितः |
रथस्थो वा यदा सूर्यस्तदाधोश्चो मुनिर्भवेत् ||

क्रमरूपाः प्रकर्तव्याः सारथिचानुरूपरि |
साखालिक कृतो मूर्ध्नि संयम्याश्चात्ररथाग्रतः ||

श्वप्रतीहारसंयुक्तो रेवन्तस्तुरगामृतः |
प्रलम्ब भुजपादश्च करोरूच सुकर्कशः ||

नागानां रूपकं वक्षे ततूर्द्धे दिव्यरूपिणः |
अनन्ताद्याः स्मृता नागाः कुलाष्टक स्फटोद्वहाः ||

एकस्त्रिणि तथा पञ्च सप्तांता युग्मके स्थिताः |
द्विचतुर्थस्तथा षष्ठः युग्मं चैव न कारयेत् ||

मणियुक्तं स्मृतं भोगं कट्यधः पुच्छरूपिणः |
रत्नाभरणसंयुक्ता नागिन्यश्च वराननाः ||

कट्यधः पुच्छकं तासां कृशमध्याकुचोन्नताः |
यक्षिण्यौ दीर्घवक्त्राश्च अप्सरी चन्द्र सप्रभा ||

विद्याधराः प्रकर्तव्यो मालाहस्ताभ्रके स्थिताः |
उरः पादशिरसस्तु खेटी पादास्तथैव च ||

खड्गहस्तास्तु गन्धर्वा क्रमरूपेण संस्थिताः |
किन्नरावीण हस्तास्तु गणाश्चैव सुरूपिणः ||

नराकृतिधरः यक्षी ज्ञेयाः किं पुरुषास्तथा |
किंकराः कुटिलकेशा वर्वराकारसंनिभाः ||

सदंष्ट्राक्षेत्रपालास्तु वृहत्कुक्षि प्रलम्बकाः |
काद्यखट्वाङ्गसंयुक्ता भूताद्याश्च सराक्षसाः ||

दीनवक्त्रास्मृता भूता दीर्घवक्त्रा पिशाचकाः |
राक्षसाघोररूपास्तु नखादीर्घा सदंष्त्रकाः ||

कुब्जरूपं प्रवक्ष्यामि खञ्जीरूपं तथैव च |

२८अ)

नाभिसुष्कान्तरे नेत्रं गृह्य हृद्द्विकलं तथा ||

वक्षस्थलोन्नतं कल्प्य पृष्ठभग्नास्ततोर्द्धतः |
चिपिटाश्च वृहद्वक्षास्तिर्यक् पादाश्च खंजकाः ||

जानु भग्नाभुजा कौल मुखाश्चातीवभासुराः |
कर्माशय फलं वुध्वा वक्त्रहीना विमध्यगाः ||

शिरोद्या?तिर्यका क्रूरा च्छिन्ननासांगपादकाः |
करांगुलि विहीनाश्च कुक्षिच्छिद्रा कृशोदराः ||

एवमाद्यानि रूपाणि कर्तव्यानि हिताहितैः ||


इति ब्रह्मजामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते प्रतिमाधिकारो नाम 
प्रथमप्रकरणश्चतुर्थः ||


पिङ्गल उवाच ||

पटलक्षणकं देव फलके वा तथैव च |
वर्णकानाम्विभागन्तु प्रतिमा चित्रणे तथा ||

देवतानावर्णकं ब्रूहि शिवादिव्यकुरूपिणां |

भैरव उवाच ||

भोगमोक्षप्रसिद्ध्यर्थं पटं कार्पासिकं वरं ||

कोशजाद्यान्यथा देवि विपरीतादि साधने |
प्रेतवस्त्रादिकं श्लक्ष्णं सदसंद्विस्त्रिक्षालितं ||

खलितं पिट्टितं मृद्यं शंखाद्येन सुशोभने |
तिन्तटीवीजं संगृह्य सुश्चिन्नं पिषयेद् बुधः ||

तस्योर्द्धं खर्परं पिष्ट्वा चेकी कृत्वा तु मर्दयेत् |
स्वच्छोदकेन चालोढ्य तेन वस्त्र प्रलेपयेत् ||

वज्रलेपः स्मृतो ह्येष पुनः पुनः समाचरेत् |
प्रतिमा ध्वजस्यैव फलके चान्यथा शृणु ||

वाल्मीक मृत्तिकां गृह्य धान्यभक्तसमं पिबेत् |
उदकेन पुनर्लोड्य कुंचिकेन तु लेपयेत् ||

शुष्के शुष्के पुनर्लेप्यं फलके प्रतिमापिवा |
मध्य च फलविल्वस्य रालबीजसमुद्भवं ||

वर्णकं मर्दयेत् तेन पञ्चसप्तदिनानि च |
कटिकाशुक्लवर्णे तु रक्तं दरदगेरिके ||
??????????
सिन्दूरञ्च तथा पीतं तालं चैव 
??????????
२८ब्)

?????
* * *? दंष्ट्राल्योवताननः ||
?????

स्थूलभ्रूचिबुनासश्च नेत्रे चैवाधरस्तथा |
केतुश्चैवोग्र रूपस्तु सपूर्णावयवस्थितः ||

वद्धाञ्जलि स केशस्तु राहुश्चक्र समुद्गरः |
सर्वे विमानमारूढान्सर्वालङ्कारभूषिताः ||

सोमाद्याशनिश्चरान्नाश्च कमण्डलुकरास्तथा |
सोपदेशी तथा चान्यस्त्वक्षमालाविभूषितः ||

रथस्था वा यदा सूर्यस्तदाधोश्चो मुनिर्भवेत् |
क्रमरूपाः प्रकर्तव्याः सारथि चात्रं रूपरि ||

सखोलिक कृतो मूर्ध्नि संयम्याश्चात्ररथाग्रतः |
श्वप्रतीहासंयुक्तो चतुन्तस्तु * *? सृतः ||

प्रलम्बभुजपादश्च करोरूसुकर्कशः |
नागानां रूपकं वक्षे तनूर्द्धे दिव्यरूपिणः ||

अनन्ताद्याः स्मृता नागाः कुलाष्टक स्फटोद्वहाः |
एकस्त्रीणि तथा पञ्च सप्तां तां युग्मके स्थिताः ||

द्विचतुर्थस्तथा षष्ठः युग्मश्चैव न कारयेत् |
मणियुक्तं स्मृतं भोगं कट्यधः(?) पुच्छरूपिणः ||

रत्नाभरणसंयुक्तो नागिन्यश्च वराननाः |
कट्यधः पुच्छकं तासां कृशमध्याकुचोन्नताः ||

यक्षिण्यो दीर्घवक्त्राश्च अप्सरी चन्द्र सप्रभा |
विद्याधराः प्रकर्तव्यो मालाहस्ताभ्रके स्थिताः ||

उरः पादशिरसस्तु खेटीपादास्तथैव च |
खड्गहस्तास्तु गन्धर्वा क्रमरूपेण संस्थिताः ||

किन्नरावीणहस्तास्तु गणाश्चैव सुरूपिणः |
नराकृतिधरः यक्षी ज्ञेयाः किं पुरु द्वास्तथा ||

किंकराः कुटिलकेशा वर्वराकारसन्निभौः |
योगिण्यस्तिर्यग्दृग्भागे अधोदृष्टिस्तथा भवेत् ||

चतुर्वक्त्रास्तथा देव्यः संपूर्णा वयवः शुभाः |
द्विरष्टवयाकाराः स्वागमे च यथोदिताः ||

किन्नरा विविधाकाराः सिंघव्याघ्राननास्तथा |
गवाश्च श्वानवक्त्राश्च काकालुक मृगाननाः ||

कपिरूपा वृकाश्चैव वक्त्रवक्त्रा वृहोदराः |
सदंष्ट्राक्षेत्रपालास्तु वृहत्कुक्षिप्रलंबकाः ||

२९अ)

काट्यखट्वाङ्गसंयुक्ता भूताद्याश्च सराक्षसाः |
दीनवक्रास्मृताभूता दीर्घदी वक्त्रापिशाचकाः ||

राक्षसाघोररूपास्तु नखादीर्घा सदंष्ट्रकाः |
कुब्जरूपं प्रवक्ष्यामि खञ्जरूपं तथैव च ||

नाभिसुस्कान्तरे नेत्रं गृह्य हृद्विकलं तथा |
वक्षस्थलोन्नतं कल्प्य पृष्ठभग्नास्ततोर्द्धर्धः ||

चिपिटाश्च वृहद्वक्षास्तिर्यक् पादाश्च खंजकाः |
जानुभग्ना भुजाकोल मुखाश्चाती च भासुराः ||

कर्माशय फलं वुध्वा चक्रहीनाविमध्यगाः |
शिरोद्यातिर्यकाक्रूरा च्छिन्ननासांगपादकाः ||

करांगुलि विहीनाश्च कुक्षिच्छिद्रा कृशोदराः |
एवमाद्यानि रूपाणि कर्तव्यानि हिताहितैः ||

इति ब्रह्मजामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते प्रतिसाधिकारो नाम 
प्रथमप्रकरणश्चतुर्थः ||


पिङ्गल उवाच ||

पटलक्षणकं देव फलके वा तथैव च |
वर्णकानाम्विभागन्तु प्रतिमा चित्रणे तथा ||

देवताना वर्णकं ब्रूहि शिवादिव्यकुरूपिणां |

भैरव उवाच ||

भोगमोक्षप्रसिद्ध्यर्थं पटकार्पासिकंवरं ||

कोशजाद्यान्यथा देवि विपरीतादि साधने |
प्रेतवस्त्रादिकं श्लक्ष्मं सदसंद्विस्त्रिक्षालितं ||

खलितं पिट्टितं मृद्यं शंखाद्येन सुशोभने |
तिन्तटीवीजं स्वगृह्यमुश्चिन्नं पीषयेद् बुधः ||

तस्यार्द्ध खपरं पिष्ट्वा चेकी कृत्वा तु मर्दयेत् |
स्वच्छोदके चालोढ्यतेन वस्त्र प्रलेपयेत् ||

वज्रलेपः स्मृतो द्वेष पुनः पुनः समाचरेत् |
प्रतिमा ध्वजस्यैव फलके चान्यथा शृणु ||

वाल्मीक मृतीकां गृह्य धान्यभक्त समं पिषेत् |
उदकेन पुनलोड्य कुंचिकेन तु लेपयेत् ||

शुष्के शुष्के पुनलेप्य फलके प्रतिमापिवा |
मध्यं च फलविल्वस्य रालबीजसमुद्भवन् ||

वर्णकं मर्दयत् तेन पञ्च सप्तदिनानि च |
कटिकाशुक्लवर्णे तु रक्तं दरदगेरिके ||

सिन्दूरञ्च तथा पीतं तालं चैव मनःशिला |

२९ब्)

कं कुष्ठं च पुनः कृष्णं दीपशिखजमर्दितं ||

नीलिजं नीलवर्णन्तु हरितं तालयुग् भवेत् |
स्वेतयुग्रक्तं धूम्रं तु पीतरक्तं च कर्बुरं ||

श्वेतनीलाब्जवर्णं तु मिस्रं ज्ञात्वा प्रयोजयेत् |
लिखेल्लाक्षारसे नैव रेखानिपुनकल्पितैः ||

गावच्छि कर्णजैर्वालैलेन्या च प्रकल्पितैः |
ऋजुदृग्निपुणः शिल्पी नातिस्थुलैर्न तु कृशैः ||

रेखांकैर्लिखेत् प्राज्ञाः शास्त्रदृष्टेन हेतुना |
केतकी गन्धसंज्ञा तु तत्पादोद् भव कुञ्चिकैः ||

रुक्मरौप्यन्तथा ताम्रै पित्तलं कांसलोहजं |
करकं नालिकेरस्य मृन्मयस्य वचा भवेत् ||

आधारं वर्णकानां तु कर्तव्यं तु सुशोभनं |
सदाशिवो हृनन्तश्च चक्रवर्ति समन्वितः ||

श्रीकण्ठश्च महादेव इश्वरो रुद्र एव च |
भृंगीगणाधिपः शम्भुः भैरवः श्रीसरस्वती ||

गङ्गासोमस्तथा शुभ्रः रौद्राणी चण्डिका तथा |
षरारक्ता जया चैव स्वदुत्या सरहसुन्दरि ||

सर्वे शुक्लः समाख्याता ये चान्ये शुभसम्भवाः |
षट्मुखश्च हुताशश्च अग्निरुद्रादशस्तथा ||

अदित्यो भूसुतश्चैव कौमारीनन्दिकेश्वरः |
रक्तवर्णाः स्मृता ह्येते कराली विजया तथा ||

अपरासहदूत्या च ये चान्ये तत्परिच्छदाः |
धनदेन्द्र च ब्रह्मा च ऐन्द्री ब्राह्मी तथैव च ||

इन्द्ररुद्राः कुबेराश्च ब्रह्मरुद्रास्तथैव च |
वाचस्पतिस्तथा बुद्धो रामत्रयः सवामनः ||

अजिता चैव चण्डाक्षी दुत्यासहवरानने |
सर्वे पीताः समाख्याताः सुपरिग्रहसंयुताः ||

साधवो हरिरुद्राश्च यमश्च यमरुद्रकाः |
महाकालस्तथा दुर्गा वैष्णवी सूकरानना ||

तद्रूपो माधवश्चैव राहुकेतुस्तथैव च |
परापरा महोच्छुष्मा अजिता किंकरी युता ||

कृष्णवर्णा स्मृता ह्येता याश्वान्यास्तत् समुद्भवा |
नैर्-ऋत्या दशरुद्राश्च राक्षसाश्च पिशाचकाः ||

३०अ)

नीलवर्णास्समाख्याताः परिवारैश्च संयुताः |
तिर्यगावायुरुद्राश्च क्षेत्रपालाः स किंकराः ||

धूम्रवर्णास्समाख्याताः तत्परिग्रहसंयुता |
वरुणौजलरुद्राश्च इशरुद्रसमन्विताः ||

शुक्लवर्णाः समाख्याता ये चान्ये तत्परिग्रहाः |
स्वतन्त्रोक्त्या यथासिद्धं तथा सम्यग् लिखेद् बुधः ||

नानावर्णास्तु गान्धर्वा किन्नराप्सर सा गणाः |
धूम्रवर्णाः स्मृता भूता कृष्णश्यामोरगो भवेत् ||

नाना रूपास्तु योगिन्य शाकिन्य निशादिवत् |
श्यामा वै मीनकुर्मश्च कृष्णशामोथ काल्किकः ||

आरक्तो नारसिंहस्तु पिङ्गश्यामो हिरण्यकः |
वलिराजस्तथैवेह नागकन्यास्तथैव च ||

हरिरुद्रार्द्धरूपञ्च कृष्णश्वेत विकल्पना |
अर्द्धनारीश्वरश्वरं तद्वद्रूपं चैव प्रकल्पयेत् ||

महायोगविधानेन पद्ममष्टदलं लिखेत् |
रक्ताद्याः यत्रमालिख्य भैरवं कर्णिकोपरि ||

भैरवं च पुरं कृत्वा पंक्तिस्थास्तास्तु देवताः |
चतुष्कञ्च तथा षष्टं द्वादशात्मं च षोडशं ||

चतुर्विंशं लिखेदेवं विधिनानेन सुव्रते |
जयाद्याश्चक्रगास्तद्वत् पक्तिस्था वा लिखेत् क्रमात् ||

नावारूढाश्च वा लिख्योस्तुम्बुरुः कण्डधारकः |
पराद्याः शूलहस्तास्तु त्रिशिरस्तु त्रिपद्मके ||

स्वशास्त्रोक्या षवा(?) लिख्य चक्रसंस्थाथ पंक्तिगाः |
विम्बाद्याश्चक्र संस्थास्तु पंक्तिभूताविशेषतः ||

वामदक्षिणयोगेन धुरमध्य कृतेन वा |
चतुष्.कान्दि लिखेत् प्राहंः(?) पूर्ववत् पदकल्पितैः ||

नृमुण्डेथ समुत्कीर्य कूर्मपृष्ठे तथैव च |
तत्र चित्रं न कर्तव्यं यतोल्यादि प्लवं भवेत् ||

सौवर्णादि तथैवेह शैलजं स्यापि तद्विधः |
मृद्भवं लेपकं कृत्वा क्षेत्रे चित्रं समाचरेत् ||

एकवीरा महालक्ष्मी भैरवाद्याथ चण्डिका |

३०ब्)

भद्रकाली महाकाली क्षेत्रजां पीठजां तथा ||

उपसंदोहजाश्चैव गृहेतां नैव कारयेत् |
विचित्रचित्रकैः चित्रैर्नानावर्णै सुशोभनैः ||

यत्र वल्यादिसंयुक्तैः पुष्पजाति समन्वितः |
लिखेन्निपुणतः प्राज्ञनोद्विग्नमनसाकुलः ||

चित्रकोमंत्रवादी च अभियुक्त पदे स्थितः |
पूर्वलक्षणसंयुक्तः शास्त्रज्ञा भक्तिवत्सलः ||

लेप्यजं काष्ठजं चैव वर्षा(?) द्वयं लिखेत् पुनः |
मृत्कुट्या? वेष्टिते चैवं गृहे वा भित्तिषु लिखेत् ||

वस्त्रैराच्छादयेन्नित्यं सर्वचित्रेषु यत्नतः |
पूजाध्यानजपकाले उद्घाट्यविधिमाचरेत् ||

एवं सरयेत्प्राज्ञ नात्मीयं दशयेत् क्वचित् |
सामान्यदर्शयेन्नित्यं भक्तानां च प्रबोध कृत् ||

अव्यक्तं व्यक्तरूपञ्च व्यक्ताव्यक्तं तथैव च |
पीठस्थं पूजयेत् प्राज्ञ क्रिया रूढं यतः क्रिया ||


इति चित्राधिकारो नामः पञ्चमः प्रकरणः ||


पिङ्गलोवाच ||

त्वयोक्तं पीठगं पूज्यं त्रिधालिङ्गं सुरेश्वर |
पीठञ्च न मया ज्ञातं किं कस्य कीदृशं प्रभो ||

सामान्यञ्च विशेषं वा संज्ञालक्षणकं वदः |

भैरव उवाच ||

लिङ्गाधिष्टानकम् वक्ष्ये प्रतिमानां द्विरूपिणां ||

लोकपालार्चितानाञ्च क्रियाङ्कं पीठलक्षणं |
पिण्डिकालक्षणं चैव यथावन्तन्तथा शृणु ||

वसुभागकृते पर्ते तुर्यभागेन नीरधृक् |
ताराभागकृते भूपः पञ्चभिर्मध्यमं भवेत् ||

सरभागैर्गुणात्तस्थं ज्येष्ठं पीठमुदाहृतं |
द्वे द्वे अन्ते च कर्तव्ये कन्याधश्च द्वयं भवेत् ||

प्रासादमानलिङ्गानां तेषां तस्तु त्रिभिस्त्रिभिः |
सप्ताविंशान्तरस्यापि पीठं षट्त्रिंशकम् भवेत् ||

हस्तमानकृतानां तु तत्समम् पीठविस्तरं |
उच्छ्रयेण द्विभागांतं पिण्डिका सह संयुतं ||

३१अ)

उच्छ्रयं विस्तरं चैव मुखलिङ्गस्य तत्समं |
प्रतिमानां द्विमानानां द्वारहस्तकृतात्मनां ||

स्वप्रमाणं भवेद् दैर्घ्यं तदर्द्धं विस्तृतम् भवेत् |
पीठमानं हिताशां वै विस्तरार्द्धेन चोच्छ्रितं ||

तद्विधा तु प्रणालं स्यात् पीठस्थं पिण्डिकावहिः |
सैलजस्य विधिख्यातं प्रणालं काष्ठजेन हि ||

मृन्मयस्य तथा पीठं प्रणालरहितं भवेत् |
महाप्रतिमविन्यासे पीठन् तेषां यथा शृणु ||

दशहस्त भवेद् दैर्घ्यम् विस्तरं स्यात् तदर्द्धतः |
तस्यार्द्धे नोच्छ्रयं कुर्यात् तृपञ्चस्य तु सुव्रते ||

हस्तद्वादशकं नैव दैर्घ्यं तद्वत् प्रकल्पयेत् |
पीठं स्यात् त्रिदशस्यैव विस्तारोच्छ्रय पूर्ववत् ||

चतुर्दशकरेणैव उत्तमस्य तथा भवेत् |
दैर्घ्यञ्च विस्तरं चैव उच्छ्रयञ्च तथा भवेत् ||

इन्द्रधोदशक यावत् प्रतिमानाम्वरानने |
नवहस्तं भवेत् पीठं विस्तरोच्छ्रयपूर्ववत् ||

त्रिंशोन्त षोडशाद्यं च पीठं चैव दशैककं |
त्रिंशोर्द्धं द्विमुनीनां च प्रतिमाणां सुरेश्वरि ||

हस्तत्रयोदशे नैव पूर्ववत् पीठ कल्पयेत् |
उक्तमानं समं कुर्यान्नाधिकं नोनमेव च ||

दिशासाधनकर्मेषु क्रूरकर्मादि भेदतः |
न्यूनाधिकं प्रकर्तव्यं पीठं चैव सुरेश्वरि ||

सामान्यलक्षणं ह्येतत् विशेषञ्च निबोधम |
वेदिकं पद्मकं चैव पयोधारामृतन् तथा ||

पूर्णमण्डलसंवर्त्तं नन्दिकावर्तकं तथा |
द्वासप्ततिस्तु लिङ्गानां गर्भहस्त कृतात्मनां ||

भोगमोक्षप्रसिद्ध्यर्थं सामाम्येन प्रकीर्तितं |
स्त्रीयोठे पिण्डिकास्तास्तु सप्तसंख्या प्रकीर्तिताः ||

वेदि पद्मा पयोधारी चामृता पूर्णमण्डला |
संवर्तानंदिकावर्ता विज्ञेया लक्षणेन तु ||

लिङ्गवद्विस्तरं कृत्वा द्विभागोच्छ्रयतो भवेत् |
विकारवत् कृतं चोर्द्धम् पक्षयोस्तु तथा भवेत् ||

कंठान्तं पादमारभ्य एकैक ह्रासयेत् मुनिं |

३१ब्)

कंठभागद्वये कृत्वा निर्गमं च तथा भवेत् ||

भागेद्भागे प्रकर्तव्यं पिण्डिकासहसंयुतं |
वेदिका नाम चाख्यातं नन्दिकावर्तलांच्छितं ||

तदेव नन्दिकावर्तं सर्वकामार्थसाधकं |
धनधान्यप्रदं नित्यं वेदिकं च सुखप्रदं ||

त्रिपञ्चभाजितं चोर्द्धं पक्षयोस्तु तथा भवेत् |
भागैकं भूसमं कृत्वा पत्राकारं त्रिभिर्भवेत् ||

द्वाभ्यान्तद्वत् तथा चैकस्त्रिभिरुन्नतिकंथकं |
निर्गमच्छदमेकेन द्वाभ्यां तद्वत् प्रकल्पयेत् ||

भागे भागे तथा भूयः सजलैकेन पट्टकं |
धर्मं नामसमाख्यातं पीठंसुरगणार्चितं ||

राज्यदं भोगसम्पत्ति देवत्वञ्च समागमं |
द्विरष्टकल्पितं पूर्वं भागैकं पृथिवीसमं ||

चतुर्भागैर्भवेज्जंघा कुम्भं चैव त्रयं भवेत् |
कर्णिकां पादवत् कृत्वा कुम्भवत् कण्ठमुच्छ्रयः ||

निर्गमश्च तथैकेन कर्णिके वहि नान्यथा |
उत्तरा चोत्तरा चैव पट्टिका चोत्तरोत्तरा ||

जलाधारसमं ह्येतल्लक्षणेन प्रकीर्तितं |
पयोधरं स्मृतं नाम्ना सर्वसामान्यलक्षणं ||

सुखदं सर्वदा देवि दृष्टादृष्टफलोवहं |
ताराभो कोङ्छ्रयं(?) कृत्वा पक्षयोश्च तथा भवेत् ||

एकं पादं प्रकल्प्ये दौ द्विभागाज्जंघ उच्यते |
सार्द्धभागस्ततश्चोर्द्धे भागार्द्धे न तु कर्णिका ||

पुनः सार्द्ध भवेत् कण्ठं कर्णिके वहिर्निगमः |
निर्गमश्च तथा कुर्याद् विभागात् पट्टिका द्वयं ||

अमृतेति समाख्यातं सस्रिपुक्परिलक्षयेत्(?) |
सर्वसिद्धि प्रदं नित्यं सुतपत्नी वहुप्रजाः ||

भागद्वादशके चेद्वा(?) पक्षयोश्च तथा भवेत् |
भागैको वृत्त पादं स्यात् त्रिभिर्द्वाभ्यां परिभ्रमात् ||

पुनरेकं द्विभिः कण्ठं वृत्तभागैकनिर्गमः |
भागे भागे पुनस्तद्वन्निर्गमो वृत्तपट्टिकाः ||

पूर्णं मण्डलमाख्यातं पूर्णिमेन्दु समप्रभं |
ज्ञानयोगप्रदं दिव्यं खेचरी सहसंगतं ||

३२अ)

ऋतुवद्भाजितं चोर्द्धम् पक्षयोस्तु तथैव च |
भागभागप्रवेशेन वृत्ताकार परिभ्रमात् ||

कण्ठकावृत्तभागेन कण्ठश्चैव हि तत्समः |
द्विभागे निर्गमं तद्वत् वृत्ताकारं प्रकल्पयेत् ||

वृत्तसूत्र स्मृत ह्येतत् संवर्तं नामनामतः |
वेद्यादौ नन्दिकान्तानां पृथग् भेद उदाहृतं ||

विभिन्नान्योन्य रूपं तु तत्संख्यासिसुकं तथा |
वेदिकं पद्मकं चैव पायोधारामृतं तथा ||

नन्दिकावर्तसंज्ञन्तु चतुरस्रमुदाहृतं |
पूर्णमण्डलसंवर्तं वृत्तपीठद्वयं भवेत् ||

वेदीपद्मापयोधारी नंद्यावर्तामृतास्तथा |
पिण्डिकापञ्चवाख्याताश्चतुरस्राः पीठरूषिकाः ||

संवर्ता पूर्णवृत्ता च पीठवद् देववृत्तके |
तासां रूपमतो वक्ष्ये वेदिकाद्या यथा मताः ||

जलाधारस्य यो नाहः पीठतुल्यां तु विस्तरं |
त्रिभागभाजितोन्तः स्याद् रंध्रं चैवै भागिकं ||

क्षेत्रार्द्धञ्च स्रवत्(?) कृत्वा भागैके मेखला भवेत् |
तत्त्रयं चाधवाहल्यं ख्यातं च मेखला समं ||

अन्तादधस्त्रिभागाच्च निम्नं विस्तरतः समं |
उपमेखला या त्रीणि स्वभ्रान्तोन्नति खातकं ||

प्राणालं रुद्रभागे च निर्गतं कारयेद् बुधः |
तत् क्षेत्राङ्गुला भागे न विस्तरो मूलदेशतः ||

तदर्द्धेनाग्रतश्चैव विस्तरं परिकल्पयेत् |
भूतांसमध्ये भागाभ्यां खातमादौ तद्यथान्तः ||

तदर्द्धवाह्यतः कृत्वा ज्ञानम्रद्विगुणोच्छ्रयः |
मेखला तु प्रमाणालस्य कल्पयेच्चतुर्गुणं ||

वेद्येवञ्च समाख्याता मेखलात्रयसंयुता |
नन्दिकावर्तमालाभिर्वेदिकालांच्छिता यदा ||

तदैव नन्दिकावर्ता मेखला च तथा भवेत् |
वेदिकाश्रय वेदी च नन्दिकाश्रयनन्दिका ||

पद्मा चैव प्रकर्तव्यो मेखलैका सुशोभना |
पद्मपत्राष्टकं मध्ये दिशासु विदिशासु च ||

३२ब्)

कर्णिके च स्मृतं रन्ध्रं शेषमन्यच्च पूर्ववत् |
वेदिके च पयोधारी मेखला चतुरं ततः ||

पञ्चमेखलसंयुक्ता चामृता पूर्ववत् स्मृता |
वेदास्रस्यार्द्ध कर्णेन वहि कृत्वाग्निवत् कुरु ||

भागैक त्यागात् सुभ्राम्य सिध्यते पूर्णमण्डला |
ऋतुवन्मेखलास्यापि सम्वर्ता वा तथा स्मृता ||

मेखला च प्रणालं स्यात् पूर्ववच्छुभ्रकन्तथा |
यत्फलं पीठगं ख्यातं तत्फलं चैव पिण्डिका ||

पद्मे चया भवेत् पद्मा पयोधार्यधरापये |
धरापूर्णे पूर्णासमायोज्य अमृते चामृता तथा ||

संवर्ता संवर्ता योजनीयो प्रयत्नतः |
पीठपिण्डिकयो भेदो नोक्रायस्मा क्रियात्मिका ||

प्रदीर्घा च भवेद् वापी तस्यो लक्षणमुच्यते |
सुरवद्भाजितं चोर्द्ध प्रदीर्घणो भयोस्तथा ||

द्वाभ्यां पादं त्रिजंघा द्वाभ्यामेकेन कर्णिका |
डिंभिः कंठं प्रकर्तव्यं वर्णिके वहिनिर्गमः ||

द्विभिद्वाभ्यां तथा कुर्याद् वापि ह्येषा शुभोदया |
प्रतिमानां चमर्धासां वेदिका वा सुशोभनाः ||

लोकपालार्चितां वक्ष्ये पीठं चैव पृथक् पृथक् |
ऐन्द्रं चाग्नेयकं याम्यं नैर्-ऋतं वारुणं तथा ||

वायव्यं च तथा सौम्यमैशानं वैष्णवन्तथा |
ब्राह्मै चैव सुरेशानि दशपीठमुदाहृतं ||

वज्रशक्तिस्तथादण्डं खड्गपाशांकुशस्तथा |
गदाचक्रञ्च शूलञ्च पद्मं चैव दशोदितं ||

पीठं चैव तु लिङ्गानाम्पिण्डिकामधुनोच्यते |
पृथ्वी चाग्नेयकीयाम्या नैर्-ऋती वारुणी तथा ||

ऐरायाक्षी च रौद्री च वैष्णवी ब्राह्मिका तथा |
द्विधारूपञ्च द्रष्टव्यं नित्यनैमित्तिके तथा ||

आकारै नित्यमाख्याताश्चतुरस्रादि भेदतः |
नैमित्तिकेस्तु संज्ञा यदास्तैलांच्छिता भवेत् ||

वज्रिणी शक्तिदण्डाख्या खड्गिनी पाशिनी तथा |
ध्वजिनी गदिनी चैव शूलिनी चक्रिणी तथा ||

३३अ)

पद्मिनी च समाख्याता विभिन्नेच्छा प्रसाधिका |
ऐन्द्रं नामं च यत् पीठं चतुरसं प्रकीर्तितं ||

समकोष्टं यथाभित्तिः पृष्णी तस्योर्द्ध तत्समा |
किं त्वं ते मेखला ह्येका मूलैः सह द्वितीयका ||

प्रणालं स्वभ्रखातं च पूर्ववन्समलक्षणं |
ऐन्द्रलिङ्गस्य तत्ख्यातं पूर्वदिक् संप्रतिष्ठयेत् ||

स्वर्गे राज्यमवाप्नोति देवत्वं च सुराधिपः |
किं कुर्वाण विधेयाश्च देवाद्याः किङ्कराः स्मृताः ||

भोगांस्तात्कालिकां तु त्व?यात्यन्ते निष्कलं ततः |
चतुरस्रं पुराक्षेत्रं ब्रह्मस्थानार्द्ध पक्षयोः ||

कर्णार्द्धं वेदवत् कृत्वा त्यज्यैकं भ्रामयेद् द्वयोः |
क्षेत्राद्भूतांसकं वाह्ये कृत्वा तत्समविस्तरं ||

वृत्तात् तावन्नयेत् सूत्रं तद्वच्चान्य भगं भवेत् |
षड्भाग उच्छ्रयं कृत्वा भगाकारं कृतं च यत् ||

जंघाभागेन तद्रूपं कुम्भे चैव तथैव च |
तत्समं ह्रासतः कृत्वा कर्णिका च * थिव च ||

कर्णिके च स्मृतो कण्ठः ह्रासं तत्र न कारयेत् |
भागैकं निर्गमं कृत्वा पुनश्चोर्द्धे तथा भवेत् ||

एतदाग्नेयमाख्यातं तस्योर्द्ध पिण्डिकं शृणु |
पीठवत् पिण्डिकां कृत्वा प्रणालो चैव निर्गतः ||

भूतांशार्द्धाग्रतः कृत्वा तस्योर्द्धे मेखला वहिः |
प्रणालस्य विधिः ख्यातः पूर्ववच्छेषलक्षणं ||

मेखलान्ते स्मृता योनि तस्योर्द्धाधस्तु विस्तरं |
द्विमेखला स्मृता चाग्नेयी लिङ्गाग्ने यस्य कीर्तिता ||

तद्विशाभागसंस्थाप्य तत्परे राज्य भोगदं |
तात्कालिकं फलं भुक्त्वा पश्चाच्छिव पुरं व्रजेत् ||

विष्कम्भार्द्धक भक्ते तु त्यजेत् पूर्वापरे द्वयं |
पूर्वयाम्योत्तरं भ्राम्य सिध्यते खण्डचन्द्रवत् ||

उच्छ्रय तारवत् कृत्वा त्रयांघ्रि घटकर्णिका |
त्रिभिः कण्ठं विजानीयात् पुनस्तद्वद्विनिर्गमं ||

याम्यं नाम स्मृतं ह्येतत् पिण्डिका मधुनोच्यते |

३३ब्)

पीठवत् पिण्डिकां वर्त्य प्रणालः सरवद्यथा ||

धनुस्थं तद्वन्निष्काशं विस्तरं मेखला तथा |
स्वभ्रखातं तथा भूतं किंतु सापि त्रिमेखला ||

याम्यलिङ्गस्य सा प्रोक्ता तद्दिशाः भागसंस्थिता |
तत्पुरे विविधान् भोगान् भुक्त्वा राज्यं समन्ततः ||

यमकालान्ति यावत् पश्चात् पदमनामयं |
वेदास्रात् षष्ठमांसं तु पक्षयोश्च वहिर्ददेत् ||

पञ्चमीसंवहिर्नीत्वा पूर्वविस्तर तत्समं |
तस्मात् सूत्र त्रयं कृत्वा सिध्यते च त्रिरस्रकं ||

उच्छ्रयं वसुवत् कृत्वा ह्येकैकं ह्रासयेत् त्रयं |
भागद्वयं ततः कण्ठं क्रमान्निर्गमणं त्रयं ||

पीठं नैर्-ऋतमेतद्धि पिण्डिकां शृणुसांप्रतं |
पिण्डिकां पीठवत् कृत्वा परिध्यग्रप्रणालकं ||

पूर्ववत् मेखला हीनां स्वभ्रातं परिकल्पयेत् |
मेखलात्रयसंयुक्ता पूर्ववच्च स्मृतोन्नता ||

मेखला च प्रणालस्य विस्तरार्द्धम्बहिर्भवेत् |
नैर्-ऋती नामचाख्याता नैर्-ऋतस्य च तद्दिशि ||

स्थापितस्य स्मृतो भोगस्तत्पुरा राज्य तत्समं |
तावत् कालान्तिकं भुक्त्वा पश्चाच्छिव पुरं व्रजेत् ||

कर्णार्द्धं वेदवत् कृत्वा त्यजैकं भ्रामयेत् समं |
वृत्तं भवति संपूर्णं पूर्णिमेंदु समप्रभं ||

उच्छ्रयं रुद्रवत् कृत्वा भागैके पादकल्पना |
द्विभागाज्जंघचाख्याता पादवत् कर्णिका भवेत् ||

कंठं त्रिभागतो ज्ञेयं कर्णिके वहिनिर्गमः |
जंघावत् पुनस्तस्माच्च पादवत् तस्य चोर्द्धतः ||

कण्ठस्याधोर्द्धतश्चैव स्वभागैर्वर्तना समं |
वृत्तसूत्रं स्मृतं ह्येतत् पीठं वारुणसंज्ञकं ||

तत् समापिण्डिका चोर्द्धे वृत्ताकारा सुशोभना |
प्रणालं मेखला तस्या स्वभ्रखातं च पूर्ववत् ||

खातस्यान्ते प्रकर्तव्य मेखला त्रयमेव च |
वारुणस्य च लिङ्गस्य तद्दिशायां प्रतिष्ठयेत् ||

तत्पुराविविधान्भोगान् तत्तुल्यगुणशालिनः |

३४अ)

भुक्त्वा तात्कालिकं राज्यं पश्चात् पदमनामयं ||

ऋतुवद्भाजितं क्षेत्रं भागैकं पूर्वतो नयेत् |
तद्वच्चाप्येनयेद्भागं तस्मादंर्द्धग्रहं भवेत् ||

द्वयकाकपदं याम्ये चैव द्वयं भवेत् |
दक्षिणोत्तर योगेन सूत्रद्वयनिपातनं ||

आप्यादीशाग्निगं युग्मं प्रागीति वायुगं तथा |
षट्कोणसिध्यते ह्येवं षट्संख्यासूत्रपातनात् ||

भागत्रयदशं चोर्द्ध कृत्वा भागैन पादकं |
त्रिभिद्वाभ्यां तथैकेन ज्ञेयांघ्रिघटकर्णिकां ||

भाग द्वये एतः कंथं कर्णिके वहिर्निर्गमं |
घटवच्चोर्द्ध पट्टस्तु पादवच्चोर्द्धपट्टिका ||

जलाश्रयसमायुक्तं वायव्यं शुभलक्षणं |
जलाश्रयं प्रवक्ष्यामि पिण्डिकायास्तदुर्द्धतः ||

पीठवत् पिण्डिकां कृत्वा कोणषट्कविवर्जनात् |
उपकोणे प्रणालं स्यात् पूर्ववत् समलक्षणं ||

मेखलासूत्रखातञ्च यथापूर्वं तथा भवेत् |
सरवत् मेखला चान्ते खातं चाधो विकल्पना ||

वायव्यस्य लिङ्गस्य इराख्यातद्विशात्मिका |
तत्पुरे वायुतुल्यस्तु वायुवीर्य पराक्रमः ||

भुक्त्वा तु विविधान् भोगान् राज्यमान्समन्वितं |
वायुकालान्तिकं यावत् पश्चान्मोक्षो भविष्यति ||

वारुणे च यथावृत्तं तथा कृत्वा तु सौम्यकं |
षट्भागो च्छ्रयतस्तस्मात् कृत्वा पत्राङ्कवर्तना ||

षोडशद्वादशश्चैव संप्रवर्त्यैवं कृतेसति |
द्वादशः षोडशश्चोर्द्ध पिण्डिका तद्वदूर्द्धत् ||

पूर्ववत् सममानेन मेखलास्त्रयसंयुताः |
यत्राष्टैश्चांकितो मध्ये कर्णिके वहिस्वभ्र?कं ||

कौवेर्यस्य तु लिङ्गस्य याक्षीनामेति कीर्तिता |
तत्पुरे तत्समोभोगः कर्तुः शाक्षाद्वनेश्वरः ||

यक्षिणीभिरसंख्याभिः स्वयं पक्षश्च सेव्यते |
पक्षकालांतिकं भुक्त्वा पश्चात् मोक्ष पदं भवेत् ||

ब्रह्मस्थानाच्च यत्कर्णं सूर्यवद्भजयेत् समं |

३४ब्)

समन्तात् त्यज्यभागैकं वेदास्रान्यति प्रसिद्ध्यति ||

ब्रह्मस्थानाच्च यत्कर्णं गृहीत्वा दिग्विलक्षयेत् |
तद्वत् सूत्र चतुष्कन्तु कृत्वाष्टास्रंप्रसिध्यति ||

उच्छ्रयं रुद्रवत् कृत्वा भागैके पादकल्पना |
द्विभागाच्च भवेज्जंघा कर्णिकाभागमात्रकं ||

त्रिभिः कण्ठं विजानियात् कर्णिकासमनिर्गमं |
जंघावच्च ततश्चोर्द्धं पादवच्चोर्द्ध पट्टिका ||

ऐशां?नामस्मृतं ह्येतत् पिण्डिकाचोर्द्ध तत्समा |
कोणाष्टकं विवर्तित्वाच्चोपकोणे प्रणालकं ||

मेखलास्वभ्र खातञ्च पूर्ववत् समलक्षणं |
त्रिमेखला भवेत् सोपि रौद्री नामा च विश्रुता ||

ऐशान्यस्य च लिङ्गस्य ऐशान्यां संप्रतिष्ठयेत् |
ज्ञानयोगसमायुक्तं इशलोके चिरम्वशेत् ||

त्रिनेत्रशूलपाणिस्तु रुद्रतुल्य पराक्रमः |
तत्पुरे विविधान् भोगान् भुक्त्वा शिव पुरं व्रजेत् ||

भागाष्टादशकं क्षेत्रं कृत्वा चैव समन्ततः |
त्यज्यकं चतुरस्रं तु सिध्यतेन्यद्विपश्चितै ||

निर्गमस्त्यमात्रस्तु विस्तरं तत्त्रिभागतः |
कोणं विनाशयित्वा तु प्राक् क्षेत्रस्य सुव्रते ||

वैनतेयसमाकारं सिध्यते भद्रनिगमात् |
दशभागकृतं चोर्द्ध भागैकं पृथिवी समं ||

द्विभागाज्जघासंसिद्धि भागैके कर्णिकार्भवेत् |
द्वाभ्यां कण्ठं विजानीयात् कर्णिके वहिनिग्गमः ||

जंघावच्चोर्द्ध पट्टस्तु पादवच्चोर्द्ध पट्टिका |
वैष्णवनामविख्यातं पीठञ्चैव सुरार्चितं ||

पीठवत् पिण्डिकाचोर्द्धे कृत्वा चैव सुशोभनां |
गरुडस्य च मध्ये तु प्रणालं पूर्ववद्यथा ||

३५अ)

मेखलास्वभ्रखातं च पूर्वमानेन लक्षयेत् |
द्विमेखला प्रकर्तव्या वैष्णवीनामनामतः ||

वैष्णवस्य तु लिङ्गस्य नैर्-ऋत्यां संप्रतिष्ठयेत् |
मध्ये वाथ पुरस्यैव ग्रामे वा खेटकेपि वा ||

विष्णुलोके महाभूतिं विष्णुतुल्यपराक्रमः |
चतुर्भुजस्तथा सोपि शंखचक्रगदाधरः ||

तद्भागान् विविधान् भुक्त्वा यावद् विष्णुन्तिकं प्रिये |
अन्ते शिवपदं दिव्यं प्राप्नुयान्नात्रसंशयः ||

कौवेर्यै च स्मृतं ब्राह्मं पिण्डिका चापि तद्विधा |
ब्राह्म्यलिङ्गस्य चाख्यातमैशान्यां सप्रतिष्ठयेत् ||

मध्ये चैवाथ वा स्थाप्ये ब्रह्मलोकमवाप्नुयात् |
भोगंतात्कालिकं भुक्त्वा यात्यन्ते नैष्कलं ततः ||

लोकपालार्चितानान्तु समासात् कथिता मया |
तत्प्रसादात् प्रसिद्धास्ते देवत्वं दिवि देवताः ||

पिङ्गलोवाच ||

वज्रादिलक्षणन्देव यद्युक्त पीठमुच्यते |
दिशासाधनहेत्वर्थं यद्यस्य कर्मसाधनं ||

सर्वमेतत् समासेन कथयस्व प्रसादतः |

भैरव उवाच ||

पंक्तिवद्भाजितं क्षेत्रं चतुरस्रं समन्ततः ||

मध्य सूत्रान्ततो वाह्ये त्यक्त्वा भागत्रयं त्रयं |
उभाभ्यामपि पार्श्वाभ्यां भ्रामयेत् खण्डचन्द्रवत् ||

ग्राह एषसमाख्यातो द्विभागान्त पुनर्भसः |
ग्राहाग्रान्तसमोमूले द्विभागाग्रे परित्यजेत् ||

दैर्घ्यभाग चतुष्केण शृगाण्येवं चतुष्टयं |
मध्यशृंगं चतुर्भागैर्विस्तराद्दैर्घ्य तत्समं ||

एकैकं चान्तरं त्यज्य वज्राकारं विवर्तयेत् |
ऋतुशृङ्गम्भवेद्वज्रं लक्षणेन विलक्षयेत् ||

ऐन्द्रनाम च यत्पीठं तद्युक्तम्वज्रसंज्ञितं |
चतुर्वज्रं चतुर्दिक्षु पिण्डिकायास्तथैव च ||

वज्रिणी च समाख्याता वज्रलिङ्गस्य तद्दिशि |
स्थापिते यद् भवेत् सिद्धिस्तां प्रवक्ष्याम्यशेषतः ||

स्तम्भयेत् परसैन्यञ्च रोधयेत् कीलयेति च |

३५ब्)

स्थितित्वमात्मन चैव राज्यं धैर्यजयं तथा |
यावज्जिवं भवे तस्य सुसपन्नमकण्ठकं ||

भुक्त्वा तु विविधान् भोगान् मर्त्यलोके तु ये स्थितान् |
स्त्रीसहस्रसमायुक्ता वज्रकायः सुदुर्जयः ||

देहान्ते गमनं तस्य शिवलोकेन संशयः |
तद्द्रव्यभावसंयुक्तः तत्मंत्रगतचेतसः ||

सिद्ध्यते नात्रसन्देहो यथाशास्त्रस्य निश्चयः |
चतुर्भागकृतं क्षेत्रं पक्षभाग द्वयं त्यजेत् ||

दैर्घ्यसमस्तकं यच्च तद्ददाप्यगं पुनः |
विस्तरन्तु समाख्यातं दैर्घ्याद्द्विगुणमेव च ||

चतुर्भागं द्विधा कृत्वा विस्तरं त्रिधा कुरु |
दण्डाग्रे गण्डिकान्तस्य भागैकेन प्रकल्पयेत् ||

गण्डिको द्वययो भाग सप्तमः परिकीर्तितः |
पक्षौ चन्द्रार्धकौ तत्र ग्रहाकारं भवे ध्रुवं ||

तस्माद् ब्रह्माग्र सुत्राच्च संगमं कारये द्वयोः |
दण्डस्या भयतश्चैव द्वौ भागौ नाशयेत् प्रिये ||

दण्डमूले तु संगृह्य भागभ्राम्यसमन्तयोः |
ब्रह्मसूत्रे करं कृत्वा तत्राधो गण्डिका भवेत् ||

श्रुवाकारमिदं ख्यातं वाह्यास्त्रं शक्तिसंज्ञिकं |
तेन युक शक्तिपीठं अग्नेयञ्च प्रकीर्तितं ||

पिण्डिका च तथा प्रोक्ता शक्तिनामेति विश्रुता |
शक्तिलिङ्गस्य देवेशे तद्दिशायां प्रतिष्ठयेत् ||

दहनं शोषणं चैव परशैन्य परा भवं |
महाज्वराग्निसंतापं शत्रूणां कुरुते ध्रुवं ||

कर्तुश्चैव भवेद् दीप्तिर्मत्तसिद्धिर्द्विषा क्षयः |
विजयं शक्तिमत्वं तु तेजोग्र व्याधिनाशनं ||

पृथिव्या विपुलं राज्यं भुक्त्वा भोगाभ्यशेषतः |
देहान्तगमनन्तस्य यत्र देवो महेश्वरः ||

तुर्यधाभाजितं क्षेत्रं पूर्ववन्नाशयेद् द्वयं |
क्षेत्राद्विणतो वाह्यं नयेत् पूर्वदिशं समं ||

विस्तरं च त्रिधा कृत्वा चतुर्भागं द्विधा कुरु |
भागाधो धनुवत् कृत्वा दण्डमूले तु गण्डिका ||

३८अ)

तदूर्द्धपूर्ववत् ग्राहं चन्द्रिकाकारवर्तनात् |
तस्याप्यूर्द्धे तु यो भागो गण्डिकावृत्तपक्षयोः ||

द्वौ भागौ नाशयेत् पक्षौ दण्डस्यैव वरानने |
भागवच्चोर्द्धकं गृह्य ब्राह्मस्थानात् परिभ्रमः ||

दण्डमूर्ध्नि स्मृतो ह्येष दण्डश्चैव त्रिसूत्रिकः |
दण्डयुग्याम्यमाख्यातं पीठं दण्डांककम् प्रिये ||

पिण्डिका च तथैवेह दण्डिनाम्ना च कीर्तिता |
दण्डाख्यस्य च लिङ्गस्य तद्विषायां प्रतिष्ठयेत् ||

तद् द्रव्य भावमन्त्रैश्च तत्कर्म करणेहितं |
दण्डपिट्टविनं चैव परस्यैन्यविभेदनं ||

रिपुमारीविवृद्धिश्च परराष्ट्र पराभवं |
आत्मनः कालहानिश्च पौरुषं तेजवर्द्धनं ||

यमेन हि हनेच्छत्रुं सकेनापि न वाप्यते |
पृथिव्या विविधां भोगान् भुक्त्वाराज्यमकण्टकं ||

पिण्डान्ते गमनन्तस्य यत्र देवाम्बिकापतिः |
वेदवद्भाजितं क्षेत्रं पूर्ववत् द्वयवर्जनात् ||

क्षेत्रद्वयं नयेत् सार्द्धं प्रागग्रं पूर्ववद्यथा |
नवधाभाजितं दैर्घ्यं विस्तरं तुर्यधा भवेत् ||

कालहानि अधो भाग द्वयं यच्च द्विगुणं तं प्रकल्पयेत् |
भैगैकं चक्कलं चाधः खण्डचन्द्रविधानतः ||

चक्कलाधस्तु यवकं यथाशोभं प्रकल्पयेत् |
तदूर्द्धग्राहकं भद्रे यवाकारं द्विभागतः ||

तस्योप्यूर्द्धञ्च भागैकं पण्डयोवृत्तगण्डिका |
द्वौभागौ नाशयेत् पक्षौ मध्याद् गृह्यार्द्ध भागकं ||

भ्रामयेदग्रमूध्नस्तु खण्डचन्द्रै च सुव्रते |
किञ्चिच्छुलाग्रकं कृत्वा खड्गं चैव प्रसिध्यति ||

नैर्-ऋत्यस्य तु यत् पीठं तद्युक्तं स खड्गसंज्ञितं |
पिण्डिकै वहि द्रष्टव्या खड्गख्या चैव विश्रुता ||

खड्गाख्यस्य लिङ्गस्य तद्विशायां प्रतिष्ठयेत् |
तन्मत्त्र भाव्य द्रव्यैस्तु तत्कर्मफलभाग्भवेत् ||

सैन्यविध्वन्सनोन्माद कीलभेदनमोहनं |
अराति क्षय विद्वेषं रक्षोमाराप्रवर्तनं ||

प्रमेहादि प्रवृत्तिश्च रिपूणां कुष्ठपीडनं |

३८ब्)

आत्मनसौर्य सम्पत्तिस्तेजसातीवदुर्जयः ||

पौरुषं राजसम्पन्नं पृथ्वीशाधिपतिर्भवेत् |
रक्षोराजे च भोगन्वै भुक्त्वा शिव पदं व्रजेत् ||

भानुभागकृतं क्षेत्रं चतुर्दिक्षुस्तथा त्यजेत् |
क्षेत्रात् प्रसिद्ध्यते ह्यन्यत् तत् क्षेत्रं ऋतुवत् कुरु ||

ब्रह्मभागैति यौर्देवि द्विधातौ परिकल्पयेत् |
तन्मानाधोर्द्धतश्चैव ब्रह्मसूत्रस्य पक्षयोः ||

तत्र सूत्रद्वयं यात्य क्षेत्रमानोर्द्धगं नयेत् |
द्विगुणं चाधगंपुच्छं वक्त्रमानाद्वरानने ||

भागसन्धि कृतं सूत्रं ब्रह्मस्थानात् परिभ्रमेत् |
उपसंधिं पुनर्भ्राम्यसंधिं चैव तथैव च ||

ते नैवानुक्रमेणैव भूयोर्द्धभ्रमणं कुरु |
ब्रह्मस्थान कृतं सूत्रन् नयत् संध्यर्द्धचन्द्रवत् ||

दक्षिणावर्तमेतद्धि पुनः भ्राम्य पुनर्भ्रमेत् |
निर्गमस्य च यत् पक्षौ तन्मानं पक्षयो कुरुः ||

खड्गचन्द्रविधानेन तयोः कुम्भद्वयं भवेत् |
कुम्भमानमधः कृत्वा ब्रह्मसूत्रे तु भाविनि ||

अश्वत्थदलवत्कार्यं कुम्भान्ते सूत्रपातनात् |
पक्षसूत्रद्वयां तस्थं कर्तव्यं लोचन द्वयं ||

अंगुलार्द्धार्द्धमानेन समन्ताद्वर्तुलं शुभं |
कुम्भद्वयान्तसंयोगात् क्षेत्रान्तपक्षसूत्रके ||

पुच्छाधस्तान्तु यो ह्रससुदंन्तं कारयेद् बुधः |
क्रमेणैवाङ्गसंयोगः सम्याग्रस्याविलेखितः ||

वक्त्रेणाधः कृतश्चाङ्गः स्वांगेनैव तु नलांगुलं |
कृत्वैवं चागमंयोगं शेषां रेखां विनाशयेत् ||

विजहं ब्रह्मसूत्रन्तु द्वयं स्थाप्य भुजंगमः |
नेत्रार्द्धार्द्ध गमानेन रेखा वक्त्रास्तु तिर्यगा ||

पाशयुगपाशपीठं तु पिण्डिका च तथैव च |
पाशात्मकस्य लिङ्गस्य कर्तव्या स्वार्थ सिद्धये ||

शन्निपुष्ट्यादिकं कर्म वारुण्यास्थापितै भवेत् |
भोगान्भुक्त्वा करोजेव शिवलोकं स गच्छति ||

३९अ)

चतुर्द्धाभाजितं क्षेत्रं समन्ताच्चतुरस्रकं |
सौम्यान्तभागमानेन विस्तरेण तु निर्गमं ||

तत्क्षेत्रं द्विगुणं दैर्घ्यं चापरेण तु सुन्दरि |
इति कोणे करं कृत्वा मध्ये कोष्ठद्वयं भ्रमः ||

खण्डचन्द्रविधानेन रेखात्रय विकल्पनात् |
शेषं विनाशयित्वा तु दण्डांते सूत्रकं ददेत् ||

भागमात्रा गतो दद्यान् मध्ये सूत्रात् परिभ्रमेत् |
मूले चैव तथा कुर्यात् वृत्ताधोर्द्ध भवे ध्रुवं ||

त्रिसूत्रं च भवेद् दण्डं चाक्तंशञ्च तथैव च |
वायव्यं नामयत् पिठं तद्युक्तं चांकुशं भवेत् ||

पिण्डिकैवद्रष्टव्या चांकुशी नामनामतः |
ध्वजं वाथप्रवक्ष्यामि यथावत् तत् तथा शृणु ||

चतुर्धाभाजितं क्षेत्रं पक्षौ भागद्वयं त्यजेत् |
क्षेत्रमानं वहिः पूर्व दैर्घ्यं चैव विकल्पयेत् ||

वेदवद्विस्तरं कृत्वा चोच्छ्रयैकेन पीठकं |
पक्षौ द्वौ संप्रवेशेन दीर्घौ तौ संत्यजेद् बुधः ||

द्वाभागौ स्तम्भमाख्यातौ सूत्रत्रयविकल्पनात् |
स्तम्भवच्चोर्द्धतः कृत्वा ब्रह्मस्थानात् परिभ्रमेत् ||

स्तम्भमूर्ध्नि भवेद् वृत्तं तन्मानाद्याम्यगं नयेत् |
इषत् तिर्यग् गतं सूत्रं स्तम्भवद्विस्तरं भवेत् ||

गच्छपुच्छे च कर्तव्ये पिच्छिकद्वय संयुतं |
त्रिखण्डं पञ्चखण्डं वा युग्मरेखास्तु तिर्यगाः ||

अंगुलांतरित कृत्वा ध्वजायं परिकीर्तितं |
तद्युक्तं ध्वजमाख्यातं पीठं चैव तु यत्पुरा ||

पिण्डिकै वहिद्रष्टव्या ध्वजिनी नाम विश्रुता |
ध्वजाख्या ध्वजलिङ्गस्य अंकुशाख्यं स चांकुशा ||

तन्मत्तं भावद्रव्यैस्तु तद्द्विशायां प्रतिष्ठयेत् |
परसैन्योच्चाटनं चैव विभ्रमो द्वेग कम्पनं ||

अन्योन्यं कलहं तत्र शत्रुचक्रे भवेद् ध्रुवं |
जयं कर्तुरवाप्नोति त्वरितं शत्रुपक्षयोः ||

वायुवीर्यसमो भूत्वा पृथिव्यां राज्यभोगभुक् |
प्रलीने च वपुस्तस्य शिवलोके महीयते ||

३९ब्)

वेदास्रं वेदवत् कृत्वा द्वौ भागौ पूर्ववत् त्यजेत् |
तन्मानं पूर्वतो नीत्वा विस्तरं तुर्यधा कुरु ||

क्षेत्राधोर्द्धं द्विधा कृत्वा भवेद् भागेन गण्डिका |
धनुसंस्थैव तस्योर्द्ध भागिकं ग्राहवर्तना ||

तस्याप्युर्द्धञ्च भागेन अधोगण्डिवद् भवेत् |
ततोर्द्धपक्षयोश्चैव द्वौ भागौ नाशयेत् समौ ||

भागद्वयक्षयोश्चोर्द्धं ब्रह्मस्थानात् परिभ्रमेत् |
खण्डचन्द्रविधानेन शिरञ्चैव प्रसिद्ध्यति ||

तदन्तौ गण्डिकान्तौ च सूत्रे कृत्वा तु ह्रसयेत् |
गदेयं कथिता भद्रे मध्यसूत्रविवर्जनात् ||

गर्दनाम भवेत् पीठं तद्युक्तं सौम्यपीठकं |
पाक्षीयुक्ता गदाख्या च पिण्डिकानात्रसंशयः ||

गदाख्यस्य च लिङ्गस्य सौम्यदिक् संप्रतिष्ठयेत् |
सर्वरत्नसमोपेतं हस्त्यश्चादि समन्वितं ||

कन्यास्वयं वरागच्छेत् परचक्रात् सुशोभना |
नित्यं सन्धिमवाप्नोति प्रीतिं चात्यन्त सौष्ठवं ||

न तस्य विद्यते शत्रू राज्यं चैव निकण्ठकं |
धनं चादृष्टपर्यन्तं स्त्रीसहस्रसमन्वितं ||

वरकन्यासमोपेतं धनदेन समो भवेत् |
धरासंमस्तकां भुक्त्वा यात्यन्ते निष्कलन्ततः ||

तुर्यास्रं वेदवत् कृत्वा द्वौ भागौ पक्षयोस्त्यजेत् |
तत् त्रिधा निर्ग्मतस्वाधः क्षेत्रं वसुसमं भवेत् ||

क्षेत्रार्द्धं तत्समं कृत्वा कौणोभागसमो भ्रमेत् |
द्विभागन्तकरं कृत्वा खण्डचन्द्रविधानतः ||

बाह्यतस्तु करं कृत्वा पुनश्चोर्द्धं तथा भ्रमेत् |
द्विभागन्तु करं कृत्वा खण्डचन्द्रविधानतः ||

वाह्यतस्तुकरं कृत्वा पुनाश्चोर्द्धन्तथा भ्रमेत् |
ऊर्द्धार्द्धेए तु करं कृत्वा ब्रह्मसूत्रात्मकञ्च यत् ||

वक्त्रान्त भ्रामयेत् पश्चात् द्विभागान्तोर्द्धगं यघा |
द्वे शृङ्गे सिध्यते ह्येवं मध्यशृङ्गे मथोच्यते ||

ब्रह्मसूत्रार्थ द्वौ भागौ मध्याद् गृह्य विपश्चिते |

४०अ)

ब्रह्मसूत्रागतो योग मेधा चैवार्द्ध भागगं ||

शेषारेखाविनाश्यन्ते दंडं वेदसमं पृथु |
शृङ्गाधोर्द्धसमं कृत्वा चन्द्रार्द्धकृत लक्षणं ||

तद्योगात् काञ्चिवच्चाधश्चतुरंगुलमानतः |
द्विभागेनाधोदण्ड स्यात् द्वौ भागौ नाशयेत् समं ||

त्र्यंगुले नाधकाञ्चीति कीलकाष्टांगुलो भवेत् |
त्रिरेखस्तु स्मृतो दण्डस्त्रिशूलं परिकीर्तितं ||

ऐशान्यं नामयत् पीठं तद्युक्तं शूलसंज्ञकं |
रोद्री तेन समायुक्ता शूलिनीति च कीर्तिता ||

शूलसंज्ञस्य लिङ्गस्य ऐशान्यासंप्रतिष्ठयेत् |
प्रारब्धकार्यनिष्पती स्थिरराज्यमकण्ठकं ||

किं कुर्वाणविधेयास्तु द्वीपद्विपाधि या नृपाः |
स्वद्वीपवर्तिनाये च किं पुनर्वसगास्तुते ||

भुक्त्वा तु विविधान् भोगान् ज्ञानयोगसन्धिताः |
मर्त्यजाना वरारोहे शिवस्थानं पुनर्व्रजेत् ||

वेदास्रादर्द्धकर्णन्तु वाहनीत्वाग्निवत् कुरु |
भागमेक परित्यज्य द्विभागाच्च द्विधा भ्रमेत् ||

त्रिभागान्त समं कृत्वा मध्यं भागात् परिभ्रमेत् |
वाज्यनेसि समं कृत्वा पुनरन्ते परिभ्रमेत् ||

न सिद्धयान्तरे चैव कलासंख्यारका स्मृताः |
नाभौ तदर्द्धकञ्चैव द्विपं च नाभिमण्डलं ||

विस्फाश्चक्रं समाख्यातं नाम्ना चैव सुदर्शनं |
वैष्णवं नामयत् पीठं तद्युक्तं चक्रसंज्ञकं ||

पिण्डिका च तथा ज्ञेया चक्रिणी नाम विश्रुता |
चक्रार्द्धं पञ्चलिङ्गस्य कथितं पीठलक्षणं ||

नैर्-ऋत्यां मध्यदेशे वा पूर्ववत् संप्रतिष्ठयेत् |
रसरसायनं चैव पातालादि प्रसाधनं ||

दैत्यकन्या प्रसिध्यर्त्र्हं नागकन्या प्रसाधकं |
विलवे ताअलयं भ्राश्च मन्त्राश्चैवागमानि च ||

मायाजालकुह्यकानि सिध्यन्ते ह्यविचारतः |
तद्भाव द्रव्यमन्त्रैश्च क्रिया निष्ठस्य नित्यशः ||

४०ब्)

पृथिव्यां विविधान् भोगान् भुक्त्वा राज्यमशेषकं |
देहान्ते गमनं तस्य यत्र देवो महेश्वरः ||

वेदास्रस्योर्द्ध कर्णेन सूत्रेणान्त त्रिभागिना |
भागमेकं परित्यज्य भ्रामयेद् वृत्तमण्डलं ||

वृत्तार्द्धं वेदवत् कृत्वा द्वाभ्यामन्ते परिभ्रमेत् |
कर्णिकातं विकल्पित्वा द्वितीये केशरालिखेत् ||

चतुर्विंशतिसंख्यातैरावक्रैस्तैस्त्रिभंगुरैः |
द्विद्विभागान्ततः पत्रं वसुसंख्यं प्रकल्पयेत् ||

बिन्दुषोडकं कृत्वा दिग्विदिक्षु विलक्षितं |
दिग्विदिग्धान्तरेखास्तु यूग्मं युग्मं प्रकल्पेयेत् ||

तीक्ष्णाग्रञ्च विभिन्नाग्रं सुपत्राष्टकशोभनं |
कल्पिनस्तु भवेत् पद्मं खाण्ये चित्रे अयं विधिः ||

नवसंख्या भवेद् बिन्दु कर्णिकस्थं विपश्चिते |
ब्रह्माख्यं नामयत् पीठं तद्युक्तं पद्मसंज्ञितं ||

जंघो पट्टांशके चैव कण्ठे चैव विशेषतः |
चतुर्दिक्षु विभागेन पद्मान्तांस्त्राणि कल्पयेत् ||

पिंडिका ब्रह्मसंज्ञा च तद्युक्ता पद्मिनी भवेत् |
पद्मांकस्य च लिङ्गस्य मध्ये शैवा प्रतिष्ठयेत् ||

पृथ्वी साधन हेत्वर्थं सप्तद्वीपसमन्वितं |
जम्बूद्वीपसमन्ताच्च नवखण्डयुगानि च ||

कुमारी द्वीपसंयुक्तं दीपाष्टकसमन्वितं |
राजा भवति धर्मिष्ठश्चैकच्छत्र वसुन्धरः ||

अथोत्तिष्ठप्रसिद्ध्यर्थं दण्डकाष्ठकमण्डलु |
पद्मादीनां प्रसिद्ध्यर्थं पद्माख्यं लिङ्गसाधनं ||

भुक्त्वा तु विविधान् भोगान् मर्त्यलोके समन्ततः |
देहान्ते गमनन्तस्य यत्र देवो महेश्वरः ||

समासेनसमाख्यातं पीठपिण्डिकलक्षणं |
दृष्ट्वादृष्टफलं चैव सामान्यं परिकीर्तितं ||

पीठपिण्डिकयोः प्रोक्तं समलिङ्गं समं भवेत् |
अर्च्चायामसमन्ताच्च स्वभ्रा द्वै पिण्डका भवेत् ||

पदा तु पिण्डिकामानं लिङ्गे वा क्रमते क्वचित् |
तद्देशवासिनः सर्वे पिड्यन्ते व्याधिभिः सदा ||

४१अ)

स्थापककर्तृशिल्पी च मूर्तिपैः सहसंयुतैः |
वाध्यन्ते व्याधिभिः सर्वे क्षयकुष्ठ ज्वरादिभिः ||

पिण्डिकायाश्च मानेन लिङ्गं चाक्रमते यदा |
यदुक्त पूर्वजं दोषं तदा सर्वसमाप्नुयात् ||

यथा कर्मानुरूपेण लिङ्गे योज्या शुभेन्यथा |
मानहीनाद् भवेद्वानिः प्रोच्चाट्टाद्यं तथाधिकात् ||

पिण्डिका लिङ्गपीठानां नित्यमेव भविष्यति |
व्याधिको यो भवेन् नित्यं व्यंगमानं यदा भवेत् ||

श्रीनाशं लक्षणैर्हीनं लिङ्गादीनानसंशयः |
अज्ञात्वा लक्षणाद्यं च लिङ्गादीनां विशेषतः ||

तस्य दोषं प्रवक्ष्यामि यथाराष्ट्रस्य पीडनं |
भवति स्थापिते लिङ्गे पीठे वा कान्ति वर्जिते ||

संपुटे सूत्रविट्कृच्छं सोदरेद् बुदराष्टकं |
सक्षते क्षयराष्ट्रस्य कुक्षिच्छिद्रे विरेचनं ||

पृष्ठहीने ह्यपस्मारं योनिच्छिद्रे भगन्दरं |
कुष्ठाष्टादशकं लिङ्गै पीठे वा तेज वर्जिते ||

सूत्रहीने तु पंगुत्वं शिरोत्तिश्च शिरोधिके |
अंत्रवृधिरठम्फले पक्षहीने महाज्वरं ||

सूक्ष्मयोनौ तु दौ भाग्यं वृहद्योनि प्रमेहकं |
काशशोषम्तथा हिक्का सिध्यार्तिश्च विलुपिते ||

लम्बसूत्रविहीने तु कर्णरोगश्च जायते |
पक्षसूत्रविहीने च वक्षुहीन प्रजायते ||

लिङ्गे वा पिण्डिकायाञ्च पीठे वा व्यक्तरूपके |
मुखे लिङ्गाङ्गजे वापि चित्रे वा फलकेपि वा ||

चललिंगेथ भूरेवा मृद्भवे शैलजादिके |
यद्वीनं तत्रसौ व्याधिः प्रजानां प्रभवे ध्रुवं ||

तस्माद्राजा सदाराष्ट्रे सन्निरूप्य यथाहितं |
सर्वलक्षणसंयुक्तं लिङ्गं स्थापयेन् नृपः ||

विरुद्धलक्षणं दृष्ट्वा तत्काले विघ्नमाचरेत् |
न तस्य जायते दोषो धर्मज्ञो धर्मपालकः ||

पृथ्वीपाल स्मृतो राजा शिष्टाचारप्रलापकः |
अशिष्टनिग्रहख्यातो धर्मराजेवसंस्थितः ||

४१ब्)

शुभाशुभपलयस्मात् चतुर्थांशं भृजेन् नृपः |
मुखलिङ्गे च या पिण्डी कुर्याच्चैव द्विखण्डिकां ||

अन्यथा जायते दोषो मुखनासादि भेदने |
महाप्रतिमविन्यासे तत्रापि च द्विखण्डिका ||

सन्धानस्तु दृढैः लोहैः कृष्णाद्यैः परिवर्जितैः |
लोहारघोषसिमाद्या वर्जयेदशुभायतः ||

रुक्मरौप्यं तथा ताम्रं कीलकादि समाचरेत् |
मृदुचेन्नोधृतिस्तस्य काञ्चनोत्ताः शुभायसा ||

हस्ताहधस्तु लिङ्गानां रौद्राणाञ्च वरानने |
त्र्यंसूनाञ्च भवेत् पिण्डी स्वभ्रान्तन्तु समन्तयोः ||

चललिङ्गे तथा कार्या पूजाभागसमं तयोः |
रत्नजानां न तन्मानं कार्याशो यथा तथा ||

यवगोधूममुद्गवल्लिसंरत्नमयं यतः |
पर्वमात्र भवेत् तेषां पीठं नाधो मणेः क्वचित् ||

सहस्राख्यस्य लिङ्गस्य पीठं वै चतुरस्रकं |
पिण्डिका च तथा कार्या भगादीन् परिवर्जयेत् ||

शैलजस्य तु लिङ्गस्य शैलजं पीठमुच्यते |
तस्य मूलप्रदेशाधं पीण्डीपीठं क्रमा भवेत् ||

ब्रह्मात्मिका शिलाचापि पीठस्याधो भवेद्ध्रुवं |
ब्रह्मभागाधः खण्डैर्वा तत् षडंशा तु विस्तरं ||

मेखले च स्मृतं तत्र तन्मानात् खातमुच्यते |
ब्रह्मभागार्च्च त्र्यंशोनं वाहल्यं तत् प्रकीर्तितं ||

चतुर्थांशेन वा कार्यं वृहल्लिङ्गस्य सुव्रते |
किञ्चित् स्ववं(?) प्रकर्तव्यं मध्येन च विभागशः ||

सुवर्णाद्यास्मजं चापि यथासम्भविकात्र तु |
दारुजस्य तु लिङ्गस्य दारुजं पीठमुत्तमं ||

धातुजे धातुजं कार्यं स्वजाति परिकल्पितं |
रक्मरौस्मा?रताम्रैस्तु रत्नजे पीठकल्पना ||

घोषादिकं न कर्तव्यं कर्तव्यं चान्यथाशये |
चललिङ्गस्य यत् पीठं धातुजस्य वरानने ||

लिङ्गायामद्विभागेन उच्छ्रयं परिकल्पयेत् |

४२अ)

स्वयोनि स्फाटिकं श्रेष्टं नित्यमेव सुखावहं ||

जम्बूनदादिकाम्वापि पूर्ववत् पीठकल्पना |
प्रणालमेखला चैव पूर्ववत् स्वभ्रकल्पना ||

भोगमोक्षप्रसिद्ध्यर्थं साध्यसाधन तत्परं |
चललिङ्गं दारुजलौहं पार्थिवं मणिसम्भवं ||

गन्धजं गुडजं वापि तिलान्नजमथापि वा |
कूर्मजं शंखजं चैव विशेषेण नृशंखजं ||

उत्तमाधममध्यञ्च सिद्धिदं तन्नसंशयः |
स्रगप्लवं सदा किन्तु अभावाद् भावकल्पना ||

अथान्यजं प्रकर्तव्यं स्वतन्त्रे विहितं यथा |
शैलजं चललिङ्गं तु सिद्ध्यर्थी नैव कारयेत् ||

कारयेद्वासमोक्षार्थी ह्येकपिण्डं मनस्मिवं |
समयी पुत्रकस्यैव साधका चार्ययो न हि ||

लिङ्गमात्रं यतः सोहि निष्क्रियो बोधमात्रकः |
सर्वसिद्धिप्रसिद्ध्यर्थं वाणलिंगं प्रतिष्ठयेत् ||

सर्वपीठाश्रयं तच्च सर्वप्रासादगंहितं |
लोट्टनं वा तथैवेह वाणवत् परिकीर्तितं ||

सर्वनद्याद् भवं तच्च सर्वाद्रीशसमुद्भवं |
दृष्ट्वा लिङ्गा कृतिं मन्त्रैः स्थापितः सन्निधो भवेत् ||

पीठप्रासादगं चैव विवक्षातस्यनो भवेत् |
एतन्ते कथितं सर्वं पिण्डिकापीठलक्षणं ||

सामानेन विशेषम्वा तच्च प्रासादगंहितं ||

इति ब्रह्मयामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते पीठाधिकारो नाम प्रकरणः 
पञ्चमः ||


पिङ्गलोवाच ||

तच्च प्रसादगं देव सूचितं न प्रकाशितं |
भूपरि ग्रहपूर्वं च प्रासादानाञ्च लक्षणं ||

कथयस्व प्रसादेन कालकामान्धकान्तक |

भैरव उवाच ||

मानोन्मानप्रमाणं च भूपरिग्रहपूर्वकं ||

प्रासादलक्षणं वक्ष्ये शृणुष्वेकाग्रमानसः |
तत्र भूमि विभागं तु सम्यगादौ विलक्षयेत् ||

पुण्यक्षेत्रोपक्षेत्रञ्च संदोहं पीठमेव वा |

४२ब्)

उपपीठोपसंदोहे नद्योभय तटेपि वा ||

नगाग्रे त्वच्छिरे वा नगरे ग्रामखेटके |
एकवृक्षे श्मशाने वा नदीनासङ्गमेषु च ||

त्रिचतुःपञ्चशृंगाटे कुहरे गह्वरे तथा |
कासिके वा स्वदिग्भागे तत्र भूमि परिक्षयेत् ||

शितारक्ता तथा पीता कृष्णाभा ब्राह्मणादितः |
स्वादैवा मधुराम्ला च कटुकातिक्तका तथा ||

घृतासृक्सुत्रविष्टांता गन्धैः प्रत्येक लक्षिताः |
ब्रह्माणी कुशरोहेण सररोहेण त्रिणी ||

वैश्यादूर्वा प्ररोहेण कासरोहेण शूद्रिणी |
सोषरां च सवल्मीकं जलाकीर्णां विवर्जयेत् ||

ममकदंशकाकीर्णां क्रूरजंत्वस्थिमञ्चया |
कृष्णामाङ्गारशिकताकीलकर्परवर्जिता ||

शुभार्थे तु शुभाग्राह्या अशुभार्थे चाशुभामता |
हस्तमात्रखनित्वा तु पांशुना पूरयेत् पुनः ||

अधिकेनोत्तमाभूमिस्तत्समेन तु मध्यमा |
न्यूनेन कन्यसा प्रोक्ता त्रिधा भूमिं विलक्षयेत् ||

उत्तमे उत्तमे उमा सिद्धिः मध्यमे मध्यमा भवेत् |
कन्यसे कन्यसा सिद्धिर्मारणोच्चाटनादिका ||

फलेन तु सुलाङ्गल्य त्रिचतुःपञ्चधा प्रिये |
उपरिष्टा द्वारयेद्वान्यांस्तिलान् व्रीहि यवादिकान् ||

चणकांचणकीश्चैव मुद्ग?मासोडसी तथा |
गोधूमाश्चैव नीवाराः सवाह्येकतमाथ वा ||

दिवसत्रय रोहेण उत्तमासा प्रकीर्तिता |
मध्यमा पञ्चरोहेण सप्तरोहेण कन्यसा ||

तस्मादूर्द्धाऽशुभाज्ञेया यस्मात् सान प्ररोहणी |
काटका वेष्टितं कृत्वा तत्स्थानन्तु निशामुखे ||

आसकुम्भोपरिष्टान्तु घृतपूर्णासपत्रिकं |
चतुर्दिक्षु चतुर्दीपं द्विजादिजातिवर्तितां ||

पूर्वेण ब्राह्मणी वर्तिस्तां वक्त्रेणाभिमत्रयेत् |
दक्षिणे क्षत्रिणी ज्ञेया घोरमन्त्राभिमन्त्रितां ||

४३अ)

पश्चिमे शूद्रिणी प्रोक्ता सद्यमन्त्राभिमन्त्रितां |
उत्तरे वैश्यणी ज्ञेया वामदेवाभिमन्त्रिता ||

स्वतन्त्रवक्त्रमन्तैर्वा प्रणाथ वा प्रिये |
सुगुप्ते सुनिर्वाने तु अस्त्रमन्त्राभिरक्षिते ||

दिशावलोकनं कृत्वा कवचेनावगुंठयेत् |
प्रज्वलन्ति यदि सर्वाः सर्वेषान्तु हितावहाः ||

असंकीर्णस्मृतो वास्तु सर्वकामप्रसिद्धये |
यो पशांत्ताशुभास्तस्य शुभान्यस्य विपर्यये ||

सर्वशान्तान् शुभासौ पुनः प्रज्वालिता अपि |
यावत् स्नेहं परीक्षयं तद्विना च न दोषभाक् ||

एवं निशान्त मायातं भूपरिग्रहमाचरेत् |
तत्काले सकुनं दिव्यं वेलेदय विलक्षणं ||

रोहिण्यद्राधनिष्ठां च शतभिषोत्तरा त्रयः |
श्रवणोमैत्रसंयुक्तो नक्षत्रोर्द्ध मुखाः स्मृताः ||

स्थिरारम्भाः प्रशस्यन्ते प्रागुक्त तिथिवारयोः |
योगस्तु करणं चैव तारा चैव विपश्चिते ||

किन्तु चन्द्रप्रवक्ष्यामि यस्माच्चन्द्रवलंवलं |
जन्मश्चन्द्रस्तृतीयस्तु षष्ठा वै सप्तमं तथा ||

दशमेकादशाश्चैव सर्वकार्येषु सिद्धिदं |
लग्नकन्या तुला चैव कुम्भश्चैव विशेषतः ||

वृषश्चैव समाख्यातः सर्वकल्याणसंपदः |
रविहस्ते भवेत् सिद्धिः मृगे चन्द्रस्तथैव च ||

भौमः कृतिकसंयुक्तो बुधे चैवाभ्रराधकः |
रेवती गुरुसंयुक्ता शुक्रवारे पुनर्वसुः ||

शनिश्रवणयोगे तु सिद्धियोगाः प्रकीर्तिताः |
आदित्याष्टमि योगे च दशमी चन्द्र योगतः ||

एकादशी शुक्रयुक्ता बुधयुक्ता त्रयोदशी |
एते सिद्धिकरायोगाः स्थिरारम्भाः प्रकीर्तिताः ||

मेरुमध्ये प्रतिष्ठा सूर्यचन्द्रात्मकं लिखेत् |
पूर्वापरगतारेखा दक्षिणोत्तरगास्तथा ||

दिवाचक्रन्तु दक्षार्द्धं निशाचक्रोत्तरार्द्धकं |
अहर्निशिविभागेन वाह्यात्मिकयोरपि ||

४३ब्)

चक्रद्वयं प्रवक्ष्यामि यथावत् तत् तथा शृणु |
धूमाङ्गारिणि ज्वाला च पूर्वार्द्ध प्रहरान्विता ||

यत्र याम्यति साधुमा त्यक्ता चाङ्गारिणी मता |
सविता यत्र स्मृता ज्वालामाऽशुभोदयमादिशेत् ||

उदयं चाशुभं चैव धूमाङ्गारिणीका द्वयं |
पूर्वदक्षान्तरे चैव रेखात्रय निपातनं ||

दक्षापरे तथा चैवं रेखानाञ्च विकल्पना |
उदयादिसमारभ्य यावदस्तङ्गतो रवि ||

वाह्यचक्रविभागेन लक्ष्येदध्यात्मिकं प्रिये |
ज्वालाद्वयविभागेन वाह्याध्यात्मिकयोरपि ||

शकुनैस्तदुद् भवैर्विद्या ततद्दिशाभागलक्षितैः |
प्रागुक्तैः शकुनै देवि वाह्यस्थैः खभुवात्मकैः ||

एवं दिनविभागेन यच्छुभन्तत्पतिग्रहं |
निशायां संप्रवक्ष्यामि शान्ताचक्रे यथास्थितां ||

निर्माल्यं पुष्पितं चैव मुकुलं वापि लक्षयेत् |
निशामुखादिमारभ्य यावत् प्रत्यूथगोचरं ||

पूर्वरेखासमं कृत्वा सत्सार्द्धं प्रहरान्विता |
शशिचक्रं स्मृतं ह्येवं त्यक्ता नैर्माल्यमुच्यते ||

शशिर्पत्र स्मृतं पुष्पं मुकुलं यत्र यास्पति |
तत्कलेपि यथापूर्वं शक्तनान्युपलक्षयेत् ||

बाह्याध्यात्मियोगेन शुभा ग्राह्याऽशुभास्त्यजेत् |
होरावाक्याक्षरस्थानादायपातोथ वा प्रिये ||

अष्टारं चक्रमालिख्य ध्वजाद्यां प्रस्तरेद् बुधः |
पूर्वै ध्वजं विजानीयात् दक्षिणे सिंह उच्यते ||

वृषपश्चिमतो ज्ञेयः गजश्चैवोत्तरे तथा |
स्थिरायास्ते समुद्दिष्टाः शक्तनाद्यं तद्दिशाहितं ||

धूममग्नौ विजानीयादीतिस्थे श्वान उच्यते |
तिर्यगे खर इत्युक्तो मूर्ध्निस्थे ध्वांक्षकं विदुः ||

तदुत्कं शक्तनाद्यञ्च वलापचय कारकं |
अशुभाऽशुभाग्राह्या शुभार्थ च शुभामताः ||

४४अ)

सम्यक् ज्ञात्वा तु मन्त्रज्ञा भुपरिग्रहमाचरेत् |
स्वाभिप्रेतस्य मानस्य चतुर्था साधिकं खनेत् ||

समन्ताद्विस्तरं प्रोक्तं निम्नं यावज्जलान्तिकं |
चिन्मात्रं *? खनेत् प्राज्ञः पुरुषार्थमथापि वा ||

अर्द्धर्द्धं वाथ हस्तार्द्धन् दृढा वा यत्र गोचरे |
पश्चादापूरयेत् प्राज्ञः खातञ्च तत्समन्तयोः ||

चर्मस्यो पूरणं नेष्टं पक्षष्टकमयेन(?) तु |
शिलामयोथधस्तात् सोपि भारगुरु स्मृतः ||

उभयं चलते देवि फणीन्द्रविनिवर्तनैः |
भूकम्परथयात्राभिहस्त्यश्चादि परिभ्रमैः ||

तस्मान्नेष्टमयं कुर्यान्न च पाषाणसंचयः |
मृदा वा केवलं नोक्तं न दृढं स्फोटनं भवेत् ||

हस्तापूरास्म प्रस्तारैर्मृदमष्टांगुलोच्छ्रयः |
सेकं चैवाकं कृत्वा कोटनञ्च प्रति प्रति ||

पलाशाश्वत्ककाद्यैश्च हस्तिपाद कृतेन तु |
अधो विपुलकं तंतु नाभिमात्रोच्छ्रयेण तु ||

ग्राहेद्ग्रासंप्रकर्तव्यं ग्रहोर्द्धवृत्तमस्तकं |
यथाशक्त्याहतं कृत्वा प्रस्तारैकं पुनः प्रतिः ||

अनेनापूरयेत् खातं पादूनं यावदागतं |
प्रासादमानतश्चैव उपविष्ठाद्वास्तु कल्पना ||

सशल्या वा विशल्या वा विकृत्याशक्तनेन वा |
मनसकल्पयित्वा तु वास्तौ शल्या निरूपयेत् ||

पुराचोद्वारकं वक्ष्ये वास्तु सूत्रे यथास्थितं |
तदुद्धृत्य समाकृत्वा वास्तुसूत्रप्रसारयेत् ||

वक्ष्यमाणविधानेन प्रक्रान्त चैव वक्ष्यते |
प्रतिष्ठालक्षणं चैव पादाख्यस्य च सुव्रते ||

समाक्ष्या?तत्प्रमाणाया तत्राहृत्य शिलाष्टकं |
कुम्भाष्टावग्निकुण्डाष्टौ चैकं वा निपुणो गुरुः ||

यजेद् वास्तु नरं तत्र वक्ष्यमाण यथाहितं |
गन्धपुष्पादिभिर्दिव्यैः वलिभिः सार्वकामिकैः ||

तदूर्द्धे तु यजेच्छक्तिं सर्वाध्वानविधारिणीं |
शक्त्यार्द्धे तु न्यसेद्वेदी वसुसंख्यादि शाष्टम् ||

४४ब्)

नवमी मध्य देशे तु ह्यहुकं तत्र विन्यसेत् |
तदूर्द्धविन्यसेद् ब्रह्म शिलाशक्तिञ्च साम्भवीं ||

तस्यां रुद्राष्टकं सर्वं मूर्त्यादि सहितं न्यसेत् |
धातुरत्नौषधीलोहबीजपारदगर्भितान् ||

न्यस्तानन्त सुरेशादीं रुक्मतारारुणोद्भवान् |
कलमासान्विन्यसे शक्तौ तन्मन्त्रैर्मध्यपूर्वकान् ||

तदूर्द्धम्विन्यसेत् प्रोक्ता वेदिलोके स्वराणुनाभिः |
हस्तमात्रास्तु वेदास्रास्तृतीयाशं समुच्छ्रयाः ||

लोकपालायुधां कावा पद्माष्टदलभूषिताः |
शिवमतुलं वर्णस्थमुच्चार्य नवमी न्यसेत् ||

अधोभुवनमेतन्तु कालाख्यस्य च सुव्रते |
षडावरणपर्यन्तं कालाख्यादि प्रकीर्तितं ||

कालोर्द्धमात्म तत्वं स्यातन्मात्रां तन्तु विद्यषा |
बुद्धिकर्मेन्द्रिये तं सनोत्तं व्याप्ति सिष्यते ||

गुणत्रय कृताटोपं गर्वबुद्धिसमन्वितं |
शिवाख्यमेवमध्वानं पादभ्यासे प्रकल्पयेत् ||

मूले सद्वे तथोर्द्धे च कल्प्यं तत्व त्रयं त्रिधा |
कल्पयित्वा ततोधीसान् ब्रह्मविष्णु हरान् क्रमात् ||

धर्मे ज्ञानञ्च वैराग्यमैश्वर्यञ्चतुर्थकं |
अग्नेयादि क्रमेणैव यावदीशानगोचरे ||

पादरूपो स्मृता ह्येते हरिरूपेण वामुना |
अधर्मा ज्ञानकं चैव अवैराग्यमनैश्वरं ||

गात्रका चतुरो ह्येते पूर्वाद्याश्चोत्तरान्तगाः |
स्थिरमेनं सदाध्वानं अब्रह्म भुवनान्तिकं ||

तत्र पुष्पैर्प्रकल्प्यादौ निरोध्य विन्यसेत् पुनः |
रुद्राष्टकन्तु विधिवत् मूर्त्यष्टकसमन्वितं ||

गन्धपुष्पादिभिर्भद्रे पूजयेच्च शिलाष्टके |
क्षमां पूर्वे तु विन्यस्य आग्नेययामग्निमेव च ||

याम्यदिग्यजमानं तु नैर्-ऋतेकं न्यसेत् बुधः |
* * *? वरुणं न्यस्य वायव्यां तिर्यगं न्यसेत् ||

सौम्य इन्द्रविन्यस्य ऐशान्यां व्यासकं न्यसेत् |

४५अ)

शिवमूर्तिं न्यसेन्मध्ये प्रासादान्ते च व्योमगां ||

मूर्ति न्यासे कृते पश्चादतोन्यास्त्वधि देवताः |
सर्वः पशुपतिश्चोग्रो रुद्र *? वस्तथैव च ||

इशानश्च महादेवौ भीमो मूर्त्यधि देवताः |
इत्युग्निश्च यमश्चैव रक्षशो वरुणस्तथा ||

वायुः सोमस्तथेशानः पूर्वादिशान्तगोचरे |
कुम्भाष्टकेषु न्यस्तव्या लोकपालास्रयं युताः ||

स्वनाम * *? स्तेषां हि प्रणवादि नमोन्तिकाः |
पूजाकाले प्रकर्तव्या स्वाहान्ता होमकर्मणि ||

शृष्ट्यातत्वादि विन्यास संशुद्धिस्संहृति क्रमात् |
संपूज्यैवं विधानैस्तु वलिधूपसुरासवैः ||

स्वांगं कुण्डेषु संपूज्य समित्तिलघुतादिभिः |
स्वाग्नौ होमं प्रकर्तव्य ज्ञात्वा द्रव्यवलोवलं ||

मूर्तिमूर्त्याधिपानान्तु लोकपालान्तथैव च |
शतं वापि सहस्रम्वा तस्याप्यर्द्धमथापि वा ||

स्वतत्वाध्व विभागेन यथासंविशोधयेत् |
शिलासमीपतो गत्वा शिक्त्वाशन्ति घटाम्भसा ||

शिलासंस्पृश्यदर्भेण दिगीशात् पूजयेत् गुरुः |
तत्व त्रयं च विन्यस्य जप्त्वाहुत्वा च शक्तितः ||

भागे भागे ततः कुर्यात् सत्वानं तत्वयोः क्रमात् |
शुद्धाशुद्धात्मना देवि ह्रस्वदीर्घा कुसम्वरैः ||

निर्वर्त्यैव ततो वर्ज्यमर्मवास्तो निवेशयेत् |
ध्रुवयोगे सनक्षत्रे करणेचारसंयुते ||

कर्तुश्चार्घनुकूले वा शिलास्थापनमारभेत् |
सुप्रतिष्ठजगारम्भ कालध्यानान्मवृत्तिना ||

सप्ताहुती ददेत् पश्चाद्ध्यात्वा तद्गुणमयुताः |
अनेन विधियोगेन गुरुणासंनिवेशितं ||

यथाभिप्रेतसंसिद्धिस्तथा भवति नान्यथा |
तस्योर्द्ध कल्पयित्वा तु अध्वानं वक्ष्यमाणकं ||

प्रासादात्मगतं चैव प्रकृताद्यं शिवान्तिकं |
तत्वसंधानकं चैव कल्पयेच्चाधि दैवतं ||

४५ब्)

ततो भूतगणेभ्यश्च वलिं वै सार्वकामिकं |
सर्वान्नसहितं दद्यात् स्वमन्त्रकृत् विग्रहः ||

प्रणवञ्च दिशांशब्दं वासिभो?श्च ततःपरं |
अघोरेभ्योथ घोरेभ्यो घोरघोरतरेभ्यश्च ||

सर्वतः शर्वः सर्वेभ्यो नमः सर्वात्मनेति च |
भ्योन्तशब्द त्रयं दत्वा भूतमातृदिशाधिपान् ||

नमस्वान्ते प्रयोक्तव्यं पूजाकाले विपश्चिता |
धूपे स्वाहा प्रयोक्तव्या स्वधाकाराघदापने ||

वौषडन्तं ददेत् पानं वषडन्ता वलि क्रिया |
हूं विसर्ज्य ततो यायात् फट्कारास्त्रसमुच्चरन् ||

एवं सर्वत्र दातव्यस्तत्स्थाने तु दिशावलिं |
स्वशास्त्रे विहितं वाथ वलिकर्मादिमाचरेत् ||

स्वनाममन्त्रिभिः ज्ञात्वा ग्रहरक्षा प्रदापयेत् |
दत्वा वलिं शुभावाप्तिर्भवेत् प्रासाद कल्पना ||

अन्यथा तु महाविघ्नं प्रकुर्वन्ति विनायकाः |
तस्मात् सर्वत्र दातव्यो वलिर्वै सार्वकामिकः ||

इहासुत्र फलैर्योगः समाप्तारम्भ कर्मसु |
तत्कृतात्मासमाचम्य दत्वा वै शिव दक्षिणा ||

शिवमस्त्वित्यनुज्ञतोः विभाः प्रासादमारभेत् |
अधुनासंप्रवक्ष्यामि प्रासादानान्तु लक्षणंः ||

चतुरस्रं समं कृत्वा दिग्विदिक्षु विलक्षितं |
समं वसु विभक्ते तु तिर्यगूर्द्धं यथाक्रमं ||

चतुर्भागे तु पीठं स्याद्वि ऋतु भ्रमणं भवेत् |
चत्वारिंशाष्टभिश्चैव भित्तीनां तु विकल्पना ||

क्षेत्रसमोर्द्धजंघा च गंघोर्धे द्विगुणं भवेत् |
शिखरञ्च वरारोहे शुकार्घागर्भमानतः ||

तत्त्रिभागसमं चैव निर्गताग्रे प्रकल्पयेत् |
विस्तरं गर्भमानेन उच्छ्रयं शिखरार्धतः ||

विस्तरं वसुवत् कृत्वा षट्भागाद्गर्भ उच्यते |
शुकाघ्रायास्तु प्राग्रीवा भागाभ्यां परिकल्पयेत् ||

प्राग्ग्रीवा च स्मृताभित्तिः शुकाघ्रासाश्च निर्गमं |

४६अ)

वास्तुमानं स्मृतं ह्यैतत् मण्डपैर्हीनलक्षणं ||

लिङ्गमानमतो वक्ष्ये पीठलिङ्गसमं भवेत् |
पीठार्द्धेन भवेद् गर्भः समताच्चैव सुव्रते ||

तद्विधा च भवेद्भिः जंघा तद्विस्तरेण तु |
द्विगुणं शिखरं प्रोक्तं जंघा ऊर्द्धं वरानने ||

पीठगर्भान्तरं कर्णं तन्मानेन शुकाघ्रकं |
निर्गमश्च समाख्यातः शेषान्यं पूर्ववद् भवेत् ||

लिङ्गमानं स्मृतं ह्येतद् द्वारमानमथोच्यते |
तुर्या *? वेदवत् कृत्वा द्वारं भागसमं भवेत् ||

विस्तरेण समाख्यातं द्विगुणं चोच्छ्रयं भवेत् |
द्वारवत् पीठं मध्ये तु शेषं सुषिरकं भवेत् ||

पादैकादशिकाभित्तिर्द्वारार्द्धार्द्ध परिग्रहात् |
तद्विस्तरसमाजंघा शिखरं द्विगुणं भवेत् ||

शुकाघ्रा पूर्ववत् ज्ञेया निर्गमोच्छ्रयकं तथा |
मण्डपैर्हीनप्रासादे शुकाघ्रापरिकल्पिता ||

समण्डपे यथाभ्यासः शुकाघ्रां कथयामि ते |
गर्भा द्वेदांशिके नैव भूतांशे नाथ वा प्रिये ||

निर्ग्मताग्रे प्रकर्तव्या शुकाघ्रामण्डपान्विते |
पूर्ववच्छेषमानं तु शुकाघ्राविस्तरोच्छ्रया ||

निराधारा श्रयाणान्तु न्यासोयं परिकीर्तितंः |
एकहस्तादि लिङ्गानां यावद् वै पञ्चहस्तकं ||

समण्डपा विना वापि निरान्धारा प्रकीर्तिताः |
गर्भसूत्राच्छ्रकाघ्रायाषार्श्वतो मण्डपोत्तमः ||

क्षेत्रवच्च वहिस्तस्मात् पक्षयोस्तूत्तमो भवेत् |
विस्तरेणसमाख्यातं तत्समम्वाग्रतो भवेत् ||

गर्भमानेन पक्षौ तु विस्तरन् समोग्रतः |
मण्डपश्च समाख्यातः मध्यमः सुरसुन्दरिः ||

गर्भार्द्ध पक्षयोश्चैव वै पुण्यं तत्समोग्रतः |
कन्यमस्तु समाख्यातस्तदर्द्धेनार्द्धमण्डपः ||

शुकाघ्रा तत्समा चैव समन्ताच्चतुरस्रिका |
गर्भसूत्रसमश्चैव विज्ञेयः पादमण्डपः ||

मण्डपस्याग्रतञ्चैव गर्भार्द्धन्मुखमण्डपः |

४६ब्)

मुखमण्डपार्द्धतोग्रे स्यात् वृषभस्य तु तुष्किका ||

चतुरश्रा समन्ताच्च तुर्यांशेनांतर भवेत् |
समस्तमण्डपोन्मानार्द्ध जयष्टि यथा शृणु ||

मण्डपस्त्रितयात् सूत्रा दन्तरेथजसंस्थितिः |
वेदाश्राष्टाश्रवृत्तस्तु तस्योर्द्धे तु स्वकायुधं ||

कृष्णलोहमयं शुभ्रं शुद्धशैलमयं तथा |
वृषोवाथ प्रकर्तव्यो वलीचास्रो हि सन्मुखः ||

अधस्तार्द्धेदि वन्धस्तु घटो वापि कजासनं |
तदधो वलि पीठन्तु चतुर्हस्तान्तरम् भवेत् ||

चतुरश्रं प्रकर्तव्यं वृत्तं वा कमलेव वा |
तत्र संस्थापयेन् नित्यं वल्याहार प्रियं प्रिये ||

शिखरस्य चतुर्थांशे विज्ञेया तु प्रदक्षिणा |
मण्डपस्य समाग्रे स्याज्जगती वन्धको भवेत् ||

प्रासादभित्तिवज्ज्ञेयं प्राकारञ्च समतयोः |
उच्छ्रयं चैव चिन्मात्रं सार्द्धम्वा कौशिकात्मकं ||

समण्डपोयमाख्यातो निरान्धाराश्रयः प्रिये |
सान्धारिक मतो वक्ष्ये यथावत् तत् तथा शृणु ||

सदृस्तादि कलिङ्गानां यावत् तन्नवहस्तकं |
रुक्मरौप्यादिकानान्तु महाप्रति मयाथवा ||

प्रासादांश्च वरारोसान्धाराम्य परिकल्पयेत् |
अन्यथा तु न कर्तव्या यदिस्यंदशुभं भवेत् ||

यथा सिद्धिन्तु कर्तव्या यतोमानाधिकास्तुते |
स्वमतं क्षेत्रमानन्तु वस्तुवद् भाजयेत् समं ||

भागैके वाह्यभित्तिस्तु द्वितीयेऽन्धारिका भवेत् |
तृतीये च पुनर्भित्तिः गर्भकोष्टैस्तु वेदवत् ||

शुकाघ्राग्रे प्रकर्तव्या तद्गर्भगर्भमानतः |
भित्तिर्भित्तिसमातस्या निर्गमोच्छ्रय पूर्ववत् ||

अथवान्य प्रकारेण वेदाश्रं तारवत् कुरु |
पीठं गर्भस्तथाभित्तिः सान्धारीभित्तय पुनः ||

मध्याद्यन्तविभागेन पदैक कृतलक्षणाः |
शुकाघ्रा पूर्व?न्न्यासः स गर्भे भित्ति संयुतः ||

४७अ)

सान्धारिकं स्मृतं ह्येतद् वास्तुमानं वरानने |
लिङ्गमानमतो वक्ष्ये यथावत् तत् तथा शृणुः ||

पीठं लिङ्गसमं कृत्वा गर्भश्चैव तथा भवेत् |
गर्भार्द्धभित्तयश्चैव भित्ति तुल्यान्धकारिका ||

पीठवद्वाह्यभित्तिस्तु? शुकाघ्रापूर्ववद्यथा |
विस्तरं चोच्छ्रयं चैव निर्गमञ्च वरानने ||

लिङ्गमानं समाख्यातं द्वारमान तथोच्यते |
गर्भार्द्धार्ध भवेद्वारं द्वारवन्मध्यपीठकं ||

द्वारार्द्धाच्छुषिरं विद्यात् तन्तुल्याभित्तयस्तथा |
भित्तिरन्धारिका ज्ञेया समन्तान्तु सुशोभना ||

द्वारवद्वाह्यभित्तिस्तु शुकाघ्रा पूर्ववद्यथा |
विस्तरं चोच्छ्रय चैव निर्गमश्च वरानने ||

किंतु स्यान्निर्गमस्तस्या द्वारार्द्ध परिकीर्तितः |
द्वारमानं स्मृतं ह्येतन् मण्डपानामथोच्यते ||

पक्षयोः शुकनासातः क्षेत्रमानन्नयेद्वहिः |
विस्तरस्तन्समाग्रे स्यात् समन्ताच्चतुरस्रकं ||

मण्डपस्तु समाख्यातः उत्तमः शुभलक्षणः |
*? न्धारिकायाः पक्षौ तु विस्तरस्तत् समोग्रतः ||

चतुरश्रः समन्ताच्च मध्यमः परिकीर्तितः |
गर्भभित्ति समान्सूत्रात् शुकाघ्रा पक्षयोर्भवेत् ||

विस्तरम् तत् समोग्रे स्यात् कन्यसं तम्विजानतः |
गर्भसूत्रं समोग्रे स्यान् मुखमण्डपको भवेत् ||

प्रासादभित्तिवज्ज्ञेया मण्डपस्य न संशयः |
प्रासादस्य त्रिभागेन विज्ञेया तु प्रदक्षिणा ||

मण्डपस्य त्रिभागनंजगतीवन्धकोत्र तु |
मुखमण्डपवत्त्यक्त्या वृषभस्य च * *? का ||

मण्डप द्वय मानेन प्रकुर्यार्थजं संस्थितं |
प्रासादस्य चतुर्थांशात् पार्श्वे देवाश्रयाः स्मृताः ||

प्राकारभित्ति युक्तास्ते नाक्रमेत प्रदक्षिणां |
*? तश्चो वलभी भूताः पूर्वाद्यादिग्व्यवस्थिताः ||

तुर्यान्ये शिखराकारां आग्नेयादि विदिग्गताः |

४७ब्)

पूर्वे या वलभी प्रोक्ता मध्ये द्वारागलान्विता ||

मुखमण्डपः वद्वाह्ये चतुरायाश्रयान्वितः |
द्वारार्द्धे भूमिका दिव्यं घटी गृहं तदुच्यते ||

नंदिनञ्च महाकालं द्वारस्थाने निवेशयेत् |
अर्द्धनारीश्वरं रुद्रं न्यसेद्वह्नि दिशात्मके ||

मातरोयमदैवत्ये नैर्-ऋत्यां भृंगिविग्रहं |
योगेश्वरालयं दिव्यं वारुण्यां विन्यसेद् बुधः ||

आप्यास्यं वा प्रतीहारा पूर्वे योगेश्वरं तदा |
वायव्यां वाश्विनौ देवा *? सा देवी तथोत्तरे ||

चण्डेशञ्च तथैशान्या लोकेशां प्रकल्पयेत् |
इन्द्राग्नि यमरक्षस्तु वरुणो वायुसोमकं ||

इशानश्च स्मृता ह्येते पूर्वाद्या इशगोचराः |
देवास्तदंशका चार्थ ऐशान्यामीश्वरं न्यसेत् ||

धू * * *? प्रतिष्ठाप्य आग्नेययांरविन्यसेत् |
याम्ये तु योगिनं देवं नैर्-ऋत्यामश्विनौच्यते ||

प्राचेतसिदिशाभागे न्यसेच्चन्द्रकलासनं |
वायव्योविश्वकर्माणं कामदेवमुद *? सेत् ||

एवंमेतैर्वृतं देव मध्ये देवं प्रतिष्ठयेत् |
प्राकारखातकेवाथं देवानेतान्निवन्धयेत् ||

द्रव्याभावात् तथा भद्रे प्रासादस्थांश्च कारयेत् |
विभूतिर्भक्तिमत्वञ्च तदा यतनकं शृणु ||

अष्टोत्तरशतं लिङ्ग वरायतनमुच्यते |
लिङ्गाष्टकवृता मध्ये नवायतनमध्यमं ||

तुर्यसंख्यावृतैर्लिंगैः प्ञ्चायतनकन्यसं |
तेषां च लक्षणं वक्ष्ये यथा यतन संस्थितिः ||

सूर्यवद्भाजितं क्षेत्रं समन्ताचतुरस्रकं |
घटिकाधारसंयुक्तः प्राकारैः पदिको भवेत् ||

ततोत्तरं प्रकर्तव्यं भागेनैकेन सुन्दरि |
तस्माद् भगान्तमानन्तु पूर्ववदक्षाप्यसौम्यगं ||

अन्तलिङ्गं प्रतिष्ठाप्य मूललिङ्गानुगञ्च यत् |
तस्माद्भगानवं? कृत्वा भागैर्जगतिका भवेत् ||

चतुर्भागात्मक मध्ये * *? लिङ्गानुगञ्च यत् |

४८अ)

तस्माद् भागान्तरं कृत्वा भागैर्जगतिका भवेत् ||

चतुर्भागात्मकं मध्ये मूलप्रासादकल्पना |
पञ्चायतनमाख्यातं विदिक्चतुर्भिस्तत्समं ||

लिंगसम्यक् प्रतिष्ठाप्य दिश्यष्टा यतनं भवेत् |
अष्टोत्तरशतम्वक्ष्ये लिङ्गानां स्थापनं प्रिये ||

चतुर्विंशात्मकैर्भागैः कृत्वा क्षेत्रं समन्ततः |
प्राकारो वाह्यभागैस्तु समताच्चतुरस्रकं ||

तस्माद्भागान्तरं चैकं द्वारमध्ये द्विभागिकं |
चतुर्दिक्षुश्चतुद्वारं प्राकारान्ते विवन्धयेत् ||

द्वारो द्वे वलभीभूतं भूमिकाभिः समन्वितं |
कोणे चत्वारि लिङ्गानि प्राकारपदिकानि च ||

शेषम्प्राकारभितीस्तु कोशीरं पदिकात्मकं |
पञ्चहस्तोच्छ्रयन्तस्य वेदाग्निकरि एव वा ||

अन्तराद्भगामालाभिः लिङ्गमालाः प्रकल्पयेत् |
पदैकौकान्तरं त्यक्त्वा चतुःकोणादितः क्रमात् ||

मध्ये भागद्वयं चैव चतुर्दिक्ष्वन्तरं भवेत् |
तस्माद्भगात्मकं तद्वदंतरं परिकल्प्येत् ||

अन्तराद्भागमालभिर्लिङ्गमाला यथापुरा |
किन्तु मध्यान्तरन्तत्र भागार्धाद्वा भयोरपि ||

मध्ये लिङ्गं प्रकर्तव्यं भागार्द्धर्ध परिग्रहात् |
अन्तरञ्च पुनस्तद्वल्लिङ्गमालां पुनस्तथा ||

प्रनोऽन्तरं पुनर्लिङ्गं माला चैव तथा शृणु |
द्विभागन्तरकं मध्ये तत्र लिङ्गं द्विषट्ककं ||

अन्तरञ्च पुनस्त्यक्त्वा मूलशेषैस्तु मध्यगं |
एवं संपिण्डितं सर्वं नवाधिकशतं भवेत् ||

मूलैः सहमहादेवि लिङ्गसंख्या प्रकीर्तिता |
हस्तमात्रं स्मृतं तत्र लिङ्गं चाष्टाधिकं शतं ||

त्रिहस्तादि स्मृतं मध्ये यावन्तं नवहस्तकं |
मध्यास्रयानु रूपेण पार्श्वलिङ्गाश्रयाः स्मृताः ||

चतुर्धारोर्द्धा वापि प्रकुर्यान्नृत्यमण्डपं |
सर्वभद्रकः पूर्वे पश्चिमे स्यात् त्रिपिष्टपः ||

दक्षिणे च प्रदीर्घः स्यादुत्तरे चतुरस्रकः |

४८ब्)

तेषाञ्च लक्षणं वक्ष्ये विनियोगं यथा यथा ||

कृतं षोडषधा क्षेत्रं समन्ताच्चतुरस्रकं |
भागैकसंप्रवेशेन कोणे चतुरवर्जनात् ||

तत्क्षेन्नाद्दिशि संयोज्य निर्गमात् सर्वभद्रकः |
तन्निर्गमाच्चतुर्दिक्षु मत्तचारणकं शुभं ||

भागैके वाह्यभित्तिस्तु समन्ताच्चैव कल्पना |
द्वितीये योश्रयं चैव तृतीये गणिकाश्रयं ||

चतुर्थं चान्तरा कल्पं वेदीगुणणिका विधिं |
चतुष्पदमुदङ्ग?स्य नर्तावकनिवेशनं ||

गातारपूर्वतस्तद्वद्वारुणेवंशिनस्तथा |
दक्षिणे मुरजावाद्या प्रेक्षकायाश्रयाश्रयाः ||

नृत्यपीठम् भवेन् मध्ये उच्छ्रयाष्टाङ्गुलेन तु |
षट्त्रिंशति पदं देवि नृत्यकान्ते प्रकल्पयेत् ||

एवं समासतः ख्यातः पूर्वे वै नृत्यमण्डपः |
पश्चिमे वायदा नृत्यं त्रिपिष्टपमयम्विदुः ||

प्रदीर्घे वचयस्तस्य वारुण्याश्चैव सुव्रते |
तत्क्षेत्रं पूर्वतश्चैव मुखमण्डपवद् भवेत् ||

तत्रापि पूर्ववन्न्यासो गातारानुगवंसिनां |
शेषान्यं पूर्ववन्न्यासं भिन्न्याद्यं नृत्यकांतगं ||

त्रिपिष्टपः समाख्यातः त्रिषु स्थानेषु निर्गमः |
प्रदीर्घ्यं संप्रवक्ष्यामि यथा दक्षिणतः स्थितः ||

चतुरश्री कृते क्षेत्रे समेवस्वंसवर्तिते |
भागभागं परित्यज्य तञ्च तञ्च पूर्वापरेभ्यसेत् ||

दीर्घेन पूर्वतोभ्यस्य नर्तावकनिवेशनं |
पश्चिमे मुरजावाद्या गुणत्यन्ते प्रकल्पयेत् ||

पदैकावाह्यभित्तिस्तु गतागर्तास्तदानुगाः |
गुणनीशानमो ख्यातं दक्षिणस्यां प्रदीर्घकं ||

उत्तरे चतुरस्रन्तु घटी गृहं तदुच्यते |
सामान्ये मानमित्युक्तं प्रासादानां सुरेश्वरि ||

विशेष लक्षणं वक्ष्ये रूपस्थानर्कसंज्ञया |
मेरुश्च मन्दरश्चैव कैलाशश्च तथैव च ||

सर्वभद्रकमन्यच्च विमानोननृनस्तथा |

४९अ)

नन्दिवृद्धिर्गरुन्माच सिन्हः कुम्भोगजस्तथा |
वृषभः पद्मनामा च चतुरस्राष्टकस्तथा ||

षोडशास्रोथ?ग्वा वृक्षौ वर्द्धमानास्तथैव च |
पूर्ण श्रीवत्सनामा च खण्ड श्रीवत्सकस्तथा ||

तथा खण्डार्द्धकश्चैव भद्रोहंसस्तथैव च |
नलिनः श्रीनगश्चैव गृहराजस्तथापरः ||

गृहार्द्धो वलभीनाम च्छन्दोन्यो मिश्रसंज्ञकः |
यत् किञ्चिद् विस्तरं मानं तदष्टांशतु कन्यसे ||

वहिस्तु निर्गमं कृत्वा तलच्छन्दास्तु वर्तयेत् |
द्वादशांशाधिकं मध्यमुत्तमे विकृतिर्यथा ||

मेरुमन्दरकैलास सर्वभद्रे स्वयं विधिः |
विमानादौ न तन्मान तेषां तत्काल लक्षणं ||

सप्ताविंशत्यमीनाम्ना तल्लक्षणमथोच्यते |
चतुरश्री कृते क्षेत्रे द्वादशाधि शतं कुरु ||

गुणभागप्रवेशेन तद्वयं मध्यविस्तरं |
भागोभागश्च भागश्च निर्गमस्तु समो यथा ||

पृथुत्वेन द्वयैकं च त्रयञ्च रथकल्पना |
प्रवेशञ्च तथा कुर्यात् शरवत् कोणपिण्डिका ||

पुनस्तद्द्वच्चतुर्दिक्षु यावन्नार्तं समाप्यते |
तत्र कुर्याच्छ्रकाघ्रां तु यन्मध्ये ऋतु भागिकं ||

सा च सृङ्ग चतुष्केण संहतेन प्रमाणतः |
चतुर्दिक्षु चतुर्द्धारः शुकाघ्राश्च तथा पुनः ||

कुम्भकोणनिवद्धस्तु चतुरायाश्रद्वान्वितः |
षड्विंशति गमोश्चैव प्रथमाघाटकः स्मृतः ||

जंघोर्द्ध तु वरारोहे भूमिका पञ्च तत्र तु |
द्वितीया घाटके चैव चतुर्विंशतिभिर्गमैः ||

चतुभूमिस्तु तत्रस्थ कर्तव्यस्तु सुशोभनः |
तृतीया घाटके चैव गमैर्द्वाविंशकैस्तथा ||

तत्र भूमिस्त्रयं चैव कर्तव्यं शुभलक्षणे |
चतुर्थाघाटके चैव गमैर्विशैस्तु कल्पयेत् ||

भूमिकञ्च द्वयन्तत्र वेद्यूर्द्धञ्च द्विभूमिकं |
चतुराघकदिव्यै भूमिकाभिर्द्विरष्टभिः ||

जंघोर्द्धे उच्छ्रयः ख्यातो वेद्यान्ते च सुरेश्वरि |

४९ब्)

वेद्यष्टांडकमाख्यातं शुकाघ्रास्थैर्द्विरष्टभिः ||

चतुर्विशाधिकैः शृङ्गैः शताण्डैरेरुरुच्यते |
विचित्रचित्रसंयुक्तः पत्राद्यैरुपशोभितः ||

चतुर्मुख सुशोभाढ्यो मेरु चैव प्रकीर्तितः |
चतुराशीतिभिर्भागैः वेदाश्रं विभजेत्समं ||

भागैः षड्भिः स्थितामध्ये रथकां कल्पयेद् दिशिः |
भागैकं संप्रवेशेन भागे कुम्भं विनिर्दिशेत् ||

चतुर्भागैः स्मृतो मार्गः कुम्भके चतुनिर्गमः |
भागैक निर्गमं कृत्वा रथकम्वेदवद् भवेत् ||

पुनस्तद्वत् प्रवेशस्तु निर्गमश्च तथैव च |
प्रवेशं तद्विधं कुर्यात् भागमात्रेण निर्गमं ||

कोणपिण्डी त्रिभागैस्तु पुनस्तद्वत् समाचरेत् |
रथकैः कुम्भकैर्मार्गैः कोणैः पीठस्तु मध्यगैः ||

एवं चैव प्रकर्तव्यो यावन्नान्तं समाप्यते |
समसूत्रासमाख्यातामंदराधो विवर्तना ||

शुकाघ्रां मध्यमागैस्तु चतुर्दिक्षु प्रकल्पयेत् |
चतुःशृङ्गैः शुकाघ्राभिः पूर्ववन्मानकल्पितैः ||

जंघोर्द्धे वै तत्रापि चतुराघाटकः प्रिये |
त्रयोविंशगमैश्चैव प्रथमा घाटकः स्मृतः ||

एकविंशैर्द्वितीये च तृतीये चोनविंशकैः |
गमैः सप्तदशैश्चैव चतुर्था घाटकोत्तमं ||

भूमिकाभिर्यथेन्द्रांशैर्वेद्यं तं परिकल्पयेत् |
शुकाघ्राशिखरैर्युक्तः तुर्पुनः शतशृङ्गकः ||

केवलो मन्दराख्यश्चतुरशीति परिकीर्तितः |
चतुर्मुखस्तु विज्ञेयश्चतुर्दिक्षु सुशोभनः ||

कुम्भकोणनिवद्धस्तु निर्गमायाश्रयान्वितः |
शेषोभित्तिनिवन्धस्तु विचित्रशिखराकुलः ||

यथाशोभा प्रकर्तव्या लक्षहेतुर्विलक्षितः |
विचित्रचित्रसंयुक्तो मन्दराख्य प्रकीर्तितः ||

चतुरश्री कृते क्षेत्रे समे षट्त्रिंशवर्तिते |
भागाष्टकेन रथकं मध्यदेशे प्रकल्पयेत् ||

भागैकसंप्रवेशेन त्रिभिश्चोपरथो भवेत् |

५०अ)

प्रवेशकस्तु मध्यस्थश्चतुर्भिरथकानुगः ||

रथव्यक्तो पदैकं तु लुप्तापिण्डी चतुःपदैः |
कुर्यात् पदार्थ विच्छ्रेष्ठं नाम्नाकैलाशसंज्ञकः ||

कोणपीठैश्च रथकैस्तथा चोपरथात्मकैः |
चतुर्नामश्चतुर्दिक्षुश्चतुर्द्वारोपशोभितः ||

चतुःशृङ्गैः शुकाघ्राभिस्तुङ्गं शृङ्गान्वितैः स्थितः |
चतुराघाटकः सोपि विंशाष्टादशषोडशैः ||

चतुर्दशगमैश्चैव भूमिकैर्द्वादशैः स्थितः |
शुकाघ्राशिखरैर्युक्तस्तुर्याशीतिरुदाहृतः ||

शुकाघ्राशिखरै हीनः षष्टिसाष्टः प्रकीर्तितः |
सापाश्रयसमायुक्तश्चतुर्दिक्षु सुशोभनः ||

प्रथमाङ्कैर्विचित्रैस्तु सुरविद्याधरालयः |
कैलासस्तु समाख्यातो रुद्रस्यातीववल्लभः ||

अष्टाविंशतिभिर्भागैः वेदाश्रविभजेत्समं |
ऋतुभागैर्भवेन्मध्ये भद्रश्चैव सुरेश्वरि ||

भागैकसंप्रवेशेन त्रिभिः स्यात् चोपभद्रकं |
पुनर्भागैक ह्रासेन द्वाभ्यां स्याद्भद्रकानुगंः ||

तद्व्यक्तौ च पदैकन्तु कुर्यात् कोण त्रिभागिकं |
पुरुषार्थसमैद्वारैः शुकाघ्राभिरलंकृतः ||

सापाश्रयञ्चतुर्दिक्षुः भ्रमात् सर्वत्र कल्पयेत् |
केवलस्तलच्छन्देन समोधस्ताच्छुशोभनः ||

उपरिष्टाद्विमानाङ्गा मेरुमन्दर एव वा |
कैलासनन्दनो वापि श्रीवत्सो भद्र एव वा ||

सर्वात्मशिखरैर्युक्तः सर्वत्र भद्रको यतः |
वेदास्रोद्विंशमांसं तु समन्ताद्वाह्यतो ह्व?येत् ||

चतुरश्रं द्वितीयं तु भवते नात्रसंशयः |
दशभागैः पुराक्षेत्रं विभजेत् सर्वतः समंः ||

चतुभिरथकोमध्येस्ततो भागात्मकं भवेत् |
द्विभागे कोणवंधस्तु समन्ता चतुरश्रकं ||

चतुराघाटकः सोहि आदौ सप्तदशेन तु |
गमैः पञ्चदशैरेव द्वितीयं परिकल्पयेत् ||

५०ब्)

तृतीयाघाटके चैव दश त्रितयकैर्ग्गमैः |
चतुर्थैकादशेनैव भूमिकाभिः दशान्वितः ||

गवाष्टकासंयुक्तौ विमानन्तु निवन्धयेत् |
विंशमांसैः प्रकर्तव्याः शिखरस्य गवाक्षकाः ||

तन्मात्रेण मधोदीर्घं वृत्तमूर्ध्निसमाकुलैः |
शृङ्गैस्तुङ्गगतैर्दिव्यैर्मध्यस्थैश्चन्द्रशालकैः ||

तच्छिराशिगतैर्वृत्तैश्चन्द्रशालासमन्वितैः |
सकपाटैटालालाद्सु?चैः द्रेस्यार्द्धाङ्गी प्रकल्पयेत् ||

चतुर्द्वारोथकार्यः शुकाघ्राश्च तथा पुनः |
चत्वारिंशतिभिः शृङ्गैर्विमानः कथितो मया ||

सर्वभद्रकरूपेण वेद्यं तंतु पदान्वितं |
नन्दनं तम्विजानीयाद्भूमिकैर्द्वि ऋतुर्भवेत् ||

चतुराघाटकः सोहि चतुर्द्वारोपशोभितः |
चतुर्नासः सुशृङ्गस्तु चतुःषष्टण्डकान्वितः ||

चन्द्रशार्द्ध चन्द्रैश्च चतुराश्रयान्वितः |
विचित्रचित्रसंयुक्तः प्रोक्तोयं शुभलक्षणः ||

नन्दनो नन्दते भोगैर्यदिष्टं तत्प्रसादतः |
भागषोडशकं क्षेत्रं भागमात्राद्वयेद्वहिः ||

द्वितीयं सिद्ध्यते क्षेत्रं तयोस्तिर्यक् त्रिधा भवेत् |
वेदाशैर्मध्यरथकः क्षेत्रान्तविकृतेन तुः ||

सार्द्धभागोपरथकः तत्समोन्तर्गतमो भवेत् |
त्रिभागे कोणवन्धन्तु समन्तात् कल्पयेच्छुभे ||

नन्दकावर्तलांछैस्तु गमान्ते पद्ममेव वा |
चतुर्नामश्चतुर्द्वारश्चतुरायाश्रयान्वितः ||

चतुराघाटकः सोहिः भूमिकाभिर्दशान्वितः |
चत्वारिंशाण्डकैर्युक्तः प्रासादो नन्दिवर्तनः ||

चतुरश्री कृते क्षेत्रे पृष्ठतः पादनिर्गमः |
विस्तरं गर्भमानेन पक्षयोश्च तथैव च ||

शुकाघ्रग्रे प्रकर्तव्या पूर्वमानविकल्पता |
अभ्यन्तरे षडश्रस्तु पक्षयोश्च गृहद्वयं ||

तयो गृहानुरूपेण वाह्यद्वारं प्रकल्पयेत् |

५१अ)

ब्रह्मरुद्रौ च तत्रस्थौ वामदक्षिणयोगतः ||

मध्ये विष्णु प्रतिष्ठाप्य प्रासादो गरुडः स्मृतः |
पक्षगैः शुकनामस्थैर्गरुडैश्चेष्टकामयै ||

शैले शैलैः प्रकर्तव्यः काष्ठजे काष्ठजैस्तथा |
भुजङ्गमेखला वद्धैः कण्ठैः सर्पविभूषितैः ||

वक्त्रारगप्रलम्बैश्च प्रासादो गरुडात्मकः |
शुकनासायायन्मानं निर्गमश्चैव सुव्रते ||

तन्मानं पृष्ठतो नीत्वा भ्रामयेद्वृत्तमण्डलं |
तत्र कोणद्वयं त्यज्य अग्रे कोणद्वयान्वितः ||

सिंहाकारं प्रकर्तव्यं शुकाघ्रासिंहवक्त्रकं |
शिखरं वा यदा कुर्यातदाघ्राग्रस्थसिंहकं ||

जंघापृष्ठोन्नतिं कुर्यात् सिंहः प्रासादको मतः |
वेदास्रम्याष्टसंभागं त्यक्त्वा वृत्तपरिभ्रमेत् ||

प्रवृद्धे वृत्तजंघा च कुंभाकाराधमानतः |
गर्भञ्चैव तथा वृत्तं शुकाघ्रारहितो भवेत् ||

उपरिष्टाच्चतुवृत्तैः खण्डखण्डैस्तु ह्रासतः |
नयेद् वेद्यन्तकं यावत् कुम्भोयं परिकीर्तितः ||

वेदाम्रात् पञ्चमांशं तु न्यस्त्वावृत्तार्द्ध चन्द्रवत् |
पृष्ठतस्तु न कोणं वै शुकाघ्राग्रे यथापुरा ||

पृष्ट्वासोन्नतांगे स्यात् प्रोतुङ्ग न समन्वितः |
विचित्रशिखरां कीर्णो गजाख्यः सुखदो भवेत् ||

कुम्भवद्वाह्यवृत्तस्तु गर्भो वै चतुरस्रकः |
कैलासांकोपरिष्टाच्च विमालाङ्कमथापि वा ||

अग्रे वै वाघ्रया युक्तो वृषोनामप्रकीर्तितः |
वृत्तमण्डलकं क्षेत्रं कृत्वा चैव त्रिभागिकं ||

एकैकं षोडशांशन्तु कर्तव्यं तु वरानने |
भागमात्रं वहिभ्राम्य समन्ताच्चैव सुव्रते ||

भागैकान्तरकं कृत्वा द्विभागात् यत्र कल्पना |
रेखात्रयांश ह्रासाच्च जंघां तं प्रप्यितं(?) तथा ||

जंघोर्द्धं यत्र ज्ञप्तिस्तु मञ्जरीरि वसुव्रते |
अग्रे चैकाघ्रे या युक्तश्चतुर्भागास्रि कल्पना ||

५१ब्)

षोडशास्रः स्मृतः पद्मः पद्माकारेवसंस्थितः |
वेदास्रश्चतुरास्रेवजंघान्तसमलक्षणः ||

शिखरं द्विदशं कृत्वा वेद्यन्तश्चैव सुव्रते |
भागैकान्तरकं कृत्वा कुर्यादस्रिवरण्डकं ||

शुकाघ्रैका प्रकर्तव्या चतुरस्रः प्रकीर्तितः |
पूर्वेवाष्ट्रास्रकं कुर्यात् कर्णसूत्रविवर्तनात् ||

अत्यन्तरं चतुरस्रंस्तृकोणोपस्थ शुकाघ्रया |
षोडशास्रस्तथैवेह अस्रियुक्तौघ्रयान्वितः ||

कुम्भवद् वृत्तभागस्तु जंघांत चैव सुव्रते |
जंघोर्द्धे विंशमांसन्तु वरण्डं वृत्तरूपिणं ||

शुकाघ्रारहितः सोपिग्वावृक्ष इति स्मृतः |
दशभागी कृते क्षेत्रे भागमात्रं वहिः समं ||

तद्वेदन्तरसूत्रं तु रथकं मध्यगम् भवेत् |
सार्द्धभागोपरथकश्चान्तरंञ्च तथा भवेत् ||

कोणपिण्डी द्वि भागाच्च वर्द्धमान उदाहृतः |
भागार्द्धं कारयेत् ताभ्यां जलान्तरकमुत्तमं ||

शृङ्गैश्चोपरथैकुर्याच्चन्द्रमालान्वितैस्तथा |
पूर्णश्रीवच्छकः ख्यातः सर्वकामार्थसाधकः ||

रुद्रवद्भाजितं क्षेत्रं निर्गमं पूर्ववद्यथा |
द्विभागां कोणवत् तस्तु सार्द्धभागोपसंज्ञकः ||

पूर्ववज्ज्ञानमार्गन्तु रथकश्च त्रिभागिकः |
मृगाकार्द्धोपरथस्थैः खण्डः श्रीवत्सको मतः ||

जंघान्तवर्द्धमानस्तु जंघोर्द्धखण्डशालकः |
वेद्यन्तम्वान्तरैः सुस्थैः ज्ञेयं खण्डार्द्धकं विदुः ||

श्रीवत्स त्रितयं प्रोक्तं तद्भेदो नन्दिवर्द्धनः |
त्रिधाभूतस्तु द्रष्टव्यं पूर्णार्द्धः खण्ड एव च ||

नन्दनो भद्रभेदेन भिन्नोस्मि त्रिविधो भवेत् |
पूर्णशालादि भेदेन खंडार्द्धान्तः प्रकीर्तितः ||

सप्तभागी कृते क्षेत्रे भागमेकं वहिस्तथा |
त्रिभागैविस्तरं मध्ये द्वौ द्वौ कोणे तु संस्थितौ ||

५२अ)

पुराक्षेत्रसमंभद्रे विख्यातं भद्रलक्षणं |
वेदास्रं तुर्यवत् कृत्वा भागोभागस्तु पक्षयोः ||

निर्गमस्तु समाख्यातो विस्तरं गर्भवद् यथा |
अग्रे शुकाघ्रयो युक्तो गर्भश्चैव सुवृत्तकः ||

जंघोर्द्धे नन्दनोनंदि वृद्धिः श्रीवत्सवर्द्धनी |
विमानाङ्कमथान्यञ्च पृष्टतश्च न किञ्चन ||

पार्श्वे गृहद्वयोपेतं वाह्ये द्वारं यथापुरा |
हरिरुद्रौ तु तत्रस्थौ मध्ये ब्रह्मा प्रतिष्ठयेत् ||

पार्श्वगे च शुकाघ्रे च हंसलांचनलाञ्छिते |
हंसोनामसमाख्यातः प्रासादस्तु पितामहे ||

सर्वभद्रोथ भद्रो वा नलिनैर्लांच्छितो यदा |
तदातं नलिनं विद्यात् सर्वत्र शुभकर्मकृत् ||

जंघामात्रविमानस्तु जंघोर्द्धं मन्दरान्वितः |
श्रीशैलोनामविख्यातः प्रास्यदः सर्वसिद्धिदः ||

चतुरश्रः महाद्वारो भद्रवन्निर्गमाद्दिशि |
काष्ठारर्थोत्र रुद्वश्च भूमश्च सुशोभनः ||

गृहराज स एवात्र सर्वसाधारणोमतः |
रुद्रलक्षणहीनस्तु काष्ठांरर्थो यथापुरा ||

पट्टशालाग्रतो युक्तो गृहार्द्धक उदाहृतः |
भागाष्टक कृतं क्षेत्र पूर्वापरे द्वे वर्जयेत् ||

तिर्यग्घैर्घ समस्त हितच्चोदश्याम्यगं न्यसेत् |
चतुभागाग्रतो दद्यान् मध्ये द्वारं तु भागिकं ||

सार्द्धभागे भवेद् भित्तिः भागार्द्धे पीठकल्पना |
मातरस्तत्र संस्थाप्या शेषं स्याच्छुषिरवरं ||

कर्तव्या च यथा शोभा भैरीषवर्त्तयोगतः |
नन्दिकावर्तकैः हंशैः पद्मात् कीर्णसुशोभनैः ||

हांशोर्द्ध कलसा दिव्यास्तुर्यसंख्या च पंक्तिगा |
पृष्ठोग्रे शिखराकीर्णः समोवाथ त्रिभूमिकः ||

पार्श्वे तु भैरिवत् हंशैः प्रासादोवलभी भवेत् |
वलभ्यन्तन्तु मेर्वादि पृथक् संज्ञा स्वरूपतः ||

कथितं सर्वमेतन्तु अद्यं तन्तु विभागयेत् |

५२ब्)

अन्योन्यसन्निकृष्टस्तु एताद्यन्तु विभागसः ||

प्रासादामिस्रकास्तत्र तत्संख्यासंप्रजायते |
यस्य रूपं भवेज्जघा तस्योच्चार्यं तु मिश्रकं ||

शैलोरर्थेष्टकानां तु काष्ठारर्थे तथैव च |
प्रासादास्तत्र विज्ञेया लक्ष्यलक्षणयोगतः ||

मृन्तृणारर्थयोगस्तु कुटी संज्ञस्तु सस्मृतः |
प्रमाणं चाधुनावक्ष्ये हस्तमानं यथा भवेत् ||

मेर्वादि शिखराणां तु वेद्यादौ यत् प्रकीर्तितं |
मेरुः पञ्चाश हस्तस्तु समन्ताच्चतुरश्रकः ||

मन्दरस्तु तथा भूतः पञ्चहस्तविवर्जनात् |
चत्वारिंशतिभिहस्तैः कैलासो गज एव च ||

पञ्चत्रिंशत्करेणैव सर्वतो भद्र उच्यते |
त्रिंशहस्तस्तु कर्तव्यो विमानश्छंदकः शुभः ||

नन्दनोनन्दि वृद्धिश्च पञ्चविंशकरावुभौ |
एते ज्ञेयो महान्धाराश्चतुर्द्वारोपशोभिताः ||

षदृस्तादि कलिङ्गानां पञ्चविंशादिकं भवेत् |
खगेश्वरादितः कृत्वा यावद् वै वलभी भवेत् ||

निराधाराश्रयास्ते तु लिङ्गं पञ्चकरान्तगाः |
गरुडः पञ्चकश्चैव विंशहस्तौ प्रकीर्तितौ ||

षोडशाष्टाश्रकौ चैव करषोडशका वुभौ |
श्रीवत्स तृतीयञ्चैव वर्द्धमानस्तथा परः ||

हस्तद्वादशके नैव कर्तव्यस्तुर्यसंख्यया |
कुम्भो वृषोथ हंसंश्च वलभिच्छन्दकस्तथा ||

दशहस्ता प्रकर्तव्याः प्रासादास्तुर्यसंख्यया |
सिंहो नलिनः श्रीशैलः ग्वावृक्षश्चतुरश्रकंः ||

अष्टहस्ता प्रकर्तव्या ये चान्ये शुभलक्षणाः |
गृहार्द्धगृहराजस्तु दशपञ्च करावुभौ ||

लिङ्गमानप्रमाणाद्वा यावदन्त चतुष्करं |
त्रिकरं द्विकरम्वापि ग्रहरक्षादिकं प्रिये ||

तेषां तु लक्षणं वक्ष्ये पीठाद्यं च यथा भवेत् |
नवधा भाजितं क्षेत्रं पीठं मध्ये तु भागिकं ||

द्विभागं गर्भ इत्युक्तो भित्तयस्तु तथा भवेत् |
अथवा पञ्चभिर्भागैर्वेदास्रं विभजेत् समं ||

५३अ)

भागोभागश्च भागश्च पीठो गर्भश्च भित्तयः |
भित्तिहीनास्तु ते ख्याता भित्तिगर्भसमायतः ||

अष्टहस्तादि ये युक्ता भित्यधिका मतास्तुते |
मेर्वादौ मिश्रकाये तु महान्तस्तेपि कीर्तिताः ||

तत्प्रमाणौ च ये छन्दालघुसंस्थानकापि वा |
कर्तव्या रूपमात्रास्तु कर्तृभूति विवक्षया ||

लिङ्गमानमतो वक्ष्ये प्रासादानां न संशयः |
हस्तमात्रस्य लिङ्गस्य प्रासादस्तु चतुरष्करं ||

स पादकरलिङ्गस्य प्रासादः पञ्चहस्तकः |
सार्द्धहस्तस्य लिङ्गस्य षट्करः परिकीर्तितः ||

पादून द्विकरस्यैव सप्तहस्तो भवेच्छुभः |
द्विकरस्य च लिङ्गस्य प्रासादोष्टकरो भवेत् ||

तस्यो द्वे त्रिषु लिङ्गेषु चान्तरेषु च सुव्रते |
शक्तिदिक् रुद्रसंख्यातैः करैः प्रासाद कल्पना ||

हस्तद्वादशके नैव प्रासादस्त्रिकरस्य च |
तदूर्द्ध त्रितयस्यैव लिङ्गस्यान्तरस्य च ||

प्रासादैक कराधिक्यो यावद् वस्तु त्रिपञ्चकं |
चतुहस्तस्य लिङ्गस्य विकारकरसंख्यया ||

तस्योर्द्धे त्रिषु लिङ्गेषु चान्तरेषु च सुव्रते |
सप्ताधिक दशाष्टौ च नवाधिक दशस्तथा ||

पञ्चहस्तस्य लिङ्गस्य प्रासादः कृति हस्तकः |
तस्योर्द्धे त्रितयस्यैव लिङ्गस्यान्तकरस्य च ||

एकद्वाविंशकश्चैव त्रयोविंशस्तथैव च |
प्रासादाः कीर्तिता भद्रे निरान्धारासुशोभनाः ||

षदृस्तस्य च लिङ्गस्य पञ्चविंशत्कराश्रयः |
प्रासादास्तु वरारोहे सान्धारस्तु प्रकीर्तितः ||

तदूर्द्धं त्रितयस्यैव अन्तरालस्य सुव्रते |
षड्विंशस्तु तथासप्त अष्टाविंशकरस्तथा ||

प्रासादास्तु वरारोहे सान्धारास्तु सुशोभनाः |
सप्तहस्तस्य लिङ्गस्य प्रासादस्त्रिंशहस्तकः ||

तस्योर्द्धे त्रितयस्यैव लिङ्गस्यांतरकस्य च |

५३ब्)

एक द्वात्रिंशतिश्चैव त्रयस्त्रिंशस्तथैव च ||

अष्टहस्तस्य लिङ्गस्य पञ्चत्रिंशत् कराश्रयः |
दूर्द्ध त्रितयस्यैव अंतलिङ्गस्य सुव्रते ||

षट्त्रिंशति तथा सप्त अष्टत्रिशत् कराश्रयः |
नवहस्तस्य लिङ्गस्य प्रासादं कथयामिते ||

चत्वारिंशत् करेणैव कर्तव्यस्तु सुशोभनः |
अन्वा?रिकुसमायुक्तो नामाधिक्य उदाहृतः ||

रुक्मरौप्यादि लिङ्गीनां मोहाप्रति मयोपि च |
तदूर्द्धे कथितं भद्रे यावत् पञ्चाशकं करं ||

अतोर्द्धन्तु न कर्तव्यः प्रासादोदोष कृत् मतः |
मिश्रकान्तरलिङ्गेषु द्राविडं वाथ नागर ||

देवदानवसिद्धानां स्थापने यो विधिस्मृतः |
तत्र प्रासादमानन्तु नोक्तं मर्त्योद्भवं समं ||

हीनलिङ्गेपि कर्तव्यौ वृहत् प्रासादकः शुभः |
वृहल्लिङ्गेपि हिनः स्यात् प्रासादोवित्त भावतः ||

स्वयं भूतेति प्रत्यक्षे तीर्थे यात्रा समन्विते |
तत्र मेरु प्रकर्तव्यः पञ्चाशकरसंयुतः ||

शते दशसहस्राङ्के नवहस्त प्रकल्पिते |
मन्दराख्यः स्मृतस्तत्र पूर्वमानविकल्पितः ||

वाणलिङ्गेति प्रत्यक्षे मुखलिङ्गोत्तमेषु च |
प्रासादस्तत्र कर्तव्यो मेरुमन्दर एव वा ||

वर्ततां शिखरस्यैव कथयामि तवा |
सान्धारिका श्रयाणान्तु मेरुवादौ ये प्रकीर्तिताः ||

उच्छ्रयं पूर्वमानेन च्छेत्रार्द्धे कृतसंच्छिखः |
जंघोर्द्ध द्विगुणं यत्र तत् पृथुपक्तिवत् कुरु ||

तस्याप्युर्द्धार्द्ध भागस्तु चोच्छ्रयं तुर्यधा कुरु |
कण्ठोच्छ्रयस्तु पादेन द्विपादो मलसारकः ||

पादे कुम्भो परिष्टान्तु उच्छ्रयः परिकीर्तितः |
सार्द्धभागे पृथुः सोहि दशभागी कृतस्य तु ||

पञ्चकामलसारस्य पृथुत्वेन तु सुव्रते |
त्रिभिर्भागैर्भवेत् कण्ठः षड्भिर्वेदी सुशोभना ||

द्विभागान्तः प्रमाणं यत् तत्समं वाह्यतो ह्वयेत् |

५४अ)

तत्पृथुच्छ्रय भूतैस्तु भागैर्भक्त समोविधः ||

नयेद्वेद्यंतकं यावत् भागाभागेन हानितः |
पञ्चखण्डात्मिका वेदी समन्ताच्चतुरश्रिका ||

जंघा ऊर्द्धे च वेद्याधो मध्ये सूत्रं ततो नयेत् |
दक्षिणोत्तर योगेन वर्तनां चैव कारयेत् ||

नन्दि वृद्द्यान्तकानां तु मेर्वादौ ये प्रकीर्तिताः |
तेषामाघाटकं चैव क्रमाद्भूमि विभागशः ||

द्रष्टव्यन्तु वरारोहे पूर्वमानविकल्पितः |
शुकाघ्रास्वप्रमाणेन शिखरार्द्ध विसर्पिणी ||

तत्कपोलस्य संहारो भेरीसम्वर्त्तयोगतः |
हांसेष्टके प्रवर्तव्यो गणनांगुलमान्तः ||

निरान्धाराश्रयानां तु मण्डपान्वित लक्षणं |
क्षेत्रमानोच्छ्रयस्तेषामजंघस्त्रिगुणो मतः ||

जंघोर्द्धे वेदवत् कृत्वा पादोर्द्धे तुर्यवर्तना |
पृथुत्व मृषिवद्भज्य त्रिभागोर्द्धे तु सुव्रते ||

वेदीरामैति वद्वा च पृथुत्वेनान्तु लक्षयेत् |
सार्द्धभागे पृथुकण्ठः द्विभागामलसारकः ||

पादूनभागवृत्तस्तु कलसस्तु सुशोभनः |
शेषोधः पूर्ववत् ख्यातो रूपस्थानकलक्षणः ||

अत्रापि शुकनासा तु पूर्ववल्लक्षणान्विताः |
मण्डपै हीनाये प्रेक्ताः प्रासादास्तु वरानने ||

सार्द्धभागोच्छ्रयस्तेषां जंघार्द्धे तु प्रकीर्तितः |
पूर्ववद्वर्तमानान्तेषां सप्तभागविभागशः ||

तस्योप्यर्द्धविसर्पिण्या शुकघ्रा पूर्ववद् यथा |
भित्तिहीनास्तु ये चान्ये स जंघद्विगुणोच्छ्रयाः ||

अष्टभागकृतं तन्तु सप्तमै सप्तधा कुरु |
तदूर्द्धे स्वेदवत् कृत्वा पूर्ववद्वर्तना भवेत् ||

त्रिभागैस्तु भवेज्जघां त्रिभागोर्द्ध तु वर्तनां |
पञ्चखण्डात्मिका वेदी भागेनैकेन कल्पयेत् ||

भूतभागोर्द्धतश्चैव शुकाघ्रां परिकल्पयेत् |
ध्वजावस्थानसद्वार युक्तोयं मण्डपस्विना ||

५४ब्)

जगेच्छ्रयेषु कामानान्तु हान्सः कर्यो नवात्मकः |
खण्डखण्ड यथामानं तथासौ घटना भवेत् ||

तथा सिन्हे च कर्तव्यो भेरीसंवर्त योगतः |
विंशमासैर्विमानस्य दैर्घ्याः कार्या गवाक्षकाः ||

अन्येषामपि कर्तव्याश्चत्वारि माससंयुताः |
वातकम्य प्रवालैश्च गजाश्च रथभूचलैः ||

विनागवाक्षकैः स्फोटस्तस्मात् कार्या गवाक्षकाः |
कण्ठोर्द्धे तु चतुर्दिक्षु ध्वजधारणनिर्गमं ||

कण्ठाधस्ताच्चतुर्थेन पञ्चमेनायतांगिनः |
वेद्यात्मकं प्रकर्तव्यं ध्वजयष्टिनिवेसनं ||

रथकेषु यदा कुर्यात् स्थानञ्च दिशि देवतां |
भित्यष्टकसमासेन षुसिरं परिकल्पयेत् ||

विस्तराद्विगुणं चोर्द्धे प्रवेशो न कथंचन |
एवं चैव समाख्यातं सम्यक् प्रासादलक्षणं ||

इति ब्रह्मयामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते प्रासादाधिकारो नाम 
षष्ठमः प्रकरणः ||


पिङ्गलोवाच ||

द्वारंसंसूचितं देवनोक्तं लक्षणतस्त्वया |
मण्डपानान्तथैवेह विभागस्तम्भसंख्यया ||

कथयस्व प्रसादेन शूलपाणि वृषध्वज |

भैरव उवाच ||

द्वारमानञ्च कर्तव्यं गर्भमानार्द्धमुत्सृतं ||

५४अ)

विस्तरञ्च तदर्द्धेन कर्तव्यन्तु वरानने |
कर्णसूत्राच्च गर्भोत्थात् षड्भागाद्द्वयवर्जनात् ||

उच्छ्रयं विस्तरं चैव पूर्ववत् परिकल्पयेत् |
तथान्य लिङ्गमानेन षोडशांशविवर्जनात् ||

विस्तरं द्विगुणोच्छ्रय उत्तमाना प्रकीर्तितं |
मध्यमलिङ्गमानेन विस्तर द्विगुणोच्छ्रयः ||

कन्यसानान्तु यन्मानं चस्वंसाधिकविस्तरं |
उच्छ्रयश्च यथापूर्व कर्तव्यस्तु वरानने ||

तथा चाङ्गुलं मानेन द्वारं चैवाधुना शृणु |
चत्वारिंशाधिके नैव वशतेनांगुलमुच्छ्रयः ||

विस्तरञ्च तदर्द्धेन उत्तमं परिकीर्तितं |
दशह्रासैः प्रकर्तव्यं रिषिद्वारं वरानने ||

पञ्चषष्टिभिरन्यच्च यद् भवेत् कन्यकन्यसं |
प्रतिमानां न चान्येषां कृतांगुलविवक्षये ||

विस्तरस्य चतुर्थांशे शाखायो विस्तरं भवेत् |
तदर्द्धेन तु वै पुल्यं शाखयो परिकल्पयेत् ||

विस्तरस्यार्द्धमुच्छ्रयधमधोदुम्बरकं भवेत् |
तदर्द्धेन तु वै पुल्यं तस्यैव परिकल्पयेत् ||

ऊर्द्धादुम्बरकं चैव तदष्टांशविवर्जनात् |
प्रतिमाखास्तु यास्तत्र त्रिभागूनाः परस्परं ||

शशिरामदिशार्द्धम्वा ऋषिभागथवा प्रिये |
विषमास्तु स्मृताः शाखाः नवान्तानोर्द्धगं क्वचित् ||

शाखोच्छ्रय चतुर्थाशे प्रतीहारौ पुरास्मृतौ |
सरितौ मिथुनं चैव भारवाहास्तथैव च ||

विद्याधरास्तथा भूयः किन्नराश्च तथैव च |
गावोगिरिस्तथा नागा नवशाखा च कल्पिताः ||

नागान्तनवशाखन्तु गर्वातं सप्तशाखगं |
विद्याधरान्तं भूतान्तं त्रिशाखमिथुनान्तगं ||

एवलंप्रतिहारस्तु एकशाखं यदा प्रिये |
शेषो विहङ्गः श्रीवत्स स्वस्तिकोत्पलमालिकैः ||

शंखैगजघटैश्चैव श्रियावर्तैस्तथैव च |
नागपाशैः सुशोभाढ्यैः शाखाशोभा यथा भवेत् ||

ऊर्द्धोदुम्बरमादौ च श्रीगजास्य हरिस्तथा |
यक्षिणीशंकरश्चैव ग्रहाष्टौ पक्षिसंस्थिता ||

व्याख्याद्यश्च श्रीकण्ठस्तथा नाटेश्वर स्मृतः |
मातरपंक्तिसंस्थास्तु नवांताः क्रमतोदिताः ||

शाखार्द्ध भागतो ज्ञेया संजूषाशाखसंग्रहे |
अभ्यन्तरे च द्रष्टव्या कपाटास्तत्र संस्थिताः ||

द्विखण्डश्चैकखंडो वा स चोक्तः सारदारुजः |
अधोर्द्धकीलकैर्युक्तश्चैकाङ्ग नैव कारयेत् ||

चतुरंगुलोधकीलस्तु ऊर्द्धाष्टांगुलको भवेत् |

५४ब्)

कनसस्य कपाटस्य मध्यमे दशपञ्चकः |||

ऊर्द्धाधः कीलकश्चैव द्वादशार्द्धस्तु चोत्तमे |
कीलाधारोस्मजश्चाध ऊर्द्धाधारश्च दारुजः |||

सुसंधिताषसैः कीलैः पत्रिकैः पट्टसन्धितैः |
तिर्यगार्गलकैर्युग्मैः ऊर्द्धे वार्गलकोपि वा |||

एवं सुसन्धितं द्वारं कपाटं चार्गलान्वितं |
कुञ्चिकोद्घाटनार्थाय शृंखला कुंचिकापि वा ||

पृथुत्वस्य चतुर्थांशादीनस्यादर्द्ध चन्द्रकः |
अधोम्वराग्रतो वा द्वे परिपट्टस्तु कीर्तितः ||

तत् षडंशाद् भवेत् पक्षौ कपित्थंकरिरूपिणौ |
मूलशाखाधतस्तच्च कुम्भाद्यैनवान्तकैः ||

यथानुक्रमयोगेन शाखाम् वै कल्प्य वर्तयेत् |
एवं सुनिर्मितं द्वारं स्वजाति सारदारुजैः ||

नवं पुराणकाष्ठेन द्वारञ्च यदि निर्मितं |
तदा तत्कालहं नित्यं मित्रामित्रो भविष्यति ||

शाखयोः सकलाक्रान्तं द्वारयुक्तं यदा भवेत् |
तदा दारिद्रकः कर्ता सगोत्रश्च भविष्यति ||

अधो विपुलकं द्वारं स्त्रियश्चापल्यमादिशेत् |
द्वारोर्द्ध विपुलं चैव प्रभुत्वं प्रमदा भवेत् ||

द्वारे पिपीलाका मध्ये धनधान्य सुतर्क्ष?यः |
यवमध्ये तथा द्वारै व्याधिवृद्धिस्तु जायते ||

यदि स्यान् सूत्रहीनन्तु द्वारं चैव तु सुव्रते |
राजडण्डस्तदा तत्र वर्षाद्वर्षात् प्रजायते ||

वक्रे गोमहिषीणान्तु भृत्यानाञ्च क्षयो भवेत् |
दिग्चान्ते तु यदा द्वारे विभ्रमो द्वेग कृन्तदा ||

विलोमन्तु यदा द्वारं सर्वसम्पत्ति कक्षयं |
भिन्नमत्युस्वरांशाखैर्जन्मनाशो कुले ततः ||

एवं परीक्ष्य यत्नेन वेधादीन लक्षयेत् प्रिये |
भ्रमद्रथकयष्टीभिरेकवृक्षमहार्यर्थिः? ||

द्वारशाखान्य प्रसादैः कोणस्तम्भ ध्वजैस्तथा |
चतुस्त्रिषथ शृङ्गाटैः मार्गैः कूप गृहेण वा ||

शिलोथराथवाल्मीकैः रथ्याकुम्भारकेन वा |

५५अ)

एवमाद्यैरथान्यैर्वा द्वारं विद्वमशोभनं ||

तन्मध्यमध्यसूत्रं तु यथासंवलितं भवेत् |
सूत्रसुत्रार्थकं वापि यथोत्तरदिशागतं ||

साध्यमध्यग्दिशाद्वार प्रतिष्टा | 
भागं सूत्रं कृत्वा तु शंकुला ||

प्रासादमध्यतो द्वारं तस्यारोपणमारभेत् |
गर्भमध्ये च यन्सूत्रं द्वारमध्यान्नयेत् समं ||

मध्यान्मध्यन्तु तत्रापि त्यजेन्निर्वेधकारणं |
द्वारात्मिकां प्रतिष्ठां च कथयामि तवाधुना ||

सुदिने ऋक्षवारे च तारायोगान्विते तदा |
करणे चन्द्रसंयुक्ते कालवेलौदये तथा ||

कर्तुश्चैवानुकूलेन द्वारारोपणमाचरेत् |
स्नात्वा तु देशिकश्चादौ वस्त्राद्यैः ममलंकृतः ||

शिल्पी चैव तथा भूतः स्नातो ह्यलंकृतः सुधीः |
स्नाप्यतन्साखिनं दिव्यं पुण्याहैर्यज्ञमंगलैः ||

महास्त्रं होमयेत् प्राज्ञः शतचाष्टोत्तरं प्रिये |
तद्दिशाशोधनार्थाय यद्वक्त्रं द्वाररोपणं ||

तद्दिशादेवता हम्या होमये द्वारशोभनं |
संतर्प्य मूर्ति मत्ताश्च शक्त्यामूलादितः स्पृशेत् ||

द्वारस्थानादधः पश्चात् पूज्यवास्तु नरं तथा |
धारणीं शक्तिं संकल्या रत्नन्यासमधो न्यसेत् ||

यायसं ऋद्धि वृद्धिश्च यवसिद्धार्थकः तथा |
लक्ष्मणा विष्णुक्रा च अमृता मोहना तथा ||

शतं मूलीताल मूलीपाठागो वन्दना तथा |
सह देवारुजानी चरो रोन्द्रं रोचनातिला ||

गोसृतादरदं तालं दधिदूर्वान्वितास्त्वि मे |
विचित्रकपटे वथारक्षां चोर्द्ध उदुम्बरे ||

स्वस्त्ययनान्विते चैव वेदध्वनि युतेन च |
शान्ति होमं पुरा कृत्वा पश्चाद्वारसमुद्धरेत् ||

सुवस्त्रवेष्टितं द्वारं त्रिसूत्रेण तु वेष्टयेत् |
कुतपैः पुष्पमालाभिश्चूतपल्लवसंयुतैः ||

रत्नगर्भघटं पूर्णवर्द्धन्या सहसंयुतं |
मध्यं मध्यात् परित्यज्य किञ्चित् स्याच्चोत्तरं न्यसेत् ||

५५ब्)

विषुवेन तु योगेन विज्ञानात् सयुतेन च |
यदा सनात्मकं चाधः शाखयोः भुवनाध्वरं ||

माया तत्वान्तगं न्यस्य ऊर्द्धोदुम्बरके पुनः |
विद्याद्यञ्च न्यसेत् तत्वं पञ्चसंख्यं सुरेश्वरि ||

विद्या तत्वेश्वरं चैव सदाशिवस्तृतीयकः |
क्रियाशक्ति चतुर्थी तु ज्ञानशक्तिस्तु पञ्चमी ||

शिवतत्वं न्यसेन् मध्ये तन्मार्गान्ते तु संस्थितं |
शोध्यक्रमेष इत्युक्तो न्यासं स्यात् सृष्टि योगतः ||

सप्तसंख्या हुतीश्चैव दद्यात् तद्गुणसंयुतां |
स्थिरो प्रमेयो बोधाङ्का नित्यो व्याप्यनिनस्वरः ||

तृप्त्यन्ताः स्वाहा अन्ताश्च प्रणवाद्यैः सुदीपिताः |
एवं सप्ताहुती हुत्वा प्रोक्ष्यपश्चाद्दिशावलिं ||

दत्वा चम्य प्रतीहारौ नंदिकालौ विनिर्मितौ |
स्वनाम्नैव प्रतिष्ठाप्य पूज्य व्याप्त्यात्मया वृतो ||

एवं संस्थापिते द्वारे यदिष्टं च तदाप्नुयात् |
तोरणस्य तथैवेह प्रतिष्ठा पूर्वकोच्छ्रयः ||

द्विजशिल्पि गुरूणां च दद्याच्छक्त्या तु दक्षिणां |
चित्रस्वात्यन्तुरे न्येवा सिद्धं स्यात् भ्रमणे यदि ||

तदादिग्यैवताहोमं कृत्वा प्रगुणतां नयेत् |
अष्टोत्तरशतं चैव दानं दद्याद् दिशोचितं ||

तदारभ्यारभेच्चैत्यं प्रासादाश्रयदे कुलं |
शिवायतनपर्यायै ज्ञातव्यं शास्त्रवेदिभिः ||

विनिर्दिष्टैस्तु शैलैर्वा निर्लेपाति प्रलेपनं |
न कर्तव्यं वरारोहे युक्त लेपं प्रशस्यते ||

समसन्धि न कर्तव्यं हीनपाद तथैव च |
शिरोढ्यं नैव कर्तव्यं विलोमे स्फुटितं भवेत् ||

इष्टकस्य तु कोणेन न कोणं चैवारभेद्बुधः |
तिर्यक् शिरः सुकोणैस्तु शार्द्धहस्तैः सुसंधितः ||

सन्धिना लक्षणवक्ष्ये पक्ष्यापक्ष्या यथा भवेत् |
भूतसंख्यांगुलैः संधि ऋतुसंख्यागुणेन वा ||

ऋषिवदंगुलैर्वापि तारादिग्रुद्रमंगुलैः |

५६अ)

संधिभिस्तु वरारोहे दृढं कालान्तरे भवेत् ||

अतोर्द्धं नैव कर्तव्यं भूताधो नैव नैव च |
एवं च्छन्दोस्तु मेर्वादौ वलभ्यंतं निवन्धयेत् ||

भारविश्रामणं मध्ये सुदृढैः सारदारुजैः |
जंघा मध्ये प्रकर्तव्यं स वाह्याभ्यन्तरेण तु |||

नयेत् तथा यथासुत्र ह्रासः स्यात् पूर्वचोदितः |
प्राप्तेसुनासिकान्ते तु वेद्यधो भूमिकान्तरे ||

तन्मध्यो वरकं कुर्यात् वेदीगर्भ तु सुव्रते |
हृदावरणं हेत्वर्थं स्वभ्रं चैव सुशोभनं ||

वास्तोपतींश्च तत्रस्थान् पूतयित्वा विधानतः |
घटं ताम्रमयं चैव मृन्मयं वासुशोभनं ||

उषधीधान्यलोढ्या?नि धानूनां रत्नपञ्चकं |
रसेन्द्रं तत्र निक्षिप्य वेष्टयेत् वस्त्रयुग्मकैः ||

श्रग्भिः कुतर्पसूत्रैश्चन्दनेन तु चर्चितं |
क्षीरमध्वाज्यपूर्णन्तु पायसैर्वा तृतं घटं ||

घटान्ते पद्मकं ध्यात्वा हृत्पद्मं च यथा हृदि |
प्राकृते च घटो ध्येयो मन्त्रन्यासं ततो न्यसेत् ||

नाड्यानिलाक्षपालाश्चन्द्रार्कौ शिखिचात्मभूः |
रुद्रो महेन्द्रमित्रश्च वागीशी वाश्विनौ दिशः ||

क्ष्माभौग्नीरणखं शब्दः स्पलः स्यादुपकोरसः |
गन्धः श्रुतित्व चोदृष्टिरसनानासिका तथा ||

वाक्करपायुपस्थं चं व्रजनं च तथैव च |
मनोहं कृति बुद्धिस्तु भूत वैकारि तैजसं ||

प्रासादे तास्तु द्रष्टव्या वेद्यधो भूमिकान्तरे |
प्रकृतिस्तु घटाकारा या पूर्वं कल्पिता प्रिये ||

समावाह्यात्म तत्वं तु तत्पद्मान्ते निवैशयेत् |
सर्वभूतात्मवृत्तिस्थं व्यापकञ्च विदीश्वरं ||

तत्कर्मानुग्रहात् सत्वमधिकार मलान्वितं |
रागो नियति विद्या च काल चैव कला तथा ||

माया प्रमृति संशक्तं न्यस्त्वैवन्तु निरोधयेत् |
गुणत्रय कृताटोपं हंकारस्थिरमध्यगः ||

तमावृत्य तमोवेदीं प्रासादान्ते निवन्धयेत् |

५६ब्)

यथानुक्रमनिष्पत्ति तथा शोध्यविकल्पना ||

चतुरश्रा तु यादो?दी विद्यातत्वन्तदुच्यते |
विद्येश्वरा अनन्ताद्या स्थिताश्चैव सकंथकाः ||

तस्मादीश्वर तत्वन्तु विपुलामलसारके |
सारिकालक्षणं वक्ष्ये यथा तत्र व्यवस्थितः ||

प्रासादस्य चतुर्थांशं सूर्यभागविभाजितं |
तत्रैकं भागमानं तु प्रकुर्याच्छारिका गृहं ||

समंशुभे प्रकर्तव्यं विषमं विषमे तु तत् |
द्राविडं वाथ कर्तव्यं तदाशिरो विकल्पना ||

पृथुत्वा मलसारस्य द्वात्रिंशांसस्तु चूलकः |
वेदाष्टास्रसुवृत्तस्तु त्रिधा समविकल्पितः ||

त्रिशुलोर्द्धनिविष्टस्तु कुम्भ ऊर्द्ध गतो यदा |
अथवा वृत्तभागे तु कुम्भो द्वे दशयेद्बुधः ||

इशानकीलको नाम तदा स परिकीर्तितः |
कलसत्वं तथास्यैव वेष्टनात् कलसा कृतिः ||

तत्सदाशिवरूपं तु प्रणवेनाध्वरं न्यसेत् |
त्रिशूलोर्द्धं यदा भद्रे शक्तित्रय कल्पना ||

क्रिया चेच्छावद्वशृंगे मध्यशृङ्गे तु बोधिका |
शिवतत्वोर्द्ध तत्वर्धतश्चैव ज्ञानशक्त्यात्मलीनकं ||

धरादि तत्वसंघातं लयस्थानान्तगं प्रिये |
शोध्यञ्चैव समाख्यातं प्रणवेन तु होमयेत् ||

प्राग्घ्रत्वा तु न्यसेत् पश्चात् तदूर्द्धग्रहचूलकं |
प्रतिष्ठेवं न्यसेत् तत्वं शिवादौ सृष्टि योगतः ||

ग्रन्थिनीति स्मृता शक्ति सर्वाध्वनि हिताकला |
शक्तित्रयसमायुक्ता मूर्त्यष्टकसमन्विता ||

ध्यात्वा सर्वं प्रकल्प्यादौ प्रतिषुस्यास्रितं यथा |
पुंसोसाधिष्ठिते पिण्डे तत्वं पुज्यति तत्रगं ||

अत्रांशे च कथं तत्वं विच्छुन्यं कल्पनायतः |
अम्मादिधारकत्वेन पृथ्वी तत्वमुदाहृतं ||

आष्ट्यादिघटपूर्णस्तु आपतत्व स्वयं स्थिताः |
अस्मादि सङ्ग्रहे वाथ गड्डुकाद्यमथापि वा ||

वयसम्पाकवन्तेजो धूपदीपमथापि वा |
वाग्नुः स्यात्स्यशनै चैव चामराद्यमथापि वा ||

५७अ)

सुषिरे तु ख तत्वं स्याच्छब्दः प्रासादनामतः |
स्पर्शस्तु चोदितोत्रैव काठिन्यादि स्वरूपतः ||

प्रत्याकारं साह्लादं रस्यैव प्रकीर्तितः |
रूपदर्शनसंयुक्तं रूपतन्मात्रमुच्यते ||

धूमपुष्पादिके गन्धो गन्धतन्मात्रमेव च |
गवाक्षकः स्मृतं श्रोत्रं त्वक् छुधा परिकीर्तिता ||

वेद्यधोमञ्जरी यातु चक्षुषी सामते प्रिये |
पीठिकावर्तनं जिह्वा शुकाघ्राघ्राणमुच्यते ||

जिह्वा पत्र स्मृता वाचा प्राग्रीवा वाहुरुच्यते |
उपस्थं वै प्रणालं स्याद्वारं पायु प्रकीर्तितं ||

पादपूर्वं समाख्यातं धर्माद्यन्तु वरानने |
विकल्पनाच्च सूत्रस्य मम्भत्र(?) व्यवस्थितं ||

चितिः सङ्कल्पको बुद्धि निश्चयैहं कृताक्षकं |
व्यवसायो ध्वनिष्पत्तौ गुणाश्चैव तु वर्णके ||

प्रकृतिश्च तथा कारा प्रासादस्तु स्वरूपतः |
कारणं पुरुषो नाम हृदावरणको मतः ||

यथामाणवकः सिन्हः प्रत्यावयविकम् तथा |
अन्यः साधारणश्चैव कर्तृ प्रासादयोः स्मृतः ||

धर्मावेशस्मृतो रागो विद्या नित्यत्व भावना |
नियमारम्भकार्थे तु नियतिस्तत्र संस्थिता ||

कलनं द्रव्यसंवर्तः कालस्तत्र प्रकीर्तितः |
धर्मार्थार्घन्तु यत्प्रोक्तं तत्कला संप्रकीर्तिता ||

ऊहापोहविनिर्मुक्तं मायातत्वात्मकैकता |
शिवायतनविज्ञानं शुद्धविद्या उदाहृता ||

अधिष्ठानाधि दैवत्ये तत्वमीश्वरसंज्ञितं |
पादादौ कलसान्ते तु समाप्तौ तु सदाशिवः ||

सत्वाधिक्यन्तु यत्कर्तुः सर्वसामर्थ्यधारणा |
शक्तिः साक्षात् तु द्रष्टव्या वहिरप्यात्मिके ध्वनिः ||

व्यापकत्वाच्छिवो ह्येष प्रोक्तः प्रासादरूपकः |
समत्वे तत्वविज्ञानं मूर्तिमूर्त्यधि दैवताः ||

शोध्याध्व देवताः स्थाप्य पूर्ववत् परिकल्पिताः |
त्रितत्वं कल्पयेद् भूयो देवतास्त्रयसंयुतंः ||

५७ब्)

जंघान्तमात्मतत्वन्तु ब्रह्मातत्राधि देवता |
विद्या तत्वं तु वेद्यं तं विष्णुस्तत्राधि देवता ||

शिवतत्वोपरिष्ठान्तु तत्र साक्षात् स्वयं शिवः |
देवता त्रय विन्यस्य कृत्वा चिद्देहमेकतां ||

ततः स्थिरो भवत्यादिराहुतिभिः प्रतिष्ठयेत् |
तृप्त्यंतां स्वाहया युक्ताः पूर्ववत् सप्तसंख्यया ||

उर्द्धधोध्वरसं कल्प्या विद्धिशेषविशिष्टतं |
तुर्यातीतान्तरीक्षे तु पादाधो सृष्ट्या प्रतिष्ठयेत् ||

हृदादिकसरीरस्य शिवस्य वसमानता |
कृता प्रासादकुम्भेनं निवेष्टेन स चूलिना ||

तदन्ते गुरुविप्राणां शिल्पिनां दक्षिणादिकं |
प्रदातव्यं यथाशक्त्या भोजयित्वा विधानतः ||

अतोन्योमण्डपानान्तु विभागस्तम्भसंख्यया |
भवन्ति मण्डपाश्चित्राः संख्याभिर्विविधैः स्थिताः ||

प्रवक्ष्यन्ते यथा वच्च पूर्वमानविकल्पिताः |
पुष्पकः पुष्पभद्रोथ पुष्पानन्दकुशल्यकः ||

बुद्धिसंकीर्णको नाम जयभद्रोजयावहः |
श्रीवत्सौ विजयोवास्तु संकीर्णस्तु श्रुतिं धरः ||

यज्ञभद्रो विषालश्च सुशीलः शत्रुमर्दनः |
भापंचो नन्दनो वृद्धिस्तथा वै माणि भद्रकः ||

शुग्रीवोहर्षनामा च कर्णिकारपदर्धिकः |

सिंहोवैश्यामभद्रश्च सुसूत्रश्चेतिकी |
सप्ताविंशत्यमीनाम्ना विभागस्त्वधुनोच्यते ||

चतुःषष्टियुतैस्तम्भैः पुष्पकसंप्रकीर्तिताः |
मेरुप्रासादगम्यैवस्तस्य च्छन्द तदुच्यते ||

पुष्पभद्रकनामा च द्विषष्टि स्तम्भ युग् भवेत् |
स च मन्दरसंप्रोक्तं च्छन्दस्भद्र?पशोहितं ||

षष्टिस्तम्भ युतो देवि पुष्पानन्दः प्रकीर्तितः |
तं कैलास गतं पश्यैत् तद्रूपेण तु रूपकः ||

शतार्द्धाष्टाधिकैस्तम्भै कुशल्यश्चैव कीर्तितः |
गजप्रसादगन्तच्च चतुरस्रं स्वलक्षणं ||

षट्शताद्विकैस्तम्भैः बुद्धिसंकीर्णको मतः |

५८अ)

सर्वतो भद्रगं तच्च सर्वतो भद्रवत् स्थितः |
चतुःपञ्चाशकैस्तम्भैर्जपभद्रप्रकीर्तितः ||

विमानानुगतं तच्च विमानेन व्यवस्थितः |
स्तम्भै शतार्धकैश्चैव श्रीवत्सो नामविश्रुतः ||

नन्दिवृद्ध्यानुगश्चैव नन्दिवृद्धैव संस्थितः |
चत्वारिशाधिकाश्चाष्टौ विजयोनामनामतः ||

द्विजराजानुगश्चैव द्विजराजेवसंस्थितः |
चत्वारिंशाधिक षट्च वास्तुनामा प्रकीर्तिताः ||

पद्मप्रासादगश्चैव पद्माकारव्यवस्थितः |
चत्वारिंशाधिकस्तुर्यः संकीर्णोनामविश्रुतः ||

षोडशास्रानुगश्चैव षोडशास्रः सथवतु |
चत्वारिंशाधिकैर्युग्मैः पशुपस्तु श्रुतिन्वरः ||

अष्टास्रानुगश्चैव तद्रूपोष्टाम्रको भवेत् |
चत्वारिंशतिभिस्तम्भैर्यज्ञ रुद्रप्रकीर्तितः ||

गृहराजाग्रतश्चैव गृहराजेवसंस्थितः |
अष्टत्रिंशतिभिस्तम्भैर्विशालोनामनामतः ||

गृहार्द्धानुगतश्चैव तदाकारः व्यवस्थितः |
त्रिदशैस्तु स्मृतस्तम्भैर्नदनाख्यस्तु कीर्तितः ||

वर्द्धमानाग्रतश्चैव वर्द्धामानेनसंस्थितः |
अष्टाविंशतिभिर्स्तम्भैर्वृद्धिमा च सुव्रते ||

स च कुम्भा सृतो ज्ञेय कुम्भाकारेव संस्थितः |
षट्विंशतिभिस्तम्भैस्तु माणिभद्रः प्रकीर्तितः ||

वलभ्या अग्रतः प्रोक्तं समवेदाश्रको भवेत् |
चतुर्विंशतिभिस्तम्भैः सुग्रिवस्तु प्रकीर्तितः ||

वृषभस्याग्रतश्चैव वृषाकारः स्वरूपतः |
द्वाविंशतिभिस्तम्भैस्तु हर्षाख्यो नामनामतः ||

सिन्हस्यानुगतश्चैव तद्रूपेण व्यवस्थितः |
कर्णिकार स्मृतो विंश हंसस्यानुगतो भवेत् ||

हंसरूपेण द्रष्टव्यो मण्डपस्तु सुशोभनः |
अष्टादशगते स्तम्भै मण्डपस्तु पदर्द्धिकः ||

नलिनानुगतं पश्येन्नलिनेव व्यवस्थितः |
स्तम्भैः षोडशकैर्देवि सिंहाख्यो मण्डपो भवेत् ||

५८ब्)

श्रीनगानुगतश्चैव श्रीनगेवव्यवस्थितः |
इन्दुसंख्यान्नितैस्तम्भैः स्यामभद्रः प्रकीर्तितः ||

खावृक्षस्याग्रतः सोहि खावृक्षेव व्यवस्थितः |
स्तम्भैर्द्वादशैकैर्देवि सुसूत्रञ्चेति कीर्तितः ||

वेदाश्रस्योग्रः प्रोक्तः स्वाकारैस्तद्विधो भवेत् |
चत्वारोसिश्रको ज्ञेया दशाष्ट षट्चतुर्थकैः ||

स्तम्भैर्देवि प्रसिद्ध्यन्ते लघुप्रासादमाश्रिताः |
ऋषि ऋतु भूतगास्तु वेदहस्तगत क्रमात् ||

द्वौ स्तम्भौ शुकनासाग्रै वेदाधश्चाग्रतो भवेत् |
वयस्तम्भ विभागेन कर्तव्यस्तु सुशोभनः ||

स्तम्भाना रूपकम्वक्ष्ये संज्ञाभिस्तु पृथक् पृथक् |
रुवको वज्रकश्चैव सुप्रलीनस्तथैव च ||

द्विवज्रस्तु कलासारः मण्डलोहीरमण्डलः |
तुर्यास्रोरुचको नाम वज्रकस्तु षडस्रकः ||

सुप्रलीनः स्मृताष्टास्रोद्वादशास्रोद्विचक्रकं |
षोडशास्रः कलासारः सुप्रवृत्तोहीरमण्डलः ||

वलितैर्हीरकैश्चित्रैर्नाम्ना वै हीरमण्डलं |
सप्तसंख्यास्थि मे स्तम्भा रूपलक्षणसंज्ञया ||

कुम्भोपकुम्भविस्कम्भः स्थिरश्चैव चतुर्विधः |
ज्ञेय स्तम्भो द्वहो ह्येष लक्षणस्त्वधुनोच्यते ||

स्तम्भस्याष्टां शतो च्छेधं विस्तरस्तुर्य साधिकं |
कन्यसानाम्वरारोहे मध्यमे द्वादशांशतः ||

उच्छ्रयं विस्तरं चैव षष्ठमांशेन कीर्तितः |
उत्तमे षोडशांशेन अष्टांशाविस्तरं भवेत् ||

उच्छ्रयादुच्छ्रयं प्रोक्तं विस्तराविस्तरामतं |
समस्त्रि भागभक्तस्तु उच्छ्रयो यः प्रकीर्तितः ||

चतुरश्री कृतोधस्तान् मध्ये वृत्तो घटाकृतिः |
तथा पद्ममुखश्चोर्द्धं कुम्भश्च प्रथमः स्मृतः ||

तदधश्चतुरश्रे तु चतुःकोणेषु सुव्रते |
चतुभिर्भारवाहैस्तु कोणस्थैः स घटोद्वृतैः ||

स चोपकुम्भको ज्ञेयः लक्षणे विलक्षितः |
नवभागकृतं चोर्द्धं विस्तरेण तथैव च ||

५९अ)

त्रिभिः स्यात् क्षुरिकावर्ता भागेनैकेन जायते |
लोटं चैव त्रिभिर्भागः पर्यायः कण्ठ उच्यते ||

भागैकनिर्गमोवृत्तः पुनर्भागैक निर्गमः |
विष्कम्भोयं समाख्यातः ऊर्द्धाधो वेदवद् भवेत् ||

स्तम्भा कृतिर्गतिश्चाभ्यः स्थिरो नामा प्रकीर्तिताः |
सममानं समाख्यातं स्तम्भमूर्ध्नि शिरः स्मृतं ||

स्तम्भांसक प्रमाणं तु पार्श्वो वाथ समो भवेत् |
यक्षयोनिर्गमञ्चैव विभूषार्द्धन्तु कारयेत् ||

यावत् स्थितिर्भवेत् पट्टस्तावत् स्यात् तत् प्रमाणतः |
तच्चोक्तं नन्दिकावर्तं द्विरावर्तं तथैव च ||

त्रिरावर्तञ्च कर्तव्यं सुस्थितं चैव सुव्रते |
चतुर्णां धारकश्चैव चतुर्दिक्षु विनिर्गतंः ||

रूपञ्च ग्राहवंख्यातं नन्दिकावर्तकस्तु यत् |
विवर्त द्वयसंयुक्तं करिघ्राणैव संस्थितंः ||

द्विरावर्तन्तु विज्ञेयं लक्षणेन विलक्षितं |
त्रिवलिं तु त्रिरावर्तमाग्रस्य भ्रमाद् भवेत् ||

मूले स्तम्भाकृतिंचैव चतुर्णाधारकोपरि |
भ्रमणावर्तनिर्मुक्तं सुस्तितं समलक्षणं ||

पद्मच्छन्दैस्तदर्द्धन्तु ऊर्द्धस्याद्वर्तना यदि |
नस्योपरि ततो दद्यात् तन्मानात् पद्मपत्रिकां ||

पृथुत्वेन समाख्यातो दैर्घ्याष्टां शाधिका भवेत् |
उच्छ्रयस्तु तथा तस्य कर्तव्यस्तु न चाधिकः ||

तस्योपरि ततः पट्ट पृथुत्वपत्रिकासमा |
दैर्घ्याद्यथान्तरं मानन्तदूर्द्धे पीठिका भवेत् ||

आयसैः कीलकैर्युक्ता पद्मोत्कीर्णमुखाशुभाः |
तस्योपरि महापट्टः विस्तारं षोडशाधिकं ||

महापट्टोपरिकाण्ड कॢप्तै स्याद् भवते शुभा |
काण्डस्ये द्वि पुनः कार्या निस्सन्धि दारुवर्तनाः ||

इष्टकैः च्छादितं कृत्वा पङ्कनोपरि लेपयेत् |
गंगेष्टिकासु चूर्णं तु माषचूर्णन्तथैव च ||

पिण्याकं मृत्समायोगमासूरं तत्र योजयेत् |
क्षीरवृक्षत्व चाकर्णैर्मर्दये त्रिफलोदकैः ||

५९ब्)

अष्टांगुलसमुत्सेधं तेनोपरिप्रपूरितं |
मुद्गरा कोटितं कृत्वा क्रमेणैव च सुन्दरि ||

दर्पणोदरसंकाशं च्छुधायाचोपलेपितं |
प्रासादञ्च तथा भूतं च्छुद्धालिप्तन्तु कारयेत् ||

वृषाद्वर्षात् पुनर्भूयः खंः खचूर्णेन लेपयेत् |
क्षीरकुञ्चकमेवोक्तं क्षीरयुक् शंखचूर्णकं ||

विचित्रशिखराकीर्णाः पताकातोरणान्विताः |
समण्डपाः समाख्याताः प्रासादास्तेति शोभनाः ||

विधानेन वरारोहे प्रासादाः परिकीर्तिताः |

इति ब्रह्मयामले जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते द्वाराधिकारो नाम सप्तमः 
प्रकरणः ||


भैरव उवाच ||

वास्तु सूत्रं प्रवक्ष्यामि यथा क्षेत्र व्यवस्थितं |
सूत्रकार्पासिकं चैव क्षौमं वाण्वजवल्कजं ||

शुभा *? तु शुभा ह्येते समसूत्रास्त्रिवर्तनात् |
गुल्मग्रन्थिविहीनं च अव्याविद्धमपीकरं ||

अशुभे कोशजंशाणम्नायुवर्मजंमेव च |
स्नायुवेल्ल्यान्तथा चौरं षट्टसूत्रमथापि वा ||

गुल्मग्रन्थिसमायोगाद्यथा कर्मानुसारतः |
विलोमवर्तनं चैव द्विरावर्तं तथैव च ||

तदादौ मर्मविज्ञान हेतो वास्तुं प्रसारयेत् |
सतत्क्षेत्र समं कृत्वा जलपूर्णनिशामुखे ||

चित्रस्वात्यन्तरे तारा किञ्चिदुच्चा तु सा भवेत् |
कृत्वादायं तदग्रे स्याच्छशक्तं कृत्वा तदग्रतः ||

संकुच्छायाविभागेन पूर्वापरं विलक्षयेत् |
ब्रह्मस्थानं विलक्ष्यादौ साध्यसूत्रं निपातयेत् ||

दक्षिणोत्तरमन्यच्च मीनयुग्मं ध्रुवेण वा |
सतक्षेतार्द्ध दिक्सूचं सस्थस्याद्विदिशांग्रहः ||

तत्र मीन चतुष्कन्तु सिध्यतेत्रनसंशयः |
मीनान्मीनस्थ सूत्रेण सिध्यते चतुरस्रकं ||

नवनाडी विभक्तन्तु कृत्वा सूत्रं प्रपातयेत् |
श्रियापशोवतीकान्ता स प्रियो विमला शिवा ||

सुशोभाभानुनी चेता नाड्यः प्रोची मुखोङ्गताः |

६०अ)

धन्याधनाविशाला च स्थिराभद्रा गदानिशा |
विरजाविभवा चैव उत्तरस्थानमागताः ||

नाड्याष्टादशसंयोगाच्चतुःषष्टि पदम् भवेत् |
पार्श्ववंशार्द्धवंशश्च दुर्जयोदुद्वरो द्वयं ||

अग्निर्वायु गतश्चैव दुर्जयः परिकीर्तितः |
ईशरक्षगतो भद्रे दूर्द्धरस्तु न संशयः ||

रक्तचोष्टौ स्मृताश्चाभ्याताश्चाख्याभिर्यथा शृणु |
कर्णौ गुल्फौ च द्वौ संपीडि पदास्ते प्रकीर्तिताः ||

कीलनी बन्धनी चैव कर्णगौ गुल्फगौ प्रिये |
सृजनी चैव पक्षी च दक्षगौ वा वामगौ तथा ||

पञ्चकोष्ठ गताश्चाभ्या हृदंशौ कटिमनुगौ |
प्रार्श्वगे वापि द्वे प्रेक्षारज्जु तद्रज्जु योगतः ||

संवर्ती च विवर्ती च हृद्यंश कटिजानुगा |
दक्षपार्श्वगता पक्षी सद्भावा वामगामता ||

पद्मं वज्रस्तु संधिश्च पदंलाङ्गलसंपुटं |
त्रिशूलमणिबन्धश्च त्रिकटं स्वस्तिकं तथा ||

वशंरज्जु मयंनाद्यं मर्म त्रयोदशकं स्मृतं |
सूत्राष्ट युक् स्मृतं पद्म पञ्चसंख्यं प्रकीर्तितं ||

ब्रह्मस्थानादितः कृत्वा पूर्वयाम्या परोत्तरे |
षड्भिः सूत्रगतो वज्र अष्टाविंश स उच्यते ||

नाडीसंपातको योत्र सन्धिमर्मस्तु संस्मृतः |
संख्याषोडश इत्युक्ता सन्धीनान्तु वरानने ||

शुद्धकोष्ठं पदं प्रोक्तं चतुर्विंशति तत् स्मृतं |
रज्जु सूत्रं सवंसञ्च तस्योर्द्धे तु फलं स्मृतं ||

तस्य संख्या वरारोहे षोडशैव मुदाहृता |
कोणात् कोणगतं सूत्रं संपुटं तन्नसंशयः ||

द्वात्रिशं तु तदेवोक्तं नात्रकार्याविचारणात् |
कोणे त्रिशूत्रगं यच्च शूलं तं नात्रसंशयः ||

तुर्यसंख्यतदेवोक्तं मीशाग्नी तीरगं प्रिये |
सू?त्रपञ्चकसंयोगान्मणिबन्धः स उच्यते ||

वसुसंख्यः स एवोक्तः पूर्वादौ युग्मयुग्मकः |
तस्यानुगं त्रिसूत्रं च त्रिकटं तन्नसंशयः ||

पञ्चसंख्या यथापूर्वं तद्दिशायामुदाहृतं |

६०ब्)

रज्जु युक्पदमध्ये तु स्वस्तिकं तन्नसंशयः |
अत्रवास्तौ न तदुक्तमुक्तं स्याद् यत्र सम्भवेत् ||

वंशद्वय पुराप्रोक्तं रज्जुवोष्टौ तथैव च |
नाड्यष्टादशकं मर्म कथितं तत्र सुव्रते ||

मर्मोपभेदस्त्वन्यच्च मम द्वयसमागमात् |
देवतास्थानकं कर्म राक्षसानां तथैव च ||

देवता राक्षसासन्धि न पीड्यं मर्मकं क्वचित् |
पद्मे संपीडिते चैव सर्वनाशस्तु जायते ||

वज्रे संपीडिते स्वामि विनाशं चैव जायते |
सन्धौ सम्पीडिते चैव व्याधि पीडा तु जायते ||

पदे स्थानविनाशः स्यात् वाहनाय च संभवेत् |
लाङ्गले पीडिते चैव धान्यक्षपं समादिशेत् ||

संपुटे पीडिते कर्तुर्दुःखत्रयसमादिशेत् |
त्रिशूले पीडिते चैव पत्नीभातृ सुतक्षयः ||

मणिबन्धे तु पञ्चत्वं यान्ति भृत्याः प्रपीडिते |
त्रिकटे मित्रविप्राणां गवां पीडा नृपस्य च ||

स्वस्तिके च तथा विद्धे तद्राष्ट्रे च पराभवं |
वंसैसंपीडिते चैव क्षयीवंशस्तु पैतृकः ||

रज्जुपीडा तथावंशे मातृके क्षयमुच्यते |
नाडी विद्धे तु सर्वाङ्गः विशीर्यति च नित्यशः ||

मर्मोपधर्मसंभिन्ने सर्वं फलमिहावहेत् |
न पीडयेत् तथा देव्यं राक्षसां चैव सुव्रते ||

तत्काल पूजयेद् देवां वलिं चैव प्रदापयेत् |
पूजिताः पीडिता ह्येते सुखदुःखकराः स्मृताः ||

राज्ञाराष्ट्रस्य कर्तश्च स्थापकस्य च नित्यशः |
महाभय करो वेधः तस्मादे तन्न पीडयेत् ||

एवं ज्ञात्वा स्पृशेन मर्म कुड्यस्तम्भादि भिन्न च |

पिङ्गलोवाच ||

कोवाचास्तु समाख्यातो देहस्तस्यैव कीदृशः |
किन्निमित्तन्तु ते देवास्तच्छरीरे समाशृताः ||

शरीरा वयवास्तस्य प्राकृता वै कृतास्तथा |
के ते देवा कथन्तत्र संख्यासंज्ञा पृथक् पृथक् ||

६१अ)

क्षेत्रे चैव तथा रूपन्तथा कथय शङ्करः |

भैरव उवाच ||

विष्णोवराह रूपेण पृथ्वी चोद्धृता यदा |
तदोत्पन्नाद्रयः सर्वे महाकाया महावलाः ||

शशि *? पक्षसंयुक्ताः दुर्जयादुर्द्धराः प्रिये |
खगामिनोनगाः सर्वे प्रजाविभ्रमकारकाः ||

उत्पन्नानि यतं तश्च निपत्य पृथिवी तले |
प्रजानिपातयत् स्वेन पक्षानिलसमाहता ||

मुनिसिद्धाप्सरो देव्याः नरनागादयस्तथा |
ततस्तु ऋषयस्तुष्टा हन्यमाना महानगैः ||

व्यासो वाल्मीकशाकल्यः पराशरभृगुस्तथा |
नारदस्तुम्वुरश्चैव सालंकायन कौशिकः ||

वालखिल्यादयः सर्वे गताः यत्रेन्द्रसंस्थितः |
गत्वा दिवं सुरेन्द्रस्य पुरतो व्रहताः प्रभो ||

तेषां हि वचनं श्रुत्वा संक्रूद्धः यविपाणिकः |
करिणः स्कन्धमारूढः शक्तिमुद्यस्य भासुरां ||

रूपेणाजघ्निवां भीमो हरिर्नगवरूथिनीं |
प्राप्ताश्चैव महाघोरं संग्रामं सुरसत्तमैः ||

नगैः सह दुराधर्षैः गीर्वाणाकुलकारिभिः |
उत्पत्य प्रहरंत्याशुः पक्षघातानिलाहताः ||

देवास्तदी दृशे युद्धे हरिणा वज्रपाणिना |
व्योम्निपक्षशिरच्छेद शक्तिनां त्वरितेन तु ||

पतिता भूमिमाक्रम्यानिर्घाते वहि सुन्दरि |
तेषां धराभराक्रान्ता शेषाद्याश्च निपीडिताः ||

मुञ्चन्ति गरलं सासृक् कोष्टं चैव सवास्यजं |
तद्विषाघ्रातमाक्रान्ता धरामुर्च्छामुपागता ||

क्षणैकं मूर्च्छामास्थाय ससर्जार्ष्णं महानिलं |
विषश्चानिलसंयोगाद्यतोत्पन्नस्तु सुव्रते ||

विषोल्वणमहाद्वारः कायोनाम महासुरः |
अध्रुवान्तं शरीरन्तु प्राकृतं चैव सुव्रते ||

तेनाकादुग्रहा ऋक्षाश्चंद्राग्नि मणिजातयः |
दिशावायुर्द्धराकाश योनीयंगर्गानांगणं ||

६१ब्)

छादितानाभिभाषन्ते दिवि देवाश्च पक्षिणः |
पृथिव्यां मुनयश्चैव यागसिद्धाप्सरोगणाः ||

न सन्ध्या न दिवारात्रौ न वेला न तु तर्पणं |
ध्यानपूजाजपो नास्ति न दिशा वलि कर्म च ||

तदा कुलनना सर्वे गता यत्राम्बिकायतिः |
गत्वास्तोतु समारब्धं ऋग्यजुर्सामाथर्वणैः ||

हुं फट्कार वषट्कारौ गद्यपद्यैरनेकशः |
स्तुत्वा भवं भवानीं च प्रणताः सरणं गताः ||

स्तोत्रं ब्रह्मादितः श्रुत्वा चाविभूतौ भयांधकृत् |
प्रत्यक्षं भगवन् दृष्ट्वामुराजानुमुपागताः ||

त्राहि इन्द्र धरेशान भग्नास्ता विबुधा श्रियाः |
उक्तं कजाद्भवे नैतत् सुरेन्द्रै विष्णुना तथा ||

सर्व आर्तिहरो नाथः सर्वदुःखापहारकः |
किं मेतद् सूतन्नाथ नष्ट चन्द्रे वसे वारी ||

ब्रह्मादि वचनं श्रुत्वा तेषां वुध्वास्वयं महत् |
देव्याचोक्तं हे नाथ नियामेदं महासुरं ||

देव्या च वचनं श्रुत्वा वुध्वा चैवाकुलान् सुरान् |
भो महेन्द्रा प्रकुर्वध्वं दृढवशश्चिरज्जवः ||

स्थिर सत्वा वलम्वेधं येनेदं संयमाम्यहं |
स्वामिनश्च वच श्रुत्वा हृष्टा सर्वे मनोच्छ्रुकाः ||

ततो ध्यानेन संचिंत्य भैरवेन महात्मना |
रुद्रं चाति वलं नाम महामायं समृप्तवान् ||

अनुज्ञां प्रार्थयित्वा तु महामाया गता भृशं |
तेना कृस्योर्द्ध वृत्तिं तु महादैत्यस्य सुव्रते ||

कैशैराकृष्यजानुभ्यां भैरवाग्रे निपातितः |
ततोत्ताने सस्थितस्तु करौ संकोच्य जानुकौ ||

दत्वा वंशं तथारज्जं विष्कम्भ सदृशी कृतः |
वैकृतं तु सरीरेदं क्षेत्रे वा क्षेत्रवद् भवेत् ||

भयोज्झितमनासर्वे देवास्तत्रोपतिष्ठिताः |
ईशकोणे स पर्जन्यौ वह्नि पूषौ तु वह्निगौ ||

पितृ * * *? कौ चैव इति कोणे व्यवस्थितौ |
वायनाशौ तथा वायोः यदार्द्धार्द्ध व्यवस्थिताः ||

६२अ)

जयो महेन्द्रकश्चैव आदित्यः सत्यकस्तथा |
भृशान्तरीक्षा पदिकाः पूर्वे चैव व्यस्थिताः ||

वितथोदक्षिणे चैव गृहयमस्तथा |
गान्धर्वो भृङ्गहरिणः पदैक विभवास्त्विके मे ||

सुग्रीवः श्रग्विजश्चैव प्रचेतसासुरस्तथा |
शोषरोगस्तथा पंक्ति पदिकाः पश्चिमे स्थिताः ||

मुखौ भल्वाटकः सोमो रिगिश्चैवादितिदितिः |
उत्तरे पदिका पक्तिः संस्थितास्ते यथा शृणु ||

चतुष्कोष्ठात्मभूर्मध्ये तदीशे चापसंस्थितः |
तस्ये शेवा पचत् सस्तुर्द्विपदौ तौ प्रकीर्तितौ ||

ब्रह्माग्निगे च सावित्री द्विपदां तां विलेखयेत् |
तदग्निगे च सविता सोपि स्याद्विपदस्थितः ||

कजाद् भवति दिग्भागे द्विपचन्द्रस्तु संस्थितः |
तस्यापीति गते चैव इन्द्रजिद्द्विपदे स्थितः ||

करणे गज पक्ष्मा? च द्विपदे च व्यवस्थितः |
तस्यापिरगते चैव रुद्रदास पदद्विकः ||

ब्रह्मापूर्वे चतुर्यांशैर्मरीचको व्यवस्थितः |
तेषां यामेव विवस्वा च सोमाप्ये चोत्तरे धरः ||

चरकीशे वाह्यतः कोणे विदार्यग्नि दिशस्तथा |
पूतनेति दिशाभागे वायव्यां पापराक्षसी ||

पूर्वादिग्वाह्यतः स्कन्दो अर्यमादक्षिणे तथा |
जंभाप्येव तथाभूय उत्तरे पिलपिंच्छकः ||

स्थिता संधारणार्थाय नान्यथा पिष्टयां स्थितिः |
प्रयोजनं स्थितिः कार्याः करणीयो वास्तु रुच्यते ||

पर्यायैः पञ्चभिर्नाम वस्तुत्वं वास्तुसंज्ञकं |
अवस्तु प्राकृतं प्रोक्तं मनर्थाकरणा स्थितिः ||

अकार्यं चेति पर्याये वस्त्वादि वै कृतोच्यते |
स्थितो वास्तु धरां व्याप्य क्षेत्रं व्याप्य यथेप्सितं ||

प्रासादे चैव प्राकारे पुराट्टालकतोरणे |
स्तम्भे ब्रह्मशिलायाञ्च गृहे द्वारप्रशतः ||

मठे राज गृहे वाथ पुरावामकसंयुते |

६२ब्)

नगरे ग्रामे खेटके वा विषये देशसंचये |
यत्र यत्रेष्टसद्भावः तत्र वास्तु प्रकल्पयेत् ||

चतुःषष्टि पदः प्रोक्तः प्रासादे चतुरस्रकः |
समैरूपविनिर्मुक्तो शुकाघ्रावलभीस्तथा ||

स्तंभे ब्रह्मशिलायाञ्च वृषभस्य चतुस्किके |
एवमादि समे चैव वेदाश्रे वेदवद् भवेत् ||

मेर्वाद्रौ च्छन्दकानान्तु रूपं पद्यस्य कीर्तितं |
ग्रहरक्ष प्रयोक्तव्यं ज्ञात्वा स्थानविभागशः ||

अभ्यन्तरे यथापूर्व वेदास्रं परिकल्पयेत् |
मेरुरोर्मेरु वद्वास्तु मन्दरे वहिमन्दिरः ||

कैलासवायुनासा च कैलासे वहि कीर्तितः |
सर्वतोभद्रवत् ज्ञेयः सर्वतोभद्रसंज्ञया ||

विमानोनामयः प्रोक्तः विमाने वहि कीर्तितः |
नन्दिवर्द्धनवन्नन्दि नन्दने वहि नन्दनः ||

सिंहाकारेवसिंहस्तु गजे चैव गजाकृतिः |
पद्माकारे च पद्मस्तु अष्टाश्रषोडशस्तथा ||

वर्द्धमानस्तु यो वास्तु वर्द्धमाने च कीर्तितः |
श्रीवत्से वहि श्रीवत्स वास्तुश्चैव त्रिधा भवेत् ||

भद्रवद् भद्र संज्ञस्तु हंसवद्धं स एव च |
नलिनो नाम यो वायुर्नलिने वहि कीर्तितः ||

भद्रवद् गृहराजस्तु श्रीनरो वहि श्रीनगः |
एतेषां छन्दकानान्तु ग्रहरक्षप्रकल्पयेत् ||

शेषान्ये पूर्वन्न्यासो दिशासु विदिशासु च |
ज्ञात्वा भागं प्रकर्तव्यं प्रभूते प्रभूतन्तथा ||

तत्समे तत्समो योज्ये न्यूने न्यूनं प्रकल्पयेत् |
कुम्भो वृषोथग्वावृक्षस्तेषां चैवाधुना शृणु ||

स्वमतं क्षेत्रमानन्तु कुम्भवत् परिवर्तयेत् |
मध्ये तु ध्रुवकं कृत्वा त्रिनेमैस् भ्रामयेत् समं ||

प्रागास्यं ब्रह्मसूत्रञ्च पातयेद् दक्षिणोत्तरंः |
वाह्ये नेमी पदं चैव अष्टाविंशति कारयेत् ||

द्वितीये पदविशं तु तृतीये द्वादशं तथा |
चतुर्थे तुर्यसंख्यातं चतुःषष्टि पदं भवेत् ||

जलेसौ वह्नि पूषौ तु पितृ द्वौ वारिकौ तथा |

६३अ)

वायुनागं यथापूर्व न्यसेदीशादित क्रमात् |
शेषाणां पूर्ववन्न्यासो ब्रह्माद्यान्ते यथापुराः ||

इशेत्यधोर्द्धंगोवंशः पाश्वेश्चाग्नीरगस्तथा |
इशाद्यमाध्यगे चैव इत्या प्रागुरे तथा ||

अग्नेरुत्तरगे वायये ईरगादक्षपूर्वगे |
रज्जुवोष्टौ स्मृता ह्येता पूर्वादीत् पूर्ववद्यथा ||

ग्रहादीन् पूर्ववद्वा हृदिशासु विदिशासु च |
वृत्तवास्तु स्मृतो ह्येष वृत्ताकाराः श्रयः प्रिये ||

ऐन्द्रलिङ्गस्य वज्रस्य प्रासाद चतुरस्रकः |
वास्तु चैव तथा प्रोक्त पूर्ववत् समुदाहृतः ||

अग्ने यस्य लिङ्गस्य शक्तिलिङ्गस्य सुव्रते |
भगाकारश्च प्रासादो वास्तुश्चैव तथा भवेत् ||

स्वमतं योनिवत् कृत्वा त्रियोन्यन्ते समं कुरु |
चतुष्पथं तथा कुर्यात् ब्रह्मसूत्र यथापुराः ||

पूर्ववत् कोष्ठकान् कल्प्य कन्यासं चैव यथापुरा |
रज्जुवंश तथा चैव मर्मोय मर्म एव च ||

योन्यां कृत्याश्रयाणां तु भगवास्तु उदाहृतः |
याम्यलिङ्गस्य दण्डस्य प्रासाढं खण्डचन्द्रवत् ||

वास्तुश्चैव तथा भद्रे चन्द्रार्द्धकृतलक्षणंः |
स्वमतं क्षेत्रमानञ्च शशिसकलवत् कुरु ||

त्रिचन्द्रान्ते प्रकर्तव्यं ससमानविलक्षितं |
अष्टाविंशंस्तथांविंशद्वादशचतुरेव च ||

पदे समविभक्ते तु पूर्ववद् देवता न्यसेत् |
वंशरज्जुस्तथा कुर्यान् मर्मादि पूर्ववद् भवेत् ||

अर्द्धचन्द्रास्रयाणान्तु वास्तुश्चैवार्द्धचन्द्रवत् |
रक्षोराजस्य लिङ्गस्य खड्गख्यस्य च सुव्रते ||

प्रासादस्त्र्यश्रकश्चैव वास्तुश्चैव तथा भवेत् |
स्वमतं क्षेत्रमानन्तु पूर्ववत् त्र्यंश्रकं कुरु ||

गुणवत् त्र्यश्रकं मध्ये सममानविकल्पितः |
पूर्ववत् कोष्ठकां कल्प्य पूर्ववद् देवतां न्यसेत् ||

वंशरज्जुस्तथा प्रोक्तौ मर्मादिः पूर्ववद्यथा |

६३ब्)

गुणकोणाश्रयोणां तु त्रिकोवास्तु भाषितः |
कोणैकं परिधिस्थं तु कुण्डवत्तम्विकल्पयेत् ||

वारुणस्य च लिङ्गस्य पाशलिङ्गस्य सुव्रते |
प्रासादं कुम्भवत् ख्यातो वास्तुश्चैव पुरोदितः ||

वायुलिङ्गध्वजस्यैव षट्कोणश्चाश्रयोहितः |
षट्कोणपूर्ववत् कृत्वा क्षेत्रं चैव तु सुन्दरि ||

त्रिभिरन्ते तथा कुर्यात् सममानविलक्षितः |
समःषष्ठमकोणस्तु परिधिस्थो वरानने ||

अष्टाविंशस्तथा विंशद्वादशश्चतुरेव च |
चतुःषष्टि पदोत्रापि पूर्ववद् देवतां न्यसेत् ||

वंशरज्जुस्तथा भद्रे मर्मादीन् पूर्ववद् यथा |
ग्रहादीन् वाह्यतस्तद्वतदिशासु विदिशासु च ||

षडश्रकाश्रयाणां तु षडश्रो वास्तु कीर्तितः |
कौवेरस्य च लिङ्गस्य गदालिङ्गस्य सुव्रते ||

पद्मप्रासादस्तु ख्यातो वास्तुश्चैव तथा भवेत् |
पद्मप्रासादवत् क्षेत्रं कृत्वा चैव यथा पुरा ||

द्वौ द्वौ पद्मा श्रीरद्वादीनवाह्ये चैव प्रकल्पयेत् |
वृत्तवत् मध्यतो वास्तु यथापूर्वमुदाहृत् ||

पद्माकृत्याश्रयाणां तु वास्तु पद्मा कृतिर्भवेत् |
ऐशान्यस्य च लिङ्गस्य शूललिङ्गस्य सुव्रते ||

अष्टाश्रश्चाश्रयः प्रोक्तौ वास्तुश्चैव तथा भवेत् |
अष्टाश्रं पूर्ववत् कृत्वा परिधिस्थाष्टमम् भवेत् ||

क्षेत्रं तुर्याश्रकं वाह्ये विस्तरं तद्विधं भवेत् |
त्रिभिश्चान्ते तथा कुर्यादष्टाश्र परिकल्पना ||

पूर्ववत् कोष्ठकान् भाज्य न्यासश्चैव तथा भवेत् |
वंशरज्जुं तथा कुर्यान् मर्मादींश्चैव लक्षयेत् ||

अष्टाश्रश्चाश्रपानान्तु अष्टाश्रो वास्तु कीर्तितः |
ब्रह्मात्मके भवेत् पीठं सुषिरं स्यातदन्ततः ||

द्विभागाच्च भवेद् भित्तिर्भगादिश्चैव तद्विधः |
वैष्णवस्य तु लिङ्गस्य चक्राङ्कस्य सुव्रते ||

गरुडो नामप्रासादो वास्तुश्चैव तथा भवेत् |
ब्रह्मालिङ्गस्य पद्मस्य हंसाख्यस्था श्रयो मतः ||

६४अ)

वास्तुश्चैव तथा भद्रे प्रासादाकृति लक्षणः |
प्रसादलिङ्गवेदीनां येषां भागो यथागतः ||

तेषां तथा गृहीतोपि कार्याशो यथा भवेत् |
अथवासममानेन जंघान्तं चैव कारयेत् ||

यस्य यत् कीर्तितं रूपं तद्रूपेण वरण्ठकः |
मण्डपा तु तथा प्रोक्ता येते प्रोक्तास्तु साधने ||

चतुरश्रादि भेदेन प्रासादा कृतिलक्षणाः |
तद्दिशाभागविक्षिप्तास्तत्कार्यकरणेहिताः ||

तद्वक्त्र भावमत्राश्च तद्वत् स्थानप्य प्रसाधयेत् |
क्षेत्रान्यह्रद्रवद्भक्तं नाडिभिस्तुनिबोधमे ||

ऐन्द्रीपूर्वे समाख्याता याम्यादक्षिणतः स्थिताः |
पश्चिमे तु जया प्रोक्ता सौम्ये सौम्या विदु वुधाः ||

प्राग्नाडिभिर्विभक्ते तु वाह्यस्थाश्चतश्रोत्र तु |
वंशद्वयं तथा त्रापि तुर्यरज्जुस्तथैव च ||

त्रिपदाश्चैव वोद्धव्यास्तुर्यान्या पदसप्तमाः |
तथा मर्मादिकं ज्ञेयं देवतान्यास उच्यते ||

चरकी वेशकोष्ठे तु स्कन्धश्चैव तथानुगः |
अग्निकोष्ठे विदारी च अर्यमा च तथा भवेत् ||

नैर्-ऋत्याम्यूतनान्यस्य जंभचैव तदानुगंः |
पापराक्षसीं वायव्या पिलिपिच्छ तथैव च ||

द्वितीये इशकोष्ठे तु तत्रेशं विन्यसेद् बुधः |
अग्नि चैव तथान्यस्य पितरं वायुमेव च ||

पर्यन्यादि वहिः पक्तिर्दित्यंतं चैव सुव्रते |
देवाश्चैव चतुर्विंशद्द्विपदास्ते प्रकीर्तिताः ||

देवाष्टौ पदिका ज्ञेयाः शेषांते तु यथा पुराः |
नगराख्यः स्मृतो वास्तु नगरारम्भे तु सुव्रते ||

अस्य पूर्वयदालिङ्गं भोगमोक्ष प्रसिद्धिदं |
पश्चिमास्यं तथा कुर्यात् तथेशाग्नी विदुर्बुधाः ||

पूर्वमुख नगराप्ये यदालिङ्गं तदा पूर्वमुखं भवेत् |
वाप्तीतरो तथा प्रोक्तं प्राङ्मुखं परिकल्पयेत् ||

दक्षसौम्य तु वीप्मातः पूर्वापर मुखौपि वा |

६४ब्)

मध्ये चैव तदा प्रोक्त वीप्साकारविकल्पना |
सामान्यसाधने न्यासः प्रासादं कथयामि ते ||

प्रासादं वृषभो नाम पूर्वे चैव विकल्पयेत् |
आग्नेययां कुम्भको नाम याम्यदिग्बलभी भवेत् ||

नैर्-ऋत्यां खगराजस्तु ग्वावृक्षमायये कल्पयेत् |
षोडशास्रस्तु वायव्यां गजानामा च सौम्यगे ||

एशान्ये सर्वभद्रस्तु भोगमोक्षप्रसाधकाः |
शेषान्ये च यथाभीष्टं स्थाप्यो मेरुः पुरान्ततः ||

अन्यद्देशात्मकं वास्तुं यथावत् तत् तथा शृणु |
चतुस्त्रिंशः स्मृता नाड्यद्यः समन्ताच्चतुरश्रकः ||

त्रयस्त्रिंशत् पदो ज्ञेयस्तत्र जायति सुव्रते |
प्राग्नाड्यनुगतानाड्यः संज्ञाभिर्विविधैः स्थिताः ||

पदमत्रसहस्रं तु दशैकोन्नशतान्वितं |
स पाद द्वितये पक्तौ ग्रहादीं वाह्यतो न्यसेत् ||

पञ्चत्रिंशत् पदैकोणे पादाधि पाक्षातुरक्षमी |
पादूना चतुस्त्रिंशद् ग्रहाणां प्राग्दिशादितः ||

पादूनान्तश्चतुः पक्तिरीशाद्या देवता प्रिये |
इशाग्नीति तथा वायुरीशकोशादिशं न्यसेत् ||

चतुर्दश पदैर्भागः पादाधिक्यं प्रकल्पयेत् |
पदैकादशिकान्येषां पादाधिक्यं जलादिनां ||

भिन्नसूत्र स्मृतो ह्येष देवानां राक्षसैः सहः |
आपवन्मादिकान्तनान्ते पदाष्टादशिकां न्यसेत् ||

मरीच्याद्याधरांताश्च चतुःपण्चाशिकात्मकाः |
एकाशीति पदान्ते तु ब्रह्मा तत्र प्रतिष्ठितः ||

वंशद्वयं यथाभूतं रज्जुं चैव शृणुष्वथ |
नवात्मिका स्मृता तुर्य तुर्यान्याश्चतुर्विंशगाः ||

मर्मादीनि यथापूर्वं तथासम्यग्विलक्षयेत् |
देशारंभे स्मृतो ह्येष पदैर्योजन कल्पना ||

मण्डलात्मा भवेद् यस्तु तदारम्भे तु सुव्रते |
कृते दशसहस्रांके वास्तौ चैव सुरेश्वरि ||

यदुक्तं चैव पक्त्याख्यैः कोष्ठकैर्दशधात्मकैः |

६५अ)

चरकीशे सतं चैव स्कन्दश्चैव तथानुगः |
विदार्यग्नेः शतं दद्यादर्पमा च तथानुगः ||

पूतनेति शतं दद्याज्जंभश्चैव तथानुगः |
पापराक्षसिवायव्यां पादै चैव शते भवेत् ||

तस्याप्यनुगतं तद्वत् पिलपिच्छं विदुर्बुधाः |
चरक् यंते शते चैव इशानञ्च विधानतः ||

विदार्यन्ते तथा वह्नेः कोष्ठकैः शतकल्पना |
पितरः पूतनान्ते तु पदे चैव शते भवेत् ||

वायोः शत पदं दद्यात् तयान्ते पापराक्षसी |
पर्यजन्ये द्विशतं दद्याज्जये चैव तथा भवेत् ||

माहेन्द्रे द्विशतं भद्रे तथादित्ये विदुबुधाः |
सत्याय द्विशतं दद्याद् मृ?शाय द्विशतं भवेत् ||

शतं चैवान्तरीक्षाय वह्ने वाह्ये प्रकल्पयेत् |
पूषाय द्विशतं दद्याद्वितथाय तथैव च ||

द्विशतं गृहक्षेत्राय यमाय द्विशतं भवेत् |
गन्धर्वाय तथा भद्रे भृङ्गाय द्विशतं पुनः ||

इति वाह्ये शतैणाय द्वौ चारिको ह्यतः परं |
द्विशतं च यथा कल्प्य सुग्रीवौ द्विशतो भवेत् ||

पुष्पदन्तस्तथा भद्रे प्रचेतसि तथैव च |
असुरः शोषसंज्ञा यः द्विशतं द्विशतं भवेत् ||

* *? न्ते तु शतं दद्यद्रोगायात्र न संशयः |
नागाय द्विशतं भद्रे सुख्याय द्विशतं पुनः ||

भल्वाटस्य तथा कल्प्यं सोमाय द्विशतं भवेत् |
द्विशतं रिगि देवाय अदितये तथैव च ||

इशान्ते तु शतं दद्याद् दितयत्र न संशयः |
आपवच्छादिको भद्रे राजान्ताद्विशते भवेत् ||

मरीच्यादि धरान्तन्तु वेदसंख्यासतान्विता |
चतुःशतेनात्म भूमध्ये सम्यक् चैकं प्रकल्पयेत् ||

वंशद्वयं तथा भूतं रज्जुवः शतरामगाः |
तुर्यसंख्या तथान्यापि शतमुनि गता भवेत् ||

मर्मादींश्च तथापि ज्ञात्वा मण्डलकल्पना |
यत्तनार्थे तु यो वस्तु यत्तनाख्य प्रकल्पयेत् ||

अष्टाशीत्यर्द्ध युक्तं तु शतं चैव विदुर्बुधाः |
सूत्र त्रिदशसंपातात् कोष्टैर्द्वादशकैर्भवेत् ||

६५ब्)

भूतसंख्यापदाधिष्टा चरकी वेशकोणतः |
ऐन्द्रे तु षट्पदैः स्कन्ध विदारी भूतमग्निगे ||

ऋत्वावस्थार्यमा याम्ये पूतनेति सरान्विता |
जंभायये तुरसावस्थस्तिर्यगे पापराक्षसी ||

पृथिव्यादिकसौम्ये तु पिलिपिच्छो रसान्वितः |
पुनरन्तः समीपेशः पदमेकं तु नक्तिसः ||

पर्जन्यो जय माहेन्द्र द्विपदास्ते प्रकीर्तिताः |
तुर्यावस्थारविप्रोक्ता द्विपदे सत्यकोभृशः ||

अन्तरीक्षपदावस्था वह्निराग्नौ तथैव च |
पूषावितथनामा च द्विपदोथ गृहक्षतः ||

वेदाधिष्ठ्यायमश्चैव गान्धर्वो भृङ्गि पक्षवत् |
हरिणा पदमेकं तु पितरोपि तथैव च ||

द्वौ वारिकोथ सुग्रीवः श्रग्द्विजा द्वि पदास्त्विमे |
यमवद्वरुणावस्था ऋत्यशोषश्च युग्मवत् ||

रागैकञ्च तथा वायु नागो मुख्यस्त्वतः परं |
भल्वाटा द्विपदास्ते तु सोमस्तुर्य पदान्वितः ||

रिग्यादित्यौ तथा भूय द्विपदौ तौ प्रकीर्तितौ |
दिति पदे तु वोद्धव्यं शेषान्ते तुर्यथा पुराः ||

वंश द्वयं तथा भूतं रज्जुश्चाष्टौ शृणुष्वथ |
स्त्रिपदास्तुर्यसंख्याता तुर्यान्या तारगा मता ||

मर्मादीश्च यथापूर्व ज्ञात्वा यत्तनमारभेत् |
अन्यंखेटात्मको नाम वास्तुश्चैव सुरेश्वरि ||

नाडी द्वादशसंपातात् केष्ठिका दशकैर्भवेत् |
सर्वं संपिण्डिते चैव विंशैक युक् शतं भवेत् ||

वहिः युक्तश्चतुर्दिक्षु चरक्यादि ग्रहैः सहः |
भूतसंख्या पदावस्था दिशासु विदिशासु च ||

द्वितीय पक्ति भोक्तारमीशाद्यं कथयामि ते |
इशेरीशं सुविन्यस्य पर्जन्यस्तदनन्तरं ||

जषोमाहेन्द्रकं न्यस्य रवि सत्यं तथैव च |
भृषन्तरीक्षं विन्यस्य यावकेग्निं विदु बुधाः ||

पूषावितथ नामा च गृहक्षतयमस्तथा |
गन्धर्वा भृङ्गहरिणो रक्षादिक्यैतर न्यसेत् ||

६६अ)

द्वौ वारिकोथ सुग्रीवः श्रग्द्विजाथ प्रचेतसः |
असुरः शोषरोगाश्च वायौ वायु विजानतः ||

नागमुख्यं तथान्यस्य भल्वाट सोममेव च |
ऋग्यादित्यदितिं न्यस्य वत्सादीं पूर्ववन्न्यसेत् ||

पद्यदान्ते मरीच्याद्या ब्रह्मानव पदान्ततः |
वंशद्वयं यथापूर्वं त्रिपदास्तुर्यरज्जवः ||

तुर्यान्याष्ट पदा ज्ञेया मर्मादीन् पूर्ववद्यथा |
सम्यक् ज्ञात्वा वरारोहे खेटारम्भ समाचरेत् ||

ग्रामवास्तु प्रवक्ष्यामि ग्रामारम्भे तु सुव्रते |
भद्रात्मकं कृतं क्षेत्रं पूर्वाप्येकं विनासयेत् ||

पदैकून शतं भद्रे तत्र जायंति नान्यथा |
चरकीपिलिपिच्छस्तु जम्भो वै पापराक्षसी ||

सौम्यपक्ति गतास्तेतु ग्रहाः सार्द्धद्विभागिकाः |
याम्ये पक्तौ तथा भूतौ विदार्यादीन् प्रकल्पयेत् ||

ईशादीन् पूर्ववन्न्यस्य वत्सादीश्च तथैव च |
मरीच्यादीस्तथा न्यस्य ब्रह्मा मध्ये तथैव च ||

वंशद्वयनिपात्यादौ त्रिपदास्तुर्यरज्जुवः |
तुर्यान्यष्ट पदा ज्ञेया किन्तु मध्ये विवर्जनात् ||

मर्मादींश्च तथा बुध्वा ग्रामारम्भं समारभेत् |
अथान्यं संप्रवक्ष्यामि कोट्टाट्टालकसंयुतं ||

कृतेशत पदे क्षेत्रे पूर्वस्थं द्विपदान्ततः |
तत्पक्षे त्रिपदं लोप्य तिर्यग्दैर्घ्यं पदं तु तत् ||

इशाग्ने तु पदे स्थाप्य तदधः पक्षवत् यजेत् |
दैर्घ्यं तिर्यक् पदैकं तु सव्यासव्यं विदुर्बुधाः ||

इशाग्नौ यत्पदौ भद्रे भागार्द्धार्द्ध विभाजितौ |
चरकीकन्दमुर्ध्निस्थौ विदार्य यामयावके ||

पूतनेति दिशाभागे पदं पूर्णं भुनक्ति सा |
तस्योत्तर पदे जंभ पापराक्षसि तिर्यगे ||

तस्यापीन्द्र गते पिच्छं पिलशब्दादि पश्य वै |
चरक्यन्ते शकोणे तु पर्जन्य जययाम्यगे ||

तस्याग्ने ये तु माहेन्द्रं सूर्यान्ते द्विपदे स्थितः |
तदिन्द्रे तु न्यसेत् सत्यं सत्येतिगं भृशं न्यसेत् ||

तस्य याम्यन्तरिक्षस्तु हुत तुक् स्वदिशि स्थितः |
पूषाप्ये यावकाख्यस्य वितथस्तस्य नैर्-ऋते ||

६६ब्)

वितथादौ च भृङ्गान्ताः द्विपदाः पक्तिसंस्थिताः |
हरिणापदमेकं तु तत्सौम्ये पितरस्तथा ||

द्वौ वारिकस्तु तद्वायोः शोषान्ता द्विपदे स्थिताः |
रोगैन्द्रैक पदे भद्रे तत्पूर्वे वायुस्तद्विधः ||

तदीशे नागमाद्यस्तु सोमान्ताः द्विपदाः स्थिताः |
रिगिश्चेक पदावस्थस्तद्वदति याम्यगे ||

दितिश्चैन्द्रे पदावस्थ ब्रह्मान्ते तु चतुष्पदे |
तुर्यावस्थामरीच्यादि वत्साद्या द्विपदे वहि ||

देवताभागभित्तिस्तु वत्साद्यन्ते चराचरः |
इशाग्नौकुम्भकोणे तु मध्ये च सरवेसनं ||

भवत् पट्टालको वास्तु प्राकारार्द्धविनिर्गमात् |
वंशद्वयं यथापूर्वं रज्जवः कथयामिते ||

वायवीतिगे गुणावस्थे इशाग्नौ पदगे प्रिये |
स्वरगे द्वे च बोधव्ये रसगे द्वे तु एव च ||

मर्माद्या यथापूर्वं ज्ञात्वाट्टालकमारभेत् |
प्राकारभित्तिविस्तारो दीर्घत्वेन समीकृतः ||

भाज्यपक्ति समोत्रापि समन्ता तु विपश्चिते |
तथान्यासस्तु देवानां यथानगर वास्तुवत् ||

वंशरज्ञं?स्तथा भूता मर्माद्यास्तु तथैव च |
विधिनानेन नेतव्यो यावदाद्भालको भवेत् ||

भूयोद्भाल पुनभित्ति भित्याद्भालकमेव च |
एवं भ्राम्य चतुर्दिक्षु स कोणं वृत्तमेव वा ||

त्रिभागैभित्ति वन्धस्तु सप्तभिस्तु चराचरः |
सोच्छ्रयं द्विनरं भद्रे भितीर्या नरमानतः ||

सोपानं रोहणार्थन्तु कर्तव्यं सतो वहून् |
भित्तश्चोर्द्धे तु कौ कुर्यात् सवृत्तश्चोर्द्धतो भवेत् ||

वृत्ताधः सुषिरं कार्यं गोपुरो वाथजालकं |
सरनिगमणाथे तु यतो विग्रह हेतु सः ||

चतुर्दिक्षुर्भवेद्वारं द्वारोर्द्ध वलभी भवेत् |
अधोभ्यन्तर वाह्ये तु द्वारापालाश्रयं कुरु ||

सौम्याप्यैन्द्रैस्त्रिभिर्वाह्यं याम्यं चैव कथञ्चन |
सदा पिहिततद्वारं यमद्रष्टं यतो मतं ||

किमर्थञ्चैव पू द्वार्थं नान्यथ विग्रहे जयः |

६७अ)

प्रतियंत्र परिक्षेपैर्वास्तु रुद्रात्मको भवेत् ||

भूतसंख्या पदैर्वाह्ये चरज्याद्या ग्रहैः सहः |
मध्ये नवनवानां तु ग्रहांस्तत्रैव विन्यसेत् ||

आदित्याश्चकेत्वन्ता मध्ये नवपदैः स्थिताः |
रविमध्ये तु विन्यस्य सोमाद्यैन्द्रादितः क्रमात् ||

पूर्वचक्राधिपः सोमसोमस्य पदगो रविः |
भूसुताद्यान्न्यसेद् भूय अग्न्याद्यमीशगोचरे ||

अङ्गारोधि पतिस्तद्वदग्नि चक्रे तु सुव्रते |
सोमादित्य बुधाद्यांस्तु पुनरेक क्रमान्न्यसेत् ||

बुधोधिपस्तथा याम्ये विन्यसेच्चक्र मध्यतः |
सोमंगारसूर्यास्तु गीर्वाण स विवादितः ||

न्यस्तव्या देवदेवेशि यथावदनुपूर्वशः |
इति चक्राधिपो भूय देवमत्त्रि विदुर्बुधाः ||

सोमांगारो बुधादित्यः शुक्राद्यानुक्रमेण तु |
आप्ये शुक्रोधिपः प्रोक्तः सोमाद्यारवि तत्पदे ||

शनिराद्यां पुनर्न्यस्य वायुचक्राधिपः शनिः |
सोमाद्यांस्तु पुनर्न्यस्य शनिस्थाने तु भास्करः ||
 
राहुकेत्वतंगं न्यस्त्वा राहुः सोम्याधिपः प्रिये |
सोमाद्येन्द्रादितो न्यस्य सौम्यशे रवि केतुकौ ||

इशश्चक्राधिपः केतुः सोमाद्याभास्करावधिः |
न्यस्त्ववंतु विधाने ग्रहवास्तु रतो मतः ||

वंशाद्यां पूर्ववत् पात्य मर्माद्यांस्तु विलक्षयेत् |
प्राकारान्ते सामीप्ये यत्रवस्थानकं भवेत् ||

चतुदिक्ष्वष्टकं चापि षोडशं वा प्रकल्पयेत् |
चिति वास्तु प्रवक्ष्यामि शृणुष्वेक मना प्रिये ||

ग्रहाणां राक्षसानां च श्मशानेपि तृदेवतां |
समे भूत विभक्ते तु शतार्द्धार्द्धम् पदम् भवेत् ||

व्योम मध्येन्द्रतो वायुः हुतभुक्याम्य आप्यकं |
सौम्यधरान्तु विन्यस्य मध्य चक्रे विदुर्बुधाः ||

पूर्वे वायुं पुनर्भ्यस्य तद्याम्येख वह्निं न्यसेत् |
ज्वलाप्येकं पुनर्न्यस्य तत्सौम्ये पृथिवी न्यसेत् ||

६७ब्)

याम्येग्निञ्च तथान्यस्य अग्न्याप्ये वायुखं भवेत् |
खसौम्ये तु जलन्यस्य जलेन्द्रे तु धरा भवेत् ||

आप्येकन्तु पुनर्न्यस्य तत्सौम्ये गति पावकौ |
यावेन्द्रे तु न्यसेद् व्योम व्योमान्तके धरा भवेत् ||

सौम्ये धरा पुनर्न्यस्य धरेन्द्रे गति पावकौ |
तद्याम्यकं पुनन्यस्य आप्यायये वामकं न्यसेत् ||

एवं क्रमात् स विन्यस्य चरज्याद्याग्रहैः सह |
यथापूर्वं न्यसेद्वाह्ये दिक्कैण स्थित विग्रहाः ||

वंशद्वय तथा पात्यरज्जुश्चाष्टौ शृणु प्रिये |
चतस्रो द्विपदाज्ञेयाश्चतश्रोन्यगुणात्मकाः ||

मर्माद्यात्र यथापूर्वं ज्ञात्वा सम्यक् माचरेत् |
भूतात्मको यतो भद्रे भूतवास्तुम्तथोच्यते ||

इत्येते वास्तवख्याता गृहवास्तु समन्विताः |

इत्याद्ये जयद्रथाधिकारे द्वादशसाहस्रे पिङ्गलामते वास्त्वधिकारो नामः 
प्रकरणः ||


पिङ्गलोवाच ||

गृहवास्तु सुरेशान सूचितो नादितस्त्वया |
नाडीनाञ्च विभागोपि अवयवाञ्च शुलधृक् ||

एतत् सर्वं समासेन कथ्यतां शशि शेखर |

भैरव उवाच ||

चतुरश्री कृते क्षेत्रे गृहरूपोथवा प्रिये |
दशनाडी विभज्यादौ सूत्रपात्रन्तु कारयेत् ||

नाडीनां तु यथासंख्या संज्ञाभिर्न ददामिते |
सान्तये सोचती कान्ता विशाला प्राणवाहिणी ||

साची वसुमती नन्दा सुभद्रा मनोरमा |
दशनाड्यः स्मृता ह्येताः प्र्र्त्यक् प्राची मुखोङ्गताः ||

हिरण्यासु प्रभालक्ष्मी विभूतिः विमलाश्रिया |
जयाज्वाला विशोका च शुभा चैवोत्तरा मुखाः ||

प्रत्यग्दशभि नाडीभि शुभो ज्ञेयौ धरात्मजः |
देवतानां यथान्याशः तथा सम्यन्निबोधमे ||

नाभी नवपदे ब्रह्मा आपस्तदीशसंस्थितः |
द्विपदे तु स बोद्धव्यस्तद्वद्वत्सस्तदीशतः ||

ब्रह्माग्ने तु सविता सावित्री तस्य पावके |
द्विपदौ तौ विजानीयात् केतिचेन्द्र पदे तु सा ||

तस्यापीति दिशाभागे जयेन्द्रे द्विपदस्थितः |
ब्रह्मा तिर्य *? रुद्रस्तु रुद्रासस्तथैव च ||

द्वि पदौतो विजानीयात्कपूर्वेषण्मरीचिकः |

६८अ)

विवस्वान् पद्यदावस्थं भवयाम्ये विदुर्बुधाः ||

पद्मगोन्यायगो भद्रे ऋत्ववस्थः कलाधिपः |
आत्म तु चोत्तरे न्यस्य षट्पदे तु धराधर ||

वच्छसे इशं विन्यस्य पर्जन्यस्तदनंतरं |
जयो माहेन्द्रसूर्यस्तु मत्योभृशस्तथैव च ||

अन्तरिक्षस्तु विज्ञेयाः पदिकाः पंक्तिसंस्थिताः |
साविन्याचकेग्निस्तु पूषावितथमेव च ||

गृहक्षतो यमश्चैव गान्धर्वो भृङ्गकं न्यसेत् |
मृगश्च पदिकाज्ञेया याम्ययक्ति व्यवस्थिताः ||

जयादीत्यंशकेपितृ द्वौ वारिस्तदनंतरं |
सुग्रीवः पुष्पदन्तस्तु प्रचेतसस्तथैव च ||

असुरः शोषरोगश्च पदिकाः पश्चिमे मताः |
रुद्रदासश्च वायव्यां वायुं चैव तु विन्यसेत् ||

नागमुख्यस्तु भल्वाट सोमोरिगिस्तथैव च |
अदितिदिति नामा च पदिकाश्चोत्तरे गता ||

चरकी च विदारी च पूतना पापराक्षसी |
इशकोणादित कृत्वा यावदन्ते प्रभञ्जनः ||

स्कन्दो यमाथजम्भश्च पिलिपिच्छस्तथैव च |
पूर्वाद्यथोत्तरान्ते तु न्यस्तव्यास्तु सुलोचने ||

धरासंधारणार्थे तु गीर्वाणांभ्यन्यथा स्थितिः |
वंशद्वयं यथापूर्वं रज्जवोष्टौ तथैव च ||

त्रिपदा किन्तु तुर्यस्तु तुर्यान्या पट्पदा प्रिये |
मर्मोयमर्म भेदश्च यथापूर्वं तथात्र तु ||

अन्यन्मर्मा कुलञ्चैव ज्ञातव्यं तु सुलोचने |
कं ललाट भ्रूवौ वर्णौ नेत्र घ्राण सचीवुकौ ||

ओष्ठे गण्डौ स गौज्जीव द्विज्जै जिह्वा तथैव च |
हनु गरुडकुपश्च सकण्ठश्च विजानतः ||

स्कन्धो वाहू तु विज्ञेये कुर्परौ तु तथैव च |
सकालमणिवणिवन्धौ तु तले चाङ्गुलयो नखाः ||

उरोहृच्चस्तनौ पार्श्वौ जठरं नाभि कुक्षिकौ |
कटिस्फिचौ तथा शिस्न वृषणौ सुष्ककयायु च ||

ऊरूजानुस्तथा जंघे गुल्फौ पाष्णी पदौ तथा |
अङ्गुल्यस्तु नखा पृष्ठं मार्ग हृक्ष कृकोटिका ||

त्रिकटेन समायुक्तं रुद्रमर्माधिकं शतं |
इशकोणे शिरस्तस्य तन्मध्ये तु भ्रुवौ यदा ||

तदूर्द्धे तु ललाट स्यात् समन्तान्तु विजात् |

६८ब्)

याम्येग्निञ्च तथान्यस्य अग्न्यायये वायुखम् भवेत् |
खसौम्ये तु जलन्यस्य जलन्द्रे तु धरा? भवेत् ||

आप्येकन्तु पुनर्न्यस्य तत्सौम्ये गति यावकौ |
यावेन्द्रै तु न्यसेद् व्योम व्योमान्तके धरा भवेत् ||

सौम्यधरा पुनर्न्यस्य धरेन्द्र? गति पावकौ |
तद्याम्येकं पुनर्न्यस्य आप्यायये व्योमकं न्यसेत् ||

एवं क्रमात् स विन्यस्य वरज्याद्या ग्रहैः सह |
यथा पूर्वं न्यसेद् वाह्ये दिक्कोणस्थितविग्रहाः ||

वंश द्वय तथा यात्यरज्जुश्चाष्टो शृणु प्रिये |
चतस्रो द्विपदा ज्ञेयाश्चतश्रोन्य गुणात्मकाः ||

मर्माद्यात्र यथापूर्वं ज्ञात्वा सम्यक् समाचरेत् |
भूतात्मको यतो भद्रे भूतवास्तुस्तथोच्यते ||

इव्यते वास्तवख्याता गृहवास्तु समन्विताः |

इत्याद्ये जयद्रथधिकारे द्वादशसाहस्रे पिङ्गलोमते वास्त्वधिकारो नामः 
प्रकरणः ||


पिङ्गलोवाच ||

गृहवास्तु सुरेशान सूचितोनोदितस्त्वया |
नाडीनाञ्च विभागोपि अवयवाञ्च शुलधृक् ||

एतत् सर्वं समासेन कथ्यतां शशिशेखरः |

भैरव उवाच ||

चतुरश्री कृते क्षेत्रे गृहरूपोथ वा प्रिये |
दशनाडी विभज्यादौ सूत्रपात्रं तु कारयेत् ||

नाडीनान्तु यथासंख्यासंज्ञाभिर्न ददामिते |
सान्तये सोचती कान्ता विशालाप्राणवाहिणी ||

सती वसुमती नन्दा सुभद्रा मनोरमा |
दशनाड्यः स्मृता ह्येताः प्रत्यक् प्राची मुखोङ्गताः ||

हिरण्यासुप्रभालक्ष्मी विभूतिः विमलाश्रिया |
जयाज्वालाविशोका च शुभा चैवोत्तरा मुखाः ||

प्रत्यग्दशभिनाडीभिः शुभोज्ञेयो धरात्मजः |
देवतानां यथान्याशः तथा सम्यन्निबोधमे ||

नाभौ नवपदे ब्रह्मा आपस्तदीशसंस्थितः |
द्विपदे तु स बोद्धव्यस्तद्वद्वत्सस्तदीशतः ||

ब्रह्माग्ने तु सविता सावित्री तस्य पावके |
द्विपदौ तौ विजानीयात् केतिचन्द्र पदे तु स ||

तस्या पीति दिशाभागे जयेन्द्र द्विपदस्थितः |

६९अ)

(मृगश्च पदिका ज्ञेया याम्य पक्षि व्यवस्थिताः |?
जयादीत्य शकये * * * * * * * * * * 
*? ग्रीवः पुष्पदन्तस्तु * *? सस्तथैव च | असुरः 
शोषरोगश्च पदिकाः पश्चिमे मताः | ठिस् लिने इस् तोप् ओf पगे)

ब्रह्मातिर्यगरुद्रस्तु रुद्रासस्तथैव च |
द्विपदौतो विजानीयात्क पूर्वे षण्मरीचिकः ||

विवस्वान् यद्यदावस्थं भवयाम्ये विदुर्बुधाः |
पद्मयोन्या परो भद्रै ऋत्ववस्थः कलाधिपः ||

आत्मन्तु चोत्तरे न्यस्य षट्पदे तु धराधरः |
वच्छेसे इशं विन्यस्य पर्जन्यस्तदनंतरं ||

जयो माहेन्द्रसूर्यस्तु सत्योभृशस्तथैव च |
अन्तरिक्षस्तु विज्ञेयाः पदिकाः पंक्तिसंस्थिताः ||

सावित्र्या पावकेग्निस्तु पूषावितथमेव च |
गृहक्षतोयमश्चैव गान्धर्वो भृङ्गकं न्यसेत् ||

नागमुख्यस्तु भल्वाट सोमोरिशिस्तथैव च |
अदितिर्दितिनामा च पदिकाश्चोत्तरे गता ||

चरकी च विदारी च पूतना पापराक्षसी |
इशकोणादित कृत्वा यावदन्ते प्रभञ्जनः ||

स्कन्दो यमाथजम्भश्च पिलिपिच्छस्तथैव च |
पूर्वाद्यथोत्तरान्ते तु न्यस्तव्यास्तु सुलोचने ||

धरासंधारणार्थे तु गीर्वाणां न्यन्यथा स्थितिः |
वंशद्वयं यथापूर्वं रज्जवोष्टौ तथैव च ||

त्रिपदा किन्तु तुर्यस्तु तुर्यान्या षट्पदा प्रिये |
मर्मौयमर्म भेदश्च यथापूर्वं तथात्र तु ||

अन्यन्मर्मा कुलञ्चैव ज्ञातव्यं तु सुलोचने |
कं ललाट भ्रुवौ वर्णौ नेत्रे घ्राण सचीवुकौ ||

उष्ट्रे गाण्डौ स गौजा च द्विजौ जिह्वा तथैव च |
हनुं गरुड कूपश्च सकण्ठश्च विजानतः ||

स्कन्धो वाहु तु विज्ञेये कुर्परौ तथैव च |
स कालमणि वणिबन्धौ तु तले चाङ्गुलयो नखाः ||

उरो हृच्च स्तनौ पार्श्वौ जठरं नाभि कुक्षिकौ |
कटिस्फिचौ तथा शिस्न वृषणौ सुष्क कपायु च ||

ऊरूजानुस्तथा जंघ गुल्फौ पाष्णी पदौ तथा |
अङ्गुल्यस्तु नखापृष्ठं मार्गहृक्ष कृकोटिका ||

त्रिकटेन समायुक्तं रुद्रमर्माधिकं शतं |
इशकोणे शिरस्तस्य तन्मध्ये तु भ्रुवौ यदा ||

तदूर्द्धे तु ललाटं स्यात् समन्तान्तु विस्त?नतः |

६९ब्)

कर्णौ तु दिति पर्जन्यौ ज्ञातव्यौ तु सुलोचने |
नेत्रे च भ्रूरधो भागे भ्रूमध्ये विन्दुरुच्यते ||

बिन्दुसङ्गतनासा च घ्राणाधः सन्धि गण्डकौ |
ओष्ठौ गोजी? द्विजौ जिह्वा वत्सस्थे सप्तधा कृते ||

अधश्चोर्द्ध क्रमेणैव मध्ये जिह्वा यथा भवेत् |
गोजी द्वय विभागे तु अधरोष्टौ तथैव च ||

द्विजौ भागद्वये प्रोक्तौ मध्येकारसना भवेत् |
हनु पदान्तिकं सन्धिं कर्णमूलाद्विदुर्बुधाः ||

वक्त्रमण्डलमेतन्तु वास्तोः सम्यक् प्रकाशितं |
गरुडः कण्ठकूपश्च अर्द्धाप्ये तु त्रिभागिकाः ||

अधोर्द्धाप्ये तु यत्प्रोक्तमुरस्तत् परिकल्पयेत् |
जये स्कन्धम्विजानीयान् माहेन्द्र वाहुरुच्यते ||

आदित्ये कुर्परं ज्ञेयं सलाकाभृशसत्यके |
मणिवन्धोत्तरीक्षे च करञ्चैवाग्निरेव च ||

साविन्यङ्गुलि विज्ञेया सविता च नखाः स्मृतः |
वास्तो वामसमाख्यातं दक्षं सोदितिरुच्यते ||

रिगिस्थाने भुजं ज्ञेयं सोमस्थाने तु कुर्परं |
भल्वाटमुख्यभागे तु शलाकाञ्च विदुर्वुधाः ||

नागस्थे मणिवन्धस्तु वायोः करमुदाहृतं |
रुद्रदासांगुली ज्ञेया पञ्चसंख्या नखास्तथा ||

राजयक्ष्मा पदे चैव भागाद्भगविभागशः |
ब्रह्मादीशै तु यः सन्धिः हृदयंतविजानतः ||

हृन्सन्धेर्वामदक्षे तु स्तनौ द्वौ परिकल्पयेत् |
सरीरस्य पदैके तु स्तनं वाममुदाहृतं ||

धराधरपदैके तु स्तनं दक्षिणमुच्यते |
मरीचस्य यच्छेषं वै भूतसंख्या पदं प्रिये ||

वामपार्श्वगतं तत्र दक्षिणं तु धरात्मकं |
भूतसंख्यापदैर्युक्तः पार्श्वश्चैव वरानने ||

ब्रह्मण्येन तु जठरं जठरान्ते नाभि रुच्यते |
नाभेरूर्द्धाधः मीशस्तु दङ्ग्रहात्पद तुर्यवत् ||

कुच्छिवामं विजानीयाद् दक्षिणं तद्वदेव हि |
इन्द्र इन्द्र जयाभ्यान्तु भागार्द्धार्द्धभाजिते ||

कट्यादौ पायुरन्ताश्च कल्पनीया विपश्विने |
इन्द्राधो द्वे तु मुष्कम्वै कट्यार्द्धार्द्ध प्रकीर्तितं ||

७०अ)

कट्याधसन्धिकूपन्तु वृषणौ सन्धिपक्षगौ |
सन्धेरधोर्द्धार्द्धशिष्णं शिष्णाधः पायुरुच्यते ||

वृषणौ पक्षगौ देवि स्फिचौ तौ तु विजानतः |
विवस्वा षट्पदै चैव ऊरुश्चैव विदुर्वुधाः ||

पूषार्णधजानुरुदिष्टं जान्वधोजंघरुच्यते |
वितथादौ समारभ्य यावद् गन्धर्व गोचरे ||

जंघापार्श्व भवेद् दैर्घ्य जघाधोर्द्धन्तु गुल्फकं |
तदधः पाष्णिकं चैव तस्यार्द्धार्द्ध पदं विदुः ||

पादार्द्धार्द्धांगुलिनान्तु अङ्गुल्यार्द्धार्द्धतो नखा |
वामजंघासमुद्दिष्टा दक्षिणो कललोधिपः ||

षट्पदैर्चतुबोध गुंजानुकं रोगसंज्ञके |
शोषादौ स्रग्विजान्ताश्च जंघैषा च प्रकीर्तिताः ||

सुग्रीवार्द्धे तु गुल्फम्वै पाष्णीञ्चापरार्द्धतः |
तस्योर्द्धोर्द्ध पदं प्रोक्तं पादाधोर्द्धाङ्गुलीं भवेत् ||

पितरोर्द्धे नखा प्रोक्ताः पूर्ववद्वरवर्णिनि |
ब्रह्मात्मगते पृष्ठे पृष्ठ मर्म उदाहृतः ||

अधो मुखो न मर्मम्वै ज्ञातव्यं सुरसुन्दरि |
हृन्सन्धिपृष्ठ देशे तु हृत्यन्तन्तु विदुर्वुधाः ||

वंशायः सन्धयः पृष्ठे मर्मतंतु कृकाटिका |
इन्द्र इन्द्र जपः पृष्ठे त्रिकटं तं न संशयः ||

अधो मुखो पदा वास्तुः प्रासादाद्या गृहादिषु |
तदा निवेसनं कुर्यान् मर्मे मर्मं न पीडयेत् ||

उत्तानं पूजनार्थे तु शल्योद्वारञ्च नान्यथा |
यथा वास्तु तथा मर्म तन्मध्ये सूत्रसंधिगं ||

सम्पातं तद्भवेत् मर्ममोक्तव्यन्तु प्रयत्नयः |

पिङ्गलोवाच ||

मर्मपीडा प्रकर्तव्या यदि देव तदा कथं |
यद्वास्तु कल्पनं प्रोक्तं तत् क्षेत्रस्य परिग्रहः ||

क्षेत्रे कुड्यादि विन्याशः कार्यो देव गृहादिषु |
कथं तद्युज्यते कर्तुर्यतोमर्मयो हि सः ||

यथावास्तु तथा मर्म तस्माद्वास्तु न पुज्यते |
बहिश्चेत् क्रियतेऽरम्भः तदविनिरहेतु सः ||

७०ब्)

तस्मात् सर्व प्रयत्नेन मर्मादेवार्चनं कुरु |
शल्याद्वारञ्च देवेश क्रियते तत्वीथं वैः वैः ||

वास्तुं प्रति यथा पूज्य क्रिया काले वलिम्वद |

भैरव उवाच ||

संनिवेशन काले तु प्रासादानां सुरेश्वरि |
चतुरश्रं वृत्तं न्यश्रं यद्रूपं वास्तु कीर्तितं ||

इषत्तच्चेशतो नीत्वा रक्षोघ्नार्द्ध सुरेश्वरि |
समन्ताच्चालयेद् वास्तुं विधिनानेन सुन्दरि ||

वास्तु संवलिते नैव मर्माद्यं वलितं भवेत् |
एवं संध्यादि मर्माणां मध्यान्मध्यन्तु वञ्चनं ||

चतुरश्राद्यमारम्भम्विधानेन कल्पयेत् |
भित्द्यारम्भे तु देवेशि प्राकाराद्यां शृणुष्वमे ||

यत् किञ्चिद् भित्तिमानन्तु तिलार्द्धा हीनवाधिकं |
कृत्वा सङ्कल्पयेद्भित्तिः संशये नात्र कारयेत् ||

एवं क्रियते यद्वास दृष्टादृष्ट फलावहं |
शल्योद्वारं प्रवक्ष्यामि यथावत् तत् तथा शृणु ||

सम्यक् शल्यविदाचार्यः सम्यग्वास्तु विधानवित् |
आदौ तु मनसा कल्प्य वास्तु चैव सुरेश्वरि ||

सुप्रच्छन्ने सुगुप्ते रविजने कटवेष्टिते |
शक्तिनीशक्तनैर्देवि शल्योद्धरणमाचरेत् ||

दिव्यादिव्यविमिश्रं च त्रिविधं तं विदुर्वुधाः |
देवादि दर्शनं दिव्य अदिव्यं मानुषात्मकं ||

श्वानोलुकककाकाद्यां विमिश्रं तं न संशयः |
सात्वकंः कर्तुराचार्यः श्रेष्ठं देवादि दर्शनं ||

राजसः कर्तुराचार्यो ज्ञेयमिश्रं तु मध्यमं |
तामसः कर्तुराचार्यः कन्यसं मानुषात्मकं ||

एवं ज्ञात्वा तु शकुनमुद्धरे च्छल्यवित्सदा |
विकृतिं संप्रवक्ष्यामि नगरात्मनि यथा भवेत् ||

कर्तारमानयेत् तत्र यत्रासौ वास्तु कल्पितः |
आगते तत्र कर्तारो सुविज्ञो गुरुलक्षयेत् ||

शिरः स्थित्वा शिरः क *? कुरुते कारको यदा |
शिरः शल्यं तथा तस्मिन् उद्धरेत् तत् प्रमाणतः ||

मुखे स्थित्वा मुखे क *? कृत्वा शल्यन्तु काष्टकं |
द्वि हस्तादुद्धरेत् तत्र ग्रीवस्थे ग्रीवस्पर्शनात् ||

७१अ)

लोहशृङ्खल तत्रस्थं मानेन त्रिकरेण तु |
उदरस्थो यदा कर्ता स्पृशते चोदरात्मनि ||

पशुशल्यं भवेत् तत्र सार्द्ध हस्त द्वयेन तु |
हस्ते हस्तौ कृतौ कृत्वा खट्वा पादौ समादिशेत् ||

द्वाविंशन्त्यंगुलं खत्वा तत्रो द्वार्यं विपश्चिते |
वाहौ स्थित्वा यदा वाहुर्विकारं कुरुतेऽत्मनि ||

तन्मूलं तत्र शल्यन्तु चिन्मात्रोदुद्धरेत् सदा |
एवं वामे विनिर्दिष्टं दक्षिणे कटिमात्र *? तः ||

तच्छल्यं तत्र निर्द्दिश्यं कपालम्बा मृदात्मकं |
कटिस्थे तु कटिः कंडूं यदा करोति कारकः ||

द्विहस्तादुद्धरेत् तत्र कीलकं लोहनिर्मितं |
ऊरूस्थश्चोरु संस्पर्शात् सारकाष्ठञ्च तत्र वै ||

सार्द्ध हस्तं खनित्वाधस्तच्छल्यं तु विशोधयेत् |
जानुस्थो विकृतौ जाते शल्यंस्थनात्मकं विदुः ||

नापितोपस्करो वाथ हस्तमात्रात् समुद्धरेत् |
गुल्फस्थे गुल्फसंस्पर्शा द्वयपादं च विनिर्दिशेत् ||

दशाष्टाङ्गुल मानेन तत्र खट्वासमुद्धरेत् |
पादस्थ पादसंस्पर्शादिभास्थिं तत्र वा दिशेत् ||

तालमात्राधतः खत्वा उद्धरेत् विचक्षणः |
पितृस्थां गुष्ठसंस्पर्शात् खेटी वर्हिणचित्रिता ||

शल्यं प्रोक्तं तदुद्धार्यं द्विरष्टांगुलमानतः |
पितरस्थाथवा देवि कनिष्ठा विकृतो यदा ||

कांस्यात्मकं तदा शल्यमुद्वापाष्टांगुलेन तु |
पादस्थस्तु पदाकर्ता पादाधः स्पृशते प्रिये ||

चर्मशल्यं तदा तत्र उद्धर्याष्टांगुलेन तु |
उरस्थः उरसंस्पर्शाद् वृच्छल्यन्तत्र वादिशेत् ||

अधोरुद्रांगुलं खत्वा उद्धरेन्नात्रसंशयः |
पार्श्वस्था विकृते जाते शल्यं पाशुलिकात्मकं ||

तस्मिन् स्थाने समुद्धार्यं नरार्धात् कथितन्तवः |
कुचस्थस्तु यदा भद्रे कुचं स्पृशति कारकः ||

मार्जारपञ्जरं तत्र कुचमानात्ममुद्धरेत् |
ब्रह्मस्थः पृष्ठसंस्पर्शाद् भवेद् वाराह कुर्परं ||

७१ब्)

तत्र वेत्वासमुद्धार्यं नाभि मात्रान्तसंशयः |
इशस्थश्चक्षुसंस्पर्शात् तन्मानात् मौक्तिकं भवेत् ||

श्रुतिस्थः श्रुतिसंस्पर्शात् प्रवालं वाथ कांचनं |
रजतञ्च शुभा ह्येते कर्णमात्रात् समुद्धरेत् ||

प्रत्ययार्थं तदुद्धार्यं मोत्तिकाद्यसुरेश्वरि |
पुनः संस्थापये तत्र द्रव्यं चान्यविमिश्रितं ||

स्फिचौ स्थित्वा स्पृशेत् तंतु त्रपुं तत्र विनिर्दिशेत् |
कटिमात्राधतः खत्वा चोद्धरेत वरानने ||

वक्त्रस्थश्च स्पृशेद् दंतात् तत्राभ्रककपालकं |
त्रिहस्त परिमाणे खत्वा सम्यक् समुद्धरेत् ||

भ्रुवोः संस्पर्शनाद् भद्रका च शल्यत्रिहस्तकं |
कक्षौकषा कृतिं विद्यात् कृष्णलोहं करत्रयात् ||

शिस्ने तु विकृतिं याते त्रिलोहं तत्र जायते |
त्रिकराधः समुद्धार्यमिति शास्त्रस्य निश्चयः ||

अथवा वास्तु मध्ये तु स्थित्वा वै कारकोत्तमः |
यदाधुनाति सर्वांगं तदाशल्यं समन्ततः ||

तदुक्तं पूर्वशल्यं तु स्थाने स्थाने विजानतः |
सिकताम्मङ्गारलोहास्थि तुषखर्पर कीलकाः ||

घाषतारा च कनकं प्रवालोमणिमौक्तिकः |
सर्वं सल्यैर्यतः कीर्ण ततः संकीर्ण उच्यते ||

नरमात्राधः खनित्वा शोधितव्यं प्रयत्नतः |
शोध्यैतां कीर्णशल्यां तु पूरयेत् प्रागविधानतः ||

शुद्धो वै जायते वास्तुं ततः सूत्रादि कल्पना |
मर्मादेः कल्पनं कृत्वा देवानां स्थापनं प्रिये ||

वास्तु संपूजयित्वा तु तत्पत्यु सर्वलिर्माहरेत् |
ब्रह्माद्याः पतयः प्रोक्ता ग्रहाद्याश्च सुरेश्वरि ||

यथा तेषां वलिः प्रोक्तः तथा सम्यग् निवोधमे |
घृतधारे स देवाय पर्जन्ये वाक्षतं ददेत् ||

कजकंजय देवाय माहेन्द्राय शृणु प्रिये |
वैजयन्ती च पीता च पर्याय ध्वज मुच्यते ||

सुवर्णोदक सूर्याय सत्याय च पुनः शृणु |

७२अ)

धूम्रं वितानकं चैव दातव्यं हितमिच्छता |
घृतक्षीरसमायुक्तं चरुं गोधूमजं प्रिये ||

भृशायसंप्रदातव्यं यदीच्छेत् सिद्धिमात्मनः |
मीनं तदन्तरिक्षाय स्विनं मांसमथापि वा ||

वह्नेर्वलिं प्रवक्ष्यामि शृणुष्वेकाग्रमानसः |
शक्तवो घृतमाक्षीकक्षीरयुक् सचि पूरितं ||

स्रुवेन सहसंयुक्ते दातव्यं शान्तिमिच्छता |
ज्वालापूष्णे च दातव्या वलिञ्चैव सुरेश्वरि ||

वितथाय प्रदातव्यं रत्नचारि सुनिश्चयः |
गृहक्षता यदातव्यं मधुंसुरवरार्चिते ||

मत्स्यमांसं प्रदातव्यं यमदेवाय सुव्रते |
चन्दनादिक गन्धञ्च गन्धर्वाये निवेदयेत् ||

द्विज जिह्वा प्रदातव्या भृङ्गदेवाय सर्वदा |
समूलं यववृक्षन्तु मृगाय प्रतिपादयेत् ||

कृसरं क्रव्यसंयुक्तं पितृसंज्ञस्य दापयेत् |
द्वौ वारिका यदातव्यं काष्ठं दन्तविशोधनं ||

सुग्रीवे पूपकं दद्यात् कुशं दद्यान्तु श्रग्द्विजे |
प्रचेतसे प्रदातव्यं राजीवं पद्मसोच्यते ||

असुरे तु सुरादेया घृतान्तं शोथदेवते |
रोग्रेन्द्राय प्रतव्यं मण्डकं वरवर्णिनि ||

ध्वजं पीतं ददेद्वायोर्निर्विघ्नं नान्यथा प्रिये |
फणीन्द्राय प्रदातव्यं पुष्पं वैनायकेसरं ||

सुमुखे फलजातिं तु द्राक्षं चाम्रादि मेव वा |
भक्तसूपं प्रदातव्यं भल्वादे नात्रसंशयः ||

मधुघृतसमायुक्तं सोमे भक्तं प्रदापयेत् |
पितृ देवाय तत्स्थाने कल्प्यं चैव सुरेश्वरि ||

क्षीरषाय सदातव्यं सघृतं मधुमिश्रितं |
वलिकाले पतस्ते तु वल्यर्थे सन्निवन्धनाः ||

कुमुदस्य तु यत्कन्दं सौगन्धिकमथापि वा |
उत्पलस्याथ पद्मस्य गिरिदेवाय दापयेत् ||

अदितये प्रदातव्यो मुल्लोपिका सुरेश्वरि |
पूरिकादिति देवाय दातव्यो हितमिच्छता ||

आपवत् सन्दधिं दद्यादापे दद्यात् पयः प्रिये |

७२ब्)

मरीचये मोदकं स्यात् सावित्र्यै तु कुशोदकं |
सवित्रेण्चघ्र पुष्पं तु दातव्यं वरवर्णिनि ||

विवस्वे च प्रदातव्यं रक्तचन्दनलेपनं |
जयदेवाय दातव्यं हरितार्मं सुरेश्वरि ||

यत्रसौमारिकं गृह्य भक्तं तद्रसभावितं |
हरितान्नञ्च तच्चोक्तं कृत्रिमं तन्तु तत्वतः ||

खिच्चान्नमिन्द्र देवाय गुडभक्तं कलाधिपे |
घृतान्तं रुद्रदासाय रुद्राय फल्गुषैः सह ||

पृथिवी धराय कुल्माषं मत्समांससमन्वितं |
केचिद् वदन्ति कल्माषं सांकुरं वरवर्णिनि ||

केचित् स तुषपिष्टन्तु स्विन्नमिंडरिके वहि |
उभयो वा प्रदातव्यौ साकुरं स्विन्न मेव च ||

यद्वलिं ब्रह्मणे चैव तच्छृणुष्व समाहिता |
घृतक्षीरचरुं हव्यं तिलाक्षत यवान् कुशं ||

पञ्चगव्यसमायुक्तं दातव्यं सिद्धिमिच्छता |
घृतसिद्धिं तथा क्रव्यं चरुक्या संप्रदापयेत् ||

मासभक्तसमायुक्तो मर्ममांससन्धितः |
स्कन्दाय च प्रदातव्यौ वलिञ्चैव सुरेश्वरि ||

हृत्पद्मेनसमायुक्तं संघृतं मांसमेव च |
विदारिकायै दातव्यो वलिरेषा न संशयः ||

वलिश्चान्यमनाथाय कृसरं पूपकैः सह |
फल्गुषेण समायुक्तो दातव्यो हितमिच्छता ||

स रक्तं पित्तमांसञ्च पूतनायै प्रदापयेत् |
जम्भकाय प्रदातव्यं सार्द्रमांसासृक्संयुतं ||

मास्थि खण्डामिषं रक्तं पित्तं वै पापराक्षसी |
सांत्रं रक्तं च कुसुमं पिलिपिच्छा यदापयेत् ||

वास्तोः पत्युः समाख्यातो वलिरेवं न संशयः |
मंत्रं तेषां प्रवक्ष्यामि पूजां वलिविधिर्यथा ||

चतुर्थान्तं स्वनामञ्च प्रणवादि विभूषितं |
नमस्कारान्तसंयुक्तं पूजामत्तंस्त्वयं प्रिये ||

गन्धधूपादिकं दद्यात् स्वाहान्तेन न संशयः |
वौषडन्तार्घ दातञ्च स्वधान्ते वलिकर्मणि ||

वषडन्ते पानंस्यादेवमाद्यां विदुर्वुधाः |
दिक्काले परितो दद्याद् विधिनानेन सुव्रते ||

७३अ)

तथा भूतगणेभ्यश्च दिङ्मात्रिणां तथैव च |
सर्वान्न सहितं दद्याद्वलिं वलिं वै सार्वकामिकं ||

मन्त्रं तेषां प्रवक्ष्यामि शृणुष्व वहितो प्रिये |
प्रणवं पूर्वशव्यञ्च दिशाशब्दं तथैव च ||

वासिने च तथा लिख्य भूतेभ्योघ्रः प्रकीर्तितः |
एभ्योलिख्य पुनर्देवि अघोरेभ्यो लिखेत् क्रमात् ||

घोरशब्दं पुनर्लिख्य पुनर्घोरतरेति च |
पुनर्भ्यश्च ततः सर्वतः सर्वन्तु पुनर्भवेत् ||

सर्वे समालिख्यभ्योनमस्तदनन्तरं |
स चात्मने समालिख्य भ्योन्ते च पुनरेव हि ||

नमः स्वाहा तथा वौषट् स्वधा वषट् यथाक्रमं |
पूजाद्यायानमन्ताश्च जात्यन्ता परिकल्पना ||

ह्रं चान्ते तु विसर्जेत भूतानाविधिचोदितः |
यत्र शब्दन्तु भूतानां मात्राणान्तन्न योजयेत् ||

तार्यविधिः स एवोक्तः पूर्वं वै यदुदीरितं |

पिंगलोवाच ||

ग्रहवास्तुस्त्वया देव प्रोक्तो भूतात्मकोपि च |
यथा तेषां वलिः सिद्धः तथा कथय मे स्फुतं ||

भैरवा उवाच ||

सौवर्णकं कजं देयं सूर्यायात्र न संशयः |
सोमे क्षीरं प्रदातव्यं श्वेतपुष्पसमन्वितं ||

स्वस्तिकं रक्तपुष्पञ्च भूसुताय प्रदापयेत् |
घृतपूर्णं श्रजं पीतं वुधाय प्रदापयेत् ||

दधिभक्तं कुशोपेतं ग्रीर्वाणमविचारयेत् |
फर्णषालि समौपेत शुक्राय प्रतिपादयेत् ||

मोदकोत्पलसंयुक्तं शनैः सम्यक् निवेदयेत् |
कुमुदमधुसंयुक्तं राहवे संप्रदापयेत् ||

शक्तवोनीलपुष्पं तु केतवे सर्वदा प्रिये |
यथा विन्यास योगेन वलिस्तेषां तथा प्रिये ||

शंखभेर्यादि शब्दांस्तु व्योमायसंप्रदापयेत् |
मृदुवस्त्रध्वजं वायोः घृतदीपं तु पावके ||

नक्रंपिष्टमयं कृत्वा वरुणाय प्रदापयेत् |
कूर्मसाक्षात् प्रदातव्यः निर्मितः पिष्टकेन वा ||

पृथिव्यै च वरारोहे न्यासस्तु वलिकर्मणि |

७३ब्)

तेषां स्वनाममंत्रस्तु यथापूर्वमुदाहृतः |
एवं सर्वत्र दातव्यस्तत्स्थाने तु दिशावलिं ||

दत्वा वलिं शुभा वाप्ति दृष्टादृष्टफलावहा |
निर्विघ्नं तु तदाभद्रे समाप्त्यारम्भकर्मसु ||

अन्यथा तु महाविघ्नं प्रकुर्वन्ति विनायकाः |
तस्मात् सर्व वदातव्यौ वलि वै सार्वकामिकः ||

एवं साठो भवेच्छ्रेयः पूजावलिविधानतः |
प्रासादकल्पना पश्चात् गृहकल्पनमेव च ||


इति पिङ्गलामते नवमः प्रकरणः ||


पिङ्गलोवाच ||

प्रासादलक्षणं चैव ज्ञातंसुरवरेश्वर |
गृहाणां लक्षणं ब्रूहि पुराद्या वासवल्पना ||

द्विजादि प्रक्रमाङ्गे फं राजादेः स्वषुरं वदः |
चुम्वकादेर्यथारम्भम्भम्भा सम्यक् निवेदयेत् ||

भैरव उवाच ||

चुम्बकस्य पुरं वक्ष्ये यथानृप कृतम् भवेत् |
प्रासादस्य तु यन्मानं विस्तरं सुरसुन्दरि ||

तन्मानं वाह्यतस्त्यक्त्वा प्राकारस्य समं ततः |
अन्तरालंतमेवोक्तं पुरप्रासादयोर्विदुः ||

प्राकारभित्तिवत् ज्ञेयो पुरभित्तिप्रकल्पना |
पुनस्तद्वत् तथा भूयः समन्तात् परिकल्पना ||

यथा गणिक हेत्वर्थं कल्पितव्यं प्रयत्नतः |
कर्तुश्च कीर्तनं वुध्वा समन्ताद्भुपरि ग्रहः ||

पुराद्वेतु स एवोक्तः पुनभितीविकल्पना |
द्विगुणं पूर्वमानन्तु यतोन्ते पुररक्षणं ||

पुरमानन्तु यद् देवि तारावत् परिकल्पयेत् |
पूर्वयाम्या परेणैव उत्तरेणै तथैव च ||

चतुर्भुजां चतुर्दिक्षुस्ततः संजायते स्फुटं |
इशाद्यादेवतास्तत्र दित्यन्ताः परिकल्पयेत् ||

रक्षाद्यां वाह्यतः कल्प्यवत्माद्यन्ते तथैव च |
वसुधारा गृह चैवं इशस्थाने प्रकल्पयेत् ||

पर्जन्ये तु गृहं कुर्यात् संध्याचाद्य रुपस्करं |
शंखकाहलभेर्यस्तु मर्दलः पटहस्तथा ||

तिमिलं जयघण्ठा च तालायुग्मः स झर्झरी |
मुरजाटक्कनन्दिस्तु हुडुच्छामोन्दमेव च ||

७४अ)

कांसी डमरुकञ्चैव करडी पट्टमर्दलः |
सुरलीवंशवीणा च मधुरी किन्नरकं तथा ||

खुंखुनी द्विसरी चैव त्रिसरीर्नूत षट्सरी |
एवमाद्यानि चान्यानि पर्जन्ये तु न्यसेद् गृहे ||

जप स्थाने गृहं कृत्वा तत्र यत् स्थापनं शृणु |
ताम्रादिगन्डुकाद्यास्तु हेमाद्यास्तु सुलोचने ||

घटं च करकी चैव अर्घापात्रन्तथैव च |
धूपाधारञ्च घण्टा च ससाणं चन्दनन्तथा ||

एवमाद्यादि चाद्यानि तत्रस्थाप्या ह्यपस्कराः |
जपात्पादं तु संगृह्य माहेन्द्रस्य समस्तकं ||

आदित्यार्द्धं तु संगृह्य प्रभोलीक न्यसे पुरे |
माहेन्द्रात् पादनिर्मुक्ता आदित्यार्द्ध समन्विता ||

कर्तव्या च वरारोहे प्रतोली मध्यमे पुरे |
आदित्यांशतु त्यन्था(?) वै माहेन्द्रंशसमन्वितां ||

पदमेकेन कर्तव्या प्रेतोली चोत्तमे पुरे |
निष्काशोथ प्रवेशश्च द्वारमार्गस्तथैव च ||

तोरणं यथरस्या च प्रतोली चेति कीर्तिताः |
एतैर्पर्याय नामाभिर्ज्ञातव्यासुरसुन्दरि ||

वहि प्राकारयोर्मध्ये प्रतोली या प्रकीर्तिता |
तस्योर्द्धे च वलभीभूतः प्रदीर्घो गुणन्याश्रयः ||

मध्यप्राकारयोर्द्धे तु घटिकाश्रय तद्विधः |
देवप्रकरस्योर्द्धे तु नृत्यशालां विदुर्वुधाः ||

अथवा मण्डपान्ते तु नृत्यंशालां विदुवुधाः |
अथवा मण्डपान्ते तु नृत्यं शिवपुरेहितं ||

उत्तमे तु पुरे चैव माहेन्द्रेभ्यो गताश्रयः |
जपपादसमोपेतः कर्तव्यस्तु सुलोचने ||

महेन्द्रस्य तु यत्पादं जपपाद सन्धितः |
अभ्यागताश्रयः प्रोक्तः पुरे मध्यमकल्पिते ||

आदित्यार्द्धे तु कर्तव्यं कन्यसेभ्यागताश्रयः |
सत्ये चैव प्रकर्तव्यं गृहमास्थान हेतुकं || 

भृशाग्निके तु प्रकर्तव्यं विपुलं तु महानसं |
पृष्णे जलाश्रयं कुर्याद् वितथे भाजनाश्रयः ||

सौवर्णरजतं ताम्र कांस्यादि विनिर्मितं |

७४ब्)

यंत्रिकाभिः समोपेतं स्थापितव्यं प्रयत्नतः |
गृहक्षते गृहं चैव शस्त्रसंस्थापनाय तु ||

खड्गवाणधनुश्चैव कुठारोमुद्गरस्तथा |
क्षुरिकाकुन्तदंतश्च चित्रदण्डस्तथैव च ||

लकुटं शक्तिपाशश्च कणयः शूलपत्रकः |
चक्रासि गदवज्रश्च अंकुशश्चक्र पट्टिशः ||

एवमाद्यानि चास्त्राणि फराणि विविधानि च |
स्थापितव्यानि देवेशे गृहे गृहक्षतस्य तु ||

यमे गान्धर्वके कुर्यात् मठं भूमि त्रयान्वितंः |
अथवा द्वय सार्द्धन्तु भूमिकैकाथवा प्रिये ||

उत्तमं मध्यमञ्चैव कन्यसं च यथाक्रमं |
आचार्यस्य तदेवोक्तं निजं सयन हेतुकं ||

इष्ट्याह्निकं जपं ध्यानं योगाभ्यासं तु तत्र वै |
वीरभोज्यान्न पानाद्यैः वीरैः सह समाचरेत् ||

भृङ्गे च स्त्री गृहं कुर्यान् मृगे कुर्या तु मज्जनं |
पितृ स्थाने प्रकर्तव्यं सर्वथा या पुराश्रयः ||

शौचमृत्तिककाष्ठञ्च द्विजसंशोधनस्य च |
द्वौ चारिक गृहे चैव स्थापयेन् मन्त्रवित् सदा ||

सुग्रीवे पुष्पदन्ते च प्रचेते भोजनाश्रयः |
प्रदीर्घस्तु प्रकर्तव्यः प्रद्योतोजालकान्वितः ||

असुरे शोषसंज्ञे च यतीनामाश्रयो भवेत् |
पत्रोलूखलकाद्यानि रोगे कण्डनिका गृहं ||

वायु स्थाने गृहं कुर्यात् तत्र स्थाप्यं तु गंधकं |
चन्दनागरुकर्पूर कस्तुर्याद्या विलेपनं ||

नागे मुख्ये च भल्वाटे गृहं दीर्घे तु विस्तरं |
पुष्यार्थन्तु प्रकर्तव्यं यतीनामति शोभनं ||

सोमिरिगौ च भण्डारं सोमे रत्नादि संग्रहं |
रिगौधान्यादिकं देवि युग्मं वाप्येकमेव वा ||

अदिनौ पर्शु *? ला च दितेर्दिव्योश्रयो भवेत् |
एवं प्रदक्षिणे नायं न्यास स्यात् पुरसंस्थितः ||

षट्मुखस्य शिवशिवस्यैवं न्यासोयं परिकीर्तितः |
अपरास्यस्य देवस्य कथयामि तथाधुना ||

वारुणार्द्धा सुरे चैव शोषे पादसमुन्वि *? |

७५अ)

प्रतोलीकन्यसे चैव मध्ये दैत्यांसवर्जिता |
वरुणांश विनिर्मुक्ता दैत्यांशेन समन्विता ||

उत्तमस्य पुरस्यैव प्रतोली मध्यवर्तिना |
सुग्रीवे पुष्पदन्ते च यतीनामाश्रयो भवेत् ||

त्रयमार्गावशेषे तु तत्रास्थानं गृहं भवेत् |
वारुणास्यैव यच्छेषं कुर्यादभ्यागता श्रयं ||

माहेन्द्रादित्य सत्येव भोजनाश्रयम्तत्र वै |
चालनं त्रय निर्दिष्टं शेषान्ये पूर्ववत् स्थिता ||

प्रतोली पुरतो वाह्य शिवस्य गणिका पुरं |
याम्योत्तरमुखभद्रे सततं पक्तिनाचितं ||

वायव्ये तु दिशाभागे द्रागादी तूरिकाश्रयः |
चतुष्कालं भवेत् तूरं धूपवेला च सोच्यते ||

मध्याह्ने चार्द्धरात्रे च उदयास्त मनेषु च |
पताकाध्वजसंयुक्तं वासरं दर्पणान्वितं ||

दण्ड उत्क्षेप उत्क्षेपं श्वेतछत्रसमायुतं |
चन्द्रातपसमायुक्तं प्रदीपं यष्टिनिर्मितं ||

सौवर्णादितलीदिव्या त्रिरष्टाङ्गुलनिर्मिता |
शालिभक्तमयलिङ्गं तत्र कुर्यात् शुशोभनं ||

गन्धपुष्पसुधाद्यं घण्टाडमरुनादितं |
पुंसिरे तत् तु सधार्य गणि वा सुरेश्वरि ||

रूपयौवनसम्पन्ना दिव्यवस्त्ररलंकृता |
एवं प्रदक्षिणेमाञ्च धूपवेलां समारभेत् ||

भ्रामयेत् त्रीणि वाराणि प्रणालस्य तु वर्जनात् |
तदन्तम्वलि पीठे तु स्थापितव्यं प्रयत्नतः ||

पश्चादागत्य नृत्यं तु नृत्यगृहे समाचरेत् |
काव्यं वा नाटकं वापि चोखं वादित्य निर्मितं ||

शिवस्य पुरो नित्यं चतुर्वेला विधानतः |
रात्र्यापादगते नैव द्राडाडञ्च शिवाग्रतः ||

पुनः पादं त्रयातीते निशापाद्राडोमतः |
सर्ववाद्यसमोपेतं पूर्व वै पदुदीरितं ||

घटीमात्रं ततो नित्यं वादयेच्छिवद्रागडं |
पुरस्योत्तर दिग्भागे पुष्पारामस्तु दी * का ||

७५ब्)

कूपं वा विहरी वापि शुद्धशैलविनिर्मिता |
प *? ष्टक मया वापि काष्टारर्था सुशोभना ||

दिव्यसोपानसंयुक्ता विहरीदीर्घिका भवेत् |
कुलालकृत पट्टम्वा कूपशोपानवर्जितं ||

अर्हटं पदपट्टं वा कार्याटिंकुलिकापि वा |
द्रोणी वाथ प्रकर्तव्या पुष्पारामोदका गमे ||

केते वृक्षास्तु पुष्पाणां वृक्षाश्चैव शृणुष्वथ |
वकुलं श्रीफलं चैव पुन्नागो नागकेसरः ||

अप्सरं चम्पकश्चैव नागचम्पकपाटलाः |
स्थल चम्पकस्त्वशोकं वृक्षोत्पलमकिंशुकः ||

प्रियंगुकर्णिकारस्तु मन्दारः पारिजातकः |
केतत्पति विमुक्ता च वहुसेनो जपन्तिका ||

कुखवै शतपत्री च करवीरस्तगरस्तथा |
सुरभिराजार्कजातीश्च कुन्द पूषिकमलिका ||

एवमार्यानि चान्यानि सौरभ्यानि तु |
दमनामरुवकाद्यादि प्रकीर्णानि तु कारयेत् ||

प्रसस्ता दाडिमाम्रानिनार्यङ्गा वीजपूरकाः |
कदली वदरी चैव कुचिकुन्दुरकंदुकः ||

तालखर्जूरताडिश्च शूपवृक्षोथजम्विरः |
नालिकेरस्तथा चापि हिन्तालः शाल एव च ||

उदागस्त्रितित्तिडिश्च खदिराश्वत् कजम्भनः |
प्लक्षोदुम्बरनिम्बश्च श्रीपल्लीवटवल्लकाः ||

शोभनान्यैस्तथा वृक्षैः पूरयेन्नन्दनम्वन |
ऐशान्यां शिल्पिनां वासः कल्पितव्य सुलोचने ||

पूर्वे तु ब्राह्मणावासः शिवाग्रे शान्ति पाठकाः |
आग्नेयां लोहकाराद्याः काष्ठकारादि कारुकाः ||

याम्येन भृत्यवर्गास्तु कृषाणादि विकल्पनाः |
नैर्-ऋत्यांमंत्यजातीना *? वा संकल्पयेद् वुधः ||

रजकाद्यास्तु वारुण्यां न्यासोयं पुरवाह्यतः |
पुरप्रासादयोरन्ते अन्तराले च सुन्दरि ||

रम्भाम् तत्र समन्तान्तु गूपमालादिशोभितं |
तगरं पिण्डसंज्ञा च करवीरैर्विभूषिता ||

७६अ)

शिव पुरोयं समाख्याता नन्दिकावर्तलक्षणः |
चुम्बकस्य वरारोहे भोगमोक्षार्थिनस्य तु ||

शिवं शोभनभावञ्च मनोद्यं शाश्वत शुभं |
स्थिरं चाव्ययसंपूर्णं पर्यायः यस्य चोदितः ||

शिवस्य वा पुरं चैव न दोषं गुरुपूर्वकं |
अथवा दक्षिणेस्तौ पूर्वे वा पश्चिमेपि वा ||

मठञ्चैव प्रकर्तव्यं सौम्यनैव तु कारयेत् |
प्रासादविस्तरं मानं त्यक्त्वा चैवान्तरालकं ||

तदर्द्धं वा तदर्द्धञ्च ज्ञात्वा चैवानुरूपतः |
कन्यसं मध्यमं चैव उत्तमं च त्रिधायतः ||

भूपविग्रहकर्तव्यो ज्ञात्वा भूकर्तरीप्सया |
चतुरस्रं समं कृत्वा गुणवद् भाजयेत् समं ||

यागमण्डपमैशान्यां पूर्वे वा स्थानमण्डपः |
सजलं पाकमार्गेयां जलपाकाप्य गोचरे ||

मठं चान्तक दिग्भागे शयनं कुर्यात् स्वयं गुरुः |
पितृ स्थाने तु वर्चो वै पर्यायस्तस्य चोच्यते ||

विट्कुटी ब्रह्मवर्दञ्च चन्दन पाप्रदं प्रिये |
अवस्योत्कटगूषञ्च नवसंज्ञाप्रकीर्तिता ||

मत्रमण्डपवारुण्यां कर्तव्यस्तु विचित्रकः |
यन्त्रोलूखलकाद्यादि वायव्यां सन्निवेसयेत् ||

सोमस्थाने तु न्यासं वै सुगुप्तं चैव कारयेत् |
मध्ये चाङ्गणकं रम्यं वाह्ये प्राकार वेष्टितं ||

प्रागाप्यातोरणं वापि देवयोग्यविकल्पना |
शुद्धशैलमयं सर्वं यत्कटकमयोथवा ||

काष्ठनिर्मित सर्वं वा मृदनिर्मितमेव वा |
कटका वेष्टितम्वापि तृणछन्नमथापि वा ||

वित्तानुरूपतः प्राज्ञो देशकालानुरूपतः |
द्वितीयं नन्दिका वर्तं चुम्बुकस्य प्रकीर्तितः ||

नरेन्द्रादि कृतस्यैव ऐश्वर्यालंकृतस्य च |
कथितन्तु वरारोहे पुरं दिव्यं सुशोभनं ||

सामान्यं संप्रवक्ष्यामि चुम्बकाद्याश्रयं प्रिये |
स्वकृतान्यकृतं वापि शालां चैवाधुना शृणु ||

चतुःशालं त्रिशालञ्च द्विशालं चैक शालकं |

७६ब्)

शालासंख्या भवन्त्येता विभागस्त्वधुनोच्यते |
आचार्यस्य चतुःशालं त्रिशालं साधकस्य तु ||

पुत्रकस्य द्विशालञ्च समयी ह्येकशालकं |
दिग्भागमधुना वक्षे संज्ञा तेषां पृथक् पृथक् ||

अष्टशालयुतं धन्यं वन्दिकावर्तमुच्यते |
आपचक्रं विभज्यादौ शालासाधन हेतुकं ||

पूर्वे तु श्रीगृहं कुर्यात् ध्वजायेन विपश्चिते |
याम्ये सयया गृहं प्रोक्तं सिंहायेन विजानतः ||

पश्चिमे भोजनं गेहं वृषायेन विदुर्वुधाः |
न्यासं गृहोत्तरे कुर्याद्सजायेन न संशयः ||

धूमायेन प्रकर्तव्यं पाकं दहन गोचरे |
पायुदंपितरस्थे तु स्वनायेन न संशयः ||

धान्यादिक्षोदनं गेहं वायव्यां रासभेन तु |
यागमण्दप ऐशान्यां ध्वाक्षायेन तु सुन्दरि ||

मुनितारा करेणैव रुद्रस्त्रिदश एव च |
दशपञ्चकरेणैव दससप्तदिक्छक्तिकं ||

एकविंशत् करेणैव ध्वजायां पूर्वतो भवेत् |
चतुरस्रं समन्तान्तु कर्तव्यं श्रीगृहोत्तमं ||

तत्र स्थाने सदा भद्रे श्रीमन्तैः सहसंयुतः |
श्रियं तत्र लिक्षेत् साक्षाच्छ्री गृहं तेन चोच्यते ||

एकूनम् त्रिंश हस्तेन पूर्वपश्चाय भवेत् |
दशसप्तकरेणैव विस्तरं दक्षिणोत्तरं ||

सिंहापंच भवेत् तेषां दक्षिणे सयनाय *? |
दशपञ्चकरेणैव सुदीर्घन्दक्षिणोत्तरं ||

रुद्रसंख्याकरेणैव वि *? रं पूर्वपश्चिमं |
वृषापञ्च भवेत् तेन पश्चिमे भोजनाश्रयः ||

त्रयोदशकरेणैव पूर्वपश्चायतं कुरु |
रुद्रसंख्या करेणैव दक्षिणोत्तरविस्तरंः ||

गजायं जायते तेन भण्डागारोत्तरेण तु |
दशाष्टकरं दीर्घं तु विस्तरेण त्रयोदशः ||

धूमायं जायते तेन वह्नौ पाकं वुदुर्वुधाः |
प्रदीर्घन्दश हस्तन्तु षट्करं विस्तरेण तु ||

श्वालायं जायते तेन पितृस्थाने त्ववश्यकं |
दशहस्तं भवेदैर्घ्यं स्वरवद्विस्तरं प्रिये ||

खराय जायन्ते वश्यं वायव्यां कण्डला गृहं |

७७अ)

द्विरष्टकरदैर्घ्यान्तु द्विषट्कं विस्तरं प्रिये ||

ध्वाक्षायं जायते ऐव ऐशान्यां यागमण्डपः |
गृहे वाथवा तन्तु विषमं चतुरस्रकं ||

चित्तानुसरितोवुध्वा चोक्तान्यूनाधिकं भवेत् |
तृतीयं नन्दिकावर्तञ्चुम्बकस्य प्रकीर्तितं ||

स्वस्तिकावर्तमन्यच्च तस्यैव चतुःशालकंः |
चित्तहिनो यदा भद्रे तदा तत् कथयामिते ||

स यागास्थानपूर्वन्तु स पाकसयनान्तके |
शयति भोजनं चाप्य सयतु न्याशमुत्तरे ||

यद्यस्य सन्निकृष्टन्तु तद्दिशाय प्रकल्पयेत् |
तद्दिशाय युतं चैव कल्पनं गृहवर्जितं ||

त्रिशालं साधकश्चैव कथयामि सदाधुना |
हिरण्यावर्तकञ्चैव हीनं चोत्तरमन्दिरं ||

कर्तव्यं साधकेन्द्रेण भोगमोक्षफलार्थिना |
सुप्रभावर्तकम्वापि प्राग्घीनं सुखदं भवेत् ||

चुल्लिकावर्तकं चैव याम्यहीनं न शोभनं |
पक्षघ्ना वर्तकं देवि न सप्तञ्चाप्य हीनकं ||

द्वयं ग्राह्यं द्वयं वर्ज्यं यतो वै सुखदुःखदं |
द्विशालं पुत्रकस्यैव शृणुष्व वरवर्णिनि ||

वृषसिंहयुतं धामसिद्धार्थं तत्प्रकीर्तितं |
मुखमोक्षकरं नित्यं पुत्रकभ्य न संशयः ||

गजानड्वान्समायुक्तं यमसूर्यं विदुर्वुधाः |
मृत्युदञ्च यतो देवि वर्जितव्यं प्रयत्नतः ||

गजध्वजसमायुक्तं दण्डाख्यं तद्विजानतः |
राजदण्डकरन्नित्यं न प्राप्तं तद्विशेषतः ||

ध्वजसिंहसमायुक्तं वाताख्यं तद्गृहं भवेत् |
कलहञ्च भवेन्नित्यं न शस्तं वर्जयेत् सदा ||

वृषध्वजसमायुक्तं पक्षिनाम्ना च विश्रुतः |
वित्तनाशंवलन्नित्यं वर्जितव्यं प्रयत्नतः ||

गजसिंहसमायुक्तं काकाकीनाम्ना च तद्गृहं |
जनैः सह विरोध तु त्यक्तव्यं तन्नसंशयः ||

समयिनैकशालं तु तच्छृणुष्व वरानने |
ध्वजम्वा पश्चिमास्यन्तु सिंह वा चोत्तराननं ||

७७ब्)

वृषं वा प्राङ्मुखं भद्रे दक्षिणास्य गजं न हि |
गृहमानाष्टमासेन विस्तरस्य तु वीथिका ||

वृषगृहाग्रतो वीथी उष्णीषं नामविश्रुतं |
सिंहे तु पक्षयोर्वीथि सावष्टम्भ तु तद्गृहं ||

ध्वज गृहे समन्तान्तु सुस्थितं तं न संशयः |
गजे पश्चाद् भवेद् वीथी सायाश्रयविवर्जयेत् ||

वीथीनां कल्पना भद्रे सामान्यं चुम्बकादितः |
द्विजादि प्रक्रमाद्वासंनिगदामि प्रति प्रति ||

द्वात्रिंशद्वस्तु मानेन विस्तरं यदिजादैर्घ्यन्तद्दशमांसेन पूर्वं वै 
यत् प्रकीर्तितं ||

अष्टाविंशत् करेणैव विस्तरं दक्षिणं गृहं |
दैर्घ्यं तदष्टमांसेन चतुर्विंशति पश्चिमं ||

विस्तरात् षष्ठमांसेन दैर्घ्यं तस्य प्रकीर्तितं |
उत्तरं विंशहस्तेन चतुर्थांसेन दीर्घतः ||

क्षत्रियस्य च यत्पूर्व द्विसतुर्विस्तरं भवेत् |
दैर्घ्यन्तदष्टमांसेन चतुर्विंशति दक्षिणं ||

विस्तरं षष्ठमांसेन दैर्घ्यं तस्य प्रकल्पयेत् |
पश्चिमं विंशहस्तेन दीर्घन्तन्तुर्य मांसतः ||

उत्तरं षोडशे नैव विस्तरश्च प्रकीर्तितं |
विस्तारात् पक्षवद् दैर्घ्यं वैश्यसैवाधुना शृणु ||

प्राक् चतुर्विंशहस्तेन षष्ठमांसेन दीर्घतः |
दक्षिणं विशं हस्तेन दीर्घतन्तुर्य मांसतः ||

पश्चिम षोडशे नैव तृतीयांसेन दीर्घता |
चतुर्दशकरेणैव विस्तरं चोत्तरं गृहं ||

तदर्द्धे नैव दीर्घं तु शूद्रस्यैव शृणु प्रिये |
विस्तरं विंशहस्तेन दीर्घं तं तुर्यमांसतः ||

प्राङ्मुखोदङ्मुखं चापि युग्मं चापि प्रकल्पयेत् |
चतुःशालं न तस्यैव गौर्थे वा कुटिकाग्रतः ||

आपं यत्र नलेभ्ये तत्रा स्यादनु पूर्वतः |
यदुक्तं गृहवर्णानां न्यूनं वाप्यधिकं न हि ||

भूपालस्य गृहं वक्ष्ये नन्दिकावर्तलक्षण |
स्वमतं नवधाभाज्य एकाशीति पदान्वितं ||

आस्थानमण्डपो नाभौ पदाष्टक परिभ्रमः |

७८अ)

पूजामण्डप इशेस्यादिष्ट देव प्रपूजनं |
तद्दक्षिणे गृहं चैव वस्त्राणानिलयं प्रिये ||

पदमेकं पथस्यार्थे प्रागाप्ये तु न संशयः |
प्राक्पथयास्यगे न्यस्य हेमाद्या भरणानि च ||

खविते रत्न संस्थानं तदाप्ये गणिकाश्रयः |
तस्याप्याय गतं चैव स्वकीयं स्वयनं गृहं ||

त्रिभौमं पञ्चभौमं वा सप्तभौममथापि वा |
विमानेन तु वन्धेन सुरूपं शिखरिणं यथा ||

तद्वामे च महारज्ञा गृहं स्याद् वलभीयथ |
इन्द्रे चान्तः पुरावासं तत्सौम्ये तु महल्लकं ||

यथोत्तरे प्रकर्तव्यं प्रमदानां गृहोत्तमं |
रुद्रस्थाने तु कर्पूरं कर्कोलाद्यानि वेशनं ||

तस्य पूर्वे पुनारज्ञी गृहं चैव सुशोभन |
आस्थानादुत्तरे न्यासं सर्वद्रव्यालयंवरं ||

न्यासपूर्वे प्रकर्तव्यं कर्णोत्सार गृहं शुभं |
प्राकारान्तरितं सर्वं या रेखा तत्र संभवेत् ||

पुनर्वाह्ये पदं त्यज्य व्रजनार्थं समं ततः |
वाह्ये न्यासं पुनर्देवि तत्रेशे शान्तिकं गृहं ||

मध्ये कुण्डं प्रकर्तव्यं द्विहस्तंद्यगुलान्वितं |
मेखलैकान्वितं चैव वसुसंख्यांगुलैर्भवेत् ||

योनिमध्ये प्रकर्तव्यो विस्तृतो द्वादशांगुलः |
दैर्घ्या द्विरष्टमुद्दिष्टोमेखलासार्धमंगुला ||

द्व्यङ्गुलाग्रे प्रणालः स्यात् पृष्ठे कुम्भ द्वयान्वितः |
चतुरस्रं पुनर्मध्ये मेखला चाङ्गुला भवेत् ||

अन्तःकाण्डनिवद्धोर्द्धे लोहशृंखललम्बितां |
घृतपूर्णघटताम्रो घटाधः सुषिरान्वितः ||

सुषिरं दर्भमात्र तुं घृतनिर्गमनाय च |
यथा विच्छिन्नधाराञ्च दिनरात्रिं तथा कुरु ||

विप्रात्र पाठकाः शान्तिर्-ऋग्यजुर्सामवद्कु?च |
होतात्राथवशो देवि नित्यं त्रिष्काल पालना ||

राज्ञा ते च सदा पाल्यास्तेषां पुष्कलशासनं |
शान्ति धारा गृहं ह्येतद् वसुधारा गृहं हि तत् ||

स्वाङ्कादि ध्वजमालास्तु गङ्गायमुनमेव च |

७८ब्)

हेमदण्डं शितंच्छत्रं मायूराद्यं च चामरं |
पर्जन्ये तु गृहं कृत्वा तत्रस्थाप्यं प्रयत्नतः ||

अश्वोपकरणदिञ्च सन्नाहाद्यं तथैव च |
जपस्थाने गृहं कृत्वा स्थापितव्यं सदावुधैः ||

सर्वाधि करणं चैव माहेन्द्रे च सदा भवेत् |
आदित्येन भवेन् मार्गो मार्गो द्वे तु घटी गृहं ||

धर्माधिकरणं सत्ये व्यवहारनिरूपणं |
भृशं स्थाने गृहं कृत्वा स्थापितव्यं वृषोत्तमं ||

अन्तरिक्षेग्नि धामे च कुर्यात् तत्र महानसं |
भोज्यपात्राणि वै पुष्णि यत्त्रिकाद्या निवेशनं ||

वितथे चैव कर्तव्यः सचिवा स्थानमण्डपः |
गृहक्षत्रे प्रकर्तव्योजिनशाला न संशयः ||

अङ्गरक्षाश्रयञ्चै * यमे नित्यं सदा भवेत् |
गान्धर्वैगायकां स्थानं वीणावाद्यादि संग्रहं ||

भृङ्गस्थाने प्रकर्तव्यं सेनापति गृहं शुभं |
मृगस्थाने गृहं कृत्वा कस्तूर्यादि निवेशनं ||

पितृस्थाने प्रकर्तव्यसंवश्यकगृहं सुभं |
द्वौ वारिके प्रकर्तव्योमज्जनाश्रय उत्तमा ||

प्रतीहारगृहं चैव सुग्रीवे च सदा भवेत् |
पुष्पदन्ते प्रकर्तव्यो भोजनाश्रय उत्तमं ||

प्रचेतसि तथामार्गः कर्तव्यस्तु सुशोभने |
असुरे तलवर्गस्य गृहं चैव सदा भवेत् ||

शोषे वै शस्त्रशाला च च्छुरिकाद्या निवेशनं |
रोगे वा गोगृशालं च वैद्यस्थानं सदा भवेत् ||

भृषशार्वा प्रकर्तव्या वायो नित्यं न संशयः |
नागस्थाने गृहं युग्मं माणिक्यादि निरूपणं ||

एकश्चैव तथा भद्रे पुष्पाश्रय द्वितीयके |
सुमुखार्द्धप्रकर्तव्यं राजद्वौ वारिक गृहं ||

मयूरं कुक्कुटार्धे तु कर्तव्यं तु गृहं शुभं |
भण्डागारञ्च भल्वाटे सर्वशस्यालयंवरं ||

घृतादि लवणाद्याश्च तत्र स्थाप्या प्रयत्नतः |
सोमस्थाने महाशाला राजहस्ति निवेशनं ||

अश्वशालरिगौ भद्रे यस्मिन् राजा स्वयं रुहेत् |

७९अ)

अदितौ गृहयुग्मं तु महिषाश्चोरणा प्रिये |
दिति स्थाने गृहं तद्वत् धेनुविद्याश्रयं युगं ||

राजपुत्रादिसंयुक्तमुपाध्याय निवेशनं |
प्रकारान्तरितात्रापि पूर्ववत् समुदाहृतं ||

पूर्वद्वारे जयः प्रोक्त दक्षिणे शयनोत्तमं |
आस्थानं प्राङ्मुखभद्रे नित्यमेव समाचरेत् ||

निभृताययं तदाद्वारमपद्वारन्तदुच्यते |
नोचेत्तद्वाहनं मूलं तदायद्वारपूर्वकं ||

आस्थानाप्य मुखं तद्वच्छयनं चोत्तरेत् तदा |
भाण्डागारन्तदा याम्ये या यथाशेषसंस्थितिः ||

आस्थानन्याशशयनं चलनन्तु विधीयते |
पुरं द्विगुणवद्वाह्ये प्राकारान्तरितं भवेत् ||

मूलद्वारा गतो फट्टयुग्मचाभिमुखं भवेत् |
वणिक् प्रत्रादि सौवर्णी येषां रक्षोत्तमात्र तु ||

यामे वेश्यास्तु या रक्ष्या राजाभिगमनास्तु यत् |
तत्राप्यभि मुखापक्ति गृहदीर्घत्व कल्पना ||

पश्चिमे कर्म वेश्यास्तु भृत्या येन स्थितिर्न हि |
उत्तरे दीर्घैकारामं पद्मोत्पल चितं शुभं ||

तद्वद्वाह्ये पुनः कल्प्य प्राकारान्तरितं प्रिये |
पूर्वे वै ब्राह्मणा वासं क्षत्रियावास चान्तके ||

वैश्यानावाययदिग्भागे शूद्राणां तु तथोत्तरे |
लोहकारादिराग्नियां नैर्-ऋत्ये शुण्डिकादितः ||

वायव्यां हस्तिकादीनामैशान्यां प्रकृतिं न्यसेत् |
पुनर्वाह्ये तथा भूतं कोट्टं वाह्ये प्रकल्पयेत् ||

पूर्ववत् कथिते नैव प्रत्राट्भालकसंयुतं |
विविधावाससंयुक्तं फट्टं विविधचर्चितं ||

कलाधिपमरीचेवाद्रागडं राजनिर्मितं |
मूलद्वारे तु ये पाला द्विरष्टकरदण्डिका ||

खड्गहस्ताशता पञ्च धनुहस्तास्तथैव च |
द्वितीये द्विस्वरः पालाः खड्गहस्ताः शतत्रयं ||

तृतीयसूर्यवत्पाला खड्गहस्ताः शतद्वयं |
चतुर्थे द्विषवत्पालाः शतसार्द्धास्तु रक्षणाः ||

७९ब्)

पञ्चमे वसुवत्पालाः शस्त्रिणा शतमेव च |
षष्ठमे ऋतुवत्पालाः सायुधाशीति रुच्यते ||

चतुःपाला विनिर्दिष्टा द्वारे चैव तु सप्तमे |
शतार्द्धरक्षणास्तत्र खड्गहस्तासुयोधनाः ||

सुशूराः सत्वसंपन्ना स्वामि भक्तास्तु सर्वदा |
विचित्रपुर विन्यासं सप्तप्राकारसंयुतं ||

महाराजाधिराजस्य कथितं तवसुव्रते |
सामान्यस्य नरेन्द्रस्य द्वितीयं नन्दिकोच्यते ||

देवसंस्थिति पाकञ्च शयनं या युदाश्रयं |
भोजनं पत्रभाण्डारं प्राकारान्ते प्रकल्पयेत् ||

ऐशाद्यं चोत्तरां तन्तु प्रामाणमधुनोच्यते |
अष्टोत्तरशतेनैकरसंस्थितिरेव च ||

तत्पादेन भवेद् दैर्घ्य शयनं करशतेन तु |
करद्वानवति प्रोक्त भोजनं पाददीर्घतः ||

तुर्याशीति करेणैव भाण्डागारविदुर्वुधाः |
चतुःपञ्चाशद्वहस्तेन पाकं पाद सुदीर्घतः ||

शतार्द्धन्तु करेणैव गृहपायुदकल्पना |
सायुधं किंतु तत्रान्ते पायुदस्ताककल्पना ||

चत्वारिंश दृभूयेतं(?) यतुशालं प्रकल्पयेत् |
तन्तुर्योनकरं चैव गृहं देवार्चने प्रिये ||

पाददैर्घ्यं तथा त्रापि कथितं तवनान्यथा |
पुनरन्यं प्रवक्ष्यामि राजाभाण्डारिक गृहं ||

द्वासप्तति करेणैव प्राग् गृहं परिकीर्तितं |
दैर्घ्यान् तत् षष्ठमांसेन दक्षिणं पञ्चषष्ठिभिः ||

पञ्चाशाष्टकरं चाप्यमेक पञ्चाशचोत्तरं |
षट्त्रिंशत् करमाग्नेययां सार्द्धद्वात्रिंश नैर्-ऋते ||

वायोह्य कूनत्रिशं तु एशान्यां पुनरुच्यते |
पञ्चविंशत् करासार्द्धं सर्वे षष्ठांश दीर्घतः ||

सेनापते पुन ब्रूमि नन्दिकावर्तलक्षणं |
चतुःषष्टिकरेणैव प्राग् गृहं परिकीर्तितं ||

पञ्चमांसे तु दीर्घन्तुरितूनं दक्षिणं भवेत् |
द्विपञ्चाशत् करेणैव पश्चिमं परिकीर्तितं ||

चत्वारिंशद्रसोपेतं गृहं चोत्तरकं भवेत् |

८०अ)

द्वयाधिककरं त्रिंशदाग्नेययां परिकीर्तितं ||

एकून त्रिंशद्धस्तेन नैर्-ऋत्यां परिकीर्तितं |
षट्त्रिंशति करेणैव वायो चैव गृहं प्रिये ||

त्रयोविंशत् करेणैव इशस्थे तु गृहोत्तमः |
सर्वेषां चैव दीर्घत्वं पञ्चमांसेन कीर्तितः ||

समांतस्य महत्पूर्वं गृहं चैवाधुना शृणु |
करं वैकून षष्ठिन्तु प्राग् गृहं परिकीर्तितं ||

चतुर्थांसेन दीर्घन्तु चतुःपञ्चाशदक्षिणं |
एकूनं चाप्यपञ्चाशद् दतूनां चोत्तरम् भवेत् ||

सहार्द्धे कूनत्रिंशेन करेणाग्नेयकं गृहं |
सप्ताविंशत् करेणैव नैर्-ऋत्यां परिकीर्तितं ||

चतुर्विंशति सार्द्धेन वायव्यां तु गृहोत्तमं |
द्वाविंशति करेणैव ऐशान्या कल्पयेद् गृहं ||

सर्वेषां चैव दीर्घ्यर्थं तुर्याशं कल्पना प्रिये |
ज्ञात्वा पञ्चप्रदातव्यं व्ययं कृत्वा तु यत्नतः ||

ज्ञात्वेवं तु गृहं कार्यं न्यून चाप्यधिकं न हि |
सद्वारञ्च गृहं प्रोक्तं यथावदनु पूर्वतः |

पिङ्गलोवाच ||

गृहे द्वारङ्कथंकार्यं शुभं यच्चाशुभम्वद |
यागमण्डपद्वारन्तु तत्कथं क्रियते विभो ||

भैरव उवाच ||

यागमण्डपयद्वारं मध्ये प्रासादवद् भवेत् |
गृहे द्वारं तु यत्प्रोक्तं तच्छृणुष्व शुभाशुभं ||

विस्तारात् षोडशांसेन विस्तरं गृहभित्तयः |
विस्तरस्यष्ट मे भागे द्वारं तद्विगुणोच्छ्रितं ||

कन्यसानामयं न्यायो मध्यमे चार्क्कभागिकं |
उत्तमानां विकारेण विस्ताराद्विगुणोच्छ्रयं ||

अथवा च स्वयं वेद्य हस्तांगुलविवक्षया |
न्यूनाधिकसमं ज्ञात्वा द्वारं वायसमन्वितं ||

स्वदिग्गृहस्य यद्वारस्वापे नैव तु वारयेत् |
साखाद्वयं तथाकार्यं तथैवौदुम्वरौ समौ ||

स्वमानं चाष्टधा भाज्य द्वाराष्टौ चाधुना शृणु |
दिक्षुद्वारं प्रकर्तव्यं विदिक्षु नैव कारयेत् ||

८०ब्)

इशस्थाने यदाद्वारं रौद्रं चाति भयावहं |
पर्जन्ये च यदाद्वारं स्त्री चलत्वं समादिशेत् ||

जय स्थाने यदाद्वारं विजयो नात्र संशयः |
माहेन्द्रे च यदाद्वारं श्रीयो वृद्धिमाप्नुयात् ||

भास्करे च यदाद्वारं प्रतापः कीर्ति वर्द्धनं |
सत्यस्थाने यदाद्वारं सद्वर्मशीलवर्द्धनं ||

भूयस्थाने यदाद्वारं नित्यकलहवर्द्धनं |
अन्तरिक्षे यदाद्वारं न सखं नैव दुःखदं ||

प्राङ्मुखस्य गृहस्यैव द्वाराष्टक प्रकीर्तितं |
दक्षिणाभिमुखस्यैव द्वाराष्टौ चाधुना शृणु ||

अग्निस्थाने यदाद्वारं तदादार्घभयं भवेत् |
पूषास्थाने यदाद्वारं तदादानसुखंधनं ||

वितथे च यदाद्वारं तदामित्रादि नाशनं |
गृहक्षते यदाद्वारं तदा सर्वक्षयं भवेत् ||

यमस्थाने यदाद्वार तदामृत्युं समादिशेत् |
गन्धर्व च यदाद्वारमित्रानाशनं ||

भृंगिद्वारे तु शिल्पित्वं नैपुण्यं बुद्धिवर्द्धनं |
मृगस्थाने यदाद्वार पौरुषं विक्रमं ध्रुवं ||

पश्चिमाभिमुखस्यैव द्वाराष्टौ चाधुना शृणु |
पितृस्थाने यदाद्वारं तदापुष्प प्रवर्द्धनं ||

द्वौवारिके यदाद्वारं तदा प्रव्राजलक्षणं |
सुग्रीवे च यदाद्वारं कृषिवाणिज्यसंपदं ||

पुष्पदन्ते यदाद्वारं तदापुत्रार्थ शास्नातं |
वारुणे तु यदाद्वरं आरोग्यं शान्तिदं सुखदं ||

धनपुष्टिस्तु वृद्धिस्तु आयुर्बुद्धि दिने दिने |
असुरे तु यदा द्वारं क्षयं चार्थे दिने दिने ||

शोषस्थाने यदाद्वारं रोगवृद्धिस्तु नित्यशः |
उत्तरास्य गृहस्यैव द्वाराष्टौ पुनरुच्यते ||

वायुस्थाने यदा द्वारं सद्योच्चादनं तदा भवेत् |
नागस्थाने यदाद्वारं मदोन्मत्त भयं भवेत् ||

सुमुखे तु यदाद्वारं प्रभुत्वं मुख्यतामतं |
भल्वाटे तु यदाद्वारमर्थवृद्धि दिने दिने ||

सोमस्थाने यदाद्वारञ्चायुर्वृद्धिनिरोगता |

८१अ)

रिगिस्थाने यदाद्वारं कृषत्वं क्षीणवृत्तयः |
नित्यो द्वेगकरं रूक्षं वलिचित्तं सदा भवेत् ||

अदितिस्थे यदाद्वारं कवित्वं बुद्धिवर्द्धनं |
दितिस्थे तु यदाद्वारं तदाभिमानगर्वितं ||

एवं ज्ञात्वा शुभं ग्राह्यमशुभं वर्जयेत् सदा |
दिशान्ये च यथाकाम तथा देश्या शुभोदयाः ||

सम्यक् ज्ञात्वा प्रयत्नेन वास्तुसूत्रं विचक्षणः |
यथेष्टं भोगमाप्नोति मोक्षं वा शत्रुमर्दनं ||

अविदित्वा न भोगोस्ति न मोक्षो नैव साधनं |
तस्मात् सर्व प्रयत्नेन ज्ञात्वारम्भं समाचरेत् ||

शिवादि पुरमेवन्तु सर्वकामार्थ हेतुतः |
संप्रतीष्ठा यथाभीष्टा इहासुत्रफलेप्सया ||

पिङ्गलामते गृह प्रकरणं ||


८१ब्)

पिङ्गलोवाच ||

लिङ्गीनाञ्च प्रतिष्ठा या साकाकस्य कथं वद |
प्रतिष्ठामण्डपस्यैव मानं किकस्य कीदृशं ||

कस्मिन् स्थाने प्रकर्तव्या किं यंतो वा वदस्व मे |
कुण्डानां लक्षणं ब्रुहि कुण्डानाञ्च स्रुवादिकं ||

एवमाद्यानि चान्यानि तत्कले यदुपागतं |
तत्सर्वं हि समासेन कथयस्व प्रसादतः ||

भैरव उवाच ||

प्रतिष्ठा मण्डपे चैव प्रासादे स्थापनं मतं |
प्रसादाच्चलिते नैव स्थितस्थापनमुच्यते ||

प्रतिष्ठामण्डपश्चैको द्वितीयः स्नानमण्डपः |
तृतीयो लक्षणो द्वारे कर्मशालाचतुर्थिका ||

प्रासादाग्र प्रदेशे तु प्रतिष्ठामण्डपः शुभः |
तदर्द्धान्योग्रतो भूयः लक्षणोद्वारमण्डपः ||

तदर्द्धान्यस्तु तत्सौम्ये स्नानार्थं मण्डपश्चयः |
कर्मशाला यथेच्छातः स्थानं यदुचितं भवेत् ||

एकहस्तादि लिङ्गानां मण्डपानां सुरेश्वरि |
प्रमाणमधुना वक्ष्ये धारिका तोरणानि च ||

रौद्रलिङ्गादितः कृत्वा हस्तां तस्य च सुन्दरि |
प्रतिष्ठामण्डपश्चैव दशहस्तकरान्वितः ||

धारिका पञ्चहस्तास्तु तोरणं पञ्चहस्तकं |
हस्तमात्राधरोययानि धारिका तोरणानि च ||

स पादादिक लिङ्गस्य द्विहस्तां तस्य सुव्रते |
त्रयोदश करेणैव कर्तव्यो मण्डपोत्तमः ||

धारिकासप्तहस्तास्तु तोरणं तत्समं भवेत् |
द्विहस्तवाधरोप्यानि धारिका तोरणानि च ||

स पादादि कलिङ्गस्य त्रिहस्तां तस्य सुव्रते |
दशपञ्चकरेणैव कारयेत् मण्डपोत्तमं ||

धारिकानवहस्तास्तु तोरणञ्च तथाविधं |
हस्तत्रयाधरोप्यानि धारिक तोरणानि च ||

स पादादिकलिङ्गस्य तुर्या तस्य तु सुव्रते |
दशसप्तकरेणैव प्रतिष्ठामण्डपः सुभः ||

रुद्रवत् करसंख्योन धरिकास्तोरणानि च |
हस्तत्रयमधोरोप्यं वम्बुंगुल(?) समन्वितं ||

८२अ)

सपादादिकलिङ्गस्य भूतान्तस्य च सुव्रते |
एकोनविंशहस्तेन कारयेत् मण्डपोत्तमं ||

त्रयोदशकरेणैव धारिकास्तोरणं भवेत् |
द्वादशांगुलसंयुक्तं त्रिहस्तं रोपयेदधः ||

स पादादिकलिङ्गस्य षदृस्तां तस्य सुव्रते |
एकविंशत् करेणैव कर्तव्यो मण्डपोत्तमः ||

दशपञ्चकरैश्चैव धारिकाद्याः प्रकीर्तिताः |
विकारांगुलसंगृह्य त्रिकरं रोपयेद् वुधः ||

सपादादिकलिङ्गस्य सप्तां तस्य सुव्रते |
त्रयोविंशत् करेणैव कारयेन् मण्डपोत्तमः ||

नवांगुलसमोपेतास्तृपञ्चकरधारिकाः |
तोरणं तत्समंगे ज्ञेयः त्रिरोप्यं द्वदशान्वितं ||

सपादाद्यस्य लिङ्गस्य वस्वं तस्य सुव्रते |
पञ्चविंशत् करेणैव मण्डपं कारयेद् वुधः ||

दशसप्तांगुलैर्युक्तास्तृपञ्चकरधारिकाः |
तोरणं तत्समं ज्ञेयं चतुर्हस्ताधरोपणं ||

सपादाद्यस्य लिङ्गस्य रंधान्तस्य च सुव्रते |
सप्ताविंशत् करेणैव कारयेत् मण्डपोत्तमः ||

पञ्चविंशांगुलैर्युक्तास्तृपञ्चकरधारिकाः |
तोरणं तत्समं गेयं तुर्याधः कररोपणं ||

तुर्यांगुलसमोपेतमायशुद्धं प्रकीर्तितः |
प्रदेशो वा यदा नास्ति दृढार्थमरोपयेत् ||

यत्राभावस्तु वृक्षाणां तत्र यद्रुचिरङ्कुरु |
भावपूर्वन्तु तत्रापि भावमूलं यतोखिलं ||

अभावा द्वैत इत्युक्तो भावो वा द्वैत लक्षणः |
तस्मादभावः त्यक्तव्यो भावं कल्प्य प्रतिष्ठयेत् ||

किन्तु यत्प्राप्यं यत्नेन तत्सर्वं हि समाचरेत् |
प्राप्तर्थे भावनादोषो न प्राप्तं यत्नतस्तथा ||

मण्डपः प्रथमश्चैव धारिकाद्वादशान्वितः |
विंशद्वारिकसंयुक्तं द्वितीयं मण्डपम्विदुः ||

तृतीयस्तृंशत्संयुक्तो द्विवत्वांश तुर्यकं |

८२ब्)

पञ्चमेरितु पञ्चाशद्वासप्ततिस्तु षष्ठमे |
सप्तमे मण्डपे चैव धारिका नवतिस्तथा ||

शतैकं दशयुक्तन्तु मण्डपे चाष्टमे विदुः |
नवमे मण्डपे चैव द्वात्रिंशदधिकं शतं ||

तदानुसारतो वुद्धारिकाद्यानि कल्पयेत् |
तोरणानि च चत्वारि चतुर्दिक्षु विदिक्षु च ||

सर्वेषां चैव सामान्यं मण्डपानानसंशयः |
स्नानाख्यादि विनिर्मुक्तं तयोश्चैवैकतोरणं ||

हस्तद्वयं परित्यज्य तोरणानि प्रकल्पयेत् |
रोप्यादूर्द्धन्तु यन्मानं शाखायो परिकीर्तितं ||

तन्मानौदुम्बरौ कार्यौ स्वजात्योशाखोदुम्वरौ |
चतुनड्यः समोमार्गः प्रावसम्ब भवेदिह ||

ऊर्द्धादुम्बरसंस्थन्तु त्रिमूलं त्रीणि कारयेत् |
मध्ये च पक्षयोश्चैव प्रमणमधुनोच्यते ||

शृंगं नवागुलं दीर्घ्यं चतुर्भागेन विस्तरं |
ऋजु वै मध्यशृंगन्तु किंचिद् वक्रे च पक्षयोः ||

प्रथमस्य समाख्यातं द्व्यगुलं वाधरोपणं |
रुद्रांगुल द्वितीयस्य प्रवेशश्च त्रयोंगुलः ||

त्रयोदश तृतीये तु चतुरंगुल रोपणं |
पञ्चदशचतुर्थे तु पञ्चाङ्गुल प्ररोपणं ||

सप्तादशाङ्गुलं भूते प्रवेशश्च षडंगुलः |
ऊनविङ्स?ति षष्ठे तु सप्तागुल प्ररोपणं ||

सप्तमे एकविंशं तु अष्टांगुलाधरोपणं |
त्रयोविंशाष्टमे चैव नवांगुल प्ररोपणं ||

नवमे पञ्चविंशन्तु दशचांगुलरोपणं |
निवेशश्च प्रवेशश्च शाखयोः शूलशृङ्गयोः ||

हृदासर्वः प्रकर्तव्यः प्रणवे नाथ सुव्रते |
मध्यशृङ्गाधः श्रीदेवी पक्षशृगाधः स्वस्तिके ||

पद्मम्वा नन्दिका वर्त प्रसस्तार्थन्तु कारयेत् |
सान्तिदं नाम पूर्वे च न्यग्रोधेन तु निर्मितं ||

औदुम्बरमयं चैव भू?तिदं याम्य गोचरे |

८३अ)

पुष्टिदं चाप्यदिग्भागे पिप्पलेन विनिर्मितं |
आयुदं चोत्तरे ज्ञेय प्लक्षे नैव तु निर्मितं ||

एकैकतोरणस्याधः शाखयो द्वा *? लकौ |
द्वौ द्वौ चैव प्रकल्पेत यथायथावन्धन्तथा शृणु ||

*? न्दिञ्चैव महाकालं प्राग्द्वारे परिकल्पयेत् |
भृंगिंविनायकौ चैव दक्षद्वारे तु पालकौ ||

वृषभकार्तिके यण्च पश्चिमे द्वारपालकः |
गौरी चै *? तुरडीशो द्वारापालौत्तरेण तु ||

नन्दिञ्चैव महाकालं * * * *? ण कल्पयेत् |
चटवर्गेण यौचान्यौ कल्पयेत् भृंगिनायकौ ||

वर्गेणापि तपेणैव दुर्मुखोङ्गार कल्पना |
यसवर्गेण देवेशि न्यस्तव्यौ तु शिताशितौ ||

तोरणस्य समीपे तु वाह्ये चैवाधुना शृणु |
कलसं शान्तनामानं प्रागिन्द्राधिष्ठितं न्यसेत् ||

शिशिरो नामयश्चान्यत पावकेग्नि विभूषितः |
पर्जन्यः कलशश्चैव याम्ये यमविभूषितः ||

विशोर्नामयश्चान्यो नैर्-ऋत्यां पितरान्वितः |
आप्यायको घटोनाम वारुणे वरुणान्वितः ||

अमृताख्यञ्च वायव्यां तिर्यगाधिष्ठितं न्यसेत् |
ह्रदं नामयं कलसं सौम्ये सोमान्वितं न्यसेत् ||

निधीशकलमश्चैव ऐशान्यामाशसंयुतः |?
वलदोनामयश्चान्यः पैत्रे विष्णुसमन्वितः ||

अधः प्रकल्पयेत् तंतु ऐशान्यामुद्वकल्पना |
शुभदं नाम तत्रस्थं ब्रह्मणाष्ठितं न्यसेत् ||

* * * * *? पश्चान्ते प्रणवादि समन्तितः |
प्रणवादि समा * * * *? ति अग्नये नमः ||

शौंयमाय नमश्चैव ताराद्यस्तु विभूषितः |
षौं निर्-ऋते नमश्चैव ताराद्यस्तु समन्वितः ||

वौं वरुणाय नमस्तुभ्यं विश्वक्षराद्या *? पितः |
यौं वायवे नमश्चान्ते विस्वे नाद्यमलंकृतः ||

* * * *? नमश्चान्ते ताराद्यस्तु विभूषितः |

८३ब्)

हौमीशाय नमस्तुभ्यं प्रवादि समन्वितः |
क्षौं विष्णवे नमश्चैव नत्यंतादि समन्वितः ||

ओं ओं ब्रह्मणे नमस्तुभ्यं सर्वे शस्त्रविभूषिताः |
मन्त्र एषसमुद्दिष्टः कलसानान्तथैव च ||

ओंकार कल्पितास्ते तु आधारत्वेन सुव्रते |
आधेयास्तत्र पालास्तु अविर्नाभावकल्पिताः ||

ओषधी रत्नगर्भास्ते तोयपूर्णासुशोभनाः |
गन्धाद्यैश्चर्चितास्ते तु कंठे सूत्र कुशान्विताः ||

पुष्पमालासुवद्धास्ते चूतपलशोभिताः |
वस्त्रेणाच्छादयेत् सर्वान् तोरणानि तथैव च ||

चूतपल्लवमालास्तु वन्धये तोरणोपरि |
कुशच्छेदकृतामाला पुष्पपल्लवलम्बिताः ||

चर्चितालक्षके नैव वस्त्रसूत्रेण वेष्टिताः |
रम्भारोप्या विदिक् स्थाने वंशपल्लवकान्विताः ||

ध्वजानां लक्षणं *? मिशृणुष्वेक मनाधुना |
इन्द्रा युधा च पूर्वे वै पीतवर्णेन सा भवेत् ||

रक्ताग्ने ये तु दिग्भागे रक्तवर्णेन सा भवेत् |
कृष्णायाम्यविनिर्दिष्टा कृष्णवर्णेन सा भवेत् ||

धूम्राधौम्य विनिर्दिष्टा धूम्यवर्णेन सा भवेत् |
अत्रा वारुण दिग्भागे तद्वर्णेन प्रकीर्तिता ||

कपिला तिर्यग् दिग्भागे तद्वर्णेन च सा मता |
पीता कौवेर्य दिग्भागे पीतवर्णेन सा भवेत् ||

श्वेता वेशानदिग्भागे स्वेतवर्णेन सोच्यते |
नीलानैर्-ऋत्य दिग्भागे नीलवर्णेन सा भवेत् ||

पद्मा इशानदिग्भागे पद्मवर्णेन सा भवेत् |
मध्ये चित्रा समुद्दिष्टाश्चेद्याशय हेतु च ||

एकवर्णा प्रकर्तव्या पताका खंडलादितः |
लरशषवय सहक्ष ओं ओंकारमेव च ||

त्रिमात्रा बिन्दुयुक्तास्तु विश्वाद्याश्च नमोन्तगाः |
स्वनाममध्यगं कृत्वा चतुर्थन्तु *? योजिताः ||

शस्त्ररूपाथजा ज्ञेया दिशासु विदिशासु च |
वशयष्टिकृता * *? प्रणवेनोधृताः शुभाः ||

८४अ)

मण्डपे मध्यभागे तु पीठं यागार्थ हेतुकं |
चतुरश्रं समंशुभ्रं दर्पणोदरसंनिभं ||

अष्टाङ्गुलोच्छ्रितं कार्यं विस्तरं चतुहस्तकं |
एकहस्तान्तलिङ्गस्य कर्तव्यन्तु वरानने ||

द्विहस्तान्तस्य लिङ्गस्य पीठं भूतकगन्धितं |
विस्तरं चोच्छ्रयन्तस्य नवांगुलमुदाहृतं ||

तृहस्तान्तस्य लिङ्गस्य पीठं शङ्करविस्तरं |
उच्छ्रयेण तु देवेशि दशांगुलमुदाहृतः ||

तुर्यान्तस्य च लिङ्गस्य पीठं सप्तकरम् भवेत् |
दशैकांगुलमुच्छेधं कीर्तितं वरवर्णिनि ||

पञ्च हस्तान्तलिङ्गस्य पीठं चास्यकरम् भवेत् |
द्वादशांगुलमुच्छेधं * *? हस्तांताधुना शृणु ||

नवहस्तं भवेत् पीठं त्रिदशांगुलमुच्छ्रितं |
सप्तहस्तांतलिङ्गस्य पीठं विस्तर दिक्कतं ||

द्विस्वरांगुलमुच्छेधमष्टहस्तांतमुच्यते |
करैकादशपीठन्तु तृपञ्चागुलमुच्छ्रयं ||

नवहस्तान्तलिङ्गस्य द्वि षट्ककरपीठकं |
त्रिकारांगुलमुच्छेधं समासात् परिकीर्तितं ||

चतुर्विंशांगुलं कुण्डं प्रथमस्य प्रकीर्तितं |
द्वितीयस्य च षट्विंशमष्टाविंशं तृतीयकै ||

त्रिंशाङ्गुलं चतुर्यस्य द्व्यधिकं पञ्चमस्य तु |
चतुस्त्रिंशागुलैः कुंडं षष्ठमस्य प्रकीर्तितं ||

षट्त्रिंशांगुलसप्त अष्टत्रिंशाष्टमस्य च |
चत्वारिंशांगुलैः कुण्डं नवहस्तस्य कीर्तितं ||

विस्तर वहिखा तस्य गम्भीरत्वं च सुव्रते |
दिग्भागरूपसंख्या च कथयामि प्रति प्रति ||

चतुरश्रम् भवेत् पूर्वे आग्नेयान्तु भगाकृतिः |
याम्य चैवार्द्ध चन्द्रन्तु नैर्-ऋत्यां त्र्यश्रकं वरं ||

वर्तुलं वारुणे ज्ञेयं षट्कोणं वायुगोचरे |
पद्माभं सौम्यदिग्भागे त्वष्टास्रमीशगोचरे ||

भगादि लक्षणं ब्रूमि शृणुष्वेकमना प्रिये |
चतुरस्रं समं कृत्वा ब्रह्मसूत्रार्द्धतः पुनः ||

८४ब्)

सव्यासव्यं द्वयं कोष्ठं कोणात् कोणन्तु सूत्रयोः |
द्वाभ्याञ्च पातयित्वा तु तदर्द्धरितु भाजितं ||

तदेकांशं परित्यज्य भ्रामयेत् खण्डचन्द्रवत् |
अपशंख्यं यथाभ्राम्य क्षेत्रात् पञ्चाश वाह्यतः ||

प्राग्नीत्वात्वा संगमः कार्यो वृत्तसूत्र द्वयोः प्रिये |
भगाकारम् भवेत्येवं शेषसूत्रनिवाशयेत् ||

रिषिवद्भाजिते क्षेत्रे सार्द्धभागद्वयोर्विना |
पूर्वाप्ये चैव देवेशै तत्स्थं कृत्वा करद्वयं ||

खटिकासूत्रयोगेन भ्रामयेत् खड्ग चन्द्रवत् |
ऋजुमध्ये भवेद् योनिः प्राक्तं तं वृत्तमध्यतः ||

गुणवद्भाजिते क्षेत्रे भागमेकं वहिनयेत् |
पूर्वे सव्यापसव्ये च भागभागं वहिनयेत् ||

वत्स्थं तत्स्थतु सूत्रं वै पातये त्रिणीसंख्यया |
त्र्यश्रङ्गचं प्रसिध्येत योनि मध्ये तु पश्चिमे ||

क्षेत्रं कर्णार्द्धतो गृह्य प्राग्नीत्वा गुणवत् कुरु |
तद्भागैकन्तु संगृह्य भ्रामयेत् पूर्णचन्द्रवत् ||

वृत्तं ह्येवं प्रसिद्ध्येत षडस्र शृणु सांप्रतं |
षट्भागभाजिते क्षेत्र प्रागैक चाप्यमेककं ||

तयोरर्द्धं गृहीत्वा वै वह्न्या यो मीनकं कुरु |
पितृपूर्वे तथा भूय तिर्यगेन्द्रे तथैव च ||

इशायये चैव मीनन्तु क्षे *? त्यक्त्वा मनोक्तथा |
पश्चिमादीशगं सूत्र पावकञ्च तथैव च ||

प्रागीतिगन्तथा सूत्रं त्रिर्यगञ्च तथैव च |
तिर्यगेति गतं चान्यत् यावत् केशगतं तथा ||

षट्सूत्र पातयित्वा तु षट्कोणसिध्यते स्फुटं |
उपकोणे भवेद् योनिः पद्माभव * *? वहि ||

वृत्तं कृत्वा तु मध्ये वै च्छदै वाह्ये तु लाछयेत् |
मेखलायान्तु देवेश षोडशारे च सुन्दरि ||

द्वादशारे वचा कुर्यात् अथवाष्टारवत् तथा |
पद्माभञ्च समाख्यातमष्टाश्रं शृणु सांप्रतं ||

क्षेत्रार्द्ध रविवत् कृत्वा * *? शार्द्धन्त्यजेद्विहि |
साधयित्वा तु क्षेत्रन्तु प्राक् क्षेत्रन्नाशयेत् पुनः ||

८५अ)

तत्वर्द्धन्तु(?) संगृह्य प्राग्याम्याप्योत्तरं क्रमात् |
तिर्यक् सूत्रनिपातेन सिद्ध्यनेष्टाश्रमुत्तमं ||

योन्यत्राप्युपकोणे तु तेषां वै लक्षणं शृणु |
अश्वत्थ दलवत् कृत्वा कुंडवत् मध्यलांच्छितः ||

ओष्ठमगुलमानेन योन्यग्रेंगुलसमितं |
पृष्ठे कुम्भ द्वयाकारः सर्वसामान्यलक्षणः ||

उत्तराभिमुखं ज्ञेयं प्रागाग्नेय वरानने |
दक्षिणं नैर्-ऋतञ्चैव प्राङ्मुखं परिकीर्तितं ||

पश्चिमम्वायु कुम्भन्तु सौम्यवक्रम्विदुवुधाः |
सौम्यकुण्ड तथैशानं प्राङ्मुखन्तु विनिर्दिशेत् ||

खातादेकांगुलन्त्यज्य मेखलानां स्थितिर्भवेत् |
मेखलैकाथवा तिश्रो भूतंसंख्याथवा प्रिये ||

षडङ्गुलोच्छ्रयविस्तीर्णा मेखलैका यदा भवेत् |
चतुरोच्छ्रयविस्तीर्णा प्रथमामेखला मता ||

त्र्यंगुलोच्छ्रयविस्तीर्णा द्वितीयामेखला भवेत् |
द्व्यंगुलोच्छ्रयविस्तीर्णा तृतीयामेखला भवेत् ||

त्रिमेखलं यदा भद्रे क्रमेणानेन कारयेत् |
पञ्चानामेखलानान्तु पञ्चाद्यगुवर्तनात् ||

अङ्गुलैकान्तन्देवेशे विस्तारोच्छ्रय पूर्ववत् |
नवमं कुण्डमन्यच्च पूर्वे वापीशगेपि वा ||

पीठकुण्डान्तरे चैव वृत्तं वा चतुरश्रकं |
पीठार्द्धन्तु परित्यज्य कुण्डानां कल्पना प्रिये ||

भद्रपीठं प्रकर्तव्यं सारदारुमयं शुभं |
ब्रह्मभागात् द्विधा तिर्यग् विस्तरञ्चैव तद् भवेत् ||

उच्छ्रयार्द्धेन तत्स्थौल्य मध्ये खातन्तु ब्रह्मवत् |
विस्तरञ्च मनाग्निम्नङ्कर्तव्यं सुदृढं यथा ||

चतुरश्रञ्चतुर्थ्यादम्विचित्रन्तु सुशोभनं |
तत्रस्थाप्यन्तु लिङ्गे वै स्नानादिक समाचरेत् ||

स्रुक् स्रुवौ कंकती पर्णी खादिरासनशिंशपा |
चन्दनोचन्दनश्चैव रक्तचन्दन एवं वा ||

देवदारु मयो वापि समीचाश्वत्थमेव वा |
किंशुकोदुम्वरो वापि विल्वस्तु यनसोद् भवः ||

८५ब्)

चुतश्चाशोकजा वापि वकुलो नागकेशर |
पुन्नागश्चम्पको वापि ये चान्ये शोभना प्रिये ||

षट्त्रिंशदंगुलं काष्ठं गृह्यादौ कल्पये स्रुचं |
सप्तांगुलमुखदैर्घ्यकण्च चैकांगुलम् भवेत् ||

वस्वंगुलं भवेद् वेदी चतुरस्रं समं सुभं |
द्व्यङ्गुलं गण्डिकास्तद्वद् दण्डं चैव चतुर्दशं ||

तुर्याङ्गुले भवेत् कुम्भो धात्रीसारोथ वा प्रिये |
नवाङ्गुल परीणाहं कुम्भमध्ये प्रकल्पयेत् ||

कुम्भे वहि भवेद् वृत्तं सवक्त्रङ्कण्ठसंयुतं |
षडंगुल परीणाहो दण्डश्चैव सुवर्तुलः ||

गण्डिका मध्यपुष्पञ्च विततं नागकेशरः |
वेदिकामध्यतः स्वभ्र वृत्तं चैव चतुरंगुलं ||

त्र्यंगुले नाधः खातं स्याद् यथा मानञ्चतुष्पलं |
मेखलाद्वांगुलं वाह्ये समन्तात् परिकल्पयेत् ||

सार्द्धाङ्गुल भवेच्छोभा समं वा चित्रमेव वा |
वेदीमध्ये भवेत् कण्ठम् तत्त्रिभागेन विस्तरं ||

कण्ठातञ्च भवेत् वृत्तं मानन्तस्य नवांगुलं |
द्विकनीया प्रमाणेन वक्त्राग्रञ्च प्रकल्पयेत् ||

सर्वदाश्वत्थ यंत्रवत् कर्तव्यन्तु सुशोभनं |
कनीयाङ्गुलवतखात प्रमाणन्तत्र कारयेत् ||

कण्ठाधो वेशनं कन्या तत्राज्यस्य विनिर्गमं |
लोहतप्त शलाकेन वेधश्चैव तु कारयेत् ||

शोभनम्वर्तुलम् चाधः कर्तव्यन्तु मनोहरं |
रन्धिमात्रं स्रुवं कार्यं द्व्यङ्गुलं वट्ट?कन्तथा ||

समन्ताद्वर्तुलं कृत्वा खाततङ्माय देव हि |
पलार्द्धार्द्धं यथामानन्तथा वाह्ये घटद्वयं ||

तुर्याङ्गुलपरीणाहं दण्डन्तम् परिकल्पयेत् |
धात्रीफलं सुवृत्तं वा दण्डमूले प्रकल्पयेत् ||

मनोद्यं तत्सुनिष्पाद्यमाज्यस्थाली मतः शृणु |
योन्याकारा प्रकर्तव्या ग्रीवाकार ग्रहान्विता ||

तत्खातं शोभनन्तत्र पलद्वादशसंभृतं |
अर्घपात्रप्रम्प्रकर्तव्यं द्वादशाङ्गुलविस्तृतं ||

वर्तुलन्तुर्य नालञ्च एकनालं सुशोभ |??????

८६अ)

प्रणीताश्चैव कर्तव्याः सुवृत्ताद्वादशांगुलाः |
स्थुलोष्ठा सुघनाः शुभ्राः स्थिरासम्पूर्णलक्षणाः ||

गव्यपात्रप्रकर्तव्यं सूक्ष्मकर्णञ्च तन्मयं |
तिलपात्रं यथाभूतं वर्तुलं द्वादशाङ्गुलं ||

पादाभ्यञ्जन मात्रञ्च गन्धपात्रं तथैव च |
वस्त्राभरणपात्रञ्च नैराजनमथापि वा ||

कलमाष्टौ सुवृत्ताश्च तथाशान्ति घटाः शुभाः |
सर्वपात्राघटाश्चैव सौवर्णाद्यां प्रकल्पयेत् ||

मृतमयांता वरारोहे यथा सम्भविकाहिताः |
कुतपाहुवद्दीर्घा स्निग्धाग्राच्छिन्नलक्षणाः ||

विष्टरास्तु तथा दैर्घ्या परिधयम् तथा शुभाः |
हरिताग्राः सपर्णाश्च नस्थुला न कुशाः समाः ||

अवक्राक्षत विरहाय *? वृक्षोद्भवास्तुताः |
प्रादेशमात्राः समिधाः साद्रा ग्राह्या समा प्रिये ||

तुर्याष्ट षोडशश्चैव कार्या प्रतिसराः स्मृताः |
पृथक् पात्रा प्रकर्तव्याः सुगन्धाः सुमनोहराः ||

आशनं शयनञ्चैव भाजनं यंत्रिकान्वितं |
पादुकाद्यानमेषांस्तु यागभूमौ उपस्करान् ||

संपाद्यैवन्तथान्येपि यै विना न भवेत् क्रिया |
पीठमध्ये पुनः पीठं रजसा चैव कारयेत् ||

चतुरस्रं प्रदीर्घम्वा तृखण्डं नव पदान्वितं |
नवतत्वं न्यसेत् तत्र यथावत् तत् तथा शृणु ||

शिवतत्वं न्यसेन् मध्ये पूर्वे चैव सदाशिवं |
आग्नेयामीश्वरं न्यस्य विद्यातत्वञ्च दक्षिणे ||

साया तत्वम् पितृस्थाने कालतत्वञ्च वारुणे |
नियत्याख्यं च वायव्या सौम्यै वै पुरुषं न्यसेत् ||

ऐशान्यां प्रकृतिं न्यस्य मत्तास्तेषां शृणु प्रिये |
ओंकारादि नमश्चान्ते नाममध्यनामध्ये नियोजितः ||

सर्वेषाञ्चैव तत्वानाङ्कथितस्तनान्यथा |
कलसा तत्र चत्वारः सुप्रतिष्ठस्तु पूर्ववतः ||

सुशान्तन्दक्षिणे न्यस्य तेजाढ्यं पश्चिमे न्यसेत् |
अमृतञ्चोत्तरे न्यस्य रत्नाख्यं वेशगोचरे ||

दधिपूर्वे तु विन्यस्तं दक्षिणाज्यञ्च विन्यसेत् |

८६ब्)

गोमकृच्चाप्य दिग्भागे गोमूत्रं चोत्तरे न्यसेत् |
क्षीरमध्ये प्रतिष्ठाप्य कुशोदञ्चेश गोचरे ||

तद्दिशा वक्त्रमन्त्रैस्तु दप्याद्याववराअनने |
सकृन्मकृत्ततो मन्यं शिवे नैकत्र कारयेत् ||

कुशोदकसमायुक्त पञ्चगव्यपवित्रकं |
न्यसेच्चैशानदिग्भागे विशेषं चेत्तदुच्यते ||

पूर्वे निष्ठिवनं न्यस्य क्षतजं याम्यगोचरे |
अत्युत्कटं न्यसेच्चाप्ये शिवांवु सौम्य गोचरे ||

मदंमध्ये सुविन्यस्य गन्धवारि तथेशगं |
हृदयाद्यैः सकृन्मत्र्य मूलेनेकत्र कारयेत् ||

नृसंख्यैक एकं कृत्वा स्थापयेत् शांकरीन्दिशि |
स्नानाख्य मण्डपं गत्वा स्नान द्रव्यं समाहरेत् ||

मृदा च कूले नद्या यातृण कीटादि वर्जिता |
गोमयंख स्थितं शुद्धं रुग्जरादि गवांविना ||

माक्षीकञ्च मधुश्रेष्ठ भ्रामरञ्च विवर्जयेत् |
पत्रं पुष्पं फलम्वाथ प्रत्यग्रं सुमनोरमं ||

खण्डितमुषितम्लानं दूरतः परिवर्जयेत् |
सौवर्णं भोजनं श्रेष्ठं ताम्रं वाथ निराजने ||

तत्र पीठं शुभं कृत्वा तृखण्डं पूर्ववत् प्रिये |
वस्त्रयुग्मं तथाधूपं दीपचाभरणानि च ||

अग्नेययां विन्यसेद् देवि पत्रं पुष्पञ्च शाङ्करे |
कुंकुमं चन्दनं चैव गन्धाढ्यं च प्रलेपनं ||

कषायं क्षीरकल्कञ्च चामरञ्चाजनं प्रिये |
उत्क्षेपं व्यञ्जनं देवि वायव्यं चैव विन्यसेत् ||

गोजमृत्तिकशस्त्रञ्च मधुनैराजनन्तथा |
नैर्-ऋत्यां विन्यसेत् प्राज्ञ यथावदनु पूर्वशः ||

वस्त्रपूतोदककुम्भं दिशासु विदिशासु च |
नववाड्यथवा पञ्च ताम्रा वा मृन्मयापि वा ||

सहिरण्या प्रकर्तव्या रत्नगर्भाथवा प्रिये |
श्वेताम्भ पूर्वतो न्यस्य क्षीरोदक सुधूपितं ||

केवलोदक पूर्णञ्च विमलांभं चाग्नि गोचरे |
चन्दनोदक पूर्णन्तु गन्धाम्भं याम्य गोचरे ||

८७अ)

रत्नोदक सुवर्णञ्च रत्नाम्भम् पितृगोचरे |
फलोदक सुवर्णन्तु फलाम्भम्वारुणे न्यसेत् ||

पुष्पोदक सुवर्णञ्च पुष्पाम्भ वायुगोचरे |
शस्योदकभृतं कुम्भशस्याभं सोमदिग्न्यसेत् ||

ओषधाम्भसुपूर्णञ्च शाङ्करी दिशि विन्यसेत् |
सर्वद्रव्याम्भपूर्णञ्च सर्वात्मा इशगोचरे ||

कूटमन्त्रैः सकृन्मंत्र्य कुम्भाष्टौ स्थापयेद् वुधः |
कर्मगृहान्नयेल्लिङ्गं यन्त्रितं स्नानमण्डपे ||

भद्रपीठे तु संस्थाप्य स्नानं पश्चात् समाचरेत् |
मृत्स्नावास्त्रेण पूर्वन्तु वारिणा तदनन्तरं ||

गोमयेन पुनः स्नानं तोयस्नानं ततः पुनः |
कषायेन पुनः स्नानं तोयस्नानं पुनस्ततः ||

क्षीरकल्कैः पुनः स्नानं तोयस्नानं ततः पुनः |
अस्त्रोदकेन तस्यान्ते स्नाप्याञ्चैव ततः पुनः ||

गन्धपुष्पादिभिः पूज्य मङ्गलैगीतवादितैः |
रक्षोघ्नै तिलकं दत्वा लक्षणोद्वारमण्डपे ||

आनयित्वा प्रयत्नेन गीतमङ्गलवादितैः |
सुवर्णरोमजास्तार मृदुवस्त्र युगान्वितं ||

सोपधानं स्वयेल्लिङ्गं प्राक् शिरेणैव सुव्रते |
दिग्विलक्षं तु लक्ष्यादौ लक्षणोद्वारमाचरेत् ||

विभज्य कौङ्कुमैः सूत्रैः रक्तैर्वा रोचनैस्तथा |
नवभागविभक्ता? वा त्रिभागोर्द्धन्त्यजेद्वुधः ||

षट्भागाधः प्रमाणेन लक्षणोद्वारमुत्तमं |
रक्षोघ्नार्द्धञ्च तत्रापि तदधः सम्विलक्षयेत् ||

प्रमादादूर्द्धगञ्चैव न स्पृशे तु कदाचन |
मुखनामौ ललाटानाम्भेदो ग्रीवादिको भवेत् ||

नेष्टायस्मात् ततश्चाधो लक्षणं संविलक्षयेत् |
पूजार्द्धं वस्तुवत् कृत्वा तदेकं रितुवत् कुरु ||

तद्वयं विस्तरं मध्ये लम्बसूत्रद्वयोः प्रिये |
यवाष्टकोत्तमे लिङ्गे पृथुः खाताधरेखिका ||

अवान्तर त्रयोपेते कथिता तव सुव्रते |
अष्ट हस्ते अथवा लिङ्गे त्रयाधः संयुते प्रिये ||

८७ब्)

सयूकं यवसप्तञ्च रेखाविस्तरनिम्नकं |
सप्तहस्तैथवा लिङ्गे त्रयोवांतरसंयुते ||

द्वियूकं षट्यवोपेतं रेखा चैव तु कारयेत् |
षट्टसु चैव लिङ्गै च त्रयोवान्तरसंयुते ||

त्रियुकान्वितपञ्चैव यवाश्चैव प्रकल्पयेत् |
पञ्चहस्तेथ लिङ्गे च त्रयोवान्तरं संयुते ||

चतुर्यवचतुर्यूकं रेखान्तत्र प्रकल्पयेत् |
चतुहस्ते तथा लिङ्गे त्रयोवान्तरसंयुते ||

त्रियवं पञ्चपुकञ्च पृथुरेखाधलक्षणं |
त्रिहस्ते चैव लिङ्गे च त्रयावान्तरसंयुते ||

षड्यूकं द्विपवं भद्रे रेखां चैव प्रकल्पयेत् |
द्विहस्ते चैव लिङ्गे च त्रयावान्तरसंयुते ||

यवैकसप्तयूकञ्च लक्षणं चाधविस्तरं |
एकहस्तेथवा लिङ्गे रौद्रलिङ्गं त्रयान्विते ||

पूकाष्टलक्षणञ्चैव पृथुखाते च रेखका |
गभोत्थानाञ्च लिङ्गाना विधिनानेन कल्पना ||

पक्षसूत्रविहीनन्तु लम्बसूत्रात्मकंवरं |
रौद्राणां चैव कर्तव्यं हस्ताद्यानां शृणु प्रिये ||

पक्षसूत्रं यथा तेषां तथा सम्यग् वदामिते |
लम्बसूत्रार्द्धमानाच्च पक्षसूत्रावतारणं ||

तखातं समवै पुण्यं कर्तव्यं लम्बनं यथा |
लम्बार्द्धाष्टविभक्तन्तु पक्षयोश्चैव तद्विधिः ||

कोणात् कोणं नयेत् सूत्र यावदृतु समागतं |
अधोभागद्वयं त्यज्य द्वयोः योज्यन्तु पृष्ठतः ||

छत्राकारं शिरोवर्त्य सुखदं राज्यभोगदम् |
अथवान्य विधानेन पक्षसूत्रावतारणं ||

लम्बसूत्रार्द्ध यन्मानं नवधा भाजयेत् तत् |
द्वौ पक्षौ तु यथाभाज्य रिषिकोष्ठावतारणं ||

द्वयञ्चाधपरित्यज्य पृष्ठे योगन्तु कारयेत् |
त्रपुषे च शिरोवर्त्य भोगाशेष प्रसिद्धये ||

अथवान्य विधानेन पक्षसूत्रावतारणम् |
लम्बार्द्धगुणवत् कृत्वा पक्षयोश्चैव तद्विधः ||

८८अ)

सार्द्धभागद्वयं नीत्वा भागार्द्धाधः परित्यजेत् |
पृष्ठे नीत्वा प्रयोक्तव्यं कुक्कुटाते वतच्छिरः ||

ज्ञानयोगप्रसिद्ध्यर्थं यच्चान्यच्छुभसाधनं |
अथवान्य विधानेन पक्षसूत्रावतारणं ||

लम्बार्द्धं स्वरवत् कृत्वा पक्षयोश्चैव तद्विधः |
चतुर्दश पदंनीकोणकोणान्तसूत्रकं ||

पृष्ठे योगः प्रकर्तव्यो द्वयं त्यज्य द्वयोस्तथा |
वालचन्द्रे शिरोवर्त्य भोगमोक्ष प्रसिद्धये ||

अथान्यं सर्वसामान्यं लक्षणं प्रवदामते |
नवधार्ध्वाविभज्यादौ सप्तमं गुणवत् कुरु ||

भागैकोर्द्ध परित्यज्य द्विभागाधो यवं भवेत् |
मध्य सूत्रार्थसंगृह्य भ्रामयित्वार्द्ध चन्द्रवत् ||

लम्बसूत्रविहीनन्तु पक्षसूत्रन्तथैव च |
केवलं ब्रह्मसूत्रन्तु यावद्विष्णुम्प्रलम्बयेत् ||

विष्णोर्द्ध हस्ति वाक्षे च दलयेत् पक्षयोरपि |
यवलक्षणमेतद्धि सर्वकामार्थसाधकं ||

प्रथमं लक्षणं चैव उक्तं छत्र शिर प्रिये |
ऐन्द्रलिङ्गेपि तत्कार्यं ऐन्द्रत्वस्य प्रसाधनं ||

तदेवं लक्षणं चैव शिरोवर्त्यञ्च शक्तिवत् |
लिङ्गे चाग्नेयके चैव तद्गुणसाधनेहितं ||

तदेवलक्षणं चैव दण्डस्य दण्डवच्छिरं |
याम्ये लिङ्गे च तत्प्रोक्तं यमभोग प्रसाधनं ||

तदेवलक्षणं चैव खड्गस्य खड्गवच्छिरः |
नैर्-ऋते चैव लिङ्गै च तद्भागः संप्रसाधनं ||

तदेवलक्षणं चैव ध्वजस्य शिरवच्छिरंः |
लिङ्गे वै वायवे चैव भोगिनः शिरवच्छिरः ||

लिङ्गे वै वारुणे चैव तद्भाग साधनम्वरं |
तदैव लक्षणं चैव ध्वजस्य शिरवच्छिरः ||

लिङ्गे वै वायवे चैव वायुभोगप्रसाधनं |
तदेवलक्षणम्भद्रे गदस्य गदवच्छिरः ||

लिङ्गेकौवेर्यके चैव कौवेर्यत्व प्रसाधनं |
तदेव लक्षणं ज्ञेयं शिरश्चैव त्रिरुन्नतं ||

लिङ्गे ऐशानके चैव शङ्करत्व प्रसाधनं |

८८ब्)

तदेवलक्षणञ्चैव पद्मस्य च्छदवच्छिरः |
लिङ्गे वै ब्राह्म्यसंज्ञे च ब्रह्मत्वञ्च प्रसाधनं ||

तदेवलक्षणं रुद्रे शिरश्चक्रे लांछयेत् |
लिङ्गे वैष्णवे ज्ञेयं सम्यक् विष्णुत्वसाधने ||

दिशासाधनलिङ्गीनां लक्षणानि निबोधनै |
गजाक्षयवयोर्मध्ये वर्जतीक्ष्णाग्रकं कुरु ||

वज्रलिङ्गे च यत्प्रोक्तं तत्कर्मसंप्रसाधनं |
शक्तिवच्छक्तिलिङ्गे च दण्डवद्दण्डसंज्ञके ||

खड्गवत् खड्गसंज्ञे च पाशवत् पाशसंज्ञके |
ध्वजवत् ध्वजसंज्ञे तु गदवत् गदसंज्ञके ||

शूलवच्छूलसंज्ञे च किन्तु षट्भागवर्तनात् |
पद्माख्ये चैव चक्राख्ये शृणुवक्ष्यामि तत्वतः ||

नवधार्द्धा विभज्यादौ तृभागोर्द्धं त्यजेत् पुनः |
द्विभागे पद्मवद्वर्त्यं चतुर्भागामृलालवत् ||

लम्बसूत्र द्वयं प्रोक्तं विडुं युक्पक्षवर्जितं |
पद्माख्ये चैव लिङ्गे च कथितन्तव नान्यथा ||

विष्णुभागोर्द्धतश्चैव द्विभागे चक्रवल्लिखेत् |
चक्राख्ये चैव लिङ्गे च ज्ञातव्यं सुरसुन्दरि ||

अथान्यं संप्रवक्ष्यामि क्षुद्रसाधनलक्षणं |
एषां यद्रुचितं लिङ्गं तस्यार्धा नवभाजिता ||

शिरसिलं च सूत्रन्तु न भागात्मकम् भवेत् |
तदर्द्धे पक्षसूत्रञ्च पृष्ठयोश्च पूर्ववत् ||

फणेंद्रोष्टमशेषन्तु यत्र स्वेष्ठं प्रतिष्ठितं |
अष्टभागात्मकं भद्रे लम्बसूत्रं यदा भवेत् ||

पक्षसूत्रं तदर्द्धेन पृष्ठयोगस्तु तद्विधः |
शत्रूणां चक्षु भ्रंशस्तु तेन मृत्युं समादिशेत् ||

सप्तभागात्मकञ्चैव लम्बसूत्रं यदा भवेत् |
पक्षसूत्रं तदर्द्धेन पृष्ठे योगश्च पूर्ववत् ||

अनाहारमूकत्वं तेन मृत्युररातिनां |
षष्ठमे ग्रीवा चेत्युक्तालम्बसूत्रं तदात्मकं ||

पक्षसूत्रं तदर्द्धेन पृष्ठे योगं तथा पुनः |
शत्रूणां वन्धुवर्गस्य क्षयं चैव विनिर्दिशेत् ||

पञ्चमे लम्बसूत्रन्तु पक्षसूत्रन्तु तद्विधं |
भुजवेधे च कथितं लक्षणञ्च सुरेश्वरि ||

८९अ)

भुजाभङ्गञ्च शत्रूणाञ्चक्रे तेन क्षयो भवेत् |
चतुर्थे लम्बसूत्रन्तु पक्षसूत्रं तु पूर्ववत् ||

स्तनवेधसमुद्दिष्ट लक्षणं चैव नान्यथा |
शत्रूणान्तन वेधेन पत्नीपुत्रादि नाशनं ||

तृतीयं लम्बसूत्रञ्च पक्षसूत्रं तदर्द्धतः |
हृद्वेधलक्षणं ह्येतत् कथितं तवनान्यथा ||

हृच्छुलं शत्रूवर्गस्य तेन मृत्युं समादिशेत् |
द्विभागे लम्बसूत्रञ्च पक्षसूत्रं तदर्द्धतः ||

लक्षणं कुक्षिवेधन्तु कथितन्तव सुव्रते |
शत्रूणां कुक्षिशूलञ्च तेन मृत्युर्न संशयः ||

भागैके लम्बसूत्रञ्च पक्षसूत्रं तदर्द्धतः |
लक्षणं नाभिवेधञ्च कथितं तवसुव्रते ||

नाभिसूत्रञ्च शत्रूणां तेन मृत्युभयम् भवेत् |
यन् सूत्रम् पीडनं प्रोक्तं तन्मयार्द्धतोपि वा ||

यवार्द्धर्द्धं शुभं प्रोक्तं ज्ञात्वा सम्यक् समालिखेत् |
भाववृत्ति प्रभेदाच्च लक्षणात् सर्वसाधनं ||

अभाववृत्तिसंयोगात् विरुद्धार्थम् प्रसाधयेत् |
भावाभावं समायोगाल्लिङ्गाद्यदि फलाप्यते ||

लक्षणेन न किञ्चित् स्याद्धाढं तत्कथयामिते |
एतत् लक्षणसंयुक्तं लिङ्गं चैव सलक्षणं ||

लक्षणैर्हीनमययेतद्धीन लक्षणमुच्यते |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन लक्षणोद्धरणं कुरु ||

स्वेष्टलक्षणसंयुक्तो भवेल्लिङ्गं तदात्मकं |
दृष्टान्त चेत्तदा ब्रूमि तथैवात्मगतं प्रिये ||

शैवं महात्मकं तेजा योज्यमात्म त्वदीयकं |
तल्लक्षणं परं प्रोक्तं तदुद्वार्यं विपश्चिता ||

विरोधचेन्महान पुच्छायातप इवेश्वरि |
शिववत्वञ्च यथा दृष्टं शान्तं व्यक्त्या विवेच्यते ||

विशेषसन्निधिः शम्भो लक्षणेन विवेच्यते |
रत्नजानाञ्च लिङ्गानां प्रवालमणिमुक्तजां ||

स्फटिकादेर्वरारोहे यदभ्यर्च्चा मलार्चिषां |
न प्राप्तलक्षणव्याप्तिस्तु प्राप्तलोहाष्टनिर्मिता ||

स्वतेजा लक्षणं तेषां वाललिङ्गे तथैव च |

८९ब्)

स्वतोलक्षणलिङ्गाङ्कं तेषां स्नानादिक क्रिया |
प्रोक्ताव्यक्तादिच्चार्थानां दृगुन्मीलनलक्षणं ||

जाम्बूनदशलाकाया तत्सूत्रो क्रिरयेत् गुरुः |
गुरुपदिष्टमार्गैण शिल्या *? वोत्किरेत् युतः ||

सुतीक्ष्णेणैव शस्त्रेण नैपुण्येन विवर्तयेत् |
न बिन्दुशकलाहीना न स्फुटित समन्विता ||

न विच्छिन्नास्तथास्थुला न क्वचित् कृशरूपिणी |
रेखाकार्यासुसंपूर्णा भोगमोक्षफलार्थिभिः ||

विंद्वाद्यास्फटिताद्याश्च रेखाकार्यास्तु साधने |
सोभनञ्चासुभे विघ्नं सुभै वा सुभविघ्नदं ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन ज्ञात्वा लक्षणमुद्धरेत् |
कीर्णे मधुघृतोद्वाह कार्यो मृत्युजितेन तु ||

आचार्येणैव देवेशि रेखाप्यायन हेतुकं |
शुभदं शोभनञ्चै * मृत्युजित् परिकीर्तितः ||

तत्रापि च पुनः स्नानं पञ्चगव्यादिना चरेत् |
कषायै क्षीरकल्काद्यैस्तोयस्नानान्तरैः शुभैः ||

गन्धक्षीरघृतस्नानैर्दधिक्षौद्र जलान्तरैः |
कुम्भाष्टकै पुनः स्नानं पूर्वाद्यानुक्रमैः शुभैः ||

चन्दनैः कुंकुमैर्वापि कस्तूर्याद्यैः समालभेत् |
दिव्यवस्त्रैर्युगैर्भूष्यं हेमाद्या भरणैस्तथा ||

पुष्पधूपादिभिः पूज्य? अक्षतैस्तिलतण्डुलैः |
रक्षोघ्नं तिलकं दत्वा नैराजनमाचरेत् ||

अविधवैजीववत्सैः कौमारीगेयमङ्गलैः |
पुण्याह जयशब्दैश्च शंखं वन्दिन वादितैः ||

सुसंपूर्णावधिं कृत्वा चित्तभोगानुशारतः |
पश्चादावमनं दद्याद् वृदा चैवार्चनं पुनः ||

सर्वमैतद्वृदा कुर्यात् प्रणवेनाथसुव्रते |
सुसंयुक्तरथानीते तस्मिंश्चारोहयेद्वृदा ||

ततः सययाशलाका च मधुपात्रं तथैव च |
वस्त्रयुग्मं घटाद्यञ्च स्नानार्थं यदुपागतं ||

तत्सर्वं शिल्पिने दद्यात् तत्काले पूजयेत् तु तं |

९०अ)

सुयंत्रितं रथे कुर्यात् पुरयात्रापरिभ्रमेत् |
वलिं हरेद् दिशां गच्छेत् क्षिपेद् रत्न करम्बकं ||

प्रक्षिपेद्वेसमालाञ्च मौक्तिमालाञ्च सर्वतः |
प्रक्षिपेद्वेसपात्रञ्च ताम्रपात्राणि रौप्यकं ||

कंसपात्रं च विधं यत्रिकाद्यानि प्रक्षिपेत् |
क्षिपेद्वस्त्रंञ्च विविधं द्रव्यं वाथकपर्दकान् ||

क्षिपेत् लाजां सपुष्पां वै सर्वसस्यां परिक्षिपेत् |
वासरोत्क्षपसंयुक्तं वितानध्वजसंकुलं ||

मुक्तादामप्रलम्बतं दर्पणाद्युपशोभितं |
पुष्पधूपादि संयुक्तं दीपयष्टिसुसंकुलं ||

एवम्भ्रमेत् पुरान्ते वै खेटान्तं ग्रासमेव च |
तस्मिं चायतनं सर्वं शिवाद्यं पूर्वनिर्मितं ||

पूजितव्यं प्रयत्नेन भूरत्नै भाश्वगोधनैः |
द्विजांश्च दक्षयेच्छक्त्यादीनान्ध कृपणानपि ||

शिवलिङ्गधराम्वापि विशेषं दक्षिणां ददेत् |
एवम्विभागतो राजा नगरा ये प्रदक्षिणं ||

अन्यैर्वापि प्रकर्तव्यं स्ववित्तस्यानुसारतः |
यावत् पदं रथो गच्छेत् शिवस्यान्नाष्यसंस्थितः ||

तावाश्च मेध कोटीनां हुलताक्कारको भवेत् |
स्थापितोत्तरकाले च तद्दिने प्रतिवत्सरं ||

रथपात्राप्रकर्तव्या यावल्लिङ्गसंस्थितिः |
तदेवफलमाप्नोति भूपवैनसंशयः ||

यस्य यस्य यदा भूमिस्तस्य तस्य तदाफलं |
यदि मोहान्न पाल्यासा रौरवादिषु पच्यते ||

पालनाक्षयधर्मस्तु शिवसामर्थ्य कीर्तितः |
रर्थसुयंत्रितं भ्राम्य यथा चासितः प्रभुः ||

कृतः स्वस्त्ययनं तत्र याम्यभूम्या समागतं |
रथस्थं भद्रपीठे तु प्रणवेनाव तारयेत् ||

हृदिना चापि देवेशे ततश्चाष्टौऽघकं ददेत् |
दध्नं चार्घं तथाज्यञ्च मधुचापः सुतण्डुलं ||

सिद्धार्थञ्च तिलं चैव श्वेतपुष्पं तथैव च |
दूर्वाकाण्डसमायुक्तमर्घाष्टांगं निवेशयेत् ||

९०ब्)

प्रणम्यशिरसा देव सर्वयेद्वृदिना पुनः |
प्रवेशयेत् ततो लिङ्गं भद्रपीठस्थ यत्रितं ||

यागमण्डप मध्ये तु पूर्वद्वारेथवा परे |
योगपीठाप्यदिग्भागे स पीठस्थं तु यत्रितं ||

तूलिकाद्यैर्विचित्रैस्तु ततः शययं प्रकल्पयेत् |
सौपधानां यदा पार्श्वे पादयोर्गण्डकान्वितां ||

स्वेतवस्त्रेणसंच्छाद्यमत्राद्यैर्वा विशेषतः |
शिरसा प्रस्तारेत् शययां शिखया चौपधानकं ||

कवचेनाच्छादनं कृत्वा स्वशास्त्रविधि चोदितैः |
हृदिनाच्छादयेद्देवं शिरसाशयने स्वपेत् ||

हेमकुम्भः शिरो देशे निद्राकुम्भस्स उच्यते |
प्राक्सिरः शयनं श्रेष्ठं सामान्यं परिकीर्तितं ||

पञ्चरत्नसुसंपूर्णं वस्त्राद्यैः समलंकृतं |
गन्धधूपादिसंयुक्तं चूतपल्लवकान्वितं ||

पुष्पमालासुसंच्छन्नं न्यसेद्रत्नोपरिशुभं |
नैवेद्यं विविधं दत्वा पानाद्यं च सुवासितं ||

क्रव्याद्यं वासवाद्यांश्च वस्त्राद्या भरणानि च |
गन्धपुष्पादि धूपाद्यान्सर्वान्येव हृदार्घयेत् ||

अन्यद्वाथ प्रदातव्यं गृह्योपष्करणादिकः |
पाददेशे ततस्तस्य घृतक्षौद्रे निवेदयेत् ||

पादाभ्यङ्ग न हेत्वर्थं हृदि नैव समाचरेत् |
प्रणवे देवदेवेशे फर्णषादि तथा न हि ||

भावा द्वैतेन संकल्प्य फल्गुषाद्या मृतं च यत् |
सामान्ये च प्रतिष्ठा वै क्रिया सामान्यमाचरेत् ||

आत्मार्थे हितशिष्यार्थे द्रव्या द्वैतेन कारयेत् |
पुष्पदामसरां दद्याद्भाग प्रतिसरास्तुते ||

तुर्याष्टषोडशश्चैव ब्रह्मभागाद्य क्रमात् |
भूतिर्दर्भतिलाद्यांस्तु रक्षपालांश्च कल्पयेत् ||

दक्षिणैभूतिरक्षा च पूर्वे दर्भस्तु रक्षकः |
तिलश्चोत्तरदिग्भागे रक्षोघ्नं पश्चिमेन तु ||

अस्त्रमन्त्रेण वै रक्षां कषाख्ये वा प्रकल्पयेत् |
पादशे गुरु स्थित्वा न्यसेन् मृत्यष्टकं पुरा ||

९१अ)

क्षमाग्निर्यजमानस्तुरविश्वायः प्रभञ्जनः |
इन्द्रव्योमसमायुक्तं विभागस्त्वधुनोच्यते ||

क्षमां पूर्वे च विन्यस्य पावकेग्नि च विन्यसेत् |
यजमानं याम्यदिग्भागे नैर्-ऋत्यामर्कमेव च ||

वारुणे वरुणन्यस्य वायव्यां वायुमेव च |
सौम्यचन्द्रं सुविन्यस्य व्योम इशानगोचरे ||

एवं मूर्त्यष्टकं न्यस्त्वा मूर्तिपांश्च पुनर्न्यसेत् |
शर्वेपशुपतिश्चोग्रो रुद्रो भवस्तथैव च ||

इशानोदेवैवश्व भीमो मूर्त्यधि देवता |
पूर्वाद्यनुक्रमेणैव न्यसेदीशांतमेव च ||

धारिकादीप्तिमद्युग्रा भोम्नाचैता वलोत्कटा |
धात्री विश्वी च पूर्वाद्याविन्यस्या मूर्तिशक्तयः ||

विद्येश्वरांस्तथान्यस्य शृणु तेषामनुक्रमं |
अनन्तं पूर्वतोन्यस्य पावके सूक्ष्मसंज्ञकं ||

याम्ये शिवौत्तमं न्यस्य पितृस्थानैक नैवकं |
एकरुद्रं च वारुण्यां त्रिमूर्तिं वायुगोचरे ||

सौम्यश्रीकण्ठकं न्यस्य शिखण्डामीशगोचरे |
विद्याशक्तिं तथान्यस्य पूर्वाद्यनुक्रमेण तु ||

वामाजेष्ठास्तथा रौद्री काली चैव चतुर्थिका |
कलविकरणी चैव वलविकरिणीति च ||

वलप्रमथनी चैव भूतानां सर्वमर्दनी |
भैरवाष्टौ तथा न्यस्य शृणु तेषामनुक्रमं ||

अशितांग पूर्वतोन्यस्य चरुं चैवाग्नि गोचरे |
याम्ये रण्डन्तु विन्यस्य पैत्रक्रोधं च विन्यसेत् ||

आप्येचोन्मत्तकं न्यस्य कपाली वायुगोचरे |
भीषणं सौम्यदिग्भागे संहारं त्वीशगोचरे ||

सामान्ये मोक्षहेत्वर्थं मूर्तिशक्तींस्तु विन्यसेत् |
यदा चोत्तमभोगार्थी विद्याशक्तृस्तु विन्यसेत् ||

क्षुद्रसाधनहेत्वर्थं मूर्तिशक्त्यैष्ट भैरवं |
अनन्ताद्यास्तथा चैव मन्त्रं तेषां शृणुष्वथ ||

मातृकावर्गमन्तैर्वा वर्गाद्येकेन वा प्रिये |

९१ब्)

स्वरैः ह्रस्वैः पुमान् कल्प्यः स्त्रियोदीर्घस्वरेण तु |
स्वमस्त्रैर्वाथन्यस्तव्याः स्वशास्त्रप्रविवेचितै ||

स्वदिगक्षरमन्त्रैर्वा न्यस्तव्यास्तु वरानने |
लरशषवयासश्च हकारश्च त्रिमातृकाः ||

प्रागाद्याश्च वरारोहे ज्ञातव्यानुक्रमेण तु |
सर्वेषां चैव सामान्यमेको वा चाक्षरो व्ययः ||

स्वध्यानधारणाव्याप्तिं ज्ञात्वा तेषां सुविन्यसेत् |
पीतं रक्तञ्च कृष्णञ्च नीलं चाभ्रञ्च धूम्रकं ||

पद्माभं श्वेत वर्णञ्च ध्यानपूर्वादि देवतां |
मूर्ती मूर्त्यधिपाश्चैव मूर्तिशक्ति तथैव च ||

प्रकृत्यन्तास्ताव्याप्त्येषां धारणा पार्थिवादितः |
विद्येश्वराणां तच्छक्ति भैरवाणां च सुव्रते ||

विद्यातत्वान्त व्याप्तिस्तु कथिता तवनान्यथा |
सर्वेषां व्यापकं चैव शिवोध्येयस्तु मध्यतः ||

निवेश्यैवं निरोध्यस्तु कवचेनास्त्रसंयुतः |
द्विजान् दिक्षु तथास्थाप्यमेश्वरां मन्त्रदीक्षितान् ||

ऋग्वेदी पूर्ववश्चैव यजुवेद्यापगोचरे |
सामवेदी तथा याम्य सौम्ये वाथर्वणं विदुः ||

पठन् सूक्तं स्वकं सर्वे रुद्र पूर्वं तथाकपि |
यावमानां तथान्येपि चुम्बकादेशपाठकाः ||

विदिक्षुतापसांश्चैव साधद्यांस्तु कल्पयेत् |
पञ्चब्रह्मात्मविज्ञान युक्तासम्यग्जयान्वितां ||

मूर्तिधरां च संकल्प्य कुष्टषष्टसंख्यया |
षोडषम्वाथ चत्वारश्चैका वा निपुणो गुरुः ||

संहितापारगास्तत्र सा तिथिक्तास्तुम्वकः |
भोगाद्यै च प्रतिष्ठं वै कुंडं षोडशकल्पयेत् ||

मध्यमे भागसम्पन्ना कुण्डाष्टकविकल्पना |
समान्यकुण्ड चत्वारि हीनार्थे चैक कल्पना ||

मूर्तिपांश्च निरुप्येवं कुर्याद्वेवाधि वासनं |
रोहिणी चानुराधार उत्तरास्तिस्र एव च ||

धनिष्ठाश्रवणाश्चैव आद्राशतभिषा तथा |
स्थिरारम्भाशुभा ह्येताः प्रतिष्ठा शुभलक्षणाः ||

वर्णानाञ्च क्रमम्वक्ष्ये द्विजादीनां यथा शुभा |

९२अ)

उत्तरापाठ ढहस्ताश्च पुष्परोहिणि एव च |
द्विजानां शुभधो ह्येते क्षत्रियाणामतः शृणु ||

पुनर्वसुस्तथा चित्रा धनिष्ठाश्रवण एव च |
शुभासौम्या विनिष्टा वैश्यानां च निगद्यते ||

उत्तराभाद्ररेवत्या चाश्विनी च शुभामता |
पूर्वाफाल्गुनि स्वाती च मुद्राणामघसंयुता ||

सोमादित्यो बुधश्चैव वृहस्पति शुभोदिता |
ग्राह्येतांश्चतुरो वारा शुक्रभौमशनिस्त्यजेत् ||

सम्पत् साधनक्षेमञ्च मित्राः परममित्रकाः |
तारा पञ्चसुसंग्राह्याश्चतस्रो न्यास्तु वर्जयेत् ||

वियत् प्रत्यरंजन्म नैधनेन समन्विताः |
नात्मैर्वात्राशुभा योगा शुभा वा नाम्नै चात्रते ||

ववद्यां वणिजांताश्च करणाः षट्शुभामताः |
सर्वदा विष्टिः संत्याज्य स्थिराणां च त्रयं त्यजेत् ||

चतुःपदं च संग्राह्यं शुक्लपक्षे शुभं मतं |
नन्दाभद्राजयापूर्णा कृष्णे वा रिक्तवर्जिताः ||

षष्ट्याद्याश्च न सस्ता वै क्षीणपक्षे च सर्वदा |
ग्रहैर्ग्रहसमायोगे वक्त्रान्तं द्वंद्वकं ||

शुभार्थी वर्जयेद्वेतां परार्थे चात्मनोपि वा |
विरुद्धेथपि कर्तव्यं कर्तराशय हेतुतः ||

तथा तथा प्रकर्तव्यं यथा फलजिगीषया |
वास्याधिवासनं श्रेष्ठं सद्योधिवासनोपि वा ||

सोष्णीशीशितगन्धागी शुक्लाम्वर विभूषितः |
करौ कंकन हेमौ तु मुद्रिकांगुलि हेमजा ||

कर्णौसुकुण्डलौ हेमौ पादौ नूपुर हेमजौ |
कटौमेखलहेमाच्च ग्रीवामाला च हेमजा ||

विविधा भरणैर्भूष्य कर्तृभिश्च विकल्पितः |
होतावार्य प्रणम्यादौ भुक्तिमुक्ति प्रदस्तुयः ||

मूर्तिपाश्च न चोष्णीषाः सर्वालङ्कारभूषिताः |
कर्तव्याकारकेणैव यथावदनुपूर्वशः ||

किमर्थञ्चेद्विनाष्णीषा नाम्ना हि सम्यते |
मूर्तीशानु कृतिं स्वां स्वां भजन्तमन्त्र तत्वगाः ||

९२ब्)

उत्तमं वायदालिङ्गं सेश्वरा भूषयेत् तदा |
महायाश्च वलोपेताः पीनाः पूर्णाङ्गलक्षणाः ||

सन्यस्त रुद्रमन्त्रास्तु स्थिरसत्वा दृढव्रताः |
लिङ्गस्योत्तर दिग्भागे न्यसेत् पिण्डं जलाश्रया ||

मूर्तिमन्त्रात्मको न्यासः तथाकार्यं क्रियाङ्कया |
सितवस्त्रयुगासापि क्रियान्ताः *? निसंस्थिता ||

क्रियान्तं चैव शत्कृन्तं यासा कुण्डलिनीति च |
स्नानादिको विधिश्चात्र लिङ्गवत् सौम्यगोचरे ||

लक्षणोद्धरणं चात्र भगाकारं तु वर्तयेत् |
खातस्यान्त प्रदेशे तु लिङ्गलक्षण चाधतः ||

यथा न दृश्यते लोकैर्गुह्यैशक्ति मयन्ततः |
वरंसारं प्रधानञ्च अतस्तद्गुह्यलक्षणं ||

उत्कीर्यलिङ्गवत्तस्या गुह्यं हेमशलाकया |
ब्रह्मात्मिकाशिलान्यस्यो लिङ्गे मूलप्रदेशतः ||

स्नानादिका विधिः प्राप्ता किन्तु लक्षणवर्जिता |
स्वभ्रलक्षणसंयुक्ता पूर्वं वै प्रतिपादिता ||

अनन्तशक्ति सा प्रोक्ता धरिणीति च विश्रुता |
स्थिरकारीश चैवोक्ता विश्वनिर्वृत्तिकारिका ||

सेयं सर्वात्ममूर्त्येका युक्ताप्यात्वा निवेशयेत् |
संपूज्य देशिको भीष्टविधिनात्रितयं पुरा ||

स्वकुण्डे तु गुरुः श्रीमान यजेत् सर्वात्मकं ततः |
शास्त्रोक्तेन विधानेन अग्निञ्च जनयेच्छुभं ||

निष्पाद्यैवं शिवाग्नि तु पूर्णाहुत्या च सुव्रते |
नवभागं ततः कल्प्य मध्यादौदिग्गवाश्रयेत् ||

मध्ये शिवागिं संकल्प्य मूर्त्याग्न्यष्टौ प्रकल्पयेत् |
पूर्वभागं तु यो वह्निः पूर्वकुण्डे नयेद्गुरुः ||

अग्निदिगग्नि कुण्डे तु याम्यदिक् याम्य कुण्डके |
पितरिपितरगोऽग्नि वारुणे वारुणे वहि ||

वायवे वायु दिग्भागः सौम्यगः सौम्यगोचरे |
ऐशान्यामिशदिग्भागो मध्यमे जुहुयात् स्वयं ||

९३अ)

स्वमूर्तिकृतसन्दोहा मूर्तिपाश्च यथानले |
तथाहोमं प्रकर्तव्यं स्वयोगां मूर्तिपैः प्रिये ||

तथाशान्ति घटां कृत्वा मूर्तिमन्त्रास्तु संयुताः |
सम्पाताभिहतास्सर्वे शतेनाष्टोत्तरेण तु ||

शिवमन्त्रास्त्रसंयुक्त स्वघटं कल्पयेद् गुरुः |
स्वमूर्तिमन्त्रविद्भज्ये वक्त्रागं परिकल्पयेत् ||

स्वं स्वं चैवाध्वरमिष्ट्वा होमं कृत्वा यथाविधिः |
स्वमूर्तिमन्त्रवक्त्राङ्गैः शोध्यहोमं समाचरेत् ||

सर्वाध्वानं समाधाय एकवत् कर्मवाचरेत् |
त्रितत्व कल्पयित्वा तु व्याप्यव्यापकलक्षणं ||

आत्मतत्वादितः कृत्वा चुम्बकसहमूर्तिपैः |
होमद्रव्यवलं ज्ञात्वा होतव्यं सुरसुन्दरि ||

ब्रह्मभागात्म तत्वं तु विद्या तत्वञ्च वैष्णवे |
रुद्राख्ये शिवतत्वन्तु कल्पयेर्च्चानुपूर्वशः ||

प्राधानांतात्मतत्वन्तु विद्यातत्वान्त विद्यया |
शिवान्तं शिवतत्वं तु व्याप्तिस्तेषां प्रकीर्तिता ||

आत्माख्योत्थापनं कृत्वा व्याप्तिशुद्धासुरेश्वरि |
उत्थायाश्चान्य सार्घश्च ब्रह्मभागं कुशैः स्पृशेत् ||

गन्धपुष्पादिभिपूज्य विद्याख्योत्थापनं पुनः |
तद्व्याप्तिशुद्धि हेत्वर्थ पुनरागत्य होमयेत् ||

पुनरुत्थायसार्घश्च माधवाख्यं कुशैः स्पृशेत् |
गन्धपुष्पादिभिः पूज्य शिवाख्योत्थापनं पुनः ||

तद्व्याप्ति पूर्ण हेत्वर्थं पुनरागत्य होमयेत् |
पुनरुत्थापसार्घश्च रुद्राख्यञ्च कुशैः स्पृशेत् ||

गुरूपदिष्टमन्त्रेण भागाद्भागं वरानने |
मूर्तिपैश्च तथा कार्यञ्चात्मतत्वाद्यनुक्रमात् ||

तत्तत्वव्यासंसोध्य सार्घहस्तः कुशैः स्पृशेत् |
चुम्बकोन्तक्षमाध्यक्षस्त्वग्न्याध्यक्षस्तदानुगः ||

पावकान्ते यमाध्यक्षः सूर्याध्यक्षस्तदानुगः |
अकान्तवारुणाध्यक्षो वाताध्यक्षास्तदानुगः ||

९३ब्)

इन्द्ररध्यक्षो वातांते व्योमाध्यक्षस्तदानुगः |
द्विजेन्द्रविष्णुरुद्राख्ये भागे सर्वसमोविधिः ||

सहस्रं वा शतम्वापि तस्यार्द्धार्द्धमथापि वा |
कर्तव्यं मूर्तिपैः सार्द्धकर्ममाचार्यमाचरेत् ||

पिण्डिकाथ क्रिया व्याप्ता शोध्यमूर्ति समन्विता |
चुम्बको मूर्तिपैः सार्द्धं सार्घहस्तः कुशै स्पृशेत् ||

सा क्रिया विधिः मात्रापि किन्तु भोग्यत्व कल्पना |
भोक्तृत्वे चासुरो(?) नाथो ज्ञानशक्त्यात्मको विभुः ||

भोक्तृत्वे च परोनाथो ज्ञानशक्त्यात्मको विभुः |
ब्रह्मात्मिका शिलायातु सीध्वरे धारणी स्मृता ||

साधारणं च भूतत्वं तत्कल्पं शोधयेत् तु तां |
शतैकं मूर्तिपैर्हुत्वा तत्वानाञ्च वरानने ||

शोध्यसम्यक् पुनर्भूयो युक्तां शक्तिं निवेशयेत् |
शुद्धेस्मिंस्त्रितये चैव लिङ्गवेदी शिलात्मके ||

विधिपूर्णार्थहोमित्वा पश्चाच्छक्ति त्रयं न्यसेत् |
ज्ञानशक्तिं न्यसेल्लिङ्गे क्रियाशक्तिं च पिण्डिके ||

ब्रह्मात्मिका शिलायांतु धारणीं शक्ति विन्यसेत् |
पूर्णाहुति प्रयोगेण योगं ध्यात्वाथसंयुतं ||

गन्धपुष्पादिभिः पूज्य प्राप्तकालं च लक्षयेत् |
वाह्यमध्यात्मिकं कालः प्राप्तशब्देन गम्यते ||

ज्योतिषादिष्टवाह्यस्तु यद्यसौ गुरुवेदकः |
आध्यात्मिको भवेत् सूक्ष्मः स गुरोस्तु नियोगतः ||

उभयोः प्राप्ति हेत्वर्थं ऋतुकालं तु लक्षयेत् |
सन्निकृष्टो यदाकालः क्रियासंक्षेपतस्तदा ||

कालः स्याद्यदि दूरस्तु तदा होमं जपादिकं |
द्रव्याधिकं विहीनं वा कान्यसंक्षेपविस्तरं ||

वृत्ते होमादिके कार्ये हीने ध्यानजपादिकं |
कर्तव्यं देवदेवेशि यथावदनुपूर्वशः ||

उत्थाया चार्यो देवाय दक्षिणे श्रवणे त्विदं |
ओं नमो भगवते रुद्राय रुद्ररौद्र नमोस्तुते ||

विधिपूर्णमपूर्णम्वा शक्त्यापूर्य च गृह्यतं |

स्वाहा ||

९४अ)

निर्वर्तितं यद्विधानं ज्ञानशक्त्यासमर्पयेत् |
ओं नमः शाङ्करि पूरय २ स्वाहा ||

वेदिकाया विधानं यत् क्रियाशक्तः समर्पयेत् |
अनेनैव तु मन्त्रेण अनन्ताख्ये समर्पयेत् ||

निवेद्यैव पुनः पश्चात् कवचास्त्रौ निरोधयेत् |
निरोध्यैवं शिवं पश्चात् गच्छेत् प्रासादमानतः ||

उच्चार्यास्त्रं महारौद्रं नाम्ना पाशुपतं महत् |

ओं हृं? ह्रीं हः हः हूं फट् स्वाहा 

महापाशुपतं नाम अस्त्रराजं प्रकीर्तितं |
विघ्नान् विनाशयित्वा तु प्रासादस्थां सुरेश्वरि ||

ब्रह्मात्मिकाशिलायाश्च गुरुस्थापनमाचरेत् |
कर्णसूत्रेण गर्भस्य साध्यमध्यं विवर्जयेत् ||

न्यूनं ब्रह्मशिलामध्यं द्वारमध्याद्यथाच्युतं |
ऋषिवद्भाजितं द्वारं मध्येकं गुणवत् कुरु ||

तन्मध्येकं द्विधाभूयः सोम्यार्द्धे गुणवत् पुनः |
त्यज्यन्तरे द्वयं भूयो दक्षिणेकं त्यजेत् तथा ||

तयोर्द्ध *? र्यत् सूत्रं मध्यमाधनं |
भवत्यनेन विधाने मध्यात्मध्यस्य वर्जनं ||

न च मध्यपरित्यागो विधिनान्येन सुव्रते |
एवं मध्यं प्रसाध्यादौ शिला तत्र सुचि न्यसेत् ||

आदौ तन्मान * * *? वास्तु सूत्रं च पूर्ववत् |
देवतान् पूर्ववत् कल्प्य वलिपूजां च पूर्ववत् ||

शिलां मध्यं सुसंलक्ष्य स्थापयेत् स्वगुणेन तु |
ओं नमो व्यापिनि स्थिरे अचले ध्रुवे ह्रीं लं ह्रीं स्वाहा ||

स्वगुणेयं समाख्याता प्रागुक्तं परमेष्ठिना |
व्याप्ति ध्यानाश्रयोभूत्वा समत्वं सर्वगं परं ||

सावष्टम्भ स्थिराध्वानं यदेष्टं चिंत्यविन्यसेत् |
आधाराधेयं संवधादविता भाव उच्यते ||

आधारानन्तशक्तिस्तु आधेयस्तु परः शिवः |
गन्धपुष्पादिभिः पूज्य युग्मे नैव तु रोधयेत् ||

पूर्वं यत् कल्पितं स्वभ्रं तत्र रत्नानि विन्यसेत् |
पूर्वस्वभ्रे न्यसेद् वज्रं सूर्यकातञ्च पावके ||

९४ब्)

इन्द्रनीलं न्यसेद् याम्ये महानीलं च नैर्-ऋते |
मौक्तिकन्तु न्यसेत् देवि वारुणे स्वभ्रमण्डले ||

पुष्परागन्तु वायव्यां पद्मरागं तथोत्तरे |
वैडूर्यमीशदिग्भागे मध्ये सर्वाणि विन्यसेत् ||

एवं चानुक्रमेणैव न्यसेत् रत्नानि सूरिणः |
रत्नन्यासात् पुनर्भूयो लोहन्यासं समाचरेत् ||

काञ्चनञ्च न्यसेत् पूर्वे ताम्रं चैवाग्नि गोचरे |
आयसंयाम्यदिग्भागे नैर्-ऋत्यांत्रपुषं न्यसेत् ||

प्राचेतसि दिशाभागे तारचैव तु विन्यसेत् |
रीतिकाम्बायुदिग्भागे सौम्यघाषञ्च विन्यसेत् ||

ऐशान्याञ्च न्यसेतसीशं पुनपाशाणकं न्यसेत् |
हरितालं न्यसेत् पूर्वे पावके * * * च्छिलां ||

कासीसंयाम्यदिग्भागे नैर्-ऋत्याकाक्षिकं न्यसेत् |
रमेन्द्रवारुणे न्यस्य वायव्यां चैव कथ्यते ||

सौवर्णगैरिका देवि न्यस्तव्या नात्र संशयः |
गन्धपाशाणकं सौमे भृङ्गमीशान गोचरे ||

लोहपाशाणयोर्देवि मात्रां चैव तु विन्यसेत् |
पुनरन्यानि मूलानि न्यस्तव्यानि यथा शृणु ||

उषीरं पूर्वतो न्यस्य विष्णुक्रान्ताग्नि गोचरे |
रक्तचन्दनयाम्ये तु पैत्रे कृष्णागुरुन्तथा ||

श्वेत चन्दन वारुण्यां सारिकोत्पलवायवे |
सौम्ये कुण्डञ्च विन्यस्य शंखपुष्पाशगोचरे ||

मूलं सम्यक् विन्यस्य पुनः सश्यञ्च विन्यसेत् |
धान्यं पूर्वे च विन्यस्य गोधूमां चाग्नि गोचरे ||

याम्य तिलान् विन्यस्य माषं नैर्-ऋत्य गोचरे |
सुङ्गं(?) वारुणदिग्भागे वायव्याञ्च यवं न्यसेत् ||

सौम्य नीवारकं न्यस्य स्यामामीशानगोचरे |
सर्वधान्यं न्यसेन् मध्ये सर्वमूलन्तथैव च ||

सर्वपाषाणलोहाञ्च न्यसेन् मध्ये तु सुव्रते |
पुनर्मध्ये न्यसेत् पृष्टी वृषं कुर्मधा न्यसेत् ||

सर्वाञ्चाप्यथ वा ह्येकं सौवर्णेन तु निर्मित |
सर्वेषां चाम्यभावे तु न्यसेदेकन्तु पादरं ||

९५अ)

वीजगाढं न कर्तव्यं मूलगाढं तथैव च |
गाढे नैव महादोषस्तस्मान्मात्रां प्रदापयेत् ||

दीप्तिस्तृप्तिस्मृतिश्चैव रोगनासाचतुष्टयं |
तैर्युक्तानन्तशक्तिस्तु विद्ये च सुव्रते ||

धरान्तं ध्यानमालव्य न्ययेत् सर्वाक्षरेण वा |
पायसेनोपरिलेप्य नेत्रवस्त्रेण छादयेत् ||

प्रतिलिङ्गमारभेत श्वभ्रे पीठवन्धं समाचरेत् |
पृथक् पीठं यदा भद्रे तदैनं विधिमाचरेत् ||

नोचेत्पिण्डितं पीठं तु प्रतिलिङ्गमारभेन्नहि |
वस्त्रयुग्मेनसंच्छाद्यशिखामन्त्रेणसुव्रते ||

गन्धपुष्पादिभिपूज्य विशुद्धेनान्तरात्मना |
वर्मणारोधिकं कृत्वा खड्गे नैव तु रोधयेत् ||

निर्वत्येव पुनर्वाह्ये तत् स्थाने दिग्वलिं हरेत् |
दिक्पतिभ्यो वलिं दत्वा सम्यगा चम्य यत्नतः ||

पुनरागत्य कुण्डे तु होमे पश्चात् समारभेत् |
किमर्थं चेतद्वातव्यं शिलासूत्रविशोधनं ||

वास्तुसूत्रविशुद्ध्य प्रायश्चि?त्यर्थं जुहुयात् |
शतं शतं शतं हुत्वा ततोलिङ्गं प्रसादयेत् ||

हृदिनोत्थापयेल्लिङ्गं ते नैवार्घं प्रदापयेत् |
शिरसा चालयेद्भूयस्तुति कृत्वा तु मन्त्रवित् ||

जपशब्दा कुलं कृत्वा वेदध्वनिसमाकुलं |
वन्दिनि घोषसंयुक्तं स्त्रीणांगेयसमन्वितं ||

कौमार्यामङ्गलैर्युक्तं यतीनां तवसंयुतं |
स्वस्तिवाक्यं द्विजैर्युक्तं हिलिहिलाकारसंयुतं ||

संखकाहलसंयुक्तं विविधैर्वाद्यवादितैः |
पुष्पधूपाकुलैर्दीपैः चामरोत् क्षेपवीजितैः ||

आचार्ये नोद्धृतं देवं मूर्तिपैः सहसंयुतं |
कर्ता चैव समायुक्तं सखाये पूर्वकल्पितं ||

एवं चोद्धृत्य गन्तव्यं प्रासादस्य समीपतः |
प्रदक्षिण त्रयं कृत्वा द्वारस्थानकमानयेत् ||

अष्टांगार्घं प्रदातव्यं भद्रपीठ स्थितं शुभं |
मूर्तिपैश्चार्घदातव्यं स्त्रियः सर्वाश्चरोचनां ||

अक्षतं पतिना संहैर्ब्राह्मणैश्च कुशोदकं |

९५ब्)

भद्रपीठस्थितं कृत्वा द्वारगर्भान्तरे तु तं |
प्रासादञ्च यदापूर्वं तदाद्वारप्रवेशनं ||

प्रवेशे तु न चाधोर्द्ध तिर्यग्द्वारं स्पृशेत् क्वचित् |
स्पर्शनाच्च महादोषः कारकादेर्भवेदिह ||

तद्दिशा होमकर्तव्यं तन्मन्त्रेणैव सुव्रते |
तदेव दिशि कुण्डे तु तदाध्यक्षेण सुव्रते ||

शतमष्टाधिकं हुत्वा जपञ्चैव तथा भवेत् |
तस्य दानं प्रदातव्यं वाहनं तद्दिशोचितं ||

इभंच्छागं महीषञ्च दासौमकरमेव च |
मृगोविमानकश्चैव वलीवर्द्धा द्विजाधिपं ||

हंसं प्रत्यक्षतो दानमभावार्द्धेमददेत् |
एवं कृते भवेच्छान्तिः कारकादेस्तु भाविनि ||

आचार्योद्घाटयेच्छुभ्रं यत्पुरावस्त्रच्छादितं |
रेचयेत् कवचास्त्रञ्च यत् पूर्वन्तु निरोधितं ||

महापाशुपतास्त्रेण यत्पुरा कथितेन तु |
यन्त्रस्थं धारयेल्लिङ्गं मध्यान्मध्यं प्रसाधयेत् ||

सुचिह्नैर्लम्बसूत्रैस्तु मूर्तिपैश्च समावृतं |
यन्त्रस्थं भावयेत् सन्धार्यं यावत् प्रागुणभागतः ||

ध्यात्वाशक्तिमतः शक्तिं मनानात्व व्यवस्थितां |
ध्यानातीतान्तगं कृत्वा तस्मात् सृष्ट्या निवेशयेत् ||

स्थिरो भवति संस्थाप्य देवा ब्रह्मशिलामुखे |
स्वमन्त्रेण परं धाम ध्यात्वाकारणकारणं ||

तद्धर्मध्यानसंयोज्य चिदचेतसि विन्यसेत् |
विषुवे नैव योगेन चुम्बकः सुसमाहितः ||

पीठं निवेश्य तत् पश्चात् गन्धपुष्पादिभिर्यजेत् |
संरक्षपीठं लिङ्गन्तु चर्मास्त्रेणैव सुव्रते ||

पुनरागत्यहोतव्यं शतिको दोषशान्तये |
उत्पाताद्यभिघातार्थं यथाहोमं तथा जपं ||

पीण्डिकाम्बाधयेद्भूय पूज्यसंस्तुत्य पूर्ववत् |
मूर्तिपैश्चुम्बकैः सार्द्धं सहायैः कारकैः सहः ||

गीतवाद्यादिकं कृत्वा वन्दि वृण्दद्विजातिभिः |

९६अ)

ऊर्द्धाधस्तात् समानीय विधिना पूर्ववद्यथा |
प्रदक्षिण त्रयं कृत्वा द्वारस्थाने समागता ||

रोचनार्घाक्षतं दत्वा मूर्तिपैः चुम्बकैः सहः |
न संस्पृशेत् तथाद्वारं प्रवेश्या चैव यत्नतः ||

प्रवेशं लम्बसूत्राभ्यां वेदीलक्षणलक्षितं |
सम्यक् साध्यदिशाभागं दक्षिणामूर्तिसंस्थितः ||

प्रणालं उत्तरे कृत्वा क्रियास्थापनमारभेत् |
सूक्ष्मकालात्मकं वेद्य ऋतुकाले च वीक्षयेत् ||

देहे देही यथायोगंस्तथा ज्ञाने क्रियां न्यसेत् |
भोगो भोगी यथायोग युञ्जेत् ज्ञाने क्रियान्तथा ||

बोधक्रिया निविष्टं तु ज्ञेयं ज्ञानासृतं यथा |
सूर्येन्द्र विम्बयोर्यद्वदेकी भूता यथा कलां ||

तथात्रापि स्मरित्वा तु दृक्क्रिये संनिवेशयेत् |
देहवत् पिण्डिका ज्ञेया लिङ्गन्देही च कीर्तितं ||

भोगवत् पिण्डिका ज्ञेया लिङ्गभोगी च नान्यथा |
ज्ञानवत् पिण्डिका भद्रे ज्ञेयवल्लिङ्गमुच्यते ||

इन्द्रवत् पिण्डिकामत्ये सूर्यवल्लिङ्गमुच्यते |
क्रिया देहे वसं कल्प्य ज्ञानं देही च कल्प्यते ||

भोग्ये वहि क्रिया रूपं ज्ञानं भोगी वलक्ष्यते |
क्रियाज्ञाने च द्रष्टव्या ज्ञानं ज्ञेय च द्रव्यते ||

चन्द्रवत् क्रियवोधव्या सूर्यवत् ज्ञानमुच्यते |
ऋतुकन्येव बोधव्या क्रियाशक्ति वरानने ||

पुं वद्रागान्वितं ज्ञेयं ज्ञानशक्ति न संशयः |
पुं कन्या योगवत् ज्ञेयं दृक्क्रियासंनिवेशनं ||

अथ किम् बहुनोक्तेन दृष्टान्ता कुलितेन तु |
त्वमहञ्च यथा पूर्वं संयोगं स्थित हेतुकं ||

दृक्क्रिया तु तथा योगो धर्मिणः क्रिय हेतुकं |
त्वञ्च साक्षात् क्रियारूपा पिण्डीरूपा च या स्थिता ||

ज्ञानरूपमहमहभद्रे लिङ्गरूपेण यः स्थितः |
एवं संस्थापनं प्रोक्तं प्रासादे च सुरेश्वरि ||

प्रगुणे तु न चेत्तस्मिन् दिग्जातं कथितं प्रिये |

९६ब्)

गत्वाचार्येण होतव्यं स्वकुण्डे दोषशान्तये ||

अष्टोत्तरशतं हुत्वा जपं कृत्वा तु भावितः |
तद् दिग्देवतां हुत्वा तु चालयेत् प्रगुणान्नयेत् ||

प्रगुणे तु सुसंजाते प्रायचितन्तु होमयेत् |
शतं शतं जपं कृत्वा ततो निर्दोषतां गुरुः ||

तत्कालेनापि तत्काले तद्गुरो दक्षिणां ददेत् |
तद्वाहनानि तन्मूल्यं कृत्रिमं वाथ हेमजं ||

सम्पाताद्यभि घाताद्यैर्वक्रैर्दिक्भ्रान्तकैस्तथा |
अनेनैव तु दानेन दत्वा दोषैर्विमुच्यते ||

स्वभ्रसंधिन्ततः पूर्यवालुकः सूक्ष्मगालितैः |
तावत् पूर्यस्तु तत् सन्धिर्यावर्त्तोत्तानकं प्रिये ||

क्षारलोहमलैश्चूर्णैरालाचूर्णैः सुसूक्ष्मकैः |
शंखचूर्णं सुसंगृह्य क्षौमतैलविपाचयेत् ||

युक्तं पाकं ततः कृत्वा विसंधिन्तेन कारयेत् |
यथान विचलेत् तेन उदकाद्यभिघातः ||

तथासौमठनं कुर्यादन्यथा दोषमाप्नुयात् |
उदकं संधिगंछाधः प्रमादाद्यद्विजायते ||

सिद्धिहानि मनोद्वेगरोगो वाप्यथ पञ्चता |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन जलं प्रणालिगं शुभं ||

प्रणालाधः प्रणालञ्च शैलजम्वाथ दारुजं |
सुदृढं भाजनं कृत्वा दातव्यं जलनिर्गमं ||

प्रासादान्ते वृहत् खातं कूपवत् पट्टनिर्मितं |
ततो मूर्ति धरैः सर्वैः प्रागाद्यैश्चानुपूर्वशः ||

स्वस्वशान्तिघटे नैव अर्द्धार्द्धे नैव स्नापयेत् |
स्वकशान्ति घटार्द्धेन चुम्बकः स्नानमाचरेत् ||

पुनः पश्चाद् विभागेन देशिकः स्नापयेच्छिवं |
मधुस्नानं पुरा कृत्वा जलस्नानमतः परं ||

क्षीरस्नानं ततो भूय उदकं तदनंतरं |
दधिस्नानं पुनः कृत्वा जलस्नानं विधीयते ||

घृतस्नानं पुनर्भूय जलस्नानमतः परं |
मधुस्नानं पुराकृत्वा जलस्नानं मनन्तरं ||

खण्डैः संस्नापये भूय स्नापयेदुष्णवारिणा |

९७अ)

रूक्षेण पुनरुद्वर्त्य गड्डुकान्दापयेद्वहून् |
सामान्यविधिरेवोक्तं पञ्चगव्यादिमज्जनं ||

विशेषं चेतदा भद्रे स्नानं पञ्चामृतं पुरा |
क्षतजेन पुनः स्नानः स्नानं गंधतोयमतः परं ||

जलान्तरान्तर स्नानं हृन्मन्त्रेण च सुव्रते |
स्नानं कृत्वा न्यसेत् मन्त्रान् यथात्मनि समीहितान् ||

अनन्ताद्यन्तु शक्त्यन्तं सामान्ये चासने न्यसेत् |
विशेषं वाथप्रेतांतं स्वशास्त्रप्रविवेदितं ||

मूर्तिवक्त्रांगसंयुक्तं मूलमन्त्रं न्यसेत् प्रिये |
ज्ञानशक्तिं न्यसेत् प्राज्ञा वृत्तभागे तु मूर्तिवत् ||

तत्परत्वेन मूलं तु मन्त्रं चैव सुरेश्वरि |
क्रियाशक्तिं न्यसेत् पीठे प्रेतरूपं च सोच्यते ||

मन्त्रग्रामं तु ग्रामन्तु विन्यस्य ददेच्चैवाष्टपुष्पिकां |
ततः सान्नैध्य हेत्वर्थं स्नानं विविधमाचरेत् ||

ततः चन्दनगन्धाद्यैः कुंकुमैश्च विलेपयेत् |
पूजां कृत्वा सुशोभाढ्यां चित्रवस्त्रेण भूषयेत् ||

हेमालङ्कारकैर्भूष्यं गुग्गुलाद्यैश्च धूपयेत् |
दीपैः शोभामतः कृत्वा नैवेद्यं विविधं ददेत् ||

भक्ष्यं विविधभोज्यं वा लेह्यम्वा चोष्यमेव वा |
पेयं वाथप्रदातव्यं सामान्यम्वाथ सुन्दरि ||

विशेषं वाथ दातव्यं नैवेद्यं विविधं प्रिये |
अष्टादशविधैः मीनैर्मांसैश्चैव द्विरष्टभिः ||

फलजैः पुष्पजैर्मद्यै गुडजैः पुष्पजैर्ददेत् |
गीतनृत्योत्सवैर्देवि घंटाडमरु नादितैः ||

दिवारात्रोत्सवैर्दिव्यैर्भूयेद्विन(?) चतुष्टयं |
पुष्पधूपादि नैवेद्य ताम्बूलादि प्रदापनतः ||

सामान्ये वाचमेन्नित्यं हस्तपादादि क्षालनं |
विशेषेनाचमेन्मंत्री नमौचेच्चरणादिकं ||

यतोद्व्यर्थञ्च समान्यं द्वैताद्वैतविदुर्वुधाः |
विशेषैकार्थसंज्ञेयं केवला द्वैतलक्षणं ||

९७ब्)

रात्रोजागरदानञ्च गेयनृत्यस्तु वादितैः |
महोत्सवैर्दिनान्येव सामान्ये वाथ कारयेत् ||

दिवाऽनिवारितसत्रं दीनानाथोंश्च दापयेत् |
विशेषं चेत्तदा वीरैर्योगिनीकारकैः सह ||

वीरभोज्यान्नपानाद्यं दिवान्ते निशि वा चरेत् |
नृत्यगेय सवाद्यैश्च दिनान्येवं महोत्सवं ||

चुम्बको मूर्तिपैः सार्द्ध त्रिकालं होमयेद् दिवा |
सदा वा द्रव्य भावाच्च होमसार्द्धत्रिकोविधिः ||

चतुर्थेहनिसप्राप्ते चुकः सुसमाहितः |
चतुर्थी होमयेत् प्राज्ञा ज्ञात्वा द्रव्यवलावलं ||

शतं वाथ सहस्रम्वा मूर्तिपैः सह संयुतः |
नैवेद्य भक्ष्यभोज्यानि लेह्यचोष्याणि यानि तु ||

सर्वायनयनं कृत्वा पूजायनयनन्तथा |
कुमार्या भ्रातृपुत्राणां प्रवत्यानाथदुष्णिता ||

नैवेद्यञ्च प्रदातव्यं भक्षणायनसंशयः |
दिव्यपुष्पप्रदातव्यं धारणायविपश्चिता ||

न निर्माल्यं विनिर्दिष्ट यतश्चण्डैश्वरम्विना |
अतो निर्दोषमेवोक्तं भक्षणे धारणेपि वा ||

दाने वा ग्रहणे चापि सामान्यवाथ सुव्रते |
विशेषसन्निधो यस्मात् तस्मात् युततरास्तुते ||

सिद्धिमुक्ति कराणुभ्यश्चरुके च यथा मता |
ततः सन्माजं कृत्वा स्नाप्य देवं यथोचितं ||

विविधैः पूर्वनिर्दिष्टैः गन्धतोयादिभिः प्रिये |
यथोचितात्मभिर्द्रव्यैः पूजयेत् सुसमाहितः ||

गन्धपुष्पादिकं गृह्य दिग्वलिञ्च समाहरेत् |
आचम्यागत्य भूयस्तु दक्षिणामूर्तिसंस्थितः ||

सामान्ये चैव लिङ्गे तु विद्विशेषं विसर्जयेत् |
स्वयागश्चैव योन्यस्तस्तदात्मस्थञ्च कारयेत् ||

लिङ्गे मूर्तौ न्यसेच्चण्डं चण्डक्रोधेति विश्रुतः |
तदुत्थमिति तं ध्यात्वा ज्ञानमूर्त्यात्मगातु या ||

९८अ)

ज्वालाजटालदुःप्रेक्षे दंष्ट्रालो विकृताननः |
शरत्कुन्देन्दु धवलं क्रोधचण्डो विनिःसृतः ||

स्वयमेव महेशस्तु अमूर्तौ मूर्तिमागतः |
विचिन्त्यचण्डरुद्रन्तु क्रोधन्देवाद्विनिर्गतः ||

मत्कील्य(?) च तत्माने लिङ्गादीशे निवेशयेत् |
सपुष्पेणैव देवेश मुद्रासंहारकेन तु ||

निवेश्यैवं पुनर्भूयः पीठादीशे च कल्पयेत् |
अनन्ताख्या तु या शक्तिः सा चलाचलरूपिणी ||

पात्ररूपा च द्रष्टव्या चण्डस्यासनरूपिणी |
तदासन प्रकल्प्यादौ चण्डमूर्तिन्निवेशयेत् ||

सविसर्गकथाख्येन ओं नमश्चादिरन्ततः |
मूर्तिमन्तसमुद्दिष्टः केवलम्वासनं भवेत् ||

तदेवस्वरदीर्घैस्तु षडङ्गानि प्रकल्पयेत् |
स्वरै ह्रस्वैः प्रयुक्तन्तु पञ्चवक्त्रञ्च कल्पयेत् ||

क्षौमिति मूलमंत्रस्तु स्वयञ्चण्डेश्वरं परं |
तत् स्थाने कृष्णरूपं तु चतुःकरसुभासुरं ||

ध्यातव्यं देवदेवेशे पूर्वं वै शिवनिर्मितं |
गन्धपुष्पादिभिः पूज्य तद्धर्मास्त्रेण रोधयेत् ||

होमं कृत्वा ततः पश्चाच्चण्डेश्वरविकल्पना |
तद्दिशावलोकयेद्भूयः प्राकारस्यान्तसन्निधौ ||

आगारं कल्पयेत् तत्र ऐष्टं वाप्यथ शैलजं |
दारुजं मृन्मयं वाथ सुगुप्तं चैव कारयेत् ||

प्रागाधारा तु या शक्तिः स्थिरत्वं तत्र कल्पयेत् |
तदासनं प्रकल्प्यादौ न्यसेच्चण्डं तु सुस्थितं ||

स्थाप्य चण्डं समाचम्य प्रायश्चित्तन्तु होमयेत् |
स्नापयित्वा पुनर्देवं लिङ्गसाधारणं यजेत् ||

साधारणञ्च वक्त्राणि षडङ्गानि प्रकल्पयेत् |
साधारणं त्रयोदेवा त्रिभागे तु विकल्पयेत् ||

ब्रह्मभागे तु ब्रह्माणं पार्थिवन्ते विकल्पयेत् |
विष्णुभागे स्वयं विद्यान्ते चैव कल्पयेत् ||

रुद्रभागे स्वयं साक्षात् ज्ञानशक्त्या तु कल्पयेत् |
एवं विकल्पयित्वा तु हुत्वासप्ताहुतिं वुधः ||

९८ब्)

ओं शिवाय स्थिरो भव स्वाहा | ओं शिवाया प्रमेयो भव स्वाहा | ओं शिवाय 
बोधो भव स्वाहा | ओं शिवाय नित्यो भव स्वाहा | ओं शिवाय व्यापको भव 
स्वाहा | ओं शिवाया विनस्वरो भव स्वाहा | ओं शिवाय परितृप्तो भव स्वाहा | 

आत्मार्थे वा विशेषे वा तदा चण्डेश्वरं न हि |
तदुत्थं तद् वियोगं वै कल्पना नैव कारयेत् ||

भैरवं लिङ्गमेवोक्तं भैरव त्वात् प्रतिष्ठितं |
किन्तु स्थानं प्रकल्पीत निर्माल्य स्थान हेतुकं ||

किन्तु चण्डेश्वरोनोवा स्वयोगे वर्जनञ्च तत् |
न वर्जयेद् विशेषञ्च होमं चातुर्थकं न हि ||

अतो निर्माल्यजो दोषो न भवेत् तत्र सुव्रते |
नैवेद्य भक्ष्यभोज्यानि गन्धपुष्पाणि यानि तु ||

तान्यशेषं सदा वापि न निर्माल्यं च दोद्भवं |
चण्डेश्वरस्य ते नैव न दोषो दानलंघने ||

भक्षणे धारणे वाथ पूततां नयते भृतं |
विशेषसन्निधो यस्माच्चादिमध्यान्तकल्पितं ||

तस्मात् सिद्धि कराणुभ्यश्चरुकं तन्नसंशयः |
न दद्याद्गानलाग्निभ्यो दद्यात् समय पुवके ||

तत्रापि सप्त चाहुती भैरवायेति पातयेत् |
तद्गुणेन समायुक्ताः स्वाहान्तः प्रणवादिकाः ||

पुनः प्रविश्य चान्ते तु चुम्बकः सुसमाहितः |
देवस्यैशान दिग्भागे स्थित्वा वै जयते शतं ||

महापाशुपतास्त्रं तु विधिच्छिद्रनिवारणं |
ऊनातिरिक्तकर्मञ्च पूर्णं कुर्याद् विधिं सदा ||

एव पाशुपतं जप्त्वा पठेच्छ्रावणकं पदं |
क्रियाकालेथ हे नाथ यागकर्म कृताकृतं ||

पूर्णं स्वशक्तिसंयोगात् करो तु परमेश्वरः |
ततः शान्ति घटार्द्धैस्तु चुम्बको मूर्तिपैः सह ||

कर्तारं स्नापयंत्येते तद्वर्गा मोक्षयन्ति च |
दीक्षानिर्वाणिकाया च प्रोक्षणाद् भवते स्फुटं ||

९९अ)

स्नापयित्वा ततो भूय कंकणं हेमजं शुभं |
दक्षहस्ते तु दातव्यं दर्भजं चाप्यसम्भवे ||

तेन तस्य प्रतिष्ठाख्यं फलं सम्यक् समर्पितं |
भवते कारकस्यैव यथाशास्त्रस्य निश्चयः ||

स्वकः शान्ति घटश्चैव पुनः पूर्व शिवं न्यसेत् |
शिवतीर्थं च तत्कल्प्य सिञ्चेद्वस्त्रशतं भुवि ||

निर्वाणार्थ तद्वर्गाणां मुक्त्यर्थं तीर्थकल्पना |
शिवतीर्थं समन्तान्तु शतहस्त प्रमाणतः ||

तस्मिन् स्थाने च ये सत्यः सन्यासेन म्रियन्ति वा |
त्रिनेत्राः शिवतुल्यास्तु शिवलोकमवाप्नुयात् ||

तस्माद् सत्य शिवं पूज्य प्रणम्याष्टाङ्गदण्डवत् |
जानुभ्यामवनी गत्वा स्तुति पूर्वं नमेद् गुरुः ||

प्रदक्षिण त्रयं कृत्वा पुनः कर्तृसमन्वितः |
प्रणम्य च पुनर्भूयो यायाद्वै यागमण्डपं ||

प्रतिष्ठा पीठमध्ये कर्ता आसन कल्पयेत् |
सिंहासन शिविं वाथ द्विजनिर्मित हेमजं ||

रौप्यजं ताम्रजं वाथ लोहजं दारुजावपि |
चेत्रजं चर्मजं वाथ वस्त्रजं वा पटा वृतं ||

पादौ गृह्य गुरोश्चैव प्रसादी कृत्य यत्नतः |
विश्राम्यतं मुखासीनं मूर्द्धादौ पादयोन्ततः ||

जानुभ्यामवनी गत्वा प्रणम्य च गुरुन्ततः |
चन्दनाद्यैश्च संलिप्य दिव्यपुष्पैश्च पूजयेत् ||

दिव्यवस्त्रयुगं सिद्धं दिव्यधूपैस्तु धूपयेत् |
हेमालङ्काररत्नैश्च वस्त्रे भाश्वैश्च धेनुकैः ||

विषयग्रामभूमेभिर्भृत्य कन्यादि वाहनैः |
धान्यादि सस्यसंहातैर्महीषी चोरणादिकैः ||

प्रभूतैर्दक्षिणैर्दिव्यैर्गुरुसंतोष्य यत्नतः |
गुरोर्गौलक्षणोद्धारे स्वभ्रलेपे हिरण्यकं ||

चलने रथयात्रायां भूरत्नञ्च प्रदापयेत् |
तदन्ते वन्द्याः पूज्यस्तु दक्ष्यमूर्तिधरास्तथा ||

स्थापकार्द्धार्द्ध तुल्या तु दक्षिणा परिकीर्तिता |

९९ब्)

सुभ्रेषां मूर्तिपानाञ्च समं दानमुदाहृतं |
साधकानां तदंशं तु हीनं दद्याद् वरानने ||

पुत्रकानां तदर्द्धं तु तदर्द्धं समयीषु च |
तत्पादूनं द्विजानां तु सहायानां तदर्द्धकं ||

तदर्द्धवन्दिवृन्दानां भण्डानाञ्च तदर्द्धकं |
यथाशक्त्या प्रदातव्यं दिनान्धकृपणैष्वेपि ||

स्वगोत्रस्त्रीकुमारीणां मानयेत् भृत्यवान्धवान् |
वन्धनस्थाण्च मोक्तव्यान हिंसेत् प्राणिन प्रिये ||

भोजयित्वाग्रतो दानं विविधैर्भोजनैः प्रिये |
भोजयेच्चुम्बकाद्यांश्च विशेषैः भोजनैः शुभैः ||

सर्वकामान्ततो दद्याद्वलिम्वै सार्वकामिकं |
तस्मादादौ शिवं पूज्य प्रणम्य च गुरुं ततः ||

फलानुमोदनार्थाय विज्ञप्तिं कुरुते प्रिये |
तत्प्रसादाच्च हे नाथ सर्वमेतत् प्रदर्शितं ||

तस्यानुमोदना भूयो गुरुश्चैवानुमोदयेत् |
मत्प्रसादात् समस्तं हि पूर्णलिङ्गात्मकं फलं ||

यदिष्टसाधन वापि तत्सर्वं चानुमोदयेत् |
मलस्यान्तर्गते भानौ ये दृष्टास्तु सरेणवः ||

यावद्दार्थी ष्वकास्मानां लिङ्गवेदीध्वजादिषु |
प्रमाणं तावत् तल्लोके स्थानास्थानात् परं व्रजेत् ||

पिण्डान्ते ब्रह्मलोकन्तु प्रथमं याति कारणः |
भोगान् तात्कालिकान् भुक्त्वा यात्यन्ते निष्कलन्ततः ||

पूर्वापरकुलोद्धार्य द्विपक्ष्यैकसमन्वितं |
पुष्कलञ्च धनन्दद्यात् पत्नीपुत्रसमन्वितः ||

आत्मानं गुरवे चैव स्वपुण्यं विनिवेदयेत् |
ततः तुष्टो गुरुः श्रीमान् शिवतत्व मनुस्मरन् ||

संपूर्णं तत्समं कृत्वा वामहस्तेन पूजयेत् |
गन्धपुष्पादिभिर्मन्त्री तच्छिरासतदर्घयेत् ||

ततस्तु भावितात्मा च प्रणम्य च पुनः पुनः |
तदिच्छायानुवर्ती च यावज्जीवन्तु वर्तयेत् ||

प्रतिष्ठा कथिता धन्या स्थिराणां लिङ्गरूपिणां |
चलानाञ्च तथैवेह कथयामि तवाधुना ||

१००अ)

पिङ्गलोमते प्रतिष्ठापटलः ||


भैरव उवाच ||

अथापि संप्रवक्ष्यामि प्रतिष्ठाया चलस्य तु |
द्विविधं तत्समाख्यातं सा पीठं पीठपिण्डितं ||

पृथक् पीठं सपीठञ्च तत्समं पीठपिण्डितं |
तत्समं द्विविधं भद्रे पूरितोत्कीरितं तथा ||

जातपीण्डितलोहानां सिक्थकैर्भरितं मतं |
स्फाटिकं मणिमुक्तं च प्रवालं रत्न पञ्चकं ||

स्वयोनोत्कीरितं चैव श्रेष्ठंतजातपिण्डितं |
स्वयोन्यभावतस्तेषां स्फाटिकाद्यं यदा भवेत् ||

हैमाद्यैलोहजैः पीठं पृथक् कृत्वा प्रतिष्ठयेत् |
मण्डपो द्विविधस्तेषां यागाख्यं स्नानमण्डपं ||

पूर्वे च लक्षणो द्वार प्रोक्ता येषां हितास्तुते |
लोहजांतरिमानान्तु लक्षणैः सहनिर्मितं ||

अतो न प्राप्तस्तेषां हि तृतीयो मण्डपः प्रिये |
मणिमुक्तप्रवालानां नेष्टं यतोर्चि सन्निधः ||

स्थितोपि देवता सूर्यश्चन्द्रश्चन्द्रोधनाधिपः |
विष्णुब्रह्मा तथानागा वरुणोवायुयमस्तथा ||

पितरः पावकश्चैव रुद्रश्चैवाधि देवताः |
सूर्यकान्ते स्थितः सूर्यश्चन्द्रकान्ते तु चन्द्रमाः ||

वज्रे वै देवराजस्तु वैडुर्ये तु धनाधिपः |
इन्द्रनीले स्थितो विष्णु पुष्परागे तु राक्षसाः ||

पद्मरागे स्थितो ब्रह्मा प्रवाले च हुतासनः |
मौक्तिकैवरुणश्चैव स्फटिके शङ्करस्तथा ||

वायुर्मरकते चैव नागामाणिक्य जातिषु |
महानीले पुनश्चैव सदा तत्र व्यवस्थितः ||

तेनातिकान्तिजानां तुनोत् किरेत् लक्षणं वुधः |
तथापिस्तपनागारे पूर्ववत्स्नपन क्रिया ||

पञ्चगव्यादिकं स्नान पञ्चादिता दिवा प्रिये |
निर्निर्ज्य पूज्यसंगे यै विविधैर्दिजवन्दिभिः ||

विविधैवाद्यसंयुक्तैः कुमारीपतिभिस्तथा |
सूयमानं नयैद्याग मण्डपं कुण्डसंयुतं ||

१००ब्)

योगपीठं तु मध्ये तु चतुर्हस्तसमन्वितः |
उच्छ्रयाष्टाङ्गुलं भद्रे नाधिकं नाणुकारयेत् ||

सर्वेषां चललिङ्गानां मण्डपैकादशः करः |
हस्तमात्रं भवेत् कुण्डं किन्तु संख्या च पूर्ववत् ||

लक्षणं च तथा भद्रे दिग्विदिक्षु व्यवस्थितं |
धारिका तोरणं चैव यद्वदादि मुदाहृतं ||

दिक्पालानां तथान्यस्य कलसांश्च ध्वजांस्तथा |
द्वारपालांस्तथा न्यस्य कुंडाष्टौ मूर्तिपांस्तथा ||

सुवेश्याद्यन्तथात्मानं पूर्ववत् मूर्तिपांस्तथा |
सुदिने ऋक्षवारे च तथा चैवाधिवासनं ||

पद्यात्मनो भवेल्लिङ्गं चलाख्यं चैव सुव्रते |
मण्डपे च प्रतिष्ठा वै तदात्रतांत्रिका क्रिया ||

समान्ये चललिङ्गे च क्रियासामान्यपूर्ववत् |
त्रितत्वाध्वान व्याप्तिश्च होम्यामूर्तीश्चरात्मभिः ||

पूर्वजेन विधानेन ज्ञात्वा द्रव्य वलावलं |
क्रियां पूर्वे च निष्पाद्य ततोस्थापनमाचरेत् ||

पृथक् पीठं न्यसेत् पीठे ध्यात्वा ज्ञानक्रिये तथा |
जातपीठे तथा किंतु अनानात्वव्यवस्थितं ||

होमादिकां क्रियां कृत्वा पृथक्त्वेन तु कारयेत् |
व्यापिन्यो धारशक्तिर्या ततःस्थं मासने क्वचित् ||

लिङ्गमूलप्रदेशे तु पीठ चैव तु विन्यसेत् |
शक्तित्रयञ्च द्रष्टव्यं मनन्तक्रियबोधया ||

चलस्थिरं यतो ह्येतच्चललिङ्गमतोच्यते |
मन्त्रन्यासं तथान्यस्य वक्त्रान्मान्यात्मनस्तया ||

सुविन्यासं तथा कृत्वा गन्धपुष्पादिभिर्यजेत् |
स्वेष्टं यदा तदा न्यास्य कुर्याद्वै विसर्जनं ||

निसा तदा प्रतिष्ठा च तत्काले वीरभोजनं |
तदुत्थैश्चरुकैर्दिव्यैः सर्वभक्षादिसंयुतैः ||

सर्वान्नसहितैर्दिव्यैः सर्वमांसादिसंयुतैः |
सर्वासवादिसंयुक्तैः सर्ववीरसमन्वितैः ||

सर्वयोगिनिसंहैश्च नृत्यगेयमनोत्सवैः |
नयेन्निशांसमस्ता हि प्रतिष्ठान्ते च सुव्रते ||

१०१अ)

सामान्ये वा चले लिङ्गे दिवावास्थापनं हितं |
स्वविद्याङ्गम्विसर्जाथ तन्माणुन्यसेत् प्रिये ||

किन्तु चण्डेश्वरो नैव चललिङ्गे तु सर्वदा |
नात्र चतुर्थिका होमो न द्वैतं कल्पयेत् प्रिये ||

नावाहनं विसर्जनं मन्त्रस्यास्यैव सर्वदा |
नास्यनिर्मल्यजा दोषो दाने वा लंघनेपि वा ||

भक्षणे धारणे वापि चरुके च हि सर्वदा |
स्वेष्टवान्यस्य यद्दत्तं चरुकं तं न संशयः ||

तत् प्रासायत् स्वयं प्रज्ञा नान्यस्मैव प्रकल्पयेत् |
न दद्याङ्गा जलाग्नि दद्यात्वै नरकं व्रजेत् ||

प्रनुतं यागकाले तु नैवेद्यं यदि सुव्रते |
तदा वै भ्रातृपुत्राणां भगिनीष्वथ दापयेत् ||

तद्गड्डुका प्रदाने च पूजाकाले तु प्रदापयेत् |
प्रागासनं प्रतिष्ठाप्य पत्रपुष्पैर्यथाहितं ||

पीठे वा स्थंडिले वापि पक्वे?ष्टेशिलेथ वा |
मण्डले चापि यष्टव्यं न तु भूम्यां कदाचन ||

अभावादथवस्त्रार्द्धं स्थिते वाथकरण्डके |
स्वपरिग्रहलिङ्गं तु लोकानां नैव दर्शयेत् ||

यागेश्वरञ्च सामान्यं यागे चैव तु पूजितं |
लोकानान्दर्शयेत् प्राज्ञः सत्वानुग्रहहेतुकं ||

दीक्षाकाले च देवेशे शिष्यसंकारकर्मणि |
स्थापयेद्गुप्तगोप्यञ्च मुद्गकेथकरण्डके ||

फरुके वाथवेक्किणि वेत्रजेथ करण्डके |
दानादिकं यथापूर्वं चुम्बुकादेस्तु दापयेत् ||

वन्दनं पूजनं चैव कर्तश्चैवानुमोदनं |
वलिदानफलञ्चैव प्रतिष्ठाप्य समर्पणम् ||

पूर्ववत् सर्वमेवं तु विधिमेनं समाचरेत् |
एवं सर्वसमासेन चललिङ्गस्ययो विधिः ||

कथितन्ते वरारोहे यथाशास्त्रस्य निश्चयः |
इदानीसंप्रवक्ष्यामि मुखलिङ्गे तु यो विधिः ||

मुखलिङ्गे प्रतिष्ठाया साधना तव कथ्यते |
पूर्ववत् मण्डपस्तेषां त्रयं चैव प्रकल्पयेत् ||

१०१ब्)

स्नानादिकं विधिं कृत्वा पूर्ववत् स्नानमण्डपे |
आनयित्वा ततो भूयो लक्षणे द्वारमण्डपे ||

निनिर्ज्य पूज्यसंगे यैर्दृगुन्मीलनमाचरेत् |
आचार्योन्मीलयेच्चक्षु पुराहेमशलाकया ||

शिल्पी चैव ततः पश्चाच्छस्त्रेणैवोत्कीरेच्छनैः |
मृत्युजिन्मंत्र भृन्मंत्रीमधुनाज्येन पूरयेत् ||

भद्रपीठस्थितं कृत्वा वाद्यगेयादिकोत्सवैः |
रथस्थं यंत्रित कृत्वा नगरान्त प्रदक्षिणं ||

प्राक्तनेन विधानेन यागमण्डपमागते |
अष्टाङ्गार्घ निवेद्याथ पूर्ववच्चाधिर्वासयेत् ||

पीठं तृखण्डशः कृत्वा तत्वन्यासम्त्वतोच्यते |
मध्ये सदाशिवं न्यस्य प्रागीश्वरं तु विन्यसेत् ||

आग्नेययां विन्यसेद् विद्यां याम्ये मायां च विन्यसेत् |
नैर्-ऋत्यां कालतत्वन्तु वारुणे नियतीं न्यसेत् ||

रागतत्वन्तु वायव्यां भूतत्वं सौम्यगोचरे |
प्रधानं त्वीशदिग्भागे पूर्ववत् मूर्तिशाधिपाः ||

न्यस्तव्यास्तु वरारोहे मूर्तिशक्ति समन्विता |
पञ्चब्रह्मन्यसेद् भूयमद्याप्येवामसौम्यगे ||

दक्षिणे घोरराजानं पूर्वे तत् पूरुषं न्यसेत् |
इशानं मध्यतो न्यस्य ततः शययादि कल्पना ||

किन्तु सययापरिदेवि भद्रपीठस्थितं तु तत् |
उभ्रञ्चैव तथा भद्रे होमयेच्चानुपूर्वशः ||

कुण्डाष्टकविधानेन मूर्तिपैः सह चुम्बकैः |
त्रितत्वकपना तद्वत् किंतु वृत्तेनाथा भवेत् ||

सदाशिवं न्यसेत् तत्र पंचवक्त्र महातनुं |
एकत्रिचतुर्वक्त्राणां सामान्यविधिमाचरेत् ||

द्विदलापिण्डिका चैव तथा तामधिवासयेत् |
एवन्निवर्तयित्वा तु क्रियाहोमजपादिकं ||

नीत्वा प्रासादमध्ये तु पूर्ववत् स्थापनमाचरेत् |
स्थापयित्वा ततोनाथं रोपये द्विदलां क्रियां ||

कीलकैः सन्धितां कृत्वा निर्विष्टः पूर्वजैर्द्धनैः |
योनिमध्ये दलं संध्यः करालैः पूर्वनिर्मितैः ||

१०२अ)

पञ्चगव्यादिभिः स्नाप्य गन्धपुष्पादिभिर्यजेत् |
होमं चातुर्थिकं कृत्वा चण्डकल्पनवा प्रिये ||

स्वविद्यांगं विसर्ज्यार्थ न्यसेद् ब्रह्मान्यनुक्रमात् |
अनन्तासनं प्रकल्प्यादौ धर्मज्ञानं तथैव च ||

वैरागैश्वर्यकं न्यस्य अधर्माज्ञानकं न्यसेत् |
अवैराग्यं तथान्यस्य अनैश्वर्य तथैव च ||

अधस्थदनकं न्यस्य च्छदनोर्द्धन्तथैव च |
पद्मोपरिसुविन्यस्य वामाद्याः शक्तयो न्यसेत् ||

विल्वीचाद्यास्तथा न्यस्या मूर्तिवद्वृत्तकल्पना |
क्रिया तु पीठमेवोक्तं पीठचासन उच्यते ||

आसनात् क्रिया निष्पत्तिः क्रिया हि फलदा यतः |
प्रणवेन समस्तं हि आसनं कल्पयेत् प्रिये ||

अत्रासीनः सुरेशानो मूर्तिभूतः स्वयं प्रभुः |
सद्यमष्टकलायुक्तं न्यसेद् वक्त्रे तु पश्चिमे ||

त्रयोदशकलावामं सौम्यवक्त्रे तु विन्यसेत् |
घोरं चाष्टकलोपेतं दक्षवक्त्रे तु विन्यसेत् ||

चतुष्कलं नरन्देवि पूर्ववक्त्रे तु विन्यसेत् |
इषं पञ्चकलं वृत्ते मध्योर्द्धे चैव विन्यसेत् ||

अघोरो हृदयं तस्य शिरस्तत् पुरुषोच्यते |
इशानश्च शिखातस्य वामोवर्म उदाहृतः ||

अस्त्रं वै सद्य देवस्तु ज्ञानशक्तिस्त्रिलोचनं |
सामान्येन तु विन्यस्य गन्धपुष्पादिभिर्यजेत् ||

विशेषं चेतस्व शास्त्रे च संज्ञाभिः प्रविवेचितैः |
आसनाद्यञ्च देवेशे वक्त्रांगानि च लोचनं ||

पूर्वापरमुखं चैव स्थापयेत् तच्चतुर्मुखं |
प्राङ्मुखां प्राङ्मुखं त्रिमुखञ्चैव सद्य वक्त्रं उदान हि ||

पश्चान्मुखे त्रिमुखे वा नरवक्त्रं न कारयेत् |
प्राङ्मुखं चैक वक्त्रं च तदा नर विकल्पना ||

आप्ये सद्यैक वक्त्रञ्च कल्पितव्यं न संशयः |
शेषाणि तद्दिशापाद्य वक्त्राणां चैव कल्पना ||

स्थिराद्यहुति सप्तं च होमयित्वा तु भाविनि |

१०२ब्)

दिग्वलिं च ततो दत्वा दानभोज्य पूर्ववत् |
वंद्यपूजानुमोदञ्च तथा फलसमर्पणं ||

एतन्ते कथितं सर्वं व्यक्ताव्यक्तस्य यो स्थितिः |

भैरव उवाच ||

प्रतिमाव्यक्तरूपाणां प्रतिष्ठायाधुनोच्यते |
मण्डपाः पूर्ववत् कार्या त्रयश्चैव न चित्रिते ||

चित्रिते च द्वयं कार्यं लक्षणोद्वारसंयुतं |
दारुजं पट्टजं चैव चित्रितं तन्नसंशयः ||

शैलजं लोहजं चैव चित्रहीनं सदा भवेत् |
सदा स्नान क्रिया तेषां चित्रिते च सदा न हि ||

हस्तैकादशचादौ तु सप्ता विशांत सुव्रते |
मण्डपाः पूर्ववत् कार्या द्वारहस्त कृतात्मना ||

धारिकास्तोरणं चैव पूर्ववत् परिकीर्तितं |
एकत्रिंशत् करेणैव मण्डपः कन्यसः प्रिये ||

महाप्रतिमकल्पानां मन्तात् कथितं प्रिये |
दशसप्तकराश्चैव धारिकास्तोरणैः सह ||

चत्वारिंशत् करैकेन मण्डपो मध्यमः स्मृतः |
एकोन विंशद्वस्तास्तु धारिकास्तोरणम् भवेत् ||

महाप्रति समध्यस्य कथितस्तवनान्यथा |
एकपञ्चाशद् हस्तेन मण्डपश्चोत्तमः प्रिये ||

एकविंसत् करेणैव धारिकास्तोरणानि च |
पंच षट् सप्तहस्त तु रोपणं चानुपूर्वशः ||

पीठमध्ये प्रकर्तव्यं त्रिपञ्चकरकन्यसे |
षोडशांगुलमुच्छ्रेधं समन्ताद् दर्पणे वहि ||

मध्यमो विंशद्धस्तेन विंशांगुलसमुच्छ्रयं |
पञ्चविंशत् करेणैव पीठं चैवोत्तमं भवेत् ||

हस्तमात्रोच्छ्रयं भद्रे कुण्डद्विकरकं न्यसेत् |
मध्यमे त्रिकरं चैव चतुर्हस्तोत्तमे कुरु ||

रूपं तेषां च संख्यां च पूर्ववत् परिकल्पयेत् |
प्रतिमा सैलजादीनां मण्डपे स्नानसंज्ञके ||

पूर्ववस्नपनं कृत्वा नेतव्यालक्षणात्मके |
निर्नीज्यपूज्यसंगेर्यैर्नेत्रान्मीलनमाचरेत् ||

पूर्वजेन विधानेन चुम्बकस्सह शिल्पिभिः |
चित्रभानां तथैवेह दृगुन्मीलनकं भवेत् ||

१०३अ)

मसिनामर्दितां कृत्वा लेखन्या च समुद्धरेत् |
किं तत्र न पूर्येतमधुनाज्येन भाविनि ||

मृत्युजिन्मन्त्रराजेन अन्तरीक्षे च कल्पयेत् |
भद्रपीठस्थितां कृत्वा रथस्थां च सुयंत्रितां ||

पूर्वजेन विधानेन नगरान्तः प्रदक्षिणं |
यागमण्डपमानीय कृतस्वस्त्यादि मङ्गलैः ||

अष्टाङ्गार्घं निवेद्याच्च प्रणवेनावतारयेत् |
उक्तानुक्तं तु यत्किञ्चित् तत्सर्वं प्रणवेन तु ||

शययादिकं ततः कल्प्यप्राङ्मुखं यत्र कल्पना |
पीठस्य पश्चिमे भागे सारदारुमयं हि सः ||

कीलकद्वयरोप्यञ्च तिर्यगेका च पट्टिका |
पश्चिमाभिमुखं वाथ प्रसादे पश्चिमा मुखे ||

नोर्द्धस्थं धारयेत् तत्र भद्रपीथस्थितं महत् |
प्राङ्मखे च वरारोहे प्रतिमा चापि वासयेत् ||

द्विहस्ताधस्तु व्यक्ताना सुभ्रं चैवाधि वासयेत् |
पीठं त्रिखण्डशः कृत्वा तत्व न्यासस्ततोच्यते ||

सदाशिवस्य देवस्य निधनीशस्य भाविनि |
श्रीकण्ठस्य च रूपस्य महादेवस्य सुव्रते ||

भैरवे विघ्नराजस्य षण्मुखस्य च भृंगिनः |
चामुण्डादेश्च दुर्गाया गौर्यादीनां च या मता ||

नाथमध्यादितः कृत्वा न्यसेत् तत्वान्यत्र क्रमात् |
मुखलिङ्गविधानेन मूर्तिशक्त्यन्तकं न्यसेत् ||

केशवस्य तु रूपस्य न्यास तत्व मतोच्यते |
विद्या माया कलाकालनिपत्यशुद्धविद्यया ||

रागं च पुरुषं चैव प्रधानञ्च न्यसेत् क्रमात् |
एकमूर्तिर्भवेद्विष्णुब्रह्मादीनाम्वरानने ||

अष्टमूर्त्यादिकांश्चैव कल्पना चैव कारयेत् |
ब्रह्मरूपस्य देवेशे तत्वन्यासमतोच्यते ||

प्रधानं मध्यतो न्यस्य त्रैगुण्य पूर्वतो न्यसेत् |
हंकार पावके न्यस्य दक्षिणे बुद्धिसंज्ञकं ||

नैर्-ऋत्यान्तु मनोन्यस्य बुद्धीन्द्रियाणि वारुणे |

१०३ब्)

तिर्यगे तु वरारोहे न्यसेत् कर्मेन्द्रियाणि च |
तन्मात्राण्युत्तरे न्यस्य भूतानि वेशगोचरे ||

अनेनैव विधानेन देवराजादिकं भवेत् |
कुण्डाष्टकविधानेन मूर्तिपैः सह चुम्बकः ||

होमं चैव प्रकर्तव्यं सर्वसामान्य देवतां |
आत्मतत्वैकमात्रं तु ब्रह्मांतानां प्रकीर्तिता ||

आत्मविद्ये द्वयं तत्वं विष्णोश्चैव विकल्पयेत् |
तत्वत्रयं न्यसेद् रुद्रे नाथाद्यां शिव संभवा ||

तेषाञ्चैव तु यत्पीठं शक्तिद्वयविलक्षितं |
स्वभ्रान्तधारिकां कल्प्य पीठोर्द्धे च क्रियात्मिका ||

देवीनां चैव यत्पीठं शक्त्यानंतैक कल्पना |
क्रियारूपा भवेत् साक्षात् प्रतिमाज्ञानसमन्विता ||

कृत्वाधिवासनं चैव प्रतिमापीठसंयुतं |
पीठं नीत्वाग्रतश्चैव प्रासादे सुरसुन्दरि ||

यासां स्नानादिकं प्राप्तं तासामध्ये निवेशनं |
गर्भमध्ये तु देवेशे चित्रं भित्ति युतं न्यसेत् ||

प्रतिमान्तां पुननीत्वा न्यसेत् पीठे तु पूर्ववत् |
सुविन्यासं ततः कृत्वा गन्धपुष्पादिभिः यजेत् ||

यासां रूपविनाशस्तु तांसां चाधः क्रिया भवेत् |
होमं चातुर्थिकं चैव चण्डेश्वरविकल्पना ||

प्रतिमानाञ्च सर्वासां न प्राप्ता तु विशेषतः |
स्वविद्याङ्गविसेज्याथमन्त्रन्यासं शृणु प्रिये ||

आसनं पूर्ववत् कल्प्य वा वाह्यं शिवसंभवात् |
पञ्चब्रह्मं न्यसेत् नाथे पूर्ववक्त्रादि योगतः ||

अनन्तीशस्य यो मंत्रं कथयामि ते | ओं अं अनन्तीशाय स्वाहा ||

अनंतीशस्यावाहनं मन्त्रः | 

अकारं षड्विधं कृत्वा तारकादि विभूषितं |
षज्जात्यंतसमोपेतं षडङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं श्रौं श्रीकंठाय स्वाहा | श्रीकंठस्यो वाहनमन्त्रः | 

श्रीकारं षड्विधं कृत्वा षडङ्गानि च पूर्ववत् |
ओं मां महादेवाय स्वाहा | 

महादेवस्या वाहनमन्त्रः |

१०४अ)

नकारं षड्विधं कृत्वा षडङ्गानि च पूर्ववत् ||

ओं भौममहाभैरवाय स्वाहा | भैरवस्या वाहनमन्त्रः | 

भकार षड्विधं कृत्वा षडङ्गानि च कल्पयेत् |

ओं गौं गणपतये स्वाहा || 

गकारं षड्विधं कृत्वा षडङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं कौं कार्तिक कुमाराय स्वाहा | षण्मुखस्या वाहनमन्त्रः |
ककारं षड्विधं कृत्वा षडङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं आं खथोल्काय स्वाहा | आदित्यस्या वाहन मन्त्रः | 
आकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं नौं नन्दिकेश्वराय स्वाहा | नन्दिकेश्वरस्या वाहनमन्त्रः | 
नकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि भवन्ति हि ||

ओं मो महाकालाय स्वाहा | महाकालस्या वाहनमन्त्रः | 
मकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं भों भृङ्गिरिटये स्वाहा | भृङ्गिनश्चावाहनमन्त्रः |
भकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि भवन्ति वै ||

इन्द्रादीनाञ्च वरारोहे यथापूर्वमुदाहृतं |
लरशषवयसश्च हकारश्च त्रिमातृकाः ||

ओं चौं चामुण्डायै स्वाहा | चामुण्डा वाहनमन्त्रः |
वकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं इं इन्द्राण्यै स्वाहा | इन्द्राण्या वाहनमन्त्रः | 
इकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि भवन्ति वै ||

ओं वौं वां राह्वै स्वाहा | वाराह्या वाहन मन्त्रः | 
वकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं वौं वैष्णव्यै स्वाहा | वैष्णव्या वाहनमंत्रः |
वकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं कौं कौमार्यै स्वाहा | कौमार्या वाहन मन्त्रः |
ककार षड्विधं क्र्त्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं मौं महेश्वर्यै स्वाहा | माहेश्वर्यो वाहनमन्त्रः |
मकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं श्र्यों श्रियायै स्वाहा | श्र्यावाहन मन्त्रः |
श्रीकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

१०४ब्)

ओं नौं इं अर्द्धनारीश्वराय स्वाहा | अर्द्धनारीश्वरावाहनमन्त्रः | 

नं इं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |

ओं हौं शौं हरिशंकराय स्वाहा | हरिशंकरावाहनमन्त्रः | 

हंशं तु षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |

ओं ओं मों उमामहेश्वराय स्वाहा | उमामहेश्वरावाहनमन्त्रः || 

उमंतु षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |
पृथक् कृत्वा न्यसेद् वापि यतोत्सङ्गविवर्तिनी ||

ओं वौं वं वैष्णवे स्वाहा || विष्णोरावाहनमन्त्रः || 

वकारं षड्विधं कृत्वा तस्यानि प्रकल्पयेत् |

ओं वौं ब्रह्मणे स्वाहा || ब्रह्मावाहनमन्त्रः || 

व्रंकारं षड्विधं कृत्वा तस्यानि प्रकल्पयेत् |
पुन व्रं तुर्यवत् कृत्वा वक्त्राणि तस्य वै ||

ओं रौं रेवताय स्वाहा | रेवन्ता वाहनमन्त्रः | 

रकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |

ओं नौं नागराजाय स्वाहा | नागराजावाहनमन्त्रः |

नकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं पौं पितृदेवाय स्वाहा | श्मशाने पितृदेवतावाहन मन्त्रः |

यकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |
आसनं चैव सर्वेषां तारकेण प्रकल्पयेत् ||

येषां यत्तत्वमध्वान तत्तदेवाज्जमूर्द्धतः |
मूर्तिवक्त्राङ्गविन्याशः कर्तव्यञ्च यथाविधिः ||

यद्व्याप्तो देवता या तावद्व्याप्तौ सन्निधी कृताः |
सामान्ये वा चतुर्थी च होमे चैव तु कारयेत् ||

वलिपूर्वं गन्धपूर्वं गन्धपुष्पादि पूजनं |
भोजनं चुम्बकादीनां दक्षिणाद्यन्तथैव च ||

चन्दनं पूजनं चैव फलं चैवानुमादनं |
तत्सर्वं पूर्ववद् देवि कर्तव्यञ्च विपश्चिता ||

तूराणान्तु प्रतिष्ठा वै ततोद्देशान्तु कथ्यते |
स्वशास्त्रनिर्मितं रूपं विधानं तद्विवेचितं ||

१०५अ)

मंत्रैश्चैव महेशानि स्वशास्त्रे तु विवेचितैः |
यागे वा स्थण्डिले वापि मन्त्रन्यासः स्वयं भवेत् ||

स्वगुरुम्वाथविज्ञाप्य तेन कृत्वा प्रतिष्ठयेत् |
मूर्तिमन्त्रां न्यसेत् तत्र आसनं पृथक् कल्पना ||

मन्त्रसन्धानकं कृत्वा वक्त्राङ्गानि च कल्पयेत् |
एवं संचोदितं कल्प्य सन्निधत्वं स्थिर तत्वतः ||

आवाहनं विसर्जनं सदा तत्र न कारयेत् |
पूजाकाले सदामन्त्री आसनाद्यं प्रकल्पयेत् ||

स्थण्डिले मण्डले वापि पीठे वा दिव्यकल्पिते |
तदूर्द्धन्तु न्यसेत् वा च गन्धपुष्पदिनार्चनं ||

पटे वाथ प्रतिष्ठाया मासनादि समन्विता |
अन्तरीक्षे तु सन्धार्य गन्धपुष्पाद्यधो क्रिया ||

येषां रूपविनाशो हि धूपमात्र प्रदर्शनं |
पुनर्वस्त्रेणसंछाद्य सदा षट्सु लक्षणं ||

ध्यानकाले च नित्यं हि पटोघाद्य सुचिन्तयेत् |
यक्षरक्षपिशाचानां प्रतिष्ठायां वरानने ||

स्वनाममस्त्रैस्तेषां हि प्रवादि नमोन्तगैः |
व्याप्तिस्तेषाम्वरारोहे पार्थिवान्ते तु कल्पना ||

भैरव उवाच ||

प्रतिष्ठां वाणलिङ्गस्य कथयामि तवाधुना |
पूर्ववत् स्नपनं कृत्वा मण्डपस्नानसंज्ञके ||

मीतवाद्योत्सवाद्यैस्तु नगरान्तः प्रदक्षिणं |
कृत्वा चानीययागाख्ये मण्डपै कुण्डसंयुते ||

चोक्तेन विधानेन पूज्य हुत्वा तु व्याहृतिं |
स्वेच्छयाथाविभूत्यर्थं शोध्यं नैवाविमुक्तये ||

नीत्वा प्रासादमध्ये तु स्वविज्ञानेन स्थापयेत् |
पिण्डिका चाग्रतः स्थाप्य कृषं यद्यधो वाणकं ||

उर्द्धे कृशं यदावाणं क्रियां पश्चात् प्रकल्पयेत् |
मूर्तिलक्षणसूत्राणां कृत्वा चाभ्रमणादिकं ||

विधिनोक्तो यतस्त्वेथ सन्निधो नित्यमेव च |

पिङ्गलोवाच ||

१०५ब्)

वाणशब्दः कथं प्रोक्तः कोवावाणेति कीर्तितः |
कस्मिन् स्थाने तु तद्ग्राह्यमेतत्सर्वं व्रवीहिमे ||

भैरव उवाच ||

साधु साधु महाभागे यत्वया चोदितो ह्यह |
कथयामि न संदेहो यथाशास्त्रस्य निश्चयः ||

वाणासुरः पुराभद्रे शीवस्यातीववल्लभः |
जितक्रोधोनुरक्तश्च शिवपूजाविधौरतः ||

बुद्धिज्ञानिपुणश्चैव शिल्पज्ञलक्षणान्वितः |
दिने दिने स्वयं कृत्वा लिङ्गस्थाप्य प्रपूजयेत् ||

एवं यावच्छतं चाब्दं दिव्यमानेन पूजयेत् |
तदातद्भक्तिमुत्क्षेप्यं त्यक्त्वाजातशङ्करः ||

शंकर उवाच ||

तुष्टोहं तव हे वाण वरं ब्रूहि किमिच्छसि |
शङ्करस्य वच श्रुत्वा वाणोवचनमव्रवीत् ||

यदि तुष्टोसि हे नाथ मदर्थे मन्दभागिने |
क्लिष्टोह देवदेवेश लिङ्गकार्ये दिने दिने ||

तच्च लक्षणसंसिद्धिं लक्षणं शास्त्रनिर्मितं |
शास्त्रार्थं दुर्लभं देव सिद्धेश्चार्थः सुदुर्लभाः ||

तस्माद् यदि मे तुष्टस्त्वं लिङ्गन्देहि स लक्षणं |
सर्वकारुणिकं नाथ सर्वसत्वानुकम्पक ||

सर्वेषां च हितार्थाय प्रसादं कुरु शङ्करः |
श्रुत्वैवं वचनन्तस्य शिवः परमकारणः ||

गत्वाकैलासमूर्ध्नि तु वाणेन सहसुन्दरि |
निर्मिता लिङ्ग कोटीना संख्या चैव चतुर्दशः ||

सिद्धलिङ्गन्तु तत्सर्वं सदोदयस्वयंभुवः |
आपाद्यैव सुसंपूर्णं वाणस्य च समर्पितं ||

अक्षयं चाव्ययं वाणं स्थाप्य मानञ्च नित्यशः |
ततः समूह्यवाणस्तु भारकृत्वा प्रयत्नतः ||

स्वपुरै नीत्वातं भारं भूयश्चिन्तयते शुचिः |
अक्षयं परिसंसिद्ध स्थाप्यमानं दिने दिने ||

सत्वानां सिद्धि हेत्वर्थं पुण्यस्थाने तु सञ्चयेत् |
लिङ्गादौ च वरारोहे सञ्चितास्तिश्रकोटयः ||

श्रीशैलेस्तिश्रकोट्यस्तु कोट्यैकाकन्यकाश्रमे |

(कालिकागर्थनागन्धायं चितास्त्रिसु कोटयः | ठिस् लिने इस् बोत्तोम् ओf पगे)

१०६अ)

अमरेश्वरैक कोटिस्तु कन्यातीर्थैक कोटि च |
महेन्द्रे कोटिरेका च नेपालकोटिसंस्थिता ||

वाणार्थं तनु(?) स्मृतं लिगं वाणलिङ्गमथोच्यते |
वाणो वा शिव इत्युक्तं तत्कृतवाणमुच्यते ||

अकृतत्वादथवाणं स्वतो लिङ्गानुरूपतः |
तस्मात् तेषु प्रदेशेषु पुण्यस्थानोन्यथापि वा ||

स्थितं यच्छिव सद्भावं विशे *? कृतिविग्रहं |
सततोदितनिर्गतं शुद्धाशुद्धोदय स्मृतं ||

पीठस्थं पीठमुक्तम्वा शक्तिस्थं शक्तिवर्जितं |
यत्र तत्र स्थितं वाणं मन्त्रजं मन्त्र वर्जितं ||

संस्कृतं चुम्बके नाथ येन तेन प्रतिष्ठितं |
भुक्तिमुक्ति प्रदं नित्यं अन्यद्वा सफलं भवेत् ||

चल स्थिर विभूत्यै च स्थाप्य चित्सन्निधः सदा |
चतुर्थी होमेन प्राप्तं चण्ड नैव प्रकल्पयेत् ||

विशेषाध्वा च यन्नोक्तं न च विसर्जनन्तथा |
मन्त्रसाधनयोगेषु साधकैः संप्रतिष्ठते ||

आश्व?सिध्यन्ति मन्त्रास्तु तस्मिन् नैव न संशयः |
विधिः स्यात् पूर्वतो यद्वत् तद्वदत्र भवेन्नवा ||

प्रागन्यैः संस्कृते वाणै पुनरेव विधिं स्वकं |
कृत्वान्यासं प्रकुर्वीत स्वमन्त्रैश्चैव सुव्रते ||

न दोषभाग्भवत् तत्र सर्वसाधारणं यतः |
वामामृतादिभिर्द्रव्यैरन्यैर्वा तंत्र चोदितैः ||

क्रियां कृत्वा प्रसिध्येत न तत्र दोषभाग् भवेत् |
सिद्धान्तमंत्रसंयुक्ते स्वांसेन्यस्तेन शङ्करं ||

तस्मिन्न्यासो यतो लिंगे चित्स्थिरो हि सदा भवेत् |
तथा लिङ्गाकृतौ रोहे नदी प्रस्र?वणोद् भवेत् ||

अन्यशैलभवे चैव वाणवाणद्विधिरुच्यते |
विशेषाकृतयोर्यस्मात् कर्तव्यं तत्र देशिकैः ||

तत्र न्याशं कृते मन्त्रैर्विशेषः सन्निधो भवेत् |
सहस्राङ्के तथा लिङ्गे शतलिङ्गे तथैव च ||

१०६ब्)

पूर्ववत् स्थापनं चैव त्रितत्वं च यथापुरा |
यावन्तो लिङ्गसंख्यास्तु तावत् तत्र शिवं न्यसेत् ||

कृत्वा समस्तकं भिन्नं चेतासंस्थापनं तथा |
लिङ्गे लिङ्गे न्यसेत् भूयो ज्ञानशक्तिं सदोदयां ||

क्रियाशक्त्यैक सर्वेषां धारणी त्वेक कल्पना |
चतुर्थी चण्ड कुप्तिस्तु(?) पूर्वजेन भवेन्नवा ||

सामान्ये वा विशेषे च स्थापयेत् सिद्धिकर्मणि |
रौद्राणां स्थापनं यच्च गुणाकन्दरगह्वरे ||

यस्मात् तत् पिण्डिकाधिक्यं तस्मात् तच्च विलोमदं |
यस्माद्विलोमदन्देवि तस्मान्नान्यत्र स्थापयेत् ||

सर्वदास्थिरमेतन्तु वलं रौद्रं न कारयेत् |
तेषामपि वले यद्वन्न्यासोक्तः सिद्धि कर्मणि ||

चतुर्थी चण्डकृप्तिस्तु आवाहनविसर्जनं |
न प्राप्तं तत्र देवेशे सिद्धिदं तु यतः स्मृतं ||

मनःशिवोथस्थाप्य जातपीठे च वलवत् |
धारणीमात्रसंकल्प्य तत्पीठे च सुरेश्वरि ||

ज्ञानशक्तिं न्यसेत् लिङ्गे मोक्षमात्रप्रदन्तु तत् |
तत्पूज्यं पुत्रकैरेव संखंश्वरैर्भक्तितम् तथा ||

साधकाचार्ययोर्नै निष्क्रियं वोधमात्रकं |
पार्थिवस्य च पक्षस्य शैलवद्विधिमाचरेत् ||

अपक्वस्य तथा किन्तु स्थितस्थापनमाचरेत् |
पीठपिण्डितवद्भद्रे वलं यद्वद्रुदाहृतं ||

मूर्द्धिवकनिविष्टानांमहन्यहनिकारयेत् |
स्वलक्षणं न्यसेन् मन्त्रां किन्तु स्याद्वामवर्जितं ||

आत्मस्थं तु पुनः कृत्वा पुष्पैः सह विसर्जयेत् |
एकादि * *? संस्थाने वसुलिङ्गाधिके क्रमात् ||

मूलमध्ये प्रतिष्ठाप्य मूले चण्डविकल्पना |
शेषाणां स्थापनं चैव मध्यावरणकादितः ||

पृथक् कुण्डं न तेषां हि मूले कल्पित कल्पितं |
लोकपालार्चितानाञ्च पूर्वजे च विधि *? था ||

सामान्येन विशेषेण स्थाप तद्विधामतं |

१०७अ)

भोगमोक्षप्रसिद्ध्यर्थं सर्वसामान्यकीर्तितं |
दिशासाधनलिङ्गानां स्थापनञ्च शृणु प्रिये ||

मण्डपे चतुरश्रे तु कुण्डे तु चतुरश्रके |
सर्वपीतोपचारेण वस्त्रपुष्पादि लेपनैः ||

शनिवार दिने चैव योगे विष्कम्भ चक्रके |
ऋक्षे चैवोत्तरे त्रीणि स्थापयेद्वक्र संज्ञकं ||

मन्त्रांस्तस्य प्रवक्ष्यामि यैर्मन्त्रैः सन्निधो भवेत् |
ओं लौं? वज्रेश्वराय लः स्वाहा ||

लंकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |
मण्डपे योनि रूपे च योनि कुण्डे च तद्दिशि ||

सर्वरक्षोपचारेण वस्त्रपुष्पविलेपनैः |
भूसुतेन तु वारेण योगचण्डे च सुव्रते ||

भरण्याद्रे च ऋक्षेण स्थापयेछक्तिसंज्ञकः |
मंत्रांस्तस्य प्रवक्ष्यामि यैर्मन्त्रैः सन्निधो भवेत् ||

ओं रौं शक्तीश्वाराय रः स्वाहा | 
रंकारं षड्विधं कृत्वा तस्यानि प्रकल्पयेत् |
अर्द्धचन्द्राकृते चैव मण्डपे कुण्डखण्डके ||

तद्दिशायां वरारोहे सर्वकृष्णापचारकैः |
वस्त्रपुष्पविलेपेन स्थापये दण्डसंज्ञकं ||

वारेणैव तु शुक्रेण मन्त्रयोगेन सुव्रते |
पूर्वादि त्रय ऋक्षेण विपन्तारेण कल्पयेत् ||

मन्त्रांस्तस्य प्रवक्ष्यामि यैर्मन्त्रैः सन्निधो भवेत् |
ओं स्रौं दण्डेश्वराय सः स्वाहा ||

संकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |
वारेणैव तु शुक्रेण गण्डयोगेन सुव्रते ||

पूर्वादि त्रय ऋक्षेण रविवारेण कल्पयेत् |
त्रिकोणे मण्डपे चैव कुण्डे चैव त्रिकोणके ||

तद्दिशि जुहुयात् प्राज्ञ शनिवारेण सुव्रते |
विष्टिनाशूलयोगेन मूलाद्राभरणी तथा ||

सर्वनीलोपचारेण वस्त्रपुष्पविलेपनैः |
स्थापयेत् खड्गलिङ्गन्तु कालरूपी स्वयं गुरुः ||

मंत्रास्तस्य प्रवक्ष्यामि यैर्मन्त्रैः सन्निधो भवेत् |

१०७ब्)

ओं प्रौं खड्गेश्वराय षः फट् स्वाहा |
षकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

मण्डपे वृत्तरूपे च कुंण्डे चैवानुवृत्तके |
तद्विशायाञ्च तत्कुण्डे हुत्वा चैव स्वयं गुरुः ||

सर्वश्वेतोपचारेण वस्त्रपुष्प च लेपनैः |
गुरुसोमबुधै चैव शुभयोगेसुतारके ||

हस्ते चाश्विनिरोहिण्यौ ऋक्षे त्रीण्युत्तरे तथा |
स्थापयेत् पाशलिङ्गन्तु शान्त्याप्यायन हेतुकं ||

मन्त्रास्तस्य प्रवक्ष्यामि यैर्मन्त्रैः सन्निधो भवेत् |

ओं व्लौं पाशेश्वराय वः स्वाहा |
वंकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं म्लौं ध्वजेश्वराय यः स्वाहा |
गकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं स्लौं गदेश्वराय सः स्वाहा |
सकारं षड्विधं कृत्वा तस्यांगानि प्रकल्पयेत् ||

ओं ह्लौं शूलेश्वाराय हः स्वाहा ||
हंकारं षड्विधं कृत्वा तस्यानि प्रकल्पयेत् ||

ओं क्ष्लौं चक्रेश्वराय क्षः स्वाहा |
क्षंकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

ओं ओं प्लौं वा पद्मेश्वराय ओं स्वाहा |
ओंकारं षड्विधं कृत्वा तस्याङ्गानि प्रकल्पयेत् ||

स्वतत्र कृतमन्त्रैश्च जातिवक्त्राङ्गकल्पितैः |
लिङ्गानुरूप चिन्मन्त्री कर्मद्रव्यसमन्वितः ||

कुरुते कार्यसंसिद्धिं स्तम्भौ दाघक्षयस्तथा |
पञ्चत्वं शान्तिरारोग्यं गमनं पुष्टिवर्द्धनं ||

विद्वेषं च्छेदनं माया ज्ञानयोगप्रसाधनं |
प्रतिष्ठा कथिता धन्या लिङ्गार्चानां समासतः ||

प्रतिष्ठान्ते स्मृतं स्नानं दानजागणादिकं |
भूरत्नस्तेजतुरगां भृत्या कन्याञ्च वाहना ||

धान्यालङ्कारवस्त्राणि सर्वान्यथ शिवे यथा |
सर्वकर्मान्ततो दद्याद्वलिम्वै सार्वकामिकं ||

तदन्ते भोजयित्वादक्त्यामूर्तिधरास्तथा |
फलानुमोदनं दानं कर्तुश्चैव समर्पणं ||

पूर्ववत् सर्वमेतत्तुं कर्तव्यन्तु विपश्चिता |
भोगान् तात्कालिकान् भुक्त्वा यावत्यन्ते निष्कलन्ततः ||

१०८अ)

एकादि सततं स्थाने पूर्वात् कोटिगुणं फलं |
अनन्तं दशधा पूर्वं प्रमाणात् प्राप्नुयात् सकृत् ||

जीर्णोद्धारे तथा मूलं फलं कर्तुर्भवे ध्रुवं |

पिङ्गलामते अस्त्र प्रतिष्ठाधिकारः ||

पिङ्गलोवाच ||

जीर्णशब्दप्रयुज्येत उद्धारः क्रियते कथं |
विभुत्वादनयोश्चैव प्राप्तिर्वाथ कथम्वद ||

भैरव उवाच ||

जीर्णाजीर्णस्तु यः शब्दः सपिण्डे चात्मनो न हि |
उद्धारः स्थूलजीर्णस्य यद्वत् केचिन् म्रियन्ति च ||

मृते क्रिया विहीनस्तु यथालोके च संस्थितः |
तथात्रापि च लिङ्गस्य दृक्सून्या आगमक्रिया ||

दग्धं शीर्ण्णं क्रियाहीनं व्यङ्गगर्भान्वितं कृशं |
हीनमानातिरेकं च स्थूलं चक्रं च दूथितं ||

स्फुटितं खण्डितं चैव करालं चाति भीषणं |
लिङ्गम्वाथ पिण्डिकावाथ यद्दृष्टं तत्समुद्धरेत् ||

प्रतिमानां तथैवेह व्यक्ताव्यक्तन्तथैव च |
कर्णनासाङ्गुलैर्हीना व्यङ्गं पूर्वस्तथोद्धृता ||

त्याज्यस्तास्तु वरारोहे श्रीमुखाङ्गविनाशिकाः |
तद्देशवासि सर्वेषां स्थापके कर्तृशिल्पिनां ||

महद् दोषविकारं स्यात् तस्माद्देताः समुद्धरेत् |
व्यापकोपि यथान्यस्मिन् स्थितस्तत्र तथा शिवः ||

क्रियावियुक्तायुक्तो वा पिण्डिका सह चोद्धरेत् |
सुस्थितं दुस्थितं वापि कथं चैव न दोषभाक् ||

विधिहीनस्य वाक्यै तन्नदोषो विधिपूर्वकः |
न दोषाय स्मृतो यस्माच्छिवव्याप्तिविसर्जनात् ||

तद्दक्षिणे दिशाभागे प्रासादान्ते च भाविनि |
सकुण्डं स्थण्डिलं कृत्वा शिवमावाह्य पूजयेत् ||

ओं नमो व्यापकेश्वराय एहि २ स्वाहा | व्यापक शिवस्या वाहनमन्त्रः | ओं 
व्यापक हृदयाय नमः || ओं व्यापकशिरसे स्वाहा || ओं व्यापक शिखायै 
वौषट् | द्वे व्यापक कवचाय हूं | ओं व्यापकास्त्राय फट् | प्रणवे नासन 
कल्प्य पूजयेत् परमेश्वरं | 

१०८ब्)

तद्दिशां देवतां पूज्य होमं चैव समारभेत् |
वास्थन्ते दिग्वलिं वाह्ये दत्वाद्वारं समाचरेत् ||

महापाशुपतास्त्रं तु भागे भागे हुनेत् ततः |
ब्रह्मभागे सहस्रञ्च विष्णुभागे सहस्रकं ||

रुद्रभागे सहस्रञ्च होमं कृत्वा समुद्धरेत् |
प्रोक्ष्यतत्केन शिखया पाशयेद्वेमरर्ज्जुना ||

वृषस्कन्धं नयेत् पश्चाज्जनैः सार्द्धञ्च देशिकः |
शिवसस्त्विति वक्तव्यमुद्धारविधिचोदितः ||

नीत्वा तु दक्षिणे भागे नगरे वाथ ग्रामके |
खेटके वा पुरे चैव जले शैलं विनिक्षिपेत् ||

लोहमावर्त्यसंस्थाययं दारुजं निर्दहे तु तत् |
होमं पुष्ट्यर्थकभूय कुर्यात् तद् दिशि देवता ||

प्रासाद शोधनं हुत्वा वास्तु शुद्ध्यर्थकन्तथा |
महापाशुपतास्त्रेण शतेनैकं हुतं क्रमात् ||

ते नैव रक्षयेद् भूयः प्रासादं पीठमेव च |
तावत् कालञ्च तद्रक्ष्यं यावत् प्रकृप्तितादृशं ||

पूर्वोक्तेन विधानेन स्थाप्यते तत्र तादृशं |
कन्यसं मध्यमं वापि प्राक् प्रमाणविलक्षितं ||

यन्त्रि द्वारमध्येन न स्पर्शतं प्रवेशयेत् |
पूर्वजेन विधानेन होमं कृत्वा तु शक्तितः ||

रत्नान्वितं शिलास्वभ्रं कृत्वा लेप्य प्रतिष्ठयेत् |
पूर्ववच्च तथा स्नान कर्तुश्चैव शिवस्य च ||

प्रासादश्च यदाज्जीर्णः उद्धारं क्रियते तदा |
तद्गतं चैव मंत्रञ्च तत्व व्रातमशेषकं ||

खड्गे चैव सुसंक्राम्य पूजयेन्नित्यमेव हि |
लिङ्गस्य दक्षिणे स्थाप्य होमं कृत्वा सहस्रकः ||

लिङ्गस्योर्द्ध कृतं यंत्रं काष्ठपट्टान्तरं शुभं |
उद्धारो स्पर्शनैः प्राज्ञ इष्टकाञ्चावतारयेत् ||

पुनस्तेन प्रमाणेन रूपेणैव तु तादृशं |
शैलशैलञ्च कर्तव्यंमिष्टकं चेष्टकेन तु ||

१०९अ)

काष्टे च मृन्मये वापि पक्वेष्टं शैलजं कुरु |
सूत्रहीनोत्तमं कार्यं हीनं नैवोत्तमे पुरा ||

उत्तमं शैलजं ज्ञेयं मध्यं पक्वेष्टजं प्रिये |
काष्ठारर्थं भवेत् कर्मं मृद्भवानीवकन्यसं ||

मृदाशतगुणं दारु तस्मादैष्टं तु लक्षधा |
पक्वेष्टास्थैलजं पुण्यं कोटि कोटि गुणाधिकं ||

समाप्ते देहसंयोगे खड्गादुत्कील्यकारयेत् |
पूर्वजेन विधानेन प्रतिष्ठासमुदायिका ||

कर्तव्या तु वरारोहो ग्रहलूलनिवेशनं |
मौलिकं फलमाप्नोति जीर्णौद्धारे कृते स्फुटं ||

हस्तात् तस्य च यत्पीठं भूगतं चतुरंगुलं |
द्वादशाङ्गुलमुच्छेधमुम्वरायाः प्रकीर्तितं ||

द्विहस्तात् तस्य यत्पीठं भूगतं चाष्टमङ्गुलं |
त्रिहस्तस्य च यत्पीठं भूगतं द्वादशांगुलं ||

शेषं पीठं समुच्छेधं चोस्वरोर्द्धन्तु कारयेत् |
चतुर्हस्तस्य यत्पीठं भूताष्टादशांगुलं ||

पञ्चहस्तस्य यत्पीठं भूगत च त्रिरष्टकं |
षट् हस्तात् तस्य यत्पीठं भूगतं त्रिदशाङ्गुलं ||

डम्वरोर्द्धन्तु यच्छेषं पीठवन्धं प्रकल्पयेत् |
सप्तहस्तस्य यत्पीठं त्रिंशाष्टाङ्गुलभूगतं ||

अष्टहस्तस्य यत्पीठं षट्चत्वारिंश *? तं गतं |
अङ्गुलानि विनिर्दिष्टं शेषंपीठसमुच्छ्रयं ||

नवहस्तस्य यत्पीठं चतुः पावाशद्भूगतं |
त्रिषट्काङ्गुलसंयुक्तं त्रिहस्तं पीठमुच्छ्रयं ||

अनेनैव तु वन्धेन न भवेद् विकरालकं |
सामान्यं वा पदालिङ्गं पुरास्ताद् वृषभो भवेत् ||

पिङ्गलामते जीर्णोद्धारः ||

पिङ्गलोवाच ||

वृषभः सूचितो देवनाक्तोलक्षणतस्त्वया |
कन्यं मध्योत्तमं चैव मानं किङ्कस्य कीदृशं ||

कथन्तस्य प्रतिष्था वै क्रियते तद्व्रवीहि मे |

भैरव उवाच ||

हस्तमात्रम्यस्य लिङ्गस्य वृषश्चैव तु तत्समः |
सपादकरलिङ्गस्य षड्विशांगुलकोवृषः ||

१०९ब्)

सार्द्धहस्तस्य लिङ्गस्य द्विमत्तवृषभोङ्गुलः |
पादून द्विकरस्यैव वृषस्तु त्रिदशांगुलः ||

द्विहस्तस्य च लिङ्गस्य चतुस्त्रिशाङ्गुलो वृषः |
सपादद्विकरस्यैव षट्त्रिंशाङ्गुलको वृषः ||

सार्द्धद्विकरलिङ्गस्य अष्टत्रिंशांगुलो वृषः |
पादून त्रिकरस्यैव चत्वारिंशद्गुलोवृषः ||

त्रिकरस्य च लिङ्गस्य द्विकरोवृषभो भवेत् |
सपादत्रिकरस्यैव सनेत्र द्विकरोवृषः ||

सार्द्ध त्रिकरलिङ्गस्य द्विनेत्र द्विकरो भवेत् |
पादून चतुर्हस्तस्य त्रिनेत्र द्विकरोवृषः ||

चतुर्हस्तस्य लिङ्गस्य कलाष्ट द्विकरो भवेत् |
सपादचतुर्हस्तस्य द्विकरो नवनेत्रकः ||

सार्द्धस्य चतुर्हस्य द्विकरो दशनेत्रकः |
पादून पञ्चहस्य कलारुद्र द्विहस्तकः ||

पञ्च हस्तस्य लिङ्गस्य वृषञ्चैव त्रिहस्तकः |
सपादपञ्च हस्तस्य नेत्रयुक्ति करोवृषः ||

अर्द्धषष्ठकरस्यैव द्विनेत्र त्रिकरोवृषः |
पादून षट्करस्यैव त्रिनेत्र त्रिकरोवृषः ||

षट् हस्तस्य च लिङ्गस्य वस्त्वङ्गुल करत्रयं |
सपाद षट्करस्यैव पञ्चनेत्र करक्रयः ||

अर्द्धसप्तकरस्यैव षट्नेत्र त्रिकरो वृषः |
पादून सप्त हस्तस्य त्रिकरोरिषि नेत्रकः ||

सप्तहस्तस्य लिङ्गस्य त्रिकरो नवनेत्रकः |
सपादं सप्तहस्तस्य दिग्नेत्र त्रिकरो वृषः ||

सार्द्धसप्तकरस्यैव रुद्रनेत्रान्वितोगुणः |
पादूनाष्टकरस्येव वृषभञ्चतुर्हस्तकः ||

अष्टहस्तस्य लिङ्गस्य द्विकलं चतुहस्तकं |
सपादाष्टकरस्यैव चतुर्नेत्रश्चतुष्करः ||

सार्द्धस्याष्टकरस्यैव सषड्नेत्रश्चतुष्करः |
पादूननवहस्तस्य वसुनेत्रश्चतुष्करः ||

नवहस्तस्य लिङ्गस्य पञ्चहस्तोवृषो भवेत् |
पञ्चहस्ता *? चोर्द्धन्तु हस्ताधो नैव कारयेत् ||

रौद्राणां वृषभो नास्ति विषेशेषे वात्मकेन हि |

११०अ)

वाणलिंगे वृषो नैव स्वयं भूतेन कारयेत् |
लोट्टने शतलिङ्गे च मुखलिङ्गे सहस्रके ||

वृषश्चैव न कर्तव्यो लोकपालार्चितेन हित |
अस्त्रलिङ्गे तथा नैव यश्चान्यत् सिद्धलिङ्गकः ||

प्रतिमाग्रे वृषो नैव अपरास्यैकलिङ्गके |
वृषास्त्रं नैव कर्तव्यं ध्वजयष्टिनिवेशनं ||

वृषोन्मानमतश्चैव प्रतिष्ठां लक्षणान्वितां |
कथयामि वरारोहे यथावदनुपूर्वशः ||

शैले तु शैलजकार्या दारवे दारुजा वृषः |
लोहानां लोहजः कार्या मृन्मये मृन्मयात्मकः ||

हेमाद्यैरीप्सितं कुर्याद् वृषसर्वत्रशोभनं |
सुयोगेन सुतारेण सुवारकरणेन च ||

सुदुक्षेषु दिने चैव शक्तनेन शुभेन तु |
एषां यद्रूचितं मानं वृषभस्य प्रकीर्तितं ||

सप्तधाभाजितं दैर्ग्यं तदेकं द्वादशांगुलं |
तदैकांशं तु यत्प्रोक्तं मङ्गुलन्तद्भवेदिह ||

तद्वयं नेत्रकं नामतालतारादि पूर्ववत् |
तन्मानान्मानकाद्यञ्च कथयामि प्रति प्रति ||

अष्टनेत्र प्रदीर्घञ्च स्याद् वक्त्र प्रोच्चमनाग् भवेत् |
तत्पृठुवृषमानस्य नेत्रनेत्र समेव हि ||

दीर्घत्वञ्च तदर्द्धेन विस्तरे द्वे प्रकल्पयेत् |
तारवत् तारके द्वे च ज्योतिके ज्योतिवद्दृशः ||

कविरौ द्वौ तर्द्धेन रक्ते नैव तदर्द्धके |
कलार्द्धकौ भ्रुवौ स्थौल्यौ दैर्घ्यौ तौ द्विकलौ प्रिये ||

यवार्द्धार्द्धं नये ह्रासाद्यावदग्रे यवं भवेत् |
नासापुटौ सुवृत्तौ च नेत्रवत् परिकल्पयेत् ||

अन्तरं च तयोज्ञेयं द्विनेत्राद्विस्तरं भवेत् |
षड्नेत्रं विस्तरं वक्त्रं तदूर्द्धे पञ्चनेत्रकं ||

विस्तरञ्च तदूर्द्धं वै चतुनेत्रं प्रकल्पयेत् |
तदूर्द्धञ्च पुनर्वृद्धि पञ्चषड्नेत्रकम्भवेत् ||

नेत्रनेत्रान्तरञ्चैव सप्ताष्टनवनेत्रकं |
पृथुत्वं वक्त्रसंसिद्धं हनुभ्यां मानमुच्यते ||

११०ब्)

कर्णमूलान्तु वक्त्रां तं तदूर्द्धपञ्च नेत्रकं |
कर्णयोरन्तरञ्चैव विष्टरं सप्तनेत्रकं ||

कर्णमूलकलादैर्घं तद्वृत्तं पञ्चनेत्रकं |
वृत्तादूर्द्धं चतुर्नेत्रं दैर्घ्यं कर्णौ प्रकल्पयेत् ||

कृषग्रतस्तु यो कार्यमङ्गुलार्द्धसमयथा |
तदन्ते सुषिरौ कार्यौ नेत्रार्द्ध समवर्तुलौ ||

नेत्रार्द्धार्द्ध समाकार्या ऋजुरेखाश *? ली |
कर्णमूलांतनासोर्द्धसूत्रक्रासान्नयेत् समं ||

किञ्चितलम्बोधभागः स्याद्वनुभ्यां शोभनं यथा |
शृङ्गमूले द्विनेत्रं स्याद् वृत्तं चैव प्रकल्पयेत् ||

नेत्रार्द्धर्द्ध नयेद्व्रासान् यावाग्रे नेत्र पादतः |
किञ्चिद्वक्त्रग्रतस्नीक्ष्ने नेत्रत्रय समुच्छ्रयं ||

शृङ्गयोरन्तरञ्चैव द्विनेत्रं विस्तरम् भवेत् |
तस्याधस्ताद्वरारोहे षट्नेत्रादवदुःस्मृतः ||

अष्टनेत्र स्मृता ग्रीवा तस्मात् ककुदयावधिः |
ककुदविस्तरं भद्रे त्रिनेत्रं परिकल्पयेत् ||

उच्छ्रयंतद्धिनेत्रन्तु किञ्चित् वक्त्रोर्द्धवृत्तकं |
ककुदाधो द्विनेत्रञ्च त्यत्वाजंघ विकल्पना ||

पञ्चनेत्र स्मृता जंघादैर्घ्यत्वेन च कीर्तिता |
संधिनेत्रार्द्धिकः प्रोक्तश्चतुर्नेत्रौयजंघिका ||

सार्द्धनेत्रञ्च तस्याधो गुल्फौ चैव प्रकल्पयेत् |
द्विनेत्रौ चक्षुखुरौ कार्यादैर्घ्यंतिर्यक् चकुष्कलं ||

गुल्फाधः खुरिकाज्ञेया नेत्रपादेन कीर्तिता |
नेत्रवद्वृत्तनाहं खुरिकाया प्रकल्पयेत् ||

जघामूले तु यो नाहः दशसप्तक *? वेत् |
नेत्रान्तरं पुनर्नाह त्रिपञ्चकलसंयुतः ||

पुनर्नेत्रान्तरं त्यक्त्वा त्रयोदश कलात्मिकः |
पुनर्नेत्रान्तरं त्यक्त्वा कलारुद्रैस्त्वनाहतः ||

चतुर्दशकलासन्धि नाहं चैव प्रकल्पयेत् |
नेत्रान्तरं कलासूर्य नाहं चैवोपजंघिका ||

पुनर्नेत्रान्तरं त्यक्त्वा दिक्कलापरिवेष्टनं |
पुनर्नेत्रान्तरं त्यक्त्वा नेत्राष्टाग्रोपजङ्घिका ||

१११अ)

द्विनेत्रङ्कम्बलं चैव ग्रीवाधो लम्बनं भवेत् |
नेत्राष्टादशकं दैर्घ्यजंघांतं कम्बलं विदुः ||

ककुदात्पृष्टमानां तु नेत्राष्टादशकं भवेत् |
त्रिकटांतञ्च विज्ञेयं त्रिनेत्रं त्रिकटं पुनः ||

षट्नेत्रञ्च तथा ज्ञेयं त्रिकटात् पुंच्छसंततिः |
द्विनेत्रं पुच्छमूलं स्यात् पृथुत्वं प्रकीर्तितं ||

मध्ये नेत्रसमं ज्ञेयं नेत्रस्यार्द्धाग्रपुच्छकं |
तस्य तालत्रयं दैर्घ्यं पुच्छदंडमुदाहृतं ||

पुच्छदण्डे पुनर्भद्रे तालार्द्धं केशसंस्थितिः |
चतुरङ्गुलमानेन वृत्तं दण्डस्य नाहतः ||

दण्डनेत्रं पृथुपृष्टं संधिदेशे प्रकीर्तितं |
पृथुमध्ये पृथुश्चैव कलाष्टकमुदाहृतः ||

पृष्ठाग्रे तु पृथुश्चैव सप्तनेत्रः प्रकीर्तितः |
कुक्षिदेशे तु यो नाहो नेत्रार्द्धा त्रिंशकैर्भवेत् ||

त्रिकटे चैव योनाहस्त्रिशन्नेत्रैस्तु कीर्तितः |
पृष्ठाग्रे चैव यो नाहः एकविंशत्कलामतः ||

नाभिनेत्रद्वयन्तत्र शिस्नन्तद्वत् प्रकल्पयेत् |
द्विनेत्रौ वृषणौ तद्वद्विस्तरौ तौ प्रकल्पयेत् ||

पञ्चनेत्र स्मृता जंघा सन्धिश्चैव तु नेत्रिका |
दीर्घत्वेन वरारोहे षट्नेत्राचोपजङ्घिका ||

द्विनेत्रौगुल्फकौ विद्विखुरौपञ्चागुलौ मतौ |
खुरेकेऽङ्गुलमानेन नाहोगोलवद् भवेत् ||

खुरेनाहः कलापञ्च कथितस्तवनान्यथा |
जंघामूले तु यो नाहो एकविंशत् कला भवेत् ||

नेत्रान्तरं पुनर्नाहं कलाष्टादशकम्विदुः |
पुनर्नेत्रं परित्यज्य नेत्रत्रिपञ्चकेन तु ||

नेत्रान्तरं पुनस्त्यक्त्वा नाहः नाहसूर्य कलात्मकः |
त्रिषट्कलानाहस्तु संधिश्चैव तु कीर्तितः ||

त्रिपञ्चकलानाहस्तु पृष्टतश्चोपजंघिका |
द्विनेत्रं चान्तरं त्यक्त्वा नाहः सूर्य कलात्मकः ||

पुनर्द्विनेत्रकं त्यक्त्वा नाहस्तु नवनेत्रकः |
पृष्टगर्ता च विज्ञेया द्व्यगुला चैव दीर्घतः ||

१११ब्)

पृथुत्वार्द्धाङ्गुलं भद्रे तत्पादेन गभीरता |
वृषभैवं सुनिष्पाद्य लक्षणं सुशोभनं ||

लक्षणोद्देशतः प्रोक्तं शिल्पिनो लक्षको गुरुः |
लक्षलक्षणसंयुक्तं वृषं चैव तु कारयेत् ||

ध्वजयष्टौ स्मृतौश्चोभ्रो तत्पीठे वा सुसंस्थितः |
प्राङ्मुखे मण्डपपूर्वे वारुणे वारुणे वरुणेव हि ||

चतुष्किकासकुंडस्तु पूर्ववन्मानलक्षितः |
पूर्ववत् पीठमध्ये तु खंडकृत्वा त्रिधान्यसेत् ||

तत्वं नवक्रमेणैव कुर्याच्छक्त्याद्यमध्यतः |
राथादौ च प्रकृत्यतं पूर्ववत् प्राग्दिशादितः ||

मूर्तिमूर्त्यधियान्यस्त्वा मूर्तिशक्तिं तथैव च |
यत्रेहांतैस्तथा मन्त्रै पूर्ववत् सर्वसंभृतैः ||

पूर्ववत् स्नपनं कृत्वा पञ्चगव्यादिभिः प्रिये |
नेत्रोन्मीलनकं कृत्वा सययास्थमधिवासयेत् ||

तत्वोपस्थापनं कृत्वा क्रियाशक्त्युंतकं प्रिये |
त्रितत्वं शोधयित्वा तु सहस्राहुतिभिः क्रमात् ||

हुत्वायष्ट्वाभ्रमित्वा च पूर्वङ्गीतवादितैः |
नयेच्चतुष्किकासनं भद्र पीठं तु संस्थितं ||

अर्घादिकं ततः कृत्वा भूतः स्वस्त्यादिमंगलैः |
चतुष्कीमध्यसंसाध्य शिलास्थापनमारभेत् ||

रक्षोघ्नार्द्ध परित्यज्य गर्भसूत्राद्व्यवस्थिता |
साशिलापट्टसंस्थानां सदृढाचतुरश्रिका ||

वृषभस्य प्र्माणेन दीर्घावाथवाहल्यका |
नवस्वभ्रं तथा कृत्वा रत्नन्यासादिकं पुरा ||

पारदैकोथवान्यस्य धारणीं शक्ति विन्यसेत् |
चलस्थिरासुवृतीस्तु धारणी शक्तिकल्पना ||

क्रियारूपं वृषं चिंत्य स्थापयेत् स्वगुणेन तु |
अविनाभावसंचिन्त्य ज्ञानक्रियासमाश्रितं ||

यद्वद्राज्यभराज्ञश्च प्राधान्यराजभोगदः |
तद्वच्छिववृषस्थाघ्रशिवैकत्वावियोगतः ||

शिवरूपी वृषोज्ञेयः त्रिनेत्रः सर्वगः परः |

११२अ)

चतुःपादौ तौ द्वौ पक्षौ उरः पृष्ठे तथैव च |
क्षमाद्यामूर्तितत्वानि क्रमेणैव तु विन्यसेत् ||

स्थिराध्ववलवृत्तिस्तु शिवैकत्वे विनिर्मितः |

ओं ह्रां ह्रीं वृषभाय स्वाहा ||

हकारं षड्विधं कृ * *? स्याङ्गानि प्रकल्पयेत् |
विश्वेनौ वामनं कल्प्य पूर्ववद्विधिना प्रिये ||

स्नानपूजाविशेषश्च प्रसादं गुरुदक्षिणा |
दिग्वलिभोजनं दानं पूर्ववत् समुदाहृतं ||

देवयोग्याश्रयं वुध्वा वृषभस्याश्रयो भवेत् |
चतुष्की शिखरोपेता चतुर्द्वारोपशोभिता ||

विमानेन तु वन्धेन कर्तव्या च सुशोभना |
वृषमेवञ्च संस्थाप्य स्थापयेत् ध्वजसंज्ञकं ||

इत्याद्ये जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते वृषभाधिकारो नाम सप्तमः 
प्रकरणः ||

पिङ्गलोवाच ||

ध्वख्यं सूचितं देव किं नामध्वज उच्यते |
तत् किमर्थञ्च संस्थाप्यं यदि नोत्थाप्य किम् भवेत् ||

किं प्रमाणेन किं रूपं कथं स्थाप्यं व्रवीहिमे |

भैरव उवाच ||

ध्वजं चिह्नेति विख्यातं देवावां शक्तिलक्षणं |
अव्याहतोस्तु रूपी च शिवाभिजनसन्निधः ||

विशेषे संनिधो यस्माद् विशेषाध्वा शिवागः |
तद्विघातोन्यथा प्रोक्तो ध्वजशक्तिविनानघे ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन प्राधान्यं ध्वजसंस्थिते |
शितरक्तपीतकृष्णैः खण्डैश्चैव दृढैः शुभैः ||

द्वादशाङ्गुलखण्डैस्तु विस्ताराष्टाङ्गुलं भवेत् |
संधयेत् खण्डखण्डैस्तु पक्षौ डमरुकैः शुभैः ||

शितं रक्तं शितं पीतं शितकृष्णं पुनः पुनः |
अनेनैव नयेत् तावद् यावत् प्रासादमानतः ||

मीनपुच्छे तु पीत तु रक्तं चैव तु कारयेत् |
भुवनाध्वात्म शक्तिस्तु या ख्याता च शिवाश्रये ||

तेनासौ तत्प्रमाणेन कन्यनीयो महाध्वजः |

११२ब्)

ध्वजा अष्टौ प्रकर्तव्या पालानान्तु यथेप्सया |
पीतरक्तं तथा कृष्णनीलचाभ्रञ्च धूम्रकं ||

पद्माभं शितवर्णञ्च प्रागाद्यां परिकल्पयेत् |
योक्ताः प्रासाद भागान्ते चतुर्थाभूमिमण्डले ||

वंसयष्टिकृता धारा तत्राधारात्मिकां न्यसेत् |
व्यापिनी शक्तिराधाराजगाधाराशिवाव्यया ||

चिन्मूनन्तु मलपाश कर्मरज्जु निवन्धनं |
कल्पितव्यं वरारोहे विश्वेनैकाक्षरेण तु ||

भुवनानि विचित्राणि अध्वरूपी महाध्वजः |
तन्तुनाडी कृताधाराः पिच्छद्वय महास्त्रकं ||

विचित्रश्चित्रकैर्नाना भोगाश्रयोगुणाः |
तत्रादि देवताः सर्वाः सायुधा भुवनेश्वराः ||

शस्तु शक्त्याण्डसंहाश्च चिदचित्ते च ये स्थिताः |
तत्वसंहात्मकादीप्तास्ते विशेषा प्रतिष्ठयेत् ||

आदितत्वं ततोन्यस्य शोध्यं संहारयोगतः |
अनन्ताद्यादि योगेन सृष्टिन्यायेन स्थापयेत् ||

तत्व तत्वेनश्वराश्चैव सन्धनासंनिध ततः |
तदस्तु कल्पनां दीप्ति स्थिरत्वं भ्रमणं ततः ||

नियोगाज्ञा शिवस्येच्छासंशोध्यैवं प्रतिष्ठयेत् |
शिवसान्निध्यतानित्या क्रियारूढा पुरोदिता ||

कुण्डाष्टविधानेन जुहुयात् मूर्तिपैः सहः |
द्रव्यानाञ्च प्रमाणेन होमः सार्वत्रिको मतः ||

प्रतिष्ठासुशुभाकार्या ज्ञानपूर्णा प्रपूर्णता |
प्रासादलिङ्गवेदीनां भ्रमनात् कण्ठवेष्टनात् ||

वाप्तीरणात् समाख्यातां फलं कोटिगुणं ध्वजे |
यथा सुरोपितं क्षेत्रं विहलं रक्षणैर्विना ||

विनाध्वजं तथा प्रोक्ता प्रतिष्ठानायका वृता |
ग्रहाभूताश्च वेतालाः शिवादिष्टापुरानघे ||

पूजागृह्नन्ति होमाद्यां जपां चापि न रक्षिता |
तेप्यनेन विधानेन शुद्धाप्रासादभूमिषु ||

न हि सन्ति शैवास्त्राक दीपिता विगतादिशः |
अतोर्द्धं चुम्बकोधीरः प्रतिषेद्ध्वजपूर्ववत् ||

११३अ)

ध्वजारोहे परोक्षे च स्वयं प्रत्यक्षतो भवेत् |
पादाद्याश्च प्रतिष्ठाया कर्तृहीने कृते पुरा ||

ध्वजारोहण काले च कर्तृः प्रत्यक्षतः स्मृताः |
तदुद्यमनहेत्वर्थं तत्कालं वापि कारयेत् ||

सर्वत्रैव तु तत्कर्म कृत्वा वंश पुरोहणं |
महापाशुपतास्त्रं च न्यसेत् तत्राधि देवता ||

प्रागादिषु ध्वजानाञ्च व *? द्यास्त्राणि विन्यसेत् |
तस्मात् प्रतिष्ठया? पूर्णं फलं कर्तुरवाप्यते ||

कुलांत्वशेषां विगतां जीविनां भृत्यवान्धवां |
समुद्धरित्वान्तरकान्नयेत्तत्व मनामयं ||

समयोक्ता ध्वजान्ते या संस्थाप्यादिशिदेवता |
स्वगृहेषु यथान्यायं तन्मात्रैः संप्रतिष्ठयेत् ||

तस्मिन् वा रथकांतम्भाद्वलिपीठं तदग्रतः |
वलिमन्त्रेण देवेशे स्थापयेत् तद्वली भुजाम् ||

तदन्ते चास्त्रमन्त्रेण वलि पीठस्य चाग्रतः |
सवृषं चास्त्रयुक्तं वा ध्वजयष्टिम्प्रतिष्ठयेत् ||

एवं प्रतिष्ठया पूर्णं शास्त्रोक्तं चैव कारयेत् |
शान्तिर्भवति तद्राष्ट्रे जयीराजा सुखी प्रजाः ||

सुप्रजाश्च स्त्रियः सर्वाश्चिरायुरुग्विवर्जिताः |
सुवृष्टिश्च सुभिक्षश्च सस्यनिष्पत्ति जायते ||

गुरुकर्ता प्रयुञ्जीत प्रासादवाभि नन्द *? |
पृथुलञ्च धनं दत्वा लव्धानुज्ञानु मोदयेत् ||

त्वत्प्रसादान्मयानाथ भोगमोक्षफलोदयं |
प्राप्तं संसारविश्लेषं क्रियाख्यं कर्मसाधनं ||

आत्माद्रव्य सबन्धु वै त्वमेव सरणं गतः |
भार्यापुत्रधनं धान्यं देशमाणिक्य संचयं ||

भृत्यदार स मेतञ्च सपूण्यं विनिवेदयेत् |
ततस्तुष्टो गुरु श्रीमान् शिवतत्वमनुस्मरन् ||

तत्समानफलं कृत्वा तच्छिष्ये शिरसि स्वकं |
हस्तं निवेश्यतं तत्वं युक्तयोग्योत्र तद्वदेत् ||

यद्गुरोः शिवपूर्णन्तु फलं मोक्षार्थसाधनं |
तदनन्त शिवोक्त्या तु संयंनंते सदोदयं ||

११३ब्)

प्रसादी कृत्य तस्येच्छा वर्तीनित्यं व्यवस्थितः |
निर्वाणकमशेषन्तु प्राप्नुयादविचारतः ||

शिवस्य दक्षिणे मूर्तौ मठं कृत्वा सुशोभनं |
पुरं वाथ समन्ताच्च शैलाढ्यञ्च सुनिर्मितं ||

धान्यालङ्करवस्त्रैश्च सर्वद्रव्यैः शुपूरितं |
गृहोपष्करणाद्यैस्तु गुरोः सर्वनिवेदयेत् ||

विद्याधनं प्रकल्प्यादौ यतीनोमाश्रया च |
ग्रामाच्छादनपौष्कल्यं आगताभ्यागतायत ||

देवस्वं कल्पयेद् भूयः तद्गुरोर्यदि सम्मतं |
खण्डस्फटित हेत्वर्थं गणिकादेश्च पालनं ||

नर्तावकसगन्धर्वा ये चान्ये शिवप्रेषकाः |
जीवनं पुष्कलं हेतुं कल्पयेत् पालयेत्तुतान् ||

तत्स्थितिं पालयेद्यत्नादपाल्यान्नरकं व्रजेत् |
एवं समासतः ख्यातं प्रतिष्ठालिङ्गं लक्षणं ||

द्रव्यप्रासादवस्तूनां प्रतिष्ठापञ्चकान्विता |
यत्वया पृच्छितं भद्रे किमन्यत् परिपृसि ||

इत्याद्ये जयद्रथाधिकारे पिङ्गलामते ध्वजारोहणं नाम अष्टादशमः 
प्रकरणः ||


पिङ्गलोवाच ||

सिद्धिलिङ्गाश्रितानाञ्च प्राक् त्वया प्रतिपादिता |
किं लिङ्गमाश्रयेत् प्राज्ञस्तत्काले कथमाश्रयेत् ||

आश्रितोत्तर कालेपि नियम च विधि क्रिया |
एतत्सर्वं समासेन कथयस्व प्रदयः ||

भैरव उवाच ||

स्वयंभूवाणलिङ्गन्तु प्रधानञ्चाश्रयं प्रिये |
शताख्यञ्च सहस्राख्य रौद्रं चैवाश्रयेद्वुधः ||

लोट्टतञ्चल लिङ्गन्तु तुरं चैव परिग्रहं |
यावज्जीवेत् प्रतिज्ञातं समायञ्च प्रतिग्रहः ||

लोकपालार्चितं वाथ आश्रयेत् सिद्धिकांक्षकः |
दिशासाधन हेत्वर्थं शस्त्रलिङ्गमथाश्रयेत् ||

सिद्धिदं तु सदा ह्येतत् साधकस्य न संशयः |
सतदोषैस्तु प्रागुक्तै गर्भाद्यैर्नाभि * *? ते ||

११४अ)

अव्यक्तं वा स्वयं स्थाप्य योग्यायोग्यञ्च तच्छृणु |
स्थापितं यत्सुरैर्दैत्यैरिषिभिश्च तथा नरैः ||

विकल्पवासनातीतैः वेदिकैरससम्वरैः |
तत्प्रसिद्धाश्रयेत् सर्वं लिंगीलिङ्गाश्रयेम्युकैः ||

नाश्रयेच्चाप्रसिद्धै तु द्वैतमन्त्रनिवेसितं |
सन्यस्तवतिभिः स्थाप्यं नाश्रयेद्वैदिकन्तथा ||

कन्दमूलफलाशीना पयःशाकासिनान्तया |
मुमुक्षुणा स्थापितं लिङ्गं नाश्रयेत् सिद्धिकाक्षकः ||

व्यङ्गं गर्भान्वितं हीनं शीर्णं जीर्णं रुजान्वितं |
नाश्रयेद्वाथयुक्तं तु श्रीमुखाङ्गं विनाशकं ||

अद्वेताश्वासुराः सर्वे तेषां यत्न विकल्पयेत् |
सुरां मध्ये प्रवक्ष्यामि ये द्वैताद्वैतलक्षणाः ||

इन्द्रः शुक्रस्तथा पक्षो साधवाग्निर्यमस्तथा |
रक्षोराजा च वायुश्च रवितार्क्ष्यं सुगुह्यकाः ||

राक्षसारावणाद्यास्तु सिद्धविद्याधरास्तथा |
किन्नाराप्सरगन्धर्वा अद्वैता मन्त्र तत्पराः ||

तेषां ये तु प्रसिद्धास्तु नाममात्रेण भाविनि |
आश्रयेन्निर्विकल्पेन साधकः सुसमाहितः ||

व्योमो वाल्मीकः शाकल्याः पराशरभृगुस्तथा |
काश्यपोनासिकेतु श्च शालंकायनकस्तथा ||

ऋषिराजास्तु ये चान्ये मन्त्रिणस्ते तु भाविनि |
मान्धातानघ्नषश्चैव भूपालभरतःशकः ||

कौरवाः पाण्डवाः सर्वे भावितामन्त्र तत्पराः |
अथर्वणञ्च वेदैस्तु तल्लिङ्गं चाश्रयेद् वुधः ||

ब्रह्मासोमो बुधश्चैव कार्तिकेयो वृहस्पतिः |
सर्वदा द्वैतयुक्तास्तु तेषां लिङ्गं च वर्जयेत् ||

नागानां च तथैवेह वर्जितव्यं सदावुधैः |
वालखिल्यादयः सर्वे मातङ्गः पुलहः क्रतुः ||

शुकोनारदमाल्यश्च भरद्वाजोङ्गिरो मुनिः |
तुम्बुरो वरुणः शत्रुघ्नशान्तनुर्द्धूम एव च ||

द्वैतयुक्ताः सदा तत्र कन्दमूल प्रियाः |

११४ब्)

कचाद्यैर्मुमुक्षुभिश्चान्यैः स्थापितै तं विफलं तु तत् |
एवम्परीक्ष्य यत्नेन ग्राह्याग्राह्यं विपश्चिता ||

यद्ग्राह्यं चाश्रयेत् प्राज्ञा अग्राह्यञ्च विवर्जयेत् |
यत्प्रसिद्ध्यर्थं तत्रासिद्धोश्रये नृणां ||

द्वैतान्वितं च यल्लिङ्गं दृष्टं चाथमनोद्यकं |
अपूज्यं समषण्मासमनार्थं च जनादृते ||

पुनरेव भवत्ये तद्योग्यं संस्कारकर्मणि |
सदोषमपि यल्लिङ्गं गर्भाद्यैरावृतं तु यत् ||

अनिष्टं साधनमंत्री तेषांमसमाश्रयेत् |
प्रोत्सारयि विघ्नेशान् तत्स्थानस्थाः समन्ततः ||

महापाशुपतास्त्रं चर्प्य? यन्नु?च्चा योगतः |
दंष्ट्राकरालविकृतिं कालाग्नि सदृशोपमं ||

दृष्टिनाकेकरेणैव वामादेशिनि छोटिका |
महास्त्रानलसंतप्ता ध्वस्त सत्वाग्लयान्विताः ||

दिग्दशोगम्यमास्तु चिन्तयेत् साधकोत्तमः |
प्रासादरूपिणश्चान्ये विशोध्यास्ते शिवाश्रये ||

वेदिका रूपिण्ये ये चान्ये द्वाराकाराश्च ये स्थिताः |
ग्रहाक्रूरापिशाचाश्च भूताश्च कट पूतना ||

उरगामातरश्चैव यातुधानाश्च राक्षसाः |
साकिन्याद्याश्च वेताला ये चान्ये हिंसकास्तथा ||

विघ्नरूपाश्रयं तृ?ते श्रेयांसि च शिवाश्रये |
प्राक् प्रदत्तवराः सर्वे शम्भुना तु विनायकाः ||

विधिहीनक्रियाः सर्वे तेषां चैव समर्पिताः |
तस्माद् वै शोधये देवाः पूजाफलजिगीषिणः ||

मन्मृदास्नापयेल्लिङ्गं महास्त्रेण जलन्ततः |
गोमयेन पुनः स्नानं पञ्चगव्यजलान्तरं ||

एवं स्नान त्रयं कार्यै महापाशुपतेन तु |
स्वमन्त्र हृदिना पश्चाद्वधिस्नानमधुनास्तथा ||

जलान्तरं पुनः स्नाप्यस्नापयेत् क्षीरसर्पिषा |
एवं चतुर्विधं स्नानं कृत्वा सामान्यलक्षणं ||

विशेषेण पुनः स्नानं स्वशास्त्रविहितेन तु |

११५अ)

पञ्चामृतेन अलिना क्षतजेन जलान्तरं |
स्नापयेत् साधको धीरः स्वमन्त्रेण समाहितः ||

विधानेनात्मके नैव तद्द्रव्यै विविधैः शुभैः |
नृक्घ्या(?) अजादिभिर्वापि होमं कृत्वा स्वसक्तितः ||

पुनरेवाथ पंक्तिः स्यादाराद्या विनिर्मितैः |
स्वासनाद्यात्ममूर्तिस्तु समावाह्यात्मकं यजेत् ||

प्रासादञ्च सदामत्र्यं ध्वजातं प्राग्विधानतः |
होमं स्वशक्तितः कृत्वा विधिरेष समाचरेत् ||

मन्त्रन्यासं ततः कृत्वा कवचास्त्रेण रक्षयेत् |
स्वगुहायां तथान्यस्य महाशास्त्रेण तु रक्षयेत् ||

क्षेत्रालम्बीयदानस्यादिगणरोधितां |
स्वगृहे च चलं लिङ्गं तूरं चैव परिग्रहं ||

कृत्वा न्यस्तात् समन्त्रस्तु रक्षां कृत्वा श्रयेद् वुधः |
एकलिङ्गोपरास्यञ्च वृषभास्त्रविवर्जितं ||

संस्कार्यं साधने नान्यं कन्यमध्योन्तमार्थिभिः |
सामान्येपि न दोषं स्यात् सदा सान्निध्यकं यतः ||

आश्रयेत् साधकेन्द्रस्तु पूजार्थं सुखकारणं |
यद् दृश्यते यदा लोके तत्र मन्त्रं न विन्यसेत् ||

विन्यसेद् वा तदादोषः सिद्धि हानिश्च जायते |
तस्मान्न विन्यसेन् मन्त्रात् स्वयंभूर्यदि वा भवेत् ||

प्रत्यक्षोपदि सम्भुवा वाणाद्यं चापरास्यकं |
न प्राप्तं तत्र न्यासस्तु तीथियात्रासमन्वितः ||

महद्दोषो भवेन्नित्यं विघ्नैश्च परिभूयते |
किन्तु गन्धा प्रदष्टव्यं पूज्यं तन्तारकेण तु ||

लोकयात्रानुसारेण यात्राकाले परिभ्रमेत् |
समागमं यतस्तस्मिन्योगिन्याद्याश्च दर्शनं ||

दर्शनं चैव वीराणां यतः सिद्धाभि भाषिणं |
क्षेत्रालम्बी यदामन्त्री वलिदानन्तदानिसि ||

प्रहरैक गते नैव दत्वेघ्नि तं फलम् भवेत् |
नियमश्चात्र तूराणां नेष्टोन्यैर्यत् प्रपूजितः ||

स्वयं कार्याप्यसंस्थाप्य पूजयेत् सिद्धिकाक्षिणः |

११५ब्)

प्रतिमानां तथैवेह वर्ज्यं चान्यप्रतिष्ठितं |
स्वकृतांचाश्रयेद्व्यक्तां अन्यथा दोषकृन्मतः ||

स्वकृतमन्यकृतम्वापि मुखलिङ्गं समाश्रयेत् |
पूर्वजेन विधानेन विधिं कृत्वा प्रयत्नतः ||

चललिङ्गाऽन्ययष्टोपि वामदक्षिणयोपि वा |
स्वाभिप्रायेण पूर्यैव पुनः संस्कार मर्हति ||

संस्कारे तु कृते पश्चात् स्वांसे न्यस्तेन शाङ्कर |
स्वयंभुर्वाणलिङ्गानां होमाद्यविनाचरेत् ||

किन्तु स्नानादिकं कृत्वा मन्त्रन्यासं समाचरेत् |
प्राप्तश्च सर्वदा येन नित्यत्वं सन्निधत्वता ||

रौद्रलिङ्ग तथा वज्रं शक्तिदण्डाख्यसंज्ञकं |
खड्गाख्यं पाशसंज्ञञ्च ध्वजाख्यं गदसंज्ञकं ||

शूलाख्यं चक्रसज्ञञ्च पद्माख्यञ्चैव सुन्दरि |
आश्रयं भूति लिङ्गानां कर्तव्यं सिद्धिकाक्षिणी ||

साधनेकयुतोनिष्ठानाश्रयेन्मोक्षकांक्षिणः |
नाश्रयेत् पुत्रकाद्यस्तु आश्रयेत् पुत्रकाद्यस्तु आश्रयेद्देषकृन्मतः |
प्रमाणं चेष्टनोन्मानं यत्प्रोक्तं लिङ्गलक्षणो ||

सम्यक् ज्ञात्वा तं ज्ञानं कुर्याल्लिङ्गी श्रयम्वुधैः |
रत्नलिङ्गान्यशेषां तु पद्यैन्यैरपि संस्कृतां ||

योज्यं तन्मंत्रतत्वेन तस्मादुत्कील्यसम्भवे | 
स्वविधिस्तु पुनः कृत्वा स्वमन्त्रञ्च न्यसेत् ततः ||

लोहजालां तथा ख्यातो विधिः स्याद्रत्न एव हि |
मृद्भवानैव कर्तव्यं आश्रयं चान्यसंस्कृते ||

धान्यान्नजं यथा गौडं तिलगन्धसुपिष्टकं |
नवानवा कृतिं कृत्वा संस्कारञ्च दिने दिने ||

कृत्वा यष्ट्वा त्यजेन्नित्यं साधकः सिद्धि काक्षिणः |
किंतु होमं विना तेषा मन्त्रन्यासस्तु केवलः ||

सार्द्धतं साधनो योज्यं लिङ्गाख्यं नेतरे क्वचित् |
ये द्वैतेन पुरा लिङ्गं द्वैते नेष्टञ्चलन्तु तत् ||

चललिङ्गं पुराद्वैतं संस्कार्या द्वैतमाश्रयेत् |

११६अ)

यस्मात् परापरं स्थानं अद्वैतद्वैतलक्षणं |
अद्वैतं परमित्याहु द्वैतं चापरकं प्रिये ||

निश्चयश्च निसंदिग्धमद्वैतं निर्विकल्पयेत् |
शुद्धं सर्वगुणोपेतं प्रत्यक्षं दृष्टसाधनं ||

अद्वैतञ्च परं भद्रे चोदिनं परमेष्टिना |
शास्त्राचारा प्रमादी च सिद्धिर्दृष्टा त्रिधा प्रिये ||

प्रमादी चलथा मोक्षो न केन प्रतिहन्यते | 
अलो?र्था द्वैतकं श्रेष्ठं निर्विकल्पं समाचरेत् ||

द्वैतमार्गद्वयं सिद्धं साचाराचारहीनकं |
साचारे मोक्षभागञ्च दृष्टं चैवाभिघातलः ||

शास्त्राचारहीनस्य न सिद्धि न च मोक्षभाक् |
अगम्या सत्यवादी च नरकं द्वैतनिश्चयं ||

तस्मात् परापरं स्थानं नाहोस्याद्योजितोपि सः |
ना पूजितोपि सान्निध्यं त्यजेद् यस्मात् ससर्वगः ||

श्वानकाकादिभिः स्पृष्टो नाशुचितत् प्रजायते |
समासतेपि ये मन्त्रा न जहन्ति हि तत्वतः ||

अतः परा द्वैतलिङ्गाना परं द्वैतमाश्रयेत् |
अपूज्यं स्पृष्टकाकाद्यं द्वैतं त्यजति मन्त्रराट् ||

अतो द्वैतैर्विधिः कार्यः प्रसिद्धो भैरवागमे |
सशिवस्थैः कृतैर्मन्त्रैः स्नानं तेष्वेव कल्पयेत् ||

वाणोप्यथ स्वयंभू च प्रोक्तौ तुल्यौ मयानघे ||

नासन्निधौ यतस्त्वेतौ सर्वसाधारणो यथा |
चिति देवानां सान्निध्यं नोर्द्धम्वर्ष शतात् कचित् ||

काष्ठजे च स्थितिर्यावत् तस्य जीर्णत्व सन्निधिः |
जीर्णे काष्ठं परित्यागो व्यक्तानाङ्गात्र हीनकं ||

मुक्ताफलप्रवालाद्ये तेजोहानिर्न यावधिः |
तावत् सान्नैध्यता तेषु तेजो हीनपरित्यजेत् ||

अनार्चिषा तु सान्नैध्य नित्यवेहविवर्जितं |
प्रमादात् यदिदह्ये तत् अग्निदाघ न भाविनि ||

तदुत्कीर्णमणिनान्तु मन्त्रहानिर्न जायते |
रुक्मरौप्यारताम्राणां लिङ्गानां हविदलनात् ||

अप्रलानवयुषां च प्रोक्तं संस्करणं पुनः |

११६ब्)

प्रलीतं चेद्यदा भद्रे तदा पूर्वे च तत् स्थितिः |
कर्तव्या साधकेन्द्रेण सोहं नैव तु कारयेत् ||

सोहं वा यदि जायेत प्रायश्चितं तदा महत् |
नष्टभ्रष्टवपुषां च प्रमादाद्यदि योगतः ||

प्रायश्चितं स्मृतं लक्षं पुनः स्यान्मन्त्ररोहणं |
तूराणां नर शुक्त्यादि कृतानां जालकं विनां ||

स्थिति स्यादन्यथा त्यागो दृष्टः स्यापि समात् पुनः |
नवा नवा कृतिः कार्या प्राक्तनस्तं विसर्जयेत् ||

घृतालिना तु संपूर्ण कुण्डे चैव तु होमयेत् |
तचूरं होमयित्वा तु स्वमन्त्रं नियुतं जयेत् ||

जपित्वा होमयित्वा तु नवसंस्कार्यमर्चयेत् |


इत्याद्ये जयद्रथाधिकारपिङ्गलामते लिङ्गाश्रयो नाम एकोनविंशतिमः 
प्रकरणः ||


भैरव उवाच ||

लिङ्गाश्रय गतश्चात्र सिद्धि हेतोर्यथा वि * |
प्रोच्यते सोममासेन शृणुयोश्वरेश्वरि ||

स्वतन्त्राचारचारित्वं स्वानुष्ठानविकल्पना |
स्वन्मन्त्रात्मात्मभावेन सोत्साहः समुपाचरेत् ||

क्रियाध्यानं यथासिद्धं समयाद्यं जपादिकं |
नित्यनैमित्तिके होमं यथासिद्धं तथा चरेत् ||

भूपरिग्रहपूर्वञ्च कृत्वायागं समाश्रयेत् |
सामान्यै तद्वरारोहे नियमं कथितं तव ||

विशेषं सम्प्रवक्ष्यामि शृणुष्वेकाग्रमानसो |
अष्टम्याञ्च चतुर्दश्यां पक्षयोरुभयोरपि ||

पूजाध्यानजपं होमं द्विगुणं समुपाचरेत् |
पूर्णिमायां च संक्रान्तौ ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः ||

विशेषद्रव्यसम्भारैर्यागमिष्ट्याधिकं जपेत् |
गन्धतोयसमोपेतं शिवं यन्नाधिका * * *? ||

अन्येष्वपि च पर्वेषु पूजाद्यञ्चाधिकं प्रिये |
सिद्धेर्गुर्वर्थ वीराणां प्रत्यक्षेथपरोक्षके ||

पूजाहोमादिकार्यन्तदुद्विश्य च भोजनं |

११७अ)

प्रहुरान्नादिपानाद्यैर्भक्ष्यैर्नानाविधौस्तथा |
निर्घातसन्निपाते च भूकम्पे दिव्यदर्शने ||

प्रदानगडुकादैश्च जपादीनां विशेषतः |
स्वप्ने शुभाशुभे दृष्टे जपपूजादिकं भवेत् ||

अभ्यागतागते वीरे भ्रातृवर्गे गृहागते |
यथाशक्त्यातिथि कार्यो द्रव्यैः सहायनिर्मितैः ||

प्रत्यक्षावेशने देव्या क्षेत्रपालप्रदलने |
फल्गुषालिसमोपेतं वलिपूजाधिकं भवेत् ||

उल्कापाते मृते वीरे जपपूजादिकं भवेत् |
सिद्धद्रव्यागते चैव शिवं पूज्य महोत्सवैः ||

विशेषभोजनं कृत्वा प्रमादीकृत्य गृह्नयेत् |
योगिनी सिद्धयोगीन्द्रैर्मेलकं यदि जायते ||

प्राप्तिविशेषतः पूजा तेषां चैव शिवस्य च |
वीरभोज्यान्नपानाद्यैः कार्यं प्राप्तविधिस्थितैः ||

सम्वत्सरात्मको योगः कर्तव्यो विषुवर्द्धये |
योगं चैवापरं कार्यस्तथा विष्णुपदेषु च ||

षडशीति मुखे योगं व्रतग्रहणमोक्षणे |
जपग्रहणमोक्षे च होमग्रहणमोक्षणे ||

योगश्चैव तु कर्तव्यो लिङ्गस्यैव तु पूरणं |
पुष्पैर्वासु मनोद्यैश्च पद्मैनीलोत्पलादिकैः ||

फलैर्वा विविधैर्दिव्यैर्दधि भक्तैः समुज्वलैः |
घृतभक्तैर्भक्षकुसूपैः क्षीरभक्तैः प्रपूरयेत् ||

घृतपूर्णैश्च सैवक्षैर्मण्डकाद्यैश्च खाद्यकैः |
गुडैश्च लड्डुकैश्च पूरयेत् खण्डशर्करैः ||

पिशितैर्मीनकैर्दिव्यैर्मदिरालोड्य पूरयेत् |
लिङ्गपूरणकं कृत्वा पश्चाद् वीरैश्च भोजनं ||

शिवाग्रे नृत्यगे पञ्च कर्तव्यम्वा विकल्पतः |
भक्तिमाश्रित्य सर्वेषां कर्तव्यं सिद्धिकाक्षिभिः ||

मोक्षार्थिनापि कर्तव्यम्चित्तसाठ्यविवर्जितं |
अन्यथा न भवेत् मोक्षः सिद्धिश्चैव सुदूरतः ||

आचार्यैः साधकैः पुत्रैः मेश्वरैर्लिङ्गमाश्रितैः |

११७ब्)

क्रियार्थिभिः प्रकर्तव्यं यथाशास्त्रार्थकं प्रिये |
योन्योपि हि विधिस्तन्त्रे नियमार्थं प्रचोदितं ||

सोत्रष्वेये विशेषेण लिङ्गाश्रय गतैर्नरैः |
तम कृत्वा न युज्येत भोगमोक्षप्रसाधने ||

अभावे वा कृते वाथ आपदाद्यैः क्रियार्थिभिः |
द्विगुणं तु जपं कार्यं संध्यालोपे विपश्चिते ||

प्रमादात् कथितं भद्रे कामतश्च चतुर्गुणं |
प्रमादादाह्निकच्छेदे कर्तव्यन्तु चतुर्गुणं ||

जपञ्च साधकेन्द्रेण कामतस्तद्विधा भवेत् |
प्रमादाद्वामविच्छेदे हुत्वा च द्विशतं जपेत् ||

कामाच्चतुर्गुणं हुत्वा जपं चैव चतुर्गुणं |
प्रामादाज्जपभङ्गे च तत् पूर्यतत्समं जपेत् ||

कामतो जपभङ्गेन तत्पूर्य चतुर्द्धा जपेत् |
प्रमादाध्यानविच्छेदे द्विगुणं ध्यानमाश्रयेत् ||

कामतो ध्यानच्छेदन्तु तत्क्षणञ्च चतुर्गुणम् |
स्वमन्त्रश्चैव जप्तव्यो वैशेषिकमुदाहृतः ||

मंत्रं समान्यमाख्यामि प्रायश्चित्ते यथा भवेत् |
ओं नमो भलिखेत् पूर्वङ्ग?वतेरुपुनर्लिखेत् ||

द्रायशूलञ्च संलिख्य पाणिने च लिखेत् ततः |
हनद्वयं समालिख्य दहद्वयं पचस्तथा ||

नासयद्वयमालिख्य सर्वपापां पुनर्लिखेत् |
भक्षद्वयं लिखित्वा तु ओं ह्रीं हूं फट् समालिखेत् ||

स्वाहाकारं ततोलिख्य सर्वपापप्रणासनीं |
विद्या चैव समाख्याता प्रायश्चित्वार्थ कर्मणि ||

कायिकं वाचिकं पापं कामाकामश्च मानसं |
अनया जपमानस्तु रसविद्धेवताम्रवत् ||

प्रमादा चालिते लिङ्गे स्थिरे वा चलसंज्ञके |
पीठे वा पिण्डिके वाथ विद्यालक्ष्य जपेद्वुधः ||

प्रायश्चित्तार्थकं जप्त्वा होमं कृत्वा युतं पुनः |
पूर्वजेन विधानेन कर्तव्यं स्थितस्थापनं ||

ओं नमो भगवते रुद्राय शूलपाणिने हन हन दह दह पच पच नाशय 
नाशय सर्वपाप भक्ष भक्ष ओं ह्रीं हूं फट् ठ ठ ||

११८अ)

चललिङ्गेग्निदग्धे च तस्करेण हृतेथवा |
प्रायश्चित्तं स्मृतं लक्षं तत्र विद्याञ्जयेत् प्रिये ||

हस्तात् पतं लिङ्गे तु उपहते स्थापिते पि वा |
तत्रापि लक्षमावर्त्य पुनः संस्कार मर्हति ||

जपतश्चाक्षसूत्रन्तु पतनादयुतं जपेत् |
निद्रयाचाभिभूतस्तु पतते साधकौ भुवि ||

तदार्द्धं लक्षजप्तव्यं नयतेदयुतं जपेत् |
देवगुरुन्तथाशास्त्रं पादेन स्पृशते यदि ||

प्रमादादयुतं जाप्यं कामतो नियुतं जपेत् |
गुरुसम्बन्धिनश्चैव शयनासन पादुका ||

देवस्य गड्डुकाद्यांस्तु पादेन स्पृशते यदि |
प्रसादाद्विशतं जाप्यं कामतंश्चायुतं जपेत् ||

हस्तात् पतितपुस्तस्तु स्थिताद्वा यत्र तत्र तु |
तत् सूत्रं भूगतं वापि भूमौ पुस्तक वाचने ||

आसने शयने स्थाप्य पटले च गृहस्य च |
विद्यापञ्चशतं जाप्यं कामतस्तु द्विधा भवेत् ||

शीर्णागमश्च सिद्धांन्तप्रस्तं जीर्णं घृतप्लुतं |
अग्निकुण्डे तु होतव्य हुत्वा विद्याशतं जपेत् ||

पुष्यात्स्थापनकाले तु तृणकाष्ठादि च्छेदने |
सकृदुच्चार्य विद्यां तु यत् किञ्चित् तत् समाचरेत् ||

रुद्रायेति पदोच्चार्य ताराद्यं तु क्रियाखिला |
हिक्काच्छिक्का विजृम्भा च तत्पदोच्चार्यनित्यशः ||

दुःस्वप्ननाशने चैव सप्तधा वर्तये छुचि |
अनिमित्ते च प्राणीनां घातने शतधा जपेत् ||

पक्षिणां घातने चैव निनिमिहे न भाविनि |
विद्यापापारिणो नाम त्रिशतं तु जपे छुचिः ||

निनिर्मित्ते चतुष्पाद घातनेन वधाशतं |
निर्विनोदं द्विजां हत्वा कामकारेण मन्त्रिणा ||

विद्यापापारिणीं भद्रे जपेद्वशसहस्रकं |
यागार्थञ्च पशुं हत्वा तंत्राचारस्य दूषकं ||

११८ब्)

न दोषे द्विवधे नित्यं न वधे द्वै विलोमदं |
अन्यास्तु मानुषां हत्वा तदर्थम्वा विनोदतः ||

क्षपनं चोर्द्धलिङ्गीनां तथा वैष्णवलिंगिनां |
न भेदं निर्निमित्ते तु भेदाद्वाप्य युतं जपेत् ||

शिवाग्नि गुरुनिन्दानां तेषां हत्वा न दोषभाक् |
शिवव्रतधरच्छायां लंघनाच्छशतधा भवेत् ||

हत्वा तेषामकामाच्च पञ्चधायुतकं जपेत् |
कामतो नियुतं जाप्य कलहेनायुतं जपेत् ||

अकामाल्लिङ्गभेदेन लक्षपञ्चाशकं जपेत् |
कामतः प्रयुतं जाप्यं गुरूणां सम्मन्तेन तु ||

वीराणां निन्दने चैव योगिनाञ्च दूषणे |
स्त्रीणाञ्च ताडने चैव शिवज्ञानं च दूषणे ||

अयुतत्रितयं जाप्यं न जपेद्विघ्नभाग्भवेत् |
द्रव्याणां दूषणे चैव वीरचक्रे च संस्थिते ||

तत्काले कहलहोत्पन्ने सहस्रेण शुचिर्भवेत् |
अथवा भोजनं कार्यं वीराणां सम्मतेन तु ||

गुरुद्रोहे कृते नैव अज्ञानान्मोहवासनात् |
पुनसन्तापनं कृत्वा तद्गुरोर्यदि सर्पते ||

तदालक्षं जपं कृत्वा गुरुं सन्तोषयेत् प्रिये |
गुरुपत्नी ह्यतोमोहात् सकृत् पश्चात् पुनस्त्यजेत् ||

त्यक्त्वासंतापनं कृत्वा प्रायश्चित्तार्थ सप्यति |
तस्यापि लक्षजप्यन्तु दातव्यं निर्विकल्पतः ||

न त्यजेत् कामतो मोहात् नारकी स्यान्नसंशयः |
प्रायश्चित्तं न तस्योक्तं दीक्षाफलविरोधिनः ||

आत्मघाती गुरोघाति तथा चैव परस्परं |
प्रमादात् तापनं कृत्वा प्रायश्चित्तञ्च मार्गति ||

विद्यालक्षं जपन्तस्य दातव्ये चुम्बकेन तु |
गुरुसंतोष्य यत्नेन पुनः संस्कारमर्हति ||

गुरोर्गुरुतरो यस्तु प्रमादाद्रक्तदर्शनात् |
दशलक्षं जपं तस्य तद्गुरोर्यदि सम्मतं ||

गुरुस्थानविनाशी च तस्याचारस्तु लंघकः |
स्वास्नौयक्रमविरोधी अस्थितिः स्थिति कारकः ||

११९अ)

परलोकान्नसम्भीतो गुरुञ्चैवोपसर्पति |
त्यक्त्वाचारविरुद्धस्तु प्रायश्चित्तञ्च मार्गति ||

दशलक्षं जपन्तस्य दातव्यं शास्त्रवेदिभिः |
तेनापि भक्तिमासृत्य शुचिस्तद्गतमानसः ||

विजने च शुचि स्थाने जप्तव्यं यावत् पूर्यते |
संपूर्णे तु जपे चैव जपस्तेषां समर्पयेत् ||

तेभ्यो भोज्यं प्रदातव्यं वीराख्यं द्रव्यसंभृतं |
यद्यसौ भाजनं नैव अभोज्ये जपितेष्वपि ||

अथवा पुष्पतांबूल चन्दनादहप्राशनं |
धारणे लेपने सुद्धि गुरुणोमवधारणे ||

यथा शक्त्या तु मन्त्रज्ञैः काराययं चावधारणं |
प्रायश्चित्तेस्रावीर्णे तु वर्तयेच्चाविरोधतः ||

चीर्णेपि च पुनर्दोषैस्सम्पर्कं यदि जायते |
अनुधार्यं तथा तस्य प्रायश्चित्तं न विद्यते ||

एवं शास्त्रार्थतो मन्त्री लोकविराविरोधकः |
पारंपर्यानुवर्ती च वर्तयेन्निर्विशङ्कतः ||

वामोवामासुवर्ती च दक्षिणे दक्षिणा चरेत् |
सामान्यं वामदक्षेपि प्रायश्चित्तमुदाहृतं ||

द्वैतेष्वपि च संपर्क विरुद्धा चरणैस्तथा |
न कर्तव्यं सदा मन्त्री ये चान्यैर्दूषितैः सहः ||

सैद्धान्तिकस्य या चिन्ता न प्राप्तामन्त्रिभिः सदा |
मन्त्रिणश्चैव सिद्धा *? चितानैव च नव च ||

अन्योन्यैश्च न सम्पर्कं सम्पकं वालिना सह |
सर्वसंपत्तिकं चान्यत् पवित्रारोहणं प्रिये ||

नियमानां वरं तच्च लिङ्गाश्राय गतैर्नरैः |
तद कृत्वा न युज्येत सिद्धौ मुक्तौ प्रसाधने ||

पिङ्गलामते प्रायश्चित्त प्रकरणं ||

पिङ्गलोवाच ||

पवित्रारोहणं देव कस्मिन्काले किमर्थकं |
पवित्रेति वयः शब्दस्तस्योर्ध्वं कथयस्व मे ||

केन तत्क्रियते शम्भो कर्तव्यन्तु कथम्वदः |

भैरव उवाच ||

स्वकाले भैरवे प्राप्ते पवित्रारोहणम् भवेत् |
दिवातीते तु देवानां निशिप्रातु भैरवे ||

११९ब्)

मकरादौ तु पद्मासां देवानां दिनमुच्यते |
कर्कणदौ निसा भद्रे षड्माषांश्च विदुर्वुधाः ||

तन्मुखं च यदा भद्रे मेघघोषञ्च वर्षति |
न चोदकैस्तु तृप्तस्तु सस्यैच्छन्ननवांकुरे ||

वनस्पति तृणीद्यैस्तु ओषध्यैश्छन्नलक्षणे |
प्राप्ते षोढे भद्रंते वा तस्यान्ते च ततो न हि ||

कर्तव्यन्तु यथाशक्त्या देवी देवस्य भैरवे |
विधिः सामान्यलिङ्गानां स्थण्डिले वा कृतौश्वके ||

स्वशरीरे च कर्तव्यं स्वपरिग्रहवर्तिभिः |
चुम्बकैः साधकैः पुत्रैः समयीश्वेश्वरै नरैः ||

तद कृत्वा न सिध्येत दृष्टादृष्ट फलं प्रिये |
स चोक्तः शुक्लकृष्णै वा पक्षे स्वेष्ट दिने शुभे ||

प्रतिपत् सङ्गताशम्य पवित्रारोहणं विदुः |
द्वितीयां ब्रह्मणश्चैव गौद्याश्चैव तृतीयके ||

चतुर्थ्यां विघ्नराजस्य नागानां पञ्चमीषु च |
षष्ठ्या कुमार देवस्य सप्तस्या भास्करस्य च ||

अष्टम्यां व्यक्त रुद्राणां नवम्याश्चण्डिकादिषु |
दशम्यां यमदेवस्य इन्द्रस्यैकादशीषु च ||

द्वादश्यां विष्णुदेवस्य इष्ट देवे त्रयोदशी |
चतुर्दश्यां शिवस्यैव पूर्णमां पितृदेवतां ||

इष्टस्याग्र दिने चैव कर्तव्यं चाधि चासनं |
मृद्भस्म दन्तकाष्ठञ्च होमार्थधनसद्ग्रहं ||

यौवना आत्मनो नैव क्रिया सम्प्राप्यतेत्र तु |
तत्सर्वं सम्भृतं कार्यं भेषज्यादिकसंग्रहं ||

श्रुवादिकं विनिर्दिष्टं न च स्यान्नेति वा श्रुची |
जलकुम्भार्घ पातञ्च गडुकाद्यं प्रोक्तनं ||

त्यक्त्वा न्यास्तु नवा कृत्वा रुक्माद्यं धातुजां न हि |
सूत्रञ्चद्रभजं श्रेष्ठं कजम्बा सूत्रपट्टकं ||

कार्यास्यम्वापि कर्तव्यं भोगमोक्षफलार्थिना |
अन्यच्चाशय हेत्वर्थं क्षौमम्वाल्वजकौशजं ||

शानम्वा चोरनारञ्च दिग्लिङ्गे शास्त्ररूपिणे |
त्रिगुणं त्रिगुणी कृत्य शतमष्टोत्तरोत्तमे ||

शते नैवाष्ट हस्तस्य नवत्या सप्तमस्य च |

१२०अ)

तदेवाधोत्तराणाञ्च हीनं यो यस्य संस्थितिं |
मध्येमोत्तमलिङ्गस्य सूत्रञ्चाशीतिकम् भवेत् ||

सप्तत्यापञ्च हस्तस्य चतुःषष्ठीश्चतुस्करे |
कन्यसोत्तमलिङ्गस्य वर्णवत् सूत्रसंयुतं ||

द्विहस्तस्य कलासंख्या तत्वसंख्या च कन्यसे |
समसूत्रञ्च कर्तव्यं भोगार्थी ग्रंथिभिस्तथा ||

मुक्त्यर्थी नैष्ठिकानाञ्च विसमं ग्रन्थिसूत्रकं |
यावत् तत्सूत्रसंख्या च तावद्धं धातु ग्रन्थयः ||

तूलगर्भं प्रकर्तव्यं सूत्रेण कृशता यदि |
छुरितं कुंकुमे नैव गोजेनाथाश्रेणा प्रिये ||

निशावाथ शुभं भद्रे न शुभे तालपीतिका |
गैरिका वा शिलावाथ चित्रयेत् ग्रन्थवन्धनं ||

सौवर्णभाजने स्थाप्य ताम्रे रोप्येथ वा प्रिये |
अथवा मृन्मये पात्रे पद्म पत्र पलासजे ||

सत्कुण्डे यागभूमौ तु स्थाप्य वैवाधिवासयेत् |
कृत्वाह्निकं स्वयं तत्र जपहोमादिकं प्रिये ||

साम्पाताभिहुतं कार्यं दत्वार्द्धे तु कटित्रिका |
मार्ग्यावाप्यथ तत्पात्रं यथा नैव घृतप्लुतं ||

सम्वत्सरात्मकं ध्यात्वा त्रिसूत्रेणैव वेष्टयेत् |
प्रासादोदक भाण्डञ्च वेदीवृषभमादितः ||

खेत्रपालश्च चण्डीश लोकपालांस्तथैव च |
अर्चनं पूजनं कृत्वा त्रिसूत्रेण तु वेष्टयेत् ||

एवं कृत्वा ततः पश्चाद्ध्यात्वा सर्वाध्व गतं प्रिये |
पूर्णाहुति प्रदातव्या ततश्चान्ते वलिं हरेत् ||

प्रोक्षपश्चाद्रयस्पृश्य गन्धपुष्पादिभिर्यजेत् |
शास्त्रार्थञ्च गुरुं पूज्य वीराणां चैव पूजयेत् ||

स्नाप्यलिंगं तथा लभ्य स्नानैश्च विधिपूर्वकैः |
पुष्पगन्धादिभिः पूज्य पूजावन्धञ्च वन्धयेत् ||

प्राग्दन्तकाष्ठकन्दद्याद्याम्ये भस्मञ्च दापयेत् |
पश्चिमे मृत्तिकान्दद्यादुत्तरे चामलोदकं ||

ऐशान्यां च ददेद्गध पञ्चामृतमथापि वा |

१२०ब्)

तद्दिशावक्त्रमन्त्रैश्च स्वसंज्ञा चास्यमन्त्रकैः |
संहिते नाथमूलेन दद्याद्गन्ध पवित्रकं ||

गन्धपुष्पन्तथा धूपं दीपं नैवेद्यकान् शुभान् |
अर्घपाद्यादिकान् सर्वान् हृदिना च समर्पयेत् ||

दत्वासंश्रावयेत् देवं स्थित्वे शाने तु निश्वनं |
अमन्त्रितस्तु भगवान् पूजाचोपाहृता मया ||

गृहाणैना महादेव समस्तविधिकारणं |
ओं नमो व्रतनियमेश्वराय पूरय २ स्वाहा ||

अनेनामन्त्रितः शम्भुमन्त्रिनः सन्निधो भवेत् |
विधिनोक्तेन द्रव्येन अर्घं पश्चात् प्रदापयेत् ||

ततो निर्गत्य पालानां क्षेत्र पालादिकां प्रिये |
गन्धपुष्पादिभिः पूज्य पालाद्यांश्च निमन्त्रयेत् ||

ते नैव वलिमन्त्रेण आमन्त्रण पदेन च |
युक्तासर्वां विधिकार्यो क्षेत्रे चैव विधिः स्थिरं ||

गृहेथवाप्यने नैव विधानेन समाचरेत् |
गुहायां वा यदाभावः तदामूलफलादिभिः ||

निर्वत्येष्टि च भास्वोत्थं भक्ष्यं शिष्यसमन्वितः |
अथोत्तमसहायैर्वा साधकोत्तमसाधने ||

क्षुद्रेवाथ तदेकाकी भक्त्यादेवं स्मरन् स्वपेत् |
प्रभाते च महाभूतिं कर्तव्यावित्तभावतः ||

गन्धपुष्पं तथा धूपं दीपनैवेद्यकादिकं |
प्रचुरान्नासवाद्यास्तु विधां चैव विस्तरात् ||

कृत्वा इष्ट्वा च हुत्वा च स्नाप्य देवं घृतादिभिः |
दधिमधु?श्चैव क्षीरपञ्चामृतोथवा ||

समालभ्यसुगन्धैश्च चन्दनैः कुंकुमादिभिः |
यथोक्तं पूजनं कृत्व्गा पूजावन्धं समारभेत् ||

ब्रह्मनारायणोक्तैश्च विशेषैनन्दिनिर्मितैः |
कौमारैर्वा गणैः कालैः शक्रैर्-ऋषिभिर्निर्मितैः ||

पत्रछेदैश्च चित्रैश्च पुष्पमार्गैः सुवर्तितैः |
वस्त्रैर्वा विविधैश्चित्रै राजनेत्रादिभिः शुभैः ||

पूजावन्धं प्रकर्तव्यं पुष्पमण्डपिकोपरि |

१२१अ)

दत्वाधूपार्घताम्बूलं नैवेद्यं च प्रदापयेत् |
दीपाद्यां संभृतां दद्यात् पुनर्वर्हि देवतांस्तथा ||

गन्धपुष्पादिसंभारैः पूजानैवेद्यकादिकां |
दत्वा चेष्टाविशेषेण तेषां कृत्वा प्रतर्पणां ||

प्रविश्याभ्यन्तरे शिष्य युक्तो दद्यात् पवित्रकं |
सेश्वरैश्च समायुक्तो पैश्चान्यै तदर्थिभिः ||

सर्वाध्वसांक्रियांभाव्य सर्वद्रव्यात्ममन्त्रकं |
सर्वमुद्राव्रतं जाप्य होमं यागार्थसूत्रकं ||

भूपरिग्रहपूर्वत्मयोगं ध्यानं कृताकृतं |
सिद्धादि गुरुवीराह्वा मेलकाकरणं तथा ||

तत्संहृत्यसमस्तं हि कृत वाथ कृताकृतं |
व्रतेश्वरेण संश्राव्य देवं गृह्यपवित्रकं ||

स्वेष्टमन्त्रं समुच्चार्य तत्वे तत्वे परिक्षिपेत् |
ध्यात्वा सम्वत्सरात् मन्त्र त्रिसूत्रं वद्धमन्ततं ||

तल्लग्नं वजनैः सार्द्धं लिङ्गमूर्ध्नि निवेशयेत् |
शिवतत्वादितः सृष्ट्या मोक्षार्थी च त्रिकन्ददेत् ||

भोगार्थी चात्मतत्वादि विलोमाच्च त्रिकं तथा |
पवित्राणां त्रयं दद्यादात्मविद्याशिवात्मकं ||

तच्चोक्तं तु ददे ब्रह्म द्वितीयं विष्णुवेददेत् |
तृतीयं स्याच्छिवस्योक्तं तत्वे तत्वे सुपूरितं ||

प्रलम्बैकञ्च दातव्यं यावद्वेद्यन्तकं भवेत् |
सर्वाध्व देवतां चिंत्य सर्वतत्वाश्रयं हि सः ||

यथाशोभं प्रकर्तव्यं संख्याहिन प्रलकः |
वहिश्च वृषचण्डीश दिग्देवात्मातरादिकान् ||

यथाशक्त्याप्रदातव्यं तेषां वै लक्षणं न हि |
यक्षभूतपिशाचानां स्मशाने पितृदेवतां ||

शाकिन्यक्षेत्रपालाद्या निर्विघ्नार्थाल्पकं ददेत् |
धूपपूजाविशेषैश्च तेषां दद्यादनुक्रमात् ||

चले वा स्थण्डिले वाथ तूरेवात्मशरीरके |
यथाशोभं प्रकर्तव्यं ज्ञात्वा चैवानुरूपतः ||

प्रतिमाव्यक्तरूपाणा पीठप्रासादगां तथा |
जात्वंतं च शिरालंव्यं पवित्रकं त्रिसूत्रकं ||

१२१ब्)

रौद्राणां च तथैवेह ग्रंथिवन्धास्तथा मताः |
पुस्तकानां यथाशोभं तन्मानेन सुदीर्घता ||

महाप्रतिमज्येष्टस्य शतञ्चाष्टोत्तरं भवेत् |
मध्यमे पदवत् संख्या चाशीत्येकोत्तरं भवेत् ||

महाप्रतिमकन्यस्य वर्णसंख्यास्तु जानुगः |
समाचम्यप्रविश्यान्ते स्थित्वेशेविनिवेदयेत् ||

अज्ञानादापदाद्वापि यत्कृतं विधिहीनकं |
कामतो वा विहीनन्तु कृतं वाथ कृताकृतं ||

तेनाहमकृतेनशसमयाद्यैर्विवाधितः |
पाहित्राहिनिमज्जंतं भवेस्मिन् भविनांपते ||

यतनात्रायते यस्माद्विलयं नरकादिषु |
धातुत्रयार्थसंसिद्धं पवित्रेत्यविधीयते ||

एवं संश्रावितं कर्म पूर्णभावं व्रतेश्वरं |
सर्वङ्करोति संपूर्णं शक्तिभिः योगिपूजिते ||

कृतमेव प्रनातीह पतनात् तत्पवित्रकं |
संपूर्णकरणप्रोक्तं सिद्धिलिङ्गप्रकाशकं ||

विधिहीनेन सिद्धिः स्यातस्मात्कार्यङ्कवित्रकं |
मुक्त्यर्थी वा तदाप्येतत् प्राप्तदीक्षोत्तरं यतः ||

विधिस्नदन्विता(?) दीक्षा समयाद्या क्रिया फला |
तस्मात् पवित्रकं कार्य दीक्षाङ्गत्वात् मुमुक्षुभिः ||

फलार्थं साधकैः सर्वैकर्तव्यं निश्चयेन तु |
भोगमोक्षार्थिना वापि ये चान्ये साधिकारिणः ||

पुंस्त्री नपुंसकैर्वाये ये केचिच्छिवकारिणः |
पवित्रारोहणं कार्यं व्रतानां प्रवरं यतः ||

सामान्यम्वा स्वयोगान्ते भोजनञ्चानिवारितं |
यतीनां सेश्वराणाञ्च दीनानाथांश्च भोजयेत् ||

विविधैर्भक्ष्यभोज्यैश्च घृतपूर्णादि लड्डुकैः |
वटकैः खण्डखाद्यैश्च भोजयेच्छिवयोगिनः ||

मानयेत भोजयित्वा तु वस्त्रयुग्मं पवित्रकैः |
कौपीनैः भेषजाद्यैश्च दत्वा तेषां पुनर्ददेत् ||

सुप्रसन्नोसि भगवंश्चातुर्मास्यामुपक्रमात् |

१२२अ)

विशेषार्थं यदा भोज्यं मण्डलस्थमतः परं ||

परोक्षे चैव प्रत्यक्षे वस्त्रयुग्मपवित्रकैः |
प्रचुरान्नासवाद्यैस्तु भक्षैनानाविधैस्तथा ||

द्रव्यैर्विविधसंसिद्धैर्जलजैर्विविधपाचितैः |
फलजैः पुष्पजैश्चान्यै पिष्टजैगुडजैस्तथा ||

कालदेशानुरूपैस्तु कर्तव्यं वीरभोजनं |
भगिनी भ्रातृवर्गैश्च यागोत्थ चरुकञ्च यत् ||

प्रासयेन्निर्विकल्पेन तत्काले च विशेषतः |
भूम्यासनैः समाधिस्थैः शिष्टचोद्यविकल्पनैः ||

यागकाले विनोदेन गुरोश्चैवाग्रतस्तथा |
निशामुखे प्रकर्तव्यं विधिः स्याद्गुह्यकात्मकः ||

तत्राप्यन्ते प्रदातव्यं यतीनां दक्षिणादिकं |
ज्ञात्वाचित्तानुभावेन यथापूर्वमुदाहृतं ||

दीनार्थे याचनं कृत्वा विरुद्धा चरणन्तथा |
कर्तव्यविधिमेवन्तु न दोषस्तस्य पार्वति ||

सामान्ये च दिने चैव स्नात्वा चार्यः शुचिस्तथा |
देवं स्नाप्य तथा पूज्य गन्धपुष्पादिभिः शुभैः ||

स्थित्वा देवाग्रतः प्राज्ञः स्वशिष्यैः सहचुम्बकः |
सहायैः सहवीरर्वासैश्वरैः वानरैः सहः ||

संश्राव्यं समयं तेभ्यः पुरस्तान्तु यथासुखं |
अष्टमासात्मकं पापं सम्वत्सरात्मकोपि वा ||

कायिकं मानसं भाव्यं यत्पूर्वञ्च पवित्रकं |
तत्पुनस्तु न कर्तव्यं समयाचारलंघनं ||

विलोमं तान्त्रिकाचारं स्वशास्त्राचारलघनं | 
भवभावनकर्तव्यं शिव वाक्यविलघनं ||

गुरोर्वाक्यानुसारेण शास्त्राचारेण वर्तस्व? |
दिनैकं तद्दिनं वाथ नियमञ्च कुरुस्वथ ||

त्रिपञ्च नवपक्षम्वा ज्ञात्वा चैव स्वशक्तितः |
विदेशप्रस्थितानां च गुरुवाक्योपराधिना ||

तेषाञ्च विधिरेवोक्तो दिनैकाद्यं व्रतं प्रिये |
स्थानाश्रयस्थिराणाञ्च स्वाधिनानां स्वतन्त्रिणां ||

मासम्वाथ द्विमासम्वा त्रिचतुर्माससंयमं |

१२२ब्)

अयाचितं वा नक्तञ्च अष्टग्रासमथापि वा |
भिक्षासी वा गृहे पञ्च एकानेकासनेपि वा ||

क्रव्याल्पाशी च वर्चाशी व्रत्र कृत्वा भवेच्छुचिः |
अयुतं नियुतं वापि प्रयुतार्द्धं स्वशक्तितः ||

यथाजपं तथा होमं ध्यानं पूजा तथैव च |
दिनवंध्यं प्रकर्तव्यं नियमं नियमार्थिभिः ||

तेनास्यं व्रतयागादि संपूर्णकरणं भवेत् |
पवित्रापनयनं कृत्वा पूजापनयनम् भवेत् ||

पुनः पूज्य वरारोहो तदेव हि यथा पुरा |
चन्द्रोग्न्यावाथद्रस्काया(?) धूपे वाथ सुधूपितं ||

दिने दिने हि कर्तव्यं नियमान्ते तु भाविनि |
पूर्णे तु नियमे चैव यागमिष्ट्वा तु पूर्ववत् ||

सर्वद्रव्यात्मसम्भारैः स्नानपूजाजपादिकं |
कृत्वा चेष्टा च हुत्वा च देवञ्चैव क्षमापयेत् ||

यत्कृतन्नियमाज्जाप्यं होमं चैव व्रतादिकं |
तत्सर्वन्देवदेवस्य फलमुद्दिश्य सर्पयेत् ||

समुद्दिश्य फलं नोचा(?) निष्टाव्रतनिधौ स्थितः |
कुतेस्मिन् भाजनं शक्त्या सामान्यविधिसंस्थितः ||

पूर्ववद् दानमानन्तु शीतप्रावरणादिकं |
कौपीनाद्यं पतीभ्यश्च पादत्राणाद्यकं ददेत् ||

विशेषैर्वा विशेषं तु कर्तव्यं भोजनादिकं |
यथाशक्त्या ते नापि शीतत्राणादिकं ददेत् ||

यतिभ्यो मानयित्वा तु भोजयित्वा यथा पुरा |
निवेद्यविधिं देवस्य स्थित्वे शाने पुनर्ददेत् ||

यत्किञ्चिद्विधिपूर्णं तु भावाभावोद्भवानि वा |
करोतु विधिपूर्णन्तु स्वशक्त्या परमेश्वरः ||

ततस्तु साधनैचार्घं दत्वा कर्मसमाचरेत् |
मोक्षार्थी वा यथान्यायन्तथा सम्यक् समाचरेत् ||

पिङ्गलामते पवित्रारोहणं ||

पिङ्गलोवाच ||

अधमध्योत्तमत्वञ्च शिवलिङ्गं न युज्यते |
युज्यते तदा दोषो यथा पौरषवद् भवेत् ||

व्याप्ति व्यापक भावस्य सैकाप्रोक्ता त्वया पुरा |

१२३अ)

सिद्धिसाधनसंयोगा त्रिधा वा शतधापि वा |
तत्रापि सुमहां दोषः चैकरूपा चला सदा ||

न युक्तं सौम्यरौद्रञ्च शिवश्चैको द्विधा कथं |
एतत्सर्वं समासेन कथयस्व प्रसादतः ||

भैरव उवाच ||

स च तत्व समत्वेन व्याप्तिर्या च मयोदिता |
सा सर्वासर्वलिङ्गेषु सन्देहोत्र न भाविनि ||

अधमध्ये तु मत्वञ्च किन्नस्यात् स विवक्षया |
न याति वाचमानाद्वा याति कर्तु विवक्षया ||

त्रिगुरु ब्राह्मणस्योक्तं चित्तभावानुरूपतः |
क्षत्रियस्य द्विमध्यन्तु द्रव्यभावानुपूर्वशः ||

उत्तमाधोधमान्मध्यं वैश्यस्यैव तु कीर्तितं |
यच्छेषं शूद्रजातीनां द्विकन्यं वरवर्णिनि ||

समे फलेपि विन्यासो लोकमार्गविचक्षया |
धर्मसामान्ययो पार्थं अन्यथा वा यथायथं ||

प्रासादमानतो नाथ कर्तुर्द्रव्यानुसारतः |
करमानाधमाद्यास्तु ते न भेदोस्य कीर्तितः ||

यदुक्तञ्च त्रिधासिद्धिः साधकेच्छा शिवस्य तु |
ज्ञात्वाशयञ्च तेषां हि यत्र तत्र स्थितो वदेत् ||

कन्यसे वाथ मध्ये ज्येष्ठे वाथददेत् त्रिधा |
रत्नादीनां तथाप्रोक्तो मुद्गाङ्गलक्षणोपि सः ||

न हीनफलसिद्धेस्तु हीनं स्याद्रव्यते तु किं |
उत्तमा हीनदातृत्वा नोहीने द्रव्यते क्वचित् ||

साधुः कर्मकराणां च दुष्टादोषैर्न वाध्यते |
भूपति यथा दद्यात् फलं वृत्याश्च कर्मजाः ||

भागातिशयतस्तेषां सर्वदोपि न हीयते |
न हीयते तथानाथः प्रमाणादधमादिनां ||

पुं भावश्च यथा ह्येकस्तत्वव्राते द्विभासते |
भिन्नोभावादि भेदेन मूर्तिभेदात् तथा शिवः ||

विशेषः स्थानगः प्रोक्तो यथार्कः किरणान्वितः |
एवं रौद्र स्थितः सौम्ये भैरवाद्या कृतौ यथा ||

विवक्षा साधका सार्वी तदिच्छातोभिजायते |

१२३ब्)

रौद्रकर्मेप्य?के रौद्रं सौम्यसौम्यप्यके भवेत् |
परिपक्व कषायानामुमुक्षुत्वे च तन्मतिः ||

शक्तिपातेन मन्तव्यास्तीव्रम्तीव्रतरादिना |
यथानुग्रहभेदस्तु रूपभेदस्तथा शिवः ||

यथाप्राप्तिर्भवति च फले *? नां तथा मतिः |
ज्ञात्वा सर्वज्ञता वृत्तौ तद्रूपी चाभवत् प्रभुः ||

अस्त्रलोके सरूपाणां कर्मव्यक्ति करोहि सः |
यदिनो साधनंध्यर्थं तेनासौ तत्तथा सृजत् ||

एवं रक्षपिशाचानां भूतवेतालपालकैः |
गणविद्याधरादीनां रूपकः परमेश्वरः ||

यक्षदेवात्मकं भूत्वा फलमिष्टं समोवहेत् |
यतोसौ परभावश्च व्यापकत्वञ्च सर्वदा ||

सर्वज्ञत्वं स्वतंत्रत्वं सर्वकर्तृत्वलक्षणं |
सर्वकारुणिको नाथो दयालुनित्यसाश्वतः ||

अतश्चासौ शिवाणूनां भावाद्भावि फलस्य च |
एवसंलक्षणं लिङ्गं साधकस्तु सलक्षणः ||

सलक्षणगुणाधारः सलक्ष्येन क्षमभ्यसेत् |
निर्लक्षे वा तदा तस्य लिङ्गञ्चिचित्लक्षतं ||

मनोतीतो मनाधारः समासाद्यः प्रसिध्यति |
सर्वसिद्धिकरं ह्येतत् विधानं पारमार्थिकं ||

कथितन्तु मया भद्रे साधकानानसंशयः |


पिङ्गलामते ||

पिङ्गलोवाच ||

श्रुतन्देव मयासर्वं लक्षणलिङ्गमादितः |
मन्त्राणालक्षणं ब्रूहि तत्पूर्वं हि यतोखिलं ||

भैरव उवाच ||

अतःपरं प्रवक्ष्यामि मन्त्राणालक्षणं शुभं |
येन विज्ञातमात्रेण साधकः सिद्धिभाग् भवेत् ||

विजने च शुभे देशे पुष्पप्रकरशोभिते |
आचार्यो मम्त्रसन्नद्धः साधकैः सह संयुतः ||

अकारादि हकारान्ताः कूटषटविवर्जितां |
मातृकां प्रस्तरेत् प्राज्ञः ततो मन्त्रेप्सितं लिखेत् ||

गन्धपुष्पादिभिः पूज्य स्वकवर्णक्रमेण तु |
सयोगार्णं तथा रेफं सानुस्वारं तथैव च ||

१२४अ)

मात्राविसर्गा ये मन्त्रा पृथक्तं तेषु कारयेत् |
विश्लेषञ्च ततः कृत्वा अधस्तान्नाम चालिखेत् ||

लोकप्रसिद्धनामम्वा मात्रापित्रा च वाक्यतं |
यतीनां पुष्पपातेन गुरुणानामयत्कृतं ||

तस्यनाम्नस्तु वर्णास्तु विभक्ताश्चैव कारयेत् |
यथामन्त्रस्य उक्तानि नामार्णस्य तथैव च ||

साध्यसाधयो देवि लक्षणं वांशकं च यत् |
साध्यार्णमालिकाधस्तादेकैकस्य ऋजूत्थिता ||

साधकार्णं तथा कुर्याद् यावन् मन्त्रस्य संख्यया |
पुनरेव तु दातव्यं यावत् पूर्यति मन्त्रराट् ||

अथवा मन्त्रवर्णाना नामवर्णादिका यदि |
पुनर्मन्त्राक्षरं नैव तं मन्त्रं वर्जयेत् सदा ||

ज्ञात्वैवञ्च लिखेद्वर्णान् लिखित्वा गणित भवेत् |
प्रथमस्तु भवेत् सिद्धः साध्याश्चैव द्वितीयकः ||

सुसिद्धस्तु तृतीयस्यादरिश्चैव चतुर्थकः |
पुनस्मि द्वस्ततः साध्यः सुसिद्धारिस्तथैव च ||

एवनामाक्षरै देवि मन्त्रागणचतुर्विधः |
कारयेत् गणनं प्राज्ञः यावन् मन्त्रः समाप्यते ||

नामार्णमादितः कृत्वा मन्त्रार्णं यावद् गण्यते |
समाप्ते तु ततो मन्त्रे निर्देशं च विधीयते ||

सर्वसिद्धः प्रसिद्धेत दृष्टादृष्टफलं प्रिये |
सर्वसाध्य उदासीनो न हानि नैव सम्पदः ||

सुसिद्धस्सर्वतो मन्त्रं स्त्रिधा सिद्धि व्यवस्थिता |
सर्वारिः कृत्तकः प्रोक्तः साधकस्य न संशयः ||

आदि सिद्धान्ततश्चैव मन्त्रस्तु भवते यदा |
अचिरेणैव कालेन ससिद्धिफलभाग् भवेत् ||

साध्यान्तादिर्यदा मन्त्रः कृच्छ्रेणैव प्रसिध्यति |
आदौ चान्ते सुसिद्धस्तु त्रैलोक्य फलदायकः ||

प्रथमे च भवेच्छत्रुरिषुश्चान्ते तथैव च |
सवैमारयते क्षिप्र साधकन्तु विपश्चिते ||

१२४ब्)

आदि सिद्धान्तसाध्यश्च मन्त्रस्तु भवते यदा |
कल्पोक्तं द्विगुणं कर्म कृत्वा चैव प्रसिध्यति ||

सिद्धान्तो यदि साध्यस्तु कल्पोक्तेन तु सिध्यति |
साध्यादि च सुसिद्धान्ते मन्त्रस्य भवते यदा ||

तत्रापि द्विगुणे नैव सिद्धिर्भवति नान्यथा |
आदौ सिद्धः सुसिद्धान्ते मन्त्रश्चैव यदा भवेत् ||

चतुर्गुण कृते कर्म सिद्धो भवति मन्त्रराट् |
रिपुरन्तसुसिद्धादि मन्त्रस्तु भवते यदा ||

कल्पोक्तं द्विगुणं कर्म कृत्वा चैव प्रसिध्यति |
तदाष्टगुणजप्तेन सिध्यते नात्रसंशयः ||

अरिश्चादौ सुसिद्धान्ते मन्त्रस्तु यदि जायते |
षड्गुणेन कृते कर्म तदा सिद्धिमवाप्नुयात् ||

आदौ सिद्धः सुसिद्धान्ते मध्ये माध्यस्तथैव च |
समन्त्र सिध्यते क्षिप्रं यदिष्टं साधकस्य तु ||

सुसिद्धादिश्च सिधान्ते पूर्ववत् साध्यमध्यगः |
सर्वसिद्धि करो नित्यं साधकस्य न संशयः ||

सिद्धादौ च सुसिद्धान्ते रिपुरन्ते यदा भवेत् |
ना *? प्रभवते मन्त्रे जयोधिक्यमपेक्षते ||

सुसिद्धादौ च सिद्धान्ते रिपुरन्ते पूर्ववत् प्रिये |
चतुर्गुण कृते कर्म तदा सिद्धिरवाप्यते ||

आद्यन्ते च यदा साध्यो मध्ये सिद्धो यदा भवेत् |
न सिद्धिर्न च हानिस्तु कृच्छ्रेणाथ प्रसिध्यति ||

उभौ साध्यसुसिद्धान्ते जपाधिक्यमपेक्षते |
अरौसंपुटिते सिद्धः सुसिद्धश्च तथैव च ||

धनधान्यसुतान् पत्नी नाशं चैव विनिर्दिशेत् |
सिद्धान्तरितसाध्यस्तु सुसिद्धान्तरितस्तथा ||

अधमध्योत्तमासिद्धिर्विघ्नं तत्र न जायते |
सिद्धान्तरितशत्रुर्वा सुसिद्धे च तथैव च ||

नारिः प्रभवते तत्र किंतु कृच्छ्रमये क्षते |
साध्यान्तरित सिद्धस्तु सुसिद्धस्तु तथैव च ||

सोपि यत्नेन सिध्येत अतिकृच्छ्रेण भाविनि |

१२५अ)

रिपूणान्तरितस्सिद्धः सुसिद्धश्च तथैव च |
इदृशं लक्षणं दृष्ट्वा दूरतः परिवर्जयेत् ||

रिपुणां दूषितो मन्त्रो नादेयस्तु कदाचनः |
यातन कारयेत् पश्चात् मन्त्रादीनाम्वरानने ||

सिद्धश्चैव सुसिद्धश्च एकीकृत्य विधानवित् |
पुनः साध्यरिपुश्चैव कृत्वा तु दशभिर्गुणेत् ||

गुणिते तु द्विधारासौ पश्चाद् भागं तु हारयेत् |
सिद्धरासौ तु यो हानि वसुभिस्तु समाहरेत् ||

अरिरासौ तु सोध्यानि भानुभि *? समाहरेत् |
अरिरासौ तु यच्छेषसंशकाश्च भवन्ति हि ||

ते च मासा समाख्याता सामान्ते परमेश्वरि |
सिद्धिरासौ तु ये शेषाः प्रहरास्रां विदुर्वुधाः ||

तत्प्रहरेषु च तन्मासे मन्त्रग्रहणमाचरेत् |
तत्कालेद्यविशिष्ठन्तु चरुकादि प्रासनंहितं ||

तन्मासे सिद्धिमायाति साधको नात्रसंशयः |
मन्त्रलक्षणमेवोक्तं यत्वया संप्रचोदितं ||

आज्ञानेनुष्ठयेद्यस्तु विघ्नानेकं विनिर्दिशेत् |
एवं मंत्रात्मकं ज्ञात्वा सम्यक् ज्ञात्वात्मलक्षणं ||

मंत्रस्यार्घं प्रदातव्यं यदिष्टं साधकेन तु |

पिङ्गलामते मन्त्रांशकलक्षणोनामप्रकरणः ||

पिङ्गलोवाच ||

सामान्यलक्षणो देव चुम्बकः साधकौ स्मृतौ |
विशेषात्मगतं चैव तयो लक्षणकं वदः ||

भैरव उवाच ||

आर्यदेशविनिर्मुक्ता प्रान्तदेशोद्भवास्तु ये |
न ते सिद्ध्यरिहा ज्ञेया न चान्यस्य तु सिद्धिदाः ||

न स्वतो मुक्ति मयान्ति पाराक्य वशवर्तिनः |
उच्चारायग्निसंयोगात् षडध्वानविशोधनात् ||

शिवेच्छा भक्तियुक्ता वा शिव स्मरणं भाविताः |
मोक्षस्तेषां वरारोहे नान्यथा तु कदाचनः ||

पौनर्भवसमुत्पन्नो वेश्यागर्भोद्भवास्तु ये |

१२५ब्)

कथको गोत्रजा वाथ रक्तभिक्षोथपाण्डरः |
पटश्चैतोथनिर्ग्रथः महाव्रतधरस्तथा ||

व्रतं पाशुपतधृत्वा भगवकालसंज्ञकं |
व्रतविप्लावकोपे च लिङ्गाधार कृताश्च ये ||

बीजसंकरसंकीर्णो योनिसंकरसंकरा |
ब्रह्मयोनिषु सूद्रेण न वैश्यैर्न तु क्षत्रियैः ||

उत्पनास्तत्रहीनास्तु न ते सिद्ध्यरुहामताः |
वर्णान्योन्येनये जाताः योनिसंकरसम्भवाः ||

सिद्धिभाजो न ते चात्र मुक्तिर्भाजोथ दीक्षया |
ब्रह्मक्षत्रियविछुद्राश्चातुवर्णोपि सम्भवाः ||

शुद्धे महतीवंशे वा सर्वाङ्गलक्षणान्विते |
इभक्तम्भाकृतिं मूर्ध्ना छत्राकारमथापि वा ||

सुस्निग्धः कुटिलैः केशैः षट्पदाकारसंनिभैः |
वृहल्ललाट्टपट्टेन आयतः कृतशोभिना ||

भ्रुवौ वायत चापाभौ लोचनेतरलक्षणे |
सितौ वायत कर्णान्तौ तारौसारङ्गसन्निभौ ||

नयनोपान्तसंरक्तौ नीलोत्पलदलान्तगौ |
नामावंशेन तुङ्गेन ऋजुना यत्तलेन च ||

इषन्नामित मूलेन संलग्नौ भ्रुवसन्धिना |
तथैव गण्डयुग्मेन इषद्रन्नसितेन च ||

कपोलौ च समौसुत्रौ विभक्तौ सृक्षिणी गती |
अधराष्टेन युग्मेन विम्ववर्णाधरेण तु ||

किञ्चिदग्रोन्नता युक्तिः शितादशनदष्ट्रिणः |
चिबुकेन विभक्तेन प्रोन्नतेन समस्रुणा ||

कर्णौच्चलितशः कुल्यौ भूषणौ वरलम्वितौ |
कम्बुग्रीवेणकण्ठेन स्कन्धविप्रलेन तु ||

कलसाधारसंस्थेन वहूशिखरशोभिना |
भुजौस्तंभेन वृत्तेन गूढसन्धिप्रलम्बिना ||

गोपुच्छकरिणाभेन मणिवन्धावसानतः |
करौ ताम्रारुणौ चैव दैर्घ्यैरंगुलिभिः शुभैः ||

सर्वसंधिसमैः पर्वैरारकुतनुभिर्नखैः |

१२६अ)

विस्तीर्णवक्षभागैकं तनुनाजठरेण तु |
नाभिप्रदक्षिणावर्तन निम्नोनोन्नतः शुभः ||

पार्श्वौस्तु वर्तितौ चैव कक्ष्यवक्ष्यावसानकौ |
कटिग्रीवाविभक्तेन पृष्ठभागेन चैव हि ||

न चैवाभ्यन्तनिम्नेन पृष्ठवंशेन संयुतः |
चतुरस्र कृतेनैव मेखलागुणवन्धिना ||

स्फिचाधारौ च तावर्त्यौ कटिस्तम्भो न तेन तु |
उरूकरिकराकारौ सुवृत्तौ नातिकर्कसौ ||

जंघौ मकरवक्त्रालौ जान्वस्थिपरिवर्जितौ |
कूर्मपृष्ठोन्नतौ पादौ मांसलौ सुसमौघनौ ||

निगूढगुल्फसन्धानौ शिराजालविवर्जितौ |
अग्रोन्नताचाङ्गुलिभिरंगुष्ठौ परिवर्तुलौ ||

राखैश्च रक्तमूलैस्तु शिताभैश्च मुखोन्नतैः |
प्रोत्फुल्लकमलालासौ तलपादौ तु यस्य वै ||

श्यामवर्णोथ गौरो वा मुद्गश्यामं प्रियङ्गुवत् |
नातिकृष्णो न गौरो वा मेघदुन्दुभिनिस्वनः ||

सुप्रहृष्टान संक्रुद्धः वादजल्पे पराङ्मुखः |
विशेषलक्षण ह्येतत् साधकोह्यथ देशिकः ||

सौरिहः सर्वसिद्धीनां साचारश्च प्रदर्शकः |
सर्वलक्षणसंयुक्तः पूर्णलक्षणलक्षितः ||

सुविज्ञातं ततः कृत्वा शक्तिना यः प्रचोदिनः |
दृढभक्तानुरक्तश्च मन्त्रचानुभावित ||

ख्याययं तस्य च तन्त्रार्थं या संख्या सासनस्य तु |
संस्कृत्य चात्मसंस्कारैर्मन्त्रं तंत्रं प्रकाशयेत् ||

स चैकान्तगुहावासी मंत्रतंत्रोप वृंहितः |
यदात्मभोगमाकांक्षी तदा तेषु प्रवर्तते ||

सहायैः सुदृढैर्वीरैपुनश्चात्मसमै नरः |
सभृतस्सर्वसंभारैस्तदासाधनमारभेत् ||

साधकस्त्रिविधस्तत्र उत्तमाधममध्यमाः |
तद्विधारत्रिधासिद्धिः कयामि प्रति प्रति ||

अणिमालघिमा चैव महिमा प्राप्तिरेव च |

१२६ब्)

प्रकामता इषित्वं च यत्र कामावशापिका |
महासिद्धीभिरष्टाभिः दशप्रत्यययुग्भवेत् ||

उत्तमः शाधकश्चैव साधयेच्चोत्तमा प्रिये |
कृपाशंसंखशूलाब्जं चक्रञ्च परशुधनुः ||

वेतालपादुकौ दण्डं पद्मखड्गङ्कमण्डलुं |
भस्माधारञ्च खट्वाङ्गं खटिकाद्यूतमेव च ||

शक्तिपाशांकुशंश्चैव ससाधनं |
गदाक्षुरिककर्तृ च मुद्गरञ्च तथैव च ||

कपालस्य च प्रेत्या च पुनः पालसाधनं |
एवमाष्टानि चान्यानि मध्यमं मध्यमस्य च ||

शान्तिकं पौष्टिकं चैव वश्याकर्षणमेव च |
विद्वेषोच्चाटने चैव मोहनं मारणन्तथा ||

स्तम्भनं रोहणं द्वेषं दण्डपिट्टापनवधं |
एवमाद्यादि चान्यानि कन्यसं कन्यसंकन्यसंस्य च ||

प्रतिष्ठापञ्चकोपेतं लिङ्गप्रासादलक्षणं |
प्रतिमालक्षणं चैव मुखलिङ्गस्य लक्षणं ||

चलपट्टं तथा वाणं पीठपिण्डिक लक्षणं |
वास्तु लक्षणसूत्रञ्च निवेशञ्च पुरादिषु ||

लक्षणं चैव द्रव्याणां मठाट्टालकलक्षणं |
शिल्पिनश्चुम्बकश्चैव साधकस्य च लक्षणं ||

जीर्णोद्धाराश्रयं चैव नियमञ्च यथा भवेत् |
पवित्रारोहणं चैव मन्त्रांशकविलक्षणं ||

अधमध्योत्तमञ्चैव त्रिधासिर्यथास्थितं |
सर्वज्ञविषयं सर्वं कल्याणं सर्वसम्पदः ||

कथितन्तु मयासर्वं यत्त्वयासंप्रचोदितं |

पिङ्गलामते सिद्धिसाधनाचार्यलक्षणं ||

पिङ्गलोवाच ||

सर्वेषां लक्षणं देव आगमात् प्रतिपद्यते |
आगमो लक्षणोपेतो नेति वा वदमे प्रभो ||

आगमस्यास्य देवेश सम्बन्धः कथमुच्यते |
साधक व्यक्ति हेत्वर्थं व्याख्याप्ययनकं वद ||

भैरव उवाच ||

साधु साधु महाप्राज्ञ युक्त चोद्यविकल्पिनि |

१२७अ)

कथयामि न सन्देहो लक्षणं चागमस्य तु |
आद्भावस्तु समन्ताच्च गम्यते त्यागमो मतः ||

सास्यते त्रायते यस्मात् तस्माच्छास्त्रमुदाहृतं |
ज्ञायते नयते येन ज्ञानन्ते नाभि धीयते ||

तनुते त्रायते नित्यं न तु मित्थं विदुर्वुधाः |
शब्दार्थैस्तु चितो वापि वुधैरागमकल्पितः ||

शिववक्त्राम्बुजा पातं पारंपर्य क्रमेण तु |
छन्दोलक्षणसंसिद्धि * *? मेत्यभिधीयते ||

श्रोतृवत्कृत्व न्यायेन स च ज्ञेयस्तु पण्डितैः |
वक्ताचार्यस्तु मुख्येन साधकोवा क्वचिद् भवेत् ||

समयी पुत्रकौ नैव शिवशास्त्रार्थ पारगै |
यद्यप्यर्थ विदौ तौ तु न श्रोतव्यं फलार्थिभिः ||

श्रोतारोह्या गमस्यैव समयी सुतसाधकाः |
देशिकाः मेश्वरा सर्वे(?) शिवभक्ता दृढव्रताः ||

मन्त्रीमन्त्राभिषिक्तस्तु तत्राचारविधौरतः |

सम्वत् २९७ चैत्रशुक्लपूर्णमास्यां मासदिने उत्तरफाल्गुणनक्षत्रे |
श्रीरमेश्वर परमभट्टारकमहाराजाधिराज श्रीमद्रुद्र देवस्य 
विजयराज्ये | श्रीमत् महाविजकरथ्यायां श्रीचन्दनमण्डपीरथ्याधिवासिना | 
श्रीशिवाचार्यविजाधरवर्मेण लिखापितं पुस्तकं | 
लेखकपशुपतिनालिखितमिति ||





###########   END OF FILE  #######