####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00327
Uniform title: sarvajñānottara
Manuscript : IFP/EFEO transcript T00334 from D5550 GOML, Madras

Description: 



Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the direction of Mark S. G. Dyczkowski.

Revision 0: January 29, 2015

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################




सर्वज्ञानोत्तरम् 
त्रन्स्च्रिप्त् त्०३३४
चोपिएद् fरोम् द्. ५५५०   ओf गोंंऌ. मद्रस्
प्. १)

श्रीगुरुभ्यो नमः 

सर्वज्ञानोत्तरम् | योगपादम् ||

नमः शिवायशक्त्यै च विन्दवे शाश्वताय च |
गुरवे च गणेशाय कार्तिकेयाय धीमते || १ ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि योगमन्त्रकितस्तुतम् |
शान्तस्य * * * * * * * * * * * 
* * || २ ||

युक्ताहार विहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु |
उक्त स्वप्नावबोधस्य तत्त्वतः शृणु षण्मुख || ३ ||

योध्यातायश्च तद्ध्यानं तद्वैर्यान्न प्रयोजनम् |
सर्वाण्येतानि यो वेत्ति स योगं योक्तु मर्हति || ४ ||

आत्माध्याता मतोध्यानं ध्येयः सूक्ष्मो महेश्वरः |
यत्परा परमैश्वर्यमेतद्ध्यान प्रयोजनम् || ५ ||

मानामानौ समौ कृत्वा सुखदुःखे समे तथा |
हर्षं भयं विषादं च सत्यजन् योगमभ्यसेत् || ६ ||

शून्यागारे मठे रम्ये देवतायतने शुभे |
नदीतीरे विविक्तेन्त गृहे घोरवनेपि वा || ७ ||

प्रच्छन्ने च विविक्ते च निश्शब्दे जनवर्जिते |
योगदोष विनिमुक्ते निर्विकल्पे निरातपे || ८ ||

स्नात्वा शुचि रूपस्पृश्य प्रणम्य शिरसा शिवम् |
योगाचार्यान्नमस्कृत्य योगं युञ्जीत * * * || ९ ||

पद्मकं स्वास्तिकं नापि उपस्थाप्यां जलिं तथा |?
पीठार्धतर्धचन्द्रं वा कर्मतो? भद्रमेव वा || १० ||

प्. २)

आसनं रुचिरं वद्ध्वोर्ध्वकायः समं शिरः |
सर्वसंगान् परित्यज्यात्मसस्थं मनोगुह || ११ ||

न दन्तैः संस्पृशेद् दन्तान् सृक्विण्या च न जिह्वया |
किञ्चित् कुञ्चित नेत्रस्तु शिवं सम्यक्तदोच्चरेत् || १२ ||

*? य स यति तत्वानि तन्मात्राद्यानि देहिनाम् |
पुनर्विनंशिकश्चैवास्त्र युक्तष्षडानन || १३ ||

न पृथक् हृदयं तस्य न शिरो न शिखागुह |
वर्मास्त्र नेत्रसहितं तस्मादेव प्रवर्तते || १४ ||

प्राणापानौ समौ कृत्वा सुषुम्नान्तर चारिणौ |
तयोर्वृत्तिर्निरुध्यात्मा शिवं ध्यायेद् विचक्षणः || १५ ||

अविनाभावसंयुक्तो ज्योतीरूपं सुनिर्मलम् |
सुसूक्ष्मं व्यापकं नित्यं निर्विकल्पं सदा बुधः || १६ ||

उत्तमा मध्यमा मन्दास्संसर्गास्त्रिविधाः स्मृताः |
प्राणायामांश्च तान् कुर्यात् पूरकुम्भक रेचकान् || १७ ||

प्राणायामैर्दहेद्दोषान् धारणाभिदिस्तुतम् |
प्राणायामो भवादेय पूरको देहपूरकः || १८ ||

पिधाय सर्वद्वाराणि निश्वासोच्छ्वासवर्जितः |
संपूर्ण कुम्भवत् तिष्ठेत् प्राणायामस्सकुम्भकः || १९ ||

ततोर्ध्वं रेचयेद् वायुं मृतु निच्छ्वास संयुतम् |
रेचकस्त्वेष विख्यातः प्राणसंशयकारकः || २० ||

प्. ३)

प्रसार्यचाग्रहस्तं तु जानुं कृत्वा प्रदक्षिणम् |
च्छोटिका ततो दद्यान्मनन्नैष्टा त्वभिधीयते || २१ ||

मात्रा द्वादश विज्ञेयाः प्रमाणं तालसंज्ञकम् |
तालद्वादशकं ज्ञेयं प्राणायामस्तु आन्यसम् || २२ ||

मध्यमश्चतर्विंश ज्येष्ठ * * द्विगुणो भवेत् |
एकैकां वर्धमात्रां प्रत्यहं योगवित्तमः || २३ ||

नत्वरेण विलम्बेन क्रमेणैव विवर्धयेत् |
प्राणायामोत्तमोयत्त द्विगुणा धारणा मता || २४ ||

धारणाद्विगुणो योगो योगोपि द्विगुणी कृतः |
योगसिद्धिरिति ज्ञेया शिवेन परमात्मना || २५ ||

तदानु पश्यते सूक्ष्मं गन्धतन्मात्रमात्मनि |
रसं तेजस्परिशंति च शब्दतन्मात्रमेव च || २६ ||

पश्यते कर्मयोगेन वर्णभावैः पृथग्विधैः | 
अहंकार मनोबुद्धिं गुणमव्यक्त पौरुषम् || २७ ||

अभिव्यक्तानि जानीयात् स्वधर्मगुण लक्षणात् |
विद्यां कलां ततः कालं मायां विद्यां ततः पराम् || २८ ||

दृष्ट्वानु क्रमशः सर्वान् पुनरस्त्रेण भेदयेत् |
विद्येश्वरं ततस्तत्वं तथा सादाशिवं परम् || २९ ||

भित्वा तु क्षुरिकास्त्रेण ततः सूक्ष्मं शिवं विशेत् |
अमृतात्मा शिवः साक्षात् तस्मिन्निष्टस्तु योगवित् || ३० ||

प्. ४)

सर्वज्ञस्सर्वगस्सूक्ष्मस्सर्वेशस्सर्वकृद् भवेत् |
सर्वेष्वेव स शास्त्रेषु ज्ञेयं वस्तु चतुष्टयम् || ३१ ||

पशुः पाशः पतिश्चैव शिवश्चेति यथाक्रमम् |
ज्ञात्वा तु तत्व सद्भावं तन्त्रसारं तु दुर्लभम् || ३२ ||

सर्वथा वर्तमानोपि गृह्णाति न पुनस्तनुम् || ३३ ||

|| इति योगपादः समाप्तः ||

पशुपाशविधानं हि श्रोतुमिच्छामि तत्वतः |
संयोगं च तथा तेषां कथयस्व महेश्वर || १ ||

आद्याः पाशास्ततस्तेषां जीव आद्यस्तु किन्तु वै |
का पाशाः कोमलाः प्रोक्ताः कस्माद्वन्धः पुमानिति || २ ||

पतिश्च किं विधो ज्ञेयस्साधिकार पदे स्थितः |
शिवश्च कीदृशः प्रोक्तो योधिकार विवर्जितः || ३ ||

ईश्वरः 

पशुरात्मा स्वतन्त्रश्च चिन्मात्रो मनदूषितः |
सममूढो नित्यसंसारी किञ्चिद् ज्ञानीश्वरो क्रितः || ४ ||

ताम्रस्यैव तु हेमत्वमन्तर्लूनं यथा स्थितम् |
अन्तर्लूनं तथा ज्ञेयं शिवत्वं पुद्गलस्य तु || ५ ||

रससिद्धं यथा ताम्रं हेमत्वं प्रतिपद्यते |
तथात्मा ज्ञानसम्बन्धश्शिवत्वं प्रतिपद्यते || ६ ||

यथा ज्ञात्वा विभागेन पयसि संस्थितम् |
तथात्मा पाशसंश्लिष्ट अविभागेन संस्थितः || ७ ||

प्. ५)

विषापहारं कुरुते * * ध्यानबलैर्यथा |
कुरुते पाशविश्लेषं तथाचार्यः शिवाध्वरैः || ८ ||

मन्त्रौषधबलैर्यद्वत्सन्निरोधो विषस्य तु |
तथा हि सर्वपाशानां सन्निरोधस्तु दीक्षया || ९ ||

दह्यते याम्यमानानां धातूनां तु यथामलम् |
तथाचार्यो दहेत्पुंसां वायुभूतो मलावुभौ || १० ||

गुणभूताः स्मृताः पाशाः धर्माधर्मौ मलौ स्मृतौ |
सहजौ साधकज्ञानां ताम्रकालिकवात्स्थितौ || ११ ||

त्रिविधास्ते स्मृताः पाशाः सहजागन्तुकास्तधा |
सांसर्गिकास्तथा भूयः शृणु तेषु विनिर्णयम् || १२ ||

तन्मात्राद्यास्तु ये तत्वास्ससूक्ष्मास्सर्वगा गुह |
ते तु पाशाः पराः प्रोक्तास्सहजास्सर्वजन्तुषु || १३ ||

इन्द्रियाणि च भूतानि यद्वीजं तेषु सम्भवम् |
आगन्तुकाः स्मृताः ह्येते तस्मात् सांसर्गिकाः पुनः || १४ ||

संसर्गाद् यद् भवेत् कर्म शुभं वा यदि वा शुभम् |
ते तु सांसर्गिकाः पाशाः सुखदुःखफलः प्रदा || १५ ||

कर्मणा तु शरीराणि भावात् कर्मोदयो भवेत् |
पूर्वोपार्जित कर्माणां भावः संयोग कारकः || १६ ||

ईश्वरो व्यञ्जकस्तेषां भवेत् कर्मानुरूपतः |
कर्मोदयाद् भवेत् सृष्टिरसास्तैः प्रलयं विदुः || १७ ||

प्. ६)

विषयासङ्गदोषेण गुणसंगो शिखिध्वज |
वन्धमाप्नोति पुरुषो ह्यकर्तो सर्वगोपि सन् || १८ ||

पिता पुत्रापराधेन यथैकस्थो निबध्यते |
अकर्तापीह पुरुषस्तथा बन्धमवाप्नुयात् || १९ ||

यथैव साधुसंयोगात् उदासीनोपि मानवः |
तथाबन्धमवाप्नोति तथा ज्ञेयस्तु पुद्गलः || २० ||

अनादि निधनाः पाशा जीवो नाद्यस्तु कीर्तितः |
तच्छेदकस्तथानादिः पशुपाशपतिस्तुसः || २१ ||

पतिस्सदा शिवो ज्ञेयो मन्त्रात्मा मन्त्रविग्रहः |
सर्वमन्त्राधिपश्चासौ सृष्टिसंहारकारकः || २२ ||

पदवर्णादिभिर्युक्तैः पूज्यते सर्वदा तु सः |
अशेष भवनाधारो योगपीठासनस्थितः || २३ ||

पतिरेवं समाख्यातस्सर्वकामफलप्रदः |
स्थूलसूक्ष्मोपि मिश्रश्चैवं रूपं तु संस्कृतः || २४ ||

शिववस्तु परं तस्मान्मन्त्रातीतो निरञ्जनः |
निरामयो निराधारो वर्णरूप विवर्जितः || २५ ||

सर्वज्ञः सर्वगश्शान्तः सर्वात्मा सर्वतो मुखः |
अतीन्द्रियो निरालम्बः सुसूक्ष्मः शाश्वतो ध्रुवः || २६ ||

स एव भगवान् व्यापिन् अप्रमेयो ह्यनौपमः |
बहिरन्तर्विभागेन तिलेतैलमिव स्थितः || २७ ||

प्. ७)

स्वात्मसाक्षात्कारप्रकरणम् ||

अथान्यं संप्रवक्ष्यामि उपायं तत्वतो गुह |
अग्राह्यस्यापि सूक्ष्मस्य सर्वगस्य तु निष्कलम् || १ ||

येन विज्ञायते सम्यक् यं ज्ञात्वा शिवो भवेत् |
न कस्य विजायाख्यातं तद्विज्ञानं शृणुष्व मे || २ ||

गुरुपारम्परायातमदृष्टं सर्वादिभिः |
भवबन्धविमोक्षार्थं परमं सर्वतोमुखम् || ३ ||

यो सौ सर्वगतो देवो सर्वात्मा सर्वतोमुखः |
सर्वतत्वमयो चिन्त्यस्सर्वस्योपरि संस्थितः || ४ ||

सर्वतत्वव्यतीतश्च वाङ्मनो नामवर्जितः |
सोहमेवमुपासीत निर्विकल्पेन चेतसा || ५ ||

यदेव निष्कलं ज्ञानं शाश्वतं ध्रुवमव्ययम् |
निर्विकल्पमनोद् देश्यं हेतु दृष्टान्तवर्जितम् || ६ ||

अलिङ्गमक्षरं शान्तं विषयातीतगोचरम् |
अविभाष्यमसन्देहं तदहं नात्रसंशयः || ७ ||

अहमेव परो देवः सर्वमन्त्रमयः शिवः |
सर्वमन्त्रव्यतीतश्च सृष्टिसंहारवर्जितः || ८ ||

मया व्याप्तमिदं सर्वं दृश्या दृश्यं चराचरम् |
अहमेव जगन्नाथो मत्तः सर्वं प्रकाशते || ९ ||

अनेकाकारसंभिन्नं विश्वं भुवनसञ्चयम् |
शिवाद्यवनि पर्यन्तं तत्सर्वं मयि संस्थितम् || १० ||

प्. ८)

यच्च किञ्चिज्जगत्यस्मिन् दृश्यते श्रूयतेऽपि वा |
बहिरन्तर्विभागेन तत्सर्वं व्यापितं मया || ११ ||

अहमात्मा शिवो ह्यन्यः परमात्मेति यः स्मृतः |
एवमुपासयेन्मोहान्न शिवत्वमवाप्नुयात् || १२ ||

शिवोऽन्यस्त्वहमेवान्यः पृथग्भावं विवर्जयेत् |
यः शिवः सोहमेवेति अद्वैतं भावयेत् सदा || १३ ||

अद्वैतभावनायुक्तः सर्वत्रात्मनि संस्थितः |
सर्वगं सर्वदेहस्थं पश्यते नात्रसंशयः || १४ ||

एवमेकात्मभावेन संस्थितस्य तु योगिनः |
सर्वज्ञत्वं प्रवर्तेत विकल्परहितस्य च || १५ ||

योऽसौ सर्वेषु शास्त्रेषु पठ्यते ह्यज ईश्वरः |
अकायो निर्गुणो ह्यात्मा सोऽहमस्मिन्न संशयः || १६ ||

अविज्ञातः पशुः सो हि सृष्टिधर्म समाश्रितः |
विज्ञातशाश्वतश्शुद्धस्स शिवो नात्र संशयः || १७ ||

तस्मादात्मा सदावेद्यः सुविचार्यः विचक्षणैः |
परापरविभागेन स्थूल सूक्ष्मविभागशः || १८ ||

परः परमनिर्वाण अपसृष्टिभेदतः |
स्थूलो मन्त्रमयः प्रोक्तः सूक्ष्मो ध्यानैक संस्थितः || १९ ||

अथवा बहुशोनेन किमुक्तेन षडानन |
वाग्विकल्प विशेषेण मनः संमोहकारिणी || २० ||

प्. ९)

सर्वेधर्मानस्सन्ति यमेव परिकल्पयेत् |
तत्तद्भवत्यसंदेहात् सदा तद्भाव भावतः || २१ ||

इत्येवमात्मविज्ञानं कथितं तु समासतः |
ज्ञात्वैवात्ममयं सर्वमात्मानं पर्युपासते || २२ ||

न तत्र देवा वेदा वा यज्ञा वा बहुदक्षिणाः |
आत्मविज्ञानमाश्रित्य विमलं सर्वतो मुखम् || २३ ||

संसारार्णवमग्नानां भूतानां शरणार्थिनाम् |
नान्यः शरणदः कश्चिदात्मज्ञानादृतेः क्वचित् || २४ ||

आत्मानं परमो भूत्वा यो विजानाति तत्वतः |
स मुच्यते त्वयत्नेन सर्वावस्थां गतोपि सन् || २५ ||

आत्मलाभात्परोलाभः क्वचिदन्यो न विद्यते |
तथात्मानमुपासीत योयमात्मापरस्तु सः || २६ ||

न प्राण्यो नैव चापानो विशिष्टकरणस्तथा |
सर्वज्ञं तु तमात्मानं परिपूर्णं सदा स्मरेत् || २७ ||

न चैवाभ्यन्तरे बाह्ये नाति दूरे समीपतः |
स निष्कले परे स्थाने तत्र चित्तं निवेशयेत् || २८ ||

तिर्यगूर्ध्वमधंश्चैव बहिरन्तश्च नित्यशः |
सर्वशून्यं तमाभास समात्मानं भावयेत्थ || २९ ||

नैव शून्यं च चाशून्यमशून्यं शून्यमेव च |
पक्षपात विनिर्मुक्तमात्मानं पर्युपासयेत् || ३० ||

निरामय निराधारं वर्णरूप विवर्जितम् | 

प्. १०)

निरञ्जनं गुणातीतमात्मानं पर्युपासयेत् || ३१ ||

निरामय निरालम्बमप्रमेय मनोपमम् |
स्वभावविमलं नित्यमात्मानं पर्युपासयेत् || ३२ ||

सन्यस्य सर्वकर्माणि निःस्पृहः सङ्गवर्जितः |
भावयेदात्मनात्मानं मात्मन्येवात्मनि स्थितम् || ३३ ||

स देश जाति संबन्धान् वर्णाश्रम समन्वितान् |
भावानेतान् परित्यज्य स्वरूपं भावयेद् बुधः || ३४ ||

मन्त्रोऽयं देवता ह्येषा इदं ध्यानमिदं तपः |
सर्वभावान् परित्यज्यात्माभावं तु भावयेत् || ३५ ||

अभावे भावमाश्रित्य भावं कुर्यान्निराश्रयम् |
आत्मसंस्थं मनः कृत्वा न किञ्चिदपि चिन्तयेत् || ३६ ||

नैव चिन्त्यं न चाचिन्त्यमचित्तं चित्तमेव च |
पक्षपात विनिर्मुक्तमात्मानं पर्युपासयेत् || ३७ ||

अचिन्त्यं चिन्तयेन् नित्यं कृत्वा चित्तं निराश्रयम् |
निस्तत्वे निष्कली भूते विन्दत्यात्मनि यत्सुखम् || ३८ ||

निर्विकल्पमचिन्त्यं च हेतु दृष्टान्त वर्जितम् |
तत्सुखं परमं प्रोक्तमात्यन्तिकमनौपमम् || ३९ ||

निरस्य विषयासङ्गं मनोवृत्तिं विवर्जयेत् |
यदा यात्युन्मनी भावं तदा तत्परमं सुखम् || ४० ||

सर्वदिग्देशकालेषु योगाभ्यासोप्यधीयते |
सर्ववर्णाश्रमाणां च ज्ञानभेदो न विद्यते || ४१ ||

प्. ११)

गवामनेकवर्णानां क्षीरस्याप्येक वर्णताः |
क्षीरवत् पश्यते ज्ञानमङ्गिनस्तु गवांसमाः || ४२ ||

यस्मात् सर्वगतं ब्रह्म व्यापकं सर्वतो मुखम् |
तस्माद्ब्रह्मणि संस्थाने दिग्देशान्न विचारयेत् || ४३ ||

नैव तस्य कृतोर्थेन कार्य न विधिस्मृतः |
न लिङ्गं नाश्रमाचारः परमात्मनि संस्थितः || ४४ ||

गच्छन् तिष्ठन् स्वपन् जाग्रन् भुञ्जानोपि पिवन्नपि |
सर्वदा सर्वकालेषु वातशीतातपेषु च || ४५ ||

भयदारिद्र्यरोगेषु मन्द्यविज्वरकादिषु |
आत्मन्येष स्थितः शान्तः आत्मतृप्तस्तु निष्कलः || ४६ ||

ना गतोऽहं गतो वापि ना गमिष्ये न गच्छता |
न भूतो न भविष्यामि प्रकृत्य स्थिर धर्मणि || ४७ ||

प्रकृतानि तु कर्माणि प्रकृतिः कर्मसंभवा |
नाहं किञ्चित् करोमीति युक्तमन्येत तत्ववित् || ४८ ||

नैवः प्रकृतिबन्धोस्ति मुक्ति इत्यभिधीयते |
न चैव प्राकृतैर्दोषैर्लिप्ये * * कदाचन || ४९ ||

निर्दश्य तमोरूप दीपो यद्वत् प्रकाशते |
आभात्येवं परोह्यात्मात्स्यैक्वैवा(?) ज्ञानजंतपः || ५० ||

स्नेहक्षमाद्यमादीपो वलान्निर्वाणमिच्छति |
तथात्मा भावनायुक्त स्वात्मन्ये वा वलिष्ठते || ५१ ||

प्. १२)

घट संवृतमाकाशं नीयमाने यथा घटे |
घटो नियतिनाकाशमाकाशत्वं प्रपद्यते || ५२ ||

विभिन्ने प्राकृते देहे तथात्मापरमात्मनि |
इत्येवमधिकारेण सर्वज्ञेनाधिकारिणा || ५३ ||

सर्वबन्धाद्विनिर्मुक्तस्सर्वज्ञः सर्वगो भवेत् || ५४ ||

तदा गमान् परिहृत्य सर्वान् शुद्धं गृहीत्वात्मसमाधियोगम् |
अस्मात्परं नान्यदिहास्ति किञ्चिद् ज्ञात्वैव संत्यज्य मनोविकल्पम् || ५५ ||

विज्ञानमेवं समुपास्य विद्वान् विशत्यकायं सततं नियुक्तः |
सर्वत्रगामी भरतीह मुक्तस्तद्धर्मधर्मी बहिरन्तसंस्थः || ५६ ||

सर्वज्ञता तृप्तिरनादिबोधः स्वतन्त्रता नित्यमलुप्तशक्तिः |
अनन्तशक्तिश्च निरामयात्मा विशुद्धदेहस्स शिवत्वमेति || ५७ ||

न जपो नार्चनं स्नानं न होमो नैव साधनम् |
धर्माधर्मफलं नास्ति न पिण्डो नोदक क्रिया || ५८ ||

नियमानि न तस्यास्ति नोपवासो विधीयते |
प्रवृत्तिं न निवृत्तिश्च ब्रह्मचर्यव्रतानि च || ५९ ||

अग्निः प्रवेशनं नास्ति पतनं भृगुनोदके |
शिवज्ञानामृतं पीत्वा विचरस्व यथासुखम् || ६० ||

शिववच्छाश्वतः शुद्धः सृष्टिधर्म विवर्जितः |
सत्यं सत्यं पुनः सत्यं त्रिसत्यं समयः कृतः || ६१ ||

अतः परतरं नास्ति विज्ञेयं कुत्र चिद्गुह | 

प्. १३)

विमलयति सर्वभावान् विमलात्मा विमलबुद्धिरतशुधीः || ६२ ||

सर्वं विमलं पश्यति विमलो विमलेन भावेन |
जाग्रजाग्रजाग्रस्वप्नं तथा जाग्रसुषुप्तिकम् || ६३ ||

जाग्रतुर्यं कालपरमतीतं परदर्शनम् |
विश्वाग्रस्वोपशान्तश्च शिवदर्शनमेव च || ६४ ||

सायुज्यमिति भेदेन चोर्ध्वमेकादश स्मृतः || ६५ ||

विमतीकरणम्

परंभूयः प्रवक्ष्यामि विमतीकरणोत्तमम् |
यथात्मा जीवसंज्ञितः * * * * * * * * || १ 
||

मन्त्रात्मा परमाख्याश्च तस्मात् परतरं न हि |
पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाशमेव च || २ ||

संयोगः सर्वभूतानां भूतात्मा संप्रकीर्तितः |
पुरुषाधिष्ठितैर्वीजैस्तन्मात्रैर्वीजसंयुतैः || ३ ||

संभवन्ति महाभूता मलया तु समन्विताः |
सर्वेन्द्रिय समायुक्तं शरीरमिति चोच्यते || ४ ||

विनाशोत्पत्तिरेवास्य तच्चाहारमयं विदुः |
आहारस्य परीणामाद्रसोत्पत्तिर्भविष्यति ||

रसाच्छोणितम् | शोणितान्मांसं मांसान्मेदो मेदस्वेऽस्थीनि अस्थिभ्यो 
मज्जामज्जातश्शुक्लंशुक्लशोणितसंयोगे वायुसंयोगाद्गर्भः 
संभूयते | यथाग्नीषोपीतं? शोभि? 

प्. १४)

तत्र शरीर मध्ये नाभिः | नाभिस्थाने मलः | मलस्थाने यथा तिष्ठति 
वातपित्तश्लेष्माण इति त्रयो मलसंग्रहात् | ऋतुकाल संयोगात् पुंसोरेत 
आधिक्यादथ पुरुषो भवति | मातृरक्ताधिक्यात् स्त्री प्रजायते | 
उभयोस्साम्येनपुंसकम् | अथ काकञ्जकुब्जवामना जायते | परस्परा 
कुलत्वादन्योन्य वायुपीडिता तं स्त्रीपुंसां संयोगवैषम्याच्छुक्लं 
तद्विधं भवति | तेन युग्मं प्रजायते | एकरात्रोषितं कललं पञ्चरात्रेण 
बुद्वुदम् | सप्तरात्रेण मांसपेशी संभवति | द्विसप्तरात्रेण 
मांसपिण्डाकृतिर्भवति | मासादभ्यन्तरे बाहुरंसो जायते | मासद्वयेन 
हस्तपादाङ्गुष्ठादयो जायन्ते | त्रिभिर्मासैर्जरायु स्नायुत्वक् चर्मा भवन्ति 
| चतुर्भिर्मासैर्वंशपृष्ठे उरं कटिश्च भवति | पञ्चभिर्मासैश्शिरो 
ललाट कर्णनासा भवन्ति | षड्भिर्मासैः च्छिद्राणि भवन्ति | 
सप्तभिर्मासैश्शरीरस्य व्यक्तिर्भवति | अष्टभिर्मासैः पूर्णाकृतिर्भवति | 
नवभिर्मासैस्समायुक्त चेतनो भवति | पूर्वजातिं स्मरति | सोऽहमित्यहं 
चिन्तयति | चेष्टयति | घटात्घट इवाम्बुनोपलभ्यते | सूक्ष्मत्वादाकाशनीलो 
यथा | तस्मात् पञ्चात्मक समायुक्तं चेतनं | बुद्धिरहंकारो मनः 
प्रकृतिश्च प्रकृतेः पुरुश्च मनसा संकल्पं करोति |

ह्य एव मनसायुक्त इन्द्रियैः सह युज्यते | इन्द्रियज्जी? ततोर्थेषु नित्यमेव 
प्रवर्तते ||

प्. १५)

इत्येवं प्रकृति स्वभावं शरीरं प्रत्ययैश्चेष्टितव्यम् | असत्वात् 
सत्वरजस्तम इति पुरुषस्य स्वभावभेदं कुर्वन्ति || १८ ||

सत्वप्रकाशकं भावं रजो राजात्मकं गुह || १९ ||

तमो मोहात्मकं भावमुत्पादयति देहिनाम् |
सत्वात्संजायते ज्ञानं रजसो लोपमेव च || २० ||

तमसो सत्यमज्ञानं प्रमादालस्यमेव च |
सत्यात्सत्यं दया धैर्यं विनयस्थैर्यमेव च || २१ ||

रजसः क्रोधसंभावो निर्दयत्वं च जायते |
ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसाः || २२ ||

जघन्यगुणप्रत्तिस्था अतो गच्छन्ति तामसाः |
रजस्तमश्चाभि भूयसत्वं वर्धति षण्मुख || २३ ||

रजस्सत्वं तमश्चैव तमस्सत्वं रजस्तथा |
यमेव स्वेते पुरुषो अतिसंगात्सदा गुणम् || २४ ||

सोस्याप्याधिको भूत्वा स्वधर्मे विनियोजयेत् |
एवमेक कपालस्य षोडश पार्श्वपटलानि भवन्ति || २५ ||

त्रीण्यस्ति शतानि नवस्नायु शतानि नवद्वाराणि | 
मज्जापंचप्रस्तामेदः प्रस्थद्वयं त्रिस्तोर्ध्वं रोमकोट्यः || २६ ||

एकादशोत्तरर्मशित द्रवस्य पलानि अष्टौ सन्धिरस्या एकद्वयम् द्वादश 
पलार्मित(?) जिह्वा | 
वृक्षणं सार्धपलपञ्चकम् | शुक्लस्य कुडलत्रयम् | पित्तस्यादकम् | 
सप्तसिवाशतानि च | 

प्. १६)

अनियत मूत्रपुरीष माहारस्यानित भावाद्विज्ञेयम् |

एवं विधोयं भूतात्मा पुरुष इति चोच्यते |
योत्तरे वर्तते शब्दस्तस्य वाचा प्रवर्तकः || २९ ||

प्राणापान समायोगात् सोन्तरात्मा प्रकीर्तितः |
तस्माच्च सर्वशास्त्राणि संस्कृत प्राकृतानि च || ३० ||

देशभाषादिभिर्नित्यं विधिवत्संप्रवर्तते |
पश्वश्च मृगाश्चैव पक्षिणश्च सरीसृपाः || ३१ ||

यावन्तः केचनस्सत्वा उच्चरन्ति सदा दुतम् |
सूक्ष्मा वै पञ्चतन्मात्रा मनोऽहंकार एव च || ३२ ||

बुद्धिरष्टगुणा ज्ञेया गुणाव्यक्तं च पौरुषम् |
कलाकालस्तथा माया विद्याविद्येश्वरं च यत् || ३३ ||

सदाशिवं तथा तत्वं वेदं वंशान्तमेव च |
एतेषां चैव संयोगात् तत्वात्मा पुरुषः स्मृतः || ३४ ||

ततम्मेतैर्जगत्कृत्स्नं पाशाश्चेते मलात्मकः || 
सुसूक्ष्माः सर्वगानित्यस्सहजा सर्व ऋतुषु || ३५ ||

प्रकृतिश्चैव बोद्धव्या प्रक्रिया च निगद्यते |
न परं प्रक्रिया ज्ञानात् न शिलाद्व्यापकं परम् || ३६ ||

न योगात्परतरः सिद्धिर्नशमात् परमं सुखम् |
उदयो यक्ष्य तत्वस्य देहे भवति षण्मुख || ३७ ||

तदशात्मकं सदादेही विकार मनुवर्तते |

प्. १७)

यस्मिंश्चरति भूतात्मा तत्तत्वं वृषसर्पते || ३८ ||

आभूय सर्वतत्वानि स च तन्मयतां व्रजेत् |
मुहुर्मुहु सा देही सर्वतत्वैरनुक्रमात् || ३९ ||

सञ्चरन्त्यविभत्त्या तु व्यापकत्वं च सर्वदा |
तच्च तस्य सदा स्कन्द तत्वभावैः पृथग्विधैः || ४० ||

लक्ष्यते व्यापकस्यापि उदयास्तमनस्थितिम् |
तथा तत्वाधिपान् भावान् प्रगृह्णाति षडानन || ४१ ||

सर्वधर्म मयो ह्यात्मा यथा कामं प्रकल्पयेत् |
यस्मिं स्थिते रतिं याति तमेव परिसेवते || ४२ ||

तस्मिंस्तत्वे स्थितिं विद्यात् तत्तत्कर्म समाचरेत् || ४३ ||

तस्मादेवं विदित्वा तु शिवतत्वे निरामये |
निर्विकारे निराधारे रतिं कुर्याद् विचक्षणः ||
न पुनर्मोह मायाति तस्मिंश्चैव षडानन || ४४ ||

स्थित्वास्मिन्नन्त कालेपि वरं निर्माणमाप्नुयात् |
देही सर्वगतः सूक्ष्मः पुराणः शाश्वतो ध्रुवः || ४५ ||

व्यापकस्सर्व तत्वानां मजोवक्तः सनातनः |
अस्वतन्त्रो निबद्धश्च चिन्मात्रो मलदूषितेः || ४६ ||

संमूढो नित्यसंसारी किञ्चिज्ज्ञो निश्चलो क्रियः |
पशुधर्मोस्य संज्ञेयः शिवधर्मस्तनोऽन्यथा || ४७ ||

पशुधर्मोदयः पुंसो ह्यनेकाकार रूप धृक् |

प्. १८)

आत्मा जन्तुः पुमान् देही पुरुषः पुद्गली तथा || ४८ ||

जीवः कपाली क्षेत्रज्ञः पर्गाया एव मादयः |
सर्वे धर्मात्मनः सन्ति संयुक्तः सर्वकर्मभिः || ४९ ||

सर्वान् देहान वाप्नोति याति सर्वासु योनिषु |
यावन्नोत्पद्यते ज्ञानं तावद्भमति कर्मणा || ५० ||

अज्ञाना वृतदेहस्तु दुःखशोक परिप्लुतः |
ज्ञानी लब्ध्वा परं शान्तं मचिरेणाधि गच्छति || ५१ ||

तदास्तु सर्वदुःखानां हानिरस्योपजायते ||

इति भूतात्मादिप्रकरणं समासम् ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि पुरुषं मन्त्रविग्रहम् |
सर्वशोकहरंदीप्तं सर्वपापहरंपरम् || १ ||

सर्वदेवासुरयक्षाणां किन्नरासुररक्षसाम् |
पितृमातृगणानाञ्च सिद्धविद्याधरादिषु || २ ||

नागगन्धर्वतिर्यक्क्ष पिशाचां च मानुषाम् |
शिवादि सर्वतत्वानां मन्त्राविद्यन्ति शाश्वताः || ३ ||

नास्ति मन्त्रैर्विना किञ्चित् सर्वस्थावरजंगमम् |
यावन्तः केचनस्सत्वा मन्त्राधिष्ठित विग्रहाः || ४ ||

यस्य यस्य हि तत्वस्यादिमं तु यदक्षरम् |
षष्ठं त्रयोदशान्तं च तस्मिन् तस्मिन् नियोजयेत् || ५ ||

तं तु मन्त्रं विजानीया सर्वतत्वात्मकंवरम् |
बिन्दुनालंकृतं मूर्ध्न सर्वकामफलप्रदम् || ६ ||

प्. १९)

तेषामङ्गानि युञ्जीत न ब्रह्मास्तेषु कीर्तितः |
दीर्घभिन्ना स्मृता ह्यङ्गा नेत्रानुस्वारसंयुतः || ७ ||

स विसर्गस्मृतो ह्यस्त्रस्सोनुस्वारविवर्जितः |
इति तेषां तु बीजानां मूर्ध्नि बिन्दुं प्रदापयेत् || ८ ||

ओंकार दीपितां मन्त्रां नमस्कारान्तयोजिताः |
अर्चने च प्रयोक्तव्या होमे स्वाहान्त योजिताः || ९ ||

आवाहनास्य पात्रेषु स्थापनाचमनेषु च |
स्नपने मन्त्रविन्यासे धारणाध्यानकर्मसु || १० ||

पूजाबलिविधानेषु जपहोम क्रियासु च |
शिवस्य यो विधिः प्रोक्तः सर्वकर्मक्रमेषु च || ११ ||

सर्वेषांमेव तत्वानां तं विधिं परिकल्पयेत् |
अनुक्तं यद् भवेत् किञ्चित् तत्सर्वं हृदयेन तु || १२ ||

एवं विधिं विधानज्ञो बुध्या कर्मसमारभेत् |
परमीकरणं प्रोक्तं सर्वतत्वेषु मन्त्रवित् || १३ ||

यो यथैव भवेन् मन्त्रो वाच्यवाचकभेदतः |
स्थूल सूक्ष्म परस्सोहि मन्त्रात्म पुरुषः स्मृतः || १४ ||

स्थूलस्तु वाचकं सिद्धं सूक्ष्मे योगं च गच्छति |
परः परम निर्वाणं यं प्राप्य न निर्वर्तते || १५ ||

यथा प्रदीपः प्रतिबुध्यमानो भवत्यनेकः पुनरेक एव |
तथाहि मन्त्रः परिकल्प्यमानो भवत्यनेकः पुनरेक एव || १६ ||

प्. २०)

यथाम्भसोनेकविधस्य लोके जात्यन्तरं ह्येकमनेकरूपम् |
तथैव मन्त्रस्य च वेदितव्यं जात्यन्तरं ह्येकमेनक रूपम् || १७ ||

यमेव साधयेन्मन्त्रं ममात्मानं प्रकल्पयेत् |
तदात्मक स्मृता ह्यङ्गा बहिराहित द्विभागहाः || १८ ||

यस्य यादृग्विधं रूपं वृतं तस्यैव तादृशम् |
तादृशोप्युपचारस्तु मन्त्रदेवानुरूपतः || १९ ||

शास्त्रोपदिष्टमार्गेण यथारूपं प्रकल्पयेत् |
तथा रूपो भवेन्मन्त्रस्ततः कर्मप्रसाधयेत् || २० ||

श्रोतुर्भाव विभेदास्तु वर्णरूपं पृथग्विधम् |
सर्वोपाश्रय सम्पन्नं स्फटिको कोपलवद्यथा || २१ ||

इति मात्रात्मकः पुरुषः प्रोक्तस्सर्वार्थसाधकः |
सर्वज्ञः सर्वगश्चैव सर्वरूप मयो हि सः || २२ ||

परात्परतरं वक्ष्ये मन्त्रातीतं निरंजनम् |
निरामयं निराधारं वर्णरूप विवर्जितम् || २३ ||

सर्वज्ञः सर्वगः शान्तस्सर्वात्मा सर्वतो मुखः |
अतीन्द्रियो निरालम्बः सुसूक्ष्मः शाश्वतो व्यथः || २४ ||

सुनिष्कलो निशालम्बो नाख्येयो व्यापको ध्रुवः |
निरौपौम्यौ प्रमेयश्च परात्मा प्रकीर्तितः || २५ ||

यादृशेन तु भावेन पुरुषोपास्यते यदा |
एकधा बहुधा चैव तथैव प्रतिपद्यते || २६ ||

प्. २१)

यमेव चिन्तयेद् रूपं सर्वमात्मनि विद्यते |
सर्वकामप्रदो ह्यात्मा प्रोक्तष्षड्भेद विस्तरः || २७ ||

भूतात्मा ह्यन्तरात्मा च तत्वात्मा जीवसंज्ञितः |
मन्त्रात्मा परमाख्याश्च एकोपि बहुधा स्थितः || २८ ||

भूतात्मा भूतसंयोगात् तत्वात्मा तत्वसंस्थितः |
मन्त्रात्मा मन्त्रं यो ज्ञेयो ह्यन्तरात्मागिरान्वितः || २९ ||

भोक्ता तु सुखदुःखाना प्रकृतिस्थो गुणान्वितः |
जित्वा स्वभुवनं तेषामेभिर्मुक्तः परस्तुः || ३० ||

सर्वरूपं यथैश्वर्यं नित्ययुक्तो ह्यवाप्नुयात् |
प्राप्तोपि स द्विधा भावि पुनर्भावमवाप्नुयात् || ३१ ||

प्राग्यत्येन परीक्षेण क्षीयात्पापस्य कर्मणः |
तत्वविश्लेष काले चाद्वैतं प्रतिपद्यते || ३२ ||

एक एव परो ह्यात्मा चित्तभेदात्त्वनेकधा |
एकस्य बहुनामानि पृथग्भूतान्य कोटिभिः || ३३ ||

अनामकस्व कीयंते भ्रान्ति ज्ञानविमोहितैः |
यथाभिव्यज्यते ज्ञानं विमलं सर्वतोमुखम् || ३४ ||

तदात्मीयं परं धर्मविंदते शाश्वतं ध्रुवम् |
अहमेव परोह्यात्मा पुरुषः कारणः स्मृतः || ३५ ||

अहमेव परंब्रह्म अहं ज्ञेय मतपरम् |
सर्वे विनाशकाभावां मन एव पृथग्विधाः || ३६ ||

प्. २२)

भावाभावविनिर्मुक्त अहमेव शिवोऽव्ययः |
योगसंन्यस्त कर्मायो ज्ञानसंभिन्न संशयः || ३७ ||

निर्विकल्पस्तदा नित्यमात्मानं पर्युपासयेत् |
निरस्य वासनास्सर्वा आत्मतृप्तो निरामयः ||

अद्वैतभावनायुक्तस्सदात्मा समुपासयेत् |
अपाकृतेन नित्येन निर्मलेनाविकारिणा ||

व्यापकेनाति सूक्ष्मेण परेण योगचक्षुषा |
विशुद्धं शाश्वतं नित्यं प्रमेयं नौपमम् ||

निर्विकल्पमचिन्त्यं च हेतुं दृष्टान्तवर्जितम् |
दुत्रप्तं निर्गुणं शान्तं तत्वातीतं निरञ्जनम् ||

अविभाव्यमसन्देहं पश्यमीशानमात्म * |
सर्वगं सर्वदेहस्थं व्यापकं सर्वतोमुखम् |

निरामयं निराधारमात्मानं पश्यते शिवम् |
विभिन्नं प्रक्रिया मार्गं मन्त्र तन्त्र परावरम् |
मूर्तामूर्तं जगत्कृत्स्नं पश्यतात्मन्युपस्थितम् ||

सर्वज्ञः सर्वदर्शी च परिपूर्णः सुनिर्मलः |
विमुक्तः केवलीभूतस्सुखमक्षयमाप्नुयात् ||

इति सर्वज्ञानोत्तरे ज्ञानपादः समाप्तः || 
वृक्षाणां सारभूतं पुष्पं पुष्पं समुद्राणां क्षीरसागरम् |
तथा च सर्वशास्त्राणां सारभूतं शिवागमम् ||

प्. २३)

पदार्थानेक सम्पूर्ण सर्ववाङ्मय साधनम् ||१ ||

अल्पग्रन्थमहार्थं च तच्छ्रुणुष्व यथाक्रमम् |
योऽसावतीन्द्रियो ग्राह्यस्तत्वातीतो निरंजनः || २ ||

सर्वज्ञः सर्वगश्शान्तस्सर्वात्मा सर्वतो मुखः |
तस्माच्छास्त्रं विनिष्क्रान्तं नादरूपं निरामयम् || ३ ||

अत्यन्तगगनं सूक्ष्मं परमं सार्वकामिकम् |
प्रविश्य वैन्दवं तत्वं बोधयित्वा च तंविलं || 

पुनः सदा शिवात्प्राप्तं ममेदं सूक्ष्मलक्षणम् |
ततः स्वराश्च वर्णाश्च हंसवर्ण समुद्भवा ||

पुनर्मन्त्राश्च शास्त्राणि छन्दो लक्षणसंयुता |
वभूव परमोनादो नादाच्छब्दः प्रजायते ||

शब्दमात्रा स्मृता मन्त्रा मन्त्रे मन्त्राधिदेवताः |
सर्वान् कामान् प्रयच्छन्ति विधिना राधिता यदा ||

स्वरवर्णसमायोगात् दृश्यादृश्यं चराचरम् |
तस्मादिपासयेद्वर्णान् स्वरसंयोगपूर्वकम् ||

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे मन्त्रतन्त्रोत्पत्तिप्रकरणम् ||
वर्णयागविधानं तु स्वरं संयोग पूर्वकम् |
परमीकरणं चैव ब्रूहि तत्वेन शङ्कर || १ ||

शृणुष्वैकमना भूत्वा वर्णयागविधिक्रमम् |
ककारादि क्षकारान्तं स्वरसंयोगपूर्वकम् || २ ||

प्. २४)

एकैकमक्षरं भिन्नं स्वरै द्वादशभिस्तथा |
ह्रस्वै ब्रह्मसमाख्याता दीर्घैरङ्गानि निर्दिशेत् || ३ ||

सानुस्वारसमायोगात् त्रयोनेत्राः प्रकीर्तिताः |
स विसर्गा स्मृता ह्यस्त्रा अनुस्वारविवर्जिताः || ४ ||

हृद्वीजा अपञ्चमे बीजो षष्ठं बीजं नियोजयेत् |
मात्रात्रयसमायुक्तं मूर्ध्नि बिन्दु प्र * पयेत् || ५ ||

शिवमेवं विधिं विद्यात् सर्ववर्णेष्वनुक्रमात् |
ह्रस्वदीर्घप्लुतानन्तान्य या कामं प्रकल्पयेत् || ६ ||

ह्रस्वस्याद्यंत युत्तेन फट्कारेण तु मारयेत् |
यधि क्रोधेनसंयुक्तो जपेत् संरक्तलोचनः || ७ ||

ह्रिंकारान्तसंयुक्ता दीर्घस्त्रिच्चाटयेद्ध्रुवम् |
महांस्तु साधको भूत्वा साध्यनूनं प्रकल्पयेत् || ८ ||

निर्गुत्योदितमार्गेण प्रविशेत् तस्य तेन च |
तत्रस्य एवाद्वयो भूत्वा तेनेव कर्षयेत् पुनः || ९ ||

अङ्गान्यङ्गेषु बन्धाय चिन्त चेतसि निक्षिपेत् |
पद्मकोशस्थितं तं तु संहरेद्धृदयेन तु || १० ||

यदेव कुरुते कर्म न देवोपवदं स्मृतम् |
जपेत् तद् भावना युक्तो नामं मन्त्रपि दर्हितम् || ११ ||

बिन्दुयुक्ताः स्मृता मन्त्रा प्रणवादि नियोजिताः |
नमस्कारान्तसंयुक्तानार्चने संप्रयोजयेत् || १२ ||

प्. २५)

होमे स्वाहान्तसंयुक्ता शान्तिकाकर्ष पौष्टिके |
वश्ये च संप्रयोक्तव्या स्वाहाकारान्तसंयुताम् || १३ ||

किं वा मन्त्रविधानेनाति विस्तारवेनते |
सर्वसाधारणं वत्स शृणु संक्षेपविस्तरम् || १४ ||

यो विधिर्मन्त्रराजस्य प्रोच्यमानो भविष्यते |
तमेव सर्वमात्राणां सततं परिकल्पयेत् || १५ ||

तथैव सर्वदेवानां यजने संप्रयोजयेत् |

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे स्थूलवर्णमन्त्रोद्धारप्रकरणम् ||
मन्त्रोद्धारं प्रवक्ष्यामि तत्वतः शृणु षण्मुख |
अतिगुह्यं परं सूक्ष्मं सर्वमन्त्रमयस्य तु || १ ||

मात्रकादौ स्थिता स्थिता या तु सर्पवद्वध कुण्डला |
सा शक्तिः परमासूक्ष्मा विश्वास ददात्मिका || २ ||

पसरत्यूर्ध्वसंनाना प्रेरितानांतविग्रहा |
करिणीय करं यद्वत् संवेष्योरसि संस्थिता || ३ ||

सुदीर्घा क्रियते यातु संतानेन महौजसा |
संप्रदायेन सातूर्णमात्मानं मुञ्चते शुभा || ४ ||

प्रगुक्ता भवतीया तु करणीय करंयया |
प्रकाशयति चात्मानं मोक्षद्वारं परापरम् || ५ ||

तत्वङ्ग्या सह गन्तव्यं मध्यदेशं विपश्चिता |
मध्यदेशमनुप्राप्य त्यजेत् तां चञ्चलां स्त्रियम् || ६ ||

मूलमत्रां विदित्वा तु शक्तेर्मध्यं सुदुर्जयम् |

प्. २६)

तन्मूलं जायते येन भोधकस्सोभिधीयते || ७ ||

संभूतिः सर्वबीजानामुच्चारवशवर्तिनी |
दीर्घोसु नाशिको नादो ह्यप्रमेयो ह्यनौपमः || ८ ||

स्निग्धप्रसन्नगभीरशक्त्युच्चारस्तु संस्मृतः |
प्रासादष्षष्ठसंयुक्तः पुनः षष्ठान्त योजितः || ९ ||

अर्धेन्दुबिन्दुसंयुक्तो मात्रात्रयविभूषितः |
स शिवः शाश्वतः प्रोक्तः सर्वज्ञानोत्तरोत्तरः || १० ||

अष्ठौ संविद्य मन्त्रज्ञैः तस्योच्चारः प्रकीर्तितः |
ह्रस्वस्वरसमायोगा पञ्चब्रह्माणि निर्दिशेत् || ११ ||

दीर्घैः भिन्न स्मृतो ह्यंगः कारणात्मा महाद्युतिः |
मूर्ध्नि बिन्दु सुषुम्नास्यां गायत्रीं तां विनिर्दिशेत् || १२ ||

स्वरादौ त्रीणि दिर्घाणि त्रितत्वं परिकीर्तितम् |
नेत्रत्रयं तु तज्ज्ञेयं क्रमशः संप्रयोजयेत् || १३ ||

दक्षिणे ह्यात्मतत्वं तु विद्या तत्वमयोत्तरे |
ललाटे शिवतत्वं तु त्रीणि पञ्चसु विन्यसेत् || १४ ||

मुखेषु नेत्रवित्प्राज्ञो नेत्रं नेत्र क्रमेण तु |
विन्यसेदात्मनः पूर्वं शिवस्य च तथा पुनः || १५ ||

त्रयोदशान्तसंभिन्नं विद्येशानां प्रकल्पयेत् |
गणेशानां तु गायत्रीं तस्मिन् सान्निध्यमागताः || १६ ||

हृदयं लोकपालानां विज्ञेयं सार्वकामिकम् |
अस्त्रपाशुपतं दीप्तस्त्र मन्त्रं प्रकल्पयेत् || १७ ||

प्. २७)

सर्वे बिन्दुसमायुक्ता शुद्धकुन्देन्दु संप्रभाम् |
विश्वकीद्विश्ववेत्तारो विश्वकृद्विश्व मूर्तयः || १८ ||

ओंकारदीपिता मन्त्रा नमस्कारान्तयोजिताः |
अर्च्चते संप्रयोक्तव्या होमे स्वाहान्तसंयुताः || १९ ||

न बिन्दुर्न शिखामात्राप्यस्त्रवशस्य षण्मुख |
स विसर्गास्तथा दीप्ता घोरकर्मकरा स्मृताः || २० ||

एकत्रिंशान्तिकं वर्णं सप्तमस्वरयोजितम् |
ककारार्धयुतं कृत्वा क्षरिकास्त्रं प्रकीर्तितम् || २१ ||

एते मन्त्राश्शिखास्सूक्ष्माः परमाः सर्वकामिकाः |
सर्वैरेभिः सदा कुर्याच्छिवीकरणमात्मनः || २२ ||

यदा यदा समाचामे मन्त्रन्यासं यदा तदा |
कुपितकरकायेषु मन्त्रिमन्त्रार्य सिद्धये || २३ ||

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे प्रासादमन्त्रोद्धारप्रकरणम् ||
अथातः संप्रवक्ष्यामि शिवीकरणमुत्तमम् |
यत्कृत्वा तु नरः सम्यक् शिवो भवति नान्यथा || १ ||

देहं संशोधयेत् पूर्वं धारणाभिस्तु पञ्चभिः |
शुद्धदेहस्ततो भूत्वा शिवमन्त्रान् नियोजयेत् || २ ||

सुषिम्नान्तर्वहिः शक्ति विन्यसेद् व्योमरूपिणीम् |
तस्य मध्ये तु हुंकारं ज्वलन्तं पावकप्रभम् || ३ ||

प्राणापानसमायुक्ते तस्मिन् चित्तं निवेशयेत् |

प्. २८)

उत्छ्र?टान्तेस्त्र मोक्षस्तु हुंकारेण समन्वितः || ४ ||

ग्रन्थिभेदं कुरुष्वेवं पुनः साधानमारभेत् |
सन्निरुद्धे कृते सम्यक् गूर्ध्वं वायुः प्रवर्तते || ५ ||

योद्घात इति विख्यातः स्वेच्छया तु कनीयः * |
पूरकेणोपसंहृत्य हृदयेन तु मन्त्रवित् || ६ ||

सान्तबीजमयं जीवं न्यसेधूंकारमूर्धनि |
हुंकारस्य शिखान्तस्य पुरुषं बीजविग्रहम् || ७ ||

ध्यात्वा त्वेकाकिनं सूक्ष्मं बिन्दुभूतं निरामयम् |
ततः संयोजयेद् योगी शिवे परमकारणे || ८ ||

शिवातीते सदाशान्ते शुद्धस्फटिक निर्मले |
एकेनोद्घात मात्रेण एकलक्षस्सुमन्त्रितः || ९ ||

एकीभावसमायुक्तः प्रविशेच्छिवमव्ययम् |
बीजवृत्याशिखेलून तत्व वृत्या तु तत्ववित् || १० ||

* म्यदीनि विजानीयादनिलानि विशोधयेत् |
हृदा तु पार्थिवं बीजं वारुणं शिरसा सह || ११ ||

नियुक्तं शिखयाग्नेयं वायव्यं कवचान्वितम् |
होकार मन्त्रसंयुक्तं मण्डलेषु प्रयोजयेत् || १२ ||

एतास्तु धारणा ज्ञेय ऐंद्राद्या देशिकोत्तमैः |
वैन्दवास्तु कलास्ताश्च निवृत्याद्याः प्रकीर्तिताः || १३ ||

प्रधंदारण भेदेन प्रणवेत्वेकधा स्थिताः |

प्. २९)

ज्ञानत्वैतास्तु कलासम्यक् स्थूल सूक्ष्मविमिश्रकाः || १४ ||

ततो ध्यानं प्रकुर्वीत देह संशोधनाय च |
चतुरश्रं समंपीतं वज्रांग वज्राङ्गं कठिनं गुरुम् || १५ ||

लकारासनमारूढं हृद्बीजमध्यतः स्थितम् |
उद्घातैः पञ्चभिर्युक्तं वायुभूत विशोधयेत् || १६ ||

अर्धचन्द्रं द्रवं सौम्यं शुद्धकुन्देन्दु समप्रभम् |
वारुणं मंडं ध्यायेत् मध्ये कमलभूषितम् ||

वकारासन मध्यस्थं शिरोबीजमधोमुखम् |
युक्तं चतुर्भिरुद्घातैः वह्निभूतं विशोधयेत् || १८ ||

विषानल महावेग कालपाशविनाशनम् |
वर्षन्तं तमभिध्यायेत् नादमानं सुशीतलम् || १९ ||

डाडिमी कुसुम प्रख्य मध्यशृंगाटकाङ्कितम् |
त्र्ययश्रमर्चस्सुसम्पन्नमाग्नेयं मण्डलं स्मरेत् || २० ||

रकारासनमारूढं शिखाख्यं बीजमुत्तमम् |
उद्घातै स्त्रिभिः संयुक्तं जलभूतं विशोधयेत् || २१ ||

शोधयन्तं स्वकंदेहं निर्दहन्तमकल्मषम् | 
सकृष्णं बिन्दुभूतं * * * * * * * * 
* || २२ ||

वायव्यमण्डलं ध्यायेत् पादादारभ्य चञ्चलम् | 
यकारासन् संविष्टं कवचं वायुविग्रहम् || २३ ||

शोधयेत् पार्थिवं भूतं उद्घात दवय योजितम् |
ततः सञ्चिन्तयेद् व्योमं समलं सर्वतोमुखम् || २४ ||

प्. ३०)

नित्यं सर्वगतं शान्तं बिन्दुशक्तिविभूषितम् |
ओंकारासंविष्टं हकारं नाहसंविलम् || २५ ||

कोनोघातमात्रेण शून्यभूतं विशोधयेत् |
मण्डलं बीजसंयुक्तं ध्यानेन विविधेन च || २६ ||

प्राणायामैर्मतं सम्यक् धारणेत्यभिधीयते |
यायेव धारणाधार्य जगत्सर्वं हि तन्मयम् || २७ ||

यदात्मकं च योगीन्द्रास्तत्तत्कर्मजलं ययुः |
एवं संशुद्ध देहस्त्वमृतीभूतो विधानवित् || २८ ||

ततो निरुक्षयेन् मार्गं का नाडी वहते मम |
यस्मिन् चरति पुद्गलः * * * * * * * * || २९ ||

तत्रान्तर्देह विनासमन्तर्य जनमेव च |
देहस्तस्य विदेहस्य जाक्षिभूतस्य कर्मसु || ३० ||

नित्योदितस्य कुर्वीत सदासन्निहितस्य तु |
वामनासा पुटे या तु इडासा परिकीर्तिता || ३१ ||

दक्षिणे पिङ्गला ज्ञेया सुषुम्ना मध्यत स्थिता |
यस्मिन्नभ्यधिको वायुस्सानाडी सर्वकामदा || ३२ ||

इडानाड्यां वहन्त्यां च म दिवस्थान प्रकल्पयेत् |
पिङ्गला नाडि पद्मं तु सुषुम्ना मूर्ध्नि योगवित् || ३३ ||

हृदयेच्चा विधानं तु नाभौ भौमं प्रकल्पयेत् |
मूर्ध्नान्ते शिवं ध्यायेत् वरदं सर्वतोमुखम् || ३४ ||

प्. ३१)

रात्रौ संपूजयेद् देवं दिवाहोमं च कारयेत् |
सन्ध्यासु च ततो ध्यानं दिवा रात्रौ जप स्मृतम् || ३५ ||

दिवा तु तामसं कुर्याज्जपो रात्रौ तु राजसम् |
सन्ध्यायां सात्विकः प्रोक्तो जपः सर्वार्थसाधकः || ३६ ||

विस्पष्टस्तामसः प्रोक्तो राजसोपांशुरुच्यते |
मनसा सात्विकं विघात् जपं जप्यविदां विदुः || ३७ ||

तामसं क्रूरकर्माणां वश्यादिषु च राजसम् |
सात्विकं दिव्यसिद्धीनां जपं युज्याद्विचक्षणः || ३८ ||

प्राणपत्ति निरोधेन यो जपः क्रियते सदा |
स जपः सात्विकः प्रोक्तो भोग मोक्ष फलप्रदः || ३९ ||

नं तु द्विविधं कुर्यात् स्थूला सूक्ष्मं सदाबुधः |
ध्यानेन हि परां सिद्धिं प्राप्नुवन्ति हि योगिनः || ४० ||

स्थूल मन्त्रमयं प्रोक्तं सर्वावयवसंयुतम् | 
द्विमार्गावस्थितं ध्यायेत् पूजाग्नौ होमवित्तमः || ४१ ||

केवलं शिवबीजं तु सर्वावयववर्जितम् |
न जातिरूपं परं शुद्धं तत्सूक्ष्मं परिकीर्तितम् || ४२ ||

दक्षिणायनमित्युक्तं निशा सोमात्मिका गुह |
अहस्तु विमलं प्रोक्तं सौरमेयोत्तरायणम् |
सन्ध्या तु विषुवं प्रोक्तं वुत्तरेण * * * * ? || ४३ ||

उत्तरेण वहन्तस्य दक्षिणायनमादिशेत् |

प्. ३२)

दक्षिणेनोत्तरं विद्यां मध्ये तु विषुवं भवेत् || ४४ ||

समीभूते यदा वायुःश्चरते संपुटद्वये |
विषुवं तु विजानीयात् पुण्यमन्त्रो भयात्मकम् || ४५ ||

विषुवं चन्द्रमाहेन्द्रांद्या दक्षिणायनमाश्रिताः |
इडाख्यान्तर्गतां ध्यायेत् पितृयाने शिखिद्ध्वज || ४६ ||

ब्रह्मावह्नी रविर्वायुरुत्तरायणमाश्रिताः |
पिंगलान्तर्गतं ध्यायेद् देवयानं तदुच्यते || ४७ ||

अनन्तेशश्चरुद्रश्च सदाशिव शिवौ तथा |
सुषुम्नान्तर्गतं ध्यायेद् विषुवे च विचक्षणः || ४८ ||

धर्मज्ञानं च वैराग्यमैश्वर्यञ्च चतुष्टयम् |
योगपीठं च पद्मं च प्रणवेन तु विन्यसेत् || ४९ ||

तत्वं विन्यसेत् पूर्वं कर्णिकायां विचक्षणः |
व्यापयन्ति मधश्चोर्ध्वं पुनः शक्ति नियोजयेत् || ५० ||

ततश्चाकर्षयेज्जीवं शिवीभूतं निरामयम् |
पूरकेण शिखान्तस्थं शिवबीजमयंपरम् || ५१ ||

स्थापयेत शिखामध्ये ज्योतीरूपं सुनिर्मलम् |
अमृते वा प्लाव्यमानमुपरिष्टात् समं ततः || ५२ ||

ततोऽस्य मन्त्रविन्यास सूक्ष्मदेहस्य षण्मुख |
यथा भवति तत्वेन तच्छृणुष्व यथाक्रमम् || ५३ ||

शान्तौ करतलौ कृत्वा करशाखासु पञ्चसु |

प्. ३३)

ईशानादीनि ब्रह्माणि कनिष्ठादिषु योजयेत् || ५४ ||

ततोङ्गानि नियुंजीत हृदयादि ततो पुनः |
प्रासादं विन्यसेत् पञ्चद्व्यापिनं सर्वतोमुखम् || ५५ ||

ततश्चालभनं कुर्यात् पादादारभ्य मूर्ध * ? |
ईशानं पञ्चधा मूर्ध्नि वक्त्रंवक्त्र चतुष्टये || ५६ ||

दीप्ततेजस्सितोक्तानां पञ्चमं प्रणवेन तु |
हृदाद्यंगैरघोरं तु गुह्यवामं प्रकल्पयेत् || ५७ ||

पादादारभ्य सर्वाङ्गैः सद्योजातं तु विन्यसेत् |
हृदि श्रीवातदानौ च नाभ्यां च जठरे तथा || ५८ ||

पृष्ठे ह्युरसि मन्त्रज्ञो विन्यसेद् बहुरूपिणम् |
गुह्ये चैव तथालिङ्गे ऊर्वोर्वैजानुनोस्तथा || ५९ ||

जंघयोश्च स्फिचोत्कट्यां पार्श्वे वामकला न्यसेत् |
पादयोर्हस्तयोश्चैव नासायां शिरसा तथा || ६० ||

बाह्येश्चैव च मन्त्रज्ञ सद्योजात कलान्यसेत् |
नेत्रं नेत्रेषु विन्यस्य पुनरंगानि योजयेत् || ६१ ||

हृदयं हृदयेद् विन्यस्य शिरः शिरसि विन्यसेत् |
शिखायां तु शिखाद्या तु कवचं स्तनमध्यतः || ६२ ||

अस्त्रं हस्तप्रदेशे तु ततोध्यानं समाश्रयेत् |
शिवस्य यादृशं रूपं तादृशं चिन्तयात्मनि || ६३ ||

शिवमन्त्रन्यासमिदमात्मानं तु सदा कुरु |

प्. ३४)

प्राकृतं भावमुत्सृज्य शिवोऽहमिति भावयेत् |
यथान्तर्देह विन्यासस्तथा बाह्येपि षण्मुख || ६४ ||

बाह्ययागं यथा वक्ष्ये सूक्ष्मदेहान्तरे तथा |
तथा वै शिष्य देहे तु अग्नौ होमे तथैव च || ६५ ||

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे परमीकरणप्रकरणम् ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि बाह्ययाग विधिक्रमम् |
सर्वकामप्रदं गुह्यं सर्वपापहरं परम् || १ ||

अलंकृत्य स्वकंदेहं शिवमन्त्रैः यथाक्रमम् |
शिवीभूतः सुपूतात्मा शिवस्यार्चनमारभेत् || २ ||

उत्तराभिमुखो भूत्वाऽस्त्रमावर्तयेच्छुचिः |
विघ्नानुच्चाटयेत् स्थूलात् तालशब्द त्रयेण तु || ३ ||

तर्जन्या तर्जयेत् तांस्तु हंसमंत्रान् विन्यसेत् |
पुनरावेष्टयेन्मन्त्री तत्स्थानं कवचेन तु || ४ ||

ततो ह्यस्त्राणि विन्यस्ये दिशासु विदिशासु च |
वज्रं शक्तिं च दण्डं च खड्गं पाशं तथांकुशम् || ५ ||

गदात्रिशूलं चक्रं च पद्मं चेति यथाक्रमम् |
ऐन्द्री दिशं समारभ्य यावदीशानगोचरम् || ६ ||

अधश्चक्रं तु विन्यस्य पद्ममूर्ध्वं नियोजयेत् |
गन्धैः पुष्पैस्तथा धूपैः पुनरस्त्राणि पूजयेत् || ७ ||

ततश्शक्तिमनहृत्य सूक्ष्मामृतरूपिणीम् |

प्. ३५)

व्यापयन्ति ह्यधश्चोर्ध्वमप्रमेयां मनौपमाम् || ८ ||

अर्घ्यपात्रं ततोग्राह्यं हुंफट्कारेण क्षालयेत् |
स बाह्याभ्यन्तरं पश्चात् कवचेनावकुण्ठयेत् || ९ ||

बिन्दुस्थानं समाश्रित्य मध्ये पद्मं विचिन्तयेत् |
त्रितत्वं विन्यसेत् तस्मिन् पुनः शक्तिं नियोजयेत् || १० ||

आपूर्य पञ्चभिर्ब्रह्मैः शिवाङ्गैश्च शिवेन च |
गन्धपुष्पसमायुक्तं तज्जलं मन्त्रसंस्कृतम् || ११ ||

आवाहयेत् परं देवं प्रासादं परमामृतम् |
अङ्गैरङ्गीकृतं वत्स शुद्धस्फटिकनिर्मलम् || १२ ||

द्रव्याणि प्रोक्षयेत् तेन यज्ञार्थं कल्पितानि तु |
अप्रोक्षितं न ता दिव्यं भविष्यत्वं च वै शिवे || १३ ||

स्वमन्त्रैरर्चनं कुर्याद् देवता नयथोदितम् |
धर्मादि चास्त्रपर्यन्तं शिववर्ज षडानन || १४ ||

शिवस्य शिवमन्त्रैस्तु होमकाले विधीयते |
संपूर्णाहुति दाने च सर्वकर्म समर्पणे || १५ ||

धर्मज्ञानं च वैराग्यमैश्वर्यं च चतुष्टयम् |
आग्नेयं दिशमाश्रित्य विदिक्षु प्रणवेन तु || १६ ||

ब्रह्मस्थाने पुराशक्तिं कल्पयित्वा तु विन्यसेत् |
योगपीठं ततः पश्चाच्छक्तिनालं च पङ्कजम् || १७ ||

अष्टपत्रं भवेत् तत् तु चतुर्भागान्तकर्णिकम् |

प्. ३६)

त्रिभागकेपराकीर्णं शक्तिजालवितानितम् || १८ ||

वामाज्येष्ठा च रौद्री च कालि कला बला तथा |
बलप्रमथनी सर्वभूतदमनी मनोन्मनी || १९ ||

आर्वपत्रात् समारभ्य यावत् पत्रं तु शांकरम् |
हृदयेन तु विन्यस्य केसरेषु दलेषु च || २० ||

मनोन्मनीं न्यसेन्मध्ये शक्तिं वै कारणात्मिकाम् |
ईशानं कर्णिकायां तु शिवव्योम प्रकल्पयेत् || २१ ||

शिवस्य पुनरीशान्यां मूर्तिमन्त्रं प्रकल्पयेत् |
सितवर्णनिभं ध्यात्वा पूर्ववक्त्रे तु पुद्गलम् || २२ ||

याम्येत्वघोरनामानं वाममुत्तरतो न्यसेत् |
सद्यः पश्चिम भागे तु ततोह्यावाहनं भवेत् || २३ ||

आवाह्य सद्यमन्त्रेण वामदेवेन स्थापयेत् |
अघोरेण तु सान्निध्यमर्घ्यं तत्पुरुषेण तु || २४ ||

ततस्तु सकलं कुर्यादव्यक्तं व्यक्तलक्षणम् |
वर्णरूपक संयुक्तं पुनः पूजां प्रकल्पयेत् || २५ ||

ईशानं पञ्चधा मूर्ध्नि वक्तं वक्त्रचतुष्टये |
दीप्ततेजस्सितोक्तानां पञ्चमं प्रणवेन तु || २६ ||

हृदयांगैरघोरं तु गुह्यवामं नियोजयेत् |
पादादारभ्य सर्वाङ्गैः सद्योजातं तु विन्यसेत् || २७ ||

हृदि ग्रीवा तथांसौ च नाभौ च जठरं तथा |

प्. ३७)

पृष्ठे ह्युरसि मन्त्रज्ञो विन्यसेद् बहुरूपकम् || २८ ||

गुह्ये चैव तथालिङ्गे ऊरुभ्यां जानुनोस्तथा |
जंघयोश्च स्फिचौ कट्यां पार्श्वे वामकला न्यसेत् || २९ ||

पादौ हस्तौ च नासा च शिरश्चैव लजा प्रभौ |
सद्योजात कलाह्येवं ततस्सर्वत्र मूर्तिषु || ३० ||

नेत्रं नेत्रेषु विन्यस्य ततोङ्गानि नियोजयेत् |
हृदयं हृदये न्यस्य शिरं शिरसि विन्यसेत् || ३१ ||

शिखायां तु शिखां विद्यात् कवचं स्तनमध्यतः |
अस्त्रं हस्तप्रदेशे तु पुनरङ्गानि नियोजयेत् || ३२ ||

आग्नेर्यां हृदये न्यस्य ईशान्यां तु शिरो न्यसेत् |
नैर्-ऋत्यां तु शिखां दद्यात् वायव्यां कवचं न्यसेत् || ३३ ||

अस्त्रं दिशासु सर्वासु द्वितीया वरणे स्थितः |
पूर्वादारभ्यमन्त्रज्ञो गायत्रीं विदिशासु च || ३४ ||

विद्येश्वरांस्तृतीये तु पूर्वादारभ्य विन्यसेत् |
अनन्तेशं च सूक्ष्मं च शिवं च पुनरुत्तमम् || ३५ ||

एकनेत्रैकरुद्रौ च त्रिमूर्तिं चामृतद्युतिम् |
श्रीकण्ठं च शिखण्डीशं युगान्तादित्यसन्निभाः || ३६ ||

इच्छारूपधरास्सर्वे इक्षु मूर्ति फलप्रदाः |
गणेश्वरांश्चतुर्थे तु कौबेर्याशादिशः क्रमात् || ३७ ||

दिवं चैव तु चण्डेशं महाकालं च नन्दिनम् |

प्. ३८)

गणाध्यक्षं च भृङ्गीशं वृषभं स्कन्दमेव च || ३८ ||

ध्यायेत् सान्निध्यमनुद्विग्नपद्मराग समप्रभात् |
पञ्चमे लोकपालास्तु क्रमादावरणे बुधः || ३९ ||

विन्यसेदस्त्रमार्गेण ध्मातचामीकरप्रभान् |
इन्द्रं च पावकं चैव यमं निर्-ऋतिमेव च || ४ ||

जलं वायु कुबेरेशान् विष्णु ब्रह्माणमेव च |
विद्येश्वर गणेशानामाननं प्रणवं विदुः || ४१ ||

बिन्दुं च लोकपालानां विसर्गं चास्त्रयोनिषु |
विन्यस्यैवं विधानेन ततः संपूजयेच्छिवम् || ४२ ||

शुद्धस्फटिकसंकाशं वरदाभयपाणिनम् |
संश्लिष्ट रत्नपादान्तं शङ्खचक्राम्बुजाङ्कितम् || ४३ ||

समजंघोरुचरणं गूढग्रन्थि सिरोच्छ्रयम् |
विस्तीर्ण कट्युरसकं पीनवक्षस्थलांसकम् || ४४ ||

सुरक्तपाणिशाखान्तं दीर्घबाहुं नखोज्वलम् |
स्थूलबाहु शिरोस्कन्धं निम्ननाभिं कृशोदरम् || ४५ ||

कम्बुग्रीवं विभक्ताङ्गं संपूर्णवदनोज्वलम् |
सुभ्रूललाटबिम्बोष्ठ कर्णनासं सुमूर्धजम् || ४६ ||

विमलं पञ्चवक्त्रं च पञ्चमूर्ध्व विभूषितम् |
त्र्यक्षं दशभुजं शान्तं जटामकुटमण्डितम् || ४७ ||

शशांकार्धधरं देवः पद्मपत्रायतेक्षणम् |

प्. ३९)

बद्धपद्मासनं सौम्यं किञ्चित् कुञ्चितलोचनम् || ४८ ||

मन्त्रसिंहासनारूढं बीज्यमानं वराङ्गनैः |
दिव्यगन्धानुलिप्ताङ्गं दिव्याम्बरमनोहरम् || ४९ ||

सर्वलक्षणसंपूर्णं सर्वाभरणभूषितम् |
ध्यात्वात्वेवं विधं मन्त्री सर्वकामफलप्रदम् || ५० ||

ततः स्नानादिकं कर्मं मन्त्रयुक्तं समाचरेत् |
स्नापयेत् सद्य बीजेन कवचेन विलेपयेत् || ५१ ||

वस्त्राणि मेखलां चैव वामदेवेन * * * ? |
ईशानेन तु पुष्पाणि मकुटं कुण्डलानि च || ५२ ||

केयूरमुपवीतञ्च कटकं हारमेव च |
अघोरेण प्रदातव्यं धूपं तत्पुरुषेण तु || ५३ ||

नेत्रेण दापयेद् दीपं पुनराव(र)णैः क्रमात् |
गन्धपुष्पाणि धूपञ्च दीपं चात्र प्रदापयेत् || ५४ ||

ततस्त्वर्घ्यं प्रयुञ्जीत पाद्याचमनपूर्वकम् |
निवेद्यार्घ्यं तु देवस्य ततो मुद्रां प्रदर्शयेत् || ५५ ||

नमस्कार ध्वजश्चैव कालकर्णि च सिष्टुरा |
चोटिका मुद्राः ततः पद्मः लिङ्गञ्च द्रव्यरूपिणि || ५६ ||

सिद्धिताः परमाह्येताश्शिवीसान्निध्यकारकाः |
गन्धदिग्धौ करौ कृत्वा मुद्रां सम्यक् प्रपूजयेत् || १ ||

प्. ४०)

पद्भ्यां पाद्यं पुरादद्यादागतस्य शिवस्य च |
मुखेष्वाचमनीयञ्च शिरस्स्वर्घ्यं निधोजयेत् || २ ||

प्रथमा वाहनेत्वर्घ्यं पूजान्ते च तथापुरम् |
विसर्जने तृतीयन्तु देवस्यार्घ्यं प्रकल्पयेत् || ३ ||

पूर्वमूर्धसमारभ्य दक्षिणोत्तर पश्चिमे |
मध्ये चैव तु मन्त्रज्ञः पञ्चस्वर्घ्यं नियोजयेत् || ४ ||

सव्यं चैवापसव्यञ्चार्घ्यं दद्यात् पुनः पुनः |
ऊर्ध्ववक्त्रे तु दातव्यं समुखं च पराङ्मुखम् || ५ ||

संस्थितस्य च देवस्य समुखं परिकल्पयेत् |
विसर्जने तु गाङ्गेयं देयमर्घ्यं पराङ्मुखम् || ६ ||

एवमर्घ्यविधानं तु ततो द्रव्यं निबोध मे |
भक्ष्या भोज्यान्न पानादि लेह्यशोष्यान्यनेकशः || ७ ||

सर्वं हृदयमन्त्रेण य * * * धि चोदितम् |
पुनरावणैर्दत्त्यात् नैवेद्यं मन्त्रसंस्कृतम् || ८ ||

अग्निः कार्यं ततः पश्चात् सुसमिद्धे हुताशने |
शास्त्रदृष्टेन विधिना कृत्वा भूतबलिं हरेत् || ९ ||

तोयभक्तसमायुक्तं पुष्पधूपसमन्वितम् |
दद्याद्भूतबलिं मन्त्री सर्वपाकविमिश्रितम् || १० ||

पाणिपादौ ततः क्षाल्या चान्तः पुनराचमेत् |
प्रविश्यायतनं पश्चात् जपं कुर्याद् विचक्षणः || ११ ||

प्रणिपद्य प्रसाद्येशं ध्यानमाश्रित्य मन्त्रवित् |
प्राणायामैः शिखांस्थयेकंचित्तः सदा जपेत् || १२ ||

प्. ४१)

बद्धपद्मासनोमौनी अक्षमाला करस्थितः |
स्वस्तिकं वासनं बद्ध्वा समकायशिरः स्थितः || १३ ||

अनन्यमानसो योगी मन्त्री तन्मयतांगतः |
अचिरात्सिद्धिमाप्नोति अदैतदैतमाश्रितः || १४ ||

इति श्रीसर्वमन्त्रानोत्तरे क्रियापादे अर्चनाप्रकरणम् ||
अतः परं प्रवक्ष्यामि अग्निकार्यविधिक्रमम् |
आश्रयं सर्वसिद्धीनामिहामुत्रफलप्रदम् || १ ||

प्रोक्षित्वा पुराप्राज्ञः कुण्डमस्त्रोदकेन तु |
ततस्त्वावेष्टयेत् पश्चात् कवचेन यथाक्रमम् || २ ||

पुनरुल्लेखनं कुर्यादस्त्रबीजेन षण्मुख |
पुनरच्युक्षणं पश्चात् कवचेन विधानवित् || ३ ||

विष्टरं कुण्डमध्ये तु प्रणवेण पुनर्न्यसेत् |
ततः शक्तिं न्यसेत् तस्मिन् तटित्सहस्रसन्निभाम् || ४ ||

ऋतुमतीं विशालाक्षीं सततं योनिमुद्रया |
चतुद्ध्वः स्वरसंभिन्नो वह्निबीजोर्ध्वदीपितः || ५ ||

षोडशान्तहतो हंसश्शक्तिरेषानिगद्यते |
गन्धपुष्पार्चितां कृत्वा अर्घ्यधित्व विधानवित् || ६ ||

शिवसन्तर्पणार्थाय ततो वह्निं प्रकल्पयेत् |
चतुर्थेन विनिर्मुक्तो ह्यधष्षष्ठं नियोजितः || ७ ||

स एव हंस संज्ञस्तु वह्नि सर्वार्थसाधकः |

प्. ४२)

ताम्रपात्रेशरावे वा वधित्वा हुताशनम् || ८ ||

अस्त्रेण प्रोक्षयेत् तं तु पुनर्बूज नियोजयेत् |
ततस्त्वा वेष्टयेत् पश्चात् कवचेन विधानवित् || ९ ||

पूजयित्वा त्रिधा कुण्डे योनिमार्गेण निक्षिपेत् |
सद्योजातेन मन्त्रेण हृदयं तु पुनर्जपेत् || १० ||

गङ्गास्तानं भवेदेवं जातवेदसि षण्मुख |
शिरसाभ्यर्चयित्वा तु वामदेवं ततो जपेत् || ११ ||

कृतं पुंसवनं एवं सीमन्तोन्नयनं शृणु |
अघोरेणार्चयेद् देवं शिखाबीजं ततो जपेत् || १२ ||

सीमन्तकरणं वह्नेः कृतं भवति शैवकम् |
कवचेन समभ्यर्च्य जपेत् तत्पुरुषं विभुम् || १३ ||

जातकर्म कृतं ह्येवं ततो नाम विनिर्दिशेत् |
ईशानेनार्चयित्वास्त्रं च परिवर्तयेत् || १४ ||

ततोस्या श्रावयेन्नाम शिवाग्निस्त्वं हुताशनः |
जनने पद्ममुद्रास्य लिङ्गमुद्राग्नियोजने || १५ ||

निरोधे निष्ठुरा प्रोक्ता बीजाभ्या सर्वकर्मसु |
एवमग्निं सुसंस्कृत्वा मुद्राः मन्त्रैः यथाक्रमम् || १६ ||

ततो होमं प्रकुर्वीत शास्त्रदृष्टेन कर्मणा |
हृद्वीजेनास्तरेद्दर्भान् परिधयश्च निधापयेत् || १७ ||

प्रागग्रानुत्तराग्रां च पुनर्देवान् प्रपूजयेत् |

प्. ४३)

ब्रह्माणं शंखरंविष्णुमनन्तेश समन्वितम् || १८ ||

पूर्वादारभ्य गायत्र्या विष्टरस्तान् तथाक्रमम् |
आग्नेधिंदिशमाश्रित्याज्य भाण्ड्ं तु स्थापयेत् || १९ ||

अधिश्रयं पुरा कृत्वा पश्चादीन् प्लवनादिकम् |
प्रादेशमात्रकान् दर्भान् प्रश्चिन्ना नखेन तु || २० ||

अंगुष्ठानामिकैर्गृह्य घृतस्याप्लवनं कुरु |
ततः संप्लवनं मन्त्री संमुखं घृतमुत्पलवत् || २१ ||

स्रुवं स्रुचं प्रताप्याग्नौ परिमृज्य समन्ततः |
संस्पृशे तु कृशौस्सर्वमग्र मध्यावसानकम् || २२ ||

स्थापयेद् दक्षिणे भागेर्श्व कृज्यादीनि तथोत्तरे |
हृदयेन विधानज्ञः सर्वकर्म समाचरेत् || २३ ||

ततोभिधारयेद् वक्त्रान् ब्रह्मभिस्त्वनुपूर्वशः |
पुनरद्घाटनं कुर्यादस्त्रबीजेन षण्मुख || २४ ||

निष्कृतिं तु शिवास्त्रेण दत्वा सर्पिन्निरूपयेत् |
शिवे सोमे तथा व्यघ्नौतस्त्रिधा परिकल्पयेत् || २५ ||

तर्पयित्वा ततो वह्निं दत्वा पूर्णाहुतिं क्रमात् |
तत त्रासन विन्यासं प्राशुत्तं परिकल्पयेत् || २६ ||

पूर्वोक्तेन विधानेन गन्धपुष्पैरनुक्रमात् |
पूजयित्वा शिवं सम्यक् ततो होमं समारभेत् || २७ ||

बहुभव्येन्धने शुद्धे सुसमिद्धे हुताशने |

प्. ४४)

विद्रुमे लेलिहाने च हुनते यस्ससिध्यते || २८ ||

अर्चिष्मान् पण्डित शिखस्सुगंद्धिल्लघुविक्रमः |
स्निंध प्रदक्षिणावर्तो जातवेदस्तु सिध्वितः || २९ ||

विष्णुलिंगी लिखेद् भूमिं शुक्लः कृष्णः प्रक्षिणैः |
दुर्गन्धश्चैव रूक्षश्च तत्र सिद्धिर्न विद्यते || ३० ||

तत्रैव होमयेत् तावच्छुद्धो हुताशनः |
विशुद्धे पावके शुद्धेरन्यथा विफलो भवेत् || ३१ ||

तस्मादेवं विदित्वा तु विशुद्धो होमयेत् सदा |
शिवादि सर्वमन्त्राणामाहुत्या परिसंख्यया || ३२ ||

दशशतं सहस्रं वा अयुतं लक्षमेव वा |
होमं दशगुणं प्रद्ध्या शिवस्य परिकल्पयेत् || ३३ ||

ब्रह्मशक्ति शिवाङ्गानां विद्येश्वरगणेश्वरान् |
लोकपालास्त्रमुख्यानां तस्मादेक गुणः स्मृतः || ३४ ||

संपूर्णाहुतिदानं तु प्रकुर्वाद्धारणान्वितम् |
अमृतं यत्परं वत्स स्रवन्तं मनुस्मरेत् || ३५ ||

पदमुच्छारयेन्मन्त्रं मन्त्री पूर्णाहुतिप्रतिम् |
इदमस्त्वमृतं भूयो वौषडन्तमनुस्मरेत् || ३६ ||

मन्त्रार्पित मनो भूत्वा मन्त्रालंकृतविग्रहः |
होमयेदेक चित्तस्तु मन्त्रतन्मयतांगतः || ३७ ||

* * व जुहुयान्मन्त्री जपेद् वापि समाहितः |

प्. ४५)

शब्दे तत्वे परे तेनस्स सिद्धिफलभाग्भवेत् || ३८ ||

प्रणम्य भक्त्या देवेशं स्तुत्वाचान्ते क्षमापयेत् |
संहृत्यैव ततो मन्त्री जपः प्रजान्निवेदयेत् || ३९ ||

यत्कृतं यच्च कुर्याः तत्सर्वं सुकृतं तव |
त्वं गतिर्विश्ववेत्ता च नान्योनाथो हि मे शिवः || ४० ||

विसर्जयेत् ततो देवं पुनः पूज्या विधानतः |
पश्चादग्निं विसर्जेत कृतं कर्म समाहितः || ४१ ||

विसर्जितस्य देवस्य गन्धपुष्पन्निवेदनम् |
निर्माल्यं तद्विजानीयात् वर्ज्यं वस्त्रविभूषणम् || ४२ ||

अर्चयित्वा कुतं यश्चण्डेशाय निवेदयेत् |
निर्माल्यं भक्षणं दानं लंघनं च विवर्जयेत् || ४३ ||

आचम्योद्धूल्य पूतात्मा भोजनं तु समारभेत् |
अथ पात्र विधानेन क्षालयित्वा तु भोजनम् || ४४ ||

तथैवावेष्टनं कृत्वा ततस्तस्मिन्निवेशयेत् |
शिवेन शिवगायत्र्या हृदा चैव विधानवित् || ४५ ||

हृदयेनाहुतिः पञ्च शेषं कुर्याच्छिवार्पणम् |
आचम्य तु शुचिर्भूत्वा शिवं ध्यायेत् पुनर्जपेत् || ४६ ||

वासिसूज्य जपस्यान्ते सत्यं प्रियहितः कुरु |
किञ्चित् संव्यवहारार्थं प्राशुतं पुनराचमेत् || ४७ ||

अग्निकार्यं जपो यागे योगो दीक्षाः षडानन |

प्. ४६)

गुह्ये मनोरमे स्थाने सुविशुद्धे महीतले || ४८ ||

इति सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे अग्निकार्यप्रकरणम् ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि महीतल विशोधनम् |
तस्याः परीक्ष्य विज्ञानं परिग्रहमेव च || १ ||

सुगन्धास्वादुसंयुक्ता श्वेता रक्ता च पिञ्जरा |
पांसुनाप्ययुनाधन्या भ्रमिस्सर्वार्थसाधिका || २ ||

प्रागुदक् प्लवनां स्निग्धां कृष्णां वा शुभदर्शनाम् |
जलतीरसमीपस्थां शुद्धां भूमिं परीक्षयेत् || ३ ||

यस्य वर्णास्य यो गन्धः शोभनः स तु विद्यते |
केशास्थि कंटकैर्हीनां गर्तोषरविवर्जिताम् || ४ ||

त्रिहस्तोद्घात भूशर्ययां सर्वदोषविवर्जिताम् || ५ ||

सेचयेद्गन्धतोयेन पञ्चगव्यशिवाम्भसा |
धौतवस्त्रैः शुचिस्स्नातैस्ततः संचालयेत् पुनः || ६ ||

अकालमूलकलशे वस्त्रपूतेन वारिणा |
ततः कुटवपधीतै तु पलाशाश्वत्थ मुद्गरैः || ७ ||

दर्पणोदरसंकाशां कृत्वा भूमिं परिग्रहेत् |
पक्वेष्टकामयं वापि शुद्धदारुमयं तथा || ८ ||

मृण्मयं वा पुनाकृत्वा विशुद्धं यागमण्टपम् |
दीर्घं द्विगुणं कृत्वा विस्तारादेकभागिकम् || ९ ||

प्. ४७)

द्वारास्त्रिदीयके भागे सार्धहस्तप्रमाणतः |
मण्डलस्य तु द्वौ भागौ भागं कुण्डस्य कल्पयेत् || १० ||

विदिक्षु क्रूरकर्माणि कुर्यात् कुर्यात् दिक्षु शुभानि च |
चतुरश्रं प्रकुर्वीत सुघनं यागमण्टपम् || ११ ||

विचित्रं चित्रकर्माढ्यं प्राकारपरिवेष्टनम् |
चतुरश्रं ततः. कुण्डं कुर्याद् वर्तुलमेव च || १२ ||

मेखलोपरिमध्यस्थं योनिश्चैव प्रकल्पयेत् |
मेखलां तु समां कुर्यात् ततः शास्त्रवित्तमम् || १३ ||

चतुरङ्गुलमुत्सेधां विज्ञाब्जलांछनं दृढम् |
हस्तप्रमाणेन अथो मध्य तथोपर || १४ ||

त्रिमेखलासमायुक्तं सुसमं चारुदर्शनम् |
गजोष्ठवत् प्रकुर्वीत सूचि पुष्करमेव च || १५ ||

मेखलोपरिमध्यस्तमाज्ज्याधारं मनोहरम् |
तस्योपरि पुनश्चोर्ध्वमुझ वा सदारुभिर्दृढम् || १६ ||

वितानसहितं कुर्याददिश्रं जालकान्वितम् |
शोभनं तद्विजानीयात् सर्वकाम फलप्रदम् || १७ ||

कृत्वा सुनिर्मलं भूमिं परिगृह्य पुनर्यजेत् |
वर्धन्यमुंदी पूर्णायामघोरास्त्राभि मन्त्रिताम् || १८ ||

कृत्वेद किं दधेद्धीरा मत्युच्चिन्नां प्रदक्षिणाम् |
तस्या मार्गेण कलशमाचार्येणोद्धतं शनैः || १९ ||

प्. ४८)

सर्वकास्मयेति भ्रूमयित्वा निधापयेत् |
ऐशान्यमण्डलां ते तु विघ्नौघशमनं परम् || २० ||

पूर्वपङ्कजविन्यस्तं सप्तधान्योपरिस्थितम् |
क्षालितं चास्त्रबीजेन कवचेनाव कंठितम् || २१ ||

स्त्रितत्वोपरि विन्यस्त चन्दनागरुधूपितम् |
वस्त्रपूताम्बुसंपूर्णं पञ्चरत्न समन्वितम् || २२ ||

सर्वौषधि समायुक्तं सर्वगन्धोपशोभितम् |
हेम्ना कण्ठे तथा बद्धं सूत्रकण्ठमथापि वा || २३ ||

चूतपल्लवसंयुक्तं सितवस्त्रावकुंठितम् |
एवं विधं शिवं रम्यं शिवेनाधिष्ठितं गुह || २४ ||

यागस्यादौ तु संपूज्य यागान्ते स्नानमाचरेत् |
परिग्रहे वास्तु यागं पुनर्यागं गणाधिपे || २५ ||

कृत्वा शिवासनं कुर्यात् शिवस्य परमात्मनः |
संहृत्य होमद्रव्याणि नैवेद्यां निधानि च || २६ ||

ततोधिवासयेत् तानि ततः शिष्याननुक्रमात् |
पञ्चगव्यं चरुं तेषां दन्तकाष्ठं च मन्त्रितम् || २७ ||

क्षरिका सप्तवाराणि हृदयेन समर्पयेत् |
तदा न विद्यते सिद्धिः विधिक्षपन तेन च || २८ ||

अतोन्यथा शुभा विद्यात् दन्तकाष्ठं षडानन |
ईशान्यादिष्टकाष्ठासु मुखमस्य यदा भवेत् || २९ ||

प्. ४९)

धातु सर्वकर्माणि साधयेत् साधकोत्तमः |
शोभनंन् तद्विजानीयात् सर्वकाम फलप्रदम् || ३० ||

इति सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे भूपरिग्रहप्रकरणम् || 


अतः परं प्रवक्ष्यामि साधकानां हिताय वैः |
पञ्चगव्यविधानं तु तत्वतः शृणु षण्मुख || १ ||

चरुस्थाल्यां चरोश्चैव प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः |
गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधिसर्पिः कुशोदकम् || २ ||

पञ्चगव्यमिति प्रोक्तं महापातकनाशनम् |
ईशानेन यजेत् सर्पिः क्षीरं तत्पुरुषेण तु || ३ ||

अघोरेण दधि प्रोक्तं सद्योजातेन गोमयम् |
गोमूत्रं वामदेवेन गायत्र्या तु कुशोदकम् || ४ ||

आलोढ्य हृदिना सर्वं ताम्रभाजनसंस्थितम् |
परिकल्प्य त्रयो भागान् देवस्याग्रे तथात्मनः || ५ ||

उद्धृत्य शिष्यवत्स्याशि शिवजप्तं स्वयं पिबेत् |
प्रक्षाल्य पूर्ववत्स्थालीं तथैवावेष्ट्य विन्यसेत् || ६ ||

सूत्रेण वर्मजप्तेन पुनकण्ठो षडानन |
विन्यस्य पञ्चब्रह्माणि पुनः क्षीरेण पूरयेत् || ७ ||

शिवाग्निनापचेतं तु वर्मणा घटयेच्छनैः |
व्रीहि श्यामाकनीवारानथ वा शालिब्रक्षली || ८ ||

तण्डुलान् प्रक्षाल्य निक्षिपेत् पश्चात् हृदयेन तु चालयेत् |
हृदयं च शिरश्चैव शिवां गायत्रमेव च || ९ ||

प्. ५०)

जपंस्तत्साधयेन्मन्त्री चरुकं घृतसंयुतम् |
यथास्सन्तं भवेदन्नं तदर्थमयारयेत् || १० ||

अवतार्य जपे शुद्धं यावन्निर्वाणमिच्छति | 
भागत्रयं ततः कुर्यात् यथा पूर्वमुदाहृतम् || ११ ||

आत्मीयं शिष्यसंयुक्तं कृतकर्मा तु भक्षयेत् |
दन्तैरस्पृत्य मानं तु पञ्चाङ्गुल्यात्मसंस्थितम् || १२ ||

दर्भशर्ययां समारूढः सह शिष्यैर्जितेन्द्रियः |
जनपद्ध्यानरतो मौनी प्राकारास्त्रे सुगोपितः || १३ ||

बन्धपाशास्थुते शिष्या दृष्ट्वा स्वप्नांति शाक्षये |
कथयन्ति गुरोस्सर्वे शुचिर्भूता समाहितः || १४ ||

शुभैरभीप्सितां सिद्धिं (अ)शुभैर्दुःखमाप्नुयात् |
तस्माद् दुःखप्रदां दृष्ट्वा न सिद्धा संप्रयोजयेत् || १५ ||

दुःस्वप्नदर्शने मन्त्री हेम्मष्ठक सहस्रकम् |
कृत्वा दीक्षां प्रकुर्वीतैहिकी सिद्धिवर्जिताम् || १६ ||

शुभ्रं नदं नदीं वापि समुदं पङ्कमेव वा |
अतिषोर महादुर्गं तरतेयस्ससिद्धति || १७ ||

व्याधि मृत्युभयं वापि बन्धनं वासनक्षयम् |
विदेशगमनं वापि भवेत् तेषां विलोमतः || १८ ||

गवाश्वभ्रमिनाशं वा वस्त्रालंकार कुञ्जरात् |
पश्येद्यश्शयितः स्वप्ने तस्य सिद्धिर्न विद्यते || १९ ||

प्. ५१)

एतेषां तु पुरा लाभा दिष्टान् कामान् वाप्नुयात् |
दृष्ट्वा न स्वपते यस्तु यावदभ्युदितो रविः || २० ||

शुक्लपक्षं चितिं वापि कण्टकाकीर्णमेव वा |
या शिरोहत स्वप्नान्ते तस्य सिद्धिर्न विद्यते || २१ ||

तत्रस्थस्तु विबुध्येत तस्य सिद्धिर्विधीयते |
प्रासादं वृषभं नावं पर्यङ्गं कुञ्जरं नगम् || २२ ||

योधि रोहति स्वप्नान्ते तस्य सिद्धिर्विधीयते |
येषामेक तमाद्वापि प्यवनं मृतुलक्षणम् || २३ ||

अर्थनाशो मनस्तापो ह्यपि वा बन्धनं भवेत् |
आसनं शयनं वेश्म वस्त्रं प्रावरणं तथा || २४ ||

ज्वलन्तं पश्यते स्वप्ने तस्य सिद्धिर्विधीयते | 
सुर्चार्नानि च भग्नानि ज्वलनास्थमनानि च || २५ ||

दृष्ट्वा न सिध्यते स्वप्ने हस्ताध्वस्तफलानि च |
चिद्रवासोथ कृत्यञ्च स्वकं प्राकरणं तथा || २६ ||

ज्वलन्तं पाटिकां मलदिग्धं च दृष्ट्वा स्वप्नेन सिध्यते |
सुशुक्यानि च वस्त्राणिनिचिद्राणि नवानि च || २७ ||

सिद्ययाच्चयितः स्वप्ने तस्य सिद्धिर्विधीयते |
अग्निप्रवेशं कुरुते स्वप्नांते ऋतुमानवः || २८ ||

स्मृतिलोपो भवेद् वापि तस्य सिद्धिर्न विद्यते |
शुक्लं विलेपनं माल्यमातपत्रासनध्वजम् || २९ ||

प्. ५२)

शंखपद्मनिधिं चैव लब्ध्वा स्वप्ने श्रिदं लभेत् |
विपरीतानि चैतानि नाममात्राणि चैव हि || ३० ||

पश्येद्यः शयितः स्वप्ने तस्यसिद्धिर्न विद्यते |
शुक्लोदनं दधी वापि अर्धमांस फलानि च || ३१ ||

यस्तु भुंक्तेस्तु स्वप्नान्ते तस्य सिद्धिर्न विद्यते |
शाकं तैलं फलं कृष्णमद्याद्याशैतोनिशि || ३२ ||

न स सिद्धिं समाप्नोति न सुखं न च सम्पदः |
अप्रजं म मद्या वा समुद्रयगां पयस्विनीम् || ३३ ||

स्वप्नान्ते च * चेद्योवै तयस सिद्धिर्विधीयते |
सर्वाण्येतानि शुष्काणि नाममात्राणि चैव हि || ३४ ||

यस्तु पश्यतु स्वप्नान्ते तस्य सिद्धिर्न विद्यते |
आकाशगमने स्वप्ने अगम्यागमनं तथा || ३५ ||

विष्टानुलेपनं चैव दृष्ट्वा सिद्धिमवाप्नुयात् |
तैलाभ्यङ्गमयोद्वाहं पुत्रलाभः प्रवर्तते || ३६ ||

गेयं लास्यं च नृत्तं च दृष्ट्वा स्वप्ने न सिध्यते |
क्षपणं चान्त्यजातिं वा व्याधितं रक्तवाससम् || ३७ ||

उन्मत्तं भिन्ननासं वा दृष्ट्वा स्वप्नेनु सिध्यते |
ऋक्षोष्ट्रं वानरं वापि खरमश्वतरं प्रकिम् || ३८ ||

योऽधि रोहति स्वप्नान्ते तस्य सिद्धिर्न विद्यते |
तैलाभ्यङ्ग मथोद्वाहं पुत्रलाभ प्रवर्तते || ३९ ||

प्. ५३)

गेयं वाद्यं च नृत्तं च दृष्ट्वा स्वप्ने न सिध्यते |
क्षपणं चान्त्यजातिं वा व्याधितं रक्तवाससम् || ४० ||

उन्मत्तं छिन्ननासं वा दृष्ट्वा स्वप्ने न सिध्यते |
एकाङ्ग विकलस्वप्ने * पिकारां मलान्वितः || ४१ ||

यस्याग्रतस्तुतं निष्ठे तस्य सिद्धिर्न विद्यते |
क्षुधार्तः तृषितः स्वप्ने स्थानमुच्याट्यते स्वकान् || ४२ ||

ताट्यते वानरैर्घोरैर्नससिमवाप्नुयात् |
वंम्मे मूत्रपुरीषं वा स्वर्णं रजतं तथा || ४३ ||

दन्तपङ्क्तिः पतेद् वाथ जपेद् वाहुनतेवपि रांदत्रितयेपि वा | 
हन्ति वाथ जयेद् वापि स्वप्ने सिद्धिमवाप्नुयात् || ४४ ||

स्वप्ने सोपि न सिध्यति * * * * * * * * |
क्व प्रस्थितोसि मूढात्मा नास्ति ते त्वभिवांछितः |
एवमुक्तो नरः स्वप्ने प्रत्यक्षं वा न सिध्यति || ४५ ||

वेश्या कन्याथ वा रात्रि ब्रह्मणि चानुमोदते |
राजा विप्रो था दिव्य तस्य सिद्धिर्विधीयते || ४६ ||

राजानमर्थसम्पन्नं ब्राह्मणा वेदपारगाः |
स्त्रियञ्च लक्षणोपेतां दृष्ट्वा स्वप्नः प्रसिध्यति || ४७ ||

शुक्लांवरधरो भूत्वा शुक्लमाल्यानुलेपना |
यं विग्रहंति स्वप्नान्ते तस्य सिद्धिर्न विद्यते || ४८ ||

रक्ताम्बरधरां नारीं रक्तमाल्यानुलेपनाम् |
यं विग्रहति स्वप्नान्ते सुप्तेष्वपि न सिध्यति || ४९ ||

प्. ५४)

कुचेला वा मलग्रस्था व्याधिता विकृतानना |
ताभिर्ये गृहीतः स्वप्ने सुप्नेष्वपि न सिध्यति || ५० ||

एवं स्वप्ना मयाख्याता विधिस्यस्य षडानन |
कथयन्ति तथात्यन्तध्यं भविष्यं युक्त कर्मणः || ५१ ||

सूत्रयित्वा पुराभूमिं मण्डपेन्य प्रमाणतः |
यागं यथोदितं कृत्वा रजन्यरज्य मण्डलम् || ५२ ||

शुक्लाम्बरधरो भूत्वा शुक्लमाल्यानुलेपनः |
शुक्लयज्ञोपवीती च सूत्रपातं समारभेत् || ५३ ||

पूर्वापरौदिशौ साद्ध्ये वै शंखोर्धेन भानुना |
पुष्यधेयेन वा मंत्र चित्रास्वात्यन्तरेण वा || ५४ ||

एवं पूर्वापरं कृत्वा तत्र सूत्रं प्रकारयेत् |
विकल्य मध्यदेशं तु तत्र शंकुं निधापयेत् || ५५ ||

शंकोरुभयतः सूत्रं सविकृत्वा प्रसारयेत् |
बिन्दुद्वयं समालिख्य मत्स्यमुर्थापयेत् ततः || ५६ ||

शंकुविर्थं तु तत्सूत्रं मध्ये मत्स्य द्वयस्य तु |
खटकाकर्षितं कृत्वा दक्षिणोत्तरतां नयेत् || ५७ ||

आत्रालयेतस्सूत्रं येवमुत्तरता दक्षिणे |
विदिशासु तथा नीत्वा अन्तरेषु तथा नयेत् || ५८ ||

मध्ये बिन्दु स्थितं सूत्रं भ्रामयेच्चतुरंगुलम् |
आलिख्य कर्णिकां तत्र द्वितीये केसरान् लिखेत् || ५९ ||

प्. ५५)

तृतीये दलसदूनि दलाग्राणि चतुर्थके |
प्रतिवारण रेखां तु दद्यात् पद्मस्य बाह्यतः || ६० ||

रेखा रेखोतर ज्ञात्वा दलाग्राणि तु संग्रहेत् |
कोणेन वायुधेत् कोणं तमसूत्रेण षण्मुख || ६१ ||

द्वात्रिंशत् षोडशाष्टौ वा पत्राण्यालिख्य विन्यसेत् |
तेभ्यश्चतुर्गुणानेव केसरान् परिकल्पयेत् || ६२ ||

अष्टपत्रे न्यसेच्छक्तिं यथा पूर्वमुदाहृतः |
बहिरंगुलमुत्सृत्य पद्मसूत्रं प्रसारयेत् || ६३ ||

तस्मात् तु षोडशाष्टौ वा गायत्रीं तत्र वर्जयेत् |
अथवा वाहनारूढनस्त्र हस्ता षडानन || ६४ ||

पृथग्बाह्यास्त्र वर्गस्य यजेत् कृत्वार्थ वा कृतिम् |
यवेनान्तरित रेखाशतं स्त्रांगुल सममिताः || ६५ ||

दद्यांवरणे रम्यो श्वेतपीतरुणासिताः |
कर्णिकां पीतवर्णेन चतुरंगु(ल)मुच्छ्रिताम् || ६६ ||

किंचिद्धारिकं वर्णं दद्यात् केसरसन्धिषु |
केसरां मूलसश्शुक्लान् कुर्यान् मध्ये रुणेन तु || ६७ ||

अग्रं चैव तु शुक्लेन दलान् शुक्लेन छादयेत् |
चतुर्विधां ततो रेखामभ्युधिं नाम संहताः || ६८ ||

विचित्रैर्मिश्रितैर्वर्णै रचनाः परिकल्पयेत् |
वाहयेत् पश्चिमद्वारमितराणि निरोधयेत् || ६९ ||

प्. ५६)

पद्ममानं विवेद्वारं विधीनां विस्तरं तथा |
शोभाश्चोप शोभाश्च कपोलाश्च कपाटकाः || ७० ||

तुल्यमाना स्मृता ह्येता पद्मार्धेन तु कारयेत् |
पद्मार्धे नाथ वा कुर्याद् द्वारं वीथिं षडानन || ७१ ||

तदर्तेनतरान् भूयः पृथक्प्रक्रमणेन तु |
एवं तं रचितं कृत्वा परमं शिवमण्डलम् || ७२ ||

इष्ट्वा च विधिवद् दैवं ततो ध्यानं विशोधयेत् |

इति सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे पञ्चगव्यादि दीक्षाङ्गप्रकरणम् ||


अथाध्यासं प्रवक्ष्यामि संक्षेपान्नतु विस्तरात् |
उर्वीतत्वादितः कृत्वा यावत् तत्वं निरामयम् || १ ||

उर्वीतत्वं तु सौवर्णं सूर्यायुत समप्रभः |
कुक्कुटाण्डसमाकारं ब्रह्माण्डमेतमुच्यते || २ ||

भुवनान्यष्ट षट् चैव तस्यैघाभ्यन्तरे स्थिताः |
शतयोजनकोट्यंस्तु प्रमाणं तस्य कित्ततः || ३ ||

तस्यैवाथ स्थले रुद्रा रुद्रकोटिभिरावृतः |
कालाग्निरीति विख्यातो रक्तकृष्णोग्ररूपधृत् || ४ ||

नोर्ध्वं निरीक्षते देवो माभूद्भस्म विदं जगत् |
स एव रुद्रो विज्ञेयस्स शिवस्य च कालधृत् || ५ ||

तस्योर्ध्वं महानरकाः घोररूपाः सुदारुणाः |
जीवैस्तु नारकैः सार्धं छत्यारिंशत्गतं क्रमात् || ६ ||

प्. ५७)

रौरवो महारौरवः कुम्भीपाकस्तथैव च |
एते महद्धिकाश्शोधनीधाः प्रयत्नतः || ७ ||

सर्वे शुद्धा इमैः शुद्धैःर्नरकानात्रसंशयः |
कूश्माण्डस्तु पतिस्तेषां न च रुद्रः प्रकीर्तितः || ८ ||

तस्योर्ध्वं सप्तपातालं क्रमशः संख्यवस्थिताः |
स्वरूपैस्त्रिभिः संकीर्णस्थीलुहाटेश्वरः प्रभुः || ९ ||

तलं च नितलं चैव वितलं च तथा परम् |
सुतलं तलातलं चैव पातालं च रसातलम् || १० ||

नागाश्च गरुडाश्चैव किं पुरुषादनुजास्तथा |
अग्निर्वायु कुबेराश्च पतयस्तु पृथग्विधाः || ११ ||

भूलोकं च तथा विद्यात् सप्तद्वीपार्णवैः सह |
सचैलमस्वनोद्यान नदीनदसमाकुलम् || १२ ||

जम्बूशाककुशक्रौंच शालमलीद्वीप एव च |
गोमेद पुष्करं चैव सप्तद्वीपाः प्रकीर्तिताः || १३ ||

पुष्करद्वीप मध्यस्थं पर्यन्तो मानसो तमाः |
लोकपालाः स्थितास्तस्मिन् पृथिवीं पालं नि * ते || १४ ||

क्षारक्षीर दधिस्सर्पि तथा इक्षुरसोपि च |
मदिरोदश्च स्वादूदः समुद्राः सप्तकीर्तिताः || १५ ||

गर्भोदस्त्वष्टमो ज्ञेयःस्तस्योर्वी द्वीपमुच्यते |
आवृतं तेन सर्वं तु सोपि चोर्व्या समावृतः || १६ ||

प्. ५८)

समुद्रैरावृता द्वीपा द्वीपैस्तेपि समावृताः |
एवं द्विगुणते वृद्ध्या सोन्यमावृत्यसंस्थिताः || १७ ||

जम्बूद्वीपं ततो मध्ये समन्ताल्लक्षमायतं |
नानाजनसमाकीर्णं नानासत्वसमाकुलम् || १८ ||

अनेकोषधि सम्पन्नं नानाधातु समन्वितम् |
सर्वधर्माश्रय पुण्यमपुण्यमकृतात्मनाम् || १९ ||

तस्य मध्ये महामेरुः स्थितोस्सौ परिमण्डलम् |
प्रविष्ट षोडशाधस्ताच्चतुरश्शीतित्रश्शितः || २० ||

स तु सर्वत्र सौवर्णः कांचनद्रुमसंकुलः |
सिद्धविद्याधराकीर्णः किन्नरासुरसेवितः || २१ ||

वि * * * * * * भ शैलाश्चत्वारः स्थितस्य 
चतुर्दिशम् |
ष्ठ * * * * * ब्धाः मेधिनीतैस्तु तेषां मूर्ध्नि समो 
पराः || २२ ||

* * * * * * रस्तस्य पूर्वेण दक्षिणे गन्धमादनः 
|
* * * * * * * * श्चि मे नैव सुपार्श्वश्च 
तथोत्तरे || २३ ||

* * * * * ति फलो जंबु * * * * स्थो 
पद एव च |
* * मूर्ध्नि महप्रक्षाश्चतुर्णां चानु पूर्वशः || २४ ||

रक्तोदमानसं चैव सितोधेश्च महाह्रदः |
तथावान समीपस्था विज्ञेया मंदरादिषु || २५ ||

सदा पुष्पफलोपेतं पूर्वं चैत्र रथं वनम् |
नानासुरभि गन्धाढ्यं नन्दनं गन्धमादने || २६ ||

प्. ५९)

विविधामोद बबुलं वैभ्राजं वैपुले स्थितम् |
निर्मितांस्तपुरादेवैः सरांसि च सरोरुहाः || २७ ||

सर्वगन्ध वहं रम्यं सुपार्श्वे विवनं ततः |
तेषु वृक्षं लता गुल्म रूपाद्याये सुगन्धिनः || २८ ||

निर्मितास्ते पुरादेवैः सरांसि च सरोरुहाः |
सदा सन्निहिता तेषु वसन्तकुसुमायुधम् || २९ ||

कोकिलारावमधुरैष्षट् पदोद्गीतकिन्नरैः |
नित्यज्योत्स्नाकरं चन्द्र उच्वातपतिभास्करः || ३० ||

वर्षन्ति स्वेच्छया मेघा मारुतीश्च या |
तेषु देवाः सगन्धर्वकिन्नराप्सरसोगणाः || ३१ ||

सिद्धविद्याधराश्चैव सदा क्रीडंनिभाविताः |
चतुर्दशसहस्राणि योजनानि षडानन || ३२ ||

मेरोर्मूर्ध्नि अधोभागे लोकपालाष्टकं पुनः |
इन्द्रपावकधर्मेशनीरुतीवरुणानिलाः || ३३ ||

कुबेरश्च तथेशानो लोकपालाष्टकं पुनः |
पूर्वेणैन्द्रामरावत्यां तेजोपत्यां हुताशनः || ३४ ||

वैवस्वत्यां यमो राजा कृष्णवत्यां निशाचरः |
शरवत्यां जलाध्यक्षो गन्धवत्यां तु मारुतः || ३५ ||

यशोवत्यां निधानेश ईशानस्तु महोदयः |
अष्टपुष्यास्तु देवानां भोगस्थानानि षण्मुख || ३६ ||

प्. ६०)

प्रज्यं तेषु म * महाभागानधिकारं च बाह्यशः |
मेरोर्मूर्ध्नि सभा दिव्या ब्रह्मणश्च तथात्मनः || ३७ ||

मनोवतीति विख्याता महामहामुंन्निसेवीतर |
तत्र गङ्गानदी पुण्या कृत्वा तस्याः प्रदक्षिणम् || ३८ ||

पतिता हि चतुर्दिक्षु विष्कं गिरि * * मूर्ध्नि |
* सावंभो निधिसोमोऽमृतात्मा ज्योतिषांपतिः || ३९ ||

तस्मादिहागता दिव्याऽनुग्रहार्थं सरिद्वरा |
तस्यैशान्यां महाश्रोतं ज्योतिष्कं नाम विश्रुतम् || ४० ||

तस्य मूर्ध्नि सभादिव्या महादेवस्य धीमतः |
रुद्रकन्येस्सलावण्येर्देवदानवदुर्लभैः || ४१ ||

आवृता सा सभा दिव्या रुद्रैश्यामित विक्रमैः |
भुवर्लोकस्तु तस्योर्ध्वं स्वर्लोकस्तस्य मूर्धनि || ४२ ||

उहजनस्तपस्सत्यमुपर्युपरि संस्थिताः |
ब्राह्माण्डभित्तिमासृत्य सत्यलोकस्य मूर्धनि || ४३ ||

ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च स्थिता लोकाः क्रमेण तु |
ऐश्वर्यामृतसंप्राप्ता एकद्वित्रिगुण क्रमात् || ४४ ||

आत्मतुल्य गुणोपेतैः वृता कन्यैश्च तत्समैः |
बाह्यतश्चत रुद्रास्तु स्थिता देश दिशास्वपि || ४५ ||

ब्रह्माण्डस्य महासेन धारकास्तेत्वनिन्दिताः |
दिव्यज्ञानबलोपेत स्वच्छन्दगतिगोचराम् || ४६ ||

प्. ६१)

शशाङ्कांकित मूर्धानो जटामकुटमण्डिताः |
* * * * समप्रखैः दिव्ययौवनशोभितैः || ४७ ||

आवृतास्ते समन्तात् तु रुद्रैश्च बलदर्पितैः |
एते प्रमांडा दधो भागे पूवादिदिगसृके || ४८ ||

अनन्तः पालको वीरो विषाग्निर्विषलोचनः |
वृषो वृषधरो वीरो ग्रसनो बंद्धवांमुखः || ४९ ||

कपालीशो ह्यजो बुद्धो वज्ञदेह प्रमर्दनः |
विभूति रघयश्शास्तापिनाकी त्रिदशाधिपः || ५० ||

अग्निरुद्रो हुताशी च पिङ्गलः * दको हरः |
ज्वलनो दहनो बभ्रु भस्मान्तक क्षयान्तकः || ५१ ||

याम्यो मृत्युहरोधाता विधाता कर्त एव च |
कालो रौद्रश्च विख्यातो धर्माधर्म पतिस्तथा || ५२ ||

नैर्-ऋतो मारणोहन्त क्रूरद्रष्टा भयानकः |
ऊर्ध्वशेफो विरूपाक्षो धूम्रलोहित दंष्ट्रवान् || ५३ ||

लोह्यती बल * शैवपाशहस्तो महाबलः |
श्वेतोथ जयभद्रश्च दीर्घबाहुर्बलान्तकः || ५४ ||

बंदवामुखोथ भीमश्च वरुणो लयवासकाः |
कपर्दी मेघसञ्चारी सर्वगः सर्वगन्धवान् || ५५ ||

वायुः सूक्ष्मश्च तीक्ष्णश्च वेगकान् शोणितद्युतिः |
* श्शिखः जटामकुटधारी च नानारत्नविभूषितः || ५६ ||

प्. ६२)

निधीशो रूपवान् धन्यस्सौ देहस्तथैव च |
प्रगैक्षणेकाशश्चा प्रकाशश्चललक्ष्मिवान् || ५७ ||

कामधृक्ल सर्ववद्याधिपस्सर्वज्ञस्सर्वगेश्शिवः |
प्रभुः पिङ्गे क्षणे शानौ भूतबालो बलि * धः || ५८ ||

शंभुर्विभुर्गणाध्यक्षस्त्रक्षः त्रिदशवन्दितः |
संवाहश्च विवाहश्च बिन्दुभ्यो मेक्षणश्शुचिः || ५९ ||

लोकेशबलमाक्रम्य प्रभुश्शक्ति समन्विताः |
विचरन्ति महादेवा लोकपालैः प्रपूजिताः || ६० ||

एते रुद्रासामाख्याताः सूर्यकोटि समप्रभाः |
कपालमालाभरणाः लोकपालस्त्रधारिणः || ६१ ||

एषामूर्ध्वं भवेदापो दशधा वृत्य संस्थिताः |
खराखमुखरमावर्तोर्मिसमाकुलः || ६२ ||

तत्रास्ते भगवान् देवो वरुणो मृतसंभवः |
शुद्धस्फटिकसंकाशी आदि गुह्याष्टकावृतः || ६३ ||

ओंकारस्तस्य पूर्वेण आग्नेययाः शशिभूषणः |
देवदेवस्तु याम्यायां भोजगन्धस्तु नैर्-ऋते || ६४ ||

आषाढमेश्च वारुण्याः वायव्यां डिंडिरेव च |
भारभूमिस्तु सौम्यायामैशान्यां लाकुलं विदुः || ६५ ||

अत ऊर्ध्वं भवेदन्यद् वाग्नेर्यावरणं विदुः |
सुभाताय सुसंकाश मेघस्तनित निस्वनः || ६६ ||

प्. ६३)

तत्रास्ते भगवानग्निरिति मह्याष्टका प्रतिः |
पद्मराग प्रतीकाशो ज्वलन्तस्तेन तेजसा || ६७ ||

हरश्च त्रिपुरघ्नश्च त्रिशूलिः सूक्ष्म एव च |
महाकालश्च सर्वाश्च ईशानो भरवस्तथा || ६८ ||

अत ऊर्ध्वं भवेदन्यद्वायव्यावरणं पुनः |
नीलजीमूतसंकाशो भिन्नाञ्जन समप्रभः || ६९ ||

तत्रास्ते भगवान् वायुः कृष्णवर्णाञ्जनोपमः |
सुभगः कामरूपी च गुह्याद्गुह्याष्टकावृतः || ७० ||

पितामहं पितुः स्थानं स्वयंभूरुग्र एव च |
विश्वेशश्च महानादो महद्भीमस्तथाष्टमः || ७१ ||

अतश्चोर्ध्वं भवेद् व्योम भूतस्त्वे संप्रदवितः |
अप्रमेयमनिर्देश्य मोक्षस्तानमिवापरः || ७२ ||

तत्रास्ते भगवान् देवो व्योमरूपी महेश्वरः |
सूक्ष्ममूर्ति महाश्चासौ पवित्रेरष्टभिर्वितः || ७३ ||

भावश्चैव महायोगी त्रिमूर्ती रुद्र एव च |
महाबल शिवश्चैव सहस्राक्षः स्थाणुरेव च || ७४ ||

अतो ह्यूर्ध्वं भवेत् तत्त्वं हंकारस्य षण्मुख |
दीप्तपावकवर्णाभं भीमनादं दुरासदम् || ७५ ||

त्रिविधस्तस्त्र्य विज्ञेयोहंकारो घोररूपधृत् |
प्रलयाम्बुधनिर्घोष स्थाण्वष्टक समावृतः || ७६ ||

प्. ६४)

कपर्द ऊर्ध्वरेभाश्च महानुत्कट एव च |
श्रीकण्ठो नीलकण्ठश्च महातेजास्तथैव च || ७७ ||

महालिंगेश्च स्थूलेशः कारणाज्ञानुवर्तिनः |
आदिगुह्याष्टका रुद्रा अतिगुह्याष्टकास्तथा || ७८ ||

गुह्याद्गुह्याष्टकाश्चैव पवित्राष्टक एव च |
स्थाण्वष्टकाश्च पश्यैते नियोगाद्भामिवासिनः || ७९ ||

अनुग्रहायमोकानां लिंगभूताः प्रदष्ठिताः |
तेषामेव समीपस्थः यद्यत्तोयं षडानन || ८० ||

तत्तीर्थं पुनरं पुण्यं तत्र स्नात्वा शिवं व्रजेत् |
रुद्राहेते सदा शुद्धाः कामरूपाः बलोत्कटाः || ८१ ||

कोट्यायुत परीवाराः सुखदुःख फलप्रदाः |
प्रमदाभिरनिन्द्याभिर्दिव्य यौवनशालिभिः || ८२ ||

* * तास्ते समन्तात् तु कामविभ्रमकारिभिः |
शुद्धस्फटिकसंकाशैः डाडिमीकुसुमप्रभैः || ८३ ||

नीलांजन समप्रभैः श्यामवर्णैरनौपमैः |
* * ङ्ग रागसंकाशैः कामरूपैर्मनोहरैः || ८४ ||

(दीप्य)न्ते नित्यमेतैस्ते पञ्चतत्वाधिपाः शिवाः |
* * र्ध्वं तु भवेदन्यत् बुद्यावरण संज्ञकम् || ८५ ||

आदित्योदयसंकाशं सन्ध्यारागसमप्रभम् |
तस्य मध्ये स्थिता बुद्धिः व्यापिनी विश्वरूपिणी || ८६ ||

प्. ६५)

अणिमाद्यष्टसंयुक्ता तुषि शक्ति समन्विता |
सखीभिस्समतुल्याभिद्विरष्टवयशालिभिः || ८७ ||

आतासा महाभागा तत्प्रबुद्धैश्च योगिभिः |
देवयोन्यष्टकं तत्र परितः सुव्यवस्थितः || ८८ ||

अप्रबुद्धं च शुद्धं च तथा सृष्टि प्रवर्तिकः |
पैशाचं राक्षसं याक्षं गन्धर्वं चन्द्रमेव च || ८९ ||

सौम्यं चैवाथ प्राजेशं ब्राह्मं चैवाष्टमः स्मृतः |
अत्तोर्ध्वं तु भवेदन्यद् गुणावरणसंज्ञकः || ९० ||

इन्द्रनील महारत्न शुद्धस्फटिकरूपकः |
तद्वर्णो भुवनान्तस्था ब्रह्माविष्णुमहेश्वरः || ९१ ||

तमोरजस्तथा सत्व गुणाविष्ठितविग्रहाः |
तथा च वनितास्सर्व पुरुषास्तं निवासिनः || ९२ ||

अन्योन्यबलमाक्रम्य गुणेश्शासंप्रवर्तकः |
अष्टौ योगीश्वरांदस्ति तस्मिन्निरामयाः || ९३ ||

निर्गुणानिरहंकारा नित्यं योगपरायणाः |
अक्तं च कृतश्चैव भैरवं ब्राह्ममेव च || ९४ ||

अतश्चोर्ध्वं भवेदन्यदव्यक्तं तत्वमुत्तमम् |
अप्रतक्लमविज्ञेयं निर्वाणपदपस्थितः || ९५ ||

अप्रमेयमनिर्देश्यं निर्गुणं गुणमालि च |
उत्पत्ति सर्वतत्वानां भूतानां च षडानन || ९६ ||

प्. ६६)

स्थित्वा तु पुरुषः सूक्ष्मो व्यक्ताव्यक्तः सनातनः |
उत्पादयति सत्वानि भवभूतानि चैव हि || ९७ ||

तत्रैव संस्थिता रुद्रा अष्टावेव महाबलाः |
तत्तत्व धर्मिणः सर्वे सर्वे चानन्दविग्रहाः || ९८ ||

क्रोधेश्चांडसंवर्तो ज्योतिपिंगसुरगाः |
पञ्चान्तकैकवीरौ च शिवेदसहितैश्वराः || ९९ ||

नितम्बकटिनिस्तारै पीनोनतपयोधरैः |
आक्षाम्मद्ध्यदेशान्ते संपूर्णवदनोज्वलैः || १०० ||

सर्वलक्षणसम्पन्नैः सर्वाभरणभूषितैः |
सेव्यन्तो नित्यमेते तु स्मरबाणनिपीडितैः || १०१ ||

शिखे तेन सहिता एते क्रोधेशादय ईश्वरः |
अतोर्ध्वं तु भवेदन्यत् रागावरणसंज्ञकम् || १०२ ||

कुंकुमोदकसंकाशं कुसुंभरजसन्निभम् |
तत्रास्ते भगवान् रागो जपाकुसुमसन्निभः || १०३ ||

* * क सर्वतत्वानां अप्रमेय सुदुर्जयः |
* मी पुरुषसंकाशै बन्धूक कुसुम प्रभाः || १०४ ||

* * नमदसद्भावैः सदामदनविह्वलैः |
* * * दि गणांकार विस्रस्त मृगलोचनैः || १०५ ||

सेव्यते स भगवान् रागश्चानन्द रूपधृत् |
तत्रैव पुरुषो ज्ञेयस्तद्धर्मगुणरंजितः || १०६ ||

प्. ६७)

अमृत्तौ व्यापकोचिद्व्यौ ब्रह्माण्डो मूर्तमानसौ |
तत्रैव संस्थिता रुद्रा अष्टौ च शिवतुल्यगाः || १०७ ||

ज्ञानविज्ञानसम्पन्ना वीतरागा निरञ्जनाः |
वामदेवो भवश्चैवोद्भवश्च तथा पुनः || १०८ ||

एकपिङ्गे क्षणे शानौ भुवनेशा पुरस्सराः |
अंगुष्ठमात्रसहिता महादेवाष्टकाश्शिवाः || १०९ ||

निरामय महौजस्कास्तेनुरागनिरोधकाः |
अतस्त्रध्वं भवेदन्यद् विद्यावरणसंज्ञकः || ११० ||

इन्द्रकोपसंकाशं क्वविच्चामीकरप्रभः |
तस्य मद्ध्य स्थिता विद्या व्यापिनी विश्वरूपिणी || १११ ||

विश्वगा विश्ववेत्री सा रहस्य पदगामिनी |
मण्डलाधारचित्रांगी ध्यानलोलायतेक्षणा || ११२ ||

शास्त्रशः भावनिश्वास वोषधीकेशसंचया |
भावाभावाविलासाध्यैर्नित्यं प्रमुदितेन्द्रियैः || ११३ ||

संरम्भजनितारम्भैः खिनमष्ट पद क्रमैः |
उत्क * * * निश्वासैः पयो पयो हरालसैः || ११४ ||

आकीर्णं हि पुरं दिव्यं विद्याविभवरंकितैः |
तत्रैव संस्थिता रुद्रास्त्रयोदश * * * * || ११५ ||

वरेभ्यो परता शुद्धा विद्या विधि प्रकाशिकाः |
वामदेवश्च भीमश्च उग्रश्चैव भवस्तथा || ११६ ||

प्. ६८)

सर्वेशा * नेश्वरौ चैवैकवीराप्रचण्डधृक् |
ईश्वरोथ उमाकान्तस्त्वजेशोनन्त एव च || ११७ ||

तत एक शिवश्चैव सर्वेषामुपरि स्थितः |
अतोर्ध्वं तु भवेदन्यत् कलावरणसंज्ञकम् || ११८ ||

श्वेता पीतारूणं कृष्णं क्वचिच्चामीकुंसुमा * |
तस्य मध्ये कलाज्ञेया चित्रवर्णानुलेपिनी || ११९ ||

चित्राभरण रत्नाढ्या चित्रमाल्याभरप्रिया |
विज्ञानगमसंपन्नै रूपयौवनगर्वितैः || १२० ||

सहार्यविकटाक्षेपा तत्कालकरणोचितैः |
मनोहारि सुरम्याङ्गै मदलालसजृंभितैः || १२१ ||

मण्डितं तत्पुरं रम्यं कलाभावानुरंजितैः |
तत्र रुद्रो विभुर्व्यापी सर्वज्ञो ज्ञानभासकः || १२२ ||

नीललोहितवर्णोसौ शीतेन्दु सदृशः क्वचित् |
कलाब्रह्माङ्गसंभूतैर्मन्त्रविग्रहधारिभिः || १२३ ||

आवृतोसौस्मंता तु नेककोट्ययुतैः पुनः |
याम्यज्येष्ठश्च रुद्रश्च कालकालविकारणः || १२४ ||

बलविकरणो देवो बलप्रमथनस्तथा |
दमनः सर्वभूतानां मनोन्मन एव च || १२५ ||

दशैते सृष्टिसंहार स्थित्यनुग्रहकारकाः |
अत ऊर्ध्वं भवेदन्यत् कालस्यावरणंगुह || १२६ ||

प्. ६९)

नीलनील समाकारं नीलाञ्जन समप्रभम् |
तस्य मध्ये स्थितः कालो रौद्र सर्वांजनान्तकृत् || १२७ ||

दंष्ट्रा विकटघोरस्य पिङ्गलभ्रूश्मसुतारकः |
अतसी पुष्पसंकाशैः कान्तिमत्प्रियदर्शिभिः || १२८ ||

अशोकपल्लवाकार पाणिपादाम्बुजांकिभिः |
अत्यर्थरूपसम्पद्भिः प्रवालालशोभिभिः || १२९ ||

संसेव्यते सभगवान् कालः कामानुरागिभिः |
उच्चुष्माश्शापरश्शंडा मातङ्गा घोररूपिणः || १३० ||

याम्यो हालाहलश्चैव क्रोधनो बंधवा मुखः |
ततस्सूलगणानि * * * षद्रास्तथा परे || १३१ ||

हुलहुलास्तस्तथा चान्ये कालस्य विषये स्थिताः |
अतोर्ध्वं तु भवेदन्यन्मायातत्वं सुदुस्तरम् || १३२ ||

मण्डवकोशवच्छिद्रं हरिताल समप्रभः |
तस्य मध्ये स्थिता देवी माया तु बहुरूपिणी || १३३ ||

यथा तु मोहितं कृत्स्नं जगत्स्थावरजंगमम् |
इन्द्रनीलसमप्रख्य रश्मिजालावकुंठितम् || १३४ ||

चलद्विन्दु सहस्रैस्तु कोटिभिस्तुमसावृता |
वामचारास्त्रयस्तत्र वामगावामलोचनाम् || १३५ ||

वामकावामकृत्यं चोत्पाद्यन्ते षडानन |
डंगविभ्रमकारिण्यो डंगस्नेहानुरंजिताः || १३६ ||

प्. ७०)

डंभहासूत्रपातिन्यो डंभवाक्य मनोहराः |
तथा च पुरुषा स्कन्द ज्ञेया माया शुक्लसंभवाः || १३७ ||

बहुप्रलापिनो मिथ्या मायाचार परायणा |
अथवा सर्वतत्वानां निर्गमं सामुदाविकः || १३८ ||

त्रिमलं व्यापकं क्षिप्रं प्रोच्यमानं निबोध मे |
यस्य तत्वस्य यत्तत्वं जन्मन्यभिधिकं भवेत् || १३९ ||

तत्स्वभावी भवेत् सोपि प्रलयेपि तथा गुह |
एवं हि सर्वतत्वानां तत्वभाव प्रधश्चिधा || १४० ||

कथितास्ते समासेन रुद्रास्तस्मिन्निबोधमे |
गगनेशो ह्यसाध्यश्च तथा हरिहरावुभौ || १४१ ||

दशोनो महावीर्यस्त्रिगलो गोपतिस्तथा |
अथ संपुटस्संस्थास्ते मायातत्वस्य षण्मुखा || १४२ ||

ऊर्द्दोपि संस्थिता ये तु तां प्रवक्ष्याम्यतो शृणु |
क्षमुशो ब्रह्मणोहन्त विद्येशानस्तथापरः || १४३ ||

विद्येशश्च शिवश्चैव अनन्तष्षष्ठ उच्यते |
अमाधिनः स्मृतास्सर्वे मोहराग विवर्जिताः || १४४ ||

मायाबन्धविमोक्तारः पाशजाल विभेदकाः |
अथोर्ध्वं तु भवेदन्यत् विद्यातत्वं षडानन || १४५ ||

डाडिमी पुष्पसंकाशं किञ्चित् पीतं सुनिर्मलम् |
तत्र विद्याधिपा ज्ञेयाः पद्मराग समप्रभाः || १४६ ||

प्. ७१)

सुदीप्ता निर्मलास्सूक्ष्मा व्यापिनी सर्वतोमुखी |
तस्माद्विनिःसृता मन्त्रा पञ्चाङ्गं कृतलक्षणाः || १४७ ||

विद्याश्चै तथा ज्ञेया विद्यामन्त्राश्चमिश्रकाः |
अचिन्त्या इपिणस्सर्वे सर्वे चानन्दविक्रमाः || १४८ ||

सर्वत्रगमिनः सर्वे सर्वे सर्वार्थसाधकाः |
चतुर्विधामृतास्सर्वे पार्थिवाप्यानलानिला || १४९ ||

सर्वे समानधर्माणो श्रोतृभेदा पृथक्फलाः |
पाणिनाचिन्तभेदात्तु मन्त्रभेदैः परः शिवाः || १५० ||

संस्थितोऽनुग्रहार्थाय साक्षिभूतस्तु कर्मणाः |
स्थानं कर्म च भावञ्च देवता व्याप्तिमेव च || १५१ ||

वर्तते वीक्ष्य विश्वात्मा फलक्षेत्र विभक्तिषु |
एवं हि मन्त्रभेदस्तु मन्त्रीतीतस्य षण्मुख || १५२ ||

अधुनाभेदभेदन्तु प्रोच्यमानं निबोध मे |
यावन्तः केचनसत्वाः सर्वतत्वेषु संस्थिताः || १५३ ||

तावन्तस्तु स्मृता भेद देहस्यस्य विदेहिनः |
यादृग्रूपं भवेत् तेषां नामगोत्रञ्च षण्मुख || १५४ ||

तादृग्रूपं शिवविद्या तेषु देहे व्यवस्थितः |
छायारूपमिव स्थूलैः सूक्ष्मैः सूक्ष्मतरं तु तः || १५५ ||

निष्कले निष्कलात्यन्त रूपं स्निमु रूपकम् |
प्राणी धर्मादि निर्मुक्तस्सुख दुःखफलं गुह || १५६ ||

प्. ७२)

दादात्युपाह्यरूपेण तत्तद्धर्मानुरूपतः |
एवं विद्या विचारेऽस्मिन् मन्त्रभेद शिवस्य तु || १५७ ||

देहभेदांश्च विख्यातस्तत्वभेदस्तथा विदुः |
विद्योर्ध्वं तु भवेदन्यद् विद्येशावरणं पुनः || १५८ ||

दीप्तपावकवर्णाभं किञ्चित् द्रक्तं सुनिर्मलम् |
अष्टौ विद्येश्वराः स्कन्द स्थितास्तस्मिन् विभूतितः || १५९ ||

विष्णुर्लिङ्गाग्निसंकाशो विद्यूमकिरणोज्वलाः |
तत्र मध्य महासेन चक्रवत् परिसंस्थिताः || १६० ||

तेऽधिकारं क्रमात् कुर्युः शक्तिचक्रसमन्विताः |
स रहस्य सकल्पानि मन्त्र तन्त्राणि षण्मुख || १६१ ||

निगमन्ति महात्मानो रुद्राणाममितौजसाः |
प्रासादासनपर्यङ्गा प्राकारभूषणायुधाः || १६२ ||

सर्वे मन्त्रमयास्थेवे यथेष्टा सर्वकामिका |
विद्येश्चेश्वर्ये रचिस्सेस्तु दिव्यामृत सुखप्रदैः || १६३ ||

कुञ्चिताग्र कचोद्गारैर्ललाट मृदुपट्टकैः |
पिनाकी धनुराकारै भ्रूभिरुन्नतवक्षभिः || १६४ ||

आलोकर्ण पर्वतैः स्निग्ध नेत्रोत्पलैः शुभैः |
सम्पूर्ण शशिसंकाशवदनाभोग मण्डलैः || १६५ ||

आताम्रोन्नतविम्वोष्टैस्तुंगनासाग्रशोभिभिः |
नात्युन्नतैः समैः स्निग्धैःर्विशुद्धैर्दन्तपङ्क्तिभिः || १६६ ||

प्. ७३)

पद्मरागप्रतीकाशैन्नीलयं नानन्दकारिभिः |
गुप्तरध्रैः समैः कर्णैर्विरोमैः स्निग्ध कोमलैः || १६७ ||

आकंबुकर्णसीमन्तैर्मृणालललितैर्भुजैः |
आवृत्त संहतैः पूर्णैः पीनोन्नतपयोधरैः || १६८ ||

आक्षां मध्यदेशान्तैर्गम्भीरावृत्तनाभिभिः |
त्रिवलीतरंग भंगोधैरोमराशिप्रकम्पिभिः || १६९ ||

पुलकोद्भिन्नरम्यान्तैर्निगूढैरस्थिसंन्धिभिः |
अश्वत्रपत्रसदृशैः गुह्य देशैर्मनोरमैः || १७० ||

कदली गर्भसंस्पर्शैरुरुभिश्शुभलक्षणैः |
निगूढजानुगुल्फभिर्नितम्ब विपुलो ज्वलैः || १७१ ||

प्रस्तजंघैस्समैः पादैः प्रशस्तैर्लक्षणान्वितैः |
सुरक्तपाणि पादान्तैश्शंखचक्राम्बुजांकितैः || १७२ ||

सुक्लिंतैष्ठरङ्गुलि पर्वेस्तनुतुङ्गनखोज्वलैः |
स्निग्ध त्वक् स्वधल्परेखाभिस्सर्वलक्षणसंयुतैः || १७३ ||

सेव्यन्ते तु विद्येशास्सदा कदपपिडिताः |
दिव्यगन्धानुलिप्तांगैः दिव्याभरणभूषितैः || १७४ ||

दिव्याम्बरधरैः सैम्यैः दिव्यमाल्योक्तमांगिभिः |
रुद्रैश्च विविधाकारैः कालानलसमप्रभैः || १७५ ||

दिव्यज्ञानबलोपेतैस्सृष्टिसंहारकारकैः |
अथोर्ध्वं तु भवेदन्यत् सर्वैश्वर्य मयं शुभम् || १७६ ||

सदाशिवं परं तत्वः शुद्धस्फटिक निर्मलः |
योगपीठं परंशुद्धं तस्मिन् विद्या महात्मनः || १७७ ||

प्. ७४)

धर्मादि चरणैर्युक्तं मध्ये कमल भूषितम् |
चारुकेसरपर्यन्तं सहस्रदलविस्तरम् || १७८ ||

बहिरष्टभिसंयुक्तं पङ्कजैर्विमलात्मकैः |
विशुद्ध शक्तिभिंनं ब्रह्माङ्गैरूपशोभितम् || १७९ ||

विद्येश्वरैश्च पीठस्थैः सिद्धयोगिभिरावृतम् |
तत्रास्ते भगवान् देवो सर्वतत्वेश्वरोहरः || १८० ||

सदाशिवो विभुर्व्यापी मन्त्रमूर्ति मधः परः |
अनन्तकान्ति सम्पन्नः अप्रमेय गुणक्रमः || १८१ ||

अनन्तशक्ति संभोग अनन्तासनसंस्थितः |
विभज्यसस्वकं देहमष्टधा परमेश्वरः || १८२ ||

अनन्तादि शिखंड्यन्त स्थित शान्तेन चेतसा |
अतोर्ध्वं बैन्दवं तत्वं विमलं सर्वतोमुखम् || १८३ ||

परमं तत्वानामनन्तं ज्योतिरूपिणम् |
तत्र विन्दु स्थितं स्कन्द शुद्धस्फटिकनिर्मलः || १८४ ||

कदम्बगोलकाकारं स्फुरत्किरणमालिनम् |
सकलो निष्कलश्चैव तथा सकलनिष्कलः || १८५ ||

सूक्ष्मो भिन्नकलश्चैव शिवो ज्ञेयस्तु पञ्चधा |
कलै शान्त्यादिभिर्युक्त सकलं परिपठ्यते || १८६ ||

निष्कलः केवलो बिन्दु व्यापी सकलनिष्कलः |
ज्वालिन्यादिभिः संयुक्तः सूक्ष्मोसौ परिकीर्तितः || १८७ ||

प्. ७५)

स्वरैः षोडशभिर्भिन्नैर्भिन्नात्मा विन्दुरुच्यते |
ततोस्यानन्ततो भेद सर्वशास्त्रेषु षण्मुख || १८७ ||

मन्त्रेषु मातृकायाञ्च न विना बिन्दुना क्वचित् |
निष्कलस्ता पराशक्तिरचिन्त्या सर्वतोमुखी || १८८ ||

सुसूक्ष्मा निर्मला नित्यानन्तानिर्वाणदायिनी |
याविजृम्भति तत्वेषु सर्वतत्वेषु चैव हि || १८९ ||

तथा भूतं जगत्सर्वमेकयानेकरूपया |
अस्या ऊर्ध्वं निरालम्बं निराधारं निरामयम् || १९० ||

अचलं व्यापकं शान्तं सृष्टिसंहारवर्जितम् |
प्रकृतेः पुरुषसंयोगात् विद्यारागस्य चैव हि || १९१ ||

कलाकालस्य संयोगात् मायातत्वनन्तस्य संगमात् |
विद्या सदा शिवश्चैव बिन्दोः शक्तिसमागमात् || १९२ ||

सृष्टिरुत्पद्यते स्कन्द विन्दुशक्त्यादितः क्रमात् |
पृथिवीमादितः कृत्वा यावत्तत्वन्तु वैन्दवम् || १९३ ||

तत्वात्तत्वं विजानीयात् दद्धा प्रत्य * संस्थितम् |
उर्वी तत्वादितः कृत्वा देवताश्च षडानन || १९४ ||

अन्योन्यान्तरितैश्वर्या प्रभावान्तरितस्तथा |
यानि नामानि तत्वानां तानि तत्वाधिपेष्वपि || १९५ ||

ज्ञात्वैवं योजयेन्मन्त्री यस्मिन् न्यः प्राप्तुमीहते |
ब्रह्माण्डादूर्ध्वतो ये तु सर्वतत्वेष्ववस्थिताः || १९६ ||

जरामृत्युविनिर्मुक्त द्वन्द्वोपद्रववर्जिताः |
तेषां हि या तना काचित् न भयं विद्यते क्वचित् || १९७ ||

प्. ७६)

वर्ज्य सृष्टिं तु संहारं स्थितिं सर्वात्मकां गुह |
स्थितिकाले प्रभुंजन्ते यत्वैश्वर्यं यथोदितम् || १९८ ||

संहारे निर्गुणाभूत्वा तत्वैः सार्धं विशंतिते |
सृष्टिकाले प्रजायन्ते सर्वतत्वैः स्वकैः क्रमात् || १९९ ||

पुनरप्येवमेतेषां उदयास्तमनस्थितिः |
यो यस्मिन्नाश्रितो नित्यं तत्वतस्तद्विधानवित् || २०० ||

तत्कालसमयो सोपि भवते तत्परायणः |
यथान्तराणि प्रोक्तानि प्रभावैर्य व्याप्तिषु || २०१ ||

तथान्तराणि वेद्यानि उदयास्तमनादिषु |
नोदयास्तमनं स्कन्द भवते शिव वेदिनः || २०२ ||

यतो हि सर्वतत्वानां विज्ञानादन्ततस्थिताः |
तत्वैरेभिर्निबंधात्मा सर्वधर्मश्च संयुतः || २०३ ||

नान्येन शक्यते माक्तुः वर्ज्यदीक्षाः शिवात्मिकाः || २०४ ||

|| श्री श्री इति श्रीमत्सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादेऽध्वप्रकरणम् ||
अतः परं प्रवक्ष्यामि अप्रबुद्धस्य देहिनः |
सर्वतत्व निबन्धस्य सर्वधर्ममयस्य तु || १ ||

पशुधर्म नियुक्तस्यानादि मलमुषिणः |
शृणुवत्सपरां दीक्षां शिवसायुज्यदांशुभाम् || २ ||

यस्य यस्य हि देवस्यादि मन्तो येक्षरः |
अकाराकारसंभिन्नं वह्निबीजमन्वितः || ३ ||

प्. ७७)

वायुबीजसुसंयुक्तं अथ षष्ठं नियोजितः |
मूर्ध्नि बिन्दुसमायुक्तः मन्त्री सर्वेषु कीर्तितम् || ४ ||

तदेकमक्षरं भिन्नं मात्राद्वादशभिः पुनः |
ह्रस्वब्रह्म समाख्याता दीर्घैरङ्गानि निर्दिशेत् || ५ ||

त्रितत्वं बिन्दुसंयुक्तं त्रयो नेत्राः प्रकीर्तिताः |
स विसर्जास्स्मृताः ह्यस्त्रा बिन्दुनाद विवर्जिताः || ६ ||

शिवोक्तेन विधानेन इष्ट्वा देवाननु क्रमात् |
तर्पयित्वा यथा भूयस्ततो दीक्षां समारभेत् || ७ ||

उपोषितां शुचीः स्नातानाचान्तान् धौतवाससः |
धौतपादास्तु संसिक्तान् रिष्यामन्त्रि प्रवेशयेत् || ८ ||

आलभ्यः पञ्चभिः ब्रह्मैः शिवांगैः प्रणवेन च |
नेत्रं नेत्रेषु विन्यस्य नेत्रबन्धं तु कारयेत् || ९ ||

दुकूलपट्टवेदांगैस्तथा कार्पासजेन वा |
सतशेन नवेनाथ सितेनश्लष्णवाससा || १० ||

पुष्पांजलि समायुक्त दक्षिणामूर्तिमानयेत् |
गुरोस्संसिक्तमनसा दर्भहस्तः सुमन्त्रितः || ११ ||

दर्भाग्रेर्दक्षिणाजानुं स्पृशत्वै देशिकस्य तु |
ततश्चालंवनं कृत्वा पाशान् संहृत्य होमयेत् || १२ ||

हृदयेन विधानज्ञस्तथैवास्त्र द्वयेन तु |
वर्गातीतं यकारं तं प्रासादं च पुनः क्रमात् || १३ ||

प्. ७८)

पूर्वात् बीजितान् कृत्वा धर्माधर्मेषु योजयेत् |
धर्मे तु संस्तीज्योष्ठा वामा धर्मे ततोच्यते || १५ ||

उभयोः संस्थिता रौद्री तत्रस्थो होमयेदुभौ |
त्रितत्वभेदिता वर्णा शक्तित्रयमिहोच्यते || १६ ||

वर्णातीत धर्मे तु धर्मा मध्यममेव तु |
धर्माधर्मौ प्रसादेन व्यामिश्रौ होमयेत् पुनः || १७ ||

अथवा तावुभौ स्कन्द धर्माधर्मौ विमिश्रितौ |
होमयेच्छिवतत्वेन सकलेन विचक्षणः || १८ ||

अकारौकारसंभिन्नं हंसंवर्गान्तसंस्थितम् |
मकारसहितं देवं वह्निवायुसमीरितम् || १९ ||

मूर्ध्नि बिन्दुसमायुक्तमतष्षष्ठं नियोजितः |
सकलां सर्वभूतस्यं शिवतत्व प्रकीर्तितम् || २० ||

यस्मिन् तत्वे प्रभुर्यस्तु शिवं तत्र प्रकल्पयेत् |
तन्मन्त्रैस्सर्व संस्कारस्तस्मिंस्तत्वे समाचरेत् || २१ ||

पतिधर्मैः समस्तैस्तु पशुधर्मान्निराकुरु |
पतिधर्मांश्च वे धर्मे रमस्केनतानि तु || २२ ||

स्थाने जन्मतथेश्वर्यं तद्भोगापातनं तथा |
अधिकारं लयं चैव होमयेत् क्रमशः पुनः || २३ ||

तत्वं संयोजयेत् पूर्वं कुण्डमध्ये विधानवित् |
स्वनाम सर्वतत्वानां मन्त्रो ग्रहणकर्मणि || २४ ||

प्. ७९)

तत्व मध्ये तु गायत्रीं स्वमन्त्र विधिकल्पिताम् |
पशुसंगृह्य तत्वज्ञ तस्य गर्भे नियोजयेत् || २५ ||

नासाग्रं नियतस्थानं पशोर्ग्रहण कर्मणि |
ह्रस्व वी * * * * * तेजपिंडा कृतिं स्मरेत् || २६ ||

ताडयित्वास्त्र बीजेन हृदयेन समुद्रया |
गर्भादानं तु सद्येन वासुपुंसवने स्मृतम् || २७ ||

सुम * * नो संज्ञेन पुरुषं जातकर्मणि |
ईशानं योजये नाम्नि हृदयञ्चान्न प्राशने || २८ ||

शिरसा त्वधिकारञ्च शिखाया भोगमेव च |
ऐश्वर्य नेत्रबीजेन कवचेन लयं हुनेत् || २९ ||

एकैकेन दशाहुत्या पूर्णाहुत्य शिवेन तु |
दशभिः स्रोतसं शुद्धिं ब्रह्माङ्गैरनुपूर्वशः || ३० ||

शिवेन सर्वतत्वेषु तत्वशुद्धिं समाचरेत् |
पाशच्छेदं तथा दाहं प्रायश्चित्तं च होमयेत् || ३१ ||

तत्वं तत्वेषु सन्धाय नरकांश्च विरोधयेत् |
* * * * * * * * * * * * 
हुं फट् कारेत् || ३२ ||

वियोज्य ज्येष्ठया पश्चाद्रौद्राच्चैव चोद्धरेत् |
तत्वे तत्वे त्विदं कर्म विधिनानेन षण्मुख || ३३ ||

कर्मभूमौ सुविस्तारं भूर्लोके तु समारभेत् |
कालाग्नि रुद्रतत्वे तु कालाग्नित्वं विशोधयेत् || ३४ ||

प्. ८०)

नारके नारकान् धर्मान् भुक्त्वा कूश्मांडतां नयेत् |
पाताले सप्तमेतं तु न्यासं कृत्वा विमोचयेत् || ३५ ||

अथोर्ध्वं हाटकं तत्वं भूलोके जनयेत् ततः |
स्थावरत्वं तु सद्येन सारिसृप्यमवात्मना || ३६ ||

पक्षित्वं घोररूपेण मृगत्वं पुरुषेण तु |
पशुत्वमीशबीजेन होमयेदनुपूर्वशः || ३७ ||

एकैदशभिर्मन्त्रीं हुत्वा पूर्णाहुतिं ततः |
सद्येन वामदेवेन हृदिना च विधानवित् || ३८ ||

शूद्रत्वं होमयेद् देही वैश्यादीननुपूर्वशः |
गर्भाधानं पुंसवनं सीमन्तोन्नयनं तथा || ३९ ||

उपनिष्क्रमणं नामान्नप्राशनमेव च |
हृदिना निष्क्रम कर्म चूडा वै ब्रह्मभिः स्मृता || ४० ||

अथोपनयनं कार्यं ब्रह्माङ्गैर्दशभिः क्रमात् |
मेखलोपवीतं च दण्डं कृष्णाजिनं तपः || ४१ ||

स्वाध्यायमग्नीकार्यञ्च सन्ध्योपासनमेव च |
भिक्षाभिवादनं मौनं ब्रह्मचर्यं शमोदमः || ४२ ||

गुरुपसदनं जाप्यमनिन्दामस्सुहार्जवः |
अहिंसा सत्यमद्रोहस्त्यागः क्षांतिरपैशुनः || ४३ ||

दयाभूतेषु लोलुत्वं मदिवं ह्रीरचापचलम् |
तेजः क्षमाशुचि शौचमद्रो * * * * निता || ४४ ||

प्. ८१)

सर्वाननुक्रमेणैतान् गायत्र्यां दशधा हुनेत् |
त्रायुषं चोपाकर्म गोदानं च महाव्रतम् || ४५ ||

नैष्ठिकं चासिधारं च हुनेत् पाशुपतेन तु |
ततस्ता प्लावनेभ्योमश्शिवांगैरभिधीयते || ४६ ||

पत्नीसंयोजनं कुर्यात् ब्रह्माङ्गैः पुनरेव हि |
कृत्वा दर्भमयां पत्नीं मोमित्येव नियोजयेत् || ४७ ||

एकैकैर्दशभिमन्त्री एकैकेनाहुतीदश |
अग्निष्टोमोत्यग्निष्टोमो वाजपेयोक्य षोडशी || ४८ ||

अतिरात्राप्तोर्यामश्च सोमसंस्था इति स्मृताः |
ब्रह्माङ्गैः शिवगायत्र्या महास्त्रेण शिवेनव || ४९ ||

विंशाहुतीर्दद्यात् एकैकस्य विशुद्धये |
पूर्णाहुतिं ततः पश्चात् सर्वसंस्कारकर्मसु || ५० ||

शिवेन संप्रयुंजीत प्लुतेनामृतवर्षिणा |
शिवेन कुरुते होमं यस्मिन् संस्कार कर्मणि || ५१ ||

वर्जा पूर्णाहुतीमेकां द्विगुणं तत्समाचरेत् |
सोमसंस्थावसाने तु सर्वमन्त्रैः सकृत् सकृत् || ५२ ||

सोमवानाहुतिं दद्याद् दधिक्षीरं घृतं मधु |
सहस्रक्रतु मध्ये तु दशदज्ञात् परं हुनेत् || ५३ ||

त्रिंशत्त्रिंश तिराहुत्या शिवेन च विचक्षणः |
अश्वमेधं ततो होमेदाहुत्यं पञ्चविंशतिः || ५४ ||

प्. ८२)

शिवमन्त्रेण मन्त्रज्ञो * * स्था भवति ध्रुवम् |
वानप्रस्थ ततो हुत्वा सर्वमन्त्रैश्च पञ्चधा || ५५ ||

तस्मिन् सर्वपरित्यागं कृत्वा * * * * यते |
भिक्षुत्वं होमयेत् तस्य सर्वमन्त्रैः सकृत् सकृत् || ५६ ||

विशुद्धं कल्मषं भूयो ब्रह्मलोके नियोजयेत् |
सन्धानं पूर्ववत् कृत्वा भेदयित्वा ततः पुनः || ५७ ||

इष्ट्वातु पूर्ववद् देवान् पूर्वोक्त विधिमारभेत् |
ब्रह्मत्वं वासु देवत्वं रुद्रत्वं विधानवित् || ५८ ||

पूर्ववत्कर्मयोगेन होमयेत् सुसमाहितः |
कटाहं पूर्ववद्भित्वा दलरुद्रादिगीश्वरान् || ५९ ||

पूर्वोक्तेन विधानेन यजेद्ब्रह्माणु मूर्धनि |
* * * * * * * * मेजेशं पूर्वतो न्यसेत् || ६० 
||

अग्निरुद्रं स्वके देशे कालं याम्ये नियोजयेत् |
भयानकं तु नैर्-ऋत्यां वारुणं तु महाबलम् || ६१ ||

वारुण्यां शोषणन्यस्य कामरूपं ततोत्तरे |
सर्वविद्याधिपं रुद्रमैशान्यां तु नियोजयेत् || ६२ ||

स्वमन्त्रैरर्चयेत्सर्वान् शिववच्छंभुमीश्वरम् |
पूर्वोक्तेन विधानेन कृत्वा मण्डल तर्पणम् || ६३ ||

ततस्तु शंभुरुद्रत्वं जनयित्वा विरोधयेत् |
शेषेषु निष्कृतिं दद्यात् विंशविंशाहुति क्रमात् || ६४ ||

प्. ८३)

विशोध्या पार्थिवं तत्वं वरुणेत्वे नियोजयेत् |
तेजो निले तथा * त्नि अहं क्रीडिषणे गुणे || ६५ ||

प्राकृते पौरुषे चैव रागविद्या कले तथा |
काले मायां पुनश्चेति विद्यायामीश्वरै तथा || ६६ ||

सदाशिवे तथा तत्वे तथा सकलनिष्कले |
सर्वतत्वाधिपाधर्मान् तत्वधर्मास्तथापरान् || ६७ ||

विधिनानेन संशोध्य कारणे चोन्मने न्यसेत् |
अथासर्वतत्वेषु यजेदेकं परं शिवम् || ६८ ||

तन्मन्त्रैः सर्वसंस्थारास्तत्वे तत्वे समाचरेत् |
तस्यैव दक्षिणामूर्तौ क्रमात् तत्वाधिपान् न्यसेत् || ६९ ||

तं मध्ये पितु रुद्रास्ताण्ययैव नियोजयेत् |
पूर्ववत् सर्वकर्माणि सर्वाध्वानि समाचरेत् || ७० ||

तथैव चोन्मनीभावमाहुत्यन्ते षडानन |
चवारेव विधिः प्रोक्तः शरीरे शृणु सांप्रतम् || ७१ ||

धेनशुधेन शुद्धस्तु भवतीह न संशयः |
पूर्वोक्तेन विधानेन धारणाभिस्तु पञ्चभिः || ७२ ||

शोधयेत् सर्वतत्वानि देहस्थानि पुनर्णमात् |
पशुं संयोजयेत् पूर्वं पूर्वोक्तविधिना शिवे || ७३ ||

साधिकारे शिवातीते शुद्धस्फटिक निर्मले |
कर्मण्येव कृते तस्य शिवाश्शेदो विधीयते || ७४ ||

प्. ८४)

सप्ताभिर्मन्त्रितां कृत्वा क्षुरिकास्त्रेण कर्तरीम् |
योजयेहीत शिखास्थाने युक्तां त्रिमधुरेण तु || ७५ ||

शिवाबीजेन मन्त्रज्ञो वौषडन्तेन निक्षिपेत् |
शक्तिसम्पुटमध्यस्थं कारणेन नियोजयेत् || ७६ ||

अनमस्कं ततः पश्चात् साधिकाराद्विमोचयेत् |
यमुद्दिश्यकृतंकर्म मन्त्रदैवतपूर्वकः || ७७ ||

विधानशास्त्रदृष्टेन तत् तस्य फलदद्धुवम् |
यत्कृतः कामचारेण विधिहीनं षडानन || ७८ ||

न तेन कर्मणा सिद्धिं न सुखं न परां गतिम् || ७९ ||

|| इति सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे दीक्षाप्रकरणम् ||
अतस्संक्षेपतो वक्ष्ये दीक्षाविधि विनिश्चयम् |
चातुर्वर्णहितार्थाय परमेशेन भाषितः || १ ||

संहृत्य सर्वतत्वानि पञ्चधा परिवर्तयेत् |
देवताश्च ततो भूयस्तेषु मन्त्रान् यथाक्रमम् || २ ||

पृथिव्यापस्तथा तेजोः वायुराकाशमेव च |
एतानि पञ्चतत्वानि सर्वेषां व्यापकानि तु || ३ ||

न विनापञ्चभिस्तत्वैर्देह बन्धो विधीयते |
स्थूलसूक्ष्मविभागेन ज्ञात्वैतानि विशोधयेत् || ४ ||

सर्वतत्वानि शुद्धानि विशुद्धैः षडानन |
देवैश्च देवतास्सर्वे शुद्धा स्मृताः भवन्ति हि || ५ ||

प्. ८५)

ब्रह्माविष्णुश्च रुद्रश्चानन्तेश सदाशिवौ |
पृथिव्यादिषु तत्वेषु क्रमात् तत्वाधिपाः स्मृताः || ६ ||

तेषां मध्यमन्त्रस्तु विभिंता मन्त्र या भवतु |
त्रयस्त्रिंशतिमं शम्भोरितरेषास्वनामकम् || ७ ||

पूर्वविधजनं कृत्वा तथा योनिं प्रकल्पयेत् |
ग्रहणं न तथा भूयः पशुसंयोजनं तथा || ८ ||

निवृत्ति * समन्त्रेण साधयेत् साधकोत्तमः |
गुह्यकेन प्रतिष्ठां तु विद्याघोरेण होमयेत् || ९ ||

शान्तिं तत् पुरुषेणैव शान्त्यतीतां शिवेन तु |
एकैकस्य शतं ज्ञेयमाहुतीनां तु साधकैः || १० ||

हुतैश्चैव तु मुच्यन्ते पशवोजन्मबन्धनात् |
गर्भाधानं पुंसवनं सीमन्तोन्नयनं तथा || ११ ||

जन्मनिष्क्रमणं नाम अन्नप्राशनमेव च |
अधिकारं तथा भोगं लयं चैव विधानवित् || १२ ||

ततश्च स्रोतसं शुद्धिं तत्व संशुद्धिमेव च |
वियोगञ्च तथोद्धारं तत्वसन्धानमेव च || १३ ||

छेदं भेदनं दाहमेतान् पूर्ववदाचरेत् |
पृथिव्यादिषु तत्वेषु ततः कुर्यान्निरंजनम् || १४ ||

पूर्ववद् देह संश्लिष्टान् शोध्यतत्वा शिवं नयेत् |
पुनरेवं प्रवक्ष्यामि गुह्याद्गुह्यतरं परम् || १५ ||

प्. ८६)

संस्काररहितः कर्मा भित्वा केवल योजनः |
इष्ट्वा देवं शिवं शान्तं प्रासादममितौजसः || १६ ||

सहस्राहुति होमं तु ब्रह्माङ्गैः पुनराचरेत् |
भूयोप्यष्ट सहस्रं तु दत्वा देवस्य षण्मुख || १७ ||

संहृत्य पुद्गलं पश्चात् शिवाग्रेव नियोजयेत् |
ततः सन्धाय तत्वानि पुनर्मूलेन भेदयेत् || १८ ||

ततस्तेनैव मार्गेण बिन्दुतत्वे नियोजयेत् |
अमनस्कं यथा पूर्व वासतत्वं षडानन || १९ ||

कृत्वा तु देहसंश्लिष्टान् पुनस्तत्वं नियोजयेत् |
पूर्वोक्तेन विधानेन योजयित्वा पशुं शिवम् || २० ||

तथा चैव शिवाश्चेदं कृत्वा कुर्यादनामयम् |
एवं दीक्षा समाना यागचण्डेश्वरस्य तु || २१ ||

कृत्वा पूर्वं गुरोर्यागं अपरेऽहनि पुत्रकः || २२ ||

गुरुरप्यात्मसंशुद्ध्या विद्यादेवं विधानतः |
शिवादीयोविदात्मायं गुरुपंति पुनर्व्रजेत् || २३ ||

शास्त्रोपदिष्टमार्गेण वारुण्यामीश्वरस्य तु |
पद्मसंस्थान्यजन्मन्त्री मण्डले हृष्टमानसान् || २४ ||

सदाशिवमनन्तं च विद्यारुद्रं सहोमया |
विष्णुनद्देवेशं ब्रह्माणं स्कन्दमेव च || २५ ||

समयिकं पुत्रकः पश्चात् पूज्य शंभुं तथा गुरु |

प्. ८७)

गन्धपुष्प सवित्राध्यैर्वस्त्रालंकार वाहनैः || २६ ||

पूजयित्वा विधानेन तथात्मानं निवेदयेत् |
एवं निवेदितात्मा तु गुरुपाशैर्विमुच्यते || २७ ||

अध प्रभृति भगवन्यो विदेहो ममात्मकः |
युष्मदीयो विकल्पेन शंस्यवाल्यश्च ते सदा || २८ ||

एवं गुरुवशो भूत्वा सन्तुष्टो यावदायुषः |
अनुज्ञातो यदा तेन कुर्यात् कार्याणि सुव्रतः || २९ ||

अग्निकार्यं जपं पूजा दीक्षाज्ञान व्रतानि च |
वृथा तेषां विजानीयात् गुरुर्येषां न देवता || ३० ||

गुरुः पिता गुरुर्माता गुरुर्देवो गुरुः सुहृत् |
गुरोस्तु न परं किञ्चिदित्याह भगवान् शिवः || ३१ ||

ज्ञानाज्ञानेन दिव्येनाचोद्घाटयति चक्षुषी |
अज्ञानतिमिराक्रान्ते तस्माज्ज्ञानमयो हि सः || ३२ ||

सिद्धविद्याधरान् भोगान् सदेवासुर मानुषान् |
प्राप्नुवन्ति समायुक्त गुरुणोक्तेन कर्मणा || ३३ ||

गुरुपदिष्टमार्गेण प्राप्नुवन्ति परंपदम् |
तस्मादादौ गुरुः प्रोक्तः पश्चाद् देवो निरंजनः || ३४ ||

दीक्षया तु परं ज्ञानं नयते शाश्वतं यतः |
तस्मान्नास्तत्र बोद्धव्यः गुरुभ्यः परतो गुह || ३५ ||

गुरवस्तोषिता येनाहं रुद्रगणैः सह |
तोषितो नात्रसन्देहस्तथा देवास्सवासवाः || ३६ ||

प्. ८८)

अवज्ञानेन क्रुद्धेन नरके पतनं ध्रुवम् |
तस्मादेवं विदित्वा तु गुरुं नैवावमानयेत् || ३७ ||

आसनं शयनं यानं नरोहेद्गुरुसन्निधौ || ३८ ||

(नाध्यापनं प्रकुर्वीत)

गुरों निम्नासनो भूत्वा स तिष्ठो तत्परायणः |
चित्रां नैवाग्रतो धार्यं नोष्णंषं न च पादुके || ३९ ||

किरीटाद्युज्वलाज्वलां त्येवं न कुर्याद् गुरुसन्निधौ |
नाध्यापनं प्रकुर्वीत व्याख्यानं शिष्यसंग्रहम् || ४० ||

गुरोश्चैव समीपस्थो गुरुशिष्य प्रबोधनम् |
न श्रोतव्या गुरोर्निन्दा शास्त्रनिन्दा तथैव च || ४१ ||

देवस्य देशिकानाञ्च मुनीनाञ्च षडानन |
गुरोर्ज्येष्ठं कनिष्ठं वा भ्रातरं न व्यति क्रमेत् || ४२ ||

तथा चैवात्मनो ज्येष्ठान् सर्वान् पश्येद् गुरुशिव |
दीक्षाभिषेक ज्येष्ठेन कनिष्ठस्य कदाचन || ४३ ||

तपोविद्याधिकस्यापि * तव्यं नाभिपादनम् |
सर्वतो गुरवो ज्ञेया ये चान्ये पूर्वदीक्षिताः || ४४ ||

मान्याः पूज्याश्च ते नित्यं गुरवोन्यत्र षण्मुख || ४५ ||

इति श्री सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे कलातत्वपञ्चतत्वदीक्षाप्रकरणम् ||


न प्राप्तोपि परां दीक्षां गुरुभुक्तोपि यत्नतः |
कालेनान्त स्थितो यस्य तस्य मोक्षाः कथं भवेत् || १ ||

किं प्रदा तस्य संक्लेशो मोक्षमुद्दिश्य यः कृतः |

प्. ८९)

किं किंचिद् विद्यते कर्म तस्य धर्मोक्ष साधनम् || २ ||

गुरुभक्ताय शान्ताय सत्याचाराय सुव्रत |
मृतस्यापि वरं स्कन्द दीक्षाकर्म विधीयते || ३ ||

* * * * * * * * विधिसंक्षेपविस्तरम् |
अपि कल्पमति कुर्याद् एकश्चित्त समाहितः || ४ ||

तत्वानि देवता बीजं कलिकैः करवीरकैः |
उच्चार्य विन्यसेन् मन्त्री दर्भै पुत्नीशके कृते || ५ ||

स्नापयित्वास्त्र बीजेन पञ्चगव्य शिवाम्बुजा |
संस्थाप्य दक्षिणे पार्श्वे तस्य नाम हृदि न्यसेत् || ६ ||

अथवा व्योमसंस्थाने गोमयेन षडानन |
सम्मन्त्र्य पञ्चगव्येन कृत्वा तस्मिन् नियोजयेत् || ७ ||

शक्तित्रयत्येनेत्तासु धर्माधर्म च षण्मुख |
तदेवालम्भनं कृत्वा तस्मात् संहृत्य होमयेत् || ८ ||

ततस्तु मूर्ध्नि आगव्य यावत् पादतलान्तकः |
विन्यसेत् सर्वतत्वानि तत्वैर्देवा न तु क्रमात् || ९ ||

बिन्दु तत्वे न्यसेन् मूर्ध्नि तत्र बिन्दु नियोजयेत् |
शान्तीं च निष्कले स्थाने ध्यात्वा सर्वानिधो मुखात् || १० ||

मूर्ध्निथो खण्डिकोर्ध्वं तु न्यसेद् देवं सदाशिवम् |
तत्रास्तथस्य संलीन विन्यसेच्छक्तिमण्डलम् || ११ ||

जिह्वायां वक्त्र मध्ये तु तत्र विद्यां च योजयेत् |
अष्टौ विद्येश्वरान् मन्त्री ग्रीवायां बाहु संधिषु || १२ ||

प्. ९०)

मायां वै यामपार्श्वे तु न्यसेत् कालं तु दक्षिणे |
कलामुरसिसंस्थाप्य हृदये नीललोहितम् || १३ ||

तत्रापरम् पुनर्विद्यां तत्रैव पुरुषः स्मृतः |
रागोपि रञ्जकस्तस्य विद्य प्रबोध लक्ष्मणैः || १४ ||

अव्यक्तमुदरे ध्यात्वा नाभौ सूक्ष्माणि विन्यसेत् |
शब्द स्पर्शं च रूपञ्च रसोगन्धश्च पञ्चमः || १५ ||

पृष्ठवंशे गुणं न्यस्य तत्रैव पुरुषत्रयम् |
नाभि मेढ्रान्तरे बुद्धि महङ्कृतिश्च सन्धिषु || १६ ||

योन्यं व्योमेश्वरं देवं व्योम मध्ये नियोजयेत् |
तत्रैव योजयेद् वायुं गुह्याद्गुह्याष्टकावृतम् || १७ ||

योनभ्यन्तरतः स्कन्द वित्तस्थाने हुताशनम् |
तस्याधो वारुणं तत्वं यावधा जानुमण्डलः || १८ ||

तस्याभ्यन्तरे लोकान् यावदामुश्ल कीलकौ |
लोकादौ विन्यसेद् देवान् ब्रह्म विष्णु महेश्वरान् || १९ ||

गुल्फाय पो * * प्रंते तु किञ्चिदभ्यन्तरे गुह |
चिन्तयेत् सप्तपाताल नरकांस्तु तल स्थितौ || २० ||

पादाङ्गुष्ठे तु देवेशं कालाधिपतिमीश्वरम् |
स्थापयित्वा विधानेन पुनरभ्यर्चयेत् क्रमात् || २१ ||

संचित्य सहिता न्यध्व मूर्ध्नि आरभ्य मन्त्रवित् |
पादादारभ्य तान् सर्व अंसौ संस्थाप्य शोधयेत् || २२ ||

प्. ९१)

यागं यथोचितं कृत्वा तत्वे योनि मनु क्रमात् |
कल्पयित्वा यथा पूर्वं पशुं संहृत्य योजयेत् || २३ ||

गर्भाधानादितः कृत्वा सर्वकर्माणि पूर्ववत् |
तत्वातु सर्वतत्वेषु तथा संयोजयेच्छिवे || २४ ||

क्षीराज्यदधिसंमिश्राअं सूच्यग्रे संव्यवस्थिताम् |
कृत्वाग्नौ होमयेत् पश्चात् तां तु पुत्तलकां बुधः || २५ ||

अथवा पुनरप्येवं स्थूलसूक्ष्मविभेदतः |
व्योमानिलानलाम्भोर्वीः पञ्चतत्वानि योजयेत् || २६ ||

तेषामन्तर्गतान्यसेत् सर्व तत्वात् षडानन |
कलाभिर्व्यापितास्तांश्च शान्ति शृण्यादिभिः क्रमात् || २७ ||

कलया शृन्यया लौप्तमाकाशं बैन्दवं परम् |
व्याप्त सदाशिवं तत्वं शान्तया वायुरूपया || २८ ||

तस्यायो या पदं व्यक्तं विद्याया तेजरूपया |
अव्यक्ताद्यावदंभोंतं व्याप्त चैव प्रतिष्ठया || २९ ||

स चाह्याभ्यन्तरं पश्चात् ब्रह्माण्डं तु प्रत्तय |
व्यापितं सहरुद्रैश्च ध्मातचाकेरा भयम् || ३० || 

यदेव श्रन्यया व्याप्तं तच्छून्यमिति चोच्यते |
वायव्ययागतो वायुस्तेजस्तेज सद्याप्रतः || ३१ ||

आपो वारुणया प्रोक्तो उर्वी पार्थिवया वृता |
यदन्तरं यथा व्याप्तं तस्य नाम्ना तु तत्स्मृतः || ३२ ||

प्. ९२)

बहिरेवं स्थिता व्याप्ति शरीरे श्रासु तत्वतः |
शोधनान् क्रमं चैषां पशुमाश्रित्य संस्थितः || ३३ ||

संचिन्त्य पूर्ववद्रूपं तथा नाडीर्विचिन्तयेत् |
शक्तित्रयं न्यसेत् तावद्धर्माधर्मौ च षण्मुख || ३४ ||

तन्मात्रैः पञ्चभिर्युक्तं गुणैश्च त्रिभिरावृतः |
मनोबुद्धिरहंकारैरव्यक्तेन हृदि पुद्गलः || ३५ ||

भ्रुवो कर्णान्तरादूर्ध्वं श्रत्येश्रन्ये कलान्यसेत् |
तस्याधो हृदयादूर्ध्वं मनिले शान्तिमेव च || ३६ ||

हृदयाद्राव मेढ्रान्तं विद्यां तेजसि योजयेत् |
मेढ्राधो यावजान्वन्तं प्रतिष्ठा वरुणा न्यसेत् || ३७ ||

तस्याधः पार्थिवं तत्वं यावत् पादतलान्तिकम् |
निवृत्तिं योजयेत् तत्र ध्यात्वा पूर्ववदर्चयेत् || ३८ ||

विद्येश्वरं यं बीजं कलाश्रुत्यां प्रकल्पयेत् |
कवचादि शिवाअंगानि पुनश्शत्याकाः क्रमात् || ३९ ||

उर्वीवार्णबीजाभ्यां तेजसा निलखात्मभिः |
संयुक्तास्ते स्मृतास्तत्वा योमाध्याक्ष्मावसानिकाः || ४० ||

ह्रस्वादौ ये स्त्वरापञ्च नपुंसकविवर्जिताः |
तन्मात्रस्थे तु विज्ञेया गन्धाद्यादेशिकोत्तमैः || ४१ ||

अहंकारश्च संज्ञं तु अम्बुधीनीति संज्ञकम् |
मकारस्तु मनः प्रोक्तः * तमः परिकीर्तितः || ४२ ||

प्. ९३)

रकारं तु रजो विद्धि संसत्वं तु निगद्यते |
यकारं प्रकृतिं स्कन्द परिकल्प्यविशोधयेत् || ४३ ||

पृथिव्यादीनि तत्वानि निवृत्त्यादि विशोधयेत् |
गन्धादि पञ्चसूक्ष्मानि सद्यादिभिरनु क्रमात् || ४४ ||

त्रितत्वेन तु होतव्यमहंकारादिकं क्रमात् |
प्रणवेन विधानज्ञो होमधीत गुणत्रयम् || ४५ ||

तत्वे तत्वे तु तत्वज्ञः पञ्च सूक्ष्माणि शोधयेत् |
गुणत्रयं तथा व्यक्तं मनोबुद्धिमहंकृतः || ४६ ||

एकैकस्याहुतिशत्तं दद्याच्छुद्धेन सर्पिषा |
तिलैर्वाघृतसंमिश्रैस्तण्डुलै राज्य संयुतैः || ४७ ||

श्रीफलैर्बिल्वपत्रैर्वा पुस्पैर्वाऽर्धाञ्जिकैः शुभैः |
होमयेत ततोदिष्टं तैस्तु पूर्णाहुतिं तथा || ४८ ||

पूर्ववत् स्रोत शुद्धिस्तु तत्व संशुद्धिनैव च |
क्रमात् संधाय तत्वानि तया हित्वा शिवं नयेत् || ५१ ||

एवं दीक्षा मृतस्योक्ता जीवतोपि हि षण्मुख |
समयादिभ निर्मुक्ता सुख बन्धाद् विमुच्यते || ५० ||

सृष्टिसंहारन्यायेन पृथगत ध्वनि कल्पना |
दीक्षा संहारतः कार्यारनयोरविसंमता || ५१ ||

विपन्नस्याखिलं कर्मा हन्येकस्मिन् समाप्यते |
आचारोऽयं स्थितं स्कन्द सिध्यर्थम् जीवितस्य तु || ५२ ||

इति सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे मृतकदीक्षाप्रकरणम्  ||

अथ परं प्रवक्ष्यामि समयाचार लंघने |
यथा विशुद्धयते देही विपन्नोप षडानन || १ ||

मृदम्भुना तु संशोद्ध्यास्त्र जप्तेन मन्त्रवित् |
आलिप्यामलकैः पूतैः स्थापयित्वा शिवांभसा || २ ||

भस्मस्नानं विलोमेन कृत्वा तु परियापयेत् |
गन्धपुष्पैरलंकृत्य उदक पाद निवेशयेत् || ३ ||

रक्तगन्धैस्तथा पुष्पैरजैवस्त्रोपवीतकैः |
सं चाद्यवस्त्रसंयुक्तजस्त्रजापिभिरुत्क्षिपेत् || ४ ||

नीत्वा तु शांकरि दीक्षां शुचिस्थाने निधापयेत् |
नि-ऋति प्लवनं तत्र शिवक्षेत्रं प्रकल्पयेत् || ५ ||

चतुर्हस्तायतं निम्न द्विहस्त समविस्तरम् |
अस्त्र जप्तैस्तु तत्कीलैर्विदिक्षु कीलितो बहिः || ६ ||

विलोमं रक्तसूत्रेण कवचाख्येन वेष्टयेत् |
पीतेन रजसावत्रं तस्य मध्ये समालिखेत् || ७ ||

त्र्यश्रमञ्च समायुक्तः शृंगाटकं तथोपरि |
रक्तेन रजसा तं तु सर्वधान्यमयेन वा || ८ ||

पूर्वोक्तेन विधानेन तत्र वह्निं प्रकल्पयेत् |
अस्त्रेण प्रस्तरां दर्भान् प्युत्क्रमेण तु देवताः || ९ ||

पर्युक्षणं तथा कुर्यादर्चिनाभ्युक्षणं तथा |
स्रुचं स्रुवं च होमान्ते शवस्थोपरिविन्यसेत् || १० ||

प्. ९५)

पूर्ववच्छोदयेदाज्यमभिर्वार्य विलोमतः |
तथैवोद्घाटनं कुर्यात् निष्णतिं च षडानन || ११ ||

तर्पयित्वा तथा वह्निं दत्वा पूर्णाहुतिं ततः |
ऐश्वर्यादि विलोमेन मन्त्र सिंहासनं न्यसेत् || १२ ||

सन्ध्यादि मन्त्र विन्यासं दत्वा देहेष्वके गुह |
शिवे शिवासने चैव तथा होमं समाचरेत् || १३ ||

पूजयित्वाय तथा न्यायं गन्धपुष्पैः पवित्रकैः |
अर्घ्यपाद्यादिभिश्चैव यथाशक्त्या विचक्षणैः || १४ ||

ततः संचिन्तयेन्नाडीः दिव्यरूपा मनोरमाः |
ततश्चिति * नेत्तत्र चन्दनागरुदादिभिः || १५ ||

यथावासं भवेत् तस्य कुचवस्त्रोक्तरं गृह |
पुनरभ्युक्ष्य तु प्रेतं मात्र बीजेन षण्मुख || १६ ||

चिति मध्ये नियुंजीत वस्त्रं चं न घृतप्लुतः |
ततः संचिन्तयेन्नाडीं तस्य देहे विचक्षणः || १७ ||

स्वसंज्ञां हृदि संस्थाप्य तं मध्ये पुद्गलं न्यघे |
ततः संधाय तत्वानि पादादारभ्य मन्त्रवित् || १८ ||

हित्वा तु तां तथा भूधः पशुं संयोजयेच्छिवे |
तत्र संदीपयेद् बहिं तमस्ताद प्रदक्षिणः || १९ ||

अस्त्रबीजेन मन्त्रज्ञ आग्नेयीध्यारणं स्मरेत् |
अविच्छिन्नां तथा राम घोयस्त्राभिमन्त्रिताः || २० ||

प्. ९६)

भ्रामयित्वास्त्रबीजेन जलधारां निधापयेत् |
ततोजलं प्रजेद् विद्वान् स्नात्वा दत्वोदकं शुचिः || २१ ||

यागं यथोदितं कृत्वा निवेद्येशं क्षमापयेत् |
एवं विमुच्यते देही समयादि विलंघने || २२ ||

अज्ञानाज्ज्ञानतो वापि कृतौ त्वं तेष्ठि कर्मणि |

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे अन्त्येष्टिप्रकरणम् ||

एवं दीक्षा त्वया ख्याता मृतानामपि शंकर |
तथैवाचार रहितामन्त्येष्टिः पाशशोधिनी || १ ||

नैष्ठिकानां समाख्याहि ब्रह्मचर्यो जितात्मनाः |
ज्ञानचर्यान्वितस्यापि कालाकस्य गतिर्भवेत् || २ ||

ज्ञानाचर्या द्वितौ बौद्धौ बुद्धि तत्वमवाप्नुयात् |
तामसं जिनभक्तानां प्राप्नुवन्ति * * * * || ३ ||

ये भवन्त्य जितात्मानस्तेषां मुक्तिस्तु दीक्षया |
चैवतानि पश्यन्ति मुक्तिस्थानानि षण्मुख || ४ ||

मुक्तिस्थानं भवेदेकं विमलं सर्वतो मुखम् |
अचलं बासकं शान्तं लिङ्गाश्रय विवर्जितः || ५ ||

तस्मिन् नियोजन्मन्त्री शोध्य तत्व क्रमेण तु |
यो चस्मिन्नाश्रितो लिङ्गी तमादौ पूजयेत् ततः || ६ || 

तर्पयित्वा तथा सम्यक् प्रायश्चित्तं विशोधयेत् |
पञ्चरात्रं त्रिरात्रं वा क्षपयित्वा षडानन || ७ ||

पश्चादष्ट सहस्रं तु अस्त्र बीजेन होमयेत् |

प्. ९७)

भूयोप्यष्टसहस्रं तु मूलमन्त्रेण होमयेत् || ८ ||

भूत्वा दीक्षापराकार्या संसार्णव तारिणी |
नैष्ठिको दीक्षितस्त्वेन नित्यमप्यभिचारतः || ९ ||

शिवशास्त्रपरोनित्यं शिवहोमरतः शुचिः |
शिवार्चन शिवध्यायी शिवजापि सदा भवेत् || १० ||

अ * ल कांक्षिण स्कन्द नानुग्रहं करिष्यति |
द्वावेवाश्रमिणौ शैवे गृहस्थ ब्रह्मचारिणौ || ११ ||

लोकानुग्रहकर्तारौ परिव्राट् तापसौ न हि |
एवं कार्याधिकारोयं यावत् संक्रामतो न्यतः || १२ ||

संक्रामिताधिकारस्तु कर्मशन्या समाचरेत् |
गृहस्थ ब्रह्मचारित्वं संज्ञामात्रं तु केवलम् || १३ ||

पारमार्थिकमेतेषां नाश्रमो नाश्रमक्रिया |
यदर्थं कृत कर्माणो नियुक्तौ परमे पदे || १४ ||

तदर्थं नाश्रमः प्रोक्तः शिवशास्त्र समाश्रितः |
पूर्वसन्ध्या जपं होमं यच्च कर्म क्रमागतः || १५ ||

स्थित्यर्थमाचरेत् किञ्चित् सततं मन्त्र तत्परः |
यस्मिन् वर्णो स्थितो दीक्षां प्राप्तो देही शिवात्मिकाम् || १६ ||

तत्रैव संस्थितो नित्यं शिवधर्मं प्रकल्पयेत् |
यदुक्तं शिवशास्त्रेऽस्मिन् न्युक्तं कर्मषडानन || १७ ||

तदवश्यं तु कर्तव्यं तद्विलंख्य विलंघनम् |

प्. ९८)

आज्ञेयं कारणा ज्ञेया नोविकल्प्या कदाचन || १८ ||

सिद्धे यं साधनं नास्ति दूषणं न च विद्यते |
न पुं हि य*(?)र्षकं वाक्यं दैविकं रिषिस्तथा || १९ ||

न देवैः ब्राह्मणो वाक्यं वैष्णवं पद्मजन्मना |
न शैवं विष्णुना वाक्यं बाध्यते तु कदाचन || २० ||

यो भि बाधति मूढात्मा सं नष्टो मूढचेतनः |
उत्तरोत्तर वैशिष्ट्यं सर्वेषां परिकीर्तितम् || २१ ||

वाक्यानां वाक्यवित् प्राज्ञैस्तथा गुह्यं हितैषिभिः |
* * वर्णाश्रमाचार प्रायश्चित्ताश्च लौकिकाः || २२ ||

सम्बन्धादशधर्माश्च प्रसिद्धां ना विचारयेत् |
गर्भाधानादितः कृत्वा यावदुद् बाहमेव वा || २३ ||

तावं तु वैष्टिकं कर्म पश्चाद् वै वेत्यनन्यभात् |
न मुख्य प्रवत्या च स्कन्द लोकं धर्मान् समाचरेत् || २४ ||

न चान्य शास्त्रेद्दिष्टां न चान्यं देवतां स्मरेत् |
विशुद्ध भावना युक्त शिवैक गत मानसः || २५ ||

विशुद्ध माप्नुयात् स्तानमचिन्त्य सर्वग मृव |
शबलं कर्मसन्देह द्यत्कृतं कृतकोद्भवम् || २६ ||

नेह मन्त्रफलं तस्य नैकान्ते सुखदं भवेत् |
यमेवेच्छति संप्राप्त शुद्धकर्म समाश्रयेत् || २७ ||

तत्कर्म परतां नित्यं सुखी त * दवा स्व्यतः |

प्. ९९)

शास्त्रस्यैवा विरोधेन शुद्ध कर्माजितेन्द्रियः || २८ ||

अनेनैव स्वदेहेन सिध्यते नात्र संशयः |
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याश्शूद्राशुद्धस्तु साधकाः || २९ ||

सुवर्णादानु पूर्वेणाचार्याश्च षडानन |
श्रद्धधानान सूयाश्च कर्मज्ञाः कर्म तत्पराः || ३० ||

अनुरक्ताभिषक्ताश्च ते त्वानुग्रहकाः स्मृताः |
कृष्णवर्णमृगो यस्मिन् चरते तु षडानन || ३१ ||

तद्देशं याज्ञिकं विद्यात् यश्च विप्रैरधिष्ठितः |
यत्र विप्रास्सदाचारा यतयश्च तपोधनाः || ३२ ||

संनिदेवास्तथा वेदाः पुण्यदेहां तमादिशेत् |
तद्देश कुलसंभूता आचार्याश्शास्त्रसंमिताः || ३३ ||

शिवशास्त्रं परां नित्यं शिवार्चाग्निपरायणाः |
आपादमस्तकं यावत् भस्मस्नानं द्विजस्य तु || ३४ ||

नाभेरूर्ध्व ह्रपस्योक्तं मारत्नेन तु भस्मना |
वैश्यस्य पट्टिका प्रोक्ता शूद्रस्य तु त्रिपुंड्रकः || ३५ ||

भस्मना ब्रह्म जप्तेन यथास्थानेष्वनुक्रमात् |
ब्राह्मणस्य जटाश्लष्णाः कनकाः परिकीर्तिताः || ३६ ||

स्थूलास्तद्विगुणो ज्ञेया क्षत्रियस्य तु व्यन्तराः |
वैश्यस्यैका शिखा स्थाने तथा शूद्रस्य कीर्तिताः || ३७ ||

ह्रस्व श्लक्ष्णानुसंयुक्तास्संयतस्य जितेन्द्रियः |

प्. १००)

यज्ञोपवीत सूत्रं तु विप्रे पञ्चसरं मृतम् || ३८ ||

त्रिसरं क्षत्रियस्योक्तः वैश्यस्य द्विसरं स्मृतः |
शूद्रस्यैक सरं ज्ञेयं नित्यमव्यभिचारिणः || ३९ ||

अर्चायामग्निकार्ये वा सन्ध्या काले च नान्यथा |

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे लिङ्गोद्धारादिप्रकरणम् ||

अभिषेक विधानं तु संप्रवक्ष्याम्यतः परम् |
हिताय देशिकं द्राणाः यथा शम्भु मुखाच्च्युतः || १ ||

पूर्वोक्ते भूतले शुद्धे गोमयेनोपलेपि ते |
सर्वशोभाभिरम्ये तु सर्व गन्ध विभूषिते || २ ||

सुतिथौ वार नक्षत्रे मुहूर्ते करणान्विते |
शुभग्रहोदये लग्ने शकुने मंगलैर्युते || ३ ||

सत्यव्रत चरं दान्तं त्यागयुक्तं दयान्वितम् |
प्रसन्नवदनं दक्षं गुरुभक्तं दृढव्रतम् || ४ ||

शौचाचारसुसंपन्नं योगयुक्तं जितेन्द्रियम् |
शिवभक्तं सदाशान्तं शिष्यं तन्त्रस्य पारगः || ५ ||

यागम्मुत्वा यथोद्दिष्टं दीक्षा निवृत्य मन्त्रवित् |
ततोभिषेचयेत् तं तु युक्तायुक्त विचारकः || ६ ||

वीणावेणु मृदं गाद्यैः काहलैः पटहादिभिः |
शंखतूर्यनिनादैश्च नृत्तगेय समन्वितैः || ७ ||

सर्वमंगलसंयुक्तमभिषेकं समारभेत् |

प्. १०१)

यागदक्षिणपूर्वेण पश्चिमे वोत्तरेण च || ८ ||

यतोद्वारं नाभि पश्चात् तण्डुलं परिकल्पयेत् |
द्वात्रिंशदांगुल विस्तारमुच्छ्रायं तावदेवभिः || ९ ||

चतरश्रं समं शुद्धं मध्ये कमल भूषितम् |
पूर्ववत् पीठविन्यासं तस्मिन् संस्थाप्य पूजयेत् || १० ||

शुद्धपद्मासितं स्नातं मन्त्रालंकृत विग्रहम् |
ततः कुम्भान्यथा पूर्वं पूर्वादारभ्य कल्पयेत् || ११ ||

शिवकुम्भविधानेन मन्त्रदेवत संयुतम् |
अष्टौ विद्येश्वरान् मन्त्री अष्टभिः संनियोजयेत् || १२ ||

चतुष्वंगान्यथास्थानं पञ्च ब्रह्माणि पञ्चसु |
अस्त्रजप्तं कुरुस्वैकं शिवजप्तं तथा परः || १३ ||

गायत्र्या चमनार्थं तु वन्यां परि कल्पयेत् |
शतमष्टोत्तरं जप्त्वा शिवाख्यमभिमन्त्रयेत् || १४ ||

प्रथमं चास्त्र बीजेन स्नापयित्वा विधानवित् |
विद्येश्वरैस्ततः पश्चादनन्ताद्यैर्यथा क्रमात् || १५ ||

ब्रह्मभिश्चानुपूर्वेण पुनरङ्गान्यनुक्रमात् |
अभिषेकं शिवेनैव पश्चात् कुर्वीत षण्मुखः || ६ ||

ततो गन्धैश्च पुष्पैश्च वस्त्रालंकारपादुकैः |
ब्रह्मसूत्र पवित्राद्यैः र्भूव्य पट्टं निवेदयेत् || १७ ||

पूजयित्वा विधानेन शिववन्तं तु देशिकः |

प्. १०२)

शिव समीपं समाश्रित्याधिकारं समर्पयेत् || १८ ||

गुरुणायोऽधिकारस्तु गमवत्ससमर्पितः |
अद्य प्रभृति योगीन्द्र सोधिकारो मया त्वयि || १९ ||

अनुग्राह्यास्तथा शिष्याश्शास्त्रदृष्टेन कर्मणा |
श्रोतव्यं शिवशास्त्रं च श्रावणीयं तदर्थिनाम् || २० ||

संवत्सरोषिते शिष्ये दीक्षां निर्वर्तयेद्बुधः |
सायके मन्त्र दीक्षां तु यस्मिन् तत्वे भिषिच्यते || २१ ||

इतरेष्वाहुतीं दत्वा शिवहस्तं प्रकल्पयेत् |
समया मृपयेत् पश्चात् ब्रह्माङ्गानि तथैव च || २२ ||

न निंद्या तु कारणं देवं तच्छास्त्रं च शिवोद्भवः |
देशिकं पुत्रकं चैव गुरोर्वाक्यं न लंघयेत् || २३ ||

सुतिकायां न संस्पर्शं छाया चतुरलंघनात् |
यत्नेन वर्णयेत् प्राज्ञो देव जग्धं च सौनिकम् || २४ ||

इत्येता समयास्तन्त्रैः समासात् परिकीर्तिताः |
पालानां तु शिवं यान्ति सन्निरोधं ततो न्यथा || २५ ||

पिण्ड मन्त्रास्थतस्त्राव्यावत्सरात्मा शिवशिवस्तथा |
समयज्ञेष्विदं ज्ञानमथ ऊर्ध्वं न दापयेत् || २६ ||

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः स्त्री शूद्रादि नपुंसकाः |
दीक्षाकाले त्वमीमांस्या ज्ञानदाने विचारयेत् || २७ ||

त्रिचतुःपञ्चभिः विप्र क्षत्रिये नव सप्तभिः |

प्. १०३)

अष्टभिर्दशभिर्वैश्ये शूद्रे विंशत्या दापयेत् || २८ ||

उत्तमं सर्वशास्त्राणां शिवशास्त्रात्मकं गुह |
गुह्याद्गुह्यतरं गुह्यं भवितव्यं प्रयत्नतः || २९ ||

ना शिष्याय प्रदातव्यं नाभक्ताय न नास्तिके |
न गुरु द्वेषिणे चैव कन्यशास्त्ररताय च || ३० ||

यस्य देवे पराभक्तिः नित्यं गुरौ षण्मुख |
नान्यशास्त्रे यथा भक्तिर्ज्ञानं तस्मिन्न स योजयेत् || ३१ ||

न जल्प शिवशास्त्रेण प्रकुर्वीत कदाचन |
न वोरणं कुर्यात् दशद् देजनसं * * * * || ३२ ||

विविक्ते निर्जने रम्ये पूज्यविद्याधिपं गुरुम् |
जितेन्द्रियः शुचिः स्नातः शिवज्ञानं तु श्रावयेत् || ३३ ||

श्रोतव्यं च तथा भूतैस्तच्छक्तैस्ता परायणैः |
आदावन्ते च संयोज्य गुरुं संभाव भावितैः || ३४ ||

पौर्णमास्याममावास्यां चतुर्दश्यष्टमेषु च |
नाध्यापयेच्छिवज्ञानं ग्रहणाय न सन्धिषु || ३५ ||

सविशेष जपं पूजा व्रत होमं समाचरेत् |
दानोपवासनियमात् सर्वेष्वे तेषु षण्मुख || ३६ ||

कृतघ्ना नास्तिकाः क्रूराः निस्सत्याः कलह प्रियाः |
मायाशाठ्य समोपेता भूमंते तन्त्र हारिणः || ३७ ||

पृच्छन्ति मधुरैर्वाक्यै शेषमुत्वाद्य वा पुनः |

प्. १०४)

तेषां न विश्वसेद्धर्मान् यदीच्छेच्छान्तिमात्मनः || ३८ ||

एवं कार्यधिकारो हि यावत् संक्रमितोन्यतः |
सङ्क्रामिताधिकारस्तु कर्मसन्यासमाचरेत् || ३९ ||

साधकस्याभिषेकस्तु एवं वत्स विधीयते |
आचार्य साधकश्चैव द्वावेतौ तुल्यमङ्गलौ || ४० ||

समाप्त विद्यो कर्तव्यो गुरुस्साधक एव च |
सकाम सायको ज्ञेया निष्ठा मे देशिकः स्मृतः || ४१ ||

एक एव क्रियाकारो भावभेद प्रधक्तयोः |
सोल्पं होमं जपध्यानं कुरुते देशिकस्सदा || ४२ ||

कर्मनिष्ठा प्रतिष्ठो हि सततं साधकोत्तमः |

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे अभिषेकप्रकरणम् ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि स्नानं वित्रानुसारतः |
पञ्चभिः कलशैर्वापि पूर्वोक्त विधिकल्पितैः || १ ||

अष्टो विद्येश्वरान् मन्त्री एकस्मिन् विनियोजयेत् |
द्वितीये पञ्च ब्रह्माणि तृतीयंग चतुष्टयम् || २ ||

अस्तु युक्तं चतुर्थं तु शिवकुम्भञ्च च पञ्चकम् |
अभिमन्त्र्य यथा न्यासं पूर्ववत् स्नानमाचरेत् || ३ ||

चतुर्भिर्वायथाकुम्भैरभिषेकं समाचरेत् |
विद्येश्वराद्यया पूर्वं ब्रह्माङ्गानि च मन्त्रवित् || ४ ||

एकस्मिन् कलशे योज्यमस्त्रयुक्तं तृतीयकः | 

प्. १०५)

चतुर्थं शिवकुम्भं तु अभिषिञ्चेत पूर्ववत् || ५ ||

अथवा द्वौ पुनः कुम्भौ अभिषेकाय कल्पयेत् |
एकस्मिन् सर्वमन्त्रांश्च शिवकुम्भं तृतीयकः || ६ ||

ब्रह्मपत्रपुटैर्वापि शंक शुक्त्याथवा पुनः |
अभिषेकं प्रकुर्वीत ततोऽनुज्ञापयेत् पुनः || ७ ||

पुष्पैर्वा मनसा वापि वाचा वापि प्रशस्यथा |
अननुज्ञातमन्त्रस्तु न कुर्यान्मात्रिकां विधिम् || ८ ||

स्तुवं स्रुचाक्षसूत्रञ्च संग्रहेत् तत् ततः क्रमात् |
त्रिकालमर्चनं जपं होमं समाचरेत् || ९ ||

इति सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे संक्षिप्ताभिषेकप्रकरणम् ||

स्रुवस्यावक्षसूत्रस्य विधानं शृणु तत्वतः |
जपस्य सिद्धि द्रव्याणि प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः || १ ||

स्रुवं हस्त प्रमाणं तु आधारोङ्गुष्ठ पर्वतः |
बाहु मात्रं स्रुचं ज्ञेया पुष्करं संनि सन्निभः || २ ||

पालाशाश्वत्थ बिल्वं तु वैकंकतं तु वा पुनः |
क्षालयित्वास्त्रबीजेन धारणाभिर्विशोधयेत् || ३ ||

ततश्च पञ्चगव्येन पुनर्गन्धोदकेन तु |
त्रितत्वं शक्तिबीजं तु योजयेदुभयोरपि || ४ ||

गन्धपुष्पैरलंकृत्य धूपं दद्याद् विधानवित् |
सप्तरात्रं स्थितिं कृत्वा पश्चाद्धोमो नियोजयेत् || ५ ||

प्. १०६)

पुत्रदीप फलं वृक्षो मधो गत्वा विशोधयेत् |
खसस्यं गोमयं ग्राह्यं पुनस्तत्रो विलेपयेत् || ६ ||

सिक्त्वातु पूर्ववन्मन्त्री अस्त्रगन्ध शिवांबुना |
शिवी कृत्वा तु तं वृक्षं शिववत् प्रति पूजयेत् || ७ ||

पुरस्तादग्निकार्यं तु शास्त्र दृष्टेन कर्मणा |
कृत्वा भूत बलिं दत्वा पश्चादक्षाणि संहरेत् || ८ ||

मध्ये शाखा समुद्भुतैर्मन्त्रमावर्तयेच्छिवः |
पूर्वशाखोद्भवस्कन्द जपे तत्पुरुषं बिलम् || ९ ||

अघोरवामदेवौ वा सद्योजाताङ्गमेव वा |
ये यथावस्थिता मन्त्रास्तैस्तुतान् परिकल्पयेत् || १० ||

वायव्यानल माहेन्दु वरुणावाथ मिश्रकाः |
तेभिस्वस्त्रोतजैरक्षै सर्वे सिध्यन्त्य संशयः || ११ ||

कंन्याकर्तितु सूत्रेण त्रिगुणं त्रिगुणे न तु |
अक्षमाला प्रकुर्वीत शुद्धे नास्त्रोदकेन तु || १२ ||

शतमष्टोत्तरं वापि चतुःपञ्चाशदेव वा |
सप्तविंशति वा मन्त्री अक्षमाला शुभास्मृता || १३ ||

शक्तिन्यासं पुराकृत्वा तस्मिन् सूत्रे निधापयेत् |
वेधयेदस्त्रबीजेन प्रोतयेद्धृदयेन तु || १४ ||

अन्योन्य संस्थितं कृत्वा मुखं तेषां सुसंहृतान् |
निरुजांति प्रणान् शुद्धान् न भिन्नामल वर्जितान् || १५ ||

प्. १०७)

ततः शिवाम्भसा क्षाल्यं पुनर्गन्धैर्विभूषयेत् |
स्वस्त्रोते विन्यसेच्छक्तिं वीरपत्रस्तथोपरि || १६ ||

मूयूरचन्द्रकैश्छाद्य पश्चादक्षाणि योजयेत् |
वीरपत्रस्य तथा चैव पश्चादालभनं कुरु || १७ ||

स्वमन्त्रं पूजयेत् तत्र गन्धपुष्पैरनुक्रमात् |
शिवीभूतं तु तत्सूत्रं संपुटित्वा दिने दिने || १८ ||

ततस्समुद्गके मन्त्री मांत्रालब्धे निधापयेत् |
सौवर्णे राजते चैव ताम्रसिद्धोर्थकेपि वा || १९ ||

ग्रहणं मोक्षणं चैव स्थापनं च विधानवित् |
हृदये तु कर्तव्यमर्चनं च विलेपनम् || २० ||

अतः संक्षेपतो वक्ष्ये भूयोक्षस्य विधिं परम् |
आहृत्य निपुणानक्षान् अस्त्रजप्तेन भस्मना || २१ ||

संशोध्यवारि युक्तेन धारणा निपुणः क्रमात् |
ततस्तु पञ्चगव्येन पुनर्गन्धोदकेन तु || २२ ||

ततः शिवाम्भसा क्षाल्य पुनर्गन्धैर्विभूषयेत् |
यागं कृत्वा यथोद्दिष्टं पूर्वोक्त मेखलं यथा || २३ ||

ततस्तु प्राणसंघातमाकृष्य हृदि मण्डले |
त्रितत्वे मध्यगो भूत्वा जपं कुर्यात् समाहितः || २४ ||

त्रितत्व मध्यगो भूत्वा जपं कुर्यात् समाहितः |
त्रिभिस्तु चुलकैर्नित्यं यावत् संख्या प्रपूर्यते || २५ ||

प्. १०८)

तावतत् गन्धतोयेन शिवस्य जपमर्पयेत् |
जपं कृत्वोदिसंकृत्वा पुनरीशं प्रसाधयेत् || २६ ||

तमाकृष्य तथैवैह व्रतमन्त्रैः समाचरेत् || २७ ||

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे जपादिप्रकरणम् ||
अतः परं प्रवक्ष्यामि व्रतानां व्रतमुत्तमम् |
शिवव्रतमितिख्यातं सर्वदा सुरपूजितम् || १ ||

विशुद्धं पाण्डरं जन्म शुक्लवासोनुलेपनम् |
शुक्लयज्ञोपवीती च जटामकुट मण्डितः || १२ ||

सर्वाभरणसंपन्न शुक्लमाला विभूषितैः |
चरुभूत् ब्रह्मचर्यस्य शिवाग्नि गुरुपूजितः || १३ ||

मन्त्रमूर्ति शिवस्यैव यथापूर्व प्रकीर्तितम् |
तथा वै साधकैंद्राणा व्रतज्ञेयं तथात्मकम् || १४ ||

शुक्लकौपीन वासं वा उष्णीषाक्षक मण्डलुम् |
शिवालये वसन्नित्यं भिक्षाभक्षो जितेन्द्रियः || १५ ||

शिवध्यानरतो मौनी शिवाग्नि गुरुपूजकः |
संवत्सरे व्यतिक्रान्ते शिवतुल्यो भवेदिति || १६ ||

इति सर्वज्ञानोत्तरे क्रियापादे शिवव्रतप्रकरणम् ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि लक्ष्मणं तु शिवालये |
स्थापनं चैव लिंगस्य यस्मिन् सर्व प्रतिष्ठितः || १ ||

ब्रह्माद्या देवतास्सर्वे लिङ्गमाश्रित्य संस्थिताः |

प्. १०९)

तस्माद् वै स्थापयेल्लिङ्गं शास्त्रदृष्टेन कर्मणा || २ ||

त्रिण्यां विद्याव्रतो योगी गुरुदेवाग्नि पूजकः |
आचार्यस्तत्व विद्धीमान् विशिष्टकुलजः शुचिः || ३ ||

सर्वलक्षणहीनोपि शिवशास्त्रार्थ विद्गुह |
स्थापकस्स परप्रोक्त शिवविच्छास्त्र संमतः || ४ ||

सर्वलक्षणसंपन्न संम्यत् शास्त्रं न विन्दति |
न योगी न व्रतस्नातो ना चावाचार्य उच्यते || ५ ||

न शठो नास्तिकः क्रूर पिशुनो न च मत्सरी |
कुषीकु * सखीं व्यङ्गं क्षयरोगी जलोदरी || ६ ||

काणः केकरपिङ्गाक्षः कपालकुतशेखरः |
सर्वदोषाश्रयं वत्स तार्किकं तु विवर्जयेत् || ७ ||

भोजका देवजग्धाश्च देवव्रतधरांश्च ये |
विनाग्नि नैष्ठिकाश्चैव स्थापनेषु विवर्जयेत् || ८ ||

स्थान शुद्धात्मशुद्धी च द्रव्यशुद्धिं तथैव च |
मन्त्रस्य लिङ्गशुद्धिं च विदित्वा गमकृत् || ९ ||

शिवा भवास्त्रतोयेन स्थानमभ्युक्षयेत् ततः |
माहेन्द्र वारुणं वापि पुनः क्षेत्रं प्रकल्पयेत् || १० ||

दिशां बन्धं ततः कुर्यात् यथापूर्वमुदाहृतम् |
स्थान शुद्धिर्भवेदेवं देहशुद्धिः प्रचोदिता || ११ ||

मन्त्रशुद्धिर्मनोंथथे मन्त्री मन्त्र विचक्षणः |

प्. २१०)

मलाध्यैश्वर्य ज्ञालानि मन्त्राणां कीर्तितानि तु || १२ ||

तेषां प्रबोधिनी शक्ति शिवाज्ञानं न मन्त्रता |
मन्त्रशुद्धिर्भवेदेवं समासात् परिकीर्तितः || १३ ||

द्रव्यशुद्धिस्तु द्रव्याणां प्रोक्षितानां शिवाम्भसा |
लिङ्गशुद्धिं पुनर्वक्ष्या विभातां चार्चनस्य च || १४ ||

लक्षणं चैव लिङ्गस्य येन सान्निध्यतां व्रजेत् |
लिङ्गाद्धस्तशतं क्षेत्रमाचार्ये स्थापितस्य तु || १५ ||

स्वायंभूते सहस्रं स्याद्रिष्ठिभिस्तु सदर्थकम् |
भूमि संशोधनं कृत्वा क्षेत्रस्य जननं कुरु || १६ || 

जनिते तु शिवक्षेत्रे पश्चाद् वै भूपरिग्रहः |
शिलान्यासं ततः पश्चात् सूत्रयित्वा विधानवित् || १७ ||

हेमरत्नादिभिर्बीजैर्भूषयित्वा निधापयेत् |
पुण्याह जय शब्दैश्च शंखवाद्यकनिस्वनैः || १८ ||

बाहुर्मंगल निर्घोषैः पूज्य विष्णुविनायकान् |
दिशाबलिं ततो दद्यात् पूजयित्वा दिगीश्वरान् || १९ ||

आचार्यः शिल्पिभिः सार्धं लिंगं कुर्यात् सलक्षणम् |
स्थपतिश्च यथोद्दिष्टं प्रासादं शास्त्रसम्मतम् || २० ||

प्रासादाद्वा भवेल्लिङ्गं लिङ्गात् प्रासाद एव वा |
यदेव सूत्रितं पूर्वं तेन सूत्रेण चोदितम् || २१ ||

अस्त्रयागं पुनः कृत्वा अस्त्रैरस्त्रं नियोजयेत् |
स्नापयित्वास्त्रतोयेन गन्ध पुष्पैर्नियोजयेत् || २२ ||

प्. १११)

धूपं दत्वा विधानेन रात्रिमेकां निधापयेत् |
वस्त्रशययां समारूढं कुठारं टङ्कमुद्गरम् || २३ ||

घृतेन मधुनाभ्यज्य मुखा तेषां पुनः क्रमात् |
अस्त्रं तु जपतो ध्याने प्रवेशे हृदयं जपेत् || २४ ||

संप्राप्योदित शैलं तु तत्र यागं पुनः क्रमात् |
कृत्वा भूतबलिं दत्वा हृदयं परिवर्तयेत् || २५ ||

तस्य पादांश्शिलां गृह्य विवर्तां सौम्यदर्शनम् |
विवर्णामनवद्यांस्तु विशुद्धां सुनिदर्शनाम् || २६ ||

अस्त्राभिमन्त्रितं कृत्वा सद्येना लभनं कुरु |
ते नैवाभ्यर्चनं भूयस्तत्र कर्म समाचरेत् || २७ ||

अथो भागे कुर्वीत * * * * * तात्मकः |
पूर्वमूत्तरमीशानं मस्तकं परिकल्पयेत् || २८ ||

वृक्षस्य पूर्वतं पूर्वं प्रासादे पूर्वते मुखे |
यतो वापि भवेद्वारं तत्रवंत्रं तु कल्पयेत् || २९ ||

स्वस्थानस्यंतु पूर्वेण प्रासादं पश्चिमामुखम् |
दक्षिणेन तथा कुर्यात् पश्चिमे पूर्वतो मुखम् || ३० ||

उत्तरेण तथा भूय पूर्वं पश्चिमे * व वा |
द्वारं तु मध्यतः स्थाप्य भूमिभागवशाद् भवेत् || ३१ ||

नोत्तराभिमुखां देवां न कुर्याद् दक्षिण मुखात् |
विदिशासु च वक्त्राणि न कुर्यात् तु कदाचन || ३२ ||

प्. ११२)

अन्यथा स्थाप्यमानानां दैवानां शिखि संभव |
दुर्भिक्षं विग्रहो राजा वुपसर्गो भयानि च || ३३ ||

उच्छ्रायां देन कुर्वीत विस्तारं गुणबहिः |
चतुरश्रयावर्तुलां वा प्रदंगो पुरान्वितम् || ३४ ||

प्राकाराभ्यन्तरेष्टौ तु पार्श्वे विन्यस्य मन्त्ररा * |
प्रासादानि मुखान् कुर्यान् न गर्भतैस्तु वेधयेत् || ३५ |

इन्द्र पावक धर्मेश निऋ-ऋति वरुणा तिलात् |
कुबेरं च तथैशानं स्थापयेत् तेषु देवता || ३६ ||

द्वारे देशे बहिः स्थाप्यौ दुर्गाविघ्नविनायकौ |
स्थाप्यौनन्दिमहाकालौ शिवस्य पुरतस्तथा || ३७ ||

शिवलिंगं ततो मध्ये ज्येष्ठमध्यमकन्यसम् |
संपूर्णोदर पार्श्वं तु पृष्ठमुन्नतमस्तकम् || ३८ ||

अवक्रापश्रयं हीना श्रमवक्र * * स्थितम् |
पद्मार्थचंद्र चक्राक श्रीवत्स स्वस्तिकाङ्कितम् || ३९ ||

एकहस्तद्विहस्तं वा त्रिहस्तं वापि कन्यसः |
चतुर्हस्तं पञ्चहस्तं षड् हस्तं मध्यम * * || ४० ||

सप्ताष्ट नवहस्तं वा उत्तमं परिकीर्तितम् |
श्वेतरक्तं तथा पीतं कृष्ण विप्रादितः क्रमात् || ४१ ||

गुरु स्निग्धं सुगन्धं च सुस्वरं तेजसान्वितः |
व्यामिश्रमपि त गृह्यं चतुर्णाममविशोभतः || ४२ ||

प्. ११३)

सर्वशल्य विनिर्मुक्तं सर्वतोष विवर्जितम् |
सर्वलक्षणसंयुक्तं शिवलिङ्गनिधापयेत् || ४३ ||

अंगुल्य द्वंगुलं वापि कुर्यात् तु चतुरंगुलम् |
अष्टाङ्गुल वितस्तिं वा मणिरत्न मयं शुभः || ४४ ||

सततां रत्न लिङ्गानां प्रासादो न विधीयते |
प्रासादे वा गृहे रम्ये यथेष्ठं संप्रपूजयेत् || ४५ ||

यदात्मकं बलेर्लिङ्गं वेदीकार्या तदात्यका |
लिङ्गवेद्यासमुज्ञेयं वेदिलिङ्ग समास्मृतः || ४६ ||

सौवर्णराजता वापि ताम्रावा विमला भवेत् |
अभावे रत्नवेदीनां रत्नलिङ्गेषु कीर्तिता || ४७ ||

वेद्याः पूर्वापरं ज्ञात्वा तथावोत्तर लक्षणं |
मध्ये प्रवेशयेद्यल्लिङ्गं द्वौ भागौ बाह्यतः स्मृतौ || ४८ ||

भागद्वयं भवेद् दृश्यं तृतीयं संप्रवेशयेत् |
विहितं रत्नलिंगानां सुषिरे होम भे * ते || ४९ ||

तेषा. हि लक्षण मध्ये उत्तरे प्रयत्नतः |
भागत्रयं समं कृत्वा तत ऊर्द्ध्वं परित्यजेत् || ५० ||

तत्र सर्वत्र समं श्रेष्ठ सुप्तक्तोन्नत मस्तकम् |
सर्वदोषविनिर्मुक्तं सर्वलक्षणसंयुतम् || ५१ ||

चतुरश्रमथो भागमष्टाश्रं मध्यत स्थितम् |
वृत्तं चैव तमूर्ध्वं तु प्रकूर्वीत षडानन || ५२ ||

प्. ११४)

सुविशुद्धस्य लिङ्गस्य कुक्कुटाण्डमयस्य च |
यव मध्यं ततः कुर्याच्चतुरश्रमतः पुनः || ५३ ||

परिपूर्णातरं मध्ये अत ऊर्ध्वकृतं भवेत् |
अष्टाश्रं वा प्रकूर्वीत सुप्तताराकार मध्यकम् || ५४ ||

समाश्रं निव्रणं शुद्धं तेजस्कं चारुदर्शनः |
मृदंग कामतं जेयं मृदंगाकार * स्तिकः || ५५ ||

स्थापितं च वने वापि स्थितं वा विषमं यदि |
मणिरत्नमयं लिङ्गं पुनः संस्थाप्य पूजयेत् || ५६ ||

ऊत्तरप्लवनां वेदिं दर्पणोदर सन्निभः |
मेखलां द्वादशांगेन प्रणालं चार्ध भागिकः || ५७ ||

प्रमाण लक्षणं चैव मणिरत्नमयेषु च |
स्थापनं चार्चनं प्रोक्तमितरेण विधिं शृणु || ५८ ||

अथ गर्भग्रं पुरस्कन्द लिङ्गस्य त्रिगुणं कुरु |
मध्यमांसे शस्य सद्वेदीं भक्तिर्वेदी समास्मृताः || ५९ ||

तत् प्रमाणं भवेद्वारं विस्तरेण विधानवित् |
उच्छ्राय द्विगुणं कुर्या सुसमीकन्यसस्य तु || ६० ||

षष्ठं भागमथस्त्यज्य द्वारमध्यमकं न्यसेत् |
कल्पयीत यथोद्दिष्टं मध्यमस्थाधुना शृणु || ६१ ||

द्व त्रि भागे तु संत्यज्याधो भागस्य षण्मुख |
ऊर्ध्वभागे प्रकुर्वीत द्वारं वै मध्य संमितु || ६२ ||

प्. ११५)

भागमेकं परित्यज्य द्वयोर्भागः प्रकल्पयेत् |
तद्भागं पूरयेद्भूमौ शेषं लिङ्ग क्रमेण तु || ६३ ||

अधो वेदिं स्थिरां कृत्वा निर्वाणां सुसमन्विता |
सुश्लिष्टामिष्टकैश्च्छाद्यं यावत् क्षेत्र समा * *|| ६४ ||

ततसूत्तर वेद्यां च पीठस्य रचनां कुरु |
विधिना शास्त्रदृष्टेन सर्वकर्माणि चैवभि || ६५ ||

लिंगाद्वे तथा गर्भो भक्तिश्चैव षडानन |
प्रासादं च तथा तत्तलिङ्गमानेन कारयेत् || ६६ ||

तल्लिंगं मंजरीययास्त्रि * * * * * * * * |
शुकनासा महासेन शिखरं चैव लैंगितम् || ६७ ||

तल्लैंगिकं पुनः सूत्रं गर्भादुभयतो न्यसेत् |
दिगश्रमुश्रयार्धेन शुकनासस्य मण्डपम् || ६८ ||

गर्भस्यो भयतो लिङ्गमेकैकं संप्रवेशयेत् |
द्वौलिङ्गादग्रतः कुर्याच्छुकनासस्य षण्मुख || ६९ ||

वलभिच्छांदकं वापि गजसिंहाकृतिं तथा |
हंसकृत्यातिं वापि शुकनासं समं कुरु || ७० ||

द्वौ लिंगावर्धलिंगञ्च गर्भं वै मध्यमस्य तु |
द्वौ लिङ्गावुत्तमस्योक्तौ त्रीणिलिङ्गानिकं न्यसेत् || ७१ ||

अथवा सर्वलिंगानां यो भागो द्वारकर्मणि |
गृहीत्वा तेन भागेन प्रासादं परिवर्तयेत् || ७२ ||

प्. ११६)

सूत्रेण सुमितं कृत्वा लिङ्गं भागत्रयं कुरु |
चतुरश्रमधोभागमष्ठ भूमध्यम स्थितः || ७३ ||

वृद्धतृतीयकं भागं किञ्चिदुन्नतमस्तकम् |
अत ऊर्ध्वं मध्यमञ्च समभागं प्रशस्यते || ७४ ||

पीठलिङ्गसमाप्रोक्तं पूजाभागद्वयेन वा |
अन्यथा रुचिता लिंगात् गर्भान्तं नवधा कुरु || ७५ ||

मध्यपीठं पदान्यष्टौ स्वांशमात्रादि * * * |
सर्वेषामेव भागानां परिणाहस्तु कीर्तितः || ७६ ||

ब्रह्माद्यस्तु त्रयोभागं वृत्तं षोडशसंयुतम् |
एवं कुंडितं क्षेत्रं परिणाहस्तु कीर्तितः || ७७ ||

मस्तकं यस्य लिंगस्य येनांशेन तु वृत्तयेत् |
तत्र भागं पुनस्तस्या यामे परिकल्पयेत् || ७८ ||

ब्रह्मवेद्यां न्यसेद् भाग द्वितीये पीठिका स्थिताः |
अर्चा भागं तृतीयान्तु कर्तव्यं लक्षणान्वितम् || ७९ ||

ऊर्ध्वं तृतीयके भागं त्यज्य लक्षण मुद्धरेत् |
सूत्रयित्वा सुवर्णेन तल्लिङ्गाकृति मुत् जिरेत् || ८० ||

अष्टाश्राम्मध्यतश्चोर्ध्वं बाहुभिः समलंकृतम् |
उत्कीर्य मधुनाज्येन पश्चातमुपलेपयेत् || ८१ ||

द्विस्त्रे कान्तरिते सूत्रे तस्य मध्ये पुनर्नयेत् |
मध्यमांगुलिमानेन तश्शुभं लक्षणं स्मृतः || ८२ ||

अथ लक्षण यथालिङ्गं हीण लक्षणमेव वा |
अति दीर्घ कृशं ह्रस्वं नाथश्रयं त्यत्र देवताः || ८३ ||

प्. ११७)

तस्मात् सर्व प्रयत्नेन प्रोचरे लक्षणं शुभम् |
श्लक्ष्णं मेव संचिन्नं सुप्रमाणं सुदर्शनः || ८४ ||

सर्वदोषविनिर्मुक्ताः वेदिं कुर्यात् स लक्षणः |
यथालिंगं तथा चैषा स्थापनीया प्रयत्नतः || ८५ ||

दीर्घमायुः क्षयात् कुर्याद् वेद्यां ह्रस्वं तथा धनः |
तस्माद्ध्रस्व तरं लिङ्गं नाति दीर्घञ्च कारयेत् || ८६ ||

मद्धया हारेण * * संयतेन जितात्मना |
आचार्येण च शान्तेन सततं मन्त्रजापिना || ८७ ||

लिङ्गं वेदी वृषश्चैव निष्पन्नादी यदा हवेत् |
गो युक्तारथमारूढमानयीत तदा शुचिः || ८८ ||

गन्धपुष्पैरलंकृत्य धूपं दत्वा विधानवित् |
पुरःप्रदक्षिणी कृत्य नानाघोषैः प्रवेशयेत् || ८९ ||

नीत्वा चायतनं दिव्यं ईशानीं दिशमाश्रितः |
मृदुशययासनं रूढमेकरात्रं निधापयेत् || ९० ||

तत्रादि व्यासनं कुर्यादाचार्यः सुसमाहितः |
होमं कृत्वा विधानोक्तं जपेद् ब्रह्मादि संहिताः || ९१ ||

ततो मूर्ति धारानष्टौ सकलीकृत विग्रहान् |
जपध्यानरतां छान्तान् अर्धरात्रे प्रवेशयेत् || ९२ ||

उत्तिष्ठंत्तेति विपेन्द्र कलशान्वारि पूरितान् |
मन्त्र द्रव्य समायुक्तान् संपादयथ मे परान् || ९३ ||

प्. ११८)

ततो लिंगं समुत्थाप्यास्त्र जप्तेन वारिणा |
स्नापयेद् वस्त्र पूतेन शीतेनाष्टोत्तरेण वा || ९४ ||

धारणाभिश्च संशोध्य लिंगं वेदिं तथा वृषम् |
संस्नाप्य वारुणैर्मन्त्रैर्भूषयित्वा प्रवेशयेत् || ९५ ||

चतुरश्रराशिलां कृत्वा त्रयंगुलाधार मेखलाः |
चतुरश्रेण लिङ्गस्य समसूत्रेण सूत्रिताम् || ९६ ||

सुदृढां निस्तृणां शुद्धां द्वादशांकुलमुच्छ्रिताम् |
सहोमा निहितां श्लिष्टां सुस्थिरां समसूत्रिताम् || ९७ ||

संप्रोक्ष्या यतनं मन्त्री मन्त्र पूतेन वारिणा |
ब्रह्ममध्ये शिलां न्यस्य विधानोक्तं ततः कुरु || ९८ ||

सौवर्णां तादृशीं कृत्वा कुर्मं पृष्ठे निधापयेत् |
या तव सर्व बीजानि रत्नानि च पुनः क्रमात् || ९९ ||

ततः शिलां प्रतिष्ठाप्य तस्या मध्ये यथा विधि |
तत्र शक्तिं न्यसेद् विद्वान् अंकुरांकुरसन्निभाम् || १०० ||

हरितालं तु पूर्वेणाग्नेययां तु मनःशिलाम् |
यान्याधामं जनं दद्यान्नैर्-ऋत्यं हेममाक्षिकम् || १०१ ||

विमलकं तु वारुण्यां वायव्यां परतं न्यसेत् |
कासीसमुत्तरे दद्यादीशान्यां रोचनां न्यसेत् || १०२ ||

गैरिकावा विधातव्या ब्रह्मस्थाने विचक्षणैः |
पवित्रा सर्वमङ्गल्या ज्ञेयाः पुष्ठिकराः स्मृताः || १०३ ||

प्. ११९)

व्रीहींश्च गर्भ षष्ठिंश्चैन्द्रा दिशि नियोजयेत् |
माषांश्चैव कुलुत्थांश्चाग्नेययां दिशि योजयेत् || १०४ ||

मुद्गांश्च चणकांश्चैव याम्यायां तु नियोजयेत् |
तिलान् कृष्णातलांश्चैव नैर्-ऋत्यां दिशि योजयेत् || १०५ ||

गोधूमांश्च यवांश्चैव वारुण्यां दिशि योजयेत् |
प्रियंगवश्च श्यामाकान् सौम्यायां दिशि योजयेत् || १०६ ||

ऐशान्यां सर्वधान्यानि दद्यात् पुष्टिकराणि तु |
धातवः सर्वबीजानि ब्रह्मस्थाने नियोजयेत् || १०७ ||

भूयोपि पूर्वतो व्रीहि निष्पावं दक्षिनेन तु |
पश्चिमेन यवान् दद्यात् उत्तरेण प्रियंगवः || १०८ ||

बीजगाढं न कुर्वीत मंगलार्थं नियोजयेत् |
विपरीतानि बीजानि यदालिङ्गस्य पादयेत् || १०९ ||

ततो दोषा निवर्तन्ते व्याधयश्च भयानि च |
ऐन्द्रां तु पादयेद् वज्रं सूर्यकान्तं तु व * तः || ११० ||

इन्द्रनीलं तु याम्यायां वैडूर्यान्नैर्-ऋते दिशि |
शंखश्चैव तु वारुण्यां वायव्यां पुष्परागकम् || १११ ||

मरतकं तु कौवेर्यांमैन्यो मौक्तिकं न्यसेत् |
ब्रह्मस्थाने ब्रह्ममणी वासुकेरमृतं मणिम् || ११२ ||

लोताक्षोयत साध्यानां विश्वेभ्यः पुलको मणिः |
सौम्ये शानयोर्मध्ये चन्द्रकन्तु प्रदापयेत् || ११३ ||

प्. १२०)

अलाभात् सर्व धातूनां हरितालं तु दापयेत् |
अलाभात् सर्वबीजानां धवबीजं प्रदापयेत् || ११४ ||

अलाभात्सर्व रत्नानां वज्रमेकं तु दापयेत् |
अलाभात् सर्व लोहानां स्वर्णमेकं तु दापयेत् || ११५ ||

यथास्थानेषु तैर्वतैर्विधि प्राप्नोति दुष्कलम् |
किञ्चिच्च पुष्पधूपाणि यवभूते नियोजयेत् || ११६ ||

धूपं दत्वा पुनश्चैव पश्चाल्लिंगन्तु स्थापयेत् |
मध्यावलंबनं कृत्वा तेन सूत्रेण तत्ववित् || ११७ ||

निश्शब्द नियतं शान्तं स्थितलिङ्गं स चालयेत् |
नमः सर्वात्मकायेति लिखाधः वायसेन तु || ११८ ||

पीतवर्णामतो भागे चतुरश्रे पितामहम् |
अतसी पुष्प संकाशं मध्ये तु पुरुषोत्तमम् || ११९ ||

वृत्तभागे न्यसेद्रुद्रं शुद्धकुन्देन्दु समप्रभम् |
तत्रैव देवतास्सर्वा अर्चा भाग समाश्रिताः || १२० ||

यदाद्यमैश्वरं तेजः सर्वदेवमयं च तत् |
पिण्ड भूतं च तत्वानां ततोज्ञो लिङ्गमुच्यते || १२१ ||

इमां भूतं विजानीयात् शुद्ध काञ्चन समप्रभम् |
गणमातांबिकां पुण्या धात्री योगीश्वरी पुरा || १२२ ||

धर्मादि चरणं न्यस्य ततः पीठं नियोजयेत् |
प्रणवेन विधानज्ञो अर्चान्यत् पूर्व चोदितम् || १२३ ||

प्. १२१)

प्रणवं सर्वदेवत्यं विज्ञेयं परमात्यतः |
सञ्चिन्त्य देवता रूपं यद्विकल्पत्ति तद्भवेत् || १२४ ||

ऐन्द्र वारुण कौबेर्येरास्वन्यस्यां दिशि षण्मुख |
स्थापितच्च पते लिङ्गं तच्छान्तिं तत्र कारयेत् || १२५ ||

सा एव देवता याज्ञ्य पञ्चाङ्गकृत लक्षणाः |
होमं कुर्यात् तु तत्रैव दद्याद् गो मिथुनं ततः || १२६ ||

ततस्तु देवदेवेशं शिवं परमकारणम् |
पूर्वोक्तेन विधानेन लिङ्गेग्नौ संप्रपूजयेत् || १२७ ||

पूजां गृह्णानि लिङ्गस्थो वह्निस्थो वा परा हुतिम् |
आचार्य मूर्तिमास्थाय शिवो ज्ञानं प्रयच्छति || १२८ ||

आचार्यस्यापि मन्त्रस्य शिवज्ञान शिवस्य च |
नानात्वं नैव कुर्वीति विद्याविद्येश्वरादयः || १२९ ||

शिवज्ञान समायुक्त आचार्यो मन्त्र विग्रही |
सर्वमूर्ति धरो नित्यं शिवमन्त्रं प्रपूजयेत् || १३० ||

अस्त्रं चैव तु पीठस्यात् लोकेशासन्मूलमाश्रितान् |
गणेशान् लिङ्गमध्यस्यात् पूजयीत यथा क्रमम् || १३१ ||

विद्येश्वरान्तदूर्ध्वन्तु चक्रवत्परिसंस्थितान् |
ऊर्ध्वाधश्शक्ति संलीनात् पूजयित्वा विधानवित् || १३२ ||

शक्तिस्थं ब्रह्मभिर्युक्तं शिवाङ्गैः परिपारितम् |
शिवं विश्वेश्वरं देवं लिङ्गमूर्ध्वं निपूजयेत् || १३३ ||

लिंगं प्रक्षाल्य शास्त्रेण शिवास्त्रं यत्प्रकीर्तितम् |

प्. १२२)

रुद्ररुपध विघ्ना तेन प्रोत्सारितास्तुते || १३४ ||

पीठं प्रक्षाल्य पश्चात् तु वर्धन्यादुदकेन तु |
पाशुपतेन चास्त्रेण उषारूपधराहताः || १३५ ||

एवं प्रोत्सारणं कृत्वा विघ्नानां विविधं बुधः |
ततोर्ध्वानं प्रकुर्वीत शिवस्य परमात्मनः || १३६ ||

अर्चयित्वा विधानेन यथा पूजां विसर्जयेत् |
अभ्यर्च्य पञ्चभिर्ब्रह्मैश्चण्डेशाय निवेदयेत् || १३७ ||

धुनि चण्डेश्वरायेति हुं फट् स्वाहेत्यनुक्रमात् |
करेण दक्षिणे नैव निर्माल्यं सततं बुधः || १३८ ||

वां महास्तेन मन्त्रज्ञ स्रुजं गृह्य विचक्षणः |
नश्रन्य मस्तकं लिङ्गं कृत्वा तिष्ठेत् साधकः || १३९ ||

न चास्य भ्रूम यद्धस्तादुपरिष्ठान् कदाचन |
तर्जन्या तर्जयेद् विघ्नान् सान्निध्यं लिङ्गमुद्रया || १४० ||

निरोधे निष्ठुरा कुर्यात् स्नानकाले विचक्षणः |
संप्रक्षाल्य करौ मन्त्री स्पृष्ट्वा लिंगं पुनः पुनः || १४१ ||

सक्तोथ क्षालयेद्गात्रं स्नानमूर्ध्वं समाचरेत् |

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे प्रतिष्ठाप्रकरणम् ||

गन्धे क्षीणे यथा लिङ्गे वर्तुमानं तु कारयेत् |
चालयित्वा तु तत्स्थानात् पृष्ठदेशे निधापयेत् || १ ||

शैले निलयेश्छैलं दाखे दाखं तथा |

प्. १२३)

मृण्मये मृण्मयं चैव रत्ने रत्नं नियोजयेत् || २ ||

सुवर्णेन तु संधाय घृतेन मधुना सह |
पूर्वोक्तेन विधानेन प्रयत्नेन तु स्थापयेत् || ३ ||

एवं तु तेन धत्तेन विधिज्ञो विधि सत्तमः |
रक्षो भूत पीशाचाश्च आश्रयं निविगर्हितम् || ४ ||

अत्युच्चं वा प्रमाणस्थं विषमस्थां समं कुरु |
निमुस्तं बोध्न तं कुर्याद् वारार्थं न व्यतिक्रमेत् || ५ ||

न चैव वेधनं कुर्यारदेशस्य षण्मुख |
याम्यां वा पश्चिमां वापि सूत्रमेकं परित्यजेत् || ६ ||

अथ बाह्यात् क्रमे सूत्रमीशानं सार्वद्वारिकम् |
शास्त्रोक्तं विधिमुत्सृज्य भक्तियुक्तोपि मानवः || ७ ||

सुस्थितं दुःस्थितं वापि शिवलिङ्गं न चालयेत् |
शास्त्रोपदिष्टमार्गेण घृ * नाहुतिभिः क्रमात् || ८ ||

शतेन स्थापयेल्लिङ्गं सहस्रेण तु चालयेत् |
दुद्धरेद्वापि पूर्व * * * सूत्रेण मन्त्रवित् || ८ ||

अत्राम्बु पञ्चगव्येन धारणाभिर्विशोधयेत् |
दधि क्षीर घृतैः स्नाप्य ततोलिंगं विरुक्षयेत् || १० ||

यवगोधुमजैश्चूर्णैः कषाग्नैर्गन्धयोजितैः |
त्वक् भिश्च विविधैर्मद्धैः क्षीरवृक्षसमुद्भवैः || ११ ||

आभिः क्षीरकुशाग्रैश्च मद्ध्य क्षत तिलेस्सह |
यवैः सिद्धार्थकैःर्युक्तं पश्चादर्घ्यं प्रदापयेत् || १२ ||

ततो गन्धैश्च पुष्पैश्च धूपवस्त्रविभूषणैः |
भक्ष्य भोज्यान्न पानादि द्यैश्चिन्तयेद्बिन्दुमीश्वरम् || १३ ||

प्. १२४)

यद्यद् द्रव्यं निषेधं स्यात् तन्मयं तत्र चिन्तयेत् |
शक्तियुक्तं परं देव मया भृतं षडानन || १४ ||

यो द्यो वासौ सदा देव सर्वदः सर्व कामिकः |
सर्वज्ञः सर्वगश्शान्तो मूक्तो मूक्तो निरामयः || १५ ||

युक्तानि शक्तिमन्त्रेण सर्वद्रव्याणि षण्मुख |
मेद्ध्यानि तु भंतिहतस्मात् सर्वत्र योजयेत् || १६ ||

शिरस्थाने तु देवस्याचार्यो होममाचरेत् |
शिवस्य शिवमन्त्रेण सहस्र परिसंख्यया || १७ ||

ब्रह्मभिश्च शिवांगैश्च यथास्थानेष्वनुक्रमात् |
तस्यार्थेन बहिः पश्चात् मूर्ति होमं समाचरेत् || १८ ||

विद्येश्वर गणैर्मन्त्रैर्लोकपालैस्तथैव च |
यथास्थानेषु पञ्चाङ्गैः मूर्ति होम परः स्मृतः || १९ ||

अथवा सर्वमन्त्राणां यथा पूर्वमुदाहृतम् |
शिवस्य शिवयागे तु तथाग्नौ तर्पयेत् सदा || २० ||

पृथक् पृथक् पदा स्कन्द व्या * * * स्य देवताः |
तथा पञ्चां संयुक्ताः स्वमन्त्रविधि कल्पिताः || २१ ||

अथाभ्यर्च महेशानं लिङ्गेग्नौ स्थंडिलेपि वा |
तदेक मन्त्रमन्त्रास्तु ध्येया सर्वांग युताः || २२ ||

एवमिष्ट्वा यथान्यायं ततो दद्याद् दिशा बलिम् |
इष्ट्वा चण्डेश्वरं देवा गुरुं च संप्रपूजयेत् || २३ ||

प्. १२५)

गन्ध पुष्प पवित्राद्यैर्वस्त्रालंकार वाहनैः |
ग्रामखेट पुरे वापि यथा विभवविस्तरैः || २४ ||

वित्तशाठ्यं न कुर्वीत महापुण्य जिगीर्षया |
सर्वान् कामानवाप्नोति यथोक्तेन तु कर्मणा || २५ ||

सर्वयज्ञतपोदान सर्वतीर्थेषु यत्फलम् |
तत्फलं कोटिगुणितं स्थाप्य लिंगं लभेन्नरः || २६ ||

यो लिङ्गं स्थापयेदेवं विधि पूर्वं सदक्षिणः |
सर्वागमोदितं पुण्यं कोटि कोटि गुणं लभेत् || २७ ||

पिस्तृजं मातृजं वापि यतवोद्गहते स्त्रिधाम् |
कुलैकविंशमुत्तार्य ततो गछतु परां गतिम् || २८ ||

अज्ञात्वा विधिवच्छास्त्रं कुरुते यस्तु लोभतः |
कर्तारञ्च तथात्मानं इहामुत्र विनाशयेत् || २९ ||

तस्मात् सर्व प्रयत्नेन विधिवत् कारयेद् बुधः |
कर्ताकारयिता चैव ततो याति परां गतिम् || ३० ||

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे जीर्णोद्धारप्रकरणम् ||

चालय मानेषु लिङ्गेषु विधिरेषु प्रकीर्तिता |
अचलेषु समाख्याहि तत्वतः प्रतिमासु च || १ ||

अतत्वज्ञे चल लिंगं स्थापितं तु * दा भवेत् |
स्थपत्या वा यवान्येन तस्य कालो(?) विधिः स्मृतः || २ ||

सौवर्णं राजतं ताम्रं कर्तुं वा शैल मृण्मयम् |

प्. १२६)

स पीठं निर्मितं लिंगं धधन्यदचलं भवेत् || ३ ||

अस्त्राम्बु पञ्चगव्येन धारणादिभिर्विशोधयेत् |
स्थापयेत् सर्व बीजैस्तु प्लुतैर्बिन्दु विभूषणैः || ४ ||

ध्यानेन देवता पीठं यातु बीजं सरत्नकम् |
पूर्वोक्तेन विधानेन प्रणवेन तु सा स्मरेत् || ५ ||

इन्द्रश्च पावकश्चैव यम नि-ऋ-ऋति एव च |
जलवायु कुबेरेश ब्रह्मानन्दाश्च देवताः || ६ ||

पृथिव्यादीनि गन्धान्तं ब्रह्मवेद्यां प्रकल्पयेत् |
धारिका मूर्ध्नि वेद्या तु धर्मादि चरणान्न्यसेत् || ७ ||

तानि चैव निबंधानि गुणैरन्योन्य वर्तिभिः |
चतस्त्रो गात्रकां कृत्वा रागाद्य वरणादिषु || ८ ||

अथोर्ध्व चन्दने भूयो माया विद्ये प्रकल्पयेत् |
वा त्वा लिङ्गं तु तन्मध्ये शिवान्तं वाथ चिन्तयेत् || ९ ||

विशुद्धि रश्मि निर्भासं सूर्यकोटि समप्रभम् |
आधारं सर्वदेवानां भक्तिमुक्ति फलप्रदम् || १० ||

तस्य मूर्ध्नि सितं पद्मं तल्लिनं चारु कार्णिकम् || ११ ||

चारुकेसरपर्यन्तं अष्टपत्रं मनोरमम् |
लिङ्गमेवं सदा कल्प्य ततः संस्थापयेच्छिवम् || १२ ||

पूर्वोक्तेन विधानेन पूजयेच्च यथा क्रमम् |
स्वाहा स्वधा वषट्कारैः वषट् कारेण चैव हि || १३ ||

प्. १२७)

अभ्यर्च्य संप्रयुंजीत नेत्र वक्त्राणि चैव हि |
अभ्यर्च्य संप्रयुंजीत धूपं भक्ष्यादिभिः क्रमात् || १४ ||

अग्निस्थस्यावि देवस्य गन्धपुष्पपवित्रकैः |
वस्त्रेषु चार्घ्य पात्रेषु नमस्कारोपि धीयते || १५ ||

सर्वलिंगे स्वयं स्कन्द विधिरुक्तः समासतः |
प्रयत्नेन तु कर्तव्यः प्रतिमासु निबोधमे || १६ ||

प्रतिमां लक्षणोपेतां विचित्र लेप्यां तथेतराम् |
यादृशं देवतारूपं तादृग्रूपं तु कारयेत् || १७ ||

अस्त्राम्बु पञ्चगव्याद्यैः स्नानं पूर्ववदाचरेत् |
तथा च भूत संशुद्धिं धारणाभिः समाचरेत् || १८ ||

सौम्येन देवता स्थाप्य प्रथमेन षडानन |
ततोङ्गानि नियुंजीत नेत्र वक्त्राणि चैव हि || १९ ||

संचिन्त्य देवता रूपं शुद्धाव * व लक्षणम् |
प्रसन्न वदनं सौम्यं सर्वालंकार भूषितम् || २० ||

हृदा तु गन्धपुष्पाणि वस्त्राण्याभरणानि च |
धूपोपहार द्रव्याणि दीपानि स्वकीयेन नियोजयेत् || २१ ||

होमे रत्नेषु रप्येषु ताम्रशैलमयेषु च |
दाखेषु च सर्वेषु सदा स्नानं विधीयते || २२ ||

चित्र लेप्येषु वैद्यानां तस्यानन्तेषु कारयेत् |
पाद्यमाचमनं चार्घ्यं सर्वज्ञानेन संस्मरेत् || २३ ||

प्. २२८)

केवलं मन्त्र विन्यास मुत्न पुष्पैर्निरंबुभिः |
कृत्वा धूपं प्रयुंजीत नैवेद्यं चोप कल्पयेत् || २४ ||

गन्धपुष्पैस्तथा धूपैस्तद्गृहं परिवासयेत् |
वस्त्र शोभां पुना कृत्वा चित्रवर्णैर्वराम्बरैः || २५ ||

तोरणैश्च ध्वजैश्छत्रैः पताकैश्चारु दक्षणैः |
रचनाभिरनेकाभि रचित्वा देवता न्यसेत् || २६ ||

ततो होमं प्रकूर्वित पुरस्तात् संयतेन्द्रियः |
स्थापिता देवता या तु तस्या मन्त्रैस्तु पूर्ववत् || २७ ||

स्थापने सर्वदेवानां पुरस्ताद्धोममाचरेत् |
सततं अग्नि कार्येषु अगारं पृथग् भवेत् || २८ ||

प्रतिदेवं प्रतिष्ठायां * * * * * * * * |

इति सर्वज्ञानोत्तरे प्रतिमादिप्रकरणं || 

पुनरेवं प्रवक्ष्यामि जपस्य विधिनिर्णयम् |
यथा च विन्दते कालमाप्यायन विसर्जनम् || १ ||

जपाद् दशांशतो होमे जपान्ते दशलाक्षिकः |
कोटिः कल्पेदिता वत्स उत्तमा सिद्धि साधने || २ ||

मध्यस्य तु पञ्चास्यत् कन्यसे पञ्चविंशतिः |
सर्वाणि क्षुद्र कर्माणि तस्यार्थेन तु कारयेत् || ३ ||

दीर्घकंटकिनो वृक्षा निंबतिन्दु विभीतकाः |
श्रशक्र श्लेष्मातकाश्चैव विज्ञेया क्रूरकर्मणि || ४ ||

प्. १२९)

द्विविधाग्रा स्फुटिता वक्रा वक्रच्छेदा समिद्धयः |
विषा प्रकटिकैर्लाक्षाः प्रयोज्याः क्रूरकर्मणि || ५ ||

उक्ताभ्यस्त्वन्यथा स्कन्द क्षीरवृक्ष समुद्भवाः |
शान्ति कर्मणि विज्ञेयास्त्यक्त्वा वा ब्रह्मवृक्षजा || ६ ||

लता पल्लवमध्यस्था ग्रन्थि हीनाः समत्वचः |
नीरुजा निर्व्रणाश्शान्त क्रूरेष्वेता विलोमिकाः || ७ ||

विषमाश्रास्सदा कुंड विज्ञेयाः क्रूर कर्मसु |
समाश्राः शान्तिके कर्षै पौष्टिके च षडानन || ८ ||

सा भाग्यमर्थ संसिद्धिं नित्य होमात् प्रवर्तते |
जपेन पाप संशुद्धिं ज्ञानध्यानात् प्रमुच्यते || ९ ||

विशिष्टजन संपादो नरेन्द्रजन वन्दनम् |
आत्मोत्कर्षबलं चैव यदि स्यात् सिध्यते ध्रुवम् || १० ||

दिव्यान्तरिक्ष भौमानि सिद्धि लिंगानि पश्यति |
अथवाभ्यन्तरे वाचं श्रुत्वा भूष्याणि संहरेत् || ११ ||

पुष्पलोहादि लोहानि रसं चोपरसानि च |
उपवीतां जनादीनि अरिताल मनःशिलाम् || १२ ||

अरिवर्गाहतं लोहं घृतमध्वानि वेधयेत् |
प्रहिरसे पञ्चगव्येतीतः कुर्याद्वरायुधम् || १३ ||

रसं चोपरसं चैव पीत सूर्म्येण शोधयेत् |
होमान्तरादि शुल्पानां शोधनं पूर्वचोदितम् || १४ ||

प्. १३०)

यद्यस्य शोधनं द्रव्य मूलतन्त्रैः प्रकीर्तितम् |
रसतन्त्रे तथा भूयस्तत्तन्नैव विशोधयेत् || १५ ||

अक्ष सूत्र विधानेन द्रव्यालभन मालभेत् |
कथितं तु पुरावत्स स्त्रिविध द्रव्य साधनम् || १६ ||

उत्तमं मध्यमं चैव कन्यसं च यथा क्रमम् |
सात्विकं राजसं चैव तामसं चेति तत्स्मृतम् || १७ ||

ज्वलन्तं सात्विकं विद्यात् सधूमं राजसं स्मृतम् |
सोष्णं वै तामसं विद्यात् * दद्रव्य विचक्षणः || ८ ||

उत्तिष्ठं ज्वलमानेन सधूमेन सुरांगना |
सोष्माणो दृश्यतां याति इति तो त्रिविधा गतिः || १९ ||

बीजमन्त्रं तदा ध्यानमात्मानञ्च विधानवित् |
बिन्दुमध्यगतं कुर्याच्छक्त्याधिष्ठित विग्रहम् || २० ||

रसो रसायनं रोगो गणिकां जन पादुके |
एव मुक्तनिबिध्यन्ते हरिताल मनःशिले || २१ ||

बिन्दु नाद मयो यो योत्रगीयदा भवति षण्मुख |
तदाशु सर्व कार्याणि संसाययति नान्यथा || २२ ||

सितशान्तितरोज्ञेयः पीतः पौष्टिक कर्मणि |
शिख्यवन्मारणे प्रोक्ता व्यायव्योच्चाटने स्मृतः || २३ ||

ऐंद्रकोपक संकाशो वशीकरण कर्मणि |
विद्वेषणे प्रयुंजीत धूमवर्णो निलात्मकः || २४ ||

प्. १३१)

इन्द्रायुध समाकारं तथैवा कर्षणे मनम् |
सर्वा वर्णात्मको बिन्दुः सर्व कर्म करः स्मृतः || २५ ||

भ्रुवोर्मध्यगतं चैव षट्च्छदनेन यो |
शुद्धस्फटिक संकाशं पश्यते करणेन तु || २६ ||

निश्वासो श्वास योगेन देहिनां देह संस्थितः |
उदितो भास्करो भूत्वा सोमश्चै * कलात्मकः || २७ ||

स एव कालो नाद्यन्तो यस्मिन् सर्वं प्रतिष्ठितम् |
विशते च पुनस्तस्मिन् तस्माच्चैव प्रवर्तते || २८ ||

दक्षिणे प्राणवृत्तिस्तु * त्युमाख्याति देहिनाम् |
उत्तरेण तथैवेह * य च पुनरीश्वरम् || २९ ||

त्रैरब्दिक महो * * * भ्यां ज्ञेया द्विराब्दिकम् |
अभिरे * तथा * * हे * नाहाय पाडिकम् || ३० ||

अ * र्ध्व * * * * मौ यदा चरति भास्करः |
तदा होरात्रिकं मृत्युं पुनराख्याहि देहिनाम् || ३१ ||

मृत्युमेवं विधं दृष्ट्वा यदि जीवितु मिच्छति |
तदाऽसौ सौम्य नाथस्थं तमेव परिचिन्तयेत् || ३२ ||

शुद्धकुन्देन्दु वर्णाभां शङ्खगोक्षीर सप्रभम् |
अमृतीरूपमात्मानं तन्मध्ये तन्मयं गुह || ३३ ||

अथ चावर्ण पूर्वं वाऽमृता परिकीर्तिताः |
तामेव धारयेन्नित्यं न मृत्यु वशगो भवेत् || ३४ ||

प्. १३२)

दूर्वां त्रिमधुरक्तां वा अमृताद्व्यंगुला तथा |
जुहुधा त्रिमधुरक्तां वा प्लुतेन विद्यते || ३५ ||

अथ निर्वेद मायानि जीविते वस्थिरे चले |
कालात्मकं तदा देवं मृत्युरूपं विचिन्तयेत् || ३६ ||

वह्निना मूर्ति संभिन्नं सुषुम्ना मध्य संस्थितम् |
ज्वलज्ज्वलन संकाशं दीप्ततेज शिखार्चितम् || ३७ ||

उत्कृष्य मूर्ध्नि शब्देन प्राणास्तत्समतां नयेत् |
काला जु * समाधाय मनसा निश्चलेन्द्रियः || ३८ ||

निष्पद्य स्पन्दनौ सम्यक् सर्वद्वाराणि चैव हि |
सन्ताड्या वायुवेगेन क्षुरिकास्त्रेण मूर्धनि || ३९ ||

अ * श भावनायुक्तो बिन्दुनाद मयं स्मरेत् |
एवं विमुच्यते प्राणैः तस्मिन्नेव प्रकी * ते || ४० ||

बिन्दुनादोद्भवं सर्वं स्थूल सूक्ष्म * * * * |
तस्माद्बिन्दुमुपासीत शक्तिस्नरस * * * || ४१ ||

यथा तु चित्त सम्पन्नश्चरुभस्थ तं भवेत् |
वित्तहीनं चरेद् भिक्षां कणपत्वां न कीमथ || ४२ ||

इति सर्वज्ञानोत्तरे सिद्धिसाधकादिप्रकरणम् ||


अतः परं प्रवक्ष्यामि भिक्षा चर्या विधिक्रमम् |
भोजनं शयनं शौचमायामञ्च जपाश्रयम् || १ ||

हृदिना ग्रहणं कुर्यात् पात्रस्य सततं बुधः |

प्. १३३)

क्षालयित्वास्त्र बीजेन कवचेन तु वेष्टयेत् || २ ||

ईशानं चिन्तयन् मध्ये गायत्रास्त्रं च मन्त्रवित् |
अस्त्रं तु जपतो नित्यं भिक्षामावयेच्छुचिः || ३ ||

अस्त्र दण्डे तु विन्यस्य छत्रे गायत्रिमेव तु |
ततो भिक्षामटेन्नित्यं पतिता शस्तवर्जिताम् || ४ ||

आगत्य तत्पुनः पात्रं शुद्धि स्थाने निधापयेत् |
संगृह्य मूर्तिकां भूयो जंघा शौचं तु कारयेत् || ५ ||

आचम्योद्धुल्य पूतात्मा पुनरभ्युक्षयेच्चरुम् |
शोधयित्वा विधानेन देवाग्न्यात्मनि कल्पयेत् || ६ ||

अथ प्राणाहुतिं दत्वा शिवहोमं पुनः क्रमात् |
स्निग्धमल्पं च भुञ्जीत भविष्य शीतलं निशि || ५ ||

आचम्य बहिः निष्क्रान्तो भक्षयेदं तथा वनः |
उद्धूल्य पुनराचम्य * यीत विधिना ततः || ८ ||

त्रिहस्तोत्खात भूशयये शुचि शुद्धे महीतले |
सर्वलक्षणसंपूर्णो पुनरा कृत्वा जपालयम् || ९ ||

वितानध्वज संयुक्तं पताकै रूप शोभितम् |
रुद्रावतार क्रिडाद्यैश्चित्र कर्म विभूषितम् || १० ||

नवैकादश हस्तं वा सप्तहस्तमथापि वा |
प्रागुत कल्पकनं कुर्याच्छयनं च सदा बुधः || ११ ||

पञ्चरंगित सूत्रेण वर्मालब्धो * मन्त्रवित् |
द्वार देशादारभ्य वेष्टयेत् त्रिगुणेन तु || १२ ||

प्. १३४)

रत्निमात्रां स्थितः कीला नष्टौ दिग्देवतान्वितान् |
अंगान् स्वस्थान् विन्यस्थान् पूजयित्वा यथा क्रमात् || १३ ||

चतुरः कलशान् पूर्णान् विदिशासु निवेशयेत् |
शिवस्थाने यजेद् रुद्रं प * ध्यानेन वा गुह || १४ ||

दीप्ततेजोनिल प्रख्यं दंष्ट्रोत्कटभयानकम् |
शस्त्रोद्यतकरं घोरं सर्वविघ्न विनाशनम् || १५ ||

ततः शक्तिं न्यसेद् भूमौ विद्यां तत्रोपरिन्यसेत् |
स्वरचक्रं ततो दद्याद् वर्णानि च यथाक्रमम् || १६ ||

पूर्ववन्मन्त्र देहस्तु प्राकारास्त्रैः सुगोपितम् |
शयीतमनसा योगी शिवं पश्येत् समं ततः || १७ ||

तमेव जपतो नित्यं ध्यानमाश्रित्य मन्त्रवित् |
अर्धरात्रे तु सवने तथैव समुपासयेत् || १८ ||

शयनं च तथा भूय प्रबुधस्य तथा जपः |
गतिं देवस्य विज्ञाय जपध्यानादिकं क्रमात् || १९ ||

प्रहरार्धे ततोत्थाय ध्यात्वा देवं पिनाकिनम् |
मनसा वर्तयेत् तं तु प्रणवं बिन्दु वर्जितम् || २० ||

निर्गत्य शयनं स्थानात् आवश्यकरणं कुरु |
बहिरंगो पवीती च दृष्टिदूत पदक्रमी || १२ ||

दिवैवोद मुखस्तिष्थे छात्रो वै दक्षिणमुखः |
अर्धरात्रे तु नैर्-ऋत्ये द्वे सन्ध्ये तु यथा दिवा || २२ ||

प्. १३५)

काष्ठितृणोपलं लोष्ठं वांत ध्यानं षडानन |
ततो मलं प्रकुर्वीत वस्त्रतश्चावकुंठितः || २३ ||

न नदीषु कुर्यान्न भस्मनि न गोमये |
न गुल्मे शाद्वले प्रश्मेशानोप वनेषु च || २४ ||

काष्ठेन दावा रामृश्य पायुं लोष्ठेन वा गुह |
ग्रहीतशिग्नो भूत्वा तु मृत्तिका हरणं कुरु || २५ ||

बालुकोषर संवर्ज्य वृक्ष मूल जलाये * |
वल्मीक मृत्तिकां चैव तथा वै ग्रामयानिकाम् || २६ ||

विशुद्धं मृत्तिकां गृह्य जयतीरे निधापयेत् |
ततः शौचं प्रकुर्वीत मृत्तिकां गृह्य वारिणाम् || २७ ||

लिङ्गे त्रीणि गुदे सप्त दशैक करे स्मृतः |
उभयोः सप्ततातप्य मृत्तिका शुद्धिमिच्छता || २८ ||

एकैकमन्तरे त्रीणि एव शौचं कृतं भवेत् |
दन्त काष्ठं ततो मन्त्री भक्षयेदभिमन्त्रितम् || २९ ||

आचम्य विधिनोत्थाय पुनरुद्धुलयेत् क्रमात् |
पश्चाद्योजं ध्यानं यावदभ्युदितो रधिः || ३० ||

ततः स्नानं प्रकुर्वीत सकृत् विततवारिणि |
अथोर्ध्वं भस्मना स्नानं सर्वकाम समृद्धये || ३१ ||

लेप गन्ध विनाशाय वारुणं परिकीर्तितम् |

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे भिक्षाचर्यादिप्रकरणम् ||

प्. १३६)

अथातः संप्रवक्ष्यामि वारुणं स्नानमुत्तमम् |
सावनं परमं स्कन्द लेप गन्ध विनाशनम् || १ ||

पाणिपादौ पुरःक्षाल्य मृत्तिकां गृह्य वारुणी |
उपस्पृश्य शुचिर्भूत्वा शिवं ध्यायेत् स निर्मलम् || २ ||

अस्त्रेण प्रोक्षणं कुर्यात् मृत्तिका हरणं कुरु |
मनयितास्त्र बीजेन हृदयेन तु संहरेत् || ३ ||

जलतीरे निधायै तत् क्षालयित्वा जलाश्रयम् |
अस्त्रेण क्षालयेत् पूर्वं स्थापयेद्धृदयेन तु || ४ ||

ते नैवाभ्युक्षणं भूयस्ततो भागत्रयं पुनः |
पूर्वदक्षिणे नैव तथा चैवोत्तरेण तु || ५ ||

अस्त्र जप्तं भवेत् पूर्वं ब्रह्म जप्तं तु दक्षिणं |
उत्तरं शिव जप्तं तु प्रकुर्वीत पृथक् पृथक् || ६ ||

अस्त्र जप्तं क्षिपेद् दिक्षु दशस्वपि यथाक्रमम् |
नाराचास्त्र प्रयोगेण तोय मध्ये पुनः क्षिपेत् || ७ ||

आग्नेयी धारणा ध्यात्वा पुनरमृतं विचिन्तयेत् |
शिवजप्तेन भागेन ततोभ्यावर्तयेज्जले || ८ ||

शिवतीर्थं भवेदेवं विधिनानेन षण्मुख |

अत्र ग्रन्थ पातः ||

प्. १३७)

सर्वज्ञानोत्तरपादम् 

जंघे पादे तथा हस्ते प्रक्षाल्य तु पुनः पुनः |
कंथयित्वा ततः स्नायात् शिवतीर्थस्य मध्यतः || १ ||

चक्रवत्युपचारेण सुगन्धामलकादिभिः |
ब्रह्माङ्गैः शिव गायत्र्या महास्त्रेण शिवेन च || २ ||

अभिषेकं प्रकुर्वीत सन्ध्योपासनमेव च |
संहृत्यसर्वमन्त्राणि निनादेन विधानवित् || ३ ||

आकृष्योदितमार्गेण स्थापयीत हृदिस्वके |
तत आयतनं गच्छेत् पुष्पहस्तो विचक्षणः || ४ ||

यदा तु रोगादिना वारुण स्नान शक्तस्तदा प्रक्षाल्य |
पाणि पादौ तु भस्मस्नानं समाचरेत् || ५ ||

इति श्रीसर्वज्ञानोत्तरे वारुणस्नानप्रकरणम् ||

भस्मस्नानं प्रवक्ष्यामि संक्षेपान्न तु विस्तरात् |
सर्वज्ञा * त्तोमं पुण्यं सर्वपापहरं परम् || ६ ||

ख संस्थं गोमयं गृह्य स्थाने वा पतितं शुभे |
अधः परिसन्त्यज्य पञ्चगव्येन मर्दयेत् || ७ ||

विविक्ते निर्जने रम्ये सर्वोपद्रव वर्जिते |
प्रक्षवल्मीक निर्मुक्ते प्रवाते परिशोषयेत् || ८ ||

शुष्कं संहरेत् प्राज्ञः अस्त्रबीजेन प्रोक्षयेत् |
शिवाग्निं जनयित्वा तु निर्दहेत् तेन वह्निना || ९ ||

अथ संक्षेपतः स्कन्द आरण्य गोमयं पुनः |
पञ्चगव्येन संयुक्तं विधानेन तु निर्दहेत् || १० ||

प्. १३८)

तस्याप्य संभवेभस्म लेप गन्ध विवर्जितम् |
शुचि स्थानाश्रितं शुद्धं तदप्येवं पुनर्दहेत् || ११ ||

संहृत्य हृदि मन्त्रेण नवे भाण्डे निधापयेत् |
अस्त्रं तु जपतो मन्त्री सर्वविघ्नविनाशनम् || १२ ||

अस्त्राभिमन्त्रितं कृत्वा मलस्नानं समाचरेत् |
विधिस्नानं ततः पश्चात् मूर्ध्न आरभ्य मन्त्रवित् || ३ ||

ब्रह्मभिस्त्वनुपूर्वेण बहिरंगैरनुक्रमात् |
अभिषेकं शिवे नैव पश्चात् कूर्वित षण्मुख || १४ ||

उद्धूल्य विधिवत् प्राज्ञः कौपीना परिवर्तये * |
प्रक्षाल्य तु मृदा पादौ करौ च पुनराचमेत् || १५ ||

त्रितत्व परिजप्तं तु त्रिः पिबेन् मन्त्रविज्जलम् |
परिमृज्यान्मुखं शक्त्या त्रिवारं तु यथाक्रमम् || १६ ||

प्रणवेन ततो विद्वान् शिखानेत्रादिकं स्पृशेत् |
आचम्य विधिना भूयः पितृदेवाश्च तर्पयेत् || १७ ||

सर्व मन्त्रैः सदा संध्यां वन्दयित्वा विचक्षणः |
ततो ध्यानं प्रकुर्वित जपञ्च त्रिविधं पुनः || १८ ||

जपेत् षट्क त्रयं पुण्यं नित्यं मनोवाक्काय कर्मभिः |
काल्ये च मध्यमे चैव प्रासादादि क्रमेण तु || १९ ||

सर्वेषु वा शिवं ध्यात्वा नित्यं जपध्यानेषु वा स्मरेत् |
प्राणवृत्ति निरोधेन नैव पापमवाप्नुयात् || २० ||

प्. १३९)

संहितां वा स्मरेन् नित्यं त्रिषु कालेषु मन्तवित् |
शतमष्टोत्तरमक्षैस्सर्व पाप विशुद्धये || २१ ||

सर्व विघ्न विनाशार्थं पाशजालस्य चैव हि |
अस्त्राणि घोरूपाणि सततं परिवर्तयेत् || २२ ||

एवं मन्त्रमयो भूत्वा सर्व मन्त्रांस्तु योजयेत् |
संसाययेद्रुद्रान्मन्त्रान्योगि योगात्मकान् गुणान् || २३ ||

* * स्नायो यदा मन्त्री मन्त्रसाधनमारभेत् |
* * हा यो योगी सिद्धिं कमण्डलु धरस्सदा || २४ ||

श्रीसर्वज्ञानोत्तरे भस्मस्नानप्रकरणम् ||

अतः परं प्रवक्ष्यामि कमण्डलुधरस्सदा || २५ ||

असहायस्य योगीन्द्र सखा ये व कमण्डलुम् |
प्रज्वल्यमग्निं घोरेणास्त्रेण च विधानवित् || २६ ||

प्रातरुत्थाय तं नित्यं देहे देव कमण्डलुम् |
ताम्रम्येन संशोध्य तथास्त्रोदक भस्मना || २७ ||

रौप्य हेमौ तु संशोद्ध्य लेप गन्ध मलान्वितौ |
ततस्त्वा पूरयेत् पश्चाद् वस्त्रपूतेन वारिणा || २८ ||

पाद्यमाचमनं शौचमाचरेत् सततं क्रमात् |
न किञ्चित् संस्पृशेत् तावद् यावच्छुष्कौ करावुभौ || २९ ||

सुशुष्क पाणि पूतात्मा व्यतिकार्यं यथोदितम् |
नान्येन सेवितं वस्त्रं न शयया न कमण्डलुम् || ३० ||

न भस्मना कलावत्यं संसेवेत कदाचन |
आत्म शययात्म वस्त्रं च जायापत्यं कमण्डलुम् || ३१ ||

प्. १४०)

आत्मनः शुचिरेतानि परेषामशुचिर्भवेत् |

श्रीसर्वज्ञानोत्तरे कमण्डलुप्रकरणं ||

इति सर्वज्ञानोत्तरपादः समाप्तः ||




###########   END OF FILE  #######