####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00090
Uniform title: suprabhedāgama
Main title: suprabhedāgama (kriyāpāda and caryāpāda)

Description: 
Transcribed from the Devakottai series.


Notes: 
Transcribed by the staff of Muktabodha under the directions of Mark S. G. Dyczkowski.    Revision 1: Reformatted Apr. 13 2007       

Publisher : śivāgama siddhānta paripalana saṅgham
Publication year : 1931
Publication city : devakottai
Publication country : India
####################################################








ओं

शिवमयम्

सुप्रभेदम्

अथ क्रियापादे प्रश्नविधिपटलः |

कैलाशशिखरासीनं मुनिसङ्घैः समावृतम् |
देवैर्यक्षैः सगन्धर्वैः सिद्धविद्याधरैरपि || १-१ ||

ब्रह्मामृगाङ्कसूर्यैश्च लोकेशैरिहसंवृतम् |
दृष्ट्वा प्रणम्य देवेशं विघ्नेशोवाक्यमब्रवित् || १-२ ||

भगवन् देवदेवेश लोकनाथजगत्पते |
अनन्यमानसो भूत्वा शिवज्ञानं परं वद || १-३ ||

यदवाप्यनराः सर्वे मुक्तिमायान्ति केवलाम् |
ज्ञानयोगक्रियाचर्याः पुराप्रोक्ताः सविस्तराः || १-४ ||

पुंसामनुग्रहार्थाय संक्षेपाद् वकुमर्हसि |
तन्त्राणामुद्भवं किञ्चित् मन्त्राणामुद्भवं कथम् || १-५ ||

किं शौचा चमनं देव स्नानं भस्मविधिः कथम् |
अर्चनाङ्गञ्च पूजा च मुद्राणां लक्षणं कथम् || १-६ ||

नैवेद्यं चाग्निकार्यश्च अग्निकुण्डबलिः कथम् |
उत्सवस्यविधिः कोवा स्नपनस्य विधिः कथम् || १-७ ||

शीतकुम्भं कथं देव नवनैवेद्य लक्षणम् |
कार्तिक्याङ्कृत्तिकादीपमाषाढे पूरकर्मकम् || १-८ ||

फलपाक विधानञ्च आचार्यस्य च लक्षणम् |
लक्षणं करणानाञ्च ग्रामादीनां कथं प्रभो || १-९ ||

विभव निश्चयं किं वा कर्षणस्य विधिः कथम् |
बालालयविधिः कोवा धामवास्तु विधि कथम् || १-१० ||

आद्येष्टकाविधानं किं गर्भन्यासविधिः कथम् |
अङ्गुलीनां विधानं किं कथं प्रासादलक्षणम् || १-११ ||

मूर्ध्नेऽष्टकाविधानं किं कथं वा लिङ्गलक्षणम् |
प्रतिमालक्षणं किं वा अङ्कुरार्पणलक्षणम् || १-१२ ||

लिङ्गसंस्थापनं किञ्च सकलस्थापनं कथम् |
शक्तिनां स्थापनं किं वा परिवारस्य लक्षणम् || १-१३ ||

प्. २) अथाष्ट परिवाराणां स्थापनञ्च पृथक् पृथक् |
इन्द्रादीनां प्रतिष्ठा च आदित्यस्थापनं कथम् || १-१४ ||

क्षेत्रपालप्रतिष्ठा च शूलस्य स्थापनं कथम् |
अस्त्रराजप्रतिष्ठा च शास्तुश्च स्थापनं कथम् || १-१५ ||

जीर्णोद्धारविधिः किं वा प्रायश्चित्तविधिः कथम् |
तन्त्राणां सङ्करोपेतं क्रियापादे कथं प्रभो || १-१६ ||

चर्या पादे च शैवानामुद्भवञ्च कथं प्रभो |
जातिभेदविधानं किं मण्डलस्य कथं प्रभो || १-१७ ||

दीक्षामार्गं कथन्तेषां चर्यापादे व्यवस्थितम् |
आदिशैवानुशैवानां कथं वा शोडश क्रियाः || १-१८ ||

व्रताचाराः कथन्तेषां पवित्रारोहणं कथम् |
दीक्षितानां नृपाणाञ्च स्वर्णगर्भ तुलाकथम् || १-१९ ||

हिरण्यगर्भ तुलाभारं दहनस्य विधिः कथम् |
पितृयज्ञविधानं किं स पिण्डीकरणञ्च किम् || १-२० ||

अष्टकायाविधानञ्च प्रायश्चित्तविधिः कथम् |
नाडीचक्रं कथं योगे कालचक्रं तु कीदृशम् || १-२१ ||

आधाराधेयकं सर्वं योगपादे तु कीर्तितम् |
ज्ञानपादे महादेव शिवसृष्टिक्रमं कथम् || १-२२ ||

पशुसृष्टिश्चका देव षडध्वालक्षणं कथम् |
मया तु तानिप्रश्नानि प्रश्नान्यन्यान्यशेषतः || १-२३ ||

वक्तुमर्हसि मे देव अनुग्रह्योह्यहं प्रभो |

श्रीभगवानुवाच

साधु साधु महाप्राज्ञ यत् त्वयापरिचोदितम् || १-२४ ||

शुद्धशैवमिदं तन्त्रं न देयं न प्रकाशितम् |
दीक्षितस्य सुधीरस्य शिवभक्तिपरस्य च || १-२५ ||

श्रवणीयं न चान्यत्र कथनं हि प्रशस्यते |
चतुष्पादयुतं तन्त्रं भुक्तिमुक्त्यर्थकारणम् || १-२६ ||

सारात् सारमिदं तन्त्रं सुप्रभेदं विनायक |
तवस्ते? हादहं वक्ष्ये तत्सर्वं श्रूयतां क्रमात् || १-२७ ||

प्. ३) शैवं पाशुपतं सोमं लाकुलञ्च चतुर्विधम् |
तेषु शैवं परं सौम्यं रौद्रं पाशुपतादिकम् || १-२८ ||

शैवं पुनश्चतुर्भेदं वामदक्षिणमेव च |
मिश्रञ्चैव तु सिद्धान्तं तेषु सिद्धान्तमुत्तमम् || १-२९ ||

अष्टाविंशति भेदेन सिद्धान्तं शृणु तत्वतम् |

इति प्रश्नविधिपटलः प्रथमः || १ ||


 अथ तन्त्रावतारविधिपटलः


अथातः संप्रवक्ष्यामि तन्त्राणामुद्भवं परम् |
तनोति विपुलाननर्थान् तन्त्रमन्त्रसमाश्रितान् || २-१ ||

त्राणञ्च कुरुते पुंसां तेन तन्त्रमिति स्मृतम् |
कामिकं योगजं चिन्त्यं कारणमजितं तथा || २-२ ||

दीप्तं सूक्ष्मं सहस्रञ्च अंशुमान् सुप्रभेदकम् |
विजयञ्चैव निश्वासं स्वयम्भुवमथानलम् || २-३ ||

वीरं च रौरवञ्चैव मकुटं विमलं तथा |
चन्द्रज्ञानञ्च बिंबञ्च प्रोत्गीतं ललितं तथा || २-४ ||

सिद्धं सन्तान सर्वोक्तं पारमेश्वरमेव च |
किरणं वातुलञ्चैव अष्टाविंशति संहिताम् || २-५ ||

वक्ष्यामि सर्वतन्त्राणां वक्तारं प्रतिवाचकः |
ज्ञानमेकं विभज्याशु दशाष्टादशसंहिताः || २-६ ||

सृष्टेरनन्तरं विघ्न मयाप्रोक्ताभिमुक्तये |
कामिकं प्रणवाख्यस्य परार्थ ग्रन्धसङ्ख्यया || २-७ ||

प्रणवार्ति कलः प्रोक्त स्त्रिकलाच्च ततो हरः |
त्रयश्चैवोप भेदाः स्युर्वक्तारं भैरवोत्तरम् || २-८ ||

नारसिम्हञ्च वैवत्स उच्यते कामिकत्रयम् |
योगजं तु सुधाख्यस्य प्रोक्तं तल्लक्षसङ्ख्यया || २-९ ||

सुधाख्याद्भस्म संप्राप्तस्ततः प्राप्तो विभुः क्रमात् |
वीणाशिखोत्तरन्तारं सुधासन्तन्तिमेव च || २-१० ||

प्. ४) आत्मयोगञ्च पञ्चैते योगतन्त्रस्य भेदकाः |
चिन्त्यं सूदीप्त संज्ञस्य प्रोक्तं शतसहस्रकैः || २-११ ||

दीप्ताच्चगोपति प्राप्तस्ततः प्राप्ता तु चालिका |
सुचिन्त्यं सुभगं वामं पापनाशं सुरोद्भवम् || २-१२ ||

अमृत्यविद्रतन्त्रञ्च षड्विधं तत् प्रकीर्तितम् |
कारणं कारणाख्यस्य कोटिग्रन्धेन चोदितम् || २-१३ ||

कारणाच्छर्वरुद्रस्तु शर्वान् प्राप्तः प्रजापतिः |
कारणं पावनं दौर्गं माहेन्द्रं भिमसंहिता || २-१४ ||

ततस्तु मारणत्वेषां सप्तधाकारणं तथा |
अजितं तु शिवाख्यस्य नियुतग्रन्धसङ्ख्यया || २-१५ ||

सुशिवाख्याच्छिव प्राप्तः तच्छिवादच्युतः ततः |
प्रभूतञ्च परोद्भूतं पार्वती पद्मसंहिता || २-१६ ||

चतुर्भेदमिदं तन्त्रे चास्मिन्तन्त्रे प्रकीर्तितम् |
दीप्तमीशस्य विख्यातं नियुतग्रन्धसङ्ख्यया || २-१७ ||

ईशात् त्रिमूर्तिः संप्राप्ताः ततः प्राप्तो हुताशनः |
अमेयमब्दमच्छाद्यमसङ्ख्यममितौजसम् || २-१८ ||

आनन्दं माधवोद्भूतं अत्भुतञ्चमृतं तथा |
दीप्तन्तु नवधा प्रोक्तं सूक्ष्म तन्त्रनिबोधनात् || २-१९ ||

सूक्ष्मं सूक्ष्मस्य संप्रोक्तं तत् ग्रन्धं 
पद्मसङ्ख्यया |
कालभीमस्तत प्राप्तो भीमाधर्मो यथा तथा || २-२० ||

अतीतममलं शुद्धमप्रमेयं तु जातुभाक् |
वु?बुधं विबुधं हस्तमलङ्कारं सुबोधकम् || २-२१ ||

एते सहस्र तन्त्रस्य दशसङ्ख्या प्रकीर्तिताः |
अम्शुमानम्बु संज्ञस्य पञ्चलक्षेण कीर्तितम् || २-२२ ||

अग्रश्चैवांबुसंज्ञाच्च अग्रान् प्राप्तस्ततो रविः |
विद्यापुराणं तन्त्रञ्च वासवं निललोहितम् || २-२३ ||

प्रकरणं भूततन्त्रमात्मालङ्कारमेव च |
काश्यपङ्तौ तमञ्चैन्द्रं ब्राह्मं वासिष्ठमेव च || २-२४ 
||

प्. ५) ईशानोत्तरतन्त्रञ्च अंशुमान्वादश स्मृतम् |
सुप्रभेदमिदं तन्त्रं दशेशस्य प्रकीर्तितम् || २-२५ ||

विघ्नेश्वरोदशेशाच्च दशप्राप्तो बृहोदरात् |
त्रिकोटिसङ्ख्यया प्रोक्तं भेदमत्र न विद्यते || २-२६ ||

क्रियादि ज्ञानपर्यन्तमत्रैवेह प्रदृश्यते |
इदं शास्त्रमनेनैव सुप्रभेदमिति स्मृतम् || २-२७ ||

शिवभेदमिति प्रोक्तं रुद्रभेदमथोच्यते |
रुद्रस्यानादिसंज्ञस्य विजयं तन्त्रमुत्तमम् || २-२८ ||

परमेशस्ततः प्राप्त त्रिकोटिग्रन्थसङ्ख्यया |
विजयं चोद्भवं सौम्यं अघोरं मृत्युनाशनम् || २-२९ ||

कुबेरेशं महाघोरं विमलं विजयाष्टकम् |
निश्वासं यद्दशार्णस्य प्रोक्तं तत् कोटिसङ्ख्यया || २-३० ||

दशार्णाच्छैलजा वाप्ता अष्टभेदेन चोदिताः |
निश्वासोत्तर निश्वासौ निश्वासस्यमुखोदयम् || २-३१ ||

निश्वासनयनञ्चैव तथा निश्वासकारिका |
घोरसंज्ञा समाख्याता गुह्यञ्चाप्येवमष्टधा || २-३२ ||

निधनस्य स्वयंभूतं त्रिकोट्यर्द्धेन कीर्तितम् |
निधने शात् स्वयंभुतं श्रुतवान्नपि चोद्भवः || २-३३ ||

प्रजापतिमतं पद्मं स्वायंभुवमिति त्रिधा |
आग्नेयञ्च ततो मेनाग्रन्धसङ्ख्या युतत्रयम् || २-३४ ||

आग्नेयं तन्त्रमेवन्तु ततः प्राप्तो हुताशनः |
आग्नेयमेकमेवन्तु आग्नेयां नादमेव च || २-३५ ||

तेजसो वीरसंप्रोक्तं नियुतग्रन्धसङ्ख्यया |
प्रजापतिस्ततः प्रोप्त त्रयोदशविभेदतः || २-३६ ||

प्रस्तरं फुल्लममलं प्रबोधं बोधबोधकम् |
अमोहं मोहसमयं शकटंशाकटायिकम् || २-३७ ||

हलं विलोखरं भद्रं वीरं वीरे त्रयोदश |
रौरवं ब्रह्मणेशस्य अंबुजाष्टकसङ्ख्यया || २-३८ ||

प्. ६) नन्दिकेशस्ततः प्राप्तो भेदाः षट्प्रविधीयते |
कालदाहं कलातीतं रौरवं रौरवोत्तरम् || २-३९ ||

महाकालमतञ्चैन्द्रं रौरवं षट्प्रकीर्तितम् |
मकुटन्तु शिवाख्यस्य शतसाहस्रसङ्ख्यया || २-४० ||

महादेवःस्ततः प्राप्ता भेदञ्च द्विविधं भवेत् |
मकुटोत्तरन्तु मकुटं द्विविधञ्च विधीयते || २-४१ ||

सर्वात्मकस्य विमलं त्रिलक्षग्रन्धसङ्ख्यया |
वीरभद्रः स्ततः प्राप्तो भेदाः षोडश एव च || २-४२ ||

अनन्तं भोगमाक्रान्तं वृषंलिङ्गं प्रषोदरम् |
प्रषोद्भूतौ सुदन्तञ्च रौद्रं भद्रविधिं तथा || २-४३ ||

आरेवतमतिक्रान्तमट्टहासमलङ्कृतम् |
अजितं मारणं तन्त्रं विमलं षोडशैव तु || २-४४ ||

चन्द्रज्ञानमनन्तस्य त्रिकोटिग्रन्धसङ्ख्यया |
बृहस्पतिस्ततः प्राप्तो भेदाश्चापि चतुर्दश || २-४५ ||

स्थिरं स्थाणमहान्तञ्च नन्दीशं नन्दिकेश्वरम् |
एकपादपुराणञ्च शङ्करन्तूलरुद्रकम् || २-४६ ||

श्रीभद्रं कल्पभेदञ्च श्रीमुखं शिवशासनम् |
शिवशेखरमाख्यातं देव्यामतन्तथैव च || २-४७ ||

चन्द्रज्ञानस्य तन्त्रस्य चतुर्दशविधं भवेत् |
मुखबिंबं प्रशान्तस्य शतसाहस्र सङ्ख्यया || २-४८ ||

दधीचिर्मुनि संप्राप्तो भेदः पञ्चदशैव तु |
चतुर्मुखमहायोगं संस्तोभं प्रतिबिंबकम् || २-४९ ||

अर्थालङ्कारवायव्यं तोटकन्तुटिनिकरम् |
प्रत्ययं चतुलायोगं कुट्टिमं पट्टिशेखरम् || २-५० ||

महाविद्या महासौरं बिंबं पञ्चदशैव तु |
प्रोत्गीतं शूलिनः प्रोक्तं लक्षत्रितयसङ्ख्यया || २-५१ ||

कवचाख्यस्ततः प्राप्ता भेदाः षोडश एव हि |
कवचञ्चैव वाराहं पिङ्गलामतमेव च || २-५२ ||

प्. ७) पाशबन्धं दण्डधरं कुशञ्च धनुधारिणम् |
शिवज्ञानञ्च विज्ञानं श्रीकालं ज्ञानमेव च || २-५३ ||

आयुर्वेदं धनुर्वेदं सर्वदंष्ट्रविभेदनम् |
गीतं भरतमातोद्यं प्रोत्गीतं षोडशेन वै || २-५४ ||

ललितञ्चलयस्यैव प्रोक्तमष्टसहस्रकम् |
आलयाल्ललितं प्राप्तो ललितं ललितोदरम् || २-५५ ||

कौमारञ्चैव विघ्नेशं त्रिविधं परिकीर्तितम् |
बिन्दोः सिद्धमिदं तन्त्रं कोटिकोट्यर्द्धसङ्ख्यया || २-५६ ||

बिन्दुसंज्ञाच्च संबन्धः प्राप्तश्चण्डेश्वरोपरः |
सारोत्तरमथाद्यस्तु ऐशानोत्तरमेव च || २-५७ ||

शालाभेदं शशीमण्डं सिद्धतन्त्रं चतुर्विधम् |
सन्तानं शिवनिष्ठस्य षट्सहस्रन्तु संङ्ख्यया || २-५८ ||

शैवे वायुस्ततः प्राप्तो भेदं सप्तविधं भवेत् |
लिङ्गाद्ध्यक्षं सुराद्ध्यक्षं शङ्करं त्वमलेश्वरम् || २-
५९ ||

असङ्ख्यमनिलं द्वंद्वं सन्तानं सप्तधोदितम् |
सोमदेवस्य सर्वोक्तं द्विलक्षेणैव सङ्ख्यया || २-६० ||

नृसिम्हः प्राप्तवान् सोमात् भेदं पञ्चविधं भवेत् |
शिवधर्मन्तु धर्मोन्तं वायुप्रोतं तथैव च || २-६१ ||

दिव्यप्रोतमथैशानं शर्वोत्गीतं विधीयते |
श्रीदेव्यास्तु समाख्यातं पारमेश्वरमुत्तमम् || २-६२ ||

ग्रन्धद्वादशलक्षन्तु सप्तधा प्रसृतन्तु तत् |
उशनामुनि संप्राप्त श्रीदेव्याश्च यथा क्रमम् || २-६३ ||

मातङ्गं यक्षिणी पद्मं पारमेश्वरमेव च |
पुष्कलं सुप्रयोगञ्च हंसं सामान्यमेव हि || २-६४ ||

किरणङ्गरुडस्योक्तं कोटिपञ्चकसङ्ख्यया |
संवर्तकस्तत प्रप्ताः भेदन्तन्नव एव तु || २-६५ ||

गारुडन्नै-ऋतन्निलं रुत्विंभानुक धेनुकम् |
प्रबुद्धं बुद्धकालाख्यं नवमङ्किरणं तथा || २-६६ ||

प्. ८) शिवस्य वातुलं प्रोक्तं ग्रन्धं शतसहस्रकम् |
महाकालः स्ततः प्राप्तो भेदं वै द्वादशोदितम् || २-६७ ||

वातुलञ्चोत्तरञ्चैव कालज्ञानं प्ररोहितम् |
सर्वं सर्वात्मकं श्रेष्ठं नित्यंशुद्धं महाननम् || 
२-६८ ||

विश्वं विश्वाकरञ्चैवं वातुलीद्वादशं स्मृतम् |
अष्टाविंशति तन्त्राणां तन्त्रसङ्ख्या प्रकीर्तिताः || २-६९ ||

कामिकं पादयुग्मं स्याद् योगजङ्गुल्भमेव च |
चिन्त्य पादाङ्गुलिः प्रोक्तं कारणं जङ्घमेव च || २-७० ||

अजितं जानुदेशञ्च दीप्तं मूलप्रदेशकम् |
सूक्ष्मन्तु गुह्यबीजं स्यात् सहस्रन्तु कटीतटम् || २-७१ ||

अंशुमान् प्रष्ठभागञ्च सुप्रभेदन्तु नाभिकम् |
विजयङ्कुक्षिदेशं स्यान्निश्वासं हृदयं भवेत् || २-७२ ||

स्वायंभुवं स्तनौ द्वौ तु अनलं नेत्रमेव च |
वीरं कण्ठप्रदेशन्तु रौरवं श्रोत्रमेव च || २-७३ ||

मकुटे मकुटं तन्त्रमङ्गप्रत्यङ्गमेव च |
बाहू तु विमलं प्रोक्तं चन्द्रज्ञानमुरस्थलम् || २-७४ ||

बिंब तन्त्रं सुवदनं प्रोत्गीतं जिह्वसंज्ञितम् |
ललितं कपोलतलं सिद्धञ्चैव ललाटकम् || २-७५ ||

सन्तानं कुण्डल ज्योतिः शर्वोक्तमुपवीतकम् |
पारमेश्वरहारञ्च किरणं रत्नभूषितम् || २-७६ ||

वातुलं परमेशस्य वायुस्तद्विशङ्केन तु |
कल्पञ्च सूत्रसंयोगं शिवधर्मेनुलेपनम् || २-७७ ||

ललितः पुष्पमाल्यञ्च सिद्धान्तञ्च निवेदनम् |
तन्त्रकायशरीरेण मन्त्रप्राणमयं तथा || २-७८ ||

एभिर्भेदोपभेदैश्च सादाख्ये मूर्तिमा स्थिताः |
शैवभेदमिदं तन्त्रं दशाष्टादशसंहिताः || २-७९ ||

चिन्तामणिरिवाभाति एक या बहुधादिशेत् |
यट्र्य?व्येकोभवेद्वक्ता श्रोतारोबहवो यथा || २-८० ||

प्. ९) येन तन्त्रेण चारब्धं कर्षणाद्यर्चनान्तकम् |
तस्मिन् तन्त्रे प्रकर्तव्यं अन्य तन्त्रं न कारयेत् || २-८१ ||

कारयेदन्य तन्त्रेण नोक्तन्तस्मिन् विशेषतः |
तन्त्रावतारणं प्रोक्तमन्त्रोद्धारमथ शृणु || २-८२ ||

तन्त्रावतार द्वितीय पटलः || २ ||


मन्त्रोद्धार पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि मन्त्रोद्धारविधिं परम् |
सर्वसिद्धिकरं श्रेष्ठं सर्वकामप्रदायिकम् || ३-१ ||

मननं सर्ववेदित्वं त्राणं संसारसागरात् |
मननत्राणधर्मित्वां मन्त्र इत्यभिधीयते || ३-२ ||

शिवं ब्रह्माङ्गविद्येशान् गणेशान् लोकपालकान् |
अस्त्रान्विद्याङ्गमेवन्तु बीजार्णक्षुरिकां तथा || ३-३ ||

पृथिव्यादीनि बीजानि बीजब्रह्मं पुरोक्तकम् |
पिण्डमन्त्रं कलामन्त्रं पञ्चब्रह्मञ्च रुद्रकम् || ३-४ ||

वक्ष्यते सविशेषेण तच्छृणुष्व गजानन |
योसौ परापरो देवः सर्वज्ञः सर्वदाविभुः || ३-५ ||

निष्कलन्तु परब्रह्मं तस्माच्छक्ति द्वयं भवेत् |
तद्द्वयं निष्कलं प्रोक्तं तस्मान् नादसमुद्भवः || ३-६ ||

तस्मात् बिन्दु समुत्पन्नं तस्माद् योनिसबीजकम् |
अकारादिविसर्गान्तं बीजं तत् षोडशाक्षरम् || ३-७ ||

त्रयस्त्रिंशाक्षराः शेषा योनयश्चाव्ययात्मिकाः |
तेषु तन्त्राः समुत्पन्नास्तेषु मन्त्राः समुद्भवाः || ३-८ ||

तस्य वाचकमन्त्राणांस्तैरेवाभि न विद्यते |
दशबीजमिदं मन्त्रं सर्वमन्त्रेषु कथ्यते || ३-९ ||

ओंकारं प्रथमंबीजमाकारन्तु द्वितीयकम् |
त्रितीयं बीजमीकारं सर्वकारक कारणम् || ३-१० ||

प्. १०) चतुर्थं बीजमूकारं व्योकारं पञ्चमं भवेत् |
मकारं षष्ठमेवं स्याद् व्याकारं सप्तमं तथा || ३-११ 
||

पिकारमष्टमं बीजन्नेकारं नवमं स्मृतम् |
ओंकारं दशमं बीजं सर्वात्मा चैव विश्रुतम् || ३-१२ ||

एत देव प्रबोद्धव्यं शिवेन परिभाषितम् |
शिवमन्त्रमिदं प्रोक्तं तस्य लक्षणमुच्यते || ३-१३ ||

सदाशिवं तत्व संस्थं प्रत्यक्षं सर्वतोमुखम् |
इच्छाशक्त्युद्भवं पद्मं सहस्रदलभूषितम् || ३-१४ ||

कर्णिका केसरैर्युक्तं तत्रस्थन्तु सदाशिवम् |
पञ्चमूर्द्धं चतुर्वक्त्रं नेत्रैर्द्वादशभिर्युतम् || ३-१५ ||

चतुरास्यञ्चतुर्नासं वसुश्रोत्रञ्चतुर्गलम् |
दशभुजन्तनूरेका द्विपादं पद्मसंस्थितम् || ३-१६ ||

शुद्धस्फटिकसङ्काशं सूर्यकोटिसमप्रभम् |
चन्द्रांशु हिमशीतञ्च सर्वाभरणभूषितम् || ३-१७ ||

शुक्लांबरधरन्देवं शुक्लयज्ञोपवीतिनम् |
अभयं शूलपरशुं वज्रखट्गञ्च दक्षिणे || ३-१८ ||

खेटकं चांकुशं पाशं घण्टावह्निञ्च वामके |
मनोन्मनीं तस्य वामे पञ्चावरणमध्यगाम् || ३-१९ ||

एवं सदाशिवं ध्यायेत् सर्वपाप निकृन्तनम् |
इदं रूपं सदाध्येयं सर्वकर्मफलप्रदम् || ३-२० ||

एतत् सदाशिवं रूपमुमेशस्य शृणुष्व हि |
मम रूपप्रभेदोस्ति चैक वक्त्रञ्चतुर्भुजम् || ३-२१ ||

शिवमन्त्रमितिख्यातं ब्रह्माङ्गञ्च ततः शुणु |
प्रथमात् पञ्चबीजादि ब्रह्माङ्गं प्रधितानि वै || ३-२२ ||

शुक्लं रक्तं तथाश्यामं कुङ्कुमं क्षीरसन्निभम् |
पञ्चानां पञ्चवर्णानि पञ्चब्रह्ममिहोच्यते || ३-२३ ||

रशामिषर्पपर्यन्तं शिवाङ्गञ्चेति कीर्तितम् |
इन्दु धूम्रौ तथा किञ्चिद् धूम्र कृष्णं रवेर्निभम् || ३-२४ ||

प्. ११) तमोरूपं सुविज्ञेयं सूर्यकोटि शिवास्त्रकम् |
शिवाङ्गास्त्रस्य पर्यायमघोरास्त्रं प्रकीर्तितम् || ३-२५ ||

एकाक्षरसमायुक्तमोङ्कारादिनमोन्तकम् |
अस्त्रं विसर्गसंयुक्तमन्ये बिन्दुसमायुताः || ३-२६ ||

शेषा प्लुतसमायुक्ताः शिवाङ्गाश्च प्रकीर्तिताः |
ब्रह्माङ्गाश्च यथा प्रोक्तास्तेषां रूपमिहोच्यते || ३-२७ ||

त्रिणेत्रञ्चतुर्भुजं सौम्यं सर्वलक्षणसंयुतम् |
हारकेयूर संयुक्तं सर्वाभरणभूषितम् || ३-२८ ||

तेषां रूपं मयाप्रोक्तं विद्येशंलक्षणं शृणु |
द्वितीयादि नमोन्ताश्च विद्येशानां प्रकीर्तितम् || ३-२९ ||

जपा पुष्प प्रभोनन्तो नीलवर्णन्तु सूक्ष्मकम् |
शिवोत्तमोथकुन्दाभो बन्धूकं चैकनेत्रकः || ३-३० ||

पद्माभमेकरुद्रस्य रक्ताशोक स्त्रिमूर्तिभिः |
नीलोत्पलाभ श्रीकण्ठः शिखण्डी चाञ्जनः प्रभः || ३-३१ ||

अनन्तादिशिखण्ड्यान्ताश्चाष्ट विद्येश्वरा स्मृताः |
तेषां हृदोपचारन्तु ओंकारद्वयमेव हि || ३-३२ ||

पूर्वोक्तलक्षणोपेतं तेषां रूपं ततोमतः |
गणेशलक्षणं वक्ष्ये शृणु तत्वङ्गजानन || ३-३३ ||

एकारादि द्वितीयान्तं गणेशानान्तु बीजकम् |
जाम्बूनदमयिदेही चण्डो वै सूर्यसन्निभः || ३-३४ ||

नन्दीशः पद्मरागस्तु कालोमरतकप्रभः |
वृषभः शारदाभ्राभो गणेशः पद्मसन्निभः || ३-३५ ||

भृङ्गीश श्वेतवर्णस्तु रक्तवर्णस्तु षण्मुखः |
देव्यादि षण्मुखान्ताश्च विज्ञेयास्ते गणेश्वराः || ३-३६ ||

तेषां हृदुपचारन्तु ज्ञेयं विद्येशवत्पुरा |
इन्द्रादिलोकपालानां शृणुमन्त्रङ्गजानन || ३-३७ ||

दशबीजं ततः प्रोक्तं पूर्वादिक्रमयोगतः |
इन्द्रस्तु पीतवर्णः स्यात् पिङ्गवर्णस्तु पावकः || ३-३८ ||

प्. १२) कृष्णवर्णोयमः प्रोक्तो नि-ऋतिर्धूम्रवर्णकः |
वरुणः शुक्लवर्णस्तु वायुर्वै पीतवर्णकः || ३-३९ ||

सोमस्तु हिमसङ्काशस्त्वीश स्फटिकसन्निभः |
ज्वालाविद्युदनं तस्य ब्रह्मणश्चेन्द्रकोपकः || ३-४० ||

तेषां रूपं पृथक् प्रोक्तं मन्त्राणां लक्षण शृणु |
दशाभि प्रथमान्तञ्च मन्त्रमुच्चार्यते क्रमात् || ३-४१ ||

नानावर्णमयं वज्रं शक्तिर्विद्युत् प्रभासिकाः |
दण्डश्च नीलजिमूतः खड्गोनीलोत्पल प्रभः || ३-४२ ||

पाशः पावक सङ्काशश्चांकुशं पद्मरागभाक् |
गदा तु षारवर्णा तु इन्द्रनील स्त्रिशूलकः || ३-४३ ||

अतसी कुसुमश्चक्रः पद्मस्तत् भास्करप्रभः |
भूतानां शिरसश्चोर्द्ध्वे आयुधानि प्रकल्पयेत् || ३-४४ ||

शिवबीजमिदं मध्ये शिवब्रह्माङ्गमेव च |
विद्येशाश्च गणेशाश्च लोकपालास्त्रसंयुतम् || ३-४५ ||

मन्त्रं रूपं तथा वर्णं प्रोक्तादश विशेषतः |
दशबीजाच्च ये चान्ये क्रमान्नागानन शृणु || ३-४६ ||

विद्याङ्गलक्षणं ब्रूमो नेत्रेण तु समायुतम् |
सप्ताष्ट पञ्चमात्रन्तु गुणवर्णा यथा क्रमात् || ३-४७ ||

ओङ्कारादि प्रशान्ताय नमोहृद्युक्त वर्णकम् |
ओं प्रणवात्मं नमोनमः शिरस्फटिकसन्निभम् || ३-४८ ||

शिखायहुं प्रणवादि शिखाचैवाञ्जन प्रभा |
हुङ्कारस्तु तथा वर्म पद्मपत्रेणसन्निभम् || ३-४९ ||

फट्कारमिहशस्त्रं स्यात् सूर्यकोटिसमप्रभम् |
एतत् पाशुपतास्त्रञ्च ईषट्करालदंष्ट्रकम् || ३-५० ||

ओं जिह्वासं स्मृता नेत्रमरुणाभं ततो विदुः |
पूर्ववद् रूपमेतेषां शक्तिबीजं तत शृणु || ३-५१ ||

ओं भॄं जॄं क्ष्मॄं शक्तिमन्त्रं स्यात् बीजमुख्यन्तु 
देवता |
तप्तकाञ्चन वर्णाभा रूपलक्षणमुच्यते || ३-५२ ||

प्. १३) चतुर्भुजा त्रिणेत्रा च सर्वालङ्कारसंयुता |
नितम्बतटविस्तीर्णा मध्यक्षामा स्तनोन्नता || ३-५३ ||

एवं लक्षणसंयुक्ता आदिशक्तिर्मनोन्मनी |
शक्तेस्तु लक्षणं प्रोक्तं क्षुरिकास्त्रं ततः शृणु || ३-५४ ||

ओश्चिपिखीचिदक्षि उत्क्षुरिकामन्त्रमुत्तमम् |
विशुद्धस्फटिकाकारं क्षुरिकास्त्रञ्चतुर्भुजम् || ३-५५ ||

विद्याङ्गास्त्रं शिवाङ्गास्त्रं अघोरास्त्रं त्रितीयकम् |
शिवाङ्गास्त्र द्विधा चैव शिवशस्त्रं तथैव च || ३-५६ ||

सर्वात्मा ज्ञानहृदयं विद्याङ्गाद् योगजं स्मृतम् |
भूतजं हृदयं घोरं हृदयन्तु त्रिधा भवेत् || ३-५७ ||

सृजेत भूतजेनैव योगजेन तु सम्हरेत् |
ज्ञानेन मोक्षदं प्रोक्तमित्येवन्तु मनीषिणाम् || ३-५८ ||

पृथिव्यादीनि बीजानि लवरययहकारकाः |
ब्रह्माख्यां पूर्ववत् ब्रह्ममेवञ्चैव तत शृणु || ३-५९ ||

प्रथमं ब्रह्मबीजं सात् द्वितिययं पिण्डमन्त्रकम् |
कलामन्त्रं तृतीयन्तु ब्रह्ममेतत् त्रिधा मतम् || ३-६० ||

ब्रह्मबीजेष्वयत् ब्रह्म बीजब्रह्ममिहोच्यते |
सद्यादीशानपर्यन्तं वक्ष्यमाणं विधानतः || ३-६१ ||

पिण्डमन्त्रमिति ज्ञेयं कलामन्त्रं ततः शृणु |
सद्यः कलाभिरष्टाभिर्वामदेवस्त्रयोदश || ३-६२ ||

अघोराष्टकलाष्टाभिश्चतुर्भिश्चैव वक्त्रकम् |
ईशानं पञ्चधा भित्वा कल्पयेत् तु विचक्षणः || ३-६३ ||

अष्टत्रिंशत्कला ह्येवं कला ब्रह्मन्तु कथ्यते |
ब्रह्मरुद्रौ प्रवक्ष्यामि चक्रं न्यसाक्षरक्रमात् || ३-६४ ||

मण्डपं कारयेत् तत्र नवहस्तप्रमाणतः |
प्रपां वा कल्पयेद् विद्वान् द्वादशस्तम्भसंयुतम् || ३-६५ ||

वितानं ध्वजसंयुक्तं भूषितं धूपदीपकैः |
मण्डपस्य तु तन्मध्ये चक्रं कुर्याद् विशेषतः || ३-६६ ||

प्. १४) पूर्वापरेण मार्गेण युग्मसूत्रं प्रपातयेत् |
दक्षिणोत्तरमार्गेण तद्वत् सूत्रं प्रपातयेत् || ३-६७ ||

सप्ताङ्गुलान्तरं ज्ञेयं मानाङ्गुलेन कारयेत् |
षोडशाङ्गुलमानेन मध्ये वृत्तं प्रकल्पयेत् || ३-६८ ||

तन्मद्ध्येऽष्टदलं पद्मं तत् बाह्ये षोडशं दलम् |
तत् बाह्ये भ्रामयेद् विद्वान् संवीक्ष्य वरणङ्क्रमात् || ३-६९ ||

पञ्चाङ्गुलान्तरं तेषां द्वाराग्रे शूलमुल्लिखेत् |
बाह्यविधौ न्यसेद् धीमान् त्रयस्त्रिंशच्च देवताः || ३-७० ||

बाह्यवास्तुपदे युक्ता देवान् सङ्कल्प्य तत्र वै |
खट्गखेटकसंयुक्तान् वास्तुदेवान् न्यसेत् क्रमात् || ३-७१ ||

रक्तवर्णनिभान् देवान् हृदयेऽञ्जलिसंयुतान् |
परितः कल्पयेत् तत्र एकैकान्तरितः क्रमात् || ३-७२ ||

ब्रह्माक्षरान् महाशासु रुद्रार्णानि दिशासु वै |
प्रागाद्युत्तरपर्यन्तं दिक्षु ब्रह्मं समुद्धरेत् || ३-७३ ||

आग्नेययां दिशिकोणान्तं रुद्रमन्त्रं समुद्धरेत् |
ब्रह्मरुद्रक्रमेणैवं विन्यासञ्च ततः शृणु || ३-७४ ||

ब्रह्मसूत्रं न्यसेत् तत्र सितेन रजसा पुनः |
नानावर्णविमिश्रेण भ्रामयेत् ब्रह्मसूत्रकात् || ३-७५ ||

रक्तेन धातुना वर्ग प्रस्तरेदक्षराणि वै |
यवर्गादष्टमं बीजं तेजोबीजसमायुतम् || ३-७६ ||

चतुर्दश स्वरोपेतं बिन्दुनादसमन्वितम् |
ब्रह्महत्यादिकं पापञ्जप्तमात्रेण नश्यति || ३-७७ ||

इदं प्राणदमुद्धृत्य कर्णिकायां विशेषतः |
प्राक् दले प्रणवं न्यस्त्वा द्याकारं तस्य दक्षिणे || ३-७८ ||

पप्रगच्छोश्च सद्योसौ न्यसेद् अष्टदलाब्जके |
सद्योजाश्च तथा तश्च पृच्छिपश्च ततः पुनः || ३-७९ ||

जाकाराश्च इमेसर्वे पूजाद्यब्ददले न्यसेत् |
मकारञ्च सकारञ्च गोकारञ्च तथा पुनः || ३-८० ||

प्. १५) जातायश्च तथा वै नं स्थवसर्गोयमेव च |
भाश्च वे च तथा भश्च चेतना च तथातिभम् || ३-८१ ||

मिकारमिन्द्रदिक् पात्रे भतीनावे भवेगमः |
न वै वताजान्योसाश्च न्यासेत् षोडशदिक् दले || ३-८२ ||

प्रदक्षिणक्रमादेवमन्वेष्वा वरणेषु च |
जश्च भश्च तथा पेचमश्चप्यो च तमोक्षरः || ३-८३ ||

खकारश्च विकारश्च खकारोमा तथैव च |
काच पश्च तथा पोच ह्योचरे कारयेव च || ३-८४ ||

मुश्चयश्च तथा द्राच रुद्रः शन्नोत एव च |
पश्च धिश्च तथा गाश्च पूर्वादीनि प्रदक्षिणम् || ३-८५ ||

चतुर्विंशति मे प्रोक्ता प्रथमावरणे क्रमात् |
नश्च माश्च तथा स्वश्च व्यश्च दिश्च ततः पुनः || ३-८६ ||

ने च पश्च तथाव्या च पश्चना चर एव च |
बालबाधपराश्चैव रश्चघोचर एव च || ३-८७ ||

स्रश्च विश्चककारश्च षश्च पिश्च तथैव च |
चोश्च प्रश्च तथा द्रश्च मुश्च प्रश्च श एव च || ३-८८ ||

एत चश्च द्वितीये तु द्वात्रिंशद्वर्णमुच्यते |
स विसर्गोमकारस्तु रवतावाक्षरान्य हुः || ३-८९ ||

तत् बाह्ये षोडशदले भश्च मोचय एव च |
पाच रूच क्वकारश्च रिकारश्च च एव च || ३-९० ||

बश्च मोच तथा नश्च मश्च पामस्तथैव च |
मोकारश्च मलो चैव सविसर्गोह्य एव च || ३-९१ ||

रेतौ निश्च तथाद्याश्च निश्चयश्च त आयतः |
शिकारः प्रणवश्चैव याच्चदश्च तथैव च || ३-९२ ||

सविसर्गे ककारस्तु तेधमाश्च प्रपञ्च च |
षट्त्रिंशदक्षरा प्रोक्ता स्त्रितीया वरणे ततः || ३-९३ ||

नश्च वाच ततो दीप नाधा प्रश्च जनेऽपि वा |
व्याश्चर्वश्च समौ प्रश्च लकारोभुक्तिरेव च || ३-९४ ||

निश्चयश्च तथा द्राश्च ओष्ठ ज्येकार एव च |
सविसर्गन्त कोरस्तु मश्चसश्चम आयते || ३-९५ ||

प्. १६) ण्यश्चरश्च तथा हिश्च मोचनश्चध एव च |
त्याकारश्च न कारश्च ईकारश्च त एव च || ३-९६ ||

तश्च भूश्च नवौभानौ वश्चभश्च तथैव च |
चतुर्था वरणेह्यत्र चतुश्चत्वारिंशदक्षरम् || ३-९७ ||

यश्च वा च तथा देश्च माद्योवाश्च तथैव च |
पादोहामाश्चयश्चैव वा कारश्च शि एव च || ३-९८ ||

स विसर्गोमकारश्च न कारः प्रणवस्ततः |
यधौ नाधाब्द शाश्चैव शब्दासाः स विसर्गमः || ३-९९ ||

तश्चणे च विरूकारौ हुकारो बश्चयः ततः |
ह्याकारौ सर्वकारौ च शश्चरश्च त आयतः || ३-१०० ||

तु हे सेच्च च कारश्च लकारश्च न एव च |
लकारश्च निकारश्च स्वराद्योह्हेविस्तथा || ३-१०१ ||

रेफ पूर्वोपकारस्तु सश्चद्यश्चपि एव च |
न्याकरोपित्तिशाश्चैव त्याच शश्च व एव च || ३-१०२ ||

वकारोव्यो च भव्यौ च भकारश्च ततोन्ततः |
अष्टषष्ट्य क्षराः प्रोक्ताः पञ्चमावरणे तथा || ३-१०३ ||

ज्येकारश्च तथा मोश्च नश्चदापदपास्तथा |
यच्च पाकृति पच्चैव कानेचाद्यस्वरस्तथा || ३-१०४ ||

यश्च आयसकारश्च हार्गसा स विसर्गमम् |
न च जोश्च तथा तेजसौ जाते कार एव च || ३-१०५ ||

ऐकारश्च विकारश्च ऊकारश्च तथा पुनः |
रेफ पूर्वशकारश्च सच्चयश्च ततः पुनः || ३-१०६ ||

रेफ पूर्वे तु दीर्घस्तु स्पश्चणे च विरू ततः |
न ह्योर्वे घोततीं ताशा ताश्चशा च ततः पुनः || ३-१०७ ||

दीर्घरेफौ पकारश्च रश्च पश्चतिथौ ततः |
णामिनाभ्याश्च श्लिंश्चैव शीं श्लीं कारस्तथैव च || ३-
१०८ ||

प्रणवश्च शकारश्च देशादेत्ताश्च जा ततः |
अश्च षश्च रुकारश्च पूषौ रूप तथैव च || ३-१०९ ||

षट् च सप्ततयः प्रोक्ताः षष्ठमावरणे क्रमात् |
तधष्ठा षाश्च शेविश्च पाचयश्च ततः पुनः || ३-११० ||

प्. १७) रूचद्रश्च तथा रौचयश्च नाशाविरेव च |
घ्नश्च विश्चर्वसौ चैव याकारश्च तरुश्च वै || ३-१११ ||

रेफपूर्वौ चकारश्च रुश्चण्डश्च गधौ तथा |
डा गणेपि चरूडाश्च रावसाश्चरणेऽपि च || ३-११२ ||

रूस्तुस्तैमाश्च प्रोवैव स्वराद्योमविसर्गयुक् |
तश्चवश्च शिमस्ता च वश्चशिश्च भ एव च || ३-११३ ||

तरघोमोगराश्चैव सश्चरश्चश्च एव च |
ह्री कारश्च त्रयं दीप ह्रिकारस्य तथा त्रयम् || ३-११४ ||

अक्षर त्रीणी हुंकाराः प्रणवं फट् तथास्त्रयः |
दीपकश्च तथांशाश्च अशीतिः सप्तमावृतौ || ३-११५ ||

द्रौश्चरुश्च तथा मोचनश्चरश्चरुपी तथा |
यश्चष्टा च तथा दंश्च तूश्चवश्च लिपी तथा || ३-११६ ||

लिश्च किश्च लिपी चैव लिश्च हिश्चतन्ती पुनः |
नामादाश्च तथा द्वंश्चणेपि रूलाश्चद्रू तथा || ३-११७ ||

यश्चला च तथा मूचणेपि रूजाश्च एव च |
बीजायाश्चैव बीचैवणेपि बेरुद्र एव च || ३-११८ ||

अक्षरः सविसर्गेण मकारो न यदा तथा |
नमो न देनाद्य स्वराः सविसर्गौमतौ ततः || ३-११९ ||

वीह्य पोमोन ह्यताम्रर्वनाश्चन्ता चनस्ततः |
अफट्कारौ च हुंश्चैव प्रणवश्च तथा पुनः || ३-१२० ||

षट् च वौ चैव षट्चैव यथा स्वाचैव हा पुनः |
स्वाश्चस्तिश्च सकारश्च सविसर्गौ मनौस्तथा || ३-१२१ ||

अष्टमावरणे प्रोक्ता अष्टाशीत्यक्षराः पुनः |
सविसर्गोमकारश्च नकारश्च ययौ पुनः || ३-१२२ ||

यान्निर्वे च धमाः साश्च जुश्चग्यश्च ऋ एव च |
श्वश्च ह्वा च तथा जींश्च ग्रश्चनोच ह आयतः || ३-१२३ ||

लीपे पाश्च तथा पश्च लापा नानास्तथैव च |
मोनयाश्चैव पिश्चैव रुद्रपाश्चै य आयतः || ३-१२४ ||

द्रापणे पिततारू च लश्च नायौ चला ततः |
नाकारेणापि रूरांश्च रुद्राश्चैव य एव च || ३-१२५ ||

प्. १८) राचरूश्च तथा तच्च प्रणवश्च ह्य एव च |
पश्चसिश्च तथाद्यश्च चापिश्चर्व स एव च || ३-१२६ ||

सविसर्गोमकारश्च तश्चभ्यश्चनुयो पुनः |
तव गोप्ते च गौयौ च ह्या च गुश्च तथा पुनः || ३-१२७ ||

मोनहु प्राश्च हश्चैव स्मश्च व्रंश्चैव नांस्ततः |
तश्च हा च तथा स्वा च यकारश्च र आयतः || ३-१२८ ||

यश्च भीश्च तथा भूश्च मश्च प्रेच ह आयतः |
सा च यश्च तथा रा च यश्च जश्च व एव च || ३-१२९ ||

हाच स्वाच तली चैव ज्वश्च सुश्च द एव च |
नवमावरणे प्रोक्ताः शताष्टाधिकमक्षरम् || ३-१३० ||

यश्च लाच तथा काच व्यालिकैलिश्च किंस्ततः |
यश्च ता च तथा श्वश्च शाश्चयश्च व आयतः || ३-१३१ ||

ध्राश्चयश्च तथा ता च ता श्रीश्चाना चयौ पुनः |
ता च ना चस्वराच्छाद्यो यश्चन्ताश्च न एव च || ३-१३२ ||

अकारश्च मकारश्च नोमणश्च पिता तथा |
लश्चपश्च यकारश्च लाचभश्च तथा पुनः || ३-१३३ ||

णेचपिश्च तथा रूच पञ्चपुश्च य एव च |
ष्वाच पुश्च तथा णश्च विश्वरूपर्भगौ तथा || ३-१३४ ||

यश्च भाच तथा गश्चणे च ष्वाश्चरु एव च |
पुश्च द्यो च तथात्मश्च व्योचनश्च त एव च || ३-१३५ ||

चेचना च तथा तश्च चेचेवाद्य स्वरास्तथा |
यश्चरा च तथा पश्च रश्चयश्च तथैव च || ३-१३६ ||

मेचरश्च पकारश्च यश्च पाच तथा परू |
निश्चद्यो च तथा ये च तश्च पश्चतिणाच्चिवाः || ३-१३७ ||

नकारश्च स्वरश्चोद्यो रश्चपश्चन्द्र एव च |
रुश्चष्णुश्च तथा पिश्च ह्याच पुश्चरकौ ततः || ३-१३८ ||

स्यश्च नैश्च तथा सा चर्वश्च सश्च द एव च |
प्रश्च खश्चसुतौ चैव हूकारश्चर्व एव च || ३-१३९ ||

दशमावरणे प्रोक्ताः शताश्च द्वादशाधिकाः |
कश्चमः सविसर्गस्तु नयायेश्चरु आयतः || ३-१४० ||

प्. १९) याकारश्च तथा कारयश्च राच ह आयतः |
नश्चद्ध्या च तथाने च गित्ययोत्यं नियास्तथा || ३-१४१ ||

ताच स्थिश्च तथा सश्च मश्च पीच ग एव च |
यो बलंश्च नयौ ना च णेच विश्च तथा पुनः || ३-१४२ ||

रुकारश्च तथा नो च मश्च सेचनमौ ततः |
णेकारश्च विरूतौ च रेकारश्च तथा पुनः || ३-१४३ ||

सेतरेणे विरुन्ताश्च नश्चयाश्च य एव च |
तश्च नश्च अकारश्चत्मश्च विश्च वधू पुनः || ३-१४४ ||

अग्निश्च स्वराश्चाद्योप श्वरूपश्च एव च |
नित्योजः सविसर्गश्च ते मथाश्च तथा पुनः || ३-१४५ ||

प्रश्च विश्च तथा रूनौ विश्वरूच अपिंस्ततः |
व्या विश्चैव तथा व्योमिन् स्माच प्रश्चति एव च || ३-१४६ ||

शिक्ष क्ष्मा च तथा सूचब्दश्च शश्चन एव च |
ज्ञाश्च गश्च तथा पिंश्च गश्च तश्च परू तथा || ३-१४७ ||

तुश्च षिश्च तथा सा च तश्च स्थिश्चर्व एव च |
पूतौस्तुश्च अनौ चैव विन्यसेत् तु विशेषतः || ३-१४८ ||

दशैकावरणे प्रोक्ताः शतवर्णाश्च षोडश |
ककारश्च विलौ चैव अकारोयश्च वा शिराः || ३-१४९ ||

घोमानाश्च यकारश्च ज्ञाचवश्च ष एव च |
रुश्च पुश्च तयौ चैव वा शिये तत् पगास्तथा || ३-१५० ||

जकारोयश्च नाशाश्च ईकारश्चाद्यमक्षरम् |
प्रणवः सविसर्गेण मकारप्रश्चयस्ततः || ३-१५१ ||

पारुतिश्च कृकारश्च प्रश्चणे च विरूरकाः |
हंसश्चाभ्य स्वरश्चैव यश्चरा च क आयतः || ३-१५२ ||

अं चैवाद्य स्वाराश्चैव णेचविश्च तथा पुनः |
रुर्थौ चाद्य स्वराश्चैव यर्थ चैवाद्यमक्षरम् || ३-१५३ ||

महामहे बहुश्चैव तथा प्रणव एव च |
सविसर्गेण रूकारः प्रणवश्च तथा पुनः || ३-१५४ || 

चत्वारश्चैव सूकारा नाकारश्च तथा चतु |
देनादेश्च तथा ना च अकारोन्तश्च नस्ततः || ३-१५५ ||

प्. २०) अकारश्च स्मकारश्च अश्चन्तश्चर्भ एव च |
आह्य स्वरोमकारश्च मेवोशिश्च च एव च || ३-१५६ ||

षांश्च शांश्च तथा वांश्च लांश्च यांश्चस्तथापि च 
|
ओकारेश्च तथा नेच विश्चव्याम च एव च || ३-१५७ ||

व्योकारश्च तथा ऊचं रच आकार एव च |
प्रणवश्च वयश्चैव मश्चनच्चम एव च || ३-१५८ ||

शिश्च दश्चर्वसौ चैवर्वश्च शश्चव एव च |
द्वादशावरणे प्रोक्तो विंशतिश्चशतं क्रमात् || ३-१५९ ||

यश्चणा च तथा रश्च वाचपाचप एव च |
यकारो ह्यागुवाश्चैव देवमायाश्च एव च || ३-१६० ||

नोश्च पश्चात् प्रयद्युश्च विधं द्राचैवकास्तथा |
वश्च सिश्च यथा दश्च भूयभ्यश्च च एव च || ३-१६१ ||

रेच घोणे विरुद्राश्च विश्चयद्यश्च आयतः |
विश्चणे च तथा पिश्च रूपद्धश्च शुयौ ततः || ३-१६२ ||

याश्च गुश्च तथा णेचरु माया च यथौ ततः |
माचणेऽपि तथा रूति ककारायश्च वा पुनः || ३-१६३ ||

देय व्याश्च स्वराश्चाद्यो वेचभश्च विमौ ततः |
वाचमावाकने चैव कानेचाद्य स्वरस्ततः || ३-१६४ ||

त्र्यंश्च सश्च ततो दीपः सविसर्ग व एव च |
तकारः प्रणवश्चैवः सविसर्गो न एव च || ३-१६५ ||

जकारादीपकश्चैवः सविसर्गो ह कारकः |
मकारः प्रणवश्चैव सविसर्गस्प एव च || ३-१६६ ||

प्रणवश्च तथा दाच सश्चस्तुश्च तपो ततः |
तश्च भावै च स्वाकारः सविसर्गो म एव च || ३-१६७ ||

नश्च पेच तथा भश्च प्रश्चगच्छ च एव च |
सविसर्गोमकारस्तु नये ताश्च प एव च || ३-१६८ ||

न कारश्चैव शाद्रौ च क्षंकारः क्षविसर्गयुक् |
त्वैंश्चक्षूंश्च तथा क्षंश्च त्वां क्षां हां हाश्च 
एव च || ३-१६९ ||

त्रयोदशावरणे प्रोक्ता विंशदष्टोत्तरं शतम् |
यश्चमोश्च तथा रुश्च वश्चकायौ च एव च || ३-१७० ||

प्. २१) राचयाक्त्या च शश्चैव दिश्चमाकार एव च |
लयेक्ता च तथा मूच तश्च जाद्यो स एव च || ३-१७१ ||

चन्द्रश्च नश्चधारा च विश्चसुश्चाष्ठ एव च |
रिश्चवश्च तथाण्यश्च रेच वश्चरवौ तथा || ३-१७२ ||

यश्च घे च यकारश्च अकारश्च ततः पुनः |
रश्चश्चाग्नि तथा लाच काश्चमः सविसर्गयुक् || ३-१७३ ||

नियवाशिश्च हौकारः प्रणवश्च तथा चणे |
पिश्च रूच तथा वीच शिदासाश्चैव यस्ततः || ३-१७४ ||

पाशिदा साश्चणेकारः पिश्चरुय न एव च |
यानाश्च महिमौ धीये वाश्च शिश्च तथैव च || ३-१७५ ||

दासः सर्वश्च चौचैव शिश्चवंश्च ह एव च |
नोयनिश्च तथा नश्च धनिश्चाद्य स्वरस्तथा || ३-१७६ ||

मंपधा च तकारश्च तीरश्च स्वराभ्यतः |
नश्चमश्च सनौसश्च शान्तेशायाश्च दीपकः || ३-१७७ ||

स विसर्गोवकारस्तु शिकारं विन्यसेत् ततः |
स विसर्गोमकारस्तु नयेनांश्च पणांस्ततः || ३-१७८ ||

द्राचरुश्च विसर्गेण मकारोनश्चनेत्मकाः |
मृश्च अश्च विसर्गेण मकारोनश्चने तथा || ३-१७९ ||

मवौ चैव सकारश्च स विसर्गो म एव च |
नश्च नश्च तथा ने च तथात्मश्च तथा पुनः || ३-१८० ||

स विसर्गोमकारश्च नकारश्चैव ए ततः |
चतुर्दशावरणे प्रोक्तं षट्त्रिंशश्च शतक्षरम् || ३-१८१ ||

एवं अक्षरविन्यासं कृत्वोद्धरणमारभेत् |
सौधमूर्तिं प्रवक्ष्यामि पञ्चवक्त्रसमन्वितम् || ३-१८२ ||

पञ्चादशाक्षसंयुक्तं भूजैश्च दशशोभितम् |
वरदाभय हस्तं स्याद् अष्टायुधसमन्वितम् || ३-१८३ ||

दुकूलपट्टवसनं सर्वाभरणभूषितम् |
पद्मासनसमारूढं प्रासाअदमिति चोच्यते || ३-१८४ ||

एकवक्त्रं त्रिणेत्रं स्यात् चतुर्भुजं सुरूपकम् |
दिव्यांबरधरं देवं दिव्याभरणभूषितम् || ३-१८५ ||

प्. २२) एवं ब्रह्मसमाख्यातं रुद्रलक्षणमुच्यते |
चतुर्वक्त्रं चर्बाहु द्वादशाक्षिसमन्वितम् || ३-१८६ ||

वरदाभयहस्तं स्यात् छुलश्चांकुशमेव च |
सर्वाभरणसंयुक्तं शुक्लयज्ञोपवीतकम् || ३-१८७ ||

क्षौमवस्त्रधरं रक्तं ध्यायेद् रूपं विशेषतः |
संक्रान्ते विषुवे चैव अयने जन्म-ऋक्षके || ३-१८८ ||

दीक्षायास्थापनान्ते च दुर्भिक्षे दुर्निमित्तके |
भूमिकं पेदिशां दाहे ज्वरमार्यादि पीडने || ३-१८९ ||

गोक्षीरं गन्धतोयं वा घृतं वा मधुवा पुनः |
नालिकेरजलं वापि रुद्रेण स्नापयेच्छिवम् || ३-१९० ||

सप्तजन्म कृतं पापं यजमानस्य नश्यति |
सर्वेषामेव देवानां मन्त्रमेवं द्विधामतम् || ३-१९१ ||

स्वनाम्नि चादिवर्णे तु ऋचामन्यत् स वह्निकम् |
बिन्दुनादसमायुक्तं सर्वेषां मूलमन्त्रकम् || ३-१९२ ||

दीर्घाणि ह्यंगमेवं स्यात् षडंगाश्चैव कीर्तिताः |
अस्त्रं विसर्गसंयुक्तं ह्रस्वा वै ब्रह्मपञ्चकम् || ३-१९३ ||

यथा वर्णस्तथा रूपं अस्मिन् मन्त्रे प्रचोदितम् |
तेषां मन्त्रं तु सर्वेषां शिवस्य परमात्मनः || ३-१९४ ||

सर्वकार्ये प्रयोक्तव्यं सर्वसिद्धिप्रदायकम् |
मन्त्रोद्धारमिदं प्रोक्तं शौचाचमनकं शृणु || ३-१९५ ||

इति मन्त्रोद्धारस्तृतीय पटलः || ३ ||


प्. २३) अथ शौचाचमन पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि सौचाचमनलक्षणम् |
साधकानां हितार्थन्तु चतुराश्रमधर्मिणाम् || ४-१ ||

ब्राह्मे मुहूर्ते विद्वान् वै मनसाचिन्तयेच्छिवम् |
त्रिपादो न त्रिघटिका राजन्ते तु दिने दिने || ४-२ ||

ब्राह्म्यं मुहूर्त्तमाख्यातं मम संख्यासु कथ्यते |
उत्थाय च बहिर्ग्रामात् गत्वाशौचं समाचरेत् || ४-३ ||

रविं दक्षिणतः कृत्वा विण्मूत्रन्तु विसर्जयेत् |
दक्षिणाभिमुखोरात्रौ तृणमाधायभूतले || ४-४ ||

करे वा कर्णमूले वा उपवीतं न्यसेत् बुधः |
वेष्टयित्वा शिरस्तत्र ऋजुका यो न पाचयन् || ४-५ ||

प्रत्यादित्य जलाग्निनां चन्द्रगोब्राह्मणान् प्रति |
देवालयसमीपे तु कूपे गोष्ठेन भस्मनि || ४-६ ||

क्षेत्रे च वृक्षच्छायायां नद्यामन्तः सरस्वपि |
चैत्य वृक्षसमीपे तु वेलायां वाम होदधेः || ४-७ ||

चत्वरे ग्रहमध्ये च न कुर्यादुभयं नरः |
वामेन शिश्नं संग्राह्य मृत्पिण्डं दक्षिणे करे || ४-८ ||

जलेशुद्धे समागम्य पश्चात् छौचं समाचरेत् |
सकृन्मृत्तिकया शिश्नमक्षमात्रप्रमाणतः || ४-९ ||

तथा सर्वत्र संयोज्य पश्चात् पादे तु मृत्तिकाम् |
दश कृत्वा करं वामं सप्तकुर्यात् करद्वयम् || ४-१० ||

शोधयेदंभसा नित्यं ग्रहस्थानां विधीयते |
एतद् उक्तं ग्रहस्थानां द्विगुणंब्रह्मचारिणाम् || ४-११ ||

त्रिगुणं वा न प्रस्थानां यतीनान्तु चतुर्गुणम् |
यावन्मात्रामनः शुद्धिस्तावत् शौचं समाचरेत् || ४-१२ ||

उत्थायतीरोत् तस्माद् वै अन्यत्रा चमनञ्चरेत् |
प्रक्षाल्य पाणिपादौ च दक्षिणादि क्रमेण तु || ४-१३ ||

स पवित्रकरेणैव सर्वकर्मसमाचरेत् |
स्थले तु दक्षिणं पादं वामपादं जलेस्थितम् || ४-१४ ||

प्. २४) नाभो न दिक्षुसंवीक्ष्य हस्ते गोकर्णवत् कृते |
माषमग्नन्तु यद्वारि निःशब्दन्तत्र पीयते || ४-१५ ||

यथा वै त्रितयं पीत्वा आस्येंगुष्ठेन निस्पृशेत् |
मुखं हस्तेन संस्पृश्य पद्भ्यामभ्युक्षणं भवेत् || ४-
१६ ||

अङ्गुष्ठानामिकाभ्यान्तु चक्षुषी संस्पृशेत् बुधः |
अङ्गुष्ठ तर्जनीभ्यान्तु नासिकां संस्पृशेत् पुनः || ४-१७ ||

अङ्गुष्ठ कनिष्ठाभ्यां तु श्रोत्रे चैव तु संस्पृशेत् |
यदा तत् त्रितयं पीत मृग्यजुः सामतृप्तये || ४-१८ ||

अथर्वस्येति हासार्थं तन्मुखन्तु द्विधा स्पृशेत् |
पादावुभौ तदाभ्युक्ष्य ऋषीणां सप्ततृप्तये || ४-१९ ||

मूर्द्धास्ये चक्षुषी श्रोत्रे सर्वाधिक्येन्दु चक्षुषा |
भुजौ तु नाभि हृदयमिन्द्रमिष्ण्वनलांस्तथा || ४-२० ||

क्षुधेकफेत्वधासन्ने सद्य आचमनं कुरु |
अङ्गुष्ठे नास्य संस्पृश्य पश्चादाचमनं बुधः || ४-२१ ||

एवमाचनं प्रोक्तं तत स्नानविधिं शृणु ||

इति शौचाचमनश्चतुर्थ पटलः || ४ ||


अथ स्नान पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि स्नानं पापहरं परम् |
पञ्च स्नानानि विप्राणां हीनानां शुद्धये ततः || ५-१ ||

स्नानं वारुणमाग्नेयं दिव्यं वायव्यमानसौ |
वरुणं वारिणा स्नानं आग्नें भस्मनाभवेत् || ५-२ ||

दृष्ट्वा सातपयादिव्यं वायव्यं रजसागवाम् |
मन्त्रैर्मान समित्युक्तं पञ्चस्नानाः प्रकीर्तिताः || ५-३ ||

वक्ष्ये वारुणमाग्नेयं शृणु तत्वं गजानन |
नद्यां वाप्यान्तटाके वा कूपे वापि चतुर्विधम् || ५-४ ||

प्. २५) कूपस्नानं न कर्तव्यं वाप्यादिषु च संभवे |
तटाकेष्वपिन स्नानं सरित्सत्यांगजानन || ५-५ ||

कूपाद् दशगुणं वाप्यां वाप्यादशगुणं सरित् |
तस्माद् दशगुणं नद्यः समुद्रगामिकाः पराः || ५-६ ||

प्राङ्मुखोदङ्मुखो वापि स्नानार्थं संव्रजेत् गुरुः |
ततः शतगुणं पुण्यं स्नानं प्राङ्मुखमुच्यते || ५-७ ||

तत्रापि दक्षिणन्तीरमनन्तं फलमावहेत् |
तोयंशुद्धमशुद्धं वा शिवालयसमीपतः || ५-८ ||

शिवगङ्गेति तां विद्याच्छिवधामांबु सेवनात् |
तेषान्तीर्थं समागम्य स्नानं कुर्याद् विशेषतः || ५-९ ||

शुचौ देशेसुखासीनः प्राङ्मुखोवाप्युदङ्मुखः |
प्लक्षोदुंबरनिम्बैश्च कुर्याद्वैदन्तधावनम् || ५-१० ||

मलस्नानं पुराकृत्वा विधिस्नानं ततः परम् |
रजनीकरणविष्ठैस्तु अङ्गप्रत्यंगघर्षणम् || ५-११ ||

मलस्नानमिदं प्रोक्तं मन्त्रस्नानमतः शृणु |
मत्स्यमण्डूकसर्पाद्यैरन्यैश्च जलजादिभिः || ५-१२ ||

सेवितन्तु जलं नित्यं तस्माद्दुष्टं विशेषतः |
तद्दोषशमनार्थन्तु शिवतीर्थं प्रकल्पयेत् || ५-१३ ||

हस्तमात्रप्रमाणेन परितश्चतुरश्रकम् |
हुंफट्कारेणे शुद्धाञ्च मृदं गृह्णीतसाधकः || ५-१४ ||

सद्येन स्थापयेन्मन्त्री वामदेवेन सेचयेत् |
अघोरेण तु संप्पृश्य पुरुषेण त्रिभागिकम् || ५-१५ ||

पूर्वेण दक्षिणे नैव तथा चैवोत्तरेण तु |
ईशानेन तु मन्त्रेण एकैकमभिमन्त्रयेत् || ५-१६ ||

अस्त्रंब्रह्मशिवं जप्त्वा पूर्वादिक्रमशो न्यसेत् |
अस्त्रजप्तन्तु यद्भागं दशदिक्षुविनिक्षिपेत् || ५-१७ ||

शिवजप्तन्तु यद्भागं तीर्थमद्ध्ये विनिक्षिपेत् |
फट्कारेणाभिमन्त्रेण नाराचास्त्रप्रयोगतः || ५-१८ ||

प्. २६) जले सूक्ष्माश्च ये दोषास्तेषामुच्चाटनं भवेत् |
ब्रह्मजप्तस्य चार्द्धेन आत्मनोङ्गानि कर्षयेत् || ५-१९ ||

शिरोवक्त्रञ्च हृदयं पादौगुह्यञ्च भागशः |
शेषार्द्धेनोप संस्पृश्य स्नात्वा भित्वा पुनः पुनः || ५-२० ||

उपस्पृश्य ततस्नायाच्छिव तीर्थस्यमध्यतः |
तीर्थानिपञ्च वै सन्ति द्विजानामुभयेकरे || ५-२१ ||

ब्रह्माग्नि पित्रदेवाश्च ऋषितीर्थानि पञ्चधा (-था) |
अङ्गुष्ठमूलके ब्राह्मं अग्निमङ्गुलमध्यमे || ५-२२ ||

तर्जन्यङ्गुष्ठयोर्मध्ये पैत्रकं तीर्थमुच्यते |
अङ्गुलीनान्तु मूलेतु दैविकं तीर्थमुच्यते || ५-२३ ||

अङ्गुल्यग्रे ऋषीतीर्थं पञ्चदेवांश्च विन्यसेत् |
अग्निर्वायुः प्रजाद्ध्यक्षः तीक्ष्णरश्मिः पुरन्दरः || ५-२४ ||

अङ्गुष्ठादौ न्यसेद् विद्वान् क्रमेणैव व्यवस्थितान् |
पिबेद् वै ब्रह्मतीर्थेन चाग्नितीर्थेन प्रोक्षणम् || ५-२५ ||

चक्रवत्युपचारेण सुगन्धामलकादिभिः |
जलक्रीडावसाने तु वक्त्रमुद्राभिषेचयेत् || ५-२६ ||

शिवब्रह्माङ्ग विद्याङ्गै स्नानं कृत्वा विचक्षणः |
पञ्चब्रह्मशिवाङ्गैश्च त्रिपदैरघमर्षणम् || ५-२७ ||

अन्तर्जले पिधायाक्षं सर्वाङ्गं नैव दर्शयेत् |
दर्शयेच्च ततः तीर्थं मुखमग्नोध वा पुनः || ५-२८ ||

मुखमग्नन्तु यत् प्रोक्तं शताद्ध्यर्धं भवेत् क्रमात् |
अर्धाङ्गेध्यर्ध साहस्रं निम्नगेकोटिरुच्यते || ५-२९ ||

ध्यानयुक्तो विनिक्रम्य क्रमेणाचम्य तत्वतः |
ततः सूर्य इति प्रातर्मध्याह्नेत्वाप उच्चरेत् || ५-३० ||

सायेऽग्निश्चेति जप्त्वा तु क्रमेणाचमनञ्चरेत् |
आपोहिष्ठेति संप्रोक्ष्य सावित्र्या चोदकंक्षिपेत् || ५-३१ ||

स्थित्वा सन्ध्यामुपासीत प्रातः शुद्धकृताञ्जलिः |
स्थितो वासीनमध्याह्ने उपासीनस्तुरात्रिके || ५-३२ ||

प्. २७) एकवारं यथा शक्यं प्राणायामन्ततो जपेत् |
अष्टवारन्तु सावित्रीं सन्ध्याकालेषु नित्यशः || ५-३३ ||

मित्रा सत्येनेमम्मेति सततं स ममंत्रितः |
एभिर्मन्त्रैस्त्रिभिर्विद्वान् प्रातरादावुपासयेत् || ५-३४ ||

देवां नृषीन् पितॄंश्चैव वामाघोरेण सद्यकैः |
तर्पयेत् तु यथा विद्वान् पूर्वे चोत्तरदक्षिणे || ५-३५ ||

अप्रशस्तं निशि स्नानं रवेरन्यत्रदर्शनात् |
वृत्त्रस्य रुधिरं नित्यं स्रवन्तिनिशिनिम्नगाम् || ५-३६ ||

तस्मात् स्नानञ्च पानञ्च न कुर्वीत कदाचन |
रात्रौ वा परिगृह्णीयाद् देवार्थञ्चात्मनश्च वै || ५-३७ ||

सुवर्णानि समक्षं वा प्राणायामेन वा जलम् |
प्राणायामत्रयं वापि कारयेद् देशिकोत्तमः || ५-३८ ||

जलशुद्धिर्भवे देवं निशि स्नानायगम्यते |
तस्माद् दीपन्तु गृह्णीयाद् देवार्थञ्चात्मनश्च वै || ५-३९ ||

एवं समाचरेन्नित्यं शिवमन्त्रं ततो जपेत् |
ऋग्भिर्जप्तैर्जलं स्पृष्ट्वा मूर्ध्निपादान्तकं क्रमात् || ५-४० ||

शिवमन्त्रं यथा शक्ति जपेत् ब्रह्माङ्गकैर्बुधः |
फट्कारेण तु मन्त्रेण शिवतीर्थन्तु संहरेत् || ५-४१ ||

धौतवस्त्रन्तु संग्राह्य चार्द्रवस्त्रं विसर्जयेत् |
शिवधामन येत् पश्चात् प्रदक्षिणमथाचरेत् || ५-४२ ||

प्रणम्यदण्डवत् भूमौ शिवं परमकारणम् |
यत्र यत्र मुखद्वारे कवाटद्वयमिष्यते || ५-४३ ||

तत्र तत्र कवाटे तु नवदेवान् समर्चयेत् |
भूजङ्गञ्च पतङ्गञ्च ऊर्ध्वाधः कल्पयेत् क्रमात् || ५-४४ ||

तत् स्कन्दपट्टिका मध्ये त्वा संस्थाप्य विशेषतः |
स्वनामाद्येन चार्णेन गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ५-४५ ||

प्. २८) अस्त्रमन्त्रेणमतिमान्तं मुद्रान्तु प्रदर्शयेत् |
कवाटोद्घाटनं कृत्वा प्रविशेन्मण्डपं प्रति || ५-४६ ||

ततस्तु शोधनीं बद्ध्वा हुंकारेणविशोधयेत् |
जलस्नानमिदं प्रोक्तं भस्मस्नानमथो शृणु || ५-४७ ||

इति स्नान पटलः पञ्चमः || ५ ||


अथ भस्मस्नान पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि भस्मस्नानविधिं परम् |
श्रीकरञ्च पवित्रञ्च हारमाभरणं तथा || ६-१ ||

लोकवश्यकरं पुण्यं पापनाशं दिने दिने |
गावच्छिवपुरात् पञ्चक्षितिं प्राप्ताः शिवेच्छया || ६-२ ||

सुरासुरैर्मध्यमानात् क्षीरोदात् सागरोत्तमात् |
पञ्चगावः समुत्पन्नाः सर्वलोकस्यमातरः || ६-३ ||

नन्दासुभद्रासुरभिः सुशीलाः सुमनास्तथा |
कपिलाकृष्णश्वेता च धूम्रारक्ता तथैव च || ६-४ ||

नन्दादि सुमनान्तानां वर्णमेतत् प्रकीर्तितम् |
सर्वलोकोपकारार्थं देवानां तर्पणाय च || ६-५ ||

गोमातर स्थिता भुमौ स्नानार्थं हि शिवस्य तु |
गोमयं रोचनामूत्रं क्षीरं दधि घृतङ्गवाम् || ६-६ ||

षडङ्गानि पवित्राणि सर्वसिद्धिकराणि हि |
गोभिर्यज्ञा प्रवर्तन्ते गोषुदेवां प्रतिष्ठिताः || ६-७ ||

गोभिर्वेदाः समुद्गीर्णाः सषडङ्गपदक्रमाः |
शृङ्गमूले गवां नित्यं ब्रह्माविष्णुश्च संस्थितौ || ६-८ ||

शृङ्गाग्रे सर्वतीर्थानि स्थावराणि चराणि च |
शिरोमध्ये त्वहं तत्सभूतैः परिवृतः सह || ६-९ ||

प्. २९) ललाटे संस्थितोवत्स तत्त्वं भ्राता विशेषतः |
कम्बलाश्वतरौ नागौ नासापुटसमाश्रितौ || ६-१० ||

कर्णयोरश्विनीदेवौ चक्षुषीशशिभास्करौ |
दन्तेषु मरुतो देवा जिह्वायां वरुणो स्थितः || ६-११ ||

सरस्वती तु हुङ्कारे यमयक्षौ च गण्डयोः |
सन्ध्याद्वयं ततोष्ठाभ्यां ग्रीवे चन्द्रे समाश्रितः || ६-१२ 
||

पुरमध्येषु गन्धर्वा पुराग्रेषु च पञ्चगाः |
पुराणां पश्चिमाग्रेषु गणाह्यः सरस्तथा || ६-१३ ||

रुद्राश्चैव तु नाडिस्था वायवः सर्वसन्धिषु |
श्रोणीतटस्थाः पीतरो ह्युरसिस्थ उमारमे || ६-१४ ||

श्रीरपाने गवान्नित्यं धर्मोलांगूलमाश्रितः |
आदित्यरश्मयो वालागोमूत्रे जान्हवीस्वयम् || ६-१५ ||

ऋषयश्च तथा सर्वे रोमाग्रेषु च संस्थिताः |
उदरे पृथिवी जाताजन्तवश्च गजानन || ६-१६ ||

चत्वारः सागराः पुर्णागवां ये च पयोधराः |
आसितं विश्वविघ्नेश यथा गोषु प्रतिष्ठितम् || ६-१७ ||

दत्तश्चैव हुतं भुक्तं गोषु सर्वञ्चराचरम् |
कपिलायान्तु गोमूत्रं कृष्णायां ग्राह्य गोमयम् || ६-१८ ||

क्षीरं श्वेत निभायान्तु धूम्रायाश्च दधिस्मृतम् |
सर्पिः संग्राह्य रक्तायां सर्ववर्णेषु रोचना || ६-१९ ||

गोमूत्राद् गुल्गुलुं जातः सुगन्धिः प्रियदर्शनः |
आहारः सर्वदेवानां शिवस्य च विशेषतः || ६-२० ||

गोमयादुत्थित श्रीमान् बिल्ववृक्षः शिवप्रियः |
तत्रास्ते पद्महस्ता श्रीःश्रीवृक्षस्तेन चोच्यते || ६-२१ ||

बीजान्युत्पल पद्मानां पुनर्जातानि गोमयात् |
यत् बीजञ्जगतः किञ्चित् ज्ञेयं तत् क्षीरसंभवम् || ६-२२ ||

दध्नः सर्वाणि जातानि माङ्गल्यान्वर्थ सिद्धये |
घृताद् अमृतमुद्भूतममराणामति प्रियम् || ६-२३ ||

तस्मात् तासां षडङ्गैश्च स्नापयेच्छिवमादरात् |
गोरोचना च माङ्गल्या पवित्रा सर्वकामदा || ६-२४ ||

प्. ३०) इत्थं गावस्समालोच्य भस्मापिगोमयं गृहेत् |
भूमा वा प्ततितं ग्रह्यं सद्यमन्त्रेणगोमयम् || ६-२५ ||

पिण्डानि वाममन्त्रेण ह्यघोरेण तु शोषयेत् |
पुरुषेण तु तद्दग्ध्वा ईशानेनाभिमन्त्रयेत् || ६-२६ ||

केतकी पुष्पसंयुक्तं नवभाण्डेषु निक्षीपेत् |
अथवा चाग्निहोत्रेषु भस्मग्राह्यं विचक्षणैः || ६-२७ ||

जलस्नानं पुराकृत्वा भस्मस्नानमतः परम् |
जलस्नानं विनाचोर्द्ध्वे भस्मस्नानं विधीयते || ६-२८ ||

शिवब्रह्माङ्गजप्तेन भस्मस्नानं समाचरेत् |
ईशानेन कमुद्धूल्य वक्त्रं तत् पुरुषेण तु || ६-२९ ||

बहुरूपेण हृदयं नाभिं वामेन कीर्तितम् |
सर्वाङ्गं सद्यमन्त्रेण समुद्धूल्य विचक्षणः || ६-३० ||

उषितं वा ससन्त्यद्य शुद्धवस्त्रं परिग्रहेत् |
पादौ पाणी च संशोद्ध्य पश्चादाचमनं कुरु || ६-३१ ||

भस्मनोद्धूलनाभावे त्रिपुण्ड्रन्तु विधीयते |
आध्वरं कर्म तत् सर्वं न त्रिपुण्ड्रं न चाचरेत् || ६-३२ ||

तर्जन्य नामिका मध्यै स्त्रिपुण्ड्रन्तु समाचरेत् |
ब्रह्माविष्णुश्च रुद्रश्च त्रिपुण्ड्रस्याधि दैवतम् || ६-३३ ||

शिरस्थाने स्वयं ब्रह्म ललाटे स्कन्ध (-न्थ) एव च |
कण्ठे विनायकश्चैव बाहौ च केशवस्तथा || ६-३४ ||

हृदयेत् वीश्वरः प्रोक्तो नाभौ चैव प्रजापतिः |
जान्वोस्तु चाश्विनी चैव पादयोः पञ्चगास्तथा || ६-३५ ||

सर्वतीर्थेषु यत् स्नानं सर्वयज्ञेषु यत् फलम् |
तत्फलं कोटिगुणितं भस्मस्नानेन सिद्ध्यति || ६-३६ ||

भस्मस्नानमिदं प्रोक्तं अर्चनाङ्गमतः शृणु |

इति भस्मस्नान पटलः षष्ठः || ६ ||


प्. ३१) अथ अर्चनाङ्ग पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि अर्चनाङ्गसमुच्चयम् |
पाद्यमाचमनञ्चार्घ्यं गन्धपुष्पञ्चधूपकम् || ७-१ ||

दीपञ्चैव निवेद्यञ्च लिङ्गनृत्तं दशैव तु |
दशाङ्गैस्तु समायुक्ता पूजाश्रेष्ठा शिवस्य तु || ७-२ ||

दीपान्तमर्चनं प्रोक्तं नैवेद्यान्तन्तु पूजनम् |
शान्तिकं बलिनृत्तान्तं पूजात्रिविधमुच्यते || ७-३ ||

उशिरञ्चन्दनं दूर्वा सिद्धार्थकसमन्वितम् |
चतुरङ्गसमायुक्तं पाद्य द्रव्यमुदाहृदम् || ७-४ ||

एलालवङ्गकर्पूरत्र पूजाति फलैर्युतम् |
आचमनन्तु पञ्चाङ्गं द्रव्यैरेतैः प्रसिद्ध्यति || ७-५ ||

आपः क्षीरकुशाग्राणि यवसिद्धार्थतण्डुलैः |
तिलैर्वीही समायुक्तमर्घ्यमष्टाङ्गमुच्यते || ७-६ ||

यवतण्डुलसिद्धार्थर्व्रीहिभिश्चाक्षतं विदुः |
व्रीहितण्डुलसंयुक्तमक्षतन्तु प्रकीर्तितम् || ७-७ ||

अगरुञ्चन्दनञ्चैव कोष्ठं कुंकुममेव च |
सममर्धं पादमेवा कर्पूरेणसमायुतम् || ७-८ ||

गन्धद्रव्यमिदं प्रोक्तं पुष्पान् सम्यगतः शृणु |
श्वेत कृष्णं तथा रक्तं सात्विकादिगुणत्रयम् || ७-९ ||

पुष्पाणि पीतवर्णानि सत्वराजसमिश्रितान् |
कृष्णां निलोत्पलादन्यान्तामसान् परिवर्जयेत् || ७-१० ||

नन्द्यावर्तन्तु पूर्वाह्णे मधाह्णे करवीरकम् |
साये तु मल्लिका प्रोक्ता ह्यर्धरात्रौ द्विकर्णिका || ७-११ ||

द्रोणञ्च श्वेतपद्मञ्च जाती च बहुकर्णिका |
नन्द्यावर्तं श्रियावर्तं मन्दारं शतपत्रिकम् || ७-१२ ||

श्वेतार्कमालती चैव पुन्नागं कुरवन्तथा |
एवमादीनि पुष्पाणि सात्विकानि समादिशेत् || ७-१३ ||

रक्तोत्पलं तथा पद्मं ब्रहतीधुर्धूरकं तथा |
पाटलीरक्तपुष्पाणि राजसानि विनिर्दिशेत् || ७-१४ ||

प्. ३२) कर्णिकारञ्च धुर्तूरसरलारग्वधौ तथा |
एवमादीनि पीतानिमिश्रकाणि विनिर्देशेत् || ७-१५ ||

करञ्जवकुलञ्चैव शिरीषं केतकी तथा |
लाङ्गली च विहीतञ्च बन्धूकञ्चैव डाडिमी || ७-१६ ||

किंशुकञ्च मदन्ती च कुमुदानि च वर्जयेत् |
अतिपक्वमपक्वञ्च मुकुलैर्नार्चयेद् धरम् || ७-१७ ||

केशकीटापविद्धानि लूतसूत्राव्रतानि च |
स्वयं पतितपुष्पाणि पर्युषितानि वर्जयेत् || ७-१८ ||

शमिबिल्वमपामार्गं कुशदूर्वा सहा तथा |
नागनन्दी रुद्रपर्णीधातकी पत्रमेव च || ७-१९ ||

भद्री चैव महाभद्री द्रोणपत्रं तथैव च |
उग्रगन्धैस्तु निर्गन्धैन्नार्चयेत् तु विशेषतः || ७-२० ||

पत्र जातिषु सर्वेषु बिल्वपत्रं प्रशस्यते |
तथैव पुष्पजातीनां पद्मपुष्पमुदाहृतम् || ७-२१ ||

उत्सवादिषु यात्रायां परिवेष क्रियासु च |
सकलानामलङ्कारे वर्ज्या ग्राह्याप्रकीर्तिताः || ७-२२ ||

एवं पुष्पाणि चोक्तानि धूपन्तु संप्रवक्ष्यते |
कृष्णागरुर्भवेदेव कार्यः सद्विगुणं भवेत् || ७-२३ ||

त्रिगुणञ्चन्दनं प्रोक्तमीषत् कर्पूरमिश्रितम् |
शीतारिनामधूपोयं मधुनां पावितं भवेत् || ७-२४ ||

एवं धूपं परं श्रेष्ठं उत्तमन्तद्विशिष्यते |
गुल्गुलुं वा घृतं वापि गुलं वा बिल्वधूपकम् || ७-२५ ||

कुष्ठं वा चन्दनं वापि घृतमश्रं सुधूपयेत् |
गोघृतं वाथतैलं वा कर्पूरं वर्तिसंयुतम् || ७-२६ ||

चतुस्त्रयंगुलायाम दीपज्वालाविशिष्यते |
दीप प्रियो हि भगवान् देवदेवः सदाशिवः || ७-२७ ||

अर्चनाङ्गविधि प्रोक्ता त्वर्चनायाविधिं शृणु |

इति अर्चनाङ्गः सप्तमः पटलः || ७ ||


प्. ३३) अथ शिवार्चनविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शिवार्चनविधिक्रमम् |
सर्वपापहरं दिव्यं सर्वलोकसुखावहम् || ८-१ ||

श्रीप्रदं सर्वविघ्नघ्नं राज्ञो राष्ट्रविवर्धनम् |
तदपि द्विविधं प्रोक्तमात्मार्थञ्च परार्थकम् || ८-२ ||

क्षणिके चललिङ्गे च स्थण्डिले मण्डलेऽपि च |
कौतुके भक्तिचित्रे वा आत्मार्थेऽर्चनमारभेत् || ८-३ ||

ग्रामे दृष्ट्वाधवान्येषु शिवधामनिनिर्मिते |
तेषु स्थावरलिङ्गेषु परार्थं यजनं स्मृतम् || ८-४ ||

सिकतं तण्डुलञ्चान्नं नदीमृद्गोमयं तथा |
नवनीतञ्च रुद्राक्षं पिष्टं चन्दनकूर्चकम् || ८-५ ||

पुष्पमालांगुलञ्चेष्टं क्षणिका द्वादश स्मृताः |
पूजान्ते क्षणिका त्याज्याः तत्त्वं हृदि समानयेत् || ८-६ ||

स्फटिकं रत्नजं शैलं बाणलिङ्गञ्च लोहजम् |
चललिङ्गं समाख्यातं स्थण्डिलं शालितण्डुलैः || ८-७ ||

सिकतैर्वा समाख्यातं मण्डलं करमानतः |
गोमयालेपिते तत्र संलिख्ख्याब्जदलाष्टयुक् || ८-८ ||

मण्डलं त्विति विख्यातं द्वादशप्रतिमार्चनम् |
कौतुकं त्विति ख्यातं भित्तिचित्रं तथैव च || ८-९ ||

आत्मार्थ यजनेख्याता यथा युक्त्यासमर्चयेत् |
दीपान्तं वाहविष्यन्तमात्मर्थे तु परार्थके || ८-१० ||

सामान्यमिदमाख्यातं परार्थस्तु विशेषतः |
नित्योत्सवन्तु नित्याग्नियजनं पादुकार्चनम् || ८-११ ||

नीराजनं रजन्याञ्च गीतं नृत्तञ्च वाद्यकम् |
तेषु कुर्याद् यथा शक्यं लिङ्गेस्थावर संज्ञके || ८-१२ ||

उक्तेषु तेषु सर्वेषु विना नित्योत्सवं ततः |
पादुकाभ्यर्चनं त्यक्त्वा शेषाण्यात्मार्थमाचरेत् || ८-१३ ||

दीक्षितानां द्विजातीनामात्मार्थमनुलोमिनाम् |
परार्थमादिशैवानामात्मार्थं वा समर्चयेत् || ८-१४ ||

(प्. ३४, ३५) मिस्सिन्ग्

प्. ३६) वह्निमण्डलमध्यस्थ ज्वालाभिर्वह्निबीजतः |
पादाङ्गुष्ठाच्छिखायावन् निर्दहेच्छुष्ककाष्ठवत् || ८-१५ ||

विचिन्त्य भस्मीभूतं तु पिण्डीकृत्वा निलेन तु |
तस्मिन् प्रागुक्तममृतं स्रवन्तं भस्मनि स्मरेत् || ८-१६ ||

आत्मानमानयेत् तत्र सर्वात्महृदयेन तु |
दिव्यदेहो भवे देवमङ्गन्यासं अथ शृणु || ८-१७ ||

मूर्धादिसृष्टिरेवं स्यात् पादादिः संहृतिर्भवेत् |
नासादि हृदयान्तन्तु स्थिति न्यासं प्रकीर्तितम् || ८-१८ ||

पञ्चमेन शिरः पञ्चपञ्चभिः कल्पयेत् ततः |
चत्वारिवदनां यत्र वक्त्रमन्त्रेण भावयेत् || ८-१९ ||

पञ्चमं वदनं तत्र सर्वात्म हृदयेन तु |
अन्यथा (-धा) कल्पयेत् घोरं हृत्ग्रीवांसेष्वधोरसि || ८-२० ||

तन्नाभ्युदरपृष्ठेषु न्यसेद् वा मन्त्रयेद् दश |
गुह्यं पायुस्तथा चोरु जानुनी जंघकाद्वयम् || ८-२१ ||

स्फिचौ द्वौ तु कटिः पार्श्वौ न्यसेत् सद्यं ततोऽष्टधा |
पाणिपादौ तथा नासाशिरोबाह्ये न्यसेत् बुधः || ८-२२ ||

दक्षिणे कटिपार्श्वे तु क्षुरिकास्त्रं प्रकल्पयेत् |
मूर्धानने च हृदये गुह्यो वै पादयोः क्रमात् || ८-२३ ||

ब्रह्माणि सृष्टिमार्गेण ईशानादीनि विन्यसेत् |
पादादारभ्य सद्यादि संहरं न्यासकर्मणि || ८-२४ ||

नाभ्यादि हृदयान्तन्तु स्थितिन्न्यासं प्रकीर्तितम् |
सर्वात्मानन्तु हृदये सशिवं शिरसि न्यसेत् || ८-२५ ||

शिखायां ज्वालिनीं न्यस्त्वा वर्मणादेहमध्यतः |
अस्त्रं हस्तप्रदेशेषु पञ्चाङ्गान्योमाचरेत् || ८-२६ ||

विद्याङ्गं पूर्ववन्न्यस्त्वा नेत्रं नेत्रेषु योजयेत् |
द्वात्रिंशत् सन्धिदेशेषु बीजमुख्यन्तु विन्न्यसेत् || ८-२७ ||

हृत्पद्मे तु न्यसे देवमष्ट त्रिंशत् कलान्वितम् |
अङ्गुष्ठमात्रमचलं ध्यायेत् प्रणवमीश्वरम् || ८-२८ ||

मानसैः कुसुमैर्गन्धैर्धूपदीपोपचारकैः (-र्गन्थैर्-)|
पूजयेद् धृदये नैव आत्मशुद्धिस्तु कीर्तिताः || ८-२९ ||

प्. ३७) द्वारदेवान् समभ्यर्च्य गन्धपुष्पादिभिः क्रमात् |
वाग्देवीं द्वारशाखोर्ध्वे सव्ये वामे श्रियं यजेत् || ८-३० ||

विघ्नेशं मध्यमे पूज्यनन्दिवर्गांश्च दक्षिणे |
यमुनाञ्च महाकालं वामे भ्यर्च्यस्वनामभिः || ८-३१ ||

स्थानं संमृज्यसंप्रोक्ष्य दिग्बन्धञ्चास्त्रमन्त्रतः |
भौमदिव्यन्तरिक्षस्थान् विघ्नान् प्रोत्सारयेद्धृदा || ८-३२ ||

भूमीष्ठान् प्राणदृष्ट्या तु तत्वदृष्ट्यान्तरिक्षगान् |
ज्ञानदृष्ट्या तु दिक् स्थांस्तां स्तन्नामाख्यायमुद्रया || 
८-३३ ||

ब्रह्मस्थाने तु ब्रह्माणं पुष्पगन्धादिभिर्हृदा |
स्थानशुद्धिर्भवे देवं द्रव्यशुचिन्ततः शृणु || ८-३४ ||

गोमयेनोपलिप्याथ द्रव्यपात्राणि विन्यसेत् |
अर्घ्यपात्रं शरावञ्च पाद्याचमनपात्रकौ || ८-३५ ||

वर्धनीजलभाण्डञ्च अस्त्रमन्त्रेण क्षालयेत् |
हृदयेन निरीक्ष्याथ कवचेनावकुण्ठयेत् || ८-३६ ||

अर्घ्यपात्रं समादाय सन्दाह्यभ्यन्तरं हृदा |
संस्पृश्य तस्मिं श्वेताब्जं ध्यात्वा वै मण्डलत्रयम् || ८-
३७ ||

तेषु तत्वत्रयं स्मृत्वा आत्मविद्या शिवात्मकम् |
शिवांबुना शिवे नैव अपूर्वब्रह्मपञ्चकैः || ८-३८ ||

कलावर्णात्मकैः पिण्डैरभिमन्त्र्य यथा क्रमम् |
सुगन्धिकुसुमान् गन्धान् प्रक्षिप्याबुनिमन्त्रवित् || ८-३९ ||

तत्तोयं सर्वपात्रेषु द्रव्यपात्रेषु सर्वतः |
विन्दौ बिन्दुं विनिक्षिप्य कुशेनैव हृदाणुना || ८-४० ||

द्रव्यशुद्धिर्भवेदेषां मन्त्रशुद्धिरतः परम् |
ओंकारादि युतामन्त्रा नमस्कारान्तयोजिताः || ८-४१ ||

पूर्वं शिवं समुच्चार्य ततो ब्रह्माङ्गकाद्युभौ |
विद्याङ्गं बीजमुख्यञ्च क्षुरिकाञ्च समुच्चरन् || ८-४२ ||

तत् तद्रूपान्वितान्ध्यात्वा पूर्ववन्मन्त्रशुद्धये |
क्रियाकाले प्रयोक्तव्या स्वाहान्तं हवने स्मृताः || ८-४३ ||

मालाद्यैश्वर्यजातानि मन्त्राणि ह्यानितानि च |
मन्त्रशुद्धिरियं प्रोक्ता लिङ्गशुद्धिरतः परम् || ८-४४ ||

प्. ३८) हुंफट्कारेण मन्त्रेण महाघण्टां प्रदापयेत् |
प्रच्छादनपटन्त्यक्त्वा लिङ्गशुद्धिं समारभेत् || ८-४५ ||

निर्माल्योद्वासनारंभे स्नानारंभे तदन्तके |
धूपकाले हविष्यादौ हविष्यन्ते तथैव च || ८-४६ ||

नित्योत्सवान्ते नृत्तान्ते महाघण्टां प्रदापयेत् |
निर्माल्योद्वासने काले स्नानान्ते तु विशेषतः || ८-४७ ||

हविष्यादौ च नृत्तान्ते कुर्याद्यवनिवान्ततः |
स्नानारंभे तथा धूपे हविष्यान्ते तथैव च || ८-४८ ||

नित्योत्सवादिकाले च पटं प्रच्छादनन्त्यजेत् |
शिवे समर्चितं पूर्वं हृदयार्घ्यं विसर्जयेत् || ८-४९ ||

अङ्गुष्ठतर्जनीभ्यान्तु पुष्पं ग्राह्यविचक्षणः |
कनिष्ठानामिकामध्ये त्यजेत् पर्यूषितङ्गुरुः || ८-५० ||

विसर्जने च काले तु पुष्पं मूर्ध्निदापयेत् |
न पुष्परहितं तुर्याच्छिवमौलिं गुरूत्तम || ८-५१ ||

पिण्डिकेशस्थ निर्माल्यञ्चण्डेशाय निवेदयेत् |
लिङ्गशुद्धिः सपिण्डान्ता क्रमेणैव समापयेत् || ८-५२ ||

लिङ्गं प्रक्षाल्य चास्त्रेण पीठं पाशुपतेन तु |
त्यजेदुषितगन्धादि जलैर्दक्षिणहस्ततः || ८-५३ ||

सङ्ख्याय शुद्धयः पञ्च ततस्त्वासनकल्पनम् |
आसने मूर्तिमावाह्य त्वेतद्वितयमध्वनि || ८-५४ ||

व्याप्यव्यापकभावेन ज्ञात्वायजनमारभेत् |
इच्छाशक्त्युत्थितं पद्मं पृथिव्यादिशिवान्तकम् || ८-५५ ||

पार्थिवाण्डमयं स्कन्दमाप्यान्तं नालमेव च |
प्रधान तत्व पर्यन्तं तन्नालं कण्टकैर्युतम् || ८-५६ ||

अकारादिक्षकारान्तं शंबरं कण्टकं स्मृतम् |
श्यामाभन्नालमित्युक्तं नालसूत्रं त्विदं स्मृतम् || ८-५७ ||

पुंस्तत्वादि कलान्तञ्च पीठन्दलाष्टकान्वितम् |
धर्मं ज्ञानञ्च वैराग्यमैश्वर्यं पादमेव हि || ८-५८ ||

प्. ३९) आग्नेयादिक्रमेणैव सिंहरूपोग्रदंष्ट्रकाः |
सितरक्तपीतकृष्णा स्त्रिणेत्रा वज्रपीठकाः || ८-५९ ||

अन्योन्याभिमुखाः सर्वे सिंहकोटिसमायुताः |
न्यस्तव्या भार्द्रमन्त्रेण भीमाभीम पराक्रमाः || ८-६० ||

अधर्मज्ञानवैराग्या नैश्वर्यान्वै क्रमेण तु |
प्रागाद्युत्तरपर्यन्तान्नियतांश्च सितप्रभान् || ८-६१ ||

न्यस्त्वागुणत्रये नैव ऊर्ध्वच्छदमथच्छदम् |
पीठस्योर्ध्वे महामाया ग्रन्थिस्तत्वङ्गजानन || ८-६२ ||

विद्यातत्वमयिन्तस्य कर्णिकां परिचिन्तयेत् |
इच्छाशक्त्यादिबीजानि विद्येशांश्च दलानि वै || ८-६३ ||

मन्त्रास्तत् केसरेप्रोक्तास्ते विद्यायां प्रतिष्ठिताः |
केसरे बीजमुख्येन शक्तिन्तत्र प्रकल्पयेत् || ८-६४ ||

सितरक्तासितांश्चैव मूलमध्याग्रकान् क्रमात् |
दलंश्वेतं विजानीयात् कर्णिकाकनकप्रभा || ८-६५ ||

पञ्चविंशतिकानीह बीजानिहरितानि वै |
तप्तचामीकरप्रख्यं शक्तिव्यूहं न्यसेत् ततः || ८-६६ ||

केसरेषु च मध्ये तु वामादीन् पूर्वतः क्रमात् |
वामाज्येष्ठा च रौद्री च कालीकलविकरणी तथा || ८-६७ ||

बलविकरणी बलप्रमधनी सर्वभूतदमनात्मिका |
मध्येमनोन्मनीं देवीं कर्णिकायां निवेशयेत् || ८-६८ ||

सूर्याख्यमण्डलं पात्रे केसरे सोममण्डलम् |
कर्णिकोपरिचाग्नेयं मण्डलस्थां मनोन्मनीम् || ८-६९ ||

इच्छाशक्त्यादिनालान्त (इश्चा-) मनन्तासनमीरितम् |
गुणान्तं धर्मज्ञानादि सिंहाख्यमासनं विदुः || ८-७० ||

योगासनन्तु तत् ख्यातं परमेशस्य सुव्रत |
पद्मग्रन्धिं समारभ्य केसरान्ताब्जमासनम् || ८-७१ ||

शक्त्यन्तं केसरादूर्ध्वं कर्णिका विमलासनम् |
एव मब्जासनं कल्प्यपूजयेत् स्वस्वनामभिः || ८-७२ ||

मुकुलीं प्रथमं बध्वा पद्ममुद्रामतः परम् |
शशकर्णिं शिवं विप्रः कर्णिकान्तं निदर्शयेत् || ८-७३ ||

प्. ४०) आसनोपरिमूर्तिन्तु सदाशिवमनुत्तमम् |
पञ्चवक्त्रशिरोपेतं पञ्चाधिकदशेक्षणम् || ८-७४ ||

दशदोर्दण्डसंयुक्तं अष्टायुधसमज्वलम् |
अभयं शूलपरशुं वज्रं खट्गञ्च दक्षिणे || ८-७५ ||

वरदञ्चाङ्कुशं पाशं घण्टां वह्निञ्च वामतः |
अच्छ स्फटिकसंकाशमष्टत्रिंशत् कलात्मकः || ८-७६ ||

पञ्चब्रह्माङ्ग विद्याङ्ग दशबीजात्मकं परम् |
दिव्यांबरधरञ्चार्थ वज्राङ्कितजटाधरम् || ८-७७ ||

बद्धपद्मासनासीनं कंबुग्रीवं सुयौवनम् |
इच्छाज्ञानक्रियाचेति नेत्रत्रयसमन्वितम् || ८-७८ ||

शुक्लयज्ञोपवीतञ्च देवं ज्ञात्वा परापरम् |
सर्वाभरणसंयुक्तं ध्यात्वा ह्यावाहयेत् ततः || ८-७९ ||

लिङ्गंमूलपरीणाहे कल्पयेत् तु मनोन्मनीम् |
तदे?स्या परिस्थिते लिङ्गे चलेचैव सदाशिवम् || ८-८० ||

एवं सङ्कल्प्यमूर्तिन्तु ततोवाह्यमनुं स्मरन् |
पुष्पैरञ्जलिमापूर्य तदा वाहनमुद्रया || ८-८१ ||

प्रविष्टे हृदयाग्रे तु शिवरूपं विचिन्तयेत् |
प्रणवं मनसोच्चार्य सर्वज्ञादिर्गुणैर्युतम् || ८-८२ ||

सर्वोपाधिविनिर्मुक्तं कारणानान्तु कारणम् |
अतर्क्यमप्रमेयञ्च धृतमव्ययमीश्वरम् || ८-८३ ||

बिन्दावभ्युदितं ध्यायेत् स्थिरधीः पुरतः स्थिरे |
सदाशिवात्ममध्यस्थं विन्यसेद् देशिकोत्तमः || ८-८४ ||

आवाहनादिभिर्भक्त्या परमेशं सुपूजयेत् |
आवाह्य सद्यमन्त्रेण स्थापयेत् गुह्यमन्त्रतः || ८-८५ ||

बहुरूपेण सान्निध्यं पुरुषेणनिरोधनम् |
सर्वावयवसंपूर्णमिशानेन तु भावयेत् || ८-८६ ||

आवाहनाख्यया वाह्य स्थापयेच्छान्तमुद्रया |
ध्वजाख्यया तु सान्निध्यं रोधनं निष्ठुराख्यया || ८-८७ ||

पाद्यं हृदाणुनादत्वा वक्त्रेणाचमनं ततः |
अर्घ्यन्तु शिरसादत्वा पञ्चमूर्धसु बुद्धिमान् || ८-८८ ||

प्. ४१) करन्यासं विना तत्र दहनप्लावनं विना |
सर्वमात्मविशुध्यर्थमाचरेत् तु गजानन || ८-८९ ||

आवाहने तु पूजान्ते विसर्जनविधौ तथा |
अर्घ्यं दद्यात् तु मन्त्रज्ञस्त्रिषु कालेषु बुद्धिमान् || ८-९० ||

अर्घ्ये विलेपने स्नानेत्रिषुगन्धं प्रेयोजयेत् |
आवाहनार्घ्य पाद्येषु स्नाने धूपे विलेपने || ८-९१ ||

नैवेद्ये च विसर्गे च पुष्पमष्टसुयोजयेत् |
आवाहनंविना सप्तकाले वारिसुयोजयेत् || ८-९२ ||

गन्धं पुष्पेण संयोज्य पुष्पं गन्धेनयोजयेत् |
धूपं दीपेनसंयोज्य दीपन्दीपेन योजयेत् || ८-९३ ||

तिलोद्भवेनतैलेन हस्तयन्त्रोद्भवेन वा |
गोघृते नैव वा लिङ्गमभ्यज्य हृदयाणुना || ८-९४ ||

मर्दयेच्छालिपिष्टेन हरिद्रा चूर्णकेन वा |
शिवेन पिण्डमन्त्रैश्च कलाभिर्मानमन्त्रकैः || ८-९५ ||

सहस्राक्षरमन्त्रेण व्योमव्यापिदशाक्षरैः |
पञ्चाङ्गैश्चैव विद्याङ्गैः क्षूरिकाबीजमुख्यकैः || ८-९६ ||

सुगन्धिकुसुमोपेतं जलौघैरभिषेचयेत् |
सद्योजातेन गोमूत्रं गोमयङ्गुह्यकेन तु || ८-९७ ||

क्षीरन्तु बहुरूपेण दधितत् पुरुषेण तु |
ईशानेन घृतं स्नाप्य पञ्चगव्यमथैकतः || ८-९८ ||

समादायोक्तसंख्याभिः स्नापयेत् तु दशाक्षरैः |
मधुने क्षुरसे नैव नालीकेरजलेन च || ८-९९ ||

अच्छगोरोचनामिश्र जलैः संस्नापयेद्धृदा |
द्रव्येषूक्तेष्वथा लाभे यथालाभं परिग्रहेत् || ८-१०० ||

घृष्ट्वा हरिद्राचूर्णैश्च स्नापयेद् गन्धवारिणा |
वस्त्रमाचमनीयञ्च अर्घ्यन्तु हृदयाणुना || ८-१०१ ||

दुकूलपट्टकार्पास वासोभिर्विविधैरपि |
इन्ध्याभिः पुष्पमालाभिः पत्रच्छेदैरथार्च्चयेत् || ८-१०२ ||

संपत्तौ हेमपट्टाद्यैर्विविधैरङ्गभूषणैः |
संभूष्य हेमपुष्पैस्तु कुसुमेश्च सितासितैः || ८-१०३ ||

प्. ४२) विज्ञाप्यलयभोगाङ्गं देवदेवं क्षमापयेत् |
जपं स्तुत्यं नमस्कारं ध्यानं श्रद्धावदित्यपि || ८-१०४ ||

नृत्तं गीतञ्च वाद्यञ्च महाघण्डा स्वनादिकम् |
लयाङ्गमुक्तं पूजायां देवदेवस्य नित्यशः || ८-१०५ ||

भोगाङ्गानि च शेषाणि लयैर्भागैश्च पूजयेत् |
पञ्चवरणमार्गेण क्रमादावरणं न्यसेत् || ८-१०६ ||

सद्यं पश्चिमदिक्पात्रे वाम देवन्तथोत्तरे |
अघोरं दक्षिणे यष्ट्वा पुरुषं पूर्वपात्रतः || ८-१०७ ||

ईशानमीशदिक्भागे न्यस्त्वा सम्यक् समर्चयेत् |
स्नानदीपं पृथक् तेषामङ्गानामंगभावतः || ८-१०८ ||

कर्णिकायां ततो याम्ये संयजेदात्म तत्वकम् |
विद्या तत्वन्ततः सौम्ये शिवतत्वन्तु मद्ध्यमे || ८-१०९ ||

आत्मानमन्तरात्मानं परमात्मानमेव च |
यजेत् तत्व त्रयं स्थाने हृदापुष्पैः सितासितैः || ८-११० ||

गर्भावरणमाख्यातं विद्येशावरणं ततः |
गर्भावरणबाह्येषु पद्मपत्रेषु संयजेत् || ८-१११ ||

अनन्तं पूर्वतः पूज्य त्रिमूर्तिं वह्निगोचरे |
सूक्ष्मन्तु दक्षिणेभागे श्रीकण्ठं नि-ऋतौ तथा || ८-११२ ||

शिवोत्तमन्तु वारुण्यां शिखण्डिं वायुगोचरे |
एक नेत्रं तथा सौम्ये ह्येकरुद्रं तथैशके || ८-११३ ||

द्वितियावरणं ह्येवं प्रणवेन स्वनामभिः |
उमा वै चोत्तरेयष्ट्वा पूर्वभागे वृषन्ततः || ८-११४ ||

दक्षिणे गजराजानं गुहं वै वारुणे तथा |
महाकालन्तु नि-ऋतौ भृंगीशं वायुदेशतः || ८-११५ ||

चण्डेशमीशदिक्भागे नन्दीशञ्चाग्निगोचरे |
उमादिक्षुमुखान्तानि तृतीयावरणेदले || ८-११६ ||

इन्द्रादिलोकपालांश्च ऐन्द्र्यादिषु प्रपूजयेत् |
ब्रह्माणं दक्षिणेभागे विष्णुमुत्तरतो यजेत् || ८-११७ ||

लोकेश गणयोर्मध्ये ब्रह्मविष्णूयमोत्तरे |
चतुर्थावरणं ह्येवमथास्त्रावरणं शृणु || ८-११८ ||

प्. ४३) आशास्वष्ट सुवज्रादींश्चक्रं सौम्येब्जमन्त्रके |
लोकपालान् सहस्त्रांश्च स्वस्वमन्त्रेण पूजयेत् || ८-११९ ||

गर्भावरणमन्त्राणां बीजमुद्रान्तु दर्शयेत् |
विद्येशानाङ्गणेशानां कालकण्ठन्तु दर्शयेत् || ८-१२० ||

लोकेशानामथास्त्राणां शूलमुद्राः प्रकीर्तिताः |
देवतार्चनकाले तु यथा त्वाच्छादयेत् बुधः || ८-१२१ ||

पापरोगनिमग्नानां मृष्टानाञ्च स्वकर्मभिः |
क्रूराणां कुब्जकादीनं कृशिकानां तथैव च || ८-१२२ ||

तथा कृत्रिमभक्तानां निन्दकानाञ्च पापिनाम् |
अन्यच्च दोषदृष्टानाम दृष्टानामिति स्मृतम् || ८-१२३ ||

महाघण्टानिनादेन राक्षसाश्चासुरास्तथा |
ब्रह्मराक्षसपैशा च भूतयक्षोरगेश्वराः || ८-१२४ ||

दूरं गच्छन्ति नादेन यान्ति देवाः सुसन्निधिम् |
धूपदीपौ प्रदातव्यौ घण्टारवसमन्वितम् || ८-१२५ ||

ज्वलदङ्गारसंपूर्णं धूपपात्रं नरेण तु |
सव्यहस्तेन सङ्ग्राह्य घण्टां वामेनपाणिना || ८-१२६ ||

सुरूपान्धीरनिर्घोषां वादयन् सर्वदा गुरुः |
ध्वनिनाधूपखण्डाया ग्रामशान्तिकरं भवेत् || ८-१२७ ||

दद्यादाचमनं तत्र दर्पणच्छक्रचामरान् |
मनसा वा स्वरूपेण दर्शयेत् तु विचक्षणः || ८-१२८ ||

बीजमुद्रां नमस्कारां मुकुलिं पद्ममुद्रिकाम् |
ध्वजाख्यां लिङ्गमुद्राञ्च देवदेवस्य दर्शयेत् || ८-१२९ ||

शिवेच्छा प्रतिमाः सर्वाः पूजयेत् तु यथोचितम् |
आसनावरणे कृत्वा द्वारपालार्चनं विना || ८-१३० ||

नित्यस्नानं विनालोभे स्नानं पर्वणि पर्वणि |
चण्डेशपरिवाराणि विना बिंबानिपूजयेत् || ८-१३१ ||

शिवस्य परिवाराणि समभ्यर्च्य यथा विधि |
मुद्रादर्शनवेलायां शिवं स्नाप्यनिवेदयेत् || ८-१३२ ||

समारभ्यशिरः पूर्वं दक्षिणोत्तर पश्चिमे |
ऊर्ध्वभागे तु मन्त्रज्ञः पञ्च स्वर्घ्यं निवेदयेत् || ८-१३३ ||

प्. ४४) सद्योघोरेन रेवामेद त्वार्घ्यं पञ्चमान्तकम् |
अपसव्यार्घ्यमित्युक्तं पूजाकालेषु नित्यशः || ८-१३४ ||

सव्यापसव्यमार्गाभ्यां दत्वार्घ्यन्तु पुनः पुनः |
ऊर्ध्ववक्त्रे तु दातव्यं संमूखार्घ्यं पराङ्मुखम् || 
८-१३५ ||

संमुखं संस्थि देहस्य विसर्गेर्घ्यं पराङ्मुखम् |
नैवेद्यं दापयेत् पश्चात् यथा विभवविस्तरैः || ८-१३६ ||

भक्ष्यभोज्यां न पानानि सत्फलाज्यगुलान्वितम् |
तेन दीपेन दत्वा तु नित्यां हि कमथो यजेत् || ८-१३७ ||

शिवाग्नौ रक्षिते तस्मिन् परितः शोध्य दीप्य च |
परिषिच्य हृदापूज्यलोकेशानां ततो मतम् || ८-१३८ ||

संपूज्य च ततः पद्मे शिवं ब्रह्माङ्गकैरधः |
घृतान्नेन घृतेनाथ जुहुयात् तण्डुलेन वा || ८-१३९ ||

प्रत्येकन्तु त्रिसंख्या वा ह्येक संख्यमथापि वा |
परिषेचनमन्त्रेण पुनः सिच्यविसर्जयेत् || ८-१४० ||

एवं नित्याग्निकार्यन्तु मध्यमे चाथमेपि च |
उत्तमे चाग्निकार्योक्तं सर्वं कुर्याद् विचक्षणः || ८-१४१ ||

परिवारबलिं दत्वा निर्माल्यान्नं विसर्जयेत् |
मुखवासञ्च तांबूलं दत्वा नित्यपवित्रकम् || ८-१४२ ||

सर्वच्छिद्रापनोदार्थं धूपितं प्रोक्षितं ततः |
दशबीजमनुस्मृत्य पवित्रमधिरोपयेत् || ८-१४३ ||

पूजाकाले तु संप्राप्ते लिङ्गमूर्ध्निपवित्रकम् |
अवतीर्यार्चिते लिङ्गे तं पवित्रं पुनर्नयेत् || ८-१४४ ||

नित्योत्सवन्तु कर्तव्यं विध्युक्तं त्रिषुसन्धिषु |
नीराजनन्तु कर्तव्यं रात्रौ रात्रौ विशेषतः || ८-१४५ ||

प्रक्षाल्यपादौ हस्तौ च प्र *?म्याष्टाङ्गमादरात् |
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा मन्त्रञ्जप्त्वा क्षमापयेत् || ८-१४६ ||

कालत्रयङ्गुणातीतः कालात्मा शिवशाश्वतः? |
उदयस्थिति संहारकण्व पुण्यैककारणा || ८-१४७ ||

अनेकतप कृत्यानि नयसर्वाणि सर्वदा |
फलप्रदान्यमोघानि संपूर्णानि प्रसीदमे || ८-१४८ ||

प्. ४५) एतन्मन्त्रं जपित्वेशं क्षमस्वेति वदेत् गुरुः |
स त्रिपाद त्रिघटिका रात्र्यन्ते तु दिने दिने || ८-१४९ ||

ब्राह्मं मुहूर्तमाख्यातं संघोष्यस्त्विति कथ्यते |
तथा पञ्च महाशब्दं कृत्वा शुभनिवृत्तये || ८-१५० ||

शौचं स्नानादिकं कृत्वा पूजान् कृत्वादिशैवकम् |
भास्करस्योदयात् पूर्वं दृष्ट्वारभ्य यथा क्रमम् || ८-१५१ ||

यामैका चोत्तमासन्धिर्मध्यमा पञ्चनाडिका |
मध्यमाया कनिष्ठा स्याद् यथा विभवमाचरेत् || ८-१५२ ||

सा चैकाघटिका स्नाने घटिकाद्वयमर्चने |
नैवेद्यं घटिकार्धञ्च घटिकार्धं बलिं ततः || ८-१५३ ||

घटिकार्धैकसंयुक्ता वेला तत्र विधीयते |
नित्योत्सवे तथा स्नाने शुद्धे वै सुद्धनृत्तके || ८-१५४ ||

सार्द्धत्रिघटिका प्रोक्ता द्रव्यसंपन्नपूजने |
असंपद्यजनं प्रोक्तं मध्यमाधमकालतः || ८-१५५ ||

एवं समर्चिते सर्वमर्चितञ्च चराचरम् |
तस्माल्लिङ्गार्चनं कार्यं प्राज्ञैश्च सुमहात्मभिः || ८-
१५६ ||

ब्रह्मचर्येण वेदैश्च यज्ञैश्च विविधैः शुभैः |
अग्निहोत्रैश्च सन्यासैराश्रमैश्च सुपालितैः || ८-१५७ ||

त्रिदण्डैश्च व्रतैः सर्वै घृतैः पाशुपतादिकैः |
एतैरन्यैश्च यतिभिः प्राप्यते यत्फलं शुभम् || ८-१५८ ||

तत्फलं लभते साधु लिङ्गस्यार्चन तत् परः |
एकोह्यभ्यर्च्यते लिङ्गन्तपस्तप्यति चा परः || ८-१५९ ||

तयोर्मध्ये तु स श्रेष्ठो यो लिङ्गं संप्रपूजयेत् |
अनेकजन्मसाहस्रे भ्रममाणस्तु योनिभिः || ८-१६० ||

कश्चिदाप्नोति वै मुक्तिं लिङ्गार्चनरतोनरः |
शिवार्चनविधिः प्रोक्तो मुद्रायालक्षण शृणु || ८-१६१ ||

इति शिवार्चनविधि पटलोष्टमः || ८ ||


प्. ४६) अथ मुद्रालक्षण पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि मुद्रायालक्षणं परम् |
अर्चनादिक्रियाकाले संयोज्या सा सलक्षणा || ९-१ ||

अस्त्रीवक्त्री महामुद्रा शोधनी च संहारिणी |
पञ्चमुखी च सुरभि द्रव्या च मुकुली तथा || ९-२ ||

पद्मा च शशकर्णी च शक्तिबीजा तथा भवेत् |
आवाहनी च शान्ता च मनोरमध्वजा तथा || ९-३ ||

निष्ठुरा लिङ्गमुद्रा च गायत्री कालकण्ठका |
शूलमुद्रा नमस्कारात्रयोविंशति कीर्तिताः || ९-४ ||

द्वौ मुष्टी संहति कृत्वा शीघ्रं हस्तौ प्रसारयेत् |
अस्त्रमुद्रेति विख्याता सर्वेषाञ्च भयंकरी || ९-५ ||

वामहस्तो परिस्थाप्य अङ्गुल्यो दक्षिणस्य तु |
आकुञ्चयेत् ततः सर्वा नङ्गुष्ठेन तु बन्धयेत् || ९-६ ||

वामाङ्गुष्ठेषु संपीड्य अङ्गुल्योङ्गुष्ठकं दृढम् |
इयं वक्त्राख्यमुद्रा तु स्नानार्थं देशिकस्य तु || ९-७ ||

हस्ताभ्यां संस्पृशेत् पादौ द्वौहस्तौ मस्तके न्यसेत् |
एषामुद्रा महामुद्रा करसंस्कारपश्चिमे || ९-८ ||

पाणिमूले तु संलग्नौ हृद्देशे तु परस्परम् |
कृत्वैवं ताडयेत् पाणिमुद्रेयं शोधनी भवेत् || ९-९ ||

प्रसार्य दक्षिणाङ्गुल्यस्त्वङ्गुष्ठं मूर्ध्निसंस्थितम् |
मुष्टिवत् सततं कृत्वा ह्येषा संहारिणी स्मृताः || ९-१० ||

कृत्वान्योन्य गताङ्गुल्याः पृष्ठतो हस्तयोर्द्वयोः |
तिर्यक् त्वेकं न्यसेत् तत्र अङ्गुष्ठाभ्यां समाक्रमेत् || ९-११ ||

तर्जिन्या मध्यमादूर्ध्वे नामिके चोच्छ्रिते शुभे |
कृत्वा पञ्चमुखी ख्याता मुद्रेयं शङ्करस्य तु || ९-१२ ||

वेणी बन्धं करौ कृत्वा ह्यङ्गुष्ठौ युग्मसंस्थितौ |
तर्जनीमध्यमे लीनौ कनिष्ठानामिके युते || ९-१३ ||

एवञ्चत्वारि युग्मन्तु दिव्यामृतसुवर्षिणि |
इयं सुरभिमुद्रा च द्रव्यशुद्ध्यर्थमुच्यते || ९-१४ ||

प्. ४७) कृत्वाञ्जलिं कराभ्यान्तु अङ्गुष्ठानामिकान्वितम् |
प्रसारयेत् ततः शेषां मुद्रेयं द्रव्यरूपिणी || ९-१५ ||

द्वौहस्तावेकतः कृत्वा मध्ये तु सुषिरन्तयोः |
सरोजमुकुलाकारां मुकुलिन्तु प्रदर्शयेत् || ९-१६ ||

पूर्वोक्तामुकुली या तु हृद्देशान्निः सृताङ्गुली |
व्याको च कमलाकारां पद्ममुद्रान्तु दर्शयेत् || ९-१७ ||

तर्जन्यौ कुञ्चिते चैव तयोरग्रे निधापयेत् |
द्वयोरंगुष्ठशिरसि तेषां मध्यघनः समाः || ९-१८ ||

कृत्वा तु मणिबन्धे तु वामे सव्यन्तथा न्यसेत् |
मुद्रेयं शशकर्णी तु विज्ञेया योगकर्मणि || ९-१९ ||

तर्जनीं कुञ्चयेदेकामङ्गुष्ठे तु तथा पुनः |
शक्तिमुद्रेति विख्याता शक्तीनाञ्च प्रकल्पयेत् || ९-२० ||

उत्तानौ तु करौ कृत्वा वेणीबन्धन्तु कारयेत् |
अङ्गुष्ठौ प्रक्षिपेन्मध्ये हस्तसंपुट गोपितौ || ९-२१ ||

कनिष्ठकौ तथा चैव मुहुः कृत्वा प्रसारितौ |
अग्रे गुरुसमायुक्तां बीजमुद्रां प्रदर्शयेत् || ९-२२ ||

तर्जन्यङ्गुष्ठलग्नाग्रा शान्तेयं संप्रकीर्तिता |
हस्ता वुत्तान्नकौ कृत्वा कन्न्यसौङ्गुष्ठकौ न्यसेत् || ९-२३ ||

मूलपर्वे समौ कृत्वा मुद्रेषावारिधि स्मृता |
बलितं हस्तयोः कार्यमुत्ताने तु कनिष्ठकौ || ९-२४ ||

तयोर्वामावलि ज्ञेया वलीते मध्यमेऽपि च |
कुञ्चिते नामिका या च स्वपाणितल योजिते || ९-२५ ||

देशिन्यौ प्रसृतौ कृत्वा तयोरग्रे नियोजयेत् |
अङ्गुष्ठौ मूलपर्वस्थौ तयोरेव हि कुञ्चितौ || ९-२६ ||

मनोरमेति विख्याता शिव सा युज्यदायिका |
वामे प्रदेशिन्यग्रन्तु वेष्टयेत् सव्यपाणिना || ९-२७ ||

कृत्वोर्ध्वे तु ततोऽङ्गुष्ठं हृदये सन्नियोजयेत् |
वामाङ्गुष्ठञ्च वामाभिस्ति सृभिर्वेष्टयेत् क्रमात् || ९-२८ ||

ध्वजमुद्रासमाख्याता संयोज्या योगकर्मणि |
अङ्गुष्ठौ मध्यतः कृत्वामुष्टिभ्यां पीडयेदुभौ || ९-२९ ||

प्. ४८) हस्तौ वाप्युभयौ कृत्वा निष्ठुरां सन्नियोजयेत् |
कृत्वामुष्टि भवेद्धस्तौ व्युद्धमङ्गुष्ठसंस्थितौ || ९-३० ||

मुद्रैषा लिङ्गसंज्ञा तु कृत्वा देशिकदर्शने |
अन्योन्यान्तरगाः सर्वाः करपृष्ठाग्रयोजिताः || ९-३० ||

अङ्गुष्ठाङ्गुलयः कुर्यादक्षरञ्च नरान्तने |
पूजाकर्मणि गायत्रीं गायत्र्यान्तु प्रयोजयेत् || ९-३१ ||

कृत्वामुष्टिं ततो स्थाने तदानङ्गुलियोजिते |
अङ्गुष्ठाग्रौ च संलग्नौ कालकण्ठीन्तु दर्शयेत् || ९-३२ ||

अन्योन्यान्तरितं कृत्वा पाणि पृष्ठेन योजयेत् |
मध्यमे चोच्छ्रिते कृत्वा शूलमुद्रे कीर्तिताः || ९-३३ ||

सतताङ्गुलि संलग्नौ हस्तौ हृद्देशमाश्रितौ |
सर्वेषां बन्धनं कार्यं वमाङ्गुष्ठनिपीडनम् || ९-३४ ||

नमस्कारेति विज्ञेया सर्वकर्मणिकारयेत् |
विधिप्रपूरणार्थन्तु कृत्वा मुद्रान्तु देशिकाः || ९-३५ ||

मुद्रायालक्षणं प्रोक्तं हविष्यलक्षणं शृणु |

इति मुद्रालक्षण पटलो नवमः || ९ ||


अथ हविष्यविधि पटलः

अथतः संप्रवक्ष्यामि हविष्यविधिमुत्तमम् |
नीवारञ्चैव गोधूमं यवं वेणुसमुद्भवम् || १०-१ ||

प्रधानतण्डुलं प्रोक्तन्नैवेद्यस्य शिवस्य तु |
अलाभे चोक्तबीजानामथवा शालितण्डुलैः || १०-२ ||

श्वेतशाली महाशाली रक्तशाली तथैव च |
कृष्णशाली हेमशाली शालायश्च तथान्यकाः || १०-३ ||

शालयोर्व्रीहहयोर्वाथ तण्डुलार्थं प्रगृह्य च |
वर्णगन्धरसैरुष्टास्त्वयोग्यास्तण्डुलास्तथा || १०-४ ||

चातुर्वर्णोत्भवानारी पतिपुत्रवतीमता |
तेषामेक तमे जाता अन्या वा कृतमङ्गला || १०-५ ||

प्. ४९) सा तण्डुलक्रियायास्तु युक्ताभक्तिसमन्विता |
आदित्यरश्मि सन्तप्ता धान्यं प्रक्षिप्युलूखले || १०-६ ||

प्राङ्मुखोदुङ्मुखो वापि कुट्टने मुसलेन तु |
तुषान् व्यपोह्य शूर्पेण कंबुकाञ्च कणान्त्यजेत् || १०-७ ||

अखण्डान् तण्डुलान् ग्राह्य श्वेतवर्णांस्तु निर्मलान् |
द्विगुञ्जं माषकं विद्याद्धरणं माषविंशतिः || १०-८ ||

धरणाष्टौ पलञ्चैव पलंमुष्टिरिहोच्यते |
चतुर्मुष्टिस्तथा पादं प्रस्थं पादचतुष्ककम् || १०-९ ||

आढकन्तच्चतुष्कं स्याद् द्रोणन्तस्य चतुष्ककम् |
तवधामार्गमुद्दिश्य नैवेद्यन् तत् प्रकल्पयेत् || १०-१० ||

प्रातः साये तथा भ्यर्च्य मध्याह्ने च निवेदनम् |
प्रस्थद्वयन्तु तत् काले पाचयित्वा निवेदयेत् || १०-११ ||

एकदीपं द्विकाले च रात्रौ दीपद्वयन्त्विह |
एवमुक्तप्रमाणेन क्षुद्रमध्याधमाधमम् || १०-१२ ||

प्रातः काले च मध्याह्ने द्विप्रस्थन्तण्डुलं हविः |
साये संख्यान्तमभ्यर्च्य दीपं प्राग्द्विगुणं भवेत् || १०-
१३ ||

प्रस्थद्वयं त्रिकालेषु प्रत्येकञ्च निवेदयेत् |
दीपञ्चैव चतुःप्रोक्तासा ये तु द्विगुणं तथा || १०-१४ ||

अधमन्त्रयकञ्चैव वाद्यध्वनिसमन्वितम् |
स्नाने भोजनके याने प्रच्छन्नपटमार्जने || १०-१५ ||

बलिदानेप्युषः काले वाद्यघोषन्तु कारयेत् |
मध्यमस्याधमे प्रोक्तं मध्याह्ने त्वाढकं हविः || १०-
१६ ||

प्रस्थद्वयं द्विकाले च दीपं विंशतिकं भवेत् |
मध्यत्रये तु मतिमान् वाद्यध्वनि समायुतम् || १०-१७ ||

त्रिकालं बलिलिङ्गे च बलिदानन्नयेत् ततः |
मध्यमामध्यमं विद्यात् त्रिकाले ष्वाढकं हविः || १०-१८ 
||

अर्धयामे तदर्द्धञ्च चतुर्विंशति दीपकम् |
अर्द्धरात्रे तु या पूजार्धयाममिहोच्यते || १०-१९ ||

स्नानानि तु निवेद्यान्तं बलिहोमविवर्जितम् |
वामान्तं वाथ कुर्वीत स्नात्वा वर्जितपूजितम् || १०-२० ||

प्. ५०) सायङ्कालस्य यामान्ते पूजायामान्तमुच्यते |
त्रिकालं च बलिः प्रोक्तं पुष्पार्घ्यन्तु क्रमेण तु || १०-२१ ||

वाद्यध्वनिसमायुक्तं शंखकाहलसंयुतम् |
मध्याह्ने नित्यहोमञ्च शिवमन्त्रसमन्वितं || १०-२२ ||

मध्यमस्योत्तमे चैव त्रिकालेस्वाढकत्रयम् |
आढकश्चार्धयामेतु दीपसप्ततिसंयुतम् || १०-२३ ||

त्रिकालं बलिरन्नं स्यात् द्विकालं होममाचरेत् |
सर्ववाद्यसमायुक्तं षट्काले च सुघोषयेत् || १०-२४ ||

षड्विधं यत्र कुर्वीत कालसङ्ख्या न विद्यते |
उत्तमस्याधमं ज्ञेयं द्रोणेनैव त्रिसन्धिषु || १०-२५ ||

द्रोणार्धमर्धयामे तु दीपमष्टशतं भवेत् |
त्रिकाले बलिरुक्तं स्यात् त्रिकालं होमसंयुतम् || १०-२६ ||

वादकानाञ्चतुर्विंशत् सर्ववाद्यसमन्वितम् |
गणिकाश्च चतुस्त्रिंशत् चतुर्विंशति वार्धकम् || १०-२७ ||

रूपयौवनयुक्ताभि स्त्रिकालं नृत्तमाचरेत् |
पञ्चाचार्यसमायुक्तं कालं यामसमन्वितम् || १०-२८ ||

उत्तमं मध्यमे तस्मिन् चतुर्वर्णं हविस्त्रिषु |
पायसादीन्विधाने तु प्रत्येकं द्रोणतण्डुलैः || १०-२९ ||

द्रोणे तु चोदनं कुर्यात् पाचयित्वा पृथक् पृथक् |
द्रोणान्न्यधार्धयामे तु दीपञ्चैव शतद्वयम् || १०-३० ||

त्रिकालं बलिहोमञ्च शीतारिधूपमुच्यते |
वाद्यकानां चतुस्त्रिंशत् पञ्चाशत् गणिकान्वितम् || १०-३१ ||

कालं यामन्तु तस्योक्तं नृत्तं कुर्यात् त्रिसन्धिषु |
घटिकाद्वेभवेत् स्नानं घटिकैकार्चनं भवेत् || १०-३२ ||

निवेद्यार्त्थं त्रिपादं स्याद्यात्रार्थन्तु त्रिपादकम् |
अतः परं त्रिघटिका शंखवाद्यादिशोभनैः || १०-३३ ||

शेषकाले महाहव्यं भक्ष्यादीनां निवेदनम् |
परिवेषं विनोदञ्च गेयमुक्तादिभिश्चरेत् || १०-३४ ||

प्. ५१) अत्रार्धयामपूजान्ते कुर्यात् कवाटबन्धनम् |
अन्यकालेन कर्तव्यं कवाटस्य तु बन्धनम् || १०-३५ ||

उत्तमान्मध्यमं प्रोक्तं उत्तमोत्तममध्यमे |
उत्तमोत्तममुद्दिश्य हविष्यक्रममुच्यते || १०-३६ ||

पायसादीनिपक्वानि पञ्चद्रोणेन वै पृथक् |
तदर्द्धमर्द्धयामे तु दीपं पञ्चशतं भवेत् || १०-३७ ||

त्रिकालं बलिहोमञ्च पञ्चाशद्वाद्यसंयुतम् |
तण्डुलात् त्रिगुणं क्षीरं कदलीफलसंयुतम् || १०-३८ ||

मुद्गभिन्नञ्चतुर्थाशं यथा शत्यागुलान्वितम् |
पायसान्नमिदं प्रोक्तं कृसरान्नन्ततः शृणु || १०-३९ ||

तण्डुलस्य चतुर्थांशं प्रक्षिप्यतिलचूर्णकम् |
तच्चतुर्थांश शमाज्यन्तु पाचयित्वा यथा विधि || १०-४० ||

कृसरान्नमिदं प्रोक्तं गुलान्नमधुनोच्यते |
तण्डुलात् द्विगुणं क्षीरं तदर्धांशंगुलं क्षिपेत् || १०-४१ 
||

गुलार्धं प्रक्षिपेदाज्यं गुलान्नमिदमुच्यते |
तण्डुलस्य चतुर्धांशं मुद्गजन्तत्र बुद्धिमान् || १०-४२ ||

नालिकेरफलैः सूक्ष्मैर्मुद्गस्यार्धं सुनिक्षिपेत् |
महाहविरथो वक्ष्ये वसुद्रोणाधमाधमम् || १०-४३ ||

द्विगुणं मध्यमं प्रोक्तं त्रिगुणञ्चोत्तमोत्तमम् |
चतुःपञ्चषट्गुणितं मध्यमत्रितयं तथा || १०-४४ ||

सप्ताष्ट नवगुणितमेतदुत्तमकन्त्रयम् |
उपदंशं ततो वक्ष्ये शृणु तत्त्वङ्गजानन || १०-४५ ||

द्वात्रिंशदंशमेव स्यात् सर्पिस्तत्र परिग्रहेत् |
षोडशांशन्तु गुल्माषं दद्ध्यष्टांशन्तु संग्रहेत् || १०-
४६ ||

कदलीपनसाम्राञ्च परिपक्वान् समर्चयेत् |
तरुणाश्चोपदं शास्युः शृणु वक्ष्योपदंशकान् || १०-४७ ||

कदली चैव कुश्माण्डोर्वारुकञ्च पटोलिका |
कोशातकी चरूपुष्पं वेत्राग्रंलिकुचं तथा || १०-४८ ||

प्रस्थस्य त्रिफलञ्चैव स्तुषित्वा देशिकोत्तमः |
वल्लीशूलं तथान्त्रान्तं सर्वान्य न्यासमं तथा || १०-४९ ||

प्. ५२) अलाबुन्नालिकेरञ्च सूरणंकारवल्लिका |
अन्ये रसयुताः शुद्धाः कन्दमूलफलास्तथा || १०-५० ||

कटुकाश्च तथा म्लाश्चतिक्ताश्च मधुरास्तथा |
तथा लाभो पदंशाञ्च पचेल्लवणसंयुतम् || १०-५१ ||

प्रक्षालनं ततः कृत्वा सत्कृत्वोद्भिस्तु तण्डुलान् |
बीजमुख्येन मन्त्रेणशोधयित्वा विशेषतः || १०-५२ ||

अर्धाधिकयुतन्तोयं तण्डुलस्य प्रमाणतः |
चुल्लिमध्ये न्यसेदग्निं स्वबीजेन तु चार्चयेत् || १०-५३ ||

तस्योपरि तथा पात्रं काष्ठैरग्निं प्रदीपयेत् |
क्रिमिजुष्टैस्तथा काष्ठैर्विस्फुलिङ्गयुतेन च || १०-५४ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य वस्त्रेणा वेष्टयेत् ततः |
पिपीलिकाश्रितैश्चैव काष्ठैरग्निन्नदीपयेत् || १०-५५ ||

अपक्वमतिपक्वञ्च परिम्लानञ्च वर्जयेत् |
पात्राणि च शरावाञ्च बाह्यशुद्धिं विशेषतः || १०-५६ ||

सर्वपात्रेषु तद्भाह्ये त्रिपुण्ड्रन्तु विचक्षणः |
हुङ्कारेण तु मन्त्रेण सर्वमुत्थापयेत् क्रमात् || १०-५७ ||

मुखं वस्त्रेण वाच्छाद्य पाचकस्तान् समुद्धरेत् |
अभ्युक्ष्यपरितोमार्गं छत्रपिञ्छसमायुतम् || १०-५८ ||

शङ्खध्वनिसमायुक्तमालयन्तु प्रवेशयेत् |
मण्डपस्योत्तरे भागे दक्षिणे वा निधाय च || १०-५९ ||

हविष्ये चोपदंशे च आज्ये नैवाभि हारयेत् |
सौवर्णं रजतन्ताम्रमधवा कदलीदलम् || १०-६० ||

शुद्धकांस्येन वा कार्यं पात्रं शतपलेन तु |
स्थलकापादरहिता त्रिपादीकार्यमस्थिता || १०-६१ ||

पीठोत्सौधा महाभद्राः शुद्धकांस्यमयाः समाः |
दर्वीं हस्ते समादाय सप्रमाणां सलक्षणाम् || १०-६२ ||

तदाज्ये नाभिचर्यादौ पात्रमन्नेन पूरयेत् |
हविष्यस्य चतुर्भागं निवेद्यं स्यात् शिवस्य तु || १०-६३ ||

पूर्णचन्द्रमिवाकारं गुल्माषेन गुलेन च |
फलेनाज्येनदध्ना वा उपदंशैः समावृतम् || १०-६४ ||

प्. ५३) निवेदयेच्छिवायैवं हविष्यं सर्वसिद्धिदम् |
हृदयेन तु मन्त्रेण निवेद्य विधिपूर्वकम् || १०-६५ ||

चतुर्भागैकभागेन परिवारे बलिन्ददेत् |
चतुर्भागैकभागेन होमकर्मसमाचरेत् || १०-६६ ||

शेषांस्तु देशिकायैव दातव्यं भोजनं हितम् |
आचमनं हृदादत्वा चण्डेशाय निवेदयेत् || १०-६७ ||

तांबूलं दापयेत् पश्चात् पत्रस्यैकफलं तथा |
फलाच्चतुर्गुणं प्रत्रं तैलमिश्रं सचूर्णकम् || १०-६८ ||

तत्वान्यान्युपचाराणि हृदयेन तु दापयेत् |
सदाशिवस्य निर्माल्यं मनुष्याणां न भोजनम् || १०-६९ ||

पशूनाञ्च गजादीनां वा जले वाथ निक्षिपेत् |
अथवा वह्निनादाह्य भूमौ वा खनयेत् बुधः || १०-७० ||

सकलानान्तु नैवेद्यं परिचारकभोजनम् |
तदप्यं यजनैश्चैव भोजने त्वथदोषकृत् || १०-७१ ||

हविष्यलक्षणं प्रोक्तमग्निकार्य विधिं शृणु |

इति हविष्यविधि पटलोदशमः || १० ||


अथ अग्निकार्यविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि अग्निकार्यविधिक्रमम् |
नित्यन्नैमित्तिकञ्चैव प्रतिष्ठा या मथोत्सवे || ११-१ ||

ग्रहणे विषुसंक्रान्त्यां शत्रूणाञ्च प्रदर्शने |
शान्तिके पौष्टिके चैव दीक्षायान्तु पवित्रके || ११-२ ||

गर्भाधानादिशैवानां तेषान्तु दहनादिषु |
प्रायश्चित्तादिकालेषु वह्निकर्मसमाचरेत् || ११-३ ||

कुण्डे वा स्थण्डिले वापि द्विविधे होमकर्मणि |
वर्तनाविधिनावत्स कुण्डञ्चेद्वर्तयेत् बुधः || ११-४ ||

प्. ५४) वालुकै स्थण्डिलञ्चेत् तु प्रत्यग्रे हस्तविस्तृते |
शोधनं क्षालनञ्चैव शोषणं पाचनं तथा || ११-५ ||

रेखात्रयं तु पूर्वाग्रं रेखैकाचोत्तरामुखा |
उल्लेखनन्तु चास्त्रेण अभ्युक्ष्यकवचेन तु || ११-६ ||

पूर्वामुखास्त्रयोरेखा ब्रह्माविष्णुश्च रुद्रकः |
उत्तराभिमुखारेखा शिवा सा तु न संशयः || ११-७ ||

पुष्पाक्षतैः समभ्यर्च्य शिवाग्निं तत्र साधयेत् |
सूर्यकान्तोद्भवं श्रेष्ठमरण्युत्भवमेव वा || ११-८ ||

क्षेत्रे वा श्रोत्रियागारे जातवेदसमानयेत् |
ताम्रपात्रे शरावे वा सौवर्णेराजतेऽपि वा || ११-९ ||

नवमृण्मयपात्रे वा तद लाभे विशेषतः |
अग्निं तत्रैव निक्षिप्य आग्नेये तन्त्रवित्तमः || ११-१० ||

शोधयेदस्त्रमन्त्रेण कवचेनावकुण्ठयेत् |
बीजमुख्येनमन्त्रेण अमृतीकृत्यभावयेत् || ११-११ ||

क्षुरिकामर्चयेन्मंत्री गन्धपुष्पादिभिः क्रमात् |
कुण्डे वा स्थण्डिले वापि दर्भेण विष्टरं न्यसेत् || ११-१२ ||

तन्मध्ये तु सुसंस्थाप्य वागीश्वरीं विशेषतः |
ऋतुस्नाता स कृच्चस्ताद्ध्याययेत् तु विचक्षणः || ११-१३ ||

त्रिभिर्भज्याग्नि नाकुण्डं योगमार्गेण निक्षिपेत् |
बीजमन्त्रेण संस्थाप्य शौचमाचमनं ददेत् || ११-१४ ||

सद्यमन्त्रेण संस्नाप्य प्रशान्तेति त्रिधास्मरन् |
गर्भाधानं कृतं ह्येवं गर्भपुंसवनन्ततः || ११-१५ ||

वामदेवेन मन्त्रेण रुद्राण्यभ्यर्चयेत् ततः |
प्रोक्तं पुंसवनं ह्येवं सीमन्तञ्च ततः शृणु || ११-१६ ||

शिरसा बहुरूपेण गन्धपुष्पादिभिर्युतम् |
वक्त्रेण चास्त्रमन्त्रेण जातकर्मसमाचरेत् || ११-१७ ||

हृदयेनद्विवक्त्रन्तु द्विनासी च षडक्षिकम् |
त्रिमेखलं त्रिपादञ्च चतुश्रङ्गं द्वयं शिरः || ११-१८ ||

प्. ५५) सोपवीतं जटामौलिमुक्षारूढं सिताननम् |
सप्तहस्तं सुदीप्ताङ्गं सप्तजिह्वासमावृतम् || ११-१९ ||

हिरण्याकनकारक्ता कृष्णा च सुप्रभा तथा |
अतिरिक्ता बहुरूपा जिह्वा सप्तप्रकीर्तिताः || ११-२० ||

हिरण्यावारुणे जिह्वा कनकामध्ये व्यवस्थिताः |
रक्ताचोत्तरजिह्वा स्यात् कृष्णायाम्यादिशि स्थिता || ११-२१ ||

सुप्रभा पूर्वजिह्वा स्यादतिरक्ताग्नौ व्यवस्थिता |
बहुरूपे शदिक्भागे जिह्वास्थानं प्रकीर्तिताः || ११-२२ ||

अग्निरूपमिदं गुह्यं सर्वशान्त्यर्थमुच्यते |
एवं रूपं स्मरन्नित्यं जातकर्मसमाचरेत् || ११-२३ ||

पुरुष्टु तेन चैशेन गन्धाद्यैः सुप्रपूजयेत् |
नामकर्मसमाख्यातं पञ्चसंस्कारकं स्मृतम् || ११-२४ ||

प्रागग्रैश्चोदगग्रैश्च कुशैः कुण्डे परिस्तरेत् |
त्रयः परिधयः प्रोक्ताः पश्चिमेदक्षिणोत्तरे || ११-२५ ||

वह्नावीशे समिच्चेत् तु मेखलोपरिनिक्षिपेत् |
दक्षिणे ब्रह्मणस्थानं पद्माकारं प्रकल्पयेत् || ११-२६ ||

प्रणीतामुत्तरे स्थाप्य विष्णुस्तस्याधि दैवतम् |
बीजमुख्येन मन्त्रेण ब्रह्मविष्णू च पूजयेत् || ११-२७ ||

लोकपालास्तथा पूज्या मेखलोपरिदेशिकः |
आज्यस्थालिं चरुस्थालीं प्रणीतां प्रोक्षणीं तथा || ११-२८ ||

होमद्रव्याणि पात्राणि वामपार्श्वे विचक्षणः |
दर्भोपरि तथा द्वंद्वं दैवस्यपि तुरेकशः || ११-२९ ||

पात्राण्युद्वापयेद्विद्वान् सर्वद्रव्याणिशेषतः |
इन्धनाज्यसमित् क्षीर दधीमधु चरूणि च || ११-३० ||

लाजसक्तूतिलं मुद्गमाढकीमाष एव च |
सर्षपं धवनिवारौ फलापूपौ दशाष्टधा || ११-३१ ||

प्रोक्तान्येतानि सर्वाणि नित्यादौ होमयेत् क्रमात् |
नित्येन्धनादयः सप्त ह्यथवा होमकर्मणि || ११-३२ ||

प्रणीतांभसि सौम्ये तु सर्वतीर्थानि कल्पयेत् |
दक्षिणे होमद्रव्याणि प्रोक्षणीञ्च न्यसेत् क्रमात् || ११-३३ ||

प्. ५६) प्राङ्मुखोदङ्मुखोवापि होमं कुर्याद् विशेषतः |
आज्यशुद्धिन्ततः कुर्यात् पर्यग्नि प्लवनं क्रमात् || ११-३४ ||

संप्लवनं कुशेनैव कुशाग्रौ तत्र निक्षिपेत् |
अदिते न्वादिमन्त्रेण सर्वत्र परिषेचनः || ११-३५ ||

जलेन स्पर्शनं कृत्वा वह्नौ सन्तप्प्यतं स्रवम् |
पञ्चविंशद्धुनेद्धिमानग्निबीजन्तु संस्मरन् || ११-३६ ||

अन्नप्राशनमेवं हि अन्यकर्मणिकारयेत् |
हृदयेन तु मन्त्रेण सप्तसप्ताहुतिर्जपेत् || ११-३७ ||

वक्त्रक्रियादिकं सर्वं हृदयेन तु कारयेत् |
शिवाग्निजनितौ ह्येवं पश्चात् संकल्प्य विष्टरम् || ११-३८ ||

अग्निमध्ये ततोमंत्री ह्यब्जं संकल्पयेत् प्रभोः |
पूर्ववत् कल्पयित्वा तु तत आवाहयेच्छिवम् || ११-३९ ||

आवाहनादियत् कर्म पूर्वोक्तविधिना ततः |
होमं कुर्याच्छिवे नांगैर्विद्यांगैर्ब्रह्मभिस्तथा || ११-४० 
||

विद्येशान् लोकपालांश्च अस्त्रशक्तिसमायुतान् |
गन्धपूष्पादिनाभ्यर्च्य होमयेत् तु विचक्षणः || ११-४१ ||

शिवे दशाहुतिं हुत्वा ह्यन्येष्वेकाहुतिर्भवेत् |
सर्वद्रव्यसमायुक्तं शिववक्त्रे नियोजयेत् || ११-४२ ||

शिवब्रह्माङ्ग विद्याङ्ग घृतादीनिहुनेत् तथा |
सहस्रं वा तदर्धं वा तदर्धार्धमथापि वा || ११-४३ ||

शतमष्टोत्तरं वापि पञ्चविंशति षोडश |
द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा तदादौपरिषेचनम् || ११-४४ ||

एवं विधि क्रमेणैव होमयेत् साधकोत्तमः |
वर्णं गन्धं ध्वनीधूमं शिखामग्नौ सुलक्षयेत् || ११-
४५ ||

वज्रकाञ्चनरौप्याभं सिन्दूरेन्दु समप्रभम् |
आदित्योदयवर्णाभं हरितालसमप्रभम् || ११-४६ ||

वैडूर्यद्युति संकाशं पिङ्गलञ्च स्वभावतः |
तप्तायससुवर्णाभा दशवर्णाः प्रकीर्तिताः || ११-४७ ||

चन्दनागरु कर्पूरकच्चोलजाति गन्धवत् |
मल्लिका पाटलीगन्धमन्दारञ्च सुगन्धिकम् || ११-४८ ||

प्. ५७) उशीरनागपुन्नाग चंपकन्तु सुशोभनम् |
शखभेर्यादिनिर्घोषं मेघदुन्दुभिनिस्वनम् || ११-४९ ||

सर्वसंपत्करं घोषं धूपञ्चैव ततः शृणु |
कुन्दपुष्पसमाकारं श्यामलाक्षाकृतिं शुभम् || ११-५० ||

शुकपिञ्छनिभाकारं धूमञ्चाप्युत्तमं भवेत् |
स्वस्त्या कृति समाकाराच्छत्राकारोर्ध्वगामिनी || ११-५१ ||

शिखाशिखी प्रतीकाशा कदंबमुकुला कृतिः |
यस्य होमेशिखा ह्येषा तस्य सिद्धिर्न्न संशयः || ११-५२ ||

एवमादि शुभं ज्ञात्वा कारयेत् तन्त्र वित्तमः |
पूर्णाहुतिं ततः कृत्वा शिवमन्त्रेण देशिकः || ११-५३ ||

शिवं पूर्वं विसृज्यात्र पच्छादग्निं विसर्जयेत् |
अग्निकार्यस्य चान्ते तु प्राणाग्नि होममाचरेत् || ११-५४ ||

तत्पार्श्वे वह्निशालायां भोजनस्थानमुच्यते |
तत् स्थानं गोमयालिप्तं शुद्धिं कृत्वा विशेषतः || ११-५५ ||

पिष्टचूर्णैरलङ्कृत्य सवितानं सदीपकम् |
तांम्रकांस्य कटल्यादि पात्रेष्वेक तमेशुभे || ११-५६ ||

पात्रशेषाणि संयोज्य आत्मस्थं शिवमर्चयेत् |
आत्मा हि यजमानोसौबुद्धिस्तत्पत्निका स्मृता || ११-५७ ||

हृत् पुण्डरीकवेद्याञ्च अन्तस्थाग्नौ सुपूजयेत् |
रोमदर्भान् परिस्तीर्य ह्योंकारं शिवसंयुतम् || ११-५८ ||

उच्चार्य परिषिच्याथ पादावभ्युक्ष्यमन्त्रवित् |
अमृतोपेति मन्त्रेण जलं पीत्वा विशेषतः || ११-५९ ||

अनामिमध्यमाङ्गुष्ठ युक्ताभ्यन्नं शनिः शनैः |
पञ्चप्राणाहुतिं हुत्वा प्राणमन्त्रैस्तु पञ्चभिः || ११-६० ||

तत्पात्र स्पर्शनं कृत्वा पश्चात् भुञ्जीत बुद्धिमान् |
आचम्य च विधानेन आदित्याभिमुखं स्थितः || ११-६१ ||

उदरं शिवमन्त्रेण दक्षिणाभिमृशेत् ततः |
दक्षिणाङ्गुष्ठके नाथ पादाङ्गुष्ठे तु दक्षिणे || ११-६२ ||

प्. ५८) स्रवन्तोयं शिवं स्मृत्वा हृन्मन्त्रन्तु समुच्चरन् |
चुलुकोदकमेवं स्यात् स्वात्मानं पादमूलतः || ११-६३ ||

प्राणाग्निहोत्रमित्येतं नित्यमेवमुदाहृतम् |
आचार्यमूर्तिमास्थाय पाशौघान् कृन्ततीश्वरः || ११-६४ ||

पूजां गृह्णाति लिङ्गस्थो वह्निस्थो हविराहुतिम् |
अग्निकार्यमिदं प्रोक्तं शृणुत्वंकुण्डलक्षणम् || ११-६५ ||

इति अग्निकार्यविधि पटल एकादशः || ११ ||


 अथ कुण्डलक्षण पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि कुण्डलक्षणमुत्तमम् |
प्रतिष्ठाद्युत्सवे काले मण्डपङ्कारयेत् बुधः || १२-१ ||

प्रासादपुरतोभागे प्रतिष्ठायां विशेषतः |
ईशाने पार्श्वके चैन्द्रे कल्पयेत् तु विशेषतः || १२-२ ||

महानसेन्यधाग्नेययां नित्याग्न्यायतनं बुधः |
अनुक्तेषु च येज्ञेषु उक्तदेशे विधीयते || १२-३ ||

उत्तमन्दशहस्तं स्यान्मध्यमं नवहस्तकम् |
अधमं सप्तहस्तं स्यान्मण्डपं त्रिविधं मतम् || १२-४ ||

षोडशस्तंभसंयुक्तं द्वादशस्तंभमेव वा |
दिशश्च विदिशश्चैव नच्छिद्रं व्योमसंपदम् || १२-५ ||

चतुर्द्वारसमायुक्तञ्चतुस्तोरणभूषितम् |
स्थलन्तालसमुत्सेधमथवा च षडङ्गुलम् || १२-६ ||

दर्भमालाभिरावेष्ट्य पुष्पामालोपशोभितम् |
वितानैरूर्ध्वमाच्छाद्यमुक्तादामैरलङ्कृतम् || १२-७ ||

तत् त्रिभागैक भागेन वेदिं मध्ये प्रकल्पयेत् |
हस्तमात्रसमुत्सेधं दर्पणोदरसन्निभम् || १२-८ ||

तत् पूर्वे चतुरश्रं स्यादाग्नेययान्तु भगाकृतिः |
अर्धचन्द्रस्तु याम्यायां नै-ऋत्यान्तु त्रिकोणकः || १२-९ ||

वारुण्यां वर्त्तुलं कुण्डं षट्कोणञ्चैव वायवे |
उत्तरे पद्मकुण्डन्तु ऐशान्न्यामष्टकोणकम् || १२-१० ||

प्. ५९) ऐन्द्रशाङ्करयोर्मध्ये वृत्तकुण्डन्तु कारयेत् |
नित्यहोमाग्नि कुण्डन्तु हस्तमात्रप्रमाणतः || १२-११ ||

शतार्धाहुति कुण्डस्यमुष्टिमात्रप्रमाणतः |
रत्निः स्याच्छतसङ्ख्यायाः सहस्रे करसंहितम् || १२-१२ ||

द्विकरं दशसाहस्रे चतुर्हस्तन्तु लक्षके |
षट्करं दशलक्षे तु कोट्याहुत्यष्टहस्तकम् || १२-१३ ||

कुण्डविस्तारमाख्यातं कुट्यूर्ध्वेऽष्टकरं मतम् |
अनुक्तमानाहुतयश्चोक्त कुण्डेषु होमयेत् || १२-१४ ||

चतुरश्रस्यकुण्डस्य लक्षणं शृणु सांप्रतम् |
प्राङ्मुखानि त्रिसूत्राणि उदङ्मुखानि तथैव च || १२-१५ ||

एवं विन्यस्यमानेस्याच्चतुरश्रञ्चतुष्पदम् |
योन्यादि सर्वकुण्डानि चतुरश्रोद्भवानि हि || १२-१६ ||

कोणे ग्राह्या चतुर्थांशं तद्भागेन तु वर्तयेत् |
क्षेत्रस्यार्धावधिर्यावत् तथान्यं भ्रमयेत् क्रमात् || १२-१७ ||

कर्णायामस्य सप्तांशं पूर्वायादिशिविन्यसेत् |
तस्माच्च पादयेत् सूत्रौ भवेदश्वत्थ पत्रवत् || १२-१८ ||

दशभाग कृतं क्षेत्रं द्विभागन्तु व्यपोह्य च |
मध्येऽष्टांशं परिग्राह्य भ्रामयेदर्धचन्द्रवत् || १२-१९ 
||

पञ्चभाग कृतं क्षेत्रं द्विभागौ पार्श्वयोर्न्यसेत् |
तेनमानेन सूत्रेण द्विसूत्रञ्चाग्रसंयुतम् || १२-२० ||

तत्र सूत्रत्रयं कृत्वा तत् त्रिकोणमिहोच्यते |
अष्टादशकृतं क्षेत्रमेकभागं बहिर्न्यसेत् || १२-२१ ||

तस्मान्मध्यं गृहीत्वैव भ्राम्यतद्वर्तुलं स्मृतम् |
तत् क्षेत्रमष्टधा कृत्वा भागैकं पार्श्वयोर्बहिः || १२-२२ ||

तयोर्मध्यं गृहीत्वार्धं सूत्रेणैव पुरा तथा |
षट्सूत्रं परितः कृत्वा षट्कोणन्तद्भवेदिह || १२-२३ ||

वर्तुलं पूर्ववत् कृत्वा मध्यमेकर्न्निकान्न्यसेत् |
षोडशंदलसंयुक्तं दलाग्रं दर्शयेद् बहिः || १२-२४ ||

पद्मकुण्डमिदं प्रोक्तं सर्वकामार्थसाधनम् |
चतुर्विंशति भागैकं बाह्ये दिक्षु व्यवस्थितम् || १२-२५ ||

प्. ६०) मध्यात् कोणं गृहीत्वा तु अष्टसूत्रं समर्पयेत् |
अष्टकोणमिदं प्रोक्तमितिशास्त्रस्य निश्चयः || १२-२६ ||

यावन्मात्रन्तु विस्तारन्तावद् घातप्रमाणकम् |
कुण्डस्ययाद्रशं रूपन्तादृशि मेखला भवेत् || १२-२७ ||

त्रिमेखलन्तु कर्तव्यमेकमेखलमेव वा |
चतुरङ्गुलमुत्सेधं विस्तारं तत् प्रमाणतः || १२-२८ ||

एकमेखलमेवं स्यात् त्रिमेखलमथ शृणु |
चतुरङ्गुलं भवेदूर्ध्वं मध्यमन्त्र्यङ्गुलं भवेत् || १२-
२९ ||

अधस्तात् द्व्यङ्गुलं प्रोक्तं विस्तारोत्सेधमेव हि |
अश्वत्थ पत्रवद्योनि मेखलोपरिविन्न्यसेत् || १२-३० ||

एकाङ्गुलन्तदुत्सेधं विस्तारञ्चतुरङ्गुलम् |
सप्ताङ्गुलन्तु दैर्घ्यं स्यादेकाङ्गुलन्तु नालकम् || १२-३१ ||

कुण्डानां लक्षणं प्रोक्तं स्थण्डिलञ्चेत् तु पूर्ववत् |
चतुरङ्गुलमुत्सेधं दर्पणोदरसन्निभम् || १२-३२ ||

एकाङ्गुलन्तदुत्सेधमष्टाङ्गुल सुविस्तृतम् |
प्रणिता स्थानमेवं स्यात् ब्रह्मस्थानं तथा भवेत् || १२-३३ ||

चतुरश्रं प्रणिताया ब्रह्मणे पद्ममेव च |
विना वा केवलं स्थाप्य स्थलमात्रे यजेदुभौ || १२-३४ ||

सिकतैस्थण्डिलञ्चेत् तु स्यात् कुर्याद् धस्तमात्रकम् |
हस्तमात्रस्य कुण्डस्य लक्षणं कीर्तितं क्रमात् || १२-३५ ||

द्विहस्तादीनिकुण्डानि कृत्वैवं मेखलादिकान् |
अङ्गुलाङ्गुलवृद्ध्या तु विस्तारोत्सेधतः समान् || १२-३६ ||

समन्तात् सुसमान् कृत्वा ह्योष्ठ कुण्डस्य चापरि |
एकाङ्गुलेन हस्तस्यान्मेखलायाः सुमध्यमे || १२-३७ ||

अङ्गुलाङ्गुल वृध्यातु मानाधिक्येषु कारयेत् |
अथवाङ्गुलिभिः षट्भिश्चतुर्भिश्चाष्ट हस्तके || १२-३८ ||

कुण्डानां लक्षणं प्रोक्तं नित्योत्सवमथ शृणु |

इति कुण्डलक्षण पटलोद्वादशः || १२ ||


प्. ६१) अथ नित्योत्सवविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि नित्योत्सव विधिक्रमम् |
त्रिकालमर्चनान्ते तु क्रतोर्बलिरुदाहृतम् || १३-१ ||

सर्वेषाञ्च बलिं कुर्यात् ततो बलिरिति स्मृतम् |
यक्षराक्षस पैशाच भूतनागास्तथैव च || १३-२ ||

श्रुत्वैव तद्बलेःशब्दं सद्योगच्छन्ति बाह्यतः |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन कुर्यान्नित्योत्सवं बुधः || १३-३ ||

मण्डपाद्दक्षिणे भागे मण्डलञ्चतुश्रकम् |
सौवर्णं राजतन्ताम्रं कांस्यं वा पात्रमुच्यते || १३-४ ||

चतुस्त्रिद्वियवं पात्रघनंस्यादुत्तमादिके |
विस्तारं हस्तमानं स्यादोष्ठन्नवमथाङ्गुलम् || १३-५ ||

घनं नवचतुष्कं स्यात् पात्रमेध्येऽब्जमुच्यते |
त्रिभागैकन्तु विस्तारं पात्रं काम्स्ये न कारयेत् || १३-६ ||

तस्याब्जस्योच्चंद्व्यङ्गुल्यमेकाङ्गुलमथापि वा |
कर्तव्यं कर्णिका बाह्ये दलाष्टकमथार्धतः || १३-७ ||

उत्सेधार्द्धं तदर्द्धं स्याद्दलाग्रन्तु नवोन्नतम् |
पात्रं वृत्तं प्रकर्तव्यं मध्यमे विंशदङ्गुलम् || १३-८ ||

अधमे षोडशाङ्गुल्यं पात्र विस्तारमुच्यते |
एवं कृत्वा बलेः पात्रं मण्डले विन्यसेत् सुधीः || १३-९ ||

तत स्त्रिकालमन्नेन बलिर्लिङ्गस्यचोत्तमम् |
प्रातर्मध्याह्नमन्नेन मध्यन्तु विदुर्बुधाः || १३-१० ||

मध्याह्ने चान्नलिङ्गन्तु अधमन्तत् गजानन |
पूर्वाह्णे पुष्पलिङ्गन्तु सा ये तण्डुलमेव च || १३-११ ||

उत्तमस्याढकञ्च स्यान्मध्यमस्य तदर्धकम् |
अधमं पञ्चपादन्तु तण्डुलं पाचयेत् क्रमात् || १३-१२ ||

अपक्वमति पक्वञ्च अत्युष्णमतिशीतलम् |
बलेस्तुरसलवणं वर्जयेद् देशिकोत्तमः || १३-१३ ||

प्. ६२) दधिसर्पिफलैर्मिश्रं मर्दितं सुदृधं यथा |
षोडशाङ्गुलमुत्सेधं (-थं) मूलन्तद्विगुणं भवेत् || १३-
१४ ||

ऊर्ध्वं त्रयङ्गुलन्नाहमानुपूर्वात् क्षयं भवेत् |
मध्यमं द्वादशाङ्गुल्यमूर्ध्वं कुर्यात् द्वयाङ्गुलम् || 
१३-१५ ||

अष्टाङ्गुलाधमं प्रोक्तमूर्ध्वमेकाङ्गुलं भवेत् |
अस्त्रं पाशुपतन्न्यस्त्वा रूपन्तत्र विचिन्तयेत् || १३-१६ ||

त्रिणेत्रं चतुर्भुजं रौद्रं शिखाकोटिसमुज्वलम् |
वरदाभयदं हस्तं वामं सव्याक्षशूलधृत् || १३-१७ ||

एवं पाशुपतं ध्यात्वा बलिलिंगेसु पूजयेत् |
दर्शयेदस्त्रमुद्रान्तु शास्त्रमुद्रान्तु देशिकः || १३-१८ ||

नमस्काराब्जमुद्रे च दर्शयेत् तु विशेषतः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य तद्रूपं प्रतिमां बुधः || १३-१९ ||

पुरस्तात् प्रतिमाङ्गच्छेदन्नादिकमनु व्रजेत् |
दशायुधानि परितः सर्वालंकारसंयुतम् || १३-२० ||

विधिस्नानं पुराकृत्वा पुर्यष्टिपरिचारकाः |
शुक्लोष्णी षोत्तरीयश्च शुक्लमाल्यानुलेपनः || १३-२१ ||

पवित्रपाणिर्मौनी च हस्तमात्रेण दण्डधृत् |
सर्वाभरणसंयुक्तः सर्वावयवसुन्दरः || १३-२२ ||

शिरसाधारयेल्लिङ्गं प्रदक्षिण विशेषतः |
पूर्वाह्णे ब्रह्मणः प्रीतिर्भवेत् बलिविधानतः || १३-२३ ||

रक्तोष्णी षोत्तरीयश्च शुक्लमाल्यानुलेपनः |
मध्याह्ने धारयेन्नित्यं मम प्रीतिकरं भवेत् || १३-२४ ||

पीतोष्णी षोत्तरीयश्च विष्णु प्रीतिस्तु सायके |
दक्षिणाभिमुखः शिष्यं संप्रोक्ष्य हृदयेन तु || १३-२५ ||

गन्धं पुष्पन्तथा दत्वा पात्रं शिरसिविन्यसेत् |
रंगेवाशिबिकायां वा गजारूढमथापि वा || १३-२६ ||

अथवा पादगमनं प्रदक्षिणमथाचरेत् |
पटहैर्मद्दलैश्चैव झल्लरी जयघण्टकैः || १३-२७ ||

प्. ६३) काहलैस्तालकैः शंखैर्वीणावेणुरवैः सह |
छत्रध्वजसमायुक्त पिञ्छचामरसंयुतम् || १३-२८ ||

धूपदीपसमायुक्तं वितानोपरिशोभितम् |
नृत्तगीतसमोपेतं गणिकाभिरलंकृतम् || १३-२९ ||

अन्यैर्भक्तजनैः सार्धं स्तोत्रध्वनिसमन्वितम् |
पूर्वे तु समहस्तं स्यात् भृंगिणी पततं परम् || १३-३० ||

तृतीयं कद्रुवाद्यञ्च चतुर्थन्तु च ढक्ककम् |
पञ्चमं कयटञ्चैव कुञ्चितालञ्च षष्ठकम् || १३-३१ ||

सप्तमन्तु प्रहारं स्याद्विषमच्छिन्नचाष्टमम् |
बाह्य पीठैकमावृत्य प्रासादाग्रप्रदक्षिणम् || १३-३२ ||

इन्द्रस्य शुभ्रतालन्तु अग्नेर्बाद्धावणं भवेत् |
यमस्यद्व्यगुणीतालं नि-ऋतौमल्लतालकम् || १३-३३ ||

वारण्यान्नवतालन्तु वायोर्वैनागतालकम् |
सोमस्य कोल्लिका प्रोक्ता ईशानस्य तु ढक्करी || १३-३४ ||

इत्येतैः कल्पितास्तालैः प्रासादं त्रिःप्रदक्षिणम् |
कृत्वा पादौ सुसंक्षाल्यपादुकार्चनमारभेत् || १३-३५ ||

पाद्यैराचमनैरर्घ्यैर्गन्धैः पुष्पैः सुधूपकैः |
बलिञ्च प्रथमञ्चैव पूजयेत् तु विशेषतः || १३-३६ ||

विदोलयं ततः पश्चाद्विन्यस्य पूर्वमण्डले |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य हृदयेन तु मन्त्रवित् || १३-३७ ||

प्रागुक्तेनास्तमन्त्रेण शिव संयोजयेत् सुधीः |
संपूज्य देवदेवेशं नमस्काराख्यमुद्रया || १३-३८ ||

सव्यापसव्यमार्गेण त्रिःकृत्वा तु प्रदक्षिणम् |
दण्डवत् प्रणमेद्वाथ दण्डाख्यमिति च स्मृतम् || १३-३९ ||

दण्डाख्यः श्रूयते पश्चादष्टाङ्गं सन्नियोजयेत् |
शिरोजानू च कर्णौ च चिबुकं बाहुकद्वयम् || १३-४० ||

अष्टांगेन नमस्कुर्यात् पञ्चाङ्गोप्यत्र तं शृणु |
शिरोहस्तौ द्विजानू च कृत्वा पञ्चभुवि स्थितम् || १३-४१ ||

प्. ६४) इदं पञ्चाङ्गमेवन्तु नमस्कारत्रयं स्मृतम् |
अधमं ह्येतदाख्यातं यथा शक्त्येनकारयेत् || १३-४२ ||

ततोपहारपुष्पाणि चण्डेशायनि वेदयेत् |
अन्नलिङ्गञ्जले वापि बाह्यपीठे विनिक्षिपेत् || १३-४३ ||

तदन्ते कारयेन्नृन्तं तदुक्तविधिनासह |
तदुपाङ्गमिति प्रोक्तमर्चनान्ते तु नित्यशः || १३-४४ ||

चित्रालङ्कारसंयुक्ते मण्डपे समलंकृते |
भेर्यादींस्तु तथा यान्ती * * *शिवसंस्थितान् || १३-४५ ||

नर्त्तको मर्दकश्चैव दक्षिणे तु व्यवस्थितौ |
गायकोवंशकश्चैव उत्तरे विनिवेशितम् || १३-४६ ||

आचार्यौ दक्षिणे देशे सौम्ये तस्याधिप स्मृतम् |
सुस्नात्वा सम्यगाचम्य गन्धद्रव्यादिपूर्वकम् || १३-४७ ||

शुक्लवस्त्रपरिधानाः शुक्लमाल्योपशोभिता |
सर्वाभरणसंपूर्णा नृत्तगेयसुपेशला || १३-४८ ||

पूर्वासन्ध्यास्तु गान्धारं षाडपञ्च ततः परम् |
मध्याह्ने नट्टरागं स्यात् कौशिकञ्च ततः परम् || १३-४९ ||

साये तु चेदकं प्रोक्तमर्धरात्रे तु पञ्चमम् |
भरतोक्तं यथा नृत्तं सन्धिं प्रतिसुकारयेत् || १३-५० ||

एवं नृत्तं कृतं यत्र सुभिक्षं लोकशान्तिकम् |
दुर्निमित्तानि नश्यन्ति क्षेत्रमारोधकं नृणाम् || १३-५१ ||

ककाराधि पतिश्चापि भोगमोक्षप्रादायकम् |
कवाटबन्धनं कृत्वा स्वगृहं सन्निवेशयेत् || १३-५२ ||

एवं नित्योत्सवं प्रोक्तमुत्सवञ्च ततः शृणु |

इति नित्योत्सवविधि पटलस्त्रयोदशः || १३ ||


प्. ६५) अथ शिवोत्सवविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शिवोत्सवविधिं शृणु |
नवाहमुत्तमं प्रोक्तं सप्ताहं मध्यमं स्मृतम् || १४-१ ||

पञ्चाहमधमं प्रोक्तमुत्सवं त्रिविधं स्मृतम् |
अलाभे तु प्रकर्तव्यौ त्रयहैकाहकौ तथा || १४-२ ||

आद्येषु च त्रितीयेषु ध्वजारोहणमारभेत् |
न ध्वजारोहणं प्रोक्तं द्वितये तु तथोत्सवे || १४-३ ||

तद्दिनं त्रिगुणि कृत्य तदादौध्वजमुद्धरेत् |
द्विगुणे तद्दिनादौ वा ध्वजमारोप्य बुद्धिमान् || १४-४ ||

ध्वजारोहणपूर्वं वा भेरीताडनपूर्वकम् |
त्रिगुणे द्विगुणे काले कारयेद् देशिकोत्तमः || १४-५ ||

अङ्कुरार्पण पूर्वे तु आदिरात्र्यङ्कुरार्पणम् |
कृत्वा भेरीन्तु सन्ताड्य ध्वजमारोपयेत् ततः || १४-६ ||

उत्सवे च प्रतिष्ठायं सायादिदिनमुत्तमम् |
प्रातः काले ह्यवभृथं सायङ्काले समारभेत् || १४-७ ||

रात्रिः सायाह्नि वा प्रातरितिशास्त्रस्य निश्चयः |
नवाहेऽष्टादशबलिं सप्ताहे तु चतुर्दश || १४-८ ||

पञ्चत्रयैक ऋक्षषु दशषट्द्वितयं बलिम् |
एवं कृते तु मतिमान् लोकशान्तिकरं भवेत् || १४-९ ||

कृत्तिकादिषु मासेषु कार्तिके कृत्तिकान्तकम् |
मार्गशीर्षकमासेषु आर्द्रान्तन्तु शिवोत्सवम् || १४-१० ||

पुष्यान्तं पौष्यमासे तु मघान्तं माघमासके |
फाल्गुने चोत्तरान्तं स्यात् चित्रान्तञ्चैत्रमासके || १४-११ ||

विशाखान्तं हि वैशाखे ज्येष्ठे मूलान्तकं भवेत् |
उत्तराषाढमाषाढे श्रावणे श्रवणान्तकम् || १४-१२ ||

पूर्वाभाद्रे तथा मासे पूर्वाभाद्रान्तमुच्यते |
आश्वन्तमश्वयुङ्मासे उत्सवं कारयेत् बुधः || १४-१३ ||

आर्द्रान्तं सर्वमासेषु कर्तव्यन्तु शिवोत्सवम् |
षष्ठ्यष्टमीह्यमावास्यान्ते वान्यत् पुण्य ऋक्षके || १४-१४ ||

प्. ६६) राज्ञन्मन्य विलये युद्धारंभे समारभेत् |
विस्तारेणसमं पुच्छं त्रिपुच्छं वा द्विपूच्छकम् || १४-१५ ||

मध्ये वृषभमालिख्य स्थितं वा शयनन्तु वा |
दर्भमालासमायुक्तं किंकिणिवरकान्वितम् || १४-१६ ||

ग्रामप्रदक्षिणं कृत्वा चालयं वा प्रदक्षिणम् |
वेणुं वा क्रमुकं वापि चन्दनञ्जातिबिल्वकम् || १४-१७ ||

सालस्तं भञ्चखदिरञ्चंपंकं देवदारुकम् |
नालिकेरतरुं वापि निर्णितं सुदृढध्वजम् || १४-१८ ||

प्रासाद त्रिगुणं दैर्घ्यं द्विगुणं वा ततः समम् |
शिखरग्रीवसीमान्तं वृषभस्थलसंमतम् || १४-१९ ||

तथा द्वित्रितलान्तं वा गोपुरान्तमथापि वा |
षट्त्रिंशदंगुलन्नाहं ध्वजदण्डं विधीयते || १४-२० ||

त्रिंशदंगुलके नाथ चतुर्विंशन्तु वाङ्गुलम् |
उत्तमादधमन्नाहं ग्राह्यमेवं सुदण्डके || १४-२१ ||

घटिकात्रयसंयुक्तं विस्तारेऽष्टाङ्गुलेन तु |
तत् घनञ्चतुरङ्गुल्यं त्रिभिरङ्गुलिभिस्तु वा || १४-२२ ||

दैर्घ्यन्तु द्वादशाङ्गुल्यं षोडशाङ्गुल्यकन्तु वा |
दण्डे तु सुषिरं कृत्वा सुस्निग्धन्तु यथा तथा || १४-२३ ||

घटिकात्रयकं न्यस्य तेष्वन्तस्थं सवैणवम् |
दण्डाग्रेण समं कुर्यादग्रं वेणवकस्य तु || १४-२४ ||

दण्डञ्चाप्यथवा कुर्यात् घट्यन्तस्थं सुनिश्चलम् |
वैणवस्य तु दैर्घ्यन्तु द्वादशन्तालमुच्यते || १४-२५ ||

अथवा षोडशन्तालं चतुर्दशन्तालमेव वा |
दशतालन्तु वा ग्राह्यं द्वादशाङ्गुल नाहकम् || १४-२६ ||

तस्यार्धार्धश्च मात्रे तु वलयन्त्वायसेन तु |
यन्त्रार्थं बन्धयेद्धीमानलाभे दारुणा भवेत् || १४-२७ ||

तदन्ते रज्जुसंवेश्य द्विगुणं मूलमाश्रितम् |
मध्यमाङ्गुलिनाहन्तु तन्तुना सुदृढं कृतम् || १४-२८ ||

पीठगोपुरयोर्मध्ये वृषभस्याग्रतोऽपि वा |
कलयेन्मध्यहारायां मध्यादेर्मध्यमेपि वा || १४-२९ ||

प्. ६७) भूमिं खात्वोरुमात्रन्तु हैमन्तत्रैव निक्षिपेत् |
दण्डं संस्थाप्य पूर्वन्तु दर्भमालासमावृतम् || १४-३० ||

चतुस्तालन्तु विस्तारादुत्सेधं द्वितलान्तकम् |
दर्पणोदर संकाशं ध्वजपीठं विधीयते || १४-३१ ||

पञ्चतालन्तु विस्तारमुत्सेधन्तु त्रितालकम् |
उत्तमोत्तमपीठस्य मध्यमस्योर्ध्वमुलतः || १४-३२ ||

तयोर्मध्येऽष्टधाभज्यध्वजपीठानव स्मृताः |
ध्वजमारोपयेत् तत्र रज्जुयन्त्रेण बुद्धिमान् || १४-३३ ||

प्रासादाभिमुखं स्थित्वाप्य घोरास्त्रेणमन्त्रतः |
ध्वजदण्डेन संबध्वा रोपयेद्विधिपूर्वकम् || १४-३४ ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्यात् मण्डपं चतुरश्रकम् |
स्थण्डिलन्तत्र कुर्वीत शालिभिर्विमलैस्तथा || १४-३५ ||

सर्वदेवमयं शूलं स्थण्डिलोपरिविन्यसेत् |
मध्यपत्रे भवेद् रुद्रो ब्रह्मादक्षिण पत्रके || १४-३६ ||

वामपत्रे ततो विष्णु स्त्रिपत्रस्याधिदैवतम् |
वामे ज्येष्ठान्तु रौद्रीन्तु शूलमूले प्रकल्पयेत् || १४-३७ ||

फलकास्कन्ददैवत्या कुंभन्तत्रैव वारुणम् |
स्थली चैवाग्निदैवत्यं दण्डस्य तु सरस्वती || १४-३८ ||

पीठस्य पार्वती प्रोक्ता भूमिभागे वसुन्धरा |
गन्धादिभिः समभ्यर्च्य तदग्रे कलशान्न्यसेत् || १४-३९ ||

विद्येश्वरसमायुक्तां मध्ये वृषभदैवतम् |
सकूर्चान् सा पिधानांश्च सहास्त्रान् स हिरण्यकान् || १४-४० ||

गन्धादिनार्चयित्वा तु स्वैस्वैर्नामभिरेव तु |
तदग्रे स्थण्डिले स्थाप्य भेरीं वस्त्रेण वेष्टिताम् || १४-४१ ||

पटहं विष्णुदैवत्यं सुषिरं वायुदैवतम् |
शब्दन्तत् ब्रह्मरूपं स्याद् रूपाभावस्तथैश्वरम् || १४-४२ ||

वासुकी चर्मसूत्रन्तु वलयौरविचन्द्रकौ |
मातरः सप्तकीलास्तु प्रहारास्कन्ददैवतम् || १४-४३ ||

प्. ६८) अर्चयित्वा सुगन्धाद्यैर्हृदयेन विचक्षणम् |
आचार्यं पूजयेत् पूर्वं वादकं तदनन्तरम् || १४-४४ ||

आचार्यो वाममन्त्रेण सन्ताड्य स्त्रिप्रकारतः |
वादकस्ताडयेत् पश्चात् बलितालं विशेषतः || १४-४५ ||

गेयनृत्तादिसंयुक्तं दिशितालन्तु वादयेत् |
तीक्ष्ण शृङ्गायविद्महे वेदपादायधीमहि || १४-४६ ||

तन्नो वृषभः प्रचोदयात् * * * * * * * |
इमं मन्त्रमनुस्मृत्य रवन्दत्वा विशेषतः || १४-४७ ||

तन्मूलेकलशैः स्नाप्यमुद्गान्नन्तु निवेदयेत् |
पुण्याहन्तत्र कर्तव्यं भेर्यारवमथाचरेत् || १४-४८ ||

शङ्खदुन्दुभिनिर्घोषैर्गीतनृत्तसमाकुलम् |
सर्वालङ्कारसंयुक्तं त्रिशूलेनसमन्वितम् || १४-४९ ||

ग्रामप्रदक्षिणे काले सन्धिदेवान् समर्चयेत् |
आवाह्य लोकपालांश्च बलिन्दत्वा विशेषतः || १४-५० ||

श्रावयेत् तीर्थदिवसानाचर्य प्रीतमानसः |
त्रिशूलञ्च ध्वजन्नित्यं संपूज्य हविषान्वितम् || १४-५१ ||

उत्सवारंभ पूर्वे तु रथादीन् कारयेत् क्रमात् |
यन्त्र डोलांदृढाञ्चित्र यन्त्र रंगांस्तथैव च || १४-५२ ||

यन्त्र देवालयांश्चैव मन्त्रमण्डपिकां तथा |
भ्रमत् गजांश्चयन्त्रांश्च सिंहयन्त्रान्तथैव च || १४-५३ ||

वृषभं यंत्रिकांश्चैव कारयेत् सुविशेषतः |
नानापिच्छान्विताञ्छत्रां नानाव्यजनमेव च || १४-५४ ||

नानाच्छत्रध्वजांश्चैव चामराण्यपि कारयेत् |
देवालयमलङ्कृत्य बाह्यमभ्यन्तरं ततः || १४-५५ ||

द्वारतोरणविन्यासं कदली क्रमुकान्वितम् |
देवालयस्य पुरतः प्रपाङ्कृत्वाति सुन्दराम् || १४-५६ ||

वितानो परिसञ्छन्नां मुक्तादामैरलङ्कृताम् |
पुष्पमालासमायुक्तामलङ्कृत्य प्रपां क्रमात् || १४-५७ ||

स्तंभानावेष्ट्य वस्त्रैश्च फलपुष्प ध्वजान्वितान् |
यागशालां ततः कुर्यात् पूर्वोत्खातस्य पार्श्वयोः || १४-५८ ||

प्. ६९) उत्तरे वाथ कर्तव्यमैशान्न्यां पावके तथा |
मण्डपे वा दृढं कार्यं षोडशस्तंभसंयुतम् || १४-५९ 
||

नवभागैकभागे तु मध्ये वेदीं प्रकल्पयेत् |
हस्तमात्रसमुत्सेधां दर्पणोदरसन्निभाम् || १४-६० ||

कुण्डानिपरितः कुर्यादेककुण्डमथापि वा |
गोमयेनोपलिप्यात्र नानापुष्पैः प्रकीर्य च || १४-६१ ||

सूक्ष्मैस्तण्डुल चूर्णैस्तु नानावर्णसुचूर्णकैः |
वज्राङ्कुशं त्रिशूलञ्च चक्रं तत्र तथैव च || १४-६२ ||

पद्मञ्चैवोत्पलाङ्कञ्च नन्द्यावर्तकमेव च |
कुम्भाभं मध्यचन्द्राभं वृक्षाकारांश्च लाञ्छयेत् 
|| १४-६३ ||

वामां वा नगरादीं वा ह्यलङ्कृत्य विशेषतः |
वीधयश्चोपवीध्यश्च निम्नोन्नतविवर्जिताः || १४-६४ ||

शोधयित्वा समांभूमिञ्जलसेकोपलेपनैः |
पताकाभिर्ध्वजैश्चापि तथा काशद्ध्वजैरपि || १४-६५ ||

कदलीभिर्धूपदीपैर्द्वारकुंभैरथान्यकैः |
साङ्कुरैच्छिद्र कुम्भैश्च पालिकाभिः समन्ततः || १४-६६ ||

वस्त्रैश्च गन्धमाल्यैश्च भवनं प्रतिभूषयेत् |
ततोङ्कुरार्पणङ्कुर्यादुत्सवस्य दिनादितः || १४-६७ ||

यथाङ्कुरार्पणे प्रोक्ता तथा कुर्याद् विशेषतः |
वेदिमध्ये ततः कृत्वा स्थण्डिलं शालिकामयम् || १४-६८ ||

षट्द्रोणैः पञ्चद्रोणैर्वा चतुद्रोणैस्तु वा पुनः |
तण्डुलैः समलंकृत्य तिलैर्दर्भैस्ततोपरि || १४-६९ ||

ससूत्रं कुर्चवस्त्राढ्यं पञ्चरत्नसमन्वितम् |
शिवकुम्भं न्यसेन्मध्ये वर्धनं तस्य वामतः || १४-७० ||

वस्त्रकूर्च्च समायुक्तं हेमयुक्तं प्रकल्पयेत् |
ध्यात्वा सदाशिवं देवं शिवकुम्भे निवेशयेत् || १४-७१ ||

मनोन्मनींस्तु सञ्चिन्त्य वर्धन्यां विन्यसेत् सुधीः |
परितोऽष्टौ घटां न्यस्य विद्येश्वरसमन्वितान् || १४-७२ ||

प्. ७०) सकूर्चान्वस्त्रसंयुक्तान् सहेमान्वारिपूरितान् |
कलशाधिपतींस्तत्र स्वैस्वैर्मन्त्रैः सुपूजयेत् || १४-७३ ||

लोहादिदारुवर्णहनि आयुधानिदशक्रमात् |
वक्ष्यमाणोक्तविधिना कारयेत् प्रतिमाकृति || १४-७४ ||

वेदिकायास्तु परितस्त्वायुधानि प्रपूजयेत् |
वज्रादीन् स्थापयेद् विद्वान् पूर्वादिषु प्रदक्षिणम् || १४-७५ ||

वामे संस्थाप्य चक्रन्तु दक्षिणे पद्ममेव च |
अष्टमङ्गलरूपाणि वेदिबाह्ये प्रपूजयेत् || १४-७६ ||

शूलास्त्रं विन्यसेत् तत्र उत्सवे योगधामनि |
अग्निकार्यन्ततः कृत्वा नवपञ्चैक वा पुनः || १४-७७ ||

एकाग्नेर्वेदिका पूर्वे ह्युत्तरे पश्चिमेऽथवा |
वृत्तं वा चतुरश्रं वा सर्वकुण्डानि कारयेत् || १४-७८ ||

पर्यग्निकरणं कृत्वा यागशालां विशेषतः |
यवं हृदयमन्त्रेण सिद्धार्थं सद्यमन्त्रतः || १४-७९ ||

तिलमीशानमन्त्रेण हुत्वामुद्गन्तु नेत्रतः |
द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा पूर्णाहुतिं तु मूलतः || १४-८० ||

पूजावसाने विद्वान्वै वह्निकार्योक्तमाचरेत् |
अर्चनं विधिनावत्स सायं प्रातर्दिने दिने || १४-८१ ||

होमान्ते तु बलिं दद्यात् बल्यन्ते चोत्सवं बुधः |
प्रथमं विश्वरात्रन्तु द्वितीयं भूतरात्रकम् || १४-८२ ||

तृतीयमृषिरात्रं स्याच्चतुर्थञ्चेन्द्ररात्रकम् |
पञ्चमं ब्रह्मरात्रन्तु षष्ठं वै विष्णुरात्रकम् || १४-८३ ||

सप्तमं रुद्ररात्रं स्यादष्टमञ्चैश्वरस्य तु |
सदाशिवस्य नवमन्नवाहेष्वधि देवताः || १४-८४ ||

ऋषिरात्रं समारभ्य सदाशिवदिनान्तकम् |
सप्ताहेतु प्रयोक्तव्यं ब्राह्म्यात् सदाशिवान्तकम् || १४-८५ ||

पञ्चाहेतु प्रयोक्तव्यं रुद्रात्सदाशिवान्तकम् |
त्रयहेत्विति चैका हे सदाशिव पदान्तिकम् || १४-८६ ||

प्. ७१) त्रयहेत्वितिचैकाहे सदाशिवदिनं भवेत् |
हविर्भिर्दीपकैश्चैव दिनेष्वेतेषु नित्यशः || १४-८७ ||

विशेषात् पूजनं कुर्यात् विभवस्यानुरूपतः |
ग्रामाधिदैवतांश्चैव पूजयेत् तु विशेषतः || १४-८८ ||

शुद्धान्नन्दधिसंमिश्रं लड्डुकापूपसंयुतम् |
फलञ्च गुलसम्मिश्रं गणेशस्य प्रियन्त्विदम् || १४-८९ ||

बलयोरजनी पूर्णं घृतान्नन्दधिसक्तुकम् |
भूत क्रूरबलिः प्रोक्तस्तेन भूतबलिं हरेत् || १४-९० ||

पञ्चमूलङ्कुशाग्रञ्च शाल्यनञ्चाज्यमिश्रकम् |
कदलीफलसंयुक्त मृषीणां बलिरुच्यते || १४-९१ ||

इन्द्रवल्ली हरिद्रा च प्रियङ्गु घृतसंयुतम् |
चतुर्थे हनिदातव्यमिन्द्रस्य बलिरुत्तमम् || १४-९२ ||

पद्मपुष्पं स रजनी पायसंलाजसंयुतम् |
पञ्चमे हनिदातव्यं ब्रह्मणोबलिरुच्यते || १४-९३ ||

गुलोदनं घृतोपेतं बृहतीफलसंयुतम् |
षष्ठे हनि च दातव्यं विष्णु प्रीतिकरं परम् || १४-९४ ||

साज्यन्तु कृसरान्नं वै नालीकेरफलैर्युतम् |
सप्तमे हनिदातव्यं रुद्रप्रीतिकरं भवेत् || १४-९५ ||

वेणुकन्दधिसंयुक्तं कदलीफलसंयुतम् |
अष्टमे हनिदातव्यमीश्वरस्य बलिस्तथा || १४-९६ ||

शुद्धान्नं दधिसंयुक्तं लाजापूपसमायुतम् |
कदलीपनसोपेतं गुलखण्डसमिश्रितम् || १४-९७ ||

नवमे हनिदातव्यं सादाख्यस्य शिवस्य तु |
सर्वेषामपि शुद्धान्नमाज्ययुक्तं दधिप्लुतम् || १४-९८ ||

दापयेद् वा विशेषेण तत्तन्मन्त्रेण देशिकः |
द्रोणं वापि तदर्धं वा तदर्धं वापि पाचयेत् || १४-९९ ||

कपित्थफलमात्रेण बलिं दत्वा पृथक् पृथक् |
उत्सवस्य पुरस्तात्तु दद्यात् ग्रामबलिं तथा || १४-१०० ||

प्. ७२) वाद्यध्वनिसमायुक्तं धूपदीपसमायुतम् |
ध्वजैः पिञ्छैः समायुक्तं स्तोत्रमङ्गलवाचकैः || १४-१०१ ||

यज्ञपिठोपरिस्थाप्य त्रिशूलञ्चान्नलिङ्गकम् |
दशायुधानि परितः स्थापयेद् देशिकोत्तमः || १४-१०२ ||

यज्ञाभावे तु तत् सर्वं व्रजेयुः शिरसाधृताः |
आचार्यः शिष्य संयुक्तः सर्वाभरणभूषितः || १४-१०३ ||

सर्वालङ्कारसंयुक्तः सोष्णीषः सोत्तरीयकः |
आदिशैवः प्रसन्नात्मा श्रद्धाभक्तिसमन्वितः || १४-१०४ ||

ब्रह्मादीशानपर्यन्तमिंद्रादीशान्तमेव वा |
बलिं दत्वा तु तत् ग्रामे देवैश्चैवं विशेषतः || १४-१०५ ||

सायं प्रातर्बलिं दद्यात् होमान्ते तु विशेषतः |
उत्सवं प्रारभेदन्ते सर्वालङ्कारसंयुतम् || १४-१०६ ||

नानाप्रहरणोपेताः सगजाश्चाग्रतस्ततः |
तदन्ते तुरगारूढास्तदन्ते गजवाहनाः || १४-१०७ ||

यन्त्ररङ्गास्तदन्ते तु दिव्यस्त्री परिभूषिताः |
तदन्ते शाश्चयन्त्राश्च डोलायन्त्राश्च मण्डपाः || १४-१०८ ||

यन्त्र देवालयं पश्चान्नृत्तगेयसमन्विताः |
आद्यं सुखासनं प्रोक्तं द्वितीयमुमयासह || १४-१०९ ||

वृषारूढं त्रितीयन्तु त्रिपुरघ्नञ्चतुर्थकम् |
नृत्ताख्यं पञ्चमं प्रोक्तं षष्ठ वै चन्द्रशेखरम् || १४-
११० ||

सप्तमं त्वर्धनारीशं हरिरर्धन्तु चाष्टमम् |
भिक्षाटनं च नवमं दशमङ्कालनाशनम् || १४-१११ ||

दशैकं कामदहनं ततो लिङ्गं पुराणकम् |
द्वादश प्रतिमास्त्वेते सर्वालङ्कारसंयुताः || १४-११२ ||

रङ्गे वा शिबिकायां वा रथेवारोप्य भक्तितः |
आदिशैवानुशैवाश्च देवानामनुगा स्मृताः || १४-११३ ||

पशुपतास्तदन्ते तु महावृतधरास्त्वनु |
कालामुखास्तदन्ते तु तदन्ते ब्राह्मणाः क्रमात् || १४-११४ ||

तदग्रे रुद्र गणिकाः सर्वालङ्कारसंयुताः |
तदन्ते गायकाः प्रोक्तास्तदन्ते नर्तका व्रजेत् || १४-११५ ||

प्. ७३) ईश्वरः शक्तिसहितस्ततो गच्छेश्चनैः क्रमात् |
योषिद्भिः सत्रिशूलादि यन्त्रदीपैर्विशेषतः || १४-११६ ||

अस्त्रदीपैर्यष्टिदीपैः सर्वत्र परिशोभितः |
वितानैच्छिद्र दीपैश्च पताकाभिश्च शोभितः || १४-११७ ||

सर्वेषां पृष्ठतो गच्छेच्चण्डेशः समलङ्कृतः |
तदग्रे घोषयेत् सम्यक् सर्वातोद्यान् क्रमेण तु || १४-११८ ||

पटहैर्मद्दलैस्तालैर्भेरीपणवडुण्डुभैः |
जर्झरी झल्लरी मोन्तैर्वीणावेणुरवैस्तथा || १४-११९ ||

अग्रतः पृठतश्चैव घोषयेत् सविशेषतः |
तदन्ते वैश्य शूद्राद्यागच्छेयुर्भक्तिसंयुताः || १४-१२० ||

सर्वे वर्णास्तदन्ते तु व्रजेयुः क्रमशस्ततः |
ये देवमनुगच्छन्ति तत्गतेनान्तरात्मना || १४-१२१ ||

पदे पदेश्वमेथस्य प्राप्नुवन्ति फलं नराः |
वृद्धबालयुवानश्च स्त्रियश्च पुरुषास्तथा || १४-१२२ ||

सर्वपापाद्विमुच्यन्ते सर्वत्रैव समन्विताः |
एवं प्रदक्षिणं कुर्यात् ग्रामं वा नगरन्तु वा || १४-१२३ ||

शनैर्देवालयङ्गच्छेत् बलिपीठे बलिं क्षिपेत् |
पादप्रक्षालनङ्कृत्वा प्रविशेदालयं प्रति || १४-१२४ ||

प्रपाङ्कृत्वा स्थितं देवं सर्वदेवगणैः सह |
मृदङ्गादिमहाशब्दं शिवस्य पुरतस्थितम् || १४-१२५ ||

नमकश्चमकश्चैव दक्षिणे तु व्यवस्थितौ |
गान्धर्वकोवं शकश्च उत्तरे तु व्यवस्थितौ || १४-१२६ ||

आचार्यो दक्षिणेभागे नृपस्तस्यैव चोत्तरे |
उभयोरपि पार्श्वाभ्यां देवस्य गणिका स्मृताः || १४-१२७ ||

देवस्याग्रे विशेषेण नृत्तं कुर्यात्सगेयकम् |
नीराञ्जनं कर्तव्यं देवदेवस्य चोत्सवे || १४-१२८ ||

भस्मपुष्पञ्च दीपञ्च पात्रेषु च विनिक्षिपेत् |
पुरादत्वा त्वाचमनं पुष्पं शिरसि विन्यसेत् || १४-१२९ ||

अच्युतं मूर्ध्नि विन्न्यस्य गन्धं दद्याद् विशेषतः |
पुनराचमनं दद्याद् धूपदीपं प्रदापयेत् || १४-१३० ||

प्. ७४) पिष्टे विन्यस्त दीपेन भ्रामयेच्छिवमूर्धनि |
तदन्ते दापयेत् भस्मदर्पणं दर्शयेत् पुनः || १४-१३१ ||

गणिकाभिर्वहित्वा तु वाद्यध्वनि समायुतम् |
पीठाग्रे वा विनिक्षिप्य प्राकाराणां बहिः क्षिपेत् || १४-१३२ ||

कारयेत् साधकेन्द्रेण एतत् साये तु रक्षयेत् |
वस्त्रादिनि प्रदातव्यं भक्तानाञ्च विशेषतः || १४-१३३ ||

परिवेष क्रमं ह्येवं दर्शनादघनाशनम् |
यावद् देवोत्सवं कुर्यात् तावदेवदिने दिने || १४-१३४ ||

अनाद्यं सर्ववर्णानां दद्याद् देवस्य तुष्टये |
तत स्त्रीर्थदिनात् पूर्वे मृगयात्रां समारभेत् || १४-१३५ ||

युद्धारंभ प्रभावेन ग्रामङ्गत्वा प्रदक्षिणम् |
कौतुकं बन्धयेद् धीमान् तस्मिन्रात्रौ विशेषतः || १४-१३६ ||

सौवर्णं रजतं सूत्रं अथ कार्पासमेव वा |
स्थण्डिलोपरिसंस्थाप्य त्रिशूलं स्थण्डिलोपरि || १४-१३७ ||

याग मण्डपमध्ये तु शूले कौतुकबन्धनम् |
हृदये नैव कृत्वा तु पुण्याहन्तत्र कारयेत् || १४-१३८ ||

उत्सवप्रतिमां बध्वा कौतुकं हृदयेन तु |
स्थण्डिलोपरिसंस्थाप्य कलशान्नवसङ्ख्यया || १४-१३९ ||

पिधानकूर्चवस्त्राढ्याञ्छिव विद्येश्वरान्वितान् |
गन्धादिभिः समभ्यर्च्य शूलन्तैः स्नानमाचरेत् || १४-१४० ||

नद्यां वाप्यां तटाके वा हृदे स्नानं समाचरेत् |
अथ नद्यादिषु स्नानं विना वा शेषमाचरेत् || १४-१४१ ||

होमबल्युत्सवान् प्रातः कृत्वा चूर्णोत्सवन्ततः |
प्रासादस्याग्रतो वापि याम्ये वा पावकेऽथवा || १४-१४२ ||

गोमयालेपनं कृत्वा धूपदीपैः समन्वितम् |
पालिकाद्यैरलङ्कृत्य स्थण्डिलन्तत्र कारयेत् || १४-१४३ ||

शूलं पश्चिमतः स्थाप्यो लूखलं मुसलं ततः |
वस्त्रेणो लूखले वेष्ट्यदर्भैरावेष्टयेत् पुनः || १४-१४४ ||

प्. ७५) गन्धाद्यैरर्चयित्वा तु त्रिशूलं लूखलं ततः |
घृतं शिरोर्पणङ्कृत्वा हेमदूर्वाङ्कुराक्षतैः || १४-१४५ ||

सुशुष्कां रजनीं पूर्वं चूर्णे चूर्णे तु लूखले |
हृदा प्रक्षिप्य चास्त्रेण कुट्टयेद् देशिक स्त्रिभिः || १४-१४६ ||

ततो भक्तजनैः सार्धं चूर्णयेद् देशिकोत्तमः |
संस्नाप्य लिङ्गं चूर्णेन पञ्चब्रह्मसमुच्चरन् || १४-१४७ ||

स्नापयेत् कौतुकं शूलं हृन्मन्त्रेण सतैलकम् |
आचार्यं पूजयेत् तत्र वस्त्र हेमाङ्गुलीयकैः || १४-१४८ ||

ग्रामं वा नगरं वापि शीघ्रङ्गच्छेत् प्रदक्षिणम् |
नदीतटाकतीरे वा स्थण्डिले द्वितये कृते || १४-१४९ ||

शूलन्तत्रैव संस्थाप्य तत्पूर्वेकलशां न्यसेत् |
अर्चयेत् स्वस्वमन्त्रेण शूलं वै कलशांस्तथा || १४-१५० ||

गङ्गा च यमुना चैव नर्ददा च सरस्वती |
सिन्धुर्गोदावरी चैव कावेरी चैव सप्तकान् || १४-१५१ ||

आवाह्य मध्यकलशे गन्धतोय सुपूरिते |
अनन्तादि शिखण्ड्यन्तान् कलशेष्वभितो न्यसेत् || १४-१५२ ||

पुण्याहं वाच्यशूलास्त्र देवानभ्यर्च्य पूजयेत् |
स्नापयेत् कलशैः पश्चात् स्नानं तीर्थे समाचरेत् || १४-१५३ ||

त्रिशूलेन सहैवात्रये तीर्थं कुर्वते नराः |
मुच्यते सर्वपापेभ्यो निर्मोकादिव पन्नगाः || १४-१५४ ||

याग गेहे शिवाग्नौ तु दद्यात् पूर्णाहुतिं पुनः |
होमोपरिष्टात् तत्रस्थं शास्त्रोक्तं सुसमाचरेत् || १४-१५५ ||

यागेशं पूजयेत् पश्चात् गन्धपुष्पादिभिः शुभैः |
साधितैः कलशैस्तत्र स्नपनं कारयेच्छिवम् || १४-१५६ ||

भक्तानां परिचाराणां वस्त्रादिभिः प्रदापयेत् |
ध्वजावरोहणं कुर्यात् तत्रादौ तु विशेषतः || १४-१५७ ||

त्रयाहे वापि पञ्चाहे सप्ताहे वा वरोहयेत् |
स्नपनन्तु ततः कृत्वा मूललिङ्गे विशेषतः || १४-१५८ ||

प्. ७६) उत्सव प्रतिमाश्चापि त्रिशूलञ्च ध्वजस्तथा |
स्नपनङ्कारयेत् तत्र स्तोत्रमङ्गलवाचकैः || १४-१५९ ||

हरिद्रानथ शुद्धान्नं सो पदंशं बलिं क्षिपेत् |
ध्वजावरोहणङ्कृत्वा पूजान्ते तु विचक्षणः || १४-१६० ||

प्रदक्षिणं ततः कृत्वा सन्धिदेवां विसर्जयेत् |
यागोपयुक्त द्रव्याणि देशिकाय प्रदापयेत् || १४-१६१ ||

एवं यः कुरुते मर्त्त्य उत्सवं च शिवस्य तु |
कुलैकविंशदुत्तार्य शिवलोकमवास्यति || १४-१६२ ||

शिवोत्सवमिदं प्रोक्तं स्नपनञ्च ततः शृणु |

इति शिवोत्सवविधि पटलश्चतुदर्शः || १४ ||


अथ स्नपनविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि स्नपनस्य विधिक्रमम् |
पञ्चम्याञ्च नवम्याञ्च चतुर्दश्यान्तु पर्वणोः || १५-१ ||

संक्रान्तौ विषुवे चैव अयने ग्रहणे तथा |
पञ्चम्यादि ग्रहणान्तं दशवृद्ध्युत्तरं वरम् || १५-२ ||

दीक्षान्ते च प्रतिष्ठान्ते प्रोक्षणे चोत्सवान्तके |
यागान्ते च सुनक्षत्रे कृत्तिकादीपकर्मणि || १५-३ ||

कर्तव्यं जन्मनक्षत्रे मङ्गलेमन्त्रसाधने |
राजाभिषेक समये मरणान्तेथ जन्मनि || १५-४ ||

अतिवृष्टावनावृष्टौ दुर्भिक्षे दुर्निमित्तके |
भूमिकंपे दिशान्दाहे ज्वरमार्यादि पीडने || १५-५ ||

सर्वरोगसमुत्पन्ने शत्रुभिः पीडनेपि च |
प्रायश्चित्तादिकालेषु शिवं संस्नापयेत् गुरुः || १५-६ ||

नवधा स्नपनं तत्र संक्षेपेण शृणु क्रमात् |
पञ्चभिः पञ्चभिश्चैव पञ्चविंशतिभिस्तथा || १५-७ ||

अन्यस्य त्रितयन्त्वेषु शृणु मध्यमकत्रयम् |
पञ्चाशन्न्यूनमेकन्तु एकाशितिस्ततः परम् || १५-८ ||

प्. ७७) शतमष्टोत्तरं ज्ञेयं मध्यमत्रितयं त्विह |
षोडशद्विशतञ्चैव अष्टोत्तरशतत्रयम् || १५-९ ||

अष्टाधिकसहस्रन्तु उत्तमादिशिवाधिकम् |
उत्तमं त्रीणिविख्यातं सर्वेषां स्नपनं शृणु || १५-१० ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्यात् मण्डपञ्चतुरश्रकम् |
विंशश्चतिथि हस्तञ्च भानुदिक्करमेव च || १५-११ ||

नवाष्ट सप्तषट्पञ्चहस्तैर्नवविधं स्मृतम् |
अष्टसाहस्रकं पादं नवानां मण्डपा स्मृताः || १५-१२ ||

षट्त्रिंशत् गात्रसंयुक्तमुत्तमानां विधीयते |
षोडशस्तंभसंयुक्तं मध्यमानान्तु कारयेत् || १५-१३ ||

द्वादशस्तंभसंयुक्तमधमानां प्रकल्पयेत् |
कूटं वा मण्डपं वापि कारयेत् स्वप्रमाणतः || १५-१४ ||

चतुर्द्वारसमायुक्तञ्चतुस्तोरणभूषितम् |
वितानध्वजसंयुक्तं दर्भमालोपशोभितम् || १५-१५ ||

वक्ष्यमाणविधानेन कर्तव्यञ्चाङ्कुरार्पणम् |
कलशानि ततो ग्राह्य साधयेद् आदिशैवकः || १५-१६ ||

सौवर्णं रजतं वापि तथा ताम्रमयैरपि |
शङ्खैर्वा शुक्तिकैर्वापि गवां शृङ्गैरथापि वा || १५-१७ ||

अथवा मृन्मयैर्वापि सर्वलक्षणसंयुतैः |
सुपक्वैः सुस्वरैः स्निग्धैर्बिंब प्रभसमन्वितैः || १५-१८ ||

एतैर्ल्लक्षणसंयुक्तैः स्नापयेत् परमेश्वरः |
उत्तमं द्रोणसंपूर्णं मध्यमन्तु तदर्धकम् || १५-१९ ||

अधमञ्चाढकं प्रोक्तं सर्वेषामाढकं तु वा |
शङ्खशुक्ति विशृङ्गाणां स्वप्रमाणेन पूरयेत् || १५-२० ||

सूत्रेण वेष्टयित्वा तु कालयित्वाधिवासयेत् |
गोमयालेपनङ्कृत्वा विष्टसूत्राणि पातयेत् || १५-२१ ||

सूत्राणाञ्चाप्य धर्मादीन् गात्राणान्धर्मपूर्वकान् |
स्थण्डिलन्तत्र कुर्वित् शालिभिर्विमलैस्तथा || १५-२२ ||

आढकञ्च तदर्धं वा कलशानां पृथक् पृथक् |
तदर्धं तण्डुलैर्भूष्य तदर्धन्तिलसंयुतम् || १५-२३ ||

प्. ७८) नवधा स्नपनन्तेषु चाद्यसप्तविधिं शृणु |
मण्डपान्तश्चतुष्पत्र युक्ताब्जं कर्णिकान्वितम् || १५-२४ ||

पञ्चकुम्भस्य विख्यातं महादिदलशोभितम् |
प्रागुदक्भ्यां चतुःसूत्रं मार्गैर्न्नवपदं विदुः || १५-२५ 
||

अष्टसूत्रं समङ्कृत्वा प्राङ्मुखोदङ्मुखं क्रमात् |
मध्ये नवपदं ग्राह्यं बहिरेका वृतिन्त्यज्येत् || १५-२६ ||

ऐन्द्रादिषु चतुर्दिक्षु पदमेकं परिग्रहेत् |
अग्नेययादीशपर्यन्तन्तिसृभिस्त्रिः पदं भवेत् || १५-२७ ||

महादिक्पदपार्श्वाभ्यां द्वारार्थं द्विपदं त्यजेत् |
पञ्चविंशत्पदङ्कृत्वा स्थापयेदधमत्रयम् || १५-२८ ||

पादानान्तालमात्रं स्यात् सूत्रद्वादशकल्पितम् |
उदक्सूत्रं तथा कल्प्य ह्यष्टद्वाराणि योजयेत् || १५-२९ ||

मध्यमे पञ्चविंशच्च द्विपदंत्वावृतं त्यजेत् |
पञ्चत्रिंशत्पदं कृत्वा तेष्वेकं गृह्ययत्नतः || १५-३० ||

इदमेकोन पञ्चाशदेकाशीति पदं शृणु |
पदमेकं समावृत्त्य द्वारादिषु पदा त्यजेत् || १५-३१ ||

एकाशीति पदं ह्येवं मध्यमान्मध्यमं शृणु |
प्रागग्रं षोडशं सूत्रमुदगग्रं तथैव च || १५-३२ ||

पञ्चविंशत् पदन्तेषु मध्यसङ्ग्राह्ययत्नतः |
विदिक्षुनवकङ्ग्राह्यं द्वारत्वात् द्विपदं त्यज्येत् || १५-३३ ||

चतुर्दिक् तिथिकोष्ठेषु तृतीये सन्त्यजेत् त्रयम् |
एवङ्कृते पदा सम्यक् शिवाधिक्यं शताष्टकम् || १५-३४ ||

विंशत् सूत्रं प्रकर्तव्यं प्राङ्मुखोदङ्मुखं क्रमात् |
तन्मध्ये पञ्चविंशच्च संग्राह्य परितोद्वयम् || १५-३५ ||

त्यजेत् द्वाराष्टकोपेतं गोमयेन तु वारिणा |
दिशश्च विदिशश्चैव पञ्चविंशत् पदं क्रमात् || १५-३६ ||

मध्यमव्यूहमध्यस्थं नवन्त्यक्वाब्जमालिखेत् |
एवङ्कुर्याद् विधानज्ञः षोडशद्विशतं भवेत् || १५-३७ ||

नवधा स्नपनं प्रोक्तं तेषां द्रव्यन्ततः शृणु |
वज्रं मरतकञ्चैव वैडूर्यञ्च प्रवालकम् || १५-३८ ||

प्. ७९) मौक्तिकं पञ्चरत्नानि शिवकुंभे तु विन्यसेत् |
रत्नाभावे ततो हेमं नवानां हेममेव च || १५-३९ ||

पाद्यमाचमनञ्चार्घ्यं पञ्चगव्यं कुशोदकम् |
क्षीरं दधिघृतञ्चैव प्रथमावरणं विदुः || १५-४० ||

प्रस्थपादं घृतं प्रोक्तं द्विपादन्दधिरुच्यते |
त्रिपादं क्षीरमित्युक्तं प्रस्थञ्चैव तु गोमयम् || १५-४१ ||

षट्गुणञ्चैव गोमूत्रं पञ्चगव्यमिति स्मृतम् |
मधु इक्षुरसञ्चैव पनसाम्रफलौ तथा || १५-४२ ||

कदली नालिकेरौ च सर्षपञ्च तिलं तथा |
विल्वञ्चमातुलुङ्गञ्च नारङ्गद्वयमेव च || १५-४३ ||

यवनी वारलाजञ्च तस्य चूर्णङ्गुलन्तथा |
चन्दनं लघुकुष्ठौ च कच्चोलं पुष्पपत्रकम् || १५-४४ ||

कर्पूरं हिमबेरञ्च जटामांसिमुरन्त्रणम् |
शमीदूर्वा च श्वेतार्कं बिल्वपत्रञ्च चंपकम् || १५-४५ ||

शङ्खपुष्पंत्वपामार्गं विष्णुक्रान्ति च धुर्तुरम् |
नन्द्यावर्तं श्वेतपद्मं पुन्नागञ्चातिपाटलि || १५-४६ ||

सह देवी शतपत्री लक्ष्मीस्थलारविन्दकम् |
धातकी तुलसी चैव करवीराकृष्णमल्लिका || १५-४७ ||

मल्लिका च शतावेरी गोक्षुराज कृताञ्जली |
महाद्रोणञ्च द्रोणञ्च भद्री च मधुमद्रिका || १५-४८ ||

इन्द्रवल्लीरुद्रपाणी धात्री चैव हरिद्रकी |
व्याघ्र नवी च माञ्जिष्ठी सरलं भद्रकाषुकम् || १५-४९ ||

नवनीतं द्राविलञ्च सज्जन्तक्कोलमेव च |
बला चाति बला चैव सिंही प्रियङ्गुलोद्धृता || १५-५० ||

नागकेसरजंबूका कपित्थाश्वत्थ गुग्गुलु |
एला च जीरकञ्चैव कृष्णजीरकमेव च || १५-५१ ||

सुतैलं कुङ्कुमं मेघमगरुङ्कृष्णलोचना |
श्रीवेष्टकं गन्धरसं पिप्पलीहस्तपिप्पली || १५-५२ ||

कृष्णागरुञ्चतगरं मनःशिलारक्तचन्दनम् |
लवङ्गं रजनी चूर्णं कषायं मार्जनान्तकम् || १५-५३ ||

प्. ८०) पिप्पलोदुंबर प्लक्ष वटत्वग्भिः कषायकम् |
द्रव्यं तिलकुशाग्राणि तथा मार्जव्यमादिशेत् || १५-५४ ||

द्रव्याण्येतानि चोक्तानि द्विविधं स्नानमार्जनम् |
रसद्रव्याणि सर्वाणि स्नानद्रव्याणि संविदुः || १५-५५ ||

फलचूर्णौषधीत्यादि मार्जनद्रव्यकाणिते |
रसादन्यानि सर्वाणि तोयैःसंपूरयेत् सुधीः || १५-५६ ||

रसाश्च पञ्चगव्याक्ताः पञ्चकुम्भेषु कीर्तिताः |
आज्यान्ता नवकुम्भानां वत्वन्ताः पञ्चकुम्भके || १५-५७ ||

गुलादिपुन्नागान्ताश्च चत्वारिंशन्नवाधिके |
द्रव्यादिजात्यलान्ताश्च एकाशीतिर्विशेषतः || १५-५८ ||

पाद्यादिमार्जनान्तास्तु अष्टोत्तरं शतं भवेत् |
अधर्माद्यादि * * * दिग्विदिग्व्यूह संज्ञकाः || १५-५९ ||

मध्यमस्य शिवव्यूहो नवव्यूहा प्रकीर्तिताः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || १५-६० ||

मध्यमे शिवकुम्भन्तु शिवमन्त्रेण विन्यसेत् |
द्वात्रिंशद् वा चतुर्विंशत् षोडशप्रस्थपूरितः || १५-६१ ||

शिवकुम्भमिदं प्रोक्तं वर्धन्यास्तु तदर्धकम् |
पञ्चरत्नसमायुक्तं सकूर्चं वस्त्रवेष्टितम् || १५-६२ ||

शिवव्यूहस्य मध्ये तु विन्यस्य शिवकुम्भकम् |
तस्य व्यूहस्य सुम्ये तु तन्मध्ये वा शिवोत्तरे || १५-६३ ||

सकूर्चां वस्त्रसंयुक्तां वर्धनीं हेमसंयुताम् |
मनोन्मनीन्तु संस्थाप्य बीजमन्त्रमनुस्मरन् || १५-६४ ||

गन्धपुष्पादिभिः पूज्य हृदयेन विचक्षणः |
पाद्यारभ्य घृतान्तानामष्ट विद्येश्वराधिपाः || १५-६५ ||

मध्वादिमार्जनान्तानां शतरुद्राधिदैवताः |
एकैकमर्चयेत्  सर्वानेकैकं वस्त्रकं ददेत् || १५-६६ ||

स्वस्वनाम चतुर्थ्यन्तैर्गन्धपुष्पादिभिर्यजेत् |
षोडश द्विशतञ्चैव पूर्ववत् स्थापयेत् क्रमात् || १५-६७ ||

पूर्वोक्तानीहद्रव्याणि प्रधानानि सुकीर्तिताः |
उशीरागरुकर्पूर चन्दनैश्च सुपुष्पितम् || १५-६८ ||

प्. ८१) शुद्धतो येन सम्मिश्रमुपस्नानोदकं स्मृतम् |
उपस्नानानि तत् सङ्ख्या सप्ततीर्थानि यानि तु || १५-६९ ||

अधमाधममारभ्य उत्तमादधमान्तकम् |
उक्तं सर्वं विशेषेण देवता द्रव्यसंयुतम् || १५-७० ||

उत्तमान्मध्यमञ्चैव उत्तमोत्तममेव च |
स्नपनञ्चैव द्रव्यांश्च किञ्चित् भेदं गजानन || १५-७१ ||

षट्सूत्रं प्राङ्मुखं तत्र उदक्सूत्रकमेव च |
पञ्चतालप्रमाणेन पदवीसारविस्मृता || १५-७२ ||

अतः परं समावृत्य पदमष्टौ परित्यजेत् |
चत्वारिवीधयः प्रोक्ता महादिक्षु चतुष्पदाः || १५-७३ ||

द्वादशानि पदानिह चतुष्कोणेषु सङ्ग्रहेत् |
तेषु द्वादशकोष्ठेषु प्रत्येकं पञ्चविंशतिः || १५-७४ ||

मध्यव्यूहविशेषेण कृत्वा नवपदन्ततः |
षडावरणमार्गेण स्थापयेत् स्थापकोत्तमः || १५-७५ ||

स्थापयेन्मध्यतो व्यूहे नवकुम्भानि पूर्ववत् |
वर्धनीं तस्य वामे तु प्राग्वत्संस्कृत्य मन्त्रवित् || १५-७६ ||

पञ्चपङ्क्तिक्रमं वक्ष्ये पञ्चमावरणान्तिकम् |
प्रथमे चैव बीजानि लोहान्येव द्वितीयके || १५-७७ ||

तृतीये चैव रत्नानि धातूंश्चैव चतुर्थके |
पञ्चमे पञ्चगव्यन्तु तिंशदष्टोत्तरं त्विदम् || १५-७८ ||

यवनी वारमुद्गांश्च तिलं सर्षपमेव च |
श्वेतशाली महाशाली रक्तशाली तथैव च || १५-७९ ||

सौगन्धी हेमशाली च दशबीजमिति स्मृतम् |
द्वाविंशत् कलशेपूर्य प्रथमावरणे न्यसेत् || १५-८० ||

उपस्नानादिनीतानि तावत् सङ्ख्यानि विन्यसेत् |
चत्वारिंशच्च चत्वारि कलशानि समन्ततः || १५-८१ ||

अर्चयित्वा विधानेन बीजमन्त्रमनुस्मरन् |
प्रथमावरणं प्रोक्तं द्वितीयावरणं शृणु || १५-८१ ||

चामीकरं तथा हेमं शातकुम्भमतः परम् |
जांबूनदञ्च तप्तञ्च जाति सप्तादिमिश्रितम् || १५-८२ ||

प्. ८२) षड्विंशत् कलशे सूत्रमुदकैः सहविन्यसेत् |
तावत् सङ्ख्या भवेत् तेषु कलशेष्वन्तणोदकम् || १५-८३ ||

कलशानि द्विपञ्चाशच्चतुष्कोणेषु चैव हि |
द्वितीयावरणे न्यस्त्वा ब्रह्ममन्त्रैश्च देशिकः || १५-८४ ||

द्वितीयावरणं प्रोक्तं तृतीयावरणं शृणु |
पद्मरागञ्च वैडूर्यं वज्रं पुष्यन्तथैव च || १५-८५ ||

स्फटिकं मौक्तिकं निलमिन्द्रनीलं प्रवालकम् |
एतेषु नवरत्नांबु त्रिंशत् सुकलशेषु वै || १५-८६ ||

तावत् सङ्ख्या भवेत् तानि कलशेष्वन्तरोदकम् |
कलशानि भवेत् षष्टिश्चार्चयित्वाङ्ग विद्यया || १५-८७ ||

तृतीयावरणं प्रोक्तञ्चतुर्थावरणं शृणु |
हरितालं तथा माञ्जिमञ्जनञ्च मनःशिला || १५-८८ ||

रोध्रञ्च सीसकञ्चैव गैरिकन्तु ततः परम् |
चतुस्त्रींशत्सुकुम्भेषु सप्तधात्वंबुना सह || १५-८९ ||

तावत् ग्राह्यो भवेत्तानि कलशेष्वन्तरोदकम् |
अष्टोत्तरं तथा षष्टिः कलशानां विशेषतः || १५-९० ||

प्रत्येकमर्चयेत्तानि विद्यांगैश्च विशेषतः |
पञ्चमावरणे पञ्चगव्याधानमतः शृणु || १५-९१ ||

गोमूत्रं गोमयं क्षीरं दधिसर्पिः कुशोदकम् |
गोमूत्रादिषडेतैस्तु अष्टत्रिंशत् घटे न्यसेत् || १५-९२ ||

विन्यसेत् ब्रह्मपञ्चानामष्टत्रिंशत् कला क्रमात् |
यावत् सङ्ख्या भवेत्तानि प्रत्येकञ्चान्तरोदकम् || १५-९३ ||

द्रव्यान् कुम्भेषु संयोज्य शतरुद्रान्विशेषतः |
शतत्रयेषु कुंभेषु विन्यसेत् तु पृथक् पृथक् || १५-९४ ||

संस्नाप्याभ्यर्च्य विधिना स्वैस्वैर्नामभिरेव च |
त्रिशताष्टममेवोक्तमुत्तमस्योत्तमं शृणु || १५-९५ ||

प्रागग्रं द्वादशं सूत्रं उदगग्रं तथैव च |
एकविंशच्छतं कृत्वा पदन्तत्र विनायक || १५-९६ ||

चतुष्कोणेषु मतिमांश्चतुःसूत्राणि विन्यसेत् |
आग्नेयादिसमारभ्य पदैकान्तरितं यथा || १५-९७ ||

प्. ८३) षट्त्रिंशत् गात्रसंयुक्तं गात्रस्थाना वृतन्त्यजेत् |
द्वारे द्वेद्वेपदन्त्यक्त्वा चत्वारिंशत् पदं स्थितम् || १५-९८ ||

तेषां मध्यमकोष्ठन्तु कृत्वा नवपदन्ततः |
एकैकं पदमध्ये तु पञ्चविंशति सङ्ख्यया || १५-९९ ||

कलशानि ततोप्यष्ट सहस्रैकादशावृतौ |
विद्येशोमा शिवाख्यांश्च कुम्भान्विन्यस्य पूर्ववत् || १५-१०० 
||

विद्येशावरणन्त्यक्त्वा तच्छृणुष्वदशावृतान् |
प्रथमे चैव बीजानि लोहान्येव द्वितीयके || १५-१०१ ||

तृतीये चैव रत्नानि धातूंश्चैव चतुर्थके |
पञ्चमे पञ्चगव्यानि षष्ठे चैव फलोदकान् || १५-१०२ ||

गन्धाश्चौषधयः सर्वे सप्तमे च तथा भवेत् |
अष्ट मृच्चाष्टमे चैव कषाया नवमावृतौ || १५-१०३ ||

दशमे चैव पुष्पाणि एकैकन्तु शृणु क्रमात् |
बीजानि पञ्चगव्यान्तं पूर्ववत् स्थापयेत् बुधः || १५-१०४ ||

पञ्चमावरणं प्रोक्तं षष्ठमावरणं शृणु |
कदली बिल्वचूतांश्च मातुलुङ्गञ्च डाडिमी || १५-१०५ ||

नालिकेरञ्च नारङ्गं लिकुचंपनसं तथा |
फलोदकानि तानीहद्वेषष्टीत्यभीधीयते || १५-१०६ ||

प्रत्येकं विन्यसेत् तानि कलशेष्वन्तरोदकम् |
कलशानि शतानीह चतुर्विंशति चोत्तरम् || १५-१०७ ||

प्रत्येकमर्च्चयेत् तानि प्रशान्तायेतिमन्त्रतः |
गन्धैरोषधिभिश्चैव सप्तमावरणं शृणु || १५-१०८ ||

उशीरञ्चन्दनञ्चैव कर्पूरञ्जातिरेव च |
शङ्खपुष्पञ्च श्रीदेवी विष्णुक्रान्तीशतावरी || १५-१०९ ||

गन्धांश्चाष्टौ च धातूंश्च षष्ट्युत्तरषडेव च |
तावत् सङ्ख्या तु विज्ञेया ह्युप स्नानविशेषतः || १५-११० ||

द्वात्रिंशदुत्तरं प्रोक्तं शतमेकं समासतः |
ओषधीनां लतानाञ्च वृक्षाणाञ्च समासतः || १५-१११ ||

फलानां कुसुमानाञ्च मूलादीनां समाहरेत् |
सप्तमावरणं प्रोक्तमष्टमावरणं शृणु || १५-११२ ||

प्. ८४) दर्भाधोनागदन्ताग्रे वराहस्य  च कर्षणे |
वल्मीके वृषशृंगाग्रे नद्यां वै पर्वतेऽपि च || १५-११३ ||

समुद्रे चैव मेधावी मृदं ग्राह्य विशोधयेत् |
प्रत्येकं कलशेष्वेवं सप्ततिः परिसङ्ख्यया || १५-११४ ||

उदकेन समापूर्य तत् सङ्ख्या चान्तरोदकम् |
चत्वारिंशत् समायुक्तं शतमेकं प्रकीर्तितम् || १५-११५ ||

अर्चयेत् पार्थिवार्णेन नवमावरणं शृणु |
आम्रोथपनसश्चैव न्यग्रोधोदुंबरस्तथा || १५-११६ ||

अश्वत्थञ्च शिरीषञ्च मधुकोथपलाशकः |
अष्टवृक्षत्व चश्चूर्णं विन्यसेद् वारिणासह || १५-११७ ||

प्रत्येकं पूरयित्वा तु सप्ततिश्चतुरुत्तरम् |
तावत् सङ्ख्या भवेत् तानि उपस्नानोदकानि च || १५-११८ ||

चत्वारिंशत् तथा चाष्टौ शतैकेन समायुतम् |
अर्चयेच्छिखयाधीमान् गन्धपुष्पादिभिः क्रमात् || १५-११९ ||

दशमावरणे प्रोक्तं पुष्पाणि च ततः शृणु |
पङ्कजांश्च पलाशांश्च नन्द्यावर्तांश्च मल्लिकाः || १५-
१२० ||

करवीरञ्चंपकञ्च नीलोत्प्ललं तथाष्टकम् |
कलशेषु विनिक्षिप्य सप्तत्यष्टाधिक स्मृताः || १५-१२१ ||

पुष्पाणि कलशेष्वेव निक्षिप्याद्भिः प्रपूर्य च |
तावत् सङ्ख्या भवेत् तानि उपस्नानानि विन्यसेत् || १५-१२२ ||

एवं दशावृतान् स्थाप्य गन्धपुष्पाक्षतैर्युतम् |
प्रत्येकं कलशान् सर्वान्वस्त्रैरावेष्ट्य यत्नतः || १५-१२३ ||

द्रव्येषु शतरुद्रांश्च अप्सुतीर्थानि कल्पयेत् |
नवधा स्थापनं प्रोक्तं तत्र मुद्रां प्रदर्शयेत् || १५-१२४ ||

आद्यन्ते च नमस्कारां मध्ये बीजांमनोराम् |
एवन्तु स्थापयेद् विद्वानासनावाहनादिकम् || १५-१२५ ||

कृत्वा प्रागुक्तवद्धिमानभिषेकं समाचरेत् |
पुण्याहन्तु विशेषेण कृत्वा कुम्भान् प्रपूजयेत् || १५-१२६ ||

शैवन्तत्र विधानज्ञमादिशैव कुलोद्भवम् |
एकन्तत्र विधानज्ञमाचार्यं पूजयेत् क्रमात् || १५-१२७ ||

प्. ८५) वस्त्रैराभरणैः पुष्पैरङ्गुलीयकयज्ञकैः |
शिवकुम्भं समुत्थाप्य हस्तेन शिरसाथवा || १५-१२८ ||

संवाह्य गर्भगेहन्तु उत्तराभिमुखस्थितः |
स्थापयेद् देवदेवेशं मूलमन्त्रेणमन्त्रवित् || १५-१२९ ||

गणांबिकेन मन्त्रेण वर्धन्या स्थाप्यपिण्डिकाः |
तत् तत् स्थाने पुनस्थाप्य पूर्ववच्च यथा क्रमम् || १५-१३० ||

स्नाप्यद्रव्यं यथा न्यायमुत्थानञ्च तथैव च |
स्थापिते नैव मन्त्रेण स्नापयेत् तु सदाशिवम् || १५-१३१ ||

कलशं वा महेस्ते तु विन्यस्त्वा दक्षिणेन तु |
गोशृंगाग्र प्रमाणेन संस्थाप्यच्छिन्नधारया || १५-१३२ ||

स्थापितान्युपयुक्तानि कलशानिविसर्जयेत् |
स्नपनानाञ्च सर्वेषामन्तेहारिद्र चूर्णकैः || १५-१३३ ||

संस्नाप्याभ्यर्चयेद् विद्वान् प्रभूतहविषं कुरु |
बीजानामप्यलाभे तु निवारं वायवन्तु वा || १५-१३४ ||

लोहानामप्यलाभे तु निक्षिपेत् तप्तकाञ्चनम् |
रत्नानामप्यलाभे तु मौत्तिकं ग्राह्य देशिकः || १५-१३५ ||

धातूनामप्यलाभे तु हरितालं विशेषतः |
पुष्पाणामप्यलाभे तु पद्मसङ्ग्राह्य देशिकः || १५-१३६ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः भक्तियुक्तस्तथैव च |
शशिवत् क्रीडते नित्यं शिवलोकेमहीयते || १५-१३७ ||

स्वेच्छयैव समागत्य पृथिव्यामेकराट् भवेत् |
नवधा स्नपनं प्रोक्तं शीतकुम्भविधिं शृणु || १५-१३८ ||

इति स्नपनविधि पटलः पञ्चदशः || १५ ||


प्. ८६) अथ शीतकुम्भविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शीतकुम्भस्य लक्षणम् |
अनावृष्टेश्च दुर्भिक्षे परराष्ट्रप्रवेशने || १६-१ ||

ज्वरापस्मारनाशाय वसूरिनासनार्थकम् |
सर्वरोगविनाशार्थं शीतकुम्भन्तु कारयेत् || १६-२ ||

द्वात्रिंशत् प्रस्थसंपूर्णं बिंब प्रभसमन्वितम् |
त्रिसूत्रैर्वेष्टयित्वा तु यवान्तं वाथवाङ्गुलम् || १६-३ ||

शिवाग्रे स्थण्डिलं कृत्वा या वदष्टौ सकर्णिकम् |
तण्डुलैः सोभितं कृत्वा तिलैर्दर्भैः परिस्तरेत् || १६-४ ||

अष्टद्रोणेन शालीनं तदर्धैस्तण्डुलैर्युतम् |
तण्डुलार्धतिलैर्युक्तं कारयेत् तु विचक्षणः || १६-५ ||

वस्त्रपूतेन तोयेन शिवकुम्भन्तु पूरयेत् |
सर्वगन्धसमायुक्तं पञ्चरत्नसमन्वितम् || १६-६ ||

स वस्त्रं सापिधानञ्च सकूर्चं हेमसंयुतम् |
स्थण्डिले विन्यसेत् कुम्भं गन्धपुष्पादिभिर्युतम् || १६-७ ||

पूर्वेद्युरधिवासं स्याद्रात्रौ जागरमाचरेत् |
दिशास्वध्ययनं कार्यं कुम्भं स्पृष्ट्वा विशेषतः || १६-८ 
||

शान्ति होमं प्रकर्तव्यं तस्याग्रे तु विशेषतः |
प्रभाते देवदेवस्य मूर्ध्निमध्येसु षिरङ्कृतम् || १६-९ ||

वस्त्रैरावेष्ट्यगात्राणि पुष्पमाल्यैर्विभूषयेत् |
कुम्भं विन्यस्य तन्मध्ये तत् पृष्ठेसु षिरं न्यसेत् || १६-१० ||

लोहसूच्याग्रमानेन नालं हेममयं भवेत् |
द्विगुणं क्षीरदातारं मधूनित्रिगुणं भवेत् || १६-११ ||

हृदयेन तु मन्त्रेण कुम्भमारोप्ययत्नतः |
उपकुम्भन्तु संस्थाप्य स्थण्डिले पूर्ववत् बुधः || १६-१२ ||

एकविंशद्दिनं वापि चतुर्दशदिनन्तु वा |
सप्ताहं वाथ पञ्चाहं त्रियहं वा विशेषतः || १६-१३ ||

प्. ८७) सन्ततं श्रावयेन्मूर्ध्नि कृत्वाशान्तिकरं स्मृतौ |
नित्यपूजाविशेषेण काले काले विचक्षणः || १६-१४ ||

द्विगुणं पूजयेत् तत्र यावच्छक्यमथापि वा |
उपकुम्भात् तु निक्षिप्य जलादुत्थाय पूर्ववत् || १६-१५ ||

कुम्भावरोहणं यावत् तावद्धोमं समाचरेत् |
आचार्यं पूजयेत् तत्र वस्त्राङ्गुलीयकादिभिः || १६-१६ ||

दक्षिणां देशिकायैव दापयेत् तु विशेषतः |
अन्ते कुम्भं परित्यज्य वक्त्रमन्त्रेणमन्त्रवित् || १६-१७ ||

प्रभूतहविषन्दत्वा पूर्वोक्त विधिनासह |
अन्यान् भक्तजनांश्चापि अन्नपानेन पूजयेत् || १६-१८ ||

शीतकुम्भमिदं प्रोक्तं नवनैवेद्यकं शृणु |

इति शीतकुम्भविधि पटलःषोडशः || १६ ||


अथ नवनैवेद्य विधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि नवनैवेद्यलक्षणम् |
अग्रयानां हि नाम्ना तत् कृते तस्माज्जयं भवेत् || १७-१ ||

सुमुहूर्त्ते सुलग्ने च नक्षत्र करणान्विते |
वाद्यध्वनिसमायुक्तं त्रिशूलेनसमन्वितम् || १७-२ ||

सर्वालङ्कारसंयुक्तं ततो भक्तजनैर्युतम् |
स्वक्षेत्रं संप्रविश्याथ ऐशान्यां दिक्समाश्रिताः || १७-३ ||

तत् क्षेत्र रक्षकानां तु दध्योदन बलिंक्षिपेत् |
शूकंदात्रेन निक्षिप्य हृदयेन तु बुद्धिमान् || १७-४ ||

विशुद्ध तण्डुलोपेतं शूकं सर्वोपदंशकैः |
ग्रामं वा नगरं वापि प्रदक्षिणमथाचरेत् || १७-५ ||

सर्वालंकारसंयुक्तं सर्वातोद्यसमन्वितम् |
तद्भागाश्च गजाश्चैव तया चैवाग्रतो नयेत् || १७-६ ||

प्. ८८) शूकभारान्ततो नीत्वा व्रीहिभाराननन्तरे |
उपदंशान्ततो नीत्वा तत स्तण्डुलभारकान् || १७-७ ||

वादका गणिकाश्चैव व्रजेयुः सर्वभूषिताः |
सर्वेषां पृष्ठतोभागे संव्रजेत् प्रतिमां शनैः || १७-८ ||

ततो भक्तजनाः सर्वे व्रजेयुः क्रमशः पुनः |
प्रविश्य भवनं मंत्री शूकभारां निवेश्य वै || १७-९ ||

आदित्य करसन्तप्तान् व्रीहीन् संक्षिप्यलूखले |
तुर्यग्रमण्डलं कृत्वा पिष्टचूर्णैर्विचित्रितैः || १७-१० ||

शालिभि स्थण्डिलङ्कृत्वा लूखलं तत्र विन्यसेत् |
वस्त्रेण लूखलं बध्वा मूसलञ्च ततोर्चयेत् || १७-११ ||

संक्षुभ्यबीजमुख्येन तण्डुलङ्ग्राह्ययत्नतः |
नालिकेरगुलोपेतं मरीची जीरकान्वितम् || १७-१२ ||

हृदयेन तु मन्त्रेण दद्याद् देवस्य भक्तितः |
अन्येषां प्रतिमानान्तु दापयित्वा हृदापुनः || १७-१३ ||

परिवारबलिन्दत्वा चण्डेशायनिवेदयेत् |
ताम्बूलन्तु विशेषेण दत्वा तत्र हृदाणुना || १७-१४ ||

प्रभूतहविषं दत्वा पूर्वोक्तविधिनान्वितः |
ततो भक्तजनान्सर्वां नवान्नेन तु भोजयेत् || १७-१५ ||

प्रोक्तन्तु नवनैवेद्यं कृत्तिकादीपकं शृणु |

इति नवनैवेद्यविधि पटलः सप्तदशः || १७ ||


अथ कृत्तिकादीपविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि कृत्तिकादीपलक्षणम् |
कार्तिके कृत्तिकामासे दीपकर्मसमाचरेत् || १८-१ ||

देवालयमलङ्कृत्वा दीपसाधन सङ्ग्रहम् |
स्नपनन्तत्र कुर्वीत यजमानेच्छयान्वितम् || १८-२ ||

प्रासादाग्रस्य परितच्छाष्टदिक्षुविशेषतः |
कूटागाराणि कृत्वा तु चतुर्गात्रान्वितानि वै || १८-३ ||

प्. ८९) कूटबन्धेषु सर्वत्र मृदं विन्यस्य तत्र वै |
दीपानिविन्यसेत् तेषु दीपस्तं भांस्तु विन्यसेत् || १८-४ ||

खदिरन्नालिकेरं वा पात्रमानं प्रकीर्तितम् |
घृतं पात्रे समानीय शोधितं तैलमेव वा || १८-५ ||

कार्पासबीजसंयुक्तं वाससच्छिन्नसंयुतम् |
घृतमध्येसु विन्यस्य स्तंभमूर्ध्निसुदीपयेत् || १८-६ ||

प्रासादमिह सर्वत्र दीपमाल्यैरलङ्करोत् |
क्षुद्रनास्यां महानास्यां कुंभे चैव कपोतके || १८-७ ||

पालिका सुगुहा स्वत्र दीपयन्त्रैः सुदीपयेत् |
प्रासादमूर्ध्नि देशेषु मण्डपेगोपुरे तथा || १८-८ ||

प्राकारेषु विशेषेण दीपं सर्वत्र योजयेत् |
स्तंभेषु घटिका योज्यास्तेषु दीपसमावृतम् || १८-९ ||

अघोरास्त्रेण मन्त्रेण दीपदण्डेधिरोपयेत् |
उत्तमं कूटदीपं स्यान्मध्यमं स्तंभदीपकम् || १८-१० ||

दीपं बाहुल्या मात्रं यदधमं परिचक्षते |
भवानीं कारयेत् पश्चात् देवदेवं त्रिशूलिनम् || १८-११ ||

उत्सवं वा प्रकर्तव्यमेकाहं विधिवत् सुधीः |
केवले भवने नैव बल्यादि क्रममाचरेत् || १८-१२ ||

ग्रामं वा नगरादिं वा आलयं वा प्रदक्षिणम् |
दीपेन भूषयित्वा तु भक्तियुक्तानरोत्तमाः || १८-१३ ||

ईदृग्गुण विशेषाढ्यं ग्रामं कृत्वा प्रदक्षिणम् |
आलयं संप्रविश्याथ परिवेषक्रमञ्चरेत् || १८-१४ ||

प्रभूतहविषङ्कृत्वा देवदेवस्य भक्तितः |
स्तुत्यैरध्ययनैर्भक्तैर्वाद्यै नृत्तादिकैरपि || १८-१५ ||

परितोष्य च देवेशं क्रियां सम्यक् समाचरेत् |
कृत्तिका दीपमत्रोक्तं पूरकर्म ततः शृणु || १८-१६ ||

इति कृत्तिकादिपविधि पटलोष्टादशः || १८ ||


प्. ९०) अथ आषाढपूरकर्मविधि पटलः

आषाढपूर्वनक्षत्रे पूर्वेद्युरधिवास्य च |
रात्रौ होमं प्रकर्तव्यं बलिं प्रक्षिप्ययत्नतः || १९-१ ||

रात्रौ प्रतिसरं बध्वा आचार्यं पूजयेत् ततः |
प्रभाते देवदेवेशं विशेषात् पूजनं तथा || १९-२ ||

बलिन्तत्रैव निक्षिप्य कृत्वा ग्रामप्रदक्षिणम् |
लाजचूर्णादि सङ्ग्राह्य स्नानार्थन्तु शिवस्य तु || १९-३ ||

जलतिरे प्रपाङ्कृत्वा सर्वालङ्कारसंयुताम् |
तन्मध्ये तु स्थितं देवमभ्यर्च्य हृदयेन तु || १९-४ ||

लाजचूर्णसमायुक्तं गुलञ्चाम्रफलैर्युतम् |
कदलीपनसोपेतमपूपञ्च विशेषतः || १९-५ ||

सङ्ग्राह्यमृद्घटे शुद्धे प्रत्येकं भक्तिपूर्वकम् |
भक्त्यानि वेदयित्वा तु हृन्मन्त्रेण विचक्षणः || १९-६ ||

लाजचूर्णं विसृज्याथ हृदयेन शिवाग्रतः |
नवोदकेन तन्मध्ये शूलं संस्नाप्यदेशिकः || १९-७ ||

आलयन्तु पुनर्गत्वा ततः स्नपनमाचरेत् |
प्रभूतहविषं दत्वा हृदयेन शिवाग्रतः || १९-८ ||

प्रभूतहविषं दत्वा शिवस्य च विशेषतः |
अन्येषां प्रतिमाणाञ्च हविषन्तु निवेदयेत् || १९-९ ||

एवं समासतः प्रोक्तं फलपाकविधिं शृणु |

इति आषाढपूरकर्मविधि पटल एकोनविंशतिः || १९ ||


प्. ९१) अथ फलपाकविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि फलपाकविधिं परम् |
दूरतस्तु शिवं दृष्ट्वा नमस्कृत्वा तु यो नरः || २०-१ ||

मुच्यते सर्वपापेभ्यो निर्मोकादिव पन्नगाः |
दूराध्वश्रमविक्लान्तः सुधीः कृत्वा प्रदक्षिणम् || २०-२ ||

मार्ग क्लेशोऽप्यथेशाय भवेत् पापानि नश्यति |
जनैः पृष्ठानु यातोऽत्र भूलोके तु स जीवति || २०-३ ||

उत्सवे बलिकाले तु यथा कुर्वन् प्रदक्षिणम् |
पदे पदेऽश्वमेऽथस्य फलं प्राप्नोति मानवः || २०-४ ||

यथा कृत्वा नमस्कारं तथा लोकेसु पूजितः |
जलपुष्पं सुपुष्पं वा देवमुद्दिश्य निक्षिपेत् || २०-५ ||

नानापुष्पैरलङ्कृत्य नानाभोगं समश्नुते |
आरामं देवदेवस्य यो नरः कृतवान् भुवि || २०-६ ||

स एव धनवान् च्छ्रीमानिहलोकेसु पूजितः |
अयुतं योगवान् दद्यात् श्रोत्रिये वेदपारगे || २०-७ ||

गोशृङ्गेनाधिकं देवं क्षीरस्नानस्य तत्समम् |
कपिलापञ्चगव्येन कुशवारियुतेन च || २०-८ ||

स्नापयेद् देवदेवेशं गवाङ्कोटिफलैः समम् |
नवधा स्नपनं कुर्वन्यो नरो भक्तिसंयुतः || २०-९ ||

नानाभोगसमायुक्तः शिवलोके महीयते |
नवमार्गे तु यत् कर्म भोगोऽपि नवधा भवेत् || २०-१० ||

नवधा हविषं कृत्वा नवधा भोगमश्नुते |
घण्टामणिञ्च यो दद्यात् ख्यातिर्भूतिर्विशिष्यते || २०-११ ||

वस्त्राण्याभरणादीनि देवदेवस्य योजयन् |
नानावस्त्रैः सुसंपूर्णैर्नाना चा भरणैस्तथा || २०-१२ ||

पूजितस्त्विह देवैस्तु पृथिव्यामेकराट् भवेत् |
दीपन्तु देवदेवस्य सकृत् काले प्रदापयन् || २०-१३ ||

प्. ९२) लोके तु दीपवत् सोऽपि सर्ववित्तावृतस्मृतः |
मनसा कर्मणा वाचा शिवमुद्दिश्य यो नरः || २०-१४ ||

सर्वारम्भप्रयोगे वा  * * * * * भात् पुनः |
सर्वदानतपोयज्ञैः प्राप्यते यत् फलं महत् || २०-१५ ||

तस्मादतिशयं स्वर्गे तत्फलं महमा?प्नुयात् |
कर्षणे च मते लोकान् सप्तसर्वान् जयिष्यति || २०-१६ ||

इष्टकाशैल लोहैर्वायः कुर्याद् भवनन्नरः |
काञ्चनेन विमानेन शिवलोकेमहीयते || २०-१७ ||

संसिद्धे तु विमाने तु स्थापनं विधिमार्गतः |
शिवलोकमवाप्नोति पूज्यमानः सदामरैः || २०-१८ ||

शिवलिङ्गे कृते पश्चात् फलं सामीप्यमाप्नुयात् |
यद्रूपं स्थापितं बिम्बन्तद्रूपोथ भविष्यति || २०-१९ ||

रूपैर्हरव पुर्भूत्वा ईशेन सहितः सुवी |
तस्य लोके च रन्धिमान् यथा कामन्तथेशवत् || २०-२० ||

शिवायनिहिता यानि पुष्पाणि च दलानि च |
फलानि चैव बीजानि धान्यादीनि विशेषतः || २०-२१ ||

यजमानस्य पूर्वे तु शिवलोके व्रजन्ति हि |
शिवयज्ञे समाप्ते तु तत् प्रयोगेन देहिनः || २०-२२ ||

एवं विंशदतीतानां गुरूणां तस्य वंशिनाम् |
दशपूर्वान् समृच्छन्ति समासेनदशा परान् || २०-२३ ||

मातृपक्षे प्रसूतानां तल्लोके स्थानमिष्यते |
शुश्रूषकाणां दाराणां पुत्रभ्रातृसमन्वितम् || २०-२४ ||

शिवलोके निवासं स्याद् यन्नलभ्यंसु देवतैः |
भुक्त्वा तु विपुलान् भोगान् प्रलये समुपस्थिते || २०-२५ ||

ज्ञानयोगं समासाद्य स तत्रैव विमुच्यते |
प्राकारमण्डपान् कुर्वन्यधेऽष्टं स्वर्गमाप्नुयात् || २०-२६ 
||

वापी कुपतटाकांश्च देवमुद्दिश्ययत्नतः |
यः कुर्वन्बहुधनाढ्यस्तदन्ते शिवमाप्नुयात् || २०-२७ ||

प्. ९३) कार्यकर्मण्य शक्तस्तु स्मरन्नित्यं तु यः पुमान् |
तत्रैव मृयते चैव तस्य स्वर्गं न संशयः || २०-२८ ||

आसनासनि सद्भावं ज्ञात्वा संपूजयेच्छिवम् |
सा लोक्यञ्चैव सामीप्यं सा रूप्यं प्राप्नुयात् क्रमात् || २०-
२९ ||

अग्निपूजा च सा लोक्यं बलिना वै तथा भवेत् |
उत्सवे नैव सामीप्यं सा रूप्यं रुद्रचिन्तया || २०-३० ||

शिवनिन्दाञ्च यो मूढः कुर्यादज्ञानमोहितः |
स याति नरकं घोरं त्रिसप्तति च संयुतः || २०-३१ ||

तं हन्यादसमर्थश्चेत् गच्छेद् वाथ ततो बहिः |
यस्तु प्राणपरित्यागं कुर्याच्छिवनिमित्ततः || २०-३२ ||

तस्यैव फलसंपत्तिं मयावक्तुन्न शक्यते |
तावत् तु शिव सा युज्यं प्राप्नुयान्नात्र संशयः || २०-३३ ||

भक्तिः स्वाभाविकी चैव कृत्रिमा चेति वै द्विधा |
स्वभाविका तु या भक्तिः पूर्वजन्मविवर्त्तिता || २०-३४ ||

सहजा चेति सा ज्ञेया इहामुत्र सुखप्रदा |
कृत्त्रिमा वै कृतानाम सा परत्र सुखप्रदा || २०-३५ ||

सहजा वै कृता चैव या सा भक्तिर्न नश्वरी |
स पुनः शिव एवेति चिन्तयेत् तच्छिवं नरम् || २०-३६ ||

लिङ्गाद्धस्तं शतं वार्धं शिवक्षेत्रं समन्ततः |
यस्य तत्रैव वासत्वं शिवलोकस्य कारणम् || २०-३७ ||

यत्र तत्रैव पञ्चत्वं शिवलोकस्य कारणम् |
यत् तु मानुषकं लिङ्गं क्षेत्रमानमिदं स्मृतम् || २०-३८ ||

स्वयंभूते सहस्रं स्यादार्षे चैव तदर्धकम् |
आरामवापि सर्वाणि स्थावराणि तराणि च || २०-३९ ||

दिव्यं प्रयान्त्य सन्देहं प्रभावात् परमेष्ठिनः |
तस्मादावसथं कार्यं शिवक्षेत्रसमीपतः || २०-४० ||

आत्मार्थं पूजयेत् सर्वेसोपहारं शिवस्य तु |
तस्मात् पत्रफलैः पुष्पैरम्भ सा मनसा बुधः || २०-४१ ||

प्. ९४) चित्तं शिवात्मकङ्कृत्वा शिवमाराधयेत् सदा |
शिवधर्मात्परोधर्मो न भूतो न भविष्यति || २०-४२ ||

अन्येषु पशुधर्मेषु स्वर्ग एव फलं हि तत् |
एतद्धि शिवशास्त्रेषु भुक्तिमुक्तिप्रदायकम् || २०-४३ ||

सर्वशास्त्रं समुत्सृज्य शिवशास्त्रेषु योजयेत् |
फलपाकविधिः प्रोक्तमाचार्यलक्षणं शृणु || २०-४४ ||

इति फलपाकविधि पटलोविंशतिः || २० ||


अथ आचार्यलक्षण पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि आचार्यस्य तु लक्षणम् |
फलपाकविधिं श्रुत्वा शिवभक्तिर्भवेद्यथा || २१-१ ||

तदा प्रवर्तते पुंसो लिङ्गसंस्थापनेरतिः |
आचार्यं पूर्वमन्वेष्य मूर्तिपांस्तदनन्तरम् || २१-२ ||

आदिशैव कुलोद्भूतः पञ्चगोचरसंस्थितः |
सर्वशास्त्रार्थ तत्वज्ञः शिवज्ञानविशारदः || २१-३ ||

शिवसिद्धान्त तत्वज्ञः शिवाग्निगुरुपुजकः |
सर्वावयवसंपूर्णः सर्वलक्षणसंयुतः || २१-४ ||

वयः षोडशकादूर्ध्वं सप्ततेरध उच्यते |
शिखी वा बद्धकेशश्च कृतज्ञः प्रियदर्शनः || २१-५ ||

गृहस्थश्चोत्तमो ज्ञेयो भौतिक ब्रह्मचार्यपि |
क्रियादि ज्ञानपर्यन्त शास्त्रेषु कृतनिश्चयः || २१-६ ||

क्रियापादे तु निपुणश्चर्या पादानुवर्तकम् |
योगपादे क्रियाभ्यासो ज्ञानपादानुरञ्जकः || २१-७ ||

हेयो पादेय तत्वज्ञस्तत्वार्थे संव्यवस्थितः |
परं भाव विद श्रेष्ठं पञ्चधा वा परं विदुः || २१-८ ||

प्. ९५) देहबन्धनिमित्तञ्च विधिवद्दीक्षितो बुधः |
शिवज्ञानामृतानन्दस्तूहापोह विधानवित् || २१-९ ||

ईदृक् भूतस्तु यो विद्वान् स्थापनादीनि कारयेत् |
स एव स्थापको वत्सनेतरः सर्वदा विभोः || २१-१० ||

अनुशैवादिभिर्नैव स्थापनादीनि कारयेत् |
कण्वादिरादि शैवैस्तु कर्तव्यं स्थापनान्तकम् || २१-११ ||

अन्यथा तु कृते राज्ञस्त्वाभिचारश्च देवताः |
नतं गृह्णीत देवेशो न फलञ्जायते ततः || २१-१२ ||

यदि मोहेन कुर्वीत सान्निद्ध्यं न कदाचन |
मूर्तिपांस्तु ततो वक्ष्ये आदिशैव कुलोद्भवान् || २१-१३ ||

आचार्यारम्भशास्त्रे तु तस्मिन्विगत संशयान् |
तदभि प्रायतत्व ज्ञानाचार्यस्यानुकूलकान् || २१-१४ ||

मूर्तिञ्च मूर्तिधारांश्च ज्ञातान् सम्यक् समाहितान् |
एभिर्गुणैः समायुक्तान् गृह्णीयातान्विचक्षणः || २१-१५ ||

वामनांश्च ततोज्ञात्वा वर्जयेत् तान् प्रयत्नतः |
स्वशास्त्रसमयद्वेक्षी त्वङ्गप्रत्यङ्गहीनकः || २१-१६ ||

नास्तिकोमत्सरोरोगी बधिरोवृद्धिजीवकः |
भिषक् शास्त्रोपजीवी च तथा रंगोपजीवकः || २१-१७ ||

पिशुनः क्रूरकर्मस्थश्च पलः पारदारिकः |
सभीपुरोधसोगर्वीनिः सत्यश्च कृतघ्नकः || २१-१८ ||

सन्यासीतार्किको भ्रष्टः कृशाङ्गः शल्यजीवकः |
परापवादशीलश्च नैष्ठिकश्च कपालिकः || २१-१९ ||

अति ह्रस्वस्त्वति स्थूलो अतिदीर्घोकुदर्शकः |
विकटदन्तः कुनवीमधु वै खलतिस्तथा || २१-२० ||

शिपिविष्टोव्रणोपेतश्मश्रुभ्रू चक्षुपिङ्गलाः |
गुल्मी चैव बृहद्बीजीत्वर्शसादीनि पिडितः || २१-२१ ||

प्रतिष्ठा तन्त्र किञ्चित् ज्ञः पशुशास्त्रानुरञ्जितः |
तन्वोपदेश हीनश्च विमनस्कामनस्ककः || २१-२२ ||

प्. ९६) न्यूनाङ्गी चातिरिक्ताङ्गी शठः पण्योपजीवकः |
षण्डश्च गुह्यकश्चैव नैर्गकः श्वापदन्तकः || २१-२३ ||

ईदृशान्वर्जयेद् विद्वान् सर्वकर्मबहिष्कृतान् |
यदि मोहेन कुर्वीत सान्निध्यं न कदाचन || २१-२४ ||

आचार्यमूर्तिपांश्चैव पूर्वोक्तान् संप्रगृह्य च |
ततश्चापेक्षयेद् वत्स शिल्पिनं सुकुलोद्भवम् || २१-२५ ||

स्थपतिं सूत्र गृहिणं  वर्धकं तक्षकं तथा |
स्थापकेनोदितं सर्वं शिल्पशास्त्रेण निर्दिशेत् || २१-२६ ||

प्रासादादि प्रकर्ताथ सोऽपि हस्तपतिः स्मृतः |
सूत्रग्राही च मानज्ञो द्रुमाभिख्यो च वर्द्धकी || २१-२७ ||

तनूकरणयोग्यो यस्त्वसौ तक्षक उच्यते |
च्छेद्यांश्च च्छेदयेत् सर्वान् भेद्ये तु द्रव्यभेदकः || २१-२८ 
||

वेद्ये तु वेदयेद् द्रव्यां च्छिल्पिकर्मस्त्रिधा भवेत् |
स्थपतिः सूत्रग्राही च प्रासादान् प्रतिमादिकान् || २१-२९ ||

कुर्यात् तदक्षिमोक्षादीन् तक्षकेन समाचरेत् |
शेषे तु वर्जयेत् तत्र मन्त्रकर्मसु सर्वदा || २१-३० ||

तेषान्तु शिल्पिकार्येऽपि स्थपतेस्तु नियोगतः |
स्थपतिः शिल्पकार्येषु स्थापकस्यानुसारतः || २१-३१ ||

स्थपतिः शास्त्रकर्मज्ञः कृतकर्माभिजात्यवान् |
न हीनाङ्गोतिरिक्ताङ्गो धर्मिष्ठः सत्यवाचकः || २१-३२ ||

शल्य ज्ञानान्वितः साधु दृढबन्धुरतन्द्रितः |
ईदृशं शिल्पिनङ्ग्राह्य प्रारभेत् सर्वकर्मकम् || २१-३३ ||

आचार्यलक्षणं प्रोक्तं करणानां विधिं शृणु |

इति आचार्यलक्षण पटल एकविंशतितमः || २१ ||


प्. ९७) अथ करणाधिकारलक्षण पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि करणानां तु लक्षणम् |
यागोपकरणं यस्मात् तस्मात् तत् करणं विदुः || २२-१ ||

दर्भाणां लक्षणञ्चैव पवित्राणां विशेषतः |
कूर्चानां दर्भमालाया विष्टराणाञ्च लक्षणम् || २२-२ ||

आज्यस्थाल्याश्चरुस्थाल्याः कलशानान्तु लक्षणम् |
हविः पात्रपिधानञ्च जलद्रोण्याश्च लक्षणम् || २२-३ ||

धूपघण्टाविकल्पञ्च स्थालिकायाश्च लक्षणम् |
प्रमाणं दीपदण्डानां यंत्रिकायाश्च लक्षणम् || २२-४ ||

बलिपात्र त्रिपादीनां दर्वीणां लक्षणं तथा |
वितान ध्वजवस्त्राणां पृच्छं न पटलक्षणम् || २२-५ ||

तथोष्णीषोत्तरीयाणां खट्गायाश्च सनस्य च |
रथस्य लक्षणञ्चैव शिबिकापर्यङ्कयोस्तथा || २२-६ ||

सिंहासनोपयानानां स्तंभाच्छादनरङ्गयोः |
पादुकादर्शनानान्तु व्यजनञ्चामरस्य च || २२-७ ||

सितात पत्र पत्राणां पिञ्छानाञ्चैव लक्षणम् |
मङ्गलानामधात्राणां तोरणद्वयलक्षणम् || २२-८ ||

सुवर्णपट्टपुष्पाणां गोलकायाश्च लक्षणम् |
मकुटानाङ्कुण्डलानां हारकेयूरयोश्च वै || २२-९ ||

कटकङ्कटिसूत्राणां नूपुरस्य च लक्षणम् |
जठरोपरिबन्धानां स्त्रीणां भूषणलक्षणम् || २२-१० ||

क्षुराणां कर्तरीणान्तु मार्जनस्य प्रमाणकम् |
एतेषां लक्षणं वक्ष्ये ह्यानुपूर्वात् गजानन || २२-११ ||

अशुष्कञ्छिन्नभिन्ना ग्राह्यदर्भा खण्डितास्तथा |
कोमला श्यामला स्निग्धा जीर्णाः शुभ्राः शुभावहाः || 
२२-१२ ||

मृदुश्यामाश्च स्त्रीलिङ्गाः पुल्लिङ्गाः कोमला स्थिराः |
अकोमला स्थिराश्चैव अनुग्राह्या नपुंसकाः || २२-१३ ||

दर्भाणां लक्षणं प्रोक्तं पवित्राणां ततः शृणु |
कुशादर्भाश्च गोवालाः पवित्रङ्कनकास्तथा || २२-१४ ||

प्. ९८) सप्तपञ्च त्रियुक्तो वा ह्यग्रन्तु द्व्यङ्गुलं भवेत् |
द्व्यङ्गुलं तस्य नालन्तु ग्रन्धिरेकाङ्गुलं भवेत् || २२-१५ ||

दक्षिणावर्तग्रधितं पवित्रमिहशोभनम् |
अनाम्यङ्गुलविस्तारं ताराष्टैकाम्शहीनकम् || २२-१६ ||

तप्तचामीकरेणैव पवित्रं कनकाख्यकम् |
दशपञ्चाधिकैर्दर्भैर्दशैकादशकैस्तु वा || २२-१७ ||

दशभिर्न बभिर्वापि सप्तभिः पञ्चभिस्तु वा |
दर्भसङ्ख्याङ्गुलायामादर्भाणां नवकोर्ध्वके || २२-१८ ||

नवाङ्गुलन्तु तद्दैर्घ्यं दर्भाणां सप्तपञ्चके |
दक्षिणावर्त ग्रथितं ग्रन्धिरेकाङ्गुलं भवेत् || २२-१९ ||

कूर्चाग्रञ्चतुरङ्गुल्यं कूर्चमेवं विधीयते |
दशपञ्चाधिकं यत् तु शिवकुम्भस्य विन्यसेत् || २२-२० ||

द्वादशैश्चैव विन्यस्य शेषैः शेषेषु विन्यसेत् |
ऊर्ध्वग्रन्ध्या ह्यतोग्रन्तु पूर्वाग्रन्तु यथा न्यसेत् || २२-२१ ||

कूर्चानां लक्षणं प्रोक्तं दर्भमालां ततः शृणु |
द्विवृतादक्षिणावर्ता द्वित्रिकैः पञ्चभिस्तु वा || २२-२२ ||

दर्भान्तरं वै द्व्यङ्गुल्यं हस्तमानेन लंबयेत् |
कनिष्ठाङ्गुलिनाहेन रज्जुङ्कुर्यान् मनोरमम् || २२-२३ ||

लम्बमानास्तु दर्भाणां शस्तास्ता इति संस्मृताः |
जपहोमार्चनं तस्य मध्ये वीध्यत्वमागताः || २२-२४ ||

प्रासादयज्ञशालायां परिवेष्ट्य च यत्नतः |
विष्टरं पञ्चदर्भैस्तु ग्रन्थिरेकाङ्गुलं भवेत् || २२-२५ ||

मुलाग्रौ च दशाङ्गुल्यौ विष्टरं तु विधीयते |
सप्तविंशति दर्भैर्वा ह्येकविंशतिरेव वा || २२-२६ ||

दशपञ्चभिरेवाथ कूर्चं कुर्वीत बुद्धिमान् |
ग्रन्थिस्त द्व्यङ्गुलं प्रोक्तं अग्रं तु द्विगुणं भवेत् || २२-२७ 
||

नालमेकोनविंशत् तु दर्भेण व्रतबन्धनम् |
एषा वै प्रोक्षणी प्रोक्ता परिस्तरणकं शृणु || २२-२८ ||

एकविंशति दर्भाभिः कला ग्रन्थिस्तु बन्धयेत् |
मेखला मध्यमायाममूलाग्रोदयमिष्यते || २२-२९ ||

प्. ९९) परिस्तरणकं प्रोक्तं ततः परिधयः शृणु |
यैर्मानैः समिथं प्रोक्तं तैरेवपरिधिर्भवेत् || २२-३० ||

आयामं हस्तमानेन कनिष्ठाङ्गुलिनाहकम् |
तिस्रः परिधयः प्रोक्ताः पश्चिमे दक्षिणोत्तरे || २२-३१ ||

परिधेर्लक्षणं प्रोक्तं समिधालक्षणं शृणु |
न स्फोटिकान सुषिरा ऋजवोग्रन्थि वर्जिताः || २२-३२ ||

द्वादशाङ्गुलिकायामा कनिष्ठाङ्गुलिनाहकाः |
समिधालक्षणं प्रोक्तं मेक्षणं तत् प्रमाणतः || २२-३३ ||

ततः सृक्लक्षणं वक्ष्ये शृणु मुग्धविनायक |
खदिरश्च शमीविल्वपलाशाः प्लक्षचन्दनौ || २२-३४ ||

तथा च यज्ञ वृक्षेषु यथा सम्भवतः कुरु |
त्रिंशदङ्गुलमायाममष्टाङ्गुल सुविस्तृतः || २२-३५ ||

तदर्धन्तु घनं प्रोक्तं सूत्रेण समितं ततः |
षडङ्गुलं भवेदाभ्यं सप्ताङ्गुलन्तु विस्तृतम् || २२-३६ ||

तदग्रन्तु त्रिधा कृत्वा तस्मात् कुर्यात् त्रिकोणवत् |
गजोष्ठ सदृशाकारन्निम्नं स्याद्यवमानकम् || २२-३७ ||

तद्बहिः पट्टकाङ्कुर्याद्यवाद्यवसुविस्तृतम् |
अष्टाङ्गुलसुविस्तारा वेदिकाष्टाङ्गुलायता || २२-३९ ||

तन्मध्ये कारयेत् गर्तन्तच्चक्र्यङ्गुलविस्तृतम् |
खातं स्यात् तत् प्रमाणेन तद्बहिर्यवमानका || २२-४० ||

पट्टिका तु प्रकर्तव्या तद्बहिर्यवनिम्नगा |
बिलबाह्ये तु परितः पट्टिकार्द्धाङ्गुलेन तु || २२-४१ ||

श्वभ्रस्य परितः कार्यं पद्ममष्टदलंशुभम् |
श्वभ्रारभ्यमुखान्तं यत् कनिष्ठाङ्गुलमानतः || २२-४२ ||

खातं स्यात् कृत धारार्थं निम्नोन्नतविवर्जितम् |
दण्डोर्ध्वे वेदिकाधस्तात् त्र्यङ्गुलेन त्रिखण्डिका || २२-४३ ||

अर्धाङ्गुलविवृध्या तु वृत्ता वा चतुरश्रका |
दण्डं नवाङ्गुलायामन्तस्य नाभं षडङ्गुलम् || २२-४४ ||

दण्डाधोमुकलङ्कार्यं तदायामन्तु द्व्यङ्गुलम् |
नाभमष्टाङ्गुलं प्रोक्तं मानमेवं विधीयते || २२-४५ ||

प्. १००) वेदिका परभागब्जे पृष्ठाकारन्तुलाञ्चयेत् |
तन्मध्ये कर्णिकाकारं पादतारञ्च त्र्यङ्गुलम् || २२-४६ ||

अङ्गुलन्तु तदुत्सेधं स्रवमेवं प्रकल्पयेत् |
अरत्निमात्रमायामं तदग्रे बिलसंयुतम् || २२-४७ ||

मूलं षडङ्गुलन्नाहं तदर्धं कण्ठनाहकम् |
पुष्करं मूलनाहन्तु द्विपुटं नासिकासमम् || २२-४८ ||

माषमग्नन्तु निम्नं स्यात् बिलद्वयसमन्वितम् |
गोपुच्छसदृशं दण्डं प्रोक्तं तत् स्रवलक्षणम् || २२-४९ ||

सौवर्णं रजतन्ताम्रं मृन्मयं वाथकारयेत् |
अष्टाङ्गुल सुविस्तीर्णन्निम्नं प्रस्थेन पूरितम् || २२-५० ||

घनमानाङ्गुलं प्रोक्तं द्रव्यपात्रं विधीयते |
होमकाले तु द्रव्याणां प्रमाणं लक्ष्यते धुना || २२-५१ ||

घृतेषु गव्यं तच्छेषु स्रवं पूर्णप्रमाणतः |
सक्तुमुष्टिमिदं वासमधु वै घृतवत् भवेत् || २२-५२ ||

करपूर्णन्तु लाजस्य चाक्षमात्रङ्गुलस्य तु |
समिदौषधकं दानां फलानां स्वप्रमाणतः || २२-५३ ||

अन्नमक्षप्रमाणं स्यात् पूर्णाहुत्यास्तु सृङ्मति |
तिलसर्षपयोश्चैव शुक्तिमात्रं विधीयते || २२-५४ ||

दध्नाक्षीरस्यमानन्तु घृतवत् परिकीर्तितम् |
यववेणु कुलुत्थानां शुक्तिमात्रेण होमयेत् || २२-५५ ||

अपूपस्य चतुर्निष्कन्धान्यानां मुष्टिमात्रकम् |
एवं प्रमाणं द्रव्याणामाज्यस्थालीन्ततः शृणु || २२-५६ ||

आज्यस्थाल्या प्रणीतायाः प्रमाणं द्रव्यपात्रवत् |
आस्यं षडङ्गुलन्तार मोष्ठमेकाकाङ्गुलं भवेत् || २२-५७ ||

कर्णमेकाङ्गुलं प्रोक्तं जठरं द्वादशाङ्गुलम् |
विस्तारेण समाख्यातं शेषं बुद्ध्या प्रकल्पयेत् || २२-५८ ||

चरुस्थालिन्तथैवापि कलशानां विधिं शृणु |
द्वादशाङ्गुलविस्तारमुदरं समुदाहृतम् || २२-५९ ||

वर्तितं त्रिगुणन्तेन नाहन्तस्य विधीयते |
कर्णं द्वियङ्गुलोत् सेधं विस्तारञ्चतुरङ्गुलम् || २२-६० ||

प्. १०१) ओष्ठन्तु द्व्यङ्गुलोत्सेधं द्व्यङ्गुलन्निर्गमं स्मृतम् |
एवमेव हि वृद्ध्या तु कर्तव्यौ मध्यमाधमौ || २२-६१ ||

अनुसारं यथा बुध्या कल्पयेत् कल्पवित्तमः |
आच्छादनं शरावाणां मुखमानेन विस्तरम् || २२-६२ ||

त्र्यङ्गुलन्तु तदुत्सेधं मध्ये निम्नं द्वयाङ्गुलम् |
एवं प्रमाणमुद्दिष्टं शृणुष्व घटलक्षणम् || २२-६३ ||

यद्वद्वैकलशाकरं तद्वदेव * *  स्मृतम् |
चतुर्गुणविवृध्या तु घटमेवं विधीयते || २२-६४ ||

चरुस्थाली यथा रूपं हविः पात्रन्तथैव च |
यावत् तण्डुलसंपत्तिस्तावत् ब्रह्मणमुच्यते || २२-६५ ||

आस्यतुल्यं पिधानन्तु मध्ये तु वलयं तथा |
मिश्रतम्रेण ताम्रेण हविः पात्रं प्रकीर्तितम् || २२-६६ ||

सौवर्णं रजतं वापि ताम्रजाम्रन्मया तु वा |
जलद्रोणी प्रकर्तव्या वृत्ता वा चतुरश्रका || २२-६७ ||

दशद्रोणैरथाद्भिस्तु पूर्णितं ग्रीववर्जितम् |
अष्टद्रोणेन पूर्णं वा षट्भिर्वाद्रोणपञ्चकैः || २२-६८ ||

चतुर्भिर्वा त्रिभिः कार्यं वर्धनीञ्च ततः शृणु |
तस्यास्यञ्चतुरङ्गुल्यमोष्ठद्वयसमायुतम् || २२-६९ ||

तत् पार्श्वं सुषिरान्तस्थं नालीस्याच्चतुरङ्गुलम् |
बृहोदरं तनुग्रीवं समयुक्तिमथाचरेत् || २२-७० ||

कमण्डलुश्च तद्वत् स्यान्मुखमध्योर्ध्वनालके |
ओष्ठञ्च सुषिरं कृत्वा प्रष्ठे पादं प्रलंबितम् || २२-७१ ||

अङ्गुलन्तु च तन्मानं सुषिरं पार्श्वतस्तथा |
ऊर्ध्वे पिप्पलमानं स्यादक्षिरं मुखनालकम् || २२-७२ ||

एवं कमण्डुलुङ्कुर्यात् सर्वलक्षणसंयुतम् |
कलुषं कृमिशैवालमशुचिस्थानसंश्रितम् || २२-७३ ||

गन्धवर्णरसैर्जुष्ठं सूर्यरश्मिविवर्जितम् |
पङ्काश्मदूषितञ्चैव क्षारोदं पल्वलोदकम् || २२-७४ ||

अग्राह्यमुदकङ्ग्राह्य मेभिर्दोषैर्विवर्जितम् |
अष्टद्रोणैरथाद्भिस्तु स्नानं कन्यसमुच्यते || २२-७५ ||

प्. १०२) अभिषेकमथाद्भिस्तु द्विगुणैर्मध्यमं स्मृतम् |
उत्तमं त्रिगुणैरद्भिः पुष्पपात्रमथ शृणु || २२-७६ ||

विंशत्यङ्गुलविस्तारं त्रिगुणन्नाहमुच्यते |
तदन्तर्नाहमेवन्तु पुष्पपात्रं विधीयते || २२-७७ ||

तदर्धमर्घ्यपात्रन्तु तन्नालेन विहीनकम् |
शरा वा कृतिरग्रे तु द्विपात्रं तदविस्थितम् || २२-७८ ||

शराव पृष्ठनालन्तु अष्टाङ्गुलसुदैर्घ्यकम् |
तिर्यक् कृत्वा यथा भोगं तदन्ते चैकपायुवत् || २२-७९ ||

पिधानं मुकुलाकारमनेकसुषिरैर्युतम् |
धूपपात्रं समाख्यातमुरुघण्टामथ शृणु || २२-८० ||

द्वादशाङ्गुलमुत्सेधं त्रिगुणन्नालमेव च |
जिह्वा च द्वादशाङ्गुल्यं तदर्धं शिखरं भवेत् || २२-८१ ||

तन्मध्ये वै तु सुषिरं वलयेन समन्वितम् |
तद्घनं त्रिगुणेनैव तदास्योष्ठघनं स्मृतम् || २२-८२ ||

कण्ठन्तु त्र्यङ्गुलोत्सेधमधमस्य तु लक्षणम् |
द्विगुणं त्रिगुणं प्रोक्तं धूपघण्टामथ शृणु || २२-८३ ||

घण्टां कुर्वीत कांस्येन चतुरङ्गुलमुच्यते |
विस्तारन्तत् प्रमाणन्तु शिखरन्तु तदर्धकम् || २२-८४ ||

अष्टाङ्गुलेन घण्टा स्यात् जिह्वा च चतुरङ्गुला |
तत् घनं त्रिगुणे नैव तदास्योष्ठ घनं भवेत् || २२-८५ ||

अधमन्त्वेतदुद्दिष्टं पञ्चाङ्गुलन्तु मध्यमम् |
ज्येष्ठं षडङ्गुलं प्रोक्तमन्यत्सर्वं समंविदुः || २२-८६ 
||

तत् समन्नालमूर्ध्वन्तु शूलन्तच्छिरविन्यसेत् |
पात्रं वा शंखचक्रं वा वृषं वा मूर्ध्नि विन्यसेत् || २२-
८७ ||

धूपकाले प्रयोक्तव्यं घण्टानादसमन्वितम् |
घण्टायास्तु ध्वनिं श्रुत्वा सर्वपापैः प्रमुच्यते || २२-८८ ||

स्थलिकापाद रहितं रक्तिमात्रं सुविस्तृतम् |
सौवर्णं रजतन्ताम्रं कांस्ये नैवाथ कारयेत् || २२-८९ ||

ओष्ठमेकाङ्गुलोन्नत्या तद्घनं द्विगुणेन तु |
अर्धाधिकञ्च द्विगुणं प्रोक्तं वै मध्यमोत्तमे || २२-९० ||

प्. १०३) स्थलिकालक्षणं प्रोक्तं दीपदण्डं ततः शृणु |
एकहस्तं समारभ्य नवहस्तान्तमेव च || २२-९१ ||

उत्सेधादष्टभागैक दण्डनाहं प्रकीर्तितम् |
तदुच्चैः पञ्चभागे तु द्विभागं पादविस्तरम् || २२-९२ ||

पदान्ताद्धस्तमानेन तद्वदूर्ध्वे तु विस्तरम् |
नानागणिकया युक्तं नानाकुंभैः समन्वितम् || २२-९३ ||

तदूर्ध्वे मुकुलाकारं नालं ग्रन्धिसमायुतम् |
दीपदण्डं तव प्रोक्तं दीपमालां ततः शृणु || २२-९४ ||

ताम्रेण वायसेनाथ दारुभिर्वाथ कारयेत् |
द्वारे तु द्वारवत् कृत्वा प्रभाकारन्तु पृष्ठके || २२-९५ ||

शूलवच्छूल देवांश्च चक्रञ्च चक्रदीपवत् |
धुर्तूरपुष्पवन् मूर्ध्नि एकधारक दीपिका || २२-९६ ||

दीपदेहा इमे प्रोक्ता यंत्रिकांश्च ततः शृणु |
आयसेन प्रकर्तव्यं नालं वै मध्यमाङ्गुलम् || २२-९७ ||

कवाटार्गल संबन्धं यथा युक्तं भवेदिह |
द्विवक्त्रञ्च ततः कृत्वा पूर्वपश्चिमसंयुतम् || २२-९८ ||

मूले वलयसंयुक्तं सुस्निग्धञ्च भवेदिह |
यंत्रिका च तथा प्रोक्ता बलिपात्रमतः शृणु || २२-९९ ||

आयसेन प्रहैमेन अथवा ताम्रकेण वा |
चतुस्त्रिद्वयतालं वा विस्तारं समुदाहृतम् || २२-१०० ||

दलाष्टकसमायुक्तं कर्णिकामध्यमे न्यसेत् |
भक्तिद्वयङ्गुलोत्सेधं त्रिभागैकेन कर्णिकाः || २२-१०१ ||

चतुर्विधा त्रिपादी स्याच्छंख पादीत्रिपादिका |
यवनी पादमेवं स्यात् स्थलिका पादमेव च || २२-१०२ ||

षडङ्गुलन्तदुत्सेधं तदर्धं मुखविस्तरम् |
कनिष्ठाङ्गुल नाहन्तु शङ्खपादं प्रकीर्तितः || २२-१०३ ||

द्विगुणञ्च त्रिपादी च पादं वक्त्रेणसंयुतम् |
शरावा कृतिमूले तु शेषं बूध्याप्रकल्पयेत् || २२-१०४ ||

प्. १०४) त्रिपाद त्रिगुणं वत्सयवन्याः पादमुच्यते |
पीठोत्सेधसमं विद्यात् स्थलिका पादमेव च || २२-१०५ ||

त्रिपादलक्षणं प्रोक्तं दर्व्यालक्षणकं शृणु |
रत्निमात्रं तदायामं भुजङ्गस्य फणोपमम् || २२-१०६ ||

अष्टाङ्गुलसुविस्तीर्णं तदर्धं पादमेव च |
तदर्धं मध्यमस्योक्तमुक्तं दर्व्यास्तु लक्षणम् || २२-१०७ ||

पञ्चहस्त प्रमाणेन विस्तारायामतः समम् |
वस्त्रयुग्मसमायुक्तं सुश्लक्ष्णं सुदृढं सितम् || २२-१०८ ||

नानावर्ण विचित्राङ्गं तथा सर्वन्तु कारयेत् |
एवं वितानमुक्तन्तु ध्वजलक्षणमुच्यते || २२-१०९ ||

क्षौमपट्टदुकूलैर्वा कार्पास सममेव वा |
हस्तमात्र सुविस्तारमायामं द्विगुणं भवेत् || २२-११० ||

चतुस्त्रिद्वयपुच्छं वा ध्वजार्धशिरपुच्छकम् |
पताकायाः प्रमाणन्तु प्रागुक्तद्विगुणायतम् || २२-१११ ||

अन्यत् समानमत्रैव जललक्षणमुच्यते |
पट्टदेवाङ्गनेत्रैर्वा कार्पासैः शुक्लवाससा || २२-११२ ||

पीठोत्सेधस्य चार्धार्धं वस्त्रविस्तारमुच्यते |
विस्ताराष्टगुणायामं सदशन्तु सलक्षणम् || २२-११३ ||

आखुदष्टाग्नि दग्धञ्च जीर्णञ्चापि विसर्जयेत् |
वस्त्रमेवं समाख्यातं पृच्छन्न पटमुच्यते || २२-११४ ||

द्वारादध्यर्ध विस्तारमायामं द्विगुणं भवेत् |
पापक्रूर परिभ्रष्टैर्नास्तिकैः श्रुतिदूरकैः || २२-११५ ||

गोरसक्रयकैश्चैव पतितैश्च द्विजन्मभिः |
वेदविक्रयकैश्चापि शास्त्रविक्रयकैरपि || २२-११६ ||

अदृष्टार्थं प्रकर्तव्यं दृष्टे पूजा तु निष्फला |
विसर्जने तु निर्माल्ये पुष्पालङ्कारकर्मणि || २२-११७ ||

निवेद्यकाले सन्दिग्धे पृच्छन्न पटमुच्यते |
उष्णीषञ्चोत्तरीयञ्च श्वेतसूक्ष्म सुवाससा || २२-११८ ||

उष्णीषञ्चोत्तरीयञ्च नवहस्तप्रमाणतः |
खट्गपादसमुत्सेध रत्निद्वयसमायुतम् || २२-११९ ||

प्. १०५) अथवा हस्तमात्रं स्यात् पादद्विगुणविस्तरम् |
विस्तारद्विगुणायामं कक्ष्याभिर्बन्धयेत् ततः || २२-१२० ||

खट्गायालक्षणं प्रोक्तमासनं शृणु सुव्रत |
चतुःसिह्मसमायुक्तं हस्तमात्रोच्छ्रयं भवेत् || २२-१२१ ||

द्विरत्निविस्तृतं कार्यं वृत्तं च चतुरश्रकम् |
आच्छाद्यतरुभिच्छोर्ध्वन्निघृणं सुदृढं क्रमात् || २२-१२२ 
||

हंसा कारेण वा पादं भूतपादमथापि वा |
गजाकारं वृषाकारं पादङ्कुर्याद् विशेषतः || २२-१२३ ||

कपोतनासिका युक्तं नानारत्नैर्विभूषितम् |
हाटकं रजतं वापि यथा दारुमयन्तु वा || २२-१२४ ||

आसनं त्विदमाख्यातं ततः पद्मासनं शृणु |
ऊर्ध्वाधोदलसंयुक्तं वृत्तमब्जासनं स्मृतम् || २२-१२५ ||

खट्गाकारैर्युतं पीठं समं वा चतुरायतम् |
फलकापादहिनञ्च ततो रथमिहोच्यते || २२-१२६ ||

चतुश्चक्रसमायुक्तञ्चक्र पोततरुद्वयम् |
तदूर्ध्वे वेदिकायुक्तमुत्तरन्तु निवेशयेत् || २२-१२७ ||

तदूर्ध्वे पद्मपट्टञ्च क्षूद्रपट्टं ततो न्यसेत् |
कापोत नासिकायुक्तं फलकोपरि विन्यसेत् || २२-१२८ ||

द्वादशक्षुद्र पादाः स्युरष्टौ वा षोडशापि वा |
विंशतिर्वा समाख्याता नासिकास्तद्वदेव हि || २२-१२९ ||

प्रत्यग्रे मुकुलं कार्यं तस्य नालं त्रिवक्रकम् |
वृषभौ पार्श्वयोर्न्यस्त्वा तयोर्मध्ये पितामहः || २२-१३० ||

यष्टिरज्जु समायुक्तस्त्वग्रभागे प्रतिष्ठितः |
प्रासादवत्तदुपरि मण्टपन्तोरणं हि वा || २२-१३१ ||

रथं समासतः प्रोक्तं रङ्गञ्चैव ततः शृणु |
रथाधिष्ठानवत् कृत्वा ब्रह्माणं मुकुलन् त्यजेत् || २२-१३२ ||

रङ्गमण्टपवत् कृत्वा ह्यधप्रासादवत् कृतम् |
दारुणा द्वितलङ्कृत्वा तदूर्ध्वे तु रगंमयः || २२-१३३ ||

चतुर्वापि गजोमध्ये वृषसिंहद्रुमोथवा |
तलोर्ध्वेयं त्रिडोलांश्च अन्यदुक्तन्तु कारयेत् || २२-१३४ ||

प्. १०६) एवं तु रङ्गमाख्यातं शिबिकाञ्च तत शृणु |
शिबिका चैव मौण्डी च शेखरी च त्रिधा भवेत् || २२-१३५ ||

उत्तमं सप्ततालन्तु पञ्चतालन्तु मध्यमम् |
अधमन्तु चतुस्तालं विस्तारं त्रिविधं स्मृतम् || २२-१३६ ||

विस्तार द्विगुणायामं पादो न द्विगुणं तु वा |
दन्तैर्वा दारुसारैर्वा काञ्चनाद्यैरलङ्कृतम् || २२-१३७ ||

पद्मपट्टिकया युक्तं फलकादि दृढान्तरम् |
पद्मपत्रं षडङ्गुल्यं फलकाङ्गुलि हीनकम् || २२-१३८ ||

षोडशाङ्गुलमुत्सेधं भित्तेरुच्छ्रयमुत्तमम् |
एकैकाङ्गुलिहीनास्युर्मध्यमस्याधमस्य तु || २२-१३९ ||

पट्टिका विस्तरं शस्तमथाष्टाङ्गुलमुत्तमम् |
अङ्गुलाङ्गुलिहीनन्तु मध्यकन्य सयोस्तथा || २२-१४० ||

मध्ये पट्टिकया युक्तं फलकाञ्जालकान्वितम् |
भित्तिपादाश्रितं कीलमायसेन तु कारयेत् || २२-१४१ ||

नानारूपसमायुक्तं नानानटसमायुतम् |
मध्यपट्टसमं प्रोक्तमग्रभित्तेः समुन्नतम् || २२-१४२ ||

भित्यग्रे सिम्हकौतिर्यक् मकरेतच्छिरोपरि |
पालिका सदृशाः पादाः सप्तवाष्टाङ्गुलोन्नताः || २२-१४३ ||

एवं वै शिबिकाप्रोक्ता मौण्डी शेखरयोः शृणु |
विस्तारस्य समं प्रोक्तं भित्ते रुच्छ्रयमेव तु || २२-१४४ ||

शलाकृति यथा रूपं मौण्ड्याकारं विधीयते |
शेखरे शिखरैर्युक्तं कापोतैः पादसंयुतम् || २२-१४५ ||

एवन्तु शिबिका प्रोक्ता ह्यण्डजादीं ततः शृणु |
अण्डजं मुण्डजञ्चैव रोमजञ्चर्मजं तथा || २२-१४६ ||

वामजं शयनं पञ्च कल्पास्त्वेते विशेषतः |
अण्डजञ्चात्र बोधव्यं पक्षिपिञ्छसमुद्भवम् || २२-१४७ ||

कार्पासेन कृतं यत्तु मुण्डजं च प्रकीर्तितम् |
आविकादि मृगाणान्तु रोमजं रोमजं स्मृतम् || २२-१४८ ||

चर्मजं व्याघ्र सिंहयोः कौशेयं वामजं स्मृतम् |
पट्टं वापि प्रकर्तव्यं स देशेनसमन्वितम् || २२-१४९ ||

प्. १०७) अण्डजं श्वेतरूपं स्यान्मुण्डजं पीतवर्णकम् |
रोमजं कृष्णवर्णन्तु रक्तवर्णन्तु चर्मजम् || २२-१५० ||

वामजं सितवर्णन्तु शुक्लरूपन्तु पट्टकम् |
यथार्हकं तथा कृत्वा ह्युपधानं तथा भवेत् || २२-१५१ ||

नवद्वादशकैर्वापि दशपञ्चाधिकैस्तु वा |
नानावर्णैः सवर्णैश्च नानारूपसमायुतैः || २२-१५२ ||

एतैर्वस्त्रैस्तु संप्रोक्तं तरङ्गमिहशोभनम् |
स्तम्भायाम समायुक्तं स्तंभवेष्ट न मुच्यते || २२-१५३ ||

शुद्धकांस्येन कर्तव्यं विस्तारं रत्निमात्रकम् |
षोडशाङ्गुलविस्तारमथवा द्वादशाङ्गुलम् || २२-१५४ ||

तारार्धं वा तु तुङ्गं स्यात् कुर्याद् देवस्य दर्पणम् |
तत्र तु द्वादशाङ्गुल्यं पादुकं स्वप्रमाणतः || २२-१५५ ||

आयामार्धन्तु विस्तारं विस्तारार्धं समुच्छृतम् |
लोहे नैव तु कर्तव्यं पादुकाद्वयमुत्तमम् || २२-१५६ ||

चामरव्यजनादीनां लक्षणं वक्ष्यते धुना |
मायूरव्यजनं कुर्याच्चमर्या चामरं तथा || २२-१५७ ||

हेमरत्नमयं दण्डं रौप्यन्ताम्रमयं तु वा |
दन्तैर्वा दारुसारैर्वा दण्डं कुर्याद् विशेषतः || २२-१५८ ||

श्वेतच्छत्रस्य पिञ्छस्य वक्ष्येहं लक्षणं शृणु |
सप्त षट्तालतारं वा ह्यधवा पञ्चतालकम् || २२-१५९ ||

वस्त्रैरावेष्ट्य सर्वत्र मौक्तिकैश्च विभूषयेत् |
मयूरपिञ्छकैः पिञ्छमथोद्युगन्तु कल्पयेत् || २२-१६० ||

सौवर्णं रजतं वापि ताम्रं वा मकुटं भवेत् |
नवाष्ट सप्तषड्डस्तैः पञ्चहस्तैश्चतुष्ककैः || २२-१६१ ||

त्रिहस्तैर्वा यथा लाभन्तेषां दण्डस्य दैर्घ्यकम् |
तालञ्छत्रन्तु कर्तव्यं तत् प्रमाणन्तु बुद्धिमान् || २२-१६२ ||

छत्रं पिञ्छं तथा प्रोक्तमष्टमङ्गलमुच्यते |
दर्पणं पूर्णकुंभञ्च वृषभं युग्मचामरम् || २२-१६३ 
||

श्रिवत्सं स्वस्तिकं शङ्खं दीपो देवाष्टमङ्गलम् |
स्त्रीणां शिरोपरिन्यस्त्वा मङ्गलानि विशेषतः || २२-१६४ ||

प्. १०८) रत्निमात्रं समुत्सेधं मन्वङ्गुल सुविस्तृतम् |
दर्पणादिनी रूपाणि कृत्वा वै शिरसि न्यसेत् || २२-१६५ ||

सर्वधा शुक्लवर्णाः स्युः सर्वाभरणसंयुतान् |
यन्मानं दिव्यनारीणां तन्माने नैव कारयेत् || २२-१६६ ||

हृदयें जलिसंयुक्ताः पद्मपीठोपरि स्थिताः |
लोकैर्वा दारुभिर्वापि कारयेद् देशिकोत्तमः || २२-१६७ ||

स्वनाम्नैव च संपूज्य सर्वमङ्गलकर्मसु |
अथवाष्टाङ्गुलन्तारमायामं षोडशाङ्गुलम् || २२-१६८ ||

अधस्तात् पद्मपीठन्तु तच्चतुर्थां शमानतः |
पद्मोर्ध्वे दर्पणादीनि कारयेद् अथ लेखयेत् || २२-१६९ ||

देवाष्टमङ्गलं प्रोक्तमस्त्राणां लक्षणं शृणु |
शूलं परशु वज्रञ्च खट्गंपाशं तथाङ्कुशम् || २२-
१७० ||

घण्टानागञ्च वह्निञ्च क्षुरिका च दशायुधम् |
एकतालप्रमाणन्तु भूतानामुपरि स्थितम् || २२-१७१ ||

विंशत्यङ्गुलमायामं भूतानान्तु प्रकीर्तितम् |
भूतवत् भूतमानेन कारयेत् सर्वमानकैः || २२-१७२ ||

यद्वर्णमायुधस्योक्तं तद्वर्णं नामतद्भवेत् |
भागेन कारयेच्छूलं गण्डिकाभागमेव च || २२-१७३ ||

शूलस्य लक्षणं प्रोक्तं परशोर्ल्लक्षणं शृणु |
गण्डिकाशूलपादाभ्यां कालमानेन वै बुधः || २२-१७४ ||

भागन्नालं तथा ग्रन्धि चतुरास्य समायुतम् |
एवं वै परशु प्रोक्तं वज्रलक्षणमुच्यते || २२-१७५ ||

तालमात्रं तथा यामं विस्तारोऽष्टाङ्गुलं मतम् |
तन्मध्ये गण्डिकां कुर्यात् चतुरङ्गुलमानतः || २२-१७६ ||

शेषैरष्टाङ्गुलैरेव अधश्चोर्ध्वं त्रिशूलवत् |
पार्श्व पत्रद्वयञ्चक्रं मध्यमत्र ऋजुस्थितम् || २२-१७७ ||

एवं वज्रं समाख्यातं खट्गलक्षणमुच्यते |
एकाङ्गुलन्तु विस्तारमधस्तात् कञ्चुकं भवेत् || २२-१७८ ||

चतुरङ्गुलविस्तारा फलका चतुरश्रका |
त्रियङ्गुलं भवेत् कर्णं तस्य नाहं द्वयाङ्गुलम् || २२-१७९ ||

प्. १०९) कर्णोर्ध्वे पालिकां कुर्यात् फलकोक्तार्धमानतः |
तदूर्ध्वोङ्गुलविस्तारमर्धाङ्गुलमथायतम् || २२-१८० ||

ऋजुङ्कृत्वा कृतिर्वक्त्रमेवं खड्गस्यलक्षणम् |
फणद्वयसमायुक्तः पाशः प्रोक्तोभुजङ्गमः || २२-१८१ ||

पूर्वोक्तविधिना कार्या घण्टा लक्षणसंयुताः |
नागं हीनाङ्गवत् कृत्वा फणयुक्तं सजिह्वकम् || २२-१८२ ||

अग्निज्वालासमायुक्तो नालमर्धमिदं भवेत् |
क्षुरिकान्तालमात्रोच्चान्तस्य मूलन्तु खट्गवत् || २२-१८३ ||

ऋजुतीष्णास्य संयुक्तां सूक्ष्माग्रेण समायुताम् |
एवं दशायुधं प्रोक्तं सदाशिवकरेधृतम् || २२-१८४ ||

सर्वमङ्गलकार्येषु उत्सवे यागकर्मणि |
पूजयेत् सुविशेषेण लोकपालायुधांच्छृणु || २२-१८५ ||

वज्रं शक्तिञ्च दण्डञ्च खट्गंपाशांकुशौ गदाम् |
त्रिशूलं चक्रं पद्मञ्च दशायुधमिति स्मृतम् || २२-१८६ ||

प्राक् दशास्त्रोक्तमानेन लोकशास्त्राणि कारयेत् |
पूर्ववद् वज्रमुक्तन्तु शक्तिलक्षणमुच्यते || २२-१८७ ||

मूले गण्डिकयायुक्तं भवेदेकैकमङ्गुलम् |
एकैकाङ्गुल वृध्या तु विस्तरं गण्डिकात्रयम् || २२-१८८ ||

चतुरङ्गुलन्तु तन्मूलं नाहन्तस्य षडङ्गुलम् |
तदूर्ध्वे गण्डिकायुक्तं कुम्भञ्चैव तदूर्ध्वतः || २२-१८९ 
||

दण्डमेवं समाख्यातं खट्गंपाशन्तु पूर्ववत् |
दण्डाग्रे गण्डिकायुक्ता जिह्वा श्वेत्बालचन्द्रवत् || २२-१९० ||

अङ्कुशं त्वितिविख्यातं गदालक्षणमुच्यते |
गदायास्तु प्रकर्तव्यं कुम्भाधस्तात् तु पूर्ववत् || २२-१९१ ||

कुम्भधारा समायुक्त गदा वै दण्डवत् स्मृतौ |
प्रागुक्ता वयवोपेतं शूलं पूर्वव देव हि || २२-१९२ ||

चक्रस्य शूलवन्मानं द्वादशारसमन्वितम् |
मध्ये नाभि समायुक्तं परितः पत्रसंयुतम् || २२-१९३ ||

एवञ्चक्रं समाख्यातं पद्मलक्षणमुच्यते |
अष्टाङ्गुलन्तु मुकुलं दलाष्टकसमन्वितम् || २२-१९४ ||

प्. ११०) चतुरङ्गुलनालन्तु कुर्यात् पद्मं स लक्षणम् |
सौवर्णं रजतं वापि ताम्रा यासन्तु दारुवत् || २२-१९५ ||

तेषां रत्निसमुत्सेधं कृत्वा पुरुषमानतः |
किञ्चिदत्र विशेषोस्ति शक्तिस्त्रीरुपया भवेत् || २२-१९६ ||

शेषाश्च पुरुषाकारा सर्वाभरणभूषिताः |
अस्त्राणि शिरसाधार्या नमस्कृत्वा कृताञ्जलिः || २२-१९७ ||

अस्त्रवर्णास्तु पूर्वाः स्युर्नामतन्नाम एव तु |
अस्त्राणां लक्षणं प्रोक्तं तोरणानां शृणु क्रमात् || २२-
१९८ ||

पलाशखदिराश्वत्थैः शमीबिल्वशिरीषकैः |
कारयेत् तोरणान् सम्यक् यथा वा याज्ञिकैः पुनः || २२-१९९ ||

सप्तषट्पञ्चहस्तोच्चं विस्तारं स्यात् तदर्धकम् |
एकहस्तप्रमाणेन मध्ये शूलसमायुतम् || २२-२०० ||

तोरणानां विधिः प्रोक्ता भद्रं तोरणमुच्यते |
द्वारेषु गोपुराणाञ्च विन्यसेच्छुभ कर्मणि || २२-२०१ ||

द्वारात् पादाधिकं दैर्घ्यं विस्तारं द्वारतः समम् |
कुम्भगण्डियुतं स्तंभं विष्कंभं रत्निविस्तृतम् || २२-२०२ 
||

अश्वत्थ पत्रवलयैरष्टमङ्गलकैर्युतम् |
त्रिशूलमुपरि न्यस्त्वा हस्तमात्रप्रमाणकम् || २२-२०३ ||

भद्रतोरणमेवोक्तं सुवर्णकुसुमं शृणु |
द्वादशाङ्गुलविस्तारं वसुभागार्धमेव वा || २२-२०४ ||

मध्यमे कर्णिकायुक्ते दलाष्टकसमन्वितम् |
पुष्पमेवं समाख्यातं पट्टञ्च गोलकां शृणु || २२-२०५ ||

पट्टञ्च भागविस्तारं लिङ्गनाहञ्च दैर्घ्यकम् |
गोलका किञ्चिदाविधं लिङ्गमानेन कारयेत् || २२-२०६ ||

जटामकुटमीशस्य शक्तिनान्तु किरीटकम् |
मकुटं कुण्डलञ्चैव हारकेयूरकं तथा || २२-२०७ ||

कटकं कटिसूत्रञ्च पादनूपुरकं तथा |
कुर्यादुदर बन्धञ्च स्त्रीणां वै रत्नभूषणम् || २२-२०८ ||

प्. १११) यथा हि प्रतिमानान्तु तथा तत्रैव बुद्धिमान् |
एवमाभरणं प्रोक्तं क्षुरकर्तरिकां शृणु || २२-२०९ ||

अष्टाङ्गुलमयि वामं तदर्द्धं विस्तृतं तथा |
आयसेन तु कर्तव्यं तन्नालञ्चतुरङ्गुलम् || २२-२१० ||

द्वादशाङ्गुलमानेन विवक्रमरसंयुतम् |
क्षुरकर्तरिकौ प्रोक्तौ दीक्षाकर्मणि योजयेत् || २२-२११ ||

द्वादशाङ्गुलमानेन ऊर्मिजालेनमार्जनम् |
नालिकेरस्य पत्राणां सारान् बहुलसंयुतान् || २२-२१२ ||

अरत्निमात्रमायामन्तं मूले रज्जुबन्धनम् |
द्विविधामार्जनी प्रोक्ताह्ययं मार्जनकर्मणि || २२-२१३ ||

मृत्पात्राणीह सर्वाणि मासादूर्ध्वं परित्यजेत् |
लोहदार्वादिकरणं तल्लयान्तं परिग्रहेत् || २२-२१४ ||

एवं समासतः प्रोक्तं ग्रमादीनां ततः शृणु |

इति करणाधिकारलक्षणपटल द्वाविंशतितमः || २२ ||


 अथ ग्रामादिलक्षण पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि ग्रामादीनान्तु लक्षणम् |
देवानां पूजनार्थन्तु ग्रामादिविन्यसेत् क्रमात् || २३-१ ||

ग्रामञ्च नगरञ्चैव पत्तनं खर्पटं परम् |
खेटकं कुटिकञ्चैव शिबिरं राजधानिकम् || २३-२ ||

सेनामुखं दशैतानि कीर्तितानि क्रमेण वै |
विप्राणाञ्च ससत्यानां वासोग्राम इति स्मृतम् || २३-३ ||

स एव विप्रमुख्यानामग्रहार इति स्मृतम् |
अनेकजातिसंबाधं नानाशिल्पजनैर्युतम् || २३-४ ||

क्रयविक्रयकैः कीर्णं सर्वदेवैः समायुतम् |
नगरं त्वितिविख्यातं पत्तनं शृणु सांप्रतम् || २३-५ ||

प्. ११२) दीपान्तरगतद्रव्यं विक्रयक्रयकैर्युतम् |
पत्तनं त्वब्धितीरे तु तयोर्मिश्रन्तु खर्पटम् || २३-६ ||

क्रयविक्रयकैर्युक्त नानाजातिसमायुतम् |
तन्तु वायैः समायुक्तं तत्पुरं त्वितिसंस्मृतम् || २३-७ ||

शूद्रैरधिष्ठितं यत्तत् खेटकं त्वितिकीर्तितम् |
तेषां समान्तरे येषां वा संकुटिकमुच्यते || २३-८ ||

राजसेना च मूनान्तु निवेशं शिबिरं स्मृतम् |
चतुरङ्गसमाकीर्णं नृपभूतिसमायुतम् || २३-९ ||

राजवेश्मसमायुक्तं राजधानीति चोच्यते |
सर्वजातिसमाकीर्णं नृपवेश्मसमायुतम् || २३-१० ||

बहुरक्षासमायुक्तं सेनामुखमिति स्मृतम् |
ग्रामद्वादश साहस्रैर्दशसाहस्रकैरथ || २३-११ ||

सहस्राष्टकसङ्ग्याभिः कर्तव्यञ्चोत्तमत्रयम् |
सप्तषट्पञ्चसाहस्रैर्मध्यमत्रयमेव हि || २३-१२ ||

चतुस्त्रिद्विसहस्रैस्तु कन्यसत्रयमाश्रयेत् |
एवं नवविधं प्रोक्तमथक्षुद्राणि चोच्यते || २३-१३ ||

सहस्रमर्धमर्धञ्च क्षुद्रेषु वरमुच्यते |
द्विशतं त्वर्धमर्धञ्च क्षुद्रमध्यममेव च || २३-१४ ||

चत्वारिंशदथत्रिंशद्विंशत् क्षुद्रावरं स्मृतम् |
अष्टादशविधन्तेषु यथा शक्तन्तु कारयेत् || २३-१५ ||

विद्याचारगुणैर्युक्तान् पत्न्यग्नि गुरुपुत्रकान् |
दरिद्रां वेदशास्त्रज्ञानाहू या भ्यर्चयेत् क्रमात् || २३-१६ ||

विप्रनामादिकं गोत्रैस्ताम्र पत्रतलेर्पयेत् |
ग्रामबीजां विनिच्छित्य तथा प्रत्यकरेणुना || २३-१७ ||

प्रमाणैर्निश्चितं भूमिं दद्यादुदकपूर्वकम् |
एवमेव कृते पश्चात् ग्रामविन्यासमारभेत् || २३-१८ ||

भूमिं समतलङ्कृत्वा खातकर्षणसंयुतम् |
पञ्चसाहस्र दण्डेन कल्पयेदुत्तमस्य तु || २३-१९ ||

सहस्रदण्डमानेन मध्यमस्य तु बुद्धिमान् |
तदर्धदण्डमानेन कर्तव्यं त्वधमस्य तु || २३-२० ||

प्. ११३) वृत्तं वा चतुरश्रं वा पूर्वायाममथापि वा |
दक्षिणायतमेवाथ कल्पयेत् तन्त्रवित्तमः || २३-२१ ||

तन्मध्ये नै-ऋतेभागे दण्डमानेन विस्तृतम् |
शङ्कुमण्डलमास्तीर्य मध्ये शङ्कुं स लक्षणम् || २३-२२ ||

खदिरञ्चन्दनं वापि सालयाज्ञकवृक्षजम् |
द्वादशाङ्गुलमुत्सेधं नाहङ्कृत्वा तदर्धतः || २३-२३ ||

मूलात् षोडश हीनाग्रं सुदृढमृजुमव्रणम् |
शङ्कुप्रमाणाद् द्विगुणं त्रिगुणं मण्डलत्रयम् || २३-२४ ||

ब्रह्माणं मनसाध्यात्वा शङ्कुण्डलमध्यमे |
न्यस्त्वाच्छायाग्रपतनं दृष्ट्वा संलक्ष्यसुचिना || २३-२५ ||

पूर्वाह्णे वा पराह्णे वा सूत्रं तत्र प्रसारयेत् |
एवं पाचीन्तु सङ्कल्प्य मत्स्ये नोदीचिकंबुधः || २३-२६ ||

एकाशीति पदन्तत्र सूत्रमानेन कल्पयेत् |
तत्रस्थ देवान् सङ्कल्प्य गन्धपुष्पादिभिः क्रमात् || २३-२७ ||

ईशानश्चाथफर्जन्यो जयन्तश्च महेन्द्रकः |
आदित्यः सत्य अभ्रंशा वन्तरिक्षश्च पूर्वगाः || २३-२८ ||

अग्निः पूषा च वितथोग्रहक्षतयमौ तथा |
गन्धर्वो भृंगराजस्तु मृगश्चिव तु दक्षिणे || २३-२९ ||

नि-ऋतिद्वौ वारिकश्चैव सुग्रीवं पुष्पदन्तकः |
वरुणश्चासुरः शोषः पापयक्ष्मा च पश्चिमे || २३-३० ||

वायुर्नागस्तथा मुख्यो भल्लाटः सोम एव च |
ऋगोदध्ययनश्चैव द्वात्रिंशत् बाह्यदेवताः || २३-३१ ||

मरीचिको विवस्वांश्च मित्रश्च पृथिवीतरः |
आपश्चैवापवत्सश्च सविता सावित्र एव च || २३-३२ ||

इन्द्र इन्द्र जयश्चैव रुद्रोरुद्र जयस्तथा |
* * * * * * * * * * * * * ?कल्पयेत् || २३-३३ ||

तत् समंद्वा * * * * * * * * * * * *? |
* * * * * * * * ?तद्वामूक्तपदेषु वै || २३-३४ ||

तदर्धं क्षुद्रविधिना दक्षिणोत्तरमार्गतः |
ग्रहारंभस्य पूर्वे तु देवानामालयं पृथक् || २३-३५ ||

प्. ११४) श्रीवत्सन्नाभिवर्तञ्च पार्श्वयुक्तन्तु पद्मकम् |
नन्द्यावर्तञ्च भद्रञ्च स्वस्तिकञ्च प्रकीर्णकम् || २३-३६ ||

ग्रामा ग्रहारयोर्न्यासमेवं प्रोक्तं विशेषतः |
कुम्भवेदिक सिंहाख्या स्त्रिधासेना निवेशनम् || २३-३७ ||

दण्डकन् त्वितिविख्यातं नागरादिप्रकल्पयेत् |
वीधयः प्राङ्मुखस्तिस्रः सप्तपञ्च उदङ्मुखाः || २३-३८ ||

अष्टद्वारन्तु विन्यासं श्रीवत्सन्तु प्रगद्यते |
ता एव विधयः प्रोक्ता नाभियुक्तञ्च मध्यमे || २३-३९ ||

पार्श्वयो राजवीधी च नाभिवर्तस्य चोच्यते |
अनाभिः पूर्ववत् प्रोक्तं पार्श्वयुक्तमिति स्मृतम् || २३-४० ||

अष्टद्वारसमायुक्तं प्राङ्मुखं पञ्चवीधिकाः |
शेषाणि पूर्ववत् कृत्वा नन्द्यावर्तमुदाहृतम् || २३-४१ ||

द्वारवीधिं यदिप्रोक्ष्यद्रुममध्यम संस्पृशेत् |
भद्रकं नामनामेति स्वस्तिकञ्च ततः शृणु || २३-४२ ||

तिर्यग्वीधिरयुग्माश्च प्राङ्मुखाश्चतुरत्थ्यया |
स्वस्तिकञ्च इति प्रोक्तं पद्मकञ्च ततः शृणु || २३-४३ ||

नाभिमङ्गलवीधीभ्यामयुग्माः क्षुद्रविधयः |
परिवेष्टिञ्च तद्वारमेतत् पद्मकमुच्यते || २३-४४ ||

तथा स्वस्तिकवत् कृत्वा कोणमध्ये च द्वारकौ |
एतत् तु कर्णिका पद्मं पद्मावर्तमथशृणु || २३-४५ ||

पद्मवत् प्रोतरत्थ्यान्तं पद्मावर्तमिति स्मृतम् |
स्वमध्ये नाभियुक्तन्तु तद्युक्ता चान्तवीधिका || २३-४६ ||

प्रकीर्णकमिति प्रोक्तं कुम्भकञ्च ततः शृणु |
आवृतञ्चोक्तरत्थ्या च कुम्भकञ्चेति कथ्यते || २३-४७ ||

पञ्च * * * * * * * * * * * * * *? |
* * * * * * * * * ?कल्पयेदुत्तरस्य || २३-४८ ||

सहस्रदण्डमानेन मध्यमस्य तु बुद्धिमान् |
तदर्धदण्डमानेन कर्तव्यं त्वधमस्य तु || २३-४९ ||

प्. ११५) यथेष्टायतरत्थ्येक द्वारद्वयसमन्वितम् |
तद्दण्डकमिति प्रोक्तमेतत् ग्रामादिनामतः || २३-५० ||

नाभिप्रोक्तं दण्डछेदं सूत्रछेदं न कारयेत् |
सगर्भा सर्व-ऋद्धिः स्यादगर्भा सर्वनाशिनी || २३-५१ ||

तस्मादादौ प्रकर्तव्या सगर्भा पृथिवी ततः |
शतद्वयपलैस्ताम्रैस्तदर्धैर्वा तदर्धकैः || २३-५२ ||

पलैः फेला प्रकर्तव्या हस्तमात्रप्रमाणतः |
नवकोष्ठसमायुक्तं सपिधाना समादृढा || २३-५३ ||

रत्नबीज सम्रध्या तु लोहकन्दानि चैव हि |
फेलामध्ये यथा न्यस्त्वा सुमुहूर्ते तु विन्यसेत् || २३-५४ ||

ग्राममध्ये सभास्थाने द्वारदक्षिणपार्श्वके |
देवालये तथा रामे तटाकस्य तु तीरके || २३-५५ ||

एवं गर्भं सुविन्यस्य ग्रहश्रेणी समारभेत् |
त्रिदण्डं पञ्चदण्डं वा सप्तदण्डाधमत्रयम् || २३-५६ ||

नवैकादशदशकं मध्यमत्रितयं विदुः |
दशपञ्चाधिकं सप्तदशचैकोनविंशतिः || २३-५७ ||

उत्तम त्रितयद्वत्र एषामेक तमंबुधः |
विस्ताराभद्विगुणाधिक्यं दण्डैकमधिकं यथा || २३-५८ ||

विस्तारादर्द्धमायामं द्विगुणं त्रिगुणायतम् |
पुरुषस्यप्रधानं हि वासं दक्षिणमुच्यते || २३-५९ ||

उत्तरेरङ्गमेवं स्यात् स्त्रीणाञ्चेद्विपरीतकम् |
ईशे महासनं प्रोक्तं मांहेन्द्रे द्वारवेशनम् || २३-६० ||

नै-ऋते कल्पयेद् धान्यं फर्ज्जन्येजलनिर्गमम् |
विधेरभिमुखद्वारं ग्रहाणां तद्विधीयते || २३-६१ ||

सप्तविंशति दण्डं वा महावीधि प्रमाणतः |
तत् समन्द्वारमाख्यातं तद्वास्तूक्त पदेषु वै || २३-६२ ||

तदर्धं क्षुद्र विधिना दक्षिणोत्तरमार्गतः |
ग्रहारंभस्य पूर्वे तु देवानामालयं पृथक् || २३-६३ ||

प्. ११६) ईशाने चेश्वर स्थानं सोमेशानान्तरेऽथवा |
तथैन्द्राशान योर्मध्ये कल्पयेत् तु विचक्षणः || २३-६४ ||

सहस्रभूसुरादूर्ध्वे ब्रह्मेशो वायुदेशके |
पञ्चमूर्ति विधानेन स्थापयेद् वै जनार्दनम् || २३-६५ ||

ऐन्द्रे तु भास्करस्थानं महामोट्यास्तु पावके |
दुर्गस्थानन्तु याम्यायां महेशि तुश्च नै-ऋते || २३-६६ ||

विष्णु स्थानन्तु वारुण्यां सुब्रह्मण्यन्तु वायवे |
विनायक स मातृणां स्थानं सम्यक् तथोत्तरे || २३-६७ ||

प्राकार परिखाबाह्ये मातृणां स्थानमिष्यते |
तासां वै चोत्तरद्वारं ग्रामादीनां हिताय वै || २३-६८ ||

सूर्यस्य पश्चिमद्वारमन्येषां पूर्वतोमुखम् |
तटाकस्य तु तीरे तु ज्येष्ठा देवीं प्रकल्पयेत् || २३-६९ ||

बाह्ये चाभ्यन्तरेवापि देवागारं पृथक् पृथक् |
शिवस्य वास्तु बाह्ये तु प्रासादं प्रोक्तदेशके || २३-७० ||

सन्धिमर्मेषु वीध्यग्रे देवानामालयन्न हि |
ग्रामायामस्य पञ्चांशं परितः कल्पयेत् पृथक् || २३-७१ ||

पैशाचमिति विख्यातं तत्र देवालयं स्मृतम् |
शिवस्याराधनं नित्यं भुक्तिमुक्तिप्रदायकम् || २३-७२ ||

अन्येषां पूजनन्नित्यं ग्राम-ऋद्धिकरं भवेत् |
देवस्थानं विनायत्र एककालं न वासयेत् || २३-७३ ||

नित्यपूजाविहीने तु क्रुद्धं पीडां करोति हि |
तत् पूजकास्तु तत् पार्श्वे तस्यालयसमीपतः || २३-७४ ||

आवासं संप्रकल्प्यैव न्यसेयुर्निरुपद्रवाः |
ग्रामादीनान्तु परितः शूद्राणान्तु निवासकम् || २३-७५ ||

वारिजां पश्चिमेभागे अथवा दक्षिणे दिशि |
प्राच्याञ्चैव कुलालानां पश्चिमे वा विशेषतः || २३-७६ ||

पश्चिमे मांसवृत्तीनां वायव्येमत्स्यजीविनाम् |
दक्षिणे तैल वृत्तीनामुत्तरे पुष्पजीविनाम् || २३-७७ ||

प्. ११७) आग्नेययां नापितानान्तु नै-ऋत्यान्तन्तु वायकान् |
परितः परिघातन्तत् बाह्ये चाप्यन्त्यजनान् पृथक् || २३-७८ ||

पूर्वे वा पश्चिमे वापि कर्मकारान् प्रकल्पयेत् |
कारुकाणान्ततो बाह्ये चण्डालानान्ततो बहिः || २३-७९ ||

ग्रामात् क्रोशमतिक्रम्य नगराणान्तदर्धतः |
ग्रामस्यैशान दिक्भागे श्मशानन्तु विधीयते || २३-८० ||

नद्यास्तीरेऽथवा सोमे कञ्चिद्दूरं समाश्रितम् |
चतुर्दिक्षु तटाकञ्च कोणे वापि प्रकल्पयेत् || २३-८१ ||

एवं समासतः प्रोक्तं ग्रामादीनान्तु लक्षणम् |
शृणुत्वमेव मनसा विभवस्य तु निश्चयम् || २३-८२ ||

इति ग्रामादिलक्षणपटलस्त्रयोविंशतितमः || २३ ||


अथ विभवनिश्चय पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि विभवस्य विनिश्चयम् |
साम्रतं हारकञ्चैव द्विविधं मार्गमुच्यते || २४-१ ||

शिवं साम्रमिति प्रोक्तमन्येषां हारकं स्मृतम् |
अशक्तः साम्रतं कर्तुं हारकेणसमारभेत् || २४-२ ||

समाप्ति पूर्वं यत् कर्मसाम्रतं ह्यभिधीयते |
पश्चात् कर्मसमाप्तिः स्यात् हारकं मार्गमुच्यते || २४-३ ||

नवधा कल्पयेद् विद्वान् यज्ञोपस्करमादरात् |
आदिशैवांस्तपोयुक्तां विधिज्ञान् मन्त्रसंयुतान् || २४-४ ||

शिवव्रतधरान्मुख्यान् शैववेद विशारदान् |
यस्मिन् सञ्जायते भक्तिस्तस्मिन्नाहूयशास्त्रतः || २४-५ ||

प्. ११८) सर्वशास्त्राश्रितं शास्त्रं सर्वज्ञानेषु दुर्ल्लभम् |
सर्वपूजा क्रियायुक्तं तन्त्रं सर्वार्थसाधनम् || २४-६ ||

इदं शास्त्रं परं दिव्यं तमसामिव भास्करः |
तस्माच्छैवमिदं श्रेष्ठं रत्नानामिव भास्करः || २४-७ ||

शैवरत्नमतं दिव्यं शैवशास्त्रार्थ पारगाः |
जङ्गमा इवमूर्तिस्थाः शिवस्येव विशेषतः || २४-८ ||

नमस्कृत्वा यथा न्यायं पप्रच्छेत् सविधानतः |
अनुज्ञाप्य स्वदेशस्थान् भक्तियुक्तान् दृढवृतान् || २४-९ ||

यूयं दासाः शिवेमुख्या युष्माकमिहमुख्यतः |
भक्तस्य मम दासस्य युष्मद् भक्तिपरस्य च || २४-१० ||

अनुमान्यो भवद्भिश्च पूजा संप्रतिग्रह्यताम् |
अहं दीक्षां करीष्यामि येषु यज्ञपरं परम् || २४-११ ||

समाप्यताञ्च युष्माभिर्दीर्घ सत्रं विशिष्यते |
अरिष्टानाञ्च शान्त्यर्थं यूयमेव प्रगृह्यताम् || २४-१२ ||

तत् पुनर्महदत्यन्तं युष्माकं प्रक्षिपाम्यहम् |
शतमष्टोत्तरं वापि आदिशैवान् प्रगृह्य च || २४-१३ ||

एत देवञ्च कर्तव्यं मयायज्ञसमाप्तिकम् |
युष्मच्छासनमार्गेण प्रयताम विशेषतः || २४-१४ ||

हविषामध्यमे तावदर्चनाभोगमेव तु |
गन्धपुष्पार्थमेतावद् धूपस्य च तथैव च || २४-१५ ||

स्नपनार्थं तथा चैव उत्सवार्थं तथैव च |
एतावत् परिचाराणामुद्भूतिकसमन्वितम् || २४-१६ ||

प्रायच्छित्तार्थमेतावत् कृत्तिकादीपकाय वै |
आश्रायणार्थमेतावत् प्रभूतहविरत्थकम् || २४-१७ ||

न्यूनातिरिक्त वस्त्वेश्च सर्वेषाङ्गुरवे तथा |
तन्त्र संरक्षकस्यैव एतावल्लेखकस्य च || २४-१८ ||

श्रोतॄणाञ्चैव वक्तुश्च दैवज्ञस्य तथैव हि |
शुश्रूषकाणामेतावत् भोगमेताव देव तु || २४-१९ ||

प्. ११९) शैवातिथ्यर्थमेतावत् भक्तानामपि चैव हि |
वाद्यकानां हि वै तावत् तथा वै तक्षकस्य तु || २४-२० ||

यथार्हकं तथा स्मृत्वा स्मृत्वा चैव तु कारयेत् |
इति सञ्चिन्त्य सर्वस्वं परिकल्प्य यथा क्रमम् || २४-२१ ||

भूमिभागेन वै ह्येषां भृत्त्यर्थं परिकल्पयेत् |
यद्यन्तरेभि ह्रियते तत् समाप्तिफलं भवेत् || २४-२२ ||

अक्षीणं कल्पयेत् तेषां यथा शुद्धां न भोजनम् |
अक्लेशवस्त्रा जीवन्ति नित्यं गन्धादिवासिताः || २४-२३ ||

ग्रहस्थान् स्थापयेद् धीमान् सर्वोपकरणानि तु |
सुपुष्टभोगङ्कृत्वा तु सुस्थिरं शासनान्वितम् || २४-२४ ||

कृत वा नल्पभोगं यः क्लेशेन परिचारकान् |
सतमेव हि देवेशः क्लेशयत्य चलात्मकः || २४-२५ ||

न तिष्ठेद्यदि वा तिष्ठेत् नतमाढ्यं प्रकल्पयेत् |
स्वयत्नतः फलंदातु रदा तुश्चाप्यफं व्रजेत् || २४-२६ ||

सहैकविंशत् पूर्वैस्तु स्वकुलैश्च तथानुजैः |
वित्तशाठ्येन यः कुर्यात् धर्मशाठ्येन वा नरः || २४-२७ ||

न तत्फलमवाप्नोति प्रलोभा क्रान्तमानसः |
तस्मात् त्रिभागं वित्तस्य जीवनार्थमथात्मनः || २४-२८ ||

भागद्वयञ्च धर्मार्थमनित्यं जीवितं यतः |
साधयित्वा च तत् पूर्णन्ताम्रपात्र तलेर्पितम् || २४-२९ ||

निश्चयं विभवस्योक्तं कर्षणं शृणु सुव्रत |

इति विभवनिश्चयपटलश्चतुर्विंशतितमः || २४ ||


प्. १२०) अथ कर्षण पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि प्रासादार्थन्तु कर्षणम् |
सुमुहूर्ते सुलग्ने च देशिकः शिल्पिभिः सह || २५-१ ||

उत्तरायणकाले तु कर्षणादीन् समारभेत् |
शिशिरश्च वसन्तश्च ग्रीष्म प्रावृट् तथैव च || २५-२ ||

शरच्चैव तु हेमन्तो ऋतवः षट्प्रकीर्तिताः |
तपस्तपस्य शिशिरस्तौ मासौमाखफाल्गुनौ || २५-३ ||

वसन्तश्चैत्र वैशाखौमासौ तौमधुमाधवौ |
ज्येष्ठाषाढाव्रतु ग्रीस्मोमासौ शुक्लशुचिस्मितौ || २५-४ ||

प्रावृट्च्छ्रावण भाद्राख्यौ नभोनभस्य संज्ञितौ |
मासौ शरदिषोर्जौ तु तावाश्वयुजकार्तिकौ || २५-५ ||

सहः सहस्यौ हेमन्तौ मार्गपुष्यौ तु तौ स्मृतौ |
दक्षिणं शर्वरी ज्ञेया देवानामुत्तरोत्तमौ || २५-६ ||

दिनौतदुत्तरायणे दक्षिणे त्वरिते मतम् |
मार्गशीर्षं तथा षाढं प्रोष्ठं माखंविवर्जयेत् || 
२५-७ ||

सर्वे मासाग्रहीतव्याः शिवेन परिभाषिताः |
तत्रापि सर्वमासेषु वसन्तश्रेष्ठ उच्यते || २५-८ ||

श्रेष्ठं मध्यममेवोक्तं अधमं दक्षिणायनम् |
नक्षत्रपक्षवाराश्च पूर्वमेव सुभाषिताः || २५-९ ||

कृत्तिका वह्निदैवत्यं रोहिणी च प्रजापतिः |
मृगशीर्षः सोमदेवत्यमार्द्रायान्तु शिवं स्मृतम् || २५-१० ||

पुनर्वसोस्त्वदित्याश्च तिष्यस्य च बृहस्पतिः |
आश्लेषस्य हिनागः स्यान्मखस्य पितरस्तथा || २५-११ ||

भोगो हि फाल्गुने चैव ह्यर्यमोत्तर फाल्गुनः |
हस्तं सावित्रमित्युक्तं सर्वकार्येषु पूजितम् || २५-१२ ||

त्वष्टा चैव तु चित्ताया स्वातेर्वै वायुदैवतम् |
इन्द्राग्नी च विशाख्यस्य त्वनूराधस्यमिश्रकम् || २५-१३ ||

ज्योष्ठायाश्चैव चेन्द्रस्तु मूलस्य नि-ऋतिस्तथा |
पूर्वाषाढांभ इत्युक्ता स्थपनेष्वहितं त्विदम् || २५-१४ ||

प्. १२१) विश्वे देवोत्तराषाढं ब्रह्मात्माभिजितस्तथा |
श्रवणस्य हरिश्चैव श्रविष्ठावसवस्तथा || २५-१५ ||

वरुणः शतभिषजस्त्वजः प्रोष्ठपदस्य तु |
उत्तरप्रोष्ठ पादस्य त्वहिर्बुद्ध्निश्च कीर्तितम् || २५-१६ ||

पूषा चैव तु रेवत्याश्चाश्विन्याश्वयुजस्तथा |
यमश्चैव भरण्याश्च दिनानामधिदैवताः || २५-१७ ||

तिष्यश्रवणहस्तार्द्रामैत्रादित्यमखास्तथा |
प्राजापत्याश्वयुक् स्वाति सौम्यपौष्ण्यत्रिरुत्तराः || २५-१८ ||

द्वितीया च तृतीया च पञ्चमी षष्ठ सप्तमी |
दशम्येकादशी चैव प्रतिपच्च त्रयोदशी || २५-१९ ||

पौर्णमासी च तिथयः शुक्लपक्षे विशेषतः |
राशयश्चरवर्ज्यास्तु शेषाग्राह्याधनुर्विना || २५-२० ||

बुधः शुक्रेन्दु जीवश्च वाराश्रेष्ठास्तु नेतराः |
द्रेक्काणांशकहोराश्च एकादर्शनमिष्यते || २५-२१ ||

त्यक्त्वा सोमोदयं तत्र चान्येषामुदयं शुभम् |
व्याधि पीडां करोत्यत्र क्रूरैर्जुष्टदिनं त्विह || २५-२२ ||

सोमसूर्यौ च भुञ्जाश्च त्रिषष्ठाय स्थिताः शुभाः |
त एव लग्नगाः कुर्यार्व्याधिशोक भयानि तु || २५-२३ ||

अष्टमस्थाग्रहाः सर्वे कर्तुः कुर्वन्ति दुस्थितम् |
एकादश गताः सर्वे क्षेमारोग्यसमृद्धिदाः || २५-२४ ||

भयकृत् भार्गवः प्रोक्तः सट्सप्तदशम स्थितः |
नवद्विसप्त पञ्चस्थो गुरुः शोभनकृत् तथा || २५-२५ ||

सोमोति सौख्यकृत् प्रोक्तो द्वितीये पञ्चमेपि च |
रविवारः शुभोयुक्तः पौष्णहस्तत्रिरुत्तरैः || २५-२६ ||

सौरिवारः शुभः प्रोक्तस्वातीरोहिणी योगतः |
बुधयुक्ता द्वितीया च गुरुः षष्ठिसमायुतः || २५-२७ ||

इन्दुरेकादशी युक्तः प्राणपीडां करोति हि |
पौष्णस्तु सप्तमीयुक्त प्रजान्दहति वह्निवत् || २५-२८ ||

प्. १२२) अशुभः सोमवारस्तु उत्तराषाढसंयुतः |
विष्ठिस्त्रणान्त नक्षत्रखण्डांश्च गुलिकांस्त्यजेत् || २५-२९ ||

दुर्दिने च दिशादाहे भूकंपे चण्डमारुते |
अशनिध्वनिसंयुक्त दिवसे चाशुभं स्मृतम् || २५-३० ||

संक्रान्तौ ग्रहणे चैव अयने विषुवे तथा |
उत्सवे शान्तिकाले वा षडशीतिमुखेपि च || २५-३१ ||

यदिमोहेन कुर्याच्चेत् कर्तुर्वै वस्तुनाशनम् |
एवं परीक्ष्य बध्नियात् यदीश्चेच्छ्रियमात्मनः || २५-३२ ||

पर्वतेषु च रम्येषु ग्रामे च नगरेथवा |
इन्द्रेशाने त्वथेशाने सोमेशानेऽथवा पुनः || २५-३३ ||

यस्मिं देशेमनोज्ञे तु तत्र प्रासादमारभेत् |
अथभूमिं परिक्ष्यादौ कर्षणन्तदनन्तरम् || २५-३४ ||

श्वेतारक्ता तथा पीता कृष्णाभू ब्राह्मणादयः |
मोक्षदा ब्राह्मणी भूमिर्जयदाक्षत्रिया तथा || २५-३५ ||

वैश्या भूमिस्तु धनदावृषला पुत्रदायिका |
ऊषरां क्रिमिभिर्जुष्टां वल्मीकायां विवर्जयेत् || २५-३६ ||

जानुमात्रं खनेत्भूमिं तन्मृदापूर्यचावटम् |
उत्तमात्वधिकाभूमिस्तत् समञ्चेत्तु मध्यमा || २५-३७ ||

न्यूनेवर्ज्या प्रयत्नेन तत्रस्थां देवतां न्यसेत् |
भूतप्रेत पिशाचानां बलिन्दत्वा विशेषतः || २५-३८ ||

एतत् तु देवदेवस्य स्थानं कर्तुं महीतले |
बलिं पूजाञ्च संग्राह्य शीघ्रं गच्छेद् यथा सुखम् || २५-
३९ ||

एवमुक्त्वा ततो देवानुद्वास्याथ प्रकर्षणम् |
पिङ्गलौ पालितौ रक्तौ वृषौ वै नाङ्गहीनकौ || २५-४० ||

अन्यवर्णं न कर्तव्यं न बालौ न च वृत्तकौ |
हेमशृङ्गखुरौ न्यस्त्वा वृषमन्त्रेण पूजयेत् || २५-४१ ||

युगञ्च सहलं बध्वा याज्ञकैर्वृक्षसंभवैः |
शमिबिल्वञ्च खदिरो पनसस्तंबकस्तथा || २५-४२ ||

प्. १२३) तक्षकेन तथा कृत्वा यन्त्रयित्वा सलोहकम् |
हलं युगेनसंबध्वा गोचर्मकृतरज्जुना || २५-४३ ||

आचार्यस्त्वादिशैवस्तु सकलीकृत विग्रहः |
पूण्याहं वाचयित्वा तु संप्रोक्ष्य पञ्चगव्यकैः || २५-४४ ||

कर्षयेच्छिवमन्त्रेण प्रागुदक् प्रणवां महीम् |
आचार्यं पूजयित्वा तु दद्यात् तु सहलौ वृषौ || २५-४५ ||

तिलसर्षपमुद्गांश्च शालीबीजांश्च वापयेत् |
पञ्चरात्र्यां त्वङ्कुरिता ग्राह्यान्या तु विवर्जिता || २५-४६ ||

तेषु पक्षेषु कालेषु गोगणानां निवेदयेत् |
एवं परीक्ष्य वसुधां संग्राह्यो देशिकोत्तमः || २५-४७ ||

विसृज्यमेष वृषभं गते सूर्ये दिने शुभे |
शङ्कुच्छाया गृहीतव्या मण्डलन्तत्र कारयेत् || २५-४८ ||

कृत्वा समतलं तत्र गोमयेनानुलिप्य च |
द्वादशाङ्गुलमायामं स्वायामन्नाहमेव तु || २५-४९ ||

अष्टांशैकं परित्यज्य सप्तांशमूर्ध्वनाहकम् |
शमीबिल्व पलाशैर्वा याज्ञिकैर्वा विशेषतः || २५-५० ||

शंकुन्न्यस्त्वा तु तन्मध्ये भ्रामयेन्मण्डलत्रयम् |
शंङ्कुच्छायाञ्च संलक्ष्य पूर्वाह्णे वा पराह्णके || २५-
५१ ||

तन्मध्ये पातयेत् प्राचीं सूत्रमार्गेण देशिकः |
प्राचीसूत्रप्रमाणेन मत्स्यन्तत्र प्रकल्प्य च || २५-५२ ||

भवेत् सूत्रमुदक् चैवं संकल्प्य चतुरश्रकम् |
प्रासादमण्डपानाञ्च प्राकाराणाञ्च विस्तृतः || २५-५३ ||

सङ्ग्राह्य सुविशेषेण पुण्याहं वाचयेत् बुधः |
मूलस्थानं गृहीत्वा तु बालस्थानन्तु कारयेत् || २५-५४ ||

कर्षणाया विधिः प्रोक्तो बालस्थान विधिं शृणु |

इति कर्षणविधिपटलः पञ्चविंशतितमः || २५ ||


प्. १२४) अथ तरुणालयलक्षण पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि तरुणालयलक्षणम् |
आद्यं द्वितीयमेवन्तु द्विविधन्तरुणालयम् || २६-१ ||

मूलस्थानस्य यत् पूर्वन्तदाद्यन्तरुणालयम् |
पूनः प्रासादकरणे भिन्नेच्छिन्नेन वीकृते || २६-२ ||

यत् कृतन्तत् द्वितीयाख्यन्तरुणालयमुत्तमम् |
अन्यानि सर्वकर्माणि समानमिति भाषितम् || २६-३ ||

मूलस्थानं विनिश्चित्य बालस्थानन्तु कारयेत् |
बाललिङ्गं प्रतिष्ठाप्य पश्चान्मूलं प्रतिष्ठयेत् || २६-४ ||

बालस्थानं विनापूर्वं मूलस्थानं न कारयेत् |
बालस्थानं विना यत्र पुत्रपौत्र विनाशनम् || २६-५ ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन बालस्थानन्तु कारयेत् |
यस्मिन् काले यदा क्षेत्रे कृते भूमिपरिग्रहे || २६-६ ||

तस्याग्रे चोत्तरेवापि अग्रे वामेग्रदक्षिणे |
ईशाने वापि शेषेण कारयेत् तरुणालयम् || २६-७ ||

पञ्चसप्त नवाहे वा रात्रौ कृत्वाङ्कुरार्पणम् |
लोहजं शैलजं लिङ्गं दारुजं मृन्मयन्तु वा || २६-८ ||

कारयेत् तु विशेषेण लक्षणोक्तेन देशिकः |
शमीबिल्वमधूकैश्च अश्वत्थोदुंबरैस्तहा || २६-९ ||

बाललिङ्गं प्रकर्तव्यं मृन्मयञ्चेत् सुपक्वकम् |
द्वादशाङ्गुलमुत्सेधमुत्तमं परिकीर्तितम् || २६-१० ||

सप्ताङ्गुलमधोत्सेधमधमामधमेव हि |
तस्मात् द्व्यङ्गुल वृध्या तु बाललिङ्गा नवस्मृताः || २६-११ ||

स्वधामकुण्डली भूतं सर्ववृत्तमिहोच्यते |
छत्राकारं शिरः कुर्याल्लक्षणोद्धारणं विना || २६-१२ ||

स्वयोनिं कारयेत् पीठमथवा चेष्टकामयम् |
सप्तपञ्च त्रिहस्तं वा कर्तव्यन्तरुणालयम् || २६-१३ ||

एवमाद्यं समाख्यातं द्वितीये तरुणालये |
पूजाभागसमायामं त्रिपादं वार्द्धमेव वा || २६-१४ ||

प्. १२५) आयाम सदृशन्नाहं लक्षणोधारणं विना |
नतौ विष्णु विरिञ्चांशौ तश्चिरोन्मूललिङ्गवत् || २६-१५ ||

लिङ्गमेवं समापाद्य मूलगर्भार्धमानतः |
त्रियंशं वा चतुर्थाशं प्रोक्तं बालग्रहं त्विह || २६-१६ ||

बालगेहान्तरे पिठं बाललिङ्गसमोन्नतम् |
उच्छ्रायसमविस्तारं सावटं सप्रणालकम् || २६-१७ ||

लिङ्गायामं त्रिधा कृत्वा भागं पीठे निवेशयेत् |
वृत्तं वा चतुरश्रं वा षोडशांशेन योजितम् || २६-१८ ||

रत्नन्यासं न कर्तव्यं पादशैलानिकानि च |
प्रतिलिङ्गं न कर्तव्यं सूत्रञ्चैव तथा भवेत् || २६-१९ ||

तद्विमानाग्र भागे तु मण्डपं सुविशेषतः |
दशाष्ट नवहस्तं वा सप्तहस्तमथापि वा || २६-२० ||

षोडशस्तंभसंयुक्तं सर्वालङ्कारसंयुतम् |
तन्मध्ये वेदिकां कुर्यात् नवभागैक भागतः || २६-२१ ||

हस्तमात्रसमुत्सेधां दर्पणोदरवत् समाम् |
गोमयालेपनङ्कृत्वा ब्राह्मणान् भोजयेत् ततः || २६-२२ ||

पुण्याहन्तत्र कर्तव्यं वास्तुहोमं विशेषतः |
तद्धोमं विधिवत् कृत्वा पर्यग्निकरणं तथा || २६-२३ ||

वस्त्रैः सशालिभिर्युक्तं सदर्भैः पुष्पसंयुतम् |
पीठस्य मध्यमे न्यस्त्वा कण्ठमात्रे जले तथा || २६-२४ ||

उषितं लिङ्गमुत्थाप्य स्नानवेद्यु परिन्यसेत् |
सौवर्णं राजतं वापि क्षौमङ्कार्पासमेव वा || २६-२५ ||

कौतुकं हृदये नैव कृत्वा घृतशिरोर्पणम् |
शयने शाययेल्लिङ्गं प्राक् शिरस्कं सयोनिकम् || २६-२६ ||

गन्धपुष्पाक्षतैश्चैव संपूज्यशयनो परि |
वस्त्रेणाच्छादनङ्कृत्वा हृदिना पुष्पदर्भकैः || २६-२७ ||

सर्वलक्षणसंयुक्तं शयनं संप्रकल्पयेत् |
त्रिरात्रमेक रात्रं वा जले चैवाधिवास्य च || २६-२८ ||

प्. १२६) वस्त्रेण वेष्टयित्वा तु कुम्भं सूत्रेण वेष्टितम् |
पञ्चरत्नसमायुक्तं वस्त्रयुग्मेन वेष्टितम् || २६-२९ ||

व्योमवद् व्यापिनं देवं ध्यात्वारूपं सदाशिवम् |
विन्यसेत् कुम्भमध्ये तु शिवमन्त्रं समुच्चरन् || २६-३० ||

संपूज्यगन्धपुष्पाद्यैर्हृदयेन तु मन्त्रतः |
तस्य वामे तु वर्धन्यां गौरीं विन्यस्य मन्त्रतः || २६-३१ || 

हैमवस्त्रसमायुक्तां वर्धनीं पूर्ववद्यजेत् |
मूललिङ्गे तु देवेशं द्वितीयश्चेत् समावहेत् || २६-३२ ||

विज्ञाप्य देवदेवेशं क्षणकालं विचक्षणः |
एकाब्दात् द्वादशाब्दान्तं बालस्थाने स्थिरो भव || २६-३३ ||

एत योरब्दयोर्मध्ये कुर्यान्मूलप्रवेशनम् |
विज्ञापयेत् द्वितीये तु चाद्ये विज्ञापनं विना || २६-३४ ||

विद्येशोमा शिवाख्येषु कलशेषु पृथक् पृथक् |
तत्तद्रूपमनुस्मृत्य स्वस्वमन्त्रेण विन्यसेत् || २६-३५ ||

सकूर्चान् वस्त्रसंयुक्तान् सर्वलक्षणसंयुतान् |
गन्धपुष्पादिना पूज्य हृदयेन विचक्षणः || २६-३६ ||

दिशा स्वध्ययनं कुर्या दृग्यजुः सामाधर्वकैः |
नवपञ्च तथा त्रीणि एकहोममथापि वा || २६-३७ ||

कृत्वाग्निमुखसंस्कारं पूर्वोक्तविधिना ततः |
खदिरं वटबिल्वौ च प्लक्षाश्वत्थावुदुंबरम् || २६-३८ ||

शमीवैकं ततञ्चैव समित् पूर्वादितः क्रमात् |
पलाशस्तु प्रधानस्य होमयेद्धृदयेन तु || २६-३९ ||

औदुंबरसमिद्भिर्वा सर्वेषाञ्चैव कारयेत् |
समिदाज्यान्नकैर्मन्त्रैर्होमङ्कृत्वा पृथक् पृथक् || २६-४० ||

समिधं हृदये नैव मूले नैव घृतं हुनेत् |
शिवगायत्रि मन्त्रेण चरुंहुत्वा विशेषतः || २६-४१ ||

स्पर्शा हुतिं शिवाङ्गेन हुत्वाङ्गानि च संस्पृशेत् |
प्रभाते विमले होमङ्कृत्वा पूर्णां शिवेन तु || २६-४२ ||

प्. १२७) आचार्यं पूजयित्वा तु मूर्तिपानथ पूजयेत् |
दैवज्ञं पूजयित्वा तु अध्ये तॄन् परिचारकान् || २६-४३ ||

उत्थाप्यशयनाल्लिङ्गन्तरुणालय मध्यमे |
संस्थाप्य लिङ्गं सुस्निग्धं पीठस्या वटमध्यमे || २६-४४ 
||

कुम्भस्थ देवदेवेशं शिवमन्त्रेण विन्यसेत् |
शिवाङ्गानि न्यसेत् पश्चात् पिण्डिकायां मनोन्मनीम् || २६-४५ ||

अष्टविद्येश्वरांस्तत्र पीठे पूर्वादिषु न्यसेत् |
विद्येशोमा शिवाख्यैस्तु कुम्भैरस्त्राभिषेचनम् || २६-४६ ||

अर्चनोक्तमथाभ्यर्च्य नैवेद्यं दापयेत् क्रमात् |
द्वारादिपीठपर्यन्तं विन्यसेत् तु यथा विधि || २६-४७ ||

स्नपनन्तत्र कुर्वीत यथा शक्त्या विशेषतः |
उत्सवन्तु यथा शक्ति द्वितीये तरुणालये || २६-४८ ||

बल्यन्तः पूजयेन्नित्यमुत्सवन्न समाचरेत् |
बालस्थान विधिः प्रोक्ता शृणुष्वालयवास्तुकम् || २६-४९ ||

इति तरुणालयलक्षण पटलः सड्विंशतितमः || २६ ||


अथ प्रासादवास्तु लक्षणपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि प्रासादवास्तु लक्षणम् |
मूलस्थानन्तु संशोध्य वास्तु रूपं प्रकल्पयेत् || २७-१ ||

पुण्याहं वाचयित्वा तु प्रोक्षयित्वा शिवाम्भसा |
पुष्पादिभिरथाभ्यर्च्य वास्तु देवान् स्वनामकैः || २७-२ ||

यदङ्गं संस्पृशेत् कर्ता पूजान्ते तन्निरीक्षयेत् |
तत्रैव वास्तु देहेपि ब्रूयाच्छल्यं यथार्थतः || २७-३ ||

शिरस्पर्शात् तु तत्रैव अस्थिशल्यङ्करद्वयात् |
हस्तमात्रे मुखस्पर्शात् काष्ठपृष्ठे गलेद्धृवम् || २७-४ ||

कण्ठस्पर्शे गलेत्वस्थि त्रिकरे शृंखलं विदुः |
त्रिभिर्हस्तैरुरस्पर्शात् भवेच्छल्यन्तु शृंखलम् || २७-५ ||

प्. १२८) करस्पर्शात् करान्ते तु खट्गापातं समादिशेत् |
बाहुसंस्पर्शनात् कर्तुरङ्गारस्तु त्रिहस्ततः || २७-६ ||

अश्वपादं विनिर्दिष्टङ्गुल्फे पदप्रमाणतः |
कणकं पादसंस्पर्शात् सवितस्तिप्रमाणतः || २७-७ ||

कनिष्ठाङ्गुष्ठयोः स्पर्शात् कराद्धेकां शमुच्यते |
लोहशल्यं कटिस्पर्शात् तत् करद्वयमानतः || २७-८ ||

जानुसंस्पर्शनाद्धस्तेनापितोपस्करं तथा |
भुमिष्ठं शल्यमुद्वास्य तत् प्रदेशं खनेत् ततः || २७-९ ||

यावत् प्रासादविस्तारं तत् समं वा तदर्द्धकम् |
अर्धाधिकमथाध्यर्धं खात्वा प्रासादमानतः || २७-१० ||

अवटस्य चतुर्थांशन्त्र्यंशं वा वालुकैः समम् |
अश्वेभपादमुसलैर्मुत्गरैस्तु घनं कृतम् || २७-११ ||

समं कृत्वा ततः पश्चात् प्रोक्षयित्वा शिवास्त्रतः |
पञ्चगव्येन संसिच्य पवमानमुदीरयन् || २७-१२ ||

वास्तु विन्यासमार्गन्तु दशसूत्रेण देशिकः |
एकाशीति पदं वास्तु सर्वसंपत्करन्नृणाम् || २७-१३ ||

असुराणां हितार्थन्तु शुक्रः कृत्वा महातपः |
महातपसिसंभूतो भूताकारोमहाबलः || २७-१४ ||

अप्रयुक्तस्ततो भूतो देवैर्युद्धं प्रवर्तते |
नहतेस्त्रादिभिर्ज्ञात्वा देवैः सुनिहितः कृतम् || २७-१५ ||

भूम्यामथोमुखस्तत्र * * * * *  संस्थिताः |
वंशौद्वौ तत्र विज्ञेयौ चतुष्कोणेषु संस्थितौ || २७-१६ ||

पार्श्ववं शोर्ध्वपाशाश्च त्वष्टौ चैव प्रकीर्तिताः |
पूत्वोत्तरमुखारज्जुरूर्ध्वं वंशमिति स्मृतम् || २७-१७ ||

शिरोमर्माणितान्याहुः कोणपार्श्वे तथाष्टसु |
सूत्राणीह सिराज्ञेया तत्सन्धौ सन्धिरुच्यते || २७-१८ ||

पदे चैक तु षट्भागे तत् तत् षट्कस्तु चोच्यते |
पदे चतुर्थभागन्तु तच्चतुष्कमितिरीतम् || २७-१९ ||

प्. १२९) रज्वग्रसंस्थितं यत् तत् केवलं मर्म उच्यते |
वास्तु मध्ये भवेत् पद्मं पदमेकाष्टभाजितम् || २७-२० ||

कोणात् त्रिशूलं स्यात् पादं पादार्धं करसंपुटम् |
एषान्तु पीडने दोषा बहवः परिकीर्तिताः || २७-२१ ||

सिराश्च सीरं मर्माणि नश्यन्ति स्थान वासिनः |
मित्रनाशन्तु सन्धौ तु षट्के वै रंसमन्ततः || २७-२२ ||

चतुष्के वाहनक्षयं मरणं मर्मसु क्रमात् |
पद्मस्थाने विनाशन्तु त्रिशूले गर्भनाशनम् || २७-२३ ||

गोधनस्य विनाशं स्यात् करसंपुटपीडने |
वास्तु देवां यथा स्थाप्य ईशानादी न शेषतः || २७-२४ ||

ईशानश्चाथ पर्जन्यो जयन्तोथमहेन्द्रकः |
आदित्यः सत्यकं शावन्तरिक्षश्च पूर्वगाः || २७-२५ ||

अग्निः पूषा च वितथो ग्रहक्षतयमौ तथा |
गन्धर्वो भृङ्गराजश्च मृगश्चैव तु दक्षिणे || २७-२६ ||

नि-ऋतिर्दौ वारिकश्चैव सुग्रीवः पुष्पदन्तकः |
वारुणो रोगशोषौ च पापयक्ष्मा च पश्चिमे || २७-२७ ||

वायुर्नागस्तथा मुख्यो भल्लाटः सोम एव च |
ऋगोदितिर्दिदिश्चैव द्वात्रिंशत् बाह्यदेवताः || २७-२८ ||

एकमेकं पदं भुक्त्वा श्मशानाद्याः सुसंस्थिताः |
ब्रह्मा नवपदान् भुंक्ते वास्तु मध्ये विशेषतः || २७-२९ ||

समरीकस्तथैन्द्रे तु विवस्वांश्चैव दक्षिणे |
मित्रश्च पश्चिमे भागे ह्युत्तरे पृथिवीधरः || २७-३० ||

ब्रह्मणश्च चतुर्दिक्षु स्थिताः षट्पदभोगिनः |
आपश्चैवा पवत्सश्च ऐशान्न्यां दिशिसंस्थितौ || २७-३१ ||

शुनासीरश्च सावित्र आग्नेययां दिशिसंश्थितौ |
इंद्र इंद्र जयश्चैव नै-ऋत्यां दिऽसिसंस्थितौ || २७-३२ ||

रुद्र रुद्र जयौवायौ चतुष्कोणे प्रकीर्तिताः |
एते द्विपदभोक्तारो द्व्यर्धमेव पदस्मृतः || २७-३३ ||

चरकी च वितारी च पूतनापापराक्षसी |
ईशानादिषु कोणेषु बाह्यस्थाः पदवर्जिताः || २७-३४ ||

प्. १३०) एवं विन्यस्य पूर्वे तु वास्तुदेहं प्रकल्पयेत् |
यत् किञ्चिद्वास्तु विन्यासं तत् सर्वं वास्तु रूपकम् || २७-३५ ||

ईशानेकन्तु विन्यस्त्वा वापौ नै-ऋतगोचरे |
अग्निवायवोश्च दिक्भागे जानुकूर्परसंस्थितौ || २७-३६ ||

लिङ्गमिन्द्र पदेन्यस्त्वा पादौ नै-ऋति विन्यसेत् |
मरीचिश्चोदरस्थाने स्तनौ विन्यस्य बुद्धिमान् || २७-३७ ||

विवस्वति च मित्रे च विन्यसे अकुक्षिपार्श्वके |
ऊरुहस्त तलौ चैव साविते स्थापयेत् ततः || २७-३८ ||

ऊरुप्रकोष्ठ मध्ये च पादौ सवितरि न्यसेत् |
रुद्ररुद्रजयौ चैव विन्यसेत् पूर्ववच्छुभम् || २७-३९ ||

महेन्द्राद्यन्तरिक्षान्ता बाहुमध्ये स्थिता स्मृताः |
सुजानुकूर्परे चैव ह्यग्नौ विन्यस्य बुद्धिमान् || २७-४० ||

पूषादिमृगपर्यन्तञ्जंघाञ्च विनिवेशयेत् |
दौवारिपापयक्ष्मान्ते चान्यजंघा विनिश्चिताः || २७-४१ ||

वायौ कूर्परजानूच्चं ऋगान्तं बाहु संस्थितम् |
शेते त्वधोमुखो वास्तु देवः प्राच्यभुवं प्रति || २७-४२ ||

उग्रः सुभीषणो यस्मात् तस्मात् पूज्यं क्रियार्थिभिः |
पुण्याहं वाचयित्वा तु प्रोक्षयेत् पञ्चगव्यकैः || २७-४३ ||

गन्धपुष्पादिभिर्धूपैर्वास्तु देवान् प्रपूजयेत् |
ईशानं पूजयेत् पूर्वं घृतेना क्षतमिश्रितम् || २७-४४ ||

पर्जन्याय विशेषेण दद्यान्निलोत्पलादिकम् |
जयन्तस्य पताकान्तु नीलवर्णां विशेषतः || २७-४५ ||

महेन्द्रस्य तु रत्नानि भास्करस्य वितानकम् |
गोधूममण्डकान् सत्ये दद्यान्मत्स्यंभ्रशस्य तु || २७-४६ ||

दद्यात् तु शाकुनं मांसमन्तरिक्षाय देशिकः |
अग्नये तु स्रवं दद्याल्लाजं पूष्णे तथैव च || २७-४७ ||

क्षीरान्नं वितथस्योक्तं मध्वन्नं हि ग्रहक्ष्ते |
मांसोदनं यमस्याथ गन्धं गन्धर्वकस्य तु || २७-४८ ||

भृंगे तु शाकुनाजिह्वा मृगेयवतिलस्तथा |
कृसरं त्वथपित्रे तु दन्तकाष्ठञ्च दौव्रके || २७-४९ ||

प्. १३१) यावन्त्वथ च सुग्रीवे कुशान्वै पुष्पदन्तके |
दवापद्मन्तु वरुणे रोगस्यमधु चैव हि || २७-५० ||

घृतोदनन्तु शोषस्य यवान्वैपापयक्ष्मणि |
घ्ताक्तमण्डकं दद्याद्रोगाय तु विशेषतः || २७-५१ ||

नागपुष्पाणि नागाय मुख्यस्या पूपमुच्यते |
मुद्गान्नञ्चैव भल्लाटे पायसं मधुसोमके || २७-५२ ||

ऋगस्यैव तु शालूकं लोहितान्यदितौ तथा |
पूरिकाञ्च दितौ दद्यात् क्रमेणोक्तं बलिक्रमम् || २७-५३ ||

पयोदधिकुशांश्चैव हरिद्रान्नं गुलान्नकम् |
पक्वमांसञ्च शुद्धान्नं पक्वञ्च पिशितं तथा || २७-५४ 
||

विदिक्ष्वा पादिदेवानां बलिंदद्यात् पृथक् पृथक् |
घृतान्नं रक्ताहारञ्च लड्डुकं माषमेव च || २७-५५ ||

समरीयकपूर्वेभ्यो दद्याद्दिक्षु विशेषतः |
तिलाक्षतय वांश्चैव पञ्चगव्यं कुशं तथा || २७-५६ ||

दातव्यञ्चरुणा तत्र ब्रह्मणे तु विशेषतः |
चरकी प्रभृतीनान्तु मांसं पक्वन्निवेदयेत् || २७-५७ ||

सर्वेषाञ्चैव शुद्धान्नं गुलाज्यन्धिसंयुतम् |
अलाभे सतिदातव्यं गन्धाद्यैश्च समन्वितम् || २७-५८ ||

सर्वेषामेव मन्त्रास्तु नामप्रणवसंयुताः |
पूजादीनां नमोन्तन्तु बलिः स्वहान्तमुच्यते || २७-५९ ||

कृत्वैवं बलिदानान्ते पूण्याहन्तु विशेषतः |
संप्रोक्ष्य पञ्चगव्येन मूलमन्त्रमदीरयन् || २७-६० ||

वास्तुहोमन्ततः कृत्वा मध्ये चोत्तरपूर्वके |
आरंभस्यादि काले तु होमङ्कृत्वा विशेषतः || २७-६१ ||

स्थण्डिलन्तत्र कुर्वीत हस्तमात्रप्रमाणतः |
चतुरंगुलमुत्सेधं गन्धपुष्पं सदर्भयुक् || २७-६२ ||

शिवाग्निञ्जनयेत् तत्र पूर्वोक्तेन विधानतः |
अग्निमध्ये न्यसेद् वास्तुन् तत्रस्थैर्दैवतैर्युतम् || २७-६३ ||

आज्यादि द्रव्यमेवन्तु वास्तोर्वक्त्रे हुनेत् क्रमात् |
पार्थिवेन तु बीजेन सर्वद्रव्यैस्तु होमयेत् || २७-६४ ||

प्. १३२) तत्रस्थ देवतानाम्ना स्वाहान्तेन तु होमयेत् |
एवं पृथक् शतं प्रोक्तं तदर्द्धं वा तदर्धकम् || २७-६५ ||

दशसङ्ख्याथवा तत्र प्रत्येकं द्रव्यमाचरेत् |
द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा पूर्णाहुतिं शिवस्य तु || २७-६६ ||

वास्तु देवान् विसृज्याथ पश्चादग्निं विसर्जयेत् |
एवं प्रासादवास्तुञ्च संपूज्यसाधकोत्तमः || २७-६७ ||

बलिं दत्वाग्नि संपूज्य वास्तुकर्मसमारभेत् |
वास्तुकर्म यदा रब्धं वास्तुहोमं तदा चरेत् || २७-६८ ||

वास्तुहोमं विनायत्र कृतं वास्तुविनश्यति |
वाप्यादि होमपर्यन्तं तत्सर्वं समवेन तु || २७-६९ ||

चतुरायपदं कृत्वा माहेन्द्र द्वारकल्पनम् |
एतद् विशेषमेवन्तु ग्रह वास्तुविधिं प्रति || २७-७० ||

एवमेव तु संप्रोक्तं प्रासादवास्तुलक्षणम् |
आद्येष्टकाविधिं पश्चाच्छृणुष्वैकाग्रमानसः || २७-७१ ||

इति प्रासादवास्तुलक्षण पटलः सप्तविंशतितमः || २७ ||


अथ आद्येष्टकाविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शृणुत्वं प्रथमेऽष्टकाम् |
खननं पूरणङ्कृत्वा वास्तु देवान् प्रपूजयेत् || २८-१ ||

तस्योत्तरे प्रपाङ्कृत्वा पूर्वे वाथ विशेषतः |
स्थण्डिलन्तस्य मध्ये तु शालिभिश्चतुरङ्गुलम् || २८-२ ||

अधिवास्यार्ध रात्रौ तु चतस्रः प्रथमेऽष्टकाः |
शिलामयविमानञ्चेच्छिलाखण्डाधिवासयेत् || २८-३ ||

इष्टकामय धाम्नि तु इष्टाकास्थापयेत् सुधीः |
तालत्रयसमुत्सेधं द्विगुणेन सुविस्तृतम् || २८-४ ||

विस्तार द्विगुणायामं कारयेन्मध्यमोत्तमे |
अध्यर्धतालमतालं मध्यमान्मध्यभावयेत् || २८-५ ||

प्. १३३) तालमात्रसमुत्सेधं मध्यमादधमं भवेत् |
मध्यमत्रयमित्युक्तं मथमत्रयमुच्यते || २८-६ ||

एकादशाङ्गुलोन्नत्या ह्यधमोत्तममाचरेत् |
नवाङ्गुलेन तन्मध्यं सप्ताङ्गुल्याधमाधमम् || २८-७ ||

उन्नतिस्त्वेवमाख्यातं द्विगुणैर्विस्तृतिर्भवेत् |
तासां द्विगुणकैर्दैर्घ्यं मानैः सर्वाणिकारयेत् || २८-८ ||

शिलायाः कथितं मानमिष्टकायाः शृणु क्रमात् |
षडङ्गुलं तदुत्सेधं द्वादशाङ्गुलविस्तृतम् || २८-९ ||

विस्तारद्विगुणं दैर्घ्यमुत्तमोत्तममेव हि |
त्रियङ्गुलप्रमाणेन कनीयससमुन्नती || २८-१० ||

उत्तमाधमयोर्मध्य सप्तधासुविभाजिते |
नवधा भेदमाख्यातं यथारुचि समाचरेत् || २८-११ ||

उन्नते द्विगुणन्तारं तस्मात् द्विगुणमायतम् |
एवं सुपक्वकैकार्यं सुदृढैस्तु मनोहरैः || २८-१२ ||

मूलं स्थूलं भवेन्नारी ह्यग्रं स्थूलं नपुंसकम् |
मूलमग्रं समञ्चेत्तु पुल्लिङ्गमिति निश्चितम् || २८-१३ ||

पुल्लिङ्गैश्चैव पूंसां स्यात् स्त्रीणां स्त्रीलिङ्गकैस्तथा |
पाटलिपुष्पसंकाशामिष्टकांशं ग्रहेत् ततः || २८-१४ ||

सूत्रैर्दर्भैरथावृत्य वस्त्रैरावेष्ट्य यत्नतः |
गन्धपुष्पैरलङ्कृत्य स्थण्डिलोपरिविन्यसेत् || २८-१५ ||

तस्य पूर्वे तु कलशान् स वस्त्रान् सूत्रवेष्टितान् |
विद्येश्वरसमायुक्तान् स्थण्डिलोपरिविन्यसेत् || २८-१६ ||

मध्यमे शिवकुम्भन्तु तस्य वामे तु वर्धनीम् |
पूजयेद्धृदये नैव गन्धपुष्पादिभिः क्रमात् || २८-१७ ||

तस्यैवोत्तरदिग्भागे होमं कुर्याद्विचक्षणः |
समिदाज्यान्नकैश्चैव यथा विधिविशेषतः || २८-१८ ||

तिलतण्डुलसंमिश्रैर्विशेषेण घृत प्लुतैः |
ईशानेन तु मन्त्रेण जुहुया तु शताहुतिः || २८-१९ ||

प्. १३४) शिवाङ्गैश्चैव विद्याङ्गैर्द्रव्यान्ते जुहुयात् ततः |
प्रभातेसु मुहूर्ते तु इष्टकास्थापनं भवेत् || २८-२० ||

स्थापकं पूजयेत् पूर्वं स्थपतिं तदनन्तरम् |
मन्त्रोक्त सर्वकर्माणि स्थापकेन समाचरेत् || २८-२१ ||

मन्त्रहीनञ्च यत् कर्म सर्वं स्थपतिना कुरु |
कृतञ्चेत् मन्त्रयुक्कर्मत्वभिचाराय तत् भवेत् || २८-२२ ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन मन्त्रोक्तान् स्थापकेन तु |
सुमुहूर्ते न्यसेद्विद्वांश्चतस्रश्चेष्टकाः क्रमात् || २८-२३ ||

द्वारस्य दक्षिणे भागे कर्तव्या प्रथमेऽष्टकाः |
पूर्वादिषु चतुर्दिक्षु चतुर्भिर्ब्रह्मभिर्न्यसेत् || २८-२४ ||

अग्रमग्रन्तथैशान्ये मूलग्रमञ्च नै-ऋते |
मूलाग्रञ्चाग्नि वायव्यां स्थापयेत् तु विचक्षणः || २८-२५ ||

सद्यादि ब्रह्ममन्त्रेण पूर्वादिपुरुषादिके |
तेषां मध्ये तदा गर्ते पूरयेदुदकैः शुभैः || २८-२६ ||

कलशान्तस्थ तोयैश्च शिवमन्त्रेण पूरयेत् |
शुभं स्याद्दक्षिणावर्तं वामावर्तमशोभनम् || २८-२७ ||

तद्दोषशमनार्थन्तु ईशानेन शताहुतिः |
तत्रैव नवरत्नानि विन्यसेदनुपूर्वशः || २८-२८ ||

वज्रमौक्तिक वैडूर्य शङ्खस्फटिक पुष्यकान् |
चन्द्रकान्तं महानीलं माणिक्कञ्चक्रमां न्यसेत् || २८-२९ ||

तेषामभावे सौवर्णं विन्यसेत् तु विचक्षणः |
गजदन्ते तथा क्षेत्रे वल्मीके कर्कटालये || २८-३० ||

वृष शृङ्गे हृदे नद्याञ्तीर्थे वै पर्वते तथा |
समुद्रे च मृदं ग्राह्य पूरयेदवटं तथा || २८-३१ ||

मृदलाभे तु मतिमां नदीतीरे मृदंग्रहेत् |
अत ऊर्ध्वं प्रकर्तव्यं प्रासादं लक्षणेन तु || २८-३२ ||

आद्येऽष्टका विधिः प्रोक्ता गर्भन्यासविधिं शृणु |

इति आद्येऽष्टकाविधि पटल अष्टविंशतितमः || २८ ||


प्. १३५) अथ गर्भन्यासविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि गर्भं न्यासविधि क्रमम् |
यत् प्रासादं सगर्भन्तु सर्वसंपत्करं नृणाम् || २९-१ ||

अगर्भं यद्विमानन्तु अभिचाराय तत् भवेत् |
तस्मादादौ प्रकर्तव्यं गर्भन्यासं समृधिदम् || २९-२ ||

भाजनं पूर्वमारभ्य सुवर्णाद्यैर्यथा क्रमम् |
सौवर्णं राजतं वापि ताम्रं कांसमयं तथा || २९-३ ||

शङ्खं वा शुक्तिकं वापि संप्रोक्तं गर्भभाजनम् |
लोहैरेव प्रकर्तव्या फेलाचोक्तप्रमाणतः || २९-४ ||

शङ्खञ्च शुक्तिकञ्चैव स्वप्रमाणैः परिग्रहेत् |
अद्रव्येण पिधानं स्यात् सुस्निग्धं सुदृढं समम् || २९-५ ||

पादविष्कंभविस्तारा पञ्चविंशत् पदान्विता |
तद्विस्तारसमोत्सेधा नवकोष्ठान्वितापि वा || २९-६ ||

घनं वै षोडशांशैश्च तदर्धाः कोष्ठभित्तयः |
उत्तमन्तु समाख्यातं विस्तारोत्सेधतः समा || २९-७ ||

विस्तारस्य त्रिपादं वा ह्यर्धं वा भाजनोच्छ्रयम् |
समं त्रिपादमध्यं वा कोष्ठभित्त्युच्छ्रयं भवेत् || २९-८ ||

पिधानं कञ्चिदाधिक्यं कृत्वा तदनुसारतः |
खण्डितं शोषितं वर्ज्यमेवं भाजनमुच्यते || २९-९ ||

क्षालयित्वा तु गव्यैश्च मृदा वै गर्भभाजनम् |
भवनस्येन्द्र दिक्भागे मण्डपे समलङ्कृते || २९-१० ||

गोमयेन समालिप्य पुण्याहं वाच्य तत्र वै |
सितेन धातुनालिप्य फणयुक्तं भुजङ्गकम् || २९-११ ||

स्थण्डिलङ्कारयेत् तत्र शालिभिः समलङ्कृतम् |
तदर्धैरभित कार्यं सप्तद्वीपसमुद्रकान् || २९-१२ ||

कुशवस्त्रैः समास्तीर्य पुष्पैर्ल्लाजसमायुतैः |
तस्मिन् ध्यात्वा तु भुवनं विन्यसेत् गर्भभाजनम् || २९-१३ ||

ब्राह्मन्तु मध्यमपदं त्वष्टौ तत्परितः सुराः |
मरीचिः सविता चैव विवस्वांश्च विशेषतः || २९-१४ ||

 प्. १३६) रुद्रोमित्रेन्द्रभूभर्ता ह्यापश्चैतेसु रास्तथा |
पूर्वादिविन्यसेत् तत्र नवकोष्ठाधिदेवताः || २९-१५ ||

ईशानश्च जयन्तश्च आदित्यश्च भ्रशोग्निकः |
वितथश्च यमो भृंगो नि-ऋतिश्च सुकर्णकः || २९-१६ ||

वरुणः शोषवायू च मुख्यः सोमोदिति स्मृताः |
बाह्यषोडशकोष्ठानामधि देवाः प्रकीर्तिताः || २९-१७ ||

माणिक्क वज्रमुक्ताश्च वैडूर्यं शङ्खमेव च |
स्फटिकं पुष्यरागञ्च सूर्यकान्तेन्दु कान्तकौ || २९-१८ ||

प्रणवन्तु समुच्चार्य ब्रह्मादिषु विनिक्षिपेत् |
शालिनी वारगोधूमश्या ममाषकुलुत्थकान् || २९-१९ ||

तिलनिष्पाप सिद्धार्थान् बाह्य वृत्तेऽष्टदिक्षु वै |
तालं तथाञ्जनश्यामं विसकञ्च मनःशिला || २९-२० ||

कुरुष्कगन्ध पक्षाणां रोचनागैरिकं तथा |
जयन्तादिषु कोष्ठेषु न्यसेत् तदनुपूर्वशः || २९-२१ ||

पर्वते च तथा तिर्थे नद्यास्तीरे हृदे मृदम् |
कुलीरावासवल्मीके शंखे वै गजदन्तके || २९-२२ ||

सलिलेन च संयुक्तमष्टदिक्षु च विन्यसेत् |
सुवर्णं रजतन्ताम्र मायसन्त्रपुकन्तथा || २९-२३ ||

मध्यमे च चतुर्दिक्षु विन्यस्त्वा पञ्चलोहकम् |
उत्पलस्य च पद्मस्य नीललोहितकस्य च  || २९-२४ ||

कुमुदस्य च मूलानि विन्यसेदनुपूर्वशः |
खट्वाङ्गं हरिणं शूलं परशुं वृषभं तथा || २९-
२५ ||

कपालं कूर्मसर्पांश्च सुवर्णेन कृतं क्षिपेत् |
ब्रह्मादीशान पर्यन्तं विन्यस्य प्रणवेन तु || २९-२६ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य विधानेन विधाय च |
वस्त्रेणाच्छाद्ययत्नेन दर्भैराच्छाद्यबुद्धिमान् || २९-२७ ||

स्थण्डिलं विन्यसेद् वेद्यां शयनो परिदेशिकः |
तस्य दक्षिण दिग्भागे होमङ्कृत्वा विचक्षणः || २९-२८ ||

अष्टत्रिंशत् कलाभिश्च षडंगैश्च दशाक्षरैः |
हुत्वा देवस्य नाम्नाथ वास्त्वभ्यन्तर बाह्ययोः || २९-२९ ||

प्. १३७) संपातं विधिवद्धुत्वा पूर्णाहुतिमथाचरेत् |
ततो भ्युक्ष्य हृदागव्यैर्गर्भस्थानं सुनिश्चितम् || २९-३० ||

आलये मण्डपे चैव निर्गमस्य प्रदक्षिणे |
गोपुराणाञ्च सर्वेषां प्रवेशस्य प्रदक्षिणे || २९-३१ ||

प्रासादमूलतः कुर्यादुपाने वा वृतौ तथा |
भूमिष्ठं शूद्रजातीनामुपाने नृप वैश्ययोः || २९-३२ ||

नै-ऋते पथिविप्राणां गर्भस्थानं विधीयते |
सर्वेषान्तु वृतौ शस्तं भूगतं वापि कारयेत् || २९-३३ ||

प्राक् द्वारञ्चेत् प्रकर्तव्यमैन्द्र पावकमध्यमे |
यदीच्छेत्पश्चिमद्वारे दक्षिणे भित्तिके न्यसेत् || २९-३४ ||

कवाटार्गल योगे वा न्यस्तव्यङ्गर्भभाजनम् |
मण्डपे स्तंभमूले तु प्रथमावरणे बुधः || २९-३५ ||

गोपुराणान्तु कर्तव्यं दक्षिणे विनिवेशयेत् |
गर्भस्थानन्तु संप्रोक्ष्य गव्यैर्मृद्भिर्हृदा बुधः || २९-३६ ||

फेलामादाय सद्येन वाममन्त्राभिमंत्रिताम् |
अघोरेणावकुण्ठ्याथ दत्वाह्यर्घ्यं मुखेन तु || २९-३७ ||

अखण्डर्क्षे तु तद्रात्रौ स्थिरराश्युदये शुभे |
स्थापयेच्छिवमन्त्रेण निश्चलं सुदृढं बुधः || २९-३८ ||

स्थपतिर्दृढकर्माणि कृत्वा तत्र प्रसन्नधीः |
स्थापकं पूजयेत् पूर्वं स्थपतिं तदनन्तरम् || २९-३९ ||

सुवर्णभूषिता धेनुर्दक्षिणा स्थापकस्य तु |
शृणुवत्स यथान्ययमङ्गुलीनान्तु लक्षणम् || २९-४० ||

इति गर्भन्यासविधिपटल एकोनत्रिंशत्तमः || २९ ||


प्. १३८) अथ अङ्गुली लक्षणविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि अङ्गुलीनान्तु लक्षणम् |
मानाङ्गुलन्तु प्रथमं मात्राङ्गुलं द्वितीयकम् || ३०-१ ||

देहलब्ध प्रमाणन्तु तृतीयमङ्गुलं स्मृतम् |
यस्मात् परमणुर्नास्ति परमाणुस्तदुच्यते || ३०-२ ||

परमाणुरधश्चैवापि च केशाग्र एव च |
रीक्षायूकाय वास्तत्र क्रमशोऽष्टगुणैर्मतम् || ३०-३ ||

मानाङ्गुलमिति प्रोक्तं ततो मात्राङ्गुलं शृणु |
आचार्य दक्षिणे हस्ते मध्यमाङ्गुलिमध्यमे || ३०-४ ||

पर्वमात्राङ्गुलं ज्ञेयं देहलब्धाङ्गुलं शृणु |
प्रतिमायास्तथोत्सेधे कालगण्येन भाजिते || ३०-५ ||

तेष्वेकं भागवन्मानं देहलब्धाङ्गुलं स्मृतम् |
प्रासादमण्डपांश्चैव प्राकारान् गोपुरानपि || ३०-६ ||

ग्रामाध्वक्षेत्र गण्येषु मानाङ्गुलविधानतः |
आचार्यदक्षाङ्गुलिभिर्मितेर्व्यासमिधादिकैः || ३०-७ ||

कूर्चे पवित्रके चैव सृवे सृक्भिरथान्यकैः |
यागे प्रयोजितानीह मात्राङ्गुलिविधिश्चरेत् || ३०-८ ||

अथमानाङ्गुलैर्वापि कारयेद्यागकर्मणि |
देहलब्धाङ्गुले नैव प्रतिमाङ्कारयेत् बुधः || ३०-९ ||

एकाङ्गुलस्य संज्ञा स्यात् बैन्दुमोक्षोक्तमात्रकम् |
कलाकोलक पद्माक्षि चाश्विनीद्व्यङ्गुलस्य तु || ३०-१० ||

रुद्राक्षाग्निगुणाश्चैव शूलविद्या त्रियङ्गुलम् |
युगभागञ्च वेदञ्च तुरीयं चतुरङ्गुलम् || ३०-११ ||

रुद्राननेन्द्रियं भूत बाणं पञ्चाङ्गुलस्य तु |
कर्माङ्गमयनञ्चैव रसश्चैव षडङ्गुलम् || ३०-१२ ||

पातालमुनिधातूंश्च चाब्धिं सप्ताङ्गुलस्य तु |
वसुलोकेशमूर्तिश्च ततोऽष्टाङ्गुलसंज्ञकाः || ३०-१३ ||

द्वारं सूत्रं ग्रहं शक्तिर्नवाङ्गुलमिति स्मृतम् |
दिशानाड्यायुधञ्चैव प्रादुर्भावं दशाङ्गुलम् || ३०-१४ ||

प्. १३९) त्रिषु विष्कूश्च विंशश्च गतित्रिंशतिरुच्यते |
त्रिजगत् चत्वारिंशत् पञ्चाशच्छक्वरीति च || ३०-१५ ||

अतिशक्वरिश्च षष्टिस्तु यष्टिसप्ततिरुच्यते |
अत्यष्ट्यशीतिकं विद्धि नवती धृतिरेव च || ३०-१६ ||

अतिधृतिः शताङ्गुल्यमिति संज्ञा प्रकीर्तिताः |
एकं दशं शतञ्चैव सहस्रमयुतं पुनः || ३०-१७ ||

नियुतं प्रयुतञ्चैव कोटिञ्चैव यथार्बुदम् |
बृन्दं खर्वं निखर्वञ्च शंखं पद्ममतः परम् || ३०-
१८ ||

समुद्रमध्यन्ताराख्यं पराख्यमपरं तथा |
परार्धमेवमाख्यातं दशवृत्त्युत्तरोत्तरम् || ३०-१९ ||

एवमेतानि चोक्तानि सङ्ख्या स्थानानिविंशतिः |
कालं यमं त्रिभागञ्च षट्कलाश्च वितस्तिकम् || ३०-२० ||

षट्कोलकं मुखञ्चैव द्वादशाङ्गुलसंज्ञकम् |
अङ्गुष्ठ तर्जनीयुक्तं प्रादेशमिति कीर्तितम् || ३०-२१ ||

मध्यमाङ्गुष्ठ संयुक्तं तालमानमिति स्मृतम् |
अङ्गुष्ठानामिकायुक्तं वितस्तिरिति चोच्यते || ३०-२२ ||

कनिष्ठाङ्गुष्ठयोर्युक्तं गोकर्णमिति संज्ञिकम् |
प्रादेशश्च वितस्तिश्च गोकर्णश्च इमे त्रयः || ३०-२३ ||

यज्ञादिके प्रयोक्तव्याः प्रासादादौ नमापयेत् |
रत्निः संवृतमुष्टिः स्यादरत्निः प्रसृताङ्गुलिः || ३०-२४ ||

किष्कुश्च प्राजापत्यश्च धनुर्मुष्टिधनु ग्रहौ |
अङ्गुलेस्तु चतुर्विंशत् किष्कुरित्युच्यते बुधैः || ३०-२५ ||

पञ्चविंशतिभिश्चैव प्राजापत्यमुदाहृतम् |
षड्विंशतिधनुर्मुष्टिः सप्तविंशद्धनुग्रहः || ३०-२६ ||

किष्कुस्तादि चत्वारिमानाङ्गुलवशात्तम |
एभिर्हस्त प्रमाणैस्तु प्रासादादीनि कारयेत् || ३०-२७ ||

शयनञ्चासनञ्चैव किष्कुमानवशात् कुरु |
लिङ्गञ्च पिण्डिकाञ्चैव प्रासादं गोपुरं तथा || ३०-२८ ||

प्. १४०) प्राकारमण्डपञ्चैव प्राजापत्यकरेण तु |
धनुग्रहश्चतुष्कं यद्दण्डमानं प्रकीर्तितम् || ३०-२९ ||

सहस्रदण्डमानेन क्रोशमात्रं विधीयते |
गव्यूतिर्द्विगुणं ज्ञेयं तद्विगुणन्तु घातकम् || ३०-३० ||

घातकस्य चतुष्कन्तु योजनापरिकीर्तिता |
प्रतिमायास्तदुत्सेधं तालदण्डेन भाजयेत् || ३०-३१ ||

चतुर्विंशच्छतञ्चैव उत्तमं दशतालकम् |
विंशच्छतञ्च मध्यन्तु कन्यसं षोडशाधिकम् || ३०-३२ ||

द्वादशाधिकमेवं यत् नवतालोत्तमं भवेत् |
अष्टौशतञ्चतुःशतं मध्यमं कन्यसं तथा || ३०-३३ ||

शतं षण्णवतिश्चैव नवत्युत्तरकरद्वयम् |
अष्टतालमिदं प्रोक्तं त्रिविधं पूर्वपद्धति || ३०-३४ ||

इत्येवं भागहीनं स्यादेक तालान्तमेव हि |
तयोदशार्द्धं मुखज्येष्ठन्तयोदशन्तु मध्यमम् || ३०-३५ ||

तत्द्वादशार्धमधममुत्तमं दशतालके |
नवतालोत्तमे चैव मुखं वै द्वादशाङ्गुलम् || ३०-३६ ||

अर्धार्धाङ्गुल हीनेन मध्यमाधममुच्यते |
त्रिविधादशतालेन त्रिमूर्तीनान्तु कीर्तिता || ३०-३७ ||

त्रिविधं नवतालेन देवानां योषितामपि |
अष्टतालेन मर्त्यानां सप्ततालेन रक्षसाम् || ३०-३८ ||

षट्तालेन तु गन्धर्वान् पञ्चतालो गणाधिपः |
वामनस्य तथैवस्याच्चतुस्तालास्तु भूतकाः || ३०-३९ ||

त्रितालं किन्नराणान्तु मत्स्यानान्तु द्वितालकम् |
अणुजानान्तथैकं स्यात् पिशाचानान्तु विंशतिः || ३०-४० ||

अङ्गुल्यः सम्यगाख्याताः प्रासादलक्षण शृणु |

इति अङ्गुलीलक्षणविधिपटलस्त्रिंशत्तमः || ३० ||


प्. १४१) अथ प्रासादलक्षणविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि प्रासादानान्तु लक्षणम् |
सप्ताष्ट नवहस्तञ्च अधमं त्रितयं भवेत् || ३१-१ ||

दशद्वादशकं हस्तं षोडशं मध्यमत्रयम् |
विंशत् त्रिंशच्च पञ्चाशत् त्रीणिचोत्तममिष्यते || ३१-२ ||

एवं नवविधं प्रोक्तं प्रासादानान्तु विस्तरम् |
विस्तारं पञ्चविंशत्तु भागं कृत्वा विचक्षणः || ३१-३ ||

नवांशं गर्भगेहन्तु भित्तिमानन्तु षोडश |
अथवा षोडशांशे तु चतुष्टं गर्भविस्तरम् || ३१-४ ||

द्वादशांशस्तु भित्तेस्तु विस्तारं सर्वतः समम् |
एकाशीति पदङ्कृत्वा नवांशं गर्भमेव तु || ३१-५ ||

षोडशं भित्तिमानन्तु भित्तिमभ्यन्तरं विदुः |
तत् बाह्यैकन्तु सलिलं तत् बाह्यैकन्तु भित्तिकम् || ३१-६ ||

बाह्यभित्तौ चतुर्द्वारमथवा द्वारमेकतः |
अन्यत् सर्वसमं प्रोक्तं स्थूप्यन्तं कारयेत् बुधः || ३१-७ ||

यदुक्तं भित्तिविस्तारं बाह्याभ्यन्तरयोः समम् |
बाह्ये वा भ्यन्तरे वापि त्रिविधं भित्तिमानकम् || ३१-८ ||

लिङ्गमानविमानस्य विस्तारं शृणु सांप्रतम् |
यावल्लिङ्गस्य विष्कंभं त्रिगुणं पीठविस्तरम् || ३१-९ ||

तत्तारं त्रिगुणीकृत्य गर्भगेहं प्रचक्षते |
गर्भगेहं त्रिभागैकं भित्तिमानं विधीयते || ३१-१० ||

यदीश्चेत् कर्तृ विस्तारन्तद्विस्तारं विधीयते |
पूजांशं द्विगुणं पीठं त्रिगुणं वा विशेषतः || ३१-११ 
||

पीठस्य त्रिगुणं गर्भन्तत्रिभागैक भित्तिकम् |
संवीक्ष्य समभूमिश्चेदुपपीठं प्रकल्पयेत् || ३१-१२ ||

विस्तारस्याष्टभागैकमुपपीठस्य चोच्छ्रयम् |
तत् पादहीनमर्द्धं वा द्वादशांशं विभज्यतम् || ३१-१३ ||

द्विभागौ पट्टिकाधस्तादूर्ध्वमंशेन पट्टिका |
षट्भागं कर्णभागं स्यादेकांशाक्षुद्र पट्टिका || ३१-
१४ ||

प्. १४२) तस्योर्ध्वे तु द्विभागेन ग्रीवं पादैरलङ्कृतम् |
यथा लङ्कार संयुक्तमुपपीठं प्रकीर्तितम् || ३१-१५ ||

ततो जाङ्गलभूमिश्चेदधिष्ठानं प्रकल्पयेत् |
तच्चतुर्विधमाख्यातमिहशास्त्रे विशेषतः || ३१-१६ ||

पद्मबन्धञ्चारुबन्धं पादबन्धं प्रतिक्रमम् |
विस्तारस्य चतुर्थांशमधिष्ठानोच्छ्रयं भवेत् || ३१-१७ ||

पद्मबन्धं प्रवक्ष्येऽहं शृणु तत्वङ्गजानन |
उत्सेधं सप्तविंशत् तु द्विभागा पट्टिका भवेत् || ३१-१८ ||

एकांशं दलमेवोक्तमुपानञ्चैक भागिकम् |
जगती तु षडंशा स्यात् द्विभागार्धदली क्रमात् || ३१-१९ ||

अर्धभागं भवेत् स्कन्धं भागमूर्ध्वदलं तथा |
त्रिभागं कुमुदं विद्या दधोब्जं भागमेव तु || ३१-२० ||

पट्टिका चैकभागा तु ग्रीवा चैव द्विभागिका |
तदूर्ध्वमेक भागन्तु पद्मबन्धतो परि || ३१-२१ ||

द्विभागा पट्टिकाया तु एकभागेन योजनम् |
तत्व्रतेश्चैक भागन्तु पद्मबन्धमिति स्मृतम् || ३१-२२ ||

अधिष्ठानस्य चोत्सेधञ्चतुर्विंशति भाजितम् |
द्विभागापट्टिका प्रोक्ता ह्युपानञ्चैक भागिकम् || ३१-२३ ||

षट्भागाजगती प्रोक्ता कुमुदं पञ्चभागिकम् |
एकांशापट्टिका प्रोक्ता ग्रीवा चैव त्रियंशका || ३१-२४ ||

एकांशापट्टिका विद्धि त्रियंशाचोर्ध्वपट्टिका |
महापट्टिका त्रियंशा एकं वा जनमुच्यते || ३१-२५ ||

पादबन्धमितिख्यातं सर्वकार्येषु पूजितम् |
वृतिक्रमं विशेषेण कर्तव्यं पादबन्धवत् || ३१-२६ ||

पट्टिकां प्रतिवक्त्रन्तु कुमुदावृत्तमुच्यते |
एवं प्रतिमुखं कार्यमधिष्ठानं समासतः || ३१-२७ ||

पादायाममधिष्ठानं द्विगुणं सर्वसंमतम् |
पादार्धं प्रस्तरं प्रोक्तं कर्णं प्रस्तरवत्समम् || ३१-२८ ||

प्. १४३) प्रस्तरद्विगुणायामं शेखरं हितमुच्यते |
भागस्थूपिं प्रकर्तव्यं सर्वालङ्कारसंयुतम् || ३१-२९ ||

प्रस्तरादूर्ध्वभागे तु कर्णकूटसमायुतम् |
चतुर्दिक्षु कपोतञ्च तयोर्मध्येऽष्टपञ्जरम् || ३१-३० ||

अर्धभागन्तु कण्ठं स्यात् भागार्धं शिखरं भवेत् |
एवमेकतलं प्रोक्तं द्वितलादीनिमच्छृणु || ३१-३१ ||

प्रस्तरान्मूलपादाच्च तलं प्रतितदूर्ध्वतः |
सप्तभागैकभिन्नन्तु तलेष्वेवं प्रकीर्तितम् || ३१-३२ ||

आद्वादशतला देवं भूमौ प्रकल्पयेत् |
एवमुक्तमिहोत्सेधं द्वारभेदं ततच्छृणु || ३१-३३ ||

वृतेरूर्ध्वोत्तरान्तं यद्वारस्योत्सेधमुच्यते |
उत्सेधार्धदशांशो न द्व्यंशं तु परिहीनकम् || ३१-३४ ||

विस्तारमुत्तमं मध्यमधन्तु प्रकीर्तितम् |
पूर्वे वा पश्चिमे वापि द्वारङ्कृत्वा विचक्षणः || ३१-३५ ||

पद्मबन्ध्याद्यधिष्ठाने वृत्ते रुपरिनिर्गमम् |
वृतेरधस्तादुच्छेदं मसूरे पादबन्धके || ३१-३६ ||

अङ्गच्छेदन्तु कर्तव्यमाङ्गन्तु न च कारयेत् |
द्वारभेदमिदं प्रोक्तं जातिभेदं ततः शृणु || ३१-३७ ||

नागरं द्राविढञ्चैव वेसरञ्च त्रिधामतम् |
कण्ठादारभ्य वृत्तं यत् तद्वेसरमिति स्मृतम् || ३१-३८ ||

ग्रीवमारभ्य चाष्टाश्रं विमानं द्राविडाख्यकम् |
सर्वं वै चतुरश्रं यत् प्रासादं नागरन्त्विदम् || ३१-३९ ||

एवं जातिरितिख्यातं तत्भेदञ्च ततः शृणु |
कैलासोमन्धरोमेरु हिमवन्निषधं स्मृतम् || ३१-४० ||

नीलपर्वतमाहेन्द्रौ नलीनकप्रलीनकः |
नन्द्यावर्तं च श्रीवर्तं पर्वताकृतिरेव च || ३१-४१ ||

इत्येवमादि सर्वेषां भेदमित्यभिधीयते |
चतुःशालाचतुष्कूट युक्तः कैलास एव हि || ३१-४२ ||

प्. १४४) मन्धरोनाम इत्युक्तश्चतुःशालाष्टकूटकम् |
मेरुर्नाम इतिख्यातस्त्वष्टशालाष्ट कूटकः || ३१-४३ ||

हिमवानिति विख्यातो युक्तषोडशपञ्जरः |
अष्टशालाष्टकूटस्तु प्रासादो लक्षणान्वितः || ३१-४४ ||

प्रासादो निषधस्तत्र कूटशाला विहीनकः |
अष्टशाला समायुक्तश्चाष्ट पञ्जरसंयुतः || ३१-४५ ||

चतुःशालासमायुक्तो वेदीसोपानसंयुतः |
नलीनकस्तु संप्रोक्ता प्रलीनकमतः शृणु || ३१-४६ ||

शीर्षकञ्चतुरश्रन्तु पार्श्वयोः कोष्ठसंयुतः |
पञ्जरं नासिका युक्तं सोपानं पार्श्वयोस्ततः || ३१-४७ ||

प्रलीनक इति प्रोक्ता नन्द्यावर्तमिति शृणु |
चतुष्कूटश्चतुःशालाश्चत्वारः पार्श्वनासिकाः || ३१-४८ ||

मुखनासी तथा युक्तं द्वादशञ्चानुनासिकाः |
चतुःसोपानसंयुक्तं भूमौ भूमौ विशेषतः || ३१-४९ ||

नन्द्यावर्तमिदं वत्स श्रीप्रदञ्च ततः शृणु |
कोष्ठकास्त्विह चत्वारश्चतुष्कोणेषु चैव हि || ३१-५० ||

चतुर्नासी समायुक्तमनुनासी दशाष्टकम् |
एवं लक्षणसंयुक्तं श्रीप्रदन्त्विति कीर्तितम् || ३१-५१ ||

कूटशालासमायुक्ता पुनः पञ्जरनासिका |
वेदिकाजालकोपेता पर्वता कृतिरुच्यते || ३१-५२ ||

एवं तले तले कर्यन्नूनमेकैक भागिकम् |
जातिभेदं समाख्यातं पादानामधुनोच्यते || ३१-५३ ||

चतुरश्रमथाष्टाश्रं षोडशाश्रन्तु वृत्तकम् |
कुम्भयुक्तास्तथा केचित् केचित् कुम्भविहीनकाः || ३१-५४ ||

केचिद् वैकुंभमण्डिभ्यां युक्ताः पादा इति स्मृताः |
पादानामा इति प्रोक्तो तेषां लक्षणमुच्यते || ३१-५५ ||

विस्तारस्य चतुर्विंशत् भागैकं पादविस्तरम् |
तदैवदण्डमाख्यातं पादालङ्कारकर्मणि || ३१-५६ ||

प्. १४५) मूलपादस्य विस्तारात् सप्तैकांशो न मार्गतः |
द्विदण्डं मण्डिरुत्सेधं दण्डपादन्तु विस्तरम् || ३१-५७ ||

अष्टांशं कण्ठमुत्सेधं द्विदण्डं कुम्भविस्तरम् |
उत्सेधन्तु त्रिपादं हि पादोनाफलका भवेत् || ३१-५८ ||

त्रिदण्डं विस्तरं प्रोक्तं तदर्धं निर्गतं स्मृतम् |
वीरकण्ठन्तु दण्डेन विस्तारं तत् समं भवेत् || ३१-५९ ||

तदूर्ध्वे पोतिकायामन् तत् त्रिपादन्तदुच्छ्रितम् |
त्रिदण्डमधमायामञ्चतुर्दण्डन्तु मध्यमम् || ३१-६० ||

उत्तमं पञ्चदण्डन्तु पोतिकायाममुच्यते |
चित्रपत्रतरंगैश्च भूषयित्वा तु पोतिकाम् || ३१-६१ ||

कुम्भपादमिदं प्रोक्तं कुम्भभिन्नं प्रचक्ष्महे |
पादं पोतिकया युक्तं शेषं कर्म न कारयेत् || ३१-६२ ||

कुम्भहीनास्त्विमे प्रोक्ता लताकुम्भन्तदुच्यते |
कुम्भाकारन्तु तन्मूले तदूर्ध्वं पद्ममेव तु || ३१-६३ ||

फलकोर्ध्वे लताङ्कुर्यात् तच्छेषं कुम्भपादवत् |
पादान्तरे तु कर्तव्यमशक्तश्चेत् तु वर्जयेत् || ३१-६४ ||

सर्वेषां मेवपादानां तत् पादं निर्गमं भवेत् |
श्रीकरञ्चन्द्रकान्तञ्च सौमुख्यं प्रियदर्शनम् || ३१-६५ ||

शुभंकरी च नामानि कर्तव्यानि विशेषतः |
श्रीकरं वृत्तपादानां षोडशाश्रे तु कान्तकम् || ३१-६६ ||

सौमुख्यं हि तथाष्टाश्रे तुर्याग्रे प्रियदर्शनम् |
चतुरश्राष्टमिश्रे च पादाकार्याशुभंकरी || ३१-६७ ||

पादानां लक्षणं प्रोक्तं तोरणं वक्ष्यते धुना |
पृष्ठे तु पार्श्वयोश्चैव कर्तव्यास्तोरणास्तथा || ३१-६८ ||

द्वारस्योत्सेधमानं यत्तोरणस्योच्छ्रयं भवेत् |
तदर्धं विस्तरं प्रोक्तमुछ्राये षट्विभाजिते || ३१-६९ ||

मकरन्तु द्वियंशेन शेषं पादमिति स्मृतम् |
मूलपादस्य चार्धेन तस्य पादप्रमाणकम् || ३१-७० ||

मकारांशं तदूर्ध्वे तु मध्ये वृत्तं सनिम्नकम् |
वृत्तेरूर्ध्वे उहां कृत्वा चतुरायतमेव तु || ३१-७१ ||

प्. १४६) प्रमाणन्तोरणस्योक्तं प्रस्तरञ्च ततः शृणु |
प्रस्तरोत्सेधमानन्तु पञ्चभागविभाजितम् || ३१-७२ ||

त्रिभागमुत्तरोत्सेधं पादेनोत्तरवाजनम् |
एकभागन्तदूर्ध्वे तु कर्तव्या पद्मपट्टिका || ३१-७३ ||

गजश्रेणी मृगश्रेणी प्रस्तरान्तेषु योजयेत् |
एवं प्रस्तरमाख्यातं तलं प्रति विशेषतः || ३१-७४ ||

कूटशालाप्रमाणञ्च अधुना वक्ष्यते शृणु |
तस्योत्सेधकपोतान्तं षट्भागन्तद्विभाजिते || ३१-७५ ||

पादं वेदिकया युक्तं पादग्रीवा समायुतम् |
द्विभागं पादमेव स्यात् द्विभागं शिखरं भवेत् || ३१-७६ ||

भागस्थूपिसमायुक्तमेवं वै कारयेत् सुधीः |
कृत्वा विस्तारषट्भागं कूटमेकेन चैव हि || ३१-७७ ||

द्विभागेन तु शालान्तु भागाभ्यां पञ्जरं तथा |
चतुरश्रन्ततः कूटं शालं स्यात् गोपुराकृति || ३१-७८ ||

पार्श्वयोर्नासिका युक्तं तन्मध्ये तनुनासिका |
द्वित्रिकञ्च चतुः प्रोक्तं कुम्भन्तस्योपरि स्थितम् || ३१-७९ ||

एक नासिकयायुक्तं पञ्जरं समुदाहृतम् |
कूटेषु नासिकायुक्तं कोष्ठमेतत् प्रकीर्तितम् || ३१-८० ||

प्रस्तरोच्च प्रमाणेन तत्समंकण्ठमुच्यते |
द्वादशांशं विभज्याथ द्विभागापट्टिका भवेत् || ३१-८१ ||

द्विभागा वेदिका प्रोक्ता कण्ठं पञ्चांशमुच्यते |
पट्टिकाश्चैक भागं स्यात् द्विभागापद्मपट्टिका || ३१-८२ ||

तदूर्ध्वे शिखरं प्रोक्तं भागार्धं निर्गमं भवेत् |
तस्योत्सेधं त्रिधा कृत्वा भागं पादस्य दैर्घ्यकम् || ३१-८३ 
||

भागेन नासिका प्रोक्ता तदर्धं मध्यनिम्नकम् |
शेषभागं त्रिधा कृत्वा नालभागेन कल्पितम् || ३१-८४ ||

पञ्जरञ्चैकभागेन त्रिशूलं भागमानतः |
चतुर्भागन्तदर्धं वा ह्यनुनासिकमुच्यते || ३१-८५ ||

एवं नासिकमाख्यातं स्थूपिलक्षणमुच्यते |
शिखरार्धं समुत्सेधं पञ्चविंशत् तु तद्भवेत् || ३१-८६ ||

प्. १४७) सप्तांशं दलमानन्तु भागं तत्कण्ठमुच्यते |
अष्टभागैस्तु तत्कुम्भञ्चतुर्भागन्तु नालकम् || ३१-८७ ||

द्विभागं वेदिकां कुर्यात् मुकुलन्तु कला भवेत् |
मुकुलाग्रमधैकांशं स्थूपिपट्टमिहोच्यते || ३१-८८ ||

विदिक्षु वृषभं न्यस्त्वा महादिक्षु च मूर्तयः |
स्कन्दङ्कृत्वा तु तत्पूर्वे याम्ये श्रीकण्ठनायकम् || ३१-८९ ||

शास्त्रार्थानिमुनीनान्तु मुक्त्यर्थं प्रोच्चरन् गुरुः |
पश्चिमे नारसिंहञ्च सौम्ये वा विन्यसेत् बुधः || ३१-९० ||

ब्रह्माणमुत्तरे कृत्वा चतुर्वक्त्रसमायुतम् |
वृषस्य तालमूर्ध्वे च ह्यासनाः कण्ठसंश्रिताः || ३१-९१ ||

शालासु देवताः प्रोक्ताः कूटेषु च नयत्विह |
दिव्यमानुष देवांश्च यथा युक्त्या तु योजयेत् || ३१-९२ ||

शिवक्रीडा हरिक्रीडा तपक्रीडा विशेषतः |
यक्षराक्षसगन्धर्व सिद्धविद्याधरोरगान् || ३१-९३ ||

अष्टदिक्षु यथा युक्त्या न्यस्त्वा पूर्वादितः क्रमात् |
प्रासादलक्षणं प्रोक्तं मण्डपानां विधिं शृणु || ३१-९४ 
||

प्रासादार्द्धं मुखायामं विस्तारं सममुच्यते |
त्रिपादं वा मुखायामं सार्धं मण्डपमुच्यते || ३१-९५ ||

देवतामण्डपं पूर्वं द्वितीयं स्नपनार्थकम् |
वृषार्धं मण्टपं पश्चाच्चतुर्थं नृत्तमण्डपम् || ३१-९६ 
||

देवता प्रतिमारूपा स्थापितं देवमण्टपम् |
कलशस्थापनं यत्र प्रोक्तं स्नपनमण्डपम् || ३१-९७ ||

वृषभं स्थापितं यत्र वृषभं मण्डपं तथा |
नृत्तं यत्र कृतं तत् तु नृत्तमण्डपमेव तु || ३१-९८ ||

गोपुरेऽथव्यवायेपि व्यवाये विकृतं तथा |
एवञ्चतुर्विधेष्वन्य मण्डपञ्चाग्रतो बहिः || ३१-९९ ||

तेषां नामानि वक्ष्यामि शृणुवत्स समाहितः |
नन्दवृत्तं श्रियावृत्तं वीरासनञ्च वृत्तकम् || ३१-१०० ||

नन्द्यावर्तं माणिभद्रं विशालञ्चेति कीर्तितम् |
नन्दवृत्तञ्चतुष्पादं षोडशं श्रीप्रतिष्ठितम् || ३१-१०१ ||

प्. १४८) विंशतिस्तंभसंयुक्तं वीरासनमिति स्मृतम् |
द्वात्रिंशत् गात्र संयुक्तं जयभद्रेति कथ्यते || ३१-१०२ ||

षट्त्रिंशत् गात्रसंयुक्तं नद्यावर्तमिति स्मृतम् |
चतुःषष्टिसमायुक्तं स्तम्भानां माणिभद्रकम् || ३१-१०३ ||

स्तम्भानान्तु शतैर्युक्तं विशालमिति संज्ञितम् |
प्रासादवत् समाख्यातं प्रस्तरान्तं प्रमाणतः || ३१-१०४ ||

प्रासादस्तंभमानस्य एतत् स्तंभं विशिष्यते |
पादाधिकमथाध्यर्धं पादो न द्विगुणं भवेत् || ३१-१०५ ||

स्तंभायामाष्टभागैकं स्तंभस्यैव तु विस्तरम् |
वृत्तं वा चतुरश्रं वा चतुरष्टाश्रमिश्रकम् || ३१-१०६ ||

षोडशाश्रयुतं वापि शिल्पैः सर्वैः सुशोभितम् |
स्तंभाच्च बोधिकाधिक्या बोधेरप्युत्तराधिका || ३१-१०७ ||

उत्तराद्वाजनाधिक्या तस्योर्ध्वे मुद्रिकां न्यसेत् |
मुद्रिकाच्चतुलाधिक्या जयन्ती तु ततो परि || ३१-१०८ ||

च्छदयेदिष्टकाभिस्तु तस्योर्ध्वे कलकान् क्षिपेत् |
वालुकैस्तु समञ्चूर्णं गुल्माषं योजयेत् क्रमात् || ३१-१०९ ||

मुसलेन तु संपीड्य शर्करादिसमन्वितम् |
कषाय पिच्छलैर्युक्तं त्रिफलोदकसंयुतम् || ३१-११० ||

हरीतक्क्यास्तु भागैकं द्विगुणञ्च विभीतकम् |
धात्रि त्रिगुणमित्युक्तं प्रक्षुण्णान् मलसंयुतम् || ३१-१११ ||

षण्मासं वा त्रिमासं वा मासं वाप्युषितं तथा |
दधिमाषोदकञ्चैव नालिकेरस्य तोयकम् || ३१-११२ ||

क्षीरञ्चदधिसंमिश्रं सम्यक् कर्मसमाचरेत् |
कूटशालासभां कृत्वा भोगयोग्यं विशेषतः || ३१-११३ ||

सोपानञ्च यथा युक्त्या हस्तिहस्तन्तथैव च |
एवं समासतः प्रोक्तं मण्डपं विधिपूर्वकम् || ३१-११४ ||

प्राकारं परितः कुर्यात् प्रासादस्य प्रमाणतः |
भूमौ विन्यस्य विस्तारं प्रासादस्य सुनिश्चयम् || ३१-११५ ||

प्रासादस्य तु विस्तारं तस्य दण्डमिहोच्यते |
दण्डात्तेन कृतं यत्र त्वन्तर्मलसमैव हि || ३१-११६ ||

प्. १४९) एकदण्डान्तर्भारा तु मध्यभाराद्विदण्डतः |
चतुर्दण्डप्रमाणेन कृत्वामययादिभित्तिकम् || ३१-११७ ||

महामययादिभित्तिः स्यात् सप्तदण्डप्रमाणतः |
पृष्ठे चैवाग्रतोप्यर्धं द्विगुणं त्रिगुणन्तु वा || ३१-११८ ||

चतुर्गुणं मुखायामं प्राकाराणां विशेषतः |
कपोतान्तं समुत्सेधं हस्तविस्तारभित्तिकम् || ३१-११९ ||

कूटशालायुतं वापि कूटशालान्तमेव च |
प्राकारेण समायुक्तं गोपुरस्य विधीयते || ३१-१२० ||

मण्डले द्वारके वाथ द्वारशालान्तु भारके |
प्रासादं मध्यभारायां मययादौ हर्म्यमेव च || ३१-१२१ 
||

गोपुरन्तु महामयये एवं पञ्चविधि स्मृतम् |
चतुर्दिक्षु च संयोज्याः प्राकाराणां पृथक् पृथक् || ३१-१२२ ||

केचिद् वै मालिकाकारा केचिद् वै गोपुराकृतिः |
विस्तारं द्वारशोभाया द्वित्रिपञ्चकरं भवेत् || ३१-१२३ ||

षट्सप्ताष्टनवकरैर्द्वारशाला प्रकीर्तिता |
एकादश त्रयोदश हस्तं प्रासादविस्तृतम् || ३१-१२४ ||

चतुर्दशपञ्चदश द्वारहर्म्यमिति स्मृतम् |
एकविंशस्त्रयोविंश द्वारगोपुरमुच्यते || ३१-१२५ ||

विस्तारद्विगुणायाममायामद्विगुणोच्छ्रयम् |
भौमोर्ध्वोत्तरसीमान्तं द्वारस्योच्छरयलक्षणम् || ३१-१२६ ||

तदर्धं विस्तारं प्रोक्तं अलङ्कारं विमानवत् |
प्राकारभित्तिमाश्रित्य कुर्यादावृतमण्डपम् || ३१-१२७ ||

तत्बाह्ये भ्यन्तरेवापि मालिका मण्डपं हि वा |
पञ्चप्राकारमेवं स्यात् परिवारालयं शृणु || ३१-१२८ ||

प्रासादस्य चतुर्थं वा तदर्धं वार्धमेव वा |
मातॄणामालयं कुर्यात् गोपुराकारमेव तु || ३१-१२९ ||

हस्ति पृष्ठन्तपप्रोक्तं प्रासादन्तु विशेषतः |
मेध्यन्तु पचनाकारञ्चतुःशालैकशालकम् || ३१-१३० ||

प्राकारसंयुतङ्कृत्वा बाह्ये वा भ्यन्तरेपि वा |
पूर्वे तु पश्चिमे द्वारं पश्चिमे पूर्वतो मुखः || ३१-१३१ ||

प्. १५०) दक्षिणे चोत्तरद्वारमुत्तरे दक्षिणोन्मुखम् |
वह्नीशान स्थितं यत् तत् पश्चिमेद्वारमिष्यते || ३१-१३२ ||

नीलानिल स्थितञ्चैव पूर्वद्वारं प्रशस्यते |
वृषस्य मण्डपं तत्र चतुर्द्वारसमायुतम् || ३१-१३३ ||

प्रासादलक्षणं प्रोक्तं ततो मूर्धेऽष्टकां शृणु |

इति प्रासादलक्षणविधिपटल एकत्रिंशत्तमः || ३१ ||


अथ मूर्धेऽष्टकाविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि मूर्धेऽष्टकाविधिं शृणु |
प्रासादस्योत्तरे वाग्रे प्रपां कृत्वा स लक्षणम् || ३२-१ ||

स्थण्डिलं तत्र कुर्वीत तिलतण्डुलशालिभिः |
न्यस्त्वा तन्मध्यमे पश्चादिष्टकाः पञ्चकाः क्रमात् || ३२-२ 
||

शालिपिष्टमयेनाथ लेखयेदक्षराणि तु |
यकारं पूर्वभागे तु रकारं दक्षिणे तथा || ३२-३ ||

लकारं पश्चिमे चैव पकारञ्चोत्तरे तथा |
हकारं मध्यमे न्यस्त्वा पृथग्वस्त्रेण वेष्टयेत् || ३२-४ ||

अभितः कलशानष्टौ त्रिसूत्रपरिवेष्टितान् |
पिधान कूर्चवस्त्राड्यान् गन्धांबु परिपूरितान् || ३२-५ ||

हेमरत्न विनिक्षिप्त लोकपालाधि देवतान् |
संस्थाप्या भ्यर्च्यगन्धाद्यै स्वस्वमन्त्रेण देशिकः || ३२-६ ||

लोहजं दारुजं वापि स्त्रिभिस्तंभं विशेषतः |
शिखरं सदृशं दीर्घं तारमष्ट षडङ्गुलम् || ३२-७ ||

अग्रमङ्गुलविस्तारमानुपूर्वात् कृशं तथा |
चतुरश्रं भवेन्मूलं मध्यमष्टाश्रकं तथा || ३२-८ ||

तदूर्ध्वं वृत्तमेवं स्याच्छिखि पादमिव स्थितम् |
गव्यैः प्रक्षालयित्वा तु स्थण्डिलोपरिविन्यसेत् || ३२-९ ||

प्. १५१) आच्छाद्याहत वस्त्रैश्च दर्भैः संस्तीर्य यत्नतः |
वास्तु होमन्ततः कृत्वा पर्यग्निं तेन वह्निना || ३२-१० ||

कुर्यादस्त्रं महाशासु कुण्डानि विधिवत् ततः |
तुर्याश्राण्यथ वृत्तन्तु शङ्करेपि तथैव हि || ३२-११ ||

अथवा वालुकैर्वापि स्थण्डिलं कारयेत् क्रमात् |
अग्न्याधानादिकं सर्वं पूर्वोक्तेन विधानतः || ३२-१२ ||

पार्थिवादीनि तत्वानि पञ्चेऽष्टकाधि देवताः |
समिदाज्य चरूलाजान्य वैःसद्यादिभिः क्रमात् || ३२-१३ ||

उदुंबर वटाश्वत्थ प्लक्षपालाशकाः क्रमात् |
प्रागादि समिधः प्रोक्ता स्थण्डिले वा विशेषतः || ३२-१४ ||

प्रत्येकं शतमर्धं वा हुत्वा पूर्णाहुतिं ततः |
पञ्चभूतात्मकं स्मृत्वा होममेकमथैशके || ३२-१५ ||

प्रभाते विमलेधीमां नक्षत्रे करणान्विते |
सुमुहूर्तेसुलग्ने च स्थापक स्थपती तथा || ३२-१६ ||

शुक्लवस्त्रपरिच्छन्नौ शुक्लमाल्यानुलेपनौ |
अनन्यमनसा वेतौ स्थापयेदिष्टकाः क्रमात् || ३२-१७ ||

सद्यादि ब्रह्ममन्त्राणि स्मरन् पूर्वादिविन्यसेत् |
भूमादि पञ्चत्वत्वानि न्यस्त्वा पूर्वादितः क्रमात् || ३२-१८ ||

मध्यमे नवरत्नानि न्यस्त्वापूर्वोक्तमार्गतः |
ईशानेन तु मन्त्रेण स्थूपिं तत्रैव विन्यसेत् || ३२-१९ ||

स्थपतिः शेषकर्माणि कारयेत् तु यथा दृढम् |
स्थापको मन्त्रयोग्यस्तु स्थपतिः कर्मयोग्यकः || ३२-२० ||

शिखरोर्ध्वे तु संस्थाप्य पञ्चभागत्रिभागिकम् |
अर्धभागन्तु वा दृश्यं स्थूप्याः शेषन्तु बन्धयेत् || ३२-२१ 
||

विमानाङ्गानि सर्वाणि कुर्यच्छास्त्रोक्तमार्गतः |
शैलेन निर्मितेधाम्नि वर्णिते वाप्य वर्णिते || ३२-२२ ||

इष्टकाभिः सुनिर्वृत्ते सुधाद्यैर्वर्णिते क्रमात् |
विमान स्थापनं धीमान् कुर्यादस्मिन् विशेषतः || ३२-२३ ||

प्. १५२) व्यपोह्य संकरान् भाण्डान् कृत्वा शिल्पिविसर्जनम् |
ततो क्षिमोचनं कुर्याद्धोम वेदान्विशेषतः || ३२-२४ ||

संपूज्यस्थापकं पश्चात् स्थपतिं पूजयेत् ततः |
वस्त्रहेमाङ्गुलीयाद्यैर्गो भूमिधनधान्यकैः || ३२-२५ ||

प्रागुक्तविधिना सम्यक् कर्तव्यञ्चाङ्कुरार्पणम् |
प्रतिष्ठादिवसात् पूर्वे दिवसे विप्रनिर्णिते || ३२-२६ ||

प्रासादस्य चतुर्दिक्षु प्रपाः पञ्चकरैः क्रमात् |
प्रासादमध्यमे वेदीं तत् त्रिभागैकमानतः || ३२-२७ ||

विस्तारार्ध समुत्सेधं मुष्टिमानमथापि वा |
चतुर्दिग्वेदिकायास्तु प्राग्याम्य वरुणेन्दुषु || ३२-२८ ||

होमकुण्डं विधानेन प्रोक्तं वा चतुरश्रकम् |
प्रासादाभ्यन्तरे कुर्यात् वास्तु होमं विधानतः || ३२-२९ ||

पर्यग्निकरणङ्कृत्वा महाव्योमेति मन्त्रतः |
पुण्याहं वाचयित्वाद्भिः प्रोक्षयेत् तु समं ततः || ३२-३० ||

द्रोणांबुपूरितान् कुम्भान् निर्दोषान् सुदृढान्नव |
तन्तुना चित्रितान् सर्वान् सर्वगन्धांबु पूरितान् || ३२-३१ ||

हेमपुष्पविनिक्षिप्तान् प्रत्येकं वस्त्र वेष्टितान् |
चूतपल्ववसंयुक्तान् संस्थाप्य स्थण्डिलोपरि || ३२-३२ ||

अष्टद्रोणैस्तदर्धैर्वा वेदिकोर्ध्वे पृथक् पृथक् |
आलिख्य नलिनञ्चोर्ध्वे चाष्टपत्रं सकर्णिकम् || ३२-३३ ||

शाल्यर्धन्तण्डुले नैव तण्डुलार्धतिलैः कृतम् |
मध्यादीशान पर्यन्तं वेदिकासु पृथक् पृथक् || ३२-३४ ||

संस्थाप्य वर्धनीयुक्तं स्वस्वमन्त्रैर्विशेषतः |
धामप्राग्वेदिकोर्ध्वस्थ मध्यकुम्भे तु षण्मुखम् || ३२-३५ ||

तस्यैव वामभागे तु वर्धन्यां सुमतिन्न्यसेत् |
अभितोष्ट घटेष्वेषु लोकेशान् स्वस्वदिग्गजान् || ३२-३६ ||

दक्षिणे मध्यकुंभे तु श्रीकण्ठे शन्तु विन्यसेत् |
वामभागे तु वर्धन्यां न्यस्त्वागौरीं समन्त्रतः || ३२-३७ ||

प्. १५३) अनन्तादि शिखण्ड्यन्तां विद्येशानभितो न्यसेत् |
पश्चिमे विष्णुमूर्तिन्तु मध्यकुम्भे तु वामता || ३२-३८ ||

श्रीयं विन्यस्य वर्द्धन्यां पुरुषं सत्यमेव च |
अव्यक्तञ्चानिरुद्धञ्च प्रद्युम्नं वासुदेवकम् || ३२-३९ ||

संकर्षणमनन्तञ्च परितोष्ट सुविन्यसेत् |
उत्तरे मध्यकुम्भे तु ब्रह्माणञ्च स्वमन्त्रतः || ३२-४० ||

तस्य वामे तु वर्धन्यां सावित्रीमभितोष्टसु |
व्यासागस्त्यवसिष्ठांश्च कौशिकं काश्यपं तथा || ३२-४१ 
||

गौतमञ्च भरद्वाजं विन्यसेत् तु पराशरम् |
यद्वद् धामगतासीनास्तद्वत्सं भावयेत् घटे || ३२-४२ ||

संयजेदुक्तमन्त्रैश्चाप्यनुक्तान् स्वस्वनामभिः |
प्रत्येकं हविषं दत्वा ह्युपदंशैः समन्वितम् || ३२-४३ ||

ततो होमं प्रकुर्वीत चतुर्दिक्षु विशेषतः |
कृत्वाग्निमुखसंस्कारं प्रागुक्तविधिना सुधीः || ३२-४४ ||

मध्यकुम्भस्थ देवास्तु होमानामधिदेवताः |
पिप्पलोदुंबर प्लक्षवटाः पूर्वादिषु क्रमात् || ३२-४५ ||

समित्सर्पिश्चरुर्ल्लाज तिलसिद्धार्थमुद्गकाः |
यवमाषकुलुत्थाश्च नीवारैकादशः क्रमात् || ३२-४६ ||

पञ्चब्रह्मैश्च विद्यांगै स्त्रिशतं द्विशतं तु वा |
शतमष्टोत्तरं वापि प्रत्येकं जुहुयुस्ततः || ३२-४७ ||

विमानादूर्ध्व भूमिस्थदेवान् संस्नाप्य शैलजान् |
संप्रोक्ष्य वर्णी तद्देवान् स्वस्वमन्त्रेण देशिकः || ३२-४८ ||

हैमकौतुकसूत्रेण तेषां दक्षकरे हृदा |
बध्वा दर्भैः सुवस्त्रैश्च बिंबानाच्छाद्य वर्मभिः || ३२-
४९ ||

ऋगाद्यध्ययनं कुर्याच्चतुर्दिक्षु विशेषतः |
एवं रात्रौ तु निर्दिष्टं प्रभाते देशिकोत्तमः || ३२-५० ||

सुस्नातः सकलीकृत्वा सोष्णीषः सोत्तरीयकः |
शुक्लांबरधरः सृग्वी शुक्लगन्धानुलेपितः || ३२-५१ ||

प्. १५४) पञ्चाङ्गभूषणैर्भूष्य हेमयज्ञाङ्गुलीयकैः |
कुम्भा न भ्यर्च्य विधिना दद्यात् पूर्णाहुतिं हृदा || ३२-५२ ||

सुमुहूर्तेसु लग्ने च कुम्भानुधृत्यमध्यमान् |
वर्धनीभिः सहैवात्र नयेदृक्षस्थलोपरि || ३२-५३ ||

त्यक्त्वा प्रतिसरं वस्त्रं हृदयेन स्वमन्त्रकान् |
विन्यस्त्वाक्षरसंघांश्च शिरोमध्यात् पदान्तकम् || ३२-५४ ||

कुम्भात् बिंबे तु तत् तत्त्वं योजयेत् तु पृथक् पृथक् |
तेषान्तु वामपार्श्वे तु वर्धन्यन्तस्थदेवताः || ३२-५५ ||

संयोज्य स्वस्वमन्त्रेण यथा युक्त्याभिषेचयेत् |
परितोष्टघटान्तस्थां स्वस्वाशासु च विन्यसेत् || ३२-५६ ||

संप्रोक्ष्य कुम्भतोयैश्च देवानन्यांश्च धामनि |
स्थूप्याद्युपान पर्यन्तं प्रासादाङ्गानि सेचयेत् || ३२-५७ ||

स्थापकं मूर्तिकांश्चैव अध्ये तॄन् परिचारकान् |
सर्वांश्च शिवभक्तांश्च पूजयेत् पूर्ववत् सुधीः || ३२-५८ ||

धामान्तस्थगतं देवं स्नपनं कारयेत् ततः |
दद्यात् प्रभूतहविषं भोजयेत् भूसुरानपि || ३२-५९ ||

विमानस्थापनोपेत धाम्निपूजाफलप्रदा |
अकृते पूजिते धाम्नि तत्सर्वं निष्फलं भवेत् || ३२-६० ||

शिवस्यैवं समाख्यातं विमानस्थापनं मया |
अन्येषां देव सर्वेषां कुर्यादेवं विधानतः || ३२-६१ ||

मन्त्रभेदो भवेदत्र क्रियाभेदो न कल्प्यते |
प्रासादग्रीवमध्यस्थ देवानां स्वस्वमन्त्रकैः || ३२-६२ ||

कुर्यात् सर्वं यथोद्दिष्टं विधिनादेशिकोत्तमः |
विमानस्थापनोपेत मूर्धेऽष्टका विधिं ततः || ३२-६३ ||

अत ऊर्ध्वं प्रवक्ष्यामि शृणु लिङ्गस्य लक्षणम् |

इति मूर्धेऽष्टकाविधिपटलो द्वात्रिंशत्तमः || ३२ ||


प्. १५५) अथ लिङ्गलक्षणविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि लिङ्गलक्षणमुत्तमम् |
लयङ्गच्छन्ति भूतानि संहारे निखिलं यतः || ३३-१ ||

सृष्टिकाले तथा सृष्टिः तस्माल्लिङ्गमुदाहृतम् |
त्रिविधं लिङ्गमाख्यात सकलं निष्कलं कलम् || ३३-२ ||

सकलं त्रिविधं तत्र तेषां लक्षणमुच्यते |
दिक्देशकालरहितो वाङ्मनातीतगोचरः || ३३-३ ||

स एव देवदेवेशः स्वेच्छया गृह्णिते तनुम् |
परं भावं समालंब्य सर्वज्ञत्वादिभिर्गुणैः || ३३-४ ||

योगिनां लक्षणार्थन्तु शास्त्राणामुद्भवाय च |
प्राणिनामुपकाराय गृह्णीते विग्रहं शिवः || ३३-५ ||

परात्पर तराद्यस्माच्छिवशक्तेः समुत्भवः |
द्वितीयं शक्तिमूर्तिश्च बिन्दुनादश्चतुर्थकम् || ३३-६ ||

दिक्देशकालसंबन्ध रहिता वाच्यवाचकौ |
स्थापनारहितौ शक्त्या मनोगम्ये तु निष्कलौ || ३३-७ ||

एतत् तु निष्कलं लिङ्गं शृणु सकलनिष्कलं |
निष्कलं हि कलाहीनं सकलन्तु कलान्वितम् || ३३-८ ||

सकलं निष्कलोपेतं तस्मात् सकलनिष्कलम् |
मुनिदेवमनुष्यैश्च पूजितं लिङ्गमादरात् || ३३-९ ||

निष्कलं लिङ्गमित्याहुः सकलं भाव्यरूपकम् |
द्विधाभावगतो योऽन्यो बिन्दुनादोद्भवं ततः || ३३-१० ||

सकलं निष्कलं तस्मान्मुखलिङ्गं द्विरूपतः |
सकलं निष्कले लिङ्गे पूजयेत् तु सदाशिवम् || ३३-११ ||

तदर्धस्त्वीश्वरः प्रोक्तः सकलं रूपमुच्यते |
तस्य मध्ये सहस्रांशाद्रुद्रोद्भवमिहोच्यते || ३३-१२ ||

तस्य वामे तु कोट्यंशादेकांशो विष्णुरुद्भवः |
तस्य दक्षिणभागे तु कोट्यंशात् ब्रह्मणोद्भवम् || ३३-१३ ||

सकलानि तथैतानि अन्यानि तु तथैव हि |
ईश्वरः सृष्टिसंहार रक्षणे च प्रभु स्मृतम् || ३३-१४ ||

प्. १५६) ब्रह्मणा सर्वमुत्पन्नं विष्णुना सर्वपालनम् |
जगतां सर्वसंहारं शिवस्य परमेष्ठिनः || ३३-१५ ||

यद्वच्छंभोः समुद्भूतं तद्वच्छक्तेः मुद्भवम् |
अमूर्तञ्चेदमूर्ता तु समूर्तञ्चेत्समूर्तका || ३३-१६ ||

अग्नेरुष्णत्व वच्छक्ति रविनाभाविनीविभोः |
ब्रह्माविष्णुश्चरुद्रश्च ईश्वरश्च सदाशिवः || ३३-१७ ||

सावित्री श्रीरुमादेवी ईश्वरी च मनोन्मनी |
लिङ्गे सदाशिवं प्रोक्तं पिण्डिकायं मनोन्मनी || ३३-१८ ||

एवं पञ्चममूर्तीनामुच्यन्ते पञ्चमूर्तयः |
तस्मात् तदुदयं प्राप्य शक्तिशंभुमयञ्जगत् || ३३-१९ ||

द्विधाभवस्य लिङ्गस्य लक्षणं शृणु सांप्रतम् |
लिङ्गयोनि प्रभेदानि सैकतादीनिमच्छृणु || ३३-२० ||

क्षणिकञ्चैव मृल्लोहं रत्नजं दारुजं तथा |
शैलजञ्चैव विघ्नेश षडङ्गं लिङ्गमुच्यते || ३३-२१ ||

क्षणिका द्वादशप्रोक्ता मृन्मयं द्विविधं पुनः |
दारुजञ्चाष्टधा प्रोक्तमष्टधालोहजं स्मृतम् || ३३-२२ ||

सप्तधा रत्नजञ्चैव शैलजन्तु चतुर्विधम् |
पूजान्ते क्षणिकास्त्याज्यास्त्यजेदन्यानि तल्लये || ३३-२३ ||

रत्नजं लोहजञ्चैव बाणलिङ्गञ्चलं स्मृतम् |
शैलञ्चलाचलं प्रोक्तं मृन्मयं दारवं तथा || ३३-२४ ||

क्षणिकानां फलं वक्ष्ये सैकतं मोक्षकांक्षिणाम् |
तण्डुलं विभवार्थीनामन्नमन्नप्रदं स्मृतम् || ३३-२५ ||

नदीमृत् भूमिलाभः स्यात् गोमयं रोगनाशनम् |
नवनीतं मनोह्लादं रुद्राक्षं ज्ञानवर्धनम् || ३३-२६ ||

गन्धं  सौभाग्यकांक्षिणां कूर्चं मुक्त्यर्थिनां 
स्मृतम् |
आयुष्यवर्धनं पुष्पं गुलमिष्टार्धसिद्धिदम् || ३३-२७ ||

पैष्टं पुष्टि प्रदं प्रोक्तं क्षणिकानां फलं भवेत् |
एतेषां चैव लिङ्गानां न प्रमाणन्न च स्थितिः || ३३-२८ ||

मृन्मयं राज्यफलदं पक्वापक्वप्रभेदकम् |
शुद्धदेशेमृदं ग्राह्य पूजाभागं सयोनिकम् || ३३-२९ ||

प्. १५७) कृत्वा दग्धमिदं पक्वं तत्रापक्वमिहोच्यते |
यवगोधूमचूर्णैश्च घृतक्षिरकषायकैः || ३३-३० ||

सर्जगुल्गुलुग्रीवेष्टकापित्थनिरयासकैः |
चूर्णैरालोढ्यसु मृदा मासपक्वोषितं तथा || ३३-३१ ||

रत्नबीजसमायुक्तं पक्वलिङ्गं समाचरेत् |
सुवर्णं रजतं ताम्रं कांसमारकूटं तथा || ३३-३२ ||

आयसं सीसकञ्चैव त्रपुकञ्चेति लोहजम् |
सौवर्णं श्रीप्रदं प्रोक्तं राजतं राज्यसिद्धिदम् || ३३-३३ ||

ताम्रं पुत्रप्रदञ्चैव विद्वेषं कांसमेव च |
आरकूटं तथोच्चाटे क्षयकारकमायसम् || ३३-३४ ||

सीसकं रोगहरणं त्रपुरायुष्यवर्धनम् |
एवन्तु लोहजं प्रोक्तं ततो रत्नजमुच्यते || ३३-३५ ||

मौक्तिकञ्च प्रवालञ्च वैडूर्यं स्फटिकं तथा |
पुष्यं मरतकं निलं रत्नजं संप्रकीर्तितम् || ३३-३६ ||

स्फाटिकं भुक्तिमुक्त्यर्थमिष्टसिद्धिं तु रत्नजम् |
लोहरत्नानिके लिङ्गे पूजाभागं सपीठिकम् || ३३-३७ ||

यथा लाभप्रमाणेन स्फटिकादीनि कारयेत् |
स्फटिकादिषु कर्तव्या त्रिभागैरेव पीठिका || ३३-३८ ||

तदायामसुविस्तारा पिण्डिका शुभदा स्मृता |
एकाङ्गुलं समारभ्य आचतुर्विंशदङ्गुलान् || ३३-३९ ||

लोहजं लिङ्गमित्याहुर्लक्षणोद्धारणं विना |
दारवस्यैव शैलस्य वनं गच्छेत् स्थिरो गुरुः || ३३-४० ||

शुभे दिने तिथौ वारे सुमुहूर्ते विशेषतः |
आचार्यं शिल्पिमाहूय वस्त्रैर्हेमाङ्गुलीयकैः || ३३-४१ ||

शुक्लमाल्यानुलेपाद्यैर्भक्तियुक्तं सुपूजयेत् |
कुठारादीनि चिह्नानि पराङ्ग्राह्य विचक्षणः || ३३-४२ ||

आचार्यः शिल्पिभिश्चैव सहायैर्बलवत्तरैः |
पुण्याहजयशङ्गैश्च शंखभेर्यादिनिस्वनैः || ३३-४३ ||

यथावस्थानकाले तु निमित्तान्युपलक्षयेत् |
दिव्यान्तरिक्षभौमानि अशुभानि शुभानि च || ३३-४४ ||

प्. १५८) सव्येत्वागमनं वामा द्वायसस्य स्वरस्तथा |
समांसश्येनकस्त्वग्रे दक्षिणाद्वाममार्गतः || ३३-४५ ||

कन्यानां दर्शनञ्चैव गवारोहणमेव च |
दधिवै पूर्णकुम्भञ्च ब्राह्मणं पुष्पसंयुतम् || ३३-४६ ||

पावकं ज्वलमानञ्च मांसभारं तथैव च |
वेश्यासं दर्शनञ्चैव वराहं हयमेव च || ३३-४७ ||

शुभान्येतानि सर्वाणि दर्शयित्वा व्रजेत् बुधः |
उल्कापातं दिशादाहं महावातप्रवर्तनम् || ३३-४८ ||

अशुभं ह्यन्तरिक्षे तु पूर्वोक्त विपरीतकम् |
तैलाभ्यङ्गञ्च तत् पात्रं मुक्तकेशस्य दर्शनम् || ३३-४९ ||

दर्शनं नवमृत् भाण्डं च्छिन्ननासिकमेव च |
एते तु भौमजा ज्ञेया परीक्षैवं शुभाशुभम् || ३३-५० ||

शुभेषु प्रस्थितोया या दशुभे तु निवर्तयेत् |
अशुभेग्निं समास्तीर्य शिवेनैवशतं हुनेत् || ३३-५१ ||

निमित्तेशोभने गच्छेद् आचार्यः शिल्पिभिः सह |
संप्रविश्य ततो धीमान्वनान्युपवनानि च || ३३-५२ ||

महेन्द्रे मलये चैव सह्यैविन्ध्ये तथैव च |
यावच्छिलाद्रुमौ चास्ति तावद्यायाद्विचक्षणः || ३३-५३ ||

शमीमधुकरण्डूक कर्णिकारं तथैव च |
तिन्दुकार्जुनकौ चैव पिप्पलोदुंबरं तथा || ३३-५४ ||

एते वर्गास्तु चत्वारो ब्राह्मणादि यथा क्रमम् |
अन्ये च बहवो वृक्षा मध्यवाराः सुशोभनाः || ३३-५५ ||

स्निग्धपत्रा महाकायाः शुभदेशोत्थितास्तु ये |
अग्निदग्धाश्चतुष्काश्च पक्षिणान्तु निकेतनाः || ३३-५६ ||

लतावल्मीकसंस्थाश्च वर्जयेत् साधकोत्तमः |
शिलाभापि सुविज्ञेया जातिभेदपरीक्षणैः || ३३-५७ ||

श्वेतरक्ता तथा पीता कृष्णा चैव चतुर्विधा |
गोक्षीर शंखवर्णाभा ब्राह्मणानां प्रशस्यते || ३३-५८ ||

जपाबन्धूकपुष्पाभा नृपाणां प्रोच्यते क्रमात् |
रजनी स्वर्ण सदृशा वैश्यानान्तु प्रशस्यते || ३३-५९ ||

प्. १५९) माषगुल्गुलु संकाशा शूद्राणान्तु समृद्धिदा |
सर्वेषान्तु शिलाकृष्णा सर्वसंपत्करी स्मृता || ३३-६० ||

वसासोषरज क्लिन्ना तप्ताश्चार्कस्यरश्मिभिः |
अग्निदग्धान्य युक्ता सा वर्जयेत् तां प्रयत्नतः || ३३-६१ ||

तस्याच्छोत्तरपार्श्वे तु स्थण्डिलेग्निमुखङ्कृते |
शतं हुत्वा शिवास्त्रेण तमग्रे शयने वसेत् || ३३-६२ ||

स्वप्ने माणवकञ्जप्त्वा रात्रौ सुप्त्वा शिवं स्मरेत् |
अशुभे दर्शने स्वप्ने मूले नैव शतं हुनेत् || ३३-६३ ||

शुभे स्वप्ने तु चेद्धिमान् तदाच्छेदनमारभेत् |
अभिषिच्य शिवाद्भिस्तु प्रभाते विमलेशुभे || ३३-६४ ||

अघोरास्त्रेण मन्त्रेण छित्वामधुयुतेन च |
अधोभागमुखं तस्य पृष्ठमूर्ध्नि प्रकल्पयेत् || ३३-६५ ||

पार्श्वयोः पार्श्वमेवन्तु मूलं याम्यापरे विदुः |
पूर्वे चोत्तरपार्श्वे वा शिरः संकल्प्य बुद्धिमान् || ३३-६६ ||

लाञ्छयित्वा क्षराण्यत्रं ततस्तत् क्षणमारभेत् |
मूलं पादशिलां ग्राह्य योऽन्या चावृत पार्श्वयोः || ३३-६७ 
||

बाला च यौवना वृद्धाज्ञातव्या लक्षणैस्ततः |
स्निग्धा मृदुतला चैव बालाक्षीण स्वरान्विता || ३३-६८ ||

सुस्वराकान्ति संयुक्ता सा शिला यौवना स्मृता |
अग्निदग्धा झर्झरूक्षा वृद्धासानिस्वराशिला || ३३-६९ ||

बालां वृद्धान्तु सन्त्यज्य यौवनां संग्रहेत् बुधः |
शिलागर्भान् परीक्ष्याथ कर्तव्यं विधिचोदितम् || ३३-७० ||

लिङ्गं प्रक्षिप्यक्षिरेण पिष्टकासैः सगैरिकैः |
इति तत्त्वे करात्रन्तु लिङ्गं प्रक्षाल्य चांभसा || ३३-७१ ||

बिन्दुरेखा कलंकाश्च शिलादोषाः प्रकीर्तिताः |
दृश्यते मण्डलं यत्र गर्भं तत्र विनिर्दिशेत् || ३३-७२ ||

सिते तु मण्डले सर्पो रत्ने तु कृकलासह |
गोधा वै मण्डले पीते माञ्जिष्ठे दर्दुरोत् भवेत् || ३३-७३ ||

प्. १६०) कापिले मूषिका प्रोक्ता चित्र वर्णे तु वृश्चिकः |
श्वेतरक्तविमिश्रे तु गण्डूकोमण्डले भवेत् || ३३-७४ ||

खद्योतं मधुवर्णे तु कापोतौ ग्रहगौलिका |
गुलवर्णे तु पाषाणं निस्त्रिंशाभेजलं भवेत् || ३३-७५ ||

वर्जिता गर्भयुक्तास्तु विमलैरन्वितास्तथा |
विमलं हेमकांसाख्यं लोहाख्यञ्च त्रिधा स्मृतम् || ३३-७६ 
||

परीक्ष्यैव तु कर्तव्यं लिङ्गं गर्भादिवर्जितम् |
प्रासादगर्भविस्तारं सूत्रेण समितं तथा || ३३-७७ ||

गर्भविस्तारपञ्चांश स्त्रियं शेनोत्तमं विदुः |
गर्भन्तु नवधा कृत्वा पञ्चभागन्तु मध्यमम् || ३३-७८ ||

अधमं गर्भमानार्थं त्रिविधन्तु प्रमाणतः |
कनिष्ठ ज्येष्ठयोर्मध्ये गर्भेऽष्टांश कृते सति || ३३-७९ ||

प्रोक्तन्तु नवधा मानन्तेषु कार्यं यदृच्छया |
अथवान्य प्रकारेण गर्भन्तु नवधा पुनः || ३३-८० ||

उत्तमं त्रिणिचोक्तानि मध्यमं त्रिणिचादिशेत् |
अधमं त्रिणिचोक्तानि नवभेदमुदाहृतम् || ३३-८१ ||

हस्तादि नवहस्तान्तं नवधा हस्तमानकम् |
त्रितालाद्रुद्रतालान्तं तथा नवविधिं पुनः || ३३-८२ ||

समं वै वर्धमानञ्च शिवाधिकमतः परम् |
चतुरश्रमधोभागमष्टाश्रं मध्यमं तथा || ३३-८३ ||

तदूर्ध्वं वृत्तमेवस्यात् त्रिभागं सर्वतः समम् | 
समलिङ्गमिति प्रोक्तं वर्तमानमथ शृणु || ३३-८४ ||

चतुर्विंशति चायामे सप्ताङ्गञ्चतुरश्रकम् |
अष्टाश्रमष्टभागेन नवांशे नैव वृत्तकम् || ३३-८५ ||

वर्धमानमिदं लिङ्गं शिवाधिकमतः परम् |
आयामं दशधा कृत्वा चतुरश्र त्रिभागतः || ३३-८६ ||

अष्टाश्रञ्च त्रिभागेन चतुरंशेन वृत्तकम् |
शिवाधिकमिदं शस्तं भुक्तिमुक्तिप्रदं शुभम् || ३३-८७ ||

यस्य लिङ्गस्य चायाम चतुरश्रस्य नाहकम् |
आयामस्याष्टभागाच्च सप्तांशैर्मध्यनाहकम् || ३३-८८ ||

प्. १६१) तत् षडंशैस्तु वृत्तं स्यात् परिणाहं प्रकीर्तितम् |
लिङ्गाया मे चतुर्विंशद्विष्कंभः पञ्चभागिकम् || ३३-८९ ||

वेदाश्रादिपरीणाहाद्विंशत् षोडश वा नव |
सर्वेषामेव लिङ्गानां प्रोक्तं वै परिणाहकम् || ३३-९० ||

धारालिङ्गं मुखंलिङ्गं शृणुवत्ससमाहितः |
पञ्चधारा सप्तधारा नवधारा द्वादशधारकः || ३३-९१ 
||

धाराः षोडशविंशच्च त्रिरष्टावाष्टविंशतिः |
अष्टाश्रं मूर्तिपर्यन्तं यवार्धं वायवोन्नतम् || ३३-९२ ||

पूर्वभागं त्रिधा कृत्वा प्यूर्ध्वभागे मुखं भवेत् |
पञ्चमूर्धा चतुर्वक्त्रं ग्रीवाचैका समायुतम् || ३३-९३ ||

श्रोत्राष्टौ च दशोष्ठञ्च सर्वलक्षणसंयुतम् |
लिङ्गाकारमधस्तस्य पिण्डिकालक्षणं शृणु || ३३-९४ ||

त्रिगुणं लिङ्गविस्तारं त्रिगुणार्धञ्चतुर्गुणम् |
त्रिविधस्त्वधमादिस्तु पीठविस्तारमुच्यते || ३३-९५ ||

विष्णुभागस्य चोत्सेधं पीठोत्सेधं विधीयते |
अथवा ब्रह्मभागस्य चाष्टांशेन समन्वितम् || ३३-९६ ||

पद्मपीठं भद्रपीठं वेदिकोपरिमण्डलम् |
पीठञ्चतुर्विधं प्रोक्तं लक्षणं शृणु सांप्रतम् || ३३-९७ 
||

कृत्वा षोडश चोत्सेधं द्व्यंशेन चतुपट्टिका |
पञ्चभागन्तदूर्ध्वाब्जं दलैः षोडशभिर्युतम् || ३३-९८ ||

दलमध्याङ्गुलोत्सेधं पद्मकुण्डमिहोच्यते |
द्विभागं मध्य वृद्धन्तु समन्तात् सदृढं दृढम् || ३३-
९९ ||

चतुर्भिरूर्ध्व पद्मन्तु द्विभागे नोर्ध्वपट्टिका |
तदूर्ध्वे तु ततः कुर्यादेकांशं घृतवारिणा || ३३-१०० ||

पीठतार त्रिभागैकं नालं कुर्यात् तथोत्तरे (तधोत्तरे) |
तत्तारस्य चतुर्थांशं तदर्धार्धमथादिकम् || ३३-१०१ ||

द्विगुणं त्रिगुणं मूलं तदमग्रञ्चार्धनाशनम् |
विस्तारस्य चतुर्धांशादर्धादर्धमथापि वा || ३३-१०२ ||

प्. १६२) जलमार्गं त्रिभागैकं कुर्यात् तत्र विशेषतः |
एवन्तु पद्मपीठं हि भद्रपिठमथशृणु || ३३-१०३ ||

पूर्ववत् षोडशांशन्तु कृत्वोत्सेधं विधानतः |
भागेनो पानमेकेन चतुर्भिर्जगती भवेत् || ३३-१०४ ||

कुमुदन्तु त्रिभिर्भागैरेके नैव तु पट्टिका |
कण्ठं कुर्यात् त्रिभिर्भागैरेकांशेन तु पट्टिका || ३३-१०५ ||

महापट्टिकाद्व्यंशा तु एकेन घृतवारिणि |
भद्रपीठं समाख्यातं वेदिपीठमथोच्यते || ३३-१०६ ||

पीठोत्सेधे नवांशे तु द्वियंशेन तु पट्टिका |
चतुर्भिः कण्ठ तुङ्गन्तु द्व्यंशे नैवोर्ध्वपट्टिका || ३३-१०७ ||

घृतवार्येकभागन्तु समन्ताच्चतुरश्रकम् |
वेदीपीठं समाख्यातं परिमण्डलमुच्यते || ३३-१०८ ||

भद्रमेव हि वृत्तं स्यादेतद् वै परिमण्डलम् |
तेष्वेकांश समं वापि त्रिपादं वार्धमेव वा || ३३-१०९ ||

पीठाङ्गानां प्रवेशञ्च तथा निर्गमनं पुनः |
सकलानाञ्च लिङ्गानां सामान्यं पीठलक्षणम् || ३३-११० ||

लिङ्गस्य पीठिकाचेत् तु मध्वष्टाश्र क्रमान्वितम् |
अवटं कारयेद् धीमान् विष्णुभागसमं यथा || ३३-१११ ||

ब्रह्मभाग प्रवेशार्थं तन्मानाच्चतुरश्रकम् |
घृतवारि घटान्नालं सकलेत्वासने विना || ३३-११२ ||

नन्द्यावर्त शिलांवक्ष्ये पीठाधस्ताच्चतुः शिला |
परितस्तालमात्रं वा षडङ्गुलमथापि वा || ३३-११३ ||

पीठविस्तारतोधिक्या नन्द्यावर्तशिलाः शुभाः |
समन्ताच्चतुरश्रास्तु ब्रह्मभागसमोन्नतः || ३३-११४ ||

अथवा चतुरश्रस्य चाष्टांशत् सप्तमोच्छ्रिताः |
गर्भस्य नवभागैकं पादाधारशिलाशुभा || ३३-११५ ||

तदर्धमेकमेवं वा तन्नवांशैकमुच्छृतः |
चतुरश्रस्य चाष्टांशादेकांशं मध्यनिम्नगम् || ३३-११६ 
||

प्. १६३) लिङ्गतारप्रमाणेन खातविस्तारमानकम् |
नवनिम्नन्तु तन्मध्ये रत्नन्यासार्धमुच्यते || ३३-११७ ||

ब्रह्मोपलासमोत्तुंगा तत्ताराध्यर्धविस्तृता |
एवं कूर्मशिला सिद्धा सुदृढा चतुरश्रका || ३३-११८ ||

एवमुक्तास्तु सर्वांगाः किञ्चिन्मानाधिकास्तु वै |
रथस्योपरि विन्यस्य तत् ग्रामं प्रविशेत् सुधीः || ३३-११९ ||

ग्रामं प्रदक्षिणं कृत्वा वाद्यध्वनि समायुतम् |
प्रासादस्योत्तरे भागे कृत्वा कर्मकुटीं बुधः || ३३-१२० ||

नीत्वा तन्मध्यमे लिङ्गं प्राक्च्छिरस्कं सुबुद्धिमान् |
पट्टिकोपरिविन्न्यस्य सूक्ष्मकर्म च कारयेत् || ३३-१२१ ||

आचार्यः शिल्पिभिश्चैव लक्षणेनसहैव तु |
शिरसावर्तनं कार्यन्तच्चतुर्विधमुच्यते || ३३-१२२ ||

च्छत्राकारन्तु पूर्वञ्च द्वितीयन्त्र पुषाकृतिः |
कुक्कुटाण्डं तृतीयन्तु चतुर्थंत्वर्धचन्द्रकम् || ३३-१२३ ||

कृत्वा तारन्तु षट्भागं लिङ्गस्य च शिरस्त्वथ |
भागेन वर्तनङ्कृत्वा यावन्निम्नन्तु मध्यमम् || ३३-१२४ ||

च्छत्राकारमिदं प्रोक्तं सर्वसिद्धिप्रदायकम् |
तारं कृत्वा तु षट्भागं द्विभागार्धेन वर्तिनम् || ३३-१२५ ||

त्रपुषाकृतिरेवं स्यात् भुक्तिमुक्तिफलप्रदम् |
कुक्कुटाण्डन्तु तत्रैव विस्तारार्धेन वर्तितम् || ३३-१२६ ||

लिङ्गतारं त्रिधा कृत्वा द्विभागेन तु वर्तितम् |
अर्धचन्द्रमिदन्तत्र मुक्त्यर्थं प्रोच्यते क्रमात् || ३३-१२७ ||

एवं सदाशिवं प्रोक्तं सर्वसिद्धिकरं परम् |
अन्यानाव्रतदेवांश्च ध्यानमन्त्रेण पूजयेत् || ३३-१२८ ||

सकलं निष्कलं प्रोक्तं सकलं शृणु सुव्रत |

इति लिङ्गलक्षणविधिपटलस्त्रयस्त्रिंशत्तमः || ३३ ||


प्. १६४) अथ सकललक्षणविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि सकलानान्तु लक्षणम् |
सर्वावयवदृश्यत्वात् प्रतिमा त्विति चोच्यते || ३४-१ ||

ईश्वरादिचतुर्मूर्तिः पठ्यते सकलं त्विति |
एतानि सकलादीनि त्रिविधानि मयोच्यते || ३४-२ ||

चित्रं चित्रार्धमेवन्तु चित्राभासं तथैव च |
सर्वावयसंपूर्णं दृश्यं तच्चित्रमुच्यते || ३४-३ ||

अर्धावयवसंदृश्यं मर्धचित्रं तथैव च |
पटे भित्तौ च यो लिख्यं चित्राभासमिहोच्यते || ३४-४ ||

पूजाभागसमायमं तदूर्ध्वं प्रतिमोच्छ्रयम् |
द्विगुणं त्रिगुणं तत्र मध्यमञ्चोत्तमं त्विह || ३४-५ ||

एकैकस्य त्रिभिर्भेदैर्नवमानमुदाहृतम् |
गर्भन्तु नवधा कृत्वा नवधादीप्यमुच्यते || ३४-६ ||

द्वारस्योच्छ्रयमाने तु षोडशांशविभाजिते |
भवंगञ्च पतङ्ग च ऊर्ध्वाधोंशद्वयं त्यजेत् || ३४-७ ||

शुद्धद्वारमिदं शेषमेतन्मनेन चोत्तमम् |
तत्त्रिभाग द्विभागञ्च मध्यमं त्विति कीर्तितम् || ३४-८ ||

तत्त्रिभागैकमथममेकैकं त्रित्रिभाजिते |
प्रोक्तं हि नवधा मानं स्तंभमानमथ शृणु || ३४-९ ||

स्तंभायामार्धभागेन कर्तव्यं कन्यसं बुधः |
त्रिपादं मध्यमं प्रोक्तं समं चैवोत्तमं भवेत् || ३४-१० 
||

प्रत्येकं त्रिविधैर्भागैर्नवमानं पुरोक्तवत् |
उत्तमन्तु चतुस्तालं त्रितालं मध्यमं तथा || ३४-११ ||

द्वितालमधमं विद्धि हस्तमानसमं शृणु |
एकहस्तं समारभ्य नवहस्तान्तमेव च || ३४-१२ ||

नवमानं करेणैव त्वङ्गुलीनां वशाच्छृणु |
यजमानसमं ज्येष्ठं त्रिपादञ्चैव मध्यमम् || ३४-१३ ||

प्. १६५) अधमं त्वर्धमित्युक्तं यजमानानुरूपतः |
एतान्युक्तानि मानानि मानाङ्गुलेन भाजिते || ३४-१४ ||

तेषु मानेषु युग्मार्थं मानं प्रत्यङ्गुलाधिकम् |
अथवैकाङ्गुलोनं वा माने माने प्रयोजयेत् || ३४-१५ ||

एकाङ्गुलं समारभ्य द्वादशान्ताङ्गुलं ग्रहेत् |
तदूर्ध्वन्तु न कुर्वीत अथस्तादालयेन हि || ३४-१६ ||

यदुक्तोत्सेधमानन्तु त्रिभागं संविभज्य वै |
उष्णीषात् पादपर्यन्तं द्विभागे नैव कारयेत् || ३४-१७ ||

पीठमानमथैकांशं त्रिविधा पद्ममेकतः |
द्विभागं पीठमानं स्यादासने तु विशेषतः || ३४-१८ ||

बिंबायाम चतुर्थांशं पीठोच्चं स्थानकस्य तु |
स्थानकासनयानञ्च कर्तव्यं त्वनुरूपतः || ३४-१९ ||

यद्विष्णु प्रतिमादन्यं शयनन्तु न कारयेत् |
आचार्यशिल्पिकर्तॄणामिष्टमानं प्रगृह्य च || ३४-२० ||

मृन्मयं यदि कुर्याच्चेच्छूलं तत्र प्रकल्पयेत् |
लोहजञ्च विशेषेण मधूश्चिष्टेन निर्मितम् || ३४-२१ ||

अङ्गोपाङ्गानि कृत्वाथ स्थिरवत् संप्रकल्पयेत् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य धूपदीपसमन्वितम् || ३४-२२ ||

तस्यैव दक्षिणे पार्श्वे शिवाग्निं तु प्रकल्पयेत् |
हृदा चाष्टशतं हुत्वा समिदाद्यैः पृथक् पृथक् || ३४-२३ ||

पूर्णाहुतिं ततो दद्यात् ध्यात्वा तद्रूपमात्मनि |
हृन्मन्त्रन्तु समुच्चार्य तत्तदङ्गानि बन्धयेत् || ३४-२४ ||

सर्वावयवसंपूर्णां प्रतिमंशिल्पिभिः सह |
गृहितप्रतिमोत्तुङ्गे नवभागविभाजिते || ३४-२५ ||

भागमेकं मुखं प्रोक्तं कण्ठभागं त्रिभागतः |
भागं कण्ठस्तनान्तञ्च भागं नाभ्यन्तमेव च || ३४-२६ ||

मेढ्रान्तं भागमानेन द्विभागं चोरुमानकम् |
भागत्रिभागिकं जानुजंघायाम द्विभागिकम् || ३४-२७ ||

गुदं भागं त्रिभागन्तु द्विभागं बाहुदैर्घ्यकम् |
पादोनद्विगुणं तस्य प्रकोष्ठायाममिष्यते || ३४-२८ ||

प्. १६६) मानमेवन्तु विख्यातं सर्वेषान्तु प्रशस्तकम् |
तालगण्येन चाङ्गुल्या मानोन्माने तु कारयेत् || ३४-२९ ||

मुखन्तालं यमञ्चैव वितस्तिर्द्वादशाङ्गुलम् |
ईश्वरादि चतुर्मूर्तिदशतालेन कारयेत् || ३४-३० ||

शक्तिनामन्यदेवानां नवतालं प्रकीर्तितम् |
दिव्यमार्षमनुष्याणामष्टतालेन कारयेत् || ३४-३१ ||

रक्षसामसुराणाञ्च सप्ततालमिहोच्यते |
षट्तालेनैव गन्धर्वान् पञ्चतालेन विघ्नकम् || ३४-३२ ||

वामनात् पञ्चतालैस्तु चतुस्तालैस्तु भूतकान् |
त्रितालं किन्नराणान्तु मत्स्यानान्तु द्वितालकम् || ३४-३३ ||

एकतालस्तु कूश्माण्डात् पिशाचाविंशदङ्गुलाः |
स्थूलसूक्ष्म प्रभेदांस्तु तालभेदमिहोच्यते || ३४-३४ ||

विहितं तत्तदङ्गुल्या मानमुन्मानमेव च |
मानन्तद्विस्तरं प्रोक्तमुन्मानं नाहमेव च || ३४-३५ ||

प्रमाणं दीर्घमित्युक्तं मानोन्मानप्रमाणतः |
मुखभागं त्रिधा कृत्वा ललाटोच्चमथैव तु || ३४-३६ ||

एकांशं नासिकान्तं स्यादन्यं नतद्वदेव हि |
अन्यानि चाङ्गुलैः कार्यमुष्णीषाच्चरणान्तकम् || ३४-३७ ||

उष्णीषमङ्गुलं प्रोक्तं मस्तकन्तु त्रियङ्गुलम् |
षट्त्रिंशदङ्गुले नैव शिरसोनाहमुच्यते || ३४-३८ ||

श्रोत्रयोरन्तरं तत्र ललाटोष्टादशाङ्गुलम् |
उष्णीषात् तु ततः कर्णपर्यन्तं द्वादशाङ्गुलम् || ३४-३९ ||

कलाधा नेत्रमायामं विस्तारन्तु तदर्धतः |
तत्तारे पक्ष्मरेखेव करवीरद्वयोर्यवम् || ३४-४० ||

असितञ्च त्रिभागैकं ज्योतिः स्यात् पञ्चभागिकम् |
द्विकलानासिकायामं तदर्धन्तु पुटद्वयम् || ३४-४१ ||

पुटमध्यं यवं प्रोक्तं नासाग्रन्तिलपुष्पवत् |
अग्रन्तु द्व्यङ्गुलोत्सेधं मूलोत्सेधं तदर्धतः || ३४-४२ ||

भ्रुवौषडङ्गुलायामौ कला चैव तदन्तरम् |
ओष्ठमेकाङ्गुलं प्रोक्तं तदर्धेनोत्तरोष्ठकम् || ३४-४३ ||

प्. १६७) कलायामं भवेदास्यं मध्यार्धञ्चिबुकं तथा |
निर्गमञ्चतुरङ्गुल्यं गुलमध्याङ्गुलाधिकम् || ३४-४४ ||

कर्णं वै चतुरङ्गुल्यं विस्तारन्तु तदर्धतः |
निम्नमेकाङ्गुलं प्रोक्तं कर्णनाहं त्रियङ्गुलम् || ३४-४५ ||

षट्भागं कर्णनाहं स्यात् तन्मूलन्तु कलाधिकम् |
तत्बाह्वोरन्तर स्कन्धौ ततः षट्त्रिंशदङ्गुलम् || ३४-४६ ||

अग्रं त्रिभागनाहन्तु मणिबन्धेऽङ्गुलाधिकम् |
इन्दुभागन्तलं ज्ञेयं रसाङ्गुलप्रमाणतः || ३४-४७ ||

सप्ताङ्गुलं त्वथायामं द्व्यङ्गुलञ्चोन्नतं स्मृतम् |
रेखाभिः संयुतं वत्समध्यनिम्नं बहिर्घनः || ३४-४८ ||

करमध्याङ्गुलायामं सप्ताङ्गुलमुदिरितम् |
मध्यादर्धाङ्गुलं ह्रासं तर्जन्यानामिके तथा || ३४-४९ ||

भागमङ्गुष्ठमेवन्तु कनिष्ठस्य तथा भवेत् |
अङ्गुष्ठस्य तथा नाहमायामसदृशं त्विह || ३४-५० ||

तस्मादर्धाङ्गुल ह्रासो मध्यमायास्तु नाहकाः |
त्रियङ्गुलन्तु विज्ञेया तर्जन्यानुमिकाद्वयोः || ३४-५१ ||

तदर्धाङ्गुलहीनन्तु कनिष्ठस्य तु नाहकम् |
अङ्गुलीनान्तु पर्वं स्यात् पञ्चभागैकमूर्ध्वतः || ३४-५२ ||

द्विभागं मध्यमं पूर्वं तत्समन्तु तदा स्मृतः |
अङ्गुष्ठन्तु द्विपर्वं स्यादधश्चोर्ध्व समंमतम् || ३४-५३ ||

नखं वै चाग्र पर्वाग्रमङ्गुलीनां प्रमाणतः |
मकुटस्य तु चोत्सेधं मुखं भागाधिकन्तु वा || ३४-५४ ||

तदर्धाधिकमेवाथ द्विगुणं नाहमुच्यते |
ईश्वरस्य चतुर्नाहं तथा भूतगणाधिपौ || ३४-५५ ||

समानमेव सर्वेषां विशेषाकृतिरुच्यते |
ईश्वरस्य तु वक्ष्येऽहं यथा वदनुपूर्वशः || ३४-५६ ||

ईश्वरं ह्यात्म तत्वस्थं सर्वतोक्षि शिरोमुखम् |
इच्छाशक्त्युद्भवं पद्मं सहस्रदलभूषितम् || ३४-५७ ||

कर्णिकाकेसरैर्युक्तं पंकजन्तु महेश्वरम् |
पञ्चमूर्ध्वञ्चतुर्वक्त्रं नेत्रैर्द्वादशभिर्युतम् || ३४-५८ ||

प्. १६८) चतुरास्यञ्चतुर्नासी वसुश्रोत्रञ्चतुर्गलम् |
तनुरेतत् द्विपादं हि सायुधं दशबाहुकम् || ३४-५९ ||

शुद्धस्फटिकसंकाशं सूर्यकोटिसमप्रभम् |
चद्रांशुहिमशितञ्च सर्वाभरणभूषितम् || ३४-६० ||

शुक्लांबरधरं देवं शुक्लयज्ञोपवीतिनम् |
अभयं शूलपरशुं वज्रं खट्गं च दक्षिणे || ३४-६१ ||

खेटकांकुशपाशञ्च घण्टांवरदवामके |
कुर्यादेवं महेशन्तु शक्तेस्तु लक्षणं शृणु || ३४-६२ ||

चतुर्भुजां त्रिणेत्राञ्च सर्वालङ्कारसंयुताम् |
नितंबतटविस्तीर्णां मध्यक्षामांस्तनोन्नताम् || ३४-६३ ||

दक्षिणे चोत्पलोपेतां वामहस्तेस्रजन्धरीम् |
वरदाभयहस्तां वै दुकूलवसनान्विताम् || ३४-६४ ||

करण्डमकुटोपेतामीश्वरस्य तु वामके |
पीठे चैकासने युक्तां तत्प्रभामण्डले स्थिताम् || ३४-६५ ||

चन्द्रार्काग्नि प्रतीकाशां जगन्मङ्गलकारकाम् |
कारयेद् ईश्वरीमेवं वामादीनां शृणुष्व हि || ३४-६६ ||

वामादीशाष्ट शक्तिंस्तु ईश्वरीं च पृथक् पृथक् |
ईश्वरस्य च हन्वन्तं बाह्वन्तं वास्तनान्तकम् || ३४-६७ ||

ईश्वरीदिशमाख्यातं शक्तीनां तत् त्रिपादतः |
तद्वदा व्रतदेवानामायामन्तु विधीयते || ३४-६८ ||

ब्रह्मविद्याङ्ग पञ्चाङ्ग विद्येशाश्च गणेश्वराः |
त्रिणेत्राश्चतुर्भुजाः सौम्याः सर्वाभरणभूषिताः || ३४-६९ 
||

नमस्कारकराः सर्वे ह्यक्षमालाब्जधारकाः |
जटामकुटसंयुक्ताः सर्वे सम्यक् प्रकीर्तिताः || ३४-७० ||

तेषां वर्णं पुराप्रोक्तं लक्षणेन समन्वितम् |
एवं आवृत देवानां ममरूपाणि च शृणु || ३४-७१ ||

आद्यं सुखासनञ्चैव द्वितीयमुमया सह |
वृषारूढं तृतीयन्तु त्रिपुरारिञ्चतुर्थकम् || ३४-७२ ||

नृत्ताख्यं पञ्चमं रूपं षष्ठं सोमार्धशेखरम् |
सप्तमं च धनादीशं हरिरर्धन्तु चाष्टमम् || ३४-७३ ||

प्. १६९) भिक्षाटनञ्च नवमं दशमंकामनाशनम् |
एकादशन्तु कालघ्नं ततो लिङ्गपुराणिकम् || ३४-७४ ||

द्वादश प्रतिमां ह्येवं तेषां लक्षणमुच्यते |
मेरुपर्वत पार्श्वे तु मुनीनामाश्रमे तथा || ३४-७४ ||

दिगंबरन्तु मान् दृष्ट्वा तेषां स्त्रीणांभ्रमोसिवै |
तं ज्ञात्वा मुनयः सर्वे जुहुयास्त्वाभिचारकम् || ३४-७५ ||

तन्मध्ये हृदयेतानि नागङ्कृष्णा मृगं तथा |
अपस्मारञ्च परशुमुक्षं व्याघ्रं हरिं तथा || ३४-७६ ||

करोटिन्तु महाभीमामेवमाद्यागतोमयि |
नागं मृगञ्च परशुं क्रीडार्थन्धारितं मया || ३४-७७ ||

पादाधसादपस्मारं करोटिं शिरसोपरि |
सिंहव्याघ्रौ तदा हत्वा तच्चर्मन्धारितं मया || ३४-७८ ||

तदुक्षं वाहनं भूत्वा ममप्रियकरं सदा |
महोदधेर्विषं कण्ठे सोमार्धं शेखरे धृतम् || ३४-७९ ||

बकपुष्पं जटाभारे मयानृत्ते वधारितम् |
समानमन्यत् सर्वेषां प्रतिमानां विशेषतः || ३४-८० ||

त्रिणेत्रञ्चतुर्भुजं सौम्यं बालेन्दु कृतशेखरम् |
धुर्तूरभुजगोपेतं जटामकुटमण्डितम् || ३४-८१ ||

व्याघ्रचर्मांबरञ्चैव हारकेयूरसंयुतम् |
यज्ञोपवीतसंयुक्तं कुण्डलाभ्यामलं कृतम् || ३४-८२ ||

मूर्तीनां द्वादशानान्तु सामान्यमिदमिरितम् |
अतः परं विशेषन्तु क्रमशो वक्ष्यतेऽधुना || ३४-८३ ||

आसने तु सुखासीनं मृगीपरशुधारिणम् |
अभयं दक्षिणे हस्तं वरदं वामहस्तके || ३४-८४ ||

कटकं वा सुखासीनमुमा स्कन्दौ च वर्जितम् |
एवं सुखासनं प्रोक्तमुमा सहितमुच्यते || ३४-८५ ||

सहासने ह्युमादेवीं सुसौम्यवदनोज्वलाम् |
द्विभूजां पद्महस्तान्तु मकुटाभरणान्विताम् || ३४-८६ ||

कटकाख्य ध?रांवामे प्रसारितमथापि वा |
उमा बाहुस्तनान्तं वा मानं वै षण्मुखस्य तु || ३४-८७ ||

प्. १७०) कण्ठेशूलसमायुक्तं च्छन्नवीरसमायुतम् |
उमा शङ्करयोर्मध्ये स्कन्तं वै बालरूपिणम् || ३४-८८ ||

आसनं स्थानकं वापि वरदं कटकान्वितम् |
कृत्वा सुखासनं यद्वत् पूर्ववत् परमेश्वरम् || ३४-८९ ||

देवस्यमुखमन्वीक्ष्य किञ्चित् गौरीन्तु कारयेत् |
वृषारूढमथोवक्ष्ये वृषभं पृष्ठत स्थितम् || ३४-९० ||

उमारुद्रौ स्थितौ कृत्वा कूर्परं वृषमस्तके |
मृगं परशु संयुक्तं कर्तव्यं वृषवाहनम् || ३४-९१ ||

धनुर्बाणसमायुक्तं कृष्णां परशुधारिणम् |
उमया सहितं देह कृत्वा तत्त्रिपुरान्तकम् || ३४-९२ ||

नृत्तार्थोद्धृत वामांघ्रिजानुनाभि समोत्थितम् |
पादाङ्गुष्ठं समोजानु जान्वङ्गुष्ठ समोद्धृतम् || ३४-९३ ||

प्रसार्य वामहस्तञ्च दण्डवद्धृदयोपरि |
अभयं दक्षिणं हस्तं शेषण्डमरुकान्वितम् || ३४-९४ ||

कण्ठसीमान्तमुधृत्य यथा शोभं प्रकल्पयेत् |
साग्निकं वामहस्तन्तु बाहुसीमान्तमुद्धृतम् || ३४-९५ ||

पादाधस्तमपस्मारं सर्पक्रीडा समन्वितम् |
धुर्तूरकां करोटीञ्च गङ्गेन्दुबकपिञ्छकम् || ३४-९६ ||

तिस्रः पञ्चजटाः सप्त प्रसार्यकुसुमोज्वलाः |
सव्ये त्वेवन्तथा वामे दिप्ताग्निसदृशोज्वलाः || ३४-९७ ||

नृत्तरूपमिदं वत्स सर्वशान्त्यर्थमुच्यते |
ऋज्वागतन्तु तं देवं मृगं परशुधारिणम् || ३४-९८ ||

कृत्यंबरधरं देवं कर्तव्यञ्चन्द्रशेखरम् |
दक्षिणार्धे हरञ्चैव वामार्द्धे पार्वती तथा || ३४-९९ ||

दक्षिणं कुञ्चितं पादं वामपादमृजु स्थितम् |
मध्यकायानतौ वक्रमेवं कुर्यात् त्रिभागिकम् || ३४-१०० ||

हरस्य दक्षिणे हस्ते कूर्परं वृषके स्थितम् |
प्रकोष्ठे शुकसंयुक्तं हरं परशु संयुतम् || ३४-१०१ ||

वामे कटकहस्तन्तु दक्षिणेत्वभयं स्मृतम् |
श्यामवर्णमुखां देवीं रक्तवर्णं हरं तथा || ३४-१०२ 
||

प्. १७१) व्याघ्रचर्मांबरं देवं पार्वतीं 
क्षौमधारिणीम् |
पितांबरधरं विष्णुं व्याघ्रचर्मांबरं हरम् || ३४-१०३ 
||

विष्णुं किरीटसंयुक्तं शंकरन्तु जटान्वितम् |
श्यामवर्णं हरिञ्चैव शंकरं युक्तरूपिणम् || ३४-१०४ ||

हरिरर्धमिदं प्रोक्तं भिक्षाटनमतः परम् |
सृष्टिमूर्तेः कपालन्तु स्थितिमूर्तेः कलेबरम् || ३४-१०५ ||

डमरुकसमोपेतं भस्मसर्पैरलङ्कृतम् |
कण्ठेशूलसमायुक्तं छन्नवीरसमायुतम् || ३४-१०६ ||

पादुको परिपादौ च सर्वभूतसमावृतम् |
एवं भिक्षाटनं वत्सकामनाशमथ शृणु || ३४-१०७ ||

उग्ररूपन्तु कामारि पार्श्वे कामं प्रपातितम् |
कार्यं कामारिपुं ह्येवं वक्ष्येऽहं कालनाशनम् || ३४-
१०८ ||

दक्षिणे तु करेशूलं वामे सूच्यङ्गुलि स्मृतम् |
पादं कालस्य हृदये न्यस्त्वैवं पादसंस्थितम् || ३४-१०९ ||

कालनाशमिदं प्रोक्तं लिङ्गात् पत्तिमतः परम् |
लिङ्गं कृत्वोर्ध्वत ब्रह्मा हंसरूपन्तथैव च || ३४-११० ||

विष्णुं वराहवक्त्रन्तु लिङ्गस्याद्धः प्रकल्पयेत् |
हृदयेऽञ्जलिसंयुक्तौ ब्रह्माविष्णू च पार्श्वयोः || ३४-१११ ||

लिङ्गं मध्ये तु कर्तव्यं पूर्ववचन्द्रशेखरम् |
अदृश्यौ तस्य पादाब्जौ तथैव मकुटं यथा || ३४-११२ ||

प्रोक्तं द्वादशमूर्तिनां रूपभेदं गजानन |
देव्यास्तु लक्षणं वक्ष्ये समासाच्छृणु सांप्रतम् || ३४-११३ ||

हन्वन्तं बाहुसीमान्तं स्तनान्तं समुच्छ्रयम् |
द्विभुजां श्यामवर्णान्तु सर्वाभरणभुषिताम् || ३४-११४ ||

दक्षिणे चोत्पलं ग्राह्य वामहस्तं प्रसारयेत् |
किरीटं वा करण्डाख्यन्तुङ्गपीनपयोधराम् || ३४-११५ ||

पूर्वोक्तमध्यनाहस्य सप्तांशैकं परित्यजेत् |
मध्यनाहमिदं प्रोक्तमन्यत्सर्वं समं तथा || ३४-११६ ||

गौरीरूपमिदं विद्धि विष्णुरूपं ततः शृणु |
शङ्खचक्रधरं देवं पीतांबरधरं हरिम् || ३४-११७ ||

प्. १७२) श्रीभूमिसहितं देवं सर्वालङ्कारसंयुतम् |
स्थितं वाथसमाहीनं शयितं वापि कारयेत् || ३४-११८ ||

चतुर्मुखञ्चतुर्बाहुं कमण्डल्वक्षधारिणम् |
रक्तवर्णजटायुक्तं कृत्वा ब्रह्माणमुज्वलम् || ३४-११९ ||

सावित्रीं वामपार्श्वे तु सर्वालङ्कारसंयुताम् |
एवं चतुर्मुखं कुर्यात् जगत् सृष्टिकरं शुभम् || ३४-१२० ||

अन्येषां प्रतिमानान्तु तेषां संस्थापनाविधौ |
लक्षणं प्रोच्यते सम्यग्यधावनुपूर्वशः || ३४-१२१ ||

सकलानामिदं प्रोक्तमङ्कुरस्य विधिं शृणु |

इति सकललक्षणविधिपटलश्चतुस्त्रिंत्तमः || ३४ ||


अथ अङ्कुरार्पणविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि अङ्गुरस्यविधिक्रमम् |
सर्वमङ्गलकार्यादौ कर्तव्यं मङ्गलांकुरम् || ३५-१ ||

स्थापने प्रोक्षणे चैव स्नपने चोत्सवे तथा |
नवरात्रे सप्तरात्रे पञ्चरात्रेऽथवा पुनः || ३५-२ ||

सायादिदिनमारभ्य साये चैवाङ्कुरार्पणम् |
बीजानमधिपः सोमस्तस्माद्रात्रौ तु वापयेत् || ३५-३ ||

कृत्वा प्रदक्षिणं ग्रामं शङ्खभेर्यादिनीस्वनैः |
च्छत्रद्ध्वजवितानैश्च गजाश्वरथरोपणैः || ३५-४ ||

पिञ्चचामरसंघैश्च त्रिशूलेन समायुतम् |
माहेश्वरैर्वहित्वा तु पालिकादीन् शिरोपरि || ३५-५ ||

पालिकाघटिका चैव शरावं त्रिविधं भवेत् |
सौवर्णं रजतं वापि ताम्रजं मृन्मयन्तु वा || ३५-६ ||

पालिकामुखविस्तारं कन्यसं द्वादशाङ्गुलम् |
विस्तारं षोडशाङ्गुल्यं मध्यमं समुदाहृतम् || ३५-७ ||

प्. १७३) विंशत्यङ्गुलकं ज्येष्ठं विस्तारोत्सेधतः समम् |
तदर्धं पादविस्तारं सवृत्तं सुदृढं समम् || ३५-८ ||

विस्तारस्य तु षट्भागमोष्ठं हि परितः त्विह |
विस्तारस्य त्रिभागैकं सुवृत्तं बिलमुच्यते || ३५-९ ||

एवं मुखं बिलञ्चैव शेषं दण्डं प्रकल्प्य वै |
विस्तारस्य त्रिभागैकं दण्डविस्तारमुच्यते || ३५-१० ||

घटिकाकलशाकारा दण्डं पादन्तु पूर्ववत् |
चतुर्दिक्षु चतुर्द्वारं त्रिकोणञ्च त्रियङ्गुलम् || ३५-११ ||

पालिकार्धं शरावन्तु प्रमाणञ्च तथा भवेत् |
नदीतटाकतीरे वा केदारे पर्वते वने || ३५-१२ ||

स्थानं प्राप्य विशुद्धञ्च समृन्मृज्याथ भूतलम् |
हृन्मन्त्रेण समभ्युक्ष्य तेन गन्धादिनार्चयेत् || ३५-१३ ||

कुन्दाल्या खानयेन्मन्त्री शिवं स्मृत्वा हृदा ततः |
मृदं संग्राह्य वामेन प्रविशेदालयं प्रति || ३५-१४ ||

आलयस्याग्रतः कृत्वा मण्डपं चतुरश्रकम् |
पुण्याहं वाचयित्वा तु भूमिं संप्रोक्ष्य बुद्धिमान् || ३५-
१५ ||

स्थण्डिलन्तत्र कर्तव्यं पालिकादीनिविन्यसेत् |
प्रत्येकं षोडशं वापि अष्टौ वा चतुरोपि वा || ३५-१६ ||

एकाशीति पदं कृत्वा चतुर्विंशपदं विना |
मध्येनवपदं पद्मं कोणेषु द्वादश स्मृताः || ३५-१७ ||

पञ्चविंशत् पदं कृत्वा मध्ये पद्मं सलक्षणम् |
अथवा षोडशं कृत्वा तन्मध्ये बञ्चतुष्पदम् || ३५-१८ ||

कुम्भं पद्मे तु संस्थाप्य सोमराजाधिदैवतम् |
सा पिधानं सकूर्चञ्च सहिरण्यं स वस्त्रकम् || ३५-१९ ||

गन्धाद्यैरर्चयेत् सोमममृतेन तु बीजतः |
कुरीयमनिलाख्यस्य प्रथमस्वरसंयुतम् || ३५-२० ||

सानुस्वारं सदानञ्च योजयेदत्रदाक्षरम् |
दीपमादौ समुच्चार्य तदन्ते बीजमुच्चरेत् || ३५-२१ ||

सोमं शब्दञ्चतुर्थ्यन्तं नृत्यन्तं प्रोच्चरेत् गुरुः |
पायसं सोमराजायसोपदं शन्निवेदयेत् || ३५-२२ ||

प्. १७४) पालिकाकोणभागेषु घटिकाश्च शरावकान् |
पूर्वादिषु चतुर्दिक्षु विन्यसेत् क्रमयोगतः || ३५-२३ ||

एवं संस्थापनं प्रोक्तमुत्तमं चाधमाधमौ |
दिशश्च विदिशश्चैव पालिका स्थापनं भवेत् || ३५-२४ ||

घटाश्चाभ्यन्तरे स्थाप्य शरावा मध्यमे स्मृतः |
पालिका ब्रह्मदैवत्यं घटिकाविष्णुरुच्यते || ३५-२५ ||

ईश्वरस्तु शरावाणां पात्राणामधिदेवताः |
तेषां मृद्भिः करीषैश्च वालुकैश्च सुपूरयेत् || ३५-२६ ||

तिलसर्षपमुद्गानिमाषानिष्पावकौ तथा |
शालिप्रियमपामार्ग यवशामानि वै दश || ३५-२७ ||

प्रक्षाल्यपयसाविद्वन् दशबीजेन वा पयेत् |
कुम्भस्थेन जले नैव नित्यं संप्रोक्षयेत् सुधीः || ३५-२८ ||

नित्यं संपूरयेत् गन्धतो ये नैव घटं पुनः |
विधाय च विधानेन स्वनुगुप्तं निधापयेत् || ३५-२९ ||

सितानि कोमलानीह कीर्तितानिशुभानि वै |
असितानि चतुब्जानि तथा तिर्यग्गतानि च || ३५-३० ||

तद्दोषशमनार्थन्तु शतं हुत्वाशिवं स्मृतः |
अङ्गुराणां विधिः प्रोक्तं लिङ्गसंस्थापनं शृणु || ३५-३१ 
||

इति अङ्कुरार्पणविधिपटलः पञ्चत्रिंशत्तमः || ३५ ||


अथ लिङ्गप्रतिष्ठाविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि लिङ्गसंस्थापनं परम् |
सर्वसिद्धिकरं पुण्यं सर्वयज्ञफलप्रदम् || ३६-१ ||

लिङ्गसंस्थापनादन्यत् फलपाकं न विद्यते |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन लिङ्गसंस्थापने यतिः || ३६-२ ||

धामाधिष्ठानपर्यन्ते द्वारबन्धस्य पूर्वके |
मूर्ध्वेऽष्टकायां पूर्वे वा तलान्तेष्वथवा (-धवा) 
पुनः || ३६-३ ||

प्. १७५) धामाङ्गानां समाप्तौ वा लिङ्गं सस्थापयेत् 
सुधी |
सुनक्षत्रे तिथौवारेसु योगेसुमुहूर्तके || ३६-४ ||

तत्पूर्वे वाङ्कुरं कृत्वा पञ्चसप्तनवाहके |
अङ्कुरादि प्रतिष्ठान्तमादिशैवेन कारयेत् || ३६-५ ||

कृत्वा कर्मकुटौ देशे लिङ्गेसूक्ष्माणि शिल्पिभिः |
शाणाभिर्घर्षयित्वा तु लिङ्गं पीथसमायुतम् || ३६-६ ||

पीठे तु प्रतिलिङ्गञ्च यथा युक्त्या तु योजयेत् |
कृत्वा तु लक्षणोद्धार * * * * * मारभेत् || ३६-७ ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्डपं नातिदूरतः |
अथवा दक्षिणे भागे सर्वालङ्कारसंयुतम् || ३६-८ ||

मध्यमे स्थण्डिलङ्कृत्वा तत्र लिङ्गन्तु विन्यसेत् |
सुवर्णलिङ्गं संग्राह्य हृदागैरिकया लिखेत् || ३६-९ ||

स्थूलरेखान्ततः कृत्वा शिल्पिना विधिचोदितम् |
पूजाभागन्ततः कृत्वा षोडशांशं समंबुधः || ३६-१० 
||

त्यक्त्वोर्ध्वे तु चतुर्भागं भागेन मुकुलं भवेत् |
त्रिभागैकं भवेदग्रं तन्मानं मूलविस्तृतः || ३६-११ ||

तन्मानमूलं तत् प्रोक्तं त्यक्त्वाधस्ताद्वियंशकम् |
रेखाद्वयन्तु नालं स्यात् तरोरर्धां शकान्तकः || ३६-१२ ||

पार्श्वे रुद्रौ समालिख्य मुकुलाद्याब्धिकान्तकम् |
तालान्तरत्रियंशेन तन्मूलादनुपूर्वशः || ३६-१३ ||

विभागोर्ध्वे तु परितः सूत्रौ पृष्ठे तु बन्धयेत् |
यवं वा पियवार्धं वा सूत्रनिम्नं विधीयते || ३६-१४ ||

सूत्राग्रे तु मुखं प्रोक्तं सुत्रसन्धौ तु पृष्ठकम् |
सूत्रपार्श्वन्तु तत्पार्श्वन्तमूलन्तस्य पद्मकम् || ३६-१५ ||

स्थापकः स्थपतिं पूज्य पश्चाच्छुद्धिं समाचरेत् |
अष्टमृत् पञ्चगव्यैश्च शुद्धतोयैर्विचक्षणः || ३६-१६ ||

ग्रामं प्रदक्षिणङ्कृत्वा देशिकः शिल्पिसंयुतम् |
कणमात्रे जलेशुद्धे प्रपाङ्कृत्वा विचक्षणः || ३६-१७ ||

वितान ध्वजमाल्यादि दर्भमालाभिरावृतम् |
वस्त्रैरावेष्टयेल्लिङ्गं दर्भैरावेष्ट्य यत्नतः || ३६-१८ ||

प्.१७६) फलकायान्तु पीठे वा प्राक्च्छिरस्कन्तु शाययेत् |
ऊर्ध्वसूत्रं यथा कृत्वा पीठन्तत् पार्श्वयोस्ततः || ३६-१९ ||

कलशानष्ट संस्थाप्य रक्षार्थं परितस्तदा |
लोकपालाधिदैवत्यान् सकूर्चान्वस्त्र वेष्टितान् || ३६-२० ||

पञ्चरात्रं त्रिरात्रं वा एकरात्रमथापि वा |
पञ्चगव्ये तु तल्लिङ्गमेकरात्रोषितं तथा || ३६-२१ ||

अथवा स्नापयेत् गव्यैराढकैस्तु पृथक् पृथक् |
आलयस्याग्रतो भागे मण्डपञ्चतुरश्रकम् || ३६-२२ ||

दशद्वादशहस्तं वा त्रयोदशकरं तु वा |
दशपञ्चकरं वापि विंशद्धस्तमथापि वा || ३६-२३ ||

षोडशस्तंभसंयुक्तं चतुर्द्वारसमायुतम् |
चतुस्तोरणसंयुक्तं दर्भमालासमावृतम् || ३६-२४ ||

वितानद्ध्वजसंकीर्णं पुष्पमालावलंबितम् |
नानावस्त्रैरलङ्कृत्य नानालङ्कारसंयुतम् || ३६-२५ ||

तन्मध्ये वेदिकां कुर्यात्त त्रिभागैकविस्तृतम् |
हस्तमानसमुत्सेधं दर्पणोदरसन्निभम् || ३६-२६ ||

तस्यैव परित कृत्वा कुण्डानि च विधानतः |
पूर्वे तु चतुरश्रन्तु याम्ये चैवार्धचन्द्रवत् || ३६-२७ ||

पश्चिमे वृत्तकुण्डन्तु उत्तरे पद्ममेव च |
योन्याकारं तथाग्नेययां त्रिकोणञ्चैव नै-ऋते || ३६-२८ ||

षट्कोणं वायुदिग्भागे ऐशान्यामष्टकोणकम् |
ऐशान इद्रयोर्मध्ये वृत्तकुण्डन्तु कारयेत् || ३६-२९ ||

विस्तारे नवहोमस्यात् संक्षेपे पञ्चहोमकम् |
पञ्चाग्निच्छेन्महाशासु मूर्तिरीशे शिवाग्निकम् || ३६-३० ||

गोमया लेपनङ्कृत्वा पिष्टचूर्णैरलकृतम् |
तस्यैवोत्तर पार्श्वे तु कर्तव्यं स्नानमण्डपम् || ३६-३१ ||

सप्ताष्टनवहस्तैर्वा कृत्वालङ्कृत्य पूर्ववत् |
स्नानवेदिन्तु तन्मध्ये स्वभ्रं सम्यक् तथोत्तरे || ३६-३२ ||

चतुरश्रं समङ्कृत्वा चतुस्त्रिनवहस्तकम् |
त्रिमेखलसमायुक्तमेकतालसमुन्नतम् || ३६-३३ ||

प्. १७७) चतुस्त्रिद्व्यङ्गुलन्तारमथवा चैकमेखलम् |
उत्तरे जलमार्गञ्च मण्डपात् बाह्यनिर्गमम् || ३६-३४ ||

प्रासादे मण्डपे चैव ब्राह्मणान् भोजयेत् क्रमात् |
शिवव्रतधरांश्शुद्धान् शिवेभक्तिसमन्वितान् || ३६-३५ ||

ब्राह्मणोच्छिष्टमुद्वास्य गोमयालेपने कृते |
पुण्याहं वाचयित्वा तु ब्रह्मघोषसमावृतम् || ३६-३६ ||

प्रासादेवास्तु होमन्तु पूर्वोक्तविधिनाबुधाः |
दर्भैः पलाशपत्रैश्च शमीपिप्पलबिल्वकैः || ३६-३७ ||

पर्यग्निकरणं कृत्वा प्रासादमण्डपं क्रमात् |
संप्रोक्ष्य शिवमन्त्रेण पञ्चगव्यकुशोदकैः || ३६-३८ ||

शयनं कल्पयेद्विद्वान् शुद्धशालियवैः सह |
अष्टद्रोणमयं शालि तदर्धन्तण्डुलं तथा || ३६-३९ ||

तण्डुलार्धं तिलं प्रोक्तमब्जमालिख्यचार्चयेत् |
दर्भैरुपरिसंस्तीर्य पुष्पैर्लाजसमायुतम् || ३६-४० ||

सदशाहत वस्त्रैश्च अण्डजादीनि कल्पयेत् |
अण्डजं मुण्डजञ्चैव रोमजं वा मजं तथा || ३६-४१ ||

चर्मजं शयनं पञ्चकल्पयेत् कल्पवित्तमः |
अण्डजञ्चेति जानीयात् पक्षिणां पिञ्छसंभवम् || ३६-४२ ||

कार्पासादि कृतं यत्तु मुण्डजञ्चेति तत्स्मृतम् |
आविकादि मृगाणान्तु रोमजं रोमजं भवेत् || ३६-४३ ||

कौशेयं वामजं प्रोक्तं सिंहव्याघ्रेण चर्मजम् |
चर्मजन्तु विजानीयादलाभे सतिबुद्धिमान् || ३६-४४ ||

पञ्चवक्त्रेण संभाव्य स्थण्डिलोपरियत्नतः |
पूर्वोक्त लक्षणैर्युक्तं त्वादिशैव कुलोद्भवः || ३६-४५ ||

शैवतन्त्रं विधानज्ञः समयाचारपालकः |
सुस्नात्वा चम्यविधिवत् भस्मस्नानमनन्तरम् || ३६-४६ ||

सर्वाभरणसंयुक्तः सूक्ष्मवस्त्रधरस्तथा |
शुक्लमाल्यानुलेपश्च शुक्लोष्णीषः सुवस्त्रभृत् || ३६-४७ ||

ईदृक् भूतः शिवश्वेतः सर्वकर्मसमाचरेत् |
चतुरश्रावसुवृत्ता वा तजापट्टिका स्मृताः || ३६-४८ ||

प्. १७८) पट्टिकावेदिका मध्ये स्थापयेन्मन्त्रवित्तमः |
पञ्चगव्योषितं लिङ्गं शुद्धिं कृत्वा पुनः पुनः || ३६-४९ ||

दर्भमूले भदन्ताग्रे वराहस्य तु कर्षणे |
वल्मीके वृषङ्गाग्रे नद्यां वै पर्वते तथा || ३६-५० ||

समुद्रे च समासेन मृदं ग्राह्यविचक्षणः |
अष्टमृत् सलिले नैव स्नानन्तत्र समाचरेत् || ३६-५१ ||

व्योमव्यापि सहस्रेण स्नात्वाद्भिस्तु पुनः पुनः |
पञ्चगव्येन संस्नाप्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ३६-५२ ||

मधुक्षीर घृताश्चैव सहिरण्यं सपुष्पकम् |
सौवर्णं रजतन्ताम्रमथवा काम्समेव वा || ३६-५३ ||

प्रत्येकं प्रस्थसंपूर्णं कृत्वा प्रात्रत्रये बुधः |
तैर्द्रव्यैर्बीजमन्त्रेण हेमसूच्या तु लेखयेत् || ३६-५४ ||

बध्वा प्रतिसरं पश्चात् स्वस्तिपुण्याह घोषणैः |
सौवर्णं राजतं वापि क्षौमं कार्पासजन्तु वा || ३६-५५ ||

लिङ्गमध्ये तु तां बध्वा पूजांशेन शिवेन वै |
शयने शाययेल्लिङ्गं प्राक्च्छिरच्छोर्ध्वक्त्रकम् || ३६-५६ ||

उत्तराच्छादनं वस्त्रैर्दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
हृदा सुगन्धपुष्पाद्यैः पूजयित्वा समाहिताः || ३६-५७ ||

पिण्डिकामधिवास्यैव लिङ्गवल्लिङ्गमूलतः |
दिक्षुतोरणकुम्भानि लोकपालाधिपानि तु || ३६-५८ ||

शकूर्चान् सा पिधानांश्च वस्त्रयुग्मसमावृतान् |
मङ्गलाङ्कुरसंयुक्तान् स्थापयेत् तु समं ततः || ३६-५९ ||

प्रधानकुम्भमादाय द्वात्रिंशत् सप्तपूरितम् |
बिंब प्रभा समोपेतं तदर्धं वर्धनीं तथा || ३६-६० ||

सूत्रैरावेष्टयित्वा तु एकसूत्रे तु दोषकृत् |
त्रिसूत्रं शान्तिकं प्रोक्तं यवमानान्तरं स्मृतम् || ३६-६१ ||

सूत्रान् सूत्रान्तरं तत्र गन्धतोयैः सुपूरितम् |
वस्त्रयुग्मेन संवेष्ट्य सकूर्चं सा पिधानकम् || ३६-६२ ||

चूतपल्लव पुष्पैश्च वितानोपरिशोभितम् |
पञ्चरत्नन्तु कुम्भे च वर्धन्यां हेमसंयुतम् || ३६-६३ ||

प्. १७९) ब्राह्मणानां हितार्थन्तु सृक्स्रुवञ्च कमण्डलुम् |
क्षत्रियाणां हितार्थन्तु गजाश्वरथ सैनिकान् || ३६-६४ ||

वैश्यानान्तु तुला प्रोक्तं शूद्राणां युगलाङ्गलौ |
एतानि विन्यसेद् विद्वान् वर्धन्यां शिवकुम्भके || ३६-६५ ||

तरुणालय पूर्वे तु स्थापयेत् स्थण्डिलोपरि |
बाललिङ्गगतं देवं कुम्भे विन्यस्य बुद्धिमान् || ३६-६६ ||

तस्य पीठगतां देवीं वर्धन्यान्तु समावहेत् |
विद्येश्वराधिपानष्टौ वस्त्रहेमास्त्रसंयुतान् || ३६-६७ ||

कूर्चाक्षतवितानास्यान् फलपल्लवशोभितान् |
शिवकुम्भस्य परितः संस्थाप्यकलशान् बुधः || ३६-६८ ||

विद्येश्वरान् परीवारान् द्वारपालादिदेवताः |
तत्तत् कुम्भे समाहूय तत्तन्मन्त्रेण मन्त्रवित् || ३६-६९ ||

रात्रौ होमन्तु कर्तव्यं सर्वमन्त्रैः पृथक् पृथक् |
तरुणं लिङ्गमुत्थाप्य शैवा लौघे जले क्षिपेत् || ३६-७० ||

दारुजञ्चाग्निनादग्धमथवाप्सु विनिक्षिपेत् |
शिवशक्तिञ्च विच्छेद्ये शाच्छिरोधार्य यत्नतः || ३६-७१ ||

पिञ्छचामरसंयुक्तं छत्रध्वजवितानकैः |
कुर्याच्छब्दं महाघोषैर्नृत्तगेय समायुतैः || ३६-७२ ||

प्रदक्षिणं विमानन्तु कृत्वा वर्धनिधारयेत् |
वेदिकायामथैशाने स्थापयेत् स्थण्डिलोपरि || ३६-७३ ||

शिवं ब्रह्माङ्गविद्याङ्ग विद्येश्वरगणेश्वरान् |
लोकपालास्त्रसंयुक्तान् समन्त्रैरेव पूजयेत् || ३६-७४ ||

गेयनृत्तसमायुक्तं वाद्यध्वनिसमायुतम् |
ऋग्यजुः सामाधर्वांश्च पूर्वाद्यध्ययनं तथा || ३६-७५ ||

जपस्तोत्र समायुक्तं ततो होमं समाचरेत् |
पूर्वोक्त विधिनाहुत्वा कुण्डेष्वेतेषु बुद्धिमान् || ३६-७६ ||

सर्वद्रव्यं समानं स्यात् समिधस्तु पृथक् शृणु |
शमीद्ध्मं पूर्वदिग्भागे आग्नेययान्तु वटं तथा || ३६-७७ ||

याम्ये वै कंकतञ्चैव प्लक्षं नै-ऋतिगोचरे |
अश्वत्थं वारुणे भागे औदुंबरमथानिले || ३६-७८ ||

प्. १८०) बिल्वं वै सौम्यदिग्भागे ह्यर्कमीशानगोचरे |
एवं सर्वाग्निकुण्डानां शिवाग्नेस्तु पलाशकम् || ३६-७९ ||

विद्याङ्गैश्च शिवाङ्गैश्च हुत्वालिङ्गन्तु संस्पृशेत् |
प्रत्येकं तु शतं साज्यं स्पर्शाहुतिमथाचरेत् || ३६-८० ||

शिवोहमिति संभाव्य हुत्वायत्नाच्छिवात्मिकम् |
आकाशो वायुरग्निश्च जलभूमिं दुरेव च || ३६-८१ ||

सूर्यात्ममूर्तयश्चाष्टौ भवादिमूर्तिधारकाः |
भवः शर्वः पशुपति रुग्रोरुद्रस्तु भीमतः || ३६-८२ ||

महानीशश्च विख्यातो मूर्तिधाराः प्रकीर्तिताः |
कुण्डेष्वग्निं प्रतिष्ठान्तं संरक्ष्येन्धनपूर्वकैः || ३६-
८३ ||

प्रभाते सुमुहूर्ते तु रत्नन्यासं समारभेत् |
एकविंशतिभिर्भागैर्द्वारतारं विभज्य वै || ३६-८४ ||

मध्यमांशं षडंशन्तु सविभज्य द्विभागिकम् |
वामे व्यपोह्य यत् सूत्रं ब्रह्मसूत्रमिति स्मृतम् || ३६-८५ ||

तन्मध्ये स्थापयेल्लिङ्गं तन्मध्ये स्थापयेच्छिवम् |
अन्यथा स्थापिते लिङ्गे नृपराष्ट्राहितावहम् || ३६-८६ ||

आदौ कूर्मशिलां न्यस्त्वा ब्रह्मभागान्वितां दृढाम् |
न्यसेत् ब्रह्मशिलामूर्ध्नि नन्द्यावर्तशिलान्विताम् || ३६-८७ ||

स्थलं सम्यक् प्रकुर्वीत स्नेहद्रव्यान्वितं दृढम् |
माणिक्कञ्चैव वैडूर्यं निलं मरकतं तथा || ३६-८८ ||

मौक्तिकञ्चैव गोमेदं वज्रं पुष्यं प्रवालकम् |
एतानि नवरन्तानि मध्यमादिविनिक्षिपेत् || ३६-८९ ||

यवनीवारमुद्गाञ्च तिलं वै सर्षपं तथा |
शालिप्रियङ्गुश्यामाश्च कुलुत्थो नवबीजकम् || ३६-९० ||

हरितालं तथा श्यामं चन्दनञ्चमनः शिलाम् |
सौराष्ट्रं पारतं सीसं गैरिकं हेममाक्षिकम् || ३६-९१ ||

एवं स्मृत्वा क्ष्पेद्विद्वान् प्राणधात्विंद्रियादिके |
रत्नानि प्राणसंज्ञानि सुबीजानींद्रियाणि च || ३६-९२ ||

धातूनिधातवः प्रोक्ता बीजमुख्येन विन्यसेत् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य नन्द्यावर्तशिलां न्यसेत् || ३६-९३ ||

प्. १८१) शयनाल्लिङ्गमुत्थाप्य त्यक्त्वा पर्युषितानि च |
अर्घ्यं दत्वा यथा न्यायं हृदयेन स पुष्पकम् || ३६-९४ ||

पश्चिमाभिमुखं कृत्वा लिङ्गं वै तु हृदा बुधः |
आचार्यमूर्तिपांश्चैव अध्ये तॄन् परिचारकान् || ३६-९५ ||

दैवज्ञं मन्त्रजप्तृंश्च महेः पूज्यो यथार्हकैः |
आचण्डालमथां नाद्यं कारयेच्छक्तितः क्रमात् || ३६-९६ ||

रथो परिस्थितं लिङ्गं प्रासादन्तु प्रदक्षिणम् |
आचार्योग्रन्तु संस्पृष्ट्वा मूर्तिपास्तु स्वकादिशम् || ३६-९७ ||

कर्तामुलन्तु संस्पृष्ट्वा चाग्रे वर्धनिधारया |
कृत्वा प्रदक्षिणं देवं स्थित्वाद्वारसमीपके || ३६-९८ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य अर्घ्यं दत्वा हृदाबुधाः |
ततः प्रवेशयेल्लिङ्गं गर्भगर्ते सुखं यथा || ३६-९९ ||

सुमुहूर्ते सुलग्ने च नक्षत्रकरणान्विते |
ध्यात्वा सदाशिवं देवं मूलमन्त्रमनुस्मरन् || ३६-१०० ||

लिङ्गं संस्थापयेत् तत्र किञ्चिदीशानमाश्रितम् |
नन्द्यावर्तशिलाभिस्तु बध्वापीठन्तु योजयेत् || ३६-१०१ ||

स्वयोनिं पीठमुख्यन्तु अवा चैवाष्टकं दृढम् |
स्थपतौ बुद्धिमात्रेण स्थापकस्तु समाचरेत् || ३६-१०२ ||

अष्टबन्धं ततः कृत्वा जतुगुल्गुलु सिद्धियुक् |
सर्जञ्च स्फटिकञ्चैव शर्करा कुरु विन्दकम् || ३६-१०३ ||

तैलं वै चाष्टसंमिश्रं दग्ध्वाचक्कणवत् बुधः |
लिङ्गपीठान्तरे क्षिप्त्वा सुदृढञ्च समं ततः || ३६-१०४ ||

पूजांश षोडशांशैक विस्तारेण समं ततः |
तत्पादमुच्छ्रयं प्रोक्तमष्टबन्धमिदं मतम् || ३६-१०५ ||

लिङ्गपीठान्तरं स्निग्धं वज्रबन्धेन वा पुनः |
आचार्यस्तु पुनस्नात्वा मन्त्रसन्नद्धविग्रहः || ३६-१०६ ||

पुण्याहं वाचयित्वा तु स्नापयेत् पञ्चगव्यकैः |
गन्धपुष्पादिनापूज्य क्ल्पयित्वा तथा सनम् || ३६-१०७ ||

आवाह्याराध्यमन्त्रज्ञः सकलीकरणं शिवम् |
मन्त्रसन्तर्पणं कृत्वा पूर्णाहुतिमथाचरेत् || ३६-१०८ ||

प्. १८२) कुम्भपूजां विशेषेण कृत्वा विज्ञाप्यपूर्वकम् |
आचार्यं पूजयेत् तत्र यथा विभवसंयुतम् || ३६-१०९ ||

उष्णीषमुत्तरीयञ्च परिधानं तथैव च |
हेमाङ्गुलीयकैश्चैव गन्धपुष्पं तथैव च || ३६-११० ||

मकुटं कुण्डलञ्चैव हारकेयूरकं तथा |
कटकं कटिसूत्रञ्च आचार्यस्य प्रदापयेत् || ३६-१११ ||

आचार्यदक्षिणा हेमकन्यसं दशनिष्ककम् |
मध्यमं द्विगुणं तस्य उत्तमे त्रिगुणं भवेत् || ३६-११२ ||

एवं संपूज्यविधिवत् सवत्साङ्गाश्चदापयेत् |
आचार्यमनसस्तुष्टिर्देवस्य प्रीतिकारणम् || ३६-११३ ||

मूर्तिपानां पृथग्वस्त्रैर्हेम निष्कं च दापयेत् |
होमशेषं ततो नेयं हृदयेन विचक्षणः || ३६-११४ ||

कुम्भस्थ देवदेवेशं विज्ञाप्य विधिपूर्वकम् |
आचार्यः कुम्भमुत्थाप्य शिष्येनोत्थाप्य वर्धनीम् || ३६-११५ ||

मूर्तिपैस्त्वथकुम्भानि प्रासादन्तु प्रदक्षिणम् |
विश्रम्यद्वारदेशे तु दद्यादर्घ्यं हृदागुरुः || ३६-११६ ||

ततः प्रविश्यतल्लिङ्गमुत्तराभिमुख स्थितः |
त्रिपादिकायामुपरि विन्यस्त्वा शिवकुम्भकम् || ३६-११७ ||

षडध्वासनं तु संकल्प्य लिङ्गमुद्रां प्रदर्शयेत् |
पुष्पगन्धस्तिलेतैलं यद्वत् तद्वत् स्थित प्रभुः || ३६-११८ ||

कुम्भस्थ देवदेवेशं लिङ्गमध्ये तु योजयेत् |
शिवमन्त्रं समुच्चार्य शिवमात्मनि भावयेत् || ३६-११९ ||

तज्जलेनाभिषेकं यत् तल्लिङ्गे प्राण उच्यते |
तच्छक्ति व्यापकं स्मृत्वा तद्वच्छक्तिन्तु पीठके || ३६-१२० ||

सर्वावरणदेवांश्च पूर्ववत् संप्रकल्प्य वै |
कलशस्थानथावाह्य तज्जलेनाभिषेचयेत् || ३६-१२१ ||

गन्धपुष्पञ्च धूपञ्च दीपं दत्वा यथा क्रमम् |
द्वारपालादि पीठान्तं परिवाराण्यशेषतः || ३६-१२२ ||

तत्तत् कुम्भगतां देवां तत्तत्स्थाने निवेशयेत् |
पायसं कृसरं गौल्यं मौद्गंशुद्धां न मेव च || ३६-
१२३ ||

प्. १८३) पञ्चवर्णहविर्दद्यात् परिवारबलिं तथा |
उत्सवं कारयेत् तत्र सायादिविधिपूर्वकम् || ३६-१२४ ||

प्रतिष्ठाविधिरेवोक्ता ततः संप्रेक्षणं शृणु |
प्रतिष्ठाविधिना सर्वं कर्तव्यं युक्तितः क्रमात् || ३६-१२५ ||

पूर्ववद्वेदिका मध्ये कुंभानिविधिवं न्यसेत् |
कुम्भसंस्थापनात् पूर्वे लिङ्गशुद्धिं विशेषतः || ३६-१२६ ||

पिण्डिकाञ्च स्थलञ्चैव पञ्चशुद्धि क्रमेण तु |
सर्वगन्धैर्विलिप्याथ वस्त्रैरेवा वकुण्ठयेत् || ३६-१२७ ||

संप्रोक्षणाह्वये नैव पुरोवाहनकं तथा |
एकलिङ्गविधिस्त्वेषा पञ्चलिङ्गविधिं शृणु || ३६-१२८ ||

मध्ये सदाशिवं स्थाप्य पुरुषं पूर्वतः तथा |
अघोरं दक्षिणे स्थाप्य सद्यं पश्चिमतः तथा || ३६-१२९ ||

उत्तरे वा देवञ्च अथकोणेषु वा बुधः |
कोणेषु च महादिक्षु संवीक्ष्याथ सदाशिवम् || ३६-१३० ||

पृथक् पृथक् विमानानि शेषकर्म च पूर्ववत् |
पञ्चलिङ्गविधिर्येषा नवलिङ्गविधिं शृणु || ३६-१३१ ||

तेषां विमानं पूर्वोक्तं अष्टदिक्षुविधीयते |
सदाशिवं समीक्ष्यैव दिशासु विदिशासु च || ३६-१३२ ||

नवलिङ्गविधिप्रोक्तं सहस्राणां विधिं शृणु |
मध्ये सदाशिवं प्राग्वद्विद्येशानां पृथक् पृथक् || ३६-१३३ 
||

चतुर्विंशच्च तल्लिङ्गं विद्येशानावृतं बुधः |
सादाख्यस्य वदन्येषां नामरूपाणि कीर्तिताः || ३६-१३४ ||

तत्तत् स्वनाममन्त्रेण संस्थाप्य विधिचोदितः |
अष्टा हे षोडशाहे वा मासे वा विधिपूर्वकम् || ३६-१३५ ||

एकलिङ्गविधौ यद्वत् तद्वत् सर्वं समाचरेत् |
सादाख्यं लिङ्गरूपेण अन्वलिङ्गन्तु नेष्यते || ३६-१३६ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिव सा युज्यमाप्नुयात् |
लिङ्गसंस्थापनं प्रोक्तं सकलानां विधिं शृणु || ३६-१३७ 
||

इति लिङ्गप्रतिष्ठाविधिपटलः सट्त्रिंशत्तमः || ३६ ||


प्. १८४) स्वायंभुलिंगागमम्

कारणं वा तुलञ्चैव सूक्ष्मञ्च सुप्रभेदकम् |
आगमञ्चतुर्भेदं स्वयंभूपुजितं क्रमात् ||

दैवलिंगागमम्

कामिकं विजयं चैव स्वायंभुवमथानलम् |
पूजयेद् देवके लिंगे कल्पयेत् कल्पवित्तमः ||

दिव्यलिंगागमम्

चिंत्यं चैव सहस्रञ्च दीप्तञ्चाप्ययुतं तथा |
दिव्यलिंगार्चना प्रोक्तं सर्वकर्मसमाचरेत् ||

ऋषिलिंगागमम्

योगजं मकुटं चैव निश्वासं रौरवं तथा |
आर्षकं पूजयेद्धीमान् अर्धयामे विशेषतः ||

मानुषलिंगागमम्

वीरञ्च विमलोद्भेदं चंद्रज्ञानञ्च बिंबकम् |
पूजयेत् परमं चैव मानुषे देशिकोत्तमः ||

राक्षसलिंगागमम्

प्रोत्गीतं ललितं चैव सिद्धिं संतानमेव च |
राक्षसे प्रोक्षयेल्लिंगं आसुरञ्च प्रपूजरेत् ||

बाणलिंगागमम्

पारमेश्वर संख्योक्तं अंशुमान् किरणं तथा |
बाणलिंगार्चनं चैव गणपञ्चप्रपूजयेत् ||

मानुषं योजनादर्वाक् पौराणं दशयोजनम् |
शतयोजनमार्षञ्च सहस्रं दैविकं भवेत् ||



प्. १८५) सकलप्रतिष्ठाविधि पटलः

सकलानां प्रतिष्ठान्तु वक्ष्येहमधुना शृणु |
मूर्तीनामिश्वरादीनां सामान्य स्थापनाविधिम् || ३७-१ ||

द्वादश प्रतिमानान्तु सामान्यमिदमुत्तमम् |
चलानाम चलानाञ्च सर्वेषां स्थापनं समम् || ३७-२ ||

चलस्य तु शिलामृत्भ्यां शृणुमत् स्थापनाविधिम् |
रत्नन्यासञ्जले वा संशयनन्तु प्रदक्षिणम् || ३७-३ ||

चित्राभासे तु वर्ज्यं हि रत्नसेतु समाचरेत् |
चित्राभासे तु कर्तव्यं दर्पणोपरियत्नतः || ३७-४ ||

त्रिपाद्यूर्ध्वे जलद्रोण्यां स्रावयेद् दर्पणोपरि |
जलाधिवासं स्नपनं नवमेव समाचरेत् || ३७-५ ||

सकलानान्तु सर्वेषां सममेतद् भवेद्ध्रुवम् |
कृत्वाङ्कुरार्पणं पूर्वं प्रागुक्तविधिना पुनः || ३७-६ ||

प्रासादस्य पुरोभागे मण्डपे समलङ्कृते |
स्थण्डिलन्तत्र कुर्वीत शालिभिर्विमलैस्तथा || ३७-७ ||

गन्धपुष्पादिना पूज्य पद्मपीठस्य मध्यमे |
न पापटानि कर्तव्यं रत्नानिविधिवं न्यसेत् || ३७-८ ||

माणिक्कञ्चैव वैडूर्यं निलं मरतकं तथा |
मौक्तिकञ्चैव गोमेदं वज्रं पुष्यं प्रवालकम् || ३७-९ ||

एतानि हृदये नैव मध्यमादीनि विन्यसेत् |
तिलमुद्गारनीपांश्च तिलं वै सर्षपं तथा || ३७-१० ||

श्यामं शालिकुलुत्थञ्च प्रियंगुनवबीजकम् |
सुवर्णेन कृतञ्चेह बीजानिकवचेन तु || ३७-११ ||

अञ्जनं हरितालञ्च श्यामञ्चैव मनः शिलाम् |
पारतञ्चैव सौराष्टं सिद्धकं गैरिकं तथा || ३७-१२ ||

स्थापकं शिवमन्त्रेण पीठोर्ध्वे पटमध्यमे |
प्रतिमां तत्र संयोज्य सुस्निग्धं कारयेत् तथा || ३७-१३ ||

ततः सिकत चूर्णैश्च कृत्वा गोचर्मपट्टिकैः |
यथा निर्मलतां याति घर्षयेत् प्रतिमां ततः || ३७-१४ ||

प्. १८६) ततो क्षिमोचनार्थन्तु स्थण्डिले पूर्ववत् कृते |
बिंबं विन्यस्य तस्योर्ध्वे पटेनमहता वृते || ३७-१५ ||

अभितः कलशानष्टौ कूर्चाक्षत सपुष्पकान् |
विन्यस्य तेषु दिक्पालान् समभ्यर्च्य यथा विधि || ३७-१६ ||

आचार्यः शिल्पिनासार्धं नेत्रमन्त्रमनुस्मरन् |
हेम सूचि प्रहाराभ्यां शैलजे लोहजे तथा || ३७-१७ ||

वर्णयत्नन्तु संलिख्य चित्राभासे तु मृण्मये |
भ्रूरेखां प्रतिमां कृत्वा पक्ष्मरेखा त्रितीयकम् || ३७-१८ ||

श्वेतमण्डलमालिख्य तन्मध्ये कृष्णमण्डलम् |
कृष्णस्याभ्यन्तरे विद्वान् ज्योतिर्मण्डलमालिखेत् || ३७-१९ ||

सुव्यक्तं शिल्पिनाकार्यं नेत्रे मन्त्रं जपेत् गुरुः |
स्थापकं स्थपतिं पूज्य वस्त्रसौवर्णभूषणैः || ३७-२० ||

संपूज्यतोषयित्वा तु कृत्वा शिल्पि विसर्जनम् |
मध्वाज्याभ्यान्तु सन्तर्प्य सौवर्णेन तु दूर्वया || ३७-२१ ||

नेत्राणि नेत्र मन्त्रेण क्षीरेणैवं समाचरेत् |
पात्रत्रयन्तु संग्राह्य ताम्रजं कांसमेव वा || ३७-२२ ||

तेषु क्षीराज्यमधुभिः सौवर्णं राजतैः सह |
पात्राण्यापूर्यतैरैव प्रत्येकं प्रस्थमानतः || ३७-२३ ||

मधुनादक्षिणे नेत्रे दर्शयेत् भास्करात्मके |
सर्पिषागविवामे तु चंद्रात्मकमितः स्मरन् || ३७-२४ ||

पयसाचोर्ध्व नेत्रे तु दर्शयेदनलात्मकम् |
तत्तन्मन्त्राण्यनु स्मृत्यतैस्तु संप्रोक्षयेत् गुरुः || ३७-२५ ||

सौवर्णेन खयुक्तास्तु मध्यतर्जन्यनामिकाः |
तर्जनीदक्षिणे चोर्द्ध्वे मध्यमा नामिकान्यके || ३७-२६ ||

संयोज्य हृदयाद्यैश्च सिच्यगन्धांबुना ततः |
पृच्छन्नपटमावर्ज्य सुपुष्टाङ्गांसु यौवनाम् || ३७-२७ ||

गोधेनुहव्यमन्त्रेण दुग्ध्वाक्षीरांसवत्सकाम् |
गांसमभ्यर्च्य सावित्र्या दर्शयेत् तु विचक्षणः || ३७-२८ ||

दर्शयेत् तु द्विजान् पश्चात् द्विजानन्यान्विशेषतः |
एवं सकलं बिंबानां सममेतत् प्रकीर्तितम् || ३७-२९ ||

प्. १८७) येन तस्य विशुद्धिः स्यात् तेन तस्य विशोधयेत् |
सर्वालंकार संयुक्तं कृत्वाग्रामप्रदक्षिणम् || ३७-३० ||

जलाधिवासनं कुर्यात् कण्ठमात्रे जलेशुभे |
चतुष्पादसमायुक्ते वितानध्वज संयुते || ३७-३१ ||

दर्भमालासमायुक्ते प्रपायाञ्जलमध्यमे |
वस्त्रयुग्मपरिच्छन्नं दर्भैः पुष्पैश्च वेष्टितम् || ३७-३२ ||

पीठे वा फलकायां वा प्राक्च्छिरस्कं सुशाययेत् |
पञ्चरात्रं त्रिरात्रं वा चैकरात्रमथापि वा || ३७-३३ ||

ततो मण्डपसंस्कारं यथा विभवविस्तरम् |
पूर्वे वा दक्षिणे वापि पश्चिमे वाम मनोरमे || ३७-३४ ||

दशभादशहस्तं वा षोडश स्तंभसंयुतम् |
चतुर्द्वारसमायुक्तञ्चतुस्तोरणभूषितम् || ३७-३५ ||

दर्भमालासमायुक्तं पुष्पमालावलंबितम् |
वितानोपरि सच्छन्नमष्टदिग्ध्वजलंबितम् || ३७-३६ ||

मङ्कलांकुर संयुक्तं मुक्तादामैर्विभूषितम् |
मण्डपेन वकोष्ठे तु मध्यभागे विशेषतः || ३७-३७ ||

उपवेदीं तु कर्तव्या तालोच्छ्रायासुविस्तृता |
आलयाभ्यन्तरे वेदीं कारयेत् सुदृढांशुभाम् || ३७-३८ ||

हस्तमात्रसमुत्सेधां दर्पणोदरसन्निभाम् |
अष्टदिक्षु च कुण्डानि कारयेत् सुप्रमाणतः || ३७-३९ ||

पूर्वे तु चतुरश्रन्तु वह्निपिप्पलपत्रवत् |
अर्धचन्द्रं तु याम्यायां नै-ऋत्यान्तु त्रिकोणकम् || ३७-४० ||

वृत्तन्तु वारुणे भागे षडश्रं वायुगोचरे |
पद्मञ्चैवोत्तरेभागे ऐशान्यामष्टकोणकम् || ३७-४१ ||

ईशान ऐन्द्रयोर्मध्ये वृत्तकुण्डन्तु कारयेत् |
मण्डपस्योत्तरे भागे स्नानमण्डपमेव वा || ३७-४२ ||

स्नानवेदीन्तु तन्मध्ये त्रिद्व्येककरसम्मिताम् |
हस्तमात्रसमुत्सेधां सुसमां सुदृढां शिवाम् || ३७-४३ ||

त्रिमेखला समायुक्तां भूताब्ध्यग्न्यङ्गुलैर्मिताम् |
अथवाष्टाङ्गुला भद्रामेखलैका समन्विता || ३७-४४ ||

प्. १८८) गोमयालेपनं कृत्वा शोषणं पावनं तथा |
ब्रह्मणान् भोजयित्वा तु वास्तुहोममतः परम् || ३७-४५ ||

पर्यग्निकरणं कृत्वा प्रासादं यागमण्डपम् |
पुण्याहं तत्र कर्तव्यं प्रोक्षयेत् पञ्चगव्यकैः || ३७-४६ ||

शयनं कल्पयेद्विद्वान् वेदिकोपरिशालिभिः |
अष्टद्रोणैस्तदर्धैर्वा तदर्धै स्तण्डिलैस्तथा || ३७-४७ ||

तन्मध्येऽष्टदलं पद्मं तण्डुलेन तु कारयेत् |
अण्डजाद्यैस्तु संकल्प्य यत्नतो पर्युपर्युतः || ३७-४८ ||

अलाभे चाण्डजादीनां वस्त्रैपञ्चभिरास्तरेत् |
तदूर्ध्वे नवशक्तिस्तु इच्छाज्ञानक्रिया अपि || ३७-४९ ||

गन्धपुष्पादिना पूज्यमङ्गलांकुर शोभितम् |
जलात् बिंबं समुत्थाप्य पञ्चगव्योषितं तथा || ३७-५० ||

एकरात्रं तु कर्तव्यमथवा स्नापयेत् तु वै |
स्नानवेद्यास्तु तन्मध्ये संस्थाप्य प्रतिमां ततः || ३७-५१ ||

अष्टमृत् सलिले नैव स्नात्वाभ्यर्च्य हृदाबुधः |
घृतः शिरोर्पणं कृत्वा साक्षितः हेमदूर्वया || ३७-५२ ||

सौवर्णं रजतं वापि हृदयेन तु मन्त्रतः |
कौतुकं दक्षिणे हस्ते बन्धयेद्रक्षयान्वितम् || ३७-५३ ||

गन्धाद्यैश्चैव संपूज्य नीत्वा वैवेदिकोपरि |
पश्चिमाभिमुखं देवं संयजेद्धृदयेन तु || ३७-५४ ||

शयने शाययेद् देवं प्राक्च्छिरस्कं मुखोर्ध्वकम् |
ईश्वर प्रतिमाञ्चेतु श्क्तिञ्च सहवामतः || ३७-५५ ||

रत्नन्यासादिकर्माणि सहैवात्र समाचरेत् |
अन्यानि प्रतिमानि ह युक्तायुक्तं सुबुद्धिमान् || ३७-५६ ||

उत्तराच्छादनं कृत्वा वस्त्रैर्दर्भैस्तु पुष्पकैः |
विद्येशकलशानष्टौ वज्राद्यस्त्रान् सहैमकान् || ३७-५७ ||

वस्त्रयुग्मपरिच्छन्नान् सकूर्चान् सा पिधानकान् |
तत्तन्मन्त्रेण बिंबस्य परितोष्टसुदिक्षु च || ३७-५८ ||

संस्थाप्य बिंबशिरसच्छैशाने कुंभकेनकम् |
षोडशावृत संपूर्णं बिंबप्रभसमन्वितम् || ३७-५९ ||

प्. १८९) त्रिसूत्रैर्वेष्टयित्वा तु सूत्रान् सूत्रान्तरं यवम् |
पञ्चरत्न समायुक्तं शुद्धांबुपरिपूरितम् || ३७-६० ||

सचूतपल्लवोपेतं सकूर्चं सा पिधानकम् |
वस्त्रयुग्मेन संवेष्ट्य स्थण्डिलोपरि विन्यसेत् || ३७-६१ ||

विप्राणान्तु हितार्थन्तु यज्ञसूत्रञ्च सृक्स्रवम् |
क्षत्रियाणां हितार्थन्तु गजवाजिरथान् बुधः || ३७-६२ ||

तुलाञ्चमानपात्राणि वैश्यानान्तु हिताय वै |
शूद्राणान्तु हितार्थन्तु वृषलांगलसंयुतम् || ३७-६३ ||

कृत्वैतानि सुवर्णेन षडंगैस्तु विनिक्षिपेत् |
यद्रूपं प्रतिमं स्थाप्यं तत्तद्रूपस्य भावयेत् || ३७-६४ ||

कुंभमध्ये तु संस्थाप्य तस्य मूलमनुस्मरन् |
षड्विधं ध्यानमावाह्यतानि संकल्प्य तच्छिवे || ३७-६५ ||

पूर्वोक्तेनैव मार्गेण मन्त्रन्यासन्तु कारयेत् |
पूजयेत् गन्धपुष्पाद्यैर्हृदयेन विचक्षणः || ३७-६६ ||

वर्धनीं बीजमुख्येन तद्वत्संस्थाप्य वामके |
अभितश्चोपवेद्यान्तु संस्थाप्यकलशाष्टकान् || ३७-६७ ||

वस्त्रकूर्चाक्षतो पेतान् ससूत्रान् पल्लवान्वितान् |
हेमवज्रादिको पेतान् लोकपालाधिदेवतान् || ३७-६८ ||

संपूज्य स्वस्वमन्त्रेण द्वारकुंभांस्तु विन्यसेत् |
अष्टमङ्गलरूपाणि वेदिकायास्तु बाह्यतः || ३७-६९ ||

संस्थाप्य स्वस्वनाम्नार्च्य ततो होमं समाचरेत् |
कृत्वा चाध्ययनं दिक्षु ऋग्यजुः सामधर्वकैः || ३७-७० ||

नवपञ्चत्रयं वापि एकाग्निरथवा पुनः |
प्राग्याम्येन्दुषु कुण्डेषु त्रेताग्निं सम्यगाचरेत् || ३७-७१ ||

सदाशिवेश्वरौ रुद्रः क्रमात् कुण्डाधिपाः स्मृताः |
त्रयोवैकाग्निके विद्वाञ्छिवाग्निं पूर्वतो हुनेत् || ३७-७२ ||

शिवाग्निं प्रथमं हुत्वा मूर्तिहोमं ततः परम् |
शिवाद्यवनिपर्यन्तं ध्यात्वा सर्वगतं प्रभुम् || ३७-७३ ||

तत्तद्रूपान् स्वमात्मानं स्मृत्वाग्निं संयजेत् बुधः |
आदित्यः पूर्वतोमूर्तिर्भव स्त्रिमूर्तिधारकः || ३७-७४ ||

प्. १९०) आग्नेययामग्निमूर्तिस्तु धारकः शर्व उच्यते |
मूर्तिधारः पशुपतिः पृथिवीमूर्तिदक्षिणे || ३७-७५ ||

आकाशे नै-ऋते मूर्तिरुद्रस्तन्मूर्तिधारकः |
आपोवरुणदिक्भागे रुद्रोनामसुधारकः || ३७-७६ ||

वायुर्वै वायुदिग्भागे भीमा वै मूर्तिधारकः |
उत्तरे सोममूर्तिस्तु महान्यै मूर्तिधारकः || ३७-७७ ||

मूर्तिधारस्तथेशस्तु आत्मानं मूर्तिरेव च |
एवं विधान तस्त्वष्टमूर्तयोमूर्तिधारकाः || ३७-७८ ||

प्रधानस्य शिवः प्रोक्तस्तत्तद् ध्यानपरायणः |
प्राग्वदग्निमुखं कृत्वा पश्चात् द्रव्यैस्तु होमयेत् || ३७-७९ ||

काष्ठाज्य समिदन्नादिलाजासक्तु तिलानि च |
यवसिद्धार्थ मुद्गानि मधुनैकादशानि च || ३७-८० ||

तूष्णीन्तदिन्धनं कृत्वा मूले नैव घृताहुतिः |
समिधं बीजमुख्येन चरुसद्येन होमयेत् || ३७-८१ ||

लाजा हृदय मन्त्रेण सक्तुञ्च शिरसापुनः |
शिखया तु तिलं हुत्वा यवान्वैक वचेन तु || ३७-८२ ||

सिद्धार्थं बहुरूपेण मुद्गमस्त्रेण चैव हि |
नेत्रेण मधुहोतव्यं जुहुयाद् व्याहृतिं ततः || ३७-८३ ||

पलाशसमिधं पूर्वे आग्नेययास्तु वै कंकतम् |
वटं याम्ये तु विज्ञेयं अश्वत्थन्नि-ऋतौ तथा || ३७-८४ ||

प्लक्षन्तु वारुणे गाभे चौदुंबरन्तु वायवे |
अर्का वै सौम्यदिक्भागे बिल्वमिशानगोचरे || ३७-८५ ||

इन्द्र ईशानयोर्मध्ये पलाशसमिधं भवेत् |
द्रव्यं प्रतिसहस्रं वा तदर्धं वार्धमेव वा || ३७-८६ ||

अष्टोत्तरशतं वापि पञ्चाशत् पञ्चविंशती |
षोडशा हुतिकं वापि द्रव्यं प्रतिसमाचरेत् || ३७-८७ ||

ब्रह्माङ्गैरेव हुत्वा तु तत्तत्स्थाने च संस्पृशेत् |
तदन्ते व्याहृतिं हुत्वानिद्रां रात्रौ तु वर्जयेत् || ३७-८८ ||

प्रभाते विमले विद्वान् प्रतिष्ठालग्नपूर्वके |
आचार्यं पूजयेत् पूर्वं वस्त्राङ्गुलीयकादिभिः || ३७-८९ ||

प्. १९१) हेमपुष्पोपवीतञ्च कुण्डलं कटकं तथा |
दासीं दासांश्च गाभूमिमाचार्याय प्रदापयेत् || ३७-९० ||

कन्यसं दशनिष्कञ्च द्विगुणं त्रिगुणं तथा |
दक्षिणां कन्यसादीनि देशिकस्य विधीयते || ३७-९१ ||

प्रत्येकं मूर्तिपान् पूज्यदेशिकस्याष्टभागतः |
दैववज्ञं वास्तुहोतारं मूर्तिपान् त्रिगुणेन वै || ३७-९२ ||

मूर्तिपस्य त्रिपादेन तद्ध्येतृंश्च पृथक् पृथक् |
तेषां हेमाङ्गुलीयञ्च वस्त्रयुग्मञ्च दापयेत् || ३७-९३ ||

भक्तानां परिचाराणां दापयित्वा स्वशक्तितः |
दीनान्ध कृपणानाञ्च अन्नपानादि दापयेत् || ३७-९४ ||

दद्यात् पूर्णाहुतिं सर्वैर्मन्त्रैर्वेदशतात्मना |
होमोपरीष्टतंत्रञ्च कुर्यात् सर्वे यथा क्रमत् || ३७-९५ ||

किञ्चित् पूर्वमुहूर्तस्य उत्थाप्यशयनाच्छिवम् |
संपूज्यगन्धपुष्पाद्यैः शङ्खदुन्दुभिनिस्वनैः || ३७-९६ ||

सर्वालङ्कारसंयुक्तं मन्त्रन्यासमथारभेत् |
शिवकुंभं समुद्धृत्य वर्द्धनीन्तु शिवाग्रतः || ३७-९७ ||

विन्यस्त्वार्घ्यन्तु दत्वाथ सकलीकृतविग्रहः |
ध्यात्वा तद्रूपमग्न्यस्थं प्रतिमायां सुयोजयेत् || ३७-९८ ||

शक्तिं वै वामपार्श्वे तु विन्यसेत् बीजमूख्यकैः |
कुम्भात्तत्वं तथा बिंबे संयोज्याङ्गानि विन्यसेत् || ३७-९९ ||

शिवाख्योमाख्य विद्येश कुंभैरत्राभिषेचयेत् |
तदन्ते स्नपनं कृत्वा हविष्यन्तु महद्भवेत् || ३७-१०० ||

उत्सवन्तत्र कर्त्व्यं प्रागुक्तविधिना ततः |
ईश्वर प्रतिमाण्येवमुत्सवार्थं प्रकीर्तितम् || ३७-१०१ ||

द्वादश प्रतिमा प्रोक्तास्तथा चोत्सवकर्मणि |
देशकाल स्वरूपान्यत् समानं सर्वमेव हि || ३७-१०२ ||

अर्चनादि क्रमान् सर्वान् शिववत् कल्पयेत् क्रमात् |
सर्वेषामन्य देवानां तत्र तद्विधिचोदितम् || ३७-१०३ ||

प्. १९२) तथा स्वरूपमेवं स्यात् स्वस्वनामादिमन्त्रतः |
सर्वेषां स्थापनान्ते तु स्नपनञ्चोत्सवं कुरु || ३७-१०४ ||

सकलस्थापनं प्रोक्तं तेषां संप्रोक्षणं शृणु |
वेदिकायां शिवोमाख्य विद्येशकलशान् बुधः || ३७-१०५ ||

विन्यसेदुपवेद्यान्तु लोकपालाख्य कुंभकान् |
वस्त्राणि हेमरूपाणि प्रक्षिपेत् पूर्ववत् सुधीः || ३७-१०६ ||

रत्नादिशयनान्तञ्च वितानैर्बिंबकर्मणि |
वस्त्रैराच्छाद्य तत्बिंबं होमं पूर्ववदाचरेत् || ३७-१०७ ||

स्नपनं वायुदिक्भागे अन्यत्सर्वं समानकम् |
योगोपयोगद्रव्याणि आचार्यायप्रदापयेत् || ३७-१०८ ||

सकलस्थापनं ह्येवं शक्तिसंस्थापनं शृणु |

इति सकल प्रतिष्ठाविधिपटलः सप्तत्रिंशत्तमः || ३७ ||



अथ शक्तिप्रतिष्ठाविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शक्तिसंस्थापनं परम् |
वह्नेरुष्णत्ववच्छक्तिरविनाभाविनीविभोः || ३८-१ ||

अमूर्तिच्छेदमूर्ताख्या समूर्तञ्चेत् समूर्तकम् |
सदाशिव शिवौ रुद्रो विष्णुब्रह्मेति भेदिताः || ३८-२ ||

मनोन्मनीश्वरीचोमा श्रीसावित्री प्रभेदिताः |
परापरमिदं भेदं लोकानुग्रहकारिणम् || ३८-३ ||

मनोन्मनीश्वरी चैव सहैवस्थापनं विदुः |
त्रिभेदमन्यच्छक्तीनामेक युक्तं सहेति च || ३८-४ ||

शक्तिस्तु केवलं यत्र स्थापने त्वघमुच्यते |
पूर्वं शंभुं प्रतिष्ठाप्य शक्तेस्तु स्थापनं तथा || ३८-
५ ||

कृतो युक्तोविधानेन युक्तं तत् परिकीर्तितम् |
शक्तिंशंभुमथैकत्र स्थापनं तत्सहैव तु || ३८-६ ||

प्. १९३) त्रिप्रकारेषु सामान्यं मूलमन्त्रादिकं शृणु |
मायाबीजञ्च व्योमेन सहबिन्दुं सनादिकम् || ३८-७ ||

आदिशक्तेस्तु मूलं स्याद्वियद्वापि सबिन्दुका |
षडंगास्तु समाख्यातं स्वरेव द्वितयं तथा || ३८-८ ||

चतुर्त्थमष्टमञ्चैव द्वादशं स्वरमेव च |
चतुर्दशस्वरञ्चैव षोडशं स्वरमेव च || ३८-९ ||

संयोज्य हृच्छिराचूडा वर्मनेत्रास्त्र संज्ञिका |
शिरोमन्त्रे विशेषोस्ति सलिलार्णेन संयुतम् || ३८-१० ||

सविसर्गमथास्त्र स्यात् विन्दुनादविवर्जितम् |
आद्यास्वर तृतीयञ्च पञ्चमं दशमान्तकम् || ३८-११ ||

द्वादशान्तञ्च पञ्चैते सद्यादि ब्रह्मपञ्चका |
उच्यते गौरिगायत्री गणांबिकायै विद्महे || ३८-१२ ||

इत्युच्चार्य तदन्ते तु महातपायैधीमही |
एवमुक्त्वा तदन्ते तु तन्नोगौरी प्रचोदयेत् || ३८-१३ ||

गौरिगायत्रि संज्ञाख्या चतुर्विंशतिकाक्षरा |
मृण्मयं शैलजञ्चैकं शेषं लोहजमुच्यते || ३८-१४ ||

मृण्मये तु तथा नोक्तमधिवासञ्जलेन तु |
समानमन्यत् सर्वेषां यथा शक्तिविधीयते || ३८-१५ ||

पूर्वोक्तेन विधानेन कृत्वा तत्प्रतिमं बुधः |
प्रतिष्ठादि वसात् पूर्वे कर्तव्यञ्चाङ्कुरार्पणम् || ३८-१६ ||

पूर्ववद्रत्नविन्यासं कृत्वा तदनुबिंबकम् |
सुस्निग्धं कारयित्वा तु नेत्रमोक्षणमारभेत् || ३८-१७ ||

हैमप्रहारसुचिभ्यां नेत्रमन्त्रेण चारभेत् |
हैमप्रहारसुचिभ्यां नेत्रमन्त्रेण देशिकः || ३८-१८ ||

भ्रूरेखा प्रथमं लिख्य पक्ष्मरेखाद्वितीयकम् |
श्वेतमण्डलमालिख्य ततो वै कृष्णमण्डलम् || ३८-१९ ||

ज्योतिर्मण्डलमध्ये तु कर्तव्यं शिल्पिनाबुधः |
शिल्पिमुद्वास्य गुरुणा कर्तव्यं कर्मचोत्तरम् || ३८-२० ||

हिरण्य नखसंप्रोक्तौ तर्जनीमध्यमाङ्गुली |
तासां नेत्रेप्यसौधीमां छक्तिमन्त्रेण संस्पृशेत् || ३८-२१ ||

प्. १९४) कांस्ये मधुघृताभ्यान्तु सौवर्णेन तु दूर्वया |
हृन्मन्त्रेण तु संसिच्य सवत्साङ्गां पयस्विनीम् || ३८-२२ ||

गौर्धेनुहव्य मन्त्रेण देशिकोगां प्रदर्शयेत् |
ब्राह्मणादिञ्जनान् सर्वान्वीक्षयित्वाक्षमन्त्रतः || ३८-२३ ||

बिंबशुद्धिं ततः कृत्वा शुद्धतोयैर्विचक्षणः |
सर्वालङ्कारसंयुक्तं कृत्वा ग्रामप्रदक्षिणम् || ३८-२४ ||

जलाधिवासनं पश्चात् त्रिरात्रं वैकरात्रकम् |
चतुरश्रां प्रपां कृत्वा दर्भमालाविभूषिताम् || ३८-२५ ||

वस्त्रैरावेष्टयित्वा तु पुष्पैर्दर्भैर्विशेषतः |
कण्ठमात्रे जलेशुद्धे शक्तिं तत्राधिवासयेत् || ३८-२६ ||

दिक्पालाधिपकुंभानि विन्यसेत् परितोजले |
प्रतिष्ठामण्डपं कृत्वा सर्वालङ्कारसंयुतम् || ३८-२७ ||

षोडशस्तंभसंयुक्तं चतुर्द्वारसमायुतम् |
चतुस्तोरणसंयुक्तं दर्भमालाभिशोभितम् || ३८-२८ ||

तन्मध्ये वेदिकां कृत्वा तत्त्रिभागैकविस्तृताम् |
हस्तमात्रसमुत्सेधां दर्पणोदरसन्निभाम् || ३८-२९ ||

तालमात्रसमुत्सेधामुपवेदीं प्रकल्प्य वै |
तस्योत्तरसमीपे तु तद्वद् वै स्नानमण्डपम् || ३८-३० ||

तन्मध्ये स्नानवेदीञ्च तिस्रोवाद्व्येकमेखलाम् |
स्थण्डिले वेदिकोर्ध्वे तु अष्टद्रोणैश्च शालिभिः || ३८-३१ ||

तिलतण्डुलसंयुक्तं पद्ममष्टदलं लिखेत् |
अण्डजाद्यैर्विशेषण संकल्प्यशयनं तथा || ३८-३२ ||

अलाभे त्वण्डजादीनां वस्त्रः संकल्प्य पञ्चभिः |
प्रागुक्तलक्षणोपेतस्त्वादिशैव कुलोद्भवः || ३८-३३ ||

सुस्नात्वा चन्म्यविधिवत् सर्वालङ्कारसंयुतम् |
नीत्वा जलोषितं बिंबं स्नापयेत् पञ्चगव्यकैः || ३८-३४ ||

स्नानवेद्युपरिस्थाप्य सुस्नाप्य विधिपूर्वकम् |
गणांबिकेतिमन्त्रेण अष्टमृत्सलिलेन तु || ३८-३५ ||

तदा म्लेलेपनाद्यैश्च बिंबशुद्धिं यथोचितम् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य बीजमुख्येन देशिकः || ३८-३६ ||

प्. १९५) ततः सुवर्णसूत्रेण बध्वा प्रतिसरं बुधः |
घृतः शिरोर्पणं कृत्वा हेमदूर्वाङ्कुराक्षतैः || ३८-३७ ||

शयने शाययेच्छक्तिं शिरः पूर्वमुखोर्ध्वतः |
वस्त्रैराच्छादयित्वा तु पुण्याम्बुनितु देशिकः || ३८-३८ ||

स्थण्डिले तूपवेद्यान्तु निष्कलंकाञ्छुभां दृढान् |
वस्त्रहेमसमायुक्तान् सूत्राक्षतसपल्लवान् || ३८-३९ ||

लोकपालाधिपानष्ट कुंभान् पूर्वादितः क्रमात् |
आवृतान् कलशांश्चैव हैमसूत्राष्टसंयुतान् || ३८-४० ||

सकूर्चान् सा पिधानांश्च वस्त्रयुग्मेन वेष्टितान् |
वामादिशक्ति संयुक्ता नष्टौ संस्थापयेद्धृदा || ३८-४१ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य हृदयेन विचक्षणः |
वर्धनी सूत्रसंयुक्तान् वस्त्रयुग्मसमावृतान् || ३८-४२ ||

सकूर्चां सा पिधानांश्च आदिशक्त्यधिदैवतान् |
हेमपंकजनिक्षिप्तां नवरतसमायुतान् || ३८-४३ ||

बिंबस्य शिरसश्चैव भावे संस्थाप्यबीजतः |
गन्धपुष्पाक्षताद्यैश्च संपूज्याग्निमथारभेत् || ३८-४४ ||

नवपञ्चाग्निकं वापि त्रयं वा चैकमेव वा |
योन्याकाराणि विधिवत् ततः कुण्डं प्रकल्पयेत् || ३८-४५ ||

अग्न्याधानान्ततः कृत्वा पूर्ववत् षोडशक्रियाम् |
आहूयाग्नौ तु तच्छक्तिं बीजमुख्येन मन्त्रवित् || ३८-४६ ||

पूर्ववत् समिधाज्यैस्तु होमं कृत्वा स्वमन्त्रतः |
स्पर्शाहुतिं ततः कृत्वा तत्तन्मन्त्रेण मन्त्रवित् || ३८-४७ ||

प्रभाते सुमुहूर्ते तु सर्वातोद्यसमायुतम् |
आचार्यमूर्तिपांश्चैव दैवज्ञं संप्रपूजयेत् || ३८-४८ ||

पूर्णाहुतिं ततो दत्वा बीजमुख्येन मन्त्रतः |
शक्तिबिंबन्ततोत्थाप्य स्नानवेद्युपरिन्यसेत् || ३८-४९ ||

वर्द्धनीन्तु ततोत्थाप्य देशिकश्चोत्तराननः |
बिंबस्य हृदये मूर्ध्नि नाभौ मूले तु विन्यसेत् || ३८-५० ||

न्यस्त्वा ब्रह्माङ्गमन्त्राणि विन्यसेत् सर्वमात्रकाः |
वर्धकुंभस्थ शक्तीश्च बिंबे संयोज्यमूलतः || ३८-५१ ||

प्. १९६) बीजमुख्येन मन्त्रेण तज्जले नाभिषिच्य वै |
वामादि शक्तिकुंभाद्भिः संस्थाप्य स्वस्वमन्त्रकैः || ३८-
५२ ||

स्नान लेपादिभिरद्भि स्वस्वमन्त्रैर्विशेषतः |
पाद्यमाचमनञ्चार्घ्यं दद्याद् देव्यै हृदादिभिः || ३८-५३ 
||

अभ्यर्च्य गन्धपुष्पाद्यैः सर्वालङ्कारसंयुतम् |
पायसं हविषं तत्र हृदयेन प्रदापयेत् || ३८-५४ ||

एव मेवं समाख्यातं युक्तं तत्र वदामिते |
मण्डपं विधिना कृत्वा तन्मध्ये वेदिकां क्रमात् || ३८-५५ ||

सर्वालङ्कारसंयुक्तां वितानध्वजभूषिताम् |
तन्मध्ये स्थण्डिलं कृत्वा वह्निं तत्रैव संयजेत् || ३८-५६ ||

तत्र मानुषनाहे तु उमारुद्रौ तु वारुणे |
वामभागे ह्युमां न्यस्त्वा सर्वालङ्कारसंयुताम् || ३८-५७ ||

नववस्त्रैरुमारुद्रौ प्रशान्तायेति भूषयेत् |
आचार्यो ब्रह्मवद्ध्यात्वा विवाहे सर्वकर्मणि || ३८-५८ ||

पूर्वोक्तेन विधानेन अग्न्याधानादिकं तथा |
विष्णुं तत्रैव चाहूय देवीमुदकपूर्वकम् || ३८-५९ ||

रुद्रस्य दक्षिणे हस्ते बीजमुख्येन दापयेत् |
वामे श्मानन्तु संस्थाप्य गौरीगायत्रिमंत्रतः || ३८-६० ||

देव्याः पादञ्च रुद्रेण स्पर्शयित्वाश्मनि न्यसेत् |
शिवमन्त्रेण मन्त्रज्ञो लाजं हुत्वात्रयंबुधः || ३८-६१ ||

शक्तियुक्तं ततः सर्वं प्रभूतहविषं ददेत् |
युक्तमेवमिदं प्रोक्तं सहैव स्थापनं शृणु || ३८-६२ ||

आरंभस्थापनान्तं यत्सर्वकर्मसहैव तु |
सहैव इति विख्यातं चोत्सवोविधिचोदितः || ३८-६३ ||

एवमेवं तथा प्रोक्तं लक्षः सावित्रयस्तथा |
शक्तिसंस्थापनं प्रोक्तं परिवारमथ शृणु || ३८-६४ ||

इति शक्तिप्रतिष्ठाविधिपटलः अष्टत्रिंशत्तमः || ३८ ||


अथ परिवारविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि परिवारविधिक्रमम् |
द्वारपालादि पीठान्तं परिवारमिति स्मृतम् || ३९-१ ||

द्वारस्थात् प्रथमंयिष्येत् द्वारपालां ततः परम् |
वृषभं वै तृतीयन्तु इन्द्रादींस्तु चतुर्थकम् || ३९-२ ||

पञ्चमं भद्रपीठन्तु तथैवबहिरावृतम् |
यत्र यत्र मुखद्वारे कवाटाभ्यान्तु देशिकाः || ३९-३ ||

तत्र तत्र विशेषेण नवधैवं विसर्जयेत् |
भुजंगञ्च पतंगञ्च ऊर्ध्वाधः संप्रकल्प्य वै || ३९-४ ||

उत्तरञ्च पताकाञ्च तिष्ठतः सव्यवामयोः |
विमलञ्च सुबाहुञ्च विन्यसेद्वामदक्षयोः || ३९-५ ||

श्रियं सरस्वतीञ्चैव स्कन्दोर्ध्वाधः प्रकल्प्य वै |
तस्य मध्ये तु विघ्नेशं स्वनाम्नाबासने सदा || ३९-६ ||

स्वनामाद्यक्षरेणैव गन्धपुष्पादिभिर्यजेत् |
एवं कृत्वा यथा न्यायं द्वारेद्वारे विशेषतः || ३९-७ ||

सुदृढं वृक्षसारैस्तु कवाटौ तु सलक्षणौ |
शून्यमेक कपाटञ्चेत् द्विकपाटे तु शान्तिकम् || ३९-८ ||

दण्डानुपरिबध्वाथ अथस्थाद्दारुजानपि |
पुलकान्नर्धचंद्रादीञ्छल्पशास्त्रोक्तमार्गतः || ३९-९ ||

उत्सेधस्याष्टभागैक ऊर्ध्वाधस्तु घनं क्रमात् |
विस्तारस्तु चतुर्भागं घनं वै दक्षिणोत्तरे || ३९-१० ||

कपाटलक्षणं ह्येवं तत्रस्थान् प्रथमं यजेत् |
द्वारे तु देवता प्रोक्ता द्वारपालां ततः शृणु || ३९-११ ||

अभ्यन्तरग्रहद्वारे शक्तिद्वारमिति स्मृतम् |
दक्षिणे ज्ञानदाशक्ति धर्मदा चैव चोत्तरे || ३९-१२ ||

एकवक्त्रो द्विहस्ते च मध्यक्षामेस्तनान्विते |
कुंकुमाभो महाकालः परशुच्छायुधस्तथा || ३९-१३ ||

अनन्तेशः पशुपतिर्दक्षिणे द्वारपालकौ |
अनन्तो रक्तवर्णस्तु वस्त्रायुधसमन्वितः || ३९-१४ ||

प्. १९८) पशुपद्मोत्पलवर्णः शक्तिहस्तोग्रलोचनः |
पश्चिमद्वारपालौ च दण्डिमुण्डीशसंज्ञकौ || ३९-१५ ||

दण्डी सुरेन्द्र चापास्त्र खट्गहस्तोग्रदंष्ट्रकः |
मुण्डीकुंदेन्दु वर्णाभभिण्डिपालायुधस्तथा || ३९-१६ ||

विजयश्चैव भृंगीशश्चोत्तरद्वारपालकौ |
भ्रंशो भृंगश्चवर्णस्तु क्षुरिकायुधहस्तकः || ३९-१७ ||

विजयश्चेन्द्रकोलोहः शूलहस्तोभयंकरः |
सर्वेत्रिभंगियुक्तश्च सर्वेकुञ्चित पादकाः || ३९-१८ ||

उग्रदंष्ट्राः सुवृत्ताश्च सर्वां निर्देशहस्तकाः |
सर्वे चतुर्भुजोपेता द्विभुजा वा त्रिणेत्रकाः || ३९-१९ ||

द्विनेत्राश्चोग्रदंष्ट्राश्च हलपल्लवहस्तकाः |
द्वारोत्सेध समाभद्राः किरीटाद्यङ्गदोज्वलाः || ३९-२० ||

प्रासादे मण्डपेद्वारे द्वारेद्वारे च कीर्तिताः |
महामर्यादिभित्तिस्था द्वारगोपुर पार्श्वयोः || ३९-२१ ||

चतुर्दिक्षु विशेषेण महाकाराणि कारयेत् |
संवर्तकं श्रियावर्तं कुण्डोदर बृहोदरौ || ३९-२२ ||

सिंहमुखोहय मुखस्त्वेक पादस्त्वधोमुखः |
श्वेतवर्णस्तथा न्यस्त्वास्त्व परांश्यामसन्निभः || ३९-२३ ||

द्विनेत्रा द्विभूजाः सर्वे शूलखट्गायुधास्तथा |
भूतौ द्वौ द्वौ प्रकर्तव्यौ वासवादिप्रदक्षिणम् || ३९-२४ ||

अथाहपरिवाराणां पिठञ्चेदन्तरावृते |
तेषां विमानमन्विच्छेत् द्वितीयेपि च हारके || ३९-२५ ||

* * * * * * * * आग्नेययां पावकं तथा |
मातृंस्तु दक्षिणे भागे वीरविघ्नसमन्वितम् || ३९-२६ ||

विष्णुं वा तत्र संस्थाप्य आसीनमथवा स्थितम् |
विघ्नेशन्नै-ऋते भागे सुब्रह्मण्यन्तु पश्चिमे || ३९-२७ ||

ज्येष्ठायां वायुदिक्भागे श्रियं वै स्थापयेत् गुरुः |
दुर्गां वै चोत्तरे कुर्यात् ब्रह्माणमथवापि वा || ३९-२८ ||

चण्डेशमैशदिग्भागे भास्करं पूर्वतोदिशि |
कूपस्थानं तथैशान्यामाग्नेययां पचनालयम् || ३९-२९ ||

प्. १९९) अन्तरालेष्वनुक्तेषु यथा रुचिविशेषतः |
शयनस्थानमाख्यातं पार्वती सहितं तथा || ३९-३० ||

परिवारालयं सर्वं बाह्येवाभ्यन्तरेपि वा |
द्वितीयावरणं प्रोक्तं तृतीयावरणं शृणु || ३९-३१ ||

इन्द्रादिलोकपालांश्च स्वेस्वेस्थानेऽष्टदिक्षु वै |
शक्रशांकरयोर्मध्ये पित्रस्थानं विधीयते || ३९-३२ ||

नि-ऋतिर्वरुणयोर्मध्ये चाप्सरोगण एव च |
वरुणवायुदिशोर्मध्ये आदित्या द्वदशोच्यते || ३९-३३ ||

भास्करक्षेत्रपालौ च शंकरे वा विशेषतः |
चक्रपावकयोर्मध्ये अश्विन्यौ द्वौ तु विन्यसेत् || ३९-३४ ||

आग्नेयधर्मयोर्मध्ये संस्थाप्यसप्तरोहिणीः |
याम्यनै-ऋतयोर्मध्ये पितृस्थानं विधीयते || ३९-३५ ||

नि-ऋतिर्वरुणयोर्मध्ये पित्रस्थानं विधीयते |
नि-ऋतिर्वरुणयोर्मध्ये चाप्सरोगण एव च || ३९-३६ ||

वरुणवायव्ययोर्मध्ये मुनीनां स्थानमुत्तमम् |
वायव्यसोमयोर्मध्ये चान्ते तु वसवस्तथा || ३९-३७ ||

उत्तरेशानयोर्मध्ये रुद्रैकादश एव हि |
बलिपीठं ततः कृत्वा चतुर्दिक्षु विचक्षणः || ३९-३८ ||

बाह्याभ्यन्तरयोः पीठौ पूर्वद्वारे प्रकल्पयेत् |
अन्तरे सर्वभूतांस्तु पिशाचान् बाह्यपीठके || ३९-३९ ||

यक्षाणां दक्षिणेपीठे राक्षसानां तु पश्चिमे |
अधमं हि तदग्रे तु अथवाभ्यन्तरे बुधः || ३९-४० ||

गर्भगेहस्य पञ्चांशे चतुष्कञ्चोत्तमोन्नतम् |
त्रिभागं मध्यमप्रोक्तं द्विभागमधमं स्मृतम् || ३९-४१ 
||

द्वारोत्सेध समञ्ज्येष्ठं तत्त्रिभागन्तु मध्यमम् |
द्वाराणामधमं विद्धि उत्सेधसमविस्तृतम् || ३९-४२ ||

उत्सेधसंविभज्याथ भागमेकोनविंशतिः |
भागेनोपानमेकेन चतुर्भुजगतिस्तथा || ३९-४३ ||

कुम्भं कृत्वा त्रिभिर्भागैस्तदूर्ध्वे केन पट्टकम् |
कण्ठं कुर्यात् त्रिभिर्भागैरेके चैवोर्ध्वपट्टिका || ३९-४४ ||

प्. २००) महापट्टिका द्विंशेन दलोत्सेधं गलोष्टकम् |
कर्णिकाचैकभागेन प्रोक्तमुत्सेधमुत्तमम् || ३९-४५ ||

प्रवेशनिर्गमं वक्ष्ये विस्तारं षोडशांशकम् |
समस्तांशमुपानं तु मन्वन्तं जगतीं तथा || ३९-४६ ||

भान्वंशं कुमुदं विद्यात् दिगंशं पट्टिकास्तथा |
अष्टांशं कण्ठविस्तारं दशांशञ्चोर्ध्वपट्टिका || ३९-
४७ ||

द्वादशांशं महापट्टं वेदिकायां दशांशकम् |
अष्टांशं दलविस्तारं त्रियंशेन तु कर्णिका || ३९-४८ ||

चतुरश्रं यथा पीठं कुर्यात् पददलं विना |
स्थापनान्ते त्वथैतानि पूजयेत् तु विशेषतः || ३९-४९ ||

प्रतिष्ठाविधि मार्गेण कारयेद् देशिकोत्तमः |
एवं तथोत्तमं विद्धि सर्वसिद्धिप्रदायकम् || ३९-५० ||

द्वारकान् भूतपीठान्तं कल्पयेच्चक्रमाद्गुरुः |
सूर्यार्कवारुणेयात् तु नांशेहर्म्याणु कल्पयेत् || ३९-५१ ||

आग्नेययान्तु प्रकर्तव्यं च्छात्रादीनान्तु मण्डपम् |
नै-ऋत्यां दिशिकर्तव्यं धर्मश्रवणमण्डपम् || ३९-५२ ||

गीताभ्यां सर्वविख्यातं वायव्यान्तु विशेषतः |
यागानामुत्सवादीनां ऐशाने मण्डपं स्मृतम् || ३९-५३ ||

विख्यातं मध्यहारायां मर्यादिभित्तिके शृणु |
गोपुरेशानयोर्मध्ये धान्यस्थानमुदाहृतम् || ३९-५४ ||

कुर्याज्जननशालान्तु याम्यपावकमध्यगः |
याम्यनै-ऋतयोर्मध्ये कुर्यादायुधमण्डपम् || ३९-५५ ||

वरुणनै-ऋतयोर्मध्ये कुर्यादास्थानमण्डपम् |
पाशभ्रद्वायुमध्ये तु नृत्तांव्यासस्यमण्डपम् || ३९-५६ ||

कुबेरानिलयोर्मध्ये धनसञ्चितमण्डपम् |
ईशानसोमयोर्मध्ये कर्तव्यं पुष्पमण्डपम् || ३९-५७ ||

मर्यादिभित्तिके ख्यातं महामर्यादिके शृणु |
चतुर्दिक्षु महाद्वारे गोपुराणिप्रकल्पयेत् || ३९-५८ ||

अन्तरालेषु सर्वेषु क्रमेणैवप्रदक्षिणम् |
ऋग्यजुः सामधर्वाणाञ्छन्दो ज्योतिषयोस्तथा || ३९-५९ ||

प्. २०१) शीक्षाकल्पनिरुक्तानां ततो व्याकरणस्य च |
शैवसिद्धान्त शास्त्रस्य तथा पाशुपतस्य च || ३९-६० ||

सोमसिद्धान्त तन्त्रस्य बौद्ध अर्हतयोस्तथा |
पा~चरात्राख्य तन्त्रस्य व्याख्यानाभ्यासनानि वै || ३९-६१ ||

विप्राणां भोजनार्थाय लिङ्गानां भोजनाय वै |
आदिशैवानुशैवानां स्थापनापरिकल्पयेत् || ३९-६२ ||

परिवारसमायुक्तं प्राकाराणां प्रकीर्तितम् |
अतः परं विशेषेण वृषभस्थापनं शृणु || ३९-६३ ||

इति परिवारविधिपटल एकोनचत्वारिंशत्तमः || ३९ ||


अथ वृषभस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि वृषभस्थापनं परम् |
अन्तरावरणे देवाभिद्यते शिवशासने || ४०-१ ||

तेषु देवा स्थिते तस्मात् परिवारस्यवस्थता |
वृषभस्य सहस्रांशाभिद्यन्ते मूर्तयस्तदा || ४०-२ ||

त्रिविधं स्थापनं प्रोक्तं शैलं लोहंसुधामयम् |
लोहजं स्थानकेकार्यं शयने वा विशेषतः || ४०-३ ||

शिलासुता प्रकर्तव्यं शयने तु विचक्षण |
त्रिविधं तत्र कर्तव्यं सर्वसंपत्करं नृणाम् || ४०-४ ||

लोहजेन तु विघ्नेश कृतञ्चेदुत्तमं सृतम् |
शैलञ्चमध्यमं प्रोक्तं सुधाया चाधमं भवेत् || ४०-५ 
||

वृषभस्य तदुत्सेधं द्वारमानेन वै शृणु |
द्वारोत्सेधञ्चतुर्थांशमर्धपादोनकं तथा || ४०-६ ||

समं वा द्विगुणं वापि त्रिगुणं वा विशेषतः |
तत्काले वृषभायामं द्विसप्तत्यङ्गुलं स्मृतम् || ४०-७ ||

चतुर्भागमुखं तत्र त्रिभागं नासिका तथा |
द्व्यङ्गुलन्तु तथा नेत्र मन्त्रः पादसुविस्तरम् || ४०-८ ||

प्. २०२) शृङ्गायामं द्विभागन्तु तन्मूलं भागविस्तरम् |
तीक्ष्णाग्रौ तु प्रकर्तव्यौ चानुपूर्वात् क्रमेण तु || ४०-९ ||

कर्णायामं दशांगुल्यं तद्विस्तारं तदर्धता |
कला तु कर्णमूलं हि तदन्तश्च तदेव तु || ४०-१० ||

त्रिभागं नेत्रयोर्मध्ये तद्वच्छ्रंगौ तु मध्यमम् |
अक्षिकर्णान्तरं भागं कर्णाच्छृङ्गान्तरं तथा || ४०-११ ||

द्व्यङ्गुलं नासिकाद्वारे तद्वक्रं भागमानतः |
जिह्वासौ दन्तपङ्ती च यथा युक्त्या च कारयेत् || ४०-१२ ||

अष्टादशाङ्गुलञ्चोरु तन्नाहं त्रिगुणं तथा |
जंघादशाङ्गुला ज्ञेया तदूर्ध्वे तु चतुष्कला || ४०-१३ ||

षडङ्गुलं ततः पादं तदर्धंखुरमुच्यते |
जंघायाः पश्चिमं पादं कलोर्ध्वन्तु कलाधिकम् || ४०-१४ 
||

पुच्छं स्यादग्रमूलान्तञ्चतुरङ्गुलविस्तृतम् |
मध्यमं द्व्यङ्गुलन्तारमग्रमेकाङ्गुलं स्मृतम् || ४०-१५ ||

वृषणौ द्विकलायामौ विस्तारं स्याच्चद्व्यङ्गुलम् |
वृषस्यलक्षणं प्रोक्तं स्थापनं तस्य वै शृणु || ४०-१६ ||

लोह * * * * ञ्चैव विनाशैलेसुधामये |
जलाधिवासं शयनं सुधायाञ्च न कारयेत् || ४०-१७ ||

नेत्रेणमोचयं नेत्रं शयन * * * * * |
दिक्पालकलशानष्टौ लोकपालाधिपास्ततः || ४०-१८ ||

वृषकुंभन्तु तन्मध्ये वृषभंगौः समावृतम् |
घण्डमालारवोपेतं श्वेतवर्ण महाद्युतिम् || ४०-१९ ||

* * * * * * * त्तत्रमूलमन्त्रेण देशिकः |
नवपञ्चत्रयं वापि एकाग्निमथवा पुनः || ४०-२० ||

शिवाग्निं पूर्ववत् कृत्वा मध्येचाहूयतद्वृषम् |
पूर्वोक्तमूलमन्त्रेण हुत्वा तत्र शताहुतिम् || ४०-२१ ||

शिवाङ्गैः शैवमन्त्रेण हृदयादीनिसंस्पृशेत् |
प्रभाते विमले तत्र पूर्णां हुत्वास्त्रमन्त्रतः || ४०-२२ ||

प्. २०३) * * स्वनाममन्त्रेण कलशैरभिषेचयेत् |
वृषगायत्रि मन्त्रेण मध्यकुंभेनदेशिकः || ४०-२३ ||

गन्धपुष्पादिनायष्ट्वा मुत्गान्नं दापयेत् ततः |
वृषयागं ततः कृत्वा नवसप्ताहपञ्च वा || ४०-२४ ||

त्रयाहैकाह्नमेवाथ उत्सवं विधिचोदितम् |
प्रदक्षिणे वृषंपूर्वं कुर्यादन्यानि तत्समम् || ४०-२५ ||

वृषयागमिदं ख्यातं वह्नेः संस्थापनं शृणु |

इति वृषभस्थापनविधिपटल चत्वारिंशत्तमः || ४० ||


अथ वह्निस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि वह्नेः संस्थापनं शृणु |
परिवारेऽप्यथाग्नेययां विमाने पूर्ववत् कृते || ४१-१ ||

तत्र बेरन्तु कर्तव्यं पूर्वोक्तेन प्रमाणतः |
हस्तमानेन वा चार्धकरेणैव तु पीठकम् || ४१-२ ||

त्रिमेखलं भवेत् पीठं पद्मपीठमथापि वा |
पीठस्थं वाथबेरं वा प्रतिष्ठां सम्यगाचरेत् || ४१-३ ||

यत्ते नाद्यस्वरोपेतं प्रथमंबीजमिष्यते |
रेफेणेकादशोपेतं द्वितीयं स्याच्चवह्निना || ४१-४ ||

द्वादशान्तस्वरोपेतं वह्निबीजं तृतीयकम् |
शिखानां द्वादशान्तं यत् स्वरयुत्तञ्चतुर्थकम् || ४१-५ ||

जीवान्तबीजमुद्धृत्य कालेवह्निसमायुतम् |
तेनैव नीलमायाभ्यां वह्नेः पिण्डन्तु पश्चिमे || ४१-६ ||

मौलिना भूषिताः सर्वे भुक्तिमुक्तिफलप्रदम् |
वच्मीह वह्निरूपन्तु रक्तवर्णञ्चतुर्भुजम् || ४१-७ ||

वरदाभयहस्तञ्च * * * * * * * * |
शक्तिः स्यादपरेवामे दक्षिणे तु सृचन्धरम् || ४१-८ ||

प्. २०४) एकाननं त्रिणेत्रञ्च रक्तकोशोर्ध्वमेव च |
वह्निरूपं समाख्यातमेवन्धामनि विन्यसेत् || ४१-९ ||

यजने चाग्निमध्ये च पूर्वोक्तेन स्वरूपतः |
संस्पृश्य होमयेद्धिमान् बीजै पिण्डैश्च पञ्चभिः || ४१-१० ||

धामाग्रमण्डपे रम्ये मध्ये वेदिसमन्वितम् |
प्रागुक्तेन क्रमेणैव पञ्चाग्निं संप्रकल्पयेत् || ४१-११ ||

त्रेताग्नौ वाथकुर्वीत एकाग्निमथवा पुनः |
लोहञ्चेद्रत्न विन्यासं कृत्वा नयनमोक्षणम् || ४१-१२ ||

जलाधिवासयेत् बिंबं शैलजे तु विशेषतः |
ततोक्षिमोचनादींश्च बाह्ये कृत्वाथधामनि || ४१-१३ ||

प्रतिष्ठालग्नपूर्वे तु पीठेरत्नादिविन्यसेत् |
निर्दोषां नवकुंभाश्च वर्धन्यां सहसूत्रके || ४१-१४ ||

संयोज्यगन्धतो येन पूरयित्वा सकूर्चकान् |
वितानक्षौमपट्टाढ्या हेमरत्नसमन्वितान् || ४१-१५ ||

स्थण्डिलं वेदिकोर्ध्वे तु पद्मयुक्तसमन्वितम् |
आलिख्यकर्णिकायान्तु प्रधानाख्यं पठं न्यसेत् || ४१-१६ ||

वर्द्धनीं तस्य वामे तु परितोष्टौ च दिक्षु च |
अष्टकुंभांस्तु विन्यस्य विद्येशोमाशुशुक्षणीन् || ४१-१७ ||

स्वाहां देवीन्तु वर्धन्यां शिवं पूर्वपदं तदा |
भास्करं वामकेकुंभे लोकेशां स्वस्वदिक्षु च || ४१-१८ ||

विन्यस्याभ्यर्च्य गन्धाद्यैः कुंभानां दक्षिणे तथा |
संकल्प्यचासनं प्राग्वत् तस्मिन् बिंबं सुशाययेत् || ४१-१९ ||

आरभ्यचार्चनं ध्यानं ततो होमं समाचरेत् |
शिवाग्निं पूर्ववत्कल्प्य सर्वकुण्डेषु बुद्धिमान् || ४१-२० ||

अग्निमूर्तिन्तु संकल्प्य समिधान्याज्यलाजकैः |
तिलेन पञ्चबीजेन होमयेत् तु शतं शतम् || ४१-२१ ||

प्रभाते सुमुहूर्ते तु शयनात् बिंबमुद्धरेत् |
समभ्यर्च्य तु गन्धाद्यैः कृत्वा धामप्रदक्षिणम् || ४१-२२ ||

स्नानवेद्यां न लोहं हि शैलञ्चेद्धाममध्यमे |
पीठे वा न्यस्य बिंबन्तु रत्नन्यासादनन्तरम् || ४१-२३ ||

प्. २०५) हृदये पञ्चमंबीजं मुर्ध्निवक्त्रे च नाभिके |
गुह्ये चैव तु शेषाणि बीजानि क्रमशो न्यसेत् || ४१-२४ ||

गन्धाद्यैरर्चयित्वा तु पद्ममुद्रां प्रदर्शयेत् |
पूर्णाहुतिं ततो दद्यात् बीजैः पिण्डेन मन्त्रवित् || ४१-२५ ||

ततः कुंभान् सुमुद्धृत्य मध्ये कुंभन्तु पञ्चभिः |
बीजैः पिण्डेनबिंबन्तु प्रागुक्तन्यासमार्गतः || ४१-२६ ||

तत्कुंभवर्धनीभ्यान्तु स्नापयेत् बीजपिण्डकैः |
तत्कुंभस्थ जलैरेव स्नापयेत् स्वस्वमन्त्रकैः || ४१-२७ ||

यष्ट्वागन्धादिकैर्द्रव्यैः प्रदद्यात् तु महाहविः |
देशिकं पूजयेत् तत्र वस्त्रहेमांगुलीयकैः || ४१-२८ ||

वह्निसंस्थापनं प्रोक्तं मातृणां स्थापनं शृणु |

इति वह्निस्थापनविधिपटल एकचत्वारिंशत्तः || ४१ ||


अथ मातृस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि मातृणां स्थापनं परम् |
नै-ऋतस्य वधार्थाय ब्रह्मणाचापि निर्मिताः || ४२-१ ||

ब्रह्माणीं ब्रह्मवत् कुर्यात् महेशीमिश्वरोपमाम् |
कुमारवच्चकौ मारीं विष्णुवद्वैष्णवीं तथा || ४२-२ ||

क्रोधाननान्तु वाराहीं वामिनीं तु हलायुधाम् |
चक्राणीं चक्रवत् कुर्यात् चामुण्डीमुग्ररूपिणीम् || ४२-३ ||

सुविकीर्णजटाभारां श्यामवर्णाञ्चतुर्भुजाम् |
कपालशूलहस्ताञ्च चामुण्डीं कारयेत् ततः || ४२-४ ||

वरदाभयहस्तास्तु तत्तदायुधधारिणः |
तत्तद्वर्णसमायुक्ता वाहनध्वजसंयुताः || ४२-५ ||

चतुर्भुजास्तु सर्वाश्च नलिनास्ताश्च संस्थिताः |
वीरभद्रन्तु पूर्वे तु विघ्नेशं पश्चिमं दिशि || ४२-६ ||

प्. २०६) वीरासनस्थं वीरेशं विघ्नेशञ्च तथा कुरु |
मृद्दारुशैल लोहैर्वा कृत्वा तु प्रतिमां बुधः || ४२-७ ||

रत्नन्यासं ततः कृत्वा जले चैवाधिवासयेत् |
नेत्रस्य मोक्षणं पश्चाच्छयने वाधिवासनम् || ४२-८ ||

शिखाग्नौ विधिवत् कृत्वा ध्यात्वा होमं समाचरेत् |
स्थापयेत् सुमुहूर्ते तु सुनामाद्यैश्च मन्त्रतः || ४२-९ ||

मातृणां हविषं दत्वामातृगायत्रि मन्त्रतः |
यामलोक्त क्रमेणैव मातृयायागं समाचरेत् || ४२-१० ||

मातृणां स्थापनं प्रोक्तं विघ्नेशस्थापनं शृणु |

इति मात्रस्थापनविधिपटल द्विचत्वारिंशत्तमः || ४२ ||


अथ विघ्नेशस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि विघ्नेशस्थापनं परम् |
आदौ त्वहमुमासार्धं क्रीडार्थं हिमवद्वने || ४३-१ ||

करेणुश्च गजेन्द्रेण संभोगमकरोत्ततः |
यदृच्छया तु तन्दृष्ट्वा तदा कारमगामहम् || ४३-२ ||

करेण्वराकृतिञ्चोमां तदा क्रीडमहं भृशम् |
तस्यान्तु गर्भमदधात् तस्मिन्काले तपोभवेत् || ४३-३ ||

महेश्वरसहस्रांशाद् दशांशं तत्तद्रूपकम् |
एकोनविंशत्यर्णेन भान्तं वह्निसमायुतम् || ४३-४ ||

मनुस्त्रयो दशान्तञ्च बिन्दुनादसमन्वितम् |
मूलमन्त्रमिदं ख्यातं विघ्नेशस्य महात्मनः || ४३-५ ||

द्वितीयस्य तृतीयेन एकमात्रस्वरान्वितम् |
ब्रह्मजज्ञन्तु विख्यातं षडंगं दीपसंयुतम् || ४३-६ ||

अङ्गान्ते सविसर्गोत्र शेषस्तु स्वरसंयुतम् |
आखुध्वजाय विद्महे इत्युक्त्वा तत्तदागुरुः || ४३-७ ||

प्. २०७) दन्तिहस्ताय धीमहे तन्नोदन्तिः प्रचोदयात् |
फलदक्षिणहस्ते तु वमहस्ते स्वशृङ्गकम् || ४३-८ ||

पाशाङ्कुशोर्ध्व हस्ते तु गजहस्ते तु लड्डुकम् |
करण्डमकुटं प्रोक्तं सर्वाभरणभूषितम् || ४३-९ ||

शिरश्चक्रप्रभां कृत्वा पद्मपीठोपपरि स्थितम् |
डाडिमी पुष्पसंकाशं सर्वाभरणभूषितम् || ४३-१० ||

आसनं स्थानकं वापि कारयेद् विघ्ननायकम् |
पञ्चतालप्रमाणेनमानेनोक्त प्रमाणकम् || ४३-११ ||

तन्मानं नवधा कृत्वा मुखमानं द्विभागतः |
मेढ्रतन्तु चतुर्भागमुलूकातमिति स्मृतम् || ४३-१२ ||

जान्वन्तमेकभागेन नलकान्तं तदा भवेत् |
चरणञ्चानुकर्णञ्च भागेनैकेन बुद्धिमान् || ४३-१३ ||

वाग्वायाम द्विभागन्तु मणिबन्धान्तकं यथा |
हस्तायामाष्टतालैक हीनं तस्य प्रकोष्टकम् || ४३-१४ ||

हस्तादप्यर्धमायामं गजहस्तस्य कीर्तितम् |
कर्णोत्तुङ्गन्तथैकांशं तत्पादोनं सुविस्मृतम् || ४३-१५ ||

कर्णतारोर्ध्वमानेन दन्तायाममिहोच्यते |
नवाङ्गुलानि सर्वं तत्पूर्वोक्तेन प्रमाणतः || ४३-१६ ||

एवन्तु कथितं प्रोक्तं स्थापनञ्च शृणुष्व हि |
कृत्वालयं तु पूर्वोक्तं प्रथमञ्चाथ बुद्धिमान् || ४३-१७ ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्यात् मण्डपञ्चतुरश्रकम् |
सर्वलक्षणसंयुक्ता वेदिका तस्य मध्यमे || ४३-१८ ||

विस्तारस्य त्रिभागैकं वेदिविस्तारमात्र वै |
जानुमात्रन्तमुत्सेधं कुण्डानि परितः क्रमात् || ४३-१९ ||

रत्नन्यासं ततः कृत्वा जले चैवाधिवासयेत् |
नेत्राणि नेत्रमन्त्रेण मोचयेत् तु यथा विधि || ४३-२० ||

वस्त्रैरास्तीर्यशयनं शाययेच्छयनोपरि |
सर्वलक्षणसंयुक्तं सूत्रेणैव तु वेष्टितम् || ४३-२१ ||

सकूर्चं सा पिधानाञ्च सवस्त्रंवारिपूरितम् |
सहिरण्यं न्यसेत् कुंभं गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ४३-२२ ||

प्. २०८) तद्रूपं मूलमन्त्रेण प्रत्यङ्गमंगसंयुतम् |
ध्यात्वा कुम्भे तु विन्यस्य स्वापमुद्रां प्रदर्शयेत् || ४३-२३ ||

आवृतान् कलशानष्टौ लोकपालादिकान् क्रमात् |
पच्छाद्धोमन्तु कर्तव्यं नवपञ्चत्रयैककम् || ४३-२४ ||

समिदाज्यं चरुंलाजान् सकूर्चं सर्षपं तथा |
लड्डुकं गुलखण्डञ्च फलंक्षीरं तथैव च || ४३-२५ ||

शिवाग्निं पूर्ववद्ध्यात्वा गणेशं वह्निमध्यमे |
विघ्नगायत्रि मन्त्रेण सर्वद्रव्याणिहोमयेत् || ४३-२६ ||

स्पर्शाहुतिं ततः कृत्वा तन्मन्त्रेणैव देशिकः |
पूर्णाहुतिं ततो हुत्वा मूलमन्त्रं समुच्चरेत् || ४३-२७ ||

कलशस्थं यथा तत्वं प्रतिमायां तु विन्यसेत् |
कलशैस्नाप्य विघ्नेशं गन्धपुष्पादिभिः सह || ४३-२८ ||

गुलोदनं तु हविषं फलयुक्तं निवेदयेत् |
कर्तव्यमुत्सवं तन्त्र कर्मवित्तानुसारतः || ४३-२९ ||

त वै तत्स्थापनं प्रोक्तं स्कन्दस्य स्थापनं शृणु |

इति गणेशस्थापनविधिपटलस्त्रिचत्वारिंशत्तमः || ४३ ||


अथ स्कन्दस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि स्कन्दस्य स्थापनं परम् |
तस्योद्भवं समासेन शृणु पूर्वं गजानन || ४४-१ ||

देहत्यागे पितां दृष्ट्वा तद्योगमहमभ्यसन् |
सतीचाङ्गं पुनर्गत्वा सुताहिमवतस्तथा || ४४-२ ||

गिरिपार्श्वे तपः कृत्वा तत्सुतापार्वती भवेत् |
आवयोः संगमं तत्र देवैः संप्रार्थितोयतः || ४४-३ ||

रेतोवह्निस्तु संग्राह्य क्षिप्त्वाशरवणे च तु |
तस्माच्छरवणोभावो नाम इत्यपि कीर्तितः || ४४-४ ||

प्. २०९) षट्कृत्तिकायां स्थपनं षण्मुखस्त्वभिधीयते |
तेनैव कार्तिके यस्तु बालहीनां हि तत्भवेत् || ४४-५ ||

आदिशक्तेः सहस्रांशात् कुमारस्योदयस्तथा |
पुराह्यखिलजं प्रोक्तमिदानीं स्थापनं शृणु || ४४-६ ||

प्रासादं विधिवत् कृत्वा प्रतिमान्तदनन्तरम् |
शिलामृद्दारुलोहैर्वा नवतालेन मानयेत् || ४४-७ ||

द्विहस्तो वा चतुर्बाहुरष्टबाहुरथापि वा |
द्विभुजं पद्महस्तन्तु वज्रंशक्तिं तथा परे || ४४-८ ||

अभयं वरदं पूर्वे चतुर्बाहुरिति स्मृतम् |
खट्गखेटकमूर्ध्वे तु पाशं पद्मन्तथाष्टकम् || ४४-९ ||

आसनं स्थानकं वापि यानं वै त्रिविधं तथा |
आसनं द्विभुजं प्रोक्तं स्थानकं स्याच्चतुर्भुजम् || ४४-१० ||

यानमष्टभूजे कुर्यात् स्थापनं परिवारके |
स्कन्दं पद्मगजारूढमुपवीतसमन्वितम् || ४४-११ ||

डाडिमीपुष्पसंकाशं सर्वाभरणभूषितम् |
सर्वलक्षणसंयुक्तं पूर्वोक्तेन विधानतः || ४४-१२ ||

विद्यामेधा च सहिते शुक्लश्यामनिभे तथा |
सर्वालङ्कारसंयुक्ते द्विभुजे पद्मधारिके || ४४-१३ ||

स प्रतीकारमेवं हि प्रतिष्ठां शृणु तत्वतः |
प्रासादस्य पूरस्तात् तु मण्डपे समलङ्कृते || ४४-१४ ||

रत्नन्यासन्तु कर्तव्यं जले नैवाधिवासनम् |
कर्तव्यमक्षिमोक्षञ्च शयनंत्वधिवासनम् || ४४-१५ ||

कुंभं विन्यस्य तत्रैव कलशान्नावृतान् पुनः |
प्राग्वत्संस्कृत्य कुंभानि स्कन्दमध्ये तु मूलतः || ४४-१६ ||

विन्यसेत् परितोमंत्री लोकेशान् स्वस्वबीजतः |
नवपञ्चत्रयैकं वा होमन्तत्रैव पूर्ववत् || ४४-१७ ||

नवाग्निश्चेत्तु दिक्पाला स्कन्दोहोमाधिपा स्मृताः |
शक्त्यन्तकजलाः सोम स्कन्दापञ्चाग्निमूर्तीपाः || ४४-१८ ||

प्. २१०) त्रेताग्निश्चोत्तमं चैव स्कन्दे होमाधिदेवता |
मूलब्रह्मषडंगैश्च गायत्र्यागव्यवर्तकैः || ४४-१९ ||

हुत्वा यथा क्रमेणैव पूर्णाहुतिं तु मूलतः |
स्कन्दगायत्रि मन्त्रेण स्पर्शाहुतिमथाचरेत् || ४४-२० ||

स्कन्दस्य मूलमन्त्रेण संस्थाप्य स्थापकोत्तमः |
पञ्चमादि च सद्यान्तं मूर्ध्निन्यासो हृदाबुधः || ४४-२१ ||

उत्सवस्नपनं तत्र हविष्यन्तु निवेदयेत् |
आचार्योमूर्तिपांश्चैव संपूज्यविधिवत् ततः || ४४-२२ ||

स्कन्दस्य स्थापनं प्रोक्तं ज्येष्ठाया स्थापनं शृणु |

इति स्कन्दस्थापनविधिपटलश्चतुश्चत्वारिंशत्तमः || ४४ ||


अथ ज्येष्ठास्थापनविधि पटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि ज्येष्ठायाः स्थापनं परम् |
आदिशक्तेः समुत्पन्ना पश्चादुदधिसंभवा || ४५-१ ||

उदधौमत्थ्यमाने तु चोत्थिता सा गजानन |
कालाञ्जननिभा देवी सर्वाभरणभूषिता || ४५-२ ||

कररूढा कलेपत्नी सुखघ्नादुहितातनुः |
जानुपार्श्वौ मणिर्वाथा वृषास्यं वृषभं तथा || ४५-३ ||

वृषभोरक्तवर्णन्तु मणिकाञ्चन स प्रभा |
रूपाण्येतानि कृत्वा तु प्रतिष्ठां सम्यगाचरेत् || ४५-४ ||

रत्नन्यासं ततः कृत्वा तोयमध्ये निवासनम् |
ततो क्षिमोचनं कृत्वा शयने चाधिवासनम् || ४५-५ ||

कुंभान्यत्रैव विन्यस्य पश्चाद्धोमन्तु पूर्ववत् |
शिवाग्निं तत्र कृत्वा तु ज्येष्ठां वह्नौसमावहेत् || ४५-६ ||

प्. २११) ज्येष्ठाया मूलमन्त्रेण सर्वद्रव्याणि होमयेत् |
संस्थाप्यसुमुहूर्ते तु हविष्यं दापयेत् ततः || ४५-७ ||

ज्येष्ठायाः स्थापनं प्रोक्तं दुर्गाया स्थापनं शृणु ||

इति ज्येष्ठा स्थापनविधिपटलः पञ्चचत्वारिंशत्तमः || ४५ ||


अथ दुर्गास्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि दुर्गायाः स्थापनं परम् |
आदिशक्तेः समुत्भूता विष्णुप्राणानुजा शुभा || ४६-१ ||

शंखचक्रधरा देवी धनुः सायकधारिणी |
खट्गखेटकसंयुक्ता शूलपाशसमायुता || ४६-२ ||

चतुर्भुजं वा कुर्वीत सर्वाभरणभूषितम् |
श्यामवर्णांसुवदनां महिषस्यशिरस्थिताम् || ४६-३ ||

सिंहारूढाञ्च वा कुर्यात् पद्मासनसमागताम् |
आलयस्य पुरोभागे प्रपां कृत्वा सलक्षणाम् || ४६-४ ||

रत्नन्यासन्तु तत्रैव जले चैवाधीवासयेत् |
मन्त्रपक्ष्माक्षिमोक्षन्तु कृत्वा प्रतिसरंबुधः || ४६-५ ||

संकल्पशयनादीनां शाययेत् प्रतिमन्त्रतः |
कुंभमन्त्रैश्च विन्यस्य ध्यात्वा तद्रूपमात्मनि || ४६-६ ||

आवृतान् कलशान् स्थाप्य लोकपालांश्च विन्यसेत् |
होमं पञ्चत्रयैकं वा प्रागुक्तद्रव्यसंयुतम् || ४६-७ ||

वह्निमध्ये तु देवेशिमाहूयाज्यादिभिर्बुधः |
आज्यञ्चरुं तथा लाजानौदुंबरसमित्तथा || ४६-८ ||

दुर्गायामूलमन्त्रेण होमयेद्देशिकोत्तमः |
देविमुत्थाप्य शयनात् स्नानवेद्युपरिन्यसेत् || ४६-९ ||

प्. २१२) कुम्भन्दत्वा तथा बीजं मूलमन्त्रेण योजयेत् |
संस्नाप्य कलशैः पश्चात् प्रभूतहविषं तथा || ४६-१० ||

दुर्गास्थापनमेवोक्तं चण्डेशस्थापनं शृणु |

इति दुर्गास्थापनविधिपटलः षट्चत्वारिंशत्तमः || ४६ ||


अथ चण्डेशस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि चण्डेशस्थापनं परम् |
उद्भवं प्रथमन्तस्य द्वितीयं स्थापनं क्रमात् || ४७-१ ||

रुद्रस्यैव तु रुद्रांशं तत्सर्वं चण्डनामतः |
गणेशावरणे स्थित्वा दशांशेना युतेन तु || ४७-२ ||

प्रचण्डादिविनिष्क्रान्ता पञ्चमूर्तिर्विधानतः |
प्रचण्डचण्डः प्रथमं ततो विक्रान्त चण्डगः || ४७-३ ||

तृतीयो भुविचण्डस्तु वीरचण्डश्चतुर्थकः |
एवं वै पञ्चचण्डेशा पञ्चब्रह्मसमुद्भवा || ४७-४ ||

कृतयुगाधिपत्यं तु प्रचण्डमिदमुच्यते |
विक्रान्तचण्डनामा तु त्रेतायामधिप स्मृतः || ४७-५ ||

द्वापरे चाधिपत्यं हि विभुश्चण्डेश उच्यते |
कलौ तु वीरचण्डेश स्वाधिपत्यं प्रकीर्तितम् || ४७-६ ||

एवं वै पञ्चभेदेन चण्डनामविधीयते |
आलयस्यैश दिक्भागे विमानं पूर्ववत् क्रमात् || ४७-७ ||

त्रिणेत्रं चतुर्भुजं वापि द्विनेत्रं द्विभुजं तु वा |
भमंजटासमायुक्तं सर्वाभरणभूषितम् || ४७-८ ||

अभयं शान्तदेहञ्च पाशं वै परशुं तथा |
द्विभुजं यदिकर्तुञ्चेच्छान्तटंकायुतं तथा || ४७-९ ||

शुक्लयज्ञोपवीतञ्च शुक्लांबरधरं तथा |
स्नानकञ्चासनं प्रोक्तं पूर्वोक्तविधिना ततः || ४७-१० ||

प्. २१३) चलस्थापनवत् सर्वं यथा युक्त्याथकारयेत् |
स्वनामाद्यक्षरं यत्तु तस्यतन्मूलमन्त्रकम् || ४७-११ ||

तस्य ह्रस्वांश्च दीर्घांश्च ब्रह्मांगस्तु विनिर्दिशेत् |
शिवार्चने तु तस्यैव दशार्णं मूलबीजतः || ४७-१२ ||

चण्डेश स्थापनं प्रोक्तं इद्रादि स्थापनं शृणु |

इति चण्डेशस्थापनविधिपटलः सप्तचत्वारिंशत्तमः || ४७ ||


अथ चक्रादिस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि चक्रादिस्थापनं परम् |
इन्द्रमैन्द्रे तु मतिमांस्त्विन्द्रो वज्रांकुशोधरात् || ४८-१ ||

श्यामाङ्गन्तु गजारूढमप्सरोगणसंयुतम् |
कृत्वा चाग्निमजारूढं रक्ताभं रक्तलोचनम् || ४८-२ ||

शिखाभिरूर्ध्वगाभिश्च युक्तिशक्तिस्रवन्धरम् |
यमं सुदण्डहस्तन्तु महिषासनसंस्थितम् || ४८-३ ||

करालं कालवर्णञ्च फलपल्लवपाणिनम् |
खट्गखेटकसंयुक्तं नि-ऋतिश्यामवर्णकम् || ४८-४ ||

करालं विकृताकारं सिंहारूढं द्विनेत्रकम् |
वरुणं पाशहस्तन्तु शुक्लवर्णसमप्रभम् || ४८-५ ||

अन्यहस्तेन वरदं सर्वाभरणभूषितम् |
अनिलन्धूम्रवर्णन्तु मृगारूढन्धवं ध्वजम् || ४८-६ ||

सव्येंकुशधरं स्यामञ्चात्मानं विधिवत् गतम् |
त्वक्षेशन्तु गदाहस्तं श्यामरूपं भयावहम् || ४८-७ ||

द्विबाहुं रक्तवस्त्राढ्यं रक्ताक्षं पद्मपाणिनम् |
ईशानन्तु चतुर्बाहुं त्रिणेत्रं तु जटाधरम् || ४८-८ ||

शूलपाणिं वृषारूढं वरदाभयपाणिनम् |
कृत्वा वीणाधरं देवं ब्रह्मविष्णू च पूर्ववत् || ४८-९ ||

प्. २१४) अर्यमाचेन्द्र वरुणौ पूषाविष्णुर्भगस्तथा |
अजघ्न्योजघन्यञ्च मित्रोधाता इति स्मृताः || ४८-१० ||

विवस्वांश्चैव फर्जन्यात्वादित्या द्वादश स्मृताः |
द्विभुजा पद्महस्ताश्च रक्तपद्मासने स्थिताः || ४८-११ ||

रश्मिमण्डलसंयुक्ता सुरक्तालोकनायकाः |
ना सत्यश्चैव दस्रश्च अश्विनौतौ प्रकीर्तितौ || ४८-१२ ||

शुक्लवस्त्रधरौष्णीषौ पुष्तकाभयपाणिनौ |
सोत्तरीयौ स्वरूपौ च शुक्लहेमनिभौ तथा || ४८-१३ ||

कुंभिनीग्रन्धिनी कूर्चकुट्टिनि च विकारिणि |
रुद्राणी च विकारी च रोहिण्याः सप्तकीर्तितः || ४८-१४ ||

नागाभरणसंयुक्ताः केशभारविभूषिताः |
नागहस्ता स्वरूपास्तु वरदाभयपाणिकाः || ४८-१५ ||

पितापितामहौ चैव प्रपितामह एव च |
पितरस्तूयमानास्तु तेषां वै लक्षणं शृणु || ४८-१६ ||

सुदृढा पीतकर्णास्तु च्छत्रदण्डधरास्तथा |
शुक्लवस्त्रै परिच्छन्नाः कीर्तिता पितरस्त्रयः || ४८-१७ ||

रंभा च विपुला चैव उर्वशी च तिलोत्तमाः |
मध्यक्षामसमायुक्ताः पीनोरुजघनस्तनाः || ४८-१८ ||

भृगुश्चैव वसिष्ठश्च पुलस्त्यः पुलहः कृतुः |
काश्यपः कौशिकाश्चैव आंगिरामुनयस्त्विमे || ४८-१९ ||

सुवल्कलाजटायुक्ताः सुमुखादंशहस्तका |
कट्या च मण्डिताकारा शुक्लवस्त्रधराः शुभाः || ४८-२० ||

पिङ्गला च स नेत्राश्च पत्नयः सप्तकीर्तिताः |
धरोधृवस्तथा सोमसावित्रस्त्वनिलोनलः || ४८-२१ ||

प्रत्युषश्च प्रभावश्च सुदंष्ट्राभीमरूपकाः |
खट्गखेटकहस्तास्तु कुञ्चितभ्रूसुलोचनाः || ४८-२२ ||

सर्वाभरणसंयुक्ता चित्रवस्त्राधरास्तथा |
रक्तवस्त्रधरापिताः प्रोक्ता वै वस्त्रतास्त्विह || ४८-२३ ||

प्. २१५) गीरिशातोगिरीशश्च केशनाशस्तथैव च |
भूतकासास्तदेकश्च बुद्धिर्भवन एव च || ४८-२४ ||

कपालीशो ह्यजोबुद्धच्छद्रमौली प्रकीर्तिता |
भस्मोद्धुलित देहाश्च शूलपाशधरास्तथा || ४८-२५ ||

त्रयस्त्रिंशतिमेदे वा लोकपालास्त्रसंयुतम् |
प्रोक्तवर्णाभिधानाश्च सर्वेषां स्थापनं शृणु || ४८-२६ ||

चलस्थापनवत् सर्वमेकैकं तु विशेषतः |
अथवान्य प्रकारेण स्थापनन्तु विधीयते || ४८-२७ ||

तेषां वै मण्डपादीनि कर्माणि च सहैव तु |
प्रत्येकं कुंभमेवन्तु प्रत्येकाग्निं विशेषतः || ४८-२८ ||

कारयेत् स्वस्वमन्त्रेण स्थापयेत् तु पृथक् पृथक् |
इन्द्रादि स्थापनं प्रोक्तं आदित्यस्थापनं शृणु || ४८-२९ ||

इति चक्रादिस्थापनविहिपटल अष्टचत्वारिंशत्तमः || ४८ ||


अथ आदित्यस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि आदित्यस्थापनं परम् |
अदितेः पुत्रभावत्वादादित्यस्यति चोच्यते || ४९-१ ||

ईश्वरस्यार्धभागे तु जगश्चक्षुरिति स्मृतः |
द्विभुजं सौम्यमित्युक्वा तस्मात् सौम्यन्तु पूजयेत् || ४९-२ ||

सर्वसिद्धिं समन्विच्छेत् ग्राममध्ये विशेषतः |
आलये वामपार्श्वे तु विभवार्थाय देशिकः || ४९-३ ||

प्रासादं विधिना कृत्वा चाश्वाकर्णसमायुतान् |
मूर्तयस्तु चतुर्दिक्षु सूर्याक्षविभवानुगाः || ४९-४ ||

रक्तं श्वेतञ्च पीतञ्च श्यामं सूर्यादिवर्णकम् |
शिल्पालङ्कारसंयुक्तं प्रासादलक्षणान्वितम् || ४९-५ ||

ग्रामस्याभिमुखद्वारमालये पश्चिमे मुखम् |
काष्ठलोहशिलाकृत्भिः कृत्वा तु प्रतिमां ततः || ४९-६ ||

प्. २१६) द्विभुजं पद्महस्तन्तु रक्तवर्णं स्वरूपकम् |
करण्डमकुटोपेतं सर्वाभरणभूषितम् || ४९-७ ||

मकुटद्विगुणन्तारं प्रभामण्डलमध्यमम् |
उषाश्च प्रत्युषादेवी सव्यासव्ये तु संस्थितः || ४९-८ ||

अरुणञ्चाग्रतः कृत्वा पङ्कजं तत्स्वरूपकम् |
सप्ताश्वरथमध्यस्थं भास्करं पापनाशनम् || ४९-९ ||

रक्तपद्मासनस्थं हि आसनं तत्र कल्पयेत् |
पूर्वोक्तविधिना सर्वमादित्यं परिकल्पयेत् || ४९-१० ||

मृण्मयं यदिकुर्वीत दैविके प्रतिमं तथा |
शूलरज्जुमृदाद्यैस्तु वर्णभेदं सुशिल्पिकम् || ४९-११ ||

कर्माच्च मध्यमे स्थाप्य शैलजं वाथलोहकम् |
रत्नादि स्थापनान्तञ्च संक्षेपाच्छृणु सांप्रतम् || ४९-१२ ||

आलयस्याग्रतः कृत्वा मण्डपंविधिनान्वितम् |
तन्मध्ये वेदिकां कुर्यात् तत्त्रिभागेति विस्तरात् || ४९-१३ ||

हस्तमात्रप्रमाणञ्च दर्पणोदरसन्निभम् |
कुण्डानिपरितः कृत्वा मृदा वा वालुकैश्च वा || ४९-१४ ||

शालिभिस्थण्डिलङ्कृत्वा रत्नन्यासायदेशिकः |
रत्नानामप्यलभे तु मौक्तिकं तु निधापयेत् || ४९-१५ ||

उत्तराच्छादनं कृत्वा दर्भैर्वस्त्रैः समन्ततः |
वस्त्रेण वेष्टयित्वा तु जले चैवाधिवासनम् || ४९-१६ ||

नीत्वा जलोषितं बिंबं संस्नाप्य पञ्चगव्यकैः |
हेमसूच्याथमधुना नेत्रं नेत्रेणमोचयेत् || ४९-१७ ||

बध्वा प्रतिसरं मंत्रीशयने चाधिवासयेत् |
उत्तराच्छादनं कृत्वा दर्भैर्वस्त्रैः समन्ततः || ४९-१८ ||

शयनस्य च दिक्भागे कुंभंवस्त्रेण वेष्टयेत् |
सकूर्चान् सापिधान् कुंभान् गन्धाद्यैर्विधिना यजेत् || ४९-१९ ||

ध्यात्वा तत्तत् स्वरूपाञ्च * * * * * * * * |
आवृतान् कलशानष्टौ लोकपालाधिकान् क्रमात् || ४९-२० ||

प्. २१७) वस्त्रकूर्च पिधानाद्यै स्थापयित्वा पृथक् पृथक् |
पच्छाद्धोमन्तु कर्तव्यं नवपञ्चत्रयन्तु वा || ४९-२१ ||

शिवाग्निं पूर्ववद् ध्यात्वा न्यस्त्वा चाद्यन्तु मध्यमे |
समिदाज्यचरूं लाजान् सक्तुसर्षपमेव च || ४९-२२ ||

सूर्यगायत्रि मन्त्रेण सर्वद्रव्याणि होमयेत् |
स्पर्शाहुतिं ततः कृत्वा तन्मूलेन तु देशिकः || ४९-२३ ||

प्रभाते सुमुहूर्ते तु पूर्णां दत्वा स्वमन्त्रतः |
आचार्यं पूजयेत् तत्र वस्त्रहेमाङ्गुलीयकैः || ४९-२४ ||

शयनात् बिंबमुत्थाप्य स्नानवेद्यामथानयेत् |
घृतः शिरोर्पणं कृत्वा नीत्वाकुंभन्तु सन्निधौ || ४९-२५ ||

कुंभस्थन्तु यथा देवं प्रतिमाया हृदिन्यसेत् |
संस्थाप्य कलशैरेव गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ४९-२६ ||

प्रभूतं हविषं दत्वा मूलमन्त्रेण देशिकः |
प्रारभेदुत्सवं तत्र कर्तावित्तानुसारतः || ४९-२७ ||

तदुत्सवविधौ सर्वमाहशास्त्रे तु चोदितम् |
आदित्य स्थापनं प्रोक्तं क्षेत्रपालविधिं शृणु || ४९-२८ ||

इति आदित्यस्थापनविधिपटल एकोनपञ्चाशत्तमः || ४९ ||


अथ क्षेत्रेशस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि क्षेत्रेशस्य विधिक्रमम् |
ईश्वरस्यायुतांशेन क्षेत्रपालोद्भवं तथा || ५०-१ ||

ग्रामादा वै शदिग्भागे लोकरक्षार्थकारणम् |
प्रासादं प्रतिमां तत्र पूर्वोक्तविधिना तथा || ५०-२ ||

द्वारन्तु पश्चिमे मुख्यं दक्षिणे मध्यमं स्मृतम् |
कन्यसञ्चेन्द्रदिक् द्वारं प्रतिमालक्षणं ततः || ५०-३ ||

प्. २१८) चतुर्भुजं त्रिणेत्रं वा षट्भुजञ्चाष्टहस्तकम् |
सुदंष्ट्रं भैरवाकारं कृष्णवर्णं दिगंबरम् || ५०-४ ||

सर्पयज्ञोपवीतञ्च शिरोमालाकरोटिकम् |
ऊर्ध्वकेशं सुवृत्ताक्षं नागाभरणभूषितम् || ५०-५ ||

त्रिशूलं दक्षिणेहस्ते वामहस्ते कपालकम् |
खट्गञ्च दक्षिणेहस्ते वामहस्ते तु खेटकम् || ५०-६ ||

एवं चतुर्भुजं विद्धि षत्भूजञ्च ततः शृणु |
नागञ्च दक्षिणेपाणौ तोमरं वामहस्तके || ५०-७ ||

प्रागुक्तायुधसंयुक्तं षट्भूजं त्विति कीर्तितम् |
शूलं डमरुखट्वांगं दक्षिणे वामहस्तके || ५०-८ ||

एवमष्टभुजं प्रोक्तं षट्भुजायुधसन्निभम् |
जलस्थापनवत् कृत्वा रत्नन्यासादि पूर्वकम् || ५०-९ ||

क्षेत्रपालं स्वमन्त्रेण प्रतिष्ठां सम्यगाचरेत् |
क्षेत्रपालाधिकं प्रोक्तं शूलस्थापनकं शृणु || ५०-१० ||

इति क्षेत्रेशस्थापनविधिपटलः पञ्चाशत्तमः || ५० ||


अथ शूलस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शूलस्थापनकं परम् |
सदाशिवस्य देवस्य चेतनांशूलमुच्यते || ५१-१ ||

सर्वदेवमयं शूलं लक्षणं शृणु सांप्रतम् |
प्रासाद तुङ्गकं वापि त्वथवास्तंभमानकम् || ५१-२ ||

पादात् पादाधिकं वापि पादार्धं पादमेव वा |
अधिकं व्योममित्युक्तं तद्विहीनं विशेषतः || ५१-३ ||

तदुत्सेधदशांशैकं पत्रविस्तारमुच्यते |
तदर्धं नालविस्तारं तच्चतुर्थं घनं स्मृतम् || ५१-४ ||

प्. २१९) पार्श्वपत्रेद्वयोरग्रे चूतपत्राग्रवत् कृतम् |
पत्रतारं त्रिभागेन पत्राणान्तु घनं स्मृतम् || ५१-५ ||

घनस्यार्द्धांशमेवोक्तं पत्राणान्तु घनं भवेत् |
तदूर्ध्वन्तारद्विगुणं फलका चतुरश्रकम् || ५१-६ ||

तदष्टांशं घनं प्रोक्तं तस्याधः कुंभमिष्यते |
फलकाकार नाहार्धं कुंभ तुङ्गन्तदर्धकम् || ५१-७ ||

कुंभाधश्चोर्ध्वतश्चापि कर्णनाहं नवांशकम् |
कुंभनाहाष्टभागेन कर्णनाहमिति स्मृतम् || ५१-८ ||

कुंभार्धं तदधस्ताच्च तदर्धोदण्डपञ्जरम् |
दारुजञ्चेत् तु कर्तव्यं लोहजञ्चेत् परं विना || ५१-९ ||

फलकातारपञ्चांशं त्रिभागं दण्डनाहकम् |
मूलाधस्तासिकान्तं यत्तन्मानं पीठ तुङ्गकम् || ५१-१० ||

तदुत्सेधस्य पञ्चांशं त्रियंशंपीठविस्तरम् |
अब्जाकारञ्चतुरश्रं पीठाकारं तथा स्मृतम् || ५१-११ ||

अष्टांशं वीभजी कृत्वा त्वैकांशेन तु कर्णिका |
चतुरंशं दलोत्तुङ्गं दलाग्रञ्चैकभागतः || ५१-१२ ||

पञ्चभागञ्चतुरश्रं भागादिपाद्य तुङ्गता |
पीठस्य घनमाख्यातं फलकायाघनार्धकम् || ५१-१३ ||

ततो दारुमयैर्दण्डैः पीठोर्ध्वे दण्डपञ्जरम् |
दारुदण्डस्य मध्ये तु योगपट्टेन तां दृढम् || ५१-१४ ||

शूलाग्रमुखसंज्ञाथ मध्यपत्रेब्जमालिखेत् |
एवं शूलास्त्रमापाद्य ततस्थापनमारभेत् || ५१-१५ ||

जलाधिवासनं स्नानं कृत्वा मण्डपसंस्कृतिम् |
वस्त्रैराच्छाद्य शूलन्तु स्थण्डिले शयनो परि || ५१-१६ ||

न्यस्त्वा शूलाधिपां देवानर्चयित्वा यथाक्रमम् |
कलशां विन्यसेत् तत्र शूलास्त्राधिपसंयुतान् || ५१-१७ ||

सकूर्चानस्त्रसंयुक्तान् तदा युधांश्च बैजिकान् |
तत्तदग्नौ हुतं हुत्वा तत्तन्मन्त्रैस्तु बुद्धिमान् || ५१-१८ ||

प्. २२०) सुमुहूर्ते सुलग्ने तु तत्तन्मन्त्राणि संस्मरन् |
मध्यपत्राधिपो रुद्रो दक्षिणे तु पितामहः || ५१-१९ ||

वामपत्रे तथा विष्णु स्त्रिपत्राणां तु देवताः |
वामा ज्येष्ठा च रौद्री च शूलमूले तु देवताः || ५१-२० ||

फलका स्कन्ददैवत्यं कुंभे तु वरुण स्थिताः |
तदर्धञ्चाग्नि दैवत्यं दण्डैश्चैव सरस्वती || ५१-२१ ||

पीठे चैवमुमादेवी भूमिभागे वसुन्धरा |
स्थापयेत् क्रमशोविद्वान् गन्धपुष्पाक्षतान्वितम् || ५१-२२ ||

स्वनामाद्येन बीजेन कलशैरभिषेचयेत् |
अभ्यर्च्य हृदये नैव हविष्यन्तु निवेदयेत् || ५१-२३ ||

शूलसंस्थापनं प्रोक्तमस्त्रराजविधिं शृणु |

इति शूलस्थापनविधिपटल एकपञ्चाशत्तमः || ५१ ||


अथ अस्त्रराजविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि अस्त्रराजस्य पूजनम् |
चतुर्भुजं त्रिणेत्रञ्च शिखाकूटसमुज्वलम् || ५२-१ ||

वामसव्ये च शूलन्तु वरदाभयहस्तकम् |
रौद्रपाशुपतं ह्येवं बलिबिंबन्तथोच्यते || ५२-२ ||

स्थानकञ्चासनं वापि प्रभावीं समन्वितम् |
कृत्वैवं प्रतिमां तत्र पूर्वोक्तेन प्रमाणतः || ५२-३ ||

जलस्थापनवत् सर्वं रत्नादिस्थापनान्तकम् |
तन्मन्त्रेणैव संस्थाप्य अन्यत् सर्वं समं भवेत् || ५२-४ ||

अस्त्रराजविधिः प्रोक्ता शास्त्रसंस्थापनं शृणु |

इति अस्त्रराजविधिपटल द्विपञ्चाशत्तमः || ५२ ||


अथ शास्त्रस्थापनविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शास्त्रस्थापनमुत्तमम् |
शास्ता सर्वस्य लोकस्य तस्माच्छास्तेति चोच्यते || ५३-१ ||

तस्योक्तञ्च स्वरूपञ्च स्थापनञ्च शृणुष्व हि |
समुद्रमथने काले परिग्रह्यामृतं तथा || ५३-२ ||

हरिर्बभूवस्त्रीरूपा मोहीनीनामनामतः |
तन्मोहिनी महंदृष्ट्वा सङ्गतोस्मि कदाचन || ५३-३ ||

जातस्तदा महाशास्ता मेद्ध्याहाम्रवतीश्वराः |
द्विनेत्रं द्विभुजं कृत्वा सर्वाभरणभूषितम् || ५३-४ ||

श्यामवर्णयुतं तेषां शुक्लयज्ञोपवीतिनम् |
श्वानकुक्कुटमेषाद्यैः क्रिडन्तं सर्वसिद्धिदम् || ५३-५ ||

मदनावर्णनी देवौ पीतौरससमन्वितौ |
सर्वाभरणसंयुक्तौ पार्श्वयोर्विन्यसेत् ततः || ५३-६ ||

वामे दमनकं न्यस्त्वा ते द्वेषं विकृतं स्मृतम् |
द्विभूजं दक्षिणेहस्ते चक्रदण्डमथेश्वरम् || ५३-७ ||

फलपल्लवहस्तञ्च कुञ्चितां घ्रिकरं द्वयम् |
भूताकारं बृहत्कुक्षिं निलालकविभूषितम् || ५३-८ ||

शास्तुश्च लक्षणं प्रोक्तं स्थापनं शृणु तत्वतः |
प्रासादे नै-ऋते भागे ग्रामादीनाञ्च नै-ऋते || ५३-९ ||

अष्टदिक्षु च पूर्वादि तत्ग्रामस्य पराङ्मुखम् |
प्रासादं कारयेद्धिमान् गजपृष्ठं विशेषतः || ५३-१० ||

अथवामण्डलं वापि कर्तव्यं प्रतिमां ततः |
भद्रासने त्वधासीनं तथा वीरासनं तु वा || ५३-११ ||

मृद्दारुशैललोहैश्च कारयेच्छास्त्रवित्तमः |
शैलस्थापनवच्छेषं मन्त्रध्यानमथोक्तवत् || ५३-१२ ||

तस्मादाद्याक्षरेणैव मूलमन्त्रप्रयोगवत् |
अग्निमध्ये तु तद्रूपं ध्यात्वा होमन्तु मन्त्रवित् || ५३-१३ ||

प्. २२२) तद्रूपभावनाविष्टा स्थापनादिसमाचरेत् |
तद्रूपं कौतुकं स्थाप्यमूलबेरस्य चाग्रतः || ५३-१४ ||

लोहादीनि तथा कार्यं मृच्छिलादीनि कारयेत् |
अर्चयित्वाथ विधिना हविष्यन्तु निवेदयेत् || ५३-१५ ||

शास्तुः संस्थापनं ह्येवं जीर्णोद्धारविधिं शृणु |

इति शात्रस्थापनविधिपटलस्त्रिपञ्चाशत्तमः || ५३ ||


अथ जीर्णोद्धारविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि जीर्णोद्धारविधिक्रमम् |
जीर्णदेही यथा देहं त्यक्त्वान्यं प्रतिपद्यते || ५४-१ ||

तथा जीर्णञ्च चलितं बेरन्मुञ्चति देवता |
एवमादीनि सर्वाणि राक्षसाद्याविशन्ति हि || ५४-२ ||

राक्षसाश्चासुराश्चापि पिशाचा ब्रह्मराक्षसाः |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन जीर्णोद्धारं तु कारयेत् || ५४-३ ||

प्रासादं प्रथमं लिङ्गं पीठं प्राकारमण्डपम् |
गोपुरं परिवारञ्च जीर्णकाले ततोद्धरेत् || ५४-४ ||

स्थूपीनासि च शाला च कपोतं कूटपञ्जरम् |
पादाधिष्ठानसंयुक्तं यद्धिनन्तद्विवर्जयेत् || ५४-५ ||

विमानं पूर्ववत् कृत्वा प्रोक्षणं विधिवत् कुरु |
तेष्वैकाङ्गविहीनश्चेत् तत् कुर्यात् पूर्ववत् बुधः || ५४-६ ||

आलयानामिदं प्रोक्तं प्रतिमानां ततः शृणु |
भ्रूरेखा च क्षुरेखा च नासिका चापिनाक्षयेत् || ५४-७ ||

ससूत्राणाञ्च लिङ्गे तु रेखाश्राणां तु पीठके |
अन्याङ्गानां क्षयं दृष्ट्वा पीठे लिङ्गविशेषतः || ५४-८ ||

उत्तरे जीर्णलिङ्गन्तु तस्योद्धारक्रमं शृणु |
मण्डलं वर्तयेद्धीमान् शिवलिङ्गस्य दक्षिणे || ५४-९ ||

प्. २२३) संकल्प्यासनमाराध्य बाह्यपूजां समारभेत् |
मन्त्रपूतं हविर्दद्यात् तदग्रेऽग्न्यानने कृते || ५४-१० ||

दूर्वाभुक्ति घृतैर्वापि क्षीरेण तिलतण्डुलैः |
दशात्मनाशिवाङ्गैश्च पञ्चब्रह्मषडङ्गकैः || ५४-११ ||

प्रत्येकं शतमर्द्धं वा होमयेत् पञ्चविंशतिः |
लिङ्गस्या चलनार्थाय मूलेनैव शताहुतिः || ५४-१२ ||

दद्यात् पूर्णाहुतिं तत्र सहस्राक्षरमन्त्रतः |
तद्वल्कलेन सम्मिश्रं गोवालकृतरज्जुना || ५४-१३ ||

कर्तुर्वर्णानुरूपञ्च वृषभं लक्षणान्वितम् |
तरुणं बलवन्तञ्च भूषयेत् भूषणार्हकैः || ५४-१४ ||

रज्जुनाबध्यतल्लिङ्गं ककुदग्रे वृषस्य तु |
तद्रज्जुनासुबध्वा तु बहुरूपमनुस्मरन् || ५४-१५ ||

तल्लिङ्गमुद्धरेन्मंत्री वृषभेण शिवेन च |
देशिकं पूजयेत् तत्र वस्त्रैः सौवर्णभूषणैः || ५४-१६ ||

आरोप्यजीर्णलिङ्गन्तु शिबिकायां रथेपि वा |
शङ्खकाहलवाद्यैश्च कुर्याच्छब्दं महारवैः || ५४-१७ ||

आवृतं शिवभक्तैस्तु स्तुतिस्तोत्रसमन्वितम् |
समुन्द्र प्रक्षिपेल्लिङ्गं नमस्कारान्तमन्त्रकैः || ५४-१८ ||

तटाकादिष्वशोष्येषु खात्वोर्व्यां वाथनिक्षिपेत् |
दारुजञ्चेदथाग्नौ तु जले लिङ्गं व्यपोह्य च || ५४-१९ ||

प्रतिलिङ्गञ्च पीठञ्च कृत्वा पूर्वोक्तलक्षणैः |
स्थापयेद्विधिनाधीमां नृपराष्ट्रहिताय वै || ५४-२० ||

जीर्णोद्धारे कृतं सर्वं मण्डलस्थाय शंभवे |
विज्ञापयेत् प्रणम्यादौ शिवमस्त्विति चोच्चरेत् || ५४-२१ ||

शिवं प्राग्वत् समभ्यर्च्य शिवास्त्रन्तु विसर्जयेत् |
तस्याच्छिद्रापनोदार्त्थमघोरास्त्रेण मन्त्रवित् || ५४-२२ ||

आज्येनाष्टशतं हुत्वा व्याहृत्याहुतिमाचरेत् |
अग्निस्थं शिवमुद्वास्य होमशेषं समापयेत् || ५४-२३ ||

प्. २२४) सकलानि च जीर्णानि उद्धरे देवमेव तु |
वृषं विना चलानान्तु क्रमादेवं समुद्धरेत् || ५४-२४ ||

मृद्दारुरूपबिंबानि उद्धृत्याशुविनिक्षिपेत् |
उद्धृते लोहबिंबे तु तद्रव्येण पुनर्नवम् || ५४-२५ ||

कुर्यात् सामान्यमेवन्तु विशेषमधुना शृणु |
द्रव्योत् कृष्टेन कर्तव्यं तत्प्रमाणाधिकं तथा || ५४-२६ ||

इतरन्तु न कर्तव्यं कृतञ्चेत् कर्तृनाशनम् |
प्राकारमण्डपादीनां यज्जीर्णन्तत्र तद्विना || ५४-२७ ||

कृत्वा तत् पूर्ववद् धीमान् सुदृढं हि मनोरमम् |
अन्यथा यदि कुर्याच्चेत् दोषावहं नृणां भवेत् || ५४-२८ ||

सर्वनाशं भवेदत्र सर्वं निष्फलमेव हि |
यदा मासा तदर्धेषु अशुभानिशुभानि च || ५४-२९ ||

अपरीक्ष्य तदा कुर्यादुद्धारं स्थापनं पुनः |
जीर्णोद्धारमिदं प्रोक्तं प्रायश्चित्तमथ शृणु || ५४-३० ||

इति जीर्णोद्धारविधि पटलश्चतुःपञ्चाशत्तमः || ५४ ||


अथ प्रायश्चित्तविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि प्रायश्चित्तविधिक्रमम् |
प्राशब्दाख्यो विनाशस्तु प्रायश्चित्तमिति स्मृतम् || ५५-१ ||

अर्चनादिहुतान्तञ्च प्रायश्चित्तं वदाम्यहम् |
अर्चनाकालहीने तु शिवमन्त्रञ्जपेच्छतम् || ५५-२ ||

अर्चनाकालहीने तु सन्ध्याया द्विगुणं तथा |
एकाहेचाङ्गविच्छेदे हृन्मन्त्रेण शताहुतिः || ५५-३ ||

एकाहेचार्चहीनेन स्नपनं नवकुंभकैः |
द्विदिनेत्रि दिने हीने पञ्चविंशतिकुंभकैः || ५५-४ ||

चतुर्त्था हेतु पञ्चाहे पूजाहीने तु संभवे |
पञ्चादौ दशके हीने स्नपनं शतकुंभकैः || ५५-५ ||

प्. २२५) पूजाहीने तु मासान्तं त्रिशतैः कलशैः पुनः |
त्रिमासमर्चनाहीने सहस्रकलशैः क्रमात् || ५५-६ ||

षाण्मासोर्ध्वेऽर्चनाहीने संप्रोक्षणमथाचरेत् |
सन्ध्यायां बलिहीने तु रुद्रमन्त्रंशतं जपेत् || ५५-७ ||

द्विसन्ध्यं बलिहीने तु शताद्यर्धं जपेत् गुरुः |
त्रिसन्ध्यं बलिहीने च स्नपनं कारयेत् ततः || ५५-८ ||

द्वियहादि च मासान्तं बलिविच्छेदकर्मणि |
शिवाग्निं पूर्ववद् ध्यात्वा स्नपनन्तु शताष्टकम् || ५५-९ ||

बलिर्मासोर्ध्वहीने तु शिवागिं तत्र बुद्धिमान् |
सहस्राज्याहुतिञ्चाङ्गैः शिवे नैव तु देशिकः || ५५-१० ||

अष्टोतरशतैः कुंभैः स्नपनं कारयेत् बुधः |
नित्योत्सवं पुनः कुर्यात् पूर्ववच्च विशेषतः || ५५-११ ||

बलि भ्रमणकाले तु लिङ्गं पतितमेव वा |
स्फटितञ्चलितं भग्नं च्छिन्नं भिन्नन्तु संभवेत् || ५५-१२ ||

तत्रैव कारयेद्धोममथवालय मध्यमे |
पूर्ववत् बलिलिङ्गस्य कृत्वा तत्र प्रदक्षिणम् || ५५-१३ ||

अथवा पूर्ववत् कृत्वा भ्रमणान्ते हुतं क्रमात् |
मूलमन्त्रं जपेत् तत्र शतमष्टाक्षरं बुधः || ५५-१४ ||

अगम्यमितिगम्यं वा मूलमन्त्रंशतञ्जपेत् |
तत्काले दीपहीने तु स्थित्वा तत्र बलिं ततः || ५५-१५ ||

पुनर्दीपं समावाह्य कृत्वा शेषं प्रदक्षिणम् |
नैवेद्ये च वीहीने तु द्विगुणन्तु निवेदयेत् || ५५-१६ ||

हविर्द्रव्यविहीने तु द्विगुणेन तु बुद्धिमान् |
नित्यं द्रव्यविहीने तु तदान्ये द्विगुणञ्चरेत् || ५५-१७ ||

नित्याग्निकार्ये हीने तु हृन्मन्त्रेणशता हुतिः |
उत्सवे तु विशेषेण प्रायश्चित्तं ततः शृणु || ५५-१८ ||

ध्वजस्य ध्वजदण्डस्य घण्डायास्तु विशेषतः |
छिन्ने भिन्ने च पतिते चोरग्रस्तादि संभवे || ५५-१९ ||

कृत्वा तत् पूर्ववत् सर्वं पुनरुत्थापनं कुरु |
हृदयेनशतं हुत्वा स्नापयेत् पञ्चगव्यकैः || ५५-२० ||

प्. २२६) यागकाले विहीने तु मूलमन्त्रेण होमयेत् |
होमद्रव्यविहीने तु हृदयेन शताहुतिः || ५५-२१ ||

बलिप्रदानवेलायां शुनानीतेति रिक्तके |
हृन्मन्त्रेण शतं हुत्वा सर्वशान्तिनिमित्तकः || ५५-२२ ||

शूलास्त्रं पतितं वापि आयुधञ्चाष्टमङ्गलम् |
शूलस्य स्नपनं तत्र अन्येषाञ्च शताहुतिः || ५५-२३ ||

प्रतिमां प्रतिमां वापि स्पृष्टां वै चान्त्यपायिभिः |
कृत्वा तु स्नपनन्तत्र मूलमन्त्रेण हूयते || ५५-२४ ||

प्रमादात् भिन्नच्छिन्नादि संभवे पूर्ववत् कुरु |
सर्वेष्वङ्गेषु हीनञ्चेत् पुनरङ्गं नियोजयेत् || ५५-२५ ||

कण्ठोर्ध्व हीनं बिंबन्तु जीर्णोद्धारन्तु कारयेत् |
तिथिवारमुहूर्तानि निरपेक्षेण बुद्धिमान् || ५५-२६ ||

अधिवासनादिकार्याणि सद्य एव समाचरेत् |
प्रतिष्ठाप्य विशेषेण प्रायश्चित्तं शृणुष्वहि || ५५-२७ ||

स्नपने कालहीने तु शिरसा तु शताहुतिः |
स्नपन द्रव्यहीने तु शिखया तु तदर्धतः || ५५-२८ ||

सुषिरं पतितं भिन्नं भेदनञ्छेदनं हि वा |
व्यपोह्यकलशन्तत्तु पूर्ववत् कल्पयेत् बुधः || ५५-२९ ||

अस्पृश्य स्पर्शने वापि श्वानकाकादि स्पर्शिते |
अन्यं कलशमादाय मन्त्रतो येन पूरयेत् || ५५-३० ||

हृदयेन शतंहुत्वा स्नपनं तत्र पूर्ववत् |
करुणालय हीनश्चेत् कृत्वा तत्पूर्ववत् बुधः || ५५-३१ ||

तरुणं लिङ्गपीठे वा च्छिन्नभिन्नादि संश्रिते |
तल्लिङ्गन्तु जले त्यक्त्वा लिङ्गं संस्थाप्य पूर्ववत् || ५५-३२ ||

पतितञ्चलितं लिङ्गं पूर्ववत् स्थापयेत् क्रमात् |
मूललिङ्गे च विघ्नेश वक्ष्येहमधुना शृणु || ५५-३३ ||

लिङ्गन्तु स्फटितं भिन्नं जीर्णञ्छेद्यन्तथैव च |
ईदृग्लिङ्गन्ततस्त्यक्त्वा स्थापयेत् तु न वीकृतम् || ५५-३४ ||

चलितं पतितं वापि नदिस्रोतेन पातितम् |
गजेनोत्थापितं वापि चोरैरुन्मत्तकैरपि || ५५-३५ ||

प्. २२७) तल्लिङ्गं तत्र संस्थाप्य पूर्ववच्छेषमाचरेत् |
गंभीरे च महालिङ्गे स्रोतसा चलिते सत् || ५५-३६ ||

अन्यस्यां प्रतिमायां वा शतदण्डात् तु योजयेत् |
मूललिङ्गमदृश्यञ्चेन् नवलिङ्गन्तु पूर्ववत् || ५५-३७ ||

एवं वै पिण्डिकायास्तु तथान्यप्रतिमासु च |
प्रतिष्ठालयहीने तु मूले नैवशताहुतिः || ५५-३८ ||

क्रियाहीने यथा शास्त्रं मूले नैव समाचरेत् |
क्रियायां मन्त्रहीने तु शिखया तु शताहुतिः || ५५-३९ ||

द्रव्यहीने तु विघ्नेश सहस्राहुति वर्मणा |
क्रियातिरिक्ते सर्वत्र न्यूनेमूलं शतञ्जपेत् || ५५-४० ||

काकश्वानखरोष्ट्रैश्च मत्तोन्मत्तैश्च दूषयेत् |
स्पर्शाहुतिञ्च कुर्वीत पुण्याहन्तु विशेषतः || ५५-४१ ||

हुत्वा तु शिवमन्त्रेण सहस्रं वा शतं हि वा |
चण्डालाद्यैस्तु परितः संस्पृष्टं वा समीपगम् || ५५-४२ ||

संप्रोक्षणं प्रतिष्ठाञ्च कुर्वीत स्नपनं पुनः |
प्रासादे पतिते भिन्नेच्छिन्नेनष्टे तथैव च || ५५-४३ ||

बालालये शिवं नित्वा विमाने पूर्ववत् कृते |
विधिवत् प्रोक्षणं कृत्वा पश्चादुत्सवमारभेत् || ५५-४४ ||

गर्भगेहे स्थलेनिम्ने कलकाद्यैर्द्रवं पुनः |
तदन्ते वास्तुहोमञ्च पुण्याहं तत्र वाचयेत् || ५५-४५ ||

बलिपीठविनाशे तु स्थापयेत् बलिपीठकम् |
परिवारालये हीने पूर्ववत् परिकल्पयेत् || ५५-४६ ||

तत्बिंबे पतिते भिन्नेच्छिन्ने भेदे तु वर्जयेत् |
हुत्वा तु शिवमन्त्रेण कुर्यात् बिंबानि पूर्ववत् || ५५-४७ ||

प्रतिष्ठां कारयेत् प्राग्वत् स्वकीयेन विधानतः |
अथाद्भुतानां शान्तिन्तु वक्ष्ये दोषविनाशनम् || ५५-४८ ||

सर्वं विवर्णं संप्राप्ते प्रतिमारोदनेऽपि च |
ज्वरमारिसमुत्पन्ने रोगस्फोटादि संभवे || ५५-४९ ||

नवप्रासादपतने चैत्य वृक्षस्य पातने |
एवमादिसमुत्पन्ने ग्रामादीनाञ्च दोषकम् || ५५-५० ||

प्. २२८) तद्दोषशमनार्थन्तु त्रिसप्ताहन्तु शान्तिकम् |
भूमिकंपेदिशान्दाहे प्रतिसूर्य प्रदर्शने || ५५-५१ ||

दिवानक्षत्रमुत्पन्ने रात्राविन्द्रधनु स्थिते |
दुर्भिक्षं शत्रुवर्धन्यां राजराष्ट्रभयंकरः || ५५-५२ ||

मासपूर्णं तथा शान्तिं कुर्याद्दोषनिवृत्तये |
प्रासादमण्डपाद्येषु वल्मीकं यत्र दृश्यते || ५५-५३ ||

रत्नकन्यासमुत्पन्ने प्रासादे मधुसंश्रिते |
प्रविष्टेपिपीलिकालूकौ प्रासादाभ्यन्तरे तथा || ५५-५४ ||

तत्प्रदेशं खनित्वा तु पूरयेच्छुद्धपांसुभिः |
पञ्चगव्येन संप्रोक्ष्य पुनःशान्तिन्तु कारयेत् || ५५-५५ ||

शान्तिं संक्षेपतो वक्ष्ये शृणु तत्वं गजानन |
हविषं द्विगुणं कृत्वा दीपैः पूष्पैर्विशेषतः || ५५-५६ ||

शीतकुंभन्तु विधिना शिवस्योर्ध्वन्निदापयेत् |
दिशाहोमन्ततः कृत्वा मूर्तिहोमं विशेषतः || ५५-५७ ||

चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः पूर्वमध्यापनं तथा |
यथावत् स्नपनन्नित्यं तथा वित्तानुसारतः || ५५-५८ ||

गृतं क्षीरं यथा शक्ति अभिषेकन्तु नित्यशः |
नालिकेरस्य सलिलैरभिषेकं समाचरेत् || ५५-५९ ||

तदन्ते रात्रिचूर्णन्तु लिङ्गमुद्वर्त्यशोधयेत् |
प्रभूतहविषं नित्यं तदन्ते द्विगुणं स्मृतम् || ५५-६० ||

एवं शान्तिस्तु तत्प्रोक्तं सर्वारिष्टविनाशनम् |
शान्तिरेवं कृतं यत्र धनधान्याभिवर्धनम् || ५५-६१ ||

अनुक्तानां तु सर्वेषां विदित्वा गुरुलाघवम् |
उक्तैरेवं प्रकारैस्तु प्रायश्चित्तानि कारयेत् || ५५-६२ ||

शान्तिहोमङ्गुरुः कुर्यात् शेषाणान्तु यथोक्ततः |
प्रायश्चित्तमिदं प्रोक्तं तत्राणां संकरं शृणु || ५५-६३ ||

इति प्रायश्चित्तविधिपटलः पञ्चपञ्चाशत्तमः || ५५ ||


प्. २२९) अथ तन्त्रसंकरविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि तन्त्राणां संकरं परम् |
शैवं पाशुपतं सोमं लाकुलन्तु चतुर्विधम् || ५६-१ ||

तेषां भेदोपभेदैश्च तत्तच्छास्त्रे समाचरेत् |
चतुर्विधेषु तन्त्रेषु यथेष्टं तेन बुद्धिमान् || ५६-२ ||

कर्षणादि प्रतिष्ठान्तं कर्मकुर्याद्विचक्षणः |
कर्षणादि प्रतिष्ठान्तमेक तन्त्रेण कारयेत् || ५६-३ ||

भुक्तिमुक्तिप्रदं मुख्यं सर्वसिद्धिमवाप्नुयात् |
पूर्वमेकेन कृत्वा तत् पश्चादन्येन वै कृतम् || ५६-४ ||

एतत् तु संकरं तेन राज्ञोराष्ट्रस्य दोषकृत् |
आचार्यश्चैव कर्ता च नाशनन्त्वखिलं तथा || ५६-५ ||

यच्छास्त्रेण यदा रब्धं तच्छास्त्रेणैव तत् कुरु |
कृतञ्चेदन्यशास्त्रेण तन्त्रदोषाय कल्पयेत् || ५६-६ ||

सौम्यं रौद्रं द्विधावत्स शैवं सौम्यमिति स्मृतम् |
तदन्यं त्रिविधं तत्र रौद्रमेवेति कीर्तितम् || ५६-७ ||

रौद्रेण पूजितश्चाहं तथा रौद्रफलप्रदम् |
सौम्येन पूजितश्चाहं वत्ससौम्यफलप्रदम् || ५६-८ ||

रौद्रं सौम्येन यष्टव्यं सौम्यं रौद्रेण नार्चितम् |
वैदिकाचार संबन्धात् सौम्यं श्रेष्ठमिति स्मृतम् || ५६-९ ||

श्रुत्युक्ताचारबाह्यत्वादपरं रौद्रमुच्यते |
सौम्येन स्थापयेत् ग्रामे रौद्रेण तु न कारयेत् || ५६-१० ||

रौद्रेण स्थापितं मोहात् ग्रामनाशं भवेद्धृवम् |
सौम्यरौद्रमयं सर्वं जगत्येवं चराचरम् || ५६-११ ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन रौद्रं सौम्येन पूजयेत् |
सर्वसिद्धिकरञ्चैतत् एतदुक्तं शिवात्मना || ५६-१२ ||

पूर्वं सौम्येन संस्थाप्य पश्चाद्रौद्रेण पूजयेत् |
मोहेन चेत् कृतं तेन राजराष्ट्रं विनश्यति || ५६-१३ ||

प्. २३०) किमत्र बहुनोक्तेन सौम्ये नैव तु पूजयेत् |
कामिकाद्यष्टविंशच्च तन्त्रं शैवमिति स्मृतम् || ५६-१४ ||

तदेव सौम्यमाख्यातं सिद्धान्तं हि तदेव तु |
तदन्यं रौद्रमाख्यातं तत्रं पाशुपतादिकम् || ५६-१५ ||

शैवसिद्धान्त तन्त्रेषु तन्त्रैकेन तु कारयेत् |
अनुक्तेऽस्मिन् तथान्येन संकरन्तु न दोषषभाक् || ५६-१६ ||

तथा वै चान्य तन्त्राणां तेषु तेषु न दोषकः |
तन्त्राणां संकरञ्चैव समासात् परिकीर्तितम् || ५६-१७ ||

षष्ठपञ्चाशत् पटलैः क्रियापादं सुकीर्तितम् |
क्रियापादमिदं वत्स चर्यापादमथ शृणु || ५६-१८ ||

तन्त्राणामवतारणादि सकलं संक्षेपतो भाषिते
तेषां संकरमन्त्यमेव तु मया शैवेषु सिद्धान्तकम् |
पञ्चाशत् पटलश्चषष्ठमधिकं तत्संख्यया विद्यते
तत्पादन्त्वखिलादि शैव सहितन्नोपूजितं दुर्जनैः ||

इति तन्त्रसंकरविधिपटलः षट्पञ्चाशत्तमः || ५६ ||

इति सुप्रभेदे क्रियापादः समाप्तः


ओं

शिवमयम्

सुप्रभेदम्

अथ चर्यापादे-शैवोत्पत्तिविधिपटलः

प्. २३१) अथातः संप्रवक्ष्यामि चर्यापादविधिक्रमम् |
तस्य पादस्य पूर्वे तु शैवानामुद्भवं शृणु || १-१ ||

शैवं पाशुपतं सोमं लाकुलन्तु चतुर्विधम् |
एतच्चतुर्विधं शास्त्रं भेदाभावमिति स्मृतम् || १-२ ||

चतुर्विधेषु शास्त्रेषु यो भक्त्यदीक्षितः क्रमात् |
त्रयाणाञ्चास्त्रनाम्ना तु प्रोच्यते सकलावधि || १-३ ||

चतुर्थे तु स्थितानां तु निष्कले कलवर्जितम् |
शैवे तु वर्तते पुंसां शैवाश्चेति प्रकीर्तिताः || १-४ ||

पाशुपतादिशास्त्रेषु तथा नामान्युदीरिताः |
त्रिषु शास्त्रेषु भेदानि भिद्यन्ते स्वस्वमार्गकैः || १-५ ||

इदानीं शैवभेदानि वक्ष्यंते तु समासतः |
शास्त्रं चतुर्विधं ज्ञेयं वामदक्षिणमिश्रकम् || १-६ ||

सिद्धान्तेन समायुक्तं चतुर्थैवं प्रकीर्तितम् |
वामादिशास्त्रभेदेषु ये दीक्षां वर्तते क्रमात् || १-७ ||

वामी च दक्षिणीमिश्रीसिद्धान्तीति च कीर्तिताः |
वामं हि शांभवं शादे दक्षिणं भैरवात्मकम् || १-८ ||

मिश्रं यामलमित्युक्तं सप्तमातृप्रधानकम् |
सिद्धान्तं शुद्धशैवन्तु केवलं शांभवस्तथा || १-९ ||

सिद्धान्तं सर्वसारं हि तत्त्वशुद्धं शिवं स्मृतम् |
वामं च दक्षिणञ्चैव तद्वयोर्मिश्रकन्तु हि || १-१० ||

शैवबाह्याः समाख्याता ते तु शैवेऽप्यपूजिताः |
कामिकादिप्रभेदेन चाष्टाविंशतिसंहिता || १-११ ||

प्. २३२) शुद्धं शैवान्तसिद्धान्तं तेषां भेदोपभेदकैः |
सिद्धान्तं मिश्रमित्युक्तं नवयामलसंज्ञकम् || १-१२ ||

वामाचारस्तु वै पञ्चदक्षिणेऽपि तथैव च |
द्वयोर्मिश्रं च गुरवः पञ्चपञ्चैव चोदिताः || १-१३ ||

सिद्धान्तं मिश्रशैवानां पञ्चानां लक्षणं शृणु |
आचार्यः साधकश्चैव समयि पुत्रकस्तथा || १-१४ ||

चित्रकेटक इत्युक्तो मातृयज्ञेषु पूजितः |
शुद्धशैवाख्य सिद्धान्तं दीक्षयादीक्षितः क्रमात् || १-१५ ||

साधकादि चतुष्काणामाचार्यस्त्वधिप स्मृतः |
मातॄणां स्थापनं पूजा तासां वह्नेस्तु तर्पणम् || १-१६ ||

स्नपनोत्सवशान्त्यादिस्त्वाचार्येणैव कारयेत् |
तम्मिश्रोक्तानि कर्माणि कुर्यात्तैः साधकादिभिः || १-१७ ||

शिवाग्रजान्वयो भूत्वा आचार्यादि चतुष्ककाः |
उक्तः पारशिवञ्चैव चित्रकेटकनामतः || १-१८ ||

समासमिश्रशैवानां यथा तथ्यं शृणूद्भवम् |
अनादि शैवाः प्रथमं महाशैवा द्वितीयकम् || १-१९ ||

आदिशैवास्त्रितीयं चतुर्थञ्चनुशैवकाः |
पञ्चमेऽन्तरशैवास्तु शैवाः पञ्चविधा स्मृताः || १-२० ||

शक्तिमूर्तीविशक्ती च नादो बिन्दुरिति स्मृतम् |
सदाशिवेश्वरश्चैव षट्स्थाने ये च संस्थिताः || १-२१ ||

अनादिशैवा इमे प्रोक्ता महाशैवास्ततः शृणु |
अनन्तादिशिखण्ड्यन्तास्तथा मन्त्रमहेश्वराः || १-२२ ||

मायाद्यवनिपर्यन्तं रुद्रा ये च महाबलाः |
अनन्तेश्वर शिष्यास्ते दैत्याश्च ऋषयस्तथा || १-२३ ||

ब्रह्मविष्णादि देवास्तु यक्षोरक्षगणैः सह |
महाशैवास्तु विख्याता आदिशैवान् शृणुष्व हि || १-२४ ||

अनुशैवा स्मृता ह्येते यक्षरक्षोरगैः सह |
ब्राह्मणादि चतुर्वर्णा काश्यपादि समुद्भवाः || १-२५ ||

प्. २३३) परमेश्वरप्रसादेन अधिकारे नियोजिताः |
शिवधर्मप्रकाशाय सर्वेषां बोधनाय च || १-२६ ||

स्थापना प्रोक्षणादीक्षा विधिना कृत्यकारणात् |
ऋषीणां मूर्तिमास्थानि शिवेन परमात्मना || १-२७ ||

अनुग्रहीताश्च ये सर्वे शैवास्त्वे वान्तर स्मृताः |
शिवज्ञानयुताः सर्वे शिवधर्मपरायणाः || १-२८ ||

आचार्याः शिवशास्त्रज्ञा मोक्षज्ञाः शिववत् भुवि |
शिववत् चिन्तयेत् सर्वे इति शास्त्रस्य निश्चयः || १-२९ ||

गोचरं गोत्रसूत्रौ च संक्षेपेण वदाम्यहम् |
गोचरं शिवचिन्हं हि गोत्रं स्वमुनिवर्गकम् || १-३० ||

सूत्रमाचारमेवं हि शैवानामुच्यते क्रमात् |
शिवः शिखा तथा ज्योतिः सावित्री व्योमगोचराः || १-३१ ||

एतानि पञ्चनामानि शैवानां शिवशासने |
गोचरं कुलमित्युक्तं तच्चिन्हञ्चातुर्वर्णिनाम् || १-३२ ||

काश्यप कौशिकश्चैव भारद्वाजोथ गौतमः |
आत्रेयः पञ्चधा ज्ञेयाः संप्रोक्तामुनयस्त्विह || १-३३ ||

काश्यपादिमुनीनान्तु शिवगोचरमुच्यते |
काश्यपोनमुचिश्चैव मनुजोमनुभः सह || १-३४ ||

विश्वामित्रश्च वाल्मीकः पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः |
सनत्कुमारो मेधावी सवक्क्रश्च पराशरः || १-३५ ||

सनंदनः सदीर्घश्च सनकश्च सनातनः |
एतेषां ऋषिवर्गाणां गोचरं शिवगोचरः || १-३६ ||

कौशिकादिमुनिनान्तु शिखागोचरमुच्यते |
कौशिकः कुशिकश्चैव प्राजापतिस्तु पञ्चमः || १-३७ ||

शद्ध्यायन्तं तथा भूमि सनन्तः खद्यपूरणः |
शाण्डिल्योजनकश्चैव सुवर्णस्थाण्डिरेव च || १-३८ ||

शंखस्थूलो ऋतुश्चैव वीरजोरोमहर्षणः |
सर्वे तेषामृषीणाञ्च शिखागोचरमुच्यते || १-३९ ||

मुनीनां भारद्वाजादि ज्योतिर्गोचरमुच्यते |
भारद्वाजोवसिष्ठश्च मार्कण्डस्थण्डिलो गुरुः || १-४० ||

२३४, २३५ मिस्सिन्ग पगे

प्. २३६) स्थापनं प्रोक्षणं दीक्षा विधिनाकृत्यकारणात् |
ये शिवं निर्मितायेन शिवेन परमात्मना || १-४१ ||

सशैव ब्रह्मवक्त्रे च मर्त्यलोकं व्रजेत् क्रमात् |
काश्यपादीनि नामानि ऋषिरूपैश्च कीर्तिताः || १-४२ ||

आदौ शिवस्त्वमस्तीति आदिशैव उदीरितः |
शिवेन दीक्षिताश्चैते ते शिवब्राह्मणा स्मृताः || १-४३ ||

सर्वोत्तमाः पराचार्याः विप्रोत्तमाः शिवोत्तमाः |
द्विजोत्तमोत्तमाश्चैव शिवभेदाः शिवात्मकाः || १-४४ ||

एषां पर्यायनामानि संक्षेपात् कथितं तव |
क्रिमिकीटपदंकेभ्यः पर्शपः प्राज्ञयाज्ञकाः || १-४५ ||

पशुभ्योपि नराः श्रेष्ठास्तेषु श्रेष्ठा द्विजास्तथा |
द्विजातिष्वधिका विप्रा विप्रेषुक्र तु बुद्धयः || १-४६ ||

क्रतु बुद्धेषु कर्तव्यास्तेभ्यः सन्यासयोधिकाः |
सन्यासयोधिकात् श्रेष्ठास्तेषु शंकरपूजिताः || १-४७ ||

इति चर्यापादेशैवोत्पत्तिविधिपटलः प्रथमः || १ ||


अथ जातिभेदविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि जातिभेदविधिं क्रमात् |
शिवसृष्टिः पुरापश्चात् ब्रह्मसृष्टिः प्रवर्तते || २-१ ||

गोचरास्तु ततो भेदाः शिवभेदा द्विधास्मृताः |
मुखेषु ब्राह्मणाजातास्तत् बाह्वोः क्षत्रियास्तथा || २-२ ||

वैश्या ऊरुश्च विज्ञेयाः पादयोः शूद्रजातयः |
चतुर्वर्णस्य संयोगात् प्रतिलोमानुलोमतः || २-३ ||

तेषान्तद्योगकाले तु जायन्ते चान्तरालकाः |
ततो वृत्तेश्च जायन्ते तेषाञ्चैवोत् भवं शृणु || २-४ ||

प्. २३७) वर्णेवर्णे यथा मातःशक्तिशंभुमयात्मकाः |
शक्तिस्त्रीरूपमित्युक्तं पुरुषः शंभुरुच्यते || २-५ ||

शक्तिशंभुमयं प्राहुर्जगदेतच्चराचरम् |
ब्राह्मणादि चतुर्वणाः सुस्नानं ह्यनुपूर्वशः || २-६ ||

तेषां वृत्ति समाचारं ततस्नत्वं वदाम्यहम् |
शिवसृष्ट्या यथा यस्माज्जायन्ते केवलं मुखात् || २-७ ||

चतुर्वर्णां शुद्धवर्णा दीक्षायां प्रापयेच्छिवम् |
लौकिकाचारमार्गेण सर्वेषां वर्तनं शृणु || २-८ ||

अद्ध्यनञ्चाद्ध्यापनं यजनंयाजनं तथा |
दानं प्रतिग्रहञ्चैव तेषां कर्माणि चोच्यते || २-९ ||

जायन्ते ब्रह्मबाह्वोश्च क्षत्रियास्तु महामते |
नृपक्षत्रियराजानौ राजाभूपाश्च भूपकाः || २-१० ||

षडेते निजनामानि तेषां पर्यायवाचकाः |
जगतः पालनन्तेषां स्वधर्मपरिपालनम् || २-११ ||

ब्रह्माण ऊर्वोर्वैश्यानाञ्जननन्तु विधीयते |
पीतायां न्यास्तु वणिजः कामदाः सर्वलौकिकाः || २-१२ ||

पञ्चैतानि मयोक्तानि वैश्यपर्यायवाचकाः |
गोपाल कृषिवाणिज्य कर्मत्रयसमायुताः || २-१३ ||

पादयोस्त्वं सृजत् शूद्रान् स्त्रीवर्णानामुपासकान् |
शुश्रूषान्तु द्विजानाञ्च शूद्राणां वृत्तिरुच्यते || २-१४ ||

कृष्णाश्च कार्षकाः शूद्रा वृषला प्रेष्यकारकाः |
एतानि पञ्चनामानि शूद्रपर्यायवाचकाः || २-१५ ||

अथितश्चाथशूद्रस्तु सत्शूद्रं वैश्यवत् स्मरेत् |
अमद्यपाः कुलीनास्तु सत्शूद्रास्ते प्रकीर्तिताः || २-१६ ||

तत्तद्वर्णेषु विधिना जायन्ते क्रमशः तथा |
ब्राह्मणादि चतुर्वर्णाः वर्णानां स्वस्वजातयः || २-१७ ||

चातुर्वर्णा इमे प्रोक्तास्त्वनुलोमानि मे शृणु |
स्वर्णं प्रथमं विद्यादंबष्ठश्च द्वितीयकम् || २-१८ ||

पारशैवस्तृतीयन्तु जायन्ते ब्राह्मणोद्भवैः |
मत्गुरूत्युग्रनामा च जायेतेतौ नृपस्य तु || २-१९ ||

प्. २३८) वैश्यस्य चूचुको ज्ञेयस्त्वनुलोमाः षडैव तु |
संप्राप्य विप्रोधर्मेण रक्तकन्यां समन्त्रकम् || २-२० ||

तत्र जातः सवर्णस्तु जानुलोमेषु पूजितम् |
तत्ब्राह्मणस्तु संज्ञो वै कर्माधर्मण विस्मृतः || २-२१ ||

हयङ्गजंरथं वापि वाहयेद् वा नृपाज्ञया |
सेनापत्यञ्च मूनां वा कुर्यादा जीवसंयुतः || २-२२ ||

पीतस्त्री विप्रसंयोगा दंबष्ठोनामजायते |
तस्य वृत्तिर्भवेत् कक्ष्या तथैव ज्वालनर्तनम् || २-२३ ||

शूद्रस्त्री विप्रसंयोगाज्जातः पारशव स्मृतः |
शूलञ्चक्षुद्र वाद्यञ्च नालिशंसन जीवनम् || २-२४ || 

नृत्तं वाद्यञ्च कर्तव्यं तथामद्दल वृत्तिका |
रक्तस्य पीतकन्यायां जातोमत् गुरिति स्मृतः || २-२५ ||

महाश्रेष्ठी तु नाम्ना च वैश्य प्रत्युपजीवनम् |
इयन्तत्रैव वृत्तिस्तु नक्षत्रं कर्म आचरेत् || २-२६ ||

कृष्णाया रक्तसंयोगाज्जात श्रोत्र इति स्मृतः |
दण्डकर्मसुरक्तस्तु दण्डन्तत्रैव कारयेत् || २-२७ ||

कृष्णायां पीतसंयोगाज्जातश्चूचुक एव वा |
काष्ठञ्चैव तृणादीनि वन्यजातीववृत्तिकः || २-२८ ||

क्रमुकानां फलैः पत्रैर्विक्रियाजीववृत्तिका |
अनुलोमा इमे प्रोक्ताः प्रतिलोमास्ततः शृणु || २-२९ ||

वैदेह पुल्कसञ्चैव चण्डालश्च तथैव च |
आयोगोमागधश्चैव जायन्ते कामतश्चतु || २-३० ||

सूतो नृपस्य एवञ्च प्रोच्यते प्रतिलोमतः |
वैश्यायां कृष्णसंयोगाज्जातो वै देहकः स्मृतः || २-३१ ||

गवां महिषमेषाणां कुर्यात् सम्यक् प्रपालनम् |
पालिप्रत्युपजीवी च तेषां तत् क्रयविक्रयम् || २-३२ ||

रक्तायां कृष्णसंयोगाज्जातः पुलस उच्यते |
सुरासङ्ग्रहणं कृत्वा विक्रयं जीवनं स्मृतम् || २-३३ ||

२३९) श्वेतायां शूद्रसंयोगाज्जातश्चण्डाल उच्यते |
कर्णे संधाययगोचर्म आयसाभरणं तथा || २-३४ ||

झल्लरीकक्षतो वापि मलंसर्वं व्यपोह्य च |
पूर्वाह्णे संविशेत् ग्राममपराह्णेन संविशेत् || २-३५ ||

रक्तायां पीतसंयोगाज्जातस्त्वा योगवस्मृतः |
वस्त्रतन्त्रोप जीवी च तन्तु वाया भवेत् खलु || २-३६ ||

विप्रस्त्रीपीतसंयोगाजातो मागध उच्यते |
सर्वांश्च वन्दनं कृत्वा कीर्तनञ्च विशेषतः || २-३७ ||

अधसं स्पृश्यन्तु कृष्णञ्चेत् तस्यान्नन्तु न भुज्यते |
सर्वेषां प्रेषणं कृत्वा तज्जं वारिकवृत्तिका || २-३८ ||

विप्रायान्तु नृपस्यैव विधिनायदि जायते |
पूजितः प्रतिलोमेषु ससूतो नामनामतः || २-३९ ||

श्वेतत्वप्रतिलोमेषु अस्यैव तु विधीयते |
तेषामध्ययनं प्रोक्तं धर्माणामनुबोधकम् || २-४० ||

प्रतिलोमा इमे प्रोक्ताः गूढजातास्ततः शृणु |
ब्राह्मण्यां ब्राह्मणस्यैव प्रमादात् गूढजातकः || २-४१ 
||

सोपिविप्रस्तु विज्ञेयो यागाध्यापनवर्जितः |
नृपायां ब्राह्मणस्यैव चोररूपेणजायते || २-४२ ||

ज्योतिषंगणितञ्चैव भूततन्त्रार्थ निश्चितम् |
आयुर्वेदमथाष्टाङ्गमुच्यते गणिकस्य तु || २-४३ ||

वैश्यायां ब्राह्मणस्यैव चोरा वै कुम्भकारकाः |
कुलाल वृत्याजीवी च ना पिताश्च तदेव तु || २-४४ ||

सूतके प्रेतके चान्ये नाभेरूर्ध्वन्तु चार्पयेत् |
शूद्रायास्तु द्विजस्येव चोराज्जातो निषादकः || २-४५ ||

अन्तव्याल मृगादीनि सङ्ग्रहादुपजीवकः |
श्वेतायान्तु नृपाच्चोराज्जातः सोरथकारकः || २-४६ ||

आचरेत् शूद्रवन्नित्यं श्वेतत्व प्रतिवर्जितः |
वाहनानि तु संप्रेष्य तेषां तु परिचारकम् || २-४७ ||

प्. २४०) रक्तायां रक्तसञ्चोरात् सोपिरक्त इति स्मृतः |
अभिषेकं विना तस्य शासनी पट्टबन्धनम् || २-४८ ||

आचारं रक्तवन्नित्यं भोज इत्यभिधीयते |
पुनर्भूकरणे जातो रक्तायां रक्तनामतः || २-४९ ||

भोजैः समन्तं विद्यात नृपंकानिनमेव च |
वैश्यायां रक्तसंञ्चोरा दश्वव्यापारमुच्यते || २-५० ||

वृषल्या रक्तसञ्चोराच्चूलिकोनाम उच्यते |
रज्ञश्चैव नियोगेन शूलकर्मस्वयोजितः || २-५१ ||

ब्राह्मण्यां पीतसञ्चोराज्जातः कालरिति स्मृतः |
वस्त्राणां जलसेकन्तु क्षालनं वृत्तिरस्य तु || २-५२ ||

रक्तायां पीतसञ्चोरादारण्या जीववृत्तिकः |
पीतायां पीतसञ्चोरामणिकारक उच्यते || २-५३ ||

मणीनां विक्रयं कृत्वा शंबायां वलय क्रिया |
वृषल्यां पीतसञ्चोरात् कटप्यापार उच्यते || २-५४ ||

श्वेतायां कृष्णसञ्चोराद्वेदकारक उचयते |
रक्तायां कृष्णसञ्चोराज्जातो वैणक उच्यते || २-५५ ||

अस्पृश्याश्च त्रिभिर्वर्णैर्वैणवं जपमाचरेत् |
पीतायां कृष्णसञ्चोराज्जातोलवण विक्रयः || २-५६ ||

स एव च क्रिकोज्ञेयस्तैलपिण्याक वृत्तिकः |
कृष्णायां कृष्णसञ्चोराज्जातोमालव उच्यते || २-५७ ||

तद्वृत्तिर्गोगजाश्वानां तृणभारञ्च वा भयेत् |
अन्तराल इमे प्रोक्ता वृत्याश्चैव तत शृणु || २-५८ ||

अनुलोम प्रतिलोमानाञ्चातुर्वर्णेषु कारणम् |
तत्र जातमनुष्याणां वृत्ताभिख्यासुरत्र वै || २-५९ ||

अबष्ठस्य तु विप्रायां जातोवापकवृत्तिकः |
रक्तायां पीतवद्योगा दधोनापित उच्यते || २-६० ||

रोमाणां वपनं कुर्यात् वृत्तिर्नाभेरधस्ततः |
विप्रस्त्रीचूचुकस्यैव जातस्तक्षकनामतः || २-६१ ||

रक्तायामेव तस्यैव जातोमाल्यस्य बन्धकः |
पीतायामपिजातोसौ सामुद्रः पश्यजीवकः || २-६२ ||

प्. २४१) मज्जाततस्तु विप्रायां श्रवणञ्च विधीयते |
रक्तायामेव सञ्जातः कर्मकार इति स्मृतः || २-६३ ||

अग्रस्त्रीपुष्कलयोश्च जातोरजक उच्यते |
चण्डालस्य तु विप्रायाञ्जातः श्वपच उच्यते || २-६४ ||

श्वमांसं भक्षणं तेषाम् श्मशाने तु निवासयेत् |
एवमादीनि भेदानि युक्तियुक्तानि योजयेत् || २-६५ ||

इह तस्माच्च भेदानि वक्तुं वर्षशतैर्न हि |
समासोक्त्या तु भेदानि चोक्तं दीक्षार्भकान् शृणु ( च्शृणु) || 
२-६६ ||

ब्राह्मणाक्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्चैव प्रकीर्तिताः |
एतेषां चातुर्वर्णानामाचार्यत्वं नियोजयेत् || २-६७ ||

सतु संस्कारमन्येषां कुर्यात् तद्देशिकोत्तमः |
अनुलोमाश्च षट्प्रोक्ताः प्रतिलोमास्त्रय स्मृताः || २-६८ ||

सूतश्च मागधश्चैव आयोगावसृतीयकः |
अन्तरालश्च सर्वे च दीक्षाकर्मणियोजिताः || २-६९ ||

व्रात्यः सर्वे तु संयोज्याः सर्वकर्मबहिष्कृताः |
जातिभेदं मयाप्रोक्तं मण्डलञ्च ततः शृणु || २-७० ||

इति जातिभेदविधिपटलो द्वितीयः || २ ||


अथ मण्डलविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि मण्डलं सार्वकामिकम् |
मण्डलं सारमित्युक्तं सर्वदेवालयं कृतः || ३-१ ||

मण्डलन्तेन विख्यातं शिवेन परमात्मना |
सर्वपापानिमुच्यन्ते ततो मण्डलदर्शनात् || ३-२ ||

दीक्षाकालस्य पूर्वे तु मण्डलं विधिनाबुहः |
यथा भूमिं परिक्ष्याथ तथा भूमिपरिग्रहम् || ३-३ ||

प्. २४२) महेन्द्रेमलये विन्ध्य हिमवत् पारियात्रके |
गङ्गातीरे सरित्पुण्ये सामुद्रायाश्रितेऽपि वा || ३-४ ||

पुष्पोद्यानेथवा नित्यं क्षीरवृक्षसमीपके |
शुद्धदेशे मनोरम्ये ग्रहे देवालयेपि वा || ३-५ ||

प्रागुदक् प्लवणेदेशे मण्डलंत्वा लिखेत्बुधः |
सप्तम्याञ्च नवम्याञ्च एकादश्यामथापि वा || ३-६ ||

त्रयोदश्याममावास्यां दीक्षाकर्मप्रशस्यते |
नक्षत्राणि शुभान्याहुरादित्ये सोमवासरे || ३-७ ||

गुरुशुक्रेन्दु सूनौ च दीक्षाकर्मणिशोभनम् |
शिष्यान् संवत्परात् पूर्वे परीक्ष्यात्र गुणागुणान् || ३-८ ||

गुणयुक्तान्तु सङ्ग्राह्य गुणहीनांश्च वर्जयेत् |
अङ्कुरानर्पयित्वा तु पूर्वोक्तविधिनैव तु || ३-९ ||

प्रथमं मण्डलं विद्यात् दीक्षाकर्मद्वितीयकम् |
तृतीयमभिषेकन्तु क्रमेणैव विधीयते || ३-१० ||

अधुना मण्डलं यत्तत् समासात् च्छृणुसुव्रत |
हस्तमात्रं खनेत्भूमिं तन्मृदापूर्यचावटम् || ३-११ ||

तथाधिकापिसा श्रेष्ठा समासामध्यमा स्मृता |
न्यूनैव कन्यसाभूमिस्तद्वत् भूमेस्तु तत्फलम् || ३-१२ ||

उत्तमं सर्वसिद्ध्यर्थं मध्यमं स्वेष्टकामदम् |
वर्जितञ्चाधमं यत्र तन्मध्योत्तमके शुभे || ३-१३ ||

चतुरश्रं समंकृत्वा संप्रोक्ष्यपञ्चगव्यकैः |
मण्डपं वा प्रपां वापि सर्वालङ्कारसंयुतम् || ३-१४ ||

विंशत् षोडशहस्तैर्वा हस्तैर्द्वादशभिस्तु वा |
दिक् रन्ध्रवसुहस्तैर्वा मध्यस्तं भविहीनकम् || ३-१५ ||

चतुर्द्वारसमायुक्तञ्चतुस्तोरणभूषितम् |
तन्मध्ये वेदिकां कुर्यात् तन्मध्ये मण्डलं बुधः || ३-१६ ||

शिवभक्तान्भोजयेच्च प्रोक्षयेदस्त्रवारिणा |
वास्तुपूजाविधानेन वास्तुहोमन्तु कारयेत् || ३-१७ ||

स्थण्डिलन्तत्र कर्तव्यं शिवाख्यं कलशं न्यसेत् |
वर्द्धनीं वामपार्श्वे तु हेमरत्नांबुसंयुतम् || ३-१८ ||

प्. २४३) वस्त्रयुग्मसमायुक्तौ सकूर्चौ सा पिधानकौ |
शिवाख्यं शिवमन्त्रेण उमाख्यं गौरिनामतः || ३-१९ ||

संपूज्यैवं विधानेन तत् कुंभाभ्याञ्जलैः शुभैः |
भूमिं द्रव्याणि शिष्यांस्तु संप्रोक्ष्यास्त्रोदकेन तु || ३-२० ||

ऋषियज्ञमिदं कृत्वा पूर्वरात्रौ तु देशिकः |
अधिवास्य ततः पश्चाच्छिवमन्त्रगणैः सह || ३-२१ ||

शिवद्रव्येण संयुक्तं शिवयज्ञमथाखिलम् |
योगपीठं न्यसेन्मध्ये तत्वत्रयसमन्वितम् || ३-२२ ||

शिवं यष्ट्वा विधानेन कुण्डेवा स्थण्डिलेपि वा |
शिवाग्निं जनयित्वा तु पूर्ववद्विधिना यथा || ३-२३ ||

संपूज्य विधिनाचाग्निं शिष्याश्चैवाधिवासयेत् |
विप्रादीनांश्च वर्णानां स्त्रीपुमाश्च नपुंसकान् || ३-२४ ||

चोदितां छिवभक्तांस्तु दीक्षयेन्मन्त्रवित् सदा |
चरुन्दत्वा ततस्तेषां शिवमन्त्रैस्तु साधितम् || ३-२५ ||

आनयित्वा ततस्थालीं क्षालयित्वा शिवांभसा |
गन्धपुष्पार्चिताङ्कृत्वा तण्डुलैराढकैर्युतम् || ३-२६ ||

पुष्पैर्दर्भैस्तु परितः कवचेन तु बुद्धिमान् |
कपिलायास्तु पयसा घृतमिश्रेण पूरयेत् || ३-२७ ||

न्यस्त्वाग्नि मध्यमेस्थालीं शनैर्मृद्वग्निनापचेत् |
यदा पक्वञ्चरुन्तत्र तदा तमवतारयेत् || ३-२८ ||

गोघृतेन हृदामन्त्री चरुं तत्राभिघार्य च |
संपाद्य विधिनाहुत्वा मन्त्रैः सर्वैः सकृत् सकृत् || ३-२९ ||

सेत्यग्नौ तु हुतं हुत्वा आज्यशेषमथोदरे |
निवेदयित्वा देवस्य चर्तर्भागैकभागिकम् || ३-३० ||

उपोषितानां शिष्याणां त्रिभागञ्चैव दापयेत् |
दन्तैर स्पृश्य विधिवत् पञ्चब्रह्माप्यनुस्मरन् || ३-३१ ||

भक्षयित्वा विधानेन पिण्डं प्रत्याचरेत् बुधः |
दन्तकाष्ठं ततः कृत्वा पञ्चगव्यन्तु पाययेत् || ३-३२ ||

प्. २४४) दशाक्षरञ्जपित्वा तु विद्यांगैर्ब्रह्मभिर्युतम् |
बीजमुख्यं ततो जप्त्वा क्षुरिकान्तु विशेषतः || ३-३३ ||

ततः प्रतिसरं बध्वा शिष्यानाचार्यकः पृथक् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य शिवपार्श्वे स्वपेन्निशि || ३-३४ ||

भस्मशयया समारूढः शिवद्ध्यानपरायणः |
ओं शंभवे त्रिणेत्राय पिङ्गलाय महात्मने || ३-३५ ||

वामाय विश्वरूपाय स्वप्नाधिपतये नमः |
इमं मत्रञ्जपित्वा तु शिष्यन्तु शयने तथा || ३-३६ ||

यागस्थाने वसेन्मंत्री शिष्यैः सार्धं शिवाग्रतः |
ततः प्रभाते यत् स्वप्नं रात्रौ दृष्टं गुरोस्तदा || ३-३७ ||

स्वप्नं संश्राव्ययत्तथ्यं शुभवाप्यशुभं तथा |
शुभेसु खमवाप्नोति शिष्याणान्त्वैहिकं फलम् || ३-३८ ||

अशुभञ्चेत्तदामोक्षमैहिकी सिद्धिवर्जितम् |
शिष्यद्रव्येण कर्तव्यं दीक्षायज्ञमथाखिलम् || ३-३९ ||

त्यक्त्वा प्रतिसरन्धिमान्तत स्नानं विधानतः |
रात्रा वै वं कृते पश्चात् प्रभाते मण्डलं लिखेत् || ३-४० ||

तद्दृष्ट्वामुच्यते देही त्वशेषपशुबन्धनात् |
एकहस्तं द्विहस्तं वा चतुर्हस्ताष्ट हस्तकम् || ३-४१ ||

द्वादशं षोडशं हस्तं मत ऊर्ध्वं न कारयेत् |
सूत्राणामन्तरं बध्वा द्वित्रिभागस्तु लक्षयेत् || ३-४२ ||

वामदेवेन मन्त्रेण सूत्रपातस्तु कारयेत् |
पूर्वपश्चिम दिक्भागे सूत्रं दत्वा समाहितः || ३-४३ ||

तत्वसूत्रं प्रसार्याथ दक्षिणोत्तरगं शुभम् |
तस्य सूत्रं ततो ग्राह्य आश्रमेन विनिर्मिते || ३-४४ ||

पूर्वादिचोत्तरान्तञ्च सूत्रन्तत्र प्रसारयेत् |
आग्नेययां प्रभवं सूत्रं वायव्यान्तु विसार्य च || ३-४५ ||

ऐशान्यां प्रभवं सूत्रं नै-ऋत्यान्तु विसारयेत् |
चतुरश्रं समंकृत्वा नवभागं विभज्यताम् || ३-४६ ||

मध्यभागेन पद्मस्य कर्णिकायां समालिखेत् |
चतुर्भागैस्तु तत्पद्ममष्टपत्रोपशोभितम् || ३-४७ ||

प्. २४५) प्रथमं कर्णिकाभागं द्वितीयं केसराणि वै |
तृतीयं दलसन्धौ तु दलाग्राणि चतुर्थकम् || ३-४८ ||

प्रतिमावरणे रेखां पद्मबाह्ये तु बुद्धिमान् |
पद्मस्यैवं प्रमाणन्तदनन्तत्वाच्छिवस्य च || ३-४९ ||

स्वल्पे स्वल्पन्तु कर्तव्यं विस्तारे विस्तरं भवेत् |
वीधिः पद्मार्धमानेन पद्ममानेन वा पुनः || ३-५० ||

वीध्यासमोभवेत् पद्मं शोभापद्मं समाश्रिता |
तत्समानकपोले तु शोभान्तुल्यापशोभका || ३-५१ ||

पञ्चमन्तु समद्वारञ्चतुर्दिक्षु विशेषतः |
द्विहस्तमेकहस्तं वा अत ऊर्ध्वं विवर्जयेत् || ३-५२ ||

निस्थूलं न कृशं हीनं वक्रबिन्दुविवर्जितम् |
देवस्य भवनं कृत्वा प्रोक्तं तन्मोक्षसिद्धिदम् || ३-५३ ||

स्थूलं सर्वभयं प्रोक्तं वक्त्रे कलहमादिशेत् |
हीने तु सिद्धिहीनन्तु बिन्दौ शत्रुभयपदम् || ३-५४ ||

कृशे व्याधिसमुत्पन्नं दुर्भिक्षं वर्णमिश्रके |
सान्निध्यं न भवेच्छोभा राजतः सूत्रलघने || ३-५५ ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन कर्तव्यं लक्षणान्वितम् |
शुक्लं रक्तासितासूत्रं रजतस्त्रिविधं स्मृतम् || ३-५६ ||

वामे ज्येष्ठा च रौद्री च वर्णानामधितेदवता |
मुहूर्तस्य प्रकाशार्थं शुक्लवर्णस्य पातनम् || ३-५७ ||

तद्राग जननार्थाय रक्तवर्णस्य पातनम् |
तामसस्तु निव्रत्यैव कृष्णवर्णं प्रपातयेत् || ३-५८ ||

तेषां यागफलप्राप्त्यै पीतवर्णं प्रपातयेत् |
आलिख्य शुक्लवर्णाद्यैः कनिष्ठाङ्गुलिनाहतः || ३-५९ ||

सूत्रान्तरं यवं प्रोक्तं हृस्वाद्धृस्वन्तरं स्मृतम् |
असव्येन तु मुक्त्यर्त्थी भुक्त्यर्त्थी सव्यकेन तु || ३-६० ||

सर्वसिद्धिकराग्रेण श्रीकामिमुष्टिना लिखेत् |
मुक्ताचूर्णैस्तु सम्मिश्रं शुक्लवर्णं विशेषतः || ३-६१ ||

प्. २४६) पद्मरागस्य चूर्णैस्तु रक्तवर्णं प्रशस्यते |
इन्द्रनीलस्य चूर्णैस्तु कृष्णवर्णं प्रकीर्तितम् || ३-६२ ||

चामीकरस्य चूर्णैस्तु उमावर्णमुदाहृतम् |
अलाभे संखचूर्णैश्च जातिलिङ्गस्य चूर्णकैः || ३-६३ ||

कृष्णाञ्जनस्य चूर्णैस्तु मनःशिलायाश्च चूर्णकैः |
तेषामलाभे चूर्णानां शालितण्डुलचूर्णकैः || ३-६४ ||

पक्वेष्टकायाश्चूर्णैश्च दग्धतण्डुलचूर्णकैः |
ततो हरिद्राचूर्णैस्तु कारयेदब्जमत्र वै || ३-६५ ||

कर्णिकापीतवर्णेन पुष्करा हेमसन्निभैः |
यवमात्रोन्नतास्तस्यां पञ्चविंशति पुष्करम् || ३-६६ ||

केसरागुणसङ्काशास्त्वधोर्ध्वे शुक्लवर्णकाः |
पद्मस्याष्टदलं श्वेतं कृष्णं रेखान्तरेषु वै || ३-६७ ||

रेखापार्श्वे तु रक्तान्तौ तथैव प्रतिवारणम् |
रक्तवर्णेन वीधीस्यात् पद्मस्य परितस्तदा || ३-६८ ||

द्वाराणि पीतवर्णानि कर्तव्यौ द्वारपार्श्वयोः |
शोभाश्चाप्युपशोभाश्च सर्ववर्णैस्तु कारयेत् || ३-६९ ||

एवं समाप्तेन लिने शिवमावाहयेत् बुधः |
मद्ध्ये सदाशिवं यष्ट्वा गन्धपुष्पादिभिर्युतम् || ३-७० ||

गर्भावरणसंपूज्य विद्येशावरणं ततः |
गणेशावरणं पश्चाल्लोकेशावरणं ततः || ३-७१ ||

अस्त्रावरणमेवन्तु पूजयेत् तु यथा विधि |
ईश्वरं दक्षिणे यष्ट्वा गौरीं तस्यैव वामके || ३-७२ ||

मण्डलस्य विधिः प्रोक्तं दीक्षाविधिमतः शृणु |

इति मण्डलविधिपटस्तृतीयः || ३ ||


प्. २४७) अथ दीक्षाविधिपटलः

अत ऊर्ध्वं प्रवक्ष्यामि दीक्षामार्गं विशेषतः |
दीयते तच्छिवत्वं हि क्षीयते पापपञ्जरः || ४-१ ||

क्षयदानविशेषत्वात् दीक्षा चेत्यभिधीयते |
मण्डलं पूजयित्वा तु तदग्रे चाग्निपूजनम् || ४-२ ||

शिवाग्निं विधिवद्धुत्वा प्रागुक्तविधिना हुतः |
ततस्तु दीक्षयेच्छिष्यान् ब्राह्मणादि क्रमेण तु || ४-३ ||

आचार्यलक्षणोपेतः शैवसिद्धान्तवित्सुधीः |
नैष्ठिकः शिवयोगज्ञः सर्वेषां तु गुरूत्तमः || ४-४ ||

सुस्नात्वा शैवमन्त्रज्ञः सकलीकृतविग्रहः |
प्रोक्षणं प्रथमं कृत्वा दीक्षांकुर्याद्दिनान्तरे || ४-५ ||

संपूज्य विधिवच्छिष्यां दीक्षांकुर्यात् द्वितीयकम् |
विप्रादीञ्च ततः शिष्यान् शुचिस्नात्वा जितेन्द्रियान् || ४-६ ||

उत्तराभिमुखान् पुष्पैः कुशैरास्तीर्यमण्डले |
शिवांभसा तु संप्रोक्ष्य चाङ्गुल्यास्त्रेण भस्मना || ४-७ ||

दहेत् कालाग्निना (कालाग्गिना) सर्वं शरीरं 
शुष्ककाष्ठवत् |
ततो स्यालभतं कार्यं शिववीजेनमुद्रया || ४-८ ||

हृदा हृदयमालभ्य शिरसा तु शिरस्तथा |
शिखया तु शिखां स्पृष्ट्वा कवचेनस्तनान्तरम् || ४-९ ||

नेत्रेणनेत्रं स्पृष्ट्वा तु सर्वेष्वंगेषु चा स्मृतः |
शिवहस्तन्तु दातव्यमीशानोद्याभिमंत्रितम् || ४-१० ||

तेषां मूर्धसुतद्धस्तं त्रिधा संस्वापयेत् बुधः |
गन्धाद्यैस्तु समभ्यर्च्य प्रोक्षणञ्चैवमुच्यते || ४-११ ||

तस्याग्रे मण्डलं कृत्वा चतुरश्रसमन्वितम् |
पिष्टचूर्णैरलङ्कृत्य दर्भैरास्तीर्य पुष्पकैः || ४-१२ ||

ईशानं मध्यमे स्थाने वक्त्रमैन्द्र तु बुद्धिमान् |
अघोरं दक्षिणे न्यस्त्वा पश्चिमे सद्य एव तु || ४-१३ ||

प्. २४८) उत्तरे वामदेवन्तु आग्नेययां हृदयं ततः |
ब्राह्मशिरस्तु नै-ऋत्यां शिखां वै वायुदेशके || ४-१४ ||

कवचं त्वीशदिक्भागे तत्तन्नाम्ना समाचरेत् |
देवस्याभिमुखाञ्चिष्यान् भस्मोद्धूल न विग्रहान् || ४-१५ ||

नेत्रे च नेत्रमन्त्रेण संवेष्ट्य नववस्त्रकैः |
विप्रादीनान्तु शिष्याणां तद्वर्णं समपुष्पकम् || ४-१६ ||

निक्षिप्यमण्डले मध्ये शिवमन्त्रं समुच्चरन् |
यस्मिन् च नृपतेः पुष्पं नामगोत्रन्तदात्मकम् || ४-१७ ||

ईशानवक्त्र विद्येशान घोरब्रह्मसद्यकम् |
रुद्रो वामश्च हुंकारो नवधानाम उच्यते || ४-१८ ||

ब्राह्मणादि चतुर्णान्तु गणान्तान्तं शिवादिकम् |
स्त्रीणान्तु शक्तिनामान्तं दीक्षनामविधीयते || ४-१९ ||

नैष्ठिकानां विशेषोस्ति गोचरं गोत्रसन्ततिः |
शिवः शिखा तथा ज्योतिः सावित्री चेति गोचराः || ४-२० ||

दूर्वासादिचतुर्णान्तु तद्वर्णं गोत्रमुच्यते |
चर्यापादे तु यत् प्रोक्तं तत्सूत्रं शिवभाषितम् || ४-२१ ||

आचार्यं गोचरं गोत्रं सूत्रं तस्य विधीयते |
प्रागुक्तवत् समयिनां तेषामभिमुखङ्गुरुः || ४-२२ ||

करन्यासं पुराकृत्वा दहनप्लावनञ्चरेत् |
अष्टत्रिंशत् कलान्यासं कृत्वा तास्तु पुरोक्तवत् || ४-२३ ||

हृदयानि षडंगानि पञ्चब्रह्माणि विन्यसेत् |
रुद्रमन्त्रदशात्मानं प्रासादं विन्यसेत् ततः || ४-२४ ||

षडध्वानां तु संकल्प्य शिवास्यं न कथं यथा |
करादिपां नदान्तस्य स्वमूर्ध्नादि यथा क्रमम् || ४-२५ ||

तच्छिष्यानान्तु देहेषु एकैकं विन्यसेत् ततः |
षडध्वशोधनं ह्येनन्ततो होमं समाचरेत् || ४-२६ ||

तत्वाध्वा च पदाध्वा च वर्णाध्वा भुवनात्मकम् |
मन्त्राध्वा च कलाध्वा च एकैकं होमयेच्छतम् || ४-२७ ||

प्. २४९) विद्येशानां स्वमन्त्रैश्च गणेशानां स्वमन्त्रकैः |
लोकेशानां स्वमन्त्रैश्च दशास्त्राणां समन्त्रकैः || ४-२८ ||

घृतेन होमयेद् विद्वान् प्रत्येकन्तु शताहुतिः |
एवं कर्तुमशकश्चेत् तत्व दीक्षां समाचरेत् || ४-२९ ||

संश्राव्य समया पश्चात् देवदेवस्य चाग्रतः |
शिवशास्त्रमनिन्द्यं हि प्रविशेद्दीक्षितान् सदा || ४-३० ||

आचार्यस्य तु ज्येष्ठानां लिङ्गश्ता?यां न लंघयेत् |
अदीक्षिता च या नारी सङ्गमं वर्जयेत् तदा || ४-३१ ||

निर्माल्यन्तु न भुञ्जीत भस्मयुक्तां न निन्दयेत् |
इत्यष्टौ समयास्त्वेते दीक्षितानां प्रकीर्तिताः || ४-३२ ||

पालनीयास्तथा ह्येते दीक्षितानां वचः शृणु |
सुशीलः सुवृतश्चैव शिवभक्ति गुरुस्तथा || ४-३३ ||

शिवशास्त्रे रतिश्चैव यदा क्षान्ति जितेन्द्रियः |
इत्यष्टा वस्तिचेत् पुंछः? सयांतिपरमाङ्गतिम् || ४-३४ ||

न पालयन्ति ये मोहात्तेयान्ति नरके भृशम् |
कृत्वा तु दिक्बलिन्तत्र गन्धपुष्पादिभिर्युतम् || ४-३५ ||

सपत्नीकाश्च शिष्याश्च ततः स्वश्रमसंयुता |
इत्येवं विधिवत् कृत्वा पश्चाद्धोमं प्रकीर्तितम् || ४-३६ ||

शिवाग्निं पूर्ववत् कृत्वा शिष्यानाहूयमन्त्रवित् |
अभिमुखे तथा सीनाश्चार्घ्य पाद्यादिनार्चयेत् || ४-३७ ||

वक्ष्येहं तद्यथा युक्तं पञ्चधा शृणु सांप्रतम् |
उक्तासुतासु सर्वा तु श्रेष्ठा चेत्यभिधीयते || ४-३८ ||

पृथिव्यापसथा तेजोवायुराकाशमुच्यते |
काला न याच्छिवं यावत् पञ्चतत्वैर्व्यवस्थितम् || ४-३९ ||

पार्त्थीवन्तु निवृत्यां वै शतरुद्रमवस्थितम् |
आपत् प्रतिष्ठाया विद्या यावच्च प्रकृतिन्नरम् || ४-४० ||

तेजो वै विद्यया ज्ञेया यावद् विद्येश्वरान्तकम् |
वायुः शास्त्या तु विज्ञेयास्ततः सदाशिवान्तकम् || ४-४१ ||

प्. २५०) शक्त्यन्तं नाभिरित्युक्ताः शान्त्याती तेन बुद्धिमान् |
निवृत्तिर्जानुपर्यन्तं प्रतिष्ठानाभि सीमकान् || ४-४२ ||

विद्या कर्णान्तमेवं हि मुखान्तं शान्तिरेव तु |
शान्त्यातीतं तदूर्ध्वे तु परापर शिवान्तकम् || ४-४३ ||

निवृत्तिं सद्यमन्त्रेण प्रतिष्ठां वाममन्त्रतः |
विद्याघोरेण होतव्यं शान्तिस्तत्पुरुषेण तु || ४-४४ ||

शान्त्यातीतमथैशान मन्त्रेण जुहुयात्बुधः |
एकैकस्य शतं हुत्वा तदर्धं वार्धमेव वा || ४-४५ ||

एवमेव हुतं हुत्वा बुधस्तत्वैस्तु पञ्चभिः |
अन्यजन्मविनाशाय हृदयेन शतं हुनेत् || ४-४६ ||

पशुत्वं नाशनं तस्माच्छिवत्वं हि निवर्तते |
ततः पूर्णाहुतिं हुत्वा पञ्चब्रह्मभिरेव तु || ४-४७ ||

एवं समाप्य तद्दीक्षामभिषेकन्ततः शृणु |
सर्वालंकारसंयुक्तं मण्डपे समलंकृते || ४-४८ ||

शिवाग्निं पूर्ववत् कृत्वा अभिषेकं समाचरेत् |
हस्तादि पञ्चहस्तान्तं यथा वित्तानुसारतः || ४-४९ ||

स्नपनस्य विधानेन स्थापयेत् कुलशानि वै |
भद्रपीठे समास्थाय शिष्यस्थानं दृढवृतम् || ४-५० ||

अर्चयित्वा यथा न्यायं न्यासं कृत्वा यथा विधि |
निष्कलन्तु यथा चार्यः सकलः साधकः सदा || ४-५१ ||

ततोभिषेकं तस्यैवमाचरेद् देशिकोत्तमः |
दशाक्षरेण मन्त्रेण कूटकैरष्टभिः क्रमात् || ४-५२ ||

यथा वित्तानुसारेण पुण्याहञ्जयमङ्गलैः |
स्नापयित्वा ततो मंत्री शुक्लवस्त्रैर्विभूषितः || ४-५३ ||

गन्धपुष्पैः समभ्यर्च्य योगपीठोपरिस्थितः |
उष्णीषं बन्धयेत् सूक्ष्मं सितसुद्धेन वाससा || ४-५४ ||

ललाटपट्टं दातव्यं यथा राज्ञः प्रकीर्तितम् |
मकुटं कुण्डलाद्यैस्तु सर्वैराभरणैरपि || ४-५५ ||

च्छत्रं ह्युपरिसन्धार्य चामरञ्च विधानवित् |
द्रव्याणामप्यलाभे तु दर्भैरेतानि कल्पयेत् || ४-५६ ||

प्. २५१) अथवा मनसा सर्वं शिवमन्त्रेण (छिवमन्त्रेन्तण) 
चिन्तयेत् |
रुद्राक्षमुपवीतञ्च उष्णीषञ्चोत्तरीयकम् || ४-५७ ||

पुस्तकं सृक्सृवञ्चैव करणीं कर्तरीं तथा |
शिवार्चनाग्निकार्यञ्च जपध्यानञ्च शक्तितः || ४-५८ ||

व्याख्यामनुग्रहं कार्यमेवं भवतु सर्वदा |
सर्वाधिकारभावञ्च दत्वाशिष्यस्य देशिकः || ४-५९ ||

ब्राह्मणक्षत्रिया वैश्याः शूद्राः शुद्धकुलोद्भवाः |
आचार्यदेहि विज्ञेयानान्येषान्तु कदाचन || ४-६० ||

सर्वमन्त्रजपध्यान ज्ञानं सत्भावभावितम् |
सर्वेषान्तु समंज्ञेयं होत्रयादीक्षिताद्ध्वरे || ४-६१ ||

एवं मन्त्रप्रभावेन कुर्यात् संस्कारकर्मणि |
चातुर्वर्णानि चान्यानि शिवयागे तु दीक्षयेत् || ४-६२ ||

अनुलोमान् प्रतिलोमांश्च सुज्ञात्वा दीक्षयेत् गुरुः |
दक्षिणां गुरवे दत्वा वित्तशाठ्य विवर्जितः || ४-६३ ||

वस्त्रमाभरणञ्चैव मकुटं कुण्डलं तथा |
हेमयज्ञोपवीतञ्च हेमपूष्पोपहारकम् || ४-६४ ||

मुद्राशययासनादीनि आचार्यस्य प्रदापयेत् |
तेषां षोडशकर्माणि शृणु तत्त्वं विनायक || ४-६५ ||

इति दीक्षाविधिपटलश्चतुर्थः || ४ ||


अथ षोडशक्रियाविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि शैवानां षोडशक्रियाः |
शिवाध्वरे च ये मर्त्या दीक्षायोग्यतया स्थिताः || ५-१ ||

तेषान्तु षोडशप्रोक्तं शिवेन परमात्मना |
ऋतुसङ्गमनञ्चाद्ये गर्भाधानं द्वितीयके || ५-२ ||

पुंसवनं त्रितीयन्तु सीमन्तं हि चतुर्थकम् |
पञ्चमञ्जातकर्मञ्च षष्ठञ्चोत्थानमेव च || ५-३ ||

प्. २५२) सप्तमन्नामकरणमन्नप्राशनमष्टकम् |
नवमे वा सगमनं दशमे पिण्डवर्द्धनम् || ५-४ ||

समावर्तनकं पश्चाद्विवाहं षोडशो भवेत् |
एतानि षोडशानी ह पृथग्वक्ष्ये समासतः || ५-५ ||

प्रथमे ऋतुसंयुक्ते ऋतुसङ्गमनं तथा |
त्रिरात्रं ऋतुसंयुक्तञ्चतुर्थेह निशुद्ध्यति || ५-६ ||

आर्तवे पूर्वरात्रौ तु तद्रात्रं प्रतिगृह्य च |
आर्तवे पररात्रौ तु तद्रात्रं परिवर्जयेत् || ५-७ ||

प्रथमेहनि चण्डाली द्वितीये ब्रह्मघातकी |
तृतीये रजकी प्रोक्ता चतुर्थे हनि शुद्ध्यति || ५-८ ||

त्रिरात्रं मलविद्धा सा स्नानादीनि विवर्जिता |
एकभुक्ता न खर्वेण वरिसाञ्जलि ना पिबेत् || ५-९ ||

ग्रहेक्षणदिवा स्वप्नं न शुल्पेनाश्नियात् ततः |
चतुर्थे दन्तकाष्ठाद्यै स्नात्वा चामलकादिभिः || ५-१० ||

शुद्धवस्त्रानुलेपाद्यैस्त्रीशूद्राणां न भाषयेत् |
स्नातायान्तु दृशापश्येत् तादृशं लभते सुतम् || ५-११ ||

अपश्येदपरं तस्मात् भरारन्दर्शयेत् तु सा |
कन्याया प्रथमे चेति सर्वालङ्कारसंयुता || ५-१२ ||

शास्त्रोपदिष्टकल्याणं कृत्वा तत्व विशेषतः |
शिवाग्निं पूर्ववत् कृत्वा पूर्वोक्तविधिना यथा || ५-१३ ||

शिवं मध्ये तु संस्थाप्य संपूज्यपूर्ववत् क्रमात् |
शिवाङ्गं ब्रह्ममन्त्रैस्तु होममेवं प्रकारयेत् || ५-१४ ||

ऋतु स्नातान्तरितं कृत्वा तत्र वामे तु संस्थिता |
सुस्नात्वा चम्य विधिवत् बस्मोद्धूलितविग्रहा || ५-१५ ||

वह्नेः पश्चिमदिक्भागे पूर्वस्याभिमुख स्थिता |
आचार्येणार्चितञ्चाग्निं ततो मन्त्रेण हूयते || ५-१६ ||

परिषेकं ततः कुर्याद् विद्यांगैरभिमंत्रितः |
सहस्रं वा शताष्टं वा हुत्वा वै ब्रह्मपञ्चकैः || ५-१७ ||

प्. २५३) लक्ष्या तु पटश्रंगे च हविष्यञ्चैव निक्षिपेत् |
नासिकादक्षिणे पुत्र मपरेदुहितेश्चया || ५-१८ ||

निर्वीवनं न कर्तव्यं शोषरोषौ च वर्जयेत् |
पुत्रार्त्थमेव संकल्प्य न भोगाय कदाचन || ५-१९ ||

आर्तवात् द्वादशान्तं वा षोडशं वा प्रचक्षते |
प्रधानं त्रिदिनं त्यक्त्वा चतुर्थदिवसागमम् || ५-२० ||

युग्मके तु पुमान्विद्धित्वयुग्मेस्त्रीप्रजा तथा |
शुक्लवृद्ध्या तु पुरुषो रक्तवृद्ध्यास्त्रीप्रजायते || ५-२१ ||

रक्तशुक्लौ समञ्चेत् तु षण्डन्तत्र प्रजायते |
पुन्नागमुकुलं यद्वत् तद्वत् गर्भाशयोगतम् || ५-२२ ||

गर्भाशयगतो बिन्दुर्वायुच्छेद्य द्विधापुनः |
द्विधागर्भं समादाय शरीरं द्विविधं स्फुटम् || ५-२३ ||

आयुः कर्म च वित्ताद्या वर्तन्ते चेश्वरेण वै |
ऋतु सङ्गमनं प्रोक्तं गर्भाधानन्ततः शृणु || ५-२४ ||

सद्योग्रहीत गर्भाया लक्षणं मन्निबोधतः |
शरीराटोपसं क्लेश स्थितद्वेषकभर्त्रका || ५-२५ ||

अत्र चिंखरतायोने स्फुरणेन समन्विता |
आलक्ष्यगर्भं सवीक्ष्य शुभनक्षत्रसंवृतः || ५-२६ ||

अग्निं पूर्ववदाराध्य सद्येनाष्टशतं हुनेत् |
यवञ्चापि पयोदत्वा पयोदधि घृतं समम् || ५-२७ ||

एतत् तु प्रथितं प्रोक्तं प्रासयेदीशमन्त्रतः |
तत्पत्नीं सकलीकृत्य पुरुषेणोदरं स्पृशेत् || ५-२८ ||

गर्भाधानमिदं प्रोक्तं ततः पुंसवनं शृणु |
द्विमासे प्रथमे गर्भे चतुर्मासेऽथवा पुनः || ५-२९ ||

शुभनक्षत्रसंयोगे चाग्निमाराद्ध्य पूर्ववत् |
वामदेवेन साहस्रमथवाष्टशतं हुनेत् || ५-३० ||

तत्र पृथक् च सहितो माषधान्यं प्रवेशयेत् |
याज्ञिकैर्वृक्षमुकुलैः क्षीरयुक्तं विमत्थ्य वै || ५-३१ ||

प्. २५४) तद्द्रव्यं नववस्त्रेण पत्न्यानासापुटे बुधः |
वामदेवेन मन्त्रेण शिवं स्मृत्वा तु दापयेत् || ५-३२ ||

शैवान् संभोजयित्वा तु आचार्यं पूजयेत् ततः |
एवं पुंसवनं प्रोक्तं सीमन्तञ्च ततः शृणु || ५-३३ ||

चतुर्थे षष्ठमेवाष्टमासे सिमन्तकर्मकम् |
पूर्वे वा शुभनक्षत्रे वह्निं पूर्ववदाचरेत् || ५-३४ ||

अघोराष्टशतं हुत्वा व्याहृतिस्तत्र हूयते |
दर्भोदुंबरमाल्यादि बध्वासीमन्तकर्मणि || ५-३५ ||

ललाटच्छिरमध्यान्तं समालिख्य समापयेत् |
विद्यांगेन तु तत्कर्म नववस्त्रन्तु दापयेत् || ५-३६ ||

संपूज्य हेमस्रग्गन्धैः सीमन्तोन्नयनं ततः |
पुरस्तादीशमन्त्रेण पूर्ववक्त्रवृतञ्चरेत् || ५-३७ ||

पुरुषेणोदकं स्पृष्ट्वा जपित्वा शिवमन्त्रतः |
प्रोक्तं सिमन्तमेवं हि जातकर्मं ततः शृणु || ५-३८ ||

सूतिकाग्रहमन्वीक्ष्य शुद्धिं कृत्वा पुरातनम् |
तिलसर्षपचूर्णैस्तु धूपयित्वाग्रहान्तरम् || ५-३९ ||

सूतिकायात्वथेऽष्टाभिस्तर्जांस्त्रीभिः प्रवेशयेत् |
ग्रहसारन्तु संपूज्य तदज्ञात्वा ग्रहस्थितिम् || ५-४० ||

कुमारोजायमानश्चेत् विरह्यमपरं ततः |
अस्त्रेणैवशतं हुत्वा सर्वरक्षार्थमेव च || ५-४१ ||

जाते पुत्रेशिवं ध्यात्वा मुखं वामेन दर्शयेत् |
नाभिसूत्रमथास्त्रेण छित्वांगानि विशोद्ध्य वै || ५-४२ ||

पञ्चब्रह्मसमुच्चार्य पुत्रमूर्ध्नि जिघृक्षयेत् |
तस्यैव दक्षिणे श्रोत्रे जप्त्वा तत्पुरुषं ततः || ५-४३ ||

मध्वाज्यगुलसम्मिश्रं दत्वाब्रह्मवृतं तथा |
सुवर्णदर्भयाबध्वा ते नैवाज्य हृदासह || ५-४४ ||

प्. २५५) दत्वा हिरण्यरूपेति दातव्यं साधकोत्तमः |
मातृहस्ते च दत्वातं सद्येन क्षालयेत् स्तनौ || ५-४५ ||

प्रशान्तायेति मन्त्रेण दातव्यं दक्षिणं स्तनम् |
कुम्भमाराध्य तत्रैव अघोरास्त्रेण मन्त्रतः || ५-४६ ||

पूर्णोदकं शरस्थाने रक्षार्थं स्थापयेत् बुधः |
होतव्यं दशरात्रौ तु सायं प्रातरतंद्रितः || ५-४७ ||

एतत् कर्म च भर्तुश्च कर्तव्यं हि दिनेदिने |
त्रयः पञ्चाहसप्ताहे शयनादीनिशोधयेत् || ५-४८ ||

जातकर्ममिदं प्रोक्तमुत्थानं शृणु सुवृत |
दशारात्रे त्वतीते तु कृत्वोत्थापनकर्मकम् || ५-४९ ||

सर्वद्रव्याणि भाण्डानि वर्जयेत्तानि यत्नतः |
कं सदार्वायसादीनि मानसाशुद्धिरुच्यते || ५-५० ||

संशोध्यकारुणा वस्त्रं भस्मना हेमशुद्धिकम् |
मृत्गोमयोदकैरेव तत्ग्रहञ्चोपलेपयेत् || ५-५१ ||

कृत्वा तु मलिनस्नानं दंपत्योः क्षुरकर्मकम् |
तत स्नानन्तु कर्तव्यं तदा पर्यग्निकं बुधः || ५-५२ ||

प्रक्षिप्यनवभाण्डानि पञ्चगव्यन्तु प्राशयेत् |
पुण्याहं वाचयित्वा तु प्रोक्षयित्वा जनान् क्रमात् || ५-५३ ||

कुशोदकं शरावे तु शिवमन्त्रगणैः सह |
शिवभूतञ्च तत्तोयं दंपत्योः प्राशयेत् क्रमात् || ५-५४ ||

उत्थापनमिदं प्रोक्तं नामनिर्देशनं शृणु |
एकादश्यां वा द्वादश्यां नामनिर्देशनं क्रमात् || ५-५५ ||

शिवाग्निं विधिवत् कृत्वा पुत्रं संस्पृश्यमन्त्रवित् |
पुत्रस्य देवतोद्दिश्य नामकर्म च कारयेत् || ५-५६ ||

प्रथमन्तु महादेवं द्वितीयन्तु महेश्वरम् |
त्रितीयं शंकरं प्रोक्तञ्चतुर्थं वृषभध्वजम् || ५-५७ ||

पञ्चमं कृत्तिवासस्तु षष्ठं वै कामनाशनम् |
सप्तमं देवदेवेशं श्रीकण्ठञ्चाष्टमं स्मृतम् || ५-५८ ||

नवमं ईश्वरं प्रोक्तं दशमं पार्वती प्रियम् |
रुद्रमेकादशञ्चैव द्वादशस्तु शिवस्तथा || ५-५९ ||

प्. २५६) तानिद्वादशनामानि कृत्तिकादिषु बुद्धिमान् |
शिवान्तं मुक्तिनामानि वाचयेदग्नि सन्निधौ || ५-६० ||

दूर्वांकुराक्षतैर्मिश्रैः पाणौ वा दक्षिणोत्तरम् |
पादादिमूर्ध्निपर्यन्तं शिवांगेन निदापयेत् || ५-६१ ||

शिवमन्त्रं समुच्चार्य कन्यायाः शक्तिनामतः |
अंबिका पार्वतीगौरी भवानी च सुरार्चिता || ५-६२ ||

दाक्षायणीहैमवती महादेवी हरि प्रिया |
उमाशिवकरी चेति गिरिजाद्वादशैव तु || ५-६३ ||

शक्तेर्नाम इति ख्याता कृत्तिकादिषु योजयेत् |
आचार्यपूजनं कृत्वा शैवांस्तान्परिपूजयेत् || ५-६४ ||

नामनिर्देशनं प्रोक्तं ततोन्नप्रासनं शृणु |
षाण्मासे शुभनक्षत्रे चान्नप्राशनकर्मकम् || ५-६५ ||

नोच्छिष्ट स्पर्शनं बालं सुमुहूर्ते शुभेदिने |
पक्वान्नं पयसाज्येन वह्निमाराध्यपूर्ववत् || ५-६६ ||

बीजमन्त्रेणमतिमान् कांसपात्रे तु संस्थितम् |
भोजयेत् पायसे नैव जनान् सर्वान्विशेषतः || ५-६७ ||

होमान्नं कारयेद्धिमानन्न प्राशनकर्मणि |
अन्नप्राशनमेवं हि प्रवासगमनं शृणु || ५-६८ ||

तद्दिने सुमुहूर्ते तु सङ्ग्रहे तु मनोरमे |
अग्न्याधानन्ततः कृत्वा सद्येनाष्टशतं हुनेत् || ५-६९ ||

पितापुत्रमलंकृत्य शिवघोषं विशेषतः |
पिता तत्पुरुषेणैव तत्पुत्रं मूर्ध्नि जिघ्रति || ५-७० ||

शिवमन्त्रं ततो जप्त्वा गत्वादेवालयं शनैः |
वृषगायत्रि मन्त्रेण वृषगर्भं प्रणम्य च || ५-७१ ||

देवदेवं नमस्कृत्वा पुत्रेणसहबान्धवैः |
गुहालयं ततो गत्वा प्रणम्यगुहमव्ययम् || ५-७२ ||

शनैः शनैर्ग्रहं नित्वा रक्षां कृत्वा तु भस्मना |
पिण्डवर्धनकं वक्ष्ये अग्न्याधानन्तु पूर्ववत् || ५-७३ ||

प्. २५७) विधिवत् ब्रह्मशिरसा हुत्वा चाष्टशतं पुनः |
दक्षिणांगुष्ठमारभ्य ईशानं तदनुक्रमात् || ५-७४ ||

जपित्वा कारयेद्विद्वान्येवं वापि दशाक्षरम् |
मधुराक्षारसद्रव्यैः शैवान् संभोज्ययत्नतः || ५-७५ ||

पिण्डवर्धनमेवं हि क्षुरकर्म ततः शृणु |
त्रिवर्षे शुभनक्षत्रे सुतिथौ चोतरायणे || ५-७६ ||

तद्दिनात् पूर्वदिवसे कृत्वानां दीमुखं पुनः |
चौलोपनयने चैव समावर्तनके तथा || ५-७७ ||

पाणिग्रहणके तेषां पूर्वे नान्दीमुखं स्मृतम् |
वितृदैवतमावाह्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ५-७८ ||

पितॄन् पितामहांश्चैव तथा वै प्रपितामहान् |
एतैर्नामभि संकल्प्य शिवभावादनु क्रमैः || ५-७९ ||

एवं नान्दीमुखं कृत्वा यथा शक्त्या तु दक्षिणाम् |
अस्त्रमन्त्रेण संप्रोक्ष्य बध्वा प्रतिसरन्निशि || ५-८० ||

प्रभाते चौलकार्यार्थं स्थण्डिलं तत्र वित्तमः |
शिवाग्निं विधिवद्धुत्वा रुद्राण्यष्टशताहुतिः || ५-८१ ||

अग्नेः पूर्वे तु तद्बालं न्यस्त्वा गव्यादिनार्चयेत् |
हरहरे तु घोषैस्तु ततोमङ्गलवाचकैः || ५-८२ ||

दूर्वाक्षताद्यैस्तोत्रैस्तु कृत्वा घृतशिरोर्पणम् |
क्षुरश्चास्त्रेण संस्पृश्य पितापुत्रञ्च वापयेत् || ५-८३ ||

ईशाद्यजानुकै ब्रह्मैः शिवपूर्वादितस्तथा |
पात्रस्थं गोशक्रं मध्ये तत्तत्केशान्वि निक्षिपेत् || ५-८४ ||

शिरोमध्ये शिखांविद्धि पञ्चविंशति भागतः |
समवृत्तां शिखां कृत्वा शेषान्त्यक्त्वोर्ध्वनापितः || ५-८५ ||

प्रवासगमने चैव पिण्डवर्द्धनकेऽपि च |
चौलकर्मणि कल्याणे श्रद्धावित्तान्वितेऽपि च || ५-८६ ||

होमं विनाकूमारीणां ततो मन्त्रेणचाचरेत् |
स्नानं तत्र प्रकर्तव्यं मुक्त्वा प्रतिसरं तथा || ५-८७ ||

वस्त्राद्यैः समलं कृत्य हारिद्रगन्धपुष्पकैः |
अग्नेः पूर्वं सुखासीनमक्षताद्यैः समर्चयेत् || ५-८८ ||

प्. २५८) हुत्वा तु शिवमन्त्रेण सहस्रं वा शतं बुधः |
पूर्णाहुतिं ततः कृत्वा पूर्वोक्ते नैव मंत्रतः || ५-८९ ||

आचार्यं पूजयेत् पश्चात् सवत्साङ्गान्तु दापयेत् |
गोशकृत् सास्त्रकेशांश्च संग्राह्यं धान्यसंयुतम् || ५-९० 
||

गवामभिमुखं कृत्वा निक्षिपेत् पंकमध्यमे |
दर्भोदुंबरमूले वा कृत्वा चम्यविशेत् पुनः || ५-९१ ||

चौलकार्यमिदं प्रोक्तमौपनाय नकं शृणु |
जातसंवत्सरादूर्ध्वे पञ्चषट्सप्तवत्सरा || ५-९२ ||

अष्टमे वा नवाब्दे वा क्रमात् ज्ञानं स्वरूपकम् |
ब्रह्मवर्चसमायुष्यं श्रीप्रदञ्च विशेषतः || ५-९३ ||

अथवा षोडशाब्दान्तमौपनायनमाचरेत् |
षोडशाब्दादतीते तु उद्दालान्ते समाचरेत् || ५-९४ ||

द्विमासंयावकं भुक्त्वा मासंक्षीरन्तु दापयेत् |
आमीक्षिकायाः समार्धं भक्षयेत् दिनेदिने || ५-९५ ||

पक्वं पयसिदध्योङ्गया तु सामीक्षिका स्मृता |
कृष्णायां कपिलायां वा अष्टरात्रं क्षितौशयेत् || ५-९६ ||

शयाच्च्रितन्तु षड्रात्रं त्रिरात्रमुदकं तथा |
उपवासमहोरात्रमतीते द्वापरे युगे || ५-९७ ||

एकवृत्तञ्च कर्तव्यमुद्दालकमनुक्रमम् |
स्नानं वाचाश्वमेधान्ते वाक्यैस्तौ मे विनायक || ५-९८ ||

गर्भाधानमिदं कर्मपूर्ववत्कारयेत् क्रमात् |
वृतान्तेथ प्रकर्तव्यं वसन्ते चोत्तरायणे || ५-९९ ||

शुभनक्षत्रसहिते सुमुहूर्ते विशेषतः |
अङ्कुरार्पणकं त्वेह सप्ताहे पञ्चमेऽपि वा || ५-१०० ||

उपवीताजिनं मौञ्जी दण्डन्तत्रैव साधयेत् |
उपवीतविधिं वक्ष्ये चोष्णीषञ्चोत्तरीयकम् || ५-१०१ ||

शुभनक्षत्रयोगे च तान्या पाद्ययत्नतः |
ब्राह्मणीराजपुत्री वा वैश्यकन्याथवा पुनः || ५-१०२ ||

तिसृभिर्निर्मितं सूत्रं अथवा शूद्रकन्यया |
अन्यस्त्रीनिर्मितं सूत्रं वर्जितव्यं प्रयत्नतः || ५-१०३ ||

प्. २५९) अथवातन्तु कार्येषु संग्राह्यं साधकोत्तमः |
सूत्रसंग्रहणे काले शोधयेत्तोयभस्मना || ५-१०४ ||

प्राज्ञः प्रारभ्यपूर्वाह्णे सद्यमन्त्रेण तन्तुकम् |
चतुरङ्गुलमात्रेण षण्णवती च सूत्रकम् || ५-१०५ ||

ते नैव त्रिगुणं यत्तत्सूत्रं दिग्धमिहोच्यते |
पूर्वपश्चिमतः स्थित्वा दक्षिणोत्तरमेव हि || ५-१०६ ||

हस्तदक्षिणमूर्ध्वे तु पृष्टा वै प्रथमं तथा |
पश्चाद्वामिकञ्चोर्ध्वे त्रिगुणान्ते विशेषतः || ५-१०७ ||

भूमावन्यत्र वा क्षिप्य पूर्वाग्रे चोत्तराग्रकम् |
पत्रं पुष्पं तृणं दत्वा कृतलोलवशं कृतम् || ५-१०८ ||

संप्रोक्ष्य वामदेवेन रज्जुं गृह्णीतसाधनम् |
ग्रीवायाहस्तयोस्तिर्यक् चांगुष्ठात् बाहुचान्तकम् || ५-१०९ ||

तत्समञ्चैकसूत्रन्तु त्रिगुणञ्चोपवीतकम् |
रज्जुं तत्ग्रन्धिके तस्मिन् वाग्देवी सुप्रतिष्ठिता || ५-११० ||

सावित्री चैव गायत्री वसेतामग्रमूलयोः |
ब्रह्माविष्णुश्च रुद्रश्च त्रिसूत्राणान्तु देवता || ५-१११ ||

अघोरास्त्रेण तत्बध्वा बहुरूपेण धारयेत् |
नाभिप्रदक्षिणं कार्यं नाभेरूर्ध्वं विधानतः || ५-११२ 
||

तत्सूत्रं ब्रह्मचारीणां ग्रहस्थानां षडेव हि |
नवकं वान प्रस्थानां यतीनां द्वादशं स्मृतम् || ५-११३ 
||

उपवीतविधिः प्रोक्तमुत्तरीयमथ शृणु |
वाससा त्रिविशुक्लेन कर्तव्यञ्चोपपीतवत् || ५-११४ ||

उत्तरीयमिदं प्रोक्तमुष्णीषं त्विहवक्ष्यते |
हत्वाथस्ताच्छिरोन्तं यत् कर्णौ संच्छाद्ययत्नतः || ५-११५ ||

शिरोवेष्टनकं नाममृदुना शुक्लवाससा |
उष्णीषलक्षणं प्रोक्तं कृष्णाजिनमथ शृणु || ५-११६ ||

चर्मकृष्णाजिन मृगस्यैव नान्योपयोगतः |
कामं त्वरोगसंयुक्तं स्वतोथमरणन्ध्रुवम् || ५-११७ ||

प्. २६०) त्रियंगुलं समं वापि तथैवांगुलविस्तृतम् |
उपवीतसमायाममिति कृष्णाजिनं स्मृतम् || ५-११८ ||

सद्यमन्त्रं समुच्चार्य बध्वातच्चर्मरज्जुना |
कार्पासरज्जुना वापि मेखलं शृणुतत्वतः || ५-११९ ||

शुद्धदेशे स्थितं मौञ्जीं गृहीत्वा शोषणं ततः |
सूच्यग्रेणैव तांभित्वा त्रिवृद्रज्जु त्रिरावृतम् || ५-१२० ||

समासान्मेखला प्रोक्ता दण्डस्य लक्षणं शृणु |
पलाशबिल्वखदिरं शमीवै कंकतं तथा || ५-१२१ ||

तस्यमूर्ध्नासमदीर्घं सितबाहुसमन्तु वा |
चर्मयुक्तमृजु स्निग्धं * * * * * * * * || ५-१२२ ||

पूर्वे नान्दीमुखं कृत्वा तदन्ते चोपनायनम् |
शिवाग्निं पूर्ववत् कृत्वा चौलवद्वापयेत् ततः || ५-१२३ || 

अधोमुखगतान् केशान् त्यक्त्वा तत्र शिखाभ्रुवौ |
स्नानं तत्रैव कर्तव्यं सर्वाभरणभूषितम् || ५-१२४ ||

भोजयित्वा चरूंविद्वान् कायशुद्ध्यर्थमेव च |
उपवीतादि चिह्नानि चोत्तरे स्थापयेत् क्रमात् || ५-१२५ ||

शुचीवोभव्यमन्त्रातः संप्रोक्ष्य देशिकोत्तमः |
ततः शिष्यं समाहूय वह्नेर्दक्षिणत स्मृतम् || ५-१२६ ||

संप्रोक्ष्य पञ्चब्रह्मैस्तु शुचीवोहव्यमंत्रितः |
उत्तराभिमुखं शिष्यं समभ्यर्च्याक्षतादिभिः || ५-१२७ ||

प्रारभेय.ं प्रधानञ्च परिषेचन पूर्वकम् |
ब्रंह्मांगैस्तपसं देव्या प्रत्येकं पञ्चकाहुतिः || ५-१२८ 
||

परिषेचनन्तु कर्तव्यं शिवे गन्धादिनार्चयेत् |
बध्वा वै तां नवं रज्जुमियन्द्रक्तेति मेखलाम् || ५-१२९ ||

शाटिं कौपीनवत् कृत्वा शेषं पृष्ठे वलंबितम् |
स्वयमुच्चार्य तन्मन्त्रं उपवीतन्तु दापयेत् || ५-१३० ||

कृष्णाजिनं तु सन्धार्य बहुरूपेण बुद्धिमान् |
उत्तरीयन्तु दातव्यं प्रशान्तायेति मन्त्रतः || ५-१३१ ||

प्. २६१) तस्योष्णीषं विनातन्त्रं तदान्याश्रमिणां तु तत् |
दण्डं दत्वास्त्रमन्त्रेण पवित्रं तदनामिके || ५-१३२ ||

अग्निं प्रदक्षिणं कृत्वा नमस्कृत्वा विशेषतः |
पादौ प्रक्षाल्य विधिवत् द्विराचम्य विशेषतः || ५-१३३ ||

ब्रह्मकूर्चं पिबेद्गव्यं शिवमन्त्रेणमन्त्रवित् |
पञ्चगव्यं कुशोपेतं ब्रह्मकूर्चमिति स्मृतम् || ५-१३४ ||

पुनराचम्य विधिना सावित्री वृतबन्धनम् |
प्रदक्षिणं हि मूर्धानं पञ्चब्रह्मैस्तु हूयते || ५-१३५ ||

सावित्री काण्डर्षयेति हुत्वेदं वृतबन्धनम् |
सावित्रीञ्चैव गायत्रीं जपित्वाष्टा परं ततः || ५-१३६ ||

कृत्वा प्रदक्षिणञ्चाग्निं नमस्कृत्वा यथा विधि |
क्र्त्वा तत्परिषेचन्तु शिवास्त्रेण शताहुतिः || ५-१३७ ||

समत्भिन्नभित्वा वै शतेन त्वभिमंत्रितैः |
परिषेचन्तु कर्तव्यं गायत्रीं व्याहृतिं ततः || ५-१३८ ||

ब्रह्मांगैर्जुहुयात् सम्यक् प्रत्येकं सप्तसप्त च |
देवदेवं नमस्कृत्वा गुरुपूर्वं यथार्हतः || ५-१३९ ||

आचार्यं पूजयेत् तस्मात् यथा वित्तानुसारतः |
भिक्षापात्रं सुवर्णाद्यैर्दातव्यं पुरुषेण तु || ५-१४० ||

दण्डं तद्वामहस्ते तु भिक्षापात्रं तु दक्षिणे |
भवति भिक्षां देहीति वाच उक्त्वा पृथक् पृथक् || ५-१४१ ||

आत्मार्थं तण्डुलं ग्राह्यं प्रतिग्रहे ग्रहे तु च |
यात्राकाले तु दण्डेन पश्वादीनि च ताडयेत् || ५-१४२ ||

सुस्नात्वा विधिना चम्य त्रिषुकालेषु नित्यशः |
पूर्वमुक्तेन मन्त्रेण विधिनित्यं विधानवित् || ५-१४३ ||

शैवशास्त्रानुसारेण गुरुपारंपरेण तु |
संयमेन यनो भूत्वा पूततोयं पिबेत्सुधीः || ५-१४४ ||

सिवसूर्याय दत्वार्घ्यं कुशपुष्पाक्षतान्वितम् |
ततो गायत्रिमन्त्रन्तु त्रिसन्ध्यान्तु पृथक् पृथक् || ५-१४५ ||

प्. २६२) अष्टोत्तरशतञ्चैव शिवं ध्यायं जपेत्बुधः |
दिनेदिने प्रकूर्वीत सर्वपापविशोधनम् || ५-१४६ ||

विधिनाचाग्निमन्त्रज्ञः सायं प्रातः सुपूजयेत् |
कृत्वा वै मन्त्रभावेन व्याहृत्यादि घृतेन च || ५-१४७ ||

पूर्वोक्तेनैव मन्त्रेण समित्भिश्चैव हूयते |
एवं दिनत्रयेषूक्तञ्चतुर्थे दण्डमोचनम् || ५-१४८ ||

पूर्वोक्तविधिवद्धुत्वा सद्येनाष्टशताहुतिः |
प्रातर्विसर्जनं कृत्वा पूर्वोक्तेन तु मन्त्रतः || ५-१४९ ||

पर्यूषितोपवीता नित्यक्त्वा दक्षिणतोबुधः |
नवयज्ञोपवीताद्यैः पूर्ववत् परिकल्पयेत् || ५-१५० ||

परिषिच्याथविधिवद् व्योमव्यापिदशाहुतिः |
शिवायशिवमन्त्रेण स्वाहेत्यष्टशतं हुनेत् || ५-१५१ ||

एवं घृताहुतिं हुत्वा शिवोपकरणं स्मृतम् |
ब्रह्मचर्यं ततः काले अर्थयेत् साधकोत्तमः || ५-१५२ ||

ब्रह्मचारी द्विधा तत्र शान्तयः शिवशासने |
भौतिको नैष्ठिकश्चैव प्रोक्तौतौ ब्रह्मचारिणौ || ५-१५३ ||

ग्रहस्थस्याश्रमं प्राप्तं भौतिकस्य विधीयते |
ब्रह्मचर्य वृतिर्यावं नैष्ठिकस्य विशेषतः || ५-१५४ ||

ताभ्यामेकं विनिश्चित्य घृताहुतिशतं पुनः |
पूर्णाहुतिं ततो हुत्वा तदहं प्रत्यहं यजेत् || ५-१५५ ||

नद्यां वापि तटाकेवा उपवीतादिकान्त्यजेत् |
स्नात्वा चम्य यथान्यायं देवदेवं प्रणम्य च || ५-१५६ ||

पूजाविधिं ततो ज्ञात्वा संपूज्यपरमेश्वरम् |
वह्निस्थं देवदेवेशं विधिना पूजयेत् ततः || ५-१५७ ||

गुरुं प्रणम्यविधिवत् तस्माद्वै गुरुपूजकः |
तत्रर्ग्वेदमयं सद्यं वामदेवं यजुर्मयम् || ५-१५८ ||

सामवेदमघोरञ्च वक्त्रञ्चाधर्वणं स्मृतम् |
सर्वदेवमयेशानमंगयुक्तं शिवं तथा || ५-१५९ ||

प्. २६३) साक्षात् शिवमयं प्रोक्तं कामिकाद्यागमं त्विह |
इमान्यध्ययनान्येव तदेवाद्ध्ययनं स्मृतम् || ५-१६० ||

अध्यापनानितानिह तस्याद्ध्यापनमेव हि |
शिवायाराधना तस्य यजनं याजनं तथा || ५-१६१ ||

शिवमुद्दिश्ययद्द्रव्यं दत्तं तद्दानमेव च |
प्रतिग्रहं ततो वाथ तस्य षट्कर्ममुच्यते || ५-१६२ ||

शिवसद्भावयुक्तस्य शुद्धशैवस्यधीमतः |
संस्कारप्रमुखाञ्चैव नान्यसूत्रं समाचरेत् || ५-१६३ ||

आचरेदन्य होमेन सर्वकर्मबहिस्कृतः |
वृतभृष्टस्त्विति ज्ञात्वा पुनर्दीक्षां समाचरेत् || ५-१६४ ||

काण्डोपकरणं कृत्वा वृतारंभविधिं तथा |
वृते परिसमाप्ते तु कृत्वा तद्वृतमोक्षणम् || ५-१६५ ||

समावर्तन पूर्वे तु कृत्वा वै श्वक्रिया वृतम् |
अग्निं नन्दीमुखं कृत्वा क्रियां रात्रौ तु चारभेत् || ५-१६६ ||

पूर्वयामस्य चान्ते तु बध्वा प्रतिसरं क्रमात् |
पुरुषेणैव मन्त्रेण सौवर्णं क्षौममेव च || ५-१६७ ||

अस्त्रेण प्रोक्षयित्वा तु वस्त्रैरेवाव कुण्ठनम् |
व्योमव्यापि जपित्वा तु रस्वप्नं न तु वाचकम् || ५-१६८ ||

प्रभाते चोत्तरं तत्र चैवं वै श्वक्रियावृतम् |
अग्निं पूर्ववदारभ्य मूले नैव शतं हुनेत् || ५-१६९ ||

ब्रह्मचारी वृतं मत्वाग्रहस्थाशममाश्रयेत् |
चौलवद्वपनं कृत्वा शिखाप्रकोष्ठ वर्जितम् || ५-१७० ||

तत्र संशोध्यदशनं स्नापयेद्रजनीयुतः |
ईशानाद्यैः शतं हुत्वा मुक्त्वामौञ्ज्यादिकास्ततः || ५-१७१ ||

दत्वा तदुपवीतञ्च षट्सूत्रं पूर्वमन्त्रतः |
कुण्डलाद्यैस्तु संभूष्य हृदयेन तु मन्त्रतः || ५-१७२ ||

गन्धादीनि ततो दत्वा वामदेवेति मन्त्रतः |
नयने चाञ्जनं दत्वा दर्पणं दर्शयेत् बुधः || ५-१७३ ||

प्. २६४) मधुपकर्मन्तु दातव्यं वामवेतिमन्त्रतः |
अग्निं प्रदक्षिणं कृत्वा नमस्कृत्वा तु चाग्रतः || ५-१७४ ||

छत्रोपानहदण्डादि सन्धार्योत्तरदिग्गतः |
निवृत्यबन्धुभिस्तत्र सुस्थितस्त्वासने तु सः || ५-१७५ ||

पितृभ्रातृपित्रव्यैस्तु भोक्तव्यं सहबान्धवैः |
तत्समावर्तनं प्रोक्तं तत्पाणिग्रहणं शृणु || ५-१७६ ||

सर्वकाले विवाहं स्यात् माघप्रोष्ठविवर्जिते |
विवाहमष्टधा प्रोक्तं शिवेन परमात्मना || ५-१७७ ||

ब्राह्मञ्च दैविकञ्चैव प्राजापत्यमथार्षकम् |
पञ्चमं त्वासुरं प्रोक्तं गान्धर्वं राक्षसं तथा || ५-
१७८ ||

पैशाचमष्टमं ज्ञेयमुच्यन्ते तानि वै पुनः |
वयो वृत्तञ्च संपन्नं वृत्तरूपाभिजात्यकम् || ५-१७९ ||

कन्यां दत्वा समाहूय गोभूमिसहिरण्यकम् |
तत् ब्राह्ममिति निर्दिष्टं विवाहेषुत्तमं वृतम् || ५-१८० ||

यज्ञेषु ऋत्विजस्यैव कन्यादानन्तु दैविकम् |
विप्रस्यैव सुशीलस्य विवाहापेक्षि तस्य च || ५-१८१ ||

होमकर्मस्वयं कृत्वा वस्त्राभरणकन्यकाम् |
बुद्धिपूर्वं तु यद्दत्तं प्राजापत्यमिति स्मृतम् || ५-१८२ ||

सुरूपां कन्यकांश्चैव दत्वागोमिधुनद्वयम् |
अथगोमिथुनैकं वा विवाहमार्षकं स्मृतम् || ५-१८३ ||

आरोप्याहरणं कन्यां याच्यमाने मुहुर्मुहुः |
धनं दत्वा तु यः कन्या संग्रहणं तु यत्तदा || ५-१८४ ||

आसुरन्तु सविज्ञेयमविद्वत्भिरनुष्ठितम् |
उभयोरपि संवादे स्त्रीपुंसौ यदिरागतः || ५-१८५ ||

दानन्तस्यैव तां कन्यां गान्धर्वमिति पठ्यते |
कृत्वा युद्धं महाघोरं वधबन्धनताडकैः || ५-१८६ ||

अपहृत्य बलात् कन्यां रुदन्तीं रक्षसामिदम् |
कन्यांसुप्तां प्रमत्ताञ्च चौर्यापात हृतन्तु वा || ५-१८७ ||

पैशाचमिति विख्यातं प्राक्पञ्चोदकपूर्वकम् |
तेषां पूर्वचतुष्कन्तु ब्राह्मणस्य महात्मनः || ५-१८८ ||

प्. २६५) कर्तव्यमासुरं वापि त्रीणिचान्न्यानि वर्जयेत् |
सुशीलां रूपसंपन्नां कुलजांबानवान्विताम् || ५-१८९ ||

असगोत्रां हि कुशलां वधूं संग्राह्यबुद्धिमान् |
गन्धादिभिरलं कृत्य वस्त्रहेमन्तु दापयेत् || ५-१९० ||

तयोर्गात्रञ्च नाम्नी च पूर्वमुच्चार्यबुद्धिमान् |
दत्वोदकन्तु तद्धस्ते पिताभ्राता तु मातुलः || ५-१९१ ||

दानमेतदिदं प्रोक्तं विसंवादे तु पूर्ववत् |
स्थण्डिलेऽग्निं समाराद्ध्य ग्रहीतां वै तदग्रहे || ५-१९२ ||

पुनस्तोयन्तु दातव्यं भर्तुर्वाथपि तुर्ष्वपि |
एवं पुनर्जलं दानं विवाहं शृणु सुवृत || ५-१९३ ||

अग्नेः पश्चिमभागे तु आसनं संप्रकल्प्य वै |
पतिपत्न्योः समाहूय सर्वालंकारसंयुतौ || ५-१९४ ||

शिवात्मकेति मन्त्रेण वस्त्रं पुष्पन्तु दापयेत् |
दक्षिणे तु पतिञ्चैव वामे पत्निन्निधाय वै || ५-१९५ ||

परिषेचनं ततः कृत्वा ब्रह्मांगैरेव हूयते |
मम हृदयेत्युच्चार्य पत्यातद्धृदयं स्पृशेत् || ५-१९६ ||

आत्मानं शिववद् ध्यात्वा पत्निं शक्तिस्वरूपवत् |
शतं हुत्वा तु मूलेन स्वाहान्तं प्रणवादिकम् || ५-१९७ ||

मधुपर्कन्तु संप्राश्य प्रागुक्तविधिनाचरेत् |
वृतं गायत्रिमन्त्रेण दर्शयित्वा धनं तथा || ५-१९८ ||

पुनराचम्य विधिवद् व्याहृत्या तु शताहुतिः |
अग्नेर्ददिक्षिण पार्श्वे तु प्राणाग्निं संयजेत् क्रमात् || ५-१९९ ||

गोर्द्धेनुहव्यमन्त्रेण गोवत्सं तत्र दर्शयेत् |
स्वाहान्तं शिवमन्त्रेण शताष्टकहुतं पुनः || ५-२०० ||

अग्नेश्च वामपार्श्वे तु गत्वा सप्तपदं ततः |
संस्थाप्य पश्चिमे श्मानमक्षतादिभिरर्चयेत् || ५-२०१ ||

पत्न्यास्तु दक्षिणं पादं पतिहस्तेनचोद्धृतम् |
शिवगायत्रि मन्त्रेण पादमश्मनि विन्यसेत् || ५-२०२ ||

क्रमात् सप्तपदं गत्वा वाममन्त्रेण बुद्धिमान् |
भर्तुर्दक्षिणहस्तेन तस्याहस्तन्तु संग्रहेत् || ५-२०३ ||

प्. २६६) उमामहेशमन्त्रेण हुत्वा लाजाञ्जलित्रयम् |
देवदेवं नमस्कृत्वा विज्ञाप्यांग विभूषणम् || ५-२०४ ||

व्योमव्यापिनि मन्त्रेण ग्रहस्थानि च हूयते |
आद्यन्तं व्याहृतिं हुत्वा प्रायश्चित्ताय सर्वतः || ५-२०५ ||

औपासनाग्निकं हुत्वा ब्रह्माङ्गैर्दिवसं प्रति |
हस्तं प्राग्वच्च संग्राह्य गच्छतान्तु शुभे ग्रहे || ५-२०६ ||

सर्वालङ्कारसंयुक्ते मुक्तादामविभूषिते |
सद्येन शोधनङ्कृत्वा कतैराप्तोपधानकैः || ५-२०७ ||

उपलं शक्तिवत् स्मृत्वा दंपत्योर्मध्यमे क्षिपेत् |
रात्रौदिनाधिपं कृत्वा पूर्वं सोमाधिदैवतम् || ५-२०८ ||

गान्धर्वञ्च द्वितीये तु त्रितीयेचाग्निदैवतम् |
तत्तन्मन्त्रन्तु मतिमाञ्जपेत् त्रिंशं नमोन्तकम् || ५-२०९ ||

तयोः स्वप्ने तु रात्रौ तु स्पर्शनं ननुवाचकम् |
सुस्नात्वा चम्यविधिवदौपासनं दिनेदिने || ५-२१० ||

चतुर्थे हनिपूर्वाह्ने तैलेनाभ्यञ्जनं तथा |
सहैव स्नापयित्वा तु रात्रौवह्निं प्रकल्प्य वै || ५-२११ ||

ब्रह्माङ्गैर्जुहुयात् तत्र दर्शयित्वा त्वरून्धतीम् |
अरुन्धतीति मन्त्रेण तां विज्ञाप्य प्रणम्य वै || ५-२१२ ||

अश्मानं पूर्ववत् कृत्वा ततस्त्वायतनं तु वा |
हृदाचोत्थाप्यशयनं संप्रोक्ष्यशिवमन्त्रतः || ५-२१३ ||

खट्गञ्चैव कटंवाथ संविकीर्योपधानकम् |
शयनं पूर्ववत् कृत्वा तस्मिन् संपादयेत् ततः || ५-२१४ ||

आत्मानं शिववद्ध्यात्वा तत्पत्निं शक्तिवत्बुधः |
ऋतुसङ्गमनात् कृत्वा सर्वं वामेन मन्त्रतः || ५-२१५ ||

सहैवार्त गृहङ्गत्वा गणानाञ्च बलिं पुनः |
अभ्यागतातिथिञ्चैव पूजयेत् तु दिनेदिने || ५-२१६ ||

शुद्धशैवोद्भवानान्तु प्रोक्तं वै षोडशक्रिया |
तेषां वृतं समाचारं शृणुतत्वं विनायक || ५-२१७ ||

इति षोडशक्रियाविधिपटलः पञ्चमः || ५ ||


प्. २६७) अथ वृताचारविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि संक्षेपाद् वृत्तमुत्तमम् |
वृतं हि द्विविधं प्रोक्तं सामान्यञ्च विशेषतः || ६-१ ||

ब्रह्मचारीग्रहस्थश्च वानप्रस्थश्च भिक्षुकः |
चतुराश्रममेवं हि सामान्यं विधिचोदितम् || ६-२ ||

चतुर्णां गोचराणान्तु सममेतच्छिवागमे |
ब्रह्मचारी द्विधा ज्ञेया भौतिकोनैष्ठिकस्तथा || ६-३ ||

शेषान् क्रमात् तु सप्राप्तो ब्रह्मचारी तु भौतिकः |
मरणान्तं ब्रह्मचर्यं पालनं नैष्ठिकस्य तु || ६-४ ||

शिखीमुण्डी जटीवापी सकौपीनः समेखलः |
सदण्डीसोपवीतश्च भस्मरुद्राक्षसंयुतः || ६-५ ||

त्रिस्नायि च जित क्रोधः सुयमः सत्यभाषणः |
एककालन्तु भैक्षाशि वसेन्नित्यं गुरोर्ग्रहे || ६-६ ||

वर्ज्यं तत्गन्धमाल्यादि दर्पणं पादुकं तथा |
हरिद्रमञ्जनञ्चैव तांबूलं लवणं तथा || ६-७ ||

शिखा वृतेश्वरं यागङ्कृत्वा चार्यपरिग्रहे |
ब्रह्मचारी वृतं ह्येवं ग्रहस्थानां वृतं शृणु || ६-८ ||

गृहिणी संग्रहं कृत्वा विवाहं विधिना तथा |
अभ्यागता तिथिंश्चैव यथा शक्तिः सुपूजनम् || ६-९ ||

देवाग्नि गुरुपूजा च ग्रहेधर्मञ्च नित्यशः |
शिवागमोक्त षट्कर्म श्रद्धाभक्त्या तु वर्धयेत् || ६-१० ||

शिखी वा बद्धके शीवा शुक्लयज्ञोपवीतकम् |
स्वर्णरजत ताम्रैश्च स्फटिकैश्चापि भूषयेत् || ६-११ ||

सुदारान् संग्रहं नित्यं ऋतुकाले विशेषतः |
चन्दनादीनिमाल्यानि त्वलं कृत्य शुभे ग्रहे || ६-१२ ||

ग्रहस्थानं वृतं ह्येतद्वानप्रस्थाश्रमं शृणु |
अपत्नीकः सपत्नीको द्विविधं शिवभाषणे || ६-१३ ||

वने संवासिको नित्यं शाकमूलादिभक्षयेत् |
ग्रहस्थस्य वृतं यद्वत् सपत्नीकस्तथैव तु || ६-१४ ||

प्. २६८) सपत्निकवृतं प्रोक्तमपत्निकवृतं शृणु |
ब्रह्मचर्यञ्चरेन्नित्यं प्रतिग्रहविवर्जितम् || ६-१५ ||

सुभूमौ वान्ति?ने वापि कुशे वा शयनेऽथवा |
सर्वेषु हेद्रियार्थेषु सप्त?मन्तु विवर्जयेत् || ६-१६ ||

कृत्वा स्नानं त्रिकालेषु देवाग्नि गुरुपूजनम् |
वनेषु वासयेन्नित्यं फलमूलादिभक्षणम् || ६-१७ ||

अपत्निकवृतमिदं यतिनाञ्च वृतं शृणु |
आत्मानं शिववद्दृष्ट्वा सर्वकर्मसमर्प्य च || ६-१८ ||

सुशिष्ये स्वाधिकारञ्च स्वयं दीक्षा विवर्जितः |
सर्वाणि चान्यरूपाणि ममत्वं हि सुभावितम् || ६-१९ ||

समत्वं सुखदुःखेषु सर्वारंभ विवर्जितम् |
काञ्चनं कोष्टवत् स्मृत्वा प्रियाप्रिय समंभवेत् || ६-२० ||

स बाह्याभ्यन्तरं शौचा ग्रामान्तेषु निवासनम् |
य निवृत्तिरियं प्रोक्तं शृणु वै शेषिकां वृतान् || ६-२१ ||

शिवलिङ्गात् तथा ज्योतिः सावित्री चेति गोचरा |
शिवदेह समुत्भूतं गोचरं तुलमुच्यते || ६-२२ ||

काश्यपादि ऋषिणान्तु शिवगोचरसंज्ञकम् |
भारद्वाजमुनिनान्तु ज्योतिर्गोचरसंज्ञकम् || ६-२३ ||

गौतमादि ऋषिणान्तु नाम सावित्रगोचरः |
आत्रेयादि ऋषिणान्तु प्रोक्तञ्च व्योमगोचरः || ६-२४ ||

तेषां वै शुद्धशैवानां वृत्तिवै शेषिकान् शृणु |
चतुर्णां गोचराणान्तु प्रजापत्यादि कर्मतः || ६-२५ ||

प्राजापत्यादिकं पूर्वं महिपालं द्वितीयकम् |
कपोतं हि तृतीयं वै चतुर्थ्ं ग्रन्धिकं स्मृतम् || ६-२६ ||

ब्रह्मचर्यादिभिक्षान्तं प्राजापत्यादिक त्विह |
शिवगोचरसंज्ञानां वृत्तिभेदाः प्रकीर्तिताः || ६-२७ ||

धृतराष्ट्र वृतं पूर्वं बल?वृत्तिद्वितीयकम् |
अंसगोपालकश्चैव ज्योतिर्गोचर वृत्तिका || ६-२८ ||

प्. २६९) प्रथमन्तुदिकं प्रोक्तं द्वितीयं ममांकुरं तथा |
तृतीयङ्कुलितं प्रोक्तं सावित्री नामगोचरे || ६-२९ ||

चतुर्गोचर संज्ञन्तु प्रोक्तं भेदानि मे शृणु |
स्वाद्ध्यायङ्कुरु शुश्रूषा संयमः सत्यवाचकम् || ६-३० ||

प्राजापत्यवृतञ्चैव ब्रह्मचारि सदाचरेत् |
शान्त्यादिकर्मकुशला मारणादि सुपेशका || ६-३१ ||

रक्षकान्तु महिसर्वां महिपालवृतात् तु वै |
पततिर्णकणान् भूमौ भक्षयित कपोतवत् || ६-३२ ||

कपोत जीविताये च कपोतास्तु प्रकीर्तिताः |
सत्ग्रन्ध सतताव्यासन्धनमात्मानमेव हि || ६-३३ ||

त्यजन्ति देवतानां हि ग्रन्धिकास्तेप्युदा हृताः |
समुद्रे वा नदीतीरे कुटिं कृत्वा निवासयेत् || ६-३४ ||

ब्रह्मचारि वृतं ह्येते कुटिकान्तं तथा मताः |
क्षेमारामेसु तीर्थे वा तत्प्त्नि सहजीवनः || ६-३५ ||

सदोत्साह समायुक्ता वेतालास्ते भवन्ति वै |
दिव्यतीर्थार्क पत्राशी पद्महोमपरायणः || ६-३६ ||

पानप्रस्थाश्रमं कृत्वा पद्म चण्डे प्रकीर्ताः |
वैदिकाचार विज्ञान ज्ञानयोगसमन्विताः || ६-३७ ||

अष्टात्विर्गुलि?काभिस्तु भुक्त्वा देशविपत्य वै |
आशनं गुलिकामात्रं गुलिकान्ते महावृताः || ६-३८ ||

शरीरदण्डनं कृत्वा वीरासन रतः सदा |
वृतैश्च दण्डन अस्मात् ते नैव दण्डनं स्मृतम् || ६-३९ ||

कार्यो गुरु ग्रहेवासः त्रिकाल स्नाधिभक्ष्य भुक् |
रक्षयेत् ब्रह्मचर्यन्तु प्रोक्तं ब्रह्मोदहवृतम् || ६-४० ||

स्वदारार्चिः शुद्धचेतस्त्वयाचित धनान्वितः |
चरन्ति कुटिके यस्मात् ते कुटीचारकास्त्विह || ६-४१ ||

चरन्ति संसवद्ये च निर्मले कलसं श्रये |
वने स्मवासिता नित्यं हंसास्ते तु प्रकीर्तिताः || ६-४२ ||

ग्रामैकरात्रि न्यायेन पर्यान् प्रधिनिमिमतम्? |
वृता वै शेषिकाः प्रोक्ता गोचराणामिदं वृतम् || ६-४३ ||

प्. २७०) अन्ते वृतेश्वरं यागं कृत्वा तद्वृतमोक्षणम् |
वृतं वृतेश्वरं यागं समासाच्छृणु तत्वतः || ६-४४ ||

चतुरश्रमण्डलङ्कृत्वा गोमयेनानुलिप्य वै |
पञ्चपद्मं लिवेत्तत्र मध्ये श्वेताब्जमुच्यते || ६-४५ ||

पूर्वाब्जं पीतवर्णन्तु कृष्णवर्णन्तु दक्षिणे |
पाण्डरं पश्चिमे भागे रविवर्णमथोत्तरे || ६-४६ ||

ईशानं मध्यपत्त्रे तु पूर्वाब्जे पुरुषं तथा |
अघोरं दक्षिणे पद्मे सद्यं पश्चिमपंकजे || ६-४७ ||

सौम्येब्जे वामदेवन्तु ईशानादिसुपूज्य वै |
तत्तन्मन्त्रेण गन्धाद्यैः पूजयेत् सुसमाहितः || ६-४८ ||

तत्तन्मन्त्रजपं कृत्वा शतं वार्द्धार्धमेव वा |
व्रतेश्वरं नमस्कृत्वा व्रतपूर्णेच्छया पुनः || ६-४९ ||

व्रतमीशस्य विज्ञाप्य पूर्वाह्ने तु विसर्जयेत् |
स्नपनन्तु ततः कृत्वा देवदेवं विशेषतः || ६-५० ||

प्रणम्य वृतनाथन्तु वृतशुद्ध्यन्तु श्रावयेत् |
व्रतेशपूजनं ह्येवं वृतसिद्धिकराय वै || ६-५१ ||

तदभावे जलेलिङ्गे प्रक्षेपणविधिं शृणु |
नद्यां वापि तटाके वा तीरे समतले शुभे || ६-५२ ||

अन्नमृत्गोमयाद्यैसु लिङ्गं कृत्वा विशेषतः |
संपूज्य वृतशुद्ध्यन्तु संग्राह्य विधिवत् ततः || ६-५३ ||

व्योमव्यापि शिवे नैव तल्लिङ्गन्तु जलेक्षिपेत् |
स्नपनं वर्जयित्वा तु चान्यत् सर्वं समानकम् || ६-५४ ||

प्रोक्तं वृतेश्वरं यागं समाचारविधिं शृणु |
प्रणवं सर्ववर्णाख्यं शिवं सर्वमयं विभुम् || ६-५५ ||

ऋषिः सनत्कुमारस्तु ओंकारः शुक्लवर्णकम् |
गायत्रीच्छन्द इत्युक्तं तस्य वै शिवतत्वजः || ६-५६ ||

ओमित्येकाक्षरं ब्रह्मवदन्ते सर्वयोगिनः |
प्रणवन्तु समासोक्ता ततः पञ्चाक्षरं शृणु || ६-५७ ||

वाचकः सतुविज्ञेयस्तद्वाच्यस्तु शिवं स्मृतम् |
जपं भुक्तिप्रदं शस्तन्तल्लयोमुनिरिष्यते || ६-५८ ||

प्. २७१) ऋषिच्छन्दोवर्ण तत्वदेवतास्तु शृणु क्रमात् |
काश्यपः कौशिकश्चैव भारद्वाजश्च गौतमः || ६-५९ ||

आत्रेयास्तु नारदादिमुनयः क्रमश स्मृताः |
अनुष्टुप्चत्रिजगती * * * * * * * * || ६-६० ||

छन्दांसि सर्वमाख्यातं वर्णान्येव मम शृणु |
रक्तं कृष्णं तथा श्यामं पीतं स्फटिकसन्निभम् || ६-६१ 
||

पृथिव्यादीनि तत्वानि तेषां तत्वं प्रकीर्तितम् |
सद्यादि पञ्चब्रह्माणि तेषां देवाः प्रकीर्तिताः || ६-६२ ||

प्रणवेन समायुक्तं जपकाले तथा चरेत् |
तथा षडक्षरं प्रोक्तं त्रिशूलास्तु न तत्समम् || ६-६३ ||

जपञ्चतुर्विधं प्रोक्तं सर्वेषां जपकांक्षिणाम् |
मानसञ्चैव कण्ठे तु ह्युपांशु व्यक्तमेव च || ६-६४ ||

व्यक्तं दशगुणोपांशु तस्मात् कण्ठोष्ठकं शतम् |
सहस्रं मानसं तस्मादंगुल्यादि जपं शृणु || ६-६५ ||

अङ्गुल्या जपसंख्या तु तुल्या एकफलं तथा |
रेखायाष्टगुणं प्रोक्तं जीवैर्दशगुणान्वितम् || ६-६६ ||

सन्ध्याकाले कुशग्रन्धिः प्रवालैस्तु सहस्रकम् |
मणिभिर्दशसाहस्रं मौक्तिकं लक्षमुच्यते || ६-६७ ||

पद्माक्षैः कोटिगुणितं रुद्राक्षैस्तु न विद्यते |
रुद्राक्षस्य ततोत्पत्तिं शृणुत्वं वक्ष्यतेऽधुना || ६-६८ ||

दिव्यवर्षसहस्रन्तु चक्षुरुन्मिलितं मया |
मुञ्चन्ति मम नेत्राभ्यामश्रु रुद्राक्षमुच्यते || ६-६९ ||

एकवक्त्रं शिवं साक्षादनन्तं धारणात् फलम् |
सन्धार्य मृयते यस्तु सयाति परमांगतिम् || ६-७० ||

द्विवक्त्रं शक्तिरित्युक्तं त्रिवक्त्रं नादमुच्यते |
चतुर्वक्त्रन्तु बिन्दुस्यात् पञ्चवक्त्रं सदाशिवम् || ६-७१ ||

षड्वक्त्रमीश्वरं प्रोक्तं रुद्रः सप्तमुखं स्मृताः |
अष्टवक्त्रं तथा विष्णुर्नववक्त्रञ्चतुर्मुखम् || ६-७२ ||

प्. २७२) नववक्त्रैक वक्त्रान्तं फलन्दशगुणोत्तरम् |
हस्ते कण्ठे शिखाकर्णे सन्धार्यसहभस्मना || ६-७३ ||

सर्वपापात् प्रमुच्यन्ते शिवसायुज्यमाप्नुयात् |
दर्शनं पापनाशस्तु स्पर्शनं सर्वसिद्धिदम् || ६-७४ ||

प्रागुक्तं धारणात् पुण्यं सर्वसिद्धिफलप्रदम् |
रुद्राक्षन्धारणात् पुण्यं रुद्राक्षन्धारयेत् सदा || ६-७५ ||

प्रयाणकाले रुद्राक्षं भक्षयित्वा मृतन्तु ये |
ते रुद्र पदमाप्नोति पुनर्जन्म न विद्यते || ६-७६ ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन जपं रुद्राक्षकैः सदा |
जपकालञ्च शेषञ्च वक्ष्यते तु समासतः || ६-७७ ||

पूर्वाह्णे चैव मध्याह्णे चापराह्णेर्धरात्रिके |
चतुष्कालं त्रिकालं वा तद्देशञ्च शृणुष्व हि || ६-७८ ||

नदीतटाकतीरे वा गोष्ठे वाप्यालयेऽपि वा |
वने वाथगिरौ देशे पुण्यस्थाने ग्रहे यजेत् || ६-७९ ||

दृष्टे दूरेपिमाने तु नमस्कृत्वास्तु भक्तितः |
पथिश्रान्ते विमानन्तु यदा दृष्टेनमस्कृते || ६-८० ||

पूर्वं शान्तं तदर्धाय प्रदक्षिणन्तु कारयेत् |
लिङ्गदर्शनकाले तु पुष्पं कृत्वा प्रणम्य च || ६-८१ ||

रिक्तपाणिर्नगन्तव्यो देवदेवस्य सन्निधौ |
पत्रपुष्पफलैर्वापि न शून्यं मस्तकं तथा || ६-८२ ||

भस्मयुक्ते यदा दृष्टे लिङ्गमुद्रान्तु दर्शयेत् |
शिवचिन्हधराश्चैव भक्तियुक्तास्तदन्वगाः || ६-८३ ||

पंकमग्नं पशुं दृष्ट्वा तदुत्थाप्याथगच्छति |
पैशुन्यञ्च शिवेत्यक्त्वा सर्वप्राणिदया परः || ६-८४ ||

अदीक्षितजनं स्पृष्ट्वा पापयुक्तांस्तु वर्जयेत् |
जपं समासतः प्रोक्तं पवित्रारोहणं शृणु || ६-८५ ||

इति वृताचारविधि पटलः षष्ठः || ६ ||


प्. २७३) अथ पवित्रारोहण विधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि पवित्रारोहणं शृणु |
सर्वपूजा समृद्ध्यर्थं वृतपूर्णार्थमेव च || ७-१ ||

सर्वकर्मसुहीनेषु पूर्णार्थं कारयेत् बुधः |
आलये देवमारभ्य सर्वसंपत्कराय च || ७-२ ||

शिवपूजाकरोकार्यः पवित्रारोहण क्रियाम् |
आषाढे शुक्लपक्षे वा श्रावणे वा विशेषतः || ७-३ ||

प्रोष्ठमासे स्वयुङ्मांसे कृष्णपक्षेऽथवा पुनः |
द्वितीयादि चतुर्थादि षष्ठ्यादि च विशेषतः || ७-४ ||

अष्टम्यन्तं प्रकर्तव्यं पवित्रं सर्वसिद्धिदम् |
अष्टम्यादि दशम्यादि द्वादशादी च वा बुधः || ७-५ ||

चतुर्दश्यान्तकं कार्यं पवित्रारोहण क्रियाम् |
सप्ताहञ्चैव पञ्चाहं त्रियाहं वापि कारयेत् || ७-६ ||

सप्तम्यां वा त्रयोदश्यां रेवत्यां कृत्तिकान्विते |
आर्द्रायां रोहिणी युक्ते कारयेत् तत्पवित्रकम् || ७-७ ||

कृत्वाङ्कुरार्पणं पूर्वे कर्तव्यमधिवासनम् |
स्नपनन्तु यथा शक्त्या शिवाग्निन्तु विशेषतः || ७-८ ||

विशेषपूजनं कृत्वा नमस्कृत्वा विशेषतः |
मया कृतानिदानानि द्रव्याणीह वृतानि च || ७-९ ||

अनया पूजया सर्वाः संपूर्णास्तु प्रसीदत |
एवं विज्ञाप्यतं शंभु नमस्कृत्वा तु भक्तितः || ७-१० ||

तत्भस्मदन्तकाष्ठानि तोयं सूत्रं समावहेत् |
नदिमृत् भस्मपूर्णे वा मलके वा परिग्रहम् || ७-११ ||

पूर्ववत् तस्य संग्राह्य पालाशं दन्तकाष्ठकम् |
अथवा याज्ञकै वृक्षैर्नव वा सप्तसंख्यया || ७-१२ ||

कनिष्ठांगुलिनाहन्तु द्वादशांगुलीदीर्घकम् |
वस्त्रपूतेन तोयेन संपूर्यनवमृत्घटम् || ७-१३ ||

द्वात्रिंशत् प्रस्थपूर्णं वा तदर्द्धं त्वर्धमेव वा |
सूत्रैः संवेष्टयित्वा तु वस्त्रैरावेष्ट्य यत्नतः || ७-१४ ||

प्. २७४) पञ्चरत्नानि निक्षिप्य रत्नालाभे हिरण्यकम् |
सूत्रं प्रागेव संग्राह्य निर्मितं द्विजकन्यया || ७-१५ ||

यथा संभवसूत्रं वा शोधयेत्तोय भस्मना |
तत्सूत्रं द्विगुणं प्रोक्तं तदेव द्विगुणं भवेत् || ७-१६ ||

नवसंख्या तु यत्सूत्रं पवित्रं कनकसिद्धिदम् |
वामाद्या शक्तयस्तत्र नवसूत्राधि देवताः || ७-१७ ||

लिङ्गोत्सेध समायामं प्रासादे तु पवित्रकम् |
हस्तमात्रसमायामं पवित्रमिहशोभनम् || ७-१८ ||

सूत्रैर्विवर्धयेद्विद्वान् नवधा तु पवित्रकम् |
नवषोडशविंशद्भिरधमत्रयमेव च || ७-१९ ||

पञ्चविंशच्च द्वात्रिंशत् षट्त्रिंशे मध्यमत्रयम् |
पञ्चाशत्सप्ततिश्चैव नवतिश्चोत्तमत्रयम् || ७-२० ||

एतेषान्तु यथा शक्त्या पवित्रं लक्षणान्वितम् |
प्रशान्तायेति मन्त्रेण ग्रन्धयित्वा पवित्रकम् || ७-२१ ||

तस्य मध्ये दशग्रन्धिं बध्वासूत्रेति देशिकः |
नवसप्ताष्टसूत्रैर्वा ग्रन्धिं कृत्वा विचक्षणः || ७-२२ ||

इन्द्रादिलोकपालाश्च ग्रन्धीनामधि देवताः |
आत्मार्थेप्येवमाख्यातं सूत्रसंग्रहणं क्रमे || ७-२३ ||

सकलानान्तु बिंबानां तदुत्सेधं प्रकीर्तितम् |
रात्राधिवासने प्रोक्तं पवित्राणि विशेषतः || ७-२४ ||

निर्दिष्टदिवसे सुद्ध पवित्राण्यधिदेवताः |
प्राङ्मुखे मण्डपे रम्ये वितानाद्युपशोभितम् || ७-२५ ||

मण्डले वर्तयेत् तस्या मध्ये पूर्वोक्तमार्गतः |
पूजाविद्ध्युक्तमार्गेण तस्मिन्न्यस्यात् सदाशिवम् || ७-२६ ||

हविर्निवेदनं कृत्वा फलभक्ष्यान्यनेकधा |
तस्याग्रे तु पवित्राणि तद्रात्रौ चाधिवासयेत् || ७-२७ ||

पवित्राणां तथाग्रे तु कुण्डे वा स्थण्डिलेऽथवा |
शिवाग्निं पूर्ववत् कृत्वा समिदाज्यां न संयुतम् || ७-२८ ||

तत्पवित्रविशुद्ध्यर्द्धं तद्रात्रौ चाधिवासयेत् |
शालितण्डुलपुष्पाद्यै स्थण्डिलञ्चतुरश्रकम् || ७-२९ ||

प्. २७५) संस्तिर्योपरिवस्त्रेण गन्धपुष्पादिभिः सह |
वस्त्रोपरि पवित्राणि संस्थाप्याभ्यर्च्य बुद्धिमान् || ७-३० ||

वस्त्रौराच्छाद्य शिरसा धूपयेद्धृदयेन तु |
भस्मदक्षिनतः शुद्धं मृच्चूर्णं पश्चिमे दिशि || ७-३१ ||

सोमे संस्थाप्यतोयन्तु दन्तकाष्ठानि पूर्वके |
एतानि गन्धपुष्पाद्यैरर्चयेद्धृदयेन तु || ७-३२ ||

उत्तराच्छाद्नं कृत्वा दर्भैरुपरिदेशिकः |
तत्र संपूज्य देवेशं गन्धपुष्पस्रगादिभिः || ७-३३ ||

गन्धैराच्छाद्यविधिवत् पुष्पैराच्छाद्ययत्नतः |
दर्भैराच्छाद्य पश्चात् तु सुत्रैरावेष्ट्य बुद्धिमान् || ७-३४ ||

शिवमारोपयेद् रात्रौ पवित्रं पिण्डिकान्वितम् |
धूपदीपसमायुक्तं संपूज्य हृदयेन तु || ७-३५ ||

हुत्वातेऽग्निं समाराध्य पवित्रं लिङ्गवर्ततः |
प्रभूतञ्चैव नैवेद्यं पञ्चवर्णे विशेषतः || ७-३६ ||

शिवाग्नौ मूलमन्त्रेण शतं हुत्वा विचक्षणः |
द्रव्यांस्तु हृदये नैव होतव्यं व्याहृतिं ततः || ७-३७ ||

नृत्तगेय समायुक्तं रात्रौ निद्रां विवर्जयेत् |
प्रभाते विधिवत् स्नात्वा सकलीकृतविग्रहः || ७-३८ ||

पर्यूषितानि पुष्पाणि पवित्राणि विसर्जयेत् |
पूजनं पूर्ववत् कृत्वा स्नपनान्ते विशेषतः || ७-३९ ||

मृच्चूर्णलेपनं पूर्वं भस्मनालेपनं ततः |
दन्तकाष्ठैश्च दन्तानि धावयेद् देशिकोत्तमः || ७-४० ||

पूर्णकुंभोदकैः स्नानं कृत्वा गन्धादिभिः पुनः |
वस्त्रैराभरणैश्चैव मूलमन्त्रेण देशिकः || ७-४१ ||

संपूज्य देवदेवेशं नृत्तगेय समन्वितम् |
सदाशिवमनुस्मृत्य मूलमन्त्रं समुच्चरेत् || ७-४२ ||

पवित्रारोहणं कृत्वा देवेशं पिण्डिकान्वितम् |
मण्डलस्थं शिवं यष्ट्वा गन्धाद्यैरनुपूर्वशः || ७-४३ ||

सहस्राक्षरमन्त्रेण हुत्वातेऽग्निं समर्प्य वै |
पवित्रं वह्निमारोप्य परिषेषमथाचरेत् || ७-४४ ||

प्. २७६) पञ्चवरणदेवानां पवित्रं हृदयेन तु |
अन्येषाञ्चैव देवानां दापयेत् तु पवित्रकम् || ७-४५ ||

कर्तुश्च देशिकस्यैव तयोः पत्न्याश्च देशिकः |
शिष्याणां परिचाराणां दत्वा वै तत्पवित्रकम् || ७-४६ ||

गन्धपुष्पैस्तु संपूज्य धूपदीपैर्विशेषतः |
प्रभूतहविषं पश्चात् पायसादीनि दापयेत् || ७-४७ ||

होमन्तथैव कर्तव्यमाद्यन्तं मुनिभोजनम् |
जनानां सर्वदानानि दत्वा तत्र यथार्हकम् || ७-४८ ||

वस्त्रैराभरणाश्चाद्यैराचार्यं पूजयेत् ततः |
यतीनां शुद्धशैवानामन्यान्महेश्वरानपि || ७-४९ ||

विशेषभोजनं दानं कृत्वा तत्र स्वशक्तितः |
संश्राव्यसमवान् पश्चाद् देवदेवस्य चाग्रतः || ७-५० ||

एतानि वृतदानानि संपूर्णानि प्रसीदतः |
एवं विज्ञापयेद्देवं समाप्तिर्नयनं तथा || ७-५१ ||

पाशजालानि संश्चिद्यमोक्षं तद्दातुमर्हसि |
प्रणम्यदण्डवत् भूमौ नमस्कृत्वा विशेषतः || ७-५२ ||

तस्मादारभ्य चाब्दान्तं षट्चतुर्मासमेव च |
तन्मासं तद्दिनं वापि नियमेन नयोद्धृतः || ७-५३ ||

नियमेष्वर्चयेद् धिमान् लिङ्गोक्तमवदारयेत् |
ततस्त्यक्त्वा तु निर्माल्यं स्नात्वा पूजां समाचरेत् || ७-५४ ||

रोपयेत् तत्पवित्रन्तु माविभग्नं दिनेदिने |
नियमावृतसूत्रन्तु तदासूत्रावरोहणम् || ७-५५ ||

अरोहिणिपवित्राणि पुष्पाणि च विसर्जयेत् |
पूर्ववत् पूजनं कृत्वा प्रभूतहविषं ततः || ७-५६ ||

यागोप योगद्रव्याणि ह्याचार्याय प्रदापयेत् |
पवित्रारोहंअं प्रोक्तं हिरण्यगर्भकन्तुलाम् || ७-५७ ||

इति पवित्रारोहणविधि पटलः सप्तमः || ७ ||


प्. २७७) अथ हिरण्यगर्भतुलाभरविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि हैरण्यगर्भकन्तुलाम् |
दीक्षायुक्त नृपाणान्तु कर्तव्यौतौ प्रकीर्तितौ || ८-१ ||

ग्रहणे विषुवेकाले अयने तु प्रशस्यते |
पौ-ऋषे चा-ऋषे चैव दैविके तु पुराणके || ८-२ ||

पौ-ऋषैः स्थापितं लिङ्गं पौ-ऋषन्तु प्रकीर्तितम् |
ऋषिभिस्त्वा ऋषं प्रोक्तं देवैरेव तु दैविकम् || ८-३ ||

स्वयमुद्भूत लिङ्गन्तु पुराणमिति निश्चितम् |
पौ-ऋषादि पुराणान्तं फलवृद्ध्युत्तरोत्तरम् || ८-४ ||

तस्मत् पौराणिके स्थाने कारयेत् तत्र वित्तमः |
दैविके मध्यमं ज्ञेयमन्यत्रैवाधमं स्मृतम् || ८-५ ||

प्रासादस्यैशदिक्भागे पूर्वे वा दक्षिणेऽपि वा |
पश्चिमे चोत्तरेवापि अन्तराले मनोरमे || ८-६ ||

चतुरश्रमण्डपं कृत्वा चतुर्द्वारसमायुतम् |
दशद्वादशहस्तं वा षोडशस्तंभसंयुतम् || ८-७ ||

चतुस्तोरणसंयुक्तं सर्वालंकारसंयुतम् |
दर्भमालाभिरावेष्ट्य मुक्तास्रग्दामशोभितम् || ८-८ ||

तन्मध्ये वेदिकां कुर्यात् नवभागैक विस्तृतम् |
उत्सेधश्चरुमात्रेण दर्पणोदरवच्छुभम् || ८-९ ||

अदिक्षुचाग्नि कुण्डानि पूर्वोक्तविधिनासह |
अथवा चतुरश्राणि वृत्तानि विदिशासु वै || ८-१० ||

चक्रशंकरयोर्मध्ये वृतकुण्डं प्रकल्पयेत् |
अग्निं वै पूर्ववद्धुत्वा विद्याङ्गं हृदयेन तु || ८-११ ||

स्थण्डिलं वेदिकायान्तु शालिभिर्विमलैस्तथा |
तत्रैव संलिखेत् पद्ममष्टपत्रं सकर्णकम् || ८-१२ ||

गन्धपुष्पैः समभ्यर्च्य धूपदीपैर्विशेषतः |
हिरण्यभाजनस्याधस्पटपत्रं (स्पृष्टपत्रं) सकणिकम् || ८-
१३ ||

ऊर्ध्वभागन्ततः कृत्वा चतुर्द्वारसमन्वितम् |
तथोभागे न्यसेन्मंत्री बीजमुख्येन मन्त्रतः || ८-१४ ||

प्. २७८) प्रक्षाल्य पञ्चगव्येन समभ्यर्च्य सदाबुधः |
जलस्नानं पुराकृत्वा दन्तधावन पूर्वकम् || ८-१५ ||

भस्मस्नानं ततः कृत्वा शुक्लचन्दनलेपितः |
शुक्लवस्त्रोपवीतश्च शुक्लमाल्येरलङ्कृतः || ८-१६ ||

सोष्णीषश्चोत्तरीयश्च सर्वाभरणभूषितः |
प्रविशेत् भाजनस्यान्तं पूर्वाभिमुखसंस्थितः || ८-१७ ||

शिवमन्त्रं जपित्वा तु शिवध्यानपरायणः |
ऊर्ध्वभागेन सञ्च्छाद्य हृदयेन विचक्षणः || ८-१८ ||

सूत्रैरावेष्ट्य यत्नेन पुष्पमाल्यैरलंकृतः |
शिवोहमिति संभाव्य यावत् स्वस्वाहितावतः || ८-१९ ||

तस्मान्निर्गम्य नृपतिर्नमस्कृत्वा सदाशिवम् |
हिरण्यगर्भवेशात् तु पुनर्जन्म न तु वृजेत् || ८-२० ||

भूत्वा हिरण्यगर्भेण विधाता सर्वजन्तुषु |
प्रणिपत्य गुरुं तत्र संपूज्य च विशेषतः || ८-२१ ||

होत्रान् संपूज्यविधिवद्वस्त्रहेमाङ्गुलीयकैः |
सर्वयज्ञफलं प्राप्य सर्वदानफलं लभेत् || ८-२२ ||

दिक्षितानां नृपाणान्तु कर्तव्यं तत्प्रयत्नतः |
शैवमार्ग स्थितानां तु ग्रहिणां लिंगिनामपि || ८-२३ ||

भक्तानां दापयेत् तत्र नृपसौवर्णभाजनम् |
प्रोक्तं हिरण्यगर्भन्तु तुलाभारं ततः शृणु || ८-२४ ||

पूर्वोक्त स्थानकालेषु कर्तव्यं तन्नृपेण तु |
खदिरश्चन्दनञ्चैवस्तालं चंपकविल्वकैः || ८-२५ ||

अन्यैस्तु सारवृक्षैर्वा कृत्वास्तं भद्वयं ततः |
तदूर्ध्वे चोत्तरन्यस्त्वा दण्डमध्ये तु योजयेत् || ८-२६ ||

सप्तषट्पञ्चहस्तं वा नाहं द्वात्रिंशदंगुलम् |
अग्रयोः सुषिरं कृत्वा बध्वाशृंखलया दृढम् || ८-२७ ||

समवृतं त्रिहस्तन्तु ताम्रपात्रद्वयन्तथा |
किञ्चिन् निम्नन्तु सुषिरन्तयोर्बध्वा तु रज्जुभिः || ८-२८ ||

आयसेन तु मध्ये तु सुस्निग्धं कारयेत् बुधः |
दर्भमालाभिरावेष्ट्य पुष्पमालोपशोभितम् || ८-२९ ||

प्. २७९) स्तंभं वस्त्रैस्तु संवेष्ट्यः सर्वालंकारसंयुतम् 
|
तुलामारोप्य नृपतिः सर्वाभरणभूषितः || ८-३० ||

तुलामनुसमायुक्तं हृदयेन विचक्षणः |
शेषपात्रे तु संयोज्य हेमतत्तुल्यगर्तकः || ८-३१ ||

शिवमन्त्रञ्जपित्वा तु शिवध्यानपरायणः |
अवतीर्यतुलायास्तु तत्सुवर्णन्तु पूर्ववत् || ८-३२ ||

दैवानाञ्चैव शैवानां ब्राह्मणानाङ्गुरोस्तथा |
आदिशैवानुशैवानां दापयेत् तु यथार्हकम् || ८-३३ ||

वा जपेय सहस्रैस्तु राजसूयशतैरपि |
अश्वमेध सहस्रैस्तु तैस्तुल्यं फलमाप्नुयात् || ८-३४ ||

तुलाहैरण्यगर्भन्तु प्रोक्तं वै दहनं शृणु |

इति हिरण्यगर्भतुलाभारविधिपटलोष्टमः || ८ ||


अथ दहनविधिपटलः

अतः परं प्रवक्ष्यामि दहनस्यविधिक्रमम् |
यदा चैतन्यरहिते प्रारभेद्दहनक्रियाम् || ९-१ ||

दहनञ्च कृतिं भद्रञ्चावटाग्निकमेव च |
अवटादि क्रियाः सर्वाः संक्षेपाच्छृणु सुवृत || ९-२ ||

गर्भस्रावञ्च पतनमुढगर्भं तथा प्रजाः |
चौलकार्यादयोमर्त्या ये मृताश्चावटाभिकाः || ९-३ ||

दहनं हलिकर्मादि वर्ज्यन्तेषां प्रयत्नतः |
पवनोर्ध्व मृतिर्येषामब्दं प्रतिदिनेदिने || ९-४ ||

बलिदाहाद्यकर्माणि सममेतदुदाहृतम् |
दशवर्षादतिक्रान्ते दशाहं दापयेत् बलिम् || ९-५ ||

अवटाग्निककार्यं तु समासात् प्रोच्यतेऽधुना |
कृत्वा शरीरशुद्धिं तत् रजनीपुष्पशोभितम् || ९-६ ||

प्. २८०) दर्भैरावेष्ट्य यत्नेन बन्धुभिः परिवारितः |
कार्पासवाससा वापि ग्राहयेत् तु विचक्षणः || ९-७ ||

शिवभक्तिः शुचिर्भूत्वा भस्मोद्धूलितविग्रहः |
अपसव्योपवीतस्तु कृतदर्भोत्तरीयकः || ९-८ ||

गत्वा श्मशान देशे तु शुद्धदेशेमनोहरे |
खात्वोर्वीं तत्प्रमाणेन विस्तारं तत्प्रमाणतः || ९-९ ||

बाहुमात्रभिदे निम्ने न्यस्त्वादर्भाक्षतादिभिः |
शिरस्तु दक्षिणे देशे शाययेन्मृतकं तथा || ९-१० ||

तूष्णीं गन्धादिनाभ्यर्च्य दर्भैराच्छाद्यतच्छवम् |
मृदं संपूर्य तत्रैव सुस्निग्धन्तु सुवर्णकैः || ९-११ ||

तदा स्नानञ्च कर्तव्यं तत्सपिण्डैः सहैव तु |
दाहक्रियाविना यत्र बलिकर्म न कारयेत् || ९-१२ ||

अवटाग्निकमेवोक्तमाकृतिञ्च ततः शृणु |
वाचायुक्तस्यमरणं शस्त्रेणैव तु मुष्टिका || ९-१३ ||

वसूरिक्षयकुष्ठाद्यैरात्म घातकमारणम् |
जलेन श्रिंगिणावापि वह्निना वा विशेषतः || ९-१४ ||

एतैस्तु मरणं एषां तेषामाकृतिरुच्यते |
सर्पेण पशुनानागैर्देशाद् देशान्तरे गते || ९-१५ ||

द्वादशाब्दादति क्रान्ते चा कृतिर्दहनं स्मृतम् |
तस्य पत्न्यस्ति चेत्तत्र वैधव्यं कारयेत् क्रमात् || ९-१६ ||

बलिकर्माणि चान्यानि कृत्वा चैव समन्त्रकम् |
पश्चात् कृते गते वापि मङ्गल्याभरणं तथा || ९-१७ ||

मङ्गल्यमुत्तरीयेण पत्न्याकण्ठे तु रोपयेत् |
आचार्यं पूजयेद्धिमान्यावदा मरणान्तिकम् || ९-१८ ||

यत्र पूर्वक्रियासूत्या तत्र कर्म न कारयेत् |
शस्त्रादिमरणं यत्र कार्यं संवत्सरोपरि || ९-१९ ||

अमन्त्रेण दहेद् देहं खनित्वा चाथभूतले |
सुदर्भैराकृतिं कृत्वा सूत्रैरावेष्ट्य चा कृतिम् || ९-२० ||

पलाशपत्रैरावेष्ट्य सर्वाङ्गं परिकल्प्य वै |
मृतवत् सर्वकर्माणि कारयेत् तु विचक्षणः || ९-२१ ||

प्. २८१) आकृतेर्दहनं प्रोक्ता दहनस्य विधिं शृणु |
शवशुद्धिं पुराकृत्वा भस्मस्नानमतः परम् || ९-२२ ||

सिकते स्थण्डिलङ्कृत्वा स्वप्रमाणेन देशिकः |
दर्भैरुपरिविन्यस्य प्रेतं तत्रोपविन्यसेत् || ९-२३ ||

बध्वापादौ च हस्तौ च रङ्गमाल्यैरलङ्कृतम् |
ध्यात्वा शिवतनुं पूर्वं ब्रह्माङ्गाकृति विग्रहः || ९-२४ ||

कर्णमन्त्रञ्जपं कृत्वा बीजमुख्यन्तु मन्त्रतः |
स्नात्वा चम्यविधानेन वामे तदुपवीतकम् || ९-२५ ||

सपिण्डैर्बान्धवैर्वापि संस्नाययेवं शिवाग्निकम् |
चतुरश्रमलङ्कृत्वा खनित्वा कीलकत्रयम् || ९-२६ ||

तेषामूर्ध्वे तथा पात्रं न्यस्त्वाधसुषकं बुधः |
तस्याधश्चाग्निमुद्दीप्य तु षकाग्नौ यथा विधि || ९-२७ ||

शिवाग्निं ध्याययेत् तत्र गन्धाद्यैश्चाग्निपूजनम् |
निधाय शुद्धदेशे तु कृत्वाश्वास परीक्षणम् || ९-२८ ||

हृन्नासिकर्ण देशेषु स्पर्शयित्वा क्रमात् बुधः |
हृदयेन तु मन्त्रेण श्वासंसंशोध्यमन्त्रवित् || ९-२९ ||

अघोरेण तदुथाप्य शशाने चोपरोप्यते |
यावत् प्रेतस्य चायामं तावत् भूमिन्तु खातयेत् || ९-३० ||

अरतिमात्रमर्धं वा तिलाक्षत कुशोदकैः |
वामदेवेन संप्रोक्ष्य स्नात्वाकोणेषु कीलकान् || ९-३१ ||

सूत्रैरावेष्ट्य परितः काष्ठन्तत्रैव निक्षिपेत् |
प्रेतस्य दक्षिणे भागे शिवाग्निं पूर्ववत् बुधः || ९-३२ ||

हृदयेन शतं हुत्वा तन्नाम्ना तु शताहुतिः |
होमशेषं घृते नैव चरुक्षीराक्षतादिभिः || ९-३३ ||

नाभि हृद्वक्त्रदेशेषु हृदयेन विनिक्षिपेत् |
इन्धनोपरि विन्यस्य दक्षिणे तु शिरस्ततः || ९-३४ ||

दत्वाहिरण्यशकलं नवद्वारेषु बुद्धिमान् |
तदास्य चक्षुषी कर्णौ नासिद्वारौ गुहसथा || ९-३५ ||

लिङ्गञ्चेति नवद्वारं हृदयेन निधापयेत् |
क्षीरतण्डुलसम्मिश्रं दत्वा वामेन चास्यके || ९-३६ ||

प्. २८२) छेदयित्वा ततः पाशमघोरास्त्रेण मन्त्रवित् |
स्रग्वासञ्च ततः कुर्यात् सपिण्डैर्भ्रातृभिस्तथा || ९-३७ ||

प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा वेलाग्रेणैव बुद्धिमान् |
जलधारा समायुक्तं वह्निस्थ नवमृत्घटम् || ९-३८ ||

प्रदक्षिणवशाद्वारमस्त्रमन्त्रेण देशिकः |
प्रदक्षिणत्रयङ्कृत्वा वामपार्श्वे निधाय वै || ९-३९ ||

ततः कपालतोयैश्च प्राणस्थानेषु योजयेत् |
मूर्धादिपादपर्यन्त माज्यालेपं सुशोभितम् || ९-४० ||

पादद्वयञ्च संस्पृश्य स्मृत्वागौ तु हविष्यवत् |
अघोरेणाग्नि निक्षिप्य शिरस्थाने शिवं स्मरेत् || ९-४१ ||

नद्यां वापि तटाके वा सुस्नात्वा भारकैः सह |
पञ्चगव्यं घृतं पीत्वा मूलमन्त्रं शतञ्जपेत् || ९-४२ ||

यथा शक्त्याधनं दत्वा ब्राह्मणानां दरिद्रिणाम् |
तीर्त्थं गत्वा यथा न्यायं स्नापयित्वा सपिण्डकैः || ९-४३ ||

तिलोदकन्तु तातव्यं तस्य तन्नामपूर्वकम् |
दहनस्य विधिः प्रोक्ता ब्रह्मचर्यादिषु क्रमात् || ९-४४ ||

दहनन्तु न कुर्वीत यतीनाञ्चावटाग्निकम् |
संवाह्य शिबिकाद्येषु तूर्यशब्दैर्महारवैः || ९-४५ ||

सर्वमङ्गलकर्माणि कारयेत् तु विचक्षणः |
खात्वादण्डप्रमाणेन प्राङ्मुखं तत्र पूर्ववत् || ९-४६ ||

स्नानं तत्र न कुर्वीत नास्त्ये वा शौचं मंत्रिणः |
बलिकर्मणि कर्तव्यमेकोद्दिष्टाधिकं विना || ९-४७ ||

समासाद्दहनं प्रोक्तं पितृयज्ञविधिं शृणु |

इति दहनविधिपटलोनवमः || ९ ||


प्. २८३) अथ पितृयज्ञविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि पितृयज्ञविधिक्रमम् |
दहनान्ते बलिङ्कृत्वा एकोद्दिष्टन्तदन्तिके || १०-१ ||

आश्रमाणां त्रयाणाञ्च बलिपिण्डोदक क्रिया |
कर्तव्यं द्वारवामे तु न्यस्त्वा चात्मशरावकम् || १०-२ ||

कूर्चं प्रादेशमात्रन्तु अश्ममध्ये विनिक्षिपेत् |
पितृदैवतमावाह्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || १०-३ ||

तस्य तत् गोत्रनाम्ना तु सर्वद्रव्यं हृदाबुधः |
प्रथमेह्नि बलिन्दत्वा चान्येष्वेवन्तु दापयेत् || १०-४ ||

तस्य प्रीतिकरं द्रव्यं दापयित्वा प्रयत्नतः |
पितृपूजा यदा कुर्यात् तस्य तुष्टिप्रदं सदा || १०-५ ||

द्वितीयेहनितन्त्रात्मा दाहकेन समन्वितः |
सपिण्डैः सहगत्वा तु श्मशाने चाग्निके पुनः || १०-६ ||

घृतक्षुरसमायुक्तं शेषाङ्गं दहनञ्चरेत् |
सप्ताहे नवभाण्डन्तु अस्थिसंग्रहणं तथा || १०-७ ||

सक्तुलाजोदना पूपैश्चतुर्दिक्षु च दापयेत् |
अङ्गैरङ्गादिकन्धार्य तन्मन्त्रेणैव निक्षिपेत् || १०-८ ||

पुण्यनामा तु मतिमान् शुभार्थाय च देहिनाम् |
नवाहे वा पराह्णे तु शरावाश्मसुपूर्ववत् || १०-९ ||

दशरात्रमति क्रम्य सर्वान्तस्थान्विसर्जयेत् |
स्थापयित्वा जलान् सर्वान् गोमयेन तु लिप्य वै || १०-१० ||

पुण्याहं तत्र कुर्वीत ग्रहेऽस्मिं तदशेषतः |
एकादशाहे कर्तव्यमेकोद्दिष्टं विसर्जयेत् || १०-११ ||

कृतिकालमथारभ्य सुभक्षापेक्षकं विना |
ग्रहे वा पुरतो वापि प्रपां वै कारयेत् बुधः || १०-१२ ||

चतुरश्रे समेशुभ्रे सर्वालङ्कारसंयुते |
शैवतन्त्रविदः सर्वान् तस्य मध्ये समावहेत् || १०-१३ ||

प्. २८४) पाद्याचमनार्घ्यं दत्वा नम स्मृत्वा तु चाग्रतः |
ममेदं पितृयागन्तु सर्वशास्त्रार्थमस्तु वै || १०-१४ ||

अनुग्रह्णं त्विति ब्रूयादावर्तेका वटद्वयम् |
श्राद्धकर्म समारभ्य दक्षिणे तत्पदार्थिनः || १०-१५ ||

पदार्थिनो निमित्तञ्च विश्वेदेव पुरस्कृतान् |
शैवाचारवृतांश्चैव श्रोत्रियान् प्रियदर्शिनः || १०-१६ ||

संग्राह्यैतान् नमस्कृत्वा पादौ शौचं ततः कुरु |
कारयेच्चद्वयं पूर्वन्तयोर्दर्भान् परिस्तरेत् || १०-१७ ||

प्रक्षिप्याथ तिलं मध्ये तैलेनाभ्यञ्जनं ततः |
सर्वानभ्यञ्जनङ्कृत्वा स्नानं सर्वान् समाचरेत् || १०-१८ ||

देवाग्नि पितृयज्ञार्थं स्थण्डिलं त्रयमत्र वै |
उत्तरे देवदेवेशं मध्यमेऽग्नीं प्रकल्पयेत् || १०-१९ ||

दक्षिणे पितृपिण्डं च शूर्पाकारन्तु देशिकः |
कारयेद्व्यजनं भक्त्या शिवस्य विधिपूर्वकम् || १०-२० ||

मेध्येऽग्निं विधिवद्धुत्वा दक्षिणाग्निं परिसरेत् |
तद्वत् परिधयस्तत्र समिदाज्योदनैस्तिलैः || १०-२१ ||

हुतायना ममूलेन प्रत्येकन्तु शताहुतिः |
सहस्राक्षरमन्त्रेण होमङ्कृत्वा तु शक्तितः || १०-२२ ||

अघोरेण शतं हुत्वा स्वनाम्ना तु शताहुतिः |
निमित्तञ्च त्रयंभोज्यं विश्वौ देवौ प्रपूजयेत् || १०-२३ ||

गन्धाद्यैश्च समभ्यर्च्य वर्धनीञ्च सतण्डुलाम् |
वस्त्रं कांसं सुवर्णञ्च शयनं पादुकं तथा || १०-२४ ||

दक्षिणाञ्च यथा शक्त्या दापयेत् भक्तिसंयुतः |
तांबूलन्तु विशेषेण दत्वा वैकंप्रणम्य च || १०-२५ ||

दर्भाग्रैसुसमुद्वास्य पश्चात् पिण्डन्तु देशिकः |
शूर्पे सोदनदद्याच्यैर्मर्दयेत् सा पदंशकैः || १०-२६ ||

कदली पुष्पवत् पिण्डं दक्षिणाग्रं विशेषतः |
स्वाहान्तं प्रणवान्तं वा मन्त्रमेतदुदाहृतम् || १०-२७ ||

प्. २८५) चतुर्थ्यन्तं हिते मध्ये तस्य नामसमन्वितम् |
तत्सूत्र गन्धपुष्पञ्च धूपदीपं विशेषतः || १०-२८ ||

तिलं दत्वोदकञ्चैव तांबूलमपि पार्श्वकाः |
ध्यात्वा परमसत्भावं शिवं तत्वैकतां बुधः || १०-२९ ||

पात्रे पिण्डं समुत्थाप्य ततो हंसन्नियोजयेत् |
शैवान् संभोज्ययत्नेन पिण्डं रात्रौ जलेक्षिपेत् || १०-३० ||

पित्रयज्ञविधिः प्रोक्तः सपिण्डीकरणं शृणु |

इति पितृयज्ञविधिपटलोदशमः || १० ||


अथ सपिण्डीकरणविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि सपिण्डीकरणं परम् |
द्वादशाहे त्रिमासे वा षाण्मासे वत्सरेऽपि वा || ११-१ ||

तैलाभ्यञ्जनकादीनि पूर्ववत् परिकल्पयेत् |
देवेशमुद्धरेन्मध्ये वह्निशूर्पन्तु दक्षिणे || ११-२ ||

संपूज्यपूर्ववत् सर्वं निमित्तं भोजयेत् ततः |
पृथिव्यापस्थथा तेजोवायुराकाशमेव च || ११-३ ||

तेष्वेवं सर्वतत्वानि कल्पयित्वा विशेषतः |
पार्त्थिवादिषु पञ्चैव पञ्चपिण्डन्तु विन्यसेत् || ११-४ ||

तस्मादुपरिसादाख्यं पूजयेत् तु सदाशिवम् |
लिङ्गं कृत्वा विशेषेण द्वादशाङ्गुलदीर्घिकम् || ११-५ ||

अर्चनोक्तविधानेन तस्मिन् संपूजयेच्छिवम् |
तत्पिण्डं पूर्ववत् कृत्वा तत्वेतत्वे तु योजयेत् || ११-६ ||

पूर्वं संयोज्य सालोक्यं सामीप्यञ्च द्वितीयकम् |
त्रितीयञ्चैव सारूप्यं सा युज्यन्तु चतुर्थकम् || ११-७ ||
	
प्. २८६) एवं ध्यात्वा तु यत् सम्यक् सपिण्डीकरणं भवेत् |
अष्टकाहोमकार्यं तु संक्षेपं शृणु सुवृत || ११-८ ||

माघे च प्रोष्ठमासे च सर्वेद्वौ तु विशेषतः |
सूर्ये च सूर्यपुत्रे च भूमिपुत्रे तथैव च || ११-९ ||

अष्टका कुरुते विद्वानस्य द्वारे तु वायदि |
शिवाग्निं पूर्ववद्धुत्वा पञ्चब्रह्मैः शतं हुनेत् || ११-१० 
||

पञ्चषट्सङ्ख्यकान् शैवान् भोजयित्वा विशेषतः |
दक्षिणाञ्च यथा शक्त्या वस्त्रहेमपुरःसरम् || ११-११ ||

पर्वेपर्वेपराह्णे तु यथा शक्त्या तथा कुरु |
संप्रोक्तमष्टकाहोमं प्रायश्चित्तविधिं शृणु || ११-१२ ||

इति सपिण्डीकरणविधिपटल एकादशः || ११ ||


अथ प्रायश्चित्तविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि प्रायश्चित्तविधिक्रमम् |
ज्ञातीनाञ्च सगोत्राणां प्रायश्चित्तन्तु नोच्यते || १२-१ ||

तथा प्रबद्धलोकस्य लोकाचारं नलंघयेत् |
अदत्वा प्रातिबुद्धस्य प्रायश्चित्तं विधीयते || १२-२ ||

स्वजाति दीक्षितं स्पृष्ट्वा भस्म स्मानं विशेषतः |
शूद्रस्य स्पर्शने तस्य सचेल स्नानमाचरेत् || १२-३ ||

अन्तरालानि सर्वाणि स्पर्शने स्नानकद्वयम् |
प्रमादात् स्पर्शने विद्वान् जलस्नानं विधीयते || १२-४ ||

भस्मस्नानं ततः कृत्वा शिवमन्त्रशतञ्जपेत् |
बुध्यासं स्पर्शनञ्चेति पूर्ववत् स्नानकर्मकम् || १२-५ ||

तद्दृष्टे भोजनेकाले तच्छेषान्नन्त्यजेत् बुधः |
स्नानद्वयं तत कृत्वा जप्त्वा मूलं शताष्टकम् || १२-६ ||

प्. २८७) दुर्गन्धं वायुनागच्छेन्नासाग्रे भिनिवर्तके |
गोमयन्तु तथा जिघ्रन् सद्यः पञ्चाक्षरञ्जपेत् || १२-७ ||

स्वजातिदीक्षितानाञ्च भुक्त्वाकामेन वै बुधः |
व्योमव्यापिञ्जपेदेवं यदिकामाच्छतं जपेत् || १२-८ ||

नृपान्नभोजने वैद्योघोरमन्त्रं शतञ्जपेत् |
भुक्ते वैश्यान्नमेवन्तु सहस्रान्तञ्जपेत् क्रमात् || १२-९ ||

भुक्ते त्वकामाद्रुद्रान्नं कृच्छ्रञ्चांद्रायणञ्चरेत् |
चान्द्रायणञ्च कामाद्वै कृच्छ्रञ्चैव तु कूष्मकम् || १२-१० 
||

भूक्ते चैकाहमूर्ध्वे तु कृच्छ्रञ्चान्द्रायणञ्चरेत् |
मासे निरन्तरे भुंक्ते शुद्रत्वमुपजायते || १२-११ ||

शूद्रेणैव तु संयुक्तो नित्यं शूद्रवदाचरेत् |
शूद्रस्त्री सङ्गमं कृत्वा सप्तकृच्छ्रन्ततश्चरेत् || १२-१२ ||

सप्तकृच्छ्रादिकृच्छ्रञ्च मासंमासार्धगामिनः |
षाण्मासंवत्सरं वापि कृच्छ्रञ्चान्द्रायणञ्चरेत् || १२-१३ 
||

अब्दादुपरिसंयोगे प्रायश्चित्तं न विद्यते |
तस्याचारञ्च तद्वच्चमरणान्ते विशेषतः || १२-१४ ||

रजस्वलाङ्गना स्पर्शे भुक्ते स्नात्वा शिवञ्जपेत् |
हेरण्ड कवटाश्वत्थ पत्रेषु यदिभोजनम् || १२-१५ ||

कामादकामतो वापि शिवमन्त्रं शतञ्जपेत् |
उच्छिष्टे घृतसंयुक्ते क्षीरेलवणसंयुते || १२-१६ ||

जपित्वा हृदयं तत्र सर्वदोषनिक्रन्तनम् |
भुक्त्वान्नदर्शने केशे त्यक्त्वा संशोध्यभस्मना || १२-१७ ||

संस्मरेद् देवदेवेशं जलं प्राप्यविशुद्ध्यति |
लशुनं मत्स्यमांसञ्च निर्माल्यञ्च विसर्जयेत् || १२-१८ ||

प्रमादात् भक्षयित्वा तु शिवमन्त्रं जपेच्छुचिः |
कामेन यदि भुंजितं शिवमन्त्रशतं जपेत् || १२-१९ ||

प्. २८८) पातकानाञ्च सर्वेषां समसाच्छृणु सुवृत् |
ब्रह्महत्या सुरापानं सुवर्णस्तेयमेव च || १२-२० ||

गुर्वङ्गनागमञ्चैव तद्योगं पञ्चमं स्मृतम् |
गुरुतल्पसुरापानं ब्रह्महत्या चते त्रयः || १२-२१ ||

मरणाभिमुखे प्रोक्तन्तेषाञ्च मरणं शृणु |
बीजं कोशसमायुक्तं मूले संच्छिद्यसाहसात् || १२-२२ ||

तालपत्रस्य नालेन गुरुतल्पीमृतस्तथा |
हस्ते संग्राह्य तप्तानां सुरापी मरणं भवेत् || १२-२३ ||

वचनाच्छृणु ताच्छ्रिद्रं प्रमादादग्निसंभ्वे |
विप्रचिह्नं परित्यज्य संप्राप्य स्वहतं पदम् || १२-२४ ||

ब्रह्महाचेति वा गच्छेनहा प्रस्थानमाचरेत् |
सकृत् प्रवेशीतद्ग्रामं द्वितीयं न प्रवेशयेत् || १२-२५ ||

भर्त्रानारी समागच्छन् ग्रामान्ते नयतान्निशि |
एवञ्चाकामतोज्ञेयः कामत शृणु सुवृत || १२-२६ ||

कृत्वा पूर्ववदाचर्य द्वादशाब्दान्तकं यथा |
तदूर्ध्वगमने काले जलेवह्नौरणेपतन् || १२-२७ ||

संप्रविश्यापि मरणं नयेच्छुद्धो भविष्यति |
स्वर्णस्तोधि च तद्योगात् समासाः शृणु सुवृत || १२-२८ ||

दानं कृत्वा तु सर्वत्र तीर्थे स्नात्वा तु वत्सरम् |
शिवमन्त्रं जपेद् देही पश्चादुद्दालकञ्चरेत् || १२-२९ ||

इदं सुवर्णसेयस्य प्रायश्चित्तं विधीयते |
चतुर्भिरथसंयुक्तं कामतो कामतोपि वा || १२-३० ||

न गाग्रे पञ्चब्रह्माणि जपित्वा वत्सरत्रयम् |
मन्दिरे शिवहर्म्ये वा वने वापि विचक्षणः || १२-३१ ||

जले लक्षन्तथा कामि स्नात्वा तु दिवसं प्रति |
विशेषपातकञ्चोक्तं सामान्यं शृणु सुवृत || १२-३२ ||

मृगजाति कृते हिंसां सद्यमन्त्रं शतं जपेत् |
पशुजातेश्च हिंसायां प्रागुक्त वृतमाचरेत् || १२-३३ ||

प्. २८९) पक्षिजातौ वेद्धिं सा घोरमन्त्रं शतं जपेत् |
सरीस्रपादि हिंसाचेत् पुरुषन्तु शतञ्जपेत् || १२-३४ ||

स्थावराणि च हिंसाया मीशमन्त्रं शतं जपेत् |
गुरोस्तु वेतनार्थञ्च हिंसायान्तु न दोषभाक् || १२-३५ ||

सामान्य पातकं प्रोक्तं सामान्यसेयकं शृणु |
मृद्दारुशैललोहाञ्च कामतोकामतो भवेत् || १२-३६ ||

ईशमन्त्रं शतं जप्त्वा लक्षं कामेन वै बुधः |
स्तेयं समासतः प्रोक्तं सूतकञ्च ततः शृणु || १२-३७ ||

ग्रहस्थोग्रहिणी योगात् सूतकं प्रेतकं द्विधा |
दशाहाच्छुद्धिविप्रस्य द्वादशाहात् नृपस्य तु || १२-३८ ||

वैश्यस्य पक्षतः शुद्धिर्मासं शूद्रस्य चोच्यते |
सम्यक् ज्ञानी स्वधर्मस्थो न त्यजेत् ज्ञातिनं ततः || १२-३९ ||

शुद्ध्यते तत्क्षणात् ज्ञानी अज्ञानी चोक्तभाक् भवेत् |
अन्यथा कुलहानिः स्यात् प्रायश्चित्ते कृते सति || १२-४० ||

देवाग्नि गुरुपूजादि हीनेद्विगुणमाधिके |
अघोरन्तु शतं जप्त्वा स्वधर्मपूरितस्तथा || १२-४१ ||

आशौ चान्नन्ततो भुक्त्वा कृच्छ्रं तत्रैव कारयेत् |
त्रिसन्धौ पायसादीनि भुकेतु प्रेतकेपि वा || १२-४२ ||

सूतके सूतके प्राप्ते प्राक्सुतांशेन शुद्ध्यति |
शूतके सूतकं वापि प्रेतके प्रेतकं तु वा || १२-४३ ||

प्राप्ताशौचदिनं शुद्धं पूर्वाशौचाद्विनश्यति |
निकृष्टजाति संयुकेमन्दिरे संस्थिते सदा || १२-४४ ||

सर्वान् भाण्डान् परित्यज्य कृच्छ्रशुद्धिर्विधीयते |
कृच्छ्रञ्चैवाति कृच्छ्रञ्च तपकृच्छ्रन्तथैव च || १२-४५ ||

पराकञ्चान्द्रायणोद्दालन्तेषामाचरणं शृणु |
दिवसत्रयमेकाशी अयाचितदिनत्रयम् || १२-४६ ||

दिनत्रयन्तु नक्ताशी निराहारदिनत्रयम् |
एवं कृच्छ्रं समाख्यातमति कृच्छ्रं ततः शृणु || १२-४७ ||

प्. २९०) पिबेत् क्षीरस्य कुडुपमेकविंशद्दिनान्तकम् |
स्नानाद्ध्यायसमायुक्तमति कृच्छ्रमिति स्मृतम् || १२-४८ ||

त्र्यहमुष्णोदकं पीत्वा क्षीरञ्चैव त्र्यहं पिबेत् |
त्र्यहमुष्णघृतं पीत्वा त्रयाहं वायुभक्षणम् || १२-४९ ||

तप्त कृच्छ्रं समाख्यातं पराकञ्च ततः शृणु |
अनश्नन् द्वादशाहन्तु स्नानं कृत्वा त्रिसन्धिषु || १२-५० ||

पराकमिति विख्यातं सर्वद्रव्यस्य पूर्वकम् |
मासार्धं ग्राहवृद्धिः स्यान्मासार्द्धं क्षयमेव च || 
१२-५१ ||

चांद्रायणमिति प्रोक्तमुद्दालकं ततः शृणु |
आमीक्षकं पिबेत् पक्षमष्टरात्रं घृतं स्मृतम् || १२-५२ ||

अयाचितन्तु षड्रात्रं त्रिरात्रमुदकं बिबेत् |
उपवासमहोरात्रमेवमुद्दालकं स्मृतम् || १२-५३ ||

* * * कुसुमं प्रोक्तमशनं ग्रासमात्रतः |
एतेषु प्रायश्चित्तेषु स्नात्वा स्नात्वाशिवं जपेत् || १२-५४ ||

सहस्राष्टशतं वापि यथा शक्त्या जपेत् ततः |
चतुर्विधा समाख्याता शिवश्वेता इमाः शृणु || १२-५५ ||

उदितोदितमुक्तश्च पादाधिक्यन्तमोदितः | 
अर्द्धाधिक्याधिकान्तञ्च द्विगुणास्तु समासतः || १२-५६ ||

अनुक्तमिहशास्त्रे तु शेषं सामान्यवच्चरेत् |
प्रायश्चित्तमिदं प्रोक्तञ्चर्या पादे समासतः || १२-५७ ||

चर्यापादं समाप्तं स्याद्योगपादं ततः शृणु |

इति प्रायश्चित्तविधिपटलोद्वादशः || १२ ||

इति सुप्रभेदे चर्यापादः समाप्तः


ओं

शिवमयम्

सुप्रभेदम्

अथ योगपादे-नाडी चक्रविधिपटलः

प्. २९१) अथातः संप्रवक्ष्यामि योगपादं समासतः |
तस्यपादस्य पूर्वे तु नाडीचक्रक्रमं शृणु || १-१ ||

द्विसप्तति सहस्राणि नाडयस्तु प्रकीर्तिताः |
नाडीभिर्व्यावृते देहे जीर्णाश्वत्थस्य पत्रवत् || १-२ ||

अशीतिश्च चतुश्चैव शतसाहस्रभेदकैः |
शरीरे क्रीडते देवाः स्वेच्छया परमेश्वरम् || १-३ ||

भूतग्रामैश्चतुर्भिश्च सर्वयोनि समुद्भवम् |
अण्डजं स्वेदजञ्चैव उत्बीजञ्च जरायुजम् || १-४ ||

अण्डजाताश्चये भावास्त्वण्डजास्ते प्रकीर्तिताः |
स्वेदजाताश्चये भावास्वेदजास्तु प्रकीर्तिताः || १-५ ||

भूमौ तु तोयबीजाभ्यां मुत्भिदाश्चेति कीर्तिताः |
इल्वयुक्ताश्चये जाताः कीर्तितास्ते जरायुजाः || १-६ ||

भूतग्रामैश्चतुर्भिश्च नराद्याषड्विधो भवेत् |
नरश्चैव मृगश्चैव पशुः पक्षीतथैव च || १-७ ||

सरीस्रपः स्थावरश्च षड्विधं योनिसंभवम् | 
वाचा वदन्ति यद्वाण्या ते नरास्त्विति कीर्तिताः || १-८ ||

ऊर्ध्वपुच्छन्तु तद्वृद्धिं मृगं विद्याद्विनायक |
अधोदीर्घाश्च ये पुच्छाः पशुजातिरुदीरिता || १-९ ||

द्विपक्षाः पक्षिरित्याहु सरतीतिसरीस्रपः |
स्थापितं स्थावरं प्रोक्तं षड्विधं भूतमेव च || १-१० ||

अथ्यन्ते योनि भेदानि क्षेत्रं स्यात् भूमिकं शृणु |
पृथिव्यादीनि तत्वानि यत्र तिष्ठन्ति तल्लये || १-११ ||

लयस्थानं तदाख्यातं तत्वातीतं परात्परम् |
तस्माच्छिन्नं समुत्पन्न तस्माच्छक्तिरजायत || १-१२ ||

प्. २९२) तस्मान्नादिं समुत्पन्नं तस्मात् बिन्दुसमुद्भवम् |
तस्मात् सदाशिवं प्रोक्तं सृष्ट्यर्थं पञ्चधा भवेत् || १-१३ 
||

तस्मादात्मा समुत्पन्नं सहजं मलसंयुतम् |
क्षेत्रज्ञन्तं विजानीयाच्छक्तिस्थन्तु तथोच्यते || १-१४ ||

तस्मादुपरिवेशस्य शुद्धावस्थोनुकीर्तिताः |
शुभाशुभ वरप्राप्तौ तत्र गच्छन्ति जायते || १-१५ ||

मायाद्यवनि पर्यन्तं देहबद्धोत्र दृश्यते |
कर्मोदये तु जननं कर्मान्ते मरणं स्मृतम् || १-१६ ||

सुखदुःखनिमित्ताय शरीरग्रहणं कृतम् |
शरीरं द्विविधं प्रोक्तं पुंसत्व स्त्रीत्वमेव च || १-१७ ||

लिङ्गेन लांच्छितं पुंस्त्वं स्त्रीत्वं योन्याभिलांच्छितम् |
लिङ्गमीशमयं प्रोक्तं योनिः शक्तिमयं स्मृतम् || १-१८ ||

तस्माद्वै शिवशक्तिस्तु सर्वमेतत् चराचरम् |
तच्छरीरं द्विधाप्रोक्तं स्थूलं वै सूक्ष्ममेव च || १-१९ ||

पृथिव्यापस्तथा तेजोवायुराकाशमेव च |
शुक्रं बीजां शमित्युक्तं क्षेत्रांशं श्रोणितं स्मृतम् || 
१-२० ||

अस्थि स्नायुश्चमज्जा च पित्रजंस्त्रयमेव तु |
त्वङ्मांसशोणितञ्चैव मातृजं त्रिकमेव च || १-२१ ||

इत्थं षट्कौशिकं प्रोक्तं शरीरान्तैस्तु जायते |
नखदन्तश्च रोमाणि केशाश्च नाडयस्तथा || १-२२ ||

शब्दस्पर्शश्च रूपश्च रसोगन्धश्च पञ्चधा |
एतैर्भूतगणैर्युक्तं स्थूलं शरीरकं भवेत् || १-२३ ||

शूक्ष्मस्य गोलकां विद्धि तच्छुभाशुभसाधनम् |
जननमरणञ्चैव कर्मणा जायते ततः || १-२४ ||

एवं स्थूलशरीरञ्च संक्षेपाद्वर्णितं मया |
श्रोत्रं त्वक्चक्षुजिह्वा च घ्राणं बुद्धीन्द्रियं विदुः || १-२५ 
||

वाक्पादपाणि पायुश्चोपस्थं कर्मेन्द्रियं स्मृतम् |
प्राणः समानोदानश्च अपानोव्यान एव च || १-२६ ||

नागः कूर्मश्चक्रकरो देवदत्तोधनञ्जयः |
मनोबुद्धिरहंकारश्चित्तोन्तः करणं स्मृतम् || १-२७ ||

प्. २९३) मदमात्सर्यमानादि सूक्ष्मशारीरकं भवेत् |
इदं शरीरं लिङ्गं हि तयोर्जन्म ततः शृणु || १-२८ ||

शुक्लं रक्तेन संभाव्य जनन्याश्चोदरे स्थितम् |
कर्मादौ सकलं ग्राह्यं प्राप्यते सुषिराशयम् || १-२९ ||

क्षेत्रांशैश्चैव बीजांशैः शरीरव्याव्रतोगतः |
रक्ताधिक्क्यात् स्त्रीप्रजा च शुक्लाधिक्यात् पुमान् भवेत् || १-३० ||

यदिशुक्लसमंरक्तं जायते तु नपुंसकम् |
भजने तु यथा बिदुर्वद्धते तु शनैः शनैः || १-३१ ||

पुन्नागमुकुलाकारं गर्भाशयगतं तथा |
मरणादीनि कर्माणि निमित्तानि वरेण तु || १-३२ ||

आयुष्यं विभवं कर्मविद्या च निधनं सुखम् |
षट्कं संप्राप्य तत्रैव ततो गर्भाशयं विशन् || १-३३ ||

गुणाश्चैव त्रिदोषाश्च जन्तूनान्तत्र संभवाः |
सत्वं रजस्तमश्चैव गुणत्रयमिहोच्यते || १-३४ ||

सत्यं ज्ञानं तपोमौनं स्मृतिर्मेधाधृतिः क्षमा |
उत्साहो निश्चयन्धैर्यमेवं वै सात्विकं गुणम् || १-३५ ||

दर्पं महदहंकारं विषादं प्रियवाचकम् |
उद्योगंमात्सरं प्रोक्तं रजसंगुणमुच्यते || १-३६ ||

आलस्यं मोहनिद्राश्च चापलं ही नवृत्तिकम् |
पापिष्ठं परनिन्दा च तामसं गुणलक्षणम् || १-३७ ||

गुणानान्तु समावस्था मूलप्रकृतिरुच्यते |
संक्षेपात् त्रिगुणं प्रोक्तं त्रिदोषांश्च शृणुष्वमत् || १-३८ ||

वातं पित्तंकफञ्चैव रोगाणामधिपा स्मृताः |
सर्वजन्तुषु सामान्यं समंवाधिकमेव च || १-३९ ||

एवमादीनि चान्यानि संविशेत् सुषिराशयम् |
गर्भाशयगते काले वायुनाभिद्यते यथा || १-४० ||

तदा रूपद्वयङ्गत्वा वर्धते तु शनैः शनैः |
पञ्चाहे तु दशाहे तु पत्मपत्रस्थतोयवत् || १-४१ ||

मासान्ते चाक्षफलवद् विमासां मृफलाकृतिः |
त्रिमासेऽष्टाङ्गुलं दीर्घञ्चतुर्मासे शिरोभवेत् || १-४२ ||

प्. २९४) हस्तौ चैव तु पादौ च पञ्चमासे प्रकीर्तितम् |
नखाङ्गुल सपादौ च गुल्भौ च नलकौ तथा || १-४३ ||

जंघेजानु तथा चोरुकटिस्फिक् जघनं तथा |
स्तनपार्श्वोदरारभ्य कक्षौ वक्षाभुजावुभौ || १-४४ ||

पादयोर्हस्तयोरेखा ह्यंगुष्ठे नखपर्वगाः |
गलः कर्णौ च जिह्वा च ओष्ठौ दन्ताश्च नासिका || १-४५ ||

नयनं भ्रूललाटश्च शिरः केशादयस्तथा |
एतान्यङ्गानि सर्वाणि जायते षष्ठमासिके || १-४६ ||

सप्तमासेन्न पानौ च नाभिनालेन भुज्यते |
प्रसूयते वा तन्मासे वायुना न प्रसूयते || १-४७ ||

अष्टमासे समुत्थाय वीणादण्डं समाश्रितम् |
संप्राप्याष्टगुणैश्वर्य मणिमादिकमत्र वै || १-४८ ||

त्रिकालन्तु विजानाति ज्ञानात् सर्वं प्रकाशते |
जायते चाष्टमे मासे जातश्चोत्तमजीवती || १-४९ ||

जायते नवमे मासे दशमासे तु वा पुनः |
ततस्त्वेकादशे मासे मायया प्रेरितो जनः || १-५० ||

बोद्धव्यं शक्तिना काचित् श्रमदाहक्षुधादिकान् |
एवमादीनि वर्द्धन्ते क्रमेणैव शनैः शनैः || १-५१ ||

तत्र भूत्वान्न वीर्येण वर्धन्ते सप्तधातवः |
अन्नद्रवसमुत्पन्न रसाद्वै श्रोणितं स्मृतम् || १-५२ ||

श्रोणितान्मांसमुत्पन्नं मांसान्मेदः समुत्भवम् |
मेदसोस्थि समुत्पन्नं तस्मात् मज्जातु संभवम् || १-५३ ||

मज्जाशुक्लं समुत्पन्न मित्येते सप्तधातवः |
शरीरन्धातुभिः प्राप्तं धातुभिः शब्दराशयः || १-५४ ||

शब्दादिविषयं ज्ञानं द्विमासोपरिपूर्णके |
पञ्चविंशति तत्त्वानि वक्ष्यते तु समासतः || १-५५ ||

भूतानि भूतमात्राणि ततो बुद्धिन्द्रियाणि च |
कर्मेन्द्रियाणि विघ्नेश तथान्तः करणानि च || १-५६ ||

अव्यक्तेन समायुक्तं पञ्चविंशदुदाहृतम् |
पृथिव्यादीनि तत्वानि प्राप्यते त्वखिलान्तनुम् || १-५७ ||

प्. २९५) पृथिव्यापस्तथा तेजोवायुराकाश एव च |
महाभूतानि चोक्तानि तेषां भेदं शृणुष्वहि || १-५८ ||

यत् कठिनं तत्पृथिवी यद्रव्यं ह्याप उच्यते |
यदुष्णञ्चेत्ततो वह्निर्वायुः सञ्चरति त्विह || १-५९ ||

अवकाशं यदा काशं महाभूतगणास्विमे |
अस्थित्वक्मांसकेशाश्च नाडयस्त्विह कीर्तिताः || १-६० ||

पृथिव्यं शास्तथा ज्ञेयास्त्वाप्यंशाश्च ततः शृणु |
कफः शोणितमूत्राणि मज्जाशुक्लन्तथैव च || १-६१ ||

द्रव्यांशकमिति ज्ञेयं सर्वप्राणि च संस्थितम् |
क्षुधानिद्रा च कृष्णा च आलस्यं मैधुनं तथा || १-६२ ||

एते पञ्चगुणा प्रोक्ता तेजोंशा इति संस्थिताः |
आस्ते शेते च गमनं प्रसाराणि निरोधनम् || १-६३ ||

एते पञ्चगुणा प्रोक्ता वायवंशा सुप्रकीर्तिताः |
कामक्रोधञ्च लोभञ्च भयोमोहसथैव च || १-६४ ||

पञ्चैतेनुगुणा प्रोक्ता व्योमांशास्तु प्रकीर्तिताः |
प्रोक्तं भूतगुणञ्चैवं गुणन्तेषान्तु वक्ष्यते || १-६५ ||

शब्दस्पर्शञ्चरुपञ्च रसंगन्धञ्च पञ्चधा |
आकाशस्य गुणं शब्दं वायोस्तु स्पर्शनं गुणम् || १-६६ ||

तेजसस्तु गुणं रूपं रसमापगुणं स्मृतम् |
पृथिव्यास्तु गुणं गन्धं भूमिकादीनि विन्यसेत् || १-६७ ||

विषयं त्विति विख्यातं भूतानाङ्गुणमुच्यते |
शब्दादिविषयं पुण्यं भूमौ तु विनिवर्द्धते || १-६८ ||

चतुर्गुणाः प्रवर्धन्ते त्रिगुणस्त्वथ वह्निके |
वायोश्च द्विगुणं प्रोक्तमाकाशस्यैकमेव तु || १-६९ ||

विषयाणि तथोक्तानि बुद्धिन्द्रियाणि ततः शृणु |
श्रोत्रत्वक्चक्षुजिह्वा च घ्राणं बुद्धिन्द्रियाणि च || १-७० ||

शब्दादिविषयाणाञ्च साधनन्ते प्रकीर्तितम् |
बुद्धीन्द्रियाणामेतेषां देवभूतात्मकं शृणु || १-७१ ||

प्. २९६) श्रोत्रमध्यात्ममित्युक्तं श्रोतव्यमधि भूतता |
शिवहस्ताधि दैवन्तु त्वगेवाध्यात्मकं विदुः || १-७२ ||

स्पर्शनञ्चाधिभूतः स्याद् वायुस्तत्राधिदैवतम् |
चक्षुरध्यात्ममित्युक्तं द्रष्टव्यमधिभूतता || १-७३ ||

सूर्यस्तत्राधिदैवत्य जिह्वाचाध्यात्मकं विदुः |
रसज्ञात्वधिभूतन्तु वरुणश्चाधिदेवता || १-७४ ||

घ्राणमध्यात्ममित्युक्तं घ्रातव्यमधि भूतता |
बृहस्पत्यधिदैवञ्च प्रातः शक्तिरिति स्मृतम् || १-७५ ||

बुद्धीन्द्रियाणि चोक्तानि शृणु कर्मेन्द्रियाणि च |
वागध्यात्मकमित्युक्तं वक्तव्यमधि भूतता || १-७६ ||

सरस्वत्यधिदैवत्यं वाणिरध्यात्मकं ततः |
दातव्यमधिभूतश्च शक्रस्तत्राधिदेवता || १-७७ ||

पादमध्यात्मकं प्रोक्तं गमनञ्चाधि भूतता |
शक्राधिदैवतं प्रोक्तं वायुरध्यात्मकं विदुः || १-७८ ||

* * * मधिभूतः स्यात् मित्रस्तत्राधि दैवतम् |
उपस्थोध्यात्ममित्युक्तमानन्दमधिभूतता || १-७९ ||

प्राजापत्याधिदैवत्यं क्रियाशक्तिरिति स्मृता |
कर्मेन्द्रियाणि चोक्तानि ततोन्त करणं शृणु || १-८० ||

मनोहङ्कारबुद्धि च चित्तोन्तः करणं विदुः |
मनोध्यात्ममिति प्रोक्तमन्तव्यमधिभूतता || १-८१ ||

सोमाधि दैवमित्युक्तो हङ्कारोध्यात्मकं विदुः |
अधिभूतमहंकारं रुद्रमूर्त्यधिदैवतम् || १-८२ ||

बुद्धिरध्यात्ममित्युक्तं बोद्धव्यमधिभूतता |
क्षेत्रज्ञस्याधिदैवं स्याच्चित्तमध्यात्मकं स्मृतम् || १-८३ ||

चैतन्यमधिभूतं हि ईश्वरश्चाधिदैवतम् |
मन्यते तंमनो ज्ञात्वा अहङ्कारमहंकृतम् || १-८४ ||

बोद्ध्यत्वात् बुद्धिरेवं हि चिन्तत्वाच्चित्तमुच्यते |
मनश्च द्विविधं प्रोक्तं चलाचलमिति स्मृतम् || १-८५ ||

प्. २९७) अहङ्कारं त्रिधाज्ञेयं भूतवैकारि तेजसम् |
वक्ष्यते तु समासेन भूतसारसमुद्भवम् || १-८६ ||

शब्दतन्मात्रमादौ तु गन्धतनात्रमर्थके |
एतानि पञ्चमात्राणि भूतानां सृष्टिरुच्यते || १-८७ ||

स्यात्तैजस अहंकारे इन्द्रियाणि समुद्भवम् |
वैकारिकमहङ्कारे इन्द्रियाणि समुद्भवम् || १-८८ ||

वैकारिकमहंकारे अधिदेवाः समुद्भवम् |
बुद्धिरष्टविधा ज्ञेया धर्माधर्मादिरष्टधा || १-८९ ||

चित्तमेक विधं ज्ञेयं तच्चान्तः करणं विदुः |
चतुर्भिरन्तः करणैश्चतुर्विंशतिरुच्यते || १-९० ||

उपादानन्तु तेषां वै चाव्यकमिति निन्दितम् |
अव्यक्तस्य तु धर्मः स्यात् त्रिगुणं संप्रकीर्तितम् || १-९१ ||

तामसं राजसञ्चैव सात्विकञ्च तृतीयकम् |
तामसेयान्ति नरकं राजसे स्वर्गमुच्यते || १-९२ ||

सात्विके मोक्षमित्युक्तं तस्मात् सात्विकमुच्यते |
सात्विके सर्वकर्माणि एक चित्तस्तु सात्विकम् || १-९३ ||

तस्मात् सर्वप्रयत्नेन सात्विकङ्गुणमाश्रये |
पञ्चविंशति तत्वानि समासात् कीर्तितानि तु || १-९४ ||

तेभ्य एकादशं तत्वं समासात् च्छृणु सांप्रतम् |
पुंरागोनियती विद्याकलाकलस्तथैव च || १-९५ ||

शुद्धविद्याशुद्धकला शुद्धमायान्तथैव च |
आत्मतत्वञ्च विद्याञ्च शिवतत्वमतः परम् || १-९६ ||

एकादशानि तत्वानि शरीरे संस्थितानि तु |
कञ्चुकत्रयमाविश्य शनैः कालेन वित्तमः || १-९७ ||

आलिंग्यते नियतिना आत्मवद्भाववर्तकः |
प्रकृतिः पौरुषं यस्मान् तस्मात् पुरुष उच्यते || १-९८ ||

बालार्कशतसाहस्र भागैकं तत्र चिद्विदुः |
सञ्जिव इति विख्यातः संसारी चेति चोच्यते || १-९९ ||

प्रधानादि विशेषान्तं व्यापं वै परिशक्तिना |
कलाशक्तिरितिख्याता चानमु?क्तैस्तु कारणा || १-१०० ||

प्. २९८) धर्माधर्माधिसंबन्धा दाणवं सहजं स्मृतम् |
इत्येवमादि संबन्धाच्छरिरेषु व्यवस्थिताः || १-१०१ ||

संबन्धास्तस्य जीवस्य दुःखत्रयमिहोच्यते |
आध्यात्ममधिभूतञ्च अधिदैविकमेव च || १-१०२ ||

त्रिविधं दुःखमाप्नोति तेषामाध्यात्मकं शृणु |
आध्यात्मकं द्विधाप्रोक्ता शरीरं मानसं तथा || १-१०३ ||

गुल्मारशोति सारञ्च ज्वरशूलाद्यनेकधा |
नरमृगपिशाचैश्च गोपक्षीचोरराक्षसैः || १-१०४ ||

प्रोक्तं शरीरकं दुःखं मानसं शृणु सुव्रत |
शोकासूयावमानेर्ष्या मासाध्यादिभिरेव च || १-१०५ ||

एवं मानसमाख्यातमाधिभौतिकमुच्यते |
शीतोष्णवातवर्षैश्च विद्युदाशनिमारुते || १-१०६ ||

एतैर्भूतैस्तु जन्दुःखमाधिदैविकमुच्यते |
गर्भजन्मजरा ज्ञानमृत्युर्नरकजं तथा || १-१०७ ||

प्रोक्तं दुःखत्रयं ह्येवमेषु स्थानेषु भूज्यते |
ततोदराग्निना गर्भे मातृशीलेन बाध्यते || १-१०८ ||

गर्भात् कोटिगुणं दुःखं योनि यंत्रे प्रपिडनम् |
एवमादीनिदुःखानि शरीरीभुज्यते क्रमात् || १-१०९ ||

जाग्रत् स्वप्नं सुषुप्तिश्च तुर्यावस्था ततः शृणु |
इन्द्रियाणि गताबुद्धिः कृत्वा कर्माण्य शेषतः || १-११० ||

करणी यानि सर्वाणि दृश्यन्ते जाग्रदेव तु |
करणानि चेंद्रियाणि बध्वावै वाश्रयं भवेत् || १-१११ ||

निद्रामाश्रयते बुद्धिर्मन्यते पूर्वकर्मकम् |
एवं स्वप्नं विजानीयात् सुषिपिञ्च ततः शृणु || १-११२ ||

करणानि गृहीत्वा तु बुद्धिश्चैतन्यमागता |
तदाश्रये तु काले तु कर्माण्य प्रतिबुद्ध्यति || १-११३ ||

सुषिप्तिरिति विख्याता तुरीयं करणं विना |
जाग्रोमुखगतो जीवस्वप्ने कर्णं समाश्रितः || १-११४ ||

प्. २९९) सुषुप्तौ हृदमाश्रित्य तुर्ये सर्वगत स्मृतः |
एवं व्यवस्थितो देहे नाडयश्च तत शृणु || १-११५ ||

नाभिमूलन्तु हृन्नाल नाडयश्चक्रवत् तथा |
तिर्यगूर्ध्वमधश्चैव व्याप्तितातैस्तु सर्वतः || १-११६ ||

चक्रवत्संस्थिता ह्येताः प्रधानश्चाष्टविंशतिः |
तेषु प्रधानभूतास्तु इडादिदशनाडयः || १-११७ ||

इडयाविमाशोषा पृथिवी आपनी तथा |
तेजोवती वायुवी च गमनीमर्दनी तथा || १-११८ ||

रोदनीरक्तवागि च मृद्वंगी श्रिंगिणी तथा |
शब्दा स्पर्शा च पूर्णा च सद्रूपारसधारिणी || १-११९ ||

सर्वाङ्गेषु स्थिता ह्येता प्रधानाश्चाष्ट विंशतिः |
तासुनाडीषु चान्तस्थाः प्राणादि दशवायवः || १-१२० ||

प्राणापानस्तथाव्यान उदानश्च समानकः |
नागकूर्माश्चक्रकरो देवदत्तोधनञ्जयः || १-१२१ ||

दशप्राणा इति प्रोक्ता वायवः समुदहृताः |
वायूनान्तु नवानाञ्च प्रभुः प्राणप्रकीर्तिताः || १-१२२ ||

निश्वासोछ्वासकासैश्च प्राणीनामुदरे स्थिताः |
इन्द्र निलप्रतिकाशप्राणरूपसुकीर्तिताः || १-१२३ ||

नादसंयुक्त जीवान्त जीवमाश्रित्य नित्यशः |
स्थान हृन्नाभिनासाग्रं पादाङ्गुष्ठान्तमाश्रितः || १-१२४ 
||

अपान पृष्ठमाश्रित्य वामदक्षिणनिर्गमम् |
प्राणस्य लक्षणं प्रोक्तमपानञ्च ततः शृणु || १-१२५ ||

अपानो जीवमाश्रित्य तद्वर्णञ्चैंद्रकोपवत् |
स्थानन्तु मेढ्रमुले तु गुदमूलन्तु निर्गमम् || १-१२६ ||

नाभेरधस्तात् स्थानन्तु मेढ्रमूले तु निर्गमम् |
पुरीषोत् सर्गमात्रादि प्राणापानाश्च निर्गमम् || १-१२७ ||

प्राणापानोपहे नित्यं शरीराख्यं महारथम् |
दीपान्तस्थ प्रभु प्राणोरक्षाङ्कृत्वा महामनुम् || १-१२८ ||

प्. ३००) व्यानं सकलमाश्रित्य स्पर्शादीनी प्रबोधकः |
गोक्षीरसमवर्णं स्यात् स्थानं सर्वाङ्गसन्धिषु || १-१२९ ||

उदानच्छक्तिरोगाणामुद्भवन्तत्र कारयेत् |
विद्युत्पावक सङ्काशान्तस्य वर्णं प्रकीर्तितम् || १-१३० ||

स्थानं पार्श्वौ च कर्णौ च चक्षुषोर्घ्राणयोस्तथा |
समान वायोर्वर्णन्तु अतसी कुसुमप्रभम् || १-१३१ ||

स्कन्धे मूर्धनि जिह्वाश्च जंघयोर्गुल्भयोस्तथा |
अन्नपानरसन्नित्वा चा पादतलमस्तकम् || १-१३२ ||

अशेषानन्नपानादीन्वैश्विनराग्नि संयुतम् |
तत्रा शयाख्य कुण्डे तु हुतं तत्रैव कारयेत् || १-१३३ ||

तत्र नागसुवर्णन्तु मार्ताण्डोदय सन्निभम् |
हित्काञ्चरोमहर्षादिन् गेयभक्तिञ्च कारयेत् || १-१३४ ||

उदयञ्च ललाटञ्च स्थानन्नासादि चासनम् |
कुन्दपुष्पसमाकारं कूर्मवायोः प्रकीर्तितम् || १-१३५ ||

नेत्रपक्षौ तु संप्राप्य निमीलोन्मीलनङ्कुरु |
कृकरस्य तु वर्णं स्यात् भिन्नाञ्जनसमप्रभम् || १-१३६ ||

क्षुधादिकुरुते नित्यं नासाग्रे तु व्यवस्थितम् |
देवदत्तस्य वर्णं स्यात् शुद्धस्फटिक सप्रभम् || १-१३७ ||

मुखं पृष्ठञ्च पादञ्च पार्श्वञ्चैव विशेषतः |
उत्थाप्यशयनासीनं विज्रंभणमतः परम् || १-१३८ ||

धनञ्जयस्य वर्णस्यां नीलाञ्जनसमप्रभम् |
धनञ्जयस्थितो देहममृतस्यापिमुञ्चति || १-१३९ ||

पश्चात् तु ब्राह्मणं कृत्वा शरीरं भिद्यते गतः |
इत्येते दशवायूनां प्राणादीनां प्रचक्षते || १-१४० ||

इडादिनाडयस्तत्र शरीरेव्या प्रतस्तथा |
नाडीमध्ये ततो वायुः सञ्चरेत् क्रमशस्तथा || १-१४१ ||

कुण्डल्याख्या महानाडी नाभिमध्ये प्रकीर्तिताः |
अष्टवर्तुलमेवन्तु कुण्डलीनाडिसुप्तवत् || १-१४२ ||

नाभेरूर्ध्वं भवेत् पद्मं तटाकाब्जं तु पुष्पवत् |
तस्य मध्ये स्थितो जीवः सूर्यकोटिसमप्रभः || १-१४३ ||

प्. ३०१) तस्यान्तस्थं समाख्यातं सूर्यसोमाग्निकुण्डलम् |
तेषां मध्ये स्थितो देवः सूर्यायुतसमप्रभम् || १-१४४ ||

वामपार्श्वे इडानाडी पिंगलादक्षनाडिका |
सुषुम्ना मध्यमे चैव यावदङ्गुष्ठकान्तका || १-१४५ ||

गान्धारी दक्षिणे नेत्रे हस्ति जिह्वा च वामके |
पूषा वै दक्षिणे कर्णे वामकर्णे यशस्विनी || १-१४६ ||

अलंपुष्पन्तु मेडुन्तु कुहूश्चैव गुदे स्थिता |
शखिनी नासिमध्ये तु दशनाडी ह्यवस्थिता || १-१४७ ||

अशेषानाडयः सर्वाश्चक्रवद् व्यावृतस्तनुम् |
चक्रवद् वा वृतोयस्मान् नाडीचक्रमिहोच्यते || १-१४८ ||

नाडीचक्रमिदं प्रोक्तं कालचक्रमथ शृणु ||

इति नाडीचक्रविधिपटलः प्रथमः || १ ||


अथ कालचक्रविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि कालचक्रस्यलक्षणम् |
कालञ्च कुरुते यस्मात् कालमेवमुदाहृतम् || २-१ ||

प्राणीनाञ्चैव देवानां विनाशोत्पत्तिकारणम् |
अमूर्तिं कालमाख्याता दृष्वादष्टन्तु लक्षणम् || २-२ ||

त्रिविधं कालमाख्यातं शिवेन परिभाषितम् |
सृष्टिकालं स्थितिकालं संहारञ्चेति कीर्तितम् || २-३ ||

शिवाद्यवनि पर्यन्तं सृष्टिरेवमुदाहृतम् |
या स्थितिः सर्वभूतानां शिवाद्यानन्तक स्थितम् || २-४ ||

पृथिव्यादि शिवान्ताये लयङ्गच्छेत् परापरम् |
तदा संहारमेवोक्तं त्रिविधं कालनिर्णयम् || २-५ ||

त्रिषुकालेषु वर्तन्तेतीतानां गमं ततः |
वर्तमानाख्यकं कालमुच्यते वै पृथक् पृथक् || २-६ ||

प्. ३०२) यदा शेषं समाप्तन्तु तदा तीतमिति स्मृतम् |
सापेक्षकञ्च यत्काले तदा नागतमुच्यते || २-७ ||

असमाप्तं यदारब्धं वर्तमानमुदाहृतम् |
तत्कालमव बोद्धव्यं देवादीनामुदाहृतम् || २-८ ||

युगपत् सृष्टि संहारौ स्थितिकाले निवर्तते |
केचित् कालात् सृजन्त्येव केचित् कालात् भ्रमन्ति च || २-९ ||

मनुष्य पितृदेवानां कालसंख्यान्ततः शृणु |
कालञ्च द्विविधं प्रोक्तं स्थूलं सूक्ष्मन्तथैव च || २-१० ||

मौक्तिकं (मौकिकं) स्थूलमाख्यातं योगिनां 
सूक्ष्ममेव च |
स्थूलञ्च द्विविधंवत्स चंद्रादित्यस्य चारणम् || २-११ ||

चंद्रस्य वर्तनाकालोमनुष्याणां प्रकीर्तितम् |
सूर्यस्य वर्तनाकालो देवानान्तु प्रकीर्तितम् || २-१२ ||

कालचक्रे तु वर्तन्ते भास्करादि ग्रहास्थथा |
द्वादशारयुते चक्रे मेषाद्याराशयोरवेः || २-१३ ||

पट्टिकायाञ्च नाभौ च मध्ये वायुः प्रकीर्तिताः |
मेरुमूर्ध्निगतञ्चक्रं ब्रह्माण्डे संव्यवस्थितम् || २-१४ ||

कुलालचक्रवन्नित्यं भ्रामस्तत्रैव देवताः |
मेरुं प्रदक्षिणं कृत्वा नक्षत्राणि ग्रहाणि च || २-१५ ||

सूर्योदयास्तमायान्तमहरेवविदुर्बुधाः |
अस्तमयादुदयान्तं निशा चैवमुदाहृतम् || २-१६ ||

अहर्निशिद्वयोपेतमहोरात्रमिति स्मृतम् |
दिवाप्रातरहञ्चैव प्रोक्तः पर्यायवाचकाः || २-१७ ||

शर्वरीरजनीसायं निशिनक्तन्तु रात्रिकम् |
हायादि देवतानान्तु पितृणां प्रातरादिकम् || २-१८ ||

मनुष्याणामहोरात्रमितिशास्त्रेसु निश्चितम् |
मनुष्याणां हितार्थाय सर्वसंपत्कराय च || २-१९ ||

पूर्वाह्ने चैव मध्याह्ने चापराह्नेर्धयामके |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन चतुःसन्धिषु पूजयेत् || २-२० ||

यामं प्रतिविशेषेण पूजयेदष्टसन्धिषु |
यामार्धं सन्धिरित्युक्तमहोरात्रन्तु पूजयेत् || २-२१ ||

प्. ३०३) मनुष्याणां दिनं प्रोक्तं पञ्चपञ्चदशाहकः |
पक्षद्वयिशुक्लपक्षः कृष्णपक्षस्तथैव च || २-२२ ||

एकराशिगतौ यत्र चन्द्रादित्यौ सहैव तु |
तत्रामावास्याचेत्युक्तं तत्पक्षं शुक्लमुच्यते || २-२३ ||

सप्तराशिगतञ्चंद्रं तत्र पूर्णकलामतः |
पौर्णमासी ततः प्रोक्तः कृष्णः पञ्चदशाहकः || २-२४ ||

पक्षद्वयं तथा मासोमासाद्वादशवत्सरम् |
वर्षञ्चैवाब्द पर्याय वाचकाः परिकीर्तिताः || २-२५ ||

शताब्दन्तु मनुष्याणामायुष्यं समुदीरितम् |
मृगाणां सर्वजातीनां शताब्दायुः प्रकीर्तितम् || २-२६ ||

नराणाञ्चैव चायुष्यं शतञ्चैव प्रकीर्तितम् |
एवमुक्तं मनुष्याणां पितृकालं ततः शृणु || २-२७ ||

मनुष्याणामहोरात्रं पितृणां घटिका भवेत् |
त्रिंशत्घटिमहोरात्रं शुक्लपक्षन्तु वासरम् || २-२८ ||

निशिकृष्णं विजानीयात् पितृणां तदहर्न्निशम् |
पूर्वसन्धिरमावास्या मध्याह्नञ्चाष्टमी भवेत् || २-२९ ||

पौर्णमास्यपराह्णन्तु अष्टमीचार्धयामकम् |
दिवसैर्द्वादशैर्मासं मासैर्द्वादशवत्सरम् || २-३० ||

अमावास्यान्तु या पूजा पितॄणान्तु प्रसादद |
पितृकालमिदं प्रोक्तं मनुष्याणां हिताय वै || २-३१ ||

देवानां वक्ष्यते कालस्तुट्यादि प्रलयान्तकम् |
तुटिलवनिमेषाश्च काष्ठा चैव कला तथा || २-३२ ||

क्षणं मुहूर्तं घटिका सन्धिर्यामस्त्वहर्निशि |
दिवसः पक्षमासौ च ऋतुस्त्वयनवत्सराः || २-३३ ||

युगमन्वन्तरौ कल्पं महाकल्पप्रलयस्तथा |
तुट्यादिप्रलयान्तञ्च लक्षणं शृणु सांप्रतम् || २-३४ ||

स्वस्थान राक्षिकोन्मील उन्मीलन्तु निमेषकम् |
निमेषस्य चतुर्भागन्तुटीरेवमुदाहृतम् || २-३५ ||

तुटिद्वयलवं विद्धि लवद्वयनिमेषकम् |
निमिषोदश पञ्चैव काष्ठाः सा त्रिंशतिः कला || २-३६ ||

प्. ३०४) कलार्धस्तु क्षणं प्रोक्तं क्षणद्वयं मुहूर्तकम् |
तदर्द्धं घटिका प्रोक्ता सर्वकार्यन्तया कृतम् || २-३७ ||

सत्रिपादत्रिघटिका सन्धिरित्युच्यते बुधैः |
सन्धिद्वयन्तथायाम चतुर्यामन्दिवा स्मृतम् || २-३८ ||

तदहर्मात्र विज्ञेय महोरात्रं दिनं स्मृतम् |
दिनपञ्चदशः पक्षो मासः पक्षद्वयं तथा || २-३९ ||

पूर्वपक्षोपरञ्चैव तौपक्षद्वयमुच्यते |
मासद्वयं ऋतुः प्रोक्तमयनं वै ऋतुस्त्रयम् || २-४० ||

अयनद्वयमब्दं हि अहोरात्रन्तु दैविकम् |
देवानान्तु दिवाप्रोक्तं मकरादि ऋतुस्त्रयम् || २-४१ ||

ऋतुस्त्रयं कुलीरादि निशि चैवमुदाहृतम् |
संक्रान्ति विषुवे चैव अयने च प्रकीर्तिताः || २-४२ ||

अन्यराशि गते भानौ राशिमध्ये तु संक्रमः |
तुलामेषगते सूर्ये विषुवे तत्प्रकीर्तितौ || २-४३ ||

कुलीरेमकरे प्राप्ते दक्षिणञ्चोत्तरायणम् |
उत्तरायण संक्रान्तिः पूर्वाह्नमिति कीर्तितम् || २-४४ ||

चैत्रे विषु च मध्याह्ने अपराह्ने तु दक्षिणे |
अश्वयुक् विषुवं प्रोक्तं देवानामर्धरात्रिकम् || २-४५ ||

चतुः सन्धिषु तस्माद्वे देवेशेषं प्रपूजयेत् |
नित्यसन्धिर्मनुष्याणां पितॄणामाससन्धिकम् || २-४६ ||

अब्दसन्धिषु देवाश्च पूजयेत् तु यथा विधि |
इत्थं भूतमहोरात्रं देवानां तु प्रकीर्तितम् || २-४७ ||

प्रोक्तमब्द क्रमं ह्येवं युगमानन्तु वक्ष्यते |
अण्डजाति युगाद्यैव केचित् शास्त्रे प्रकीर्तिताः || २-४८ ||

चतुर्युगन्तु शास्त्रे तु शिवेन परिभाषितम् |
तृतयुगन्तु त्रेता च द्वापरन्तु कलिस्तथा || २-४९ ||

कृतश्चतुः सहस्राब्दं सन्धिरष्टशतं भवेत् |
सन्ध्याशतं तथा ज्ञेयस्त्रेतार्ध पादहीनका || २-५० ||

प्. ३०५) चतुःशतः सहस्रो वा द्वापरश्चेति कीर्तिताः |
कलियुगञ्च ऊर्धस्थो वर्धते तु पुनः पुनः || २-५१ ||

एतैर्द्वादशसाहस्रैरब्दैरैव चतुर्युगाः |
सप्तत्येक समावर्त्यामन्वन्तरमिहोच्यते || २-५२ ||

अशीति सहस्रैर्वर्षैः पञ्चाशद्विसहस्रकैः |
दिव्यसंवत्सरेणैव ज्ञेयमन्वन्तरं तथा || २-५३ ||

स्वायंभुवमनुः पूर्वं स्वारोचिषमतः परम् |
उत्तमंरैव तञ्चैव तापसञ्चक्षुषं तथा || २-५४ ||

वै वस्वतञ्च सा वर्णमेरु सा वर्णमेव च |
दक्ष सा वर्णमेवं हि ब्रह्म सा वर्णमेव च || २-५५ ||

रुद्र सा वर्णमित्युक्तं रौल्यंभौत्यञ्चतुर्दश |
इत्येवन्तवसं क्षेपात् मनवः परिकीर्तिताः || २-५६ ||

नाभिकल्पन्तु तत्कालं ब्रह्मणोयदि भावयेत् |
पञ्चैव कालमेवञ्च कल्पं ब्रह्मादि वा भवेत् || २-५७ ||

कल्पमेवं समाख्यातं महाकल्पं ततः शृणु |
त्रयस्त्रिंशच्च देवाद्यास्त्रिशतं त्रिसहस्रकम् || २-५८ ||

देवानां लयमित्युक्तं तद्रात्रौ तु प्रकल्पयेत् |
ब्रह्मणस्तदहोरात्रं तदा चेन्द्रालयं भवेत् || २-५९ ||

शतत्रयं षष्टिदिनं ब्रह्मवर्षमुदाहृतम् |
षष्टित्रिंशच्च चक्राणां लयं तत्र पुनः पुनः || २-६० ||

तेन वत्सरमानेन शताब्दं ब्रह्मणोलयम् |
यावत्ब्रह्मलयं तावद् विष्णोस्तु तदहर्न्निशि || २-६१ ||

ब्रह्मणात्रिशतं षष्टि लयंतत्र पुनः पुनः |
तेनमानेन बोद्धव्या शताब्दमीश्वरस्य तु || २-६२ ||

ईश्वरस्तु लयं यत्तु निमेषं हि सदाशिवे |
ततो वृद्ध्याशतं वर्षात् सदाशिवलयं स्मृतम् || २-६३ ||

बिन्दोर्नादस्य तद्वंशात् लयं तत्रैव चोच्यते |
नादमूर्तिलयं यावच्छक्ताच्छक्तेर्दिनं तथा || २-६४ ||

प्. ३०६) दिनवृद्ध्याशतं कान्त तावच्छक्ति स्थितः सदा |
यदा शक्तेर्लयं विद्धि यावत् परदिनं तु यत् || २-६५ ||

तत्सङ्ख्यानिशताब्दन्तु परस्यैवलयं भवेत् |
प्रथमं शक्तिकं शान्तं शिवः पर्यायवाचकः || २-६६ ||

परापरस्य तं ज्ञातं विनाशोत्पत्तिकारणम् |
देवानां कालमित्युक्तं तत्वानां कालमुच्यते || २-६७ ||

पृथिव्यादि शिवान्तञ्च सत्वकालं प्रकीर्तितम् |
ईश्वरस्य लयं यावदात्मनस्तुलयं भवेत् || २-६८ ||

सदाशिवलयं यावत् नादान्तं लयमेव च |
ततः शक्तेर्लयं यावल्लयङ्गच्छेच्छिवान्तकम् || २-६९ ||

तत्वानां लयमेवोक्तं सूक्ष्मकालं ततः शृणु |
श्वासैस्तु त्रुटिभिः प्राणो घटिका प्राणषट्कके || २-७० ||

अहोरात्रं ततः षष्टि घटिकादिर्विशेषतः |
पूर्ववद्दिनवृद्ध्या तु पक्षादीनि विवर्धयेत् || २-७१ ||

सूक्ष्मकालेन योगेन देव ब्रह्मादिकालयः |
ज्ञानिनां योगिनाञ्चैव सूक्ष्मकालं प्रकीर्तितम् || २-७२ ||

कालचक्रमिदं प्रोक्तमाधाराधेयकं शृणु |

इति कालचक्रविधिपटललो द्वितीयः || २ ||


अथ आधाराधेयविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि आधाराधेयलक्षणम् |
आधारं स्थानमित्युक्तमाधेयमधि दैवतम् || ३-१ ||

आधाराधेय संबन्धाद्योगमित्यभिधीयते |
योगं बहुविधं वत्स आधाराणां बहुत्वतः || ३-२ ||

योगिनां योगमित्युक्तं ज्ञानिनां ज्ञानमेव च |
वक्ष्येहमधुनायोगं संक्षेपान्नतु विस्तरात् || ३-३ ||

प्. ३०७) योगिनां साधकं पूर्वं मच्छृणुष्व हि साधके |
प्रथमञ्चासनञ्चैव द्वितीयं योगपट्टिका || ३-४ ||

तृतीयमक्षमाला च वेणुदण्डञ्चतुर्थकम् |
कमण्डलु विजानीयात् पञ्चमन्तु विशेषतः || ३-५ ||

तेषान्तु लक्षणं वक्ष्ये चासनं कूर्मवत् कृतम् |
खादिरोदेवदारू च मधुको बिल्व एव च || ३-६ ||

अथवा याज्ञिकै वृक्षैः कृत्वा कूर्मासनं तथा |
पादोनं वा तदर्द्धं वा त्रिविधं त्वासनं तथा || ३-७ ||

दर्पणोदरसङ्काशमधस्तादवदं तथा |
आसनं त्वेवमाख्यातं योगाभ्यासे विनायक || ३-८ ||

व्याघ्राजीनं तु प्रधमा कृष्णाजिनं द्वितीयकाः |
अथवा तन्तुना कार्या त्रिविधायोगपट्टिका || ३-९ ||

विस्तारन्त्र्यङ्गुलं प्रोक्तं नमानमुपवीतवत् |
जपमालाशिरोमाला हृंमाला बाहुमालका || ३-१० ||

कर्णपृष्ठात् तु नाभ्यन्ता उरोमाला इति स्मृताः |
शिरोमाला तु तन्नाहा भुजमालाभुजासमा || ३-११ ||

जपमालां समानेन संख्यामात्रं शृणुष्व हि |
पञ्चविंशति रुद्राक्षैर्माक्षार्त्थिनाञ्जपं स्मृतम् || ३-१२ ||

षड्विंशति शिवार्थञ्च ज्ञानार्थं शत्रुनाशनम् |
सप्तविंशति इत्यर्थं पुष्ट्यर्थमष्टविंशतिः || ३-१३ ||

त्रिंशज्जयार्थिनां कार्यं दशपञ्चाभिचारकः |
जपमालासमाख्याता जपमालाविधिं शृणु || ३-१४ ||

प्रणवं सर्वमन्त्रेषु सर्वमुच्चार्यते यतः |
प्रणवं संप्रवक्ष्यामि संक्षेपान्न तु विस्तरात् || ३-१५ ||

अकारञ्च उकारञ्च मकारं बिन्दुरूपकम् |
अकारं ब्रह्मदैवत्यमुकारं विष्णु दैवतम् || ३-१६ ||

मकारं रुद्र दैवत्यं बिन्दोरीश्वर एव हि |
नादं सदाशिवं प्रोक्तमित्येते अधिदेवताः || ३-१७ ||

प्. ३०८) अकारं तु हृदिस्थानं उकारं कर्णदेशकम् |
तालुमध्यं मकारं स्यात् बिन्दोश्चैव ललाटकम् || ३-१८ ||

तस्योपरि च नादस्य स्थानं ह्येवं प्रकीर्तितम् |
अकारादि त्रयोवर्णास्त्वनुस्वार विसर्गकौ || ३-१९ ||

पञ्चवर्णाः प्रशस्यन्ते अकाराक्षर संभवाः |
* * * * * * * * उकाराह्यापि संभवा || ३- २०||

कादिभामक्षिकारेता यकारान्यस्तु बिन्दुके |
जाताना देशकारान्यास्त्वेते पञ्चाशति स्मृताः || ३-२१ ||

प्रणवं सर्ववर्णाख्यं सर्वदेवमयं विदुः |
ऋषिः सनत्कुमारस्तु ओंकारः शुक्लवर्णकः || ३-२२ ||

गायत्रीच्छन्द इत्युक्तं तस्य वै शिवतत्वकः |
ओमित्येकाक्षरं * * * * * * * * वा हिनाम् || ३-२३ ||

प्रणवन्तु समास्योक्ता स्मृतपञ्चाक्षरं शृणु |
नमःशिवाय पञ्चार्णमेतत् पञ्चाक्षरं स्मृतम् || ३-२४ ||

वाचिकायस्तु विज्ञेयस्तद्वाच्यस्य शिवः स्मृतः |
जपं शक्तिप्रदंशस्तं मल्लयोमुक्तिरिष्यते || ३-२५ ||

ऋषिच्छन्दोवर्णतत्वा देवतास्तु शृणु क्रमात् |
काश्यपः कौशिकश्चैव भारद्वाजस्तु गौतमः || ३-२६ ||

आत्रेयस्तु न कारादि मुनयः क्रमशस्तथा |
अनुष्टुप् त्रिष्टुप् ब्रहति जगत्यति जगत्यपि || ३-२७ ||

च्छन्दांसिहि समाख्याता वर्णाद्यैश्चक्रमाच्छृणु |
रक्तं कृष्णन्तथा श्यामं पीतं स्फटिकसन्निभम् || ३-२८ ||

पृथिव्यादीनि तत्वानि तेषां तत्वं प्रकीर्तितम् |
सद्यादि पञ्चवक्त्राणि तेषां देवाः प्रकीर्तिताः || ३-२९ ||

प्रणवेन समायुक्तं जपकाले तथोच्यते |
तदा षडक्षरं प्रोक्तं स्त्रीशूद्रादैस्तु वर्जितम् || ३-३० ||

जपञ्चतुर्विधं प्रोक्तं सर्वेषां जपकांक्षिणाम् |
मानसञ्चैव कण्ठेष्यमुपांशु व्यक्तमेव च || ३-३१ ||

प्. ३०९) व्यक्तंदशगुणोपांशु स्तस्मात् कण्ठेष्यकं शतम् |
सहस्रं मानसं तस्मादङ्गुल्यादि जपं शृणु || ३-३२ ||

अङ्गुल्या जपसंख्यातु तुल्या एकफलं तथा |
पर्वणाष्टगुणं प्रोक्तं दीपेशतगुणाधिकम् || ३-३३ ||

शतसङ्ख्याकुशग्रन्धी प्रवालैस्तु सहस्रकम् |
मणिभिर्दशसाहस्रं मौक्तिकैर्ल्लक्षमुच्यते || ३-३४ ||

पद्माक्षैः कोटिगुणितं रुद्राक्षैस्तु न विद्यते |
रुद्राक्षैस्तु ततोत्पत्तिं शृणुत्वं वक्ष्यतेऽधुना || ३-३५ ||

दिव्यवर्षसहस्रन्तु चक्षुरुन्मीलितं मया |
मुञ्चन्ति मम नेत्राणि श्रितरुद्राक्षमुच्यते || ३-३६ ||

एकवक्त्रं शिवः साक्षादनन्तन्धारणे फलम् |
सन्धार्यमृयते यस्तु सयाति परमाङ्गतिम् || ३-३७ ||

द्विवक्त्रं शक्तिरित्युक्तं त्रिवक्त्रं नादमेव च |
चतुर्वक्त्रन्तु बिन्दु स्यात् पञ्चवक्त्रं सदाशिवम् || ३-३८ ||

षड्वक्त्रमीश्वरं प्रोक्तं रुद्रः सप्तमुखं स्मृतम् |
अष्टवक्त्रं स्मृतो विष्णुर्नववक्त्रञ्चतुर्मुखम् || ३-३९ ||

नववक्त्रैकवक्त्रान्तं फलं शतगुणोत्तरम् |
हस्ते कर्णेशिखेकण्ठे सन्धार्यं सहभस्मना || ३-४० ||

सर्वपापात् प्रमुच्यन्ते शिवसायुज्यमाप्नुयात् |
दर्शनं पापनाशन्तु स्पर्शनं सर्वसिद्धिदम् || ३-४१ ||

सर्वाङ्गधारणात् पुण्यं रुद्राक्षं धारयेत् सदा |
प्रयाणकाले रुद्राक्षं भक्षयित्वा मृयन्ति ये || ३-४२ ||

ते रुद्र पदमाप्नोति पुनर्जन्म न विद्यते |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन जप्यं रुद्राक्षकैः सदा || ३-४३ ||

जपकालञ्च देशञ्च वक्ष्यते तु समासतः |
पूर्वाह्ने चैव मध्याह्ने चापराह्नेर्धरात्रिके || ३-४४ ||

प्. ३१०) चतुष्कालं त्रिकालं वा तद्देशन्तु ततः शृणु |
नदीतटाकतीरे वा गोष्ठे देवालयेपि वा || ३-४५ ||

वने वाथ गिरौ देशे पुण्यस्थाने ग्रहे जपेत् |
देशमेवं समाख्यातं जपसंख्यां ततः शृणु || ३-४६ || 

सहस्रं वा तदर्धं वा तदर्धं वा शताष्टकम् |
जपेन् नित्यं सदायोगी सर्वपापविनाशकृत् || ३-४७ ||

सयाति जपमात्रेण शिवलोकमथाक्षयम् |
जपसंख्या विधिप्रोक्तो वेणुदण्डविधिं शृणु || ३-४८ ||

विप्राणान्तु शिरोत्सेधं क्षत्रियाणां ललाटके |
वैश्यानां नासिकोत्सेधं शूद्रादीनान्तु वर्जयेत् || ३-४९ ||

वेणुदण्डमृजुं स्निग्धं वक्रकोटरवर्जितम् |
दण्डस्यैव विधिः प्रोक्ता कमण्डलुविधिं शृणु || ३-५० ||

पूरितञ्चाढकैः शृएष्ठं मध्यं त्रिप्रस्थपूरितम् |
द्विप्रस्थपूर्णमधमं मानमेवं कमण्डलोः || ३-५१ ||

सौवर्णं रजतं वापि ताम्रं वा मृण्मयं तु वा |
यदुक्तं शिल्पशास्त्रेषु तत्तदुक्ता तु कारयेत् || ३-५२ ||

शैवाना साधनं प्रोक्तं पञ्चधा समुदाहृतम् |
योगाष्टकांगौ वक्ष्यामि शृणुष्वेकाग्र मानसः || ३-५३ ||

यमनियमासनञ्च प्राणायामं ततः परम् |
प्रत्याहारञ्च ध्यानञ्च धारणा च समाधिकम् || ३-५४ ||

अष्टाङ्गमिति विज्ञेयं योगिनां योगसाधनम् |
अहिंसा सत्यमस्तेयं ब्रह्मचर्यपरिग्रहम् || ३-५५ ||

यमन्तु पञ्चधा प्रोक्तं नियञ्च ततः शृणु |
शौच सन्तोषकात्तच्च तपःस्वध्यायमेव च || ३-५६ ||

ईश्वर प्रणिधानञ्च नियमं पञ्चधा स्मृतम् |
गोमुखं स्वस्तिकञ्चैव पद्मञ्चैवार्धचन्द्रकम् || ३-५७ ||

वीरयोगासनञ्चैव षड्विधश्चासनं स्मृतम् |
वामजानूपनिन्यस्य दक्षिणञ्जानुमण्डलम् || ३-५८ ||

प्. ३११) द्वयोः पादतले चैव न्यसेत् द्वौपृष्ठ पार्श्वयोः |
एवं कृत्वा तु सुस्निग्धं गोमुखीलक्षणान्वितम् || ३-५९ ||

ऊरूपार्श्वे तलौ न्यस्त्वा जंघामघ्नन्तु स्वस्तिकम् |
ऊरूपरितले न्यस्त्वा पद्मासनमिहोच्यते || ३-६० ||

गुल्फत्रयं समं कृत्वा तलेगुह्ये च विन्यसेत् |
अर्द्धचन्द्रं समाख्यातं वीरासनं ततः शृणु || ३-६१ ||

द्विभुजं पतितं वामपादं दक्षिणतोपरि |
स्थिरं वीरासनं प्रोक्तं योगासनं ततः शृणु || ३-६२ ||

शरीरञ्जानु संबन्धं योगपट्टिकया वृतम् |
कूर्परौ चैव विन्यस्तं योगासनमिहोच्यते || ३-६३ ||

कृत्वा चैवैकमेतेषां ततो योगं समाचरेत् |
योगाभ्यासस्य पूर्वे तु प्राणायामत्रयं कुरु || ३-६४ ||

रेचकं पूरकञ्चैव कुंभकं योगमभ्यसेत् |
योगाभ्यासस्य पूर्वे तु प्राणायामत्रयं कुरु || ३-६५ ||

रेचकं पूरकञ्चैव कुंभकञ्च द्वितीयकम् |
रेचकं रविबिंबं स्यात् पूरकं चन्द्रमण्डलम् || ३-६६ ||

आग्नेयं कुंभकं ज्ञेयं सकायोद्ध्यान पूजयेत् |
रेचनाद्रेचकं प्रोक्तं पूरणात्पूरकं ततः || ३-६७ ||

कुंभकन्तु निरोधेन प्रणवेनाभ्यसेत्त्रयम् |
रेचकात् द्वादशं मात्रं तन्मात्रं पूरकं स्मृतम् || ३-६८ 
||

कुंभकं द्वादशं मात्रमिहशास्त्रे तु निश्चितम् |
रेचकं ब्रह्मदैवत्यं पूरकं विष्णुदैवतम् || ३-६९ ||

कुंभकं रुद्रदैवद्यमधि देवास्त्रयं स्मृतम् |
रेचकं पूरकञ्चैव योगिनान्तु अहर्निशि || ३-७० ||

सूतकं प्रोतकं मुक्त्वा कुंभकेन तु पूरयेत् |
प्राणायामक्रमं प्रोक्तं प्रत्याहारं ततः शृणु || ३-७१ ||

प्. ३१२) इन्द्रियाणीन्द्रियार्थेषु प्रतिस्थाने व्यवस्थितः |
यावत् तावत् स्थितीभूतः प्रत्याहारः स उच्यते || ३-७२ ||

आधारेषु च संकल्प्य यथासनं स्वरूपकम् |
ध्यानमेवं विजानीयात् सर्वदुःखनिवारणम् || ३-७३ ||

आधारलक्षणं वक्ष्ये संक्षेपान्नतु विस्तरात् |
नाभेस्तु चतुरंगुल्य मधस्तादग्निमण्डलम् || ३-७४ ||

कदंबपुष्पवज्जुष्टं पत्रं जुष्टं त्रिकोणकम् |
मूलाधारमधः प्रोक्तं द्वितीयं नाभिमूलके || ३-७५ ||

भुजङ्गवलयाकारमष्टवर्तुलमेव च |
कुण्डलाख्या महानाडी भानुमण्डलमुच्यते || ३-७६ ||

नाभेरूर्ध्वन्तु यत्पद्मं चंद्रमण्डलमुच्यते |
हृदये कर्णमूले तु तालुमूले ललाटके || ३-७७ ||

मूर्ध्निस्थाने तु संकल्प्य ध्यायेत् पद्मकपुष्पवत् |
हृत् पद्मलक्षणं वक्ष्ये यथा वदनुपूर्वशः || ३-७८ ||

नाभौ तन्नालमूलन्तु ऊर्ध्वनालमधोमुखम् |
कदलीपुष्पवत् पद्ममष्टपत्रं सकर्णिकम् || ३-७९ ||

इहशास्त्रेन वा धारं हृत्पद्मेन समायुतम् |
आधारलक्षणं प्रोक्तमाधेयञ्च ततः शृणु || ३-८० ||

आधेयं यत्प्रयुक्तञ्च समाधीत्येवमिश्रितम् |
इडा च पिङ्गला चैव वीणादण्डस्य पार्श्वयोः || ३-८१ ||

सुषुम्ना मध्यगा तत्र मध्ये तु सुषिरं तथा |
जीवप्राणसमायुक्तास्तेषु मध्येषु सञ्चरेत् || ३-८२ ||

सञ्चरन्निह तत्काले आधारेषु व्यवस्थितम् |
संयुक्ते योगमाख्यातं योगी खगं समाश्रयेत् || ३-८३ ||

मूलाधारे ततस्त्वग्नि संयुक्ते योगमभ्यसेत् |
योगाभ्यासेन तद्योगी अग्निलोकन्तु संस्पृशेत् || ३-८४ ||

तदूर्ध्वे भास्करन्ध्यात्वा रविलोकमवाप्नुयात् |
एवं ध्यात्वा तदूर्ध्वे तु चंद्रलोकं स गच्छति || ३-८५ ||

प्. ३१३) ब्रह्माणं हृदये स्मृत्वा ब्रह्मलोकमवाप्नुयात् |
विष्णुं ध्यात्वा तदूर्ध्वे तु कण्ठमूले व्यवस्थितम् || ३-८६ ||

पुरुषं व्यापयेद्योगी योगाभ्यासेन तत्गुणैः |
तालुमूले स्मरेद्रुद्रं रुद्रलोकपदेच्छया || ३-८७ ||

पुरुषोपरिवेशान्तं व्यापकं स्वेन तेजसा |
ललाटे ईश्वरं ध्यात्वा तल्लोकं तदवाप्नुयात् || ३-८८ ||

सदाशिवन्तु शिरसि ध्यात्वा तत्रैव भूज्यते |
हृत्पद्ममध्यं गत्वा तु बिन्दुनादञ्च शक्ति च || ३-८९ ||

चतुरङ्गुलमात्रेण दीपाकारं विचिन्तयेत् |
चतुस्थानेषु संपूज्य तत्तत्स्थान स्वरूपकैः || ३-९० ||

शिरोपरिन्यसेत् ब्रह्ममव्ययं निष्कलान्वितम् |
तस्माद्योग समायुक्तो योगीयोगफलं लभेत् || ३-९१ ||

अणुमात्रं लभेद्यस्मादणिमेत्यभिधीयते |
सहस्रैर्वा यथा गत्वा मूलवर्णप्रदेशकम् || ३-९२ ||

स्वेच्छया लभते यस्मात् तस्मात् सा लघिमा स्मृता |
भूमौ मनो जपं कृत्वा पूज्यते शास्त्रवादिभिः || ३-९३ ||

सर्वत्र पूजितो यस्मात् तस्मात् सा महिमा भवेत् |
सर्वद्रव्याणि संप्राप्तिः प्राप्तिरेषामुदाहृता || ३-९४ ||

प्रकाम्येषु शरीरेषु प्रकाशन्तु प्रवेशिता |
सूर्यादिष्वनवाप्तत्वादीशत्वं समुदाहृतम् || ३-९५ ||

यदीशत्वन्तु तत्रैव तदीशित्वं विधीयते |
शिवसायुज्य सामर्थ्यात्तच्छिवत्वमिति स्मृतम् || ३-९६ ||

अणिमाद्यष्ट सिद्धिञ्च लभेद्योगी विशेषतः |
सालोक्यादि चतुर्थश्च प्राप्यते योगी लक्षणम् || ३-९७ ||

प्. ३१४) सालोक्यञ्चैव सामीप्यं सा रूप्यं सा युज्यकं 
तथा |
ध्यानलोकन्तु संप्राप्य सा लोक्यन्तद्विधीयते || ३-९८ ||

तद्देवस्यं समीपत्वात् सामीप्यमिति चोच्यते |
तत्तद्रूपन्तु लब्ध्वा तत् सारूप्यमिति च स्मृतम् || ३-९९ ||

शिवे संयोजितं रूपं सा युज्यमिति कत्थ्यते |
योगं समासात् संप्रोक्तं ज्ञानपादं ततः शृणु || ३-१०० ||

तद्योगपादं क्रमशः प्रमाणैर्यत्प्रोक्तमत्रैव 
समासतस्तत् | नाडी तु चक्रन्त्वथ कालचक्रमाधारयुक्तं 
पटलत्रयेण || ३-१०१ ||

इति आधाराधेय विधिपटलस्तृतीयः || ३ ||

इति सुप्रभेदेयोगपादः समाप्तः


ओं

शिवमयम्

सुप्रभेदम्

अथ ज्ञानपादे-शिवसृष्टिविधिपटलः

प्. ३१५) अथातः संप्रवक्ष्यामि ज्ञानपादं समासतः |
तस्यादौ शिवसृटिञ्च शृणुष्वेकाग्रमानसः || १-१ ||

ज्ञानं प्रवर्तते वत्सभ्रान्ति निर्नाशनाय च |
अध्वाश्रेणि विनाशाय शिवव्यक्तिकराय च || १-२ ||

अन्धकारवद ज्ञानं ज्ञानं दीपवदुच्यते |
ज्ञेयं भास्करवत् प्रोक्तं पश्चात् ज्ञानं विनश्यति || १-३ ||

पाशजालानि विच्छेद्य तीष्णादिज्ञानमुच्यते |
पशुपाशपतित्वञ्च ज्ञानेनाश्रयते बुधः || १-४ ||

ज्ञाने नैव तु कैवल्य प्राप्तिस्तत्र न संशयः |
शिवाद्यवनिपर्यन्तं लक्षणं शृणु सांप्रतम् || १-५ ||

योगिनामुपकाराय मोक्षार्थं भुक्तये तथा |
सृष्ट्यर्थं सर्वजन्तूनां तदा सृष्टिद्वयं स्मृतम् || १-६ ||

शिवसृष्टिस्तथा पूर्वापशु सृष्टिर्द्वितीयका |
शुद्धदेव समायुक्ता शिवसृष्टिरुदीरिता || १-७ ||

मलैरावृत्य शुद्धात्मा पशुसृष्टिः प्रकीर्तिता |
चराचरादि भेदैस्तु क्रीडते परमेश्वरम् || १-८ ||

शिवसृष्टिं समासेन शृणु सर्वान् गजानन |
शिवं परात्परं ब्रह्मवत्? प्रमेयमिति स्मृतम् || १-९ ||

मलत्वां निन्दितं ज्ञेयममलत्वाद निन्दितम् |
अनौपम्य समादृश्यं दक्षिणत्वं यथाव्ययम् || १-१० ||

व्योमातीतात् परं सूक्ष्मं नित्यङ्कारण शून्यतः |
व्यापीत्वात् सर्वगं प्रोक्तं स्वामिभावात् प्रभुसृतम् || १-११ ||

प्. ३१६) वाङ्मनोव्यतिरिक्तत्वात् प्रमाणातीतगोचरम् |
प्रत्यक्षादिप्रमाणानि शृणुवत्स समाहितः || १-१२ ||

प्रत्यक्षमनुमानञ्च शब्दञ्चोपमयासह |
अर्त्था पत्तिरभावश्च षट्प्रमाणमिति स्मृतम् || १-१३ ||

अक्षादिकरणैर्दृश्यं प्रत्यक्षन्तदिहोच्यते |
लिङ्गालिङ्गादि विज्ञान मनुमानमिति स्मृतम् || १-१४ ||

आप्तोक्तिवचनैर्गम्यं शब्दमेवमुदाहृतम् |
तत्सादृश्याद् यथा गम्या ह्युपमाचेति कीर्तिता || १-१५ ||

दिवाभोजनमस्तीति रात्रौ नास्तीति गम्यते |
अर्थेनैवार्थ विज्ञेया चार्थापत्तिरिति स्मृतम् || १-१६ ||

भ्रान्ति ज्ञाने ह्यभावे तु स्वयज्ञानन्तु गम्यते |
भ्रान्त्या भावे स्वयं ज्ञानमभावमिति कीर्तितम् || १-१७ ||

एवमादिप्रमाणैस्तु दुर्लक्ष्यन्तच्छिवं स्मृतम् |
शिवतत्वमिदं प्रोक्तं तत्वा नामखिलात्मनाम् || १-१८ ||

सृष्ट्यर्थं लोकरक्षार्थं लोकस्योत् पत्तिकारणम् |
साधकानां हितार्थाय स्वेच्छया ग्रह्णते तनुम् || १-१९ ||

तच्छरीरं त्रिधाज्ञेयं निष्कलं सकलनिष्कलम् |
सकलञ्च तथा ज्ञेयं त्रिविधन्तु विशेषतः || १-२० ||

निष्कलन्तु चतुर्भेदं सकलञ्च तथा भवेत् |
सकलं निष्कलञ्चैव नवधाकीर्तिताः क्रमात् || १-२१ ||

शिवतत्वात् सहस्रांशाच्छां निर्नाम्ना समुद्भवा |
शान्तिश्चेति पराप्राहुस्तस्यापर्याय वाचकः || १-२२ ||

तस्माच्चैव सहस्रांशाच्छक्तिनामा समुत्भवा |
शक्तिश्चैव तु विद्या च पर्यायस्तदुदाहृतः || १-२३ ||

तस्माच्चैव सहस्रांशान्नादमूर्ति समुद्भवः |
नादस्तस्य प्रतिष्ठा च पर्यायस्त्विति कीर्तिताः || १-२४ ||

तस्माद् दशैकभागेन बिन्दुतत्व समुद्भवः |
बिन्दुश्चैव निवृत्तिश्च पर्यायस्तस्य वाचकौ || १-२५ ||

प्. ३१७) परं भावं समारभ्य सर्वज्ञत्वादिभिर्गुणैः |
अव्यक्तानि च रूपाणि निर्ल्लक्ष्यानि क्रियास्तथा || १-२६ ||

चतुर्था निष्कलं ह्येवं शिवतत्वं समुच्यते |
ध्यानपूजाविहीनस्तु निष्कलत्वं द्वितीयका || १-२७ ||

इत्येवं निष्कलं प्रोक्तं परं भावमिति स्मृतम् |
तस्माद् दशैकभागेन सादाख्यं तत्वमुद्भवम् || १-२८ ||

लिङ्गपीठ प्रकारेण सादाख्यं तत्वलक्षणम् |
लिङ्गेशंभुः समुत्भूतो नाम्ना सदाशिवेन तु || १-२९ ||

पीठे शक्तिः समुत्भूतो नाम्ना चैव मनोन्मनी |
लिङ्गे च पीठिकायाञ्च शक्तिशंभू समुद्भवौ || १-३० ||

लिङ्गन्तु पुंस्त्वमेवं स्यात् तत्पीठं स्त्रीत्वमेव च |
निष्कलौ लिङ्गपीठौ च सकलौ शक्तिशांभवौ || १-३१ ||

निष्कलन्तु कलाहीना सकला तु कलान्विता |
यतीनाञ्चैव मंत्रीणां ज्ञानिनाञ्चैव योगिनाम् || १-३२ ||

ध्यानपूजानिमित्ताय सकलन्निष्कलं स्मृतम् |
लिङ्गपीठं प्रकारेण देवेशं पूजयेत् सदा || १-३३ ||

अष्टत्रिंशत् कलायुक्तं सकलं त्वितिविद्यते |
ईशादि सद्यपर्यन्तं कल्पयेत् तु सदाशिवम् || १-३४ ||

ईशानेन तु मन्त्रेण पञ्चमूर्ध्नि प्रकल्पयेत् |
पुरुषेणैव मन्त्रेण चतुर्वक्त्रं प्रकल्पयेत् || १-३५ ||

अघोरेणैव मन्त्रेण हृदयादीनि विन्यसेत् |
वामदेवेन मन्त्रेण गुह्यादीनि प्रकल्पयेत् || १-३६ ||

सद्योजातेन मन्त्रेण पादाद्यङ्गानि कल्पयेत् |
अष्टत्रयोदशाष्टौ च चतुःपञ्च यथा क्रमम् || १-३७ ||

सद्यवा ममघोरञ्च पुरुषे पकला स्मृताः |
एवन्तु सकलं प्रोक्तं सकलं त्विति निश्चितम् || १-३८ ||

करपादा वयवानि कल्पनात्सकलं विदुः |
सादाख्य तत्व देवेशं प्रत्यक्षं सर्वतोमुखम् || १-३९ ||

प्. ३१८) इच्छाशक्त्युद्भवं पद्मं सहस्रदलभूषितम् |
कर्णिकाके सरैर्युक्तं तत्रस्थं हि सदाशिवम् || १-४० ||

पञ्चमूर्धा चतुर्वक्त्रं नेत्रैर्द्वादशभिर्युतम् |
चतुरास्यञ्चतुर्नासि अष्टश्रोत्रञ्चतुर्गलम् || १-४१ ||

दशभुजन्तनूरेकं द्विपादं पद्मसंस्थितम् |
शुद्धस्फटिकसंकाशं सूर्यकोटिसमप्रभम् || १-४२ ||

चन्द्रांशु शीतलं सौम्यं सर्वाभरणभूषितम् |
शुक्लांबरधरं देवं शुक्लयज्ञोपवीतिनम् || १-४३ ||

अभयं शूलपरशुं वज्रं खट्गन्तु दक्षिणे |
खेटकांकुशपाशञ्च घण्टावरद वामके || १-४४ ||

इत्येतैर्लक्षणैर्युक्तं सदाशिवमिति स्मृतम् |
तस्यैव वामपार्श्वे तु आदिशक्तिर्मनोन्मनी || १-४५ ||

वह्नेरुष्णत्व वच्छक्ति रविनाभा विनीविभोः |
शक्तिहीने शिवोनास्ति शिवहीना न शक्तिका || १-४६ ||

एते समस्त देवाश्च शक्तिशंभु मया स्मृताः |
तस्माच्छिवमयं प्रोक्तं जगदेतच्चराचरम् || १-४७ ||

एकवक्राञ्चतुर्हस्तां सर्वाभरणभूषिताम् |
नितंबतट विस्तीर्णां मध्येक्षामांस्तनोन्नताम् || १-४८ ||

वामादिशक्तिकोपेतां मनोन्मनीं स लक्षणाम् |
ध्यात्वा संपूजयेद् धीमान् जगत् प्रीतिकराय वै || १-४९ ||

ब्रह्माङ्गैश्चैव विद्याङ्गैर्विद्यैश्चैव गणेश्वरैः |
लोकपालैः सहस्रैश्च क्रमशस्ते समुद्भवाः || १-५० ||

तत्तत्गुणा वृताः सर्वे तत्तच्चिन्ह समायुताः |
सर्वावयवसंपूर्णास्त्वनन्तादित्य सप्रभाः || १-५१ ||

चतुर्भुजास्त्रिणेत्राश्च जटामकुटधारिणः |
सदाशिवं नमस्कृत्वा तत्तदायुधधारिणः || १-५२ ||

नानावर्णसमायुक्ता नानाभरणभूषिताः |
नानागन्ध समायुक्ता नानापुष्पोपशोभिताः || १-५३ ||

प्. ३१९) सदा शिवं यदात्मन्तु तथा चावृत देवताः |
आमूर्तञ्चेदमूर्तस्तु पूजांकुर्याद् विशेषतः || १-५४ ||

यदिलिङ्गस्तु कर्तव्यो गर्भगेहे पृथक् पृथक् |
लिङ्गस्येव तथा पीठे मूर्तादीनि विचिन्तयेत् || १-५५ ||

सर्वावरण देवांश्च सकलानि ततः शृणु |
मूर्तयश्चेश्वराद्यस्तु सकलञ्च प्रकीर्तितम् || १-५६ ||

यत्तत्सदाशिवं प्रोक्तं तद्वदीश्वरमुच्यते |
यासां मनोन्मनीयद्वदीश्वरी तत्वमुच्यते || १-५७ ||

वक्त्राद्यावरणे चैव पूर्ववत् परिकल्पयेत् |
काष्ठलोहशिला मृत्भिः प्रतिमास्तु प्रकल्पयेत् || १-५८ ||

विद्या तत्व स्थितं शंभुं सर्वालङ्कारसंयुतम् |
लिङ्गस्य कौतुकं विद्यात् सकलं त्विति बुद्धिमान् || १-५९ ||

लिङ्गपूजावसाने तु ईश्वरं पूजयेत् क्रमात् |
ईश्वरस्य सहस्रांशात् रुद्रस्योद्भवमुच्यते || १-६० ||

चतुर्भुजस्तिणेत्रस्तु चन्द्रार्धकृत शेखरः |
विद्युत् पुञ्जनिभो देवो परशूमृगधारिकः || १-६१ ||

सर्वावयव संपूर्णः सर्वाभरणभूषितः |
उमादेव्युत्तरे पार्श्वे सर्वलक्षणसंयुता || १-६२ ||

ईश्वरस्य तु कोट्यंशात् विष्णुस्तत्रैव कीर्तितः |
श्यामवर्णः सरक्ताक्षः शङ्खचक्रधरोहरिः || १-६३ ||

पीतांबरधरो देव श्रीभूमिसहितस्तदा |
ईश्वरस्य तु कोट्यंशात् ब्रह्मणस्तु समुद्भवः || १-६४ ||

चतुर्भुजश्चतुर्वक्त्रो जटामकुटधारकः |
कमण्डल्वक्षमालाधृत् पीतवर्णः सुलोचनः || १-६५ ||

सावित्री सहितस्तत्र सृष्टिमूर्तिरिति स्मृतः |
स्थितिमूर्तिस्तु विष्णुः स्याद्रुद्रः संहारकारकः || १-६६ ||

त्रिमूर्तयोथ विख्याता ब्रह्माण्डे संव्यवस्थितः |
निष्कलन्तु लयस्थानमधिकारं स निष्कलम् || १-६७ ||

३२०) भोगः सकलमेवं स्यात् लयभोगाधिकारपान् |
परं निष्कलमित्युक्तं परमं सकलं स्मृतम् || १-६८ ||

परापरं तथा प्रोक्तं सकलन्निष्कलं भवेत् |
परापरं यथा ज्ञात्वा समुक्तः पाशहा भवेत् || १-६९ ||

तिस्रस्तु देवताः पश्चात् त्रयस्त्रिंशत् समुद्भवाः |
रुद्रैकादशपूर्वास्तु द्वादशादित्यसंयुताः || १-७० ||

वसवश्चाश्वनीयुक्तास्त्रयस्त्रिंशाधिदेवताः |
सहस्र त्रिंशतत्रिंशद् देवतास्तत्र मूर्तिषु || १-७१ ||

शरीरभूतसारेण देवानान्तु स्रजन्ति वै |
ऐश्वर्यमलसंबन्धाद्धृत् बोधस्तु विनाशयेत् || १-७२ ||

शिवसृष्टिमिदं प्रोक्तं पशुसृष्टिं ततः शृणु |

इति शिवसृष्टिविधिपटलः प्रथमः || १ ||


अथ पशुसृष्टिविधिपटलः

अथातः संप्रवक्ष्यामि पशुसृष्टिविधिक्रमम् |
अनादित्वं पशुत्वञ्च प्रोच्यते शिवशासने || २-१ ||

शिवात्तु विद्यते चात्मा जगत् सृष्ट्यर्थमेव तु |
विद्या तत्वादियोगेन आत्मतत्वमुदीरितम् || २-२ ||

अथात्मा विमलः शुद्धो माययाबद्धते सदा |
सहजं मलसंबन्धात् पशुरित्युच्यते बुधैः || २-३ ||

अमूर्तिस्तु पशुर्नित्यो निर्गुणोनिष्क्रियो प्रभुः |
मायोदरगते व्यापि भोगोपायेषु वर्तितः || २-४ ||

सकेवलस्त्विति प्रोक्ता स्वाणवं मलबन्धनात् |
आणवं सहजं प्रोक्तं तु षकंबुकवत् क्रमात् || २-५ ||

प्. ३२१) मोहोमदश्चरागश्च विषादश्चैव शोषितम् |
हर्षको हि च वै चित्र्यं सप्तैते सहजामलाः || २-६ ||

सहजं मलसंबन्धे केवलं तदुदाहृतम् |
सहजं मलमित्युक्तमागन्तु कमलं शृणु || २-७ ||

मायेयं कर्मजञ्चैव द्विविधं शिवसाधने |
शक्त्याकाचित् बन्धनादि कलाद्यवनिलक्षितम् || २-८ ||

मायायत्तं विजानीयात् पुण्यपापैश्च कर्मजम् |
आणवञ्चैव माये यंकामजञ्च त्रिधा भवेत् || २-९ ||

मलोज्ञानन्तमश्चैव तिरस्कारकरस्तथा |
प्रतिपत्तिरविद्येति ममपर्याय वाचकाः || २-१० ||

त्रिमलैर्बद्ध्यते चात्मा सकलः परिवादितः |
सकलश्चेति बद्धात्मा संसारी विषयि तथा || २-११ ||

क्षेत्री क्षेत्रज्ञ भोक्ता च पशुज्ञानी तथैव च |
भोगी चैव शरीरी च आत्मपर्याय वाचकः || २-१२ ||

अशीतिश्च चतुश्चैव शतःसाहस्र भेदकैः |
संप्राप्तो योनिभेदस्तु जीवनाम्ना तु तत्र वै || २-१३ ||

प्रोक्ता तु सकलावस्था शुद्धावस्था ततः शृणु |
मलानां नाशनार्थय अन्यच्छक्तिनिपा ततः || २-१४ ||

यावच्छक्तिनि पातान्तं तावदज्ञानवेदनम् |
पूर्वकर्माणि सर्वाणि समके शक्तिपातने || २-१५ ||

सदाशिवत्वमापेक्ष्य शिवे भक्तिर्भवेद्यथा |
तदादीक्षां प्रविश्याथ पूजाश्चैव तु भक्तितः || २-१६ ||

योगाभ्यासं ततः कृत्वा ज्ञान तंत्रं तदाभ्यसेत् |
तदा ज्ञानान्धकारञ्च ज्ञानदीपेन नाशयेत् || २-१७ ||

स्वभावशुद्धं तत्ज्ञानं स्वभावन्तु तथामलम् |
श्यामनीलादि संबन्धे स्फटिकं तद्वदेव हि || २-१८ ||

प्. ३२२) तत्वेनाति प्रयत्नेन शुद्धस्फटिकवत् भवेत् |
घटगुप्तो यथा दीपो घटनाशे तु दीप्यते || २-१९ ||

घटाभूक्तो यथा भानुर्मुक्तौ वापि तथा भवेत् |
तद्वत् बन्धत्वमुक्तत्वादात्मनः परिकीर्तितौ || २-२० ||

मलैरावृतमात्मानं पशुरित्युच्यते बुधैः |
मलमुक्तमथात्मानं शुद्ध इत्युच्यते बुधैः || २-२१ ||

ईश्वर स्मृतिना काले लब्धत्वं सतिनिर्मलम् |
अथोहमीश्वरं स्मृत्वा पश्चात् तन्मयतांगतः || २-२२ ||

सर्पबुद्ध्या भ्रमन् रज्जुं रात्रौ तिष्ठति यः पुमान् |
भ्रमेनष्टे यथा काले तदा सर्पं न दृश्यते || २-२३ ||

अथात्म बन्धमुक्तत्वं शुद्धत्वात् तत्स्वभावतः |
स्वभावं ज्ञानतोमुक्तिः सजीवन्मुक्त एव हि || २-२४ ||

देहनाशे परावाप्तिर्घटनाशे तु व्योमवत् |
सोहं ज्ञाने तु पश्चाद् वै पूजाध्वाने तु वर्जयेत् || २-२५ ||

सर्वतत्वानि भूतानि दृश्यते चात्म एव हि |
समत्व सुखदुःखाभ्यां तत्प्रियाप्रिययोः समम् || २-२६ ||

शरीरारब्धकर्माणि भुज्यते स्वयमेव तु |
हिंगुत्यक्ते तु तत्पात्रे गन्धं तत्र न नश्यति || २-२७ ||

कुलालचक्रं कर्मान्ते यथा भ्रमति वै तथा |
तत्वज्ञ सर्वकर्माणि शरीरन्तेषु नाशनम् || २-२८ ||

अग्निदग्धानि बीजानि न प्ररोहन्ति भूतले |
त्रिवर्ण स्थानियो ज्ञात्वा पुनर्जन्म न विद्यते || २-२९ ||

शुद्धावस्था इयं प्रोक्ता सर्वतत्वादिभिर्गुणैः |
त्र्यवस्थं पुरुषः प्रोक्तः ह्यध्वानञ्च ततः शृणु || २-३० ||

इति पशुसृष्टिविधिपटलोद्वितीयः || २ ||


अथ अध्वाविधिपटलः

प्. ३२३) अथातः संप्रवक्ष्यामि अध्वानञ्च समासतः |
अध्वानं षड्विधं प्रोक्तं तत्वाध्वादिविनायक || ३-१ ||

तत्वाध्वा प्रथमं विद्धि भुवनाध्वा द्वितीयकम् |
मन्त्राध्वा वै तृतीयन्तु वर्णाध्वा वै चतुर्थकम् || ३-२ ||

पदाध्वा पञ्चमं ज्ञेयं कलाध्वा षष्ठमं स्मृतम् |
षड्विधैरध्वभिर्मार्गैः संविशेदेकमीश्वरम् || ३-३ ||

तत्वाध्वानं समासेन भूकटाहादिकं शृणु |
पृथिव्यादीनिमायान्तमध्वानं वर्ण्यते क्रमात् || ३-४ ||

कालाग्नेः शतरुद्रान्तं ब्रह्माण्डमिति संस्मृतम् |
अथाण्डकटहोत्सेधं योजनाकोटिरुच्यते || ३-५ ||

कालाग्नि रुद्रदेवस्य तस्योर्ध्वे भुवनं विदुः |
अनेक कोटिरुद्रैस्तु परिवृत्तस्तु तिष्ठति || ३-६ ||

सिंहासनं महादीपं नानारत्नोपशोभितम् |
सहस्रत्रयविस्तारं सहस्रयोजनोच्छ्रयम् || ३-७ ||

* * * * * * * * योजनादशकोटयः |
भूमेरुपरितप्तेन कोटिषट्कं विधीयते || ३-८ ||

कोटयः सप्तदशकाः कालाग्नेस्तु घनंमहत् |
तस्योर्ध्वे नरकं विद्यात् चत्वारिंशच्छताधिकम् || ३-९ ||

तेषां प्रयत्याद्वात्रिंशत् प्रधानास्तेषु ते त्रयः |
उपर्युपरि संस्थास्तु द्वात्रिंशन्नरकान् शृणु || ३-१० ||

रौरवं प्रथमं प्रोक्तं महारौरं द्वितीयकम् |
शीतोष्णं हि तृतीयन्तु सन्तापनञ्चतुर्त्थकम् || ३-११ ||

पञ्चमं पद्ममेवं स्यात् महापद्मन्तु षष्ठकम् |
कमलं सप्तमञ्चैव सूचिमुखमथाष्टकम् || ३-१२ ||

कृष्णसूत्रन्तु नवमं श्रीमुखं दशमं स्मृतम् |
एकादशंक्षुराधारमसिधारन्तु द्वादशम् || ३-१३ ||

प्. ३२४) एकादशं नरकाणामदीप्ते रौरवं स्मृतम् |
कुंभीपाकस्तु प्रथमो हुंकारं द्वितयस्तथा || ३-१४ ||

रेश्चीनोकहयस्तुण्डा स्त्रितयः परिकीर्तिताः |
असृक् पूयश्चतुर्त्थन्तु गजपादस्तु पञ्चमम् || ३-१५ ||

कृकरच्छेदषष्ठस्तु तप्तमोहस्तु सप्तमम् |
त्रपुलोमाष्टमप्रोक्ता नवमस्तप्तवालुकः || ३-१६ ||

अस्तिभङ्गस्तु दशमं कुंभीपाकप्रधानतः |
अवीचि प्रथमं विद्धि जलूकस्तु सदानदी || ३-१७ ||

हैमवर्णस्तृतीयं हि शाल्मली च चतुर्त्थकम् |
अनध्वासो निरुच्छ्वासं पूतिमां सानुदक्षणः || ३-१८ ||

जतुपंकञ्चलोहञ्च युग्मपर्वत एव च |
नरकाणां नवानान्तु अवीच्येषु प्रथानकः || ३-१९ ||

रौरवं कुंभिपाकञ्च अविचिञ्च इमेत्रयः |
राजराजेश्वरा ह्येते नरकास्तु त्रय स्मृताः || ३-२० ||

रौरवस्तु तथा मेध्यं कुंभिपाकस्तु तापनम् |
अवीच्या क्रिमिनिचयं अन्तर्भूतं विचिन्तयेत् || ३-२१ ||

सप्तसप्तोपनरकैः त्रयाणां परिवारितैः |
एकोनत्रिंशन्नरकां स्त्रिभिस्त्रिभिरथा वृतान् || ३-२२ ||

एवं नरकमाख्यातञ्चत्वारिंशत् तदादिकम् |
अतिघोरस्तु नरका स्त्रिकोणा कृतिसंस्थिताः || ३-२३ ||

पापिनां नरकं प्रोक्तं धर्मिणां स्वर्ग उच्यते |
देवद्रव्यापहारश्च शिवशास्त्रविदूषकाः || ३-२४ ||

पित्रघातश्च ब्रह्मघ्ना एवमाद्यास्त्वनेकशः |
यातना स्थानमाश्रित्य पतितं नरकार्णवे || ३-२५ ||

अक्रोधशौचमाचार क्षान्तियुक्ति समायुतः |
यत्पुण्यं शिवभक्त्या तु सर्वं प्राणिदयान्वितम् || ३-२६ ||

एवमाद्यानराः सर्वे गच्छन्ति नरकं न हि |
उच्छ्रयं नरकाणान्तु शृणुवत्स समाहितः || ३-२७ ||

प्. ३२५) नवं नवतिलक्षाणि एकैकस्योच्छ्रयं विदुः |
पक्षमात्रान्तरं ज्ञेयं शतलक्षमिति स्मृतम् || ३-२८ ||

एवन्तु त्रिशतं लक्षं नरकाणां प्रकीर्तितम् |
अधोरौरवमित्युक्तं कुंभिपाकन्तु मध्यमम् || ३-२९ ||

अवीचिच्छोर्ध्वतो ज्ञेयं तेषां त्रिस्थानमुच्यते |
नरकाणामधोर्ध्वे तु विंशत् साहस्रसंयुतम् || ३-३० ||

नरकाधिपतिःसोयं कूश्माण्डस्तत्र संस्थितः |
नवन्नवति साहस्रं पुरन्तस्य प्रकीर्तितम् || ३-३१ ||

शतसहस्रमिति ज्ञेयं लक्षमित्यभिधीयते |
कुश्माण्डाधिपतिः सोपि नरकाणां प्रभु स्मृतः || ३-३२ ||

तस्योपरिष्ठात् पातालं अथयामि समासतः |
महातलं सुतलञ्च रसातलं तलातलम् || ३-३३ ||

पातालं शङ्करञ्चैव आभासञ्चैव सपकम् |
महातलानां सप्तानां पाताल इति संज्ञितः || ३-३४ ||

नागाश्चराक्षसश्चैव देवाश्चाप्सरसस्तथा |
महातले तूपस्वस्थे सक्रीडमुदितात्मनः || ३-३५ ||

नवलक्षाणि चोत्सेध मन्तरं लक्षमुच्यते |
लक्षमात्रान्तरश्चैव पातालानां प्रमाणतः || ३-३६ ||

ततः सौवर्णपातालं दशलक्षप्रमाणतः |
तस्योर्ध्वे तु वसुर्देवो हाटकः परमेश्वरः || ३-३७ ||

नानालङ्कारसंयुक्तं पुरकोटिसमावृतम् |
तत्सर्वं हाटकं यस्मात् तस्माद्वेहाटकेश्वरः || ३-३८ ||

तस्योर्ध्वे नवलक्षाणि अन्तरिक्षे प्रकीर्तितम् |
भूकटं दशलक्षाणां मृच्छ्रयन्तु विधीयते || ३-३९ ||

कूश्मायुधिष्ठितं स्थानं शतलक्षमिति स्मृतम् |
शन्तलक्षं कोटिविज्ञेयं पञ्चाशत् कोटयं स्मृतः || ३-४० ||

भूम्यन्तं लक्षणं प्रोक्तं भूलोकानि ततः शृणु |
समुद्रैः सप्तभिर्युक्तं भूलोकमिति विश्रुतम् || ३-४१ ||

प्. ३२६) भूलोकं तु वलोकश्च स्वल्लोकश्च महस्तथा |
जनलोकस्तपोलोकः सत्यलोकस्तु सप्तमः || ३-४२ ||

प्रमाणं सप्तलोकानां लक्षणञ्च वदाम्यहम् |
भूलोकं प्रथमं वक्ष्ये समासात् तु शृणुष्व हि || ३-४३ ||

नानाजन पदाकीर्णं नानावस्तु समायुतम् |
जंबूद्वीपादि संयुक्तं क्षीरमं बोधि संयुतम् || ३-४४ ||

तस्यमध्ये महामेरुर्हेमरूपेण तिष्ठति |
लक्षयोजनमानेन कर्णिकारूपवत् क्रमात् || ३-४५ ||

षोडशैस्तु सहस्राणि भूम्यधस्तात् प्रविष्टकम् |
चतुराशीतिसाहस्रं योजनोर्ध्वे विधीयते || ३-४६ ||

ऊर्ध्वभागः समंमूलं द्विगुणं मूर्ध्निविस्तरम् |
नानाशिखरसंयुक्तं नानाभूमिमलतान्वितम् || ३-४७ ||

तस्योर्ध्वे तु सभाः विद्यात् ब्रह्मणश्च महात्मनः |
नाम्नामनोवती चैव सर्वरत्नसमासतः || ३-४८ ||

चतुर्दशसहस्राणि योजनानां प्रमाणतः |
नानालङ्कारसंयुक्ता ऋषिसिद्धगणायुताः || ३-४९ ||

तस्योर्ध्वे शानदिग्भागे ज्योतिः शिखर उच्यते |
विंशतिश्च सहस्राणि विस्तारोत्सेधमेव च || ३-५० ||

नानालङ्कारसंयुक्तो नानावर्णसमासतः |
हेमप्रासादसंयुक्तं हेमप्राकारतोरणम् || ३-५१ ||

सगन्धर्वसमायुक्तं सर्वदेव गणावृतम् |
गणैः सर्वैः समायुक्तं त्रिंशत् साहस्रशोभितम् || ३-५२ ||

उमादेव्या सहैवाहं वसेन्नित्यं हि तत्र वै |
तस्य पश्चिमदिग्भागे वै कुण्ठः शिखरं भवेत् || ३-५३ ||

सर्वालङ्कारसंयुक्तं मुनिसिद्धगणावृतम् |
चतुर्दशसहस्राणि विस्तारोत्सेधमेव च || ३-५४ ||

सर्वरत्नमयं भासं हेमप्राकारतोरणम् |
तत्रैव वसते विष्णुः सर्वदेवगणावृतः || ३-५५ ||

भूलोकरक्षणार्थाय वसन्तिमुदितात्मनः |
सृष्टिस्थितिश्चस्संहारान् कुर्वन्ति क्रमशः तथा || ३-५६ ||

प्. ३२७) मूर्ध्निभागादधस्तात् तु योजनानां सहस्रकम् |
पूर्वे त्विन्द्रस्य विख्याता पूर्नाम्नात्वमरावती || ३-५७ ||

आग्ने तेजोवती नाम्ना पूर्वह्नेस्तु प्रकीर्तिता |
यमस्य दक्षिणे भागे नानासंयमनी पुरी || ३-५८ ||

कृष्णाङ्गनापुरीनाम्ना नि-ऋतोराक्षसालयम् |
पश्चिमे वरुणस्यैव नाम्नाशुद्धवती पुरी || ३-५९ ||

वायोश्च वायुदिग्भागे नाम्नागन्धवती पुरी |
सोमस्योत्तरभागे तु पुरीनाम्नामहोदया || ३-६० ||

ईशानस्यैशदिग्भागे पूरीनाम्ना च धावती |
पुरैः कोटिसहस्रैस्तु सर्वैः सर्वप्रशोभितः || ३-६१ ||

गङ्गाजलेन सुस्नात्वा क्रीडन्तिमुदितात्मनः |
चतुर्निष्कं भगिरयः पूर्वाद्यास्तु यथा क्रमात् || ३-६२ ||

मन्दरः पूर्वदिग्भागे दक्षिणे गन्धमादनः |
पिङ्गलः पश्चिमे भागे सुपाशश्चोत्तरे तथा || ३-६३ ||

श्वेतं हरितकी नीलं डाडिमी कुषुमप्रभम् |
योजनानि सहस्राणि तेषां पञ्चाशदुच्छ्रितम् || ३-६४ ||

भूम्ने नाथोष्ट साहस्रञ्चत्वारिंशत् द्वयोच्छ्रितम् |
तेषान्तु मूलविस्तारं द्विगुणोपरिविस्तृतम् || ३-६५ ||

मन्दरोपरिसंस्थन्तु कदंबो नामकवृतः |
सहस्रयोजनोत्सेधं स्कन्धैः साहस्र शोभितम् || ३-६६ ||

कुंभाकारन्तु तत्पुष्पं शङ्खाभञ्च सहस्रकम् |
गन्धमादनमूर्ध्निस्थो जंब्वाख्यं तत्र वृक्षकः || ३-६७ ||

कदंबद्विगुणोत्सेधं स्कन्धाः शाखास्तथैव च |
महागज प्रमाणानि तस्य जंबू फलानि तु || ३-६८ ||

पतितानां फलानान्तु तेन जांबूनदी भवेत् |
तत्र वेगवतीनाम्ना कृत्वा मेरुप्रदक्षिणम् || ३-६९ ||

तेन प्रवेशितं सर्वं कनकं देव भूषणम् |
ये तत्र वासिनः सर्वे जांबूनदमयास्तथा || ३-७० ||

प्. ३२८) अश्वत्थं केतुनाम्ना वै विपुलोपरि संस्थितिः |
सहस्रयोजनोत्सेद्धं स्कन्धैः साहस्रशोभितम् || ३-७१ ||

अश्वत्थ फलवत् ज्ञेयं वृत्तनाम्नासु शोभितम् |
तस्यपार्श्वे तु न्यग्रोधस्तस्योपरितु संस्थितम् || ३-७२ ||

गणैः सप्तैः समायुक्तं विचित्रैर्विविधैः शुभैः |
चतुर्वणानि चोक्तानि पूर्वादिनि च चोत्तराः || ३-७३ ||

पूर्वे चैत्ररथं नाम्ना वनं पुष्पोपशोभितम् |
तस्य मध्ये तटाकोस्ति नाम्ना वै वारुणोदयः || ३-७४ ||

नक्रैर्मत्स्यैरनेकैश्च मण्डितं पद्मपुष्पकैः |
दक्षिणे नन्दनं नामवनं तत्र विशेषतः || ३-७५ ||

तटाकं मानसं नाम तस्यमध्ये प्रकीर्तितम् |
वै भ्राजं पश्चिमे भागे तटाकं विपुलोदकम् || ३-७६ ||

सौम्ये पत्रवनं नाम तटाकं सुमनोहरम् |
ईदृशैर्ल्लक्षणैर्युक्तो मेरुस्तत्र प्रकीर्तितः || ३-७७ ||

मेरुपार्श्वे तु वर्षाणि पारुषाणि समासतः |
लवणोदधिपर्यन्तो जंबूद्वीपं प्रकीर्तितम् || ३-७८ ||

जंबूशाककुशक्रौञ्च शाल्मकोमेदपुष्करः |
सप्तद्वीपाः समाख्याताः समुद्राश्च ततः शृणु || ३-७९ ||

क्षारंक्षीरोदधिः सर्पिरिक्षूदकमधूदकम् |
समोदकस्त्विति ख्याता सुमुद्राः सप्तकीर्तिताः || ३-८० ||

लक्षयोजनविस्तारं जंबूद्वीपं विनायक |
कमलाक्षोदितं विद्यात् लवणांभस्ततो बहिः || ३-८१ ||

द्विगुणेना वृतं बाह्ये शाकद्वीपस्तु नामतः |
द्विगुणात् द्विगुणं ह्येवं द्वीपात् द्वीपसमुद्रकम् || ३-८२ ||

स्वादूदकान्तामेर्वादि प्रमाणं पञ्चकोटयः |
सप्तलक्षाधिकाः प्रोक्तास्वाधिपत्यान्ततः शृणु || ३-८३ ||

देवाश्चराक्षसाश्चैव ईश्वरेण सुचोदिताः |
स्वयंभुवमनुः पूर्वं सप्तद्विपान् सुरक्षितः || ३-८४ ||

प्. ३२९) तस्यपुत्रो महावीर्यः प्रियव्रतः सुरक्षकः |
दशपुत्राः समुत्पन्नाः तस्यवीर्यान् महाबलाः || ३-८५ ||

अग्निधृत् त्वग्निबाहुश्च मेधामेधातिथिर्विभुः |
ज्योतिष्ठान् धृतिमान् भव्योवसनः पुत्र एव च || ३-८६ ||

अग्निबाहुश्च मेधावी पुत्रा प्रवृजितास्त्रयः |
शेषाणां सप्तपुत्राणां सप्तद्वीपांशभागिनः || ३-८७ ||

अग्निधृत् बाहुवीर्येण जंबूद्वीपः सुरक्षितः |
नाभिः किं पुरुषश्चैव हरिश्चैव जलावृतः || ३-८८ ||

भद्राश्च केतुमालश्च पुष्यकस्तु हिरण्मयः |
पुत्रनामाथ नवमो नवपुत्राः प्रकीर्तिताः || ३-८९ ||

जंबूद्विपन्तु तेषां वै नवभागं प्रकल्पितम् |
त्रयस्तु दक्षिणाख्यातो चोत्तरे त्रय एव तु || ३-९० ||

त्रयस्तु मध्यमे ख्याताः पर्वतान्तरितः तथा |
दक्षिणे हिमवाह्ने मकूटस्तस्यैव चोत्तरे || ३-९१ ||

निषधस्य समाख्यातो हेमकूटस्य चोत्तरे |
नीलश्चेत्तु स्त्रिशृंगश्च उत्तरस्य च निर्गतः || ३-९२ ||

समुद्रादधिकाशस्ता स्थिता प्राक् पश्चिमायता |
सर्वैश्वर्य समायुक्ता षडेते गिरयस्तदा || ३-९३ ||

पूर्वपऽऽस्चिम मेरोस्तु माल्यवान् गन्धमादनौ |
निषधनील पर्यन्तौ नगौ सौम्योत्तराथतौ || ३-९४ ||

योजनाशीति विस्तारौ सहस्रद्वयकोच्छ्रितौ |
हिमवान् हिमवर्णस्तु हेमकूटस्तु हेमवत् || ३-९५ ||

निषधः पद्मरागाभो नीलाभोगन्धमादनः |
माल्यवान् पीतवर्णस्तु नीलोरत्तमयस्तथा || ३-९६ ||

श्वेतस्तु सितवर्णः स्यात् त्रिशृंगी चन्द्रकान्तवत् |
सीमास्तु गिरयप्रोक्ता देशां देशाधिपान् शृणु || ३-९७ ||

त्रिशृंगस्योत्तरे पार्श्वे दक्षिणे लवणोदधेः |
क्मरदेशस्त्वितिख्यातः स्वधिपाश्च गुरुर्भवेत् || ३-९८ ||

प्. ३३०) धन्वाकारः सविज्ञेयो नवसाहस्रयोजनः |
भूमिसुवर्णवत् ज्ञेया वालुकाश्च तथा स्थिता || ३-९९ ||

जनावसन्ति सर्वत्र कामवृक्षफलाशिनः |
त्रिशतानि सहस्राणि जीवन्ति वत्सराणि वै || ३-१०० ||

द्वेद्वेपुत्रौ प्रसूयन्ते स्त्रीप्रजानां तथैव च |
श्यामपुष्पनिभाकारा भयदुःखविवर्जिताः || ३-१०१ ||

सूर्यकान्तेषु कान्तश्च तत्रैव कुलपर्वतौ |
रुरोर्नामना तु तं विद्धि कुरु विन्दस्ततस्तु वै || ३-१०२ ||

चन्द्रदिपं समाख्यातं प्रविश्यलवणोदधिम् |
तस्य वायव्यदिक्भागे द्विपो भद्राकर स्मृतः || ३-१०३ ||

सहस्रायुर्जनास्तत्र सुदिव्याम्र फलाशिनः |
त्रिशृंग श्वेतयोर्मध्ये हिरण्यं वर्षको भवेत् || ३-१०४ ||

नवसाहस्र विस्तारं समुद्रावधि दीर्घकम् |
जनास्त्विन्दुमुखाः सर्वे वकुलस्य फलाशिनः || ३-१०५ ||

जीवन्नेवं सहस्राब्दं तेषामायुः प्रकीर्तितम् |
सुनील श्वेतयोर्मध्ये रम्यं वर्षमिति स्मृतम् || ३-१०६ ||

विस्तारं नवसाहस्रं समुद्रान्तायुतं महत् |
न्यग्रोधस्य फलं प्राश्य नीलोत्पलसमप्रभाः || ३-१०७ ||

द्वादशाब्दसहस्राणि जीवन्ति भयवर्जिताः |
मेरु प्रदक्षिणं देशमवधूतनरं तथा || ३-१०८ ||

नवसाहस्र विस्तारं योजनानां समन्ततः |
तस्येन्दु रश्मय स्थित्यामेरुदीप्त्यासुदीपिता || ३-१०९ ||

जंबूफलरसं पीत्वा जनारोगविवर्जिताः |
त्रयोदशसहस्राब्दं तेषामायुः प्रकीर्तितम् || ३-११० ||

समुद्रस्य तु पूर्वे तु गन्धमादनपश्चिमे |
केतुमालाख्य वर्षस्तु जनाः श्याम निभास्तथा || ३-१११ ||

पनसस्य फलं भुक्त्वा जीवन्त्ययुतवत् सराः |
चतुस्त्रिंशत् सहस्राणि योजनादक्षिणोत्तरे || ३-११२ ||

पूर्वपश्चिममायामं द्वात्रिंशच्च सहस्रकम् |
उदधेः पश्चिमे भागे पूर्वे वै वाह्यवत्गिरेः || ३-११३ ||

प्. ३३१) भद्राश्वनामवर्षं हि जनाश्चंद्र निभास्तथा |
ते कृष्णाम्रफलं प्राश्य लभेदयुतमायुषम् || ३-११४ ||

तस्य दीर्घञ्च विस्तारं केतु मालाद्रिवर्ततः |
दक्षिणे निषधस्यैव हेमकूटस्य चोत्तरे || ३-११५ ||

तं विद्धि हरिवर्षन्तु समुद्रान्तायुतं स्मृतम् |
विस्तारन्नवसाहस्रं योजनानां प्रमाणतः || ३-११६ ||

जनस्त्विक्षुर संपीत्वा रौप्याभास्तत्र वासिनः |
द्वादशैव सहस्राब्दं तेषामायुः प्रकीर्तितम् || ३-११७ ||

दक्षिणे हेमकूटस्य सौम्ये हिमवतस्तथा |
मध्ये किं पुरुषं वर्षं विस्तारायामपूर्ववत् || ३-११८ ||

जनाः सुवर्णवर्णाश्च जीवन्ति प्लक्षभोजनाः |
द्वादशाब्दं सहस्रायुस्तेषा जीवान्तमुच्यते || ३-११९ ||

हिमवत् दक्षिणे भागेप्युत्तरे लवणोदधेः |
नाभेश्च वृक्षोत् भवनो भरतस्तत्सुत स्मृतः || ३-१२० ||

तन्नाम्नाभरतं वर्षं धन्वाकारन्तदुच्यते |
नवसाहस्रविस्तारं समुद्रान्तरितायतम् || ३-१२१ ||

नानाजन पदाकीर्णञ्जनारोगभयान्वितम् |
कल्पसौख्यं महादुःखं जनाः कृष्यान्नभोजनम् || ३-१२२ 
||

तेषां शताब्दमायुष्यं चतुर्युगवशात् पुनः |
गुणमेवं विजानीयात् शुभाशुभफलार्जनम् || ३-१२३ ||

कर्मभूमिरियं विद्धि स्वर्गभूमिस्तथापरा |
मुक्तिभुक्तिफलं प्राप्यं शिवं सांप्राप्ययत् ततः || ३-१२४ 
||

ततो भारतवर्षञ्च नवभागं प्रकल्पितम् |
नवपुत्रास्तु जायन्ते भरतस्येन्द्र पूर्वकाः || ३-१२५ ||

इन्द्रश्चैव कशेरुश्च ताम्रवर्णो गभस्तिमान् |
नागः सौम्यश्च गन्धर्वो वरुणश्च कुमारिकाः || ३-१२६ ||

तेषां नाम्नैव बोद्धव्या द्वीपश्चैकैकशः क्रमात् |
इन्द्र द्वीपः कशेरुश्च ताम्रवर्णो गभस्तिमान् || ३-१२७ ||

नागद्वीपञ्च सौम्यञ्च गान्धर्वो वरुणं तथा |
नवमा तु कुमाराख्या तेषां भेदाः प्रकीर्तिताः || ३-१२८ ||

प्. ३३२) सागरान्तरितः कृत्वा स्थलं पञ्चशतं भवेत् |
कुमारद्वीपाधान्यास्तु म्लेश्चद्वीपाः प्रकीर्तिताः || ३-१२९ ||

चतुर्वणसमायुक्तञ्चतुराश्रम संयुतम् |
गंगादीनां नवानान्तु ज्ञेयाः पञ्चशतानि तु || ३-१३० ||

तीर्थानां कोटयः प्रोक्ता महापुण्यफलोदयाः |
हिमवत्यन्तरे पार्श्वे कैलासशिखरं महत् || ३-१३१ ||

रौप्यवर्णं महाशेष मुनिसिद्धैर्निषेवितम् |
सर्वालङ्कारसंयुक्तं द्रुमैः सर्वत्र शोभोतम् || ३-१३२ ||

तत्रैव वसतो नित्यमुमादेवी समन्वितः |
अष्टषष्टि महाक्षेत्रं पुराणस्यादि संस्थितम् || ३-१३३ ||

जंबूद्वीपादि षट्द्वीपाः सागरेषु व्यवस्थिताः |
महेन्द्रोमन्धरः सख्यशुक्तिमानृक्ष पर्वतः || ३-१३४ ||

विन्ध्यश्च पारीपात्रश्च इत्येते कुलपर्वताः |
मलयद्वीपगालंका चामीकरमयाशुभा || ३-१३५ ||

नानाविचित्र संयुक्ता रमन्ते राक्षसेस्वरैः |
जंबूद्वीपं समाख्यातं लवणोदञ्च मच्छृणु || ३-१३६ ||

लक्षद्वयन्तु विस्तारं लवणोदधिरावृतम् |
भूधराद्वादशाश्चैव प्रविष्टा लवणोदधौ || ३-१३७ ||

प्रभावश्चैव धूम्रश्च दुन्दुभिः पूर्वभागतः |
चक्रञ्चैव तु मैनाकं वलाहं दक्षिणे तथा || ३-१३८ ||

मैनाकचक्रयोर्मध्ये संस्थितो बडबानलाः |
वराहः सोमके तु श्वनन्दनं पश्चिमे दिशि || ३-१३९ ||

कंकश्चन्द्रस्तथा द्रोणश्चोत्तरे संव्यवस्थिताः |
लवणोदधिरित्युक्तच्छाक द्वीपं ततः शृणु || ३-१४० ||

शाकद्वीपाधिपो यावान् पुष्पवान् कुशद्वीपके |
ज्योतिष्मान् क्रौञ्च द्वीपे तु शाल्मल्यां द्युतिमां तथा || ३-
१४१ ||

गोमेदेध नवान् प्रोक्तवासीनस्तु महाबलाः |
दौपुत्रौ तु समाख्यातौ द्विभागौ तत्र कीर्तितौ || ३-१४२ ||

पर्वतं वलयाकारं मानसोत्तरनामतः |
कृतादियुगवत्कालः शाकादिद्वीपवासिनाम् || ३-१४३ ||

प्. ३३३) स्वादूदान्तन्तु मेर्वादि विस्तारं पञ्चकोटयः |
सप्तलक्षाधिकं तत्र समासात् परिकीर्तितम् || ३-१४४ ||

ततो हेममयं भूमि विस्ताराद्दशकोटिकाः |
देवानां क्रीडनार्थाय प्रोच्यते त्रमया ततः || ३-१४५ ||

लोकालोक स्वनाम्ना तु पर्वतं वृत्तरूपतः |
सहस्रयोजनन्तारमुत्सेधं लक्षयोजनम् || ३-१४६ ||

लोकपाला स्थितास्तत्र सिद्धामर निषेविताः |
तस्यान्तर्भासते सूर्यस्त्वन्धकारस्त्वथा परः || ३-१४७ ||

लोकालोकः समावृत्य गर्भोदधिसमुद्रकान् |
गर्भोदधिसमावृत्य पार्थिवा वरणं स्मृतम् || ३-१४८ ||

पात्थिवन्तु समावृत्य कटाहं कोटिविस्तृतम् |
कटाहं मेरुमध्यान्तं पञ्चाशत् कोटय स्मृताः || ३-१४९ ||

दशदिक्षु समंज्ञेयं प्रमाणः शतकोटयः |
भूलोकश्च समाख्यातो भुवलोकं ततः शृणु || ३-१५० ||

लक्षयोजनमानेन सूर्यलोकं विधीयते |
द्वादशादित्य वसवो रुद्राश्चैकादशः तथा || ३-१५१ ||

अश्विनौ द्वौस्त्रयस्त्रिंशत् सञ्चरन्ति शिवेच्छया |
मेरु प्रदक्षिणे नैव भुवलोकमिति स्मृतम् || ३-१५२ ||

तस्योपरितुं क्षेण चन्द्रलोकं विधीयते |
चन्द्रोर्ध्वे लक्षमात्रेण स्थितं नक्षत्रमण्डलम् || ३-१५३ ||

लक्षद्वये बुधं विद्यात् द्विलक्षे भार्गव स्मृतः |
लक्षद्वये तु चाङ्गारो द्विलक्षे तु बृहस्पतिः || ३-१५४ ||

सौरिलक्ष द्वये प्रोक्तो मुनयो लक्षयोजने |
अत्रिश्चैव वसिष्ठश्च पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः || ३-१५५ ||

भृग्वङ्गिरामरीचिश्च मुनयः सप्तकीर्तिताः |
उपरिष्टाधृवः प्रोक्तस्त्वेक लक्षप्रमाणतः || ३-१५६ ||

चन्द्रलोकाद्धृवान्तश्च स्वर्ल्लोकमिति कीर्तितम् |
दशपञ्च च लक्षाणि भूतपृष्ठाद्धृवान्तकम् || ३-१५७ ||

ततोपरिमहल्लोकं द्विकोटियोजनं स्मृतम् |
पञ्चाशीति च लक्षाणि जनलोकमिति स्मृतम् || ३-१५८ ||

प्. ३३४) अष्टकोटित पोलोकमुपर्युपरि संस्थितम् |
द्वादशैव तथा कोटिः सत्यलोकं विधीयते || ३-१५९ ||

महर्ल्लोकादि सत्यान्तं रुद्रास्तत्र निवासिनः |
कोटिषोडशमानेन ब्रह्मलोकं विधीयते || ३-१६० ||

कोटियोजनमानेन विष्णुलोकं प्रकीर्तितम् |
नवकोटिप्रमाणेन रुद्रलोकमिहोच्यते || ३-१६१ ||

कटाहेस्य घनंकोटिः पञ्चाशत्कोटय स्मृताः |
शतयोजनकोट्येवं कोट्या ब्रह्माण्ड तत्र वै || ३-१६२ ||

ब्रह्माण्डधारकास्तत्र शतसंख्या शृणुष्वहि |
कपालीशो ह्यजोबुद्धो वज्रदेहः प्रमर्दनः || ३-१६३ ||

विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदशाधिपः |
इन्द्रस्यबलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः || ३-१६४ ||

विचरन्ति महारुद्राः शक्रराजस्य पूजिताः |
अग्निरुद्रोहुताशश्च पिङ्गलः कादको हरः || ३-१६५ ||

ज्वलनोदहनो बभ्रू भस्मान्तकक्षयान्तकः |
अग्नेस्तु बलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः || ३-१६६ ||

विचरन्ति महारुद्रा वह्निराजस्य पूजिताः |
याम्येऽमृत्युहरोधाता विधाता कर्तृकालकः || ३-१६७ ||

संयोक्ता च वियोक्ता च धर्माधर्म वृतिस्तथा |
धर्मस्य बलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः || ३-१६८ ||

विचरन्ति महादेवायमराजेन पूजिताः |
नै-ऋतोमारणो हन्ता क्रूर दृष्टिर्भयानकः || ३-१६९ ||

ऊर्ध्वकेशो विरूपाक्षो धूम्रलोहितदंष्ट्रवान् |
नि-ऋतेः बलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः || ३-१७० ||

विचरन्ति महादेवा राक्षसेन सुपूजिताः |
वारुणं बलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः || ३-१७१ ||

विचरन्ति महादेवा वारुणेन सुपूजिताः |
शीघ्रोलघुर्वायुवेगः सूक्ष्मस्तीक्ष्ण क्षयान्तकः || ३-१७२ ||

पञ्चान्तकः पञ्चशिखः कपर्दीमेखवाहनः |
वायोस्तु बलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः || ३-१७३ ||

प्. ३३५) विचरन्ति महादेवाः सोमराजेन पूजितः |
विद्याधरश्च सर्वज्ञो ज्ञानधृग्वेदपारगः || ३-१७४ ||

सुरेश्वरश्च सर्वेशो भूतपालोबलि प्रियः |
सुखकृद्दुःखकृच्छैते शैवेन तु समासतः || ३-१७५ ||

ईशानबलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः |
विचरन्ति महादेवा ईशानेन तु पूजिताः || ३-१७६ ||

वृषोवृषधरः कान्तो क्रोधेशस्वनिलाशनः |
ग्रसनोदुंबरश्चैव फणीन्द्रो वज्रदंष्ट्रवान् || ३-१७७ ||

विष्णोस्तु बलमाक्रम्य प्रभुशक्ति समन्विताः |
विचरन्ति महादेवा विष्णुनामसुपूजिताः || ३-१७८ ||

प्रोक्तोयं पृथिवी पश्चात् आप्यन्तत्वमतः शृणु |
ब्रह्माण्ड परितः स्थाप्य दद्याद् दशगुणावृतम् || ३-१७९ ||

अमरेशं प्रभावञ्च नैमीशं पुष्करं तथा |
आषाढीशञ्च पिण्डीशं हारभूतञ्च वाकुलम् || ३-१८० ||

प्रोष्टं गुह्याष्टकं ह्येवं जलावरणमाश्रितम् |
ऊर्ध्वे दशगुणेनैव वह्नेरावरणं महत् || ३-१८१ ||

हरिश्चंद्रं सुशैलञ्च जल्पेरम्रातिकेश्वरम् |
महाकालं मध्यमञ्च केदारं भैरवं तथा || ३-१८२ ||

अतिगुह्याष्टकं ह्येवं अग्न्यावरणमाश्रितम् |
वायवावरणमूर्ध्वे तु विह्नेर्दशगुणं महत् || ३-१८३ ||

गया चैव कुरुक्षेत्रं नखलं नाखलं तथा |
विमलञ्चाट्टहासञ्च महेन्द्रं भीम एव च || ३-१८४ ||

गुह्यात्गुह्याष्टकं ह्येवं अनिलावरणैः स्थितम् |
तदूर्ध्वन्तु भवेद् व्योमं स्थितं दशगुणावृतम् || ३-१८५ ||

वस्त्रापदं रुद्रकोटिं रविमुक्तं महालयम् |
गोकर्णं भद्रकर्णञ्च सुवर्णाक्षञ्च स्थाणुकम् || ३-१८६ ||

पवित्राष्टकमेवं हि व्योमावरणमाश्रिताः |
अत ऊर्ध्वमहंकारं स्थितं दशगुणेन तु || ३-१८७ ||

प्. ३३६) खगलेन्दु करण्डञ्चोमाकोटि मण्डलेश्वरम् |
कौञ्जरं शंखुकर्णञ्च स्थूलेश्वरं स्थलेश्वरम् || ३-
१८८ ||

स्थानाष्टकमिदं विद्यात् पूर्वाद्यैः शान्तकं स्थितम् |
श्वेतगुह्याष्टकं प्रोक्तं रक्तं चैवाजगुप्सितम् || ३-१८९ ||

गुह्यात्गुह्याष्टकं पीतं कृष्णञ्चैव पवित्रकम् |
स्थानाष्टकं स्फटीकाभमेवं पञ्चाष्टकं स्मृतम् || ३-
१९० ||

पक्षाकारस्तु भवताभ्युच्य वै तु निवासता |
एते श्रीकण्ठनाथस्य भोगस्थानं प्रकीर्तिताः || ३-१९१ ||

अथ चोर्ध्वे भवेत् बुद्धि स्थिता दशगुणावृता |
पैशाचं राक्षसं याक्षं गान्धर्वञ्चैंद्रमेव च || ३-
१९२ ||

सौम्यं प्राजेश्वरं ब्राह्मं देवयोन्यष्टकं स्मृतम् |
एतत् पुर्यष्टकं विद्धि बुद्ध्यावरणमाश्रितम् || ३-१९३ ||

स्थानान्युक्तानि दिव्यानि सर्वैश्वर्ययुतानि च |
गुणावरणमूर्ध्वे तु बुद्धेर्दशगुणं स्मृतम् || ३-१९४ ||

अकृतञ्च कृतञ्चैव भैरवं ब्राह्म एव च |
वैष्णवञ्चाथकौमारं कौमिश्रैकर्णमेव वा || ३-१९५ ||

प्रोक्ता योगाष्टकं ह्येवं गुणावरणामाश्रितम् |
योगेश्वरेषु यो भोक्ता योगं पूजन्ति तत्पराः || ३-१९६ ||

तेषां स्थानानि दिव्यानि योगैश्वर्ययुतानि तु |
अव्यक्तमत ऊर्ध्वे तु स्थितं दशगुणावृतम् || ३-१९७ ||

क्रोधश्चण्डश्च संवक्तो ज्योतिः पिङ्गलसूरकः |
पञ्चान्तकैक वीरश्च शिवेन सहितेश्वरः || ३-१९८ ||

महादेवाष्टकं ह्येवं तद्व्यक्तावरणे स्थितम् |
अव्यक्त प्रकृतिश्चैव प्रधानमिति चोच्यते || ३-१९९ ||

अत ऊर्ध्वं भवेदन्यद्रागाख्यावरणं विदुः |
तत्प्रधानात् शतगुणं पौरुषन् तत्वमुत्तमम् || ३-२०० ||

तत्र रुद्रो महातेजो वाम देवौ भवोद्भवौ |
एकलिङ्गेक्षणेशान भुवनैश्च परस्परम् || ३-२०१ ||

अङ्गुष्ठमात्रास्ते देवास्त्वङ्गुष्ठात्मक संज्ञकाः |
माया ज्ञानविनिर्मुक्ता परमेश प्रभावकाः || ३-२०२ ||

प्. ३३७) तत्रैव पुरुषो ज्ञ्यो रागाख्यावरणाश्रिताः |
षट्कौशिकानि भूतानि भूतानि विषयाणि च || ३-२०३ ||

मनोबुद्धिरहंकार स्त्रिगुणश्च विशेषतः |
एतैर्युक्तस्तु पुरुष आत्मतत्वे भुवि स्थितः || ३-२०४ ||

विद्यातत्वन्तदूर्ध्वन्तु रागाच्छतगुणं भवेत् |
वामदेवोधभीमश्च उग्रश्चैवस्तथा पि च || ३-२०५ ||

शर्वैशानैक वीरश्च ईश्वरश्च प्रचण्डधृत् |
ईश्वरोथ उमाभक्त अजेशोनन्द एव च || ३-२०६ ||

ततो ह्येक शिवश्चैव विद्यावरणमाश्रिताः |
कालतत्वं भवेदूर्ध्वं विद्यायास्तु शताधिकम् || ३-२०७ ||

उच्छ्रच्छुष्कश्चांबरश्च मातंगोघोररूपकः |
याम्योहलाहलश्चैव क्रोधेशोवसवामुखः || ३-२०८ ||

स्थूलरुद्रोवर्ष रुद्रोरुद्रोगलगुरुस्तथा |
द्वादशैते महावीर्या कलावरणमाश्रिताः || ३-२०९ ||

अत ऊर्ध्वं भवेन्माया कलायास्तु शताधिकाः |
संपुटद्वितये माया रुद्रैर्द्वादश संस्थिताः || ३-२१० ||

अधश्च संपुटे विद्यादूर्ध्वश्वासं पुटे परम् |
गहने शस्त्वव्ययश्च तथा हरिहर प्रभुः || ३-२११ ||

दशैशानस्तथा चैव त्रिकालो गोपतिस्तथा |
अधोमाया पुटान्ते तु षड्रुद्रास्ते प्रकीर्तिताः || ३-२१२ ||

क्षेमीशो ब्रह्मचारी च विद्येशानस्तथैव च |
विश्वेश्वरः शिवश्चैव अनन्तस्तु षडेव हि || ३-२१३ ||

ऊर्ध्वजा या पुटान्तास्तु एते रुद्रा प्रकीर्तिताः |
तेषां मध्ये सभगवाननन्तेशो जगत्पतिः || ३-२१४ ||

उत्पत्तिं भावयित्वा तु कुरुते स्वेच्छया प्रभुः |
मायाद्यवनि पर्यन्ता ये रुद्राः संस्थिताः क्रमात् || ३-२१५ ||

भुंजते तत्र तत्रैव भोगादिमुदितात्मनः |
पश्चात् ज्ञानं समाश्रित्य शिवतत्वं समाश्रिताः || ३-२१६ ||

प्. ३३८) मायान्तं लक्षणं प्रोक्तं तदूर्ध्वं लक्षणं 
शृणु |
मायोर्ध्वे तु भवेदात्मा स्थितिः शतगुणेन तु || ३-२१७ ||

तदात्मा विमलः शुद्धः सर्वज्ञत्वादिभिर्गुणैः |
जगत् बीजमिदं ज्ञेयं शिवव्यक्तिकरं परम् || ३-२१८ ||

माययासं वृतो ह्यात्मा शिवव्यक्तिकराय च |
पशुपाश पतित्वञ्च त्रिगुणं विद्यते तथा || ३-२१९ ||

आत्मानमेवं वेत्तव्यं विद्यातत्वं तथा शृणु |
आत्मनस्तु सहस्रांशात् विद्यातत्वन्तु संस्थितम् || ३-२२० ||

ईश्वरः संस्थितस्तत्र ब्रह्माङ्गादि समन्वितः |
तदूर्ध्वे चैव सादाख्यं तत्र संस्थः सदाशिवः || ३-२२१ ||

तदूर्ध्वे बिन्दुतत्वन्तु तदूर्ध्वे नादमेव तु |
तदूर्ध्वे शक्तितत्वं हि चोर्ध्वे प्रथमशक्तिकम् || ३-२२२ ||

तदूर्ध्वे शिवतत्वन्तु सर्वतत्वोपरि स्थितः |
शिवा?द्यवनि पर्यन्तं व्यापकन्तेन तेजसा || ३-२२३ ||

पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाशमेव च |
अहङ्कारस्तथा बुद्धिर्गुणमव्यक्तमेव च || ३-२२४ ||

रागत्वञ्च ततः तस्मिन् दशपञ्चेन्द्रियाणि च |
विद्याकालकला माया आत्मानन्तु तथैव च || ३-२२५ ||

शुद्धविद्या चं सादाख्यं बिन्दुनादन्तथैव च |
द्वितीयं शक्तितत्वं च प्रथमं शक्तिमेव च || ३-२२६ ||

षट्त्रिंशत्तत्वमेतानि शिवतत्वोद्भवा इह |
ब्रह्माण्डं पृथिवी ज्ञेया प्रकृत्यञ्जलकं स्मृतम् || ३-२२७ ||

तेजो विद्यान्तमेवं हि वायुः सदाशिवान्तकम् |
व्योमः शक्त्यन्तमेषां वै पञ्चतत्वेषु संस्थितम् || ३-२२८ ||

एतानि पञ्चतत्वानि सुतत्वे तु स्थितानि तु |
मायान्तानि च तत्वानि शिवतत्वमुदीरितम् || ३-२२९ ||

आत्मैव चात्म तत्वस्य सर्वतत्व प्रभुः स्मृतम् |
विद्या तत्वादिशक्त्यन्तं विद्यातत्वमिति स्मृतम् || ३-२३० ||


###########   END OF FILE  #######