####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00253
Uniform title: vīrāgama
Manuscript : IFP/EFEO transcript T0029

Description: 
Transcribed from IFP transcript T0029 which is copied from a manuscript from Kilvelūr
See Muktabodha IFP/EFEO on-line catalog for bibliographic details at www.muktabodha.org .


Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the direction of Mark S. G. Dyczkowski.

Revision 0: April 3, 2012

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################



प्. ३)

वीरागमः ||

विघ्नवारण विघ्नेशः सर्वदेव नमस्कृतः |
संनिधत्तां च मे वाणी भुवनत्रयवन्दिता || १ ||

मेरुमध्ये समासीनं ऋषिसंघैस्समावृतम् |
सेवितं भूतसंघैश्च भूतप्रेत पिशाचकैः || २ ||

गन्धर्वैश्च समायुक्तं सोमार्घकृतशेखरम् |
तदा ब्रह्मा समुत्थाय प्रणम्य स्तुतवान्प्रभुम् || ३ ||

प्रसीद देवदेवेश ! प्रसीदपरमेश्वर ! |
प्रसीद जगतां नाथ ! प्रसीदानन्ददाव्यय ! || ४ ||

सहस्रशिरसे तुभ्यं सहस्राक्षाय ते नमः |
सहस्रपादयुक्ताय शर्वाय परमात्मने || ५ ||

सहस्ररूपशान्ताय महेशाय पिनाकिने |
हुंकाराय नमस्तुभ्यं वषट्काराय ते नमः || ६ ||

फट्काराय नमस्तुभ्यं स्वाहाकार नमो नमः |
सर्वज्ञाय शरण्याय सद्यो जाताय ते नमः || ७ ||

तत्पुरुषाय नमस्तुभ्यं श्रीकण्ठाय शिखण्डिने |
अनन्तासन संयुक्तमनन्तायान्त कारिणे || ८ ||

विमलाय विशालाय विशाखानाय ते नमः |
योगपीठान्तरस्थाय योगिने योगदायिने || ९ ||

योगिनां हृदि संस्थाय योगगम्याय ते नमः |
पराय परमेशाय निर्गुणाय नमोऽस्तुते || १० ||

प्. ४)

आत्मत्रयोपरिस्थाय निष्कलाय कपर्दिने |
अध्वानदायिने तुभ्यं षडध्वाय नमोऽस्तुते || ११ ||

प्रत्याहाराय ते नित्यं प्रत्याहाराय ते नमः |
प्रत्याहारस्थितानां तु प्रतिष्ठानां स्थिताय च || १२ ||

धारणाय नमस्तुभ्यं धारणाभिधराय च |
धारणाभ्यास युक्तानां पुरस्तात्संस्थिताय च || १३ ||

ध्यानाय ध्यानरूपाय ध्यानगम्याय ते नमः |
ध्येयाय ध्येयगम्याय ध्येयाध्येयाय ते नमः || १४ ||

ध्येयानामपि ध्येयानां नमो ध्येयतमाय ते |
समाधिनाऽधिगम्याय समाधानाय ते नमः || १५ ||

समाधानरतानां तु हृदिस्थाय शिवाय ते |
सहस्राक्षरदेवाय अयुताक्षररूपिणे || १६ ||

अयुताक्षरदेवाय अयुताक्षर ते नमः |
* * * * * * * णि त्वयान्तमपुरा प्रभो || १७ ||

तेषां तु वीरतन्त्राणि ब्रूहि मे परमेश्वर |
पितामह महाप्राज्ञ ! मया निगदिता शृणु || १८ ||

ज्ञानचर्याक्रिया योगैश्चतुष्पादैस्समन्वितः |
अष्टाष्टौ च स्थानानि शृणु च तपोधन || १९ ||

वाराणस्यां महादेवः प्रयागे तु महेश्वरः |
नैमिशे देवदेवश गयायां प्रपितामह || २० ||

प्. ५)

कुरुक्षेत्रे विदुः स्थाणुं प्रभासे शशिभूषणम् |
पुष्करे जरजे गन्धिं विश्वन्तविमलेश्वरम् || २१ ||

अट्टहासं महानादं महेन्द्रे तु महावृतम् |
उज्जयिन्यां महाकाल्यं महाकाटे मदोत्कटम् || २२ ||

शंकुकर्णे महादेवं गोकर्णे तु महाबिलम् |
रुद्रकोट्यां महायोगी महालिंगं स्थलेश्वरे || २३ ||

केदारे शम्भुमीशानं रुद्रं रुद्रहिमालये |
स्वर्णाक्षे सहस्राक्षं वृषे च वृषभध्वजम् || २४ ||

भैरवे भैरवं चैव भवं भ(व)प्रदे विदुः |
सूर्यं कनखले चैव भद्रकर्णे सदाशिवम् || २५ ||

देवदारुवने दण्डी शंकरं वरुजंकरवे |
ऊर्ध्वरेतास्त्रि सिद्धायां कारण्डे तु कपर्दिनम् || २६ ||

कृत्तिवासं तु वामोढ्रे क्ष्मा * * * * लेश्वरे |
ध्याने शुद्धेश्वरं चैव गायत्र्या मुक्तकेश्वर || २७ ||

विजयं चैव काश्मीरे जयन्ती मरुकेश्वरे |
समलिंगं विरस्थाणुं कपालिं करवीरके || २८ ||

त्र्यम्बकं त्रिसन्ध्यायां वीरजायां त्रिलोचनम् |
दीप्ते मरुकेश्वरो ज्ञेयं नेपाले तु पशोः पतिम् || २९ ||

श्रीकायारोहणे लकुली देविकायामुमापतिम् |
गंगासारे अमर * * * * मोकारमरे || ३० ||

प्. ६)

हरिश्चन्द्रेऽब्धिनं चैव कुरुश्चन्द्रे वृशंकरम् |
जटिलं वामेश्वरं चैव सौम्यं च ककुदेश्वरौ || ३१ ||

सप्तगोदावरे भीमं स्वयंभुं नागलेश्वरौ |
जप्येश्वरे त्रिशूलं च श्रीशैले त्रिपुरान्तकम् || ३२ ||

कर्णिकारोहणेऽध्यक्ष्यं कैलासे तुर्गणां पतिम् |
हेमकूटे विरूपाक्षं भूभुवं गन्धमादने || ३३ ||

भूतेश्वरे भस्मगात्रमनलं गन्धवामुखे |
दानवानां वधार्थाय वाराहं विन्यकेश्वरे || ३४ ||

पर्वते श्लिष्टकोटीश्वरे तीर्थं वरिष्ठायांमिष्टकापरे |
लंकायामर्धदेवैसं पाताले हाटकेश्वरम् || ३५ ||

लिंगेश्वरे तु वरदमल्लिंगे जलप्रियम् |
अष्टषष्टिं तु नामानि मया प्रोक्तानि तेऽनघ || ३६ ||

इति वीरतन्त्रे अष्टषष्टिस्थान (कथनं नाम) प्रथमः पटलः || १ ||



प्रणम्य भगवन्तं हि पर्यपृच्छत्पितामहः |
तन्त्राणामुद्भवं किंचित्तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईश्वर उवाच |

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
तनोति विपुलानर्थान्तत्वमन्त्र समाश्रितान् || २ ||

प्. ७)

त्राणं च कुरुते पुंसां तेन तन्त्रमिति स्मृतम् |
कामिकं योगजं चिन्त्यं कारणं चाजितं तथा || ३ ||

दीप्तं सूक्ष्मं सहस्रं च अंशुमान्सुप्रभेदकम् |
विजयं चैव निश्वासं स्वायंभुवं तथानलम् || ४ ||

वीरं च रौरवं चैव माकुटं विमलं तथा |
चन्द्रज्ञानं च बिम्बं च प्रोद्गीतं ललितं तथा || ५ ||

सिद्धं सन्तानं शर्वोक्तं पारमेश्वरमेव च |
किरणं वातुलं चैव अष्टाविंशतिसंहिताः || ६ ||

कामिकादीनि तन्त्राणि तेषां भेदं ततः शृणु |
कामिकं चैव विप्रेन्द्र त्रिविधं भेदमुच्यते || ७ ||

योगजं च विशेषेण पंचभेदेन * च्यते |
चिन्त्यं च षड्विधं प्रोक्तं सप्तधा कारणं भवेत् || ८ ||

अंशुमान्द्वादशं भेदं प्रोच्यते कमलासन ! |
सुप्रभेदस्य विख्यातं भेदमन्यन्न विद्यते || ९ ||

शिवभेदं मया प्रोक्तं रुद्रभेदं शृणुष्वथ |
विमलं च विशेषेण अंशुमान्सुप्रभेदकम् || १० ||

विजयं चैव निश्वासं स्वायंभुवमथानलम् |
वीरं च रौरवं चैव मकुटं विमलं तथा || ११ ||

चन्द्रज्ञानं च बिम्बं च शेषाणां भेदमुच्यते |
स्वायंभुवे विशेषेण तद्विधेन प्रवक्ष्यते || १२ ||

प्. ८)

आग्नेयमेकरुद्रं तु भेदमन्यन्न विद्यते |
वीरतन्त्रं च विप्रेन्द्र त्रयोदशं भेदमुच्यते || १३ ||

रौरवं षट्सुभेदेन प्रोच्यते सकलं मया |
मकुटाख्यं महातन्त्रं द्विविधेनाभिधीयते || १४ ||

विमलाख्य महातन्त्रं चतुर्दशविधं भवेत् |
चन्द्रज्ञानं च बिम्बं च चतुर्दशविधं भवेत् || १५ ||

मुखबिम्बं च विप्रेन्द्र भेदं पंचदशं भवेत् |
प्रोद्गीताख्यं महातन्त्रं षोडशं भेदमुच्यते || १६ ||

ललिताख्यं महातन्त्रं त्रिधा भेदेनचोच्यते |
सिद्धतन्त्रं च विप्रेन्द्र चतुर्विधेन चोच्यते || १७ ||

सन्तानाख्यमहातन्त्रं सप्तभेदेन चोच्यते |
शर्वोक्तं तु महातन्त्रं पंचभेदेन चोच्यते || १८ ||

पारमेश्वर तन्त्रं तु सप्तभेदेन वक्ष्यते |
किरणाख्यं महातन्त्रं नवधा भेदमुच्यते || १९ ||

वातुलं तु महातन्त्रं भेदं द्वादशमुच्यते |
तन्त्रकायं प्रवक्ष्यामि तव स्नेहाद्विशेषतः || २० ||

हस्तौ च पादौ च ऋज्वागातस्थितं भवेत् |
जटामकुटसंयुक्तं देववन्मुखमुच्यते || २१ ||

शुक्लवस्त्रपरीधानं शुक्लयज्ञोपवीतिनम् |
मुखं प्रति त्रिणेत्रं स्यात्सर्वांगलक्षणैर्युतः || २२ ||

प्. ९)

पदमूर्ध्वस्थितं देवं सर्वाभरणभूषितम् |
तत्र कायं महाप्रोक्तं सर्वकामार्थसाधनम् || २३ ||

पुस्तकस्य प्रमाणं च शृणुष्व कमलासन |
चतुर्दशांगुलं वापि पंचदशांगुलं तु वा || २४ ||

षोडशांगुलमेवं वा सप्तदशांगुलं तु वा |
अष्टादशांगुलं वापि नवदशांगुलं तु वा || २५ ||

अथवा विंशतिर्वापि एकविंशतिरेव वा |
द्वाविंशतिर्वा विप्रेन्द्र कारयेद्देशिकोत्तमः || २६ ||

एवं पुस्तकं चैव मानांगुलेन कारयेत् |
उत्सेधं चाष्टधा हित्वा एकांगुलं चैव विस्तरम् || २७ ||

विस्तारार्धं घनं प्रोक्तं पार्श्वौ कंपदयेण्यजेत् |
त्रिभागं तु चतुर्भागं मध्ये सुषिरमुच्यते || २८ ||

वसुभिर्गुणितं तत्रास्विभिश्च हरेत्ततः |
शेषमायमिति प्रोक्तं गुणैरेव विवर्जयेत् || २९ ||

हरेच्चतुर्दशेनैव शेषं व्यय मिहोच्यते |
पदं प्रतिगुणे वृद्धिरष्टभिर्ह्रासयेत्ततः || ३० ||

शेषं योनिरितिख्यातमष्टाभिर्वर्धितं पदम् |
सप्तविंशतिभिर्ह्रासं लब्धमिष्टमिति स्मृतम् || ३१ ||

शेषं नक्षत्रमेवोक्तमष्टाभिर्व्यर्धितं पदम् |
त्रिंशद्भिर्ह्रासयेत्तानि शेषं तिथिरिहोच्यते || ३२ ||

एवं पुस्तकमानं तु आद्य व्यायदिकं शृणु |
लब्धोच्चं चैव विप्रेन्द्र मानांगुलेन भाजयेत् ||

एकांगुलं पदं प्रोक्तं हीनांगुलं च वर्जयेत् |
समं चेत्तत्परिग्राह्य मायव्ययमिहोच्यते ||

प्. १०)

अष्टाभिर्वृध्य तं चैव सप्तभिर्ह्रासयेत्ततः |
शेषं वारमिति प्रोक्तं आयं व्ययं च योनि च || ३३ ||

आयुष्यं चैव नक्षत्रं तिथिवारमुदाहृतम् |
आयाधिकं व्ययं हीनं संपत्करमिहोच्यते || ३४ ||

आयहीने व्ययाधिक्ये दोषाकरमिहोच्यते |
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन आयहीनं न कारयेत् || ३५ ||

ध्वजसिंहं च वृषभो हस्ति चेध्वच्चनाय च |
धू?म्रश्वा गर्दभं काको दोषान्येतानि वर्जयेत् || ३६ ||

यजमानस्य ऋक्षेण नक्षत्रं चानुकूलकम् |
एवं परीक्ष्य बहुधा कर्तव्यं पुस्तकं परम् || ३७ ||

ऋषिच्छन्दोधिदेवानां वक्ष्ये तु कमलासन |
विश्वामित्रोऽथ वाल्मीकिः काश्यपश्चाङ्गिरास्तथा || ३८ ||

गौतमो मुद्गलो गार्ग्यो वसिष्ठश्चोशनास्तथा |
चतुर्दशांगुलादीनि क्रमाद्विन्यस्य देहिनः || ३९ ||

त्रिष्टुभचैलानुप्रकृतिमविकृतिस्तथा |
जगती शत्वरी चैव अतिशत्वरि एव च || ४० ||

उत्तमण्यक्तमेवं तु छन्दसानां विधीयते |
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरः शिव एव च || ४१ ||

कालरुद्रो नीलरुद्रः प्रलयानिल सदाशिव |
चतुर्दशांगुलादीनि देवानामिहचोच्यते || ४२ ||

प्. ११)

मषिणा लेखयेद्वापि वर्णेनैव तु लेखयेत् |
षट्पंक्तिर्वाथ पंचैर्वा लेखयेत्पुस्तकं ततः || ४३ ||

ऋषिश्च वसवश्चैव ग्रहदिक् त्वैकशूद्रकम् |
पंक्तिरेवं समाख्यातं तत्तन्नामाधिदेवता || ४४ ||

एवं लक्षणसंयुक्तं राजराष्ट्र विवर्धनम् |
ऋषीणां भूर्जपत्रे तु लेखयेत्तु द्विजोत्तम || ४५ ||

स्वर्णया तालपत्रे तु लेखयेद्देशिकस्सदा |
द्वौ पार्श्वकम्प संयुक्तौ पुस्तकायमतत्समम् || ४६ ||

प्रतिष्ठाविधिं प्रवक्ष्यामि लक्षणेन समन्वितम् |
शिवाग्रे मण्डपं कुर्यादीशाने दक्षिणेऽपि वा || ४७ ||

मण्डपं तु त्रिधामध्ये वेदीं कृत्वा विचक्षणः |
वेदीबाह्ये तु परितः पंच कुण्डानि कारयेत् || ४८ ||

वृत्तं वा चतुरश्रं वा कुण्डान्येतानि कारयेत् |
स्थण्डिलं वा प्रकर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् || ४९ ||

मण्डपे नैर्-ऋते भागे शालिना स्थण्डिलं कुरु |
यथांकुरार्पणं कुर्यात्पंचाहे वा त्र्यहेपि वा || ५० ||

सोमकुम्भं च तन्मध्ये स वस्त्रं सापिधानकम् |
स हिरण्यं सकूर्चं च सोमराजाधिदैवतम् || ५१ ||

कृत्वा नवपदं तत्र मध्यमे सोमकुम्भकम् |
विन्यसेत्तु विशेषेण पालिकाश्चाष्टदिक्षु च || ५२ ||

प्. १२)

माषमुद्गकुलस्थं च सर्षपं चैव वापयेत् |
हृदयेन तु मन्त्रेण बीजानि विन्यसेत्ततः || ५३ ||

दैवतात्कुंभानभिषिच्य ततो जलम् |
सुप्तदेशे समुत्थाप्य पालिकाः स्थापयेत्ततः || ५४ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र पवमानेन प्रोक्षयेत् |
स्वर्णेन तन्तुना विप्र कौतुकं बन्धयेद्धृदा || ५५ ||

एलालवंगतक्कोलमुशीरश्चन्दनैर्युतम् |
लेपयेत्पुस्तकं तत्र शयने शाययेत्ततः || ५६ ||

शालिना विकिरेद्वेदिं पद्ममष्टदलं लिखेत् |
शाल्यर्धांस्तण्डुलान्न्यस्य तण्डुलार्धं तिलान्न्यसेत् || ५७ ||

पंचधा शयनं कल्प्य शाययेत्पुस्तकं तदा |
तत्तदागमबीजेन शाययेच्छयनोपरि || ५८ ||

ह्रस्वं ब्रह्म समाख्यातं दीर्घाण्यंगानि चोच्यते |
आद्यक्षरसमायुक्त मनुस्वारसमन्वितम् || ५९ ||

ब्रह्ममंगमिति प्रोक्तं सर्वेषां च विधीयते |
वस्त्रेणावेष्टयेत्तत्र पुस्तकं च विशेषतः || ६० ||

दर्पणं चैव विप्रेन्द्र एवमेव क्रमेण तु |
सरस्वतीं न्यसेत्तत्र पुस्तकस्य तु मध्यमे || ६१ ||

पुस्तकस्यैशदिग्भागे विन्यसेत्कुम्भमेव च |
शुद्धोदकेन संपूर्य स कूर्चं सापिधानकम् || ६२ ||

प्. १३)

स वस्त्रं स हिरण्यं च सरस्वतीं न्यसेत्ततः |
मूलमन्त्रेण विन्यस्य अर्चयेत्तु विशेषतः || ६३ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं विन्यसेद्वर्धनीषु च |
स वस्त्रं सहिरण्यं च सकूर्चादीनि विन्यसेत् || ६४ ||

वामाज्येष्ठा च रौद्री च काली कलविकरणी तथा |
बलविकरिणीं बलप्रमथिनीं सर्वभूत दमनीम् || ६५ ||

पूर्वादीनि च विन्यस्य पुस्तके च मनोन्मनीम् |
हृदयादीषसंघैश्च पूजयेत्तु विधानतः || ६६ ||

हविर्निवेदयेत्तत्र पश्चाद्धोमं समाचरेत् |
पालाशः पूर्वतोभागे अश्वत्थं दक्षिणे तथा || ६७ ||

पश्चिमे बिल्वमेवं तु अपामार्गं तथोत्तरे |
उदुम्बरं तथैशान्यां पालाशैर्वापि हूयते || ६८ ||

समिदाज्य चरुं लाजान्सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
समिधं सद्यमन्त्रेण ईशानेनाज्यमेव च || ६९ ||

चरुं वै हृदयेनैव लाजान्वामेन चैव हि |
सर्षपान्सद्यमन्त्रेण नेत्रेण तु यवांस्तथा || ७० ||

कवचेन तिलान्हुत्वा सप्तद्रव्यमिहोच्यते 
सहस्रं वा तदर्धं वा तदर्धं वापि हूयते || ७१ ||

अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशत्पंचविंशतिः |
द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा पुस्तकं स्पर्शयेद्धृदा || ७२ ||

प्. १४)

सर्वद्रव्यसमायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे || ७३ ||

ततः प्रभाते विमले पूर्णाहुतिं विशेषतः |
तत्तदागमबीजेन प्रोक्षयेद्बर्धनीं ततः || ७४ ||

सन्निधौ दर्पणं न्यस्य अभिषेकं तु कारयेत् |
हविर्निवेदयेत्पश्चात्ताम्बूलं दापयेत्ततः || ७५ ||

आचार्यं पूजयेत्पश्चाद्वस्त्रहेमांगुलीयकैः |
ब्राह्मणान्पूजयेत्तत्र सप्तकन्याश्च पूजयेत् || ७६ ||

बोद्धमार्हतं चैव शैवं पाशुपतं तथा |
कापालं पंचरात्रं च षडेते समयाः स्मृताः || ७७ ||

एतेषां संकारं चैव तन्त्र संकरमुच्यते |
तन्त्रसंकरदोषेण राजराष्ट्रं विनश्यति || ७८ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन संकरं नैव कारयेत् |
अष्टाविंशतिभेदेन शैवभेदं विधीयते || ७९ ||

एतेषां संकरं चैव न दोषाय प्रकल्पते |
दीक्षितस्य सुबीरस्य शिवभक्तिरतस्य च || ८० ||

तस्मै देयं ततो ग्राह्यं * * तन्त्रमिहोच्यते |
अदीक्षितं न श्रोतव्यं न देयं यस्य कस्य चित् || ८१ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् |
तन्त्रावतारमेवोक्तं पंचाक्षरं ततः शृणु || ८२ ||

इति वीरतन्त्रे षट्सहस्त्रिकायां तन्त्रावतारो द्वितीयः पटलः || २ ||


प्. १५)


पितामह उवाच |

नमस्कृत्य जगन्नाथं पर्यपृच्छत्पितामहः |
श्रीपंचाक्षरकल्पं च तत्सर्वं वद मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वर उवाच ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन | 
नमस्कारेण संयुक्तं शिव इत्यक्षरद्वयम् || २ ||

आदिवर्गचतुर्थ्यन्तं यवर्गं च द्वितीयकम् |
तद्वर्गान्तं सप्तमं स्यात्पंचाक्षरमिति स्मृतम् || ३ ||

एतन्मन्त्रमनुस्मृत्य बिन्दुनादसमायुतम् |
चतुर्थ्या तु समायुक्तं पंचाक्षरमिति स्मृतम् || ४ ||

नकारं च मकारं च शिकारं च वकारकम् |
यकारेण समायुक्तं पंचाक्षरमिहोच्यते || ५ ||

प्रणवेन समायुक्तं पंचाक्षरमिति स्मृतम् |
ऋग्वेदो जायते विप्र नकाराक्षरमुच्यते || ६ ||

मकारस्तु यजुर्वेदः शिकारः सामवेदकः |
अथर्ववेदे वाकारं यकारमितिहासके || ७ ||

नकारं पृथिवी ज्ञेयं मकारं चाप एव च |
शिकारं तैजसमायुक्तं वाकारं वायुमेव च || ८ ||

यकारं व्योमसंभूतं तत्तद्भूतेषु संस्थितम् |
नकारं श्वेतवर्णं तु ईश्वरेण समायुतम् || ९ ||

सावित्रीछन्दसायुक्तं गौतमेन समायुतम् |
स्थानं सद्योमुखं चैव नकाराक्षरमुच्यते || १० ||

प्. १६)

मकारं पीतवर्णं तु ब्रह्मसूत्राधिदैवतम् |
अनुष्ठुभ्छन्दसायुक्तं मन्त्रिणा च समायुतम् || ११ ||

स्थानं च वामदेवं स्यान्मकाराक्षरमुच्यते |
वाकारं रक्तवर्णं तु स्कन्दस्तत्राधिदैवतम् || १२ ||

बृहती छन्दसायुक्तं अंगिरा च समन्वितम् |
पुरुषस्य मुखं स्थानं वाकाराक्षरमुच्यते || १३ ||

यकारं शुक्लवर्णं तु विघ्नेशोऽत्राधिदैवतम् |
सावित्री छन्दसा युक्तं भारद्वाजेन संयुतम् || १४ ||

ईशानस्य मुखस्थानं यकाराक्षर मुच्यते |
पंचाक्षरमिति प्रोक्तं प्रणवं शृणु तत्वतः || १५ ||

अकारश्च उकारश्च मकारश्च त्रिधा भवेत् |
अकारं ब्रह्मदैवत्यमुकारं विष्णुदैवतम् || १६ ||

मकारं महेश्वरस्तत्र अधिदेवाः प्रकीर्तिताः |
ऋग्वेदस्तु अकारः स्याद्यजुर्वेदमुकारकम् || १७ ||

मकारं सामवेदं तु इदमन्यच्छृणुष्व तु |
अकारं सात्विकं विद्यादुकारं राजसं भवेत् || १८ ||

मकारं तामसं ज्ञेयं अकारं शान्तिकं भवेत् |
उकारं पौष्टिकं विद्यान्मकारमाभिचारकम् || १९ ||

अकारं श्वेतवर्णं स्यादुकारं रक्तवर्णकम् |
मकारं पीतवर्णं स्यादेवमेव क्रमेण तु || २० ||

प्. १७)

गुणेन संधिकारं स्यादोंकारं शिवमुच्यते |
ओंकारेण समायुक्तं षडक्षरमिहोच्यते || २१ ||

रुद्राक्षेण जपं कुर्यात्पंचाक्षेण समायुतम् |
अंगुल्या प्रजपेदेकं पंचधा मृण्मयं भवेत् || २२ ||

रेखादष्टगुणं प्रोक्तं बीजैर्दशगुणं भवेत् |
शतसंख्यैस्तु विज्ञेयं प्रवालैस्तु सहस्रकम् || २३ ||

स्फाटिकैर्दशसाहस्रं मौक्तिकैर्लक्षमेव च |
पद्माक्षैः कोटिगुणितं सौवर्णैर्दशकोटिकम् || २४ ||

शतकोटिक * * ल्याद्रुद्राक्षैः स्यादनन्तकः |
न्यासं कुर्यात्ततो मन्त्री पंचाक्षरमिहोच्यते || २५ ||

अंगुष्ठादिकनिष्ठान्तं सृष्टिन्यासमुदाहृतम् |
कनिष्ठाद्यंगुष्ठान्तं संहारन्यासमुच्यते || २६ ||

यकारं करतले विप्र संकुर्यादन्ततो बुधः |
करन्यासं पुराकृत्वा अंगन्यासं ततः शृणु || २७ ||

यकारं शिरसान्यस्य वाकारं तु ललाटके |
शिकारं कर्णदेशे तु मकारं हृदये न्यसेत् || २८ ||

नकारं नाभिदेशे तु विन्यसेत्तु विशेषतः |
सर्वांगेषु च विप्रेन्द्र ओंकारं विन्यसेत्ततः || २९ ||

सहस्रं वा तदर्धं वा त्वष्टोत्तरशतं तु वा |
पंचाशत्पंचविंशैर्वा जपं कुर्याद्विशेषतः || ३० ||

प्. १८)

प्रासादेन तु मन्त्रेण हृदयेन समन्वितम् |
जपं कुर्यात्तु विप्रेन्द्र प्रणवेन समायुतम् || ३१ ||

गृहेषु फलमेकं स्याद्गोष्ठे दशगुणं भवेत् |
नदीतीरे शतं विद्यात्सहस्रं देवतालये || ३२ ||

जप्त्वा विंशतिभिर्लक्षैः स्वयं भूपदमाप्नुयात् |
पंचविंशन्ततो लक्षैर्वैष्णवं पदमाप्नुयात् || ३३ ||

लक्षलक्षं ततो जप्त्वा रौद्रं पदमवाप्नुयात् |
प्रविशेच्छिवमीशानं * * संसार सागरात् || ३४ ||

श्रीपंचाक्षरमेवोक्तं मन्त्रोद्धारं ततः शृणु |

इति वीरतन्त्रे षट्सहस्रसंहितायां श्रीपंचाक्षरकल्पस्तृतीयः पटलः || ३ ||

 

अज्ञानार्णवमग्नानां सर्वेषां प्राणिनामयम् |
सर्वपाप(प्रणाशा)र्थं मन्त्रोद्धारः कथं भवेत् || १ ||

ईश्वर उवाच ||

मन्त्रोद्धारं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन |
मननं सर्वमन्त्राणां त्राणं संसारसागरात् || २ ||

मननत्राणधर्मिभ्यां मन्त्रमित्यभिधीयते |
महेन्द्रे मलये चैव सह्ये विन्ध्ये तथैव च || ३ ||

केदारे निर्मदे चैव गये वापि विशेषतः |
गंगाकूले समुद्रे वा प्रभासे वा विशेषतः || ४ ||

प्. १९)

गवां गोष्ठे विशेषेण नद्यां वापि तटागके |
अन्येषु शुद्धदेशेषु मन्त्रमुद्धारयेत्क्रमात् || ५ ||

हस्तमात्रं खनित्वा तु पूरयेत्तेन पांसुना |
स्नानं कृत्वा तु विप्रेन्द्र तत्स्थाने मन्त्रमुद्धरेत् || ६ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र पवमानं समुच्चरन् |
आचार्यस्तु शुचिर्भूत्वा कृतोपवाससंयुतम् || ७ ||

पूर्वं नेत्राधिवासं तु प्रभाते मन्त्रमुच्चरन् |
रत्नेन * * * विप्र अक्षरं लेखयेद्धृदा || ८ ||

शिवतत्वे परे सूक्ष्मे बिन्दुरुत्पद्यते तदा |
बिन्दोर्नादस्समुत्पन्नस्तस्माच्छक्तिरजायत || ९ ||

शक्तेस्तु वाग्भवो जातो वाचः षोडषकाः कलाः |
कलाया व्यंजनं जातं व्यंजना * * मन्त्रकः || १० ||

सान्तं सर्वगतं शून्यं शिवरूपमिति स्मृतम् |
अवर्गं च कवर्गं च चवर्गं च टवर्गकम् || ११ ||

तवर्गं च पवर्गं च यवर्गं च शवर्गकम् |
आदिवर्गेषु ऋ-ऋच चतुरक्षरं वर्जयेत् || १२ ||

वर्जयेच्चैव विप्रेन्द्र अवर्गं च दशाक्षरम् |
पूर्वं हृस्वं समाख्यातं परं दीर्घमिहोच्यते || १३ ||

हृस्वा ब्रह्मसमाख्याता दीर्घा अंगानि चोच्यते |
सद्योजातं तु गोक्षीर सदृशं वर्णमुच्यते || १४ ||

प्. २०)

जपापुष्पनिभं वाममघोरं त्वंजनप्रभम् |
पुरुषं कुंकुमप्रख्यं ईशानं स्फटिकं भवेत् || १५ ||

ब्रह्मवर्णाः समाख्याता रूपं वक्ष्यामि तेऽधुना |
द्विनेत्रां चारुवदनां सुस्तनां च सुयौवनाम् || १६ ||

द्विपादं च द्विहस्तं च पंचब्रह्ममिहोच्यते |
षदंगं संप्रवक्ष्यामि हृदयं च शिरस्तथा || १७ ||

शिखा कवचनेत्रं च अस्त्रमन्त्रेण संयुतम् |
इन्दुधूम्रं सुवर्णं च किंचिद्धूम्रं तथैव च || १८ ||

रवेर्निभं युगान्तानि समप्रख्यं पितामह |
षडंगानां च सर्वेषां मन्त्रं वर्णं विचिन्तयेत् || १९ ||

द्विनेत्राश्च द्विहस्ताश्च द्विपादेन समन्विताः |
जटामकुटसंयुक्तां यज्ञोपवीतसंयुताम् || २० ||

शुक्लवस्त्रसमायुक्तं षडंगानामिहोच्यते |
स्त्रीरूपं भावयेद्ब्रह्मा षडंगं पुरुषो भवेत् || २१ ||

जपाकुसुमसंकाशं कुन्दपुष्पनिभं भवेत् |
अतसीपुष्पसंकाशं पद्मपुष्पसमं भवेत् || २२ ||

नीलजीमूतसंप्रख्यं कुंकुमप्रभमेव च |
रक्तपंकजसंयुक्तं भिन्नाञ्जनसमप्रभम् || २३ ||

विद्येश्वराणां वर्णं च तव स्नेहात्प्रकाशितम् |
अक्षरस्यादिसंयुक्तं बिन्दुं चैव समायुतम् || २४ ||

प्. २१)

अष्टवर्गात्तृतीयं तु षष्ठस्वरसमन्वितम् |
शिवविष्णुसमारूढं प्रथमं चाष्टवर्गके || २५ ||

आदिवर्गात्तृतीयं तु बिन्दुनादसमन्वितम् |
प्रथमस्याकादसंगृह्य शिवविष्णुसमायुतम् || २६ ||

एकरू * * तत्वं तु शिवविष्णुसमायुतम् |
पंचमस्य प्रथमं स्याद्वितीयं सप्तमस्य च || २७ ||

प्रथमस्य द्वितीयं तु शिवविष्णु समायुतम् |
अष्टमस्यादि समायुक्तं मायानलसमन्वितम् || २८ ||

शिवविष्णुसमारूढं अष्टमस्यादि संयुतम् |
प्रथमस्य द्वितीयं तु बिन्दुनादसमन्वितम् || २९ ||

विद्येश्वराणां बीजानि क्रमशो वक्ष्यतेऽधुना |
गणाम्बिका च चण्डेशो नन्दीशश्च तथैव च || ३० ||

महाकालश्च वृषभो विघ्नेशश्च तथैव च |
भृंगीशश्च महासेनः स्वनामाद्यक्षरैर्युतम् || ३१ ||

इन्द्रश्चाग्निर्यमश्चैव निर्-ऋतिर्वरुणस्तथा |
वायुस्सोमस्तथेशानो ब्रह्मा विष्णुश्च संयुतम् || ३२ ||

स्वनामाद्येन बीजेन बिन्दुनाद समन्वितम् |
वज्रं शक्तिं च दण्डं च खड्गं पाशं तथांकुशम् || ३३ ||

गदा त्रिशूलं चक्रं च पद्मं चैव दशायुधम् |
स्वनामाद्येन बीजेन बिन्दुनादसमन्वितम् || ३४ ||

प्. २२)

दर्पणं पूर्णकुम्भं च वृषभं युग्म चामरम् |
श्रीवत्सं स्वस्तिकं शंखं दीपो देवाष्टमंगलम् || ३५ ||

स्वनामाद्येन बीजेन बिन्दुनादसमन्वितम् |
षष्ठवर्गाद्द्वितीयं तु चतुर्थाद्येन संयुतम् || ३६ ||

द्वितीये पंचमं चैव आद्याक्षरसमायुतम् |
विसर्गेण समायुक्तं पाशुपतास्त्रमुच्यते || ३७ ||

ओं चीचिरिक्षितुञ्चैव क्षुरिकास्त्रमिहोच्यते |
बिन्दुनादसमायुक्तमाचार्यं बीजमुच्यते || ३८ ||

भूतानां च पिशाचानां गन्धर्वयक्षरक्षसाम् |
मात्राणां राक्षसानां च * * * गणमेव च || ३९ ||

स्वनामाद्यक्षरं विप्र बिन्दुनाद समन्वितम् |
मूर्तिपानां च शिष्याणामेवमेव क्रमेण तु || ४० ||

अकारादि पंचवर्गं तु पंचाक्षरमिहोच्यते |
यकारादिद्वयं वर्गं चतुरक्षरमुच्यते || ४१ ||

वकारद्वयंताद्वस्य बिन्दुनादसमन्वितम् |
अनन्तासनं तद्विप्रेन्द्र योगासनं तथैव च || ४२ ||

सिंहासनं तथैव स्यात्पद्मासनमतः परम् |
विमलासनं तु विप्रेन्द्र स्वनामाद्यक्षरैर्युतम् || ४३ ||

बिन्दुनादसमायुक्तं तत्तन्मन्त्रमिहोच्यते |
आग्नेयमण्डलं चैव विन्यसेत्तु विशेषतः || ४४ ||

प्. २३)

तत्वस्य मण्डलं चैव रजोमण्डलमेव च |
तत्वामण्डलमेवोक्तं स्वनामाद्यक्षरैर्युतम् || ४५ ||

बिन्दुनादसमायुक्तं तत्तन्मन्त्रमिहोच्यते |
व्योमव्यापि महामन्त्रं षण्णवत्यक्षरैर्युतम् || ४६ ||

अस्मिन्तन्त्रे च विप्रेन्द्र कथयामि तवाखिलम् |
द्वादशस्य पदस्य बहिश्यद्विवितथा पुनम् || ४७ ||

चतुरावणैर्युक्तमभ्य नरादीवाह्यकम् |
मन्त्रमुच्चार्यते विप्र सर्वकामानवाप्नुयात् || ४८ ||

भूतान्तं चैव भूतानां भूतभूतान्तमेव च |
शिवविष्णुसमारूढं शिवमन्त्रमिहोच्यते || ४९ ||

चक्रमध्ये स्थितं विप्र सर्वलोकहिताय च |
व्योमश्च रूपाश्च वश्चैवं रूपायश्वत एव च || ५० ||

घोरं च देश्वतश्वेमश्वराश्च त एव च |
तश्च यश्चैव ध्वायश्च पुकमश्वदृदृमश्च च || ५१ ||

मश्च योश्च रसश्च मूश्चमी ऋषयश्च च |
दश्च पाश्च विनेरश्च नेश्च मिश्च न एव च || ५२ ||

एश्च नश्च विकारश्च म्राश्च वायश्च एव च |
एवं क्रमेण विप्रेन्द्र विन्यसेदस्त्रमन्त्रवित् || ५३ ||

वश्च तश्च समूधिश्च विश्चैव ओं वच |
निश्चयश्च गीपश्चैव तुमगुश्च जातश्च भाश्च त || ५४ ||

प्. २४)

गर्गणश्च स्यनरोगाश्च तश्च नश्च इमा एव च |
व्योश्चश्चैव ये योश्च ओमश्च धश्च एव च || ५५ ||

अधश्च योयेश्च मोश्चैव वश्च सश्च स एव च |
विश्च सर्व ओं भ्रश्च जश्चेदीरिश्च वायनिश्च || ५६ ||

प्रदक्षिणक्रमेणैव विन्यसेद्देशिकः सदा |
एवं क्रमेण विन्यासं सर्वकामानवाप्नुयात् || ५७ ||

व्योमव्यापीरितं मन्त्रं ऋषिछन्दो देवतां शृणु |
अगस्त्येन समायुक्तं बृहतीच्छन्दसा युतम् || ५८ ||

ईश्वरेण समायुक्तं व्योमव्यापिमिहोच्यते |
वसिष्ठेन समायुक्तं प्रकृतिच्छन्दसा युतम् || ५९ ||

शिवरूपेण संयुक्तं शिवमन्त्रमिहोच्यते |
आचार्यस्य तु बीजस्य ऋषिच्छन्दो देवता || ६० ||

कौशिकः काश्यपश्चैव भारद्वाजश्च गौतमः |
अत्रिणा च समायुक्तं पंचवक्त्रेषु दीक्षिताः || ६१ ||

तत्तत्कुलेषु जातानां तत्तत्प्रभृतिकदा हृतम् |
जगती शक्वरी चैव अनुष्टुब्त्रिष्ठुभेव च || ६२ ||

प्रकृतिश्चैव विप्रेन्द्र छन्दसानामिहोच्यते |
आगमेव तु बीजानि प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः || ६३ ||

द्वितीयस्यादिसंयुक्तं द्वितीयस्वरसंयुतम् |
* * * * द्वितीयं तु बिन्दुनादविभूषितम् || ६४ ||

प्. २५)

कामिकाक्षरमेवोक्तं योगजस्य शृणुष्वथ |
सप्तमस्यादिसंयुक्तं त्रयोदश समन्वितम् || ६५ ||

बिन्दुनादसमायुक्तं योगजाक्षरमुच्यते |
तृतीयस्यादिमं गृह्य सप्तमस्य तृतीयकम् || ६६ ||

आमध्य च चतुर्थं तु बिन्दुनादसमन्वितम् |
चिन्त्याक्षरमिदं प्रोक्तं द्वितीयस्यादिसंयुतम् || ६७ ||

सप्तमस्य द्वितीयं तु बिन्दुनादसमन्वितम् |
कारणाख्यमिदं प्रोक्तं प्रथमस्यादि संयुतम् || ६८ ||

आकाशबीजसंयुक्तं सप्तमस्य द्वितीयकम् |
बिन्दुनादसमायुक्तमजिताक्षरमुच्यते || ६९ ||

पंचमस्य तृतीयं तु सप्तमस्यादिसंयुतम् |
द्वादशाक्षरसंयुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् || ७० ||

दीप्तबीजमिदं प्रोक्तमष्टवर्गद्वितीयकम् |
द्वादश स्वर संयुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् || ७१ ||

सूक्ष्मबीजमिदं प्रोक्तं अष्टवर्गद्वितीयकम् |
सप्तमस्य द्वितीयं तु मायाबीजेन संयुतम् || ७२ ||

बिन्दुनादसमायुक्तं सहस्रं चोच्यते मया |
अन्त्याक्षरसमायुक्तमाद्यक्षरसमन्वितम् || ७३ ||

बिन्दुनादसमायुक्तमंशुमानक्षरं भवेत् |
अष्टवर्गात्तृतीयं तु अनलेन समायुतः || ७४ ||

प्. २६)

पंचमस्वरसंयुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् |
सुप्रभेदाक्षरं प्रोक्तं सप्तवर्गस्य चादिकम् || ७५ ||

तृतीयस्वर संयुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् |
विजयं चैव विप्रेन्द्र पंचमस्यान्तसंयुतम् || ७६ ||

मायानलसमायुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् |
निश्वासतन्त्र मेवोक्तमष्टवर्गतृतीयकम् || ७७ ||

सप्तमस्य चतुर्थं तु मायाबीजसमन्वितम् |
बिन्दुनादसमायुक्तं वीरतन्त्रमिहोच्यते || ७८ ||

सप्तमस्यादिमं बीजं मायानलसमन्वितम् |
अक्षराणां परश्रेष्ठं रौरवं प्रोच्यते मया || ७९ ||

षष्ठमस्यान्तिमं बीजं अन्त्याक्षरसमायुतम् |
मायानलसमायुक्तं मकुटाक्षरमुच्यते || ८० ||

सप्तमस्यादिमं बीजं मायानलसमन्वितम् |
बिन्दुनादसमायुक्तं विमलं चैव कथ्यते || ८१ ||

तृतीयस्यादिमं प्रोक्तं मायानलसमन्वितम् |
बिन्दुनादसमायुक्तं चन्द्रज्ञानमिहोच्यते || ८२ ||

षष्ठवर्गतृतीयं तु द्वादशस्वरभूषितम् |
बिन्दुनादसमायुक्तं बिम्बस्याक्षरमुच्यते || ८३ ||

अष्टवर्गादिमं बीजं द्वादशैवानलो भवेत् |
बिन्दुनादसमायुक्तं प्रोद्गीतं च मयोच्यते || ८४ ||

प्. २७)

सप्तमस्य तृतीयं तु एकादशेन संयुतम् |
बिन्दुनादसमायुक्तं ललितस्य तु मन्त्रकम् || ८५ ||

अष्टवर्गतृतीयं तु सप्तस्वरसमायुतम् |
अनलेन समायुक्तं सिद्धतन्त्रमिहोच्यते || ८६ ||

अष्टवर्गात्तृतीयं तु अष्टमस्वरभूषितम् |
सप्तमस्य द्वितीयेन बिन्दुनादसमन्वितम् || ८७ ||

सन्तानस्य तु मन्त्रोयं अष्टवर्गादिसंयुतम् |
द्वादशस्वरसंयुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् || ८८ ||

शर्वोद्गीतमिदं प्रोक्तं षष्ठवर्गादिसंयुतम् |
मायानलसमायुक्तं बिन्दुनाद समन्वितम् || ८९ ||

पारमेश्वरमेवोक्तं द्वितीयस्यादिसंयुतम् |
द्वादशस्वरसंयुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् || ९० ||

किरणस्याक्षरं प्रोक्तं सप्तमस्य चतुर्थकम् |
मायानलसमायुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् || ९१ ||

वातुलस्य तु मन्त्रोऽयमष्टाविंशति भेदकम् |
ऋषिच्छन्दोदैवतान्वक्ष्ये आगमानां विशेषतः || ९२ ||

वसिष्ठेन समायुक्तं शक्वरीच्छन्दसायुतम् |
तवरूपेण संयुक्तं कामिकादीनि सप्त च || ९३ ||

सहस्रादीनि सप्तैते व्यासेनैव समायुतम् |
जगतीच्छन्दसायुक्तं विष्णुस्तत्राधिदैवतम् || ९४ ||

प्. २८)

एवमेवक्रमेणैव मन्त्राणां प्रोच्यते मया |
अदीक्षितं न श्रोतव्यं न देयं न प्रकाशतः || ९५ ||

शिष्याणां चैव दातव्यं समासात्कथयामिते |
अष्टवर्गतृतीयान्ता आद्यक्षरसमायुतम् || ९६ ||

अष्टवर्गात्तृतीयं तु आद्याक्षर विवर्जितम् |
शक्तिबीजमिदं प्रोक्तं सर्वकर्मार्थसाधनम् || ९७ ||

सदाशिवस्य रूपं तु वक्ष्यामि शृणु तत्वतः |
शुद्धस्फटिक संकाशं त्र्यक्षं दशभुजैर्युतम् || ९८ ||

पंचवक्त्रयुतं देवं जटामकुटमण्डितम् |
दिव्याम्बरधरं देवं सर्वाभरणभूषितम् || ९९ ||

परशुं खड्गवज्रं च अभयं दक्षिणे करे |
पाशं चांकुशघण्टां च नागवह्निं च वामके || १०० ||

पद्मासनसमासीनो नेत्रैः पंचदशैर्युतम् |
एतत्सकलमाख्यातं धर्मकामार्थमोक्षदम् || १०१ ||

मन्त्रोद्धारं मया प्रोक्तं पुष्पाणां च शृणुष्वथ |

इति वीरतन्त्रे षट्सहस्र संहितायां मन्त्रोद्धारश्चतुर्थः पटलः || ४ ||



पुष्पाणां चैव सर्वेषां पात्राणां च तथैव च |
विशेषं श्रोतुमिच्छामि तं मे ब्रूहि महेश्वर || १ ||

प्. २९)

यावत्पुष्पस्य संख्यानि पूजनायोग्यमेव च |
अयोग्यानि च पुष्पाणां पत्राणां च तपोधन || २ ||

अर्कपुष्पसहस्रेभ्यः करवीरं विशिष्यते |
करवीर सहस्रेभ्यो बिल्वपत्रं विशिष्यते || ३ || 

बिल्वपत्रसहस्रेभ्यः पद्ममेकं विशिष्यते |
पद्मपत्र सहस्रेभ्यः पुण्डरीकं विशिष्यते || ४ ||

पुण्डरीकसहस्रेभ्यः शतपत्रं विशिष्यते |
शतपत्रसहस्रेभ्यः सहस्रपर्णं विशिष्यते || ५ ||

सहस्रपर्णसहस्रेभ्यो बकपुष्पं विशिष्यते |
बकपुष्पसहस्रेभ्यो धुर्धूरकं विशिष्यते || ६ ||

धुर्धूरक सहस्रेभ्यो द्रोणपुष्पं विशिष्यते |
द्रोणपुष्पसहस्रेभ्यो अपामार्गं विशिष्यते || ७ ||

अपामार्गसहस्रेभ्यः कुशपुष्पं विशिष्यते |
कुशपुष्पसहस्रेभ्यः शमीपुष्पं विशिष्यते || ८ ||

शमीपुष्पसहस्रेभ्यो व्याघातं तु विशिष्यते |
व्याघातकसहस्रेभ्यः शंखपुष्पं विशिष्यते || ९ ||

शंखपुष्पसहस्रेभ्यो व्याघ्रपुष्पं विशिष्यते |
व्याघ्रपुष्पसहस्रेभ्यः सदाभद्रं विशिष्यते || १० ||

सदाभद्रसहस्रेभ्यो (विशिष्टा) कृष्णगन्धिका |
* * * * * * द्विप्र बृहत्पुष्पं विशिष्यते || ११ || 

प्. ३०)

बृहत्पुष्पसहस्रेभ्यो श्वेतार्कं (तु) विशिष्यते |
श्वेतार्कस्य सहस्रेभ्यो बृहद्द्रोणं विशिष्यते || १२ ||

बृहद्द्रोणसहस्रेभ्यो नीलोत्पलं विशिष्यते |
स्वर्णधुर्धूरपुष्पं तु नीलोत्पलसमोद्भवैः || १३ ||

प्रक्षाल्य पंचगव्येन नीलोत्पलं तु काञ्चनम् |
पुनः पूजाः प्रकर्तव्याः सर्वलोकहिताय च || १४ ||

जपापुष्पं कदम्बं च * * पुन्नागमेव हि |
द्रोणपुष्प सहस्रेभ्यो ज्ञेयं विष्णुक्रान्तिं च पस्तथा || १५ ||

अजाय मल्लिका जाति धूर्धूरसंज्ञेयं चम्पकं तु कटस्तथा |
बिल्वपत्रसमं ज्ञेयं * * * * * * * * || १६ ||

केरब्जमालती चैव करवीरसमं भवेत् |
पद्मपुष्पसमं ज्ञेयं वकुलं प * * * * || १७ ||

अशोकं श्वेतमन्दारं व्याघातं च समं भवेत् |
श्वेतंकुसुम * रक्तोत्पलमपामार्गं भवेत् || १८ ||

पटकारत्तकस्वा च व्याघ्रपुष्पसमं भवेत् |
गन्धपुष्पी गन्धपुष्पा पद्मपुष्पसमं भवेत् || १९ ||

कोरण्डकस्य पुष्पं च अपामार्गसमं भवेत् |
वेदसी से का चोत्पलं चैव कल्हारं कृन्तकं तथा || २० ||

नीलनीलरपुष्पं च अपामार्गसमं भवेत् |
मुसली पलाशपुष्पं च द्रोणपुष्पसमं भवेत् || २१ ||

प्. ३१)

बकपुष्पसमं ज्ञेयं अम्बिका अत शिंशुपा |
सूर्यावर्तं च नागं च * * * * * मेव च || २२ ||

धुर्धूरकसमा ज्ञेयां महाभद्रनृणामपि |
वज्रं च पद्मरागं च मरकतमौक्तिकानि च || २३ ||

इन्द्रनीलं महानीलं वैडूर्यं च प्रवालकम् |
नीलोत्पलसमा ज्ञेया सर्वरत्नानि चैव हि || २४ ||

सिंके * * परपालं च * * * * मेव च |
अंकोलसंकरश्चैव प्रियंगुश्चम्पकेव च || २५ ||

अर्कपुष्पसमायुक्तं पूजयेत्तु विशेषतः |
पालाशपुष्पं विप्रेन्द्र रविरश्मिसमायुतम् || २६ ||

नवभाण्डे परिग्राह्य षण्मासं पूजयेच्छिवम् |
यवगोधूमनीवार ब्रीहिवैणवकानि च || २७ ||

निष्पावमाषश्यामं च नीलमुद्रक एव च |
अंकुराणि प्रकर्तव्यं पूजयेच्छिवमादरात् || २८ ||

व्याघातसममेवं तु इदमद्य शृणुष्व यः |
कदम्बार्जुन सिन्दूरं कुडुमं कुसुमानि च || २९ ||

श्वेता तु गिरिकर्णी च नन्द्यावर्तं च शारिबा |
कदलीपुष्पपुन्नाग नागनन्दी तथैव च || ३० ||

गिरिवैरिं च पत्रं च करवीरसमं भवेत् |
मधूक धूर्तपुष्पं च करपाद्धिर्धवानि वा || ३ ||

प्. ३२)

पद्मश्चैव विप्रेन्द पद्मपुष्पसमं भवेत् |
गिरिरागककौ गिरिककच धुर्धूरक समं भवेत् || ३२ ||

निर्गन्धान्युग्रगन्धानि कुसुमानि विवर्जयेत् |
पुष्पाणामप्यलाभे तु फलानां पूजयेत्ततः || ३३ ||

फलानाप्यभावे तु मूलेनैव तु पूजयेत् |
मूलानामप्यभावे तु भक्त्या चैव तु पूजयेत् || ३४ ||

एवमेवं क्रमेणैव पूजयेद्देव कर्मणि |
केतकीमाधवीपद्मं मधुधी पूजयेत्सदा || ३५ ||

शिरीषसद्बन्धूक किं शुकद्युनितं तथा |
नीलकण्ठी च मेवश्च तलपोटकमेव च || ३६ ||

मत्स्याज्याक्षी च शिग्रुश्च वर्जयेल्लिंगकर्मणि |
एवमेवं क्रमेणैव यो नरः पूजयेत्सदा || ३७ ||

स मुक्तः सर्वपापेभ्यो रुद्रलोकं च गच्छति |
पुष्पाध्यायमिदं प्रोक्तं कर्षणस्य विधिं शृणु || ३८ ||

इति वीरतन्त्रे षट्सहस्रसंहितायां पुष्पलक्षणं पंचमः पटलः || ५ ||



पितामह उवाच ||

कर्षणं कीदृशं देव वास्तुलक्षणमेव च |
एतत्सर्वं समासेन ब्रूहि मे परमेश्वर || १ ||

ईश्वर उवाच ||

प्. ३३)

कर्षणस्य विधिं यावत्तावच्छृणु तपोधन ! |
पुष्यमासादिषण्मासं देवतानां दिवा भवेत् || २ ||

आषाढादिकषण्मासं रात्रिरित्यभिधीयते |
दिवामासं च गृह्णीयाद्रात्रिमासं च वर्जयेत् || ३ ||

प्राजापत्यं च यत्सौम्यं हस्तपौष्णत्रिरुत्तराः |
मैत्रादित्यमखास्वाती त्वष्टार्वाश्रवणाश्शुभा || ४ ||

एषामेव दिनं श्रेष्ठं धनधान्यविवर्धनम् |
द्वितीया च तृतीया च पंचमी षष्ठिसप्तमी || ५ ||

दशम्येकादशी वापि शुक्लपक्षे त्रयोदशी |
प्रतिपत्पौर्णमास्यां वा कारयेत्तु शिवद्विजः || ६ ||

राशयश्च चरा वर्ज्या ग्राह्याधनुरशोभनम् |
सोमभार्गवसौम्यानां वारा श्रेष्ठतमाः स्मृताः || ७ ||

एषा मेवोदयः शस्तस्तत्र सोमोदयं विना |
अष्टमस्था ग्रहाः सर्वे कर्तुः कुर्वन्तु सुस्थितम् || ८ ||

खण्डस्थ क्रान्तनक्षत्रे गुलिकावीष्ट्ययस्त्यजेत् |
ग्रहणे विषुवे चैव अयने व्यतिपातके || ९ ||

षडशीतिमुखे वापि कृतं कार्यं विनश्यति |
एवं परीक्षा कर्तव्या सर्वसंपत्कराय च || १० ||

अथ भूमिं परीक्ष्यैव पश्चात्कर्षणमारभेत् |
ऊषरं कुकुमिमिष्टर्ज? वल्मीकाढ्यं च वर्जयेत् || ११ ||

प्. ३४)

श्वेतानु ब्रह्मभूषमिति रक्ता वै क्षत्रियस्य च |
पीता वैश्या इति प्रोक्ता कृष्णा शूद्रा इति स्मृताः || १२ ||

हस्तमात्रं खनित्वा तु पूरयेत्तेन पांसुना |
अधिकं चोत्तमं ज्ञेयमधमं न्यूनमेव च || १३ ||

समं मध्यममेवं स्याद्वर्जयेच्छिवमन्त्रतः |
एवं परीक्ष्य बहुधा कुर्यात्कर्षणमुत्तमम् || १४ ||

नागहीनवृषौ ग्राह्य श्वेतौ वा रक्तकापिला |
सर्वलक्षणसंयुक्तो वलवान्मध्यमोवरः || १५ ||

संपूज्यवृषमन्त्रेण हेमशृंगसमन्वितौ |
क्षीरवृक्षयुगं बध्वा गोचर्मेणैव बन्धयेत् || १६ ||

आसनं खदिरं वाथ फलं कृत्वा स्थलोहकम् |
आचार्यः सकलीकृत्य नववस्त्रेण वेष्टयेत् || १७ ||

सर्वाभरणसंयुक्तं अर्चयेच्छिवमन्त्रतः |
तीक्ष्ण शृंगाय विद्महे वेदपादाय धीमहि (तन्नो वृषः) प्रचोदयात् || १८ ||

अरश्चाद्य वृषभं तत्र कर्षयेच्छिवमन्त्रतः |
प्रागुदक्कर्षयेत्तत्र आचार्यं पूजयेत्ततः || १९ ||

शालिमुद्गकुलस्थं च भूतले विन्यसेत्ततः |
आचार्याय प्रदातव्यं सहगौ वृषभौ तथा || २० ||

तेषु पक्वेषु कालेषु गोगणानां निवेदयेत् |
शल्यं विमोचयेत्तत्र लक्षणेन समन्वितम् || २१ ||

प्. ३५)

पुण्याहं वाचयेत्तत्र प्रोक्षयेच्छिवमन्त्रतः |
पूजान्ते स्पर्शयन्कर्तायिदंगस्तन्निरीक्षयेत् || २२ ||

वास्तुदेहेन तत्रैव  शल्यन्द्रूथा यथा क्रमम् |
अस्थिशल्यं शिरस्पर्शान्तदधस्तं च द्वयमानतः || २३ ||

कर्णस्पर्शे गले तद्वद्वृद्धस्तत्त्रयमानतः |
त्रिहस्ते शृंगलाशल्यमंघ स्पर्शात्तु देशिकः || २४ ||

हस्तमात्रे करस्पर्शात्खलापादिं समादिशेत् |
अंगारकत्रिहस्ते तु बाहुस्पर्शनमुच्यते || २५ ||

गुल्फेनपादिनिर्दिष्टं वितस्ति प्रमाणादेकांगमुच्यते |
कनिष्ठां गुष्टयोः स्पर्शात्करार्धैकांगमुच्यते || २६ ||

कटस्पर्शात्तु लोहं च करद्वयप्रमाणतः |
नाभिकोर्परं हस्ते जानुस्पर्शमेव च || २७ ||

एवं परीक्ष्य बहुधा शल्यमुद्धरते जमात् |
कुघ्नंसत्वा तु विप्रेन्द्र गोमयेनानुलेपयेत् || २८ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र षण्णवत्या तु प्रोक्षयेत् |
अश्वत्थोदुम्बरो वाथ शंकुं ग्राहयेत्ततः || २९ ||

आयामद्वादशांगुल्यं नाहं स्यात्तु षडंगुलम् |
तत्र मध्ये स्थितं शंकुं तन्मानेन तु भ्रामयेत् || ३० ||

सूत्रद्वयं च * * * * * * नैव मात्ततः |
पूर्वाह्ने च पराह्ने च शंकुच्छायां विलोञ्चयेत् || ३१ ||

प्. ३६)

तत्रसूत्रद्वयं प्राचीं पातयेच्छंकुमध्यमे |
वास्तु देवान्समर्भ्यर्च्य पुरुषं पूजयेत्ततः || ३२ ||

असुराणां हितार्थाय शुक्रः कृत्वा महातपः |
महातपसि संभूतं भूताकारं महाबलम् || ३३ ||

भूम्यामधोमुखस्थं तु तद्वास्तु पुरुषो भवेत् |
प्रागेव तत्तन्मानेन मध्यस्थेनैव कारयेत् || ३४ ||

उदक्सूत्रं भवेदत्र कृत्वा तु चतुरश्रकम् |
पंचगव्येन संप्रोक्ष्य षण्णवत्येन मन्त्रतः || ३५ ||

एवमेव क्रमं ज्ञात्वा वास्तुं तत्रैव कल्पयेत् |
दशसूत्रांश्च प्रागग्रानुदगग्रांस्तथैव च || ३६ ||

एकाशीतिपदं कृत्वा वास्तुदेवान्प्रकल्पयेत् |
मध्ये नवपदं कृत्वा चतुर्दिक्षु च विन्यसेत् || ३७ ||

ब्रह्माणं पूर्वतो भागे समन्याकं तु षट्पदम् |
दक्षिणे तु विवस्वांश्च षट्पदं चैव भुज्यते || ३८ ||

मित्रं चैव तु विप्रेन्द्र पंचमे षट्पदस्तथा |
उत्तरे षट्पदं भुंक्ते पृथिवीधर एव च || ३९ ||

आपश्चैवापवत्सश्च ऐशान्यं तु पदद्वयम् |
सावित्र सविताश्चैव आग्नेययां तु पदद्वयम् || ४० ||

इन्द्रश्चेन्द्रजयश्चैव नैर्-ऋत्यां तु पदद्वयोः |
रुद्ररद्रोजयश्चैव वायव्यां तु पदद्वये || ४१ ||

प्. ३७)

ईशानश्चैव पर्जन्यो जयन्तश्च मत्तेन्द्रकः |
आदित्यस्सत्यकभ्रंश अन्तरिक्षश्च पूर्वशः || ४२ ||

अग्निः पूषा च वितथो ग्रहक्षतयमस्तथा |
गन्धर्वो भृंगरागश्च भृंगश्चैव तु दक्षिणे || ४३ ||

पितृ दौ वारिकश्चैव तथा सुग्रीव एव च |
पुष्पदन्तश्च वरुण अप्सरश्च तथैव च || ४४ ||

शोषश्च पापयक्ष्मा च पश्चिमेषु व्यवस्थितः |
उत्तरेषु तथा रोगान्नागो मुख्यस्तथैव च || ४५ ||

भल्लाटश्च तथा सोमो ऋगोदितिदितिस्तथा |
पूतना नैर्-ऋते चैव पापराक्षसि वायवे || ४६ ||

वास्तुपानां तु सर्वेषां ब्रह्माभिमुखमेव च |
एवं विन्यस्य देवांश्च पुरुषः प्रोच्यते मया || ४७ ||

समनीय केसरं विद्याद् बृजकायमथोच्यते |
आपापवत्सके विप्र वामबाहुरिति स्मृतः || ४८ ||

सावित्री सविता चैव दक्षिणो बाहुरुच्यते |
रुद्रो रुद्रोदयश्चैव वामपादं प्रकीर्तितम् || ४९ ||

इन्द्रो इन्द्रजयश्चैव दक्षिणं पादमुच्यते |
मित्रश्चैव तु लिंगस्य वृषणं पृष्ठमेव च || ५० ||

एवं वास्तुरिदं प्रोक्तं चरवास्तुं शृणुष्वथ |
मासे भाद्रपदेष्वादि पूर्वशीर्षकमुच्यते || ५१ ||

प्. ३८)

मार्गशीर्षकमासादि कुचोमासं तु दक्षिणे |
फल्गुन्यादित्रयो मासाः पश्चिमं शिर उच्यते || ५२ ||

ज्येष्ठमासादिविज्ञेयमुत्तरं शीर्षकं तथा |
पूर्वशीर्षं तु मध्याह्ने साये दक्षिणशीर्षकम् || ५३ ||

मध्यरात्रे तु विप्रेन्द्र पश्चिमं शिर उच्यते |
उषःकाले तु सर्वेषु उत्तरे शिर उच्यते || ५४ ||

एवं पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव सुपूजयेत् |
वक्ष्ये बलिविधिं यश्च तावच्छृणु तपोधन || ५५ ||

बलिं दातव्यं पायसान्नं घृतप्लुतम् |
प्रदद्य फलभक्ष्यं तु समर्याके विशेषतः || ५६ ||

तिलमाषान्नसंयुक्तं विवस्वादि बलिं ततः |
पूष्णे च दधिमित्रे च महिषक्षीरमेव च || ५७ ||

पर्जन्ये चैव सर्पिश्च जयन्ते नवनीतकम् |
महेन्द्रे पिष्टमेवं तु * * * मधुरुच्यते || ५८ ||

मधुश्चक्रेदरुफलं सत्ये बलिरिहोच्यते |
कक्वानश्चत * * थे बिम्बान च ग्रहक्षते || ५९ ||

कृसरं यममेवं तु गन्धर्वे खिल उच्यते |
समुद्रमत्स्यं विप्रेन्द्र भृंगराजबलिं ततः || ६० ||

दध्यन्नं च मृगे दद्यात्पितृपिण्याकतैलकम् |
इष्टेव शतपिष्टे दौवारिश्च ग्रवके || ६१ ||

प्. ३९)

पुष्पदन्ते च कुसुमं पायसं वरुणे तथा |
असुरे मधुकं विद्याच्छोषे च तिलतण्डुलैः || ६२ ||

रोगो हि शुष्कं हीनागौचाजबलिं तथा |
मुख्येऽपि धान्यचूर्णं तु दधि संयुतमेव च || ६३ ||

भल्लाटे तु गुलान्नं स्यात्सोमे गुलान्नमेव च |
ऋग्वेदवे गुलं चैवदितिदैवस्तु मोदकैः || ६४ ||

दितौ च तिलभक्ष्येण क्षीरान्नं सर्षपशीरके |
आपे तथा पवत्से च अजमांसं च मत्स्यकम् || ६५ ||

सविता सावित्रिके चैव जंगगन्धोदनं ततः |
इन्द्रे बलिस्तथा दद्यादिन्द्रजये तु मुद्गकम् || ६६ ||

रुद्रे रुद्रजये चैव मांसं क्षीरबलिं ददेत् |
चरकीघृतमेनं तु पितारि लवणं तथा || ६७ ||

तिलापिष्टं पूतना चैव गुलमांसं पापराक्षसी |
स्फटितः कृतोपवासं च एवमेव बलिं ददेत् || ६८ ||

देवतानामसंयुक्तं माषमुद्गसमन्वितम् |
आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा उपवाससमन्वितम् || ६९ ||

नववस्त्रपरीधानं सोष्णीषं सोत्तरीयकम् |
प्रणवाद्येन संयुक्तं बलिं दद्याच्छिवद्विजः || ७० ||

आचार्यं पूजयित्वा तु वस्त्रधान्यादिकांचनैः |
एवमेव महाशान्तिस्सर्वसंपत्कराय च || ७१ ||

प्. ४०)

एवं यः कुरुते मर्त्यो देवकर्मणि सारिणः |
शिवलोकमवाप्नोति शिववन्मोदते सदा || ७२ ||

कर्षणस्य विधिः प्रोक्त आचार्यलक्षणं शृणु || ७२ � ||

इति वीरतन्त्रे षट्सहस्रसंहितायां कर्षण विधिः षष्ठः पटलः || ६ ||

 

पितामह उवाच ||

देशिकाः कीदृशा ज्ञेयाः शैवास्सप्तविधाः कथम् |
कस्मिन्कुले तु संजातास्तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

साधु साधु महाप्राज्ञ यत्वया परिचोदितम् |
समासात्कथयिष्यामि तन्मे निगदतः शृणु || २ ||

देश आदिश्यते येन देशिकस्स ततः स्मृतः |
सर्वेषां च गुरुश्चैव गुरुरित्यभिधीयते || ३ ||

लिंगस्थापनयोग्यत्वात्स्थापको नाम उच्यते |
अप्रमत्तो भवेन्नित्यं नित्यं वा गुरुपूजकः || ४ ||

एवं लक्षणसंयुक्त आचार्यस्समुदाहृतः |
शैवास्सप्तविधा ज्ञेयास्तेषां भेदं शृणुष्वथ || ५ ||

अनादिशैवः प्रथम आदिशैवो द्वितीयकः |
तृतीयस्तु महाशैवाश्चतुर्थश्चानुशैवकः || ६ ||

पंचमोवान्तरः शैवः षष्ठः प्रवर उच्यते |
सप्तमो वा न्यशैवस्तु शैवानां भेद उच्यते || ७ ||

प्. ४१)

अनादिशैवस्स शिव आदिशैवः शिवद्विजः |
महाशैवः केवलो विप्रः क्षत्रियो वैश्य एव च || ८ ||

अनुशैवो समाख्यातौ शूद्रस्वान्तरगौ स्मृतौ |
सवर्णाम्बष्ठ मध्यस्थौ कुलालपारशवास्तथा || ९ ||

प्रावरणशैवा विप्रेन्द्र प्रोच्यते सकलं मया |
अन्येषामिहजाती नामन्य शैव मिहोच्यते || १० ||

आदावेव तु शैवत्वादादिशैव इति स्मृतः |
कौशिकः काश्यपश्चैव भारद्वाजो त्रिरेव च || ११ ||

गौतमश्चेति पंचैते पंचवक्त्रेषु दीक्षिताः |
शिवेन दीक्षिताश्चैव शिवब्राह्मण उच्यते || १२ ||

शिवः शिखस्तथा ज्योतिः सावित्री व्योम एव च |
कौशिकश्चोत्तरमुखः काश्यपश्चैव दक्षिणे || १३ ||

भारद्वाजः पुराज्ञेयः पश्चिमे गौतमस्तथा |
अत्रिरूर्ध्वमुखं ज्ञेयं एवमेतेषु दीक्षिताः || १४ ||

पंचगोचरशुद्धात्मा * * * * * * * * |
कौशिकः शिवभक्तस्तु काश्यपस्त्वीश्वरेण तु || १५ ||

ईशानेन भरद्वाजो ब्रह्ममूर्तिस्तु गौतमः |
अत्रेस्सदाशिवश्चैव उमाधूर्तस्तु दीक्षितः || १६ ||

पंचगोचरशुद्धात्मा ऋषयः पंच उच्यते |
शिवदीक्षात्परं जातः शिवब्राह्मण उच्यते || १७ ||

प्. ४२)

कौशिकस्य मही चित्रं पाण्डरीकं तु काश्यपे |
गोकर्णे तु भरद्वाजो नागरिकस्तु गौतमः || १८ ||

अदनायस्तु वरण्डेस्सममेतद्विनिर्दिशेत् |
शैवं पाशुपतं सोमं लाकुलं च चतुर्विधम् || १९ ||

शैवभेदमिदं ज्ञेयं संकरं न समाचरेत् |
एतेषामपि तन्त्राणां नवत्वैकस्य तु संकरः || २० ||

तन्त्रसंकरमेवोक्तं न कुर्यात्तत्रसंयुतम् |
तन्त्रसंकरदोषेण राजराष्ट्रं विनश्यति || २१ ||

अष्टाविंशति भेदेन शैवभेदं विधीयते |
कामिकं योगजं चिन्त्यं कारणं चाजितं तथा || २२ ||

दीप्तं सूक्ष्मं सहस्रं च अंशुमान्सुप्रभेकम् |
विजयं चैव निश्वासं स्वायंभुवमथानलम् || २३ ||

वीरं च रौरवं चैव माकुटं विमलं तथा |
चन्द्रज्ञानं च बिम्बं च प्रोद्गीतं ललितं तथा || २४ ||

सिद्धं सन्तानशार्वोक्तं पारमेश्वरमेव च |
किरणं वा तुलं त्वेतास्त्वष्टाविंशति संहिताः || २५ ||

एतेषां संकरं चैव न दोषाय प्रकल्पयेत् |
आचार्यं शिवमेवाहुः शिव आचार्य उच्यते || २६ ||

अभेदं यो विजानाति एतद्भेदास्तमुच्यते |
सौभद्रो विषयाख्याता कौशला मागधास्तथा || २७ ||

प्. ४३)

मालवाश्चैव पाञ्चाला कलिंगौ च पुलिन्द च |
केरलश्चार्यदेशश्च मालवं च मरूणि च || २८ ||

पंचराश्चैव केतुश्च सिंहलो दक्षिणसु च |
जोनकास्तुलुवाश्चैव कर्णाटकश्च देशतः || २९ ||

विषयभेदं समाख्यातं समासात्कथयामि ते |
कुमारी हिमवन्मध्ये * * * * * * * * || ३० ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन स देशः पुरुषोत्तम |
हैहलं बघरं जोन्यं वर्जयेल्लिंगकर्मणि || ८१ ||

गृहस्थं चोत्तमं विद्यादथवा ब्रह्मचारिणा |
आदिशैवकुले जातस्स तु वैदिक उच्यते || ३२ ||

शिखी बोद्बद्धकेशी वा भस्मोद्धूलितविग्रहः |
दीक्षितस्य कुले जातस्सर्वागमविशारदः || ३३ ||

अप्रमत्तो भवेन्नित्यं देवाग्निगुरुपूजकः |
सर्वायवसंपूर्णः सर्वलक्षणसंयुतः || ३४ ||

क्रिया वान्निपुणश्चैव शुभाचार समन्वितः |
क्रियादि ज्ञानपर्यन्ततन्त्रज्ञान विशारदः || ३५ ||

एवं लक्षणसंयुक्त आचार्यस्समुदाहृतः |
सनाभिः कुनखो * * बालो वृद्धस्तथैव च || ३६ ||

निर्दयश्च निराहारो परापवादशीलवान् |
अतिदीर्घोऽतिहृस्वश्च अतिस्थूलः कृशस्तथा || ३७ ||

प्. ४४)

कपालं हाप्रदिश्चैव अन्येषां सम एव च |
नग्नप्रभा तथा क्षीबश्मश्रुरोमादिवर्जितः || ३८ ||

* * * * लिं पोषाश्च मत्सरो गायनास्तिकाः |
अनबद्याश्च विप्रेन्द्र गणकाश्च तथैव च || ३९ ||

अनग्निश्चैव विप्रेन्द काणश्चैव विवर्जयेत् |
व्यसनाः क्रूरकर्माणः पारदारिक चोरकाः || ४० ||

शिपिविष्टा बहिः कीर्णा द्विपदाश्च तथैव च |
कुष्ठिनश्चक्षुहीनाश्च बधिराः श्रुतिदूषकाः || ४१ ||

एभिस्तु लक्षणैर्युक्ता न कुर्युः स्थापनार्चनात् |
राजराष्ट्रापि नश्यन्ति तस्मिन्देशे न वर्षति || ४२ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन आचार्ये लक्षणान्विते |
आदिशैवेन कर्तव्यं प्रतिष्ठाद्यर्चनान्तकम् || ४३ ||

अन्यथा वीकरयेद्यस्तु माहिचाराय चैव हि |
स गोत्रेण तु सम्बन्धं न कर्तव्यं कदाचन || ४४ ||

तत्र यो जायमानस्तु तत्कुलं स्यान्न वर्धते |
एषामृषीणां विप्रेन्द्र जातानां च पुनः पुनः || ४५ ||

शिवद्विजानां दीक्षां च न कुर्वीत कदाचन |
उपनयन कालान्ते मण्डले पूजयेच्छिवम् || ४६ ||

स्नपनं चांगशुद्ध्यर्थं कारयेत्तु शिवद्विजः |
स्थिरलिंगं तु शूद्राणां स्पृश्यते त्वभिचारतः || ४७ ||

प्. ४५)

अद्भुतं यादितद्देशं तदा देशक्षयो भवेत् |
आत्मार्थं पूजयेन्नित्यं सर्वेषां जातिरेव च || ४८ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन देशिको नैव कारयेत् |
आचार्यहस्तयोर्दद्याच्छिव लोकमवाप्नुयात् || ४९ ||

ऋषिरान्वयजातीनां स विशेषो हि सर्वशः |
शिवद्विजानां सर्वेषां न दोषाय प्रकल्पयेत् || ५० ||

ईश्वरार्थं हि भूम्यादि सर्व वस्तु द्विजोत्तमः |
आचार्यहस्तयोर्दद्याच्छिव लोकमवाप्नुयात् || ५१ ||

आवृत्त वंश * * * * वन्दाहं च षण्डकम् |
पतितं चानुचाण्डाल धूपदेशेविकं शिविम् || ५२ ||

आरूढपतितं चैव धूतिकं च विशेषतः |
ग्रामकुक्कुटमेवं तु संस्पृष्ट्वाग्निं तथैव च || ५३ ||

भुञ्जानोश्वमृदृष्टाश्चेद्विसृज्यैव तु भोजनम् |
स्नानं कृत्वा तु विप्रेन्द स प्रासादेन संयुतम् || ५४ ||

मानस्तोकैस्त्रिभिर्जप्त्वा शुद्धं भवति ध्रुवम् |
प्रयं प्रातस्त्रयं सायं * * मद्यादयाचितम् || ५५ ||

त्र्यहं परं तु या तु प्राजापत्यं चरेन्नरः |
षोडशानां क्रियाणां च पूर्वमेवाचरेत्तथा || ५६ ||

आचार्यलक्षणं प्रोक्तं दीक्षा(या) मण्डलं शृणु || ५६ � ||

इति वीर तन्त्रे षट्सहस्रसंहितायां आचार्य लक्षणं सप्तमः पटलः || ७ ||

प्. ४६)

पितामहः ||

सर्वप्राणि हितार्थाय सर्वपापविमुक्तये |
मण्डलं कीदृशं देव तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

साधु साधु महाप्राज्ञ यत्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन || २ ||

गंगाकूले समुद्रे वा नद्यां वापि तटाकके |
उद्याने चैव गोष्ठे वा महातटाकतीरके वा || ३ ||

देवालय समीपे तु पुण्यनद्याश्च तीरके |
अथ शुद्धगृहे वापि कारयेन्मण्डपं ततः || ४ ||

मण्डपं वापि कूटं वा कर्तव्यं तु प्रपा तथा |
श्रुतिहस्तं पंचहस्तं वा षढस्तमधमत्रयम् || ५ ||

सप्तहस्ताष्टहस्तं वा नवहस्तं तु मध्यमम् |
दशैकादशहस्तं तु द्वादशं चोत्तमं भवेत् || ६ ||

एवमेवक्रमेणैव मात्रांगुलं तु कारयेत् |
षोडशस्तम्भ संयुक्तं पंक्तिमानमथोच्छ्रये || ७ ||

जाती च चम्पकं वापि खदिरस्तम्भमेव वा |
क्रमुकं वेणुदण्डं वा वकुली केतकी तथा || ८ ||

याज्ञिकैरेव वृक्षैर्वा नाहं विंशतिरंगुलम् |
नालिकेरस्य पत्रेण विधेयमाच्छादनं ततः || ९ ||

वस्त्रेण वेष्टयेद्गात्रं चतुस्तोरणभूषितम् |
दिग्ध्वजैश्च समायुक्तं वितानोपरिशोभितम् || १० ||

प्. ४७)

मुक्तादामैरलंकृत्य पुष्पदामप्रलम्बनम् |
एवमेव क्रमेणैव पूर्वं भूमिं परीक्षयेत् || ११ ||

ब्राह्मणस्य महीश्वेता रक्ता वै क्षत्रिया भवेत् |
वैश्यस्य वसुधा पीता कृष्णा शूद्रा इति स्मृता || १२ ||

मधुरा ब्राह्मणा भूमिः कषाया क्षत्रियाय वै |
वैश्यस्य षड्रसा ज्ञेया शूद्रस्तु कटुका स्मृता || १३ ||

आज्यगन्धं तु विप्रे च रक्तगन्धं नृपस्य तु |
मूत्रगन्धा तु वैश्यस्य शूद्रा विष्ठानुगन्धिनी || १४ ||

वक्रगन्धरसानां च तत्तज्जात्यर्हकं भवेत् |
हस्तमात्रं खनेद्भूमिं पूरयेत्तेन पांसुना || १५ ||

अधिकं चोत्तमं विद्यान्मध्यमा समपांसुभिः |
हीनाचाप्यधमं ज्ञेयमधमं च विवर्जयेत् || १६ ||

तस्मात्तस्मांगन्तुषा केशाहस्तिमूर्धरिते ततः |
पंचगव्येन संप्रोक्ष्य शिवमन्त्रेण देशिकः || १७ ||

पंचरत्नं क्षिपेद् तत्र षण्णवत्येन मन्त्रतः |
पांसुभिश्छाययित्वा तु धिष्ण्यं सम्यक् प्रकल्पयेत् || १८ ||

दर्पणोदरसंकाशं चतुरश्रं समन्ततः |
पूर्वाग्रं सप्तहस्तं स्यादुदगग्रं तथैव च || १९ ||

कृष्णसूत्रद्वयं कृत्वा तस्याग्रे मूलमुच्यते |
ईशो जयन्त आदित्या सत्यकश्च भृशस्तथा || २० ||

प्. ४८)

अग्निश्च वितथश्चैव गृहक्षतयमस्तथा |
भृंगश्च पितृ सुग्रीवो वरुणश्चासुरस्तथा || २१ ||

रोगनाशश्च मुख्यश्च सोमश्चादित एव च |
अर्धार्धद्विपदं भुंक्ते पूर्वे तु समरीचकः || २२ ||

विवस्वान्दक्षिणे चैव मित्रश्चैव तु पश्चिमे |
अर्धार्धद्विपदं भुंक्ते उत्तरे पृथिवीधरः || २३ ||

आपापवत्ससावित्री इन्द्रजयस्तथैव च |
रुद्रजयश्च विप्रेन्द्र ईशानैक पदस्थिताः || २४ ||

ब्रह्मा चतुष्पदं भुंक्ते षट्त्रिंशं पदभागिना |
चरकी विदारी चैव पूतना पापराक्षसी || २५ ||

चतुश्शूल्ये न्यसेत्तत्र गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
पुरुर्षं पूर्वं संकल्प्य * * रीके शिरो भवेत् || २६ ||

ब्रह्मकायदिति प्रोक्तं वामबाल्य वत्सरे |
सावित्रीं चन्द्र च विप्रेन्द्र दक्षीमबहुरुच्यते || २७ ||

शूद्रजायास्तथा चैव वामपादं प्रकीर्तिता |
इन्द्रजयस्तथैव स्याद्दक्षिणं पादमुच्यते || २८ ||

मित्रश्चैव तु लिंगः स्यादधोंमुखं तु कारयेत् |
गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च वरुणश्चैव पूजितम् || २९ ||

मण्डलं वर्धयेद्धीमान्पुण्याहं वाचयेत्ततः |
पूर्वे चतुष्पदे चैव अष्टादश तु भाजयेत् || ३० ||

प्. ४९)

एकांशं वर्तयेत्तत्र अन्तर्मध्यादि भ्रामयेत् |
एवमेव क्रमेणैव चतुर्दिक्षु च भ्रामयेत् || ३१ ||

मध्यात्कर्णं परिग्राह्य ददद्धेनैव भ्रामयेत् |
अभ्यन्तरकर्णपदे वर्तयेद्दलमेव च || ३२ ||

एवमेव क्रमेणैव चत्वारे दण्डमुच्यते |
बाह्यकार्णं पदे चार्धो वर्तयेद्वृत्तमेव च || ३३ ||

अष्टाभिर्दलमेवं तु दलाग्रस्तत्र योजयेत् |
प्रतिवारणरेखा च एकांगुलेन कारयेत् || ३४ ||

अंगुलीत्रयकार्यं तु शोभां चैवं त वर्जयेत् |
अंगुलेनैव भूमित्वा * * * * * * * * || ३५ ||

अंगुलित्रयबाह्ये तु शोभां चैव तु वर्तयेत् |
अंगुले नैव विप्रेन्द्र उपशोभां च वर्तयेत् || ३६ ||

मध्यात्पूर्वदलान्तं तु सीतयेत्केसरं ततः |
केसरं तु त्रिभागैकं कर्णिकां चैव वर्तयेत् || ३७ ||

एवमेव क्रमेणैव वर्तयेन्मण्टपं ततः |
मोक्षदं मण्डलं प्रोक्तं शान्तिकं च शृणुष्वथ || ३८ ||

पूर्वाग्रमुत्तराग्रं च सूत्रद्वयं प्रसारयेत् |
नैर्-ऋते शानकोणे वा वायव्याग्नेयमेव वा || ३९ ||

सूत्रं प्रसारयेत्तत्र मध्ये शंकुं तत्रैव विन्यसेत् |
खादिराः शंकवः कार्या बिल्वचूतकदम्बकैः || ४० ||

प्. ५०)

मधुकं देवदारुं वा याज्ञिकं वृक्षमेव च |
अष्टांगुलसमुत्सेधं तदर्धं नाहमुच्यते || ४१ ||

कर्तव्या चतुरंगुल्यं केसराश्च षडंगुलम् |
दलायामं च विप्रेन्द्र चतुर्दशांगुलं भवेत् || ४२ ||

प्रतिवारण चांगुल्यं विधं च त्रियांगुलम् |
शोभा वप्युपशोभां च वर्तयेदंगुलान्तरा || ४३ ||

एवमेवक्रमेणैव वर्तयेन्मण्दलं ततः |
मण्डलं संप्रवक्ष्यामि मुक्ताचूर्णेन संयुतम् || ४४ ||

शालिगोधूम पिष्टैश्च पंचरागं च चूर्णकैः |
गैरिकैष्टक चूर्णैश्च इन्द्रनीलस्य चूर्णकैः || ४५ ||

कृष्णांगारकचूर्णैश्च मरकतस्य च चूर्णकैः |
हरिद्रा चूर्णसंयुक्तं मण्डले विन्यसेत्ततः || ४६ ||

केसरस्य तु मूले तु शुक्लवर्णं प्रकीर्तितम् |
मध्यमे पीतवर्णं तु अग्रे श्वेतमिहोच्यते || ४७ ||

पूर्वायां तु दले चैव श्वेतवर्णमिति स्मृतम् |
आग्नेययां रक्तवर्णं च याम्ये कृष्णमिहोच्यते || ४८ ||

श्वेतं वक्त्रेण विप्रेन्द्र विन्यसेत् प्रतिवारुणे |
तदन्ते रजनीं न्यस्य शालिपिष्टं तदन्तके || ४९ ||

चतुर्द्वारसमायुक्तं लेखयेत्तु शिवद्विजः |
एकहस्तं द्विहस्तं वा चतुर्हस्तमथापि वा || ५० ||

प्. ५१)

अष्टौ वा द्वादशं हस्तं षोडशं विंशतिस्तु वा |
हस्तं च त्रिंशतिर्वापि इत उर्ध्वं न कारयेत् || ५१ ||

अष्टौ वा षोडशं वापि द्वात्रिंशद्दलमेव वा |
अष्टोत्तरशतं वापि दलसंख्या विधीयते || ५२ ||

मन्त्रन्यासं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन |
पुरुषं पूर्वदले न्यस्य अघोरं दक्षिणे दले || ५३ ||

सद्यं तु पश्चिमे न्यस्य वामदेवं तथोत्तरे |
आग्नेययां हृदये न्यस्य शिरमीशानके दले || ५४ ||

नैर्-ऋते तु दले विप्र शिखामन्त्रं तु पूजयेत् |
कवचं वायुदेशे तु नेत्रमीशान देशके || ५५ ||

अस्त्रं दिशासु संपूज्य एवमेव क्रमे न्यसेत् |
दैत्यके तु पदे चैव शिष्याधिवासनं भवेत् || ५६ ||

मनुष्येऽपि च कुण्डं स्यात्पैशाचे गुरु तिष्ठति |
ब्राह्मीके मण्डले कुर्यादेवमेव क्रमेण तु || ५७ ||

कर्णिकायां शिवं पूज्य ऐशान्यां केसरे न्यसेत् |
प्रोक्षयेदम्भसा चैव पुण्याहं वाचयेत्ततः || ५८ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च हृदयेन तु पूजयेत् |
आवाहयेत्ततो देवं सद्यो जातेन मन्त्रतः || ५९ ||

स्थापयेद्वामदेवेन अघोरेण निरोधयेत् |
सांनिध्यं पुरुषेणैव ईशानेन तु पूजयेत् || ६० ||

प्. ५२)

पंचावरणमार्गेण पूजयेद्विधिपूर्वकम् |
निवेदच्चरणं तस्मात्सर्वोपदंश संयुतम् || ६१ ||

अर्धं निवेदयेद्देवे चार्धार्धं बलि चाग्निभिः |
पात्रशेषं चतुर्थांशं तं तच्छिष्याय प्रदापयेत् || ६२ ||

पंचब्रह्मैरनुस्मृत्य पंचपिण्डं कुरुष्वथ |
आचम्य विधिनानेन दन्तेनास्पृश्य प्राशयेत् || ६३ ||

व्योमव्यापि जपेत्तत्र आचम्य च विधानतः |
दन्तकाष्ठं ततः कुर्याद्द्वादशांगुलदैर्घ्यकम् || ६४ ||

पिप्पलं वटवृक्षं च खादिरं वापि कारयेत् |
क्षीरवृक्षमपामार्गं दन्तधावनमुच्यते || ६५ ||

पाशुपतास्त्रमन्त्रेण जपित्वा खानयेत्ततः |
शोधयित्वा मलं विप्र आचम्य च विधानतः || ६६ ||

व्योमव्यापि जपेत्तत्र शिवांगं विन्यसेत्ततः |
अघोरेण तु मन्त्रेण भस्म शिरसि विन्यसेत् || ६७ ||

पंचगव्यं ततो दद्याच्छिवमन्त्र समायुतम् |
शिवांगैर्ब्रह्मभिर्युक्तं जपित्वा पंचप्राशयेत् || ६८ ||

आचम्य च विधानेन पूतो भवति निश्चयः |
शिष्यं चाधिवसेन्मन्त्री मण्डलस्य तु दक्षिणे || ६९ ||

भस्मदर्भसमारूढः शिवध्यानपरायणः |
अग्निकुण्डं प्रकर्तव्यं द्वात्रिंशत्षोडशं तु वा || ७० ||

प्. ५३)

अष्टौ वा पंचसंख्या वा दिकद्रान्नीव वा |
वृत्तं वा चतुरश्रं वा सर्वकुण्डानि कारयेत् || ७१ ||

बिल्वोदुम्बरशमी चैव वैकंकतशमीं तथा |
पालाशखदिराश्वत्थ प्लक्षन्यग्रोधमेव च || ७२ ||

अपामार्गं च विख्यातं समिद्भिस्समुदाहृतम् |
समिदाज्य चरुं लाजान्बलिं च सर्षपं तथा || ७३ ||

यवांश्चैव तु विप्रेन्द्र होमयेत्तन्त्रपारगः |
समिधं सद्यमन्त्रेण आज्यं हृदयमेव च || ७४ ||

शिखया चरुहोमं तु लाजान्वामेन चैव हि |
शिलान्यन्नेयमं चैव शालीं च पुरुषेण तु || ७५ ||

सर्षपं शिरमन्त्रेण कवचेन यवांस्तथा |
शिवाय दशहोतव्यं विद्येशाद्विगुणं भवेत् || ७६ ||

गणेशान्लोकपालांश्च त्रिगुणं होमयेत्ततः |
त्रिगुणं लोकपालास्त्रं होमयेद्देशिकोत्तमः || ७७ ||

मण्डलस्य तु पूर्वे च कलशान्विन्यसेन्नव |
स वस्त्रान्सापिधानांश्च समग्रे हेमसंयुतान् || ७८ ||

नवरत्नं च विप्रेन्द्र नवकुम्भे च विन्यसेत् |
धान्योपरि विधातव्यं चन्दनोदकपूरितम् || ७९ ||

शिवमन्त्रेण संस्थाप्य प्रधानकलशं तथा |
पुरुषं पूर्वतः स्थाप्य अघोरं दक्षिणेन तु || ८० ||

प्. ५४)

सद्यं पश्चिमतः स्थाप्य वामदेवं तथोत्तरे |
ऐशान्यामीशमन्त्रेण आग्नेययां हृदयेन तु || ८१ ||

शिखामन्त्रेण नैर्-ऋत्यां कवचं वायुगोचरे |
तत्तन्मन्त्रेण संयुक्तं तत्तत्कुम्भेषु देशिकः || ८२ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैरर्ध्यैर्विशेषतः |
हृदयेन तु मन्त्रेण नैवेद्यं दापयेच्छिवे || ८३ ||

शुभाशुभानि स्वप्नानि यत्नेन तु परीक्षयेत् || ८३ � ||

आरोहणं गोवृषकुंजराणां प्रासादशैलाग्रवनस्पतीनाम् |
विष्ठानुलेपं रुधिरस्रुतिं च स्वप्नेषु गम्यं गमनं च धान्यम् || ८४ � ||

पश्यते पिशजं स्वप्ने महा(न)र्थमवाप्नुयात् || ८५ ||

पद्मं पुष्पं च वृषभं मकुटं भूमिलाभकम् |
अर्पितं पिलितं वापि पक्वं वा शुभवृक्षके || ८६ ||

वृष्टे वृष्टफलं चैव लभतेत्र न संशयः |
शालिक्षेत्रे महं पक्वं दृश्यते शालिलाभकम् || ८७ ||

स्वप्ने महोदकं दृश्येद्धनधान्यमवाप्नुयात् |
दृश्यते पुष्पमालाया अर्थलाभं विनिर्दिशेत् || ८८ ||

विविधानि फलान्येव मधुराणि तथैव च |
स्वप्नेपि दृश्यते विप्र धनलाभं विनिर्दिशेत् || ८९ ||

धेनुं वापि वराश्वं वा शुकं वा मृग एव वा |
शारिकां वा भयं वापि दृश्येत् कुटुम्बवर्धनम् || ९० ||

प्. ५५)

यस्तु स्येते ससर्पेण दृश्यते दक्षिणे भुजे |
पत्रं वा चार्थलाभं वा लभतेऽत्र संशयः || ९१ ||

गन्धिशालि महाशाली कलमाशालिश्च मेव वा |
दातव्यमपि स्वप्नेपि (तु) दुःखनाशं भवन्ति वै || ९२ ||

सवत्सां सुरभिं पश्येदायुष्यं तस्य वर्धते |
जनं वा वानरं वापि सर्पं वापि च दृश्यते || ९३ ||

धनधान्यमवाप्नोति पुत्रपौत्रविवर्धनम् |
प्रासादारोहणं वापि समुद्रं दृश्यते नरः || ९४ ||

स राज्यं लभतेऽवश्यं स्वप्नान्ते दृश्यते नरः |
आदित्यमण्डलं स्वप्ने दर्शनाद्राज्यमाप्नुयात् || ९५ ||

दैवज्ञं चैव राजानकन्यालसुरमेव वा |
अर्थलाभमवाप्नोति दर्शनादर्थमाप्नुयात् || ९६ ||

रुधिरं वा सुरां वापि पानं वा दृश्यते यदि |
विद्यालाभं द्विजानां तु इतरस्तु धनं लभेत् || ९७ ||

तरते सृक्नदी वापि महदर्थमवाप्नुयात् |
अमेध्यं दर्शनं भक्ष्ये अर्थलाभं विनिर्दिशेत् || ९८ ||

क्षीरपाने महाव्याधिर्घृतपाने महद्भयम् |
रक्तपाने महाव्याधिराज्यं च दधिभोजनम् || ९९ ||

पायसं चैव श्वानं वा तदर्धो लीयते ततः |
महत्सुखमवाप्नोति मासा मरणमाप्नुयात् || १०० ||

प्. ५६)

श्येनं वापि खरं वापि आधूर्त * मुलूककम् |
मूढो वा लीयते पक्षे मासान्मरणमाप्नुयात् || १०१ ||

स्वदन्त पतिते चैव बन्धोर्मरणमाप्नुयात् |
निगलं चात्र दृश्ये तु महद्व्याधिमवाप्नुयात् || १०२ ||

रक्तवस्त्रैश्च माल्यैर्वा कृष्णं वापि च धार्यते |
पाददेशे स्थिता नारी व्याधितैर्मरणं भवेत् || १०३ ||

करयुक्तारथारुह्ये नीयते तु यमालयम् |
मासान्मरणमाप्नोति स्वप्नान्ते दृश्यते यदि || १०४ ||

रूपे तु पतिते दृश्ये मरणं तस्य निर्दिशेत् |
संन्यासिनं क्षपणं बोद्धं दृश्यते मरणं भवेत् || १०५ ||

शैवाच्चान्यद्विजं वापि रक्तवस्त्रां सुमंगलीम् |
महास्त्रियमवाप्नोति स्वप्नान्ते दृश्यते यदि || १०६ ||

तालवृक्षफलं चैव फलानां वर्जयेत्ततः |
किंशुकं रक्तपुष्पाणि करवीरं तु वर्जयेत् || १०७ ||

धूर्धूरकठिना विप्र श्वेतपुष्पं प्रशस्यते |
नराणां ब्राह्मणः श्रेष्ठो राजानां मध्यमं भवेत् || १०८ ||

शुकं * * * * * * पक्षिणां तु प्रदर्शयेत् |
धेनुं (च) वृषभं चैव सिंहं चैव मृगं तथा || १०९ ||

स्वप्नेपि दृश्यते विप्र आयुष्यं चैव वर्धयेत् |
कुलस्थं सर्षपं मुद्गं दृश्यते व्याधिमाप्नुयात् || ११० ||

प्. ५७)

कदली नालिकेरं वा पनसं मातुलुंगकम् |
एतेषां तु फलं दृष्ट्वा धनधान्यं मवाप्नुयात् || १११ ||

देवतानामृषीणां वा देवपत्नी च चाप्सराः |
यस्तु पश्यति स्वप्नान्ते धनमायुर्यशो भवेत् || ११२ ||

आयुधान्वाहनान्वापि दृश्यते कुटुम्बवर्धनम् |
मांसं वापि च मत्स्यं वा लब्धो शुभदं भवेत् || ११३ ||

जुषं वा तस्करं वापि महर्षिं व्याघ्रमेव वा |
राजा पीडामवाप्नोति प्रतारैर्व्याधिमादिशेत् || ११४ ||

स्नानकार्यं प्रकर्तव्यात्तु सद्यो व्याधिमुच्यते |
रण्डां च मुण्डां वापि नग्नस्त्रीं वापि पश्यति || ११५ ||

धान्यक्षयं भवेत्तस्य स्वप्नान्तेऽपि न संशयः |
पुरीषं वापि मूत्रं वा न स्वप्ने दर्शयेत्ततः || ११६ ||

वस्तु नश्यति स्वप्नान्ते अर्थहानिमवाप्नुयात् |
शाल्यन्नं भुंजते यस्तु आयुः श्रीकीर्तिवर्धनम् || ११७ ||

स्त्रीभिः सुमंगलीभिस्तु संयोगं शयनं शुभम् |
शुभे तु प्रविशेद्दीक्षामशुभे होममाचरेत् || ११८ ||

सहस्र परमा देवी शतमूला शतांकुरा |
सर्वं हरतु मे पापं दूर्वा दुःस्वप्ननाशिनी || ११९ ||

इदं मन्त्रं जपित्वा तु दूर्वां शिरसि निक्षिपेत् |
स्वप्नं तु प्रथमे यामे वत्सरत्रय पाकनम् || १२० ||

प्. ५८)

द्वितीयेन द्वयं चैव तृतीयामे संवत्सरम् |
चतुर्थे विश्वयामे च षण्मासात्सिध्यते ततः || १२ ||

उषायां तु दशाहं तु प्राहे (प्रगे) पंचदशं दिनैः |
अरुणोदयवेलायां सप्ताहात्सिद्धिमाप्नुयात् || १२२ ||

एवमेव क्रमेणैव स्वप्नं चैव परीक्षयेत् |
स्वप्नं परीक्ष्य बहुधा प्रभाते स्नपनं भवेत् || १२३ ||

दीक्षामण्डलतः प्रोक्तदीक्षामार्गमतः शृणु || १२३ � ||

इति वीरतन्त्रे षट्सहस्रसंहितायां दीक्षामण्डलविधिरष्टमः पटलः || ८ ||


पितामहः ||

दीक्षामार्गः कथं देव मन्त्रन्यासः कथं प्रभो ! |
शैवास्सप्तविधाज्ञेया तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

साधु साधु महाप्राज्ञ यत्त्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन || २ ||

दीयते ज्ञानसद्भावं क्षीयते पाशपंजरम् |
तथोस्तु संघटीकृत्य सा दीक्षा इति कथ्यते || ३ ||

सप्तधा शैवमादिष्टं मत्तस्त्वं तन्मनाः शृणु |
अनादि शैवं प्रथममादिशैवं द्वितीयकम् || ४ ||

महाशैवं तृतीयं तु चतुर्थं चानुशैवकम् |
अवान्तरस्तु शैवं तु पंचमं तु विदुर्बुधाः || ५ ||

प्. ५९)

षष्ठं प्रवरशैवं तु सप्तमं चान्य शैवकम् |
शैवास्सप्तविधाः प्रोक्तास्तेषां भेदं शृणुष्व च || ६ ||

अनादिशैवं विज्ञेयमागमेनैव संयुतम् |
शिवद्विजाश्च विप्रेन्द्र आदिशैवाः प्रकीर्तिताः || ७ ||

कौशिकः काश्यपश्चैव भारद्वाजोऽत्रिरेव च |
गौतमश्चैव पंचैव पंचवक्त्रेषु दीक्षिताः || ८ ||

एतेषां तु ऋषीणां तु जातानां तु शिवद्विजा(नाम्) |
शिवदीक्षा न कर्तव्या कर्तव्या चेत्सुनिष्फला || ९ ||

उपनीय तु तत्काले तु मण्डले पूजयेच्छिवम् |
स्नपनं चांगशुध्यर्थं कारयेत्तु शिवद्विजान् || १० ||

महाशैवं तु विप्राणां शिवदीक्षासमन्वितम् |
अदीक्षितश्चतुर्वेदी शिवपूजां न कारयेत् || ११ ||

भृत्यार्थ परमेशान दीक्षाविरहिता द्विजाः |
सण्मासात्पतनं यान्ति यजेद्देवलकाः स्मृताः || १२ ||

त्रीणिवर्षाणि भृत्यार्थं स्मितलिंगेऽपि दीक्षिताः |
पूजयेद्यदि विप्रस्तु स वै देवलको भवेत् || १३ ||

एतेषां चैव सर्वेषां लोकानां च विशेषतः |
स्थिरलिंगेषु यत्पूजान्नकुर्वन्ति कदाचन || १४ ||

क्षत्रियश्चैव वैश्यस्तु अनुशैवमिहोच्यते |
शूद्रो वाप्यन्तरो वापि अन्तरे शैव चोच्यते || १५ ||

प्. ६०)

सवर्णाम्बष्ठ मध्यस्थो कुलालो पारकिस्तथा |
प्रवरशैवमिति ख्यातं इदमन्यच्छृणुष्व च || १६ ||

अन्येषां चैव जातीनामन्यशैवमिहोच्यते |
* * * आदिशैवेन प्रतिष्ठाभ्यर्चनान्तकम् || १७ ||

अन्यथा कारयेद्यस्तु निष्फलं चैवमवाप्नुयात् |
शैवभेदा मयाख्याता दीक्षाविधिमतः शृणु || १८ ||

रोहिणी श्रवणार्द्रा च श्रविष्ठा त्रीणि चोत्तरे |
पुष्यं शतभिषक् चैव दीक्षानक्षत्रमुच्यते || १९ ||

वृषभं वाथ सिंहं वा वृश्चिकं कुम्भमेव वा |
मिथुनं वापि कन्या वा धनुर्वा मीनमेव वा || २० ||

एते हि राशयः प्रोक्ताश्चरराशिं च वर्जयेत् |
द्वितीया पंचमी वापि षष्ठी वापि विशेषतः || २१ ||

द्वादशी वाथ कर्तव्यं त्रयोदश्यामथापि वा |
एते हि तिथयः प्रोक्ता वारांश्चैव शृणुष्व च || २२ ||

सोमशुक्रबुधावापि जीवा रविसुतापि वा |
बृहस्पत्युदयं वापि शुक्रोदयमथापि वा || २३ ||

बुधोदयं वा कुर्वीत सोमोदयमथापि वा |
अष्टमस्था ग्रहाश्चैव पश्चाच्छिष्यानुपोषितान् || २४ ||

स शुद्धहृदयान्भक्तान्कृतशौचो जितेन्द्रियः |
पादप्रक्षालनं कुर्यादाचम्य विधिना ततः || २५ ||

प्. ६१)

नेत्रबन्धं प्रकर्तव्यं हृदयेन तु मन्त्रतः |
दुकूलपट्टसंयुक्तं कार्पासिकमथापि वा || २६ ||

उत्तमं द्वादशं हस्तं दशहस्तं तु मध्यमम् |
अधमं नवहस्तं तु चतुस्तालं तु विस्तृतम् || २७ ||

वर्णेन स्फटिकेनैव दध्ये तु मरुणं भवेत् |
सदशाहतवस्त्रेण नेत्रबन्धं तु कारयेत् || २८ ||

अस्त्राचयेन संयुक्तं नेत्रमन्त्रदशं जपेत् |
व्योमव्यापि जपेत्तत्र तत्पुरुषेण समायुतम् || २९ ||

नेत्रबन्धं प्रकर्तव्यं स्वर्णपुष्पसमायुतम् |
उत्तमं दशनिष्कं तु अष्टनिष्कं तु मध्यमम् || ३० ||

अधमं पंचनिष्कं तु लक्षणं चोच्यते मया |
दरिद्राणां तु सर्वेषां यथालाभेन कारयेत् || ३१ ||

उत्तराभिमुखो भूत्वा एकचित्तेन बुद्धिमान् |
ईशानेन तु मन्त्रेण पुष्पं हस्ते निधापयेत् || ३२ ||

प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा वामदेवेन मन्त्रतः |
ध्यात्वा तु परमेशानं शिवमन्त्रेण बुद्धिमान् || ३३ ||

मण्डले विकिरेत्पुष्पं स्वस्तिमंगलवाचकैः |
ध्यात्वा तु परमेशानं शिवमन्त्रेण बुद्धिमान् || ३४ ||

यस्मिन्मन्त्रे पदे पुष्पं नामगोत्र तदात्मकम् |
तन्मन्त्रं सिध्यते तस्य कुरुतो वाप्यनुग्रहम् || ३५ ||

प्. ६२)

ईशानस्य दलेर्वाराग्नेयांशोकदं तथा |
नैर्-ऋत्यां श्रीकरं प्रोक्तं अनायुष्यं तु वायु च || ३६ ||

चतुर्दिक्षु च विप्रेन्द्र तच्छ्रीकरमिति स्मृतम् |
कर्णिके पतिते पुष्पे सुखं चैव भवेत्तदा || ३७ ||

ईशानस्य दले चैव नेत्रं नाममिहोच्यते |
उदकेन समायुक्तं भस्म शिरसि निक्षिपेत् || ३८ ||

सुगव्यादिभिरभ्यर्च्य हृदयेन तु मन्त्रतः |
शिवाग्रे चैव तु कुंभं तु शाल्योपरि च विन्यसेत् || ३९ ||

ससूत्रां सापिधानां च स वस्त्रान्हेमसंयुतान् |
शिवमन्त्रमनुद्धृत्य स्थापयेत्कुंभमेव च || ४० ||

तस्योदकेन विप्रेन्द्र प्रोक्षयेच्छिष्य मुर्धनि |
ईशानं मूर्ध्नि विन्यस्य मुखे तत्पुरुषं न्यसेत् || ४१ ||

अघोरं हृदये न्यस्य गुह्ये वामं प्रकल्पयेत् |
सद्योजातं न्यसेत्पादौ विन्यसेच्छिष्यदेहके || ४२ ||

हृदये हृदयं न्यस्य शिरः शिरसि विन्यसेत् |
शिखायां तु शिखां न्यस्य कवचं हस्तमध्यतः || ४३ ||

अस्त्रं हस्तप्रदेशे तु नेत्रं नेत्रेषु विन्यसेत् |
देवस्य दक्षिणे पार्श्वे पलाशपत्रं च संयुतम् || ४४ ||

कूर्चेनैव समायुक्तमासनं तत्प्रकीर्तितम् |
आसनस्था तु शिष्याणां पूर्वाभिमुखमेव च || ४५ ||

प्. ६३)

अग्निबीजेन विप्रेन्द्र त्रिकोणमण्डले स्थिते |
पादांगुष्ठात्समारभ्य दहेद्यावच्छिरोन्तकम् || ४६ ||

अभूते नार्पयेत्तत्र एकचित्तेन वै बुधः |
चन्द्रमण्डलसंकाशमकारं चात्मसंभवम् || ४७ ||

विद्यातत्वमुकारं तु शिवतत्वं मकारकम् |
ओमित्येकेन मलं योगपीठमधोमुखम् || ४८ ||

चिन्तयेदमृतं तोयं सुषुम्ना भिन्नमस्तकम् |
तेन प्लावितमात्मानमार्य * न्तं विचिन्तयेत् || ४९ ||

इमालं योश्यते नित्यं समाधी मृत्युनाशनम् |
न तस्य जायते मन्युरत्र शास्त्रस्य निश्चयः || ५० ||

षडध्वा विन्यसेत्पश्चाच्छिष्येदेहे (तु) विशेषतः |
मन्त्राध्वा च पदाध्वा च तत्वाध्वा भुवनात्मकम् || ५१ ||

वर्णाध्वा च कलाध्वा च विंशत्येकं शिवं पदम् |
सत्वो रजस्तमश्चैव आत्म त्रयमेव च || ५२ ||

ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरश्चाष्टशक्तिभिः |
पंचब्रह्मशिवांगां च प्रासादं तु सदाशिवम् || ५३ ||

शिष्यदेहे न्यसेद्विप्र प्रणवादिनमोन्तकम् |
तत्तन्मन्त्रमनुस्मृत्य योजयेच्छिष्यदेहके || ५४ ||

मन्त्राध्वा विन्यसेन्मूर्ध्नि कलाध्वा मुखमेव च |
तत्वाध्वा हृदये न्यस्य नाभौ तु भुवनात्मकम् || ५५ ||

प्. ६४)

वर्णाध्वा मेढ्रदेशे तु पादयोस्तु कलाध्वकम् |
पादाध्वा तु पुनर्योज्य पादारभ्य शिरोन्तकम् || ५६ ||

सद्यः कलाभिरष्टाभिर्वामदेवं त्रयोदशम् |
अघोरमपि चाष्टौ तु तत्पुरुषं तथैव च || ५७ ||

ईशानस्य कलाः पंच अष्टत्रिंशत्कला न्यसेत् |
विद्येश्वराणामष्टौ तु गणेशानां चतुष्टयम् || ५८ ||

द्विपदं लोकपालानां अस्त्राणां पदमेकशः |
एवं पदाध्वा विन्यस्य तत्वाध्वा च पुनर्न्यसेत् || ५९ ||

पृथिव्यापस्तथातेजो वायुराकाशमेव च |
श्रोत्रं चक्षुश्च जिह्वाश्च घ्राणं त्वक्चैव पंचमः || ६० ||

वाक्पादपाणि पायूपस्थं च पंचमम् |
शब्दस्पर्शोरूपरसो गन्धश्चापि च पंचमम् || ६१ ||

मनोहंकारबुद्धिश्च प्रकृतिः पुरुषस्तथा |
रागो माया च विद्या च कला नियतिमेव च || ६२ ||

स गृहेश्वरकालश्च शुद्धमाया तथैव च |
शुद्धविद्या शुद्धकला सदाशिवः शिवः परम् || ६३ ||

षट्त्रिंशत्तत्वमेवं तु क्रमेणैवं तु विन्यसेत् |
भुवनाध्वा ततो न्यस्य कलानां तु शिवान्तकम् || ६४ ||

भुवनाध्वा न्यसेत्पश्चान्मेढ्रमेवं क्रमेण तु |
अधस्ताद्धृदयादीनि कल्पयेत्कल्पवित्तमः || ६५ ||

प्. ६५)

कालाग्निश्चान्धकारं तन्नरकानेक विंशतिः |
रौरवं कुम्भीपाकं च महारौरवमेव च || ६६ ||

क्षुधानासी न काक्तं चे जंलं च शीतलेन च |
उष्णसंतापनं चैव लोहतप्ततपस्तथा || ६७ ||

कूटशाल्मलिकूपं च तिलयन्त्रेषु यन्त्रकम् |
धनुर्निरयमाधानं क्षुरिकानीयमेव च || ६८ ||

पाषाणं तप्तपांसुर्वै तरणी च तथैव च |
तलं च वितलं चैव नितलं च तलातलम् || ६९ ||

अतलं च तलानील * * * रौतलमतो |
परहलोकश्च भुवर्लोकः स्वर्लोकश्च तथैव च || ७० ||

महल्लोकश्च विज्ञेयो जनलोकस्तथैव च |
तपोलोकं सत्यलोकं गन्धर्वाक्षयलोककम् || ७१ ||

विद्याधराणां लोकं च सोमलोकं तथैव च |
ईशानं देवलोकं च ब्रह्मलोकं तथैव च || ७२ ||

ब्रह्मलोकोपरिस्तस्य विष्णुलोकमतः परम् |
अनन्ते सत्यलोकं तु सूक्ष्मलोकमतः परम् || ७३ ||

शिवोत्तमस्य लोकं तु एकनेत्रस्य लोककम् |
एकरुद्रस्त्रिमूर्तिश्च श्रीकण्ठश्च शिखण्डि च || ७४ ||

महेश्वरस्य लोकं तु सदाशिवस्य लोककम् |
गोलोकं शिवलोकं च क्रममेषां प्रकीर्तितम् || ७५ ||

प्. ६६)

शिवलोकोपरिष्टात्तु लोकमन्यन्न विद्यते |
नाभिमूलात्समारभ्य यावद्धृदयदेशकम् || ७६ ||

वर्णाध्वा विन्यसेद्विप्र कादिपादान्तमेव च |
अकारं मूर्ध्निदेशे तु आकारं तु ललाटके || ७७ ||

इकारं दक्षिणे नेत्रे ईकारं वामनेत्रके |
ऌकारं दक्षिणे गण्डे ॡकारं वामगण्डके || ७८ ||

ए ऐ च तालुरन्ध्रे तु ओ औ ओष्ठद्वयेपि च |
दन्तपंक्तिद्वये न्यस्य अं अः इत्यक्षरद्वयम् || ७९ ||

कवर्गं दक्षिणे हस्ते चवर्गं वामहस्तके |
टवर्गं दक्षिणे पादे तवर्गं वामपादके || ८० ||

पवर्गं दक्षिणे पार्श्वे वामपार्श्वे बभौ न्यसेत् |
मकारं हृदये न्यस्य यकारं चैव विन्यसेत् || ८१ ||

रेफं तु रक्तमेवोक्तं लकारं मांसमेव च |
लकारं मेदे विन्यस्य शकारं चाधिदेशके || ८२ ||

मज्जदेशे षकारं तु सकारं शुक्लमेव च |
हकारं प्राणमित्याहु लकारं मेढ्रमेव च || ८३ ||

क्षकारं वृषणे प्रोक्तं सर्वानेतान्समान्न्यसेत् |
नवत्रिंशत्कला विप्र कादिपादान्तविन्यसेत् || ८४ ||

रास्वताधारमणीताय पंक्तिश्च दारुणि |
निवृत्तिश्च प्रतिष्ठा च विद्या शान्तिस्तथैव च || ८५ ||

प्. ६७)

शान्त्यतीतं परं व्योम क्रमाद्विन्यस्य तत्वतीः |
ततो मोहौ क्षुधानिद्रा मृत्युमायजरा मया || ८६ ||

राजारक्ष्यारतः पाल्यारम्याक्षणमतिक्रिया |
धृतिः कार्या च रात्री च भ्रामणी मोहिनी तथा || ८७ ||

सिद्धिद्धिः शान्तिलक्ष्मी मेधा कान्तिः स्वधा स्थितिः |
नवत्रिंशत्कलाव्याता देवदेवेन धीमहि || ८८ ||

हृदये चाग्नि विन्यस्य मुखे वा * * विन्यसेत् |
आकाशं मूर्ध्नि विन्यस्य पंचतत्वान्क्रमान्न्यसेत् || ८९ ||

मन्त्राध्वा सद्यमन्त्रेण वामेनैव पदाध्वकम् |
तत्वा वैश्यघोरेण भुवनाध्वा पुरुषेण तु || ९० ||

वर्णाध्वा च कलाध्वा च ईशानेन तु विन्यसेत् |
एवमेव क्रमेणैव शिष्यदेहे न्यसेत्ततः || ९१ ||

ईशानं मूर्ध्नि विन्यस्य मुखे विष्णुरिति स्मृतम् |
हृदये ब्रह्मणः प्रोक्तं अश्विन्यां हस्तयोर्न्यसेत् || ९२ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः भूमौ भवति मानवः |
देशिकश्चात्मना विप्र शिवस्तत्रैव तिष्ठति || ९३ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन देशिकं पूजयेत्ततः |
यद्द्रव्यं पात्रशेषादि शिवस्य परमेष्ठिनः || ९४ ||

होतव्यं देशिकस्यापि न दोषाय प्रकल्पयेत् |
शिवमुद्दिश्य सर्वं तु वस्त्रधान्यादिकाञ्चनम् || ९५ ||

प्. ६८)

दद्यादाचार्यहस्ते तु शिवलोकमवाप्नुयात् |
दीक्षाविधिरिति प्रोक्तं अभिषेकमतः शृणु || ९६ ||

इति वीरतन्त्रे दीक्षाविधिः नवमः पटलः || ९ ||

 

पितामहः ||

दीक्षितानां तु शिष्याणां पापकर्मविशुद्धये | 
अभिषेकं कथं देव तत्सर्वं वद मे प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

यक्तमन्यस्य या दृष्टं तत्सर्वं वक्ष्यतेधुना |
सुमुहूर्ते सुलग्ने च योगे च करणान्विते || २ ||

देवाग्रे मण्डपं कुर्यात्पूर्वोक्तविधिना सह |
अथांकुरार्पणं कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् || ३ ||

पालिका घटिका चैव शरावं च त्रिधा भवेत् |
नीवारं यवशाली च तिलं वैणवमेव च || ४ ||

श्वेतशाली महाशाली मुद्गमाषकुलस्थकम् |
कलमाशालियवोक्तं वा सर्षपं शिम्बमेव वा || ५ ||

निष्पावं च प्रियंगुश्च ग्राहयेल्लक्षणान्वितम् |
पयसा क्षालयेद्विप्र ! प्राच्यादीनां तु बापयेत् || ६ ||

सोमकुम्भं तु विप्रेन्द्र स्थापयेन्मध्यमेव च |
सवस्त्रं सहिरण्यं च सकूर्चं सापिधानकम् || ७ ||

आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा सोष्णीषः सोत्तरीयकः |
बीजानि वाथयेत्तत्र ताम्बूलं दापयेत्ततः || ८ ||

प्. ६९)

ततो मण्डपसंस्कारं पुण्याहं वाचयेत्ततः |
अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशत्पंचविंशतिः || ९ ||

अधमं नवकुम्भांश्च स्थापयेद्देशिकोत्तमः |
सूत्रपात्रं तु कर्तव्यं शालिना विकिरेत्ततः || १० ||

अष्टद्रोणसमायुक्तं तदर्धं तण्डुलैरपि |
तण्डुलार्धतिलैर्लाजादर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ११ ||

मध्यमे शिवकुम्भं तु स्थापयेच्छिवमन्त्रतः |
स सूत्रान्सापिधानांश्च स वस्त्रान्हेमसंयुतान् || १२ ||

वर्धनीं तस्य वामे तु गौरी बीजेन संयुतम् |
सव्यादीशानपर्यन्तं स्थापयेदष्टकुम्भकान् || १३ ||

प्रधाने कुम्भे शिवः पूज्यो वर्धन्यामम्बिकां न्यसेत् |
अनन्तेशश्च सूक्ष्मश्च शिवोत्तमश्चैकनेत्रकः || १४ ||

एकरुद्रस्त्रिमूर्तिश्च श्रीकण्ठश्च शिखण्डि च |
अधिदेवास्समाख्याता द्रव्याणां च शृणुष्व च || १५ ||

प्रधाने कलशे विप्र नवरत्नं क्षिपेत्ततः |
वर्धनीं गौरिबीजेन सुवर्णं तत्र निक्षिपेत् || १६ ||

स्वर्णं रजत ताम्रं च * * * त्र पुसीसकम् |
आरकूटं च विपुलं कांस्यं पूर्वं न्यसेत्ततः || १७ ||

आग्नेययां कलशे विप्र नवधातूंश्च विन्यसेत् |
हरितालं च * * * * * * * चनातिलाम् || १८ ||

प्. ७०)

माषकं चैव सौराष्ट्रं रसपंकैकतुं ततः |
रसेन नवकं चैव विन्यसेत्तु विशेषतः || १९ ||

वृक्षपत्रं च विप्रेन्द्र दक्षिणे कलशे न्यसेत् |
पालाशं चादि खदिरं तार्क्ष्य न्यग्रोधमेव च || २० ||

पिप्पलं पनसं बिल्वं शिरीषं (चं)पकमेव च |
नैर्-ऋते स्थापिते कुम्भे पुष्पाणां नवकं न्यसेत् || २१ ||

नद्याश्चोभयतीरे च नागवल्लीकरी * * |
* * * देवशिरौ च निवेद्यां च तु सागरे || २२ ||

वारुणे स्थापिते कुम्भे पुष्पाणां नवकं न्यसेत् |
पंकजं चंपकं चैव कुमुदं नीलोत्पलं तु वा || २३ ||

पाटली करवीरं च रक्तोत्पलमेव च |
नन्द्यावर्तं च घातं च नवपुष्पमिहोच्यते || २४ ||

वायव्यां चैव कुम्भेषु गन्धपुष्पादि विन्यसेत् |
चन्दनं कुंकुमं नीलोत्पलं खगजानश्च वानरम् || २५ ||

तक्कालारजकं पत्रं विन्यसेत्स्वस्वनामतः |
सौम्यायां स्थापिते कुम्भे नवबीजानि विन्यसेत् || २६ ||

यववेणुप्रियंगुश्च शालिनीवारमेव च |
गोधूमयवमुद्गांश्च सर्षपं च यथाक्रमम् || २७ ||

ऐशान्यां कुंभमेवं तु ओषधीनां क्रमान्न्यसेत् |
लक्ष्मी च सहादेवी च विष्णुक्रान्तिं त्रयंबला || २८ ||

प्. ७१)

इन्द्रपर्णं शंखपुष्पं सूर्यावर्तं च गन्धिकाः |
विन्यसेत्तु विशेषेण स्वस्वनामानुमन्त्रतः || २९ ||

एकाशीतीनि कुम्भानि कारयेद्या विशेषतः |
अष्टदिक्षु च होमः स्याल्लक्षणेन समन्वितम् || ३० ||

अथवा पंचहोमं स्यादीशान्यां च चतुर्दश |
पलाशखदिराश्वत्थ प्लक्षन्यग्रोध बिल्वकैः || ३१ ||

औदुम्बरशमी चैव पूर्वादि परिकल्पयेत् |
समिदाज्यचरुन्लाजान्यवशालितिलानपि || ३२ ||

प्रियं सिद्धार्थकश्चैव प्रत्येकं तु सहस्रकम् |
यावद्वै कुम्भसंख्या तु तावत्संख्या तु होमयेत् || ३३ ||

अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशत्पंच विंशतिः |
यागस्थानस्य वारुण्यां महादेवस्य * * * * || ३४ ||

होमं कुर्यात्तु विप्रेन्द्र शिवदीक्षा समायुताम् |
अध्ययनं च कर्तव्यं चतुर्वेदैश्चतुर्दिशि || ३५ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च शिवं संपूजयेत्ततः |
यागस्थानस्य वारुण्यां महादेवस्य पूर्वतः || ३६ ||

अभिषेकं कारयेत्तत्र प्रासादेन तु मन्त्रतः |
ब्रह्मैरंगैश्च संयुक्त व्योमव्या(पि)समायुतम् || ३७ ||

अभिषेकं कारयेत्तत्र शिष्यदेहं विशेषतः |
गन्धपुष्पादिना पूज्य प्रासादेन तु मन्त्रतः || ३८ ||

प्. ७२)

तत्रैव भोजयेच्छैव विप्रान्देशिकः शिष्यसंयुतः |
सा वर्णक * अत्राद्य * न्त सिंहहनि भोजनम् || ३९ ||

दीक्षोपकरणं सर्वं देशिकाय प्रदापयेत् |
* * * * * * * * * * पर्वतवाहनम् || ४० ||

पावपादुकंतया |

माहिषाल्गोश्चदासी च धान्यान्वस्त्रांश्च सर्वशः |
आचार्याय प्रदातव्यं मानं च निवेदयेत् || ४१ ||

भोजनं पायसं दद्यात्क्षीरेणैव पूरितम् |
सगुलं गोघृतैर्युक्तं कदलीफलसंयुतम् || ४२ ||

अनेकोपदंश संयुक्तं प्रासादेनादिमन्त्रतः |
आचार्यःशिष्यसंयुक्तं भोजयेद्विधिपूर्वकम् || ४३ ||

समयाद्भोजयेत्तत्र तत्राग्रे तु बलिंक्षिपेत् |
लाजान्त संयुक्तमपूवं घृतसंयुतम् || ४४ ||

देशिकेन बलिं दद्याच्चरुणा दधि संयुतम् |
चतुष्पथे पथे चैव द्विपथेकै च विधिरवे || ४५ ||

सर्वदेवालयं चैव पंचरात्रं तु पूजयेत् |
एवमेवक्रमेणैव अभिषेकं तु कारयेत् || ४६ ||

सर्वमंगलमांगल्यं सर्वव्याधिनिवारणम् |
विधिना कारयेद्यस्तु तस्य मृत्युर्न विद्यते || ४७ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् |
अभिषेकं मया प्रोक्तं शैवाचारं ततः शृणु || ४८ ||

इति वीरतन्त्रे षट्सहस्रसंहितायां अभिषेको नामदशमः पटलः || १० ||


प्. ७३)

आचार्यस्यादिशैवादि महाशैवानुशैवकान् |
कीदृशानीह सर्वं तद्वक्तुं सर्वमिहार्हसि || १ ||

ईश्वरः |

त्रैवर्णिकानां शैवानां आचाराः षोडश क्रियाः |
निषेकादि सपिण्डान्तं श्रूयतां कमलासन || २ ||

अत्रैवोदाहरन्तीममग्निमुखं द्विजोत्तम ! |
शुचौ देशे समं कृत्वा सितान्विन्यसेत्ततः || ३ ||

तुषांगारकलोहं च केशकीटं च वर्जिता |
हस्तमात्रेण विप्रेन्द्र कुर्याद्वै स्थण्डिलं ततः || ४ ||

त्रिप्राचीनमुदीचीनं सकले * * लेखयेत् |
व्यपोष्य कलशं तत्र हस्तौ प्राक्षालयेत्ततः || ५ ||

अथवाग्निं समाभूय श्रोत्रियस्य गृहेथवा |
व्याहृत्यावानयेदग्निं षोल्कालयेत्ततः || ६ ||

जुष्टोदमूना मन्त्रेण उपस्थानं करोति च |
परिस्तीर्य ततो दर्भैर्हस्तमात्रैश्चतुर्दिशि || ७ ||

पूर्व * न्तु नवानां तु * * * * चतुर्दिशि |
दक्षिणानुत्तरानग्रानधस्ताद्विन्यसेत्ततः || ८ ||

प्रागुदग्विन्यसेद्दर्भानुपरिष्टात्तु विन्यसेत् |
परीधीन्हस्तमात्रेण * * * * * चैव हि || ९ ||

दक्षिणे पश्चिमे चैव उत्तरे विन्यसेत्ततः |
हृदयेन तु दर्भांश्च परिधी शिखया सह || १० ||

प्. ७४)

ऊर्ध्वं सन्धाद्वयं चैव शिरोमन्त्रेण विन्यसेत् |
दर्भोपरिन्यसेद्विप्र शरावं समिधा सह || ११ ||

आज्यं चैव तु विप्रेन्द्र साधयेद्धृदयेन तु |
प्रोक्षयेदम्भसा चैव गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || १२ ||

तूष्णीं पात्रं समुत्तीर्य प्रोक्षयेदम्भसा पुनः |
स्थण्डिलादक्षिणे भागे ब्राह्मणान्भोजयेत्ततः || १३ ||

प्रणीतामुत्तरे स्थाप्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
द्वेदर्भाग्रसमायुक्तं तिरः पवित्रं विन्यसेत् || १४ ||

आज्यस्थाल्यां न्यसेदाज्यं पश्चादंगारके न्यसेत् |
दर्भानेकेर विप्रेन्द्र आज्याधिश्रवणं भवेत् || १५ ||

द्वेदर्भाग्रसमायुक्तमग्निना द्योतयेत्ततः |
स्रुवं चैव तु दर्भांश्च मार्जयेद्देशिकोत्तमः || १६ ||

तस्मात्सूत्रेण होतव्यं अग्निमुखं विशेषतः |
परिषेचनं ततः कुर्याद्धृदयेन समन्वितम् || १७ ||

इध्मं षोडशसंयुक्तं तूष्णीमग्नौ निधापयेत् |
प्रजापतये स्वाहेति स्रुवेणैव तु होमयेत् || १८ ||

स्वाहेति परिधीसन्धौ स्पृशन्ती * * * * * |
अथाज्यभागं होतव्यं अग्नेस्वाहेति मन्त्रतः || १९ ||

उत्तरां च पूजाढ्यं होतं देदा * * * * * |
युक्तौ वहादि षड्भिश्च भूयते क्रमशोधनम् || २० ||

प्. ७५)

व्याहृतिं जुहुयात्तत्र प्रसादेन तु होमयेत् |

इत्यग्निमुखं समाप्तम् ||

ऋतुस्नातानां स्त्रीणां च ऋटुसंगमनं शृणु || २१ ||

ऋतुस्नातायास्त्रियाश्चैव हृदयेनाभिषेचयेत् |
तत्र चाग्निमुखं कार्यं ऊर्ध्ववक्त्रं चतुर्भुजम् || २२ ||

त्रिणेत्रैर्युक्तमेवं स्याच्छिवेदशाहुतिं ददेत् |
हृदयेन तु मन्त्रेण हूयते क्रमशोधनम् || २३ ||

आज्यस्थाल्यां स्रुवेणाज्यं नैर्-ऋत्यां स्रावयेत्क्षितिम् |
एवमेव प्रकारेण राक्षसानां तु तृप्तये || २४ ||

अनुयाजित निक्षिप्य आमोपयामि तत्र च |
अयन्तयोनिरित्याश्च अग्नयेराज्ञया तनु || २५ ||

इत्येते नैव मन्त्रेण आत्ममारोपणं भवेत् |
प्रणीतस्योष्ठ प्रक्षाल्य प्रोक्षिण्यामुदकेन तु || २६ ||

दशदिक्षु विसृज्याथ ऊर्ध्वश्चैव पितामह ! |
वर्धनीं व्यापयेत्तत्र प्रोक्षयेदम्भसा ततः || २७ ||

तस्या रात्रौ स्त्रीणां च क्षीरभोजनमुत्तमम् |
शयने शाययेत्तत्र दंपतिभ्यां समन्विते || २८ ||

प्रजापतिस्त्रिधा शयया मन्त्रैश्चैवाभिमन्त्रयेत् |
विष्णुर्योनिति मन्त्रेण मूललिंगं भवन्ति वै || २९ ||

अहं गर्भमादधादहमस्मिन्निति संयुतः |
योनिसंगमनं कुर्यादुक्तरेत स संयुतम् || ३० ||

प्. ७६)

दिने युग्मे पुमानश्चेदयुग्मे स्त्री प्रजायते |
सोमाभिवर्ध इत्युक्तं तदस्यांगं च तिष्यति || ३१ ||

निषेकमेतदुद्दिष्टं तव स्नेहाद्विशेषतः || ३१ � ||

इति वीरतन्त्रे ऋतु संगमनविधिः एकादशः पटलः || ११ ||


गर्भाधानविधिं वक्ष्ये समासाच्छृणु सांप्रतम् |
रोहिणी रेवतीहस्ता श्रवणं चाननायकम् || १ ||

स्वातीशतभिष(ज)मुत्तरत्रयमेव च |
सौम्य जीवसितेन्दूनां द्रेक्काणावसांशकम् || २ ||

अहं गर्भं विधामीति गर्भं ध्यायीत तत्वतः |
पुरुषं जीवनामेति प्रदक्षिणमथाचरेत् || ३ ||

असुप्तकेपि गर्भे तु अग्निमुखं च कल्पयेत् |
सद्येन होमयेत्तत्र पंचविंशतिराहुतिः || ४ ||

ज्येष्ठश्रेष्ठाश्रविष्ठा च होतव्यं तु तथैव च |
ततः पंक्ति विप्रेन्द्र सकलीकृतविग्रहः || ५ ||

पुरुषेणोदस्पर्श गर्भाधानं भवन्ति वै || ५ � ||

इति वीरतन्त्रे गर्भाधानविधिः द्वादशः पटलः || १२ ||


प्. ७७)

अथ पुंसवनं वक्ष्ये शृणु तत्वं तपोधन |
मासद्वयान्ते कर्तव्यं सर्वालंकार संयुतम् || १ ||

पुष्ये वा श्रवणे वापि कुर्यात्पुंसवनं बुधः |
गुरुशुक्रबुधज्ञानां उदयं शस्तमेव च || २ ||

चन्द्रोदयं प्रशस्तं हि ग्रहा नेष्टास्तु चाष्टमे |
अंकुराणीह कर्तव्यं पुण्याहं वाचयेत्ततः || ३ ||

कौतुकं बन्धयेत्तत्र विश्वेत्वेति हि मन्त्रतः |
अग्निमुखं समास्तीर्य युक्तो वाहादि भूयते || ४ ||

प्रजापते न त्वदेतानि चरु होमं तु कारयेत् |
गर्भौ अग्नौ विधानं तु आज्याहुतिमथाचरेत् || ५ ||

वामदेवेन मन्त्रेण हूयते तु शताष्टकम् |
न्यग्रोधौदुम्बराश्वत्थ पलाशं खादिरा सह || ६ ||

आज्येन वामदेवेन नववस्त्रं निधापयेत् |
दक्षिणे चैव नासा च अस्मै देवान मन्त्रतः || ७ ||

नासौधोप विप्रेन्द्र नारीमावद्यतेत्र च |
प्राचीनं वाप्युदीचीनं च्छेददर्शपं ततः || ८ ||

पंचब्रह्मेण वास्यांश्च विसृज्यति * तस्ततः |
ध्रुवायेतत्यरुन्धत्यामिति ब्रुवन्दर्शयेत्ततः || ९ ||

तद्दृश्यते तदा विप्रमृद्धेमसराजतम् |
स्त्रिधर्मस्या तु स्त्रीणां तु कुरुते नात्र संशयः || १० ||

प्. ७८) 

हरणं बन्धनं वापि चोतकं हन्तु क्रिया |
तीर्थानां तु नखाकोश वानादिरेव च || ११ ||

नोदं ततोम्भसा स्नानं न च श्वश्रूणि वापयेत् |
अन्तर्वर्त्न्याः पतिः कुर्यान्न प्रजा भवति श्रुवम् || १२ ||

इति वीरतन्त्रे पुंसवनविधिः त्रयोदशः पटलः || १३ ||



सीमन्तं तु प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन |
मासाच्चतुष्टये प्राप्ते षण्मासे वापि कारयेत् || १ ||

प्र * * गर्भांश्चैव सीमन्तं कारयेत्ततः |
रोहिण्यां चैव पुण्ये च उत्तरा च पुनर्वसु || २ ||

हस्तश्रवणरेवत्यां मृगशीर्ष(क)मेव च |
सीमन्तोन्नयनं कुर्याच्छुभास्ये शुभलग्नके || ३ ||

सिंह वृश्चिकजीवः स्यादष्टमे ग्रहवर्जितम् |
पुण्याहं वाचयेत्तत्र अग्निमुखं च कारयेत् || ४ ||

जयाहुतिश्च कुर्वीत धाताददातु नो रयिम् |
आज्या हुतिं करिष्यामि * * * * * * * * || ५ ||

अघोरेण तु मन्त्रेण हूयतेष्टशतं ततः |
कामयेदिति मन्त्रेण राविखरेणखयेत् || ६ ||

वास्तोके मयन्तिंश्च दर्भांकुरेण लेखयेत् |
सिनीबली खमन्त्रेण औदुम्बरेण होमयेत् || ७ ||

प्. ७९)

रुद्रदेवेति मन्त्रेण यवनैव तु लेखयेत् |
वनवासी चासीव पाश्वेतिकेशार्वनिलं बध्यते ततः || ८ ||

सोम एव न राजेति स्त्रीणां चैव तु कारयेत् |
शेषं पुंसवनादेव कर्तव्यं स्यात्सुरोत्तम || ९ ||

इति वीरतन्त्रे सीमन्तविधिः चतुर्दशः पटलः || १४ ||

 

विष्णुबलिं प्रवक्ष्यामि शृणुयास्तु पितामह |
पुण्याहं वाचयित्वा तु विष्णुमभ्यर्चयेत्ततः || १ ||

विष्णुमावाहयेत्तत्र व्याहृत्या घोरमन्त्रतः |
अग्निमुखं च संकल्प्य पूर्ववल्लक्षणान्वितम् || २ ||

आपोहिष्ठेति मन्त्रेण अर्घ्यं दत्वा विशेषतः |
केशवं नारायणं चैव गोविन्दं माधवं तथा || ३ ||

विष्णुं मधुसूदनं चैव त्रिविक्रमं वामनं तथा |
श्रीधरं च हृषीकेशं पद्मनाभं तथैव च || ४ ||

दामोदरं च विप्रेन्द्र नामद्वादशमेव च |
चरुभोजनं च कर्तव्यं याद्धृदवसानके || ५ ||

षड्भिर्विष्णोर्नुकं चैव अन्नाहुतिमिहोच्यते |
आज्याहुतिस्तथैवं स्यात्पुण्याहं वाचयेत्ततः || ६ ||

अष्टानां ब्रह्मचारीणां भोजयेत्तु विशेषतः || ६ � ||

इति वीरतन्त्रे विष्णुबलिविधिः पंचदशः पटलः || १५ ||



जातकर्मविधिं वक्ष्ये सर्वकामार्थसाधनम् |
अभिजातं कुमारं च दर्शयेद् हृदयेन तु || १ ||

अस्त्रेणैव तु मन्त्रेण नाभिं छित्वा विशेषतः |
अद्भ्यस्संभूतमन्त्रेण स्नापयेद्विधि पूर्वकम् || २ ||

अंगादंगादिनि ब्रह्म मूर्ध्नि जिघ्रति देशिकः |
ईशानादिमन्त्राणां मूर्ध्नि जिघ्रतिमुच्यते || ३ ||

दक्षिणे चैव श्रोत्रे च तत्पुरुषं जपेत्ततः |
अश्वाभव परशुभं जप्त्वा चैव विशेषतः || ४ ||

नक्षत्र नाम वक्ष्यामि अह्निया पुनमन्त्रतः |
ब्रूहितान्तेन संप्रार्च्यां हिरण्येन समायुतम् || ५ ||

व्यापकेन पुनश्चैव स्नापयेत्तु यथाविधि |
आयुरारोग्यमेधावीति प्राशयेत् || ६ ||

मातुर्हस्ते ददामीति वितत्वं च वा जपेत् |
यस्तेस्तेनेमिमन्त्रेण मातुस्सव्यस्तनेत्रेण मातुस्तनं ददेत् || ७ ||

पूर्णोदकुम्भ * * * * शिरःस्थाने विन्यसेत् |
स चैवं स्थापयित्वा तु अग्निमुखं च कल्पयेत् || ८ ||

आपः सुप्तेन तु मन्त्रेण पक्वाहुतिरिहोच्यते |
हरिहरं च मुच्च * * प * * तथैव च || ९ ||

ईशानेन तु मन्त्रेण अष्टाशताहुतिं हुनेत् |
सद्यं च कमनाय अश्वत्थापर्णसंयुतम् || १० ||

प्. ८१)

हुतशेषं च विप्रेन्द्र बलिं दद्याद्विशेत् |
* * * * * तं च गौ तिलसर्षपहोमयेत् || १ ||

आवेशनाव्यत्र खीफलीकरण होमयेत् || ११ � ||

इति वीरतन्त्रे जातकर्मविधिः षोडशः पटलः || १६ ||

 

नामकरणं वक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन |
उत्तरारेवतीहस्ता शतभिषङ्मूलपुष्यकाः || १ ||

पुनर्वसुश्रवणं स्याद्रोहिणी मृगशीर्षकम् |
श्रविष्ठा चोनति नक्षत्रात्प्रशस्ता नामकर्मणि || २ ||

अग्निमुखं च संकल्प्य विधिवद्देशिकस्तथा |
ईशानं प्राजापत्ये नामकरणं च भूयते || ३ ||

स्वस्ति मूर्ध्नि च जप्त्वा तु युगाक्षर शिवान्तकम् |
मार्गसीर्षे तु पुष्येशं शंभुरिति स्मृतः || ४ ||

माघे महेश्वरं नाम महादेवं तु फाल्गुने |
चैत्रे तु स्थाणु नामं च वैशाखे तु शिवस्तथा || ५ ||

ज्येष्ठे पशुपतिं नाम चाषाढे चोग्रनामतः |
श्रवणे सर्वनामं तु भाद्रमासे त्रियम्बकम् || ६ ||

अश्वनीश्वरनामं च कृत्तिका रुद्र नामतः |
एतेषां नाममुच्चार्य गुरोर्नामस्तु वाचयेत् || ७ ||

प्. ८२)

नामकरणं च मेवं तु कर्तव्यं स्यात्सुरोत्तम || ७ � ||

इति वीरतन्त्रे नामकरणविधिः सप्तदशः पटलः || १७ ||


निष्क्रमण विधिं वक्ष्ये मालाचश्शारु उच्यते |
अश्विनी सोमदैवत्यं रेवती च पुनर्वसु || १ ||

श्रवणं च श्रविष्ठा च हस्तस्वात्यनुराधकः |
चित्रादिरुत्तराश्चैव शतभिषग्रोहिणी तथा || २ ||

पुष्यं चैव नक्षत्रा प्रशस्ता नैष्क्रमणं ततः |
दशमस्था ग्रहाश्चैव नेष्टास्सर्वप्रयत्नतः || ३ ||

शुभे मुहूर्ते मंगल्ये अग्निमुखं च कारयेत् |
ईशानेन तु मन्त्रेण स्वस्यात्रेण जुहोति च || ४ ||

बाह्ये गोचर्ममात्रेण गोरोचनोलोप्यलिप्य च |
सिकतैः स्थण्डिलं कृत्वा अश्वत्थं स्थापयेत्ततः || ५ ||

स्वान्निग्रहान्नामयन्तीति एवमेव विधीयते || ५ � ||

इति वीरतन्त्रे उपनिष्क्रमणविधिरष्टादशः पटलः || १८ ||


अथान्नप्राशनं वक्ष्ये समासात्सुतपोधन |
षष्ठमे मासि संप्राप्ते अन्नप्राशनमेव च || १ ||

अश्वी मृगशिरश्चैव रेवती च पुनर्वसु |
श्रवणं च श्रविष्ठा च हस्तस्वात्यनुराधकः || २ ||

प्. ८३)

चित्रा त्रिरुत्तरा चैव शतभिषग्रोहिणी तथा |
पुष्यं चैव तु नक्षत्रा प्रशस्ताश्चान्न भोजने || ३ ||

दशमस्था ग्रहास्सर्वे नेष्टास्सर्वप्रयत्नतः |
पूर्वेद्युर्भोजयेद्विप्रान्युग्मं नादिमुखं ततः || ४ ||

पुत्रं गन्धादिना चैव अलंकृत्य विशेषतः |
शुभं संपूजयेत्तत्र चित्रेणच्छादयेत्तथा || ५ ||

आचमनं तु पुनर्गच्छेत् पिता तत्पुरुषेण तु |
पुत्र च मूर्ध्नि मध्ये तु अतिजिघ्रत्प्रतिपद्मजः || ६ ||

अग्निमुखं च संकल्प्य अग्निसूक्तेन संयुतम् |
पंचब्रह्मसमायुक्तं गोमये सप्त चाहुतिः || ७ ||

अहमस्मिनिति मन्त्रेण दध्याज्यमधु संयुतम् |
यामात ओषधीस्तेति मधुनो मधुनोप्य च || ८ ||

सुमुहूर्ते सुलग्ने च भोजयेत्पायसं ततः |
ब्राह्मणान्भोजयेत्तत्र आचार्यं पूजयेत्ततः || ९ ||

इति वीरतन्त्रे अन्नप्राशनविधिरेकोनविंशः पटलः || १९ ||

चौलकर्मविधिं वक्ष्ये आयुरारोग्यवर्धनम् |
* * * त्रीणि संप्रोक्ते शुभनक्षत्र संयुतम् || १ ||

चित्राश्रविष्ठहस्ता च रेवती श्रवणाः शुभाः |
पुष्या पुनर्वसू चैव मृगशीर्षकमेव च || २ ||

प्. ८४)

एते चैवा शुभाः प्रोक्ता अष्टमे वा हवजत |
पुण्याहं वाचयेत्तत्र कुरु ब्राह्मण भोजनम् || ३ ||

अग्निमुखं समास्तीर्य गन्धपुष्पादिनाऽर्चयेत् |
एके सिनोऽतिनक्तं च इति हुत्वा हुतिं ततः || ४ ||

हृदयेना रोहणं प्रोष्ठं आज्यमथाचरेत् |
ईशानेन तु मन्त्रेण पंचाशज्जुहुयात्ततः || ५ ||

कुमारस्योत्तरे पार्श्वे माता हस्तेऽपि गोशकृत् |
पिण्डं साक्षत संयुक्तं शरावे साधयेत्ततः || ६ ||

शीतोष्ण वारिणा चैव आपनुन्दन्तु जीवसे |
केशाश्च सेचयेत्तत्र कुंशेन प्रोक्षयेत्ततः || ७ ||

देशिको वापयेत्पूर्वं पश्चान्नापितपूर्वकम् |
कर्ममध्ये शिखांस्थाप्य गवामभिमुखं ततः || ८ ||

दर्भोदुम्बरमूले वा केशांश्च निर्वपेत्ततः |
कुमारं स्नापयेत्तत्र प्रोक्षयेद्धृदयेन तु || ९ ||

स्वस्ति वाचकसंयुक्तं दद्यादाचार्यदक्षिणाम् || ९ � ||

इति वीरतन्त्रे चौलविधिर्विंशतिः पटलः || २० ||


उपनयनं प्रवक्ष्यामि आयुरारोग्यवर्धनम् |
गर्भाष्टमेषु विप्राणां राजन्यैकादशं ततः || १ ||

द्वादशेषु च वैश्यानां वसन्ते कारयेत्ततः |
षोडशाब्दाविधिंश्चैव ब्राह्मणान्भोजयेत्ततः || २ ||

प्. ८५)

रोहिण्यां हस्तचित्रे च उत्तरास्वानुराधके |
स्वाती मृगशिराश्चैव पुनर्वसुः प्रकीर्तितः || ३ ||

वृषे च मिथुने चैव कन्या कर्कटके तथा |
स्नानं कृत्वा तु विप्रेन्द सर्वं चाभि प्रदक्षिणम् || ४ ||

यज्ञोपवीतमन्त्रेण दद्याद्यज्ञोपवीतकम् |
अग्निमुखं च संकल्प्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ५ ||

अग्नेरुत्तरतो मानमधिष्ठाने च पीडयेत् |
यावत्कुन्तन्ततावत्या वस्त्रयुग्मं तु वेष्टयेत् || ६ ||

यादुक्तेनेति मन्त्रेण * * * * * बन्धयेत् |
आपञ्च आचमित्रस्य कृष्णाजिनं ददेत्ततः || ७ ||

पलाशदण्डं हस्तेपि यस्मिन्भूतं च दापयेत् |
देवस्यत्वेति सव्येन पक्वाहुतिमथाचरेत् || ८ ||

यद्यंहंसामघोरेण आज्याहुतिमथाचरेत् |
ब्रह्मसूक्तेन हुत्वा तु हुत्वा व्याहृति नामतः || ९ ||

पलाशपत्रे चान्नं तु नीलग्रीवेति दापयेत् |
चतसॄः पलाशसमिधो होतव्यं नीचजीविना || १० ||

अग्ने व्रतपते चैव वायो व्रतपतेति च |
आदित्य व्रतपते चैव व्रतानां व्रतपतेपि च || ११ ||

तच्छकेयं तन्मेराध्यतां जुहुयात्क्रमशस्ततः |
अग्नेर्दक्षिणतः स्थाप्य अस्त्रेणाभ्युक्षयेत्ततः || १२ ||

प्. ८६)

जयादिरभ्यधानं च राष्ट्रभृच्चैव होमयेत् |
ब्रह्मचार्यस्याभिमुखं सावित्रीं च जपेत्ततः || १३ ||

हुतशेषं ब्रह्मचारिं च सावित्र्या प्राशयेत्ततः |
तत्काले मण्डलं लिख्य यथा विधिपुरस्सरम् || १४ ||

शिवं संपूजयेत्तत्र नैवेद्यं दापयेच्छिवे |
मण्डलस्योत्तरे भागे कलशांस्थापयेत्ततः || १५ ||

स्थापयेच्छालिमध्ये तु स्नापयेच्छिवमन्त्रतः |
ईशानादिव्याहृतिभिर्नवसमिधा समायुतम् || १६ ||

अग्नौ तु होमयेत्तत्र यथा विधिपुरस्सरम् |
आचार्यं पूजनं कुर्याद्गोभूमीकांचनादिभिः || १७ ||

भिक्षापात्रं समानीय दद्यान्माणवके करे |
अर्घ्येणैव तु मायांश्च दद्यान्माणवके ततः || १८ ||

शिखी वा तस्य वादी च शौचं कृत्वा विशेषतः |
प्रातः स्नात्वाऽप आचम्य सूर्यश्चेति जलं पिबेत् || १९ ||

आपः पुनन्तु मन्त्रेण हृदयेन समन्वितम् |
अग्निश्चेति च सान्नेति काले काले पिबेत्ततः || २० ||

दधिक्राविण्णेति मन्त्रेण अभिषिच्य ततो जलम् |
अञ्जल्योदकमादाय व्याहृत्या सूर्याभिमुखं सृजेत् || २१ ||

उदकं ग्राहयेद्धस्ते प्रोक्षयेदस्त्रमन्त्रतः |
* * * सहारं * * * * * * * प्रविशेत् || २२ ||

प्. ८७)

* * * * * * धीमान्कर्तव्यमं समाचरेत् |
प्राणायामत्रयं कृत्वा सावित्र्याष्टशतं जपेत् || २३ ||

पूर्वसिद्धं समुत्तिष्ठन्नासीनापरमेव च |
मित्रस्समेत्य नयश्चि सिद्धसन्ध्योपस्थानमाचरेत् || २४ ||

स्वगृहं प्रविशेद्धीमान्नित्यकर्म समाचरेत् |
अग्निं चैव परिस्तीर्य परिषेचनमाचरेत् || २५ ||

जुषुन्नस्नं च मन्त्रेण भस्मना च त्रिपुण्ट्रकम् |
एवमेवक्रमेणैव सायं प्रातश्च होमयेत् || २६ ||

आचार्यश्चोपदिश्येत् वेदशास्त्रं विशेषतः |
क्षारं च मधुमांसादि लवण चैव वर्जयेत् || २७ ||

न दिवा चैव सुप्तं च न इच्छन्ति कदाचन |
एवमेव क्रमेणैव बलं प्रायेण नक्तकम् || २८ ||

अग्नेरुत्तरतो भागे शालिना स्थण्डिलं कुरु |
द्वे स्त्रियौ समलंकृत्य श्रद्धा मेधा प्रयामिति || २९ ||

गन्धमाल्यैरलंकृत्य धूपदीपबलिं ददेत् |
एवमेव क्रमं कुर्यादायुष्यं बलमाप्नुयात् || ३० ||

चतुर्थे हनि विप्रेन्द्र ब्रह्मवृक्ष च वार्चयेत् |
अग्निमुखं च संकल्प्य स्रुक्स्रुवे चेति मन्त्रतः || ३१ ||

पलाश स्पर्शनं चैव सावित्रं च व्रतं चरेत् |
चतस्रसमिधा चैव पूर्ववद्धूपयेत्ततः || ३२ ||

प्. ८८)

प्रदक्षिणक्रमं कुर्यादीशानेनैव भूयते |
पलाशमूले दण्डं च अजिनं मौञ्जीमणि वा सखा || ३३ ||

निक्षिपेत्सद्यमन्त्रेण अन्यमन्यं च धारयेत् |
अप आचम्य विप्रेन्द्र जयादिं हूयते ततः || ३४ ||

ब्राह्मणान्भोजयेत्तत्र शिवदीक्षासमन्वितान् || ३४ � ||

इति वीरतन्त्रे उपनयनविधिः एकविंशतिः पटलः || २१ ||


श्रावण्यां चैव वक्ष्यामि पौर्णमास्यां विशेषतः |
नदीतटाके गत्वा तु नवर्षींस्तर्पयेत्ततः || १ ||

प्रजापतिं काण्डर्षिं तर्पयेदेवमेव च |
अग्निमुखं च संकल्प्य ऋषीणां च हूयते || २ ||

सावित्रं च ततो भूत्वा वेदादींश्च हुनेत्क्रमात् |
पुनः परिषेचनं कृत्वा यथा विधि च हूयते || ३ ||

केशश्व?श्रुवपनं कृत्वा चाचम्य देशिकः |
सहस्रसमिधां च हूयते क्रमशस्ततः || ४ ||

अथवा सावित्रि रेवं स्याज्जपं च कुरुते सदा | ४ � |

इति वीरतन्त्रे उपाकर्मविधिः द्वाविंशति पटलः || २२ ||

शुक्रीयं चैव वक्ष्यामि नदीतटाकतीरके |
स्नात्वा तु शुचिवासाश्च हुत्वा वै शुक्रियावृतः || १ ||

प्. ८९)

ब्रह्मांगेन (च) होतव्यं पलाशसमिधा सह |
गात्रं च वेष्ठकं कुर्यान्नववस्त्रेण देशिकः || २ ||

रात्रौ जागरितं तत्र प्रभाते कर्म चारभेत् |
ब्राह्मणान्भोजयेत्तत्र शिवभक्तिसमन्वितान् || ३ ||

इति वीरतन्त्रे शुक्रियव्रतविधिस्त्रयोविंशतिः पटलः || २३ ||

समावर्तविधिं वक्ष्ये समासाच्छृणु पद्मजः |
स्वातीमूलानुराधा * * * * * * * स्तथा || १ ||

हस्तरेवति रोहिण्या * * * मुत्तरात्रयम् |
ते नक्ष(त्रा)णि सुरश्रेष्ठ सप्तमे ग्रहवर्जितम् || २ ||

अग्निमुखं च संकल्प्य घृतमुक्त्वा विशेषतः |
मौञ्ज्या * * * * * * ब्रह्मचारिकरे ददेत् || ३ ||

उदुम्बरस्य मूले तु मौञ्ज्यादि निक्षिपेद्बुधः |
कृष्णकेशा * * * * * * रोम तथैव च || ४ ||

दर्शनं च विशोध्यैव स्नात्वा कालकरोति हि |
स्नातकस्य व्रतं चैव हुत्वा चैव विशेषतः || ५ ||

अर्हन्ती पीतान्वानो पक्वाहुतिमथा चरेत् |
आज्याहुतिं मयामं तु सर्वानेव हुनेत्ततः || ६ ||

हुतशेषं बिल्वशाखे तु तस्मात्सहस्रशाखया |
एवं मन्त्रमनुस्मृत्य बिल्वं चैव तु निक्षिपेत् || ७ ||

प्. ९०)

यथा व प्रवदीयन्ती चरु चैव प्रदर्शयेत् |
प्रतिवेशानिमन्त्रेण उदरं चोऽभिमन्त्रयेत् || ८ ||

अंजनं दर्पणं चैव ईशानेन तु दर्शयेत् |
पूर्वस्यां दिशि शास्त्रेण दिव * तं च वन्दयेत् || ९ ||

उत्तराभिमुखं गत्वा उपानच्छुत्रसंयुतः |
समावर्तन वृद्ध्यादि व्याहृत्याज्येन हूयते || १० ||

पंचब्रह्मेण मन्त्रेण नवाहुतिं च हूयते |
पाणिग्रहण प्र * * तीर्या चैर्वा व्रीहिस्तुलाः || ११ ||

अग्नये स्वाहेति प्रजापतये सायं चैव हूयते |
सूर्याय प्रजापतये प्रातश्चैव हूयते || १२ ||

अयाश्चाग्नेति मन्त्रेण होतव्यं दीर्घजीविनाम् || १२ � ||

इति वीरतन्त्रे समावर्तनविधिश्चतुर्विंशः पटलः || २४ ||

 
विवाहं चैव वक्ष्यामि शुभनक्षत्र शोभनम् |
स्वातीमूलानुराधा च मघा मृगशिरस्तथा || १ ||

हस्तरेवतिरोहिण्यामुत्तरेषु शुभास्त्रिषु |
कन्यायां मिथुने चैव तुलायां मृगकुम्भयोः || २ ||

एतेषां लक्षणं श्रेष्ठं सप्तमे ग्रहवर्जिताः |
सर्वलक्षणसंपन्नां कन्यां चैव परिग्रहेत् || ३ ||

श्रीमान्ब्राह्मणसंयुक्तं जपेत्प्राजापतिस्त्रिधा |
उदङ्मुखं समभ्यर्च्य पुण्याहं वाचयेत्ततः || ४ ||

प्. ९१)

कौतुकं बन्धयेत्पश्चाच्छिवात्मकं जपेत्ततः |
विश्वेत्वेति हि मन्त्रेण ब्रह्मन्सामेति मस्तकम् || ५ ||

एवमेव क्रमेणैव तुंगमानादि बन्धयेत् |
स्नातो वस्त्रधरो भूत्वा वपुर्जात हिरर्पितम् || ६ ||

एभिर्लक्षणसंयुक्तं वधूं चैव समीक्षते |
पितुरुत्संगमाविश्य तस्य पुरुषं तु मन्त्रकम् || ७ ||

अभ्रातृघ्नीमघोरेण चक्षुर्दर्भेति मार्जयेत् |
पुण्याहं वाचयेत्तत्र दक्षिणे पति तिष्ठति || ८ ||

पत्नीमुत्तरतः स्थाप्य पूर्वाभिमुखमेव च |
ताभ्यां हूससंभूय हन्तलाश्च विशेषतः || ९ ||

अभिमुखं च कल्पेत तस्य पश्चिमतो दिशि |
सावित्रं च ततो दत्वापहांसि शिरसि निक्षिपेत् || १० ||

अथैनं दक्षिणे हस्ते चिन्त * * * * * यत् |
दर्भान्तन्मूलसंयुक्तान्सप्तपंचानि निक्षिपेत् || ११ ||

एकमिष्टे विष्णुत्वादि सप्तपादं च जप्यते |
सखा सप्तपदं चैव विशेष * * ल्पे तस्य पश्चिमतोदिशि || १२ ||

उत्तरे पति विन्यस्य दक्षिणे पद्मं विन्यसेत् |
हृदयेनेति मन्त्रेण हृदयं स्पर्शयेत्ततः || १३ ||

ततस्तेनेति मन्त्रेण होमयेद्देशिकस्सदा |
अग्नेरुत्तरतः स्थानं स्थापयेत्तु विशेषतः || १४ ||

प्. ९२)

आतिष्ठेनेति मन्त्रेण कन्यापादं च संस्पृशेत् |
हस्तं प्रक्षालयेत्तत्र लाजान्हस्तौ तु पूरयेत् || १५ ||

यन्नार्युपब्रूतें तुभ्यमग्रेति शिवमन्त्रतः |
पुनः पत्नीति मन्त्रेण हृदयेन समायुतम् || १६ ||

आज्यहोमं तु कुर्यात्तु व्याहृतिं जुहुयात्ततः |
जयादिमभ्यधानं च राष्ट्रभृच्चैव हूयते || १७ ||

व्योमव्यापिं च विप्रेन्द्र हुत्वा चैव विशेषतः |
हुत्वान्ते तु यदस्येति स्विष्ट कृय चैव हूयते || १८ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र (दर्शयेद्) धूपदीपकम् |
अरुन्धतीं च दृश्येत ध्रुवोसीति मन्त्रतः || १९ ||

पयसा क्षालयेत्पादौ सवाहं प्राशयेत्ततः |
चतुभिर्मंगलीभिश्च शयनं कल्पयेत्ततः || २० ||

दंपती चैव सहितौ शयने शाययेत्ततः |
चतुर्थदिवसे चैव अग्निमुखं च हूयते || २१ ||

अग्ने प्रायश्चित्तेति हव्यवाहादि हूयते |
जयादिरभ्यधानं च रात्रिश्च क्रमाद्धुते || २२ ||

स्वीकृतं च हूयते क्रमाद्धोमं समाचरेत् |
शिवं प्रदद्याद्दंपत्योबीजश्चैव तु राहयेत् || २३ ||

प्. ९३)

पुरुषेण जपेत्तत्र कर्णौ चैव विशेषतः |
गुह्ये वामेन संस्पृश्य ऋतुगमनं च सेहते || २४ ||

पंचमेहनि विप्रेन्द्र वापितं च कुरुष्वथ |
ग्रामात्प्रागि प्रयातु उदुम्बरं च दृश्यते || २५ ||

प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा अरुन्धतीं च दृश्यते |
जानुदघ्नजले स्थित्वा वस्त्रे * * म्यांश्च ग्राहयेत् || २६ ||

उदुम्बरस्य मूले तु बलिं दद्याद्विशेषतः |
दशमेहनि विप्रेन्द्र अग्निमुखं च कल्पयेत् || २७ ||

विश्वे देवा ऋतपक्व आहुतिं च न हूयते |
दशबलिं ततः कुर्याद्गृहं प्राप्य च देशिकः || २८ ||

इति वीरतन्त्रे विवाहविधिः पंचविंशतिः पटलः || २५ ||

प्रेत संस्कारकं वक्ष्ये तूष्णीं चैव तु स्नापयेत् |
उदुम्बरेण शाखा च अप्ते विधिना मार्जयेत् || १ ||

अवटं खानयेत्तत्र दर्भान्संस्तीर्यते ततः |
यमाय दहनपतयेत्यसदेति विनिक्षिपेत् || २ ||

चितां चैव तु संस्तीर्य प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
चिताय प्रेतं विन्यस्य प्रोक्षयेद्धृदयेन तु || ३ ||

इदं त आत्मना चैव होतव्यं च तथैव च |
वातास्ते पसतीस्वीति नवां चैव तु कारयेत् || ४ ||

प्. ९४)

इमा अपेति मन्त्रेण घटभिन्नमिहोच्यते |
अस्मात्त्वमभिजातो सीत्यग्निंविक्षिप्य देशिकः || ५ ||

अथघेहेति मन्त्रेण गम्यतां मन्त्रदेशिकः |
शरावं पाषाणसंयुक्तं द्वारवामे विनिक्षिपेत् || ६ ||

सप्तरात्रबलिं कुर्याद्दशाहं चैव कारयेत् |
एकादश्यामेकाद्दिष्टस्थानमेनैव कारयेत् || ७ ||

इति वीरतन्त्रे प्रेतसंस्कारविधिः षड्विंशः पटलः || 

तृणसंस्कारं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन |
शूद्रादिना दर्शयित्वा तु सवर्ण संस्कारमेव च || १ ||

पातकानामधारांश्च मारणोनन्यदेशके |
अस्त्रेण गवा सर्पादीन् क्रियाहीना तथैव च || २ ||

दर्भैर्वापि कुशैर्वापि शरीरं कल्पयेत्ततः |
पालाशपत्रैस्त्रिशिखै रंगप्रत्यंगकल्पनम् || ३ ||

एवं प्रेतशरीरं च वस्त्रमाभरणं तथा |
वाससा उपवातेन कर्णसूक्तं जपेत्ततः || ४ ||

पूर्ववद्दहनं कृत्वा पाषाणं पूर्ववत्कृतम् |
दशरात्रं बलिं कृत्वा सप्ताहं पूर्ववत्कृतम् || ५ ||

एकादशाहे तत्रैव एकोद्दिष्टं च कारयेत् || ५ � ||

इति वीरतन्त्रे तृणसंस्कारविधिः सप्तविंशः पटलः || २७ ||



प्. ९५)

अथातो गर्भिणीनां तु संस्कारं वक्ष्यतेधुना |
स्नानं कृत्वा तु विप्रेन्द्र अघोरेण तु मन्त्रतः || १ ||

वस्त्रमाल्यैरलंकृत्य पूर्ववच्छवमुद्धरेत् |
निक्षिपेच्छवमेवं तु प्रोक्षयेत्पुरुषेण तु || २ ||

शिल्पक्रियेणचालिख्य गर्भं दर्शयेत्ततः |
सजितपीतात्रममयान्ति मरणे घनं भवेत् || ३ ||

हिरण्यावर्तमन्त्रेण सवर्णा * * * * * |
मम पुत्रं च बालं वै जीवितं स्नापयेत्ततः || ४ ||

यस्तेस्ते नेति मन्त्रेण स्तनं चैव प्रणाशयेत् |
पंचगव्येन संप्रोक्ष्य तत्पुरुषेण तु मन्त्रतः || ५ ||

प्रस्थासाय च मन्त्रेण आज्याहुतिमथाचरेत् |
प्राणापानाय व्यानाय उदानाय समानाय स्वाहन्तेति || ६ ||

यदस्येति जुहुयात्तदन्तरे * * * * * |
काष्ठे प्रेतं समारोप्य विधिना च दहेत्ततः || ७ ||

सर्वासां च क्रियाणां तु पूर्ववत्कारयेत्ततः || ७ � ||

इति वीरतन्त्रे गभिणीसंस्कार विधिरष्टाविंशः पटलः || २८ ||



अष्टकाविधिं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन | 
अष्टमी चापरे पक्षे चतुर्दर्श्यामथापि वा || १ ||

प्. ९६)

सप्तम्यां च नवम्यां च चतुर्दश्यामपि वा |
पूर्वेद्युश्चैव शैवाश्च क्षणं कुर्वन्ति देशिकाः || २ ||

अथ द्वयं च कर्तव्यं विश्वेदेवाश्च चोत्तरे |
पितॄणां दक्षिणां चैव पादप्रक्षालनं कुरु || ३ ||

ताम्बूलं चैव दत्वा तु स्नानं कृत्वा विशेषतः |
अग्निमुखं च कृत्वा तु पितॄंश्चैव पितामह || ४ ||

प्रपितामहश्च विप्रेन्द प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
ओदनं चैवापूपांश्च पक्वाहुतिमथाचरेत् || ५ ||

आयुष्मान् ब्राह्मणं तत्र क्षणं कुर्वन्ति देशिकाः |
वस्त्रैः पुष्पैश्च धूपैश्च माल्यैः प्रपूजयेत् || ६ ||

ओदनमाज्यसंयुक्तं पितृभ्यां चैव होमयेत् |
अग्नेर्दक्षिणतोभागे दर्भेनैकेन विन्यसेत् || ७ ||

पिण्डं दध्यादघोरेण अग्निर्दश तु कीदृशः |
ओदनं जलसंयुक्तं ऊर्जं वहन्ति दापयेत् || ८ ||

प्रायश्चित्तानि हूयन्ते हूयतां क्रमशोधुना || ८ � ||

इति वीरतन्त्रे अष्टकाविधिरेकोनत्रिंशः पटलः || २९ ||

सपिण्डीकरणं वक्ष्ये द्वादशाहे तथैव च |
चतुर्थे द्वादशे मासे स पिण्डीकरणं कुरु || १ ||

प्. ९७)

अग्निमुखं च संकल्प्य विश्वेदेवा समारभेत् |
आयान्तु पितर इति आवाह्य पितृपितामहान् || २ ||

यवपर्णवासमन्त्रेण दक्षिणांगुष्ठभीम्रसेत् |
पितॄणां रुद्रदेवानां स्वाहेति जुहुयात्ततः || ३ ||

चत्वारिंशच्छरावांश्च उदकेनैव पूरयेत् |
शन्नो यवोसीति आत्म * * महन्तुरेव च || ४ ||

तिलासतिसलं चैव मधुवातं मधुं ददेत् |
वामस्य त्वितावश्चेति रसनमुचेत्ततः || ५ ||

स्वधां चैवाष्ट दिक्षु च निरसनं च तथैव च |
गन्धैः पुष्पैस्तथा धूपैर्दीपैश्चैव समायुतम् || ६ ||

पितृपितामहान्संविश्यस्तप्ततिलससंयुतम् |
अपहन्तेति मन्त्रेण विकिरेत्तत्र देशिकः || ७ ||

ब्राह्मणांश्च समाहूय क्षणं कुर्वन्ति तत्र वै |
ये दिव्या आप इत्यर्घ्यं * * * तत्र वै || ८ ||

हिरण्यकं स वासांश्च पंचब्रह्मेण दर्पयेत् |
यन्मे मातेति मन्त्रेण सप्ताज्याहुतिमेव च || ९ ||

पितॄणां भोजयेत्तत्र ततः पिण्डं समावहेत् |
ओदनं तिलसंयुक्तं दधि च मधुसंयुतम् || १० ||

पिण्डं कृत्वा तु विप्रेन्द्र प्रेतनाम्ना तु संयुतम् |
पृथिव्याद्येन मन्त्रेण दद्यात्पितृपितामहान् || ११ ||

प्. ९८)

समानीयंतुति मन्त्रेण प्रेतपितृपात्रके |
उदकं विन्यसेत्तत्र मधुमानी च यन्त्रिभिः || १२ ||

प्रेतं पितॄणां पिण्डेषु नियतेत्सव्यमेव च |
प्रदक्षिण नमस्कारं कृत्वा चैव तु देशिकः || १३ ||

पितृभिश्च शिवे योज्य एवं हुत्वा विशेषतः |
आदिशैवानुशैवांश्च * * * * * सर्वशः || १४ ||

देवोक्तेन च मन्त्रेण चैवाचारं समाचरेत् || १४ � ||

इति वीरतन्त्रे सपिण्डीकरणविधिः त्रिंशः पटलः || ३० ||

अवान्तराणां शैवानां वक्ष्याम्याचारमुत्तमम् |
हृदयेन तु मन्त्रेणं महेचैवक्तवन्ततः || १ ||

इष्टकोद्वे बलिं दद्या स्वस्वनामेन चैव हि |
शोकाचोर्ध्व * * * * दीपोत्सवं प्रकल्पयेत् || २ ||

स्थलिके च शिवं पूज्य धारयेच्छिरसोपरि |
द्विनेत्रं चतुर्भुजं चैव उपवीतसमन्वितम् || ३ ||

जटामकुट संयुक्तं कृपापरशुधारिणम् |
कुण्डलैः कर्णिकैर्हारैः कटिसूत्रारबन्धनैः || ४ ||

यज्ञोपवीतसंयुक्तं दिव्याम्बरधरं शिवम् |
पद्मासनस्थं विप्रेन्द्र ध्यात्वा वैदेशिकस्तथा |

यचद्वयसि शैवानां यत्तु दीपं प्रयोजयेत् |
शंखभेर्यादिनिर्घोष वितन्यध्वनिशोभिते ||

नाना समायुक्तं शूलदीपैस्समायुतम् |
* * * * * * नमस्कारशैवान्प्रकाशयेत् || ५ ||


प्. ९९)

शैवान्संभोजनं योग्यान्दद्याच्छक्त्या तु दक्षिणाम् || ५ � ||

इति वीरतन्त्रे अवान्तरशैवाचारविधिः एकत्रिंशः पटलः || ३१ ||

प्. ३२.

ग्रहाभिषेकं वक्ष्येहं शृणुष्व कमलासन ! |
शुचौ देशे समं कृत्वा गोमयेनोपलेपयेत् || १ ||

शालिना स्थण्डिलं कृत्वा तदोपरि घटान्न्यसेत् |
स सूत्रान्सापिधानांश्च स हिरण्यान्सवस्त्रकान् || २ ||

कुम्भदक्षिणपार्श्वे तु स्थापयेत्तु नव ग्रहान् |
आदित्यं मध्यमे स्थाप्य शुक्रं पूर्वे तु विन्यसेत् || ३ ||

आग्नेययां चन्द्रदैवत्यं अंगारकं तु दक्षिणे |
मध्यादीशानपर्यन्तं स्थापयेत्कलशान्नव || ४ ||

मध्यमे स्थापयेत्कुम्भं गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
केतुं चैव तु वायव्यां उत्तरे च बृहस्पतिम् || ५ ||

ऐशान्यां बुधदेवस्तु स्थापयेत्तु कुशैस्सह |
सनस्वे च स्वैनामेन संयुक्तं हृदयेन समन्वितम् || ६ ||

अर्चयेच्चैव विप्रेन्द्र हविर्निवेदयेत्ततः |
बिल्वपत्रं शिरीषं च पूर्वा चैव पलाशकम् || ७ ||

विष्णुक्रान्तिं शमीपत्रं पद्मपत्रं तथैव च |
बकुलाकस्य पत्रं च अश्वत्थोदुम्बरं तथा || ८ ||

प्. १००)

करवीरं च भृंगारं कुम्भे कुम्भे विनिक्षिपेत् |
गन्धपुष्पादिनाऽभ्यर्च्य पूर्वेद्युरधिवासयेत् || ९ ||

ततः प्रभाते विमले अभिषेकन्तु दापयेत् |
आपोहिष्ठामयो चैव तान्समन्दीय एव च || १० ||

शुद्धपाद्यादिमन्त्रेण अभिषेकं तु कारयेत् |
एवमभ्यर्च्य विधिवद् ग्रहपीडां व्यपोह्य च || ११ ||

उपनयनादिकार्येण एवमेवाभिषेचयेत् |
सर्वे दोषा विनश्यन्ति एवमेव समाचरेत् || १२ ||

आचार्यं पूजयेत्तत्र वस्त्रधान्यादिकाञ्चनैः || १२ � ||

इति वीरतन्त्रे ग्रहाभिषेकविधिः द्वात्रिंशः पटलः || ३२ ||

पितामहः ||

मुद्राया लक्षणं सर्वं कीदृशमिहकथ्यते |
एतत्सर्वं समासेन भगवन्वक्तुमर्हसि || १ ||

श्रीभगवानुवाच ||

पितामह महाप्राज्ञ यत्त्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं (विप्र प्र) वक्ष्ये चतुरानन || २ ||

सुरभिमुद्रा लिंगमुद्रा मुकुली शशकर्णिकाः |
आवाहनी च मुद्रा च निर्वीरमुद्रा च पंचब्रह्मस्य मुद्रिका || ३ ||

पडंगस्य राज तथैव च |
मुद्रा च शोधनी कल्याशं तथा || ४ ||

प्. १०१)

पद्मं शूलं च परशुं खड्गपाशं तथांकुशम् |
धनुर्बाणं च पण्डा च वज्रमुद्रा तथैव च || ५ ||

उत्तरात्मकरौ कृत्वा तर्जन्याग्रे तु मध्यमे |
कनिष्ठिकानामिका तु मध्यमांगुलि संस्थितः || ६ ||

अग्रमग्रेण संयुतम् || चत्वारस्तनमेवं तु अमृतं स्रा-
वयेत्सदा | सुरभिमुद्राभवेदेषा सर्वारिष्टविनाशिनी || ७ ||

दक्षिणे तु करे चैव मध्यमांगुलिसंस्थितः |
अनामिकासशुद्धि सर्वेष्य तर्जनीनं च वेष्टयेत् || ८ ||

अंगुष्ठं च कनिष्ठाग्रे वेष्ठयेत्तु विशेषतः |
लिंगमुद्रा भवेदेषा सर्वकामार्थसाधनी || १० ||

द्वौ हस्तावेकदा कृत्वा मध्ये सुषिरमुच्यते |
सुराजे मुकुलाकारमुद्रेयं मुकुली भवेत् || ११ ||

उभौ हस्तौ कनिष्ठौ च तयोरंगुष्ठ शिरसि तर्जन्यंकुञ्चितौ तथा | अंगुष्ठमध्यमादीनि शेषा ऋज्वा स्थितानिति || १२ ||

उभौ च मणिबन्धं स्यान्मुद्रेयं शशिकर्णिका |
उभौ हस्तौ कनिष्ठौ च अंगुष्ठांगं तु मूलके || १३ ||

विन्यसेच्चैवं विप्रेन्द्र ! मुद्रा चा वाहनी स्मृता |
द्वौ हस्तौ मुष्टिसंबध्वा एकैकेन तु ता येत् || १४ ||

मुद्रेयं निष्वरा चैव सर्वशत्रुविमर्दिनी |
प्रसार्य दक्षिणे हस्ते अंगुष्ठमूर्ध्वसंयुतम् || १५ ||

प्. १०२)

सृष्टिमुद्रा भवेदेषा सर्वेषां हितकारिणी |
प्रसार्यदक्षिणं हस्तं अंगुष्ठं चोर्ध्वसंयुतम् || १६ ||

मुष्टिं कृत्वा तु विप्रेन्द्र एषां संहारमुच्यते |
द्वौ हस्तौ तु प्रसार्याथ अंगुष्ठं मूर्ध्नि संस्थितम् || १७ ||

सद्यमुद्रा भवेदेषा वामदेवं ततः शृणु |
उत्तानौ तु करौ कृत्वा अनामिकाद्यौ प्रसारयेत् || १८ ||

वामदेवस्य मुद्रा तु अघोरं च ततः शृणु |
द्वौ हस्तौ मणिबन्धं तु मध्यमौ द्वौ प्रसारयेत् || १९ ||

अघोरस्य तु मुद्रेयं सर्वशत्रु विमर्दिनी |
द्वौ हस्तौ मणिबन्धं तु तर्जनीं द्वौ प्रसारयेत् || २० ||

तत्पुरुषस्य महामुद्रा सर्वकामार्थसाधिनी |
पूर्ववद्धस्त संयुक्तौ प्रसार्याथ कनिष्ठिकौ || २१ ||

ईशानस्य तु मुद्रां च षडंगान्कथ्यते ततः |
द्वौ हस्तौ च प्रसार्याथ प्रोतं कृत्वा परस्परम् || २२ ||

अंगुष्ठौ कंचितौ कृत्वा मुद्रेयं हृदयस्य तु |
उभौ हस्तौ संप्रसार्य नामिका चैव मध्यमौ || २३ ||

तर्जनी चैव विप्रेन्द्र स्थित्वा चैव करद्वयोः |
कनिष्ठिकाया मूले तु अंगुष्ठाग्रं निधापयेत् || २४ ||

द्वौ हस्तौ च त्रयांगुल्यौ परस्परकृतौ तथा |
शिरो मुद्रा भवेदेषा सर्वकामार्थसाधिनी || २५ ||

प्. १०३)

उत्तानौ तु करौ कृत्वा तर्जन्यंगुष्ठगोपितौ |
शेषात्परस्परौ कृत्य शिखा मुद्रा इति स्मृताः || २६ ||

उत्तानौ तु करौ कृत्वा अंगुष्ठमध्यशोभितौ |
शेषान्परस्परं कृत्वा कवचेयं प्रकीर्तितम् || २७ ||

उत्तानौ तु करौ कृत्वा मणिबन्धं तु कारयेत् |
तर्जनी मध्यमा चैव अधोमुखं तु कारयेत् || २८ ||

अंगुष्ठौ द्वौ गोप्य नेत्रमुद्रा प्रकीर्तिता |
द्वौ हस्तौ च प्रसार्याथ कनिष्ठांगुष्ठतान्विते || २९ ||

अस्त्र (मुद्रा) भवेदेषा (सर्व) शत्रु विमर्दिनी |
हस्तौ तु मणिबन्धं स्याद्धृदये संस्थितानि तु || ३० ||

हस्तौ संताडयेत्तत्र मुद्रेयं शोधनी भवेत् |
उत्तानौ तु करौ कृत्वा मणिबन्धं तु कारयेत् || ३१ ||

वामहस्तस्य चोर्ध्वे तु दक्षिणं विन्यसेत्ततः |
वामांगुष्ठस्य मध्योर्ध्वे दक्षिणांगुष्ठं विन्यसेत् || ३२ ||

मध्यमे सुषिरं कुर्याच्छैषांगुल्यास्तु बन्धयेत् |
कलशमुद्रा भवेदेषा स्नानकाले प्रयोजयेत् || ३३ ||

उभौ करौ च विप्रेन्द्र मणिबन्धं तु कारयेत् |
मुकुलीकृत हस्तौ द्वौ पद्ममुद्रा इति स्मृताः || ३४ ||

दक्षिणं च प्रस्यणासार्या कानिष्ठिकां गुष्ठगोपितौ |
शूलमुद्रा भवेदेषा सर्वशत्रुविमर्दिनी || ३५ ||

प्. १०४)

उत्तानौ तु करौ कृत्वा सर्वमूर्ध्वं तु कारयेत् |
करपृष्टद्वयं भूयात्समाश्लिष्ठौ परस्परम् || ३६ ||

परशुमुद्रा भवेदेषा सर्वकामफलप्रदा |
उत्तानौ च करौ कृत्वा तर्जनी द्वौ च तिष्ठति || ३७ ||

शेषामुष्टिं तु संबध्वा खड्गमुद्रा भवन्ति वै |
उत्तानौ तु करौ कृत्वा ऊर्ध्वहस्तं तु कारयेत् || ३८ ||

दक्षिणे च परं हस्तौ संप्रकीर्य विशेषतः |
पाशमुद्राभवेदेषा सर्वशत्रुविमर्दना || ३९ ||

दक्षिणं हस्तमुत्तानं तर्जन्यौ कुंचितौ तथा |
शेषां मुष्टिं च संबध्वा मुकुलीयं कृशस्य तु || ४० ||

उत्तानौ तु करौ कृत्वा वामहस्तं विसारयेत् |
दक्षिणं कर्णमूले तु धनुर्मुद्रा भवन्ति वै || ४१ ||

उत्तानौ तु करौ कृत्वा तर्जन्यो होर्ध्वो संस्थितौ |
शेषा मुष्टिं च संबध्वा शरमुद्रा भवन्ति वै || ४२ ||

दक्षिणं हस्तमुत्तानं मुष्टिं कृत्वा तु मण्डलम् |
चंचलं च ततः कृत्वा घण्टमुद्रा तथैव च || ४३ ||

उत्तानौ तु करौ कृत्वा कनिष्ठांगुष्ठपीडितौ |
उभौ परस्परं हस्तौ वज्रमुद्रा भवन्ति वै || ४४ ||

मुद्राणां लक्षणं प्रोक्तं नैवेद्यं च ततः शृणु || ४४ � ||

इति वीरतन्त्रे मुद्रालक्षणविधिस्त्रयस्त्रिंशत्पटलः || ३३ ||

प्. १०५)

पितामहः ||

भगवन्देवदेवेश लोकनाथ जगत्पते |
नैवेद्यस्य विधानं किं ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः ||

साधु साधु महाप्राज्ञ यत्त्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वम * * * वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन || २ ||

यावतीस्तण्डुलास्तस्मिन्नैवेद्य परिसंख्यया |
तावद्युगसहस्राणि रुद्रलोके महीयते || ३ ||

शुद्धोदनसहस्रेभ्यः पायसं च विशिष्यते |
कृसरान्न सहस्रेभ्यो गौड?न्नं च विशिष्यते || ४ ||

गौडान्नस्य सहस्रेभ्यो मुद्गान्नं च विशिष्यते |
एवमेव क्रमेणैव सहस्र गुणितं फलम् || ५ ||

श्वेतशाली महाशाली रक्तशाली यवास्तथा |
कृष्णशाली च नीवारं वेणुगोधूममेव च || ६ ||

प्रियंगुं चैव विप्रेन्द नवधा चोच्यते मया |
तण्डुलार्धं गृहीतव्यं उत्तमं च विनिर्दिशेत् || ७ ||

सर्वेषां चैव व्रीहीणां मध्यमं च विनिर्दिशेत् |
अधमं पक्षिनामं च तस्मात्तान्परिवर्जयेत् || ८ ||

प्रांकणं चैव विप्रेन्द्र गोमयेनानु लेपयेत् |
हृदये प्रोक्षयेत्सर्वशालिं नेत्रेण विन्यसेत् || ९ ||

रवेश्वरश्मि संतप्तान्कर्तनं कुर्यात्ततः |
उत्तमं द्विजनारीभिः क्षत्रविट्कन्यया ततः || १० ||

प्. १०६)

मध्यमं कर्तनं प्रोक्तं शूद्रीभिरधमं भवेत् |
उलूखल्वोऽथमृत्कुण्डे हृदयेनैव निक्षिपेत् || ११ ||

उलूखलं ब्रह्मदैवत्यं मुसलं शिवमेव च |
शूर्पं वै विष्णुदैवत्यं इत्येते अधिदेवताः || १२ ||

तुषान्यपोह्य शूर्पेण कणकंबुज वर्जयेत् |
शतद्वयं पंचविंशति व्रीहिभिश्शुक्तिरुच्यते || १३ ||

तलं च प्रसृतिं चैव कुडुवं च तथैव च |
अंजलिं चैव विप्रेन्द्र प्रस्थं चैव तथैव च || १४ ||

पात्रसंख्या भवेत्तत्र आढकं च तथैव च |
शिवं च द्रोणकं चैव खारी चैव तथैव च || १५ ||

अंजलिं चैव विप्रेन्द्र प्रस्थं चैव तथैव च |
पात्रसंख्या भवेत्तत्र आढकं च एकैकं द्विगुणं || १६ ||

स्याच्च वर्धते क्रमशोऽधुना |
प्रस्थं कुडवसंयुक्तं पिशाचानां बलिं भवेत् || १७ ||

चरुप्रस्थद्वयं चैव आढकं हविरुच्यते |
नैवेद्यं नवधा चैव कल्पयेत्कल्पवित्तमः || १८ ||

प्रस्थद्वयं त्रिसन्ध्या तु आढकं चैव तद्व च |
शिवं चेव तु विज्ञेयं मध्यमत्रयमुच्यते || १९ ||

द्रोणं चैव तु खारी च हारं चैव त्रयो भवेत् |
मध्यमत्रयमेवोक्तं उत्तमं च शृणुष्वथ || २० ||

प्. १०७)

अष्टद्रोणसमायुक्तं भारद्वयसमायुतम् |
भारत्रयं च विप्रेन्द्र उत्तमत्रयमुच्यते || २१ ||

आढकादीनि नैवेद्यं श्रीबलिं च न कारयेत् |
न दोषान्तण्डुलान्ग्राह्य निर्वापनं तु कारयेत् || २२ ||

नवभाण्डे विनिक्षिप्य क्षालयेदस्त्रमन्त्रतः |
त्रिभिर्वाक्षालयित्वा तु जलमर्धाधिकं भवेत् || २३ ||

भाण्डोपरि न्यसेत्तत्र ईशानेन तु मन्त्रतः |
अग्निं प्रजालयेत्तत्र अग्निबीजेन देशिकः || २४ ||

शुद्धान्नं चैव निक्षिप्य सद्यमन्त्रेण देशिकः |
कृमिकोटरसंयुक्तं पिपीलिकादिवर्जितम् || २५ ||

विस्फुलिंगयुतैश्चापि काष्ठैरग्निं न दीपयेत् |
अतिपक्वमपक्वं च धूम्रगन्धं च शीतलम् || २६ ||

वर्जयेच्चैव विप्रेन्द्र सुपक्वान्नं निवेदयेत् |
बाह्यशुद्धिक्रमं कुर्यात्त्रिपुण्ट्रं कारयेद्दिशि || २७ ||

वामदेवेन मन्त्रेण उत्थापयेद्विशेषतः |
उपदंशं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन || २८ ||

कदलीपनसं चैव त्रपुषोर्वारुकमेव च |
बृहतीद्वयं च कुष्माण्डं बृहन्मुद्गं चालाबुनी || २९ ||

कोशातकीर्ततांश्च पत्यगन्धं तथैव च |
शिशुकं बृहत्कन्दं सारणस्य तु कन्दकम् || ३० ||

प्. १०८)

शम्बकदम्बलीकन्दं कर्कन्धूद्वयमेव च |
राजमाषाढकी चैव मुद्गशिम्बं कुलस्थकम् || ३१ ||

कुक्कुटाण्डफलं चैव उपदंशमिहोच्यते |
एते वक्षोपदंशा सा कारवल्ली तथैव च || ३२ ||

प्रस्थस्य त्रिपलं चैव यथा क्रमेण वर्धयेत् |
एवमेव क्रमं कुर्याद्यथा लाभे च कारयेत् || ३३ ||

लवणेन समायुक्तं मरीचिना समायुतम् |
तण्डुलाश्चैव द्वित्रिंशदुपदंशमिहोच्यते || ३४ ||

गुल्माषं षोडशांशं तु मुष्टांशं दधिसंयुतम् |
सूपं कृत्वा विशेषेण * * * पिष्ट संयुतम् || ३५ ||

गुलं चैव समायुक्तं कदलीफलमेव च |
पनसेन समायुक्तं सूपमाज्यं निवेदयेत् || ३६ ||

हाटयामासमायुक्तं आज्येनैव सुपाचितम् |
पूगीफलद्वयं चैव अष्टपत्रसमायुतम् || ३७ ||

किंचिच्चूर्णसमायुक्तं द्विप्रस्थस्य विधीयते |
मातुलुंग फलाद्यासु पक्वादीनि निवेदयेत् || ३८ ||

एवमेव क्रमेणैव कुर्याद्यत्नानुसारतः |
एकस्थाने तु विप्रेन्द्र निधाय सकलं ततः || ३९ ||

हृदयेन प्रोक्षयेत्तत्र कुशेनैव तु वारिणा |
गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव सुपूजयेत् || ४० ||

प्. १०९)

षडंगैः पूजयेत्तत्र बहुभिर्दीपमुच्यते |
स्थलिका चैव सौवर्णं रजतं कांस्यमेव च || ४१ ||

ताम्रेण वापि कर्तव्यं भस्मना शुद्धिमाचरेत् |
अथवा कदलीपत्रं वस्त्रोपरि न्यसेत्ततः || ४२ ||

प्रोक्षयेदम्भसा चैव घृतेनैवाभिधारयेत् |
वामदेवेन मन्त्रेण पात्रे चान्नं क्षिपेत्ततः || ४३ ||

व्यंजनानेक संयुक्तं हृदयेन निवेदयेत् |
चरुणां तु चतुर्भागं द्विभागं च निवेदयेत् || ४४ ||

बलेरग्नेश्च भागेत्यात्पात्रशेषैकमुच्यते |
हृदयेन तु मन्त्रेण दद्यात्पानीयमेव च || ४५ ||

विसर्जयेत्तु निर्माल्यं शुद्धं कृत्वा तु भूतलम् |
प्रोक्षयेदम्भसा चैव ताम्बूलं दापयेत्ततः || ४६ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् |
अग्निकार्यं ततः कुर्याच्छास्त्रदृष्टेन कर्मणा || ४७ ||

एवमेव क्रमेणैव शुद्धान्नं प्रोच्यते मया |
पायसान्नक्रमं वक्ष्ये मुद्गं वै तण्डुलार्धकम् || ४८ ||

द्विगुणं क्षीरमित्युक्तं पचेयुः पायसात्मकम् |
गुलान्नं वक्ष्यते विप्र क्षीरं वै तण्डुलार्धकम् || ४९ ||

तण्डुलार्धं गुलं प्रोक्तं आज्यं चैव गुलार्धकम् |
गुलान्नमिति विज्ञेयं कृसरान्नं ततः शृणु || ५० ||

प्. ११०)

तिलान्वै चूर्णितांस्तत्र तण्डुलस्य चतुर्थकम् |
तिलार्धं प्रक्षिपेदाज्यं कृसरान्नमिहोच्यते || ५१ ||

तण्डुलस्य चतुर्थांशं मुद्गं तत्रैव योजयेत् |
नालिकेरफलैर्युक्तं मुद्गान्नं संप्रकीर्तितम् || ५२ ||

मरीचिरजनीयुक्तं जीरकं सर्षपान्वितम् |
आलोढ्य पाचितं ह्येतत्कदली बृहतीद्वयम् || ५३ ||

व्यंजन स्योत्तमं ह्येतच्छुद्धान्नं च निवेदयेत् |
त्रित्रिपादं च घटिकामुधमत्र य शेषतः || ५४ ||

संध्याकालमिति प्रोक्तं मध्यमत्रयमुच्यते |
कालं यामसमायुक्तं श्रीबल्यं तु त कारयेत् || ५५ ||

दशनाडिकया युक्तमुत्तमत्रयमुच्यते |
विसर्जयेत्तु निर्माल्यं चण्डेशाय निवेदयेत् || ५६ ||

निर्माल्य लंघनं दानं भक्षणं सममेव तु |
निर्माल्य लंघनाद्दानात्तत्क्षणान्नरकं व्रजेत् || ५७ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन अभोज्यं सर्वथा जनैः |
भूमौ वा खानयेत्तत्र अग्निना दसमेव च || ५८ ||

जलैः पशु गजैर्वापि नद्यां वै देशिकोत्तमः |
सकलानां निवेद्यं तु शूद्रादीनां तु भोजनम् || ५९ ||

विनायकस्य नैवेद्यं विप्रादीनां तु भोजनम् |
उमादेव्याश्च नैवेद्यं सर्वेषां चैव भोजनम् || ६० ||

प्. १११)

दिवाकरस्य नैवेद्यं सर्वेषां भोजनं भवेत् |
अभोज्यं सूर्यभक्तानां ज्येष्ठा चैव सरस्वती || ६१ ||

श्रीदेवी भूमिदेवी च नैवेद्यं भोजनं भवेत् |
इतरेषां तु नैवेद्यं न भोज्यं सर्वदेहिनाम् || ६२ ||

अन्यजातैर्न भोक्तव्यमेवमेव क्रमेण तु |
पूर्वद्वारेऽथ दक्षिण्ये पश्चिमद्वारमेव वा || ६३ ||

उत्तरद्वारमेवं स्यात्प्रासादान्यं विशेषतः |
द्वारभेदेषु भेदानां पूजाभेदं न विद्यते || ६४ ||

तत्तद्वारप्रदेशे तु नैवेद्यं च निवेदयेत् |
अन्यथा कारयेद्यस्तु अभिचारायमूच वहि || ६५ ||

तस्मात्सर्व प्रयत्नेन नैवेद्यं चैव कारयेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः सर्वपापाद्विमुच्यते || ६६ ||

कुलैकविंशमुत्तार्य शिवलोकमवाप्नुयात् || ६६ � ||

इति वीरतन्त्रे नैवेद्यविधिश्चतुस्त्रिंशः पटलः || ३४ ||



पितामहः ||

शौचमाचमनं कृत्वा स्नानकर्म च कीदृशम् |
एतत्सर्वं समासेन भगवन्वक्तुमर्हसि || १ ||

ईश्वरः ||

पितामह महाप्राज्ञ यत्त्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन || २ ||

प्. ११२)

उत्थायत - प्रातश्चर्म * * न वृतसमन्वितः |
ग्रामात्प्राचीमुदीचीं वा गत्वाचार्यो विशेषतः || ३ ||

उत्तराभिमुखो वापि दक्षिणाभिमुखोपि वा |
नवताभिमुखस्थं तु मलं चैव विसर्जयेत् || ४ ||

विसर्जयेन्नहि विण्मूत्रं कीटकन्नेकिनं भुवम् |
ऊषरं चैव विप्रेन्द शिवक्षेत्र समीपतः || ५ ||

रविं दक्षिणः कृत्वा दिवा विण्मूत्रवर्जनम् |
शिरोवगुण्ठनं कृत्वा मौनेन तु विसर्जयेत् || ६ ||

दक्षिणेन तु हस्तेन मृदं संग्राहयेत्ततः |
वामे शिश्नं गृहीत्वा तु कर्णयज्ञोपवीतकम् || ७ ||

नद्यां वापि तटाके वा पुष्करे वा हृदेपि वा |
शुद्धस्नानजलं प्राप्य आचमेत्तु यथाविधि || ८ ||

गुदेव दशधा दद्याज्जटं चैव विशेषतः |
पंचभिः क्षालयेद्वामं करयोः सप्तमृत्तिका || ९ ||

मेढ्रे चैकं मृदं दद्यात्करं पंचैव क्षालयेत् |
आमलीफलमात्रेण पादौ प्रक्षालयेत्ततः || १० ||

आपोश्यो द्विर्मृज्य आचम्य च विधानतः |
मृत्पिण्डं च त्रिधा कृत्वा हृदयेन तु मन्त्रतः || ११ ||

तत्पुरुषेण मन्त्रेण पूर्वे पिण्डं त्रिधा भवेत् |
दक्षिणे घोरमन्त्रेण उत्तरे वाममन्त्रतः || १२ ||

प्. ११३)

पूर्वेणैव मृदा दद्यादस्त्रेण दशदिक्षु वै |
दक्षिणे घोरमन्त्रेण उत्तरे वाममन्त्रतः || १३ ||

पूर्वेणैव हृदादद्यादश दिक्षु वै |
दक्षिणेन हृदा चैव शिवदीक्षां तु कल्पयेत् || १४ ||

जलमध्ये स्थितं चैव पंचब्रह्मेण देशिकः |
तैलं चामलकायुक्तं अंगमालिप्य सर्वशः || १५ ||

गोमयेन पुनश्चैव उपलिप्य च स्नापयेत् |
मार्जयेच्छिरमीशानं पुरुषेण मुखं ततः || १६ ||

हृदयं चैव सौरेण वामेन गुह्यमेव च |
पादयोस्सद्यमन्त्रेण मार्जयेद्देशिकोत्तमः || १७ ||

व्योमव्यापि जपेत्तत्र मार्जयित्वा तु मन्त्रवित् |
कालमुद्रां तु बध्वा तु प्रासादेनाभिषिंचयेत् || १८ ||

गोमयेन हृदा चैव सर्वांगं लेपयेन्मृदा |
नाभिमात्रोदके स्थित्वा आच(म्यच) विधानतः || १९ ||

त्रिःप्राश्यापो द्विर्विमृज्य ऊर्ध्वाघोरेकमेव च |
अंगुष्ठानामिकाभ्यां च चक्षुषीसमुप स्पृशेत् || २० ||

घ्राणद्वयं च श्रोत्रं च मध्यमांगुलिना स्पृशेत् |
अंगुष्ठतर्जनीभ्यां तु बाहुं चैव स्पृशेत्ततः || २१ ||

सर्वाभिरंगुलीभिश्च मूर्धानं चैव संस्पृशेत् |
दक्षिणेन तु हस्तेन उदकं ग्राहयेत्ततः || २२ ||

प्. ११४)

वामदेवेन संयुक्तं सूर्यश्चेति जलं पिबेत् |
ईशानेनाग्निश्चेति सायाह्नेति जलं पिबेत् || २३ ||

आचम्य च विधानेन ईशानेन तु संयुतम् |
सावित्रीं च भवेत्तत्र सूर्योदकं ददेत् || २४ ||

देवान्वै तर्पयेत्तत्र वामदेवेन मन्त्रतः |
ऋषीणां दापयेत्तत्र अघोरेण तु मन्त्रतः || २५ ||

पितॄणां तर्पयेत्तत्र सद्यमन्त्रेण देशिकः |
प्रासादेन समायुक्तं सावित्रीं च शताष्टकम् || २६ ||

मित्र सत्येन वर्चनी हृदयेन समायुतम् |
जपेद्वै देशिकस्तत्र धौतवस्त्रं च वेष्टयेत् || २७ ||

आचमेत्पूर्ववत्तत्र सोष्णीषस्सोत्तरीयकः |
तीरे समतलं कृत्वा हस्तमात्रेण लेपयेत् || २८ ||

सूर्यमावाहयेत्तत्र षडक्षरेण मन्त्रतः |
पाद्यमाचमनं चैव अर्घ्यं तस्य निवेदयेत् || २९ ||

दैविकेन तु तीर्थेन देवानां तर्पयेत्ततः |
आर्षेण तु तीथैन ऋषीणां चैव तर्पयेत् || ३० ||

पितॄणां चैव पूर्वेषां पैतृकेण तु तर्पयेत् |
विमानं प्राविशेत्तत्र पुष्पहस्तौ विचक्षणः || ३१ ||

प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा प्रविशेत्तु कवाटकम् |
प्रणम्य दण्डवद्भूमौ अर्चयेत्तु कवाटकम् || ३२ ||

प्. ११५)

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव हृदा ततः |
पूजयेद्विधिना विप्र कवाटस्थांस्तु देवतान् || ३३ ||

भुजंगं च पतंगं च कवाटस्याधि देवतान् |
ततो गर्भगृहं गत्वा एवं प्रणम्य एव च |
एवं यः कुरुते नित्यं सर्वपापैः प्रमुच्यते || ३४ ||

स्नाने देवार्चने चैव समाधौ च जपेत्तथा |
भोजने देवकार्ये च मौनं षट्सु विधीयते || ३५ ||

स्नानं पंचविधं ज्ञेयं वारुणं स्नानमेव च |
आग्नेयं दिव्यमेवं तु वायव्यं मानसं स्मृतम् || ३६ ||

वारुणं स्नानकार्यं च वारुणं स्नानमेव च |
आग्नेयं भस्मना स्नानं सा पथावर्जयेत्ततः || ३७ ||

दिव्यस्नानं वाय - वहन्तु रजोभवम् |
मन्त्रैर्मानसमित्युक्तं पंचस्नानं विधीयते || ३८ ||

एवमेव प्रकारेण कुर्याद्वै देशिकोत्तमः |
स्नानमेवं मया प्रोक्तं सर्वकामार्थसाधनम् || ३९ ||

इति वीरतन्त्रे शौचाचमन स्नानविधिः पंचत्रिंशः पटलः || ३५ ||


पितामहः ||

भस्मस्नानं कथं देव तत्स्नानं कीदृशं भवेत् |
एतत्सर्वं समासेन ब्रूहि मे परमेश्वर || १ ||

ईश्वरः ||

भस्म स्नानं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन |
भासत्वान्मनुष्याणां भासत्वभस्य चि || २ ||


प्. ११६)

सर्वरोगसमुत्पन्ना व्याघ्रसर्वभयेषु च |
अन्यैदुष्टमृगैर्दुष्टैर्भस्मस्नानेन नश्यति || ३ ||

आग्नेयं प्रथमं चैव द्वितीयमनतं भवेत् |
तृतीयं शैवमित्युक्तं चतुर्थं भोगदं भवेत् || ४ ||

पंचमं श्रीकरं प्रोक्तं तेषामेवं शृणुष्वथ |
नन्दा भद्रा च सुरभिः सुशीला सुमनं तथा || ५ ||

एषां वर्गेषु संजातं गोमयं चैव संगृहेत् |
उत्तमं श्वेतवर्णं तु मध्यमं रक्तमेव च || ६ ||

अधमं कृष्णवर्णं तु अन्यद्वर्णं तु वर्जयेत् |
विकटांगश्च विप्रेन्द्र अंगहीनं च वर्जयेत् || ७ ||

पतितं गोमयं ग्राह्य हृदयेन तु मन्त्रतः |
कपिला गोमयं चैव उत्तमोत्तममुच्यते || ८ ||

गोमयं वायुसंबद्धं शान्तकं वायुमन्त्रकैः |
आकाशो ग्राहयेदंगैर्दर्भे तत्पौष्टिकं भवेत् || ९ ||

भूतले पतिता ये तु प्रासादेन तु गोमयम् |
पौर्णमास्याममावास्यां षष्ठ्यां (च) शुक्लकृष्णयोः || १० ||

शिवाग्निना दहित्वा तु बुधैर्वापि तुषैस्तु वा |
पिण्डं कृत्वा तु हृदयं शिखामन्त्रेण देशिकः || ११ ||

शुष्कं वै शिरसा चैवं दग्धं वै शिखया तथा |
सद्यो जातेन मन्त्रेण ग्राहयेत् (च) विशेषतः || १२ ||

प्. ११७)

सौवर्णमुत्तमं पात्रं मध्यमं रजतं भवेत् |
अधमं ताम्रपात्रं स्यादलाभे मृण्मयं भवेत् || १३ ||

अलाबुपात्रे संग्राह्य वामदेवेन मन्त्रतः |
एतदाग्नेयमित्युक्तं मारुतं च शृणुष्वथ || १४ ||

अंगैर्लातेन वोद्भूतदग्निना च दहेत्ततः |
मारुताख्यमिति प्रोक्तं शैवलक्षणमुच्यते || १५ ||

शिवाग्नि कुण्डे विप्रेन्द्र संजातं भस्म एव च |
भोगदं च प्रवक्ष्यामि कुलालानां दहेप्यतः || १६ ||

एवं चतुर्विधेनोक्तं श्रीकरं च शृणुष्वथ |
चत्वारि भेद संयुक्तं भस्मना च विशेषतः || १७ ||

एवमेव प्रकारेण भस्मना लेपयेत्ततः |
व्योम व्यापि समायुक्तं ब्रह्ममंगेन संयुतम् || १८ ||

ईशानेन तु मन्त्रेण शिर उद्धूलयेत्ततः |
मुखं तत्पुरुषेणैव स्वीतौ चैव कटी तथा || १९ ||

पार्श्वयोरुभयोश्चैव पादयोरुभयोरपि |
सद्यो जातेन मन्त्रेण उद्धूलयेद्विशेषतः || २० ||

उद्धूलयेत्तु सर्वांगं ब्राह्मणानां विशेषतः |
त्रिपुण्ट्रं कारयेत्तत्र नृपाणां वैश्यमेव च || २१ ||

शूद्राणां चैव सर्वेषामेवमेव क्रमेण तु |
मध्यहात्प्रकृजलैर्युक्तं तोयं तमन वर्जयेत् || २२ ||

प्. ११८)

स्थानभेदं प्रवक्ष्यामि मूर्ध्नि ललाटमेव च |
कर्णौ च चक्षुषी चैव नासिकौ चास्य एव च || २३ ||

ग्रीवे स्कन्धे च बाहुभ्यां कोर्परौ च तथा मणौ |
हृदि नाभौ च मेढ्रे च पुयूरुकु च जानुनी || २४ ||

जंघयोः स्थीत्यक्त्व पादौ च तदा पृष्ठौ च एव च |
द्वात्रिंशत्स्थानमेवोक्तं भस्मना लेपयेत्ततः || २५ ||

ललाटग्रीवसन्धौ च बाहुकोर्परयोरपि |
हृदये जठरे चैव नाभौ पार्श्वे तु पृष्ठके || २६ ||

पार्श्वयोश्चैव विप्रेन्द्र षोडशस्थानमुच्यते |
मूर्ध्नि चैव ललाटे च कण्ठे बाहु तथैव च || २७ ||

हृदये चैव नाभौ च पृष्ठे चैव विशेषतः |
अष्टस्थानेषु विप्रेन्द्र विन्यसेद्भस्ममेव च || २८ ||

ब्रह्मास्कन्दं च विष्णुं च विघ्नश्चैव शिवस्तथा |
वसुन्धरा च पितरौ अधिदेवाः प्रकीर्तिताः || २९ ||

षडंगुलं च चत्वारौ स्त्र्यंगुलं वाथ चांगुलम् |
ब्राह्मणादीनां वर्णानां विस्तारसि विविस्तरं भवेत् || ३० ||

क्षणां तथैव मार्गेण भस्मना लेपयेत्ततः |
ज्ञानासूचन्दनं लिप्य वैश्यार्थं पूर्णमेव च || ३१ ||

जयार्थी चैव विप्रेन्द्र लेपयेद्रक्त चन्दनैः |
देशिकानां तु सर्वेषामनामिका मध्यमतर्जनी || ३२ ||

प्. ११९)

भस्मना लेपयेत्तत्र सर्वपापात्प्रमुच्यते |
दुस्वप्ने दुर्जनस्पर्शे आतुराणां तु सर्वतः || ३३ ||

भस्मस्नानेन शुध्यन्ति रक्षार्थमिह मोच्यते |
भोजने तुषकेशं च चितारि नखान्यपि || ३४ ||

मन्त्रणं मर्थकाञ्चबरी सृपणि सर्वशः |
दधिक्षीर घृतेतैल मिश्रिते तु विशेषतः || ३५ ||

भस्मस्नानाच्छुद्धिमाप्नोति सिंहनस्येव यथा गजः |
पूर्वाह्ने भोजनेकाले गमनेऽपि तथैव च || ३६ ||

* * * * * * * * सर्वरक्ता विधीयते |
एवमेव क्रमेणैव भस्म दध्यात्तु भक्तितः || ३७ ||

सर्वपापविनिर्मुक्तः शिवलोकमवाप्नुयात् |
भस्मस्नानं मया प्रोक्तं मन्त्रन्यासं शृणुष्वथ || ३८ ||

इति वीरतन्त्रे भस्मस्नानविधिः षट्त्रिंशः पटलः || ३६ ||

प्रणम्य शिरसा देवं पर्यपृच्छत्पितामहः |
मन्त्रन्यासं कथं देव तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

यत्सर्वं तु मया पृष्टं मर्त्यानां तु हिताय च |
तवस्नेहादहं वक्ष्ये श्रूयतां कमलासन || २ ||

शिवाग्रे मण्डपं कुर्यान्मण्डपाद्दक्षिणे ततः |
मण्डपं चैव विप्रेन्द्र गोमयेनानुलेपयेत् || ३ ||

प्. १२०)

गन्धपुष्पं च धूपं च दीपं चैव समायुतम् |
कूर्चं चैव तु निक्षिप्य पूर्वना(थ) विधिपूर्वकम् || ४ ||

उत्तराभिमुखो भूत्वा तत्रान्ते कूर्चमध्यमे |
सद्येन प्रोक्षयेत्तत्र कुशकूर्चेन वामतः || ५ ||

गन्धपुष्पादिना विप्र स्वदेवीं पूजयेत्ततः |
घृताशिखाग्रे द्वादशांगुल्ये शिवतत्वं विचिन्तयेत् || ६ ||

स्वात्मानं योजयेत्तत्र तनुं चैव दहेत्ततः |
त्रिकोणमण्डले विद्यादद्वितीयं विचिन्तयेत् || ७ ||

पादांगुष्ठात्समारभ्य दहेव्रायं शिरोन्तकम् |
भस्मभूतः शिवं ध्यात्वा अमृतं प्लावनं कुरु || ८ ||

शिखाद्धस्तप्रमाणेन ऊर्ध्वे चैव विचिन्तयेत् |
श्वेतपद्मो परिष्टात्तु चन्द्रबिम्बमधोमुखम् || ९ ||

तुरीयममृतं ध्यायेदोंकारेण समन्वितम् |
चिन्तयेदमृतं तोयं सुषुम्नाभिन्नमस्तकम् || १० ||

तेन प्लावितमात्मानं पूरयन्तं विचिन्तयेत् |
मृत्युनाशनमेवं तु इति शास्त्रस्य निश्चयः || ११ ||

पश्चात्स्वदेहं संचिन्त्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
रेचकं पूरकं चैव कुम्भकं त्रिविधं मतम् || १२ ||

न मुञ्चति न गृह्णाति वायुरन्तर्बहिः स्थितम् |
आपूर्णकुम्भवत्तिष्ठेदचलस्य तु कुम्भकम् || १३ ||

प्. १२१)

एवमेव प्रकारेण कारयेद्देशिकोत्तमः |
हस्ताभ्यां संस्पृशेत्पूर्वं कादिपादान्तमेव च || १४ ||

अंगुष्ठतर्जनीभ्यां तु अस्त्रे मन्त्रेण संयुतम् |
दिवि दिक्षु च दातव्यं ऊर्ध्वाधश्चैव विन्यसेत् || १५ ||

आजानु पृथिवी ज्ञेया अप्सिद्धिर्नाभिदेशतः |
गलाद्द्वे तेजसंशुद्धि ललाटाद्वायु शुध्यति || १६ ||

तदूर्ध्वे द्वादशांगुल्ये गगनशुद्धिरुदाहृतम् |
प्रथमं सृष्टिन्यासं तु स्थितिन्यासं द्वितीयकम् || १७ ||

संहारं तु तृतीयं स्यात् त्रिविधं चोच्यते मया |
गृहस्थः सृष्टिमार्गेण ब्रह्मचारी स्थितिर्भवेत् || १८ ||

वानप्रस्थ यतीनां च संहारन्यासमुच्यते |
अंगुष्ठादि कनिष्ठान्तं सृष्टिन्यासमुदाहृतम् || १९ ||

ईशादि पंचमंत्राणि अंगुष्ठादीनि विन्यसेत् |
ईशानं मूर्ध्नि विन्यस्य मुखे तत्पुरुषं न्यसेत् || २० ||

अघोरं हृदये न्यस्य गुह्ये वामं प्रकल्पयेत् |
सद्योजाते न्यसेत्पादौ पुनरंगानि विन्यसेत् || २१ ||

विन्यसेत्तु षडंगानि देवतान्यासकं शृणु |
ब्रह्माणं मूर्ध्नि विन्यस्य ललाटे विष्णुरुच्यते || २२ ||

चन्द्रसूर्यौ च नयनौ नासिक्यां पृथिवीं तथा |
सरस्वतीं तु वश्वारे हृदये ईश्वरं तथा || २३ ||

प्. १२२)

हस्तौ चैवेन्द्रदैवत्यं वायुः स्यात्कुक्षिरेव च |
सुब्रह्मण्यस्य लिंगे च पार्श्वयोरम्बिका तथा || २४ ||

पादयोर्मरुतश्चैव एवमेव क्रमान्न्यसेत् |
अकारं मूर्ध्नि विन्यस्य आकारं तु ललाटके || २५ ||

इकारं दक्षिणे नेत्रे ईकारं वामलोचने |
उकारं दक्षिणे नासे ऊकारं वामनासिके || २६ ||

ऋकारं दक्षिणे श्रोत्रे ऋकारं वामश्रोत्रके |
ऌकारं दक्षिणे गण्डे ॡकारं वामगण्डके || २७ ||

ए ऐ (च) तालुरन्ध्रे च ओ औ ओष्ठद्वयेऽपि च |
दन्तपंक्तिद्वये न्यस्य अंअः परिकीर्तितौ || २८ ||

कवर्गं दक्षिणे पाणौ चवर्गं वामपाणिके |
टवर्गं दक्षिणे पादे तवर्गं वामपादके || २९ ||

पफौ दक्षिणपाश्वौ तु वामपाश्वौ बभौ न्यसेत् |
मकारं हृदये न्यस्य यकारं त्वचि विन्यसेत् || ३० ||

रेफं च रक्तमेवोक्तं लकारं मांसमेव च |
वकारं मेदोदेशे तु शकारं चास्थिदेशके || ३१ ||

मज्जादेशे षकारं तु सकारं शुक्लमेव च |
हकारं प्राण इत्याहुः क्षकारं मेढ्रमेव च || ३२ ||

लकारं वृषणं चैव सर्वामेतान्क्रमान्न्यसेत् |
सृष्टिन्यासमिति प्रोक्तं न्यासं स्थितिमतः शृणु || ३३ ||

प्. १२३)

मध्यादि दण्ड * * * पंचब्रह्म न्यसेत्क्रमात् |
ईशानं मध्यमे चैव अनामिकेन पुरुषं न्यसेत् || ३४ ||

कनिष्ठिकां च न घोरः स्याद्वाममंगुष्ठके न्यसेत् |
सद्योजातं तु तर्जन्यां विन्यसेत्पृष्ठमेव च || ३५ ||

हृदयं मध्यमे न्यस्य शिरोमन्त्रं तु नामिके |
शिखां कनिष्ठिके न्यस्य कवचांगुष्ठके न्यसेत् || ३६ ||

नेत्रं तु तर्जनीं न्यस्य अस्त्रं करतले न्यसेत् |
एवं षडंगं विन्यस्य विद्येशान्विन्यसेत्ततः || ३७ ||

अनन्तं मूर्ध्नि विन्यस्य ललाटे सूक्ष्ममुच्यते |
शिवोत्तमं मुखे न्यस्य एकनेत्रं तु कर्णयोः || ३८ ||

एकरुद्रं तु बाहौ तु त्रिमूर्तिं हृदये न्यसेत् |
लिंगे श्रीकण्ठमेवोक्तं शिखण्डिं पादयोर्न्यसेत् || ३९ ||

हृदये हृदयं न्यस्य शिरः शिरसि विन्यसेत् |
शिखायां तु शिखां न्यस्य कवचं स्तनमध्यतः || ४० ||

अस्त्रं हस्तप्रदेशे तु नेत्रं नेत्रे तु विन्यसेत् |
हस्तौ तु मणिबन्धं तु ईशब्रह्माणिमेव च || ४१ ||

स्थिति न्यासमिदं प्रोक्तं संहारं च ततः शृणु |
सद्योजातं कनिष्ठे तु वामदेवेन नामिका || ४२ ||

अघोरं मध्यमे न्यस्य पुरुषं तर्जनीं न्यसेत् |
ईशमंगुष्ठके न्यस्य षडंगान्विन्यसेत्ततः || ४३ ||

प्. १२४)

हृदये कनिष्ठिकां न्यस्य कवचं स्तनमध्यतः |

शिरोमन्त्रं च नामिके |

शिखामन्त्रं तु मध्यं स्यात् कवचं || ४४ ||

तर्जनी न्यसेत् |

नेत्रमंगुष्ठके न्यस्य अस्त्रं करतले न्यसेत् |
पादयोः सद्यमन्त्रेण कुक्षौ वामं न्यसेत्ततः || ४५ ||

अघोरं हृदये न्यस्य मुखे तत्पुरुषं न्यसेत् |
ईशानं मूर्ध्नि विन्यस्य पादयोर्हृदयं न्यसेत् || ४६ ||

मेढ्रे तु शिरोमन्त्रं तु कुक्षौ शिखां तु विन्यसेत् |
कवचं हृदये न्यस्य नेत्रं बाहुद्वयोर्न्यसेत् || ४७ ||

मुखे चास्त्रमिति प्रोक्तं शिवमन्त्रं तु सर्वशः |
इन्द्रं तु पादयोर्न्यस्य मेढ्रे तु पावके न्यसेत् || ४८ ||

यमं कुक्षौ तु विन्यस्य निर्-ऋतिं हृदये न्यसेत् |
बाह्वौ वरुणदैवत्यं कण्ठे वायुरिति स्मृतः || ४९ ||

मुखे तु सोमदैवत्यं ईशं शिरसि विन्यसेत् |
एवमेव क्रमे ज्ञात्वा विन्यसेद्देशिकस्तथा || ५० ||

आचार्यस्त्वादिशैवः स्याद्गृगस्थो वा द्विजोत्तमः |
सृष्टौ स्थितिं च संहार न्यासं कुर्याद्विचक्षणः || ५१ ||

एवं न्यस्त्वा विधानेन देशिकः पापहा भवेत् |
गन्धैः पुष्पैश्च पाद्यैश्च स्वदेहं पूजयेद्धृदा || ५२ ||

द्वारपालान्समभ्यर्च्य गन्धपुष्पादिभिस्सह |
पूर्वे तु द्वारपालं तु नन्दिकालौ तथैव च || ५३ ||

प्. १२५)

दक्षिणद्वारपालौ तु दण्डिमुण्डिस्तथैव च |
पश्चिमद्वारपालौ तु भृंगिटिर्विजयस्तथा || ५४ ||

उत्तरद्वारपालौ तु नन्दः पशुपतिस्तथा |
नन्दिनं दक्षिणे स्थाप्य श्यामवर्णसमन्वितम् || ५५ ||

दण्डहस्तसमायुक्तं लकारं मन्त्रमुच्यते |
कालं कुंकुमवर्णामं उत्तरे तु प्रतिष्ठितम् || ५६ ||

वटवृक्षायुधैर्युक्तं मन्त्रं ह्रीं कारमेव च |
दण्डिं पूर्वे तु विन्यस्य इन्द्रगोपस्य संनिभम् || ५७ ||

खड्गायुध समायुक्तं ह्रौंकारं मन्त्रमुच्यते |
मुण्डी तु पश्चिमे न्यस्य शुद्धस्फटिकसंनिभम् || ५८ ||

भिन्दिपालसमायुक्तं सृंकारं मन्त्रमुच्यते |
भृंगिटिं दक्षिणे स्थाप्य मयूरग्रीवसंनिभम् || ५९ ||

शक्त्यायुधसमायुक्तं ह्रींकारं मन्त्रमुच्यते |
विजयं चोत्तरे स्थाप्य रक्तवर्ण समायुतम् || ६० ||

शूलायुधसमायुक्तं ह्रींकारं मन्त्रमुच्यते |
अनन्तं पश्चिमे स्थाप्य कनकाभं तथैव च || ६१ ||

वज्रायुधसमायुक्तं ह्रींकारं मन्त्रमुच्यते |
पशुपतिं पूर्वतः स्थाप्य नीलरूपसमन्वितम् || ६२ ||

पाशायुध समायुक्तं ह्रींकारं मन्त्रमुच्यते |
एवमेव क्रमैः स्थाप्य एतैर्मन्त्रैश्च पूजयेत् || ६३ ||

प्. १२६)

सर्वे चतुर्भुजाश्चैव त्रिणेत्राश्चैव संयुतम् |
सर्वे ऋज्वागताः स्थित्या क्रूरदृष्टिभयावहाः || ६४ ||

मकुटैः कुण्डलैर्हारैः कटिसूत्रं तु वीरकम् |
नानाभरणसंयुक्ता घोरभयावहाः || ६५ ||

सर्वे कुंचितपादास्तु रूपयौवनसंयुताः |
एवमेव क्रमेणैव पूजयेद्देशिकस्सदा || ६६ ||

मन्त्रन्यासमिदं प्रोक्तं यजनं शृणु तत्वतः || ६६ १/२ ||

इति वीरतन्त्रे मन्त्रन्यासः सप्तत्रिंशत्पटलः || ३७ ||

पितामहः ||

प्रणम्य भगवन्तं हि पर्यपृच्छत्पितामहः |
शिवार्चनं कथं देव तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

एतत्सर्वं समासेन श्रूयतां कमलासन |
नारुद्रः संस्मरेद्रुद्रं नारुद्रो रुद्रमर्चयेत् || २ ||

नारुद्रः कीर्तयेद्रुद्रं नारुद्रो रुद्रमाप्नुयात् |
सर्वपापहरं चैव सर्वतीर्थफलं भवेत् || ३ ||

अदीक्षितश्चतुर्वेदी शिवलिंगं च न स्पृशेत् |
दीक्षितश्चापि यो विप्रो भृत्यर्थं न प्रपूजयेत् || ४ ||

प्. १२७) 

धर्मानुष्ठानमभ्यर्थं सर्वदाकाले आदिशैवः शिवं यजेत् |
सन्धिस्वधर्मानुष्ठानं न दोषाय प्रकल्पयेत् || ५ ||

आत्मार्थं पूजयेत्तेषां शास्त्रमार्गेण चैव हि |
तत्काले वाप्यकाले वा एवमेव क्रमेण तु || ६ ||

आत्मशुद्धिं पुरा कृत्वा स्थान शुद्धिं द्वितीयकम् |
तृतीयं द्रव्यशुद्धिस्तु चतुर्थं लिंगशोधनम् || ७ ||

पंचमं मन्त्रशुद्धिस्तु उच्यन्ते पंच शुद्धयः |
पूर्वोक्तेन विधानेन आत्मशुद्धिं च कारयेत् || ८ ||

द्वितीयं स्थानशुद्धिं च कुर्याद्वै देशिकोत्तमः |
हुंकारेण समायुक्तं फट्कारेण समायुतम् || ९ ||

स्थानशुद्धिं ततः कुर्याद् दशदिक्षु समन्ततः |
गोमयेनोप लिप्याथ प्रोक्षयेद् हृदयेन तु || १० ||

उदकभाण्डं वर्धन्यां पाद्याचमन पात्रकम् |
अर्घ्यपात्रं पुष्पपात्रं धूपदीपस्य पात्रकम् || ११ ||

चरुस्थाली जलकुम्भं च नीराजनस्य पात्रकम् |
हृदेन क्षालयित्वा तु अस्त्रेण शोधयेत्ततः || १२ ||

दर्भोपरि न्यसेत्तत्र कवचेनावगुण्ठयेत् |
पंचब्रह्मेण मन्त्रेण उदकं सेचयेत्ततः || १३ ||

गन्धं हृदयो लो * * शिरसा गन्धकं ददेत् |
द्रव्याणि प्रोक्षयेत्तत्र हृदयेन तु मन्त्रतः || १४ ||

प्. १२८)

द्रव्यशुद्धिर्भवेदेवं लिंगशुद्धिं ततः शृणु |
हृदयेनैव मन्त्रेण घण्टां चैव तु ताडयेत् || १५ ||

हुंकारेण तु मन्त्रेण यवनीक्रापमनीयते |
पूजापर्यषितानां तु हृदयेन विसर्जयेत् || १६ ||

सद्योजातेन मन्त्रेण पुष्पं शिरसि विन्यसेत् |
अपनीय च निर्माल्यं चण्डेशाय प्रदापयेत् || १७ ||

न शून्यमस्तकं लिंगं कृत्वाभिषेकं तु साधकः |
लिंगं प्रक्षालयेत्तत्र हृदयेन तु मन्त्रतः || १८ ||

लिंगे वा कौतुके वापि भित्तिचित्रे च मण्डले |
एवमेवक्रमेणैव लिंगशुद्धिमथाचरेत् || १९ ||

पंचमं मन्त्रशुद्धिं तु कारयेद्देशिकोत्तमः |
पंचब्रह्मशिवांगैश्च प्रासादेन समन्वितम् || २० ||

व्योमव्यापिसमायुक्तं विद्येश्वरांश्च एव च |
गणेशान्लोकपालांश्च लोकपालास्त्रमेव च || २१ ||

ओंकारमादितः कृत्वा नमस्कारान्तं योजयेत् |
मन्त्रशुद्धिर्भवेदेवं कारयेद्देशिकोत्तमः || २२ ||

शुद्धयः पंच यो वेत्ति स पूजां कर्तुमर्हति |
आसनं कल्पयेद्विद्वान् अनन्तान्तान्यथाक्रमम् || २३ ||

अनन्तासनं तु प्रथमं योगासनं द्वितीयकम् |
सिंहासनं तृतीयं स्याद् योगासनं चतुर्थकम् || २४ ||

प्. १२९)

विमलासनं चतुर्थे तु पद्मासनमिहोच्यते |
शक्त्यक्षरसमायुक्तं नवमांकुरसंयुतम् || २५ ||

बीजाक्षरसमायुक्तं नालान्तं परिकीर्तितम् |
मध्ये नालसमायुक्तं पंचाशत्कर्णिकायुतम् || २६ ||

पद्मासनान्तकैर्दैर्घ्यैः तदूर्ध्वे कर्णिका न्यसेत् |
अनन्तं पूर्वतो भागे वासुकिं चाग्निगोचरे || २७ ||

तक्षकं दक्षिणे स्थाप्य कार्कोटकं तु नैर्-ऋते |
शंखपालं च वारुण्यां गुलिके वायुगोचरे || २८ ||

पद्मं तु सौम्यके भागे महापद्मीशगोचरे |
अनन्तासनं तु प्रदद्यात् कूर्मस्योपरि संश्रिताः || २९ ||

मध्यस्थं चैव नालं तु शिवांगं वेष्टयेत्ततः |
आधारं चाप्यते विप्र देवानां च शृणुष्वथ || ३० ||

अनेन्तेशश्च सूक्ष्मश्च शिवोत्तमश्चैकनेत्रकः |
एकरुद्रस्त्रिमूर्तिश्च श्रीकण्ठश्च शिखण्डिकः || ३१ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं क्रमाद्विन्यस्य देशिकः |
शेषश्चैव तु नागेन्द्रा गुलिकाश्च चतुर्दिशि || ३२ ||

अनन्तासनमिह प्रोक्तं योगासनमिहोच्यते |
चतुरश्रं तु योगं स्यात् शेषस्योपरि विन्यसेत् || ३३ ||

प्राणं तु पूर्वतः स्थाप्य अपानं वह्निगोचरे |
देवदत्तधनंजयौ मध्यमे च विकीर्यते || ३४ ||

प्. १३०)

आधारं तु मया प्रोक्तं देवतानां शृणुष्वथ |
प्रणवं मध्यदेशे तु आकारं पूर्वदेशके || ३५ ||

नकारमीश दिग्भागे ओंकारं पूर्व संस्थितम् |
अधश्चाथोर्ध्वच्छदनं योगासनमिति स्मृतम् || ३६ ||

योगासनोपरिष्टात्तु सिंहासनमिहोच्यते |
आग्नेययां धर्म विन्यस्य नैर्-ऋत्यां ज्ञानमेव च || ३७ ||

वैराग्यं चैव वायव्यां ऐश्वर्यमीशगोचरे |
चतुष्कोणे महासिंहं आसनं पादनिर्मितम् || ३८ ||

शंखस्फटिकपीतं च रक्तं सिंहस्य वर्णकम् |
अधर्मं पूर्वतो भागे अज्ञानं दक्षिणे तथा || ३९ ||

वैराग्यं पश्चिमे न्यस्य ऐश्वर्यं चोत्तरे दिशि |
कृष्णवर्ण समायुक्तं इलिकां तत्र विन्यसेत् || ४० ||

अव्यक्तो नियतिः कालः कला चेति चतुष्टयम् |
महादिक्षु न्यसेदेनं मध्यपादस्तु केशवः || ४१ ||

त्रिणेत्रं भीमसंकाशं विदिक्ष्वभिमुखांस्तथा |
एवं सिंहासनं प्रोक्तं पद्मासनमथोच्यते || ४२ ||

पृथ्वीं पूर्वदलश्चैव आपश्चैवाग्निगोचरे |
तेजोरूपं तु दक्षिण्यां वायुरूपं तु नैर्-ऋते || ४३ ||

आकाशं चैव विप्रेन्द्र वारुण्यां दलमुच्यते |
सत्वं वायव्यके न्यस्य रजोविन्यस्य सोमके || ४४ ||

प्. १३१)

ईशाने तु दले विप्र तमोरूपं प्रकल्पयेत् |
तत्ववर्णसमायुक्तं आधारं चोच्यते मया || ४५ ||

मूलं सद्येन मन्त्रेण नालं वामेन कारयेत् |
अघोरं दलमेवाहु स्तत्पुरुषं गुह्यदेशके || ४६ ||

सुषिरमीशमन्त्रेण कुर्याद्वै देशिकोत्तमः |
देवताः संप्रवक्ष्यामि कालीं पूर्वे तु विन्यसेत् || ४७ ||

कलविकरणीं चाग्ने रौद्रीं चैव तु दक्षिणे |
बलविकरणीं नैर्-ऋत्यां वामां पश्चिमतो न्यसेत् || ४८ ||

बलप्रमथनीं वायव्ये ज्येष्ठां चैवोत्तरे दिशि |
सर्वभूतदमनीमीशान्ये मनोन्मनीं तु मध्यमे || ४९ ||

एवं पद्मासनं प्रोक्तं विमलासनमुच्यते |
चतुर्वेदस्वरूपं तु विन्यसेद् व्याघ्रचर्मवत् || ५० ||

इलिकोपरि विन्यस्य देवतां च शृणुष्वथ |
अम्बिकां पूर्वतः स्थाप्य गणाम्बिकां च दक्षिणे || ५१ ||

गौरीं च पश्चिमे न्यस्य प्रज्ञां चैवोत्तरे दिशि |
विमलासनमिदं प्रोक्तं इदमन्यच्छृणुष्वथ || ५२ ||

आवाहनासनं पद्मं पद्मासनमनन्तकम् |
विमलमर्चनेषूक्तं भोज्यासनं तु योगतः || ५३ ||

एवमेव प्रकारेण आसनक्रममुच्यते |
गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव तु पूजयेत् || ५४ ||

प्. १३२)

स्वनामाद्यक्षरेणैव हृदयेन तु देशिकः |
सत्वं रजस्तमश्चैव उपर्युपरि विन्यसेत् || ५५ ||

अग्नेस्तु मण्डले चैव तदन्ते सूर्यमण्डलम् |
चन्द्रबिम्बं न्यसेत्पश्चा आत्मानं चान्तरात्मकम् || ५६ ||

परमात्मानमेवं च स्वनामाद्येन विन्यसेत् |
दक्षिणे ह्यात्मतत्वं तु विद्यातत्वं तु चोत्तरे || ५७ ||

मध्यमे शिवतत्वं तु विन्यसेत्तु यथाक्रमम् |
एवं न्यस्त्वा तु विधिवच्छिवं संपूजयेत्ततः || ५८ ||

शुद्धस्फटिकसंकाशं स्फुरन्तं दीप्ततेजसम् |
त्र्यक्षं दशभुजं चैव चन्द्रार्धकृतशेखरम् || ५९ ||

जटामकुटसंयुक्तं चारुगात्रसमायुतम् |
पंचवक्त्रं च देवेशं पंचमूर्धसमन्वितम् || ६० ||

सर्वलक्षणसंयुक्तं सर्वाभरणभूषितम् |
मकुटं कुण्डलं चैव केयूरकटकं ततः || ६१ ||

कटिसूत्रोदरं बद्धमेखलं नूपुरैर्युतम् |
दिव्याम्बरधरं देवं दिव्यगन्धानुलेपितम् || ६२ ||

पाशं परशुखड्गं च वक्त्रं चाभयदक्षिणे |
वामांकुशं चैवां घण्टां नागं च वह्नि च || ६३ ||

एतेषामायुधा विप्र वामहस्ते ददेत्ततः |
एवं सदाशिवं ध्यात्वा सर्वलोकसुखावहम् || ६४ ||

प्. १३३)

आवाहयेत्ततो देवं सद्योजातेन मन्त्रतः |
स्थापयेद्वामदेवेन अघोरेण निरोधयेत् || ६५ ||

सांनिध्यं पुरुषेणैव ईशानेन तु पूजयेत् |
पूर्वे द्वारगेहे तु दक्षिणे वा विशेषतः || ६६ ||

पश्चिमद्वारगेहं वा उत्तरद्वारमेव वा |
निष्कले सकलं ध्यात्वा आसनं चैव कल्पयेत् || ६७ ||

द्वारस्याभिमुखं स्थाप्य पूजयेत्पूर्ववत्ततः |
द्वारभेदेषुभेदानां पूजाभेदं न विद्यते || ६८ ||

ईशानं मूर्ध्नि विन्यस्य मुखे तत्पुरषं न्यसेत् |
अघोरं हृदये न्यस्य गुह्ये वामं प्रकल्पयेत् || ६९ ||

सद्योजातं न्यसेत्पादं पुनरंगानि विन्यसेत् |
हृदये हृदयं न्यस्य शिरश्शिरसि विन्यसेत् || ७० ||

शिखायां तु शिखां न्यस्य कवचं स्तनमध्यतः |
अस्त्रं हस्तप्रदेशे तु नेत्रं नेत्रेषु विन्यसेत् || ७१ ||

पंचवक्त्रेषु विप्रेन्द्र अक्ष्णां पंचदशेषु च |
पाद्यं पादौ प्रदातव्यमर्घ्यं शिरसि विन्यसेत् || ७२ ||

मुखेष्वाचमनं विद्याद् हृदयेन तु मन्त्रतः |
उशीरं चन्दनोपेतं पाद्यद्रव्यमुदाहृतम् || ७३ ||

फलत्रयं च कर्पूर मादिपत्रं च पालिकम् |
आचमनीयमिति प्रोक्तं मुखे दद्याद्विशेषतः || ७४ ||

प्. १३४)

आपक्षीरकुशाग्राणि अक्षतैर्यवतण्डुलैः |
तिलैस्सिद्धार्थकैश्चैव अर्घ्यमष्टांगमुच्यते || ७५ ||

नेत्रे चैव तु विप्रेन्द्र नेत्रमुद्रां च दर्शयेत् |
क्षुरिकां कल्पयेत्तत्र दक्षिणेकदिरेव च || ७६ ||

शिवास्त्रं विन्यसेत्तत्र दलाग्रे दशदिक्षु वै |
शिवस्य दक्षिणे पार्श्वे न्यसेत्पाशुपतास्त्रकम् || ७७ ||

अघोरास्त्रं पश्चिमे न्यस्य स्वस्वबीजेन मन्त्रतः |
एवं न्यस्य विधानेन पश्चादर्चनमारभेत् || ७८ ||

अभिषेकं कारयेत्तत्र हृदयेन तु मन्त्रतः |
आदित्योदयपूर्वे तु पंचस्नानं तु कारयेत् || ७९ ||

आदित्योदयमारभ्य जलेनैवाभिषिंचयेत् |
पंचब्रह्मषडंगैश्च व्योमव्यापि जपेत्ततः || ८० ||

रत्नोदकं सुवर्णाभः पुष्पोदकसमन्वितम् |
जलभाण्डे विनिक्षिप्य अभिषेकं तु कारयेत् || ८१ ||

नवकुम्भेन वा कुर्यात् षोडशैः कुम्भमेव वा |
द्वात्रिंशद्वा चतुस्त्रिंशत्पंचाशत्पंचविंशतिः || ८२ ||

अष्टोत्तरशतं वापि कारयेद्देशिकस्तथा |
आढकेन तु संपूर्णं कुम्भलक्षणमुच्यते || ८३ ||

कुम्भं चैव प्रकर्तव्यं सौवर्णं रजतं तु वा |
ताम्रं वा मृण्मयं वापि अभिषेकं तु कल्पयेत् || ८४ ||

प्. १३५)

दधिक्षीरघृतं चैव मधु वा पंचगव्यकम् |
नालिकेरस्य सलिलं इक्षुकाण्डसमन्वितम् || ८५ ||

अभिषेकं कारयेत्तत्र पुनर्गन्धोदकेन च |
नृत्तगेयसमायुक्तं स्तोत्रशब्दसमायुतम् || ८६ ||

वाद्यध्वनिरवैर्युक्तं भरतोक्तेन मार्गतः |
तस्यान्ते पूजको विप्र आचमनीयं तु कारयेत् || ८७ ||

कुंकुमं चन्दनं चैव अगरुं खड्गमेव च |
निर्यासं त्रिफलं चैव उशीरं च विशेषतः || ८८ ||

आलोढ्य सर्वमेवं तु लेपयेल्लिंगमेव च |
हृदयेन तु गन्धं स्याद् वस्त्रं वामेन दापयेत् || ८९ ||

वस्त्रेणावेष्ट्य लिंगं तु नानावर्णैरनेकशः |
नानाविधैश्च पुष्पैश्च पूजयेत्परमेश्वरम् || ९० ||

अस्त्रमन्त्रेण शिरसा पुष्पं दद्याच्छिवस्य तु |
पीठपूजा प्रकर्तव्या लक्षणेन समन्विता || ९१ ||

पीठस्योत्सेधमानेन फलकं चतुरश्रकम् |
विस्तारं तावदेवस्यान्मृदेनैव तु लेपयेत् || ९२ ||

उत्तमं शालिपिष्टेन लेपयेत्फलकान्ततः |
पुष्पैर्नानाविधैर्युक्तं नालिकेरस्य पात्रकम् || ९३ ||

गजसिंहं च अंगाचं च अश्वं च पद्मपुष्पकम् |
सर्वद्वयं च पीठं च गोपुरं मण्डपं तथा || ९४ ||

प्. १३६)

विमानं चैव मत्स्यं च मकारं च तथैव च |
दर्पणं पूर्णकुम्भं च वृषभं युग्मचामरम् || ९५ ||

श्रीवत्सं स्वस्तिकं शंखं दीपो देवाष्टमंगलम् |
वज्रं शक्तिं च दण्डं च खड्गंपाशं तथांकुशम् || ९६ ||

गदात्रिशूलशक्रं च पद्मं चेति दशायुधम् |
दिनं प्रति न्यसेदेकं त्रिंशद्दिनान्तमेव च || ९७ ||

पुष्पैः पत्रैश्च विप्रेन्द्र अलंकृत्य विशेषतः |
पीठपूजां च विप्रेन्द हृदयेन तु मन्त्रतः || ९८ ||

पीठे चैव न्यसेद्विद्वान् गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
मासे मासे प्रकर्तव्यं एवमेव पुनः पुनः || ९९ ||

विन्यसेत्पि पूर्वे तु प्रासादेन मन्त्रतः |
धूपं चैव तु विप्रेन्द्र धूपपात्रं विशेषतः || १०० ||

शीतारिं चैव निक्षिप्य यथा वित्तानुसारतः |
एकभागं तु कर्पूरं लोहं चैव चतुष्टयम् || १०१ ||

चन्दनं चैव षट्तांगं वारं सप्तधा भवेत् |
मधुना सेचयेद्धूपं पात्रे तु परि निक्षिपेत् || १०२ ||

देवदारुं च मेरुं च सर्जं श्रीलासकुन्दकम् |
श्रीफलं चाज्यसंमिश्रं धूपं दद्याद्विशेषतः || १०३ ||

धूपघण्टासमायुक्तं वामहस्ते विचक्षणः |
दक्षिणे धूपपात्रं तु हृदयेन तु दापयेत् || १०४ ||

प्. १३७)

हुंकारेण तु मन्त्रेण यवनिकामपनीयते |
प्रोक्षयेदम्भसा चैव दीपं दद्यात्तु सद्यतः || १०५ ||

प्रोक्षयेदम्भसा चैव पुष्पं शिरसि निक्षिपेत् |
रक्षादीपं तु कर्तव्यं तत्काले तु विशेषतः || १०६ ||

सायाह्नसमये विप्र यक्षेश्वरं च पूजयेत् |
तद्दीपं बलिपीठे तु स्त्रीभिश्चैव तु धारयेत् || १०७ ||

विसर्जयेत्तु विप्रेन्द पादप्रक्षालनं कुरु |
आढकं वा शिवं वापि द्रोणं वा तण्डुलं पचेत् || १०८ ||

वेदनं तु कर्तव्यं अनेकोपदंशसंयुतम् |
आज्येन दधिसंयुक्तं पूर्वोक्तेन विधानतः || १०९ ||

अर्धं निवेदयेद्देवं एकांशं बलिचाग्निभिः |
पात्रशेषं चतुर्थांशं देशिकाय प्रदापयेत् || ११० ||

पंचवर्णाभिश्चरुभिः पंचवक्त्रे निवेदयेत् |
निर्माल्यं चैव विप्रेन्द्र चण्डेशाय प्रदापयेत् || १११ ||

पादप्रक्षालनं कृत्वा मुद्रां चैव तु धारयेत् |
पद्मं शूलं च परशुं खड्गं पाशं तथांकुशम् || ११२ ||

धनुर्बाणं च घण्टां च वज्रमुद्रां ददर्शयेत् |
सुरभिमुद्रां लिंगमुद्रां दर्शयेत्तु विधानतः || ११३ ||

एवमेव क्रमं कुर्यात् पश्चाद्ब्रह्मांगपूजयेत् |
पुरुषं पूर्वतः पूज्य अघोरं दक्षिणे यजेत् || ११४ ||

प्. १३८)

सद्यं पश्चिमतः पूज्य वामदेवं तु चोत्तरे |
ईशानं कर्णिकायां तु पूजयेद्देशिकस्सदा || ११५ ||

आग्नेययां हृदयं पूज्य ऐशान्यां तु शिरो यजेत् |
नैर्-ऋत्यां तु शिखां पूज्य वायव्यां कवचं यजेत् || ११६ ||

अस्त्रं दिशासु संपूज्य नेत्रमीशानके यजेत् |
मध्यमे शिवतत्वं तु आत्मतत्वं तु दक्षिणे || ११७ ||

विद्यातत्वं तु सौम्यायां गन्धाद्येनैव पूजयेत् |
मध्यमे तु यजेद्देवं शिवं परमकारणम् || ११८ ||

किंचिदीशानमाश्रित्य सदाशिवं यजेत्ततः |
महेश्वरं यजेन्मध्ये किंचिदाग्नेयमाचरेत् || ११९ ||

स्थूलं महेश्वरं विद्धि सूक्ष्मरूपं सदाशिवम् |
परं शिवमयं ज्ञेयं शिवात्परतरं न च || १२० ||

गर्भावरणमेवं तु विद्येशावरणं शृणु |
अनन्तं पूर्वतः पूज्य सूक्ष्मं वै दक्षिणेन तु || १२१ ||

शिवोत्तमं पश्चिमे पूज्य एकनेत्रं तथोत्तरे |
एकरुद्रं तु ईशान्यां त्रिमूर्तिस्त्वग्निगोचरे || १२२ ||

श्रीकण्ठश्चैव नैर्-ऋत्यां शिखण्डिं वायुगोचरे |
विद्येशावरणं ह्येतद् गणेशावरणं शृणु || १२३ ||

उमादेवीं चोत्तरे देशे पूजयेद्देशिकस्सदा |
चण्डेशमीशदिग्भागे नन्दीशं पूर्वतो यजेत् || १२४ ||

प्. १३९)

महाकालं वह्निदेशे तु वृषभं दक्षिणे यजेत् |
विघ्नेशं निर्-ऋते चैव भृंगीशं वारुणे यजेत् || १२५ ||

महासेनं च वायव्यां पूजयेद्गन्धपुष्पकैः |
गणेशावरणं ह्येतत् लोकपालान्शृणुष्वथ || १२६ ||

इन्द्रं तु पूर्वतः पूज्य शक्तिं चाग्नेयमेव च |
याम्यायां तु यमं पूज्य नैर्-ऋत्यां निर्-ऋतिं यजेत् || १२७ ||

वारुण्यां पूज्य वरुणं वायव्यां वायुमेव च |
सौम्यायां सोमं संपूज्य ऐशान्यामीशमेव च || १२८ ||

ब्रह्माणं नैर्-ऋते भागे ईशान्यां विष्णुरुच्यते |
लोकेशावरणं ह्येतत् लोकपालास्त्रमुच्यते || १२९ ||

पूर्वे तु वज्रं संपूज्य शक्तिं चाग्नेयमेव च |
याम्ये दण्डं यजेत्तत्र खड्गं निर्-ऋतिगोचरे || १३० ||

वारुण्यां तु यजेत्पाशं अंकुशं वायुगोचरे |
गदायुधं चोत्तरे पूज्य शूलं चीशानगोचरे || १३१ ||

पद्मं तु नैर्-ऋते भागे चक्रं त्वीशानगोचरे |
गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव तु पूजयेत् || १३२ ||

सर्वावरणदेवांश्च आसनं बिन्दुरुच्यते |
आसनस्थांश्च देवांश्च शिवस्याभिमुखः स्थितः || १३३ ||

पंचब्रह्मशिवांगानां सुरभिमुद्रां च दर्शयेत् |
विद्येशानां गणेशानां लिंगमुद्रां च दर्शयेत् || १३४ ||

प्. १४०)

लोकपालांश्च हस्तांश्च पद्ममुद्रां च दर्शयेत् |
तत्काले ताडयेद् घण्टां पटं चैव विसर्जयेत् || १३५ ||

धूपं दद्यात्तु विप्रेन्द्र हृदयेन तु मन्त्रतः |
प्रोक्षयेदम्भसा चैव दीपं दद्याच्छिखासह || १३६ ||

प्रोक्षयेदम्भसा चैवं ईशानेन विशेषतः |
पंचवर्णहविर्दद्यात् पंचवक्त्रेषु देशिकः || १३७ ||

पानीयं चैव दद्यात्तु वस्त्रपूतेन वारिणा |
उशीरं चैव कुष्ठं च एलं चन्दन संयुतम् || १३८ ||

तत्कालं चैव विप्रेन्द्र पानीये च दापयेत् |
मुखवासं च ताम्बूलं कर्पूरं त्रिफलैर्युतम् || १३९ ||

मातुलुंगफलाद्यादि दद्यात्ताम्बूलकैः सह |
अपूपं पृथुकं चैव फट्कुली च समन्वितम् || १४० ||

गुलाज्येन समायुक्तं बृन्देन सह पाचयेत् |
निवेदयेत्तु शर्वाय क्षेत्रपालांश्च पूजयेत् || १४१ ||

तालुजंघो लोहजंघः तथा पर्वत जंघकः |
समुद्रघोषो वायुघोषो अनलाक्षः प्रमर्दनः || १४२ ||

अघोरदंष्ट्र इत्यष्टौ दण्डहस्तैस्सुभीषणाः |
नीलजीमूत संकाश ऊर्ध्वकेशसमन्वितम् || १४३ ||

पूजयेत्क्षेत्रपालानां स्वस्वनाम्ना तु पूजयेत् |
एवमेव क्रमेणैव पूजयेद्देशिकोत्तमः || १४४ ||

प्. १४१)

प्रदक्षिण त्रयं कृत्वा नमस्कारं तु कारयेत् |
शिरो हस्तौ द्विजान्वोश्च चिबुकं बाहुयुक् तथा || १४५ ||

अष्टांगं च नमस्कारं पंचांगं च ततः शृणु |
शिरो हस्तौ द्विजानू च पंचांगमिहोच्यते || १४६ ||

पूजयेद्द्वारपालांश्च परिवारांश्च पूजयेत् |
पंचावरणं प्रोक्तं एकावरणमुच्यते || १४७ ||

प्रथमं सिंहासनं चैव पद्मासनं द्वितीयकम् |
विमलासनं तृतीयं स्याद् आसनं त्रीणि कल्पयेत् || १४८ ||

पंचब्रह्मशिवांगैश्च पूजयेत्पूर्ववत्ततः |
एकावरणमेवोक्तं पूजयेद्देशिकस्सदा || १४९ ||

स्वगुरुं पूजयेत्तत्र गन्धपुष्पादिना सह |
अग्निकार्यं ततः कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् || १५० ||

परिषेचनं ततः कुर्याधृदयेन तु मन्त्रतः |
गन्धपुष्पादिना चैव अग्निदेवं समर्चयेत् || १५१ ||

आज्येनान्त समायुक्तं होतस्वं देशिकस्सदा |
प्रासादेन तु मन्त्रेण शिवे दशाहुतिं हुनेत् || १५२ ||

गौरीबीजेन मन्त्रेण होतव्यं पंच एव च |
पंचब्रह्मशिवांगानां एकैकं होमयेत्तदा || १५३ ||

विद्येशानां गणेशानां लोकपालान्सहस्रकः |
एकाहुतिं च होतव्यं तत्तत्स्वनाममन्त्रतः || १५४ ||

प्. १४२)

परिषेचनं ततः कृत्वा नित्योत्सवं तु कारयेत् |
पुस्तकाराधनं तत्र गन्धपुष्पादिना सह || १५५ ||

चुलुकोदकेन विप्रेन्द्र स्वात्मानं च निवेदयेत् |
उक्तानुक्तं च तत्सर्वं हृदयेन तु दापयेत् || १५६ ||

हृदयेन तु मन्त्रेण विसर्जयेत्तु बुद्धिमान् |
प्रविश्य विगृहं पश्चाद् गृहदेवान्समर्चयेत् || १५७ ||

न संपूज्य शिवं मोहाद् भुंजीतैव कदाचन |
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन पूजयेच्छिवमादरात् || १५८ ||

एष धर्मपरो नास्ति भुवनत्रितयेऽपि वा |
आत्मार्थं पूजयेद् नित्यं चललिंगं विशेषतः || १५९ ||

सप्तभक्तिं समाश्रित्य पूजयिष्यति यो नरः |
आभिचारं करिष्यामि एकधा दशधा ततः || १६० ||

पूजयेन्मण्डलं चापि पूर्वोक्तविधिना सह |
एवमेव क्रमेणैव अर्चयेद्देशिकस्सदा || १६१ ||

अर्चनाया विधिः प्रोक्तः अग्निकार्यं ततः शृणु || १६१ � ||

इति वीरतन्त्रे अर्चनाविधिः अष्टत्रिंशः पटलः || ३८ ||

पितामहः ||

शिवं प्रणम्य विधिवत् पर्यपृच्छत्पितामहः |
कीदृशं चाग्निकार्यं च तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

प्. १४३)

ईश्वरः ||

एतत्सर्वं त्वया पृष्टं अग्निकार्यं च सर्वशः |
समासेन प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! || २ ||

ग्रहणे विषुवे चैव नित्यनैमित्तिकेऽपि च |
प्रतिष्ठा चोत्सवे चैव शत्रूणां च प्रदर्शने || ३ ||

अयने दर्शपूर्णे च प्रोक्षणे मन्त्रसाधने |
दीक्षाकाले तु वा कुर्याच्छान्तिके पौष्टिकेऽपि वा || ४ ||

स्नपने चैव वा कुर्यात् अग्निकार्यं समारभेत् |
चौके वा चोपनयने समावर्तनकेऽपि वा || ५ ||

विवाहे चान्नप्राशे च पुंसवने तथैव च |
सीमन्तोपरिनिष्क्रामे अग्निष्टोमादियागके || ६ ||

विधिना चाग्नि कार्यं तु कारयेत्तु समाहितः |
कुण्डं वा स्थण्डिलं वापि कारयेद्देशिकस्तथा || ७ ||

हस्तमात्रं भवेत्कुण्डं चतुरश्रं च जायते |
वृत्तं * * * * कुर्यान् नित्यकर्म इहोच्यते || ८ ||

यावदग्रं भवेत्पीठं तावदश्रं च कुण्डकम् |
त्रिमेखला समायुक्तं नाभियोनिसमन्वितम् || ९ ||

अश्वत्थपत्रवद्योनिं मेखलां परिकल्पयेत् |
खननं हस्तमात्रं तु दर्पणोदरवत्ततः || १० ||

स्थण्डिलं वापि कर्तव्यं गतैश्शुद्धदेशकैः |
शोषितं पाचितं चैव शोषणं पाचनं तथा || ११ ||

प्. १४४)

आज्यपात्रं चरुस्थालीं समिधा विष्ठरमाकुशाः |
प्रणीता स्पृश्यपात्रं तु सुधापरिधयः स्रुवाः || १२ ||

दर्वी चैव च स्रुक् चैव होमद्रव्यांश्च सर्वशः |
वस्त्रं चोष्णीषमेवं तु अर्घ्यं गन्धं च पुष्पकम् || १३ ||

धूपदीपं तथा चैव अग्निरुत्तरतो न्यसेत् |
आज्यं चैव चरुं चैव होमद्रव्यं च सर्वशः || १४ ||

दर्भेणोपरि विन्यस्य प्रच्छादयेत्तु दर्भकैः |
साधयेद्धृदयेनैव प्रोक्षयेदम्भसा ततः || १५ ||

उल्लेखनं ततः (कुर्याद्) अभ्युक्ष्य कवचेन तु |
तिसॄः पूर्वमुखा रेखा उदग्रेखास्तथैव च || १६ ||

ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च दक्षिणाद्यधिदैवतान् |
अर्चयेद्गन्धपुष्पांश्च हृदयेन तु मन्त्रतः || १७ ||

अरण्युद्भवमेवाथ सूर्यकान्तोद्भवं तु वा |
श्रोत्रियस्याग्निहोत्राच्च जनयेज्जातवेतसम् || १८ ||

अरणिं चैव विप्रेन्द्र षोडशांगुल दैर्ध्यकम् |
विस्तारं तु षडंगुल्यं विष्कम्भं तु त्रियंगुलम् || १९ ||

शमी पिप्पल पत्रं च कारयेदरणीं ततः |
मथित्वा पंचब्रह्मेण पात्रे विन्यस्य देशिकः || २० ||

तदग्निं सर्वकार्येषु उपनयनादि कारयेत् |
हृदा चाग्निं प्रतिष्ठाप्य अग्न्याधानं तु कारयेत् || २१ ||

प्. १४५)

अग्न्याधानमुपस्थानं परिस्तरणमेव च |
पात्राणां सादनं चैव प्रोक्षणं प्रोक्षणी तथा || २२ ||

कूर्चाधानं प्रणीता च घृतसंस्कारमेव च |
ऊर्ध्व प्रवेशनं चापि तत्तन्मन्त्रेण देशिकः || २३ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण उपस्थानं तु कारयेत् |
अग्नौ काष्ठं विनिक्षिप्य शिवमन्त्रेण देशिकः || २४ ||

परिस्तरणं पुनः कुर्यात्प्रागग्रं चोत्तराग्रकम् |
कुशेनैव परिस्तीर्यः पूर्वे तु चोत्तराग्रजात् || २५ ||

तदूर्ध्वे दक्षिणास्तीर्य पश्चिमे चोत्तराग्रकम् |
उत्तरे पूर्वमूर्ध्वं तु विन्यसेद्देशिकस्तथा || २६ ||

परिधी विन्यसेत्तत्र दक्षिणे पश्चिमोत्तरे |
ऊर्ध्वं संस्थाद्वयं चैव आग्नेययामीशदेशतः || २७ ||

मध्यमे चैव संस्थाप्य वागीशीं तु विशेषतः |
ऋतुस्नानं च संकल्प्य योनिमार्गेण जायते || २८ ||

हृदयेनाहुतिस्सप्त गर्भाधानं भवन्ति वै |
तत्पुरुषेण मन्त्रेण पुंसवनं भवन्ति वै || २९ ||

शिरोमन्त्रेण विप्रेन्द्र सीमन्तं सप्तहूयते |
वामदेवेन मन्त्रेण जातकर्म च हूयते || ३० ||

एका हृदयं त्रिपादं च द्विवक्त्रं च द्विनासिकम् |
चतुःशृंगसमायुक्तं षण्णेत्रेण समन्वितम् || ३१ ||

प्. १४६)

सप्तजिह्वा सप्तहस्ता उपवीतसमन्वितम् |
जटामौंजि समायुक्तं कृष्णाजिनसमायुतम् || ३२ ||

हिरण्या कनकारक्ता कृष्णा चैव तु सुप्रभा |
अतिरक्ता बहुरूपा सप्तजिह्वाः प्रकीर्तिताः || ३३ ||

हिरण्या वारुणे जिह्वा कनका मध्यमे स्थिता |
उत्तरा रक्तमाख्यातं याम्ये कृष्णा इति स्मृता || ३४ ||

सुप्रभा पूर्वदेशे तु अतिरक्ताग्नौ व्यवस्थिता |
बहुरूपा चैव जिह्वा स्यात् सप्तजिह्वाः प्रकीर्तिताः || ३५ ||

कनकाख्या तु जिह्वायां सर्वं होमं तु कारयेत् |
जातकर्म मया प्रोक्तं नामं तु हृदयेन तु || ३६ ||

निष्क्रामणं तु शिरसा प्राशनं हृदयेन च |
चौलमन्त्रेण कर्तव्यं उपनयनं हृदयेन तु || ३७ ||

व्रतानां चैव सर्वेषां शिरसा चैव हूयते |
हृदयेन तु मन्त्रेण समावर्तनविवाहकम् || ३८ ||

पृथक् पृथक् क्रियाणां च सप्तचैवाहुतिर्भवेत् |
दक्षिणे ब्रह्मणः स्थानं दर्भासनोपरि न्यसेत् || ३९ ||

प्रणीतामुत्तरे स्थाप्य सपवित्रसमायुतम् |
विष्णुस्तत्राधिदैवत्यं गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ४० ||

प्रोक्षणीपात्रमादाय उदकं सेचयेद्धृदा |
कुशेनैव तु विप्रेन्द्र उदकोपवनं कुरु || ४१ ||

प्. १४७)

प्रणीतापात्रमादाय उदकं सेचयेद्धृदा |
उत्प्लावनं ततः कुर्यात् प्रणवे नैव निक्षिपेत् || ४२ ||

आज्यपात्रं समादाय आज्यं चैव तु पूरयेत् |
अग्नेरुत्तरभागे तु अंगारकोपरि न्यसेत् || ४३ ||

स्वदेशे विन्यसेत्तत्र दर्भेणोत्प्लवनं कुरु |
आज्याधिश्रयणं कार्यं दर्भानन्दे विनिक्षिपेत् || ४४ ||

नाग्नौ तु प्रज्वाल्व प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
स्रुवं चैव तु विप्रेन्द्र क्षालयेद्धृदयेन तु || ४५ ||

कुशेनैव समायुक्तं अग्रमग्रेण संस्पृशेत् |
मध्यं मध्येन संस्पृश्य मूलं मूलेन संस्पृशेत् || ४६ ||

प्रोक्षयेदम्भसा चैव परिषेचनं तु कारयेत् |
अतीते तु मवस्वेति दक्षिणे परिषिञ्चति || ४७ ||

अनुमतेऽनुमन्यस्वेति पश्चिमे परिषिञ्चति |
सरस्वतेऽनुमन्यस्वेति उत्तरे परिषिञ्चति || ४८ ||

देव सवितः प्रसुवेति समन्तात्परिषिञ्चति |
पलाशसमिधश्चैव इध्मं षोडशमेव च || ४९ ||

तूष्णीमिध्मं तु दातव्यं अघोरं चैव हूयते |
प्रजापतये स्वाहेति दक्षिणार्धपूर्वाधके || ५० ||

इन्द्राय स्वाहेति उत्तरे * * * पूर्वार्धके |
सोमाय स्वाहेति मन्त्रेण दक्षिणार्धपूर्वार्धके || ५१ ||

प्. १४८)

अग्निमुखं च होतव्यं पंचब्रह्मेण मन्त्रवित् |
एवमेव क्रमेणैव होतव्यं दीर्घजीविना || ५२ ||

नित्यहोमं  च होतव्यं लक्षणेन समन्वितम् |
अग्निमर्चयते चैव आज्ये वामेन संयुतम् || ५३ ||

प्रासादेन तु शिवस्य होमयेत्तु शताहुतिः |
गौरीबीजेन तद्वच्च पंचब्रह्मशिवांगकैः || ५४ ||

विद्येश्वराणां मन्त्राश्च लोकपालान्सहास्त्रकैः |
होमयेच्चैव विप्रेन्द्र नित्यहोममिहोच्यते || ५५ ||

पुनः परिषेचनं कृत्वा नित्योत्सवमथाचरेत् |
वर्णाग्निगन्धशब्दानि लक्षयेच्चैव देशिकः || ५६ ||

आदित्योदयवर्णाभं पद्मरागसमप्रभम् |
रक्तपंकजसंकाशं किंशुकस्य समप्रभम् || ५७ ||

एते द्वादशवर्णानि जातवेदस्तु सिद्धिदम् |
उशीरं कुष्ठगन्धं च कर्पूरागरुमेव च || ५८ ||

चन्दनं जातितक्कोलं कौशिकं तुटिरेव च |
पद्मं कुसुमगन्धं च शुभान्येतानि निक्षिपेत् || ५९ ||

शिखायां लक्षयेत्तत्र पूर्वे चैवोर्ध्व सिद्धिदः |
वारुणे शान्तिकं प्रोक्तं सौम्यायां मृत्युनाशनम् || ६० ||

ऊर्ध्वे तु सर्वकामार्थं लभते नात्र संशयः |
आग्नेययामग्निदग्धं च मृत्युं चैव तु याम्यके || ६१ ||

प्. १४९)

नैर्-ऋत्यां युद्धमरणं वायव्यां कलहं भवेत् |
ईशान्यां ज्ञानलाभं च शिखानिष्क्रान्तलक्षणम् || ६२ ||

कांसवद् ध्वनिनाशब्दं मासान्मरणमाप्नुयात् |
उलूकध्वनिते वह्नौ कारागृहमवाप्नुयात् || ६३ ||

पिंगलध्वनिते वह्नौ नृपस्य मरणं भवेत् |
वृषभध्वनिते वह्नौ अगम्यागमनं भवेत् || ६४ ||

अशनिध्वनिते वह्नौ षण्मासान्मरणं भवेत् |
खरवद् ध्वनिते वह्नौ अपमृत्युवशं गतः || ६५ ||

तडित्वद् ध्वनिते वह्नौ भार्याया मरणं भवेत् |
गोखरवद्भवेच्छब्दं स्वद्रव्यं तस्करावहम् || ६६ ||

समुद्रघोषवच्छब्दं मातामरणमाप्नुयात् |
गोवच्च ध्वनिते वह्नौ सर्पेण मरणं भवेत् || ६७ ||

झल्लरीव भवेच्छब्दं चण्डालीगमनं भवेत् |
भाण्डवद् ध्वनिते वह्नौ रोगो भवति निश्चयम् || ६८ ||

श्वानवद् ध्वनिते वह्नौ भ्रूणहत्यामवाप्नुयात् |
कपिलध्वनिते वह्नौ सुरापानमवाप्नुयात् || ६९ ||

बालवद् ध्वनिते वह्नौ विषूच्या मरणं भवेत् |
लशुनगन्धं भवेदग्नौ क्षयरोगमवाप्नुयात् || ७० ||

हिंगुगन्धं भवेदग्नौ प्रमेहं चैव जायते |
अतिगन्धं भवेदग्नौ महाज्वरमवाप्नुयात् || ७१ ||

प्. १५०)

मेध्यगन्धं भवेदग्नौ भगन्दरमरणं भवेत् |
मूत्रगन्धं भवेदग्नौ पाण्डुरोगमवाप्नुयात् || ७२ ||

शवगन्धेन वै विप्र संनिपातमवाप्नुयात् |
रोमगन्धं भवेद्विप्र कुक्षिरोगमवाप्नुयात् || ७३ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन लक्षयेद्देशिकस्सदा |
शुभाशुभं मया प्रोक्तं अग्निदेवस्य पद्मज || ७४ ||

ग्रहाणामुक्तकालेषु प्रतिष्ठादि मुहूर्तके |
परिषेचनं तु कुर्यात्तु तद्दोषशमनाय च || ७५ ||

होमं कुर्यात्तु विप्रेन्द्र लक्षणेन समन्वितम् |
समिदाज्यचरुं लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || ७६ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण पंचाशत्समिधो हुनेत् |
हृदयेनाज्यहोमं तु चरुं च शिखया हुनेत् || ७७ ||

लाजं वामेन मन्त्रेण सर्षपं सद्यमन्त्रतः |
अघोरेण यवं हुत्वा कवचेन तिलानपि || ७८ ||

सप्तद्रव्येन होतव्यं पंचदशाहुतिं ततः |
सर्वद्रव्यसमायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् || ७९ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरम् |
कृत्वान्ते तु यदस्येति स्विष्टकृत् चैव हूयते || ८० ||

पूर्वेण दक्षिणे चैव पश्चिमे चोत्तरे तथा |
ईशान्यां चैव होतव्यं कुण्डे वा स्थण्डिलेऽपि वा || ८१ ||

प्. १५१)

एवं कृते महाशान्तिः राजराष्ट्रसुखावहम् |
इन्द्रधनुश्च दृष्ट्वा च तद्दोषशमनाय च || ८२ ||

एवमेवक्रमं हुत्वा अन्ये दोषैश्च संभवैः |
आचार्यपूजनं कृत्वा वस्त्रांगुलीयकादिभिः || ८३ ||

अग्निकार्यं मया प्रोक्तं नित्योत्सव मतः शृणु || ८३ � ||

इति वीरतन्त्रे अग्निकार्यविधिः एकोनचत्वारिंशः पटलः || ३९ ||

पितामहः ||

लोकनाथं प्रणम्याथ ब्रह्मा वचनमब्रवीत् |
नित्योत्सवं कथं देव तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

श्रूयतामभिधास्यामि नित्योत्सवं विशेषतः |
सर्वपापहरं पुण्यं सर्वलोकसुखावहम् || २ ||

सर्वशान्तिकरं चैव सर्वारिष्ट विनाशनम् |
नित्यं नित्यार्चनान्ते तु नित्योत्सवमथाचरेत् || ३ ||

राक्षसाश्चासुराश्चैव पिशाचा ब्रह्मराक्षसाः |
उच्छिष्टाश्चैव वेताला कूष्माण्डार्हतथागतम् || ४ ||

तथा मारगृहाश्चैव भूताश्चान्ये मरुद्गणाः |
नित्योत्सवस्य शब्दांश्च श्रुत्वागर्जन्ति तत्र वै || ५ ||

प्रथमं दक्षिणे विप्र तव प्रीतिकराय वै |
द्वितीयं प्रदक्षिणं चैव विष्णुप्रीतिकराय च || ६ ||

प्. १५२)

तृतीयं प्रदक्षिणं चैव मम प्रीतिकराय वै |
पूर्वाह्ने च तव प्रीति पुष्पलिंगसमन्वितम् || ७ ||

मध्याह्ने चान्नलिंगं तु मम प्रीतिकरं महत् |
साये तण्डुललिंगं स्याद् नारायणप्रियं तथा || ८ ||

स्थितलिंगे तु विप्रेन्द्र श्रीबलिं चैव कारयेत् |
चललिंगेषु सर्वेषु श्रीबलिं च न कारयेत् || ९ ||

आढकाधीन नैवेद्यं श्रीबलिं च न कारयेत् |
एवमेव क्रमेणैव नित्योत्सवं तु कारयेत् || १० ||

सौवर्णं राजतं वापि ताम्रं वा कांस्यमेव वा |
बलिपाकं तु कर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् || ११ ||

मात्रांगुलेन कर्तव्यं द्वितालमुत्तमं भवेत् |
एकतालेन हीनं तु मध्यमं पात्रमुच्यते || १२ ||

द्व्यंगुलेन हीनं तु मध्यमं पात्रमुच्यते |
त्रिपात्रं च त्रिधाहर्म्यं मध्ये पद्मं तु कारयेत् || १३ ||

ओष्ठमध्यांगुलेनैव कारयेत्तु विचक्षणः |
पद्मस्योत्सेधमानं तु एकांगुलमिहोच्यते || १४ ||

अष्टपद्मसमायुक्तं विद्येशांस्तत्र दैवतान् |
एवमेव क्रमेणैव बलिपात्रं तु कारयेत् || १५ ||

पूर्वोक्तेन विधानेन चरुं चैव तु पाचयेत् |
द्विप्रस्थमधमं प्रोक्तं आढकं मध्यमं भवेत् || १६ ||

प्. १५३)

उत्तमं शिवमेवाहुः शालिनां चैव पाचयेत् |
अत्युष्णमतिशीतं च आम्लं लवणवर्जितम् || १७ ||

पाषाणं व्याधितं चैव शोकदं तुषमेव च |
कर्णकम्बुसमायुक्तं मारणं तु विनिर्दिशेत् || १८ ||

एवमेव क्रमं ज्ञात्वा पाचयेद्विधिपूर्वकम् |
शिवाग्रे मण्डपं कृत्वा मण्डपस्योत्तरे दिशि || १९ ||

गोमयेनोपलिप्याथ बलिपात्रं न्यसेद्धृदा |
प्रोक्षयेदस्त्रमन्त्रेण कुशेनैव तु वारिणा || २० ||

चरुं वै हृदयेनैव बलिपात्रे तु विन्यसेत् |
क्षीरं वा दधिसंयुक्तमाज्येनैव समायुतम् || २१ ||

संमिश्रं तु समंचान्नं अन्नलिंगं तु कारयेत् |
अष्टांगुलं तु चोत्सेधं द्विगुणं तस्य मूलकम् || २२ ||

अग्रमष्टांगुलं नाहं आनुपूर्वात्क्षयं भवेत् |
अधमं लिंगमित्युक्तं मध्यमं तु ततः शृणु || २३ ||

दशांगुलं तु चोत्सेधं द्विगुणं तस्य मूलकम् |
अग्रमष्टांगुलंनाहं उत्तमं शृणु तत्वतः || २४ ||

द्वादशांगुलमुत्सेधं द्विगुणं मूलनाहकम् |
अग्रं दशांगुलं नाहं अन्नलिंगमिहोच्यते || २५ ||

त्र्यक्षं चतुर्भुजं रौद्रं ऊर्ध्वकेशं सदंष्ट्रकम् |
दक्षिणं हस्तं * * * वामहस्तं कटिस्पृशम् || २६ ||

प्. १५४)

पद्ममध्ये स्थितं देवं सर्वाभरणभूषितम् |
एवं स्वरूपकं ध्यात्वा बलिलिंगे तु विन्यसेत् || २७ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव तु पूजयेत् |
गन्धं हृदयमन्त्रेण शिखया पुष्पमुच्यते || २८ ||

सौवर्णं राजतं ताम्रं मृण्मयं वापि कारयेत् |
हस्तमात्रं भवेद्दण्डं अग्रे चक्रद्वयं भवेत् || २९ ||

एवं लक्षणसंयुक्तं दण्डहस्तौ विचक्षणः |
प्रोक्षयेदम्भसा चैव हृदयेन तु मन्त्रतः || ३० ||

ईशानं मूर्ध्नि विन्यस्य मुखे तत्पुरुषं न्यसेत् |
अघोरं हृदये न्यस्य गुह्ये वामं प्रकल्पयेत् || ३१ ||

सद्योजातं न्यसेत्पादौ पुनरंगानि विन्यसेत् |
हृदयं हृदये न्यस्य शिरश्शिरसि विन्यसेत् || ३२ ||

शिखां शिखायां विन्यस्य कवचं स्तनमध्यतः |
अस्त्रं हस्तप्रदेशे तु नेत्रं नेत्रे तु विन्यसेत् || ३३ ||

सर्वांगेषु च विप्रेन्द्र अस्त्रमन्त्रं न्यसेत्ततः |
स्थलिकां चैव चोद्धृत्य हृदयेन तु मन्त्रतः || ३४ ||

शिरोमन्त्रेण संयुक्तं तस्यां शिरसि निक्षिपेत् |
जपेत्पाशुपतास्त्रं च शनैर्गच्छेत्प्रदक्षिणम् || ३५ ||

न तिष्ठन्तं न शीघ्रं च गच्छेत्पदे पदे ततः |
पुरस्तात्प्रतिमं गच्छेल्लिंगं तु तदनु व्रजेत् || ३६ ||

प्. १५५)

कुर्यात्तु पृष्ठतो वापि पादुकं न व्रजेत्ततः |
शिवस्याभिमुखं चैव गोमयेनानुलेपयेत् || ३७ ||

भेरीं तत्रैव विन्यस्य हृदयेन तु मन्त्रतः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य वाद्यकं पूजयेत्ततः || ३८ ||

वाद्यकान्वादयेत्तत्र पंचध्वनिसमन्वितम् |
सुषिरं गानवं चैव शब्दभेदं तथैव च || ३९ ||

तन्त्रीकृत ततो वाद्यं पंचध्वनिरिहोच्यते |
एवं विधिसमायुक्तं वाद्यकान्वादयेत्ततः || ४० ||

प्रथमं दक्षिणं कुर्याद् अंगिणी तालवाद्यकम् |
द्वितीयं दक्षिणं कुर्याद् अष्टताल समन्वितम् || ४१ ||

पूर्वे तु समहस्तं स्याद् आग्नेययां भृंगिणी तथा |
दक्षिणे कदुवाद्यं स्यान् नैर्-ऋत्यां संकरी तथा || ४२ ||

वारुण्यामुत्कटं चैव वायव्यां कुब्जतालकम् |
नटप्रहारं सौम्यायां ऐशान्यां मल्लतालकम् || ४३ ||

गोपुरो वाद्यनिश्शब्दं शंखध्वनि समायुतम् |
बाह्यपीठे क्रमावृत्य प्रासादं त्रिप्रदक्षिणम् || ४४ ||

त्रिविधं बलिपीठं स्यात् पूर्वतश्चैव दक्षिणे |
पश्चिमे वा त्रिसंध्यायां प्रदक्षिणमथाचरेत् || ४५ ||

पूर्वाह्ने पूर्वपीठे तु मध्याह्ने दक्षिणे तथा |
सायाह्ने पश्चिमे चैव बलिमेवं विसर्जयेत् || ४६ ||

प्. १५६)

अथवा चाग्रपीठे तु दक्षिणं बलिरुच्यते |
सर्वद्वारे तु कर्तव्यं पूर्वे तु बलिपीठकम् || ४७ ||

इन्द्रस्य बलितालं तु अग्नेर्मध्यवणं भवेत् |
यमस्य भृंगिणी तालं नैर्-ऋत्यां मल्लतालकम् || ४८ ||

वारुण्यां नवतालं तु वायव्यां नागतालकम् |
सौम्ये च कोटिकाः प्रोक्ता ईशान्यण्डंकरी तथा || ४९ ||

एवमेव क्रमेणैव प्रासादं त्रिः प्रदक्षिणम् |
गायं गान्धारपूर्वं स्याद् दक्षिणे कौशिकं तथा || ५० ||

पश्चिमे कान्तमरं चैव तक्कारागं तथोत्तरे |
आग्नेययां चैव कोल्ली च नैर्-ऋत्यां नाट्टभाषया || ५१ ||

तक्केशी वायुदिग्भागे शाकापाणीशगोचरे |
द्वारदेशमनुप्राप्य वृषभस्याधिदैवतम् || ५२ ||

पादुकं विन्यसेत्तत्र प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
निर्माल्यं च विसृज्याथ जले चैवाभिषेचयेत् || ५३ ||

अघोरेण तु दीपं स्यात् सद्येनार्घ्यं तु दापयेत् |
अर्चयेत्पादुकौ विद्वान् * * * * * * द्वयोः || ५४ ||

धरित्रीं चैव पूर्वे तु धरणीं दक्षिणेन तु |
पृथिवीं पश्चिमे न्यस्य मेदिनीं चोत्तरे न्यसेत् || ५५ ||

वामा ज्येष्ठा च रौद्री च काली कलविकरिणी |
बलविकरिणी बलप्रमथिनी सर्वभूतमनोन्मनी || ५६ ||

प्. १५७)

पूर्वादीशानपर्यन्तं विन्यसेदष्टशक्तिभिः |
मनोन्मनी न्यसेन्मध्ये अर्चयेद्गन्धपुष्पकैः || ५७ ||

प्रविशेदालयं तत्र विन्यसेत्पूर्वमण्डले |
विसर्जयेत्तु चास्त्रेण नमस्कारं तु कारयेत् || ५८ ||

तदन्ते कारयेन्नृत्तं भरतोक्तेन मार्गतः |
गणिकां स्नापयेत्तत्र गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ५९ ||

तदग्रे मण्डलं कृत्वा शिवं संपूजयेत्ततः |
तस्य दक्षिणपार्श्वे तु ब्रह्माणं पूजयेत्ततः || ६० ||

मध्ये न लंघयेत्तत्र लंघनात्स्नपनं भवेत् |
अष्टोत्तरशतं नृत्तं भावयेद्गणिका ततः || ६१ ||

नृत्तस्यान्ते तु विप्रेन्द्र देवं देवीं विसर्जयेत् |
अग्निमुखीकरणं यत्तु तदा वाहनमुच्यते || ६२ ||

पूजापरिसमाप्तौ तु विमुखं तद्विसर्जयेत् |
प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा नमस्कारं तथैव च || ६३ ||

लिंगे सव्यापसव्यं तु प्रासादादिषु विसर्जयेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || ६४ ||

पर्यष्टिपरिवारांश्च ततो न्यासे व तेजनाः |
शिवलोकमवाप्नोति शिववन्मोदते सदा || ६५ ||

नित्योत्सवमिदं प्रोक्तं परिवारांच्छृणुष्वथ || ६५ � ||

इति वीरतन्त्रे नित्योत्सव विधिश्चत्वारिंशः पटलः || ४० ||

प्. १५८)

प्रणम्य शिरसा देवं पृच्छतिस्म पितामहः |
परिवारं कथं देव तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

यत्सर्वं तु त्वया पृष्ठं श्रूयतां कमलासनं |
परिवारं प्रवक्ष्यामि यथाविधि पुरस्सरम् || २ ||

अन्तर्मण्डलके कुर्याद् देशे चण्डेश्वरालयम् |
पुरतो वृषभस्थानं स्थापयेद्वृषभं ततः || ३ ||

आग्नेययां चैव देशे तु दुर्गां स्थाप्य विशेषतः |
ईशान्यां शैव विप्रेन्द्र भास्करं विन्यसेत्ततः || ४ ||

एवं * * * हारे तु विन्यसेदष्टदैवतान् |
इदमन्यप्रकारेण वक्ष्येहं चतुरानन ! || ५ ||

पश्चिमद्वारगेहस्य वृष पश्चिमे वृषभे न्यसेत् |
दक्षिणे मातृदेवांश्च विघ्नेशं नैर्-ऋते तथा || ६ ||

वारुण्यां स्थापयेत्तत्र कुमारं वाप्यजं भवेत् |
ज्येष्ठां वायव्यदेशे तु विष्णुं चोत्तरदेशके || ७ ||

वायव्यां चैव ज्येष्ठां च सर्वयत्नेन देशिकः |
उत्तरायां दिशि चैव दुर्गां देवीं च विन्यसेत् || ८ ||

ऐशान्यां चैव विप्रेन्द्र क्षेत्रपालो विधीयते |
पूर्वे तु भार्गवस्थानं कुमारं * * * * * || ९ ||

दुर्गां चैवेश दिग्भागे भास्करं पूर्वतो न्यसेत् |
आग्नेययां गणपतिंस्थाप्य विन्यसेत्तु दैवतान् || १० ||

प्. १५९)

उत्तरद्वारगेहस्य उत्तरे वृषगोचरे |
दक्षिणद्वारगेहस्य दक्षिणे वृषभालयम् || ११ ||

मातृस्थानं च नैर्-ऋत्यां सुब्रह्मण्यं तु वारुणे |
ज्येष्ठां च वायुदेशे तु (उत्तरे) विष्णुरुच्यते || १२ ||

ऐशान्यां भास्करं न्यस्य पूर्वन्ते विष्णुरुच्यते |
दुर्गामाग्नेयदिग्भागे क्षेत्रपालं तु विन्यसेत् || १३ ||

इन्द्र आग्नेययोर्मध्ये अश्विनी द्वौ तु विन्यसेत् |
मर्यादा वीरदिग्भागे याम्ये मातृगणाः स्मृता || १४ ||

नैर्-ऋत्यां विघ्नराजं तु कुमारं वारुणे भवेत् |
वायव्यां विन्यसेज्ज्येष्ठां विशेषेण विचक्षणः || १५ ||

एवमेव क्रमेणैव अन्तर्हारे तु विन्यसेत् |
षोडशद्वारदेवांश्च वक्ष्यामि मुनिसत्तम || १६ ||

दक्षिणानलयोर्मध्ये सप्तरोहिणी विन्यसेत् |
यमनैर्-ऋतयोर्मध्ये वसवोऽष्टौ च विन्यसेत् || १७ ||

सोम ईशानयोर्मध्ये अप्सरोगणमुच्यते |
वरुण वायव्ययोर्मध्ये ऋषीणां स्थानमुच्यते || १८ ||

वायव्यसोमयोर्मध्ये वसवोऽष्टौ च विन्यसेत् |
सोम ईशानयोर्मध्ये अष्टनागं प्रकल्पयेत् || १९ ||

इन्द्र-ईशानयोर्मध्ये द्वादशादित्यमेव च |
एवमेव प्रकारेण मर्यादौ च विन्यसेत् || २० ||

प्. १६१)

पितामहः ||

प्रणम्य शिरसादेवं पर्यपृच्छत्पितामहः |
रक्षादीपं कथमेतत् तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

यत्सर्वं तु त्वया पृष्टं तत्सर्वं शृणु पद्मज ! |
रक्षादीपं विशेषेण त्रिविधं चोच्यते मया || २ ||

शान्तिकं पौष्टिकं चैव कामदं च त्रिधा भवेत् |
सौवर्णं राजतं वापि ताम्रजं मृण्मयं तु वा || ३ ||

स्थालिका च प्रकर्तव्या त्रिंशदंगुल विस्तरा |
पूर्वं च दक्षिणं चैव पश्चिमं चोत्तरं तथा || ४ ||

मध्यमे तु समायुक्तं पंच कुम्भानि विन्यसेत् |
अष्टांगुलसमुत्सेधं * * * * * * भवेत् || ५ ||

कुम्भोर्ध्वे दीपं संस्थाप्य शिल्पिना कारयेत्ततः |
पादं चैव दशांगुल्यं उत्सेधं तु विधीयते || ६ ||

विस्तारं तावदेवाहुः दीपपात्रं च कारयेत् |
* * * * * संयोज्य रक्षादीपं तु कारयेत् || ७ ||

एतच्छान्तिकमित्युक्तं पौष्टिकं च ततः शृणु |
विस्तारं तु चतुर्विंशद् अंगुल्या स्थलिता भवेत् || ८ ||

शालिपिष्टं न्य * * * * * * * * * * * |
एतत्पौष्टिकमित्युक्तं कामदं च ततः शृणु || ९ ||

स्थलितां पूर्ववत्कृत्वा सप्तपात्रं च विन्यसेत् |
सप्तपात्रा * * * * के तेषामूर्ध्वे तन्तथा || १० ||

प्. १६२)

एतत्कामदमित्युक्तं त्रिविधं प्रोच्यते मया |
निन्नित्याने कुर्यात् तस्यान्नंदीपमुच्यते || ११ ||

सायाह्ने शयने कुर्याद् यक्षेश्वरीं च पूजयेत् |
नित्याग्नि कुण्डे विप्रेन्द्र ! * * * * * दीपयेत् || १२ ||

तस्य दक्षिणभागे तु मण्डलं चतुरश्रकम् |
स्थलिकां विन्यसेत्तत्र शिखामन्त्रेण संयुतम् || १३ ||

गोघृतेन समायुक्तं तिलतैलेन वा पुनः |
वर्तिं तत्रैव * * * * * * दीपयेत्ततः || १४ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण मध्यमे दीपमुच्यते |
पूर्वे तु पुरुषं चैव अघोरं दक्षिणेन तु || १५ ||

सद्यं पश्चिमतो न्यस्य वामदेवं तु चोत्तरे |
ईशानेन तु मन्त्रेण व्योमव्यापि समन्वितम् || १६ ||

पूजयेत्तु विशेषेण शिरसोपरि धापयेत् |
गणिका (वाथ) दासी वा धारयेद्दीपमुत्तमम् || १७ ||

मन्त्रगेय समायुक्तं गणिकानृत्तसंयुतम् |
* * * * समायुक्तं शंखध्वनि समायुतम् || १८ ||

भेरी मृदंगवाद्यैश्च स्तोत्रशब्दैस्समन्वितम् |
गच्छ प्रदक्षिणं तत्र निनयेच्छिवसंनिधौ || १९ ||

त्रिपादीं मध्यमे न्यस्य संप्रोक्ष्यास्त्रेण वारिणा |
ईशानेन तु मन्त्रेण अर्चयेद्दीपमेव च || २० ||

प्. १६३)

पुष्पेण दीपं संयोज्य लिंगमूर्धनि वर्जयेत् |
एकं वापि त्रयं वापि प्रदक्षिणमथाचरेत् || २१ ||

विसर्जयेत्तु निर्माल्यं बाह्यपीठे तु विन्यसेत् |
एतच्छान्तिकमित्युक्तं पौष्टिकं च ततः शृणु || २२ ||

शिवाग्रे मण्टपं कुर्याद् त्रिपात्तत्रैव विन्यसेत् |
विन्यसेत्स्थलिकां तत्र हृदयेन तु मन्त्रतः || २३ ||

पिष्टं वामेन संस्थाप्य प्रोक्षयेत्तु हृदा तथा |
गर्भगेहस्थितोर्ध्वे तु * * वर्ति सयेत्ततः || २४ ||

पूजयेदस्त्रमन्त्रेण प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
हृदयेन तु मन्त्रेण दीपं दद्याच्छिवस्य तु || २५ ||

एकं वापि त्रयं वापि लिंगं चैव प्रदक्षिणम् |
* * जपेत्ततो मन्त्री भस्मं शिरसि निक्षिपेत् || २६ ||

शिवस्य रक्षो पूजीत सर्वप्राणि हिताय च |
एवं पौष्टिकमेवा तु कामदं शृणु तत्वतः || २७ ||

अग्निकुण्डेपि वा कुर्याद् गर्भगेहेऽपि वा पुनः |
सप्तपात्रे तु विप्रेन्द्र दीपं संयोजयेत्ततः || २८ ||

पौष्टिकस्य क्रमेणैव कुर्याद्वै देशिकस्तथा |
शिवे दीपं सुसंयोज्य विसर्जयेत्तु वा मतः || २९ ||

एतत्कामदमित्युक्तं समासात्कथयामि ते |
उत्तमं दीपमाख्यातं सप्तांगुलसमुच्छ्रयम् || ३० ||

प्. १६४)

पंचांगुलं तु मध्यं स्यात् त्र्यंगुलमधमोच्छ्रयम् |
उत्तमं गोघृतं चैव मध्यमं ज संभवम् || ३१ ||

अधमं तैलमेवाहुः वस्त्रपूतं तु कारयेत् |
दूर्वाक्षतैश्च संयुक्तं दर्पणं भस्ममेव च || ३२ ||

पाद्यमाचमनं चार्ध्यं गन्धं पुष्पं च धूपकम् |
दीपस्य दर्शनादूर्ध्वं शिवे दद्याद्विशेषतः || ३३ ||

यक्षेश्वरीस्वरूपं तु शृणुष्व कमलासन ! |
यान्तेनैव समायुक्तं ईकारस्वरसंयुतम् || ३४ ||

ओंकारादि नमोन्तं च मध्ये यक्षेशि बीजकम् |
एतन्मन्त्रं परं गुह्यं तव स्नेहात्प्रकाशितम् || ३५ ||

द्विभुजं चैकवक्त्रं च द्विपादं च द्विनेत्रकम् |
करण्डमकुटोपेतं सौम्यरूपं सुलोचनम् || ३६ ||

दीपमध्ये न्यसेद्देवीं अंजल्यमनस्कृतम् |
एवं विधस्वरूपं तु ध्यात्वा वै पूजयेत्ततः || ३७ ||

वामाज्येष्ठा च रौद्री च काली कलविकरिणी |
बलविकरणी बलप्रमथिनी सर्वभूतदमन्यथ || ३८ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं पूजयेद्गन्धपुष्पकैः |
मध्ये मनोन्मनीं न्यस्य पूजयेद्देवि बाह्यतः || ३९ ||

सोमांगारबुधाश्चैव जीवशुक्रशनैश्चरान् |
राहुकेतुं च विप्रेन्द्र तद्बाह्ये पूजयेत्ततः || ४० ||

प्. १६५)

इन्द्रश्चाग्नियमौ चैव निर्-ऋतिर्वरुणोऽथ च |
सोमेशानसमायुक्तं ताद्बाह्ये पूजयेत्ततः || ४१ ||

एवमेव क्रमेणैव यक्षेश्वरीं च पूजयेत् |
भस्म दद्याच्छिवे तत्र दद्याच्छेषं जनाय च || ४२ ||

सायाह्ने शयने कुर्याद् एवमेव क्रमेण तु |
परिषेचनकाले तु रक्षादीपं करोति यः || ४३ ||

सर्वपापविनिर्मुक्तः शिवलोकमवाप्नुयात् |
रक्षादीपं मया प्रोक्तमंकुरार्पणकं शृणु || ४४ ||

इति वीरतन्त्रे रक्षादीपविधिद्विचत्वारिंशः पटलः || ४२ ||

प्रणम्य शिरसा देवं पृच्छतिस्म पितामहः |
अंकुरार्पणकं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

मंगलांकुरकर्मं तु यत्त्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! || २ ||

प्रथमं ध्वजांकुरं ज्ञेयं द्वितीयं चोत्सवांकुरम् |
उत्सवांकुरमेवोक्तं तृतीयं तु विशेषतः || ३ ||

तीर्थांकुरं चतुर्थं स्याच्चण्डांकुरं तु पंचमम् |
अथवात्र्यंकुरं विद्याद् ध्वजांकुरं तु चोच्यते || ४ ||

तीर्थांकुरसमायुक्तमंकुरांकुरमुच्यते |
स्थापने प्रोक्षणे यागे उत्सवे स्नपनेऽपि च || ५ ||

प्. १६६)

अन्ये च मंगले कार्ये मंगलांकुरमुच्यते |
श्रीकरं श्रीनिवासं च श्रीप्रदं च त्रिधा भवेत् || ६ ||

पूर्वाग्रं तु चतुस्सूत्रं उत्तराग्रं तथैव च |
कृत्वा नवपदं तत्र दैवतांश्च शृणुष्वथ || ७ ||

पदे पूर्वे तु ऋग्वेदं आग्नेययां तेज उच्यते |
दक्षिणे तु यजुर्वेदं एकारं चैव निर्-ऋते || ८ ||

पश्चिमे तु पदे चैव सामवेदं तथैव च |
वायव्ये पवनश्चैव अथर्वं सोमके पदे || ९ ||

आपश्चैव तु ईशान्यां मध्ये वाम प्रतिष्ठितम् |
मध्यमे तु पदे चैव सोमकुम्भं प्रतिष्ठितम् || १० ||

घटिकां दिक्षु विन्यस्य पालिकां च विदिक्षु च |
एतच्छ्रीकरमित्युक्तं श्रीनिवासमतः शृणु || ११ ||

पूर्वाग्रं पंचसूत्रं स्याद् उत्तराग्रं तथैव च |
षोडशान्पदमेवाहुः देवपादां शृणुष्वथ || १२ ||

ईशानो जयन्त आदित्यः अग्निश्च वितयो यमः |
सुग्रीवो वरुणः शोष मुख्य सोमादितिस्तथा || १३ ||

ब्रह्मा चतुष्पदे चैव मध्यमे तु व्यवस्थितः |
ईशानोग्निश्च सुग्रीवो मुख्यस्य तु पदानि च || १४ ||

पालिकां विन्यसेत्तत्र घटिकास्थानमुच्यते |
जयन्तो वितथश्चैव वरुणस्सोम एव च || १५ ||

प्. १६७)

घटिकास्थानमेवोक्तं शरावस्थानकं शृणु |
आदित्यश्च यमश्चैव शोषश्चैव दिति स्थितः || १६ ||

* * * सोमकुम्भं तु परितो द्वादश न्यसेत् |
एतद्वै श्रीनिवासं तु श्रीप्रदं च शृणुष्वथ || १७ ||

षट्सूत्रं चैव पूर्वाग्रं उत्तराग्रं तथैव च |
पंचविंशत्पदं कृत्वा पूजयेत्क्रमशस्तथा || १८ ||

ईशो जयन्त आदित्यो भ्रमोऽग्निर्निर्-ऋतो यमः |
स्वभृंगश्च सुग्रीव वरुणाः शोषमारुतौ || १९ ||

मुख्यस्सोमोदितिश्चैव बाह्यदेवाः प्रकीर्तिताः |
आपवत्सार्य सावित्री विवस्वानिन्द्रमित्रका || २० ||

रुद्रेरो भूतरश्चान्तर मध्ये ब्राह्मणमुच्यते |
ब्रह्मणश्च पदे चैव स्थापयेत्सोमकुम्भकम् || २१ ||

ईशानं च जयन्तं च अग्निं च वितयं तथा |
पितृदौवारिकौ चैवं मरुतश्चैव मुख्यकः || २२ ||

पालिका विन्यसेत्तत्र शरावं च शृणुष्वथ |
आदित्यश्च प्रथश्चैव यमश्चैव तु भृंगराट् || २३ ||

वरुणश्चैव शोषश्च सोमश्च अदितिस्तथा |
शरावान्विन्यसेत्तत्र घटिकांश्च शृणुष्वथ || २४ ||

आपश्चैवा पवत्सादि देवाष्टौ स्थानमुच्यते |
लक्षणं संप्रवक्ष्यामि शृणुष्व चतुरानन ! || २५ ||

प्. १६८)

सौवर्णं राजतं ताम्रं मृण्मयं वापि कारयेत् |
तत्रांगुलेन कर्तव्यं पालिकादीनि चैव हि || २६ ||

पालिकामुखविस्तारं विंशत्यंगुलमुत्तमम् |
षोडशांगुलं मध्यं स्याद् अधमं च दशांगुलम् || २७ ||

विस्तारेण समोत्सेधं तदर्धं पादविस्तरम् |
परितोष्टौ च विप्रेन्द्र षड्भागैकमिति स्मृतम् || २८ ||

मध्यमे बलि संयुक्तं दर्पणोदरवत्कृतम् |
घटस्योत्सेधमानं तु पालिकासममेव च || २९ ||

घटस्योदरविस्तारं द्वादशांगुलमुच्यते |
वक्त्रं चैव षडंगुल्यं पंचवक्त्र समन्वितम् || ३० ||

पालिकापादवत्कुर्याद् घटलक्षणमुच्यते |
वक्त्रं चैव षडंगुल्यं पंचवक्त्र समन्वितम् || ३१ ||

अष्टांगुलं तु विस्तारं शरावस्य मुखे भवेत् |
तदर्धं पाद विस्तारं त्रिपादं वा समुच्यते || ३२ ||

भेदच्छेदं च कालं च सुषिरं च विवर्जयेत् |
घटिका ब्रह्मदैवत्यं पालिका विष्णुरुच्यते || ३३ ||

शरावस्येश्वरं प्रोक्तं इत्येते अधिदैवताः |
चतुर्विंशति संख्या तु उत्तमं तु विनिर्दिशेत् || ३४ ||

पालिका षोडशं चैव मध्यमं तद्विनिर्दिशेत् |
पालिकाष्टकसंयुक्तं अधमं तदिहोच्यते || ३५ ||

प्. १६९)

उत्सवस्यादिरात्रात्तु बीजनिर्वापमुच्यते |
नवमे सप्तमे वापि त्रिशूलेन समन्वितम् || ३६ ||

प्रतिमेन समायुक्तं चण्डेशेन समन्वितम् |
तदन्ते पालिकादीनि धारयेच्छिवभक्तकान् || ३७ ||

प्राङ्मुखोदङ्मुखोवाथ दक्षिणो वा विशेषतः |
सुशुद्धभूतलं प्राप्य प्रोक्षयेच्छुद्धवारिणा || ३८ ||

पुण्याहं वाचयित्वा तु अर्चयेद्धृदयेन तु |
कुन्दालीं चैव संपूज्य हृदयेन तु मन्त्रतः || ३९ ||

हृदयेन तु मन्त्रेण खानयेद्देशिको भुवि |
मृदं संग्राह्य वामेन वामेन मृदमर्चयेत् || ४० ||

सर्वातोद्यसमायुक्तं प्रविशेदालयं प्रति |
प्रासादस्याग्रतो वापि ईशाने दक्षिणेऽथ वा || ४१ ||

उत्तरे वापि विप्रेन्द्र गोमयेनानुलेपयेत् |
अष्टद्रोणेन शालिस्यात्स्थण्डिलं कारयेत्ततः || ४२ ||

पद्ममष्टदलं लिज्य प्रोक्षयेद्धृदयेन तु |
मध्यमे सोमकुम्भं तु विन्यसेत्सोमबीजकैः || ४३ ||

स कूर्चं स हिरण्यं च सवस्त्रं वारिपूरितम् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य नैवेद्यं दापयेत्ततः || ४४ ||

तद्बाह्ये पूर्वं विन्यस्य पालिकादीनि सर्वशः |
दर्भेण सुषिरं न्यस्य मृदं तत्रैव पूरयेत् || ४५ ||

प्. १७०)

गोमयेन समायुक्तं पूजयेद्धृदयेन तु |
पुण्याहं तत्र कुर्वीत ताम्बूलं दापयेत्ततः || ४६ ||

मुद्गमाषकुलस्थं च तिलनीवारमेव च |
निष्पावं शिम्बसंयुक्तं अपामार्गं च सर्षपम् || ४७ ||

श्यामगोधूमसंयुक्तं यववेणुं तथैव च |
पयसा क्षालयेत्तत्र हृदयेन तु मन्त्रतः || ४८ ||

प्राङ्मुखोदुङ्मुखो वापि आचार्यो मन्त्रविग्रहः |
वापयेच्छिवमन्त्रेण शिवभक्ताश्च वापयेत् || ४९ ||

रुद्रगणिका दासी च वापयेत्तु विशेषतः |
सोमाधिदेवतान्कुम्भात्परिषिच्य ततो जलम् || ५० ||

पालिकादीनि सर्वांश्च वातातपविवर्जिते |
सुगुप्तदेशे संस्थाप्य सोमकुंभेन संयुतम् || ५१ ||

तद्दिनादीनि तीर्थान्तं सोमराजस्य देशिकः |
हविर्निवेदयेत्तत्र ताम्बूलं दापयेत्ततः || ५२ ||

कृष्णसूत्रनिभं चेत्तु प्रासादेन शताहुतिः |
होमयेच्चैव विप्रेन्द्र अपूपानि तथैव च || ५३ ||

एवमेव क्रमेणैव अंकुरार्पणमुच्यते |
अंकुरार्पणहीने तु राजराष्ट्रस्य दोषकृत् || ५४ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन कुर्याद् (वै) मंगलांकुरम् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || ५५ ||

अंकुरार्पणमेवोक्तं उत्सवस्य विधिं शृणु || ५५ � ||

इति वीरतन्त्रे अंकुरार्पणविधिस्त्रयश्चत्वारिंशः पटलः || ४३ ||

प्. १७१)

प्रणम्य शिरसा देवं पर्यपृच्छत्पितामहः |
उत्सवस्य विधिः को वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

उत्सवं यत्त्वया पृष्टं तव स्नेहाद्विशेषतः |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! || २ ||

सवों दुःखं समाख्यातं सर्वसंपत्तिवारणम् |
उद्गतं तु सवों यस्मात् तस्मादुत्सवमुच्यते || ३ ||

दीक्षान्ते च प्रतिष्ठान्ते प्रोक्षणान्ते तथैव च |
ज्वरमार्या प्रकर्तन्तु शूत्रूणां पीडनेऽपि वा || ४ ||

धनधान्यसमृद्धाय क्षामक्षयकराय च |
सर्वेषामिष्टकाम्यार्थं सर्वव्याधिविनाशनम् || ५ ||

एषु कालेषु कुर्यात्तु उत्सवं विधिना युतम् |
द्विविधमुत्सवं चैव तयोर्भेदं शृणुष्वथ || ६ ||

मार्गशीर्षकमासे तु आर्द्रान्तं स्याद् शिवोत्सवम् |
पुष्यमासे तु पुष्यान्तं माघमासे मघान्तकम् || ७ ||

फाल्गुने चोत्तरान्तं स्याच्चैत्रे चित्रान्तमुच्यते |
वैशाखे तु विशाखान्तं ज्येष्ठान्तं ज्येष्ठमासके || ८ ||

आषाढे चोत्तराषाढं श्रावणे श्रवणान्तकम् |
पूर्वाषाढे तु मेवोक्तं पूर्वभद्रेति मासकम् || ९ ||

अश्वयुक्सवमासे तु अश्विन्यन्तं तु कारयेत् |
कार्तिके कृत्तिकान्ता तु कारयेत्तु शिवोत्सवम् || १० ||

प्. १७२)

सर्वमासेषु कर्तव्यं आर्द्रान्त च शिवोत्सवम् |
राज्ञां जन्मदिनान्ते वा ग्रामनक्षत्रमेव वा || ११ ||

कर्तुश्च जन्मनक्षत्रे कुर्यादुत्सवमुच्यते |
शैवं गौणं विभूतिं च भौवनं दैविकं तथा || १२ ||

पंचभेदेन कर्तव्यं शिवोत्सव विधिक्रमम् |
एतेषां भेदकं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! || १३ ||

शैवभेदं समाख्यातमेकाहमुत्सवं ततः |
त्रियहेन समायुक्तं गौणमित्यभिधीयते || १४ ||

पंचाहं भौतिकं प्रोक्तं सप्ताहं भौवनं स्मृतम् |
एतेषां तु क्रमाणां तु वक्ष्यते विधिनाऽधुना || १५ ||

सायंकाले समारभ्य तत्पूर्वं रात्रिसंयुतम् |
प्रातःकाले तु तीर्थं स्यादेकाहे तु बलिद्वयम् || १६ ||

इदमन्यप्रकारेण एकाहमुत्सवं शृणु |
सायंकाले समारभ्य तद्रात्रौ चाधिवासयेत् || १७ ||

होमं कुर्यात्तु तद्रात्रौ तदादौ बलिमाहरेत् |
बलिमेकं मया प्रोक्तं एकाहे चोत्सवे तथा || १८ ||

अपरैश्चैव विप्रेन्द्र तीर्थं कुर्यात्तु देशिकः |
एवमेव क्रमेणैव विविधं चोच्यते मया || १९ ||

त्रियहेषु च विप्रेन्द्र सायंकाले तदारभेत् |
प्रातःकाले तृतीये स्याद्बलिर्विप्र षडेव तु || २० ||

प्. १७३)

द्वितीये तु दिने चैव बलिद्वयं तु कारयेत् |
तृतीये तु दिने चैव बलिरेको विधीयते || २१ ||

बल्यन्ते चैव विप्रेन्द्र चूर्णोत्सवं तु कारयेत् |
चूर्णोत्सवान्ते तीर्थं स्याद्द्विविधं चोच्यते मया || २२ ||

पंचांगं तु प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! |
सायंकाले समारभ्य तत्पूर्वं होममाचरेत् || २३ ||

पंचाहे तु च विप्रेन्द्र बलिं तत्र न कारयेत् |
षष्ठाहे तु च पूर्वाह्ने चूर्णोत्सवं तु कारयेत् || २४ ||

तीर्थं चैव प्रकर्तव्यं इति चान्यच्छृणुष्वथ |
सायंकाले समारभ्य तद्रात्रौ चाधिवासयेत् || २५ ||

होमं कुर्यात्तु तद्रात्रौ तद्रात्रौ बलिमाहरेत् |
द्वितीये तु दिने चैव बलिरेको विधीयते || २६ ||

बल्यन्ते चैव विप्रेन्द्र चूर्णोत्सवं तु कारयेत् |
चूर्णात्सवान्ते तीर्थं स्याद् द्विविधं चोच्यते मया || २७ ||

पंचाहं तु प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! |
सायंकाले समारभ्य तत्पूर्वं दिनमारभेत् || २८ ||

पंचाहे तु च विप्रेन्द्र ! बलिं तत्र न कारयेत् |
षष्ठाहे तु च पूर्वाह्ने चूर्णोत्सवं तु कारयेत् || २९ ||

तीर्थं चैव प्रकर्तव्यं इति चान्यच्छृणुष्वथ |
सायंकाले समारभ्य पंचाहं स्याद्दिने तथा || ३० ||

प्. १७४)

होमं कुर्यात्तु तद्रात्रौ बलिरेको विधीयते |
द्वितीये च तृतीये च चतुर्थे च बलिद्वयम् || ३१ ||

पंचाहे बलिरेकः स्याच्छेषोत्सवं तु कारयेत् |
कुर्याद्वै तीर्थकर्मं तु द्विविधं चोच्यते मया || ३२ ||

सप्ताहे चैव वक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! |
अष्टाहे चैव सायाह्ने अधिवासनमारभेत् || ३३ ||

होमं कुर्यात्तु तद्रात्रौ बलिं चैव पुनः पुनः |
चतुर्दशबलिं दद्याच्चूर्णोत्सवं च कारयेत् || ३४ ||

तीर्थं कुर्याद्विशेषेण इदमन्यच्छृणुष्वथ |
सप्ताहे सायंमारभ्य अधिवास्य ततो बुधः || ३५ ||

होमं कुर्यात्तु तद्रात्रौ बलिमेकं ददेत्पुनः |
द्वितीये दिवसे चैव (तृतीये च चतुर्थके) || ३६ ||

(पंचमे षष्ठे) विप्रेन्द्र बलिद्वयं समाचरेत् |
सप्ताहे बलिरेवं स्याद् बल्यन्ते चूर्णमुच्यते || ३७ ||

ततस्तीर्थं समारभ्य * * * * * मुत्तमम् |
सप्ताहे द्विविधं प्रोक्तं नवाहं च शृणुष्वथ || ३८ ||

तत्पूर्वरात्रमारभ्य तद्रात्रौ चाधिवासयेत् |
होमं कुर्यात्तु तद्रात्रौ बलिं चैव तु दापयेत् || ३९ ||

तद्दिनादिद * * * तत्काले बलिरुच्यते |
चूर्णोत्सवं ततः कुर्यात् तीर्थं कुर्यात्ततो बुधः || ४० ||

प्. १७५)

इदमन्यत्प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! |
नवाहे चैव सायाह्ने अधिवासनमारभेत् || ४१ ||

होमं कुर्यात्तु तद्रात्रौ बलिं चैव तु दापयेत् |
द्वितीये दिवसे चैव तृतीये तु चतुर्थके || ४२ ||

पंचाहे चैव षष्ठाहे द्वितीयं बलिमाचरेत् |
नवाहेऽपि च विप्रेन्द्र बलिना द्वितयं भवेत् || ४३ ||

चूर्णोत्सवं ततः कुर्यात् तीर्थकर्म समारभेत् |
नवाहं द्विविधं चैव प्रोच्यते कमलासन ! || ४४ ||

एवमेव क्रमेणैव कुर्यात्पंचविधानि च |
सूर्यवारं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! || ४५ ||

प्रातः काले समारभ्य द्विगुणं पूजयेच्छिवम् |
पुण्याहं वाचयेत्तत्र हविर्निवेदयेत्ततः || ४६ ||

इन्द्रादीशानपर्यन्तं लोकपालान्बलिं ददेत् |
नित्योत्सवस्य काले तु कुर्याद्ग्राम प्रदक्षिणम् || ४७ ||

रथे वा शिबिकायां वा शिरसा वाहयेत्ततः |
प्रविशेदालयं तत्र पादुकार्चनमाचरेत् || ४८ ||

सूर्यवारमिदं प्रोक्तं शनिवारं शृणुष्वथ |
लिंगे वा प्रतिमायां वा तैलाभ्यंगमिहोच्यते || ४९ ||

अभिषेकं तु कर्तव्यं हृदयेन तु मन्त्रतः |
हविर्निवेदयेत्पश्चाल्लोकपालबलिं क्षिपेत् || ५० ||

प्. १७६)

शैवान्संपूजयेत्तत्र परिवेषक्रमं कुरु |
ग्रामप्रदक्षिणं कुर्यात् सर्वातोद्य समन्वितम् || ५१ ||

मार्ताण्डीयं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन |
सायंकाले समारभ्य प्रातःकाले बलिं ददेत् || ५२ ||

तीर्थान्ते पूर्वरात्रौ तु लोकपालबलिं क्षिपेत् |
मण्टपाद्दक्षिणे पार्श्वे स्थापयेत्कलशान्नव || ५३ ||

ततो होमं प्रकर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् |
समिदाज्यचरुं चैव हुत्वा वै पंचविंशतिः || ५४ ||

अन्नलिंगसमायुक्तं अस्त्रराजसमन्वितम् |
बलिं दद्यात्तु विप्रेन्द्र सायंकाले विशेषतः || ५५ ||

ततः प्रभाते प्रतिमां कुर्याद्ग्राम प्रदक्षिणम् |
तीर्थं कुर्यात्ततो बिद्वान्प्रविशेदालयं प्रति || ५६ ||

एवमेव क्रमेणैव बुधवारे विशेषतः |
मार्ताण्डीयमिदं प्रोक्तं * * रम्भं शृणु द्विज ! || ५७ ||

अंकुरार्पण पूर्वं च ध्वजारोहणपूर्वकम् |
भेरीताडनपूर्वं च त्रिविधं चोच्यते मया || ५८ ||

अंकुरानर्पयेद्विद्वान् ध्वजमारोपयेत्ततः |
भेरीं तु ताडयित्वा तु अंकुरार्पण पूर्वकम् || ५९ ||

ध्वजमारोपयेद्विद्वान् भेरी ताडनपूर्वकम् |
एवमेव क्रमेणैव त्रिविधं चोच्यते मया || ६० ||

प्. १७७)

तद्दिनं चैव विप्रेन्द्र द्विगुणीकृतरोपयेत् |
द्विगुणीकृत्य वा कुर्याद् ध्वजमारोपयेत्ततः || ६१ ||

उत्सवस्यादि रात्रौ तु ध्वजारोहणमुच्यते |
भौवने दैविके कुर्याद् अन्येषु च विवर्जयेत् || ६२ ||

समुद्रस्नानमुत्पन्ने पूर्वयुक्तो विधीयते |
यत्पक्षे यद्दिने वारे अस्तं याति दिवाकरः || ६३ ||

तद्दिने संक्रमे भागं दिवा तीर्थं च निश्चयः |
अन्येषां तिथि न स्पृष्टं तस्मात्पूर्वं विधीयते || ६४ ||

तद्दिनेषु च वा कुर्यात् तत्पूर्वे चापरेऽपि वा |
इतरेषां च विप्रेन्द्र तन्नदीषु न कारयेत् || ६५ ||

नदीतटाकतीरेषु नक्षत्रे तीर्थमुच्यते |
यत्पक्षे वारे अस्तं याति दिवाकरः || ६६ ||

तद्दिने संक्रमे भागे दिवा तीर्थं च निश्चयः |
शिवस्य च व्रतं कुर्यात् स्नपनं तदनन्तरम् || ६७ ||

एवमेव क्रमेणैव उत्सवं कारयेत्ततः |
उत्सवारम्भमेवोक्तं वृषयागमतः शृणु || ६८ ||

वृषयागं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान् मण्टपं चतुरश्रकम् || ६९ ||

मण्टपस्य तु तन्मध्ये कुर्यात्तद्वृषयागकम् |
दर्भमालाभिरावेष्ट्य पुष्पमाला वलम्बितम् || ७० ||

प्. १७८)

इन्द्रादीशानपर्यन्तं अष्टदिक्षु ध्वजाष्टकम् |
लोकपालाधिदैवत्यं स्वस्वरूपं तु लांच्छयेत् || ७१ ||

विन्यसेत्तु ध्वजांस्तत्र चतुस्तोरणभूषितम् |
वितानेनोर्ध्वमाच्छाद्य मुक्तादामैरलंकृतम् || ७२ ||

वृषदेवं समभ्यर्च्य गन्धपुष्पादिना ततः |
मुद्गान्नं चैव दातव्यं उपदंशैस्समन्वितम् || ७३ ||

तदग्रे स्थण्डिलं कृत्वा शालिभिर्विमलैस्ततः |
अष्टद्रोणेन शालिं तु तदर्धं तण्डुलैरपि || ७४ ||

तदर्धं तु तिलान्न्यस्य पद्मं कृत्वा विशेषतः |
तस्योपरि न्यसेत्तत्र कलशान्नवसंख्यया || ७५ ||

मध्यमे स्थापयेदेकं ससूत्रान्सापिधानकान् |
पूरयेद्गन्धतोयेन सुवर्णं तत्र निक्षिपेत् || ७६ ||

वृषबीजमनुस्मृत्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
पूर्वादीशानपर्यन्तं विन्यसेदष्टकुम्भकान् || ७७ ||

पाद्यं पूर्वं न्यसेत्तत्र आग्नेययां पुष्पमुच्यते |
आचमनं दक्षिणेन्यस्य शुद्धोदकं तु नैर्-ऋते || ७८ ||

अर्घ्यं पश्चिमतो न्यस्य बिल्वोदकं तु वायवे |
उत्तरे पंचगव्यं तु ईशाने रत्नोदकं न्यसेत् || ७९ ||

गन्धादिनार्चयेत्तत्र दैवतान्विन्यसेत्ततः |
वृषभं मध्यमे न्यस्य उक्षाणं पूर्वतो न्यसेत् || ८० ||

प्. १७९)

गोपतिं चाग्निदिग्भागे शृंगिणं चैव दक्षिणे |
नैर्-ऋत्यां नन्दिनं चैव पश्चिमे तु पशोः पतिम् || ८१ ||

विषाणिं वायुदिग्भागे शंकुकर्णं तथोत्तरे |
महोदकं तथैशान्यां विन्यसेत्कलशेषु च || ८२ ||

कलशात्पूर्वदिग्भागे शालिना स्थण्डिलं कुरु |
अष्टपद्मं समालिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ८३ ||

ध्वजपटं विन्यसेत्तत्र लक्षणेन समन्वितम् |
उत्तमं दशहस्तं तु मध्यमं नवहस्तकम् || ८४ ||

अधमं चाष्टहस्तं तु मध्यमं नवहस्तकम् |
अर्धाधिकत्रितालं तु ध्वजदैर्घ्यमिहोच्यते || ८५ ||

षट्तालमुत्तमं प्रोक्तं पंचतालं तु मध्यमम् |
अर्धाधिक त्रितालं तु कन्यसं त्विह चोच्यते || ८६ ||

पटविस्तारमेवं तु चतुर्भागैकमेव वा |
ब्राह्मणस्य भवेच्छ्वेतं क्षत्रियस्य च रक्तकम् || ८७ ||

पीतं वैश्यमिह प्रोक्तं कृष्णवर्णं तु शूद्रकम् |
विस्तारेण समं पुच्छं पुच्छार्धं शिखरं भवेत् || ८८ ||

मध्यमे वृषभं लांछन् स्थितं वा शयितं तु वा |
वृषभं श्वेतवर्णं तु रक्तवर्णं तु शृंगकौ || ८९ ||

खुराणां रक्तवर्णं तु पीतं लांगूलमेव वा |
नेत्रं श्वेतमयी चैव मध्यं रक्तमयी तथा || ९० ||

प्. १८०)

वृषभं पद्मपीठन्तु मणिमालाविभूषितम् |
पार्श्वौ दीपद्वयौ न्यस्य चित्रमूर्ध्वे तु कारयेत् || ९१ ||

द्वौ पार्श्वौ चामराभ्यां तु लेखयेद्वृषभं ततः |
पूर्वादीशानपर्यन्तं वृषमूर्तिं न्यसेत्ततः || ९२ ||

पूर्वेद्युरधिवासं स्याद् ध्वजदण्डेन संयुतम् |
प्रोक्षयेदम्भसा चैव हृदयेन तु मन्त्रतः || ९३ ||

गन्धपुष्पादिना पूज्य वृषगायत्रिमन्त्रतः |
पूर्वादीशानपर्यन्तं वृषमूर्तिं न्यसेत्ततः || ९४ ||

तदन्ते लोकपालांश्च पूजयेत्तु विशेषतः |
तद्बाह्ये पूजयेत्तत्र लोकपालास्त्रमेव च || ९५ ||

तस्यैव पूर्वदिग्भागे शालिना स्थण्डिलं कुरु |
पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ९६ ||

तदूर्ध्वे विन्यसेच्छूलं पूजयेत्तु विशेषतः |
वामादीनां तु शक्तीनां शूलं मूले प्रतिष्ठितः || ९७ ||

कुमारं फलके न्यस्य कुम्भे तु वरुणं न्यसेत् |
तटी चैवाग्निदैवत्यं सरस्वतीं चैव दण्डके || ९८ ||

पीठे तु पार्वती न्यस्य भूमिभागे वसुन्धराम् |
गन्धपुष्पैश्च धूपैश्च षण्णवत्येन पूजयेत् || ९९ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र ताम्बूलं दापयेत्ततः |
ततो होमं प्रकुर्वीत स्थण्डिलं चतुरश्रकम् || १०० ||

प्. १८१)

शिवाग्निं जनयेत्तत्र अग्निमुखं च हूयते |
समिदाज्यचरुं लाजान् सर्षपं चैव हूयते || १०१ ||

पंचब्रह्मेण संयुक्तं ईशानादीनि हूयते | 
प्रत्येकं शतमर्धं वा तदर्धं वापि हूयते || १०२ ||

वृषाधिवासनं प्रोक्तं ध्वजारोहणकं शृणु |
ध्वजारोहणमेवं तु वक्ष्यामि मुनिसत्तम || १०३ ||

श्वेतवर्णध्वजं चैव राजराष्ट्रविवर्धनम् |
वर्णं वै रक्तवर्णं तु स्तम्भनं पीतवर्णकम् || १०४ ||

बिजयं कपिलाभं च कृष्णं चैवाभिचारकम् |
धूम्रं व्याधिप्रदं चैव एवमेव क्रमेण तु || १०५ ||

यान्यान्कामयते कामांस्तांस्तान्वै साधयेद् ध्वजम् |
वर्षार्धं श्यामवर्णं तु क्षीराभं सर्वशान्तिकम् || १०६ ||

शंखं स्फटिकमुक्ताभं रक्षार्थं शान्तिपुष्टिदम् |
पूर्वाह्ने ब्राह्मणप्रीतिर मध्याह्ने राजवृद्धिदम् || १०७ ||

रात्रौ च वैश्य शूद्राणां वर्धनं क्रमशस्तथा |
ध्वजस्थानमहं वक्ष्ये श्रूयतां कमलासन ! || १०८ ||

पीठगोपुरयोर्मध्ये वृषस्य पुरतोऽपि वा |
पीठाग्रेवाऽथ कुर्यात्तु ध्वजस्थानं विधीयते || १०९ ||

क्रमुकं वेणुदण्डं वा चन्दनं वापि खादिरम् |
चम्पको देवदारुं च स्तम्बको बिल्वकैरपि || ११० ||

प्. १८२)

अवक्रं निर्व्रणं चैव कृमिकोटरवर्जितम् |
प्रासादस्य समं वापि प्रासादग्रीवमेव वा || १११ ||

वृषस्थलसमं वापि गोपुरोत्सेधमेव वा |
मूलान्तं तु कुलान्तं वा दण्डस्योत्सेधमुच्यते || ११२ ||

हस्तसंख्येन वा कुर्यात् त्रिंशद्धस्तमथापि वा |
द्वादशं दशहस्तं वा ध्वजस्योत्सेधमुच्यते || ११३ ||

सप्तत्रिंशांगुलं वापि चतुर्विंशतिरेव वा |
द्वाविंशत्यंगुलं वाथ नाहस्तस्य विधीयते || ११४ ||

वेणुयष्टिं ततो ग्राह्य द्यवकृन्निपुणं ततः |
एकपूर्वं विनाशार्थं द्विपूर्वेण भयंकरम् || ११५ ||

त्रिपूर्वं व्याधिना पीड्यं चतुष्पर्व विनाशनम् |
पंचपर्वद्वयं लोके षट्पर्वं श्रियमावहेत् || ११६ ||

सप्तपूर्वान्क्षयान्गाव अष्टपर्वसु वर्धते |
नवपर्वं कुलक्षीणं दश वै सर्वकामदम् || ११७ ||

एकादशं पुत्रकामं द्वादशं पुष्टिकामदम् |
इत ऊर्ध्वं न कर्तव्यं हस्तमानं ततः शृणु || ११८ ||

षट्तालं पंचतालं वा तस्याग्रे घटिकां न्यसेत् |
आधारफलकादीनि याज्ञिकैर्वृक्षसंभवैः || ११९ ||

हस्तमात्रान्तरं ज्ञेयं हस्तार्धं मात्रमेव वा |
सुषिरद्वयसंयुक्तं क्रमुकं वेणुना सह || १२० ||

प्. १८३)

योजयेच्चैव विप्रेन्द्र शिल्पिना च तथैव च |
पंचषट्सप्तमांगुल्यं वेणुदण्डस्य नाहकम् || १२१ ||

रज्जुना बन्धयेत्तत्र दर्भेणा वेष्टयेत्ततः |
कनिष्ठांगुलीप्रमाणेन तन्तुना रज्जुरुच्यते || १२२ ||

अग्रे घटिकां मूलौ तद्द्विगुणं चैव कारयेत् |
माणवकः शुचिर्भूत्वा प्रोक्षयेदम्भसा ततः || १२३ ||

नववस्त्रपरीधानः सोष्णीषः सोत्तरीयकः |
* * अन्यध्वजंबन्ध कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् || १२४ ||

तस्यान्ते चास्त्रराजानं अन्नलिंगसमायुतम् |
नानाध्वजसमायुक्तं नानापिंछसमायुतम् || १२५ ||

नानाजनसमाकीर्णं नानावाद्य समायुतम् |
नानाच्छत्र समायुक्तं ब्रह्मघोष समन्वितम् || १२६ ||

मंगलांकुरसंयुक्तं नृत्तगेय समन्वितम् |
अग्रतः पृष्ठतो गत्वा आचार्यो यजमानकः || १२७ ||

शनैः प्रदक्षिणं गत्वा ध्वजस्थानं प्रवेशयेत् |
अवटं खानयेत्तत्र हस्तद्वयप्रमाणतः || १२८ ||

तस्य मूले प्रकर्तव्यं वेदिलक्षण संयुतम् |
षट्तालमध्येन विन्यस्य सुवर्णं कूर्ममेव च || १२९ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र प्रोक्षयेच्छुद्धवारिणा |
हृदयेन तु मन्त्रेण क्षालयेद् ध्वजदण्डकम् || १३० ||

प्. १८४)

दर्भमालाभिरावेष्ट्य पुष्पमाला समन्वितम् |
वृषगायत्रीमन्त्रेण प्रोक्षयेत्कलशोदकैः || १३१ ||

उत्थाप्य ध्वजदण्डं तु व्योमव्यापि समुच्चरन् |
वालुकेन हृदा चैव पूरयेदवटं ततः || १३२ ||

तस्य मूले प्रकर्तव्यं वेदिलक्षणसंयुतम् |
षट्तालं पंचतालं वा चतुस्तालमथापि वा || १३३ ||

विस्तारं प्रोच्यते विप्र उत्सेधं तु तदर्धकम् |
तदूर्ध्वे पद्मं संकल्प्य अष्टपत्रं सुशोभनम् || १३४ ||

एकमेखलमेवस्यान् मेखलात्रयमेव वा |
उत्सेधं तु त्रिधा भज्य एकैकं मेखलोच्छ्रयम् || १३५ ||

अधस्तान्मेखला चैव भूमिदेवीं च विन्यसेत् |
श्रीदेवीं मध्यमे पूज्य तृतीये च सरस्वतीम् || १३६ ||

त्रिमेखलेषु विप्रेन्द्र शक्तयस्त्रीणि कल्पयेत् |
एकमेखलया कुर्याद् भूमिदेवीं न्यसेत्ततः || १३७ ||

एवमेव प्रकारेण पीठं कुर्याद्विशेषतः |
यागस्थाने तथा देवं स्नापयेत्कलशेन तु || १३८ ||

स्नाने वृषभदेवं तु गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
वृषगायत्रिमन्त्रेण पश्चात्सूत्रे तु सूत्रयेत् || १३९ ||

उद्धृतं तु क्रमेणैव उद्धारे ध्वजमेव वा |
रज्जु यन्त्रेण वा कुर्याद् ध्वजमारोपयेत्ततः || १४० ||

प्. १८५)

कुम्भोदरो वृषभश्चैव पाशहस्तो मदोत्कटः |
शूलहस्तः पिनाकी च अष्टनाडी दण्डमुण्डियः || १४१ ||

एतानि चाष्टदिक्येव पूर्वादीशान्त विन्यसेत् |
पूजयेद्गन्धपुष्पेण धूपदीपैः समन्वितम् || १४२ ||

स्थण्डिलं कारयेत्तत्र चतुर्द्रोणेन शालिना |
पुण्याहं कारयेत्तत्र कलशान्नव विन्यसेत् || १४३ ||

मध्ये वृषभकुंभं तु वृषमन्त्रेण विन्यसेत् |
इन्द्रादीशानपर्यन्तं विन्यसेत्कलशांस्ततः || १४४ ||

सवस्त्रान्सापिधानांश्च लोकपालाधिदेवतान् |
स्थापयित्वा यथान्यायं वृषगायत्रिमन्त्रतः || १४५ ||

निवेदयेत्तु मुद्गान्नं दध्युपदंश संयुतम् |
तत्काले तु प्रजार्थीनां पिण्डान् (वै) भोजयेत्ततः || १४६ ||

कुक्कुटाण्डप्रमाणेन पिण्डं कुर्यात्तु देशिकः |
वृषगायत्रिमन्त्रेण पिण्डं दद्यात्तु देशिकः || १४७ ||

वृषस्तम्भं ध्रुवं स्थाप्य त्रिः कृत्वा तु प्रदक्षिणम् |
* * * * * कर्तव्यं ध्वजमूले समाश्रितः || १४८ ||

एवं कुर्यात्तु विप्रेन्द्र चातुर्वण्यं तु नारिणाम् |
अन्त्यजातिस्तु सर्वेषां प्रतिलोमं च कारयेत् || १४९ ||

आचार्यं पूजयेत्पश्चात् वस्त्रहेमांगुलीयकैः |
ताम्बूलं दापयेत्तस्मै जनान्सर्वान्विशेषतः || १५० ||

इति वीरतन्त्रे ध्वजारोहण विधिश्चतुश्चत्वारिंशः पटलः || ४४ ||

प्. १८६)

इत ऊर्ध्वं प्रकर्तव्यं भेरीताडनमुत्तमम् |
प्रातर्मध्याह्नसायाह्ने ध्वजमारोपयेत्ततः || १ ||

तद्रात्रौ ताडयेद्भेरीं लक्षणेन समन्वितम् |
लक्षणं संप्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! || २ ||

आसनं चन्दनं वापि वकुलं च शिरीषकम् |
व्याघ्रवृक्षेण वा कुर्याद्भेरीं वा पटहं तु वा || ३ ||

आयामस्तु त्रिहस्तं स्यादुत्तमं तु विधीयते |
पंचतालं तु मध्यं स्यात् षडंगुल्यविहीनकम् || ४ ||

अधमं चैतदुद्दिष्टं त्रिविधं चोच्यते मया |
आयामस्य समं नाहं मध्ये पटहमुच्यते || ५ ||

वक्त्रं वै द्वादशांगुल्यं नवैर्वा सप्त एव वा |
एवमेव क्रमेणैव कुर्यात्पटहमुत्तमम् || ६ ||

गोचर्मणा तु बन्धः स्यान्महाध्वनि समायुतम् |
मर्दलैर्हाहलैश्चैव हंसध्वनिसमायुतम् || ७ ||

झल्लरी झर्झरीमोहैः करण्डिकाम समन्वितम् |
अन्यैश्च सर्ववाद्यैश्च यथा लाभेन ताडयेत् || ८ ||

प्रासादस्याग्रतश्चैव मण्डपं कारयेत्ततः |
मण्डपस्य तु मध्ये तु गोमयेनानुलेपयेत् || ९ ||

स्थण्डिलद्वितयं कृत्वा शालिना च तथैव च |
अष्टद्रोणेन शालि स्यात् स्थण्डिलौ द्वौ तु कारयेत् || १० ||

प्. १८७)

पटहं विन्यसेत्तत्र नववस्त्र * * * * |
तदर्धं तण्डुलैर्युक्तं प्रोक्षयेदम्भसा ततः || ११ ||

पद्ममात्रं समालिख्य तन्मध्ये दर्भैः परिस्तरेत् |
पटहस्य तदाकारं स्थण्डिलं कारयेत्ततः || १२ ||

पटहं विन्यसेत्तत्र नववस्त्र समन्वितम् |
ततोऽग्रे स्थापयेच्छलं अस्त्रमन्त्रेण देशिकः || १३ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चरुं निवेदयेत् |
एवं वै पूजयेच्छूक्तं पश्चाद्भेरीं समर्चयेत् || १४ ||

उत्तराभिमुखो भूत्वा अर्चयेद्गन्धपुष्पकैः |
आपोहिष्ठेति मन्त्रेण प्रोक्षयित्वा कुशाम्भसा || १५ ||

पटहं विन्यसेत्तत्र हृदयेन तु पूजयेत् |
दक्षिणे रुद्रमभ्यर्च्य वामे विष्णुरिति स्मृतम् || १६ ||

ब्रह्माणं पूजयेन्मध्ये एवमेव क्रमेण तु |
वासुकी चर्मसूत्रे तु वलयौ रवि चन्द्रमाः || १७ ||

कौमातरः सप्तकीलं तु मुदरे तु व्यवस्थितः |
कौणदण्डेन संयुक्तं पूजयेदस्त्रमन्त्रतः || १८ ||

वाद्यकं च समाहूय स्नानकर्म समाचरेत् |
शुक्लवस्त्र परिधानं गन्धमाल्यं तु लेपनम् || १९ ||

नन्दिकेश्वर बाहुभ्यां नन्दिमन्त्र समन्वितम् |
अर्चयित्वा यथा न्यायं गन्धपुष्पादिना ततः || २० ||

प्. १८८)

पटहस्यैव विप्रेन्द्र ! हविर्निवेदयेत्ततः |
आचार्यं पूजयेत्तत्र वाद्यकं पूजयेत्ततः || २१ ||

वामदेवेन मन्त्रेण * * * * * * * * |
ताडयेच्छिवमन्त्रेण आचार्यौ मन्त्रविग्रहः || २२ ||

वाद्यकस्ताडयेत्पश्चान् नन्दिमन्त्रेण संयुतम् |
कुलोद्गतोऽपि दीनाश्च ताडयेत्तालमेव च || २३ ||

चच्चत्पुटं तु प्रथमे चाचत्पुटं द्वितीयके |
इन्द्रस्य समतालं तु अग्नौ बध्वा वणं भवेत् || २४ ||

एतैस्तालैश्च संयुक्तं वाद्यकान्वादयेत्ततः |
ततोग्रामबलिं दद्याल्लक्षणेन समन्वितम् || २५ ||

नानाध्वजसमायुक्तं नानाच्छत्रसमायुतम् |
धूपदीपसमायुक्तं नानापिंछ समन्वितम् || २६ ||

शंखदुन्दुभिनिर्घोषैः गीतवाद्य समाकुलम् |
त्रिशूलेन समायुक्तं अन्नलिंग समायुतम् || २७ ||

एवमेव प्रकारेण कुर्याद्ग्राम प्रदक्षिणम् |
विमान प्रदक्षिणं कुर्याच्छिवभक्त समन्वितम् || २८ ||

ध्वजपीठे बलिं दद्यात् परिवार बलिं ददेत् |
ब्रह्माद्यैशानपर्यन्तं ग्रामे चैव बलिं ददेत् || २९ ||

अश्राव्य तीर्थ दिवसमावाह्य सर्वदैवतान् |
सर्वेषां तु गणानां तु भूतानां तु पिशाचकैः || ३० ||

प्. १८९)

तदा प्रभृति तीर्थान्त रात्रौ ग्रामबलिं ददेत् |
ध्वजमूले तु चावाह्य बलिं तत्रैव निक्षिपेत् || ३१ ||

एवं कृते महाशान्ते राजराष्ट्रसुखावहम् |
भेरीताडनमेवोक्तं यागस्य मण्डपं शृणु || ३२ ||

इति वीरतन्त्रे भेरीताडनविधिः पंचचत्वारिंशः पटलः || ४५ ||

यागस्य मण्डपं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
प्रतिष्ठा चोत्सवे चैव दीक्षायां प्रोक्षणेऽपि च || १ ||

महाशान्त्यादिकार्येषु यागमण्टपमुच्यते |
पूर्वमेव मया प्रोक्तं भूमिसंग्रहणं द्विज || २ ||

प्रासादस्याग्रतश्चैव याम्ये वा वारुणेऽपि वा |
इन्द्र ईशानयोर्मध्ये (मध्ये) चानलशक्रयोः || ३ ||

याम्याग्नेययोर्मध्ये सौम्य ईशानमध्यमे |
कारयेन्मण्डपं तत्र लक्षणेन समन्वितम् || ४ ||

द्वादशं दशहस्तं वा नवहस्ताष्टहस्तकम् |
सप्तषट्पंचहस्तं वा सप्त * * * चोच्यते || ५ ||

प्रागग्रं दशसूत्रं स्याद् उदगग्रं तथैव च |
एकाशीति पदं कृत्वा प्रोक्षयेद्गन्धवारिणां || ६ ||

मध्ये नवपदं चैव वेदिस्तत्र प्रकल्पयेत् |
वेदितारत्निचोत्सेधं दर्पणोदरवत्कृतम् || ७ ||

प्. १९०)

षोडशस्तम्भसंयुक्तं चतुर्द्वारसमन्वितम् |
मध्यमे तु पदे चैव होमकुण्डं विधीयते || ८ ||

पूर्वे तु चतुरश्रं च दक्षिणे पश्चिमोत्तरे |
उत्तरे चैव विप्रेन्द्र कुण्डं स्याच्चतुरश्रकम् || ९ ||

विदिक्षु वृत्तकुण्डं स्यात् त्रिमेखल समन्वितम् |
सर्वेषां चतुरश्रं वा सर्वेषां वृत्तमेव वा || १० ||

यावत्पीठाकृतिं चैव कुण्डं स्या * * तु * * |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये वृत्तकुण्डमिति स्मृतम् || ११ ||

नवाग्निर्वाऽथ पंचाग्नि रेकं निर्वाधि कारयेत् |
त्रिमेखला समायुक्तमेकमेखलमेव वा || १२ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र प्रोक्षयेत्पंचगव्यकैः |
चतुस्तोरण संयुक्तं चतुर्द्वारेषु देशिकः || १३ ||

उत्तमं पंचहस्तोच्चं मध्यमं चतुर्हस्तकम् |
त्रिहस्ततालसंयुक्तमधमं त्विति कथ्यते || १४ ||

उत्सेधार्धं च विस्तारमपक्रोशोर्ध्व समायुतम् |
पलत्रय समायुक्तं शूलं तालसमं भवेत् || १५ ||

मात्रांगुलेन संयुक्तं मध्यमं पंच एव च |
उत्तमं सप्तदर्भैश्च हस्तमात्र प्रलम्बितम् || १६ ||

तस्याग्रे चैव रज्जुं च कुर्याद्वै * * * * * |
वितानोपरिसंच्छन्नं मुक्तास्रग्दाम संयुतम् || १७ ||

प्. १९१)

दिग्ध्वजं विन्यसेत्तत्र चतुस्तालप्रमाणतः |
पूर्वायां श्यामवर्णं तु आग्नेययां रक्तवर्णकम् || १८ ||

याम्यायां कृष्णवर्णं तु मुक्ताभं नैर्-ऋते तथा |
पश्चिमे पीतवर्णं तु वायव्यां नीलमेव च || १९ ||

सौम्यायां स्फटिकाभं च ऐशान्यां धूम्रमुच्यते |
लोकपालस्य रूपं तु ध्वजानां मध्यमे न्यसेत् || २० ||

दर्भणं पूर्णकुम्भं च वृषभं युग्म चामरम् |
श्रीवत्सं स्वस्तिकं शंखं दीपो देवाष्टमंगलम् || २१ ||

वज्रं शक्तिं च दण्डं च खड्गं पाशं तथांकुशम् |
गदा त्रिशूलं चक्रं च पद्मं चेति दशायुधम् || २२ ||

शिल्पिना कारयेत्तत्र लक्षणेन समन्वितम् |
हस्तमात्र प्रमाणेन कारयेदष्टमंगलम् || २३ ||

दशायुधानि तद्वच्च कारयेच्छिल्पिना ततः |
क्षालयेत्तु मृदा चैव शुद्धतोयेन संयुतम् || २४ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र प्रोक्षयेच्छिवमन्त्रतः |
वेदिबाह्ये न्यसेच्छालि तत्समं समलंकृतम् || २५ ||

तस्योपरि न्यसेदस्त्रं अष्टमंगलसंयुतम् |
दर्भोपरि न्यसेच्चैव कूर्चेनैव पिधाय च || २६ ||

अस्त्रं प्रति न्यसेत्कुंभान् स्वस्व नाम्ना समायुतान् |
एवमेव न्यसेद्विद्वान् अष्टमे नवमेव च || २७ ||

प्. १९२)

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य प्रासादेन तु मन्त्रतः |
वज्रादीनर्चयेत्तत्र स्वैः स्वैर्नाम्ना च मन्त्रतः || २८ ||

हविर्निवेदयेत्तत्र ताम्बूलं दापयेत्ततः |
ततो होमं प्रकर्तव्यं एकं वा पंचमेऽपि वा || २९ ||

प्रोक्षयेत्कुम्भतोयेन आयुधानष्टमंगलान् |
आचार्यपूजनं कृत्वा पादाथीन्पूजयेत्ततः || ३० ||

इति वीरतन्त्रे मण्डपलक्षणं षट्चत्वारिंशः पटलः || ४६ ||

अधिवासविधिं वक्ष्ये संक्षेपाच्छृणु पद्मज ! |
उत्सवस्यादिरात्रो तु आरभेदधिवासनम् || १ ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्याच्छालिना स्थण्डिलं तथा |
विन्यसेत्पालिकादीनि मध्यमे सोमकुम्भकम् || २ ||

हृदयेन तु मन्त्रेण पालिकान्वापयेत्ततः |
सुगुप्तदेशे संस्थाप्य पालिकादीन्यथाक्रमम् || ३ ||

कौतुकं बन्धयेत्पश्चाच्छिवाग्रे स्थण्डिलं कुरु |
प्रतिमां विन्यसेत्तत्र अस्त्रं चैव तु विन्यसेत् || ४ ||

सौवर्णमूर्णासूत्रं वा स्थलिकोपरि विन्यसेत् |
कार्पाससूत्रं वा कुर्यात् प्रोक्षयेद्धृदयेन तु || ५ ||

प्रतिमां प्रासादमन्त्रेण बन्धयेत्ततः कौतुकं |
ताम्बूलं दापयेत्पश्चाज्जनान्सर्वान्विशेषतः || ६ ||

प्. १९३)

मण्डलं वेदिमध्ये तु अष्टद्रोणेन शालिना |
तण्डुलैस्तल संयुक्तं दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ७ ||

शिवकुम्भं प्रतिष्ठाप्य वर्धनीं तस्य वामतः |
ससूत्रान्सापिधानांश्च सवस्त्रान्वारिपूरितान् || ८ ||

पंचरत्नसमायुक्तान् शिवमन्त्रेण स्थापयेत् |
रत्नानि विन्यसेद्धेमं गौरीबीजेन विन्यसेत् || ९ ||

गन्धपुष्पादिना पूज्य धारयेच्छिरसोपरि |
नाना वाद्यसमायुक्तं नानापिंछ समायुतम् || १० ||

नानागेयसमायुक्तं नानादीप समन्वितम् |
विमानं प्रदक्षिणं कुर्यात् प्रविशेद्यागमण्टपम् || ११ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा मन्त्रदेहसमन्वितः || १२ ||

स्थण्डिलं कारयेत्तत्र पूर्वोक्तेन विधानतः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य हृदयेन तु मन्त्रतः || १३ ||

वेदिमध्ये न्यसेत्कुम्भं व्योमव्यापि समुच्चरन् |
यज्ञमूर्तिं प्रवक्ष्यामि एकवक्त्र समन्वितम् || १४ ||

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च सौम्यरूपसमन्वितम् |
पद्ममध्ये सुखासीनं जटामकुट संयुतम् || १५ ||

सर्वाभरण संयुक्तं कृष्णापरशुधारिणम् |
वरदाभयहस्तं च दिव्याम्बरधरं हरम् || १६ ||

प्. १९४)

हत्थंरूपं शिवं ध्यात्वा गौरीं वै ध्याययेत्ततः |
द्विनेत्रां चारुवदनां द्विभुजां च सुयौवनाम् || १७ ||

प्रशान्तमानसां चैव किंचित्प्रहसिताननाम् |
सर्वाभरण संयुक्तां वर्धनीमध्यमे न्यसेत् || १८ ||

प्रासादद्वारवत्कृत्वा यागमण्टपमेव च |
द्वारस्याभिमुखं चैव विन्यसेद्यागमूर्तिनम् || १९ ||

वर्धनीं विन्यसेद्वामे गौरीबीजेन मन्त्रतः |
पूर्वादीशानपर्यन्तं अष्टकुंभान्क्रमान्न्यसेत् || २० ||

सवस्त्रान्सापिधानांश्च स हिरण्यान्सकूर्चकान् |
वेदिकाश्चैव दिग्भागे शूलं वै स्थापयेत्ततः || २१ ||

अनन्तादिशिखण्ड्यन्तान्विन्यसेद्घटमध्यमे |
अर्चयेद्गन्धपुष्पाद्यैः स्वस्वनाम्ना विशेषतः || २२ ||

वज्रं शक्तिं च दण्डं च खड्गं पाशं तथांकुशम् |
गदा त्रिशूलं पद्मं च चक्रं चेति दशायुधम् || २३ ||

पूर्वादीशान्तदिग्भागे पूजयेत्स्वस्वमन्त्रकैः |
पद्मास्त्रं नैर्-ऋते भागे चक्रं चैशानगोचरे || २४ ||

दर्पणं पूर्णकुम्भं च वृषभं युग्मचामरम् |
श्रीवत्सं स्वस्तिकं शंखं दीपो देवाष्ट मंगलम् || २५ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं विन्यसेद्देशिकोत्तमः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य तत्तत्स्वनाममन्त्रतः || २६ ||

प्. १९५)

द्वारकुम्भान्न्यसेत्पश्चात् स्वस्वमन्त्रेण वा जपेत् |
ततो होमं प्रकुर्वीत लक्षणेन तु देशिकः || २७ ||

सायं प्रातर्हुतं कुर्याद् होमद्रव्यसमायुतम् |
समिदाज्य चरुं लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || २८ ||

वेणुं मुद्गं च शालिं च दशद्रव्यमिहोच्यते |
समिधः सद्यमन्त्रेण आज्यं वामेन हूयते || २९ ||

अघोरेण चरुं हुत्वा लाजांश्च पुरुषेण तु |
सर्षपानीशमन्त्रेण यवान्वा यममन्त्रतः || ३० ||

तिलान्वैशिखया हुत्वा वेणुं वा कवचेन तु |
नेत्रेण मुद्गं हुत्वाथ शालीनस्त्रेण होमयेत् || ३१ ||

अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशत्पंचविंशतिः |
हुत्वा चैव विशेषेण द्रव्यं प्रति विशेषतः || ३२ ||

द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा परिषेचन माचरेत् |
सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् || ३३ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे |
जयादिरभ्यधानं च राष्ट्रभृच्च क्रमाद्धुनेत् || ३४ ||

यागेश्वरादिदेवानां नैवेद्यं दापयेत्ततः |
कुर्यादध्ययनं तत्र चतुरोवेदपारगान् || ३५ ||

प्रासादमन्त्रं जप्त्वा तु स्तोत्रं जप्त्वा विशेषतः |
सायं प्रातर्बलिं दद्याद् होमान्ते तु विशेषतः || ३६ ||

प्. १९६)

बलिक्रमविधिं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
अन्नलिंगं प्रकर्तव्यं पूर्ववल्लक्षणान्वितम् || ३७ ||

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च दक्षिणे चैव शूलधृक् |
पाशं वामकरे चैव अभयं दक्षिणे करे || ३८ ||

वरदं वामहस्ते तु रौद्ररूपसमन्वितम् |
एवं पाशुपतं ध्यात्वा बलिलिंगं सुयोजयेत् || ३९ ||

बलिपात्रे न्यसेदन्नं सर्वद्रव्यसमायुतम् |
प्रथमं विघ्नरात्रं तु द्वितीयं भूतरात्रकम् || ४० ||

तृतीयं ब्रह्मरात्रं तु चतुर्थं गरबमुच्यते |
पंचमं त्विन्द्ररात्रं स्यात् षष्ठं वै ऋषिरात्रकम् || ४१ ||

सप्तमं वैष्णवं प्रोक्तं अष्टमं राक्षसं तथा |
नवमं शैवमित्याहु रित्येते रात्रिदेवताः || ४२ ||

सप्ताहे चैव विप्रेन्द्र ब्रह्मरात्राधिदैवतम् |
पंचाहे तु प्रकर्तव्यं इन्द्ररात्राधिवर्धयेत् || ४३ ||

त्र्यहं चैवोत्सवं तत्र कारयेद्वैष्णवादिकम् |
एकाहमुत्सवे चैव शिवरात्रमिति स्मृतम् || ४४ ||

बलिद्रव्यमहं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन |
शुद्धान्नं दधिसंयुक्तं अपूपं लड्डुकान्वितम् || ४५ ||

प्रथमेहनि दातव्यं विष्णुमन्त्रं समुच्चरन् |
पद्मपुष्पं च रजनी लाजपायससंयुतम् || ४६ ||

प्. १९७)

द्वितीयेहनि दातव्यं भूतमन्त्रं समुच्चरन् |
पद्ममूलं कुशाग्रं च शाल्यन्नं घृतमिश्रकम् || ४७ ||

तृतीयेहनि दातव्यं ब्रह्ममन्त्रमनुस्मरन् |
हरिद्रान्नं स सर्पिश्च नालिकेरफलैर्युतम् || ४८ ||

चतुर्थेहनि दातव्यं गन्धर्वमन्त्रमुच्चरन् |
इन्द्रवल्ली हरिद्रान्नं प्रियंगुघृतसंयुतम् || ४९ ||

पंचमेहनि दातव्यं इन्द्रमन्त्रमनुस्मरन् |
गुलोदनं ससर्पिश्च कदलीपनसायुतम् || ५० ||

षष्ठेऽहनि प्रदातव्यं ऋषीणां मन्त्रमुच्चरन् |
गुलोदनं घृतं युक्तं बृहतीफलसंयुतम् || ५१ ||

सप्तमेहनि दातव्यं वैष्णवं मन्त्रमुच्चरन् |
माषान्नं घृतसंयुक्तं मांसं चंप समन्वितम् || ५२ ||

अष्टमेऽहनि दातव्यं राक्षसं मन्त्रमुच्चरन् |
शुद्धान्नं दधिसंयुक्तं लाजापूपसमन्वितम् || ५३ ||

कदलीफलसंयुक्तं घृतेनैव परिप्लुतम् |
नवमेऽहनि दातव्यं शिवमन्त्रमनुस्मरन् || ५४ ||

कुक्कुटाण्डप्रमाणेन बलिं दद्याद्विशेषतः |
ब्रह्मादीशानपर्यन्तं बलिपीठे बलिं क्षिपेत् || ५५ ||

यन्त्रपीठं प्रकर्तव्यं तालमात्र प्रमाणतः |
मात्रांगुलेन कर्तव्यं विस्तारायाम तत्समम् || ५६ ||

प्. १९८)

षडंगुलं तदुत्सेधं मेखलात्रयसंयुतम् |
मेखलोच्चं द्वयांगुल्यं वेशनं तावदेव तु || ५७ ||

यन्त्रपीठमिदं प्रोक्तं इदमन्यच्छृणुष्वथ |
हस्तमात्रं तु विस्तारं उत्सेधं तालमात्रकम् || ५८ ||

त्रिमेखलासमं कृत्वा उत्सेधस्तु विधीयते |
विस्तारं तु त्रिधा कृत्वा एकैकं द्विद्विहस्तकम् || ५९ ||

मृदैर्वा याज्ञिकैर्वापि कृत्वा पीठं विशेषतः |
रंगेष्वारूढतो वापि रथेद्यामौ व्रजेत्ततः || ६० ||

बलिक्रममहं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
प्रथमे तु पताकाश्च द्वितीये वाद्यकास्तथा || ६१ ||

तृतीये समयी प्रोक्तः चतुर्थे शूलमुच्यते |
पंचमे वान्नलिंगं तु वितानवस्त्र संयुतम् || ६२ ||

दशायुधानि परितो धारयेच्छिरसोपरि |
धूपदीपसमायुक्तं घण्टारव समन्वितम् || ६३ ||

एवमेव क्रमेणैव बलिं कृत्वा तु देशिकः |
चण्डरुद्राय गोस्थाने व्याप्य * * दराय च || ६४ ||

कूपे तु शंकुकर्णः स्याद् गंगायां च नदी तथा |
क्षेत्रेषु क्षेत्रपालं स्यात् सभास्थाने सरस्वती || ६५ ||

दुर्गा ज्येष्ठाबलिं दद्यात् सर्वलोकसुखावहम् |
एवमेव बलिं कुर्याद् बलिपीठे विनिक्षिपेत् || ६६ ||

प्. १९९)

बलिपीठे तु विप्रेन्द्र अन्नलिंगं विशेषतः |
कौतुकं बलिदानान्ते कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् || ६७ ||

यन्त्ररंगसमायुक्तं नानाविधैरनेकशः |
नानाजनपदैर्युक्तं नानाध्वज समन्वितम् || ६८ ||

नानावाद्यसमायुक्तं नानापिंछ समन्वितम् |
प्रथमे च पताकाश्च द्वितीये वाद्यकस्तथा || ६९ ||

तृतीये डोलयन्त्राश्च अश्वयन्त्राश्चतुर्थके |
पंचमे नृतयन्त्राश्च तदा यष्टितटातकान् || ७० ||

सप्तमे तु सुखासीनं अष्टमे गोलका ततः |
नवमे तु * * * * वृषभं दशमे ततः || ७१ ||

गंगाधरं तथा चैव द्वादशं नृत्तरूपकम् |
भिक्षाटनं तदन्ते तु अर्धनारीं चतुर्दश || ७२ ||

चन्द्रशेखरमेवोक्तं पंचदशं विशेषतः |
षोडशे हरिरर्धं तु तदन्ते कालहा व्रजेत् || ७३ ||

तदन्ते त्रिपुरघ्नं तु अष्टादश विशेषतः |
बिम्बकोर्ध्वे तु विप्रेन्द्र उमास्कन्दहितं व्रजेत् || ७४ ||

चण्डेश्वरं तु विंशच्च तदन्ते महेश्वरान्विदुः |
ग्रामप्रदक्षिणं कृत्वा बलिदानस्य देशिकः || ७३ ||

अन्यदेशे न कर्तव्यं अशुद्धत्वात्कदाचन |
आलयं प्रविशेद्विद्वान् परिवेषमथोच्यते || ७६ ||

प्. २००)

मण्डपं कारयेत्तत्र प्रपां वाप्यथ कारयेत् |
दक्षिणाभिमुखो वापि पूर्वाभिमुख एव वा || ७७ ||

प्रासादस्याग्रतो वापि दक्षिणे चोत्तरेऽथवा |
महामर्यादौ मर्यादौ कुर्यान्नोद मण्डपम् || ७८ ||

कौतुकं विन्यसेत्तत्र निर्माल्यं च विसर्जयेत् |
स्नानं कुर्यात्तु विप्रेन्द्रं गन्धपुष्पादिनाऽर्चयेत् || ७९ ||

देवस्य दक्षिणे भागे आग्नेये चैव देशिकः |
उत्तरे नृपतिं विद्याद् द्वौ पार्श्वौ योषितो न्यसेत् || ८० ||

नर्तको मर्दको याम्यां उत्तरे गायवंशकः |
दक्षिणेन तु शैवानां उत्तरे समयान्स्मितान् || ८१ ||

देवस्य संनिधौ चैव गणिकानृत्तसंयुतान् |
तत्काले चैव विप्रेन्द्र पूर्वोक्तविधिना सह || ८२ ||

रक्षादीपं प्रकर्तव्यं देवदेवाय शूलिने |
अर्चयेद्गन्धपुष्पाद्यैः दद्याद्वै धूपदीपकम् || ८३ ||

लवणं चैव पुष्पाद्यैः पुष्पमर्घ्यं तथैव च |
पृथक् पात्रे विनिक्षिप्य गणिका धारयेत्क्रमात् || ८४ ||

रक्षादीपं शिवे दद्याद् बलिपीठे विसर्जयेत् |
एवमेव प्रकारेण दिनं प्रति समाचरेत् || ८५ ||

इति वीरतन्त्रे अधिवासनविधिः सप्तचत्वारिंशः पटलः || ४७ ||
प्. २०१)

वैष्णवे दिवसे चैव नृत्तरूपं प्रदर्शयेत् |
राक्षसानां तु दिवसे वनयात्रां समारभेत् || १ ||

पूर्वादीनि चतुर्दिक्षु गम्यतां वन * * * |
त्रिपुरान्तकरूपं गच्छेदायुधकं धरेत् || २ ||

युद्धारम्भ प्रभावेन सर्वायुधधरा जनाः |
केचिद्धनुर्धराश्चैव केचित्खड्गधरास्तथा || ३ ||

केचित्तोमरहस्ताश्च केचिच्चैव गदाधराः |
एवमेव दिवा कुर्याद् रात्रौ कौतुकबन्धनम् || ४ ||

सौवर्णं राजतं वापि क्षौमं कार्पासमेव वा |
कौतुकं चैव शूलं च वर्धयेत्कौतुकं हृदा || ५ ||

शिवाग्रे मण्टपे चैव * * नाविरिरेन्ततः |
स्थलिकां विन्यसेत्तत्र तण्डुलानुपरि न्यसेत् || ६ ||

तस्योर्ध्वे कौतुकं न्यस्य प्रोक्षयेद्धृदयेन तु |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य प्रासादेन तु मन्त्रतः || ७ ||

शूले नैव समायुक्तं कुर्याद्ग्राम प्रदक्षिणम् |
नानादीप समायुक्तं नानावाद्य समन्वितम् || ८ ||

प्रविशेदालयं तत्र कौतुकं बन्धयेद्धृदा |
पूर्वोक्तेन तु मन्त्रेण शूलं वै बन्धयेत्ततः || ९ ||

* * * * * विप्रेन्द्र ! मानस्तोकेति मन्त्रतः |
तीर्थसंग्रहणं कुर्याच्छिवाग्रे मण्टपं ततः || १० ||

प्. २०२)

शालिना स्थण्डिलं कृत्वा दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
मध्यमे विन्यसेत्कुम्भं सवस्त्रं सापिधानकम् || ११ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं कलशानष्ट विन्यसेत् |
हेमं तत्रैव निक्षिप्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || १२ ||

समुद्रे वापि नद्यां वा तटाके वा विशेषतः |
तीरे समतलं कृत्वा स्थापयेत् * * * ततः || १३ ||

अनन्तादि शिखण्ड्यन्तान्विद्येश्वरांश्च विन्यसेत् |
दिग्बन्धनं तु कर्तव्यं अस्त्रमन्त्रेण देशिकः || १४ ||

आवाहयेत्तु तीर्थांश्च पुण्यस्थानं तथैव च |
साधितैः कलशैस्तत्र शूलं वै स्नापयेत्ततः || १५ ||

प्रविशेदालयं तत्र गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |

इति वीरतन्त्रे यात्रा कौतुकविधिरष्टचत्वारिंशः पटलः || ४८ ||

चूर्णोत्सवं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! |
कौतुकं बलिदानान्ते कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् || १ ||

पश्चाच्चूर्णोत्सवं कुर्यात् प्रासादाग्रे ततोपि वा |
कौतुकस्याग्रतो वापि चूर्णमभ्युक्ष्य लूखले || २ ||

वायव्यां दिशि दिग्भागे याम्ये कौतुकयेपि वा |
गोमयालेपनं कृत्वा स्थण्डिलं शालिना कुरु || ३ ||

प्. २०३)

अष्टद्रोणसमायुक्तं तदर्धं तण्डुलं न्यसेत् |
पद्ममष्टदलं न्यस्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ४ ||

तस्याग्रे स्थण्डिलं कृत्वा लूखलं च विशेषतः |
प्लक्षोदुम्बरमश्वत्थं पदंवै न तु लूखलम् || ५ ||

मुसलं दायसे * * * * * * न बन्धयेत् |
क्षालयेदस्त्रमन्त्रेण स्थापयेद्धृदयेन तु || ६ ||

वस्त्रेणैव समाच्छाद्य गव्येनैव तु शोसितुम् |
लूखले * * विन्यस्य मध्येन हृदयेन तु || ७ ||

व्योमव्यापि समुच्चार्य चूर्णयेद्देशिकोत्तमः |
* * * व्यजनैर्युक्तं गणिका चूर्णयेत्ततः || ८ ||

सर्वगन्धं प्रवक्ष्यामि एलालवंगसंयुतम् |
तक्कोलं चैव जाती च गणिका चूर्णयेत्ततः || ९ ||

चूर्णं तु कलशे स्थाप्य सकूर्चं सापिधानकम् |
सवस्त्र हेमसंयुक्तं गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || १० ||

चूर्णं तु शिरसा धार्य विमानप्रदक्षिणं कुरु |
मूलबिम्बे न्यसेत्तत्र चूर्णं चैव तु तैलकम् || ११ ||

कौतुकं चास्त्रराजानं हृदयेनैव दापयेत् |
भक्तानां परिवाराणां चूर्णं दद्याद्विशेषतः || १२ ||

ग्रामप्रदक्षिणं कुर्याच्छूलचूर्णसमन्वितम् |
इन्द्रादि लोकपालानां चूर्णं दद्यात्तु देशिकः || १३ ||

प्. २०४)

गेहं प्रवेशयेत्तत्र ततस्तीर्थं समाचरेत् || १३ � ||

इति वीरतन्त्रे चूणोत्सवविधिरेकोनपंचाशः पटलः || ४९ ||

तीर्थं चैव प्रवक्ष्यामि आलयाग्रे विशेषतः |
स्थण्डिलं शालिनाकुर्यात् तण्डुलैस्तिलसंयुतम् || १ ||

नवकुम्भान्समादाय पूरयेद्गन्धतोयकैः |
गौरीबीजेन मन्त्रेण वर्धनीं तस्य वामतः || २ ||

स्थापयित्वा तु विप्रेन्द्र विद्येश्वरसमन्वितम् |
स्वस्वनाम्ना च मन्त्रेण पूजयेत्तु विशेषतः || ३ ||

कलशान्शिरसा धार्य अष्टमंगलचास्त्रकम् |
कौतुकं शिवसंयुक्तं कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् || ४ ||

समुद्रे वा तटाके वा नद्यां वापि विशेषतः |
तीरे समतलं कृत्वा शालिना स्थण्डिलं कुरु || ५ ||

प्रतिमां विन्यसेत्तत्र तस्याग्रे कलशं न्यसेत् |
अर्चयित्वा तु गन्धाद्यैः शूलं कलशसंयुतम् || ६ ||

आहूय सर्वदेवांश्च तीर्थानाहूय सर्वशः |
कौतुकं च विसृज्यैव प्रतिमां शूलमेव च || ७ ||

शूलं वै स्नापयेत्कुम्भैः जलक्रीडां च कारयेत् |
सहस्नानं तु योमर्त्यः सर्वपापाद्विमुच्यते || ८ ||

प्. २०५)

गेहं प्रवेशयेत्तत्र यागशालां प्रवेशयेत् |
पूर्णाहुतिं च कृत्वा तु अग्निं चैव विसर्जयेत् || ९ ||

वेद्यां स्थापित कुम्भैश्च स्नापयेच्छिवमादरात् |
स्नपनं कारयेत्तत्र लक्षणेन समन्वितम् || १० ||

विशेषात्पूजनं कृत्वा शिवस्य पुरतोऽपि वा |
तद्रात्रौ चैव विप्रेन्द्र बलिं दद्याद्विशेषतः || ११ ||

अस्त्रमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! शूलेनैव तु च्छेदयेत् |
वापयेत्सृतयेनापि पिण्याकेन समायुतम् || १२ ||

अपूपेन समायुक्तं बलिं दद्याद्विशेषतः |
सन्धौ चतुष्पथे चैव देवालये श्मशानके || १३ ||

उद्याने चैव कूपे च वने चैराजस्वेश्मनि |
बलिं दद्याद्विशेषेण राजराष्ट्रसुखावहम् || १४ ||

इति वीरतन्त्रे तीर्थविधिः पंचाशः पटलः || ५० ||

ध्वजावरोहणं वक्ष्ये यथावदनुपूर्वशः |
तीर्थाहे वा तृतीये वा पंचाहे सप्तमेऽपि वा || १ ||

ध्वजावरोहणं वक्ष्ये यथावदनुपूर्वशः |
तीर्थाहे वा तृतीये वा पंचाहे सप्तमेऽपि वा || १ ||

ध्वजावरोहणं कुर्याच्चण्डयागसमन्वितम् |
सप्ताहात्परमं चैव स्नपनं तत्र कारयेत् || २ ||

शान्तिहोमं ततः कुर्याद् ध्वजावरोहणं कुरु |
चण्डेश्वराग्रतश्चैव गोमयेनानुलेपयेत् || ३ ||

प्. २०६)

शालिना विकिरेत्तत्र शाल्यर्धं तण्डुलैरपि |
तिलान्विन्यस्य विप्रेन्द्र दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ४ ||

पद्ममष्टदलं लिख्य प्रोक्षयेद्धृदयेन तु |
नवकुम्भान्समादाय सूत्रेण परिवेष्टयेत् || ५ ||

गन्धोदकेन संपूज्य चण्डमन्त्रमनुस्मरन् |
स्नापयेच्चैव चण्डेशं चण्डमन्त्रेण बुद्धिमान् || ६ ||

नैवेद्यं दापयेत्पश्चात् ताम्बूलं दापयेत्ततः |
चण्डेशस्याकृतिं कृत्वा ब्रह्मचारी शुचिर्भवेत् || ७ ||

नववस्त्रपरीधानः सोष्णीषः सोत्तरीयकः |
पुष्पमाल्यैरलंकृत्य गन्धचन्दनकादिभिः || ८ ||

भोजयेच्चैव विप्रेन्द्र सर्वोपदंशसंयुतम् |
टंकहस्तसमायुक्तं भस्मोद्धूलितविग्रहम् || ९ ||

चण्डमन्त्रं न्यसेत्तत्र ध्वजस्थाने प्रवेशयेत् |
शिबिकोर्ध्वे न्यसेत्तत्र ध्वजस्थाने प्रवेशयेत् || १० ||

शिबिकोर्ध्वे न्यसेत्तत्र चण्डेशप्रतिमां ततः |
ध्वजाग्रे स्थण्डिलं कृत्वा स्थापयेत्कलशान्नव || ११ ||

सवस्त्रान्सहिरण्यांश्च सकूर्चान्सापिधानकान् |
वृषमन्त्रमनुस्मृत्य ध्वजं वै स्थापयेत्ततः || १२ ||

मुद्गान्नं दापयेत्पश्चाद् वृषबीजमनुस्मरन् |
दिशां बलिं ततः कृत्वा ध्वजं चैव विसर्जयेत् || १३ ||

प्. २०७)

ध्वजावरोहणं कृत्वा हृदयेन तु मन्त्रतः |
टंकेन च्छेदयेत्तत्र ध्वजवेदीं विशेषतः || १४ ||

शूलदेवसमायुक्तं ततोग्रामबलिं ददेत् |
लाजसक्थु समायुक्तं हरिद्रान्नं दधिसंयुतम् || १५ ||

सर्वोपदंश संयुक्तं बलिं दद्याद्विशेषतः |
सन्धिस्थं पीठमुद्वास्य टंकेनैव तु छेदयेत् || १६ ||

प्रविश्य भवनं पश्चाद् बलिपीठे बलिं क्षिपेत् |
आचार्यश्चैवं विप्रेन्द्र ! पादप्रक्षालनं कुरु || १७ ||

स्नपनं कारयेत्तत्र लक्षणेन समन्वितम् |
आचार्यं पूजयेत्तत्र वस्त्रधान्यादिकांचनैः || १८ ||

भक्तानां परिचाराणां वस्त्रादीनि प्रदापयेत् |
गणिकानां च दासीनां दक्षिणां दापयेत्ततः || १९ ||

एवं यः कुरुते मर्त्य उत्सवं विधिपूर्वकम् |
कुलैकविंशमुद्धृत्य शिवलोकं स गच्छति || २० ||

सेवितांश्च मनुष्यांश्च गजाश्वादीनि सर्वशः |
गच्छेच्छिवपुरं दिव्यं यावन्तो धृति संप्लवम् || २१ ||

शिववन्मोदते सर्वं इति शास्त्रस्य निश्चयः |
उत्सवस्य विधिः प्रोक्तः प्रायश्चित्तविधिं शृणु || २२ ||

इति वीरतन्त्रे उत्सवविधिरेकपंचाशः पटलः || ५१ ||

प्. २०८)

पितामहः ||

शिवं प्रणम्य विधिवद्ब्रह्मा वचनमब्रवीत् |
प्रायश्चित्तं कथं देव तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

साधु साधु महाप्राज्ञ ! यत्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! || २ ||

प्रायो विनाश इत्यर्थः चित्तं सन्धानमुच्यते |
विनाशस्य तु संधानं प्रायश्चित्तमिति स्मृतम् || ३ ||

प्रमादाद्बुद्धिवैषम्याद् द्रव्याणां च परिक्षये |
अकृतानां विनष्टानां प्रायश्चित्तं विधीयते || ४ ||

प्रासादे पतिते भिन्ने बालस्थानं तु कारयेत् |
(प्रासादं पूर्ववत्कृत्वा जलसंप्रोक्षणं कुरु) || ५ ||

प्रासादं भिन्नमेव स्यात् पूर्वेण शिरं भवेत् |
आग्नेययां वह्निना दग्धं दक्षिणे मरणं भवेत् || ६ ||

नैर्-ऋत्यां धनलाभं च वारुण्यां धान्यमेव च |
वायव्यां बन्धुवृद्धिः स्याद् उत्तरे पुत्रवर्धनम् || ७ ||

ऐशान्यां शिवमाप्नोति एवमेव क्रमेण तु |
रवात्वं व्यपोह्य सर्वं तु सकलिकेन्न बन्धयेत् || ८ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र स्नपनं कारयेत्ततः |
प्रासादं नष्टमेवं स्यात् प्रासादं चैव कारयेत् || ९ ||

स्थापयेल्लक्षणैर्युक्तमिदमन्यच्छृणुष्वथ |
पूर्वस्थानगतं लिंगं अन्यस्थानगतं भवेत् || १० ||

प्. २०९)

तल्लिंगं च विसृज्याथ नवलिंगं प्रतिष्ठितम् |
पूर्वदेशे चलं लिंगं किंचिदेव तु संस्थितम् || ११ ||

स्वस्थाने स्थापयेद्विद्वाञ्जलसंप्रोक्षणं कुरु |
लिंगं वा पीठमेवं वा स्फुटिते दग्धमेव वा || १२ ||

बालस्थानं प्रकर्तव्यं पूजां कुर्वीत देशिकः |
व्यपोह्यैव तु तल्लिंगं स्थापयेन्नवलिंगकम् || १३ ||

नद्यां वापि गजैर्वाथ उद्धरेच्छतदण्डकम् |
तल्लिंगं स्थापयेदन्यद्देशिलक्षण संयुतम् || १४ ||

सूतकैः प्रेतकैश्चैव शवैर्वा स्पृश्यते ततः |
जलसंप्रोक्षणं कुर्याल्लक्षणनेन समन्वितम् || १५ ||

अष्टबन्धविहीनं तु कारयेदष्टबन्धनम् |
गुलं साक्षान्मधूच्छिष्टं सज्जरसमन्वितम् || १६ ||

लिंगं चैवान्यजातीनां स्पर्शते * * * * * * |
जलसंप्रोक्षणं कुर्यात् समीपे स्नपनं भवेत् || १७ ||

गर्भगेहे सुधाहीने सुधाकर्म समाचरेत् |
* * * * * * * * शान्तिहोमं तु कारयेत् || १८ ||

पुण्याहं वाचयेदेव स्नपनं तत्र कारयेत् |
प्रतिमस्यांगहीनं तु शिल्पिना कारयेत्ततः || १९ ||

योजयेत्प्रतिमं विप्र स्नपनं तत्र कारयेत् |
प्रतिमां चैव देवेशं परितो विश्वरैर्युतम् || २० ||

प्. २१०)

शयने शाययेद्बिम्बं परितो होममारभेत् |
हुत्वा प्रतिष्ठामार्गेण स्थापयेत्तद्वदेव च || २१ ||

पीठं वापि प्रभाहीनं शिल्पिना कारयेत्ततः |
योजयेत्प्रतिमां विप्रस्नपनं तत्र कारयेत् || २२ ||

आयुधानि मृगाद्यानि आभरणानि तु चैव हि |
भिन्ने च स्फुटिते चैव प्रमादाच्छेदनेऽपि च || २३ ||

पूर्ववत्कारयेद्धीमान् शिल्पिना च तथैव च |
जलसंप्रोक्षणं कृत्वा शान्तिहोमं तु कारयेत् || २४ ||

उत्सवेषु च कालेषु प्रमादमेन्तु संभवेत् |
सद्योगन्धादिनापूज्य शिवमष्टशतं जपेत् || २५ ||

शेषवीथीं ततो गत्वा आलयं प्रविशेत्ततः |
पूर्ववत्परिमन्या वा संप्रोक्षणादि कारयेत् || २६ ||

पूरणलिंगे स्फुटिते भिन्नेच्छिन्ने तथैव च |
ज्वरादिपीडनं कुर्याद् उपशान्तिं करोति च || २७ ||

दिशाहोमं ततः कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् |
चतुदिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || २८ ||

अष्टोत्तरशतप्रस्थैः क्षीराभिषेकमुच्यते |
समिदाज्यचरुं लाजा सक्तुं चैव तु हूयते || २९ ||

ईशानं * * * * न्तं ईशान्यां दिशि होमयेत् |
अष्टोत्तरशतं चैवं होमयेद्देशिकोत्तमः || ३० ||

प्. २११)

स्नपनं कारयेत्तत्र अष्टोत्तरशतं ततः |
एवमेव क्रमेणैव सप्ताहं कारयेद्द्विजः || ३१ ||

दिने दिने च विप्रेन्द्र ब्राह्मणान्भोजयेत्ततः |
शैवांश्च भोजयेत्तत्र सव्यष्टिपरिचारकान् || ३२ ||

आचार्यं भोजयेत्तत्र वस्त्रधान्यादि कांचनैः |
दिनान्ते चैव विप्रेन्द्र ! रात्रौ ग्रामबलिं ददेत् || ३३ ||

मुद्गान्नं दधिसंयुक्तं * * * पत्र संयुतम् |
ब्रह्मादीशानपर्यन्तं स्वस्वनाम्ना विनिक्षिपेत् || ३४ ||

ईशानान्ते बलिं कुर्यादेवमेव क्रमेण तु |
नित्यार्चना विहीने तु शान्तिहोमं तु कारयेत् || ३५ ||

सन्ध्यातिक्रमणे चैव द्विगुणं पूजयेत्ततः |
सन्ध्यां च द्वित्रयो हीने पंचगव्याभिषेचनम् || ३६ ||

शान्तिहोमं ततः कुर्यात् संख्यया पूजयेच्छिवम् |
एकाहे त्रितये वापि पंचाहे वापि हीनके || ३७ ||

शान्तिहोमं ततः कुर्यात् स्नपनं तत्र कारयेत् |
दिशाहोमं चार्धमासे तु स्नपनं चैव कारयेत् || ३८ ||

इत ऊर्ध्वं तु मासंस्याज्जल संप्रोक्षणं कुरु |
स्थितलिंगमिदं प्रोक्तं चललिंगमतः शृणु || ३९ ||

एकाहादि विहीने तु द्विगुणं पूजयेत्ततः |
त्रिंशात्तु दिवसादूर्ध्वं स्नपनं कारयेत्ततः || ४० ||

प्. २१२)

षण्मासात्परतो विप्र ! जलसंप्रोक्षणं कुरु |
नित्याग्नौ च विहीने तु द्विगुणं होममुच्यते || ४१ ||

नैवेद्ये च विहीने तु द्विगुणं च निवेदयेत् |
परिवारे तु विच्छिन्ने स्थापयेत्परिवारकान् || ४२ ||

तन्मन्त्रेण शतं हुत्वा स्नपनं कारयेत्ततः |
गर्भगेहे दीपहीनं पुण्याहं तत्र कारयेत् || ४३ ||

दीपं संयोजयेत्तत्र प्रासादेन तु मन्त्रतः |
नित्योत्सवे दीपहीने तु पुण्याहं तत्र कारयेत् || ४४ ||

पुनर्दीपं समायोज्य पुनर्नित्योत्सवं कुरु |
शुद्धनृत्तविहीने तु स्नपनं तत्र कारयेत् || ४५ ||

नित्योत्सवे चान्नलिंगं पतितं हीनमेव वा |
शान्तिहोमं ततः कुर्यान्नवलिंगं प्रकल्पयेत् || ४६ ||

स्नपनं तत्र कर्तव्यं नित्योत्सवं ततः शृणु |
प्रतिमे पतिते वापि स्नपनं तत्र कारयेत् || ४७ ||

भिन्नं च स्फुटितं चैव * * * * * * * * |
जलसंप्रोक्षणं कृत्वा पश्चान्नित्योत्सवं कुरु || ४८ ||

वाद्यहीनं तु तत्काले शिवमष्टोत्तरं हुनेत् |
श्वानकाकादिभिः स्पृष्टे लिंगे वा प्रतिमेऽपि वा || ४९ ||

पंचगव्येन संप्रोक्ष्य शान्तिहोमं तु कारयेत् |
काले चोत्सवहीने तु स्नपनं तत्र कारयेत् || ५० ||

प्. २१३)

बलिकर्म विहीने तु स्नपनं दिवसे तथा |
पंचाहे बलिहीने तु दिशाहोमं तु कारयेत् || ५१ ||

पुनर्बलिक्रमं कुर्यात् पूर्वोक्तविधिना सह |
बलिद्रव्यविहीने तु द्विगुणं च प्रयोजयेत् || ५२ ||

ग्रामप्रदक्षिणे काले कौतुकं शूलमेव वा |
पतिते चैव विप्रेन्द्र ! अस्त्रमन्त्रेण देशिकः || ५३ ||

शिवमष्टोत्तरं जप्त्वा प्रदक्षिणं ततः कुरु |
भिन्ने वांगविहीने तु प्रतिशूलं तथैव च || ५४ ||

अस्त्रं कृत्वा तु दर्भेण प्रोक्षयेदस्त्रमन्त्रतः |
आवाह्य शूलं तत्रैव बलिशेषं समाचरेत् || ५५ ||

पूर्ववत्क्षालयेद्विप्र ! जलसंप्रोक्षणं कुरु |
अष्टमंगलरूपे वा आयुधे वा विहीनके || ५६ ||

तत्तन्मन्त्रेण होतव्यं अष्टोत्तरशतं पृथक् |
तत्स्वरूपं पुनः कृत्वा प्रोक्षयेत्पूर्ववत्क्रमात् || ५७ ||

ध्वजे वा पतिते भिन्ने छिन्ने नष्टेऽथवा पुनः |
स्नपनं तत्र कुर्वीत चण्डयागं तु कारयेत् || ५८ ||

मूर्ति होमं तु कर्तव्यं ध्वजमुत्थापयेत्क्रमात् |
चण्डयागविहीने तु स्नपनं तत्र कारयेत् || ५९ ||

स्नपने च तथा हीने द्विगुणं स्नपनं भवेत् |
यागशालाविहीने तु शान्तिहोमं हुनेत्ततः || ६० ||

प्. २१४)

तद्देशे दीपहीने तु शान्तिहोमं समाचरेत् |
दीपं तत्रैव संयोज्य तद्दोषशमनाय च || ६१ ||

द्विगुणं होमयेद्विप्र ! समिद्धीने विशेषतः |
गन्धपुष्पविहीने तु धूपहीने तथैव च || ६२ ||

पुण्याहं कारयेत्तत्र द्विगुणं दापयेत्ततः |
आचार्यस्तु विप्रेन्द्र ! प्रमादाव्याधिसंभवे || ६३ ||

अन्यैः प्रमादमुत्पन्नैः स्नपनं कारयेद् बुधः |
पुत्रपौत्रादिना चैतच्छिष्येणैव तु कारयेत् || ६४ ||

पुरतो वृषभं हीनं शान्तिहोमं तु कारयेत् |
वृषभं तत्र संस्थाप्य स्थापयेद्विधिना सह || ६५ ||

बाह्यपीठे विहीने तु स्नपनं तत्र कारयेत् |
शिल्पिना कारयेत्पीठं स्थापयेल्लक्षणैर्युतम् || ६६ ||

परिवारार्चनाहीने पुण्याहं कारयेत्ततः |
पुनः पूजां समारभ्य तद्दोषशमनाय च || ६७ ||

नैमित्तिकं च नुक्तं तु विच्छेदं संभवेदिह |
पुण्याहं वाचयेत्तत्र पुनः कर्मसमारभेत् || ६८ ||

वारोत्सवविहीने तु शान्तिहोमं तु कारयेत् |
स्नपनं तत्र कुर्वीत पुनर्वारोत्सवं कुरु || ६९ ||

अमावास्या विहीने तु स्नपनं तत्र कारयेत् |
शान्तिहोमं ततः कुर्यादमावास्यां पुनः कुरु || ७० ||

प्. २१५)

मासोत्सवविहीने तु शान्तिहोमं तु कारयेत् |
स्नपनं तत्र कुर्वीत पुनर्मासोत्सवं कुरु || ७१ ||

संक्रान्ति स्नपने हीने शान्तिहोमं तु कारयेत् |
पुण्याहं वाचयेत्तत्र पुनः स्नपन माचरेत् || ७२ ||

प्रासादे वाथ गर्भे वा वल्मीकं दृश्यते ततः |
खनित्वा चास्त्रमन्त्रेण वल्मीकैः पूरयेत्ततः || ७३ ||

शान्तिहोमं ततः कुर्यात् स्नपनं तत्र कारयेत् |
प्राकारे मण्टपे वापि प्रासादस्य समीपके || ७४ ||

धाम्नश्चतुर्दशं दण्डं स्त्रीणां च ऋतु संभवे |
तत्काले पंचहव्यं तु तदेवं प्रोक्षयेत्ततः || ७५ ||

पुण्याहं कारयेत्तत्र स्नपनं कारयेत्ततः |
भूतवल्यं च विप्रेन्द्र ! दीपहीनं भवेत्ततः || ७६ ||

पुण्याहं वाचयित्वा तु पुनदीपं तु योजयेत् |
अग्निकुण्डविहीने तु शान्तिहोमं तु कारयेत् || ७७ ||

पूर्ववद्विन्यसेदग्निं तद्दोषशमनाय च |
होमगर्भे प्रतिष्ठायां प्रोक्षणे चोत्सवेऽपि वा || ७८ ||

अन्येषु सर्वकार्येषु दीक्षा सु विहितो द्विजः |
शान्तिहोमं ततः कृत्वा स्नपनं तत्र कारयेत् || ७९ ||

पुनर्दीक्षाभियुक्तं तु कारयेत्सर्वकर्मसु |
त्रैवर्णिककुले जाता स्त्रीणामार्तव संयुतम् || ८० ||

प्. २१६)

लिंगं वा कौतुकं वापि समीपे ऋतुसंभवे |
प्राकारे गोपुरे चैव पंचगव्येन शुध्यति || ८१ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र शान्तिहोमं तु कारयेत् |
स्नपनं तत्र कर्तव्यं तद्दोषशमनाय च || ८२ ||

स्पृशेद्वापि विप्रेन्द्र ! जलसंप्रोक्षणं कुरु |
मन्त्रहीने क्रियाहीने द्रव्यहीनस्य कालके || ८३ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र पुनः कुर्यात्तथैव च |
उपदंशादि विच्छिन्ने पुण्याहं वाचयेत्ततः || ८४ ||

उपदंशं पुनर्दद्याद् वस्त्रहीनं तथैव च |
पीठपूजा विहीने तु पुण्याहं वाचयेत्ततः || ८५ ||

पुनः पूजा प्रकर्तव्या पूर्वोक्तविधिना सह |
शुद्धनृत्तविहीने तु कुर्यात्स्नपनमुत्तमम् || ८६ ||

तत्काले गणिका चैव पतिते स्नपनं भवेत् |
शान्तिहोमं ततः कुर्याच्छुद्धनृत्तं तु कारयेत् || ८७ ||

प्रासादे वान्तर्हारे वा मण्टपे वा तथैव च |
गणिकाभृत्यवर्गे वा रजोदृष्टेन संभवे || ८८ ||

पुण्याहं कारयेत्तत्र स्नपनं कारयेत्ततः |
दिशाहोमं ततः कुर्यान् महाहविर्निवेदयेत् || ८९ ||

बहिः प्रकारये चैव शावमुत्पाद्यते यदि |
पुण्याहं कारयेत्तत्र शान्तिहोमं च कारयेत् || ९० ||

प्. २१७)

प्रायश्चित्तमिदं प्रोक्तं क्षीरस्नानं शृणुष्वथ | ९० � |

इति वीरतन्त्रे प्रायश्चित्तविधिः द्विपंचाशः पटलः || ५२ ||

पितामहः ||

कीदृशानि विधानीह क्षीरस्नानविधिः परः |
एतत्सर्वं समासेन वक्तुमर्हसि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
अनावृष्ट्यादिकालेषु ज्वरमारी प्रवर्तने || २ ||

महारोगसमुत्पन्ने युद्धारम्भे तथैव च |
शत्रूणां पीडने काले क्षीरस्नानं विधीयते || ३ ||

उत्तमं कपिलाक्षीरं मध्यमं श्वेतजं भवेत् |
अधमं रक्तजं प्रोक्तं स्नापयेद्देशिकोत्तमः || ४ ||

नन्दा भद्रा च सुरभिः सुशीला सुमनस्तथा |
पंचगावसमुत्पन्ना लोकानुग्रहकाम्यया || ५ ||

तासां वर्गेषु जातानां क्षीरं संगृह्य देशिकः |
क्षीरस्नानं त्रिधा प्रोक्तः मुत्तमं मध्यमाधमम् || ६ ||

धारोष्णं पयसा चैव स्नपयेद् हृदयेन तु |
अधमं चैतदुद्दिष्टं मध्यमं च ततः शृणु || ७ ||

प्. २१८)

गोक्षीरं गृह्य सर्वासां एकभाण्डे प्रपूरयेत् |
शिवस्य पुरतो विप्र ! गोमयेनानुलेपयेत् || ८ ||

शालिना स्थण्डिलं कृत्वा पुण्याहं वाचयेत्ततः |
सूत्रपातं प्रकर्तव्यं शास्त्रदृष्टेन तन्तुना || ९ ||

चतुर्दशानि सूत्राणि पूर्वाभिमुखमेव च |
उत्तराग्रं तथा सूत्रं विन्यसेद्देशिकोत्तमः || १० ||

मध्ये नवपदं स्थित्वा तद्बाह्येकं परित्यजेत् |
तद्बाह्यावरणाद्बाह्ये पदमेकन्तु ह्रासयेत् || ११ ||

द्वारार्थं च चतुर्दिक्षु पदमेकं तु ह्रासयेत् |
मध्यमेन पदे चैवं शालिना विकिरेत्ततः || १२ ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् |
परिस्तरेत्तु दर्भैश्च प्रोक्षयेद् हृदयेन तु || १३ ||

सुदृढान्निष्कलंकांश्च आढकेनैव पूरितान् |
कलशान्ग्राहयेत्तेन सूत्रेण वेष्टयेत्ततः || १४ ||

क्षालयेद्वारिणा चैव ईशानेन तु प्रोक्षयेत् |
मध्यमे शिवकुम्भं तु क्षीरेणैवाभिपूरयेत् || १५ ||

वर्धनीं तस्य वामे तु पूरयेत्क्षीरमेव च |
शिवबीजेन मन्त्रेण स्थापयेच्छिवकुम्भकम् || १६ ||

गौरीबीजेन वर्धन्यां स्थापयेद्देशिकोत्तमः |
सवस्त्रं स हिरण्यं च सकूर्चं सापिधानकम् || १७ ||

प्. २१९)

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य स्थापनं तु समारभेत् |
प्रथमावरणे चैव कलशानष्ट विन्यसेत् || १८ ||

द्वितीयावरणे चैव विंशतिं कलशान्न्यसेत् |
तृतीयावरणे चैव षट्त्रिंशत्कलशान्न्यसेत् || १९ ||

चतुर्थावरणे चैव चतुश्चत्वारिकं भवेत् |
क्षीरेण पूरयेद्धीनं सवस्त्रं सापिधानकम् || २० ||

विन्यसेत्तु विशेषेण देवतानां शृणुष्वथ |
प्रथमावरणे चैव विद्येश्वरांश्च विन्यसेत् || २१ ||

द्वितीयावरणे चैव विघ्नेशस्तत्र देवता |
तृतीयावरणे चैव ब्रह्मा तत्राधिदेवता || २२ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव निवेदयेत् |
ततो होमं प्रकर्तव्यं नवपंचैकमेव वा || २३ ||

कुण्डं वा स्थण्डिलं वापि चतुरश्रं वृत्तमेव वा |
अग्निमुखं च संकल्प्य पूर्वोक्तेन क्रमेण तु || २४ ||

समिदाज्यचरुं लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
मुद्गमाषसमायुक्तं नवद्रव्यमिहोच्यते || २५ ||

समिध ईशमन्त्रेण आज्यं च पुरुषेण तु |
अघोरेण चरुं हुत्वा लाजान्वामेन चैव हि || २६ ||

सर्षपं सद्यमन्त्रेण यवान्हृदयमन्त्रतः |
तिलान्वै शिरोमन्त्रेण मुद्गं तु शिखया युतम् || २७ ||

प्. २२०)

माषं नेत्रेण हुत्वाथ यथाक्रमेण हूयते |
अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशत्पंचविंशतिः || २८ ||

हुतंसंख्या इति प्रोक्ता द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुनेत् |
घृतमिक्षेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरम् || २९ ||

हुत्वान्ते च यदस्येति पूर्णाहुतिमथाचरेत् |
आचार्यं पूजयेत्तत्र पदार्थीन्पूजयेत्ततः || ३० ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण (जुहुयात्तदनन्तरम्) |
गौरीबीजेन मन्त्रेण वर्धनीं स्नापयेत्ततः || ३१ ||

शेषांश्च कलशाश्चैव स्नापयेत्तु यथाक्रमम् |
पंचाशद्भिः पंचविंशद्भिः स्नापयेत्स्नपनोक्तवत् || ३२ ||

पूर्वेण विधिनाऽनेन स्नापयेत्कलशं ततः |
दधिस्नानं प्रकर्तव्यं घृतस्नानं तथैव च || ३३ ||

क्षीराभिषेकमेवोक्तं कुण्डानां लक्षणं शृणु | ३३ � ||

इति वीरतन्त्रे क्षीराभिषेकविधिस्त्रिपंचाशः पटलः || ५३ ||

पितामहः ||

देवदेवं प्रणम्यादौ पर्यपृच्छत्पितामहः |
कुण्डानां लक्षणं किं च तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

प्. २२१)

एतेषां लक्षणं चैव आयुधानष्टमंगलान् |
स्रुक्स्रुवाणां विधिं चैव शृणुष्व कमलासन ! || २ ||

कुटीदहनमाचष्टे यन्त्राग्निः समिदाहुतिः |
दहत्यशेषभावेन तत्कुण्डमिह संज्ञितम् || ३ ||

प्रतिष्ठाद्युत्सवे काले जलसंप्रोक्षणे तथा |
स्नपने दीक्षाकाले तु पवित्रारोहणादिषु || ४ ||

एवमादिषु कालेषु वर्तयेत्कुण्डमेव च |
* * * * * ले चैव दर्पणोदरवत्समम् || ५ ||

त्रीणि सूत्राणि पूर्वाग्रं उदगग्रं तथैव च |
हस्तमात्र प्रमाणेन मात्रांगुल समन्वितम् || ६ ||

वर्तयेच्चतुरश्रं तु भावयेच्च क्रमेण तु |
योन्यादि सर्वकुण्डानि चतुरश्रे प्रजायते || ७ ||

पूर्वे तु चतुरश्रं स्याद् अग्नावश्वत्थपत्रवत् |
याम्यायामर्धचन्द्रं च नैर्-ऋत्यां तु त्रिकोणकम् || ८ ||

वारुण्यां वर्तुलं चैव वायव्यां पंचकोणकम् |
सौम्यायां सप्तकोणं तु ऐशान्यामष्टकोणकम् || ९ ||

एवमेव क्रमेणैव कुण्डानि वर्तयेत्ततः |
कर्णसूत्रस्य मोक्षांशं पश्चिमे विन्यसेत्ततः || १० ||

वर्तयेत्तेन मानेन कोणान्तं तु विशेषतः |
दक्षिणे चोत्तरे वृत्तं कारयेद्देशिकोत्तमः || ११ ||

प्. २२२)

सप्तांशं विभजेत्कर्णं इन्द्रेणैकांशकं न्यसेत् |
कोणादि तत्र सूत्रं च विन्यसेद्देशिकोत्तमः || १२ ||

एवमेव क्रमेणैव कुण्डं योन्याकृतिर्भवेत् |
चतुरश्रस्य कर्णं तु ग्राहयेत्तु द्विजोत्तमः || १३ ||

ततो विसृज्यक्षेत्रार्धं शेषं कुर्यात्त्रिभागिकम् |
भागमेकं न्यसेत्पूर्वे मध्यात्पूर्वादि भ्रामयेत् || १४ ||

वर्तुलं कृतमेवं तु तत्रार्धं धनुरुच्यते |
अष्टभागकृतं क्षेत्रं एकभागं तु दक्षिणे || १५ ||

उत्तरे चैकभागं तु एकभागं तु पूर्वतः |
विन्यसेच्चैव विप्रेन्द्र ! तेन मानेन सूत्रकम् || १६ ||

एवमेव क्रमेणैव त्रिकोणं प्रोच्यते क्रमात् |
सप्तभागकृतं क्षेत्रं विन्यसेत्पूर्वमेकशः || १७ ||

तस्मान्मध्यं गृहीत्वा तु वृत्तं कृत्वा तु देशिकः |
कर्णार्धमष्टधा भित्वा कर्णार्धेन समन्वितम् || १८ ||

तेन मानेन प्राच्यादि पंचकोणं करोति हि |
लिकेशांशं तु क्षेत्रं स्यात्पूर्वमेकेन विन्यसेत् || १९ ||

तस्मान्मध्यं गृहीत्वा तु वृत्तकुण्डं करोति हि |
क्षेत्रं द्वात्रिंशदंशं तु क्षेत्रार्धेन तु योजयेत् || २० ||

सप्ताश्रं कुण्डमित्युक्तं प्रागादि विन्यसेत्ततः |
वसुभागकृतं क्षेत्रं दक्षिणे चार्धभागतः || २१ ||

प्. २२३)

उत्तरे चार्धभागं तु विन्यसेद्देशिकोत्तमः |
तस्मान्मध्यं गृहीत्वा तु कृत्वा षट्कोणमेव च || २२ ||

पूर्वे च पश्चिमे चैव द्वौ द्वौ कर्णमिहोच्यते |
दक्षिणे चोत्तरे चैकं कोणमित्यभिधीयते || २३ ||

पूर्ववद्वृत्तकुण्डं तु कुर्याद्वै देशिकोत्तमः |
अष्टपत्रसमं कृत्वा पद्मकुण्डमिहोच्यते || २४ ||

क्षेत्रं चैवं चतुर्विंशद् भागं कृत्वा तु देशिकः |
अभ्यन्तरे तु विन्यस्य चतुर्दिक्षु विशेषतः || २५ ||

मध्यात्कर्णं गृहीत्वा तु चतुर्दिक्षु च लांछयेत् |
लांछनं कोणकं गृह्य एतदभ्यन्तरस्य तु || २६ ||

अष्टकोणं प्रकर्तव्यं सूत्रमानेन देशिकः |
अथवान्यप्रकारेण कुण्डं कुर्यात्तु देशिकः || २७ ||

यावदश्रं भवेत्पीठं तावदश्रं तु कुण्डलम् |
मेखलां च प्रकर्तव्यं विस्तारोत्सेधतत्समम् || २८ ||

ऊर्ध्वे तु चतुरंगुल्यं मध्यमं तु त्रियंगुलम् |
अधस्तान्मेखला विप्र ! द्व्यंगुलं तदिहोच्यते || २९ ||

योनिं प्रकल्पयेद्विद्वान् मेखलोपरि देशिकः |
विस्तारं चतुरंगुल्यं सप्तांगुलं तु दैर्घ्यकम् || ३० ||

गजोष्ट्रसदृशाकारं मेखलां तन्तुनालकम् |
हस्तमात्रं खनेद्भूमिं विस्तारं तलमेव तु || ३१ ||

प्. २२४)

निम्नोन्नतक्षयं कुर्याद् दर्पणोदरवत्कृतम् |
मध्ये नाभिं प्रकल्प्याथ एकांगुलं तु विष्ठरम् || ३२ ||

कुण्डानां लक्षणं प्रोक्तं अस्त्राणां लक्षणं शृणु |
वज्रं शक्तिं च दण्डं च खड्गं पाशं तथांकुशम् || ३३ ||

गदा शूलं च चक्रं च पद्मं चेति दशायुधम् |
सौवर्णं राजतं ताम्रं याज्ञिकं वृक्षमेव वा || ३४ ||

प्लक्षोदुम्बरमश्वत्थं वटं चैव तु खादिरम् |
वैकंकतमयं वापि कुर्यादस्त्रमनुत्तमम् || ३५ ||

द्वात्रिंशदंगुलं दैर्घ्यं मात्रांगुलं तु कारयेत् |
विस्तारं च षडंगुल्यं घनं तस्यार्धमुच्यते || ३६ ||

षडंगुलप्रमाणेन शूलं कृत्वा तु देशिकः |
मध्ये पद्ममृजुं कृत्वा बहिर्वक्रं तु पार्श्वयोः || ३७ ||

तदधो गण्डिका चैव अंगुलोच्चं तु कारयेत् |
तदधो गण्डिकां कुर्यादर्धांगुलेन कारयेत् || ३८ ||

षडंगुलपरीणाहं मध्ये दण्डं प्रकल्पयेत् |
मध्यमे गण्डिकां कुर्यादंगुलद्व्यमानतः || ३९ ||

तदूर्ध्वे तदधश्चैव द्वाभ्यामंगुलिना कुरु |
एवमेव क्रमेणैव द्वयोरग्रं तु शूलवत् || ४० ||

एवं वज्रं समाख्यातं शक्तिलक्षणमुच्यते |
चतुरंगुलविस्तारं दीर्घं पूर्ववदेव तु || ४१ ||

प्. २२५)

द्वयोरग्रं तु विप्रेन्द्र ! शूलस्य मध्यपत्रवत् |
तस्योच्छ्रयं षडंगुल्यं एकांगुलेन गण्डिका || ४२ ||

मध्यमे गण्डिकां कुर्यादंगुलद्वयमेव च |
तदूर्ध्वे तदधश्चापि द्वाभ्यामंगुलिना भवेत् || ४३ ||

गण्डिका तत्र कर्तव्या शक्तिलक्षणमुच्यते |
वज्रवत्फलका चैव तदूर्ध्वे गण्डिकांगुलिः || ४४ ||

अष्टांगुलं तु विस्तारं दण्डस्यैव विशेषतः |
घटस्योच्चं षडंगुल्यं तदधो गण्डिकांगुलिः || ४५ ||

षडंगुलप्रमाणेन दण्डनाहमिहोच्यते |
पूर्ववद्दीर्घमेवं स्यान् मध्ये वक्रं तथैव च || ४६ ||

वक्रादूर्ध्व क्रमेणैव कृशं कुर्याद्विचक्षणः |
मूले तु फलकां कृत्वा विस्तारं तु षडंगुलम् || ४७ ||

तदूर्ध्वे वर्तुलाकारां फलकां कारयेत्ततः |
तद्दीर्घं फलकां कृत्वा मध्ये पाशं तु लेखयेत् || ४८ ||

अंकुशस्य प्रमाणं तु प्रवक्ष्याम्यनुपूर्वशः |
दीर्घं तु पूर्ववत्कृत्वा अग्रे सूचीमुखं ततः || ४९ ||

अग्रात्षडंगुले चैव अधस्ताच्चक्र सूचिना |
चतुरंगुलदैर्घ्यं तु नाहमेकांगुलं भवेत् || ५० ||

एवमंकुशवक्रं च दण्डनाहं षडंगुलम् |
गदां तु दण्डवत्कृत्वा अग्रे सूचिं तु कारयेत् || ५१ ||

प्. २२६)

त्रिशूलं पूर्ववत्कृत्वा त्रिपत्रं पालिकायुतम् |
पालिका तु चतुष्कोणे वृषभं स्थापयेत्पुनः || ५२ ||

एवं शुलं समाख्यातं चक्रलक्षणमुच्यते |
चक्रस्य शूलवन्मानं वृत्तरूपमिहोच्यते || ५३ ||

द्वादशार समायुक्तं मध्ये नाभिसमायुतम् |
एवं चक्रं समाख्यातं पद्मं चैव शृणुष्वथ || ५४ ||

मुकुलं चाष्टांगुलं प्रोक्तं तदधो गण्डिकांगुलम् |
पंचांगुलं तु विप्रेन्द्र ! दण्डनाहमिहोच्यते || ५५ ||

एवं पद्मं समाख्यातं अष्टमंगलमुच्यते |
षोडशांगुलदैर्घ्यं स्यादष्टांगुलं तु विस्तरम् || ५६ ||

अधस्तात्तु षडंगुल्यं पद्मं चैव तु कारयेत् |
दर्पणं पूर्णकुम्भं च वृषभं युग्मचामरम् || ५७ ||

श्रीवत्सं स्वस्तिकं शंखं दीपो देवाष्टमंगलम् |
विन्यसेत्फलकामध्ये अष्टमंगलमुच्यते || ५८ ||

षड्विंशत्यंगुलं दैर्घ्यं विस्तारं तु दशांगुलम् |
वर्णेन लेखयित्वा तु लांछयेच्छिल्पिना ततः || ५९ ||

तद्रूपमासनायुक्तं लेखयेदष्टमंगलम् |
स्रुवस्य लक्षणं वक्ष्ये चतुर्विंशतिरंगुली || ६० ||

दीर्घमेवं समाख्यातं वृत्तं चैव षडंगुलम् |
कर्णं त्रियंगुलं प्रोक्तं मानं पूज्याक्षयं भवेत् || ६१ ||

प्. २२७)

लेखयित्वा तु विप्रेन्द्र ! नाहं चैव षडंगुली |
नासिकावद्बलिं कृत्वा स्रुवलक्षणमुच्यते || ६२ ||

स्रुग्लक्षणमथो वक्ष्ये विविधं चोच्यते मया |
षट्त्रिंशदंगुलायामं अष्टांगुलसुविस्तरम् || ६३ ||

उत्सेधं तु षडंगुल्यं फलकां चैव कारयेत् |
अग्रं चैव त्रिभागैकं सप्तांगुलं तु दैर्घ्यकम् || ६४ ||

आनुपूर्व्यात्क्षयं कृत्वा निम्नोन्नत विवर्जितम् |
रसांगुल प्रविस्तारं कर्णं चैव समाहितः || ६५ ||

कर्णोच्चं तु द्व्यांगुल्यं तदधः फलका भवेत् |
अष्टांगुलेन वेदिः स्याद् विस्तार तावदेव तु || ६६ ||

वेदिबाह्ये तु परितः पट्टिकार्धांगुलेन तु |
मध्यमे चतुरंगल्यं बलिं चैव तु कारयेत् || ६७ ||

परितो बिलबाह्ये तु पट्टिकार्धांगुलेन तु |
द्वयोः पट्टिकयोर्मध्ये यवद्वयं तु निम्नकम् || ६८ ||

चतुरंगुलं बिलं निम्नं कृत्वा चैव तु देशिकः |
बिलाच्चैव मुखान्तं स्यात्खातं कनिष्ठमानतः || ६९ ||

पद्मपृष्ठ समाकारं अधः पद्मसमन्वितम् |
गजोष्ट्र सदृशाकारं मत्स्यपृष्ठाकृतिर्भवेत् || ७० ||

गण्डिका चैव कर्तव्या अंगुलीत्रयमुच्यते |
तदधो गण्डिका बाह्यां तदधो गण्डिकां शृणु || ७१ ||

प्. २२८)

दण्डं षडंगुलं नाहं दण्डमूले घटो भवेत् |
द्वयांगुलप्रमाणेन घटं कृत्वा तु देशिकः || ७२ ||

स्रुग्लक्षणमिदं प्रोक्तं तोरणानां शृणुष्वथ |
पंचहस्तप्रमाणेन उत्तमं तोरणोच्छ्रयम् || ७३ ||

चतुर्हस्तं मध्यमं प्रोक्तं तालहीनं तु चाधमम् |
उत्सेधार्धं तु विस्तारं फलकां चैव विन्यसेत् || ७४ ||

तदूर्ध्वे तु द्वयंगुल्यं विन्यसेद्देशिकोत्तमः |
एवं तोरणमाख्यातं दर्भमालां शृणुष्वथ || ७५ ||

उत्तमं सप्तदर्भैश्च मध्यमं पंच उच्यते |
अधमं त्रीणि दर्भाणि तदग्रे रज्जु रुच्यते || ७६ ||

हस्तं प्रलम्बयेद्धीमान् कारयेद्दर्भमालिकाः |
परिधीलक्षणं वक्ष्ये अवक्रं निर्व्रणं शुभम् || ७७ ||

द्वात्रिंशदंगुलायामं तिस्रः परिधयो भवेत् |
षट्त्रिंशदंगुलायामं त्रिधा दर्भैः परिस्तरेत् || ७८ ||

चतुरंगुलमानेन ग्रथितं तु प्रदक्षिणम् |
चत्वारि विष्ठरं कुर्यादाज्यस्थाल्यादिकं शृणु || ७९ ||

आज्यस्थालीं प्रणीतां च प्रोक्षणीं च तथैव च |
विस्तारं च षडंगुल्यं उत्सेधं तु द्वयांगुलम् || ८० ||

समिधो लक्षणं वक्ष्ये द्वादशांगुलदैर्घ्यकम् |
आज्यं स्रुवप्रपूर्णं च हस्तमात्रप्रमाणतः || ८१ ||

प्. २२९)

तदधश्च तदूर्ध्वं च तिलादीन्शुक्तिमात्रकम् |
अन्नमक्ष प्रमाणेन गुलं वै तत्प्रमाणतः || ८२ ||

द्रवं स्रुवेण होमं तु अन्यं हस्तेन हूयते |
स्थलिका चैव कर्तव्या हस्तमात्र प्रमाणतः || ८३ ||

तदधश्च तदूर्ध्वे तु कुर्याद्वित्तानुसारतः |
पीठोच्चं तु त्रिपादींश्च कारयेद्देशिकोत्तमः || ८४ ||

कूर्चानां लक्षणं वक्ष्ये अधमं तु त्रिदर्भकैः |
मध्यमं पंचदर्भैस्तु सप्तदर्भैस्तु चोत्तमम् || ८५ ||

दक्षिणावर्त संयुक्तं तदग्रे ग्रथितं भवेत् |
कूर्चानां लक्षणं प्रोक्तं वस्त्राणां लक्षणं शृणु || ८६ ||

अधमं चाष्टहस्तं स्यान्मध्यमं दशहस्तकम् |
उत्तमं द्वादश प्रोक्तं विस्तारं पंचतालकम् || ८७ ||

वस्त्रलक्षणमेवोक्तं वितानस्य विधिं शृणु |
षट्सप्त चैव दीर्घं स्यादष्टतालं तु विस्तरम् || ८८ ||

वितानलक्षणं प्रोक्तं एवमेव क्रमेण तु |
कुण्डानां लक्षणं प्रोक्तं शान्तिहोमं शृणुष्वथ || ८९ ||

इति वीरतन्त्रे कुण्डादिलक्षणविधिश्चतुः पंचाशः पटलः || ५४ ||

शान्तिहोमं कथं देव ! दिशाहोमं कथं प्रभो ! |
मूर्तिहोमं कथं शंभो ! ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

प्. २३०)

ईश्वरः ||

शान्तिहोममहं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
पूर्वोक्तमण्डपं वापि अग्निशालामथापि वा || २ ||

अग्निकुण्डेषु होतव्यं स्थण्डिले वापि कारयेत् |
चतुरश्रं वाथ वृत्तं अग्निकुण्डं तु कारयेत् || ३ ||

त्रिमेखलासमायुक्तं अथवा एकमेखला |
एवं तत्रैव संकल्प्य दर्पणोदरवत्कृतम् || ४ ||

शोधनं क्षालनं चैव शोषणं पाचनं तथा |
मथित्वा तु गृहीत्वा तु हृदयेन प्रतिष्ठितम् || ५ ||

काष्ठं तु शिरसा दद्याज्ज्वालयेदस्त्र मन्त्रतः |
उपस्थानं शिरसा कृत्वा परिस्तरणमेव च || ६ ||

दशदर्भैः समायुक्तं पूर्वे चैव परिस्तरेत् |
दक्षिणे पश्चिमे चैव उत्तरे च परिस्तरेत् || ७ ||

परिधीन्दक्षिणे न्यस्य पश्चिमे चोत्तरे न्यसेत् |
पात्राणां साधनं चैव हूयते क्रमशस्ततः || ८ ||

समिधा पंचब्रह्मेण आज्यं चैव षडंगकैः |
अघोरेण चरुं हुत्वा जुहुयात्तु शताहुतिः || ९ ||

द्रव्यं प्रति विशेषेण व्याहतिं जुहुयात्ततः |
शान्तिहोममितिख्यातं दिशाहोमं ततः शृणु || १० ||

इति वीरतन्त्रे शान्तिहोमविधिः पंचः पंचाशः पटलः || ५५ ||


प्. २३१)

अनुक्तं यद्भवेद्दोषं शान्तिहोमेन शाम्यति |
दिशाहोमं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व चतुरानन ! || १ ||

प्रासादस्य चतुर्दिक्षु दिशाहोमं तु कारयेत् |
अग्निमुखं च संकल्प्य पूर्वोक्तेन विधानतः || २ ||

हस्तमात्रेण विप्रेन्द्र ! स्थण्डिलं कारयेत्ततः |
प्रासादस्य चतुर्दिक्षु पूर्वे तु चतुरश्रकम् || ३ ||

दक्षिणे चार्धचन्द्राभं वृत्तं चैव तु वारुणे |
पद्मं चैव तु सौम्यायां कुण्डं वा स्थण्डिलं तु वा || ४ ||

प्लक्षं चैव तु पूर्वायां उदुम्बरं च दक्षिणे |
अश्वत्थं वारुणे चैव वटं चैवोत्तरे दिशि || ५ ||

एवं विधैः समिद्भिश्च हूयते देशिकस्तथा |
सहस्रं वा तदर्धं वा अष्टोत्तरशतं तु वा || ६ ||

सद्यादीशानपर्यन्तं जुहुयात्तु शताहुतिः 
आज्येन चरुणा चैव जुहुयात्तु शताहुतिः || ७ ||

तण्डुलैस्तिलमिश्रैश्च ईशानेन शताहुतिः |
द्रव्यान्ते चैव द्रव्यान्ते व्याहृतिं जुहुयात्ततः || ८ ||

दिशाहोममिदं प्रोक्तं मूर्तिहोमं ततः शृणु |
शिवाग्रे मण्टपं कृत्वा स्थण्डिलं शालिभिः कुरु || ९ ||

मध्यमे स्थापयेत्कुम्भं स सूत्रं सापिधानकम् |
स वस्त्रं स हिरण्यं च सकूर्चं वारिपूरितम् || १० ||

प्. २३२)

अभितः कलशानष्टौ अष्टमूर्तिं च विन्यसेत् |
आदित्यश्च तथाचाग्निः सोमो धरणिरेव च || ११ ||

आकाशश्चैव वायुश्च वरुणो यजमानकम् |
पूर्वादीशानपर्यन्तं पूजयेद्गन्धपुष्पकैः || १२ ||

पंचब्रह्मेण संपूज्य गन्धपुष्पादिना ततः |
कलशान्बाह्यतो विप्र ! अष्टदिक्ष्वष्ट होमयेत् || १३ ||

समिदाज्यचरुक्षीरं यवने सह देशिकः |
एकैकाष्टशतं चैव ईशानादीनि हूयते || १४ ||

पश्चात्तु स्थापयेत्तत्र मूलबेरे विशेषतः |
हविर्निवेदयेत्पश्चात् शिवस्य परमेष्ठिनः || १५ ||

मूर्ति होममिति ख्यातं वास्तुहोममथ शृणु |
प्रासादे मण्टपे चैव लिंगस्थापनकर्मणि || १६ ||

प्रतिमास्थापने चैव सभाकूपतटाकके |
उद्याने वापि विप्रेन्द्र ! वास्तुहोमं तु कारयेत् || १७ ||

आदिशैवेन कर्तव्यं अथवा दीक्षितेन वा |
समरीय पदे कृत्वा स्थण्डिलं सिकतेन वा || १८ ||

स्थण्डिलस्य तु पूर्वे तु जलावर्तं तु विन्यसेत् |
शुद्धतोयेन संपूर्य होमं तत्रैव निक्षिपेत् || १९ ||

पश्चात्पूर्वशाखैश्च तस्य मध्ये तु निक्षिपेत् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य उल्लेखनं तु कारयेत् || २० ||

प्. २३३)

तिस्रः पूर्वमुखा रेखां तद्वदुत्तरमेव च |
अघोरास्त्रेण चा लिख्य प्रोक्षयेत्पुरुषेण तु || २१ ||

हृदयेनाग्निं निक्षिप्य उपस्थानं तथैव च |
परिस्तरेत दर्भैश्च पूर्वोक्तेन परिस्तरेत् || २२ ||

पात्राणि साधयेत्तत्र अग्नेरुत्तरतो बहिः |
प्रणीतामुत्तरे स्थाप्य ब्रह्माणं दक्षिणे यजेत् || २३ ||

इन्द्रादिलोकपालांश्च पूरयेत्तु स्वदेशतः |
आज्याधिश्रवणं कुर्यात् पूर्वोक्तेन विधानतः || २४ ||

स्रुवं चैव गृहीतव्यं संस्कारं पूर्ववत्कृतम् |
दक्षिणे चोत्तरे चैव उत्तरे परिधीन्न्यसेत् || २५ ||

अघोरसमिधो न्यस्त्वा परिषेचनं ततः कुरु |
तूष्णीमध्यं तु दद्यात्तु अघोरं चैव हूयते || २६ ||

सद्यादीशानपर्यन्तं दिक्षु मध्ये च होमयेत् |
चरुं हुत्वार्थभस्मन्नाज्यं वास्तोष्पतेति च || २७ ||

वास्तु देवतानां तु अघोरं चैव हूयते |
सद्यादीशानपर्यन्तं घृतेनैव तु होमयेत् || २८ ||

वास्तु दैवतनामानि स्वाहान्तं चैव हूयते |
पायसान्नंगुलं युक्तं घृते नैव परिप्लुतम् || २९ ||

वास्तुदेवबलिं दत्वा लोकपालबलिं क्षिपेत् |
जयादिरभ्यधानं च राष्ट्रभृच्चैव हूयते || ३० ||

प्. २३४)

आज्येन चरुणा चैव हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे || ३१ ||

आज्येनैव यदस्येति स्विष्टकृद्धूयते क्रमात् |
परिषेचनं ततः कृत्वा परिधान्यानि धापयेत् || ३२ ||

विसर्जयेत्तु ब्रह्माणं दक्षिणां दापयेत्ततः |
प्रणीतोदकेन संप्रोक्ष्य पवमानमुदीरयन् || ३३ ||

आचार्यं पूजयेत्तत्र वस्त्रधान्यादिकांचनैः |
सवत्सांगां प्रदद्यात्तु आचार्याय विशेषतः || ३४ ||

आचार्य दक्षिणाहीने क्रिया निष्फलतां व्रजेत् |
क्रियाशरीरमित्युक्तं दक्षिणा जीव उच्यते || ३५ ||

क्रियायां दक्षिणाहीने निर्जीवं स्यात्तु निष्फला |
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन आचार्यं पूजयेत्सदा || ३६ ||

वास्तुहोममितिख्यातं सकलाराधनं शृणु || ३६ � ||

इति वीरतन्त्रे मूर्ति वास्तुहोमः षट्पंचाशः पटलः || ५६ ||

पितामहः ||

शिवं प्रणम्य विधिवत् पर्यपृच्छत्पितामहः |
सकलाराधनं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
जलस्नानं पुरा कृत्वा भस्मस्नानं समाचरेत् || २ ||

प्. २३५)

प्रतिमस्याग्रतश्चैव गोमयेनानुलेपनम् |
उत्तराभिमुखो भूत्वा पूर्वाभिमुख एव वा || ३ ||

कूर्चं तत्रैव निक्षिप्य आसीनश्चैव देशिकः |
तस्यैव वामभागे तु दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ४ ||

गन्धपुष्पं च धूपं च दीपं चैव तु विन्यसेत् |
पाद्यमाचमनं चार्घ्यं हृदयेन तु विन्यसेत् || ५ ||

दर्भैः प्रच्छादयेद्विद्वान् ईशमन्त्रेण देशिकः |
त्रिपादमध्यमे चैव शंखं चैव तु विन्यसेत् || ६ ||

कूर्चेन वा कुशैर्वापि प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
रेचकं पूरकं चैव कुम्भकं च समाचरेत् || ७ ||

अंगुष्ठतर्जनीभ्यां तु हुंकारेण समन्वितम् |
फट्कारेण समायुक्तं दशदिक्षु च शोधयेत् || ८ ||

हस्ताभ्यां संस्पृशेत्पूर्वं कादिपादान्तमेव च |
ईशानमंगुष्ठे न्यस्य तर्जन्यां चैव देशिकः || ९ ||

शेषांगुलाश्च विप्रेन्द्र अंगुष्ठेन तु विन्यसेत् |
पुरुषं तर्जनीं न्यस्य अघोरं मध्यमे न्यसेत् || १० ||

अनामिकां वामदेवं तु सद्यं कनिष्ठिके न्यसेत् |
षडंगं विन्यसेत्तत्र पूर्वोक्तेन विधानतः || ११ ||

हृदये हृदयं न्यस्य शिरः शिरसि विन्यसेत् |
शिखायां तु शिखां न्यस्य कवचं स्तनमध्यतः || १२ ||

प्. २३६)

अस्त्रं हस्तप्रदेशे तु नेत्रं नेत्रे च विन्यसेत् |
ईशानमूर्तिं विन्यस्य मुखे तत्पुरुषं न्यसेत् || १३ ||

अघोरं हृदये न्यस्य गुह्ये वामं प्रकल्पयेत् |
सद्योजातं न्यसेत्पादे विन्यसेत्तु विशेषतः || १४ ||

ब्रह्माणं मूर्ध्नि विन्यस्य ललाटे चेश्वरं न्यसेत् |
मुखे विष्णुं न्यसेद्विद्वान्कर्णयोरश्विनौ न्यसेत् || १५ ||

कण्ठे च पितरश्चैव इन्द्रश्च हृदये न्यसेत् 
आदित्यं दक्षिणे बाहौ सोमं विन्यस्य वामके || १६ ||

कुक्षावग्निं न्यसेत्तत्र यमं मेढ्रे च विन्यसेत् |
वरुणं दक्षिणे जानौ अपरे वायुरुच्यते || १७ ||

विश्वेदेवाश्च विप्रेन्द्र द्वौ पादौ विन्यसेत्ततः |
विन्यसेत्सृष्टिमूर्तीनां सृष्टि न्यासमुदाहृतम् || १८ ||

स्थितिमूर्तेश्च विप्रेन्द्र ! स्थिति न्यासमुदाहृतम् |
संहारमूर्तिनां चैव संहार न्यासमुच्यते || १९ ||

पूजकस्यादि देहे तु विन्यसेद्देहमेव तु |
एवं न्यासविधानेन पश्चात्पूजनमारभेत् || २० ||

प्रतिमाश्चाग्रतश्चैव पीठलक्षणसंयुतम् |
तालमात्रप्रविस्तारं तदर्धं चोच्छ्रयं भवेत् || २१ ||

त्रिमेखलासमायुक्तं अथवा चैकमेखलम् |
मात्रांगुलेन कर्तव्यं मेखलोच्चं द्वयांगुलम् || २२ ||

प्. २३७)

वेशनं तद्वदेव स्याद् दर्पणोदरवत्कृतम् |
प्रतिमानां च सर्वासां पीठे कर्मार्चनं यजेत् || २३ ||

प्रतिमे वार्चयेद्विप्र ! गन्धपुष्पान्त संयुतम् |
चलं चैवाचलं चैव द्विविधं प्रतिमं भवेत् || २४ ||

चलं लोहमयं प्रोक्तं अचलं च चतुर्विधम् |
शिलाभिर्मृण्मयैर्वापि भित्तिचित्रे पटेऽपि वा || २५ ||

एवं चतुर्विधं प्रोक्तं अचलं देशिकोत्तमः |
शैलजं प्रतिमं चैव अभिषेकं तु कारयेत् || २६ ||

मृण्मयं भित्तिचित्रं च पटं चैव तु प्रोक्षयेत् |
लोहजं प्रतिमं चैव स्नापयेत्प्रोक्षयेत्तु वा || २७ ||

प्रासादे प्रतिमं स्थाप्य भित्तिचित्रे पटेपि वा |
पीठे संपूजयेत्तत्र परिवार समन्वितम् || २८ ||

नैवेद्यं दापयेत्तत्र नित्योत्सवं तु कारयेत् |
केवलं स्थापित इदमन्यच्छृणुष्वथ || २९ ||

एवं लिंगस्य स्थाने तु स्थापितं प्रतिमं ततः |
परिवारं न कर्तव्यं श्रीबिल्वं च न कारयेत् || ३० ||

केवलं स्थापिते चैव सिंहं पद्मं तथैव च |
वीरासनं तदूर्ध्वे तु कल्पयेद्देशिकोत्तमः || ३१ ||

गर्भावरण संयुक्तं पूजयेत्तु विधानतः |
निष्कलाश्रितं यत्तु आसनावरणायुतम् || ३२ ||

प्. २३८)

गन्धपुष्पादिना चैव अर्चयेत्तु विशेषतः |
प्रतिमानां च सर्वासां तिष्ठन्तद्येनमेव वा || ३३ ||

स्नानादि सर्वकार्येषु आसीनश्चैव सर्पयेत् |
आसीनस्तत्र सकलं पूजयेत्तु विशेषतः || ३४ ||

लिंगं वा प्रतिमां वापि स्वस्वरूपेण भावयेत् |
अन्यरूपं न कर्तव्यं कर्तव्यं चेद्विनाशनम् || ३५ ||

पूजापर्युषितं सर्वं हृदयेन विसर्जयेत् |
वस्त्रमाभरणं चैव क्षालयेच्छुद्धिरुच्यते || ३६ ||

आवाहयेत्तु सद्येन वामेन स्थापयेद्बुधः |
पाद्यार्घ्याचमनीयं च दद्यात्पूर्ववदेव तु || ३७ |

पंचब्रह्मेण मन्त्रेण अभिषेकं तु कारयेत् |
वस्त्रं दत्वा त्वघोरेण गन्धं वै शिरसा ददेत् || ३८ ||

पुष्पमीशान मन्त्रेण धूपं दद्यात्तु वा मतः |
दीपं सद्येन दद्यात्तु हृदयेन हविर्ददेत् || ३९ ||

ताम्बूलं शिरसा दद्यादेवमेव क्रमेण तु |
पूर्वोक्तेन क्रमेणैव गर्भावरणकं यजेत् || ४० ||

शिवद्विजेन कर्तव्यं अन्यश्चैव न कारयेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः सर्वपापाद्विमुच्यते || ४१ ||

सकलाराधनं प्रोक्तं विघ्नेशस्थापनं शृणु || ४१ � ||

इति वीरतन्त्रे सकलाराधनविधिः सप्तपंचाशः पटलः || ५७ ||

प्. २३९)

अतः परं प्रवक्ष्यामि पंचब्रह्मोद्धृतं क्रमात् |
गुरुवक्त्रात्तु विज्ञेयं अन्यथा नैव कथ्यते || १ ||

मुक्तिदं भुक्तिदं नॄणां शृणुष्व चतुरानन ! |
ईशादिसद्यपर्यन्तं उद्धरेत्तु यथा क्रमम् || २ ||

सुसमे भूप्रदेशे तु निम्नोन्नत विवर्जिते |
चक्रं त्रयोदशं ग्राह्य पंचदश समन्वितम् || ३ ||

प्रथममक्षरं प्रोक्तं द्वितीयं कथ्यते तथा |
वासवस्य चतुर्थं च शूलाद्यं च ततः परम् || ४ ||

वज्रान्तर समायुक्तं वरुणस्यैव पंचमम् |
वज्रं तेन समायुक्तं ईशानस्य तृतीयकम् || ५ ||

वज्रेण तु समायुक्तं यदनस्य चतुर्थकम् |
तदेव पुनरुद्धृत्य अग्निबीजेन वा युतम् || ६ ||

रजनीका चतुर्थं तु वासवस्य तृतीयकम् |
वरुणस्य तृतीयं तु वासवेन समन्वितम् || ७ ||

* * * * * * * * युज्ज बीजेन संयुतम् |
वज्रद्वितीयसंयुक्तं वरुणस्य तु पंचमम् || ८ ||

पुरुहूत * * * * * * * * * * * * | 


प्. २४०)

पितामहः ||

अस्मिन्तन्त्रे सुरेशान ! विघ्नेशस्थापनं कथम् |
तत्सर्वं श्रोतुमिच्छामि भगवन्वक्तुमर्हसि || १ ||

ईश्वरः ||

साधु साधु महाप्राज्ञ ! यत्त्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! || २ ||

भूताश्चैव पिशाचाश्च राक्षसाश्चासुरास्तथा | 
लोकद्रव्याद्बुभुक्षन्ते एतेषां विघ्नाय पूजयेत् || ३ ||

ग्रामे वा नगरे वापि पत्तने खेटकेऽपि वा |
प्रासादं कारयेत्तत्र शास्त्रदष्टेन कर्मणा || ४ ||

भूमिं समतलं कृत्वा कर्षणं कारयेत्ततः |
व्योमव्यापि जपित्वा तु कर्षयेद्देशिकोत्तमः || ५ ||

तस्मिन्देशेऽपि विप्रेन्द्र ! बीजानि वापयेत्ततः |
पक्षे सन्ति च सर्वाणि गोगणानां निवेदयेत् || ६ ||

शल्यं विमोचयेत्तत्र पांसुना पूरयेत्ततः |
दर्पणोदरवत्कृत्वा गोमयेनानुलेपयेत् || ७ ||

वास्तुदेवान्समभ्यर्च्य सर्वकर्माणि कारयेत् |
पूर्वोक्ते चैव नक्षत्रे योगे च करणान्विते || ८ ||

प्रथमेष्टकां प्रकर्तव्यं स्थिरराशौ विशेषतः |
द्वारस्य दक्षिणे पार्श्वे प्रथमेष्टां तु विन्यसेत् || ९ ||

प्. २४१)

दर्भासनं ततः कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् |
शिलाभिरिष्टकाभिर्वा दारुमृद्भिरथापि वा || १० ||

प्रासादं च प्रकर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् |
नवहस्तं पंचहस्तं वा त्रिहस्तं वापि कारयेत् || ११ ||

अर्धमण्टप संयुक्तं विमानं कारयेद्बुधः |
प्रासादस्यवशाद्विद्वा प्राकारं कारयेत्ततः || १२ ||

प्रासादस्य चतुर्दिक्षु बलिपीठं प्रकल्पयेत् |
पंचतालोत्तमं विद्धि चतुस्तालं तु मध्यमम् || १३ ||

त्रितालमधमं प्रोक्तं विस्तारोत्सेध तत्समम् |
षोडशांशे विभज्यं तु उपानमेकभागिकम् || १४ ||

जगती स्याच्चतुर्भागं त्रिभागं कुम्भमुच्यते |
एकेन पट्टिकां कुर्याद् ग्रीवा चैव त्रियंशकम् || १५ ||

द्व्यंशेन पट्टिकां कुर्यात् कंपमेकेन कारयेत् |
पीठोत्सेधं चतुर्भागं पद्ममूर्ध्वे प्रकल्पयेत् || १६ ||

प्रतिमा * * * वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
उत्तमं लोहजं प्रोक्तं मध्यमं तु शिलामयम् || १७ ||

अधमं दारुमृद्भिश्च * * * प्रतिमा शुभा |
सौवर्णं चैव सौभाग्यं मोक्षार्थी रजतं भवेत् || १८ ||

ताम्रेण पुत्रकामी च आयसं चाभिचारकम् |
चलितं लोहजं चैव रत्नजं दारुजं तु वा || १९ ||

प्. २४२) (अ)

पुनः प्रतिष्ठां कुर्वीत शास्त्रोक्तेन विधानतः |
स्थापितं तु परार्थं स्यादन्यदात्यार्थमुच्यते || २० ||

बृहोदरं च विघ्नेशं नायकं वीरमेव च |
गजाननं गजकर्णं लम्बोदरं तथैव च || २१ ||

भक्ष्य प्रियं च विप्रेन्द्र ! मूर्तयोष्टौ प्रकीर्तिताः |
तेषां चैव तु मूर्तीनां स्वनामाद्यक्षरैर्युतम् || २२ ||

बिन्दुनादसमायुक्तं प्रणवाद्यमिहोच्यते |
तस्य यन्त्रं वदामीह सर्वाशुभनिवारणम् || २३ ||

भूर्जैर्वा तालपत्रैर्वा शुभरक्षोक्तधातुना |
लिखित्वाष्टदलं पद्मं केसरास्य सकर्णकम् || २४ ||

संलिखेत्कर्णिकामध्ये मूलमन्त्रं समाहितः |
विन्यसेदष्टपत्रेषु अष्टमूर्त्यक्षरान्बुधः || २५ ||

लाक्षा वृत्ता तु गुलिकां कांचनेन समावृतम् |
पूजयेत्तु विशेषेण मूलमन्त्रेण होमयेत् || २६ ||

गुलिकां धारयेत्पश्चा कण्ठे वा कर एव वा |
सर्वरोग (हरं ह्येतत्) सिंहदृष्टगजं यथा || २७ ||

मन्त्रोद्धारं मया प्रोक्तं प्रतिष्ठाया विधिं शृणु |
रोहिण्यादित्यपुष्येषु हस्तपौष्णत्रिरुत्तरा || २८ ||

स्वाती च स्थापने प्रोक्ता प्रतिष्ठांजक्षमेव च |
स्थिरराशौ तु कर्तव्यं उभराशावथापि वा || २९ ||

प्. २४२ ) (ब्)

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च करण्ड मुकुटान्वितम् |
आसीनं वा स्थितं वापि वाहनारूढमेव वा || १ ||

नृत्तं व्याख्यानरूपं तु सर्वाभरणभूषितम् |
नानाभरण संयुक्तं नागयज्ञोपवीतिनम् || २ ||

किंकिणीनूपुरोपेतं सर्वलक्षण संयुतम् |
पंचतालेन कुर्यात्तु प्रतिमां कारयेच्छुभाम् || ३ ||

पंचांशेन विभज्यं तु ओष्ठार्धं तु त्रिभागिकम् |
पादोच्चं तु द्विभागं तु कुर्यात्प्रतिममुत्तमम् || ४ ||

कचस्तं गजहस्ते तु दक्षिणे तु स्वदन्तकम् |
वामे पाशसमायुक्तं दक्षिणे चाक्षसूत्रकम् || ५ ||

टंकः स्याद्वामहस्ते तु पद्मासनो परिस्थितम् |
एवं लक्षण संयुक्तं प्रतिमां कारयेद्बुधः || ६ ||

श्वेतार्कमूले रिर्यात्म तत्र साध्यविशेषतः |
षड्भुजेनैव कर्तव्यं परचक्र जयेच्छता || ७ ||

गर्भं तु नवधा कृत्वा पंचांशेनोत्तमं भवेत् |
मध्यमं चतुरंशेन त्रयंशमधमं भवेत् || ८ ||

द्वियंशमेकमंशं वा प्रतिमां कारयेत्ततः |
ताल संख्याक्रमं वक्ष्ये अधमं तालमुच्यते || ९ ||

द्वितालं मध्यमं प्रोक्तं त्रितालं चोत्तमं भवेत् |
यजमानेच्छया युक्तं शिल्पिना कारयेत्ततः || १० ||

मंत्रोद्धारमहं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
कामदं मोक्षफलदं सर्वपापविनाशनम् || ११ ||

सुलग्ने सुमुहूर्ते च सुनक्षत्रे विशेषतः |
शुद्धस्नानमनुप्राप्य शुद्धिं कृत्वा ततो बुधः || १२ ||

तत्रैव गुरुमावाह्य पूजयेत्तु विशेषतः |
अकारादि क्षकारान्ता न्यक्षराणि विलेखयेत् || १३ ||

विनायकस्य बीजं तु तेषां मध्ये समुच्चरन् |
द्विवर्गस्य तृतीयं तु प्रथमस्य चतुर्थकम् || १४ ||

सप्तवर्ग तृतीयं तु बिन्दुनाद समन्वितम् |
मूलमंत्रमिदं प्रोक्तं विघ्नेश्वरस्य पद्मज ! || १५ ||

ह्रस्वं ब्रह्म समाख्यातं दीघाहंगानि चोच्यते |

प्. २४३)

अष्टमस्था ग्रहाः सर्वे नेष्टा वै स्थापनेषु च |
एतेषां स्थापनेषूक्तं विभवस्यानुरूपतः || २० ||

पूर्वोक्त लक्षणैर्युक्तां प्रतिमां कारयेत्ततः |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्टपं चतुरश्रकम् || ३१ ||

त्रिहस्तं पंचहस्तं वा षट्सप्ताष्टनवं तथा |
स्तम्भैः षोडशभिर्युक्तं पंक्तिमानमथोच्छ्रयः || ३२ ||

आसनं खदिरं वापि जातिस्तंबकमेव वा |
क्रमुकं वेणुदण्डं वा अवक्रं निर्व्रणं तथा || ३३ ||

स्तम्भानि कारयेद्धीमान् प्रपां पूर्वोक्तवत्क्रमात् |
मध्यमे वेदिकां कुर्यात् परितः कुण्डमुच्यते || ३४ ||

मण्टपस्य तु मध्ये तु रत्नन्यासं तु कारयेत् |
वज्रं पूर्वे तु विन्यस्य आग्नेययां तु प्रवालकम् || ३५ ||

मरकतं दक्षिणे स्थाप्य नैर्-ऋत्यां मौक्तिकं न्यसेत् |
वारुण्यां पद्मरागं तु वैडूर्यं वायुगोचरे || ३६ ||

इन्द्रनीलं तु सौम्यायां ऐशान्यां स्फटिकं न्यसेत् |
मध्यमे चैव माणिक्यं विन्यसेत्तु विशेषतः || ३७ ||

रत्नानामप्यलाभे तु सुवर्णं विन्यसेत्ततः |
ततो देवं समायोज्य हृदयेन तु मन्त्रतः || ३८ ||

सुस्निग्धं कारयेत्तत्र शिल्पिनं पूजयेत्ततः |
एवमेव प्रकर्तव्यं लोहजानां विशेषतः || ३९ ||

प्. २४४)

अन्येषां स्थापनादौ तु विन्यसेत्तु विचक्षणः |
नयनं मोक्षणं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! || ४० ||

सुमुहूर्ते सुनक्षत्रे नेत्रद्वययुते दिने |
नयनं मोक्षणं कुर्यात् पूर्वोक्ते मण्टपे शुभे || ४१ ||

गोमयेनोपलिप्याथ शालिना स्थण्डिलं कुरु |
अष्टद्रोणैश्च शालीभिः तदर्धैस्तण्डुलैरपि || ४२ ||

विकीर्य नववस्त्रेण दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
तत्रैव प्रतिमां स्थाप्य पूर्वाभिमुखमेव वा || ४३ ||

प्रच्छादयेत्ततो बिम्बं नववस्त्रेण देशिकः |
अभितः कलशानष्टौ विन्यसेत्तोयपूरितान् || ४४ ||

सवस्त्रान्सहिरण्याश्च अष्टमूर्तिसमायुतान् |
गन्धपुष्पैश्च धूपैश्च हृदिना पूजयेत्ततः || ४५ ||

इन्द्रादीशानपर्यन्तान् लोकपालान्समर्चयेत् |
अक्षिहोमं ततः कुर्यादाज्येनैव तु देशिकः || ४६ ||

अग्निमुखं च संकल्प्य नेत्रमन्त्रेण हूयते |
अष्टोत्तरशतं हुत्वा पूर्णाहुतिमथाचरेत् || ४७ ||

हेमसूच्याऽऽलिख्य नेत्रे आचार्यः शिल्पिभिस्सह |
पद्मरेखां समालिख्य तन्मध्ये कृष्णमण्डलम् || ४८ ||

ज्योतिर्मण्डलमालिख्य नेत्रमन्त्र समन्वितम् |
हेमपूर्वं तथा चैव मध्वाज्यं विन्यसेत्ततः || ४९ ||

प्. २४५)

ताम्रपात्रेऽथवा कांस्ये मधु चैव तु विन्यसेत् |
मधुवातेति मन्त्रेणमधुना तर्पयेत्ततः || ५० ||

घृतमिक्षेति मन्त्रेण घृतं चैव तु तर्पयेत् |
गणानां चेति मन्त्रेण सवत्सांगां प्रदर्शयेत् || ५१ ||

ततो ब्रह्म समुच्चार्य ब्राह्मणान्दर्शयेत्ततः |
प्रोक्षयेद्ब्राह्मणास्तत्र साक्षतं सकुशोदकम् || ५२ ||

प्रच्छन्न पटमावर्ज्य जनान्सर्वान्प्रदर्शयेत् |
प्रोक्षयेत्कलशान्विप्र ! पंचब्रह्मेण संयुतम् || ५३ ||

गीतवाद्य समायुक्तं वीणावेणुरवैस्सह |
गेयनृत्तसमायुक्तं जयशब्दैस्समन्वितम् || ५४ ||

ततः प्रतिमुद्धृत्य शुद्धिं कृत्वा तु देशिकः |
पंचमृत्पंचगव्यैश्च पंचांगैश्च समन्वितम् || ५५ ||

पुण्याहं वाचयेत्तत्र पवमानेम प्रोक्षयेत् |
रथेवा शिबिकायां वा प्रतिमां रोप्य भक्तितः || ५६ ||

ग्रामप्रदक्षिणं कृत्वा जले चैवाधि वासयेत् |
प्रतिमां पंचगव्येन स्नापयेद्धृदयेन तु || ५७ ||

नववस्त्रेण संवेष्ट्य कूर्चेणास्त्रेण संयुतम् |
मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! जले चैवाधिवासनम् || ५८ ||

चतुष्पाद समायुक्तं प्रपां कृत्वा तु देशिकः |
अभितः कलशानष्टौ विद्येश्वर समन्वितान् || ५९ ||

प्. २४६)

सवस्त्रान्सहिरण्यांश्च विन्यसेत्तु विशेषतः |
एकरात्रं त्रिरात्रं वा पंचरात्रमथापि वा || ६० ||

जलाधिवासनं कुर्यात् सर्वालंकार संयुतम् |
जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः शुद्धिं कृत्वा तु देशिकः || ६१ ||

गन्धद्रव्यं समालोढ्य लेपयेत्प्रतिमां ततः |
नववस्त्रेण संवेष्ट्य मूलमन्त्रेण देशिकः || ६२ ||

वेदिमध्ये न्यसेद्विप्र ! अष्टद्रोणेन शालिना |
शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् || ६३ ||

परिस्तरेत्तु दर्भैश्च शयनं पंच कल्पयेत् |
अन्डजं मुण्डजं चैव रोमजं चर्मजं तथा || ६४ ||

पद्मजेन समायुक्तं कल्पयेत् कल्पवित्तमः |
तस्योपरि न्यसेद्बीजं कूर्चेनैव समन्वितम् || ६५ ||

गन्धपुष्पादिना पूज्य हृदयेन तु मन्त्रतः |
अभितः कलशानष्टौ विन्यसेन्मूर्तिसंयुतान् || ६६ ||

बृहोदरादीन्विप्रेन्द्र ! विन्यसेत्स्वस्वनामतः |
सवस्त्रान्सापिधानांश्च सहिरण्यान्सकूर्चकान् || ६७ ||

ईशान इन्द्रयोर्मध्ये प्रधानकलशं न्यसेत् |
विघ्नेशं तत्र संस्थाप्य मूलमन्त्रेण देशिकः || ६८ ||

गन्धपुष्पादिनाऽऽपूज्य पायसान्नं निवेदयेत् |
लोकपालांश्च कुम्भानि विन्यसेत्पूर्वमेव च || ६९ ||

प्. २४७)

ततो होमं प्रकर्तव्यं नव वा पंच एव वा |
वृत्तं वा चतुरश्रं वा सर्वकुण्डानि कारयेत् || ७० ||

ईशान इन्द्रयोर्मध्ये प्रधानाग्निर्विधीयते |
प्लक्षाश्वत्थं च न्यग्रोधं बिल्वं चैव विशेषतः || ७१ ||

उदुम्बरं शमी चैव अपामार्गं च खादिरम् |
पालाशं चैव विप्रेन्द्र ! नवकुण्डेषु होमयेत् || ७२ ||

चतुर्दिक्षु च ईशान्यां पंचकुण्डेषु होमयेत् |
सर्वेषामप्यलाभे तु पलाशसमिधा युतम् || ७३ ||

समिदाज्यचरुं लाजान्सक्थुमाषयवांस्तथा |
कदलीफलसंयुक्तं होमयेद्देशिकोत्तमः || ७४ ||

सद्योवाममघोरं च तत्पुरुषं तथैव च |
हृदयं च शिरश्चैव शिखामन्त्रेण हूयते || ७५ ||

शतमर्धं तदर्धं वा होमयेदादिशैवकान् |
हुत्वा हुत्वा स्पृशेद्बिम्बं द्रव्यं प्रति विशेषतः || ७६ ||

द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा संप्रोक्ष्यंश्चैव हूयते |
लड्डुकं नालिकेरं च मातुलुंगफलानि च || ७७ ||

सर्वभक्ष्यं च पनसं गणानां चैव होमयेत् |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || ७८ ||

ततः प्रभाते विमले पूर्णाहुतिमथाचरेत् |
स्नानवेद्यां समानीय स्नापयेन्मूलमन्त्रतः || ७९ ||

प्. २४८)

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य पंचवर्णहविर्ददेत् |
शिलादीन्स्थापयेद्विद्वान्देशेऽपि तु पदेऽपि च || ८० ||

किंचिन्मानुषमादृश्य स्थापयेद्विधिपूर्वकम् |
यजनं संप्रवक्ष्यामि शृणुष्व चतुरानन ! || ८१ ||

स्नानं कृत्वा यथा विद्वान्प्रविश्य भवनं ततः |
प्राणायामं चरेत्तत्र पश्चाद्ब्रह्माणि विन्यसेत् || ८२ ||

अंगुष्ठादिकनिष्ठान्तं सृष्टिन्यासमुदाहृतम् |
हृदयात्पंच विन्यस्य विघ्नेशं हृदये न्यसेत् || ८३ ||

मधुश्च माधवश्चैव द्वारपालौ सु पूजयेत् |
पाद्यमाचमनं चार्घ्यं गन्धपुष्पं च धूपकम् || ८४ ||

दीपं चैव निवेद्यं च प्रोक्षयेद्धृदयेन तु |
ततो लोहजबेरं चेत् स्नात्वा पर्वणि पर्वणि || ८५ ||

शैलजं चेत्त्रिसंध्यायां स्नात्वा पर्वणि पर्वणि |
मृण्मये भित्तिचित्रे वा पीठे कर्मार्चनं भवेत् || ८६ ||

पूर्वोक्तेनैव मार्गेण कल्पयेदासनत्रयम् |
सिंहं पद्मं च विमलं यथा क्रमेण विन्यसेत् || ८७ ||

आवाहयेत्तु विघ्नेशं मूलमन्त्रेण देशिकः |
चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च प्रसन्नवदनान्वितम् || ८८ ||

गजवक्त्र समायुक्तं नानाभरणभूषितम् |
निर्माल्यं च विसृज्याथ शिखामन्त्रेण देशिकः || ८९ ||

प्. २४९)

पाद्यादींश्च हृदा दद्याच्छिरसा चन्दनं ददेत् |
पुष्पं वै शिखया चैव वामो धूपं च दीपकम् || ९० ||

हविश्चैवास्त्रमन्त्रेण ताम्बूलं सद्य मन्त्रतः |
भक्ष्यं चैव गणानांत्वा एवमेव क्रमेण तु || ९१ ||

पश्चादावरणं पूज्य गर्भावरणमेव च |
पुरुषं पूर्वदेशे तु अघोरं दक्षिणेन तु || ९२ ||

सद्यं पश्चिमतो न्यस्य वामदेवं तथोत्तरे |
ईशान्यामीशमन्त्रं तु आग्नेययां हृदयं न्यसेत् || ९३ ||

नैर्-ऋत्यां तु शिखां पूज्य वायव्यां कवचं यजेत् |
ईशान्यां च शिरश्चैव नेत्रमस्त्रं दिशासु च || ९४ ||

परिवारांस्तथा पूज्य तस्याग्रे मूलकं यजेत् |
शुक्रं बृहस्पतिं चैव अश्विन्यौ च तथैव च || ९५ ||

विश्वेदेवौ च विप्रेन्द्र ! ज्येष्ठायां च तथैव च |
शास्ता चैव तु दुर्गा च प्रदक्षिणे क्रमेण तु || ९६ ||

विन्यसेत्तु विशेषेण पूजयेत् स्वस्वनामतः |
विबुधमीशदिग्भागे निर्माल्यं धारकं न्यसेत् || ९७ ||

अग्निकार्यं ततः कुर्याच्छास्त्रदृष्टेन कर्मणा |
पूर्वोक्तेन विधानेन अग्निमुखं च कल्पयेत् || ९८ ||

आज्येनान्न समायुक्तं पुष्पेणैव समन्वितम् |
सप्ताहुतिं च विघ्नेशं मूलमन्त्रेण देशिकः || ९९ ||

प्. २५०)

परिवारांश्च सर्वेषां स्वनाम्ना चैकमाहुतिः |
नित्योत्सवं ततः कुर्याद्विघ्नेश प्रतिमान्वितम् || १०० ||

प्रतिमां पात्रमध्ये तु विन्यसेद्धृदयेन तु |
ब्रह्मचारी शुचिर्भूत्वा सोष्णीस्सोत्तरीयकः || १०१ ||

धारयेच्छिरसा चैव आलयं तु प्रदक्षिणम् |
पादप्रक्षालनं कृत्वा आलयं तु प्रवेशयेत् || १०२ ||

विसर्जयेत्तु देवेशं स्वगृहं तु प्रवेशनम् |
उत्सवं संप्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन || १०३ ||

पालिकाष्ट संयुक्तमंकुरानर्पयेत्ततः |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्टपं कारयेत्ततः || १०४ ||

मण्टपं शालिनास्तीर्य पालिका मध्यमे न्यसेत् |
मुद्गमाष समायुक्तं सर्षपेन समन्वितम् || १०५ ||

वापयेन्मूलमन्त्रेण तन्मध्ये सोमकुम्भकम् |
सुगुप्ते स्थापयेत्तत्र ध्वजारोहणमारभेत् || १०६ ||

ध्वजपटं पंचहस्तं वा सप्तहस्तमथापि वा |
विस्तारेण समं पुच्छं तदर्धं शिखरं भवेत् || १०७ ||

क्रमुकं वेणुदण्डं वा स्कन्धत्रय समन्वितम् |
यष्टिना संघटित्वा तु ध्वजमारोपयेत्ततः || १०८ ||

रात्रौ ग्रामबलिं दद्यादाभूत सर्वदैवतान् |
यागस्य मण्टपं कृत्वा ईशे वा चाग्निगोचरे || १०९ ||

प्. २५१)

वारुण्यां सन्निधौ वापि कर्तव्यं यागमण्टपम् |
पंचषट्सप्तहस्तैर्वा षोडशस्तम्भ संयुतम् || ११० ||

मध्यमे वेदिकां कुर्यात्तालमात्रोच्छ्रयं भवेत् |
वेदिबाह्ये तु परितः पंचकुण्डानि कारयेत् || १११ ||

एकाग्निं वाथ कुर्वीत वृत्तकुण्डमिहोच्यते |
वेदीमध्ये न्यसेच्छालीं दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ११२ ||

मध्यमे विघ्नकुम्भं तु मूलमन्त्रेण विन्यसेत् |
अभितः कलशानष्टौ विन्यसेच्छालिमध्यमे || ११३ ||

दर्भैश्चैव पिधायाष्टौ बृहोदरादि विन्यसेत् |
स वस्त्रान्सापिधानांश्च स हिरण्यान्सकूर्चकान् || ११४ ||

मूलमन्त्रेण चाभ्यर्च्य होमं कुर्यात्तु देशिकः |
समिदाज्यचरुं लाजान् अपूपेन समन्वितम् || ११५ ||

विद्यादीशान्तकं हुत्वा प्रत्येकं पंचविंशतिः |
गणानांचेति हुत्वा तु पूर्णाहुतिं यदस्य च || ११६ ||

ततो ग्रामबलिं दद्याद् विघ्नेशप्रतिमान्वितम् |
शूलं परऽऽऽसुखड्गं च दण्डं पद्मं च संयुतम् || ११७ ||

पंचायुध समायुक्तं बलिं दद्याद्विशेषतः |
प्रथमं भूतरात्रं तु द्वितीयं गन्धमुच्यते || ११८ ||

तृतीयमृषिरात्रं तु चतुर्थं मन्त्ररात्रकम् |
सिद्धानां पंचमं प्रोक्तं षष्ठं राक्षसमुच्यते || ११९ ||

प्. २५२)

सप्तमं विघ्नरात्रं तु इत्येता रात्रिदेवताः |
पंचाहं ऋषिरात्रादि सिद्धादित्र्यहं भवेत् || १२० ||

आज्ययुक्तोदनं चैव ब्रह्मादीनां बलिं ददेत् |
कौतुकं बलिदानान्ते कुर्याद्ग्राम प्रदक्षिणम् || १२१ ||

चूर्णोत्सवं ततः कुर्यात् ततस्तीर्थं समाचरेत् |
स्नपयेत्कलशं तत्र हृदयेन तु देशिकः || १२२ ||

जलक्रियां पुनः कृत्वा प्रविशेदालयं प्रति |
साधितैः कलशैस्तत्र स्नापयेन्मूलबेरकम् || १२३ ||

स्नपनं संप्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! |
प्रागग्रं तु चतुस्सूत्रं उदगग्रं तथैव च || १२४ ||

शालिना विकिरेत्तत्र मध्यमे स्थापयेद्घटम् |
पूर्वादीशानपर्यन्तं कलशान्न्यस्य वित्तमः || १२५ ||

मध्यमे विन्यसेद्विप्र ! बृहोदरादि चाष्टधा |
द्वितीयावरणे चैव विद्येश्वरांश्च दैवतान् || १२६ ||

तद्धृतेन च धर्मादीन् क्रमात्पूज्य विशेषतः |
प्रधान कुम्भे स्वर्णस्य पाद्यं पूर्वे तु विन्यसेत् || १२७ ||

आचमनीयं चाग्नै तु अर्घ्यं वै दक्षिणे न्यसेत् |
नैर्-ऋत्यां गन्धतोयं च वारुण्यां तु कुशोदकम् || १२८ ||

वायव्यां पंचगव्यं तु सोमे क्षीरं च विन्यसेत् |
ईशान्यां दधि संयुक्तं प्रथमावरणान्विते || १२९ ||

प्. २५३)

घृतं लाजं च सक्तुं च पुष्पभस्म तथैव च |
रजनी चूर्णं तु कदलीतिलसर्षप संयुतम् || १३० ||

पनसं नालिकेरं च दाडिमीमातुलुंगकम् |
नारंगस्य द्वयं चैव द्वितीयावरणे तथा || १३१ ||

स कूर्चं वस्त्र संयुक्तं सद्रव्यं साधिदैवतम् |
एवं वै स्नपनं कुर्यात् सर्वशान्तिकरं परम् || १३२ ||

कुलैकविंशमुद्धृत्य गणलोकं स गच्छति |
स्थापने पंचनिष्कं तु उत्सवे तु द्विनिष्ककम् || १३३ ||

स्नपने निष्कमर्धं च आचार्यस्य तु दक्षिणा |
मूर्तिपान्परिवाराणां यथा शक्त्या तु दक्षिणा || १३४ ||

इति वीरतन्त्रे विघ्नेशस्थापनार्चनस्नपनोत्सवविधिरष्टपंचाशः पटलः || ५८ ||



अतः परं प्रवक्ष्यामि पंचब्रह्मोद्धृतं क्रमात् |
गुरुवक्त्रात्तु विज्ञेयमन्यथा नैव कथ्यते || १ ||

मुक्तिदं भुक्तिदं नॄणां शृणुष्व चतुरानन ! |
ईशादि सद्यपर्यन्तं उद्धरेत्तु यथाक्रमम् || २ ||

सुसमे भूप्रदेशे तु निम्नोन्नत विवर्जिते |
चक्रं त्रयोदशं ग्राह्य पंचादश समन्वितम् || ३ ||

प्रथममक्षरं प्रोक्तं द्वितीयं कथ्यते मया |
वासवस्य चतुर्थं तु शूलाद्यं तु यथा तथा || ४ ||

प्. २५४)

वज्रान्तेन समायुक्तं वारुणस्यैव पंचमम् |
वज्रान्तेन समायुक्तं ईशानस्य तृतीयकम् || ५ ||

वज्रेण तु समायुक्तं धनदस्य चतुर्थकम् |
तदेव पुनरुद्धृत्य अग्निबीजोर्ध्ववासवम् || ६ ||

रजनीका चतुर्थं तु वासवस्य तृतीयकम् |
वरुणस्य तृतीयं तु वासवेन समन्वितम् || ७ ||

* * * * * * * * युज्य बीजेन संयुतम् |
वज्राद्द्वितीयसंयुक्तं वरुणस्य तु पंचमम् || ८ ||

पुरुहूतद्वितीयं तु महेशस्य तु पंचमम् |
वासवस्य चतुर्थं तु शंकरान्यमतः परम् || ९ ||

गदायास्तु चतुर्थेन युतं वज्रेण संयुतम् |
सोमस्यैव द्वितीयं तु षोडशेन समन्वितम् || १० ||

शूलात्तृतीयं वज्रं च सोमस्यैव चतुर्थकम् |
* * * * * * * * पुनस्तद्बीज संयुतम् || ११ ||

पवनस्य चतुर्थं तु देवेन्द्रात्तु षडक्षरम् |
वरुणापति संग्राह्य चक्रस्यान्तेन संयुतम् || १२ ||

मंग्नास्य पंचमं ग्राह्य अनिलस्य तृतीयकम् |
गदावायोस्तुकं द्वितीय स्थानेन समन्वितम् || १३ ||

ईशानस्य चतुर्थेन वायुपंचक्रयोजितम् |
पुरुहूतद्वितीयं तु पूर्वोक्तेन समन्वितम् || १४ ||

प्. २५५)

पर्जन्यस्य चतुर्थं तु वासवस्य द्वितीयकम् |
मारुताद्यं समुद्धृत्य चक्रामुद्रा * * * * || १५ ||

वरुणाद्यं समुद्धृत्य वासवत्रय संयुतम् |
मारुतस्य द्वितीयान्तं वह्नावासव संयुतम् || १६ ||

अग्निबीजाद्यकं कुर्याच्छूलस्यैव चतुर्थकम् |
अनिलस्य पंचमेनैव वासवस्य द्वितीयकम् || १७ ||

* * * * * शंकर प्रियगस्य तृतीयकम् |
धनदस्य चतुर्थेन युक्तं चक्रत्रयोदशम् || १८ ||

मरुतः पंचमं ग्राह्य वासवैकादशेन तु |
शंकरस्य द्वितीयान्तं वरुणाद्येन संयुतम् || १९ ||

चक्रस्य पंचबीजेन युक्तं पूर्वोक्तमक्षरम् |
द्वितीयान्तवासवस्यान्तं वासवस्य त्रयोदशम् || २० ||

चन्द्रान्तं प्रक्तहरयु * एवज्ञ समन्वितम् |
सोमान्तं तु दशान्तेन पवनस्य चतुर्थकम् || २१ ||

सोमाद्येन समायुक्तं षोडशेन समन्वितम् |
ईशानस्य तृतीयं तु वासवेन समन्वितम् || २२ ||

होमबीजाच्चतुर्थं तु तदेव पुनरुद्धरेत् |
वह्निबीजोर्ध्व * * * द्वासवेन समन्वितम् || २३ ||

शि * * * नां चैवस्तद् * * * वह्निबीजकम् |
एकादशेन संयुक्तं मारुतस्य चतुर्थकम् || २४ ||

प्. २५६)

कुबेरेण समायुक्तं द्वादशान्तेन संयुतम् |
जलाधिप चतुर्थान्तं वासवेन्नं समन्वितम् || २५ ||

* * पंचममुद्धृत्य वज्रेणैव समायुतम् |
ईशानस्य तृतीयं तु वास * * * शान्तकम् || २६ ||

कुबेरान्तं वात् पंचवरुणान्तमुद्धरेत् |
वह्निबीज समायुक्तं वासवेन समन्वितम् || २७ ||

कौबेरान्तं समुद्धृत्य वासवस्य तु षष्ठकम् |
अनिलं तु समुद्धृत्य वासवैकादशेन तु || २८ ||

अनिल * * * हृत्य कुबेरं चाथ योजयेत् |
षोडशेन समायुक्तं घोरं सर्वार्थकामदम् || २९ ||

द्वादशान्तं समुद्धृत्य पंचादश समन्वितम् |
धनदस्य च चतुर्थं तु वज्रान्तेन समन्वितम् || ३० ||

अनिलात्पंचमं ग्राह्य वासवेन समन्वितम् |
वरुणान्तं समुद्धृत्य वासवैकादशेन च || ३१ ||

इन्द्रस्यैव तु वज्रान्ते * * * न समन्वितम् |
गदायुधं समुद्धृत्य वासवेन समन्वितम् || ३२ ||

वरुणात्पंचमं ग्राह्य वज्रेणैव समन्वितम् |

पवनं गृह्य * * * * * न्ते नैव भूषितम् || ३३ ||

उपैशान्तं समुद्धृत्य गदादेकादशेन च |
शूलस्यान्तं समुद्धृत्य खड्गान्तस्यादधस्ततः || ३४ ||

प्. २५७)

वज्रान्ते तु समं भिन्नं कुबेरं वासवान्वितम् |
वरुणस्य पंचमं गृह्य वासवेन समन्वितम् || ३५ ||

पवनस्य पंचमं पश्चाद् वायव्यस्य त्रयोदश |
गदान्तान्तां समुद्धृत्य वज्रपंचमभूषितम् || ३६ ||

पाशान्तान्तं समुद्धृत्य वह्नयस्तात्सुभूषितम् |
वज्रान्तेन तु संयुक्तं गदावासव संयुतम् || ३७ ||

वरुणस्य पंचमं पश्चाद् वज्रेणैव समायुतम् |
पवनस्य पंचमं ग्राह्य षोडशेन समायुतम् || ३८ ||

अग्नाद्यभि समुद्धृत्य वज्रान्तेन सुभूषितम् |
सोमान्तान्तं समुद्धृत्य वज्रान्तेन समन्वितम् || ३९ ||

चन्द्राद्यं तु समुद्धृत्य वासवेन समन्वितम् |
ईशस्य पंचमं ग्राह्य वज्रेणैव समन्वितम् || ४० ||

पवनस्य पंचमं ग्राह्य षोडशेन समायुतम् |
वह्निं चैव समुद्धृत्य वासवेन समन्वितम् || ४१ ||

गदान्तं च समुद्धृत्य वज्रेणैव समायुतम् |
कुबेरस्य चतुर्थं तु * व तस्य तृतीयकम् || ४२ ||

वह्निबीजं समुद्धृत्य वासवेन समन्वितम् |
चन्द्रान्तं तु समुद्धृत्य चक्रेणैव समायुतम् || ४३ ||

प्. २५८)

निर्-ऋतेः पंचमं गृह्य वज्रान्तेन समायुतम् |
कुबेरान्तं समुद्धृत्य इन्द्राद्येन समायुतम् || ४४ ||

पवनस्य पंचमं पश्चात् वासवस्य त्रयोदश |
अंकुशस्य तृतीयं तु वज्रेणैव समायुतम् || ४५ ||

कुबेरान्तं समुद्धृत्य इन्द्राद्येन समायुतम् |
चन्द्रस्यैव चतुर्थं तु वज्रान्तेन समायुतम् || ४६ ||

कृशानुं च समुद्धृत्य वज्रेणैव समायुतम् |
कुबेरान्तं वासवेनैव खड्गं चैव तु पंचमम् || ४७ ||

वज्रान्तेन समायुक्तं गदा वासव संयुतम् |
पाशस्य पंचमं ग्राह्य वासवेन समन्वितम् || ४८ ||

मारुतं तु समुद्धृत्य अग्निबीजमथोच्यते |
वासवेन समायुक्तं वायुपंचममेव च || ४९ ||

वासवेन समायुक्तं पाशान्तं वज्रसंयुतम् |
वरुणस्य पंचमं पश्चाद् वज्रेणैव समायुतम् || ५० ||

पवनस्य पंचमं प्रोक्तं षोडशेन समन्वितम् |
ईशानान्तं समुद्धृत्य वज्रेणैव विभूषितम् || ५१ ||

धनदस्य चतुर्थं तु बीजं पुनरेव तु |
अग्निबीजं ततोर्ध्वं तु वासवेन समायुतम् || ५२ ||

वायुपंचममुद्धृत्य द्वादशान्तेन संयुतम् |
अनलस्य पंचमं पश्चाद् वज्रेणैव समायुतम् || ५३ ||

प्. २५९)

पाशस्य पंचमं प्रोक्तं द्वादशान्तेन संयुतम् |
पवनस्य चतुर्थं तु वासवेन समन्वितम् || ५४ ||

धनदस्य चतुर्थं तु षोडशस्वरसंयुतम् |
सद्यादीशानां च धर्मकामार्थमोक्षदम् || ५५ ||

ब्रह्मोद्धारमिदं प्रोक्तं विजयं मण्डलं शृणु || ५५ � ||

इति वीरतन्त्रे ब्रह्मोद्धारविधिरेकोनषष्टितमः पटलः || ५९ ||


प्रणम्य शिरसा देवं पृच्छति स्म पितामहः |
विजयमण्डलमेवं तु ब्रूहि मे शशिभूषण ! || १ ||

ईश्वरः ||

विजयं मण्डलं वक्ष्ये सर्वपापहरं परम् |
सर्वपूजाफलं चैव सर्वयज्ञ पितामह ! || २ ||

जयदं सर्वदेवानां विजयं जयमण्डलम् |
सृष्टुवनामनुष्ठाभिः ब्रह्मणः पददायिका || ३ ||

विष्णु द्वितीयमाश्रित्य विष्णुशक्तिसमन्विता |
विजयापतिमनुषुभिः सर्वानिस्य साधनम् || ४ ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन नराणां दापयेद्बुधः |
विप्रक्षत्रियविट्छूद्रैरन्यजातिस्तु वर्जयेत् || ५ ||

आर्द्रायां चैव नक्षत्रे मण्डले तत्र निक्षिपेत् |
पंचगव्येन संस्नाप्य महा हविर्निवेदयेत् || ६ ||

प्. २६०)

आचार्य स्यानुकूलं च ब्रह्म मण्डलकं लिखेत् |
प्रासादस्य पुरोभागे गोमयेनानुलेपयेत् || ७ ||

ब्रह्मणो द्वादशांगुल्यं क्षत्रियस्य दशांगुलम् |
वैश्यस्याष्टांगुलं चैव शूद्राणां च षडंगुलम् || ८ ||

तत्तज्जातिस्त्रियां चैव अंगुलां गुलहीनकम् |
मण्डलं तत्र मध्ये तु पदपुष्पं तु विन्यसेत् || ९ ||

प्रपां कृत्वा विशेषेण चन्द्रबिम्बं प्रभावतः |
मण्डलं तत्र विन्यस्य सहस्रं वा तदर्धकम् || १० ||

आचार्यस्य जनानां च ताम्बूलं दापयेत् पृथक् |
नित्यं त्रिंशपश्चतमा वाष्टोत्तरं शतम् || ११ ||

पूर्वेद्युर्लक्षणैर्युक्तं मण्डलं शिवसन्निधौ |
एवं संवत्सरं कृत्वा पूर्वरुक्षं समुद्धरेत् || १२ ||

संवत्सरत्रयं वापि षंच षट्सप्त चाष्टधा |
यथा श्रद्धानुकालस्य नित्यं मण्डलपूजनम् || १३ ||

कुण्डलान्तात्तदूर्ध्वे तु अंकुरार्पणमुत्तमम् |
पालिका घटिका चैव शरावं च यथाक्रमम् || १४ ||

कुम्भवर्धनया युक्तं स्थण्डिलं तु तदूर्ध्वकम् |
अष्टद्रोणेन शालीनां तदर्धं तण्डुलं भवेत् || १५ ||

तदर्धं तु तिलं कुर्यात्सप्तबीजं रसांगुलम् |
अंकुरानर्पयित्वा तु ज्वलद्भिर्दीपसंयुतम् || १६ ||

प्. २६१)

उत्तमं तु त्रिसन्ध्यायां मध्यमं तु द्विसन्धिकम् |
अधमं चैकसन्ध्यायां नित्यं दीपसमायुतम् || १७ ||

एवं सोमार्क पूर्वं मूलबेरं तु चार्चयेत् |
एवं सप्तदिनं कुर्याद् रात्रौ चैवाधिवासयेत् || १८ ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्डपं चतुरश्रकम् |
षोडशस्तम्भसंयुक्तं चतुर्द्वार समन्वितम् || १९ ||

पुण्याहं कारयेत्तत्र अधिवासनमारभेत् |
उमा महेशकुम्भं तु मूल बिम्बं तु पूजयेत् || २० ||

कौतुकं बन्धयेत्तत्र अधिवासनमेव वा |
स्थण्डिलं तु तदूर्ध्वे तु कुंभं चैव तु विन्यसेत् || २१ ||

गन्धद्रव्य समायुक्तं माल्याढ्यं कुम्भपूरिते |
उशीरं चन्दनं चैव कर्पूरं चैव कुंकुमम् || २२ ||

एलालवंगकोष्ठत्वक् एतैर्लोढ्य सुपूजयेत् |
होमयेत्तु विशेषेण सर्वद्रव्य समायुतम् || २३ ||

स्थापयेत्कुम्भकांस्तत्र सवस्त्रान्सहिरण्यकान् |
स सूत्र कूर्चसंयुक्तं पूजयेत्तु विशेषतः || २४ ||

पूजान्ते तु हविः कुर्यान्मूलबेरं तु चार्चनम् |
प्रभाते विमले कुर्यात्स्नानं कृत्वा तु देशिकः || २५ ||

विशेषात्पूजनं कुर्यात्सर्वातोद्य समायुतम् |
नृत्तगेयसमायुक्तं स्तोत्रमंगलवाचकैः || २६ ||

प्. २६२)

जयशब्दं समुच्चार्य हरशब्दसमाकुलैः |
स्नपनं तु ततः कुर्याद्यथा शास्त्रोक्तमार्गतः || २७ ||

स्नपनान्ते हविः कुर्यान्महाहविर्निवेदयेत् |
देवानां स्वर्णपट्टं तु उमाहे मत्स्य मंगलम् || २८ ||

पट्टगोलकसंयुक्तं मूलबिम्बं विशेषतः |
स्थलिका दण्डिघण्टा च महाघण्टां तु दापयेत् || २९ ||

वस्त्रं नमनि संयुक्तं दापयेत्तु शिवं तथा |
सप्तमण्डलमालिख्य सप्तलोकान्सुपूजयेत् || ३० ||

मण्डलाद्दर्शनं कृत्वा व्रतनारीं च नारिणाम् |
मण्डलं तु पृथक्कुर्यात् प्रत्येकं प्रस्थशालिना || ३१ ||

व्रीहि पर्वतमेवं तु नीलपर्वतमेव वा |
स्वर्णपर्वतमेवं तु लवणं पर्वमेव वा || ३२ ||

आर्हकं पर्वतं कुर्यान् माषपर्वतमेव वा |
मुद्गपर्वतमेवं तु सप्तपर्वतमेव वा || ३३ ||

पर्वतानां तु दृष्ट्या तु पृतनारीत्वनामभिः |
आचार्यं पूजयेत्पूर्वं वस्त्रांगुलीयकादिभिः || ३४ ||

अधमं त्वेकनिष्कं तु मध्यमं तु द्विनिष्ककम् |
उत्तमं तु त्रिनिष्कं तु आचार्यस्य तु दक्षिणा || ३५ ||

परिचारकानां सर्वेषां वस्त्रदानं तु दापयेत् |
सर्वं माहेश्वरैर्युक्तं बाहुजानां तु पूजयेत् || ३६ ||

प्. २६३)

चण्डेश्वरस्य दद्यात्तु पूजयेत्तु विशेषतः |
वस्त्रं धान्यं च ताम्बूलं चन्दनं दापयेत्तदा || ३७ ||

तत्सन्निधौ जनान्सर्वान्नारी नाम तु दापये तु |
सर्वानमावृतं कुर्यात्तद्गृहं प्रविशेत्ततः || ३८ ||

आचण्डालादि सर्वेषामन्न पानं च दापयेत् |
आर्द्रायां चैव नक्षत्रे देवेशं पूजयेत्ततः || ३९ ||

एवं यः कुरुते नारी शिवलोकं स गच्छति |
कुलैकविंशमुद्धृत्य शिवलोकं स गच्छति || ४० ||

इति वीरतन्त्रे विजयमण्डलविधिः षष्टितमः पटलः || ६० ||

पितामहः ||

लिंगस्य लक्षणं सम्यक् प्रतिष्ठाविधिमेव वा |
तत्सर्वं ब्रूहि मे नाथ ! श्रोतुमिच्छाम्यहं प्रभो || १ ||

ईश्वरः ||

अथ वक्ष्यामि ते ब्रह्मन् लिंगलक्षणमुत्तमम् |
शैलजं रत्नजं चैव धातुजं दारुजं तथा || २ ||

मृण्मयं क्षणिकं चेति षड्विधं लिंगमुच्यते |
चतुर्विधं तु शैलं स्यात्सप्तधा रत्नजं तथा || ३ ||

अष्टधा धातुजं प्रोक्तं दारुजं षोडशोच्यते |
मृण्मयं द्विविधं प्रोक्तं क्षणिकं सप्तधोच्यते || ४ ||

प्. २६४)

श्वेतं रक्तं तथा पीतं कृष्णं चैव चतुर्विधम् |
शैलजं लिंगमाख्यातं द्रव्यस्य लक्षणमुच्यते || ५ ||

गोक्षीरसन्निभं चैव शंखकुन्देन्दुसन्निभम् |
सुश्वेतं च समाख्यातं जयदं लक्षणान्वितम् || ६ ||

पीतं सुवर्ण सदृशं रजनी चूर्णसन्निभम् |
शिलालक्षण संयुक्तं धनधान्य सुखप्रदम् || ७ ||

माषगुग्गुलु संकाशं महिषाक्षनिभं तथा |
भृंगमुद्गसमाकारं पूज * * करी स्मृता || ८ ||

शिला कृष्णा तु सर्वेषां सर्वसिद्धिप्रदायिका |
विप्रक्षत्रियवैश्यानां अपि धान्यसमृद्धिदा || ९ ||

द्विजानां च नृपाणां च शिलारक्ता जयप्रदा |
श्वेता प्रातिपदा प्रोक्ता ब्राह्मणानां विशेषतः || १० ||

माणिक्यं च प्रवालं च वैडूर्यं स्फटिकं तथा |
मरकतं पुष्परागं च नीलं चैव तु रत्नजा || ११ ||

माणिक्यं श्रीप्रदं प्रोक्तं प्रवालं वश्यकारणम् |
आकर्षणे तु वैडूर्यं स्फटिकं पुत्रवृद्धिदम् || १२ ||

विद्वेषं मरकतं कुर्यात् स्तम्भनं पुष्परागकम् |
नी * * * रणे कार्ये रत्नजानां फलं भवेत् || १३ ||

हेमं च श्रीप्रदं प्रोक्तं रौप्यं राज्यप्रदायकम् |
ताम्रं पुत्रसमृद्ध्यर्थं कांस्यं विद्वेषकारकम् || १४ ||

प्. २६५)

प्रोच्चाटने चारकूटं आयसं क्षयकारकम् |
सीसकं रोगकरणं * * मायुष्यवर्धनम् || १५ ||

एवं धातुमयं प्रोक्तं ततो दारुजमुच्यते |
देवदारु शमीवृक्षं पिप्पलं चन्दनं तथा || १६ ||

आसनं खदिरं चैव बकुली शिंशुपा तथा |
मधूकपद्मडुण्डूक कर्णिकारस्तथैव च || १७ ||

तिन्दुको * * का चैव प्लक्षोदुम्बरकस्तथा |
एते वर्गास्तु चत्वारो द्विजातिक्रमयोगतः || १८ ||

मृण्मयं द्विविधं प्रोक्तं पक्वापक्वप्रभेदतः |
सैकतं गोमयं चान्नं पैष्टं गौलं फलं तथा || १९ ||

नवनीतं च सप्तैते क्षणिकाः समुदाहृताः |
सैकतं मोक्षकामानां गोमयं रोगनाशनम् || २० ||

अन्नमन्नाद्यकामस्य पैष्टं पुष्टि प्रदायकम् |
गौलं प्रीतिप्रदं प्रोक्तं फलमिष्टार्थ सिद्धिदम् || २१ ||

ह्लादं तु नवनीतं च क्षणिकानां फलं भवेत् |
क्षणिकानां तु लिंगानां न कुर्यात्पीठबन्धनम् || २२ ||

प्रयाणकाशक्र नानान्तु शुभाशुभपरीक्षकाः || २२ � ||

विप्रस्य कन्या गजचित्रमांसं
संपूर्णकुम्भं च फलं प्रदीपम् |
सितं च पुष्पं दधि गो वृषाश्च
ध्वजं च भेरी मुरजं शुभानि || २३ � ||

प्. २६६)

रिक्तकुम्भशवकेशविकीणाऽमंगली च खर प्रेतकरूपम् |
सर्वशत्रु पतिताक्षय पीडा यात्रगशुभं सतता || २४ � ||

सुनिमित्तं भवेद्गच्छेद् दुर्निमित्तमहे स्थितिः || २५ ||

आचार्यः शिल्पिभिश्चैव वस्त्राभरणभूषितः |
यस्मिन्देशे तथा कृत्वा प्राङ्मुखः स पथि स्थितः || २६ ||

ततः प्रदक्षिणीकृत्य दोषादोषौ परीक्षयेत् |
याततपास्थिगन्धांश्च संक्षिन्नाक्षर वारिणि || २७ ||

दुस्थानस्थांश्च सुस्थांश्च क्रमान्तर नियोजिता |
वक्राश्चर्कराप्यं च क इक्षां झर्झरीदरीम् || २८ ||

रेखा बिन्दुकलंकांश्च वर्जयेत्तु शिलां बुधः |
सूत्र पादवदाकारो रेखामिव त्रिधा स्मृता || २९ ||

खर्जूर पत्र सदृशाद् ऊर्ध्वस्तं समन्वितम् |
वेणुंकरवदाकारं लूतापादसमायुता || ३० ||

इक्षोरग्रसमाकारा हिरिका पंचधा स्मृता |
कलंक कृष्णरोगाभं कृष्णाभूक सन्निभम् || ३१ ||

शिखि पंच समाकारं कलिकं त्रिविधं भवेत् |
त्रासं स्फटिकसंकाशं शुक्तिभ्यान्नरसन्निभा || ३२ ||

त्रासोपविविधो ज्ञेयो चतुर्थं बिन्दुरुच्यते |
जम्बूफलसमाकारा स्नानचूच्चकसंनिभा || ३३ ||

बिन्दुरेखा समाख्यातं विमलं त्रिविधमुच्यते |
विमलं हेमसदृशं कांस्यं लोहस्य संनिभम् || ३४ ||

प्. २६७)

दरी कूपासमाकारा सर्वदोषकरा भवेत् |
कृष्णे कृष्णानि नश्यन्ति श्वेते कृष्ण सुगन्धिता || ३५ ||

भिरिका कृष्णशैले तु सितवर्णेन दर्शिता |
खर्जूरपत्र * * * दूर्वास्तम्बाकृतिः शुभा || ३६ ||

कन्याकृत न गृह्णाति धान्यगोनाशनाय च |
कालकं रोगदं ज्ञेयं त्रासरं राष्ट्रवर्धनम् || ३७ ||

बिन्दुना पुत्रनाशः स्याद् विमलाः सर्वदुःखिताः |
दरी विनाशयोर्धान्यं हन्ति तन्मले * * * || ३८ ||

एवं परीक्ष्य बहुधा कर्तव्यं लक्षणान्वितम् |
एकवर्णाशिला ग्राह्या भुक्तिमुक्तिप्रदायिका || ३९ ||

गृह्यते बहुवर्णा चेत् सर्वदोषकरा भवेत् |
स्त्रीपुं नपुंसका शैला बाला वृद्धा तु मध्यमा || ४० ||

सुभेदै * * त्रिभेदैर्लक्षयित्वा तु लक्षणम् |
घण्टाशब्दात्तु पुल्लिंगाः स्वरहीना नपुंसकाः || ४१ ||

तालशब्दः शिलायां तु या शिला युवति स्मृता |
दीर्घशब्दत या वृद्धा हृस्वा बाला इति स्मृताः || ४२ ||

पुल्लिंगेन भवेल्लिंगं लिंगं पिण्डिका भवेत् |
पादाधानशिलां कुर्यान्नपुंसकेन विशेषतः || ४३ ||

प्रासादस्य वशाल्लिंगं लिंगमानेन हर्म्यकम् |
यस्यगर्भ गृहार्धं तु लिंगं कन्यसमुच्यते || ४४ ||

प्. ३६८)

नवभागं तु पंचांशं मध्यमं लिंगमुच्यते |
पंचभागं त्रिभागं तु उत्तमं लिंगमुच्यते || ४५ ||

रत्नलोहं विशेषेण ब्राह्मणादिक्रमान्न्यसेत् |
श्रीप्रदं चैव सौवर्णं राजतं राज्यदं भवेत् || ४६ ||

ताम्रं पुत्रप्रदं ज्ञेयं कांस्यं वै पुष्टिकारणम् |
रोगनाशमिदं ज्ञेयं पैत्तलं लिंगमुच्यते || ४७ ||

श्वभ्रेणरंह्लितं कृत्वा कर्तव्या चेद्विनाशनम् |
अंगुल्यादीव तस्यान्तं सर्वेषां जातिरुच्यते || ४८ ||

रत्नलिंगं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व चतुरानन ! |
स्फटिकं मरकतं चैव माणिक्यं पद्मरागकम् || ४९ ||

मौक्तिकं च तथानीलं वैडूर्यं च प्रवालकम् |
इन्द्रनीलं पुष्परागं वज्रं चैव तु कारयेत् || ५० ||

(निर्दोषं रत्नसंयुक्तं तथा लाभं तु पूजितम्) |
स्वयोनिं पौष्टिकं ज्ञेयं अन्योक्तं मोक्षकामदम् || ५१ ||

वज्राणां चैव सर्वेषां स्वप्रमाणेन कारयेत् |
रत्नानां चैव सर्वेषां धातुजं पीठमुच्यते || ५२ ||

गोपुरं च चतुर्भागं श्वभ्रमेकांशतत्समम् |
लिंगतारत्रिभागं तु पीठविस्तारमुच्यते || ५३ ||

पीठतारत्रिभागैकं गोमुखस्य तु दीर्घकम् |
वृत्तं वा चतुरश्रं वा षोडशांशेन भाजितम् || ५४ ||

प्. २६९)

घृतवारिं तु चैकांशं अध्यर्धांशेन पट्टिका |
पद्मतुण्डं चतुर्थांशं द्वयंशं वलयं भवेत् || ५५ ||

अधः पद्मं तु पंचांशं अध्यर्धांशेन पट्टिका |
एवं पीठं समाख्यातं स्त्वानां फलमुच्यते || ५६ ||

स्फटिकं पुत्रवृद्धिः स्यान्मरकतं पुष्टिदं भवेत् |
माणिक्यं मुक्तिदं ज्ञेयं पद्मरागं धनार्थकम् || ५७ ||

मौक्तिकं धनलाभं तु सर्वसिद्धिस्तु नीलकम् |
वैडूर्यमायुर्वृद्धिः स्याद्राष्ट्रवश्यं प्रवालकम् || ५८ ||

स्तम्भनं पुष्परागं च आकर्षणं तु वज्रकम् |
एवमेव क्रमेणैव ज्ञेयं रत्नस्य लक्षणम् || ५९ ||

बाणलिंगस्य विप्रेन्द्र ! सुप्रमाणेन कारयेत् |
एवं द्विविधमाख्यातं चलस्थापनकं शृणु || ६० ||

रोहिण्यां च पुनवस्वे पुष्ये मृगशिरस्यथ |
हस्ता च रेवती चैव स्वाती चैव त्रिरुत्तरा || ६१ ||

स्थिरराशौ तु कर्तव्यं उभयोर्वाथ कल्पयेत् |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्डपं चतुरश्रकम् || ६२ ||

षोडश स्तम्भ संयुक्तं गोमयेनानु लेपयेत् |
शालिनास्थण्डिलं कृत्वा तस्योर्ध्वे पालिका न्यसेत् || ६३ ||

चतुर्दिक्षु च विप्रेन्द्र ! पालिका विन्यसेत्क्रमात् |
नवाहैर्वापि सप्ताहैः पंचाहैर्वा विशेषतः || ६४ ||

प्. २७०)

अंकुरार्ण्यर्पयेत् पूर्वं पूर्वोक्तविधिना सह |
प्रतिष्ठा मण्टपं कृत्वा पूर्वकल्पं तु वित्तमः || ६५ ||

नदीतीरेऽथ काष्ठे वा पर्वते वा विशेषतः |
उद्याने शुद्धदेशे तु गृहे वापि विशेषतः || ६६ ||

त्रिहस्तं पंचहस्तं वा सप्तहस्तमथापि वा |
षोडशस्तम्भ संयुक्तं मध्यमे वेदिका भवेत् || ६७ ||

चतुर्दिक्षु च ईशान्यां कुण्डं कुर्यात्तु देशिकः |
यावदश्रं भवेत्पीठं तावदश्रं तु कुण्डकम् || ६८ ||

वृत्तपीठस्य लिंगस्य वृत्तकुण्डमिहोच्यते |
मण्टपं भूषयेद्विद्वान् पूर्वोक्तेन विधानतः || ६९ ||

प्रतिमां क्षालयेत्तत्रः पंचगव्येन देशिकः |
पुष्पमाल्यैरलं कृत्य कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् || ७० ||

विमानप्रदक्षिणं वाथ कर्तव्यं देशिकोत्तमः |
प्रविशेन्मण्टपं तत्र जले चैवाधिवासयेत् || ७१ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं कलशानष्ट विन्यसेत् |
सवस्त्रान्सहिरण्यांश्च विद्येश्वर समन्वितान् || ७२ ||

लोकपालबलिं दद्यात् तत्तन्मन्त्रेण देशिकः |
जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः लिंगं प्रक्षालयेत्ततः || ७३ ||

प्रविश्य मण्टपं तत्र पंचगव्येन स्नापयेत् |
शुद्धिं कृत्वा विशेषेण पुण्याहं वाचयेत्ततः || ७४ ||

प्. २७१)

वेदि मध्ये न्यसेच्छालीन् अष्टद्रोण समन्वितम् |
तदर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् || ७५ ||

पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
शयनं पंचधा कल्प्य यथा पूर्वोक्तमार्गतः || ७६ ||

अण्डजं चैव विप्रेन्द्र ! पक्षिणां पिंछ संभवम् |
मुण्डजं तु दुकूलं वा कार्पासिकमथापि वा || ७७ ||

रत्नकम्बलमेवोक्तं रोमजं तु विधीयते |
वृक्षत्वचाच कर्तव्यं चर्मजं तु विधीयते || ७८ ||

वामजं चैवं विप्रेन्द्र ! कुशेनैव तु कारयेत् |
शयने शाययेद्देवं प्रासादेन तु मन्त्रतः || ७९ ||

सर्वगन्धं समालोढ्य लेपयेल्लिंगमेव च |
प्राकारं पश्चिमे पीठं शयने शाययेद्धृदा || ८० ||

नवकुम्भं समादाय सूत्रेण सह वेष्टयेत् |
शुद्धोदकेन संपूर्य शरावेण पिधाय च || ८१ ||

लिंगाधिवासनात्पूर्वे तोरणानर्चयेद्धृदा |
द्वारकलशं विन्यस्य द्वारपालान्समर्चयेत् || ८२ ||

इन्द्रादीशान पर्यन्तं लोकपालककुम्भकान् |
स्थापयेद्विधिना विप्र ! स्वस्वनाम्ना विशेषतः || ८३ ||

ईशान्यां स्थापयेद्विप्र ! शिवकुम्भं च वर्धनीम् |
वर्धनीं गौरिबीजेन विन्यसेद्देशिकोत्तमः || ८४ ||

प्. २७२)

पूर्वादीशानपर्यन्तं विन्यसेदष्ट कुम्भकान् |
दशायुधं प्रकर्तव्यं स्वर्णेनैव तु देशिकः || ८५ ||

कुम्भमध्ये विनिक्षिप्य अस्त्रमन्त्र समन्वितम् |
विद्येश्वरान्न्यसेत्तत्र स्वस्वनाम्ना च मन्त्रतः || ८६ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव सुपूजयेत् |
नैवेद्यं पायसं दद्याद् हृदयेन तु मन्त्रतः || ८७ ||

ततो होमं प्रकुर्वीत लक्षणेन समन्वितम् |
समिदाज्य चरुं लाजान्सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || ८८ ||

मुद्गमाषं च विप्रेन्द्र ! क्रमशो हूयते पुनः |
समिधो हीशमन्त्रेण पुरुषेणाज्यमेव च || ८९ ||

अघोरेण चरुं हुत्वा लाजान्वामेन चैव हि |
सर्षपं सद्य मन्त्रेण हृदयेन यवं तथा || ९० ||

तिलांस्तु शिरसा हुत्वा मुद्गं तु शिखया सह |
घृतमिक्षेतिं मन्त्रेण घृतं चैव तु हूयते || ९१ ||

आपो राजेति मन्त्रेण चरुं हुत्वा तु देशिकः |
रात्रौ जागरणं तत्र स्वप्नानि च परीक्षयेत् || ९२ ||

ततः प्रभाते विमले पूर्णाहुतिमथाचरेत् |
एकाग्निं वाथ पंचाग्निं कुर्याद्वै देशिकोत्तमः || ९३ ||

वृद्धाग्निं देशिकेनैव कर्तव्यं होमकर्मणि |
होमं न कारयेद्विद्वान् समिदाज्य चरुं विना || ९४ ||

प्. २७३)

चित्तादींश्च जयादींश्च राष्ट्रभृच्चैव हूयते |
सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् || ९५ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरम् |
हुत्वान्ते तु यदस्येति जुहुयात्तु विशेषतः || ९६ ||

लिंगमुत्थापयेत् पश्चात् स्नानवेद्यां च विन्यसेत् |
मन्त्रन्यासोक्तमार्गेण न्यासं कृत्वा ततो बुधः || ९७ ||

* * * * * कर्तव्यं व्योमव्यापि समुच्चरन् |
स्नापयेच्छिवकुम्भं तु वर्धनीमपि पिण्डिकाम् || ९८ ||

अनन्तादिशि खण्यन्तान्स्था पयेल्लिंगमूर्धनि |
स्नपनं कारयेत्तत्र शताष्टं पंचाशदेव तु || ९९ ||

अभिषेकं क्रियाद्विद्वान्गन्ध पुष्पादिना ततः |
पंचवर्णहविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत्ततः || १०० ||

आचार्यं पूजयेत्पश्चान्मूर्तिपान्पूजयेत्ततः |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || १०१ ||

चललिंग स्थापनं प्रोक्तमुमया सहितं शृणु || १०१ � ||

इति वीरतन्त्रे चललिंग प्रतिष्ठांविधिः एक षष्टितमः पटलः || ६१ ||

शिवं प्रणम्य विधिवत् पर्यपृच्छत्पितामहः |
सृष्टिमूर्तिप्रतिष्ठां तु ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

प्. २७४)

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
उमास्कन्दहितं चैव सुखासनं तथैव च || २ ||

कल्याणसुन्दरं चैव चन्द्रशेखरमेव च |
गंगाधरं च पंचैते सृष्टिरूपमिहोच्यते || ३ ||

एतेषां स्थापनं वक्ष्ये लक्षणेन समन्वितम् |
प्रतिरूपसर्गं पूजा च तिष्ठा गति निवृत्ति च || ४ ||

उमा पूजा ईश्वरो गृह्णाति यथा प्रतिष्ठा |
यमरोहिण्यादित्य पुष्येन्दु हस्त पौष्ण त्रिरुत्तरा || ५ ||

स्वती च स्थापनेषूक्ता अष्टमे ग्रहवर्जिता |
स्थिरराशौ प्रकर्तव्यं उभराशावथापि वा || ६ ||

पूर्वोक्त विधिना चैव अंकुरार्पण मुच्यते |
प्रतिष्ठा नक्षत्र पूर्वे तु अंकुरानर्पयेत्ततः || ७ ||

नवाहे चैव सप्ताहे पंचाहे वा विशेषतः |
प्रासादस्याग्रतश्चैव मण्डपं कारयेत्ततः || ८ ||

पंचषट् सप्तहस्तं तु दशहस्तं तु मध्ययम् |
एकादश द्वादशकरं त्रयोदशकरं तथा || ९ ||

दशपंचकरं वापि उत्तमत्रयमुच्यते |
ऋषिच्छन्दो देवतानां वक्ष्यामि सुरसत्तम ! || १० ||

व्यासं चैव वसिष्ठं च जामदग्न्यं च काश्यपम् |
भारद्वाजो भृगुश्चैव तथांगिरसगौतमाः || ११ ||

प्. २७५)

मण्टपानां क्रमाद्विप्र छन्दसं शृणु सुव्रत ! |
तृष्टुप् चानुष्टुप् च * * * * * प्रकृतिस्तथा || १२ ||

जगती चत्वरी चैव अतिचत्वरिरेवं च |
उत्तमोत्तममेवं तु छन्दसानां विधीयते || १३ ||

इन्द्रश्चाथ कुबेरश्च सोमश्च वरुणस्तथा |
विघ्नेशश्च कुबेरश्च ब्रह्मा विष्णुर्महेश्वरः || १४ ||

एतेषां देवतानां तु मण्डपस्याधिदेवताः |
क्रमाद् ज्ञात्वा तु विप्रेन्द्र ! कारयेद्विधि पूर्वकम् || १५ ||

स्तम्भं कृष्णशिला चैव अथवान्यशिलान्यपि |
दारुणा च प्रकर्तव्यं शिल्पिना लक्षणैर्युतम् || १६ ||

बकुलं च शिरीषं च याज्ञिकं वृक्षमेव वा |
आसनं चापि वृक्षं वा क्रमुकं वैष्णवं तु वा || १७ ||

पनसं नालिकेरं वा केत * * * * * |
अवक्रं निर्व्रणं चैव पुषकोटर वर्जितम् || १८ ||

गात्रात्संगृह्य यत्नेन पंक्तिमानमथोच्छ्रयम् |
कूटं वा मण्टपं वापि प्रपां वापि च कारयेत् || १९ ||

क्रमुकं नालिकेरं वा आर्द्रशाखेन पातयेत् |
एवं वै मण्टपं कृत्वा मध्ये वेदिं तु कल्पयेत् || २० ||

तस्यैव परितः कुण्डान् कल्पयेत्तु विशेषतः |
चतुरश्रार्धचन्द्रं च वृत्तं पद्मं तथैव च || २१ ||

प्. २७६)

पूर्वादीनि चतुर्दिक्षु कोणे योन्याकृतिर्भवेत् |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये षट्कोणमिति कथ्यते || २२ ||

उमास्कन्दहितं प्रोक्तं स्कन्दकुण्डं विना कुरु |
उमासहितमेवोक्तं एकासनस्थितेऽपि च || २३ ||

सुखासीनस्य देवस्य कुण्डानां शृणु पद्मज ! |
चतुरश्रं च योनिं च त्रिकोइणं वृत्तमेव वा || २४ ||

पंचाग्रं चैव पद्मं च अष्टाश्रं कल्पयेत्क्रमात् |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये सप्तकोणं तु कारयेत् || २५ ||

सुखासनं मया प्रोक्तं कल्याणं च शृणुष्वथ |
पूर्वादीशाच्चतुर्दिक्षु वेदाश्रं कुण्डमुच्यते || २६ ||

कोणेषु वृत्तकुण्डं च शिवाग्निं पंचकोणकम् |
कल्याण सुन्दरं प्रोक्तं चन्द्रशेखरमुच्यते || २७ ||

चतुरश्रं धनुर्वृत्तं कुण्डं चैव चतुर्दिशि |
कोणेषु वृत्तकुण्डं तु शिवाग्निं चाष्टकोणकम् || २८ ||

गंगाधरस्वरूपस्य कुण्डं वक्ष्यामि सुव्रत ! |
सुखासनवद्दिक्ष्वष्टौ शिवाग्निं चाष्टकोणकम् || २९ ||

एतेषां देवतानां तु भिन्नासनमिहोच्यते |
एकासनस्थितादेव्या योन्याकारं विदिक्षु वै || ३० ||

एवमेव क्रमेणैव कुण्डं कुर्यात्तु पद्मज ! |
वितानैश्चोर्ध्वमाच्छाद्य अष्टदिक्षु ध्वजान्न्यसेत् || ३१ ||

प्. २७७)

गजाजमहिषाः सिंह मत्स्यकृष्णाश्व गोवृषाः |
ध्वजमध्ये लिखित्वा तु अष्टदिक्षु च विन्यसेत् || ३२ ||

प्रथमं रत्नविन्यासं द्वितीयं नयनमोक्षणम् |
तृतीयं प्रतिमाशुद्धिः चतुर्थं ग्रामप्रदक्षिणम् || ३३ ||

जलाधिवासनं पंच षष्ठं वै मण्टपं ततः |
सप्तमं शयनं चैव अष्टमं होममेव च || ३४ ||

नवमं दक्षिणादानं दशमं स्थापनं भवेत् |
दशरिमंमिह प्रोक्तं तेषां भेदं शृणुष्वथ || ३५ ||

पूर्वोक्तमण्टपे चैव सत्यकस्य पदेऽथवा |
गोमयालेपनं कृत्वा शालिना विकिरेत्ततः || ३६ ||

शाल्यर्धतण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् |
परिस्तरेत्तु दर्भैश्च नववस्त्रेण छादितम् || ३७ ||

तस्योपरि न्यसेत्पीठं अवटं नव कारयेत् |
ब्राह्मिके तु न्यसेद्वज्रं इन्द्रनीलं तु पूर्वतः || ३८ ||

मरकतं वह्निदेशे तु वैडूर्यं दक्षिणे ततः |
नैर्-ऋत्यां पुष्परागं तु मौक्तिकं वारुणे न्यसेत् || ३९ ||

वायव्यां स्फटिकं प्रोक्तं प्रवालं सौम्यदेशतः |
ईशान्यां तु महानीलं एवं देवस्य विन्यसेत् || ४० ||

देवीं चैव न कर्तव्यं रत्नन्यासं विशेषतः |
चतुर्दिक्षु च मध्ये च स्वर्णानि निक्षिपेत्ततः || ४१ ||

प्. २७८)

स्कन्दस्य हेमं विन्यस्य सुस्निग्धं कारयेत्ततः |
प्रतिमां क्षालयेत्तत्र आम्वेनं वारिणा पुनः || ४२ ||

नयनं मोक्षणं कुर्यान् नेत्रद्वययुते दिने |
आदित्यस्य पदे चैव नेत्रमोक्षणमुच्यते || ४३ ||

स्थण्डिलं कारयेत्तत्र अष्टद्रोणेन शालिना |
तण्डुलं च तदर्धं च तदर्धं तिलमेव च || ४४ ||

तस्यो परिन्यसेद्वस्त्रं दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
उमा स्कन्दसहितं न्यस्य तस्योपरि विशेषतः || ४५ ||

प्रच्छन्न पटसंयुक्तं पुण्याहं वाचयेत्ततः |
ताम्रपात्रेऽथवा कांस्ये मध्वाज्यं चैव निक्षिपेत् || ४६ ||

स्वर्णेन सूचिना युक्तं प्रहरं तत्र विन्यसेत् |
अभितः कलशानष्टौ पूर्वादीशान्तं विन्यसेत् || ४७ ||

शुद्धोदकेन संपूर्य ससूत्रान्वस्त्र संयुतान् |
ससूत्रान्सापिधानांश्च लोकपालाधिदेवतान् || ४८ ||

शिल्पिना प्रहरेत्तत्र पक्ष्मरेखां विशेषतः |
कृष्णमण्डलमालिख्य ज्योतिर्मण्डलमालिखेत् || ४९ ||

शिल्पिनं पूजयेत्तत्र पुण्याहं वाचयेत्तत्र |
सुवर्णनख संयुक्तं हेमदूर्वा समन्वितम् || ५० ||

नेत्रमन्त्रमनु स्मृत्यं स्पर्शयेन्नेत्रमेव च |
अक्षिहोमं ततः कुर्यात् तस्याग्रे तु विशेषतः || ५१ ||

प्. २७९)

प्रतिमस्याग्रतश्चैव स्थण्डिलं तु त्रिधा भवेत् |
पूर्वोक्तेनैव मार्गेण अग्निमुखं च कारयेत् || ५२ ||

आज्येन चरुणा चैव नेत्रमन्त्रेण हूयते |
अष्टोत्तरशतेनैव प्रत्येकं हूयते क्रमात् || ५३ ||

उत्तरे चैव विप्रेन्द्र ! गौरी नेत्रेण हूयते |
मध्यमे स्कन्दमेवं तु स्कन्दमन्त्रेण हूयते || ५४ ||

तत्काले दक्षिणां दद्यात् पवमानेन प्रोक्षयेत् |
स्वर्णेन नखदूर्वेणमध्वाज्यं तु तर्पयेत् || ५५ ||

मधुवाता ऋतायेति मधु चैव तु तर्पयेत् |
घृतमिक्षेति मन्त्रेण घृतं चैवं तु तर्पयेत् || ५६ ||

दर्शयेत्तु सवत्सांगां गौर्धेनुर्भव्यमन्त्रतः |
ब्राह्मणान्दर्शयेत्तत्र ब्रह्मजज्ञानमन्त्रतः || ५७ ||

दर्शयेत्सप्तकन्याश्च उमादेवीं विशेषतः |
दर्शयेद्ब्रह्मचारींश्च स्कन्दस्यैव तु देशिकः || ५८ ||

ब्रह्मजज्ञान मन्त्रेण प्रासादेन तु दर्शयेत् |
आपोहिष्ठेति संप्रोक्ष्य अर्घ्य संयुतमेव च || ५९ ||

प्रच्छन्नपटमावर्ज्य जनान्सर्वान्प्रदर्शयेत् |
पंचगव्य समायुक्तं अभिषेकं तु कारयेत् || ६० ||

सत्यकस्य पदे चैव प्रतिमास्थान मुच्यते |
शुद्धैरुत्थेति मन्त्रेण शुद्धोदकेन स्नापयेत् || ६१ ||

प्. २८०)

पुण्याहं वाचयेत्तत्र पवमानेन प्रोक्षयेत् |
ग्रामप्रदक्षिणं कुर्यात् सर्वालंकारसंयुतम् || ६२ ||

रंगे वा शिबिकायां वा आरोप्य प्रतिमां ततः |
गीतवाद्य समायुक्तं शंखकाहल संयुतम् || ६३ ||

नानाध्वज समायुक्तं नानापिंछसमन्वितम् |
नानाभक्तजनैस्सार्धं कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् || ६४ ||

नन्द्यादीन्प्रविशेत्तत्र जलाधिवासनं कुरु |
नदीतटाकतीरे वा ह्रदे गत्वा विशेषतः || ६५ ||

तीरे समतलं कृत्वा गोमयेनानु लेपयेत् |
शालिना स्थण्डिलं कृत्वा प्रतिमां तत्र विन्यसेत् || ६६ ||

अपनीय च निर्माल्यं प्रतिमां स्नापयेत्ततः |
नववस्त्रेण संवेष्ट्य कूर्चेनैव समन्वितम् || ६७ ||

प्रतिमां चैव विप्रेन्द्र ! जले चैवाधिवासयेत् |
चतुर्द्वार समायुक्तं प्रपां कृत्वा विशेषतः || ६८ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं कलशानष्ट विन्यसेत् |
स वस्त्रान्सापिधानांश्च विद्येश्वर समन्वितान् || ६९ ||

लोकपालबलिं दद्याद् दिनं प्रति विशेषतः |
एकरात्रं त्रितात्रं वा पंचरात्रमथापि वा || ७० ||

दीपहीनं भवेद् व्याधिः तस्माद्दीपं समाचरेत् |
वास्तुहोमं दिवा कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् || ७१ ||

प्. २८१)

दिनान्ते चैव विप्रेन्द्र ! जलादुत्तीर्य देशिकः |
आलयं प्रविशेत्तत्र पुष्पदन्तपदे स्थितः || ७२ ||

स्नापयेत्पंचगव्येन व्योमव्यापि समुच्चरन् |
गौरीबीजेन देव्याथ गुहं वै स्कन्दबीजतः || ७३ ||

शुद्धोदकेन स्नात्वा तु स्नापयेद्गन्धपूर्वकम् |
उशीरं चन्दनं चैव एलालवंग संयुतम् || ७४ ||

सुवर्णसूत्रं कार्पासं बन्धयेत्कौतुकं पुनः |
ततोऽधिवासनं कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् || ७५ ||

षोडशद्रोण संयुक्तं शालिना विकिरेत्ततः |
तदर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् || ७६ ||

पद्ममष्टदलं लिव्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
तोरणानर्चयेत्तत्र द्वारकुम्भांश्च विन्यसेत् || ७७ ||

वेदि बाह्ये तु परितो दशकुम्भांश्च विन्यसेत् |
सवस्त्रान्सापिधानांश्च लोकपालाधिदेवतान् || ७८ ||

अर्चयेद्गन्धपुष्पाद्यैः नैवेद्यं दापयेत्ततः |
शयनं पंचभिः कल्प्य अण्डजाद्यैरनुक्रमात् || ७९ ||

पक्षिणां पिंछसंयुक्तं रसज्ञं संप्रकीर्तितम् |
क्षौमं कार्पासजं वायं मुण्डजस्येति कीर्तितम् || ८० ||

रत्नकम्बल संयुक्तं रोमजस्य प्रकीर्तितम् |
वृक्षत्वचानुकर्तव्यं चर्मजं तद्विधीयते || ८१ ||

प्. २८२)

कौशेयं वामजं प्रोक्तं शयनं पंच उच्यते |
पंचब्रह्मेण मन्त्रेण शयनं पंच कल्पयेत् || ८२ ||

नववस्त्रेण संवेष्ट्य प्रच्छादयेत्तु कौतुकम् |
प्रच्छादनेन संयुक्तं शयने शाययेच्छिवम् || ८३ ||

गौरीबीजेन देव्यास्तु स्कन्दमूल गुहान्न्यसेत् |
प्राक्शिरः पश्चिमे पादं विन्यसेद्देशिकोत्तमः || ८४ ||

पिधाय नववस्त्रेण गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
नवकुम्भान्समादाय त्रिसूत्रैर्वेष्टयेत्ततः || ८५ ||

शुद्धोदकेन संपूर्य शरावेण पिधाय च |
पंचरत्न समायुक्तं वस्त्रयुग्मेन वेष्टयेत् || ८६ ||

प्रतिमस्येशदिग्भागे प्रासादेन तु मन्त्रतः |
पंचब्रह्मेण संयुक्तं शिवकुम्भं च विन्यसेत् || ८७ ||

वर्धनीं तस्य वामे तु गौरीबीजेन संयुतम् |
स्कन्दकुम्भं न्यसेन्मध्ये स्कन्दमूलेन मन्त्रतः || ८८ ||

तत्तद्बीजं न्यसित्वा तु तदाचार्यं विशेषतः |
स वस्त्रान्सापिधानांश्च सहिरण्यान्सकूर्चकान् || ८९ ||

अष्टविद्येश्वरांश्चैव पूर्वादिषु च विन्यसेत् |
अम्बिकां च उमादेवीं ईशपत्नीं तथैव च || ९० ||

गणाम्बिका च संयुक्तं स्कन्दमाता तथैव च |
प्रज्ञां चागसुतां चैव पार्वती च तथैव च || ९१ ||

प्. २८३)

अन्तराले न्यसेद्देवान् वर्धन्यां च विशेषतः |
कुमारं च गुहं चैव सुब्रह्मण्यं तथैव च || ९२ ||

सेनापतिं सुराग्रं च हरसूनुं तथैव च |
शरवणोद्भवं चैव कार्तिकेयं च विन्यसेत् || ९३ ||

एवमेव कमान्न्यस्य तत्रादार्यकैस्सह |
गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च स्वस्वबीजेन पूजयेत् || ९४ ||

सुवर्णेनैव कर्तव्यं आयुधानां च विन्यसेत् |
एलालवंगकर्पूर तिम्बुजातीफलं मुरम् || ९५ ||

लघुमां चैव संयुक्तं कुम्भमध्ये विनिक्षिपेत् |
वर्धन्यां सुदकुम्भेषु एवमेव क्रमान्न्यसेत् || ९६ ||

हविर्निवेदयेत्पश्चात् प्रत्येकं तु विधीयते |
ततो होमं प्रकुर्वीत लक्षणेन समन्वितम् || ९७ ||

पलाशं पूर्वतो भागे अश्वत्थं दक्षिणे तथा |
पश्चिमे चक्रवृक्षस्तु उदुम्बरं तु चोत्तरे || ९८ ||

ईशान इन्द्रयोर्मध्ये पलाशसमिधायुतम् |
शमी चैव अपामार्गं बिल्ववृक्ष समन्वितम् || ९९ ||

प्लक्षं चैव समायुक्तं आग्नेयादि त्रिकोणके |
सोम ईशानयोर्मध्ये पलाश समिधा तथा || १०० ||

समिदाज्य चरुं लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
मुद्गं माषं च विप्रेन्द्र ! नवद्रव्यमिहोच्यते || १०१ ||

प्. २८४)

समिधः सद्यमन्त्रेण आज्यं वामेन हूयते |
अघोरेण चरुं हुत्वा लाजं तत्पुरुषेण तु || १०२ ||

सर्षपं त्वीशमन्त्रेण यवं हृदयमन्त्रतः |
शिरसा च तिलं हुत्वा शिवमन्त्रेण मुद्गकम् || १०३ ||

माषं तु कवचेनैव घृतमिक्षे घृतं तथा |
त्रियम्बकेन मन्त्रेण चरुं चैव तु हूयते || १०४ ||

आपोराजेति मन्त्रेण लाजहोमं तु कारयेत् |
एवं क्रमेण होतव्यं तत्तन्मन्त्रेण देशिकः || १०५ ||

अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशत्पंचविंशतिः |
द्रव्यं प्रति विशेषेण होतव्यं देशिकोत्तमः || १०६ ||

शैवाचार्येण संयुक्तं होमकर्म तु कारयेत् |
द्रव्यान्ते चैव द्रव्यान्ते प्रतिमां संस्पृशेत्ततः || १०७ ||

द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा देवानामांश्च हूयते |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदं कुर्यादध्ययनं ततः || १०८ ||

श्रीरुद्रं पूर्वतो भागे होतारश्चैव दक्षिणे |
पश्चिमे चमकं प्राच्यां पवमानं तथोत्तरे || १०९ ||

चतुर्दिक्षु च गेहस्य गणिका नृत्तसंयुतम् |
माहेश्वर समायुक्तं नृत्तं कृत्वा तु भक्तितः || ११० ||

सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे || १११ ||

प्. २८५)

एवमेव क्रमेणैव रात्रौ होमं तु कारयेत् |
ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः || ११२ ||

मन्त्रन्यासोक्तमार्गेण न्यासं कृत्वा तु बुद्धिमान् |
सृष्टिरूप प्रतिष्ठायां सृष्टिन्यासमुदाहृतम् || ११३ ||

ततो वासन होमं तु प्रधानाग्नौ च होमयेत् |
समिदाज्यचरुं लाजान् दत्वा पंचदशाहुतिः || ११४ ||

ईशानेन तु मन्त्रेण समिदा हूयते क्रमात् |
आज्यं सद्येन होतव्यं हृदयेन चरुं हुनेत् || ११५||

लाजान्वामेन होतव्यं क्रमात्पंचदशाहुतिः |
अन्यैर्होमं न कर्तव्यं आचार्येणैव हूयते || ११६ ||

चित्तादीनि च वर्गाणि हूयतेऽत्र क्रमात्ततः |
हुत्वान्ते तु यदस्येति पूर्णाहुति मथाचरेत् || ११७ ||

शिवोमास्कन्दकुण्डेषु होमयेद्देशिकोदयः (त्तमः) |
आचार्यदक्षिणां दद्याद्यथा शास्त्रोक्त मार्गतः || ११८ ||

नववस्त्रेण संयुक्तः सोष्णीषस्सोत्तरीयकः |
पंचांगभूषणं दद्यात् शिखाकर्णे गले तथा || ११९ ||

हस्ताभ्यां पादयोश्चैव एते पंचांग उच्यते |
अधमं दशनिष्कं तु मध्यमं द्विगुणं भवेत् || १२० ||

त्रिगुणं चोत्तमं प्रोक्तं आचार्यस्य तु दक्षिणा |
तदर्धमुपदेष्टा च वास्तुहोमं तदर्धकम् || १२१ ||

प्. २८६)

मूर्तिपानां तु सर्वेषां तदर्धं दक्षिणां ददेत् |
दैवज्ञद्विगुणं तस्य दक्षिणां दापयेत्ततः || १२२ ||

अध्येतृतन्त्रजप्तॄणां मूर्तिपार्धं तु दक्षिणा |
पर्यष्टि परिवाराणां यथा शक्त्या तु दक्षिणा || १२३ ||

दीक्षितः शिवयोगी च समया चैव पूजयेत् |
सुमुहूर्ते सुलग्ने च देवमुत्थापयेत्ततः || १२४ ||

स्नानवेदीमनुप्राप्य फलकोपरि विन्यसेत् |
घृतं शिरोर्पणं कृत्वा हेमदूर्वांकुराक्षतैः || १२५ ||

घृतयुक्तं च देवस्य पादयोर्मूर्ध्नि निक्षिपेत् |
मन्त्रन्यासोक्तमार्गेण पंचब्रह्मेण संयुतम् || १२६ ||

व्योमव्यापि समुच्चार्य प्रासादेन तु मन्त्रतः |
ब्रह्ममंगेन संयुक्तं स्नापयेच्छिव कुम्भकम् || १२७ ||

वर्धनीं गौरी बीजेन स्नापयेत्तु विशेषतः |
स्कन्दमूलेन विप्रेन्द्र ! स्कन्दकुम्भाभिषेचयेत् || १२८ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं स्थापयेत् स्थापितान् |
वर्धनीं स्थापयेद्देव्याः सहासनगते यदि || १२९ ||

देशिकानां त्रयाणां च स्नापयेदेककालतः |
स्नपनं कारयेत्तत्र नैवेद्यं दापयेत्ततः || १३० ||

ताम्बूलं दापयेत्पश्चाद् ब्राह्मणान्भोजयेत्ततः |
भोजयेत्सप्तकन्याश्च ब्रह्मचारींश्च भोजयेत् || १३१ ||

प्. २८७)

बौद्धं चैवार्हतं चैव शैवं पाशुपतं तथा |
कापालं पांचरात्रं च षडैते समयाः स्मृताः || १३२ ||

आचण्डालान्तमन्नाद्यं अस्मिन्नहनि दापयेत् |
शैवान्संभोजयेत्तत्र समयान्भोजयेत्ततः || १३३ ||

रात्रौ महोत्सवं कुर्यात् पंचाहे सप्त एव वा |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || १३४ ||

आदौ यतत्रमाश्रित्य तच्छिष्येणैव कारयेत् |
प्रतिष्ठाकरणं सर्वं आचार्याय प्रदापयेत् || १३५ ||

इति वीरतन्त्रे सृष्टिमूर्तिप्रतिष्ठाविधिः द्वाषष्ठितमः पटलः || ६२ ||

स्थिति मूर्तिप्रतिष्ठां च कीदृशानीह शास्त्रके |
वक्तुमर्हसि देवेश अनुग्रहार्थं प्रभो ! मम || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
रोहिणी च पुनवस्वे तिष्ये मृगशिरस्तथा || २ ||

हस्तं च रेवती चैव स्वाती चैत्र त्रिरुत्तरा |
स्थिरराशौ च कर्तव्यं उभयोरपि कारयेत् || ३ ||

अष्टमे चेद्ग्रहास्सर्वे न कुर्वीत कदाचन |
ऋषभं वाहनं चैव अर्धनारी तथैव च || ४ ||

किरातं चैव वीरेशं भिक्षाटनं तथैव च |
एते तु पंचमूर्तिश्च स्थितिमूर्तिरुदाहृता || ५ ||

प्. २८८)

प्रासादस्याग्रतः कुर्यान् मण्टपं चतुरश्रकम् |
पंचषट् सप्तहस्तं वा अष्टहस्तं नवं तथा || ६ ||

क्रमुकं वैणवं वापि केतकी नालिकेरकम् |
अवक्रं निर्व्रणं कृत्वा पंक्तिमानमथोच्छ्रयम् || ७ ||

आम्रशाखाभिराच्छाद्य वितानध्वज संयुतम् |
ध्वजमध्ये लिखेत्तत्र लोकपालस्य वाहनम् || ८ ||

यथा क्रमेण विन्यस्य तत्तद्देशेषु (देशि)कः |
दर्भमालाभिराच्छाद्य मुक्तादामैरलंकृतम् || ९ ||

मध्यमे वेदिकां कुर्यात् परितः कुण्डमुच्यते |
पूर्वे तु चतुरश्रं तु अग्नेरश्वत्थपत्रवत् || १० ||

याम्यायां चतुरश्रं च त्रिकोणं निर्-ऋतिगोचरे |
वृत्तं तु वारुणे चैव वायव्यां पंचकोणकम् || ११ ||

पद्मं सोमे च विन्यस्य ऐशान्यां सप्तकोणकम् |
इन्द्रईशानयोर्मध्ये अष्टकोणं तु कारयेत् || १२ ||

एकासने पद्मेन्धयो योनिः स्यात्तु विदिक्षु च |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये षट्कोणं वृषभं न्यसेत् || १३ ||

ऋषभं वाहनं प्रोक्तं अर्धनारीं शृणुष्वथ |
पूर्वादिषु चतुर्दिक्षु कुण्डं स्याच्चतुरश्रकम् || १४ ||

आग्नेयादि चतुर्दिक्षु योन्याकारादि कारयेत् |
अर्धनारीश्वरं प्रोक्तं किरातार्जुनमुच्यते || १५ ||

प्. २८९)

चतुरश्रं च योनिं च धनुश्चैव त्रिकोणकम् |
वृत्तपंचाश्रपद्मं च सप्तकोणाष्टकोणकम् || १६ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं अष्टकोणं तु मध्यमे |
सहासने तु विप्रेन्द्र ! आग्नेयादिषु योनिकम् || १७ ||

(वृत्तपंचाश्र पद्मं च पद्मं च सप्तकोणकम्) | 
किरातार्जुनमेवोक्तं वीरेशं शृणु तत्वतः || १८ ||

चतुरश्रं धनुर्वृत्तं पद्मं चैव चतुर्दिशि |
अश्वत्थं च त्रिकोणं च पंचाश्रं चाष्टकोणकम् || १९ ||

आग्नेयादि न्यसेदेतान् इन्द्र ईशानमध्यमे |
सप्तकोणं भवेत्कुण्डं वीरेशमधुनोच्यते || २० ||

वीरेशवत्कृतं कुण्डं भिक्षाटनस्य चैव हि |
सोम ईशानयोर्मध्ये हरिणां वृत्तकुण्डकम् || २१ ||

इन्द्र आग्नेययोर्मध्ये भूतकुण्डं त्रिकोणवत् |
एवमेव क्रमेणैव कुण्डं कुर्याद्विचक्षणः || २२ ||

रत्नन्यासं प्रकर्तव्यं आचार्यः शिल्पिभिस्सह |
रत्नन्यासं प्रकर्तव्यं सत्यकस्य पदेऽथवा || २३ ||

शालिना विकिरेत्तत्र तण्डुलं च तिलं न्यसेत् |
नववस्त्र समायुक्तां प्रतिमां तत्र विन्यसेत् || २४ ||

माणिक्यं मध्यमे स्थाप्य परितः स्थापयेत्क्रमात् |
इन्द्रनीलं च वैडूर्यं स्फटिकं मरकतं तु वा || २५ ||

प्. २९०)

पद्मरागं प्रवालं च वज्रं मौक्तिकमुच्यते |
पूर्वादिषु न्यसेदेतान् पंचब्रह्म समुच्चरन् || २६ ||

सिंहासनस्य देव्याश्च रत्नन्यासं च कारयेत् |
अर्धनारीश्वरं चैव शिवभागे तु विन्यसेत् || २७ ||

सुस्निग्धं कारयेत् तत्र क्षालयेत् प्रतिमां ततः |
नयनं मोक्षणं कुर्यान् नेत्रयुग्मयुते दिने || २८ ||

आदित्यस्य पदे चैव नेत्रमोक्षणमुच्यते |
शाल्योपरि न्यसेद् देवं प्रच्छन्नपटसंयुतम् || २९ ||

सुवर्णसूचिना युक्तं शिल्पिना चक्षुर्मोक्षणम् |
शिल्पिनं पूजयेत् तत्र शिल्पिनं तु विसर्जयेत् || ३० ||

अन्यवस्त्रं प्रकुर्याथ पुण्याहं वाचयेत् ततः |
पूर्वादीशानपर्यन्तं कलशानष्ट विन्यसेत् || ३१ ||

सवस्त्रान् सापिधानांश्च सहिरण्यान् सकूर्चकान् |
हिरण्य नखदूर्वा च घृतपात्रमपात्रकम् || ३२ ||

आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा नववस्त्रसमन्वितः |
पंचांगभूषणैर्युक्तः प्रोक्षयेत् प्रतिमां ततः || ३३ ||

अक्षिहोमं ततः कृत्वा प्रतिमाग्रे विशेषतः |
आज्येन चरुणा चैव नेत्रेणैव शताहुतिः || ३४ ||

हिरण्यनखदूर्वा च नेत्रस्पर्शं च वामतः |
मध्वाज्यं तर्पयेद् धीमान् नेत्रमन्त्रसमन्वितम् || ३५ ||

प्. २९१)

मधुना पूरितं पात्रं मधुवातेति तर्पयेत् |
घृतमिक्षे घृतं तर्प्य सवत्सांगां प्रदर्शयेत् || ३६ ||

ब्रह्मजज्ञानमन्त्रेण ब्राह्मणान् दर्शयेत् ततः |
प्रच्छन्नपटमावर्ज्य जनान् सर्वान् प्रदर्शयेत् || ३७ ||

एकासनगते वापि तत् तन्मन्त्रेण दर्शयेत् |
पवमानं समुच्चार्य पंचगव्याभिषेचनम् || ३८ ||

पंचब्रह्मेण संयुक्तं शुद्धतो येन स्नापयेत् |
ग्रामप्रदक्षिणं कुर्याद् रथे वा शिबिकेऽपि वा || ३९ ||

सर्वचिह्नसमायुक्तं गेयनृत्तादिशोभितम् |
नदीतटाकतीरे वा गोमयेनानुलेपयेत् || ४० ||

* * * * * * * * प्रतिमां विन्यसेत् ततः |
स्नापयेत् पंचगव्येन व्योमव्यापि समुच्चरन् || ४१ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य जले चैवाधिवासयेत् |
स वस्त्र परिधानेन कूर्चेनैवच्छादयेत् || ४२ ||

प्रतिमां कण्ठदघ्ने च जले चैवाधिवासयेत् |
प्रपां कृत्वा तु विप्रेन्द्र ! कलशानष्ट विन्यसेत् || ४३ ||

स वस्त्रान्सहिरण्यांश्च विद्येश्वराधिदेवतान् |
एकरात्रं त्रिरात्रं वा पंचरात्रमथापि वा || ४४ ||

जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः प्रविशेन्मण्टपं पुनः |
वास्तुहोमं दिवा कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् || ४५ ||

प्. २९२)

पुष्पदन्तपदे स्थाप्य पंचगव्याभिषेचनम् |
व्योमव्यापि समुच्चार्य स्नापयेद्गन्धतोयकैः || ४६ ||

स्वर्णसूत्रम संयुक्तं बन्धयेत् कौतुकं हृदा |
सर्वगन्धं समालोढ्य लेपयेत् प्रतिमां ततः || ४७ ||

नववस्त्रेण संछाद्य कूर्चेनैव समन्वितम् |
शालिना विकिरेद्बेदिं भारद्वय समन्वितम् || ४८ ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् |
लाजैर्दर्भैश्च विकिरेद् अण्डजादीनि कल्पयेत् || ४९ ||

शयने शाययेद्देवं प्राक्शिरश्चोर्ध्ववक्त्रकम् |
वस्त्रेणैवोर्ध्वमाच्छाद्य व्योमव्यापि षडंगकैः || ५० ||

प्रतिमस्यैशदिग्भागे शिवकुम्भं च वर्धनीम् |
स्थापयेच्छिवकुम्भं तु वर्धनीं स्थापयेच्छिवम् || ५१ ||

पूर्वोक्तेन तु मन्त्रेण सवस्त्रं पंचरत्नकम् |
पूर्वादीशान पर्यन्तं अष्टकुम्भान्न्यसेत्ततः || ५२ ||

स वस्त्रान्सापिधानांश्च विद्येश्वराधिदेवतान् |
तस्य बाह्ये तु परितो लोकपाल घटान्न्यसेत् || ५३ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य स्वस्वमूलेन देशिकः |
एकासनस्थ देव्याश्च अन्तरालाश्च वर्धनी || ५४ ||

प्रतिमाद्दक्षिणे भागे प्रतिकुम्भं न्यसेत्ततः |
अश्वत्थोदुम्बरप्लक्षवटं पूर्वादिदिक्षु च || ५५ ||

प्. २९३)

शमीखदिर बिल्वार्कं प्रधानाग्निं पलाशकम् |
गौरी वृषभ कुण्डाभ्यां पलाशेनैव हूयते || ५६ ||

समिदाज्य चरूणां च सक्थुमाषतिलानि च |
यवसर्षप संयुक्तं नवद्रव्यं च हूयते || ५७ ||

समिधानीशमन्त्रेण आज्यं वामेन हूयते |
पुरुषेण चरुं हुत्वा लाजान्घोरेण चैव हि || ५८ ||

सक्तुं च सद्यमन्त्रेण माषं हृदयमेव च |
तिलान्वै शिरोमन्त्रेण अष्टोत्तरशताहुतिः || ५९ ||

पंचब्रह्मषडंगैश्च स्वस्वमन्त्रेण हूयते |
आद्याक्षरं तु हृस्वं च दीर्घं ब्रह्मांग मुच्यते || ६० ||

त्र्यम्बकेन घृतं हुत्वा देवस्य त्वा चरुं हुनेत् |
द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा स्पर्शयेत्प्रतिमां ततः || ६१ ||

प्रभाते विमले चैव स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
स्थिति न्याय प्रकारेण न्यासं कुर्याद्विशेषतः || ६२ ||

उपदेष्ट्रा च संयुक्तो मूर्तिपैस्सह देशिकः |
पूर्णाहुतिं ततो हुत्वा सर्वद्रव्य समन्वितम् || ६३ ||

हव्यवाहं समुच्चार्यं स्विष्टमग्नेति मन्त्रतः |
ईशानेन तु मन्त्रेण कुर्यात् पूर्णाहुतिं ततः || ६४ ||

आचार्य दक्षिणां दद्यात् पूर्वोक्तविधिना ततः |
उपदेष्टा मूर्तिपांश्चैव पदार्थीन् सर्वांश्च पूजयेत् || ६५ ||

प्. २९४)

उत्थापयेत्तु प्रतिमां स्नानवेद्युपरि न्यसेत् |
स्थितिमार्ग प्रकारेण अष्टत्रिंशत्कलशान् न्यसेत् || ६६ ||

आसनं कल्पयेत् तत्र * * * * * * चकम् |
गेयनृत्तादिसर्वांश्च प्रासादं च प्रदक्षिणम् || ६७ ||

पंचब्रह्म षडंगेन व्योमव्यापि समुच्चरेत् |
प्रासादेन प्रतिष्ठाप्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ६८ ||

स्नापयेच्छिवकुम्भाद्यैः स्वस्वमूलेन मन्त्रतः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य वस्त्रैराभरणैरपि || ६९ ||

पंचवर्णहविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत्ततः |
ब्राह्मणान्भोजयेत्तत्र शैवान्संभोजयेत्ततः || ७० ||

स्थितिमूर्तिरिदं प्रोक्तं संहारस्थापनं शृणु || ७० � ||

इति वीरतन्त्रे स्थितिमूर्तिप्रतिष्ठा त्रिषष्टितमः पटलः || ६३ ||

प्रणम्य शिरसा देवं पर्यपृच्छत्पितामहः |
किं वा संहारमूर्तीनां स्थापनं परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
नृत्तं चैव तु कामारि कालदाहं तथैव च || २ ||

गजघ्नं त्रिपुरघ्नं च जलन्धरवधं तथा |
षष्ठे संहारमूर्तीनां स्थापनं त्विह चोच्यते || ३ ||

प्. २९५)

रोहिणी च पुनवस्वो पुष्ये मृगशिरस्तथा |
हस्ते च रेवती चैव स्वाती चैव त्रिरुत्तरा || ४ ||

स्थापयेत्स्थिरराशौ तु अष्टमे ग्रहवर्जिता |
अंकुरानर्पयेत् पूर्वं नवाहे सप्तमेऽथवा || ५ ||

मण्टपं कारयेत्सम्यक् प्रासादस्याग्रके ततः |
दक्षिणे चोत्तरे चापि कारयेल्लक्षणान्वितम् || ६ ||

कूटं वापि प्रपां वापि कारयेदथवा पुनः |
मण्टपं चैव विप्रेन्द्र ! एकाशीतिपदं कुरु || ७ ||

मध्ये नवपदे चैव वेदिका रत्निरुच्छ्रयम् |
तस्य बाह्ये तु परितो मानुषे कुण्डमुच्यते || ८ ||

चतुरश्रमग्निकुण्डं च अर्धचन्द्रं त्रिकोणकम् |
वृत्तं चैव षडश्रं च पद्मं सप्ताश्रमेव च || ९ ||

पूर्वादिषु च विप्रेन्द्र ! अष्टदिक्षु क्रमान् न्यसेत् |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये अष्टकोणं च कारयेत् || १० ||

एवं तु नृत्तरूपं स्यात् कामहारिं ततः शृणु |
चतुरश्रं च षट्कोणं त्रिकोणं पंचकोणकम् || ११ ||

एतानि च महादिक्षु वृत्तं शेषं प्रकल्पयेत् |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये सप्तकोणं तु कारयेत् || १२ ||

गजघ्नस्य चतुर्दिक्षु वेदाश्रं कुण्डमुच्यते |
त्रिपुरघ्नं तथा दिक्षु चतुष्कोणं त्रिकोणकम् || १३ ||

प्. २९६)

जलन्धरवधाच्चैव एवमेव क्रमेण तु |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये सप्ताश्रं कारयेत्ततः || १४ ||

एवमेव प्रकारेण कुण्डं कृत्वा तु देशिकः |
सत्यकस्य पदे चैव रत्नन्यासं तु कारयेत् || १५ ||

शालिना विकिरेत्तत्र तण्डुलं च तिलं न्यसेत् |
तस्योपरिन्यसेद्देवं षण्णवत्यं विशेषतः || १६ ||

वज्रं मरकतं चैव वैडूर्यं च प्रवालकम् |
पुष्टिकं पद्मरागं च पुष्परागं तथैव च || १७ ||

इन्द्रनीलं च विप्रेन्द्र ! पूर्वादिषु च विन्यसेत् |
माणिक्यं मध्यमे स्थाप्य शिवमन्त्रेण देशिकः || १८ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य प्रतिमां तत्र विन्यसेत् |
सुस्निग्धशालिना कुर्यात्पुण्याहं वाचयेत्ततः || १९ ||

आचार्यपूजनं कुर्यात् शिल्पिनं पूजयेत्ततः |
रत्नन्यासमिदं प्रोक्तं नेत्रमोक्षणमुच्यते || २० ||

आदित्यस्य पदे चैव नेत्रमोक्षणमाचरेत् |
नयनद्वययुक्ते तु दिने लग्ने शुभे तथा || २१ ||

शालिना स्थण्डिलं कुर्याद्दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
नृत्तरूपं तदूर्ध्वे तु विन्यसेच्छिव मन्त्रकैः || २२ ||

प्रच्छन्नपटसंयुक्तं पूर्वाभिमुखमेव वा |
स्थापयेत् कलशानष्टौ लोकपालाधिदेवतान् || २३ ||

प्. २९७)

स कूर्चान्सापिधानांश्च वस्त्रेणैव समावृतान् |
सुवर्णसूचिना विप्र ! शिल्पिना प्रहरेत्ततः || २४ ||

पक्ष्मरेखा प्रकर्तव्या कृष्णमण्डलमेव च |
ज्योतिर्मण्डलमालिख्य नेत्रमन्त्र समायुतम् || २५ ||

अक्षिहोमं ततः कुर्याद् आज्येन चरुणा सह |
नेत्रमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! अष्टोत्तरशतं पृथक् || २६ ||

तत् काले दक्षिणां दद्यात् पुण्याहं वाचयेत् ततः |
सुवर्णदूर्वया विप्र ! मध्वाज्यं चैव तर्पयेत् || २७ ||

हिरण्यनख संयुक्तं प्रासादेन समन्वितम् |
ताम्रपात्रेऽथवा कांस्ये आज्यं चैव तु विन्यसेत् || २८ ||

तर्पयेन्मधुना विप्र ! मधुवातेति मन्त्रतः |
घृतमिक्षेति मन्त्रेण घृतं चैव तु तर्पयेत् || २९ ||

सवत्सांगां समानीय नृत्तरूपस्य सन्निधौ |
गोर्धेनुर्भव्यमन्त्रेण दर्शयेद्गां विशेषतः || ३० ||

ब्राह्मणान्दर्शयेत्तत्र ब्रह्मजज्ञान मन्त्रतः |
षण्णवत्येन मन्त्रेण प्रोक्षयेत् तु विशेषतः || ३१ ||

कुशेन चाक्षतं युक्तं प्रोक्षयेच्छिव मन्त्रतः |
प्रच्छन्नपटमावर्ज्य दर्शयेन्मानुषांस्ततः || ३२ ||

पवमानेन मन्त्रेण पंचगव्याभिषेचनम् |
शुद्धिं कृत्वा विशेषेण तन्त्रीणां च संयुतम् || ३३ ||

प्. २९८)

शुद्धैरुकेति मन्त्रेण पुण्याहं कारयेत्ततः |
सर्वालंकार संयुक्तं कुर्याद्ग्राम प्रदक्षिणम् || ३४ ||

प्रतिमां कण्ठदघ्ने च जले चैवाधि वासयेत् |
प्रपां कृत्वा विशेषेण कलशान् विन्यसेत् ततः || ३५ ||

स वस्त्रान्सापिधानांश्च स सूत्रानष्ट दिक्षु च |
एकरात्रं त्रिरात्रं वा पंच वा सप्तरात्रकम् || ३६ ||

दैवज्ञं पूजयेत् पश्चाद् भक्तानां पूजयेत्ततः |
मण्डपस्यैशदिग्भागे स्नानवेद्युपरि न्यसेत् || ३७ ||

निर्माल्यं च विसृज्याथ प्रोक्षयेच्छुद्धवारिणा |
घृतं शिरोर्पणं कुर्यात् स्वर्णदूर्वांकुराक्षतैः || ३८ ||

षण्णवत्येन मन्त्रेण शिवमन्त्रेण संयुतम् |
क्षालयेच्छुद्धतोयेन * * * नन्तु कल्पयेत् || ३९ ||

मूर्धादि पादपर्यन्तं पंचब्रह्म न्यसेत् क्रमात् |
अष्टत्रिंशत् कलान्यासं षडंगेनैव विन्यसेत् || ४० ||

* * * दर्शयेत् तत्र गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
सुमूहूर्ते सुलग्ने च नक्षत्रकरणान्विते || ४१ ||

शिवाख्यकलशांश्चैव शिवमन्त्रेण विन्यसेत् |
षण्णवत्येन मन्त्रेण अभिषेकं तु कारयेत् || ४२ ||

उमाकुम्भं च विप्रेन्द्र ! पीठं चैव तु स्नापयेत् |
पूर्वादीशान पर्यन्तं कलशे वा भिषेचयेत् || ४३ ||

प्. २९९)

पंचब्रह्मेण मन्त्रेण स्नपनं तु यथा विधि |
पूर्वोक्त लक्षणैर्युक्तं अर्चयेत् तु विशेषतः || ४४ ||

हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
प्रतिष्ठोपकरणं सर्वं आचार्याय प्रदापयेत् || ४५ ||

ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र पर्यष्टि परिचारकान् |
शैवान् संभोजयेत् तत्र यथा शक्त्यादि दक्षिणा || ४६ ||

एवं यः कुरते मर्त्यः सर्वपापाद्विमुच्यते |
यावद् रुद्रपुरं सर्वे दध्याक्षये नरः || ४७ ||

तद् दिनादि च विप्रेन्द्र ! उत्सवं कारयेत् ततः |
आद्येषु त्रितयेष्वेषु न ध्वजारोहण क्रिया || ४८ ||

सप्ताहे वा न वाहे वा ध्वजारोहणमुच्यते |
एवं कृते महाशान्ति राजराष्ट्रसुखावहम् || ४९ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकं स गच्छति || ४९ � ||

इति वीरतन्त्रे संहारमूर्तिप्रतिष्ठविधिः चतुष्षष्टितमः पटलः || ६४ ||



प्रणिपत्य पुनर्ब्रह्मा उवाच परमेश्वरम् |
कथं गौरी प्रतिष्ठा च ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः ||

एतत्सर्वं समासेन श्रूयतां चतुरानन ! |
रोहिणी च पुनर्वस्वो पुष्ये मृगशिरस्तथा || २ ||

प्. ३००)

हस्तं च रेवती चैव स्वाती चैव त्रिरुत्तरा |
स्थिरराशौ तु कर्तव्यं अष्टमं ग्रहवर्जितम् || ३ ||

देव्या रूपमहं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
द्विनेत्रां चारुवदनां सुस्तनां च सुयौवनाम् || ४ ||

द्विहस्तां च द्विपादां च नीलोत्पलयुतां कराम् |
करण्डमकुटां चैव सर्वाभरणभूषितम् || ५ ||

दुकूलपट्टवसन छन्नवीर समन्विताम् |
पादनूपुर संयुक्तां देव्या रूपमिहोच्यते || ६ ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्डपं चतुरश्रकम् |
पूर्वोक्तलक्षणैर्युक्तं मण्टपं कारयेत्ततः || ७ ||

एकाशीति पदं कृत्वा वेदिका नव मध्यमे |
तस्या वृतपदं त्रीणि मध्यमे कुण्डमुच्यते || ८ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं योनिरश्वत्थ पत्रवत् |
लक्षणेन प्रकर्तव्यं पूर्वोक्तविधिना सह || ९ ||

रत्न न्यासं न कर्तव्यं उमा देव्या विशेषतः |
हेमं तत्रैव निक्षिप्य अष्टदिक्षु क्रमेण तु || १० ||

सुस्निग्धं कारयेत्तत्र गौरीगायत्रिमन्त्रतः |
द्वितीयवर्गे विप्रेन्द्र ! तृतीयाक्षर संयुतम् || ११ ||

सप्तमस्य तृतीयं तु प्रथमस्य चतुर्थकम् |
बिन्दुनाद समायुक्तं मूलमन्त्रमिहोच्यते || १२ ||

प्. ३०१)

द्वितीयस्य तृतीयं तु ब्रह्ममुद्धारते क्रमात् |
हृस्वा ब्रह्म समाख्याता दीर्घाह्यंगानि चोच्यते || १३ ||

नयनं मोक्षणं कुर्यान् नेत्रद्वययुते दिने |
आदित्यस्य पदे चैव गोमयेनानुलेपयेत् || १४ ||

अष्टद्रोणेन शालिस्यात् स्थण्डिलं चतुरश्रकम् |
तदर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् || १५ ||

पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
नववस्त्रं न्यसेत्तत्र प्रतिमां विन्यसेत् ततः || १६ ||

वस्त्रेण वेष्टयेद् देवीं प्रच्छन्नपटसंयुताम् |
अभितः कलशानष्टौ वामाद्यादीनि विन्यसेत् || १७ ||

हिरण्यसूचिकायुक्तं पक्ष्मरेखां लिखेत् ततः |
कृष्णमण्डलमालिख्य ज्योतिर्मण्डलमालिखेत् || १८ ||

शिल्पिनं पूजयेत् पश्चात् तदस्त्राणां विसर्जयेत् |
वस्त्रेणावेष्ट्य तद् देव्याः प्रच्छन्न पटसंयुतम् || १९ ||
अभितः कलशानष्टौ वामाद्यादीनि विन्यसेत् || १९ ||

अक्षिहोमं ततः कुर्याद् आज्येनैव विशेषतः |
अग्निमुखं च संकल्प्य पंचाशत्संख्यया हुनेत् || २० ||

नेत्रमन्त्रेण हुत्वा तु चरुं तत्रैव हूयते |
ताम्रपात्रेऽथवा कांस्ये घृतं मधु च पूरयेत् || २१ ||

नेत्रमन्त्रशतं जप्त्वा हिरण्यनखसंयुतम् |
मधुवाता ऋतायेति मधुना तर्पयेत्ततः || २२ ||

प्. ३०२)

घृतमिक्षे घृतं तर्प्य नेत्रमन्त्रं च विन्यसेत् |
गौर्धेनु भव्यमन्त्रेण सवत्सांगां प्रदर्शयेत् || २३ ||

ब्राह्मणान्दर्शयेत् तत्र सप्तकन्याश्च दर्शयेत् |
नेत्रमन्त्रसमायुक्तं धान्यराशीं च दर्शयेत् || २४ ||

प्रच्छन्न पटमावर्ज्य जनान्सर्वान्प्रदर्शयेत् |
पंचगव्येन विप्रेन्द्र ! अभिषेकं समाचरेत् || २५ ||

अलंकृत्य च तां देवीं कुर्याद्ग्राम प्रदक्षिणम् |
नदीतटाककतीरे वा गोमयेनानुलेपिते || २६ ||

पीठं तत्रैव निक्षिप्य गौरीं तत्रो परिन्यसेत् 
स्नापयेत् पंचगव्येन जलाधिवासनं कुरु || २७ ||

नववस्त्रेण संवेष्ट्य कूर्चेनैव समन्वितम् |
जलमध्ये न्यसेद् देवीं गौरीबीजेन देशिकः || २८ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं वर्धनीं विन्यसेत्ततः |
सवस्त्रं सापिधानं च वामाद्याश्चैव विन्यसेत् || २९ ||

तस्योर्ध्वे च प्रपां कृत्वा दीपयुक्तो विधीयते |
एकरात्रं त्रिरात्रं वा पंचरात्रमथापि वा || ३० ||

जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः प्रविशेदालयं प्रति |
स्नापयेत् पंचगव्येन नववस्त्रेण वेष्टयेत् || ३१ ||

वेदिमध्ये न्यसेत् तत्र अष्टद्रोणेन शालिना |
तदर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् || ३२ ||

प्. ३०३)

परिस्तरेच्च दर्भैश्च शयनं चाण्डजादिभिः |
तस्यो परिन्यसेद्देवीं गौरीमूलेन देशिकः || ३३ ||

प्राक्शिरः पश्चिमे पादं विन्यसेच्च विशेषतः |
प्रच्छन्न पटसंयुक्तं पुण्याहं वाचयेत् ततः || ३४ ||

वर्धनीं नवमादाय सूत्रेण परिवेष्टयेत् |
शुद्धोदकेन संपूर्णाः प्रत्येकं वस्त्रवेष्टिताः || ३५ ||

दिव्यानामीश दिग्भागे प्रधानां वर्धनीं न्यसेत् |
गौरीबीजेन मन्त्रेण स कूर्चं सापिधानकम् || ३६ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं वर्धनीरष्ट विन्यसेत् |
प्रत्येकं वस्त्रसंयुक्तं प्रधाने हेम विन्यसेत् || ३७ ||

मध्ये गौरीं च संपूज्य नवशक्तीः सुपूजयेत् |
पूर्वादीशान पर्यन्तं मनोन्मनीं त्वीशगोचरे || ३८ ||

वर्णानामस्त्ररूपं तु विन्यसेद्वर्धनीं ततः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य गौरीमूलेन मन्त्रतः || ३९ ||

नैवेद्यं पायसं दद्यात् ताम्बूलं च निवेद्य च |
ततो होमं प्रकुर्वीत नव वा पंच एव वा || ४० ||

समिदाज्यचरुं लाजान् मूद्गमाषयवांस्तथा |
गौरीमूलेन मन्त्रेण समिधा हूयते क्रमात् || ४१ ||

आज्यं गायत्री मन्त्रेण हृदयेन चरुं तथा |
शिरोमन्त्रेण लाजश्च मुद्गं वामेन हूयते || ४२ ||

प्. ३०४)

माषं सद्येन होतव्यं यवमीशानमन्त्रतः |
एवमेव क्रमेणैव प्रत्येकं तु शताहुतिः || ४३ ||

घृतमिक्षेति मन्त्रेण घृतेनैव शताहुतिः |
देवस्यत्वेति मन्त्रेण अन्नाहुतिमथाचरेत् || ४४ ||

द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा स्पर्शयेत्प्रतिमां ततः |
हव्यवाहेति मन्त्रेण सर्वद्रव्य समन्वितम् || ४५ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे |
नृत्तगेय समायुक्तं रात्रौ जागरमुच्यते || ४६ ||

चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः |
गौरीमूलं जपेत्तत्र आग्नेयादि चतुर्दिशि || ४७ ||

ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
मन्त्रन्यासोक्तमार्गेण सृष्टि न्यासं तु कारयेत् || ४८ ||

ततो वासनहोमं तु कारयेद्विधिना ततः |
समिदाज्यचरूणां तु होमयेद् देशिकोत्तमः || ४९ ||

गौरी गायत्रीमूलेन हृदयेन पृथक् छतम् |
हुत्वान्ते तु यदस्येति स्विष्टकृद्धूयते क्रमात् || ५० ||

आचार्यदक्षिणां दद्यात् पंचांगभूषणादिकम् |
वस्त्रैराभरणैर्युक्तं गोभूमीकांचनादिभिः || ५१ ||

पदार्थीन्पूजयेत्तत्र उपदेष्टा च पूजयेत् |
ततो मुहूर्तमुद्वीक्ष्य देवीमुत्थापयेत् क्रमात् || ५२ ||

प्. ३०५)

स्नानवेद्युपरिन्यस्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
सृष्टिन्यास क्रमेणैव देव्या अंगेषु विन्यसेत् || ५३ ||

प्रधान वर्धनीं चैव विमान प्रदक्षिणं कुरु |
स्नापयेत् तु विशेषेण गौरीमूलमनुस्मरन् || ५४ ||

पंचब्रह्म षडंगैश्च स्नापयेदष्टवर्धनीः |
स्नपनं कारयेत्पश्चाद् यथा विभवविस्तरम् || ५५ ||

पंचवर्णहविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत्ततः |
ब्राह्मणान् भोजयेत्तत्र सप्तकन्याश्च भोजयेत् || ५६ ||

कल्याणं कारयेत् पश्चान्मण्डपे स विशेषतः |
गोमयालेपनं कृत्वा शालिना विकिरेत्ततः || ५७ ||

शाल्योपरि सुसंस्थाप्य मानुषे तु पदे तथा |
स्थण्डिले स्थापयेद्देवीं दिशि दक्षिणतो न्यसेत् || ५८ ||

तस्याग्रे स्थण्डिलं कृत्वा अग्निमुखं च कारयेत् |
तत्र विष्णुं समाहूय दद्यादुदक पूर्वकम् || ५९ ||

गौरीबीजेन संयुक्तं ब्रह्मांगेन समायुतम् |
हृदयेनातिष्ठ  मन्त्रेण अश्मानं स्पर्शयेत् ततः || ६० ||

आचार्य हस्तं संपूर्य लाजान् हृदय मन्त्रतः |
ईशानेन तु मन्त्रेण लाजहोमं तु कारयेत् || ६१ ||

प्रदक्षिणं ततः कृत्वा लाजहोमं पुनः पुनः |
त्रिःकृत्वा तु विशेषेण हुत्वा चित्तादिभिस्तथा || ६२ ||

प्. ३०६)

हुत्वान्ते तु यदस्येति जुहुयात् तदनन्तरम् |
भिन्नासनमिदं प्रोक्तं सहासनमतः शृणु || ६३ ||

इति वीरतन्त्रे गौरी स्थापनविधिः पंचषष्टितमः पटलः || ६५ ||

पादुकास्थापनं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
सौवर्णं रजतं ताम्रं लोहजं वापि कारयेत् || १ ||

दन्तैर्वा दारुजैर्वापि कारयेत्तु विशेषतः |
लक्षणं संप्रवक्ष्यामि यथा वदनुपूर्वशः || २ ||

उत्तमं द्वादशांगुल्यं मध्यमं तु नवांगुलम् |
अधमं सप्तांगुलं प्रोक्तं पादुकस्य तु दैर्घ्यकम् || ३ ||

विस्तारं तु तदर्धं स्यात् तस्य मध्ये तदर्धकम् |
अंगुल्यादि त्रयांगुल्यं उत्सेधं * * * * * || ४ ||

पादाधारं तु कर्तव्यं तस्योर्ध्वे वृत्तमुच्यते |
एवं लक्षण संयुक्तां पादुकां कारयेत् ततः || ५ ||

पर्यन्तशोभितं कृत्वा माणिक्यादि सरत्नकैः |
रत्नानामप्य लाभे तु सुवर्णादीनि कारयेत् || ६ ||

प्रतिष्ठा विधिं प्रवक्ष्यामि पूर्वोक्तमण्टपे शुभम् |
मण्टपस्य तु संस्कारं विभवेन समन्वितम् || ७ ||

वास्तु होमं दिशां कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् |
दर्भमालाभिरावेष्ट्य चतुस्तोरण संयुतम् || ८ ||

प्. ३०७)

अष्टदिक्षु ध्वजान्न्यस्य वितानैरुपशोभितम् |
मुक्तादामैरलंकृत्य पुष्पमालोपशोभितम् || ९ ||

वेदिका रत्निचोत्सेधं दर्पणोदरवत्कृतम् |
अष्टद्रोणेन शालींश्च तन्मध्ये विन्यसेत्ततः || १० ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् |
पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ११ ||

शयनं कल्पयेत् तत्र अण्डजाद्यैस्ततो बुधः |
जलादुत्तीर्य देवेशं शुद्धिं कृत्वा विशेषतः || १२ ||

प्रासादं प्रविशेत् तत्र पुष्पदन्तपदे स्थितः |
आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा नववस्त्रेण वेष्टयेत् || १३ ||

सोष्णीषः सोत्तरीयश्च सर्वाभरणभूषितः |
आचार्यस्य च बीजेन सर्वांगेषु च विन्यसेत् || १४ ||

उपदेष्ट्रा समायुक्तं आचार्यद्वयमुच्यते |
उपदेष्टा शरीरं तद् आचार्यो जीव उच्यते || १५ ||

सहिनस्तु भवेद्विप्र सर्वसंपत्कराय च |
मन्त्रन्यासं प्रकर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् || १६ ||

हस्ताभ्यां संस्पृशेत्तत्र कादिपादान्तमेव च |
अंगुष्ठादि कनिष्ठान्तं पंचब्रह्म न्यसेत् क्रमात् || १७ ||

मध्यमादि तर्जन्यन्तं षडंगं विन्यसेत्क्रमात् |
अस्त्रं करतले चैव विन्यसेत् तु विशेषतः || १८ ||

प्. ३०८)

अष्टत्रिंशत्कलाश्चैव विन्यसेद्देशिकस्य तु |
प्राकृतं भावमुत्सृज्य शिवोहमिति भावयेत् || १९ ||

प्रतिमां पंचगव्येन स्नापयेच्छिव मन्त्रतः |
स्वर्णसूत्रेण संयुक्तं कौतुकं बन्धयेत् ततः || २० ||

पलद्वयं च कर्पूरं काश्मीरं चन्दनेन तु |
समालोढ्य च सर्वं तु लेपयेत् तु समन्ततः || २१ ||

सुमुहूर्ते सुलग्ने च शयने शाययेच्छिवम् |
प्रतिमं नववस्त्रेण पिधाय सकलं ततः || २२ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण गन्धपुष्पादिनाऽर्चयेत् |
नवकुम्भं समादाय सूत्रेणावेष्टयेत् ततः || २३ ||

शुद्धोदकेन संपूर्य स कूर्चं सापिधानकम् |
स वस्त्रं स हिरण्यं च पंचरत्न समन्वितम् || २४ ||

द्रव्येणैव समायुक्तं विणिकादीनि विन्यसेत् |
प्रतिमस्यैश दिग्भागे स्थापयेच्छिव कुम्भकम् || २५ ||

शिवकुम्भे शिवं पूज्य पंचब्रह्म षडंगकैः |
वर्धनीं तस्य वामे तु गौरी बीजेन स्थापयेत् || २६ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं अष्टविद्येश्वरैर्युतम् |
* * * * * * * * ताम्बूलं दापयेत् ततः || २७ ||

ततो होमं दिवा कुर्याद् भ्रंशमध्ये पदे तथा |
ततो होमं प्रकर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् || २८ ||

प्. ३०९)

पलाशाश्वत्थ बिल्वं चोदुम्बर प्लक्षमेव च |
खदिरं च शमी चैव अपामार्गं तथैव च || २९ ||

पूर्वादीनि क्रमाद् एता मध्ये पालाशमेव च |
सर्वेषामेव होमानां मध्ये पालाशमुच्यते || ३० ||

समिदाज्य चरुं लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
मुद्गमाषं च विप्रेन्द्र ! नवद्रव्यमिहोच्यते || ३१ ||

समिधो हृदये नैव आज्यं च शिर उच्यते |
चरुहोमं शिखा चैव लाजान्वै कवचेन तु || ३२ ||

नेत्रेण सर्षपं चैव अस्त्रेणैव यवांस्ततः |
ईशानेन तिलं हुत्वा मुद्गं सद्येन हूयते || ३३ ||

माषं वामेन होतव्यम् एवमेव क्रमेण तु |
सहस्रं वा तदर्धं वा तदर्धार्धमथापि वा || ३४ ||

शतमष्टोत्तरं वापि तिरीशे विजयस्तथा |
उग्रोऽतिधाश्रीमो एते होमस्य दैवताः || ३५ ||

वामी ज्येष्ठी च काली च कलविकरणी तथा |
बलविकरणी बलप्रमथिनी सर्वभूत मनोन्मनी || ३६ ||

क्रमात्कुण्डेषु विप्रेन्द्र ! शक्तीनां नाम उच्यते |
द्रव्यान्ते प्रतिमां स्पृष्ट्वा पंचब्रह्म षडंगकैः || ३७ ||

चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः |
व्योमं प्रासादमन्त्रं च ब्रह्ममंगं तथैव च || ८८ ||

प्. ३१०)

दीक्षितैर्ब्राह्मणैश्चैव चतुर्दिक्षु जपेत्ततः |
त्राणि पर्वाणि ते यं नृत्त समाकुलैः || ३९ ||

सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे || ४० ||

चित्तादीनि जयादींश्च राष्ट्रभृच्चादि हूयते |
हूयते क्रमशो विप्र ! व्याहृतिं जुहुयात्ततः || ४१ ||

शिवदीक्षा प्रदातव्या लक्षणेन समन्विता |
पर्यष्टि परिचारांश्च शिवदीक्षावहो विदुः || ४२ ||

एवं कृते तु विप्रेन्द्र ! राजराष्ट्र सुखावहम् |
अथा वसानहोमं तु प्रधानाग्नौ तु हूयते || ४३ ||

यदस्य कर्मणेत्यादि स्विष्टकृद्धूयते क्रमात् |
प्रभाते दक्षिणां दद्याद् आचार्यादि च सर्वशः || ४४ ||

आचार्यं पूजयेत् पूर्वं वस्त्रांगुलीयकादिभिः |
पंचांगभूषणं दद्याद् आचार्यस्य विशेषतः || ४५ ||

अधमं दशनिष्कं तु मध्यमं द्विगुणं भवेत् |
उत्तमं त्रिगुणं प्रोक्तं आचार्यस्य तु दक्षिणा || ४६ ||

दशभागैक भागं तु मूर्तिपानां तु दक्षिणा |
स्तोत्रादध्वयीनादीनां तदर्धं दक्षिणा शुभे || ४७ ||

गोमया लेपनं कृत्वा पद्ममध्ये प्रकल्पयेत् |
पद्मस्य पूर्वदिग्भागे वेदाश्रं कुण्डमुच्यते || ४८ ||

प्. ३११)

पुण्याहं वाचयेत्तत्र शुद्धिं कृत्वा तु पादुकौ |
पवमानेन संप्रोक्ष्य शुद्धैरुत्थै ततो द्रुवत् || ४९ ||

शालिना विकिरेत् तत्र तदर्धं तण्डुलांस्तिलान् |
पादुकौ विन्यसेन्मध्ये नववस्त्रस्य चोपरि || ५० ||

पिधाय नववस्त्रेण गन्धपुष्पादि नार्चयेत् |
भूतवर्गान्त वर्गेषु अग्निं संयोजयेत् ततः || ५१ ||

तद्व्यक्षौ समायुक्त विषध्वर समायुतम् |
शिवविष्णुसमारूढं पादुकाबीजमुच्यते || ५२ ||

इदं मन्त्रमनुस्मृत्य स्थापयेत् पूर्वतो मुखम् |
श्रीभूमी दक्षिणा दिशि तथा देवौ प्रकीर्तितौ || ५३ ||

वर्धनीं नवमादाय सूत्रेण परिवेष्टिताम् |
पूरयेच्छुद्धतो येन स कूर्चान्सापिधानकान् || ५४ ||

स वस्त्रान् हेमसंयुक्तान् पूर्वादीशान्तके न्यसेत् |
पादुकादीश दिग्भागे वर्धनीं विन्यसेत्ततः || ५५ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं विन्यसेद्वादिशक्तितः |
मनोन्मनीं प्रधानस्य विन्यसेत्तु विशेषतः || ५६ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्च (च) रु विन्यसेत् |
ततो होमं प्रकर्तव्यं पूर्वोक्तविधिना सह || ५७ ||

होमान्ते पंचगव्येन प्रोक्षयेत्सद्यमन्त्रतः |
सुमुहूर्ते सुलग्ने च वर्धनीं विन्यसेत्ततः || ५८ ||

प्. ३१२)

पूर्वादीशान पर्यन्तं स्थापयेन् मूलमन्त्रतः |
गन्धपुष्पादिनाऽऽपूज्य विन्यसेच्छिवमन्त्रतः || ५९ ||

नैवेद्यं दापयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
आचार्यं पूजयेत्पूर्वं पर्यष्टि परिचारकान् || ६० ||

भोजयेच्छिव भक्तांश्च सवर्णांश्च दक्षिणाम् |
नित्योत्सवं तु काले तु प्रदक्षिणमथाचरेत् || ६१ ||

अग्रतः पृष्ठतो वापि व्रजेत् संपत्कराय च |
ब्रह्मचारी वहित्वा तु पादुकावर्चयेत् ततः || ६२ ||

पादुकस्योपरिष्टात् तु कल्पयेदस्त्र राजतः |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || ६३ ||

पादुका स्थापनं प्रोक्तं चित्रस्थापनकं शृणु || ६३ � ||

इति वीरतन्त्रे पादुकास्थापनविधिः षषष्टितमः पटलः || ६६ ||

सुरेशानं नमस्कृत्य पर्यपृच्छत्पितामहः |
चित्रप्रतिष्ठा किं देवब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
चित्रं च त्रिविधं ज्ञेयं तेषां भेदं शृणुष्वथ || २ ||

शिला प्रतिमेऽपि विप्रेन्द्र चित्रकर्म तु कारयेत् |
मृण्मयं शूलसंयुक्तं भित्तिचित्रे पटेऽपि वा || ३ ||

प्. ३३)

एते त्रिविधमुच्यन्ते स्थापनं तु शृणुष्वथ |
चित्रस्य संनिधौ चैव प्रतिष्ठामण्टपं कुरु || ४ ||

शैलजे मृण्मये चैव रत्नन्यासं तु कारयेत् |
रत्नन्यासं च कर्तव्यं उमादेव्या विशेषतः || ५ ||

प्रतिष्ठा मण्डपं कृत्वा लक्षणेन समन्वितम् |
वेदिका ब्रह्मभागे तु मानुषे कुण्डमुच्यते || ६ ||

वृत्तं वा चतुरश्रं वा सर्वकुण्डानि कारयेत् |
देव्याश्चेद्दिक्षु विप्रेन्द्र ! योनिरश्वत्थ पत्रवत् || ७ ||

एकासनगता देव्याः चतुष्कोणेषु योनिकम् |
नयनमोक्षणं कुर्यान् नेत्रयुग्मयुते दिने || ८ ||

पूर्वोक्तविधिना चैव नयनमोक्षणमारभेत् |
जलाधिवासनं नोक्तं शयने शाययेत् ततः || ९ ||

वास्तु होमं दिवा कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् |
भारशालि समायुक्तं वेदिमध्ये परिस्तरेत् || १० ||

शाल्यर्ध तण्डुलं न्यस्य तदर्धं तु तिलं न्यसेत् |
परिस्तरेत् तु दर्भैश्च अष्टपत्रं सकर्णकम् || ११ ||

तत् तन्मन्त्रेण संस्मृत्य शयनं पंच कल्पयेत् |
दर्पणं शाययेत्तत्र प्रच्छन्न पटसंयुतम् || १२ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं विद्येश्वर समन्वितम् |
देव्याश्चैव तु वामादि विन्यसेत् तु विशेषतः || १३ ||

प्. ३१४)

* * * * * * * * * * श्चैव तु विन्यसेत् |
* * * * * * * देवं देव्या वर्धनीं न्यसेत् || १४ ||

स वस्त्रं सापिधानं च स हिरण्यं स कूर्चकम् |
गन्धपुष्पादिनाऽभ्यर्च्य पायसान्नं निवेदयेत् || १५ ||

ततो होमं प्रकुर्वीत पालाशसमिधा सह |
समिदाज्य चरुं लाजान् सर्षपा * गमेव च || १६ ||

माषं चैव तु विप्रेन्द्र ! सप्तद्रव्याणि हूयते |
सद्येन समिधा हुत्वा हृदयेनाज्यमेव च || १७ ||

चरुं वामेन होतव्यं शिरो मन्त्रेण लाजकम् |
सर्षर्पं नेत्रमन्त्रेण मुद्गमीशानमन्त्रतः || १८ ||

माषं नेत्रेण हुत्वा तु प्रत्येकं तु शताष्टकम् |
सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् || १९ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात् तदनन्तरम् |
ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः || २० ||

मन्त्र न्यासोक्तमार्गेण स्वदेहे विन्यसेत् ततः |
ततो वासान होमं तु आज्येन चरुणायुतम् || २१ ||

अष्टोत्तरशतं हुत्वा द्रव्यं प्रति विशेषतः |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्याद् अध्ययनं ततः || २२ ||

प्रायश्चित्तं तु होतव्यं चित्तादिभिर्जयादिभिः |
हुत्वान्ते तु यदस्येति जुहुयात् तदनन्तरम् || २३ ||

प्. ३१५)

आचार्य दक्षिणां दद्यात्पंचांगभूषणैर्युतम् |
होमीनां तु पदार्थीनां पूजयेत् तु विशेषतः || २४ ||

प्रतिमस्याग्रतश्चैव जलभाण्डं खनेत् ततः |
तस्योर्ध्वे दर्पणं स्थाप्य मूलमन्त्रेण संयुतम् || २५ ||

प्रोक्षयेच्चित्र कर्मे तु दर्पणे स्नापयेत् ततः |
प्रधान कलशं चैव स्नापयेत् तु विशेषतः || २६ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं स्नापयेत् स्वस्वमन्त्रतः |
हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः || २७ ||

ब्राह्मणान्भोजयेत् तत्र शैवान् (सं)भोजयेत् ततः |
सर्वासां देवतानां च स्थापन क्रममेव हि || २८ ||

तत्तन्मन्त्रेण कर्तव्यं क्रियाभेदं न विद्यते |
प्रतिष्ठोपकरणं सर्वं आचार्याय प्रदापयेत् || २९ ||

चित्रस्थापनमेवोक्तं शूलस्थापनकं शृणु |

इति वीरतन्त्रे चित्रप्रतिष्ठाविधिः सप्तषष्ठितमः पटलः || ६७ ||

देवदेवं प्रणम्यादौ पृच्छतिस्म पितामहः |
विमानस्थापनं किं वा ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः |

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
रोहिणी च पुनवस्वा पुष्यो मृगशिरस्तथा || २ ||

प्. ३१६)

हस्तं च रेवती चैव स्वाती चैव त्रिरुत्तरा |
द्वितीया पंचमी चैव द्वादशी वा त्रयोदशी || ३ ||

स्थिरराशौ तु कर्तव्यं अष्टमे ग्रहवर्जिताः |
एवमादिषु कालेषु विमानस्थापनं कुरु || ४ ||

पंचाहे सप्तरात्रे वा अंकुरार्पणमुच्यते |
प्रासादस्यैव पुरतः प्रपां कृत्वा विशेषतः || ५ ||

पूर्वोक्तेन प्रकारेण मण्टपं कारयेत् ततः |
मध्यमे वेदिकां कुर्याद् हस्तमात्रोच्छ्रयं भवेत् || ६ ||

स्वबाह्ये तु परितो मानुष्ये कुण्डमुच्यते |
नागरं द्राविडं चैव वेसरं तु शृणुष्वथ || ७ ||

चतुरश्रं तु योन्याश्च अर्धचन्द्रं त्रिकोणकम् |
वृत्तं च पंचकोणं च पद्मं चैवाष्टकोणकम् || ८ ||

वेसरं प्रोच्यते विप्र अथा पंचमकुण्डकम् |
चतुर्दिक्षु च ईशान्यां यथोक्तं कुण्डमुच्यते || ९ ||

चतुस्तोरणसंयुक्तं दर्भमालाव भूषितम् |
वितानध्वजसंयुक्तं पुष्पमाल्यैरलंकृतम् || १० ||

प्रासादस्य चतुर्दिक्षु चतुरश्रं तु कुण्डकम् |
कुबेरस्य विधिः प्रोक्तो द्राविडस्य तु वृत्तकम् || ११ ||

बेरस्यार्धचन्द्राभं कुण्डानि कारयेत् ततः |
तस्य पूर्वे जलावर्तं वस्त्रमाल्यैरलंकृतम् || १२ ||

प्. ३१७)

शुद्धोदकेन संपूर्य शाल्योपरि च संस्थिताः |
चतुर्दिक्षु न्यसेत्तत्र हृदयेन तु मन्त्रतः || १३ ||

वास्तुहोमं दिवा कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् |
आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा नववस्त्रेण वेष्टितः || १४ ||

सोष्णीषस्सोत्तरीयश्च गन्धद्रव्येण लेपयेत् |
प्रासादं दर्भमालाभिर्वेष्टयेत् तु विशेषतः || १५ ||

पुण्याहं वाचयेत् तत्र पवमानेन प्रोक्षयेत् |
वास्तुदेवबलिं दद्यात् पूर्वोक्त विधिना सह || १६ ||

प्रासादं नववस्त्रेण वेष्टयेद्धृदयेन तु |
लम्बयेन्नववस्त्रेण प्रासादेन तु मन्त्रतः || १७ ||

दर्भमाल्येन पुष्पेण वेष्टयेत्स्थूपिमेव च |
प्रासादहोमं कर्तव्यं गर्भगेहे विशेषतः || १८ ||

मम आप्येति मन्त्रेण आज्येनैव शताहुतिः |
समिधामीशमन्त्रेण आज्यं वामेन हूयते || १९ ||

चरुं हृदयमन्त्रेण हुत्वा चैव शताहुतिः |
शान्तिहोमक्रमेणैव चतुर्दिक्षु च होमयेत् || २० ||

चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः | 
प्रासादमेव होमेन शिवासनमथ शृणु || २१ ||

पूर्वोक्तमण्डपे वेद्यां गोमयेनानुलेपयेत् |
शालिना विकिरेत्तत्र भारद्वयेन संयुतम् || २२ ||

प्. ३१८)

शाल्यर्धतण्डुलान्न्यस्य तण्डुलार्धतिलान्न्यसेत् |
पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || २३ ||

नवकुम्भान् समादाय सूत्रेण परिवेष्टयेत् |
शुद्धोदकेन संपूर्य वस्त्रकूर्चसमन्वितान् || २४ ||

प्रधानकलशं विप्र ! मध्यमे स्थापयेत्क्रमात् |
नवकुम्भान् समादाय सूत्रेण परिवेष्टयेत् || २५ ||

सप्तमेवान्तवर्गैश्च * * * * द्वितीयकम् |
चतुर्दशस्वरसंयुक्तं बिन्दुनादसमन्वितम् || २६ ||

विमानस्य तु विप्रेन्द्र ! मूलमन्त्र मिहोच्यते |
प्रधानकलशे नैव * * * * * विन्यसेत् || २७ ||

विद्येश्वरसमायुक्तं मध्यमे शिवदैवतम् |
पूर्वे तु विष्णुकुम्भास्यु दक्षिणामूर्तिदक्षिणे || २८ ||

लिंगोत्पत्तिं तु वारुण्यां उत्तरे तु पितामहः |
पूर्वादिषु चतुर्दिक्षु शिवविद्येश्वरस्य तु || २९ ||

मध्यमे स्थापयेद्विद्वान् विघ्नेशं चाग्निविन्यसेत् |
उत्तरे चैव दुर्गायां विन्यसेत् तु विशेषतः || ३० ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य स्वस्वमूलेन देशिकः |
हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः || ३१ ||

ततो होमं प्रकुर्वीत पलाशसमिधासह |
समिदाज्य चरुं लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || ३२ ||

प्. ३१९)

वेणुं माषं च मुद्गं च शिम्बं चैकादशं युतम् |
ईशान्यादीनि सद्यान्तं हृदयेन त्रयं युतम् || ३३ ||

अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशद्वापि हूयते |
विमानबीजं सर्वेषु हुत्वा चैव शताहुतिः || ३४ ||

प्रभाते विमले पूज्य आचार्यः स्नानमाचरेत् |
मन्त्रन्यासोक्तमार्गेण न्यासं कृत्वा विशेषतः || ३५ ||

सृष्टिस्थितिं च संहार न्यासादीनि च विन्यसेत् |
ततो वासन होमं च कर्तव्यं देशिकोत्तमः || ३६ ||

समिदाज्यचरूणां तु प्रासादेन शताहुतिः |
विमानबीजसंयुक्तं पंचविंशतिरुच्यते || ३७ ||

सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे || ३८ ||

चित्तादींश्च जयादींश्च राष्ट्रभृच्चैव हूयते |
हुत्वान्ते तु यदस्येति पूर्णाहुतिमथाचरेत् || ३९ ||

आचार्य दक्षिणां दद्यात् पंचांगभूषणैर्युतम् |
शिरसोपरि विप्रेन्द्र ! कुम्भमुद्वाहयेत् ततः || ४० ||

विमान प्रदक्षिणं कुर्यात् प्रासादस्योपरि स्थितिः |
विमानमूलसंयुक्तं व्योमव्यापि समुच्चरन् || ४१ ||

पंचब्रह्म षडंगेन स्नापयेत् कुम्भमेव च |
पूर्वादीशानपर्यन्तं स्नापयेत् स्वस्वमन्त्रतः || ४२ ||

प्. ३२०)

दिशामूर्तिं च विप्रेन्द्र ! स्वस्वमन्त्रेण स्नापयेत् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य हविर्दद्याद्विशेषतः || ४३ ||

ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र शिवभक्तांश्च भोजयेत् |
सप्तकन्याश्च विप्रेन्द्र ! वस्त्रादीनि च दापयेत् || ४४ ||

विमानस्थापनं प्रोक्तं मानुषस्थापनं शृणु || ४४ � ||

इति वीरतन्त्रे विमानस्थापनविधिरष्टषष्टितमः पटलः || ६८ ||

पितामहः ||

लोकनाथ नमस्कृत्वा पर्यपृच्छत्पितामहः |
मानुषस्थापनं को वा शिवज्ञानाभिपूरितान् || १ ||

ऋषीणां च नृपाणां च स्थापनं ब्रूहि मे प्रभो ! |

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! || २ ||

चातुर्वर्ण्यानुलोमांश्च प्रतिलोमांश्च सर्वशः |
शिवप्रसाद सिद्धांश्च प्रतिमादीनि कारयेत् || ३ ||

सौवर्णै राजतैर्वापि ताम्रं पित्तलजं तु वा |
शैलजं दारुजं वापि मृण्मयं चित्रमेव च || ४ ||

द्वारं तु नवधा भज्य भागैकं प्रतिमोच्छ्रयम् |
चत्वारि पंचषट्तालं मात्रांगुलेन कारयेत् || ५ ||

सप्ताष्टनव तालं वा कर्तव्यं लक्षणैर्युतम् |
शिवप्रसादकाले तु यद्रूपं संभवन्ति वै || ६ ||

प्. ३२१)

तद्रूपं कारयेद्विप्र ! स्थितं चासीनमेव च |
ऋषीणामृषिरूपं तु नृपाणां नृपवद्भवेत् || ७ ||

एवं कृत्वा विधानेन स्थापयेद् विधिपूर्वकम् |
इला च पिंगला चैव सुषुम्ना च तथैव च || ८ ||

गान्धारी हस्ति जिह्वा च पूषा चैव यशस्विनी |
अलंपुरुषा रुह्री च शंखिनी दशमः स्मृतः || ९ ||

दशप्राणावहा एता नाडयः परिकीर्तिताः |
विमला घोषणी चैव पृथिवी आविनी तथा || १० ||

तेजोवती वायुवेगी गगनी मर्दनी तथा |
शोधनी व्याधिनी चैव रसावती च मुद्वती || ११ ||

स्रंसनी * * * शब्द स्पर्शा च नकुला तथा |
सर्वगा चैव नाड्यस्ता विंशतिस्सहिताष्टभिः || १२ ||

प्रधान नाडयश्चैव तद्रूपे विन्यसेत् ततः |
तस्य मन्त्रं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलासन ! || १३ ||

स्वनामाद्येन संयुक्तं द्वितीयं वापि गृह्यताम् |
सप्तमस्य द्वितीयं तु प्रथमस्य चतुर्दश || १४ ||

बिन्दुनाद समायुक्तं मानुषं बीजमुच्यते |
हृस्वा ब्रह्म समाख्याता दीर्घाह्यंगानि विन्यसेत् || १५ ||

राक्षसानां पिशाचानां असुराणां च सिद्धकान् |
देवतानां वाहनानां स्थापयेदेवमेव तु || १६ ||

प्. ३२२)

रत्नन्यासं प्रकर्तव्यं पद्मस्योपरि संस्थितः |
नवरत्नं पंचरत्नं वा विन्यसेद्देशितोत्तमः || १७ ||

पूर्ववन् मण्टपं कृत्वा लक्षणेन समन्वितम् |
मध्यमे कल्पयेद्देवीं परितः कुण्डमुच्यते || १८ ||

चतुरश्रं धनुर्वृत्तं त्रिकोणं चाष्टकोणकम् |
पूर्वादिषु चतुर्दिक्षु ईशान्याद्यष्टकोणकम् || १९ ||

वेदिमध्ये न्यसेच्छालीं प्रतिमां विन्यसेत्ततः |
नयनं मोक्षणं कुर्यात् पूर्वोक्तेन विधानतः || २० ||

ग्रामप्रदक्षिणं कृत्वा जले चैवाधिवासयेत् |
एकरात्रं त्रिरात्रं वा अधिवास्य ततो बुधः || २१ ||

जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः स्नापयेत् पंचगव्यकैः |
वास्तु होमं ततः कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् || २२ ||

शालिना विकिरेद् बेदीं तण्डुलार्ध तिलं न्यसेत् |
शयनं पंचभिः कल्प्य कार्पासैर्वस्त्रवेष्टितम् || २३ ||

शयने शाययेद् बिम्बं प्रच्छन्नपटसंयुतम् |
काये तु विन्यसेद्विप्र ! पंचविंशतिकं तथा || २४ ||

पृथिव्यापस्तथा तेजो वायुराकाशमेव च |
शब्दः स्पर्शश्च रूपं च रसोगन्धश्च पंचमः || २५ ||

वाक्पाणिपादपायू च उपस्थं चैव पंचमम् |
श्रोत्रत्वक्चक्षुर्जिह्वा च घ्राणं चैव तु पंचमम् || २६ ||

प्. ३२३)

मनोहंकार बुद्धिश्च प्रकृतिः पुरुषस्तथा |
पंचविंशति तत्वानि शरीरे विन्यसेत् ततः || २७ ||

मन्त्रन्यासोक्त मार्गेण सृष्टिन्यासं तु विन्यसेत् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य पश्चात्कुम्भानि विन्यसेत् || २८ ||

सवस्त्रान् सापिधानांश्च स हिरण्यान् सकूर्चकान् |
प्रतिमा दक्षिणे भागे कुंभं मूलेन स्थापयेत् || २९ ||

प्रतिमस्योत्तरे भागे कुंभमेकं प्रतिष्ठितम् |
पूर्वादीशान पर्यन्तं स्थापयेत् कुम्भमष्टकम् || ३० ||

प्राणोऽपानश्च व्यानश्चो दानस्समान एव च |
नागः कूर्मश्च कृकरो कुम्भे पूर्वादि विन्यसेत् || ३१ ||

प्रतिमा दक्षिणे कुम्भे देवदत्तं तु विन्यसेत् |
धनंजयोत्तरे न्यस्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ३२ ||

नैवेद्यं पायसं दद्यात् ताम्बूलं दापयेत्ततः |
ततो होमं प्रकुर्वीत पलाशसमिधा सह || ३३ ||

शिवाग्निं कल्पयेत् तत्र युक्तो वहति हूयते |
समिदाज्य चरून्लाजान्सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || ३४ ||

शालिनी वारगो धूमचम्पकेन समन्वितम् |
पंचब्रह्म षडंगेन प्रत्येकं तु शताहुतिः || ३५ ||

सर्व(द्रव्य)समायुक्तं मूलमन्त्रेण होमयेत् |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || ३६ ||

प्. ३२४)

चित्तादीनि जयादीनि हुत्वा हुत्वा स्पृशेत् ततः |
ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः || ३७ ||

मन्त्रन्यासोक्त मार्गेण सृष्टिन्यासं तु कारयेत् |
ततो वासनहोमं तु समिदाज्य चरून्सह || ३८ ||

मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! एकैकं तु शताहुतिः |
हुत्वान्ते तु यदस्येति स्विष्टकृद्धूयते क्रमात् || ३९ ||

आचार्य दक्षिणां दद्यात् पदार्थीन् पूजयेत् ततः |
उपदेष्टारं संपूज्य यथा शास्त्रोक्त मार्गतः || ४० ||

उत्थाप्य प्रतिमां तत्र स्नानवेद्युपरि न्यसेत् |
मन्त्रन्यासोक्त मार्गेण सृष्टि न्यासं तु कारयेत् || ४१ ||

देवदत्तस्य कुंभं तु स्नापयेन् मूलमन्त्रतः |
पंचब्रह्मषडंगेन प्राणादत्यय कुम्भकान् || ४२ ||

स्नापयेत् तु ततो विद्वान् आचम्येन विशुद्ध्यति |
नैवेद्यं पायसं दद्यात् ताम्बूलं दापयेत् ततः || ४३ ||

ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र पर्यष्टीन् शैवमेव तु |
हाटकं वस्त्र संयुक्तं सर्वेषां दापयेत् ततः || ४४ ||

मानुषं स्थापनं प्रोक्तं पिण्डिका स्थापनं शृणु || ४४ � ||

इति वीरतन्त्रे मानुषस्थापनविधिः एकोन सप्ततितमः पटलः || ६९ ||

प्. ३२५)

शिवं प्रणम्य विधिवत् पर्यपृच्छत् पितामहः |
पिण्डिका स्थापनं किंचित् तत्सर्वं मे वद प्रभो ! || १ ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान् मण्टपं चतुरश्रकम् || २ ||

पंचसप्ताष्टहस्तं वा नवहस्तमथापि वा |
स्तम्भैः षोडशभिर्युक्तं चतुर्द्वारसमन्वितम् || ३ ||

मध्यमे वेदिकां कुर्यात् तालमात्रसमुच्छ्रयम् |
वितानध्वजमाच्छाद्य दिग्ध्वजैश्च प्रलम्बितम् || ४ ||

दर्भमालाभिरावेष्ट्य तोरणैरुपशोभितम् |
शालिभिर्विकिरेत्तत्र तण्डुलैश्च तिलैस्तथा || ५ ||

पंचभिः कबलैर्युक्तं पीठं तस्योपरिन्यसेत् |
पीठं प्रक्षालयेद्विप्र ! प्रासादेन तु मन्त्रतः || ६ ||

अष्टमृत्सलिले नैवं पीठं प्रक्षालयेद्धृदा |
वल्मीके च तटाके च कुशमूले तथैव च || ७ ||

नदी पर्वतदेशे तु गोष्ठे च गजदन्ततः |
शुद्धक्षेत्रे तु वै ब्रह्म मृद्भिस्संक्षालयेद्बुधः || ८ ||

वस्त्रेण वेष्टयेत् पीठं शालिराशौ तु विन्यसेत् |
पुण्याहं वाचयेत् तत्र स्वस्तिमंगलवाचकैः || ९ ||

वर्धनीश्च नवादाय त्रिसूत्रेणैव वेष्टयेत् |
शुद्धोदकेन संपूर्य विन्यसेत् पीठबाह्यतः || १० ||

प्. ३२६)

रत्नानि नवचैलाल वंगतक्कोलमेव च |
वर्धन्यां निक्षिपेत् तत्र पूर्वादीशान्तमेव च || ११ ||

पीठस्यैशान दिग्भागे प्रधानां वर्धनीं न्यसेत् |
सकूर्चं च सुवर्णं च वस्त्रयुग्मं पृथक् पृथक् || १२ ||

वामीं पूर्वे तु विन्यस्य ज्येष्ठामाग्नेय देशतः |
दक्षिणे चैव रौद्री च काली निर्-ऋति गोचरे || १३ ||

कलविकरिणीं वारुण्यां बलविकरणीं तु वायवे |
बलप्रमथिनीं सौम्ये विन्यसेत् तु विशेषतः || १४ ||

सर्वभूतदमनीं विन्यसेदीशतः क्रमात् |
मध्ये मनोन्मनीं देवीं न्यस्त्वा गन्धादिना यजेत् || १५ ||

पायसान्नं तु नैवेद्यं ताम्बूलं दापयेत् ततः |
ततो होमं प्रकुर्वीत कुण्डे वा स्थण्डिलेऽपि वा || १६ ||

यावदश्रं भवेत् पीठं तावदश्रं तु कुण्डकम् |
वृत्तपीठस्य हे ब्रह्मन् वृत्तकुण्डमिहोच्यते || १७ ||

समिदाज्य चरून्लाजान्वेणुमुद्गं च सर्षपान् |
समिधस्सद्यमन्त्रेण आज्यं वामेन चैव हि || १८ ||

अघोरेण चरुं हुत्वा लाजं हृदयमन्त्रतः |
वेणुमीशानमन्त्रेण मुद्गं च शिरसा तथा || १९ ||

शिखामन्त्रेण सर्षपं अष्टोत्तरशतं पृथक् |
गौरीबीजेन मन्त्रेण प्रत्येकं तु शताहुतिः || २० ||

प्. ३२७)

सर्वद्रव्यसमायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात् तदनन्तरे || २१ ||

हुत्वा हुत्वा तदंगानि स्पृशेत् प्रसृतिमुद्रया |
उपानं पादमित्युक्तं जगती जंघोनुजं तथा || २२ ||

कुमुदं तु कटिं प्रोक्तं नाभिमेव तु पट्टिका |
कण्ठश्च हृदयं प्रोक्तं नाभिश्चैव तु पट्टिका || २३ ||

कर्णश्च हृदयं प्रोक्तं नाभिश्चैव तु पट्टिका |
कण्ठश्च हृदयं प्रोक्तं बाहूचैवोर्ध्व वामनम् || २४ ||

पट्टिका कण्ठं मुखं पट्टिका हृदधारी च मूर्धजा |
एवं वै पद्मपीठे तु तेषां रूपं प्रकल्पयेत् || २५ ||

हुत्वान्ते तु यदस्येति जुहुयात् तदनन्तरे |
ततः प्रभाते (विमले) सुमुहूर्ते सुलग्नके || २६ ||

आचार्यं पूजयित्वा तु शिल्पिनं पूजयेत् ततः |
पश्चाद्गर्भगृहं गत्वा आचार्यः शिल्पिभिस्सह || २७ ||

मृण्मयं वृषभं कुर्यात् सुवर्णखुरशृंगकौ |
वृषगायत्रिमन्त्रेण प्रासादेन समन्वितम् || २८ ||

वृषभस्य तु शृंगेण कर्षयेत् पीठमेव च |
पीठं विसर्जयेत् तत्र जलमध्ये तु निक्षिपेत् || २९ ||

शैव पीठकमुत्सृज्य प्रासादेन तु मन्त्रतः |
षण्णवत्यक्षरैर्युक्तं व्योमव्यापि समुच्चरन् || ३० ||

प्. ३२८)

लिंगपीठं समायोज्य सुस्निग्धं कारयेत् ततः |
अष्टबन्धं प्रकर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् || ३१ ||

लाक्षा चैव मधूच्छिष्टं शर्करासर्जनं तथा |
वायुके नेष्टका चूर्णं सदृशं घनतैलकम् || ३२ ||

समं कृत्वा तु विप्रेन्द्र ! तैलमर्धं विधीयते |
ताम्रपात्रे विशेषेण पाचयेच्छिल्पिना सह || ३३ ||

लिंगपिठकयोर्मध्ये पक्वद्रव्यं विनिक्षिपेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोके महीयते || ३४ ||

क्षालयित्वा तु विप्रेन्द्र ! तैलमर्धं विधीयते |
पुण्याहं वाचयेत् तत्र प्रोक्षयेत् पवमानतः |
तत् तदंशानि विन्यस्य सूत्राग्रमुपकल्पनम् || ३५ ||

वेदिका स्थापितस्सर्वे वर्धन्यां स्थापयेत् ततः |
तन्मध्ये वेदिकां कुर्यादरत्निमात्रमुच्छ्रिताम् || ३६ ||

दर्भमाला समायुक्तं चतुस्तोरणसंयुतम् |
गात्रसंवेष्टनं कुर्याद् वितानेनोर्ध्वं वेष्टयेत् || ३७ ||

अष्टदिक्षु ध्वजान्न्यस्य अष्टमंगल संयुतम् |
वेदिबाह्ये तु परितो नवकुण्डानि कारयेत् || ३८ ||

स्थण्डिलं चाथ कर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् |
तत् तत् पीठाकृतिं ब्रह्मन् तत् तत् कुण्डमिहोच्यते || ३९ ||

शालिभिर्विकिरेद्विद्वान् अष्टद्रोणैर्विशेषतः |
तदर्धं तण्डुलान् न्यस्य तण्डुलार्धतिलान् न्यसेत् || ४० ||

प्. ३२९)

पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
बालस्थानस्य चाग्रे तु यात्राहोमं तु कारयेत् || ४१ ||

तदग्रे स्थापयेद् विद्वान् शिवकुंभं च वर्धनीम् |
स सूत्रं सापिधानं च सवस्त्रं हेम संयुतम् || ४२ ||

नवरत्नं क्षिपेन्मध्ये सर्वद्रव्य समायुतम् |
अभितः कलशानष्टौ विद्येश्वर समन्वितान् || ४३ ||

तत् तन्मन्त्रमनुस्मृत्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा शिरसा धारयेद् घटम् || ४४ ||

नववस्त्र परीधानः सोष्णीषस्सोत्तरीयकः |
विमान प्रदक्षिणं कुर्यान्वेदिमध्ये न्यसेत् ततः || ४५ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं विद्येश्वरांश्च विन्यसेत् |
गन्धपुष्पादिना पूज्य पायसान्नं निवेदयेत् || ४६ ||

एलालवंगतक्कोलं उशीरं चन्दनं तथा |
समालोढ्य विशेषेण लिंगमालोड्ययेत् ततः || ४७ ||

नववस्त्रेण संवेष्ट्य लिंगपीठं च देशिकः |
ततो होमं प्रकुर्वीत लक्षणेन समन्वितम् || ४८ ||

पालाशखदिराश्वत्थ प्लक्षन्यग्रोध एव च |
उदुम्बरमपामार्गं खदिरं च विशेषतः || ४९ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं क्रमेण परिकीर्तितम् |
ईशान इन्द्रयोर्मध्ये शमीं चैव तु विन्यसेत् || ५० ||

प्. ३३०)

अष्टोत्तरशतं चैव पंचाशत् पंचविंशतिः |
सर्वेषां चैव होमानां पलाशेध्यमिहोच्यते || ५१ ||

समिदाज्य चरूंलाजान् मुद्गमाषांश्च सर्षपान् |
समिधं सद्यमन्त्रेण वक्त्रेणाज्यं तथैव च || ५२ ||

अघोरेण चरुं हुत्वा लाजान्वामेन होमयेत् |
नेत्रेणैव तु मुद्गं स्यान् माषं हृदयमुच्यते || ५३ ||

ईशानेन तु मन्त्रेण सर्षपं चैव हूयते |
प्रासादेन तु मन्त्रेण प्रत्येकं पंचविंशतिः || ५४ ||

गौरीबीजेन मन्त्रेण प्रत्येकं पंचविंशतिः |
सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् || ५५ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे |
जयादिरभ्यधानं च राष्ट्रभृच्चैव हूयते || ५६ ||

हुत्वान्ते तु यदस्येति स्विष्टकृद्धूयते क्रमात् |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || ५७ ||

श्रीरुद्रं चैव जप्येत पवमानं जपेत्ततः |
पुरुषसूक्तं जपित्वा च स्तोत्रेणैव समन्वितम् || ५८ ||

ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
नववस्त्रपरीधानः सोष्णीषस्सोत्तरीयकः || ५९ ||

कुण्डलैः कर्णिकैर्हारैः अर्घ्यांगुलीयकमेव च |
प्रशान्तमानसो भूत्वा स्नापयेल्लिंग मूर्धनि || ६० ||

प्. ३३१)

गौरीबीजेन वर्धन्यां स्नापयेत् पिण्डिकोपरि |
पूर्वादीशान पर्यन्तं विद्येशान् स्नापयेत् ततः || ६१ ||

अष्टोत्तरशते नैव पंचाशत् पंचविंशतिः |
स्नपनं कारयेत् तत्र यथाविभवविस्तरम् || ६२ ||

गन्धैः पुष्पैश्च धूपैश्च दीपैश्चैव सुपूजयेत् |
हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दपयेत् ततः || ६३ ||

ब्राह्मणान्भोजयेत् तत्र शैवान्संभोजयेत् ततः |
पीठस्थापनमेवोक्तं जलसंप्रोक्षणं शृणु || ६४ ||

इति वीरतन्त्रे पिण्डिकास्थापनविधिः सप्ततितमः पटलः || ७० ||

प्रणिपत्य जगन्नाथं ब्रह्मा पृच्छति शंकरम् |
जलसंप्रोक्षणं किं वा ब्रूहि मे परमेश्वर || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
प्रासादकरणे चैव शिल्पिना स्पर्शयेत् ततः || २ ||

पीठबन्धविधौ चैव चण्डालादीनि संस्पृशेत् |
पतने दूषिते स्पृष्टे पूजाहीने तथैव च || ३ ||

एवमादिषु कालेषु जलसंप्रोक्षणं कुरु |
त्रिरात्रे पंच सप्ताहे अंकुरार्पणमारभेत् || ४ ||

अष्टौ वा षोडशं वापि चतुर्विंशतिरेव वा |
पालिका घटिका चैव शराबं च त्रिधा भवेत् || ५ ||

प्. ३३२)

बीजानि वापयेत् तत्र पूर्वोक्तविधिना सह |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्डपं चतुरश्रकम् || ६ ||

नवहस्तं चाष्टहस्तं द्वादशं हस्तमेव वा |
षोडशस्तम्भसंयुक्तं चतुर्द्वार विभूषितम् || ७ ||

ब्रह्मभागे तु वेदी स्यात् परितः कुण्डमुच्यते |
समखण्डं वर्तमानं च शिवाधिक्यं तथैव च || ८ ||

त्रैराशिकं तदूर्ध्वे तु चतुर्वीर्येन चोच्यते |
कुण्डानां लक्षणं लक्ष्ये समखण्डस्य पद्मज ! || ९ ||

दिशासु चतुरश्राणि वृत्तानि विदिशासु वै |
इन्द्र ईशानयोर्मध्ये अष्टकोणं तु कारयेत् || १० ||

समखण्डमिदं प्रोक्तं शिवाधिकमथ शृणु |
चतुरश्रं च योनिं च अर्धचन्द्रं त्रिकोणकम् || ११ ||

वृत्तं वै पंचकोणं तु पद्मं षट्कोणमेव च |
पूर्वादीनि क्रमदृद्धिं ईशाने सप्तकोणकम् || १२ ||

शिवाधिक्यस्य कुण्डानि प्रोच्यते सकलं ततः |
त्रैराशिकस्य कुण्डानि श्रूयतां चतुरानन ! || १३ ||

दिग्विदिक्षु च विप्रेन्द्र ! वृत्तकुण्डं तु कारयेत् |
स्वयमुद्भूतलिंगस्य स्थापितस्य महर्षिभिः || १४ ||

देवैर्वा स्थापितं लिंगं रूपमानं न विद्यते |
एतेषां प्रोक्षणे काले तत् तत् पीठाकृतिं यथा || १५ ||

प्. ३३३)

तथा कुण्डा कृतिं प्रोक्तं प्रतिमानं शृणुष्वथ |
पूर्वोक्तेन प्रमाणेन कुण्डं कुर्यात् तु देशिकः || १६ ||

एवमेव प्रकारेण मण्टपं कारयेत् ततः |
गोमयेनोपलिप्याथ तोरण ध्वजसंयुतम् || १७ ||

दर्भमालासमायुक्तं मुक्तादामैरलंकृतम् |
वेद्योपरि न्यसेच्छालिं भारद्वयसमन्वितम् || १८ ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् |
पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || १९ ||

एलालवंग तक्कोलं निम्बजातिफलं मुरम् |
चन्दनागरुकर्पूरं उशीरं कुंकुमैर्युतम् || २० ||

आलोढ्यलेपयेल्लिंगं नववस्त्रेण वेष्टयेत् |
पुण्याहं वाचयेत् तत्र पंचगव्येन स्नापयेत् || २१ ||

सौवर्णसूत्रकार्पासं तण्डुलोपरि विन्यसेत् |
कौतुकं बन्धयेत् पश्चात् हृदयेन तु मन्त्रतः || २२ ||

बालस्थानं तथा गत्वा यात्राहोमं समाचरेत् |
तस्याग्रे स्थण्डिलं कृत्वा शालिभिस्तण्डुलैस्तिलैः || २३ ||

पंचब्रह्मसमायुक्तं षडंगेन समन्वितम् |
वर्धनीं तस्य वामे तु गौरीबीजेन स्थापयेत् || २४ ||

सवस्त्रं हेमसंयुक्तं स कूर्चं सापिधानकम् |
तस्याग्रे स्थण्डिलं कृत्वा यात्राहोमं तु कारयेत् || २५ ||

प्. ३३४)

शिवाग्निं कल्पयेत् तत्र अग्निमुखं च हूयते |
समिदाज्य चरूणां तु प्रत्येकं तु शताहुतिः || २६ ||

समिधः सद्यमन्त्रेण आज्यं वामेन हूयते |
ईशानेन तिलं हुत्वा स्पृष्ट्वा लिंगं ततो बुधः || २७ ||

हुत्वा चित्तादि विरेन्द्र ! पूर्णाहुतिं यदस्य च |
दशमुद्रा च दातव्यं लक्षणेन समन्वितम् || २८ ||

तस्याग्रे शिवकुम्भं तु शिरसा धारयेत् ततः |
प्रविश्य मण्टपं विद्वान् - येद्वेदि मध्यमे || २९ ||

अभितः कलशानष्टौ विद्येश्वर समन्वितान् |
बाले स्थाने कृते ह्येवं कर्तव्यं देशिकोत्तमः || ३० ||

इदमन्यत्प्रवक्ष्यामि शृणुष्व चतुरानन ! |
नवकुम्भान्समादाय सूत्रेण परिवेष्टितान् || ३१ ||

शुद्धोदकेन संपूर्य कलशान् न्यस्य मण्डले |
पंचरत्न समायुक्तं वस्त्रयुग्मेन वेष्टितम् || ३२ ||

स कूर्चान्सापिधानांश्च स्थापयेद्वेदि मध्यमे |
पंचब्रह्मशिवांगैश्च शिवमन्त्रेण स्थापयेत् || ३३ ||

वर्धनीं तस्य वामे तु गौरीबीजेन स्थापयेत् |
स वस्त्रान् सहिरण्यांश्च सकूर्चान् सापिधानकान् || ३४ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं अष्टकुम्भान् न्यसेत् क्रमात् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य पायसान्नं निवेदयेत् || ३५ ||

प्. ३३५)

ततो होमं प्रकर्तव्यं समिदाज्यादि द्रव्यकैः |
समिदाज्य चरून्लाजान्सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || ३६ ||

मुद्गमाषक संयुक्तं नवद्रव्यमिहोच्यते |
पलाशं पूर्वतो भागे उदुम्बरं चाग्निगोचरे || ३७ ||

अश्वत्थं दक्षिणे चैव शमी निर्-ऋतिगोचरे |
खदिरं पश्चिमे न्यस्य वायव्ये बिल्वमेव च || ३८ ||

प्लक्षं चोत्तरदेशे तु अर्कमीशानगोचरे |
पलाशसमिधा चैव प्रधानाग्नौ तु होमयेत् || ३९ ||

चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः |
स्तोत्रमन्त्रं जपित्वा तु पवमानं जपेत् ततः || ४० ||

समिधं सद्य मन्त्रेण आज्यं वामेन हूयते |
चरुं तत् पुरुषेणैव लाजान्घोरेण चैव हि || ४१ ||

सर्षपं हृदये नैव यवांस्तु शिरसा तथा |
तिलान् हुत्वा तु शिखया मुद्गं तु कवचेन तु || ४२ ||

माषं तु नेत्र मन्त्रेण हूयते क्रमशस्तथा |
द्रव्यान्ते व्याहृतिं हुत्वा स्पृष्ट्वा लिंगं तु सर्वशः || ४३ ||

सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात् तदनन्तरे || ४४ ||

त्रियम्बकेन मन्त्रेण आज्यमष्टशतं हुनेत् |
आपो राजा इदं विष्णोः प्रत्येकं चरु हूयते || ४५ ||

प्. ३३६)

ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
मन्त्रन्यासोक्त मार्गेण स्वदेहे चैव विन्यसेत् || ४६ ||

ततो वासन होमं तु कर्तव्यं देशिकोत्तमः |
सर्वद्रव्य समायुक्तं पूर्णाहुतिमथाचरेत् || ४७ ||

आचार्य दक्षिणां दद्यात् पादार्थीन्पूजयेत् ततः |
पूजापर्युषितो लिंगं व्यपोह्य कलशं ततः || ४८ ||

स्नापयेत् पंचगव्येन पंचब्रह्म समुच्चरन् |
पंचासनं तदाकल्प्य पूर्वोक्तविधिना सह || ४९ ||

पंचब्रह्मं न्यसेल्लिंगे षडंगं विन्यसेत् ततः |
व्योमव्यापि महामन्त्रं विन्यस्य लिंगमूर्धनि || ५० ||

सुमुहूर्ते सुलग्ने च शिरसा धारयेद्घटम् |
विमान प्रदक्षिणं कुर्याद् गर्भगेहं प्रवेशयेत् || ५१ ||

व्योमव्यापि समुच्चार्य ब्रह्मांगेन च संयुतम् |
स्नापयेच्छिव कुम्भं तु गौरीबीजेन वर्धनीम् || ५२ ||

विद्येश कलशान् स्नाप्य स्वस्वमन्त्रेण देशिकः |
स्नपनं तत्र कर्तव्यं यथा विभवविस्तरम् || ५३ ||

वस्त्रमाल्यैश्च विविधैः अर्चयेद् देवदेविकम् |
पंचवर्णहविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत् ततः || ५४ ||

ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र शैवान् संभोजयेत् ततः |
विप्रादींश्च ददेच्छैवान् पर्यष्टि परिचारकान् || ५५ ||

प्. ३३७)

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || ५५ � ||

इति वीरतन्त्रे जलसंप्रोक्षणविधिरेक सप्ततितमः पटलः || ७१ ||

प्रणम्य भगवन्तं हि ब्रह्मा वचनमब्रवीत् |
वृषभ स्थापनं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
पूजांशोच्च प्रमाणेन अधमं वृषभं भवेत् || २ ||

पूजांशं पंचधा भित्वा एकांशेन समन्वितम् |
पूजांशेन समायुक्तं मध्यमं वृषभं भवेत् || ३ ||

द्व्यंशाधिकं तु पूजांशं उत्तमं वृषभं भवेत् |
अथवा गर्भमानेन यथावद् गर्भमुच्यते || ४ ||

एकादि नवभागान्तं लक्षणं वृषभस्य तु |
अथवा तालमानेन त्रितालमधमं भवेत् || ५ ||

मध्यमं तु चतुस्तालमुत्तमं पंचतालकम् |
सौवर्णं राजतं ताम्रं मृण्मयं वा शिला भवेत् || ६ ||

वृषोत्सेधं नवांशं तु द्व्यंशं (च) मुखदैर्घ्यकम् |
गलमंशेन कर्तव्यं षडंशं पृष्ठदैर्घिकम् || ७ ||

अंशे नैव तु शृंगोच्चं बहिर्वक्र समन्वितम् |
द्वन्द्वयोरधमांशं तु गोमुखाकृतिरेव च || ८ ||

प्. ३३८)

नासिका चाष्टसंयुक्त दन्तपंक्तिद्वयं तथा |
कर्णद्वयसमायुक्तं किंकिणीरुपशोभितम् || ९ ||

एकांशं पीठकोच्चं तु ताटीचार्धांशमुच्यते |
पादाच्चत्वारमंशं तु चतुरंशं तु बालकम् || १० ||

खुरमर्धांशमेवं तु परिणाहं नवांशकम् |
ऊरुमूलस्य विस्तारं द्वयंशमिति कथ्यते || ११ ||

एवं लक्षणसंयुक्तं वृषभं कारयेत् ततः |
शैलजे मृण्मये लोहे रत्नन्यासं तु कारयेत् || १२ ||

वज्रं वैडूर्यकं चैव पद्मरागं तथैव च |
इन्द्रनीलं च रत्नादि पूर्वादिक चतुर्दिशि || १३ ||

प्रबालं मध्यमे स्थाप्य सुस्निग्धं कारयेत् ततः |
वृषभं क्षालयेद् विद्वान् पुण्याहं वाचयेत् ततः || १४ ||

नयनं मोक्षणं कुर्यान् नेत्रयुग्मयुते दिने |
पूर्वोक्त विधिना कुर्याद् अक्षिहोमादिकारयेत् || १५ ||

जलाधिवासनं कुर्यान् नववस्त्रेण वेष्टयेत् |
वृषगायत्रिमन्त्रेण जले चैवाधिवासयेत् || १६ ||

अभितः कलशानष्टौ लोकपाल समन्वितान् |
जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः प्रविशेदालयं प्रति (ततः) || १७ ||

शिवाग्ने मण्डपं कुर्यात् पूर्वोक्तविधिना सह |
मध्यमे वेदिकां कुर्यात् परितः कुण्डमुच्यते || १८ ||

प्. ३३९)

चतुर्दिक्षु च ईशान्यां वृत्तकुण्डमिहोच्यते |
सप्तवर्गाच्चतुर्थं तु तद्वर्गात्तु तृतीयकम् || १९ ||

चतुर्दशाक्षरैर्युक्तं बिन्दुनाद समन्वितम् |
वृषभमूलमिदं ज्ञेयं हुत्वा ब्रह्ममिहोच्यते || २० ||

वेदिमध्ये न्यसेच्छालिं तण्डुलं च तिलं न्यसेत् |
तदूर्ध्वे विन्यसेद्विप्र पंचभिः कम्बलैर्युतम् || २१ ||

शयने शाययेद्विप्र मूलमन्त्रेण देशिकः |
प्रच्छन्न पट संयुक्तं अभितः कलशान् न्यसेत् || २२ ||

वृषभस्यैशदिग्भागे वृषकुम्भं प्रतिष्ठितम् |
वृषगायत्रिमन्त्रेण विन्यसेद् देशिकोत्तमः || २३ ||

स वस्त्रं पंचरत्नं च वृषभस्तत्र देवता |
अष्टविद्येश्वरान् बाह्य कलशस्याधि दैवतान् || २४ ||

अर्चयेद्गन्धपुष्पाद्यैः पायसान्नं निवेदयेत् |
ततो होमं प्रकुर्वीत पलाशसमिधा सह || २५ ||

समिदाज्य चरून्लाजान् सर्षपेण समन्वितम् |
ईशानादीनि सद्यान्तं क्रमान् मन्त्रमिहोच्यते || २६ ||

वृषगायत्रिमन्त्रेण आज्ये नैव शताहुतिः |
वृषं स्पृष्ट्वा तु द्रव्यान्ते व्याहृतिं जुहुयात् ततः || २७ ||

गौर्धेनु भव्यमन्त्रेण चरुं हुत्वा शताहुतिम् |
हव्यवाहादिमन्त्रेण पूर्णाहुतिमथाचरेत् || २८ ||

प्. ३४०)

वृषभं स्थापयेद्विप्र ! वृषमूलेन मन्त्रतः |
गायत्र्या पंचब्रह्मं तु स्नापयेत् कुम्भमेव च || २९ ||

हविर्दद्याद् विशेषेण ताम्बूलं दापयेत् ततः |
आचार्य दक्षिणां दद्यात् पदार्थीन् पूजयेत् ततः || ३० ||

ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र जनान् सर्वांश्च भोजयेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकं स गच्छति || ३१ ||

वृषभस्थापनं प्रोक्तं अथाग्निस्थापनं शृणु || ३१ � ||

इति वीरतन्त्रे वृषभस्थापनविधिर्द्वासप्ततितमः पटलः || ७२ ||

देवदेवं प्रणम्यादौ पर्यपृच्छत् पितामहः |
अग्निप्रतिष्ठां देवेश ! तत् सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
प्रासादस्याग्नि दिग्भागे अग्निविमानमुच्यते || २ ||

मूलबेरस्य पूजांशं प्रतिमोत्सेधमुच्यते |
अथवा गर्भमानं वा नवधा भाजिते तथा || ३ ||

एकैकं समं * * * कारयेद्देशिकोत्तमः |
द्वितालमधमं ज्ञेयं त्रितालं मध्यमं भवेत् || ४ ||

उत्तमं तु चतुस्तालं प्रतिमोत्सेधमुच्यते |
एक हृदयं त्रिपादं च चतुश्शृंगंद्वयंशिरः || ५ ||

प्. ३४१)

सप्तजिह्वास्सप्तहस्ताश्चत्वारो नेत्रमुच्यते |
पद्मासनसमारूढं ऊर्ध्वकेश समन्वितम् || ६ ||

स्रुवं च शक्तिदण्डं च दक्षिणे तु करे ददेत् |
स्रुवाक्षतोमरं चैवेत्येते वामकरेषु च || ७ ||

दक्षिणे तु करे चैकं देवानामाहुतिं ददेत् |
एवं समासतः प्रोक्तं प्रतिष्ठालक्षणं शृणु || ८ ||

रत्नन्यासं तु कर्तव्यं पूर्वे वज्रं तथैव च |
मरकतं दक्षिणे न्यस्य पश्चिमे तु प्रवालकम् || ९ ||

वैडूर्यमुत्तरे न्यस्य माणिक्यं मध्यमे न्यसेत् |
नयनं मोक्षणं कुर्यान् नेत्रद्वययुते दिने || १० ||

यद्वर्गस्य तृतीयं तु प्रथमस्य चतुर्थकम् |
बिन्दुनाद समायुक्तं अग्निमूल मुदाहृतम् || ११ ||

ह्रस्वा ब्रह्मा समाख्याता दीर्घाभ्यंगानि चोच्यते |
नयनं मोक्षणं कुर्यात् पूर्वोक्तविधिना सह || १२ ||

स्नापयेत् पंचगव्येन ततो ग्रामप्रदक्षिणम् |
जलाधिवासनं कुर्यात् तस्य मूलेन मन्त्रतः || १३ ||

एकरात्रं त्रिरात्रं वा पंचरात्रमथापि वा |
प्रासादस्याग्रतश्चैव पूर्वोक्तमण्डपं कुरु || १४ ||

मध्यमे वेदिकां कुर्यात् परितः कुण्डमुच्यते |
चतुर्दिक्षु च ईशान्यां त्रिकोणं कुण्डमुच्यते || १५ ||

प्. ३४२)

जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः पंचगव्येन स्नापयेत् |
प्रतिस्थैक दिग्भागे अग्निमूलेन विन्यसेत् || १६ ||

वेदिमध्ये न्यसेच्छालिं तण्डुलं च तिलं न्यसेत् |
शयनं पंचभिः कल्प्यः प्रतिमां विन्यसेत् ततः || १७ ||

प्रच्छन्न पटसंयुक्तं कुम्भन्यासं तु कारयेत् |
तस्यैव वामभागे तु स्वाहा बीजेन वर्धनम् || १८ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं अष्टकुम्भान्क्रमान् न्यसेत् |
हुताशनं पावकं च अनलं हव्यवाहनम् || १९ ||

ज्वलनं सप्तजिह्वं च तपनं तु महानसम् |
पूर्वादीशान पर्यन्तं विन्यसेत् तु विशेषतः || २० ||

सवस्त्रान् सहिरण्यांश्च स कूर्चान् सापिधानकान् |
ततो होमं प्रकर्तव्यं पलाशसमिधायुतम् || २१ ||

समिदाज्य चरून्लाजान्सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
मुद्गमाषं च नीवारं बिल्वं चैकादशं भवेत् || २२ ||

पंचब्रह्मषडंगेन क्रमाद्धोतव्यमेव च |
ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः || २३ ||

एतत् संहारमूर्तिस्तु संहार न्यासमुच्यते |
ततो वासन होमं च समिदाज्य चरून् युतम् || २४ ||

मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! प्रत्येकं तु शताहुतिः |
विमाने स्थापयेद्विद्वान् प्रतिमं पश्चिमं मुखम् || २५ ||

प्. ३४३)

स्नापयेन्मूलमन्त्रेण वर्धनीं स्थापयेत् ततः |
स्वस्वनाम्नैव मन्त्रेण स्नापयेत् कुम्भमेव च || २६ ||

हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र पर्यष्टिपरिचारकान् || २७ ||

आचार्यं पूजयेत् पश्चात् पदार्थीन् पूजयेत् ततः |
अग्निस्थापनमेवोक्तं मातॄणां स्थापनं शृणु || २८ ||

इति वीरतन्त्रे अग्निस्थापनविधिस्त्रिसप्ततितमः पटलः || ७३ ||


प्रणम्य शिरसा देवं ब्रह्मा पृच्छति शंकरम् |
मातॄणां स्थापनं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
ब्राह्मी माहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा || २ ||

वाराही च तथेन्द्राणी चामुण्डा वीरभद्रकम् |
विघ्नेशं प्रतिमं कृत्वा स्थापयेद् विधिपूर्वकम् || ३ ||

हस्तं वा गर्भमानं * * * ग्निं कारयेद् बुधः |
चतुर्भुजां द्विनेत्रां च पद्मासनोपरि स्थितम् || ४ ||

वामे च दक्षिणे हस्ते कृष्णापरशुधारिणम् |
वीरभद्रं मया प्रोक्तं ब्राह्मी चैव शृणुष्वथ || ५ ||

प्. ३४४)

चतुर्भुजां त्रिणेत्रां च सुस्तनां च सुयौवनाम् |
दक्षिणेऽदक्षिणे हस्ते अक्षसूत्रकमण्डलुम् || ६ ||

पद्मासनोपरिष्टात् तु ब्रह्माणीं चैव कारयेत् |
त्रिनेत्रां चतुर्भुजां चैव जटामुकुट धारिणीम् || ७ ||

दक्षिणेऽदक्षिणे हस्ते कृष्णा परशुधारिणीम् |
पद्मासनोपरिष्टात् तु माहेश्वरीं च कारयेत् || ८ ||

द्विनेत्रां द्विभुजां चैव सुस्तनां च सुयौवनाम् |
दक्षिणेऽदक्षिणे हस्ते अक्षमालाकमण्डुलुम् || ९ ||

मकुटेन समायुक्तं कौमारीं चैव कारयेत् |
द्विनेत्रां चतुर्भुजां देवीं शंखचक्रगदाधराम् || १० ||

करण्ड मकुटां देवीं सुस्तनां च सुयौवनाम् |
कारयेद् वैष्णवीं देवीं वाराहीं च ततः शृणु || ११ ||

द्विनेत्रां चतुर्भुजां देवीं हलमुसलायुधाम् |
मकुटेन समायुक्तां वराह मुख संयुताम् || १२ ||

दंष्ट्रया च समायुक्तां वाराहीं कारयेत् ततः |
चतुर्भुजां द्विनेत्रां च श्यामवर्ण समायुताम् || १३ ||

वज्रतोमर संयुक्तां इन्द्राणीं कारयेत् ततः |
चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च विघ्नेशं कारयेत् ततः || १४ ||

यरलवशषसह गकारं गणपतिं तथा |
मायानल समायुक्तं बिन्दुनाद समायुतम् || १५ ||

प्. ३४५)

मूलमन्त्रमिदं प्रोक्तं सर्वकामफलप्रदम् |
हृस्वा ब्रह्म समाख्याता दीर्घाह्यंगानि चोच्यते || १६ ||

रत्नन्यासमिदं प्रोक्तं सर्वासां पंचरत्नकम् |
नयनं मोक्षणं कुर्यात् पूर्वोक्ते नैव मार्गतः || १७ ||

अक्षिहोमं तु नेत्रेण आज्ये नैव शताहुतिः |
जलाधिवासनं कुर्यात् पूर्वोक्तेन विधानतः || १८ ||

जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः प्रविशेदालयं प्रति |
पूर्ववन्मण्डपं कुर्यात् पूर्वोक्ते नैव मार्गतः || १९ ||

तन्मध्ये वेदिकां कुर्यात् परितः कुण्डमुच्यते |
चतुरश्रं योनिकुण्डं अर्धचन्द्रं त्रिकोणकम् || २० ||

वर्तुलं पंचकोणं च पद्मं चैवाष्टकोणकम् |
पूर्वादीनि क्रमान् न्यस्य कुण्डान्येतानि विन्यसेत् || २१ ||

इन्द्र ईशानयोर्मध्ये सप्ताग्रं तु गणाधिपम् |
पुण्याहं वाचयेत्तत्र पवमानेन प्रोक्षयेत् || २२ ||

शालिना विकिरेद्वेदीं तण्डुलं च तिलं न्यसेत् |
शयनं पंचभिः कुर्यात् तस्योपरि न्यसेत् ततः || २३ ||

ब्रह्माणीं मध्यमे स्थाप्य पूर्वे माहेश्वरीं न्यसेत् |
कौमारीं वह्निदेशे तु वैष्णवीं दक्षिणे न्यसेत् || २४ ||

वाराहीं नैर्-ऋते चैव ऐन्द्राणीं पश्चिमे न्यसेत् |
चामुण्डीं वायुदेशे तु उत्तरे वीरभद्रकम् || २५ ||

प्. ३४६)

ईशाने गणपतिं न्यस्य प्रच्छन्न पटसंयुतम् |
तस्यैव वामभागे तु कुम्भान्विन्यस्य देशिकः || २६ ||

अर्चयेद् गन्धपुष्पाद्यैः स्वस्वमन्त्रेण देशिकः |
वस्त्रेण वेष्टयेद् विद्वान् सुवर्णे नैव संयुतान् || २७ ||

हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
ततो होमं प्रकुर्वीत लक्षणेन समन्वितम् || २८ ||

पलाशसमिधा युक्तं प्रत्येकं तु शताष्टकम् |
समिदाज्य चरून्लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || २९ ||

मुद्गं माषं च बिल्वं च कदलीफलसंयुतम् |
पंचब्रह्म षडंगैश्च प्रत्येकं तु शताहुतिः || ३० ||

घृतमिक्षेति मन्त्रेण पंचविंशति हूयते |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || ३१ ||

ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
ततो वासनहोमं तु समिदाज्येन संयुतम् || ३२ ||

मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! प्रत्येकं तु शताहुतिः |
हुत्वान्ते तु स्पृशेद्बिम्बं द्रव्यं प्रति विशेषतः || ३३ ||

स्थापयेत् प्रतिमां तत्र वीरपश्चिमतो मुखम् |
उत्तराभिमुखीर्देवीः स्थापयेद् देशिकोत्तमः || ३४ ||

पूर्वाभिमुखमेवं तु विघ्नेशं स्थापयेत् ततः |
प्रतिष्ठाकुम्भमादाय स्नापयेत् स्वस्वमन्त्रतः || ३५ ||

प्. ३४७)

हविर्दद्याद्विशेषेण ताम्बूलं दापयेत् ततः |
ब्राह्मणान्भोजयेत् तत्र सप्तकन्याश्च भोजयेत् || ३६ ||

मातॄणां स्थापनं प्रोक्तं कुमारस्थापनं शृणु || ३६ � ||

इति वीरतन्त्रे मातृस्थापनविधिश्चतुः सप्ततितमः पटलः || ७४ ||

प्रणिपत्य जगन्नाथं ब्रह्मा वचनमब्रवीत् |
कुमारस्थापनं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
पूजाभागसमुत्सेधं प्रतिमं सोच्छ्रयं भवेत् || २ ||

गर्भं तु नवधा भज्य एकैकं प्रतिमोच्छ्रयम् |
चत्वारः पंचतालं वा षट्तालं वापि कारयेत् || ३ ||

त्र्यक्षं चतुर्भुजं शान्तं मकुटेन समन्वितम् |
वरदाभयहस्तं तु अक्षमालाकमण्डलुम् || ४ ||

स्वस्तिदं पद्ममध्ये तु पूर्वाभिमुखमेव च |
जया च विजया चैव देव्यौ पार्श्व स्थिते सदा || ५ ||

शिखिनं कुक्कुटं वापि गजं वा स्थापयेत् ततः |
एभिस्तु लक्षणैर्युक्तं प्रतिमां कारयेत् ततः || ६ ||

अष्टवर्गात् तृतीयं तु सप्तवर्गाद् द्वितीयकम् |
प्रथमस्य चतुर्थं तु बिन्दुनाद समन्वितम् || ७ ||

प्. ३४८)

मूलमन्त्रमिति प्रोक्तं त्रिदशैरपि दुर्लभम् |
हृस्वा ब्रह्म समाख्याता दीर्घाभ्यंगानि चोच्यते || ८ ||

रत्नन्यासं प्रकर्तव्यं पूर्वादीनि क्रमाद् बुधैः |
वज्रं मरकतं चैव वैडूर्यं च प्रवालकम् || ९ ||

चतुर्दिक्षु च विन्यस्य इन्द्रनीलं तु मध्यमे |
सुस्निग्धं कारयेत्तत्र नयनं मोक्षणं कुरु || १० ||

सुवर्ण सूचिना चैव सौम्य दृष्टिं लिखेत् ततः |
अक्षिहोमं ततः कृत्वा नेत्रेणैव शताहुतिः || ११ ||

प्रच्छन्न पटसंयुक्तं मधुवातेति तर्पयेत् |
घृतमिक्षेति सन्तर्प्य सवत्सांगां प्रदर्शयेत् || १२ ||

जया च विजया चैव मूलमन्त्रेण कारयेत् |
* * * * तृतीयं तु मायानल समन्वितम् || १३ ||

बिन्दुनाद समायुक्तं जयाबीजमनुत्तमम् |
सप्तवर्गाच्चतुर्थं तु मायातत्व समन्वितम् || १४ ||

बिन्दुनाद समायुक्तं विजयाबीजमुच्यते |
ब्राह्मणान् दर्शयेत् तत्र पुण्याहं वाचयेत् ततः || १५ ||

स्नापयेत् पंचगव्येन प्रतिमां क्षालयेद्धृदा |
नववस्त्रसमाधानः कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् || १६ ||

जलाधिवासनं कृत्वा त्रिरात्रं पंचरात्रकम् |
मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! प्रच्छन्न पटसंयुतम् || १७ ||

प्. ३४९)

अभितः कलशानष्टौ लोकपालाधिदैवतान् |
जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः स्नापयेत् पंचगव्यकैः || १८ ||

वास्तुहोमं दिवाकुर्यान् मण्डपं कारयेत् ततः |
मध्यमे वेदिकां कुर्यात्परितः कुण्डमुच्यते || १९ ||

चतुरश्रं चतुदिक्षु आग्नेयादौ (त्रि)कोणकम् |
इन्द्र ईशानयोर्मध्ये कुर्यात्कुण्डं त्रिकोणकम् || २० ||

सोम ईशानयोर्मध्ये पंचाश्रं बिन्दुमयं तथा |
शालिना विकिरेद्वेदीं तण्डुलं च तिलं न्यसेत् || २१ ||

शयनं पंचभिः कल्प्य मूलमन्त्र समन्वितम् |
शाययेद् वेदिकामध्ये प्राक्शिरस्का विधीयते || २२ ||

जया च विजया चैव द्वौ पार्श्वौ विन्यसेत् ततः |
कौतुकं बन्धयेत् पूर्वे हृदयेन तु मन्त्रतः || २३ ||

प्रतिमस्येशदिग्भागे स्थापयेत् स्कन्दकुम्भकम् |
जया च विजया चैव द्वौ पार्श्वौ स्थापयेत् क्रमात् || २४ ||

सवस्त्रं सहिरण्यं च सकूर्चं सापिधानकम् |
पूर्वादीशान पर्यन्तं अष्टकुम्भान् क्रमान्यसेत् || २५ ||

कुमारं च गुहं चैव सुब्रह्मण्यं तथैव च |
सेनापतिं सुराग्रं च हरसूनुं तथैव च || २६ ||

शरवणोद्भवं चैव कार्तिकेयं च विन्यसेत् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य स्वस्वनाम्ना च मन्त्रतः || २७ ||

प्. ३५०)

नैवेद्यं दापयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
ततो होमं प्रकुर्वीत पालाशसमिधा सह || २८ ||

समिदाज्य चरून्लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
शालिनीवारगोधूम मुद्गैश्चैव समन्वितम् || २९ ||

पंचब्रह्मषडंगेन क्रमाद्धुत्वा विशेषतः |
स्कन्दमूलेन होतव्यमाज्ये नैव शताहुतिः || ३० ||

ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
ततो वासनहोमं तु समिदाज्यचरूयुतम् || ३१ ||

मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! पंचदशाहुतिं हुनेत् |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || ३२ ||

सर्वद्रव्यसमायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् |
स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे || ३३ ||

पूर्णाहुतिं यदस्येति जुहुयाद्देशिकोत्तमः |
उत्थाप्य शयनाद्देवीं सृष्टिन्यासं तु कारयेत् || ३४ ||

आचार्य दक्षिणां दद्यात् पंचांगभूषणैर्युतम् |
स्नापयेत् स्कन्दमूलेन स्कन्दकुम्भं विशेषतः || ३५ ||

जयां च विजयां चैव तत् तन्मूलेन स्थापयेत् |
आवाहयेत् तु वामेन सद्येन स्थापनं भवेत् || ३६ ||

ईशानेनाभिषेकं तु * * * * * * * * |
गन्धाद्या हृदया चैव पुष्पं तु शिरसा तथा || ३७ ||

प्. ३५१)

वस्त्रादीनि सर्वांश्च हृदये नैव दापयेत् |
नैवेद्यं हृदये नैव नित्योत्सवं तु कारयेत् || ३८ ||

स्थलिके स्थण्डिलं न्यस्य अर्चयेद् गन्धपुष्पकैः |
प्रतिमां पूर्वतो गत्वा पश्चात् तु क्षणिकं भवेत् || ३९ ||

आलयं प्रविशेत् तत्र नैमित्तिकमिहोच्यते |
उत्सवं कारयेत् तत्र लक्षणेन समन्वितम् || ४० ||

स्कन्दस्थापनमेवोक्तं ज्येष्ठा स्थापनकं शृणु || ४० � ||

इति वीरतन्त्रे स्कन्दस्थापनविधिः पंचसप्ततितमः पटलः || ७५ ||

प्रणिपत्य जगन्नाथं ब्रह्मा पृच्छति शंकरम् |
ज्येष्ठाया स्थापनं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
पूजांशोच्च प्रमाणेन प्रतिमोत्सेधमुच्यते || २ ||

नवधा गर्भगृहं भित्वा एकैकं प्रतिमोच्छ्रयम् |
चत्वारः पंचषट्तालं प्रतिमस्योच्छ्रयं भवेत् || ३ ||

द्विहस्तां च द्विनेत्रां च सौम्यवदन संयुताम् |
मकुटेन समायुक्तां रक्तवस्त्र समन्विताम् || ४ ||

किंचित् कुंचित पादाभ्यां पद्मासनोपरि स्थिताम् |
दक्षिणे पुत्रसंयुक्तां सूकराननसंयुताम् || ५ ||

प्. ३५२)

वामे पुत्रिसमायुक्तां तस्यां शिरसि हस्तयोः |
एवं लक्षणसंयुक्तं देव्या रूपं प्रकल्पयेत् || ६ ||

काकध्वजसमायुक्तां पूर्वाभिमुखमेव च |
मूलमन्त्रं प्रवक्ष्यामि द्वितीयस्य तृतीयकम् || ७ ||

सप्तमस्य द्वितीयं तु प्रथमस्य चतुर्थकम् |
बिन्दुनादसमायुक्तं ज्येष्ठामूलमिति स्मृतम् || ८ ||

हृस्वा ब्रह्म समाख्याता दीर्घाभ्यंगानि चोच्यते |
प्रथमस्यैकादशं युक्तं बिन्दुनाद समन्वितम् || ९ ||

पुत्रबीजमिति ज्ञेयं पुत्रीबीजमतः शृणु |
पंचमात् पंचमं गृह्य बिन्दुनाद समन्वितम् || १० ||

पुत्रीबीजमिति ख्यातं स्थापनं शृणु तत्वतः |
रत्नन्यासं तु कर्तव्यं पंचरत्नं तु मूलतः || ११ ||

नयनं मोक्षणं कुर्याद् पंचब्रह्म समन्वितम् |
अक्षिहोमं ततः कुर्याद् आज्येनैव शताहुतिः || १२ ||

तर्पयेन्मधुसर्पिश्च सवत्सांगां प्रदर्शयेत् |
जलाधिवासनं कुर्यान् मूलमन्त्रेण देशिकः || १३ ||

प्रच्छन्न पटसंयुक्तं कलशान्लोकपालकान् |
एकरात्रं त्रिरात्रं वा पंचरात्रमथापि वा || १४ ||

जलादुत्तीर्य पूर्वेद्युः पंचगव्येन स्नापयेत् |
पूर्वोक्तमण्डपे रम्ये मध्ये वेदिकया युतम् || १५ ||

प्. ३५३)

कुण्डानि कारयेत् तत्र नव वा पंच एव वा |
वृत्तं वा चतुरश्रं वा सर्वकुण्डानि कारयेत् || १६ ||

आग्नेययां पुत्र कुण्डं तु नैर्-ऋत्यां पुत्रिकुण्डकम् |
वास्तु होमं दिवा कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् || १७ ||

वेदिमध्ये न्यसेच्छालिं तण्डुलं च तिलं न्यसेत् |
शयनं पंचभिः कल्प्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || १८ ||

प्रतिमस्येश दिग्भागे ज्येष्ठा कुम्भं न्यसेत् क्रमात् |
दक्षिणे वामपार्श्वे तु पुत्रं पुत्री समन्वितम् || १९ ||

पूर्वादीशानपर्यन्तं अष्टकुंभान् न्यसेत् क्रमात् |
वामादि शक्ति संयुक्तं काकं च क्रमान् न्यसेत् || २० ||

वामादिशक्ति संयुक्तं काकं चाग्नेयकुम्भकम् |
सवस्त्रां सापिधानां च सहिरण्यं स कूर्चकम् || २१ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य पायसान्नं निवेदयेत् |
ततो होमं प्रकुर्वीत पालाशसमिधा सह || २२ ||

समिदाज्य चरून्लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
शालिनीवारगोधूम मुद्गे नैव समन्वितम् || २३ ||

पंचब्रह्म षडंगैश्च हुत्वान्ते तु यथाक्रमम् |
मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र ! अष्टोत्तरशताहुतिः || २४ ||

ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || २५ ||

प्. ३५४)

ततो वासनहोमं तु समिदाज्यचरूयुतम् |
मूलमन्त्रेण होतव्यं प्रत्येकं तु शताहुतिः || २६ ||

हुत्वान्ते तु यदस्येति हुत्वा पूर्णाहुतिं ततः |
उत्थाप्य शयनाद्देवीं स्थापयेन् मानुषे पदे || २७ ||

प्रधानकुम्भमादाय मूलेन स्थापयेत् पुनः |
पंचब्रह्म शिवांगैश्च स्नापयेच्छक्ति कुम्भकान् || २८ ||

अर्चयेद् गन्धपुष्पाद्यैः पायसान्नं निवेदयेत् |
ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र शैवान् संभोजयेत् ततः || २९ ||

नित्यार्चनविधिं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
अंगन्यासकरन्यासं पंचब्रह्मेण कारयेत् || ३० ||

पाद्यार्घ्याचमनीयं च हृदयेन तु दापयेत् |
आवाहयेत् तु सद्येन वामेन स्थापनं भवेत् || ३१ ||

अभिषेकं तु मूलेन अर्चयेद् धृदयेन तु |
हृदयेन चरुं दद्यान् नित्योत्सवं तु कारयेत् || ३२ ||

महोत्सवं प्रवक्ष्यामि ध्वजारोहणकं ततः |
प्रासादस्य समोत्सेधं ध्वजदण्डं विधीयते || ३३ ||

* * * * ध्वजपटं हस्तमध्ये तु लेखयेत् |
भेरीताडनकं कृत्वा अंकुरार्पणमेव च || ३४ ||

शिवोत्सव क्रमेणैव उत्सवं कारयेत् ततः |
ततो ग्रामबलिं दद्यात् शुद्धान्नं प्रतिसमायुतम् || ३५ ||

प्. ३५५)

प्रथमं भूतरात्रं तु द्वितीयं गणरात्रकम् |
तृतीयमृषिरात्रं तु चतुर्थं गन्धमुच्यते || ३६ ||

पंचमं ब्रह्मरात्रं तु षष्ठं वा कलिरात्रकम् |
ज्येष्ठांशं सप्तमं रात्रमित्येता रात्रिदेवताः || ३७ ||

चूर्णोत्सवं ततः कुर्यात् तीर्थं कृत्वा ततो बुधः |
स्नपनं कारयेत् तत्र लक्षणेन समन्वितम् || ३८ ||

अष्टोत्तरशतं वापि पंचाशत् पंचविंशतिः |
एवं यः कुरुते मर्त्यः स पुण्यां गतिमाप्नुयात् || ३९ ||

इति वीरतन्त्रे ज्येष्ठा स्थापनविधिः षट्सप्ततितमः पटलः || ७६ ||

लोकनाथं प्रणम्यादौ ब्रह्मा पृच्छति शंकरम् |
स्नपनं विविधं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
ग्रहणे विषुवे चैव अयने व्यतिपादके || २ ||

षडशीति मुखे चैव प्रतिष्ठे चोत्सवान्तिके |
अद्भुतानां समुत्पन्ने प्रायश्चित्तादि संभवे || ३ ||

एवमादिषु सर्वेषु स्नपनं तत्र कारयेत् |
प्रासादस्याग्रतश्चैव मण्डपं चतुरश्रकम् || ४ ||

त्रिहस्तं पंचहस्तं वा षट्सप्ताष्टनवं तथा |
एकादशकरं वाथ त्रयोदशकरं तु वा || ५ ||

प्. ३५६)

पंचादशकरं वाथ मण्टपं कारयेत् ततः |
अधमं पूर्वत्रयं सिद्धं मध्यमं चापरं भवेत् || ६ ||

प्रोक्तं तु नवभेदेन चोच्यते तन्मया द्विज ! |
ऋषिच्छन्दो देवता वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! || ७ ||

अगस्त्येन समायुक्तं जगतीच्छन्दसा युतम् |
आदित्येन समायुक्तं उत्तमत्रयमुच्यते || ८ ||

वसिष्ठेन समायुक्तं शक्वरीच्छन्द उच्यते |
विघ्नेशेन समायुक्तं मध्यमं त्रयमुच्यते || ९ ||

व्यासेन च समायुक्तं अनुष्ठुभ्छन्दसा युतम् |
छन्देनैव समायुक्तं अधमत्रयमुच्यते || १० ||

चतुरश्रं समं कृत्वा प्रपां वा मण्टपं तु वा |
मण्टपं नवषट्त्रिंशत् * * * गात्र संयुतम् || ११ ||

षोडशं द्वादशं वाथ पूर्वोक्तेन विधानतः |
पूर्वोक्तेन विधानेन मण्टपं कारयेत् ततः || १२ ||

अधमत्रयं विद्धि मध्यममुत्तरं चापरं भवेत् |
प्रोक्तं तु नवभेदेन प्रोच्यते तु मया द्विज ! || १३ ||

ऋषिच्छन्दो देवताश्च तव स्नेहात् प्रजापते |
वितानेनोर्ध्वमाच्छाद्य मुक्तादामैरलंकृतम् || १४ ||

अष्टदिक्षु ध्वजान् न्यस्य लोकपालान् लिखेत् ततः |
चतुर्द्वार समायुक्तं चतुस्तोरण संयुतम् || १५ ||

प्. ३५७)

दर्भमालाभिरावेष्ट्य नारिकेल फलैर्युतम् |
सृक्पट्टदेवांगैः नेत्रदीपैरलंकृतम् || १६ ||

पुष्पमाला समायुक्तं सर्वालंकार संयुतम् |
सहस्रकलशं चैव उत्तमोत्तममुच्यते || १७ ||

पंचशतेन संयुक्तं उत्तमं मध्यमं भवेत् |
पंचाशदधिक द्विशतं उत्तमाधममुच्यते || १८ ||

अष्टोत्तरशतं चैव मध्यमोत्तममुच्यते |
एकाशीतिस्तु मध्यं स्यान् मध्यमस्य विशेषतः || १९ ||

एवं नवविधं प्रोक्तं उत्तमोत्तमकं शृणु |
सुमुहूर्ते च सुलग्ने च सूत्रपादं तु कारयेत् || २० ||

रजन्या शालिपिष्टेन कर्तव्यं लक्षणान्वितम् |
अष्टाधिकं च विप्रेन्द्र ! चत्वारिंशच्च संयुतम् || २१ ||

सूत्रं पादं प्रकर्तव्यं प्रागग्राणि हविर्न्यसेत् |
उत्तराग्रं तथैव स्यादेवमेव क्रमेण तु || २२ ||

मात्रांगुलेन विप्रेन्द्र ! अन्तरं ताल मात्रकम् |
मध्यमे पंचविंशत्तु तद्द्वयावृत वीथिकान् || २३ ||

बाह्ये पंचदशं स्थित्वा पदद्वयं तु वीथिका |
बाह्ये पदद्वयं न्यस्त्वा पंच पंच पदान्तरे || २४ ||

पूर्वं च दक्षिणं चैव पश्चिमं चोत्तरं तथा |
एवमेव क्रमेणैव विधीनां लोपयेत् क्रमात् || २५ ||

प्. ३५८)

मध्यमात् परितो विप्र ! अष्टव्यूहान्व्यपोह्य च |
व्यूहान्तरे प्रकर्तव्यं व्यूहस्थापनमाक्रमात् || २६ ||

तद्बाह्ये परितो विप्र ! कलशस्थानमुच्यते |
पुण्याहं वाचयेत् तत्र पवमानेन प्रोक्षयेत् || २७ ||

शालिना विकिरेत् तत्र लक्षणेन समन्वितम् |
कलशान्प्रति निक्षिप्य अर्धकं चोत्तमं भवेत् || २८ ||

द्विप्रस्थं मध्यमं प्रोक्तं प्रस्थं चाधममुच्यते |
एवमेव प्रकारेण हीनं चापि न कारयेत् || २९ ||

हीनं चेच्छिव विप्रेन्द्र ! व्याधिरोगभयं ददेत् |
शाल्यर्ध तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धतिलं न्यसेत् || ३० ||

तिलतण्डुलहीने तु ज्वरादि पीडनं भवेत् |
पद्ममष्टदलं चैव दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ३१ ||

पुण्याहं वाचयेत् तत्र शुद्धैरुत्थैरिति ब्रुवन् |
कलशानां विधिं वक्ष्ये उत्तमं द्रोणपूरितम् || ३२ ||

शिवपूरितं मध्यमं आढकेनाधमं भवेत् |
अपक्वमति पक्वं च हीनं कालं च वर्जयेत् || ३३ ||

एवमेव प्रकारेण कलशान्गृह्य यत्नतः |
त्रिगुणी कृतमोरं वा वेष्टयेत् कुंजराक्षवत् || ३४ ||

क्षालयेद्वारिणा विप्र ! दर्भोपरि न्यसेद्धृदा |
शुद्धोदकेन संपूर्णं कूर्चमध्ये विनिक्षिपेत् || ३५ ||

प्. ३५९)

मध्यमे स्थापयेत् कुंभं प्रासादेन तु मन्त्रतः |
पंचासनोपरिष्टात् तु स्थापयेत् कुम्भमेव च || ३६ ||

वर्धनीं स्थापयेद् विद्वान् गौरीबीजेन मन्त्रतः |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य व्योमव्यापि समुच्चरन् || ३७ ||

शिवकुम्भं च वर्धन्यां पूजयेत् तु विशेषतः |
पूर्वादीशान पर्यन्तं अष्टकुम्भान् न्यसेत् क्रमात् || ३८ ||

विद्येश्वर समायुक्तान् गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
विद्येशानां सुवर्णं च विन्यसेद्देशिकोत्तमः || ३९ ||

वस्त्रयुग्मेन संवेष्ट्य कलशानां प्रतिष्ठितम् |
उत्तमं दशहस्तं तु मध्यमं चाष्टहस्तकम् || ४० ||

षट्सप्तमधमं प्रोक्तं वस्त्रदैर्घ्यमिहोच्यते |
विस्तारं तु चतुस्तालं कलशान्वेष्टयेत् क्रमात् || ४१ ||

एलालवंग कर्पूरं तीन् पूजातिलं मुरम् |
चूर्णितं हृदये नैव विन्यसेदेशिकुम्भके || ४२ ||

पूर्वादि विन्यसेद् व्यूहात्कलशान्देशिकोत्तमः |
वस्त्रैर्धूपैश्च दीपैश्च गन्धैश्चैव तु पूजयेत् || ४३ ||

एकैकं कलशान् सर्वान् हृदयेन तु विन्यसेत् |
मध्य व्यूहं तु विन्यस्य बाह्य व्यूहं पदं न्यसेत् || ४४ ||

व्यूहं प्रति न्यसेत् कुंभान् पंचविंशति संख्यया |
आज्यं चैव तु पूर्वे तु आग्नेययां दधि विन्यसेत् || ४५ ||

प्. ३६०)

गोमूत्रं याम्यदेशे तु क्षीरं निर्-ऋतिगोचरे |
वारुण्यां तु मधुन्यस्य वायव्यां तु नलं न्यसेत् || ४६ ||

गोमयं चोत्तरे भागे ईशे गोरोचनां न्यसेत् |
एवमेव प्रकारेण व्यूहं प्रति न्यसेत् ततः || ४७ ||

मुद्गं माषं च शिम्बं च यववेणु प्रियंगवः |
सर्षपं शालिना चैव विदिक्षु विन्यसेत् ततः || ४८ ||

अजंगपालिविबुधो वज्रदेहः प्रमर्दनः |
विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी प्रमथाधिपः || ४९ ||

याम्ये मृत्युर्हरोधाता विधाता कर्तृकारकः |
पूर्वादि विन्यसेद् विद्वान् प्रदक्षिणक्रमेण तु || ५० ||

एतद् द्रव्यांश्च सर्वेषां कलशानां प्रपूरयेत् |
अलाभे चैव विप्रेन्द्र ! यथालाभं विनिक्षिपेत् || ५१ ||

तद्बाह्ये व्यूहमेवं तु चतुर्विंशतिरेव च |
कलशान्पंचविंशांस्तु व्यूहं प्रति न्यसेत् क्रमात् || ५२ ||

एलालवंग तक्कोलनिम्बजातिफलं मुरम् |
कुष्ठं च कुंकुमं चैव रघुमांचि तथैव च || ५३ ||

पनसं कदलीयुक्तं इक्षूदकं तथैव च |
उशीरं चन्दनं चैव तृणकच्चोलजम्बकम् || ५४ ||

मनश्शिलाहरितालं च पुष्पोदकफलोदकम् |
लोध्रं च कुंकुमं चैव चतुर्विंशति संयुतम् || ५५ ||

प्. ३६१)

यावत् साधितकलशं तावद्वैचान्तरोदकम् |
अग्निरुद्रोद्भुताशी च पिंगलः खाततो हरः || ५६ ||

ज्वलनो दहनो बभ्रुर्भस्मान्तकक्षयान्तकः |
शालिनीवारगोधूम प्रियंगुं चैव संयुतम् || ५७ ||

पंचब्रह्मषडंगेन यथा क्रमेण हूयते |
त्रियम्बकेन मन्त्रेण * * * * * * * * || ५८ ||

* * * * * * * * हव्यवाहं समुच्चरन् |
लोहं च कुंकुमं चैव चतुर्विंशति संयुतम् || ५९ ||

यावद् ग्रथितकलशान्तां चैवान्तरोदकम् |
कालरुद्रश्च विख्यातः सर्वधर्म पतिस्तथा || ६० ||

संयोक्ता च नियोक्ता च नियोक्ता च प्रकीर्तिता |
लोकान्तरः स्फुटा लोकः त्र्यम्बको नागभूषणः || ६१ ||

विश्वक्लिन्नोदभासेन धर्मकृच्चैव कीर्तिताः |
एतेषां देवतानां तु व्यूहे व्यूहे प्रकीर्तिताः || ६२ ||

द्रव्यं च देवतायुक्तं कलशेषूदकं न्यसेत् |
पूर्वाभिमुखं संस्थाप्य शिवोमां चैव देशिकः || ६३ ||

इतरेषां तु देवानां शिवाभिमुखमेव च |
गन्धपुष्पादिना चैव कलशान्प्रतिपूजयेत् || ६४ ||

वस्त्रेण वेष्टयेत् सर्वान् स्वर्णं तत्रैव निक्षिपेत् |
ततो होमं प्रकुर्वीत लक्षणेन समन्वितम् || ६५ ||

प्. ३६२)

यावदश्रं भवेत् पीठं तावदश्रं तु स्थण्डिलम् |
समिदाज्य चरून्लाजान् सर्वद्रव्य समायुतम् || ६६ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात् तदनन्तरे |
चित्तादीनि जयादीनि होमयेत् तु विशेषतः || ६७ ||

हुत्वान्ते तु यदस्येति जुहुयात् तदनन्तरे |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य शिवकुंभं च वर्धनीम् || ६८ ||

सर्वदेवान् समाहूय स्तोत्रशब्द समन्वितम् |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः || ६९ ||

सृष्टि न्यासक्रमेणैव स्वस्वदेहे न्यसेत् क्रमात् |
मूलबेरमनुप्राप्य निर्माल्यं च विसर्जयेत् || ७० ||

नववस्त्रपरीधानः सोष्णीषः सोत्तरीयकः |
पंचासनो परिष्टात् तु शिवं ध्यायेद् विचक्षणः || ७१ ||

शिरसा धारयेत् कुम्भं वर्धन्यां चैव कारयेत् |
ततो गर्भगृहं गत्वा प्रासादेन समन्वितम् || ७२ ||

व्योमव्यापिं जपित्वा तु पंचब्रह्मषडंगकैः |
स्थापयेच्छिवकुम्भं तु वर्धन्यां पीठकं न्यसेत् || ७३ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं स्नापयेद् अष्टकुम्भकैः |
यथा स्थापनमार्गेण स्थापयेत् परमेश्वरम् || ७४ ||

नालिकेरोदकं स्नाप्य शुद्धिं कृत्वा तु भूतलम् |
वस्त्रं दद्याद् हृदा चैव गन्धपुष्पं च दापयेत् || ७५ ||

प्. ३६३)

नैवेद्यं दापयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
आचार्य दक्षिणां दद्यात् पदार्थीन् पूजयेत् ततः || ७६ ||

स्नपनोपकरणं सर्वं आचार्याय प्रदापयेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || ७७ ||

सहस्रकलशं प्रोक्तं अथ पंचशतं शृणु |

इति वीरतन्त्रे सहस्रकलशस्थापनविधिः सप्तसप्ततितमः पटलः || ७७ ||

प्रणम्य भगवन्तं हि पर्यपृच्छत् पितामहः |
को वा पंचशतं स्नानं ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये श्रूयतां चतुरानन ! |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान् मण्डपं चतुरश्रकम् || २ ||

वितानोपरि सं * * दर्भमालोपशोभितम् |
चतुस्तोरण संयुक्तं दर्भमालोपशोभितम् || ३ ||

अष्टमंगलसंयुक्तं दिग्ध्वजैश्च प्रलम्बितम् |
मुक्तादामैरलंकृत्य मण्डपं मण्डयेत् ततः || ४ ||

गोमयालेपनं कृत्वा सूत्रपातं तु कारयेत् |
त्रिंशत् सूत्र समायुक्तं प्रागग्राणि विन्यसेत् || ५ ||

उदगग्रं तथैव स्याद् विन्यसेद् देशिकोत्तमः |
मध्ये नवपदं पद्मं अष्टपत्रं सकर्णिकम् || ६ ||

प्. ३६४)

द्वारार्थं च चतुर्दिक्षु पदमेकं तु ह्रासयेत् |
तद्बाह्ये तु परितः पदं पंच स्थितानि तु || ७ ||

एवमेव प्रकारेण कर्तव्यं लक्षणान्वितम् |
शालिना विकिरेत् तत्र आढकं कलशं प्रति || ८ ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् |
पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् || ९ ||

त्रिगुणीकृतसूत्रेण वेष्टयेत् कुंजराक्षवत् |
शुद्धोदकेन संपूर्य कुम्भमादाय मण्डपे || १० ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण स्थापयेच्छिवकुम्भकम् |
वर्धनीं तस्य वामे तु गौरीबीजेन स्थापयेत् || ११ ||

वस्त्रयुग्मेन संवेष्ट्य वेष्टयेद् द्विगुणोपरि |
कूर्चं तत्रैव निक्षिप्य नवरत्नानि विन्यसेत् || १२ ||

वर्धन्यां पंचरत्नं तु विन्यसेद् देशिकोत्तमः |
शिवकुम्भे शिवं स्थाप्य वर्धन्यां च मनोन्मनीम् || १३ ||

अभितः कलशानष्टौ विद्येश्वर समन्वितम् |
वस्त्रयुग्मेन संवेष्ट्य स्वर्णं तत्रैव विन्यसेत् || १४ ||

प्रथमावरणे ह्येवं द्वितीयावरणं शृणु |
द्वितीयावरणे चैव षट्सप्तति च विन्यसेत् || १५ ||

पंचमावरणं चैव चत्वार्यधिकमेव च |
अशीतिकलशं चैव विन्यसेद् देशिकोत्तमः || १६ ||

प्. ३६५)

षष्ठावरणके चैव कलशान् विन्यसेद् बुधः |
तृतीयावरणे चैव अष्टाविंशति विन्यसेत् || १७ ||

चतुर्थावरणे चैव नवतिं द्व्यधिकं तथा |
सप्तमावरणे चैव शतकुम्भांश्च विन्यसेत् || १८ ||

अष्टोत्तरशतं चैव अष्टमावरणे न्यसेत् |
कूर्चान् कलश संयुक्तान् शुद्धोदकेन पूरितान् || १९ ||

शाल्योपरि न्यसेत् कुंभान् हृदयेन तु मन्त्रतः |
उत्कूर्चं पौष्टिकं चाहुरधः कूर्चं तु शान्तिकम् || २० ||

अतः कृत्वा तु सर्वेषां आभिचारिकमुच्यते |
एलालवंगतक्कोल निम्बुजाती फलैर्युतम् || २१ ||

उशीरं चन्दनं चैव प्रथमावरणे न्यसेत् |
गोमूत्रं गोमयं चैव दधिक्षीरं घृतं तथा || २२ ||

रोचनं चर्करं चैवमधुना च समन्वितम् |
सर्षपं मुद्गमाषं च प्रियंगुं च समन्वितम् || २३ ||

द्वितीयावरणे न्यस्य देवतानां शृणुष्वथ |
अजः कापालि बुद्धी च वज्रदेहः प्रमर्दनः || २४ ||

विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदशाधिपः |
अग्नीरुद्रो हुताशश्च द्वितीयावरणे न्यसेत् || २५ ||

कर्पूरं गिरिबेरं च तृणकच्चोलजम्बुकम् |
तृतीयावरणे न्यस्य देवतानां शृणुष्वथ || २६ ||

प्. ३६६)

ज्वलनो दहनो बभ्रुः भस्मान्तक क्षयान्तकौ |
आग्नेयादिषु कोणेषु क्रमाद्विन्यस्य देवताः || २७ ||

धाता पूर्वा च तक्कोलं पुन्नागं जातिपाटली |
चतुर्थावरणे न्यस्य देवतानां शृणुष्वथ || २८ ||

कालरुद्रश्च विख्यात धर्माधर्म परिस्तथा |
संयोक्ता च समायुक्तं पंचमावरणे न्यसेत् || २९ ||

पंचासनं तु संकल्प्य स्नापयेच्छिवकुम्भकम् |
व्योमव्यापिं जपेत् तत्र ब्रह्मांगैश्च समन्वितम् || ३० ||

वर्धन्यां गौरिबीजेन विन्यसेत् पीठके ततः |
यथा स्थापितमार्गेण स्नापयेत् कलशांस्ततः || ३१ ||

पंचवर्णहविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
आचार्यदक्षिणां दद्यात् पंचांगभूषणैस्सह || ३२ ||

स्नपनोपकरणं सर्वमाचार्याय प्रदापयेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || ३३ ||

पंचशतस्नपनं प्रोक्तं पंचाशद् द्विशतं शृणु |

इति वीरतन्त्रे पंचशतस्नपनविधिः अष्टसप्ततितमः पटलः || ७८ ||

पितामहः ||

पंचाशदधिकं चैव शतद्वयेन संयुतम् |
स्नपनं कीदृशं देव ! तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

प्. ३६७)

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
प्रासादस्याग्रतश्चैव मण्डपं चतुरश्रकम् || २ ||

सर्वालंकारसंयुक्तं सूत्रपादं तु कारयेत् |
द्वाविंशतिश्च सूत्राणि पूर्वाभिमुखमेव च || ३ ||

उत्तराभिमुखं तद्वत् तालमात्रेण चान्तरम् |
नवपादेषु पद्मं स्याद् अष्टपत्रं सकर्णिकम् || ४ ||

पद्मबाह्ये तु परितो ह्रासयेच्च पदत्रयम् |
यद्बाह्ये वरणाद्बाह्ये पदद्वयं च ह्रासयेत् || ५ ||

द्वारार्थं च चतुर्दिक्षु पदमेकं तु ह्रासयेत् |
शतद्वयं च पंचाशत् पदान्यत्र स्थितानि तु || ६ ||

शालिना विकिरेत् तत्र तण्डुलैश्च तिलैस्सह |
दर्भैः परिस्तरेत् तत्र गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ७ ||

कलशान् गृह्य यत्नेन सूत्रेणैव समन्वितान् |
त्रिगुणी कृतसूत्रेण वेष्टयेत् कुंजराक्षवत् || ८ ||

पूर्वेद्युरधिवासं स्यात् प्रासादेन तु मन्त्रतः |
जलभाण्डं समादाय सेचयेदुदकं हृदा || ९ ||

गन्धद्रव्य समायुक्तं वस्त्रपूतेन वारिणा |
एलालवंग तक्कोलैरुशीर चन्दनैर्युतम् || १० ||

पंचद्रव्येण संयुक्तं गन्धद्रव्यविमिश्रितम् |
विन्यसेच्छिवकुंभं तु व्योमव्यापिं समुच्चरन् || ११ ||

प्. ३६८)

वधनीं तस्य वामे तु गौरीबीजेन विन्यसेत् |
अभितः कलशानष्टौ विद्येश्वर समन्वितम् || १२ ||

वस्त्र युग्मेन संवेष्ट्य विणिकादींश्तु वेष्टयेत् |
वज्रं मरकतं चैव वैडूर्यं च प्रवालकम् || १३ ||

पुष्यरागं च गोमेधमिन्द्रनीलं च मौक्तिकम् |
विन्यसेच्छिव कुम्भे तु वर्धन्यां पंचरत्नकम् || १४ ||

विद्येश कलशे विप्र ! स्वर्णकं तत्र निक्षिपेत् |
बाह्यावरणकं तत्र षट्त्रिंशत्कलशान् न्यसेत् || १५ ||

सिद्धार्थं तिलमुद्गं च शिम्बं चैव तु विन्यसेत् |
कपालीशो वज्रपाणिः पिनाकी त्रिदशाधिपः || १६ ||

एतेऽधि देवताः प्रोक्ता द्वितीयावरणे न्यसेत् |
तृतीयावरणे चैव कलशान् षष्टि विन्यसेत् || १७ ||

एलालवंग जाती च तक्कोलं चैव विन्यसेत् |
पनसं कदली चैव मातुलुंगफलानि च || १८ ||

नारंगस्य द्वयं चैव विन्यसेत् तु फलोदकम् |
याम्यं मृत्युहरं चैव धाता धर्मपतिस्तथा || १९ ||

एतेऽपि दैवताः प्रोक्ताश्चतुर्थावरणे न्यसेत् |
पंचमावरणं चैव षट्सप्ततिं न्यसेत् ततः || २० ||

मुरं मांजीव कुष्ठं च तिम्बुं चैव तु विन्यसेत् |
कालरुद्रो हुताशश्च ज्वलनो दहनस्तथा || २१ ||

प्. ३६९)

एतेऽपि दैवताः प्रोक्ताः पंचमावरणे न्यसेत् |
द्रव्यं च देवता युक्तं कोणे कोणे च विन्यसेत् || २२ ||

ततो होमं प्रकर्तव्यं चतुर्दिक्ष्वष्टदिक्षु वा |
हृदा च समिधो हुत्वा हृतं तु शिरसा तथा || २३ ||

शिखया च चरुं हुत्वा लाजान्कवच मन्त्रतः |
सर्षपं * * * * * नेत्रमन्त्रेण चैव हि || २४ ||

प्रशान्तमनसो भूत्वा प्रत्येकं तु शताहुतिः |
सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् || २५ ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात्तदनन्तरे |
दिशास्वध्ययनं कुर्यात् स्तोत्रमन्त्रं जपेत् ततः || २६ ||

आचार्य दक्षिणां दद्यात् पदार्थीन् पूजयेत् ततः |
स्नापयेच्छिवकुम्भं तु प्रासादेन तु मन्त्रतः || २७ ||

प्रथमावरणे स्नात्वा द्वितीयावरणे पुनः |
तृतीयावरणं पश्चात् चतुर्थावरणं पुनः || २८ ||

पंचमावरणं पश्चाद् पंचब्रह्मषडंगकैः |
पंचवर्ण हविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत् ततः || २९ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् |
पंचाशद् द्विशतं प्रोक्तं उत्तम त्रयमुच्यते || ३० ||

मध्यम त्रयके विप्र ! अष्टोत्तरशतं शृणु || ३० � ||

इति वीरतन्त्रे पंचाशद् द्विशतस्नपनविधिः एकोनाशीतितमः पटलः || ७९ ||

प्. ३७०)

पितामहः ||

मध्यमस्योत्तमं देव ! कीदृशं स्नपनं प्रभो ! |
एतत् सर्वं समासेन अष्टोत्तरशतं त्वथ || १ ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्डपं चतुरश्रकम् || २ ||

पूर्वोक्तमण्टपे रम्ये विमानोपरिशोभिते |
चतुस्तोरणसंयुक्तं दर्भमालाभिरावृतम् || ३ ||

अष्टदिक्षु ध्वजान् न्यस्य पुष्पमालावलम्बितम् |
स्तम्भानि वेष्टयेत् तत्र गोमयेनानु लेपयेत् || ४ ||

सूत्रपादं प्रकर्तव्यं तालमात्रेण चान्तरम् |
द्विविधं सूत्रपादं तु शान्तिकं पौष्टिकं तथा || ५ ||

चतुर्दशानि सूत्राणि पूर्वाग्रं चैव विन्यसेत् |
उत्तराग्रं तथैव स्याद् सूत्रस्यैतानि निर्दिशेत् || ६ ||

मध्ये नवपदं स्थित्वा परिच्छेदपदं न्यसेत् |
चतुर्दिक्षु च विप्रेन्द्र ! द्वारार्थं तु पदं ततः || ७ ||

तद्बाह्यावरणाद्वाह्ये परितो विधिरुच्यते |
तस्य बाह्ये तु परितः पदद्वय स्थितानि तु || ८ ||

एवमेव क्रमेणैव शान्तिकं प्रविधीयते |
इदमन्यत् प्रवक्ष्यामि चक्रस्थापनमुच्यते || ९ ||

पूर्वाग्रे चैव विप्रेन्द्र ! युग्मसूत्रं प्रदापयेत् |
उत्तराग्रं तथैव स्यात् तालमात्रेण चान्तरम् || १० ||

प्. ३७१)

तालत्रय प्रमाणेन भ्रामयेत् पूर्णचन्द्रवत् |
तासां पूर्वे दिशो विप्र ! तालमात्रेण चान्तरम् || ११ ||

अष्टवृत्तं ततो भ्राम्य वीथी चत्वार एव च |
चतुर्भिः कलशान्न्यस्य पौष्टिकं त्विह चोच्यते || १२ ||

द्वारार्थं च चतुर्दिक्षु ह्रासयेत् तु विशेषतः |
शालिना विकिरेत् तत्र अधिकं कलशान्प्रति || १३ ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् |
परिस्तरेच्च दर्भैश्च पुण्याहं वाचयेत् ततः || १४ ||

कलशान् ग्राहयेत् तत्र शुद्धदेशे मृदं ततः |
अस्त्रमन्त्रेण कृत्वा तु वामेन शोषणं भवेत् || १५ ||

ईशानेन दहेद्विद्वान् सर्वलक्षण संयुतम् |
आढकेन तु संपूर्णान् अधमं तु विधीयते || १६ ||

मध्यमं शिवसंपूर्णं उत्तमं द्रोणपूरितम् |
भिन्नं कालं च सुषिरं भेदच्छेदं च वर्जयेत् || १७ ||

सूत्रेण वेष्टयेत् कुम्भान् कुंजरस्याक्षिवद्भवेत् |
शरावं चैव विप्रेन्द्र सूत्रेण वेष्टयेत् ततः || १८ ||

क्षालयेदुदके नैव दर्भस्योपरि विन्यसेत् |
प्रधान कलशं विप्र ! शुद्धोदकेन पूरयेत् || १९ ||

पंचरत्नं क्षिपेत् तत्र वस्त्रयुग्मेन वेष्टयेत् |
कलशस्य मुखे रुद्रं विष्णुं मध्यमके न्यसेत् || २० ||

प्. ३७२)

पृष्ठे प्रजापतिः ख्यातो तीर्थानि कुक्षिरुच्यते |
मध्यमे शिवकुम्भं तु प्रासादेन तु विन्यसेत् || २१ ||

वर्धनीं तस्य वामे तु गौरीबीजेन विन्यसेत् |
शिवकुम्भे शिवं पूज्य वर्धन्यां गौरिमेव च || २२ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य विद्येशकलशान् न्यसेत् |
पूर्वादीशानपर्यन्तं अष्टकुम्भांश्च विन्यसेत् || २३ ||

सवस्त्रान्सहिरण्यांश्च सकूर्चान्वारिपूरितान् |
प्रथमावरणं ह्येतद् द्वितीयावरणं शृणु || २४ ||

द्वादशान् कलशान् न्यस्य द्रव्याणां च ततः शृणु |
पाद्यमाचमनं चार्घ्यं गोमूत्रं गोमयं पयः || २५ ||

दध्याज्यमष्टमं प्रोक्तं द्वितीयावरणे न्यसेत् |
तृतीयावरणे चैव चतुर्विंशत् कला न्यसेत् || २६ ||

चन्दनं कुंकुमं कुष्ठं लघुमांचीमुरंगुलम् |
लाजाचूर्ण शमी चैव नीवारं नालिकेरकम् || २७ ||

मधुरिक्षुरसं बिल्वं फलं कुशयवं तिलम् |
कर्पूरं हरिबेरं च विंशतिं कलशान् न्यसेत् || २८ ||

विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदशाधिपः |
अग्नीरुद्रो हुताशश्च पिंगलः खातको हरः || २९ ||

ज्वलनो दहनो बभ्रुर्भस्मान्तकक्षयान्तकौ |
एतेऽपि दैवताः प्रोक्ताः कलशेषूदके न्यसेत् || ३० ||

प्. ३७३)

तृतीयावरणं प्रोक्तं चतुर्थावरणं शृणु |
चतुश्चत्वारि कलशान् चतुर्थावरणे न्यसेत् || ३१ ||

लोहं प्रियंगु पुष्पं च लवंगं फलमल्लिका |
दान्तदूर्वा च तक्कोलं पुंनागं जाति पाटली || ३२ ||

पर्णका शतपत्री च तैलं कस्तूरिरोचना |
व्याघ्रनखीशतावेरी मंजिष्ठा नागकेसरम् || ३३ ||

नवनीतं द्राविलं सा गन्धपत्रं च धातकीइ |
भीता च सहदेवी च विष्णुक्रान्तिः सुवर्चला || ३४ ||

* न्नि च शंखपुष्पी च लक्ष्मी स्थलारविन्दकम् |
बलभद्री महाभद्री अपामार्गेन्दु वल्लिका || ३५ ||

रुद्रपर्णी महालक्ष्मी धूर्धूरेण समन्वितम् |
चतुर्थावरणे चैव विन्यसेद् देशिकोत्तमः || ३६ ||

याम्यो मृत्युहरो धाता विधाता कर्त्ररेव च |
कालरुद्रश्च विख्यातो धर्माधर्मपतिस्तथा || ३७ ||

संयोक्ता च वियोक्ता च नैर्-ऋते वारुणे तथा |
हन्ता च क्रूरदृष्टिश्च ऊर्ध्वशेफो महाभुजः || ३८ ||

विरूपाक्षो धूम्रकर्णो लोहितो दंष्ट्रबाहुलः |
अतिश्चलः पाशहस्तो महाबल एव च || ३९ ||

जयभद्रो महाबाहुर्बालान्तो बडवामुखः |
विभीषणो महावेगो लघुवेगस्तथैव च || ४० ||

प्. ३७४)

सूक्ष्मस्तीक्ष्णः क्षयान्तश्च पश्चाच्छान्तः पंचशेखरः |
कपर्दी मेघवाहश्च जटामकुटधारकः || ४१ ||

नानारूपधरश्चैव निधीशोरूपवांस्तथा |
धनुश्चैव तु विप्रेन्द्र ! कलशेषूदके न्यसेत् || ४२ ||

शिवस्य वर्धनीं चैव पूर्वाभिमुखमेव च |
इतरेषां तु देवानां शिवाभिमुखमेव च || ४३ ||

एतच्छान्तिकमुद्दिष्टं पौष्टिकं च ततः शृणु |
प्रथमावरणे चाष्टौ द्वितीये द्वादश न्यसेत् || ४४ ||

पूर्वोक्तेन तु मार्गेण यथा क्रमेण विन्यसेत् |
देवतानां च विप्रेन्द्र ! चत्वारिंशद्घटान् न्यसेत् || ४५ ||

विन्यसेच्चैव विप्रेन्द्र ! पंचमावरणे बुधः |
ततो होमं प्रकर्तव्यं चतुर्दिक्षु पलाशकैः || ४६ ||

समिदाज्यं चरुश्चैव सर्षपश्चैव हूयते |
सद्यादीशानपर्यन्तं क्रमाद् हुत्वा शिवव्रतैः || ४७ ||

व्योमव्यापिं समुच्चार्य प्रत्येकं पंचविंशतिः |
प्रासादेन तु मन्त्रेण पंचाशद्धूयते क्रमात् || ४८ ||

चित्तादिभिर्जयादिभिर्हूयते क्रमशस्ततः |
हुत्वान्ते तु यदस्येति जुहुयात् तदनन्तरे || ४९ ||

एकैकं कलशान्सर्वान् वस्त्रयुग्मेन वेष्टयेत् |
आचार्यदक्षिणां दद्यात् पदार्थीन् पूजयेत् ततः || ५० ||

प्. ३७५)

गर्भगेहमनुप्राप्य निर्माल्यं च विसर्जयेत् |
पश्चात् पंचासनं कल्प्य सृष्टिन्यासं प्रकल्पयेत् || ५१ ||

उत्थाप्य शिवकुंभं तु स्नापयेल्लिंगमूर्धनि |
वर्धनीं तस्य वामे तु स्नापयेद् गौरि मन्त्रतः || ५२ ||

व्योमव्यापिं जपेत् तत्र शिवकुम्भं तु स्थापयेत् |
पंचब्रह्म षडंगेन स्नापयेत् कलशं ततः || ५३ ||

प्रथमावरणं स्नात्वा द्वितीयं च तृतीयकम् |
चतुर्थं पंचमं स्नात्वा एवमेवं क्रमेण तु || ५४ ||

पंचवर्ण हविर्दद्यात् ताम्बूलं तु निवेदयेत् |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || ५५ ||

मध्यमोत्तममेवं तु एकाशीतिं शृणुष्वथ |

इति वीरतन्त्रे अष्टोत्तरशत स्नपनविधिः अशीतितमः पटलः || ८० ||

लोकनाथ नमस्कृत्य पर्यपृच्छत् पितामहः |
एकाशीतिः कथं देव ! तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

साधु साधु महाप्राज्ञ ! यत्त्वया परिचोदितम् |
तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! || २ ||

प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्टपं चतुरश्रकम् |
पूर्वोक्ते नैव मार्गेण कारयेद् देशिकोत्तमः || ३ ||

प्. ३७६)

कलशान्ग्राह्य यत्नेन सूत्रेणैव तु वेष्टयेत् |
शुद्धोदकेन संपूर्य शरावेण विधायते || ४ ||

शालिनां विकिरेत् तत्र प्रत्येकमाढकैर्युतम् |
शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् || ५ ||

परिस्तरेत् तु दर्भैश्च स्थापयेच्छिव कुम्भकम् |
प्रासादेन तु मन्त्रेण गौरीबीजेन वर्धनीम् || ६ ||

* * * सर्वरत्नं च कूर्चे नैव समन्वितम् |
विन्यसेच्चैव विप्रेन्द्र ! अभितः कलशैर्युतम् || ७ ||

विद्येश्वर समायुक्तं सवस्त्रं सहिरण्यकम् |
अधमं त्वष्टहस्तं स्यान् मध्यमं नवहस्तकम् || ८ ||

उत्तमं दशहस्तं च चतुस्तालं तु विस्तृतम् |
पुराणं पुत्रनाशः स्यात् केशयुक्तं धनक्षयः || ९ ||

श्वेतं वा रक्तं पीतं वा संमिश्रं तु न कारयेत् |
पूर्वे तु नव कुम्भं तु आग्नेययां नवकुम्भकम् || १० ||

याम्ये तु नव कुम्भं च नैर्-ऋत्यां नवकं न्यसेत् |
वारुण्यां नवकं विद्वान् वायव्यां नवकं न्यसेत् || ११ ||

सोमे तु नवकं न्यस्य ऐशान्यां नवकं न्यसेत् |
स वस्त्रान् सापिधानांश्च सकूर्चान् वारिपूरितान् || १२ ||

विन्यसेद् धृदये नैव शाल्योपरि विशेषतः |
लोहं प्रियंगुपुष्पं च लवंगं फलमल्लिका || १३ ||

प्. ३७७)

दान्ता दूर्वा च तक्कोलं पुन्नागं जातिपाटली |
पर्णका शतपत्रं च तैलं कस्तूरि रोचना || १४ ||

व्याघ्रनखी शतावेरी मंजिष्ठा नागकेसरम् |
रजनी भद्रकोष्ठं च सरलं कृष्णमालिका || १५ ||

भीता च सहदेवी च विष्णुक्रान्तिः सुवर्चला |
सिंही च शंखपुष्पी च लक्ष्मी स्थलारविन्दकम् || १६ ||

बलभद्री महाभद्री अपामार्गेन्दुवल्लिका |
रुद्रपर्णी महालक्ष्मीर्धूर्धूरेण समन्वितम् || १७ ||

एतेषां द्रव्यसंयुक्तं कलशेषु च विन्यसेत् |
नद्यास्तीरे च गोष्ठे च बल्मीके वृषशृंगके || १८ ||

वराहगजदन्ते च पद्ममूले मृदा गृहेत् |
विद्येशकुंभे निक्षिप्य पंचगव्येन संयुतम् || १९ ||

पूर्वायां नवके विप्र ! अमेव स्थापयेत् क्रमात् |
वारुण्यां नवके चैव * * सं विन्यसेत् क्रमात् || २० ||

वायव्यं नवके चैव कुमारं विप्र ! विन्यसेत् |
सौम्यायां विष्णुमावाह्य * * चण्डीशगोचरे || २१ ||

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य ततो होमं चतुर्दशी |
समिदाज्य चरून्लाजान्सर्षपेन समन्वितम् || २२ ||

सद्यादीशानपर्यन्तं अष्टोत्तरशतं पृथक् |
व्योमव्यापिं जपित्वा तु आज्येन पंचविंशतिः || २३ ||

प्. ३७८)

हुत्वान्ते तु यदस्येति जुहुयात् तदनन्तरे |
स्नापयेच्छिवकुम्भं तु व्योमव्यापिं समुच्चरन् || २४ ||

गौरीबीजेन वर्धन्यां स्नापयेद् देशिकोत्तमः |
पंचब्रह्मषडंगेन स्नापयेत् कलशान् बुधः || २५ ||

पंचवर्ण हविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
आचार्य दक्षिणां दद्यात् पदार्थीन् पूजयेत् ततः || २६ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् |
एकाशीतिरिति प्रोक्ता एकोनपंचाशत् शृणु || २७ ||

इति वीरतन्त्रे एकाशीतिस्नपनविधिः एकाशीतितमः पटलः || ८१ ||

पितामहः ||

प्रणम्य म् शिरसा देवं ब्रह्मा पृच्छति शंकरम् |
एकोन पंचाशत्कोवा तत् सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्टपं चतुरश्रकम् || २ ||

चतुस्तोरण संयुक्तं चतुर्द्वार विभूषितम् |
दर्भमालाभिरावेष्ट्य वितानो परिसोभितम् || ३ ||

दिग्ध्वजैश्च समायुक्तं मुक्तादामैरलंकृतम् |
गोमयालेपनं कृत्वा सूत्रपातं तु कारयेत् || ४ ||

प्रागग्रं दश सूत्राणि उदगग्रं तथैव च |
मध्ये नवपदं स्थित्वा तद्बाह्येकं तु वीथिका || ५ ||

प्. ३७९)

अष्टद्वार समायुक्तं कर्तव्यं लक्षणान्वितम् |
शालिना स्थण्डिलं कृत्वा पूर्वोक्तेन विधानतः || ६ ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं तथा |
मध्यमेऽष्ट पदं कृत्वा गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ७ ||

शिवकुम्भं न्यसेन्मध्ये पंचरत्न समन्वितम् |
वस्त्रद्वय समायुक्तं स कूर्चं सापिधानकम् || ८ ||

दिक्षु षट्कलशान् न्यस्य चत्वारि च विदिक्षु वै |
कलशान् विन्यसेत् तत्र सवस्त्रं सापिधानकम् || ९ ||

गोमूत्रं गोमयं सर्पिर्दधि क्षीरं तथैव च |
चन्दनं कुंकुमं चैव मेव मांजी मुरंगुलम् || १० ||

लाजं च गिरिवेरं च तृणकच्चोल जम्बुकम् |
शतपुष्पं तथा व्याघ्री धात्री पूर्वा हरीतकी || ११ ||

हिता च सहदेवी च मातुलुंगं च दाडिमी |
हंसपुष्पा गन्धपुष्पा महाद्रोणी समन्वितम् || १२ ||

कलशेषु न्यसेद् विद्वान् मुद्गं माषं च सर्षपम् |
अजः कपालीं बुद्धिश्च वज्रदेहः प्रमर्दनः || १३ ||

विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदशाधिपः |
अग्नीरुद्रो हुताशी च पिंगलः पादको हरिः || १४ ||

ज्वलनो दहनो भद्रो भस्मान्तकक्षयान्तकौ |
याम्यो मृत्युहरो धाता (विधाता) कर्णकारिका || १५ ||

प्. ३८०)

कालरुद्रश्च संख्यातो धर्माधर्मपतिस्तथा |
संयोक्ता च वियोक्ता च नियोक्ता च प्रकीर्तितः || १६ ||

अग्रगण्यः सदाचारः शर्वः शम्भुर्महेश्वरः |
कालरुद्रश्च विख्यातो धाता धर्मपतिस्तथा || १७ ||

हन्ता च क्रूरदृष्टिश्च ऊर्ध्वकेशो महाभुजः |
विरूपाक्षो धूम्रवर्णो लोहितो दंष्ट्र वा बुधः || १८ ||

पाशहस्तो महाबोधः कालकण्ठश्चतुर्भुजः |
भूतपालो लोकपालः क्षेत्रपालस्तथैव च || १९ ||

सुखदुःखकरश्चैव * * * * * चिस्तथा |
एतेपि दैवताः प्रोक्ताः कलशेषूदके न्यसेत् || २० ||

ततो होमः प्रकर्तव्यः चतुर्दिक्षु विदिक्षु च |
ऐशान्यामेक होमं वा पलाशसमिधा सह || २१ ||

समिदाज्य चरून्लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
शालिनी वारगोधूम मुद्गे नैव समन्वितम् || २२ ||

पंचब्रह्म षडंगेन हुत्वा तु क्रमशो बुधः |
हुत्वान्ते तु यदस्येति पूर्णाहुतिमथाचरेत् || २३ ||

व्योमव्यापिं जपित्वा तु स्नापयेच्छिवकुम्भकम् |
गौरीबीजेन वर्धन्यां स्नापयेच्छिवकुम्भकम् || २४ ||

गौरीबीजेन वर्धन्यां स्नापयेत् पीठकोपरि |
पंचब्रह्मषडंगेन स्नापयेत् सर्वकुम्भकम् || २५ ||

प्. ३८१)

हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोके महीयते || २६ ||

प्रोक्तमेकोनपंचाशच्छृणुष्व पंचविंशतिम् |

इति वीरतन्त्रे एकोनपंचाशत् स्नपनविधिः द्वयशीतितमः पटलः || ८२ ||

पितामहः ||

देवदेवं प्रणम्यादौ पर्यपृच्छत् पितामहः |
स्नपनं पंचविंशच्च ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्टपं चतुरश्रकम् || २ ||

चतुस्तोरण संयुक्तं दर्भमाला विभूषितम् |
वितानोपरि संछन्नं दिग्ध्वजैश्च प्रलम्बितम् || ३ ||

सर्वालंकारसंयुक्तं मण्टपं कारयेत् ततः |
गोमयालेपनं कृत्वा सूत्रपातं तु कारयेत् || ४ ||

प्रागग्रमष्टसूत्रं स्याद् उदगग्रं तथैव च |
मध्ये नवपदं स्थित्वा तद्बाह्येक पदं त्यजेत् || ५ ||

अष्टवीथी समायुक्तं शालिना विकिरेत् ततः |
आढकं वा तदर्धं वा प्रस्थं वा शालि विन्यसेत् || ६ ||

कलशान्प्रति विप्रेन्द्र तस्योर्ध्वे तण्डुलं न्यसेत् |
तण्डुलार्धं तिलं न्यस्य दर्भांश्चैव परिस्तरेत् || ७ ||

प्. ३८२)

शिवकुम्भं न्यसेन्मध्ये वस्त्रयुग्मेन वेष्टयेत् |
पंचरत्न समायुक्तं स कूर्चं सापिधानकम् || ८ ||

गौरी बीजेन वर्धन्यां सवस्त्रं सहिरण्यकम् |
पूर्वादीशानपर्यन्तं अष्टकुम्भांश्च विन्यसेत् || ९ ||

स्वर्णं तत्र विनिक्षिप्य विद्येश्वर समन्वितम् |
पंचगव्य समायुक्तं सवस्त्रं सापिधानकम् || १० ||

चतुर्दिक्षु च विप्रेन्द्र ! द्वादशान्कलशं न्यसेत् |
आग्नेयादिषु कोणेषु चत्वारः कुम्भ उच्यते || ११ ||

चन्दनं कुंकुमं चैव उशीरं मुद्गमेव च |
एलालवंग तक्कोलं तिम्बुजातिफलंगुलम् || १२ ||

लघुमांचीरं चैव षष्ठं कुंकुममेव वा 
दान्ता दूर्वा च तक्कोलं पुंनागं जातिपाटली || १३ ||

लोघ्रं चैव प्रियंगुं च नालिकेर समन्वितम् |
यथा क्रमेण विन्यस्य पूर्वादीशानमन्तकम् || १३ ||

अजः कपाली बुद्धिश्च वज्रदेहः प्रमर्दनः |
विभूतिरव्ययः शास्ता पिनाकी त्रिदशाधिपः || १४ ||

अग्नीरुद्रो हुताशश्च पिंगलः खातको हरः |
ज्वलनो दहनो बभ्रुः भस्मान्तकः क्षयान्तकः || १५ ||

याम्यो मृत्युहरो धाता विधाता कर्तृकारकौ |
कालरुद्रश्च विप्रेन्द्र ! कलशस्याधिदेवताः || १६ ||

प्. ३८३)

गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य स्वस्वनाम्नैव मन्त्रतः |
ततो होमं प्रकर्तव्यं पालाशसमिधा सह || १७ ||

स्थलिकं कारयेत् तत्र लक्षणेन समन्वितम् |
समिदाज्यचरून्लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् || १८ ||

शालिनी वारगोधूमयववेणु समन्वितम् |
पंचब्रह्म षडंगेन यथा क्रमेण हूयते || १९ ||

हुत्वान्ते तु यदस्येति पूर्णाहुतिमथाचरेत् |
आचार्य दक्षिणां दद्याद् वस्त्रहेमांगुलीयकैः || २० ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण स्नापयेच्छिवकुम्भकम् |
गौरीबीजेन वर्धन्यां स्नापयेत् तु विशेषतः || २१ ||

व्योमव्यापिं समुच्चार्य स्नापयेत् कलशांस्ततः |
पंचवर्ण हविर्दद्यात् ताम्बूलं दापयेत् ततः || २२ ||

एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् |
पंचविंशतिरेवोक्ता षोडशं च ततः शृणु || २३ ||

इति वीरतन्त्रे पंचविंशति स्नपनविधिः त्र्यशीतितमः पटलः || ८३ ||

पितामहः ||

प्रणम्य भगवन्तं हि पर्यपृच्छत् पितामहः |
कलशान् षोडशान् किं वा ब्रूहि मे परमेश्वर || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
प्रासाद स्याग्रतः कुर्यान्मण्टपं चतुरश्रकम् || २ ||

प्. ३८४)

दर्भमालाभिरावेष्ट्य चतुस्तोरणभूषितम् |
विताने नोर्ध्वमाच्छाद्य दिग्धजैश्च प्रलम्बितम् || ३ ||

वस्त्रैरावेष्टयेद् विद्वान् मुक्तादामैरलंकृतम् |
सर्वालंकार संयुक्तं सूत्रपातं तु कारयेत् || ४ ||

प्रागग्रमष्टसूत्रं स्याद् उदगग्रं तथैव च |
मध्ये नवपदं स्थित्वा तस्यावृत पदं त्यजेत् || ५ ||

अष्टवीथी समायुक्तं तद्बाह्येक पदं स्थितम् |
शालिना विकिरेत् तत्र पूर्वोक्तविधिना सह || ६ ||

शाल्यर्धं तण्डुलं न्यस्य तस्यार्धं तु तिलं न्यसेत् |
परिस्तरेच्च दर्भैश्च गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || ७ ||

मध्यमे शिवकुम्भं तु प्रासादेन तु विन्यसेत् |
गौरी बीजेन वर्धन्यां स्थापयेद् देशिकोत्तमः || ८ ||

त्रयाणां कलशानां तु चतुर्दिक्षु च विन्यसेत् |
आग्नेयादिषु कोणेषु चतुरः कलशान् न्यसेत् || ९ ||

शिवकुम्भे शिवं पूज्य चतूरत्न समन्वितम् |
वस्त्रयुग्मेन संवेष्ट्य विणिकाभिरलंकृतम् || १० ||

गौरीं च वर्धनीं न्यस्य सवस्त्रं सहिरण्यकम् |
गोमूत्रं गोमयं चैव क्षीरं दधिघृतं तथा || ११ ||

उशीरं चन्दनं चैव कुष्ठेनैव समन्वितम् |
सद्यादीशानपर्यन्तं यथा क्रमेण विन्यसेत् || १२ ||

प्. ३८५)

हुत्वान्ते तु यदस्येति पूर्णाहुति मथाचरेत् |
स्नापयेच्छिवकुम्भं तु व्योमव्यापि समुच्चरन् || १३ ||

गौरीबीजेन वर्धन्यां स्नापयेत् तु विशेषतः |
पंचब्रह्मषडंगेन स्थापयेत् कलशांस्ततः || १४ ||

नैवेद्यं पायसं दद्यात् ताम्बूलं तु निवेदयेत् |
आचार्यदक्षिणां दद्याद् वस्त्रहेमांगुलीयकैः || १५ ||

अधमे मध्यमं प्रोक्तं नवकुम्भं ततः शृणु |

इति वीरतन्त्रे षोडशस्नपनविधिः चतुरशीतितमः पटलः || ८४ ||

पितामहः ||

प्रणम्य भगवन्तं हि परिपृच्छति शंकरम् |
नवकुम्भाः कथं देव ! ब्रूहि मे परमेश्वर ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत्सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यान्मण्टपं चतुरश्रकम् || २ ||

चतुर्द्वार समायुक्तं चतुस्तोरण भूषितम् |
वितानोपरिसंछन्नं दिग्ध्वजैश्च प्रलम्बितम् || ३ ||

दर्भमालाभिरावेष्ट्य मुक्तादामैरलंकृतम् |
सर्वालंकार संयुक्तं गोमयेनोपलेपयेत् || ४ ||

पुण्याहं वाचयेत् तत्र स्वस्ति सूक्तं च वाचयेत् |
सूत्रपातः प्रकर्तव्यः षट्सूत्रं प्राक्शिरो भवेत् || ५ ||

प्. ३८६)

उदगग्रं तथैव स्याद् अष्टद्वार समन्वितम् |
शालिना विकिरेत् तत्र आढकं कलशं प्रति || ६ ||

शाल्यर्ध तण्डुलान् न्यस्य तण्डुलार्धांस्तिलान् न्यसेत् |
परिस्तरेत् तु दर्भैश्च पद्ममष्टदलं लिखेत् || ७ ||

शिवकुम्भं न्यसेन् मध्ये प्रासादेन तु मन्त्रतः |
सवस्त्रं पंचरत्नं च सकूर्चं सापिधानकम् || ८ ||

वर्धनीं गौरी बीजेन विन्यसेद् देशिकोत्तमः |
सवस्त्रान्सहिरण्यांश्च गन्धोदकेन पूरितान् || ९ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं विन्यसेदष्टकुम्भकान् |
पूर्वे गोमूत्रकं चैव गोमयं चाग्निदेशके || १० ||

क्षीरं दक्षिणतो न्यस्य पश्चिमे दधि विन्यसेत् |
आज्यं चोत्तरतः स्थाप्य नैर्-ऋते च कुशाम्बुजम् || ११ ||

वायव्यां फलतोयं च ऐशान्यां रोचना भवेत् |
पूर्वादीशान पर्यन्तं अष्टविद्येश्वरान् न्यसेत् || १२ ||

गन्धपुष्पादिना चैव स्वस्वमन्त्रेण पूजयेत् |
ततो होमं प्रकुर्वीत पलाशसमिधा सह || १३ ||

समिदाज्य चरून्लाजान् सर्षपांश्च यवांस्तिलान् |
सप्तद्रव्येण संयुक्तं पंचब्रह्मसमायुतम् || १४ ||

हृदयं च शिरोयुक्तं क्रमेण परिहूयते |
हुत्वान्ते तु यदस्येति स्विष्टकृद्धूयते क्रमात् || १५ ||

प्. ३८७)

अष्टमंगलरूपाणि परितो विन्यसेत् ततः |
आचार्य दक्षिणां दद्याद् वस्त्रहेमांगुलीयकैः || १६ ||

व्योमव्यापिं जपित्वा तु स्नापयेच्छिवकुम्भकैः |
गौरीबीजेन वर्धन्यामनन्तादि स्वमन्त्रकैः || १७ ||

हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
अधमस्याधमं प्रोक्तं शीतकुम्भं ततः शृणु || १८ ||

इति वीरतन्त्रे नवकुम्भ स्नपनविधिः पंचाशीतितमः पटलः || ८५ ||

पितामहः ||

शीतकुम्भं कथं देव ! तस्य साधनमेव च |
एतत् सर्वं समासेन भगवन्वक्तुमर्हसि || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
ज्वरमारी विनाशाय सर्वारिष्टविनाशनम् || २ ||

द्वात्रिंशत्प्रस्थ संपूर्णं उत्तमं कुम्भमुच्यते |
त्रिंशत् तन्मध्यमं प्रोक्तं अष्टाविंशति चाधमम् || ३ ||

अष्टांगुलं तु विप्रेन्द्र ! वक्त्रविस्तार उच्यते |
बिम्बप्रभान्वभायुक्तं भिन्नं कालं च वर्जयेत् || ४ ||

त्रिगुणी कृतसूत्रेण वेष्टयेत् कुंजराक्षवत् |
क्षालयेद् धृदये नैव दर्भैरुपरि विन्यसेत् || ५ ||

शिवाग्रे स्थण्डिलं कृत्वा अष्टद्रोणेन शालिना |
शाल्यर्धतण्डुलान् न्यस्य तण्डुलार्ध तिलान् न्यसेत् || ६ ||

प्. ३८८)

पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
वस्त्रपूतेन तोयेन पूरयेद्घटमेव च || ७ ||

एलालवंग तक्कोलतिम्बुजाति फलैर्युतम् |
उशीरं चन्दनं चैव कुम्भमध्ये हृदा न्यसेत् || ८ ||

वस्त्रयुग्मेन संवेष्ट्य विणिकाभिरलंकृतम् |
वज्रं च पद्मरागं च वैडूर्यं मौक्तिकं तथा || ९ ||

प्रवालेन समायुक्तं कुम्भमध्ये विनिक्षिपेत् |
सकूर्चं सापिधानं च पुष्पमाला समन्वितम् || १० ||

शाल्योपरि न्यसेत् कुंभं व्योमव्यापि समुच्चरन् |
पंचब्रह्मषडंगेन अर्चयेद् गन्धपुष्पकैः || ११ ||

कुंभस्थमुदकं चैव अमृतं च चिन्तयेत् |
पूर्वरात्रेऽधिवास्याथ नृत्तगेय समन्वितम् || १२ ||

हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
एवमेव न्यसेत् कुंभं शिवस्तत्राधिदेवता || १३ ||

वास्तुहोमं दिवा कुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् |
कुम्भस्य संनिधौ विप्र ! शान्ति होमं तु कारयेत् || १४ ||

चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं द्विजः |
एवमेव प्रकारेण उपकुम्भं च विन्यसेत् || १५ ||

ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः |
मन्त्रन्यासोक्तमार्गेण सृष्टिन्यासं तु कारयेत् || १६ ||

प्. ३८९)

त्रिपादीं तत्र संकल्प्य याज्ञिकैर्वृक्षसंभवैः |
लिंगस्योपरि विप्रेन्द्र ! हस्तमात्रोच्चमुच्यते || १७ ||

द्वादशांगुलनाहं स्यान् मात्रांगुलेन कारयेत् |
अबक्रं निर्व्रणं कृत्वा विष्ठरत्रयसंयुतम् || १८ ||

तालमात्रेण तन्मध्ये सुषिरं कुर्यात् तु देशिकः |
द्वौ पार्श्वौ पृष्ठतश्चैव विन्यसेत् तु त्रिपादिकान् || १९ ||

कुंभस्यैव तु पृष्ठे तु सुषिरं कारयेत् ततः |
नालं तत्रैव विन्यस्य चतुरंगुलदैर्घ्यकम् || २० ||

स्वर्णे नैव तु कर्तव्यं घटाधस्तात् तु योजयेत् |
व्योमव्यापिं समुच्चार्य कुम्भमारोपयेत् ततः || २१ ||

त्रियहे वापि पंचाहे सप्ताहे वापि कारयेत् |
अहो रात्रं स्रवन् मूर्ध्नि सर्वदोषनिकृन्तनम् || २२ ||

महाहविर्ददेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
सन्ध्यायां पूजयेत् पश्चात् पूर्वोक्तविधिना सह || २३ ||

उपकुम्भाज्जलं विप्र ! शीतकुम्भे विनिक्षिपेत् |
दिनान्तेऽपि च विप्रेन्द्र ! कुम्भावरोहणं कुरु || २४ ||

स्नपनं तत्र कर्तव्यं पूर्वोक्तविधिना सह |
आचार्य दक्षिणां दद्याद् वस्त्रहेमांगुलीयकैः || २५ ||

ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र पर्यष्टि परिचारकान् |
शैवान् संभोजयेत् तत्र समयान् भोजयेत् ततः || २६ ||

प्. ३९०)

शीतकुम्भविधिः प्रोक्त अद्भुतानां विधिं शृणु || २६ � ||

इति वीरतन्त्रे शीतकुम्भविधिः षडशीतितमः पटलः || ८६ ||

नमस्कृत्य जगन्नाथं पर्यपृच्छत् पितामहः |
अद्भुतानां विधिः को वा तत् सर्वं ब्रूहि मे प्रभो || १ ||

ईशवरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
भूमिकम्पे दिशादाहे धूमकेतानुपस्थिते || २ ||

सहस्रकलशं स्नात्वा तद्दोषशमनाय च |
अनावृष्ट्यादिकाले तु ग्रहशान्तिं समाचरेत् || ३ ||

शिवाग्रे मण्टपं कुर्यात् पूर्वोक्तविधिना सह |
शालिना स्थण्डिलं कृत्वा तण्डुलान् विन्यसेत् ततः || ४ ||

तालमात्रोच्च मानेन कुशैर्वा कूर्चमेव वा |
स्थापयेच्चैव विप्रेन्द्र ! त्रयं चैव तु मध्यमे || ५ ||

पूर्वादीशान पर्यन्तं त्रयाणां कूर्चमुच्यते |
त्रयाणां मध्यमे चैव ग्रहाणां चैव विन्यसेत् || ६ ||

आदित्यं मध्यमे स्थाप्य शुक्रं पूर्वे तु विन्यसेत् |
चन्द्रमाग्नेय दिग्भागे अंगारकं तु दक्षिणे || ७ ||

राहुं च नैर्-ऋते न्यस्य वारुण्यां च शनैश्चरम् |
केतुं च वायुदिग्भागे उत्तरे तु बृहस्पतिम् || ८ ||

प्. ३९१)

ऐशान्यां च बुधं चैव विन्यसेद् देशिकोत्तमः |
भास्करस्येश्वरो देवः पूर्वाभिमुख एव च || ९ ||

उमाचन्द्रस्य देवस्तु स्कन्दश्चांगारकस्य तु |
राहोः कालिंग देवस्तु यमोदेवश्शनेस्तथा || १० ||

केतोश्च चित्रगुप्तश्च ब्रह्मदेवो बृहस्पतिः |
बुधश्च विष्णुदैवत्य इत्येता ग्रहदेवताः || ११ ||

अग्निरापश्च भूमिश्च विष्णुरिन्द्रश्च देवता |
इन्द्राणी च प्रजापत्यः सर्पा ब्रह्माधिदेवताः || १२ ||

सद्येन भूर्भुवैर्युक्तं आवाह्य देवतां ततः |
तेषां पूर्वे तु विप्रेन्द्र ! सिकतैः स्थण्डिलं कुरु || १३ ||

अग्निमुखं तु संकल्प्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
आदित्यस्य च वृत्तं स्याशुक्रस्य पंचकोणकम् || १४ ||

सोमे तु चतुरश्रं तु अंगारके त्रिकोणकम् |
राहोः शूर्पाकृतिश्चैव धनुश्चैव शनैश्चरे || १५ ||

ध्वजवत् केतुरश्रं तु चतुरश्रं तु दैर्घ्यकम् |
बृहस्पतेस्तु विज्ञेयं बुधस्य भगवान् भवेत् || १६ ||

एवमेव प्रकारेण कुण्डं वा स्थण्डिलं कुरु |
तत्तद्वर्णानि पुष्पाणि पूजयेद् देशिकोत्तमः || १७ ||

आदित्येऽर्कं बिजानीयात् पलाशं सोम एव च |
अंगारकस्य खदिरं अपामार्गं बुधस्य च || १८ ||

प्. ३९२)

बृहस्पतेस्तु चाश्वत्थं शुक्रस्यौदुम्बरं भवेत् |
शमीं शनैश्चरे विद्याद् राहोः दूर्वाहुतिर्भवेत् || १९ ||

केतोः कुश समिद्भिस्तु अलाभे पलाशमेव च |
अष्टोत्तरशतं वापि अष्टाविंशतिरेव वा || २० ||

प्रत्येकं चैव विप्रेन्द्र ! हूयते क्रमशोऽधुना |
एवं लक्षण संयुक्तं होमयेच्छिवदीक्षितः || २१ ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण आसत्येन समन्वितम् |
एषामीशेति मन्त्रेण आदित्यस्यैव हूयते || २२ ||

मिन्दाहो विश्वतस्थश्चा इन्द्र नैर्-ऋतिस्ततः |
शुक्रहोममिति प्रोक्तं आप्यायस्सोममब्रवीत् || २३ ||

गौरीमिमाय मन्त्रेण सोमहोमं प्रकीर्तितम् |
अग्निर्मूर्धा च सोमेता अंगारकस्य हूयते || २४ ||

गौरी यत्ते देवि नृत्तिरापद्य चैव राहु च |
शन्नो देवी प्रजापते शनिहोमं प्रकीर्तितम् || २५ ||

केतुं च ब्रह्मजज्ञानं होमं केतोरिहोच्यते |
आदियस्यो बृहत्सामज्ञानमाचार्यं होममुच्यते || २६ ||

उद्बुध्यस्वेति विष्णोश्च बुधस्याहुतिरुच्यते |
पंचब्रह्मषडंगेन प्रासादेन समन्वितम् || २७ ||

शिवबीजेन होमं तु ग्रहशान्तिरिहोच्यते |
क्षीरस्नानं प्रकर्तव्यं श्रीरुद्रेण विशेषतः || २८ ||

प्. ३९३)

आचार्यं पूजयेत् पश्चाद् ग्रहदोषो विमुंचति |
अतिवृष्टिर्भवेत् तत्र सुभिक्षं कुरुते ततः || २९ ||

पुच्छनक्षत्र संदर्शे रात्राविन्द्रधनुर्युते |
महामारी प्रवृत्ते तु स्नपनं तु सहस्रकम् || ३० ||

ज्वरादि पवने मारी शीतकुम्भं च कारयेत् |
रक्तकन्या समुत्पन्ने शृणु तत्वं पितामह || ३१ ||

पिण्डिका लिंगमध्ये तु रक्तकन्यासमुद्भवे |
राज्ञां ग्रामं क्षेत्रं वा विनाशं व्रजति ध्रुवम् || ३२ ||

प्राणिनाशो भवेदैन्द्रे अग्नौ धान्यक्षयं भवेत् |
वाहनानां क्षयो याम्ये भार्यानाशस्तु नैर्-ऋते || ३३ ||

वारुण्यां तु पदे चैव चतुष्पान्नाशनं भवेत् |
ज्वरापस्मारं वायव्यां सौम्ये व्याधिमवाप्नुयात् || ३४ ||

राजमन्त्रिक्षयं कुर्याद् ऐशान्यां तु विशेषतः |
निर्माल्यकुण्डे दृश्येत राजराष्ट्रविनाशनम् || ३५ ||

पचनालये चाग्निशालां यामाचार्यायव दोषकृत् |
धान्यशालाय नाशः स्याद्वारे द्वेश्मगृन्यकम् || ३६ ||

एवमेव प्रकारेण पंचप्राकारमुच्यते |
ब्राह्मणक्षत्रियाणां च अन्तर्मण्डलके भवेत् || ३७ ||

वैश्यनाशकरं चैव अन्तर्हारेऽपि दृश्यते |
मध्यहारेऽपि दृश्यन्ते शूद्राणां क्षयमाप्नुयात् || ३८ ||

प्. ३९४)

चतुष्पान्नाशनं चैव मर्यादिभित्तिके ततः |
अग्निजादिक्षयं चैव महामर्यादिभित्तिके || ३९ ||

शययादेशे समुत्पन्ने मरणं तद्विनिर्दिशेत् |
एवमेव प्रकारेण अद्भुतं दृश्यते भयम् || ४० ||

तद्दोषशमनार्थाय खानयेत् तत् प्रदेशतः |
व्यपोह्य सकलं तत्र पंचगव्येन प्रोक्षयेत् || ४१ ||

कपिलादोषहये तत्र पुण्याहं वाचयेत् ततः |
घनं कृत्वा तु तद्देशे शान्तिहोमं तदूर्ध्वतः || ४२ ||

क्षीरस्नानं प्रकर्तव्यं श्रीरुद्रेण विशेषतः |
पूर्ववद्विधिना युक्तं होमं कुर्यात् तु देशिकः || ४३ ||

पंचाहे सप्तरात्रे वा नवाहे वापि तारकः |
एवं कृत्वा महाशान्तिं सर्वदोषहराय च || ४४ ||

वल्मीके तु समुत्पन्ने प्रासादे मधुकृद्भवे |
व्यपोह्य सकलं तत्र दिशाहोमं तु कारयेत् || ४५ ||

दिवानक्षत्रदर्शे तु सहस्रकलशं ततः |
स्नापयेद् देवदेवेशं महाहविर्निवेदयेत् || ४६ ||

विमानोर्ध्वे उलूकादि दृश्यते वापि तत्र च |
पुण्याहं कारयेत् तत्र पवमानेन प्रोक्षयेत् || ४७ ||

स्नपनं तत्र कर्तव्यं शान्तिहोमं तु कारयेत् |
अन्येवाचाद्भुतोत्पन्ने स्नपनं कारयेत् ततः || ४८ ||

प्. ३९५)

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           शान्तिहोमं प्रकर्तव्यं तद्दोषशमनाय च |
अद्भुतानां विधिः प्रोक्तः कृत्तिकादीप उच्यते || ४९ ||

इति वीरतन्त्रे अद्भुतशान्तिविधिः सप्ताशीतितमः पटलः || ८७ ||

प्रणिपत्य जगन्नाथं पर्यपृच्छत् पितामहः |
को वा तु कृत्तिकादीपः तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
कार्तिके तु तथा मासे नक्षत्रे कृत्तिकायुते || २ ||

कृत्तिका दीपकर्माथ कारयेद् देशिकोत्तमः |
कृत्तिकादीपहीने तु ज्वरमारी प्रवर्तते || ३ ||

अनावृष्टिर्भवेत् तत्र तस्माद्दीपः प्रयुज्यते |
नववस्त्रेण कृत्वा तु वर्तिं कार्पास संयुतम् || ४ ||

एतानि याचितालोच्चं परिणाहं तु तद्वयम् |
शिव प्रपूरिते पात्रे विन्यसेद् धृदयेन तु || ५ ||

गोघृतेन समायुक्तं शुद्धतैलेन वा पुनः |
प्रासादमूर्ध्नि विन्यस्य हृदयेन तु मन्त्रतः || ६ ||

दीपदण्डं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व चतुरानन ! |
जाती वा चम्पकं वापि क्रमुकं वैणवं तु वा || ७ ||

कदली नालिकेरं वा आसनं बिल्वमेव वा |
प्रासादसदृशं वापि गलान्तं वापि कारयेत् || ८ ||

प्. ३९६)

कपोतोत्सेधमानं वा पंचहस्तोच्चमेव वा |
एतद्दीपेन संयोज्य पंचाशत्पंचविंशतिः || ९ ||

चत्वारि चाष्टपंक्तिर्वा कर्तव्या शिल्पिना सह |
वस्त्रेण वेष्टयेत् तत्र घृतेन च परिप्लुतम् || १० ||

पुण्याहं वाचयेत् तत्र यथा विभवविस्तरम् |
दीपं संयोज्य विप्रेन्द्र ! सद्योजातेन मन्त्रतः || ११ ||

वामदेवेन शिरसा धारयेत् तु विशेषतः |
विमान प्रदक्षिणं कुर्याद्गर्भगेहं प्रवेशयेत् || १२ ||

पूर्ववन्मण्डले स्थाप्य प्रोक्षयेदम्भसा ततः |
आचार्य दक्षिणां दद्याद् वस्त्रहेमांगुलीयकैः || १३ ||

प्रासादमूर्ध्नि विप्रेन्द्र ! शिवं दीपेन योजयेत् |
दीपदण्डं तु विप्रेन्द्र ! विष्णुदीपेन योजयेत् || १४ ||

गर्भगेहादि दीपानां ब्रह्मदीपेन योजयेत् |
प्रासादेन तु मन्त्रेण दीपान् सर्वत्र योजयेत् || १५ ||

नैवेद्यं दापयेद् देवे ताम्बूलं दापयेत् ततः |
नानादीप समायुक्तं रात्रौ महोत्सवं कुरु || १६ ||

नृत्तगेय समायुक्तं नानापिंछ समायुतम् |
अनादिवेश्या संयुक्तं गणिकादासिभिस्सह || १७ ||

आलयं प्रविशेत् तत्र परिवेषक्रमं ततः |
एवं यः कुरुते मर्त्यः शिवलोकमवाप्नुयात् || १८ ||

प्. ३९७)

वृक्षतैलेन कर्तव्यं उत्सवादौ विशेषतः |
कृत्तिकादीप एवोक्तः अग्राशनमतः शृणु || १९ ||

इति वीरतन्त्रे कृत्तिकादीपविधिः अष्टाशीतितमः पटलः || ८८ ||

प्रणम्य शिरसा देवं पर्यपृच्छत् पितामहः |
अग्राशनं कथं देव ! तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

ईश्वरः ||

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन ! |
शुभे मुहूर्ते मंगल्ये भूमि संग्रहणं भवेत् || २ ||

उत्तरे च मघायां तु स्वातौ पुण्यानुराधयोः |
चैत्रे चार्यापभरणी कुर्यात् भूमिप्रवेशनम् || ३ ||

अयुग्मास्तिथयो ज्ञेया नवमी अथ वर्जिता |
द्वितीया दशमी ग्राह्या वृषवृश्चिक कर्कटाः || ४ ||

वारमंगारकं श्रेष्ठं बुधजीवौ तु मध्यमौ |
भूमिप्रवेशनं प्रोक्तं कृषिकर्म त्वथोच्यते || ५ ||

पुण्याहं वाचयेत् तत्र गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
मूला पुनर्वसुश्चैव रोहिणी चोत्तरत्रयम् || ६ ||

रेवती पुष्यहस्ताश्च कृषिकर्मसु पूजिताः |
नवमीं चैव विप्रेन्द्र ! वर्जयेत् कृषि कर्मसु || ७ ||

शुक्रार्कबुधजीवानां बुधवारं प्रशस्यते |
वृषभे कर्कटे मीने मिथुने सिंहलग्नके || ८ ||

प्. ३९८)

कृष्यारम्भस्त्वयं प्रोक्तो नक्षत्राणां विशेषतः |
श्वेतौ रक्तौ च कपिलौ नागच्छिन्नौ वृषौ तथा || ९ ||

युग्मेन सह बध्वा च बलवान् मध्यमेव वा |
गोचर्मरज्जुना चैव हलं चैव तु बन्धयेत् || १० ||

हृदयेन तु मन्त्रेण सर्वकर्म समाचरेत् |
प्रागुक्त वसयेद्भूमिं सद्योजातेन मन्त्रतः || ११ ||

बीजानां वापनं कुर्याच्छुभनक्षत्र संयुते |
मूलानुराधा हस्ता च मघारौहिणि रेवती || १२ ||

विशाखा त्र्युत्तरा स्वाती चैत्र श्रवणमेव च |
शतभिषक् च नक्षत्रं प्रशस्तं बीजकर्मसु ||१३ ||

पंचमी सप्तमी चैव पौर्णमासी त्रयोदशी |
एकादशी तृतीया च प्रशस्ता बीजकर्मणि || १४ ||

नागसिंहार्कमीनाश्च मकरश्चैव पूजिताः |
यमकुम्भ तुला मध्याः शेषांस्तु परिवर्जयेत् || १५ ||

शुक्रेन्दु जीव सौम्यानां द्रेक्काणादि च सा शुभा |
एवमेव प्रकारेण बीजावापनमुच्यते || १६ ||

प्रतिमां शिबिकोर्ध्वे वा हस्त्यश्वरथ एव वा |
भूमि प्रवेशनं कृत्वा पूर्वाभिमुखमास्थितः || १७ ||

तस्याग्रे तु समं कृत्वा दिग्देवानां बलिं क्षिपेत् |
मृदेन भूमिरूपं तु प्राक्शिरः कारयेद् बुधः || १८ ||

प्. ३९९)

द्विहस्तां च द्विपादां च सुस्तनां च सुयौवनाम् |
पुण्याहं वाचयेत् तत्र ताम्बूलं दापयेज्जनान् || १९ ||

षष्ठवर्गाच्चतुर्थं तु प्रथमात्षष्ठसंयुतम् |
बिन्दुनाद समायुक्तं मूलमन्त्रमिहोच्यते || २० ||

एतन्मन्त्रं समुच्चार्य गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
नैवेद्यं पायसं दद्याल्लाजापूप समन्वितम् || २१ ||

ताम्बूलं दापयेत् पश्चात् सर्वातोद्य समायुतम् |
अंजलिं शालिचूर्णं तु मूलमन्त्र समन्वितम् || २२ ||

वसुन्धरेति श्रीदेवी पद्मपुष्पांजले पिता |
नमोऽस्तु सुभगे ! नित्यं कृषिकर्मेध्यतामिह || २३ ||

एतन्मन्त्रं समुच्चार्य कर्तव्यं बीजवापनम् |
आचार्यं पूजयेत् पश्चाद् दैवज्ञं पूजयेत् ततः || २४ ||

बीजानि दापयेत् तत्र जनान् सर्वान् विशेषतः |
ततो भक्तजनैस्सार्धं प्रविशेदालयं प्रति || २५ ||

बीजस्य वापनं प्रोक्तं अग्राशनमिहोच्यते |
चण्डेश प्रतिमायुक्तं सर्वातोद्य समन्वितम् || २६ ||

धान्यक्षेत्रमनुप्राप्य धान्यच्छेदनमारभेत् |
हस्तत्रयोत्तरायां च रोहिण्यां च विशेषतः || २७ ||

वृश्चिके कर्कटे वापि * * ल्ववं कुर्याद् बुधः |
शुकं ग्राह्यास्त्रमन्त्रेण शिरसा धारयेत् ततः || २८ ||

प्. ४००)

ग्रामप्रदक्षिणं कुर्यात् सर्वातोद्य समन्वितम् |
रविरश्मिसुसंतप्तं प्रभिन्नं क्षिपलूखले || २९ ||

हृदयेन तु मन्त्रेण सर्वकर्म समाचरेत् |
हस्तं च श्रवणं चैव रेवत्यश्वतिरेव च || ३० ||

मूलं च रोहिणी स्वाती विशाखा च पुनर्वसू |
श्रविष्ठा शतभिषक् चैव अनूराधा त्रिरुत्तरा || ३१ ||

मृगशीर्षं च पुष्यं च भोजने च प्रशस्यते |
मेषवृश्चिकमीनास्तु वर्ज्याः शेषास्तु पूजिताः || ३२ ||

एवमेव प्रकारेण शिवे दद्याद् विशेषतः |
तण्डुलं शर्करायुक्तं नालिकेरफलैर्युतम् || ३३ ||

व्योमव्यापिं समुच्चार्य शिवे दद्याद् विचक्षणः |
प्रतिमानां च सर्वासां एवमेवाक्षमं ददेत् || ३४ ||

आचार्याय प्रदातव्यं पर्यष्टिपरिचारकान् |
एवं निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः || ३५ ||

आचार्य दक्षिणां दद्याद् वस्त्रहेमांगुलीयकैः |
अग्राशनमिदं प्रोक्तं बालस्थापनमतः शृणु || ३६ ||

इति वीरतन्त्रे अग्राशनविधिरेकोननवतितमः पटलः || ८९ ||

नमस्कृत्य जगन्नाथं ब्रह्मा पृच्छति शंकरम् |
बालस्थानं कथं देव ! तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ! || १ ||

प्. ४०१)

ईश्वरः ||

बालस्थानमहं वक्ष्ये शृणुष्व कमलासन ! |
द्वारमानेन वा कु * भित्तिमानेन वा पुनः || २ ||

लिंगमानेन वा कु *  तालमानेन वा पुनः |
शैलजं दारुजं वापि बाललिंगं करोति हि || ३ ||

द्वारोच्चं नव चाभय एकैकं प्रतिमाच्छ्रयम्? |
पूजांशोच्चं नव कुर्याद्विष्व? मागान्वितं तु ? || ४ ||

* *?मानं प्रवक्ष्यामि चतुस्तालं तु चोत्तमम् |
त्रितालं मध्यमोक्तं अधमं तु द्विताल * * ? || ५ ||

एवमेव प्रकारेण बाललिंगं तु कारयेत् |
तेन मानेन कर्तव्यं लिंगस्य भागमुत्तमम् || ६ ||

लिंगतार त्रिभागस्तु पीठादिस्तार? उच्यते |
अधमो ब्रह्मभागः स्यान् मध्यमो * णु? उच्यते || ७ ||

ऊर्ध्वे तु शिवभागः स्याच्छत्राकार शिवो भवेत्? |
लिंगसूत्रं तु कर्तव्यं नालं चैव तु कल्प * ? || ८ ||

अश्वत्थोदुम्बरं वापि बिल्वं चैव शमी तथा |
बाललिंगं प्रकर्तव्यं एवमेव क्रमेण तु || ९ ||

प्रासादस्ये शदिग्भागे आग्नेययां पुरतोऽपि वा |
वारुणे वापि कर्तव्यं बालस्थानमिहोच्यते || १० ||

कूटं वा मण्टपं वापि प्रासादं वाथ कारयेत् |
त्रिहस्तं पंचहस्तं वा सप्तहस्तमथापि वा || ११ ||

प्. ४०२)

समत्रिपादमधं वा मुख * * * * * * |?
बालस्थानस्य वामे तु प्रपालित्वा * * * *? || १२ ||

मध्यमे वेदिकां कुर्यात् परितः मुण्डमुच्यते |?
वृत्तं वा चतुरर्थं वा अ * *?नि * * * *? || १३ ||

मूल प्रासाद पूर्वं तु स्थापनं कारयेत् ततः |
स्था *?लोपरि विन्यस्य शिवकुम्भं  च वर्धनीम् || १४ ||

सवस्त्रं सहिरण्यं? च सकूर्चं सापिधानकम् |
आवाह्य देवदेवेशं गन्धपुष्पादिनार्चयेत् || १५ ||

व्योमव्यापि समुच्चार्य ब्रह्मांगेन समायुतम् |
पूर्ववत् स्थण्डिले विप्र ! अत्राह्येव? तु कारयेत् || १६ ||

अग्निमुखं च संधाय शिवाग्नेय हूयते क्रमात् |


प्. १)

मण्टपं कारयेत् सम्यक् प्रासादस्याग्रके ततः |
दक्षिणे चोत्तरे वापि कारयेल्लक्षणान्वितम् ||

कूटं वापि प्रपां वापि कारयेद् अथवा पुनः |

ततो मण्टपसंस्कारं विभवेन समन्वितम् |
वास्तुहोमं निशाकुर्याल्लक्षणेन समन्वितम् ||

दर्भमालाभिरावेष्ट्य चतुस्तोरण भूषितम् |
अष्टदिक्षु ध्वजा न्यस्य वितानैरुपशोभितम् ||

मुक्तादामैरलङ्कृत्य पुष्पमालोपशोभितम् |
वेदिकारत्निकोत्सेधा दर्पणोदरवत् कृता ||

अष्टद्रोणमितान् शालीन् तन्मध्ये विन्यसेत् ततः |
शाल्यर्ध तण्डुलं न्यस्य तण्डुलार्धं तिलं न्यसेत् ||

पद्ममष्टदलं लिख्य दर्भैश्चैव परिस्तरेत् |
शयनं कल्पयेत् तत्र अण्डजाद्यैस्ततो बुधः ||

जलादुत्तीर्य देवेशं शुद्धिं कृत्वा विशेषतः |
प्रासादं प्रविशेत् तत्र पुष्पदन्त पदे स्थितः ||

आचार्यश्च शुचिर्भूत्वा नववस्त्रेण वेष्टितः |
सोष्णीषस्सोत्तरीयश्च सर्वाभरणभूषितः ||

बीजमुख्येन मन्त्रेण सर्वाङ्गेषु च विन्यसेत् |
उपदेष्ट्टसमायुक्तं आचार्यद्वयमुच्यते ||

उपदेष्टा शरीरं च आचार्यो जीव उच्यते |
सहितस्तु भवेद्विप्र सर्वसम्पत्कराय च || 

प्. २)

मन्त्रन्यासं प्रकर्तव्यं लक्षणेन समन्वितम् |
हस्ताभ्यां स्पर्शयेत् तत्र कादिपादान्तमेव च ||

अङ्गुष्ठादि कनिष्ठान्तं पञ्चब्रह्म क्रमान् न्यसेत् |
मध्यमादि तर्जन्यन्तं षडङ्गं विन्यसेत् क्रमात् ||

अस्त्रं करतलं चैव विन्यसेत् तु विशेषतः |
ईशानं मूर्ध्नि विन्यस्य मुखे तत् पुरुषं न्यसेत् ||

अघोरं हृदये न्यस्य गुह्ये वामं प्रकल्पयेत् |
पादयोस्सद्यमन्त्रं तु विन्यसेत् तु विशेषतः ||

अष्टत्रिंशत् कलान्यासं विन्यसेद् देशिकोत्तमः |
प्राकृतं भावमुत्सृज्य शिवोऽहमिति भावयेत् || 

प्रतिमां पञ्चगव्येन स्थापयेच्छिवमन्त्रतः |
सुवर्णसूत्रसम्युक्तं कौतुकं बन्धयेद् धृदा ||

फलत्रयं च कर्पूरं उशीरं चन्दनेन तु |
तामालोड्य च सर्वं च लेपयेत् तु समन्ततः ||

सुमुहूर्ते सुलग्ने च शयने शाययेच्छिवम् |
प्रतिमां नववस्त्रेण पिधाय सकलाङ्गकान् ||

प्रासादेन तु मन्त्रेण गन्धपुष्पादिनार्चयेत् |
नवकुम्भान् समादाय त्रिसूत्रेणैव वेष्टयेत् |
शुद्धोदकेन संपूर्य स कूर्चं सापिधानकम् ||

सवस्त्रं सहिरण्यं च पञ्चरत्न समायुतम् |
द्रव्येणैव समायुक्तं वीणिकादीनि विन्यसेत् ||

प्रतिमायाश्चेशदिशि स्थापयेच्छिवकुम्भकम् |
शिवकुम्भे शिवं पूज्य पञ्चब्रह्म षडङ्गकैः ||

वर्धनीं तस्य वामे तु गौरीबीजेन स्थापयेत् |
पूर्वादीशान पर्यन्तमष्टविद्येश्वरैर्युतम् ||

प्. ३)

तस्य बाह्ये तु परितो लोकपालं च कुम्भकम् |
स्थापयेत् स्वस्वमन्त्रेण पूजयेद्गन्धपुष्पकैः ||

सुवर्णेनायुधं कृत्वा कुम्भमध्ये विनिक्षिपेत् |
विद्येश्वराणां कुम्भानां स्वर्णं विन्यस्य देशिकः ||

नैवेद्यं दापयेत् पश्चात् ताम्बूलेन समन्वितम् |
ततो होमं प्रकुर्वीत भ्रंशमध्यपदे तथा ||

पलाशाश्वत्थबिल्वं च उदुम्बरं प्लक्षमेव च |
खादिरं च शमी चैवापामार्गं तथैव च ||

पूर्वादीनि क्रमान्येतान् मध्ये पालाशमेव च |
सर्वेषां चैव होमानां इध्मं पालाशमेव च ||

समिदाज्य चरूल्लाजान् सर्षपाश्च यवांतिलान् |
मुद्गमाषं च विप्रेन्द्र नवद्रव्यमिहोच्यते ||

समिधो हृदये नैवाज्यं च शिर उच्यते |
चरुहोमं च शिखया लाजान्वै कवचेन तु ||

नेत्रेण सर्षपं चैव अस्त्रेणैव यवांस्तथा |
ईशानेन तिलं हुत्वा मुद्गं सद्येन हूयते ||

माषं वामेन होतव्यं एवमेव क्रमेण तु |
सहस्रं वा तदर्धं वा तदर्धार्धमथापि वा ||

अष्टोत्तरशतं वापि पञ्चाशत् पञ्चविंशतिः |
षोडशद्वादशं वापि दशसंख्या विशेषतः ||

द्रव्यान्ते चैव द्रव्यान्ते व्याहृतिं जुहुयात् ततः |
भवश्शर्वः पशुपतिः ईशानो विजयस्तथा ||

प्. ४)

उग्रो रुद्रस्तथा भीमो एते होमस्य देवताः |
वामा ज्येष्ठा च रौद्री च काली च कलविकरणी ||

बलविकरणी बलप्रमथिनी सर्वभूतमनोन्मनी |
क्रमात् कुण्डेषु विप्रेन्द्र शक्तयश्चाधिधेवताः || 

द्रव्यान्ते प्रतिमां स्पृष्ट्वा पञ्चब्रह्म षडङ्गकैः |
चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः ||

व्योमप्रासादमन्त्रं च ब्रह्माङ्गं च ततः शृणु |
मण्टपस्येशदिग्भागे स्नानवेदिं प्रकल्पयेत् ||

उत्थाप्य शयनाद्देवं स्नानवेद्युपरि न्यसेत् |

प्. १)

|| श्रीः ||

कुमार स्थापनविधिः (तिरुवाडुदुरैकोशे) अस्मिन् पटले तत्र तत्र केचन श्लोकाः अधिका दृश्यन्ते |
आहत्य विंशति श्लोकाः अधिकतया विद्यन्ते || अतः संपूर्णोऽयं पटलः अधोलिख्यते |

ब्रह्मोवाच-

प्रणिपत्य जगन्नाथं ब्रह्मा वचनमब्रवीत् |
कुमारस्थापनं किं वा तत्सर्वं ब्रूहि मे प्रभो ||

ईश्वर उवाच-

तत् सर्वमखिलं वक्ष्ये शृणुष्व चतुरानन |
पूजा भागसमोत्सेधं प्रतिमस्योच्छ्रयं भवेत् ||

गर्भं तु नवधा भज्य एकैकं प्रतिमोच्छ्रयम् |
चत्वारः पञ्चतालं वा षट्तालं वापि कारयेत् ||

त्र्यक्षं चतुर्भुजं शान्तं मकुटेन समन्वितम् |
वरदाभयहस्तं च अक्षमालाकमण्डलुम् ||

सुस्थितं पद्ममध्ये तु पूर्वाभिमुखमेव च |
जया च विजया चैव देव्यौ पार्श्वस्थिते सदा ||

शिखिनं कुक्कुटं वापि गजं वा स्थापयेत् पुरः |
एभिस्तु लक्षणैर्युक्तं प्रतिमां कारयेद् बुधः ||

अष्टवर्गात् तृतीयं तु सप्तवर्गात् तृतीयकम् |
प्रथमस्य चतुर्थं तु बिन्दुनादसमन्वितम् ||

मूलमन्त्रमिदं प्रोक्तं त्रिदशानां तु दुर्लभम् |
ह्रस्वा ब्रह्मसमाख्याता दीर्घाह्यङ्गानि चोच्यते ||

प्. २)

रत्नन्यासं प्रकर्तव्यं पूर्वादिषु क्रमाद् बुधैः |
वज्रं मरकतं चैव वैडूर्यं च प्रवालकम् ||

चतुर्दिक्षु च विन्यस्य इन्द्रनीलं तु मध्यमम् |
सुस्निग्धं कारयेत् तत्र नयनोन्मीलनं कुरु ||

सुवर्णसूचिना चैव सौम्यं दृष्टिं लिखेत् ततः |
अक्षिहोमं ततः कृत्वा नेत्रेणैव शताहुतिः ||

प्रच्छन्नपटसंयुक्तं मधुवातेति तर्पयेत् |
घृतं मिमिक्ष सन्तर्प्य सवत्सां गां प्रदर्शयेत् ||

जयाया विजयाश्च मूलमन्त्रेण कारयेत् |
द्वितीयस्य तृतीयं तु मायानल समन्वितम् ||

बिन्दुनाद समायुक्तं जयाबीजमनुत्तमम् |
सप्तवर्गाच्चतुर्थं तु मायातत्व समन्वितम् ||

बिन्दुनाद समायुक्तं विजयाबीजमुच्यते |
ब्राह्मणान् दर्शयेत् तत्र पुण्याहं वाचयेत् ततः ||

स्नापयेत् पञ्चगव्येन प्रतिमां क्षालयेद्धृदा |
नववस्त्रपरीधानं कुर्याद्ग्रामप्रदक्षिणम् ||

जलाधिवासनं कुर्यात् त्रिरात्रं पञ्चरात्रकम् |
यामं वा मूलमन्त्रेण प्रच्छन्नपटसंयुतम् ||

अभितः कलशानष्टौ लोकपालाधिदेवान् |
जलादुत्तीर्य पूर्वे तु स्नापयेत् पञ्चगव्यकैः ||

वास्तुहोमं ततः कृत्वा मण्टपं कारयेत् ततः |
प्रासादस्याग्रतः कुर्यात् पूर्वोक्तेन विधानतः ||

प्. ३)

मध्यमे वेदिकां कुर्यात् परितः कुण्डमुच्यते |
चतुरश्रं चतुर्दिक्षु आग्नेयादिषु वृत्तकम् ||

इन्द्र ईशानयोर्मध्ये कुर्यात् कुण्ड त्रिकोणकम् |
सोमेशाने च योर्मध्ये पञ्चाश्रं विजयाय च ||

अथवान्य प्रकारेण षट्कोणं च प्रकल्पयेत् |
त्रिकोणं कल्पयेत् कुण्डं शक्तिद्वयं कारयेत् ||

शालिभिर्विकिरेद् वेदीं तण्डुलं च तिलं न्यसेत् |
शयनं कल्पयेत् पञ्च चर्मचाद्यैरनुक्रमात् ||

शाययेद् वेदिकामध्ये प्राक्शिरश्चोर्ध्ववक्तकम् |
जयां च विजयां चैव पार्श्वयोरुभयोर्न्यसेत् ||

कौतुकं बन्धयेत् पूर्वं हृदयेन तु मन्त्रतः |
प्रतिमायेश दिग्भागे स्थापयेत् स्कन्दकुम्भकम् ||

सवस्त्रं सहिरण्यं च सकूर्चं सापिधानकम् |
पूर्वादीशानपर्यन्तं अष्टकुम्भान् प्रविन्यसेत् ||

कुमारं च गुहं चैव सुब्रह्मण्यं तथैव च |
सेनापतिं सुराग्रं च हरसूनुं तथैव च ||

शरवणोद्बवं चैव कार्तिकेयं च विन्यसेत् |
गन्धपुष्पादिनाभ्यर्च्य स्वस्वनाम्ना च मन्त्रतः ||

नैवेद्यं दापयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः |
ततो होमं प्रकुर्वीत अग्निकार्योक्तवर्त्मना ||

समिदाज्य चरूल्लाजान् सर्षपां च यवां तिलान् |
शालिनीवारगोधूम मुद्गं चैव समन्वितम् ||

प्. ४)

पञ्चब्रह्मषडङ्गैश्च क्रमाद्धुत्वा विशेषतः |
स्कन्दमूलेन होतव्यं आज्ये नैव शताहुतिः ||

ऋत्विग्भिस्सह होतव्यं तत् तद्दशांशतोऽशनम् |
षडक्षरेण मन्त्रेण होमयेत् तु सहस्रकम् ||

अघोरेण तु मन्त्रेण प्रायश्चितं शताहुतिः |
जया च विजयायाश्च प्रत्येकं तु शताहुतिः ||

जयादिरभ्याधानं च राष्ट्रभृच्च हुनेत् क्रमात् |
ततः प्रभाते विमले स्नानं कृत्वा तु देशिकः ||

ततोऽवसानहोमं तु समिदाज्यचरूयुतम् |
मूलमन्त्रेण विप्रेन्द्र पञ्चदशाहुतिं हुनेत् ||

चतुर्दिक्षु चतुर्वेदैः कुर्यादध्ययनं ततः |
सर्वद्रव्य समायुक्तं हव्यवाहं समुच्चरन् ||

स्विष्टमग्नेति मन्त्रेण जुहुयात् तदनन्तरम् |
पूर्णाहुतिं यदस्येति जुहुयाद् देशिकोत्तमः ||

अर्चनाविधिवद्धुत्वा चतुर्द्वारादिकुम्भयोः |
शिवलिंगप्रतिष्ठोक्तमार्गेणैव समाचरेत् ||

उत्थाप्य शयनाद् देवं सृष्टिन्यासं तु कारयेत् |
गर्भन्यासं ततः कुर्यात् सप्तमे च पदे न्यसेत् ||

सुदृढं बन्धयित्वा तु शिल्पिनं च विसर्जयेत् |
आचार्यदक्षिणां दद्यात् पञ्चाङ्गभूषणैर्युतम् ||

स्नापयेत् स्कन्दमूलेन स्कन्दकुम्भं विशेषतः |
जयां च विजयां चैव तत् तन्मूलेन स्नापयेत् ||

प्. ६)

प्राणप्रतिष्ठामन्त्रेण स्कन्दशक्तिं च कारयेत् |
हविर्निवेदयेत् पश्चात् ताम्बूलं दापयेत् ततः ||

ब्राह्मणान् भोजयेत् तत्र शैवान् संभोजयेत् ततः |
अर्चयेद् विधिना चैव सृष्टिन्यासं च कारयेत् || 

आवाहयेत् तु सद्येन वामदेवेन स्थापयेत् |
ईशानेन तु मन्त्रेण अभिषेकं तु कारयेत् ||

गन्धं दद्याद्धृदा चैव पुष्पं तु शिरसा तथा |
वस्त्रधूपादि सर्वाणि हृदयेन तु दापयेत् ||

नैवेद्यं हृदये नैव नित्योत्सवं तु कारयेत् |
स्थलिके तण्डुला न्यस्य अर्चयेद् गन्धपुष्पकैः ||

प्रतिमा पूर्वतो गच्छेत् पश्चात् तु क्षणिकं व्यजेत् |
आलयं प्रविशेत् तत्र नैमित्तिकमिहोच्यते ||

उत्सवं कारयेत् तत्र एकाहे वा त्र्यहेऽपि वा |
पञ्चाहं वाथ सप्ताहे नवाहमुत्सवं क्रमात् ||

ध्वजारोहणकं कुर्यात् क्रमुकं वेणुमेव च |
यष्टिकात्रय संयुक्तं तदग्रेवेणु संयुतम् ||

पटं तु पञ्चसप्तैर्वा हस्तयुक्तं समन्ततः |
शिखरेण समायुक्तं मयूरं मध्यमे लिखेत् ||

स्थापयेत् कलशान् पञ्च ध्वजं चैव तु रोपयेत् |
भेरीं तु ताडयेत् तत्र अङ्कुरार्पणमुच्यते ||

ऐशान्यां पावके वाथ यागशालां प्रकल्पयेत् |
मध्यमे वेदिकां कुर्यात् पञ्चचूर्णैस्तु वृत्तकम् ||

प्. ७)

स्थापयेत् कलशांस्तत्र पूर्वोक्तविधिना सह |
प्रथमं भूतरात्रं तु द्वितीयं गणरात्रकम् ||

तृतीयमृषिरात्रं तु चतुर्थं गान्धर्वमुच्यते |
पञ्चमं ब्रह्मरात्रं तु षष्ठं वै विष्णुरात्रकम् ||

सप्तमं स्कन्दरात्रं तु इत्येते रात्रिदेवताः |
सायङ्कालं समारभ्य प्रातस्तीर्थं समाचरेत् ||

प्रतिमया च समायुक्तं अन्नलिङ्ग समन्वितम् |
बलिं दद्याद् विशेषेण शुद्धान्नेन समन्वितम् ||

चूर्णोत्सवं ततः कृत्वा तीर्थकाले तु स्नापयेत् |
स्नपनं कारयेत् तत्र अष्टोत्तरशतं क्रमात् ||

ध्वजावरोहणं पश्चात् सन्धिदेवान् विसर्जयेत् |
मौनोत्सवं ततः कुर्यात् शक्तिमात्रं समाचरेत् ||

पश्चात् सुमित्रभागं तु कारयेत् तु विशेषतः |
आचार्यं पूजयेत् पश्चाद् वस्त्रहेमाङ्गुलीयकैः ||

भक्तानां परिचाराणां यथा वित्तानुसारतः |
उत्सवोक्तं तथा कुर्यात् तीर्थान्तं सर्वमाचरेत् ||

स्नपनं कारयेत् तत्र लक्षणेन समन्वितम् |
स्कन्द स्थापनमेवोक्तं मानुषस्थापनं शृणु ||

इति श्री वीरतन्त्रे षट्सहस्रसंहितायां गुहस्थापनविधिपटलः
###########   END OF FILE  #######