####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00134
Uniform title: śāktānandataraṅgiṇī
Author : brahmānandagiri
Editor : pañcānana śāstrī

Description: 
Transcribed by the staff of Muktabodha.


Notes: 
Transcribed by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski.


Revision 0: Sept. 22, 2008

Publisher : unknown-pree 1900 Bengali Script
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################



शाक्तानन्दतरंगिणी

प्रथमोल्लासः

मङ्गलाचरणम्

प्रणम्य प्रकृतिं नित्यां परमात्मस्वरूपिणीम् |
तन्यते भुक्तिमुक्त्यर्थं शाक्तानन्दतरङ्गिणीम् ||

प्रकृतिशब्दार्थः

अथ का प्रकृतिः ? तथाहि � गुणत्रयसाम्यावस्था प्रकृतिः | तथा 
चोक्तं यामले �

सत्वं रजस्तम इति गुणत्रयमुदाहृतम् |
साम्यावस्थितिरेतेषामव्यक्तं प्रकृतिं विदुः |
सैव मूलप्रकृतिः स्यात् प्रधानं पुरुषोऽपि च ||

अन्यत्रापि �

सत्त्वं रजस्तम इति गुणानां त्रितयं प्रिये |
यदा सा परमा शक्तिर्गुणाधिष्ठानमाचरेत् |
प्रकृतित्वं भवेत्तस्याः पुरुषः स्यात् सदाशिवः ||

नित्याशब्दार्थः 

नित्याशब्दार्थमाह शक्तियामले �

ब्रह्मविष्णुशिवादीनां भवो यस्यां निजेच्छया |
पुनः प्रलीयते यस्यां नित्या सा परिकीर्तिता || 

परमात्मशब्दार्थः

	परमश्चासौ आत्मा चेति परमात्मा, उत्कृष्ट आत्मा इत्यर्थः | 
उत्कृष्टत्वं च स्वेच्छया ब्रह्मविष्णुशिवादिशरीराणामुत्पादकत्वम् | 
अथवा तत्तदिन्द्रियरहितोऽपि तत्तदिन्द्रियजन्यप्रत्यक्षाश्रयः | तथा च 
श्रुतिः (श्वेता० ३/१९) �

अपाणिपादो जवनो गृहीता पश्यत्यचक्षुः स शृणोत्यकर्णः |
स वेत्ति विश्वं नहि तस्य वेत्ता तमाहुराद्यं पुरुषं महान्तम् || इति |

	नित्यज्ञानकृत्याश्रयः परमात्मा | स च लाघवाद् एक एव | स च 
जन्यज्ञानप्रकृत्याश्रयो जीवात्मा, स चानन्तः, 
मनुष्यपशुपक्ष्यादिभेदात् | तथा शिवविष्णुदुर्गादीनां 
शरीरभेदाद् परमात्मा नाना एवास्तु इति वाच्यम्, 
घटाद्युपाधिभेदेनाकाशस्य नानात्वभ्रमवत् 
मनुष्यपशुपक्ष्यादिशरीरभेदेनात्मनो भिन्नत्वभ्रमात् 
सुषुप्तिप्रलयादौ शरीरनाशे आत्मन एकत्वदर्शनात्, तथा 
भक्तानुग्रहाय गृहीतशरीराणां शिवादिदैवतानां नानात्वेन 
तत्र नानात्वभ्रमात् | नहि भ्रमाद् वस्तुसिद्धिरिति |

	अथ उल्लासविषयनिर्णयः प्रतिपाद्यमाह �

	उल्लासे प्रथमे वक्ष्ये शरीरं कर्मसम्भवम् |
	दीक्षा द्वितीये वक्ष्यामि तृतीये योगनिर्णयम् ||

प्रातःकृत्यं चतुर्थे तु आसनं पञ्चमे तथा |
अन्तर्यागविधिं षष्ठे नित्यपूजा च सप्तमे ||

वसौ मालाविधानं तु नवमे जपलक्षणम् |
महासेतुं च सेतुं च कुल्लुकां दशमे तथा ||

मुखस्य शोधनं रुद्रे द्वादशे च पुरस्क्रियाम् |
संस्कारं यन्त्रराजस्य बलिदानं त्रयोदशे ||

फलं चतुर्दशे चैव उपचारादिदानजम् |
नामस्मरणपूजादिफलं पञ्चदशे तथा || 

कलौ संसर्गदोषादि प्रायश्चित्तं तु षोडशे |
कुण्डं सप्तदशे चैव होमं चाष्टादशे ततः ||

ततः सर्वमङ्गलादिनाम्नामर्थो निरूपितः |
दुर्गादेव्याश्च माहात्म्यं विशेषेण प्रदर्शितम् |
गुरुपादरजो ध्यात्वा कृत उल्लासनिर्णयः ||

शरीरोत्पत्तिक्रमः

ज्ञानभाष्ये देव्युवाच-

शरीरं कीदृशं नाथ मुक्तिर्वा केन कर्मणा |
इदानीं श्रोतुमिच्छामि ब्रूहि मे शशिशेखर ||


ईश्वर उवाच 


शृणु देवि प्रवक्ष्यामि शरीरं कर्मसम्भवम् |
रजस्वला यदा नारी विशुद्धा पञ्चमे दिने ||

पीडिता कामबाणेन ततः पुरुषमीहते |
भगलिङ्गसमायोगान्मैथुनं स्यात्तया तयोः ||

अन्योन्यस्पर्शनाद् देवि ! जायते च महत्सुखम् |
क्षरते च तथा रेतः प्राणापानादिसंश्रितम् ||

क्षितिरापस्तथा तेजो वायुराकाशमेव च |
सर्वेषां तत्त्वं प्रादुः स्याद् देहस्थरक्तबीजयोः ||

नाभिरन्ध्रे तदा देवि ! भ्राम्यते च समीरणैः |
कुम्भकारो यथा चक्रे घटते च घटादिकम् ||

तथा समीरणो गर्भे घटते प्राणिनां तनुम् |
कललं चैकरात्रेण बुद्बुदं पञ्चमे दिने ||

शोणितं दशरात्रेण मांसपिण्डं चतुर्दशे |
मासैकेऽपि च सम्पूर्णे मांसपिण्डोऽङ्कुरायते ||

आदौ संजायते पिण्डो ब्रह्माण्डः सदृशाङ्कुरः |
तस्य मध्ये सुमेरुश्च कङ्कालदण्डरूपिणः || 

चराचराणां सर्वेषां देवादीनां विशेषतः |
आलयः सर्वभूतानां मेरोरभ्यन्तरेऽपि च ||

प्रदीपकलिकाकारो जीवो हृदि सदा स्थितम् |
रज्जुबद्धो यथा श्येनो गतोऽप्याकृष्यते पुनः ||

प्राणबद्धस्तथा जीवः प्राणापानेन कृष्यते |
जीवस्य परमेशानि परिवारगणं शृणु ||

अक्षिणी नासिके कर्णौ जिह्वा च कमलानने |
हस्तौ पादौ महेशानि ! गुह्योपस्थौ क्रमात् प्रिये ||

नाभिश्च परमेशानि ! मनश्च परमेश्वरि |
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्त्याख्याश्चेति देहे संस्थिताः ||

इन्द्रियाणां च सर्वेषां मनः प्रमसारथिः |
पापैः पुण्यैर्महेशानि बद्धः स्यादात्मनः प्रिये ||

स्ङ्गत्या सदसत्कर्म जीवः सर्वं करोति हि |
विशुद्धसात्त्विको जीवः सदसत्कर्मवर्जितः ||

मनसा जीवसंयोगात् सत्कार्यं कुरुते सदा |
मासद्वये तु सम्पूर्णे मेदस्तत्र प्रजायते ||

मज्जास्थीनि त्रिभिर्मासैः केशास्त्वक् च चतुष्टये |
कर्णाक्षिनासिका वक्त्रं कण्ठोदरं च पञ्चमे ||

रक्तादुत्पद्यते शुक्रं शुक्राद् बिन्दुसमुद्भवः |
प्राणतो वायुरुत्पन्नः कालाग्निः स्यादपानतः ||

शुक्रतो नाडिकोत्पत्तिः शुक्रादग्निः समुद्भवः |
मांसतश्च मलोत्पत्तिर्मज्जा चापि ततो भवेत् ||

वायुना प्राणनिष्पत्तिरपानादग्निसम्भवः |
शुक्रेणोत्पादिता जिह्वा नासिका सर्वदेहिनाम् ||

रक्तादुत्पद्यते नेत्रं वामं चैव तु दक्षिणम् |
प्राणादुत्पद्यते शून्यं प्राणरन्ध्रद्वयं तथा ||

षष्ठे मुखं तथा पादौ सर्वाङ्गानि च सप्तमे |
सन्धिः साम्पूर्णतां याति अष्टमे मासि वै ततः ||

अण्डाधारस्तु कङ्काल आरभ्य गुदमूलतः |
द्वात्रिशज्ज्ञानविज्ञेय ग्रन्थिको वर्द्धतः सदा |
तस्य मध्ये सदा सर्वा नाड्यस्तत्र व्यवस्थिताः ||

शरीस्थनाडीनिर्णयः 

इडा च पिङ्गला चैव सुषुम्ना च तृतीयिका |
गान्धारी हस्तिजिह्वा च पूषा चैव यशस्विनी ||

अलम्बुषा कुहुश्चैव शङ्खिनी दशमी तथा |
अन्याश्च नाडिकाः क्षुद्राः सहस्राणां द्विसप्ततिः ||

इडा च वामभागे तु दक्षिणे पिङ्गला तथा |
ब्रह्मरन्ध्रे सुषुम्ना च गान्धारी वामचक्षुषि ||

दक्षिणे हस्तिजिह्वा च पूषा कर्णेऽथ दक्षिणे |
वामे यशस्विनी चैव मुखे चालम्बुषा तथा ||

कुहुश्च लिङ्गमूले च शङ्खिनी शिरसोपरि |
एवं द्वारं समावृत्य तिष्ठन्ति दशनाडिकाः ||

क्षितिश्च वारितेजश्च वायुराकाशमेव च |
स्थैर्यं गता इमे पञ्च बाह्याभ्यन्तर एव च |

भूतगुणाः 

अस्थि चर्म तथा नाडी लोममांसस्तथैव च |
एते पञ्चगुणाः प्रोक्ताः पृथिव्यां च व्यवस्थिताः ||

मलमूत्रं तथा शुक्रं श्लेष्मा शोणितमेव च |
एते पञ्चगुणाः प्रोक्ता आपस्तत्र व्यवस्थिताः ||

क्षुधा तृष्णा तथा निद्रा प्रमोहः क्षान्तिरेव च |
एते पञ्चगुणाः प्रोक्तास्तेजस्तत्र व्यवस्थितम् ||

विरोधाक्षेपणाकुञ्चधारणं तर्पणं तथा |
एते पञ्चगुणाः प्रोक्ताः मारुते च व्यवस्थिताः ||

रागो द्वेषश्च मोहश्च भयं लज्जा तथैव च |
एते पञ्चगुणाः प्रोक्ता आकाशे च व्यवस्थिताः ||

शरीरस्थवायुनिर्णयः

प्राणापानसमानश्चोदानव्यानौ च वायवः |
नागः कूर्मोऽथा कृकरो देवदत्तो धनञ्जयः ||

एते दशगुणाः प्रोक्ताः सर्वे प्राणसमात्मकाः |
हृदि प्राणो वसेन्नित्यमपानो गुदमण्डले ||

समानो नाभिदेशे च उदानः कण्ठदेशतः |
व्यानः सर्वशरीरे तु प्रधानाः पञ्चवायवः ||

नगः कूर्मोऽथ कृकरो देवदत्तो धनञ्जयः |
एते नाडीसहस्रेषु वर्तन्ते जीवरूपिणः ||

शरीरकोषवर्णनम् |

ब्रह्माण्डे ये गुणाः सन्ति ते तिष्ठन्ति कलेवरे |
पातालं भूधरा लोका आदित्यादि नवग्रहाः ||

(भूरादि सप्तस्वर्गाश्च नामाश्च सर्वदेहिनाम्) |
पिण्डमध्ये स्थिताः सर्वे स्थानं तेषां वदामि ते ||


शरीरे सप्तपातालवर्णनम् 


पादाधस्त्वतलं विद्यात्तदूर्ध्वं वितलं तथा |
जानुनोः सुतलं चैव तलं च सन्धिरन्ध्रके |
तलातलं गुद(ल्फ)मध्ये लिङ्गमूले रसातलम् |
पातालं कटिसन्धौ च पादादौ लक्षयेद् बुधः ||


शरीरे भूरादिलोककथनम् 


भूर्लोको नाभिदेशे तु भुवर्लोकस्तथा हृदि |
स्वर्लोकः कण्ठदेशे तु महर्लोकश्च चक्षुषि ||

जनलोकस्तदूर्ध्वञ्च तपोलोको ललाटके |
सत्यलोको महायोनौ भुवनानि चतुर्दशे ||


शरीरे सप्ताचलवनर्णनम् 


त्रिकोणे च स्थितो मेरूर्ध्वलोके च मन्दरः |
कैलासो दक्षिणे कोणे वामकोणे हिमालयः |
विन्ध्यो विष्णुस्तदूर्ध्वे च सप्तैते कुलपर्वताः ||


शरीरस्थ सप्तद्वीपवर्णनम्


अस्थि स्थाने महेशानि ! जम्बूद्वीपो व्यवस्थितः |
मांसेषु च कुशद्वीपः क्रौञ्चद्वीपः शिरासु च ||

शाकद्वीपः स्थितोरक्ते प्राणिणां सर्वसन्धिषु |
तदूर्ध्वं शाल्मलिद्वीपः प्लक्षश्च लोमसञ्चये |
नाभौ च पुष्करद्वीपः सागरस्तदनन्तरम् ||


शरीरस्थसप्तसागरवर्णनम्


लवणोदस्तथा मूत्रे शुक्रे क्षीरोदसागरः |
मज्जा दधिसमुद्रश्च तदूर्ध्वं घृतसागरः ||


रसोदके रसः प्रोक्त इति पुस्तकान्तरे पाठः |


वसापः सागरः प्रोक्त इक्षुः स्यात् कटिशोणितम् |
शोणितेषु सुरासिन्धुः कथिताः सप्तसागराः ||


शरीरस्थग्रहमण्डलम्

ग्रहाणां मण्डलम् चैव शृणु वक्ष्यामि पार्वति ! |
नादचक्रे स्थितः सूर्यो बिन्दुचक्रे च चन्द्र्माः ||

लोचने मङ्गलः प्रोक्तो हृदि सोमसुतस्तथा |
उदरे च गुरुश्चैव शुक्रे शुक्रस्तथैव च ||

नाभिचक्रे स्थितो मन्दो मुखे राहुः स्थितः सदा |
पादे नाभौ च केतुश्च शरीरे ग्रहम्ण्डलम् ||

गर्भस्थजीवस्य पूर्वजन्मस्मरणम्


नवमे मासि गर्भस्थः सर्वान् संस्मरते मनः |
नवद्वारे पुरे देहि समयांश्च विकारकान् ||

सुखं दुःखं समं कृत्वा भुक्तं च हृदये नृणाम् |
सुकृतं दुष्कृतं चैव यत्कृतं पूर्वजन्मनि ||

तत्सर्वं सफलं ज्ञात्वा ऊर्ध्वपादस्त्वधोमुखः |
गर्भस्तु संप्रविष्टाऽसौ स्तिमिते घोरदर्शने ||

यदि माता सुखं भुङ्क्ते अन्नपानादिकं ततः |
जनन्या नाभिदेशे तु मुखं दत्त्वा पिवत्यसौ ||

ततो जीवति गर्भेऽसौ अन्यथा मरणं भवेत् |
अभ्यस्यामि शिवं ज्ञानं सांसारार्णवतारणम् ||

(देवद्विजगुरूणां हि पूजनं शङ्कयान्वितम्) |
करिष्यामि यथा भाग्यं सत्यं सत्यं न संशयः ||

चिरयोगी ततो भूत्वा मुक्तो यास्यामि तत्पदम् |
एवं गर्भस्थितो जीवो गर्भयातनयार्दितः |
नित्यं भावयते चित्ते लब्धचैतन्यलक्षणः |
एतस्मिन्नन्तरे देवि विश्वेषां गर्भसङ्कटे ||

नवमे दशमे मासि प्रबलैः सूतिमारुतैः |
निःसार्यते बाण इव जन्तुश्छिद्रेण सज्वरः |
पतितोऽपि न जानाति मूर्च्छितोऽपि ततश्च्युतः ||

सूतिवातस्य वेगेन योनिरन्ध्रस्य पीडनात् |
विस्मृतं सकलं ज्ञानं गर्भे यच्चिन्तितं हृदि ||

यथा भवति तत्त्वेषु सूतिभूतेषु पीडनात् |
मातरं स्मरते नित्यं बुभुक्षा दृढवेदनम् ||


स्त्री-पुरुषादि भेदकारणम्


रक्ताधिका भवेन्नारो भवेच्छुक्राधिकः पुमान् |
नपुंसकं ततो जातं साम्ये च रजबीजयोः ||

पञ्चैतान्यपि सृज्यन्ते गर्भस्थस्यैव देहिनः |
आयुः कर्म च वित्तं च विद्या निधनमेव च ||


जीवावस्थाकथनम् 


बालः शिशुश्च पोगण्डः किशोरकस्तथैव च |
अतः परं तु युवकः प्रौढश्चैव ततः परम् ||

अतिप्रौढस्तथा वृद्धश्चातिवृद्धस्ततः परम् |
पलितं मरणं चैव अवस्थाः परिकीर्तिताः ||

तत्क्षणादेव गृह्णाति शरीरमातिवाहिकम् |
केवलं तन्मनुष्याणां नान्येषां प्राणिनां क्वचित् ||

प्रेतदेहमिति प्रोक्तं क्रमादेव न संशयः |
ततः सपिण्डीकरणे बान्धवैः सत्कृते नरैः ||

पूर्णसंवत्सरे देहमतोऽन्यं सम्प्रपद्यते |
ततः स नरके याति स्वर्गे वा स्वेन कर्मणा ||


तत्क्षणात् मृत्युक्षणादिति |


जीवानां कर्मफलप्रकारः


देवत्वमथ मानुष्यं पशुत्वं पक्षितां तथा |
कृमित्वं स्थावरत्वं च याति जन्तुः स्वकर्मभिः ||

स्थावरा जङ्गमाद्याश्च पक्षिणः पशवो नराः |
जायन्ते वा म्रियन्ते वा संसारे दुःखसागरे ||

कर्मणा जायते जन्तुः कर्मणैव प्रलीयते |
देहे विनष्टे तत्कर्म पुनर्देहं प्रपद्यते ||

तथा धेनुसहस्रेषु वत्सो विन्दति मातरम् |
तथा शुभाशुभं कर्म कर्तारमनुगच्छति ||

प्राक्तनं बलवत्कर्म कोऽन्यथा तत्करिष्यति |
देहः कर्मात्मकः प्रोक्तस्तत्तद् देवि ! प्रतिष्ठितम् || 

कर्मयोगानुरूपेण निर्माणं विधिरादिशेत् |
चराचरमिदं देवि ! सर्वं कर्मात्मकं प्रिये ||

माता कर्म पिता कर्म कर्मैव परमो गुरुः |
स्वर्गं वा नरकं वापि कर्मणैव लभेन्नरः ||

सुखदुःखमयैः स्वीयैः पुण्यपापैर्नियन्त्रितः |
तत्तज्जातियुतं देहं सम्भोगं च स्वकर्मजम् ||

मनुष्यजन्मोत्कर्षकथनम्

अत्र जन्मसहस्रैस्तु सहस्रैरपि पार्वति ! |
कदाचिल्लभते जन्तुर्मानुष्यं पुण्यसञ्चयात् ||

निद्रा च मैथुनाहाराः सर्वेषां प्राणिनां समाः |
ज्ञानवान्मानवः प्रोक्तो ज्ञानहीनः पशुः प्रिये ||

सम्पदः स्वप्नसङ्काशा यौवनं कुसुमोपमम् |
तडिद्वत् परमायुश्च यस्य ज्ञानवतो धृतिः ||

चतुरशीतिलक्षेषु शरीरेषु शरीरिभिः |
न मानुष्यं विनान्यत्र तत्त्वज्ञानं तु लभ्यते ||

ब्रह्मविष्णुमहेशादिदेवताभूतजातयः |
नाशमेवानुधावन्ति तस्माच्छ्रेयः समाचरेत् ||

मोहप्रभावः

स्वदेहधनदारादिनिरताः सर्वजन्तवः |
जायन्ते च म्रियन्ते च हा हताऽज्ञानमोहिताः ||

प्रभवं सर्वदुःखानामाश्रयं सकलापदाम् |
आलयं सर्वपापानां संसारं वर्जयेत् प्रिये ||

प्रतिक्षणमयं कायः क्षीयमाणो न लक्ष्यते |
आमकुम्भ इवाम्भस्थो विशीर्णा नैव भाव्यते ||

अपत्यं मे कलत्रं मे धनं मे बान्धवाश्च मे |
लपन्तमिति मर्त्त्यं तमत्ति कालवृको बलात् ||

पृथिवी दह्यते येन मेरुश्चापि विदार्यते |
शोष्यते सागरजलं शरीरेष्वपि का कथा ||

मोहस्य संसारकारणत्वकथनम्

लोहपाशमयैः पाशैर्नरो बद्धोऽपि मुच्यते |
स्त्रीधनादिषु संसक्तो मुच्यते न कदाचन ||

असकृद् देहकर्माणि सुखदुःखानि भुञ्जते |
परत्राऽज्ञानिनो देवि ! यान्त्यायान्ति पुनः पुनः ||

अरज्जुबन्धनं सङ्गो दुष्टसङ्गो महाविषः |
सत्सङ्गश्च विवेकश्च निर्मलं नयनद्वयम् |
यस्य नास्ति नरः सोऽन्धः कथं न स्यादमार्गगः ||

मोक्षकारणम्

द्वे पदे मोक्षबन्धाय निर्ममेति ममेति च |
ममेति बध्यते जन्तुर्निममेति च मुच्यते ||

ममेत्यध्यासनाद् बन्धो विमुक्तिर्निर्ममेति च |
मांसलुब्धो यथा मत्स्यो लौहशङ्कुं न पश्यति ||

सुखलुब्धस्तथा देही यमबाधां न पश्यति |
कृत्वा पापविनिर्भिन्नं सिक्तं विषयसर्पिषा ||

रागद्वेषानलैः पक्वं मृत्युरश्नाति मानवम् |
स्वदेहमपि जीवोऽयं त्यक्त्वा याति कुलेश्वरि ||

स्त्रीमातृधनपुत्रादिसम्बन्धः केन हेतुना |

संसारस्य दुःखरूपत्ववर्णनम्

शतं जीवनमत्यल्पं निद्रा तस्यार्धहारिणी |
बाल्यरोगजरादुःखैरर्द्ध तदपि निष्फलम् ||

दुःखमूलो हि संसारः स यस्यास्ति स दुःखितः |
तस्य त्यागः कृतो येन स सुखी नापरः प्रिये ||

प्रभाते मलमूत्राभ्यां मध्याह्ने क्षुत्पिपासया |
रात्रौ मदननिद्राभ्यां बाध्यन्ते मानवाः सदा ||

दिव्यौषधं न सेवन्ते महाव्याधिविनाशनम् |
तद् व्याधिर्वद्धनापथ्यं कुर्वन्ति बहुशो जनाः ||

सुकर्मफलदं हित्वा दुष्कर्माणि करोति यः |
कामधेनुं समाक्रम्य ह्यर्कक्षीरं स मार्गतिः ||

अनित्यानि शरीराणि विभवो नैव शाश्वतः |
नित्यं सन्निहितो मृत्युः कर्तव्यो धर्मसञ्चयः ||

अध्रुवेण शरीरेण प्रतिक्षणविनाशिना |
यो ध्रुवं नार्जयेद् धर्म स मर्त्यो मूढचेतनः ||

नामुत्र हि सहायार्थं पिता माता च गच्छति |
नापि पुत्रो न वा जाति धर्मस्तिष्ठति केवलम् ||

पुत्रदारमयैः पाशैः पुमान् बद्धो न मुच्यते |
पण्डिते चैव मूर्खे च बलिन्यप्यथ दुर्बले ||

ईश्वरे च दरिद्रे च मृत्योः सर्वत्र तुल्यता |
राजतः सलिलादग्नेश्चौरतः स्वजनादपि ||

भयमर्थवतां नित्यं मृत्योः पापभृतामिव |
श्वःकार्यमद्य कुर्वीत पूर्वाह्णे चापराह्णिकम् ||

नहि प्रतीक्षते मृत्युः कृतमस्य न वा कृतम् |
कर्मणा मनसा वाचा यः स कर्मनिरतः सदा ||

अफलाकाङ्क्षि चित्तो यः स मोक्षमधिगच्छति |

अफलाकाङ्क्षि स्वकीयभोगजनकांक्षारहितमित्यर्थः |

अहो मोहस्य माहात्म्यं तन्मायाजनितस्य च |
किमन्यमपि देवेशि मोहयेदमरानपि ||

इति यामलवचनात् |

मार्कण्डेये �


महामाया हरेश्चैतत्तया सम्मोह्यते जगत् |

तया महामायया जगत् संसारः मोह्यते | न केवलं जगत् सम्मोह्यते, 
देवानामपि चेतांसि |

ज्ञानिनामपि चेतांसि देवी भगवती हि सा ||

बलादाकृष्य मोहाय महामाया प्रयच्छति |

ज्ञानिनामिति प्रशंसायामिन्, नित्यज्ञानिनामित्यर्थः ||

महामायाशब्दार्थः

	महती चासौ माया चेति महामाया, ब्रह्मविष्णुशिवादीना 
मोहजनकत्वात् महामाया | तथा चोक्तं यामले �

सैव माया प्रकृतिर्या सम्मोहयति शङ्करम् |
हरिं तथा विरञ्चि च तथैवान्यांश्च निर्जरान् ||

कालिकापुराणे (६, ६१-६३) �

गर्भान्तर्ज्ञानसम्पन्नं प्रेरितं सूतिमारुतैः |
उत्पन्नं ज्ञानरहितं कुरुते या निरन्तरम् ||

पूर्वातिपूर्वसंस्कारसम्मोहं संनियोज्य च |
आहारादौ ततो मोहं ममत्वं ज्ञानसंशयम् ||

क्रोधोपरोधनादिषु क्षिप्त्वा क्षिप्त्वा पुनः पुनह् |
पश्चात् कामे नियोज्याशु चिन्तायुक्तमहर्न्निशम् ||

महामायाभेदः

	सा महामाया द्विविधा-विद्याऽविद्या च | या महामाया 
मुक्तेर्हेतुभूता सा विद्या | या महामाया संसारबन्धनहेतुभूता 
साऽविद्या | मार्कण्डेये �

सा विद्या परमामुक्तेर्हेतुभूता सनातनी |
संसारबन्धहेतुश्च सैव सर्वेश्वरेश्वरी ||

अन्यत्रापि �

विद्या वाप्यथवाऽविद्या द्वे एते माययावृते |
तत्कर्म यच्च बन्धाय साऽविद्या परिकीर्तिता ||

यन्न बन्धाय तत्कर्म सा विद्या परिकीर्तिता ||

विद्या तु सर्वदा सेव्या नाप्यविद्या कथञ्चन |
अविद्या कर्मबन्धः स्याद् तया ज्ञानं प्रणश्यति ||

ज्ञाननाशाद् भवेद्धानिर्हानात् संसरणं पुनः |
संसारात्तु भवेद् घोराद् घोरं नरकमेव च |
तस्मादविद्या कुत्रापि न सेव्यापि कदाचन ||

विद्याप्रशंसा

या विद्या सा महामाया सा तु सेव्या सदा बुधैः |

ऽअन्धं तमः प्रविशन्ति येऽविद्यामुपासतेऽ (ईश. ९) इति श्रुतेः | 
अन्यत्रापि संसारैकनियतिरूपाऽविद्या इति | रुद्रयामले �

सुखदा मोक्षदा नित्या सर्वभूतेषु संस्थिता |
यदा तुष्टा भवेन्माया तदा सिद्धिमुपालभेत् ||

बन्दनीया सदा स्तुत्या पूजनीया च सर्वदा |
श्रोतव्या कीर्त्तितव्या च माया नित्या नगात्मजा ||

वृथा न कालं गमयेद् द्यूतक्रीडादिना सुधीः |
गमयेद् देवतापूजाजपयागस्तवादिना ||

किमन्यैरसदालापैर्यदायुर्व्ययतामियात् |
तस्मान्मन्त्रादिकं सर्वं विज्ञाय श्रीगुरोर्मुखात् |
सुखेन मुच्यते देवि घोरसंसारबन्धनात् ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्यपरमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्द-
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां शरीरनिर्णयो नाम 
प्रथमोल्लासः ||




द्वितीयोल्लासः


ईश्वर उवाच �

दीक्षामाहात्म्यम्

शृणु देवि प्रवक्ष्यामि यन्मां त्वं परिपृच्छसि |
विना दीक्षां न मोक्षः स्यात् प्राणिनां शिवशासने ||

न योगेन विना यन्त्रो न मन्त्रेण विना हि सः |
द्वयोरभ्यासयोगश्च ब्रह्मसंसिद्धिकारकः ||

तमः परिवृते गेहे घटो दीपेन दृश्यते |
एवं मायावृतो ह्यात्मा मनुना गोचरीकृतः ||

सम्प्राप्ते षोडशे वर्षे दीक्षां कुर्यात् समाहितः |
रसैर्मन्त्रैर्यथा विद्घमयः सुवर्णतां व्रजेत् ||

दीक्षाविद्धस्तथा ह्यात्मा शिवत्वं लभते ध्रुवम् |

इति कुलार्णवात् | मन्त्रमुक्तावल्याम् �

जपो देवार्चनविधिः कार्यो दीक्षान्वितैर्नरैः ||

नास्ति पापं यतस्तेषां सूतकं च यतात्मनाम् |

रुद्रयामले �

आगमोक्तविधानेन कलौ देवान् यजेत् सुधीः ||

नहि देवाः प्रसीदन्ति कलौ चान्यविधानतः ||

आगमलक्षणम् 

आगमशब्दव्युत्पत्तिमाह रुद्रयामले �

आगतः शिववक्त्रेभ्यो गतश्च गिरिजामुखे |
मतः श्रीवासुदेवस्य तस्मादागम उच्यते ||

वक्त्रेभ्य इति बहुवचनं पञ्चाम्नायलाभार्थम् | तथा च कुलार्णवे 
�

मम पञ्चमुखेभ्यश्च पञ्चाम्नायाः समुद्गताः |
पूर्वपश्चिममतश्चैव दक्षिणोत्तरतस्तथा |
ऊर्ध्वं नयत्यधःसंस्थमूर्ध्वाम्नाय इतीरितः ||

यावन्तः पांशवो भूमेस्तावन्तः समुदीरिताः |
एकैकाम्नायजा मन्त्रा भुक्तिमुक्तिफलप्रदाः ||

सर्वेषामेव मन्त्राणां देवता तत्फलप्रदा |

इति वचनेभ्यो वासुदेवस्य मतः सम्मत इत्यर्थः | तेन 
वेदाविरुद्धत्वाल्लाभान्नागमव्युदासः | सदागम एवागमशब्दस्य 
मुख्यत्वात् | अत एवागस्त्यसंहितायामसदागमस्य निन्दामाह शिवः �

कलौ प्रायेण देवेशि ! राजसास्तामसास्तथा ||

निषिद्धाचरणाः सन्तो मोहयन्त्यपरान् बहून् |
आवाभ्यां पिशितं रक्तं सुरां चैव सुरेश्वरि ||

वर्णाश्रमोचितं धर्ममविचार्यार्पयन्ति ये |
भूतप्रेतपिशाचास्ते भवन्ति ब्रह्मराक्षसाः ||

इति वचनात् श्रीक्रमेऽपि �

न दद्याद् ब्राह्मणो मद्यं महादेव्यै कथञ्(दा)चन |
ब्राह्मणो वामकामोऽपि मद्यं मासं न भक्षयेत् ||

देव्याश्च पश्चिमे भागे चक्रपार्श्वे निवेदयेत् |
तत्तद्द्रव्यं तु शूद्रस्य नान्येषां च कदाचन ||

वैश्यस्य माक्षिकं शुद्धं क्षत्रियस्य तु साज्यकम् |
ब्राह्मणश्च गवां क्षीरं ताम्रे वा विसृजेन्मधु ||

नारिकेलोदकं कांस्ये सर्वेषां द्रव्यशोधनम् || इति ||

अन्यत्रापि �

गोक्षीरं ब्राह्मणो दद्याद् गव्यमाज्यं च बाहुजः |
वैश्यैश्च माक्षिकं देयं शूद्रः पैष्ट्यादिकं चरेत् |

	पैष्ट्यादिकमित्यत्र पौष्णादिकमिति पाठो दृश्यते, तथात्वे 
शूद्रस्याप्यनुकल्पः | तथा च पूर्वत्र �

नारिकेलोदकं कांस्ये सर्वेषां द्रव्यशोधनम् | इत्युक्तेः ||

देव्याश्च पश्चिमे भागे चक्रपार्श्वे निवेदयेत् |
तत्तद्द्रव्यं तु शूद्रस्य नान्येषां तु कदाचन ||

	इति वचनात् तथा चान्यत्र बहुषु तन्त्रवचनेषु शूद्रस्य 
मुख्यद्रव्यादिदानस्य विहितत्वात् परस्पर विरोधे विकल्पाश्रयणम्, 
अतस्तेषां 

(शूद्राणां) सुरादानस्य ऐच्छिकत्वमायातम् | न केवलं 
द्रव्याभाव एव शूद्रस्यानुकल्पो विधीयते | अपितु द्रव्यादिसत्त्वेऽपि 
स्वेच्छया शूद्रोऽनुकल्पेनापि पूजां कर्तुमर्हतीति सर्वमनवद्यमिति 
||

	तथा गुरुणा दीक्षितः शिवशक्तिभ्यां 
प्रोक्तमन्त्रयोगसमाश्रयेण साधकः कृतार्थो भवत्येव | तथा 
चागमसारे �

शिवेन परया शक्त्या द्वाभ्यां कृत्स्नं समुद्धृतम् |
वाच्यवाचकभावेन द्वाभ्यां ब्रह्म प्रकाशितम् || इति 

दीक्षाशब्दार्थः

दीक्षाशब्दार्थमाह यामले �

दीप्तज्ञानं तु या दद्यात् कुर्यात् पापक्षयं तथा |
तेन दीक्षेति लोकेऽस्मिन् कीर्तितं तन्त्रपारगैः ||

अदीक्षितार्चननिन्दा

उपचारसहस्रैस्तु पूजिता भक्तिसंयुतैः |
अदीक्षितार्चनं देवा न गृह्णन्ति कदाचन ||

तस्य कर्माखिलं व्यर्थं तस्माददीक्षितः पशुः |

मन्त्रग्रहणनियमः 

क्रियासारे �

कल्पे दृष्ट्वा तु यो मन्त्रं जपेद् गुरुमनाश्रितः ||

सुतनाशो भवेत्तस्य फल किञ्चिन्न विद्यते |

यामले �

गुरोर्मुखान्महाविद्यां गृह्णीयात् पापनाशिनीम् ||
तस्माद्यत्नाद् गुरुं कृत्वा मन्त्रसाधनमाचरेत् ||

गुरुशब्दार्थः

गुरुशब्दार्थमाह यामले �

गुकारः सिद्धिदः प्रोक्तो रेफः पापस्य दाहकः |
उकारः शम्भुरित्युक्तस्त्रितयात्मा गुरुः स्मृतः ||

गुरुलक्षणम्

सारसंग्रहे �

विशुद्धमातापितृको जितेन्द्रियः 
	सर्वागमज्ञः परदुःखकातरः |
यथार्थवाग्वेदविदङ्गपारगः
	शान्तः कुलीनो गुरुरीरितो द्विजः ||

ब्राह्मणगुरुकरणविधिः

द्विज इत्युपादानाद् ब्राह्मणेभ्यो मन्त्रग्रहणम् | तन्त्रे �

सदाचारो द्विजो यस्तु वर्णानां गुरुरेव सः |

अन्यत्रापि �

स्वधर्मनिरतो भूत्वा कृत्वा द्विजगुरोर्मुखात् |
सर्वसिद्धिमवाप्नोति शीघ्रं देवत्वमाप्नुयात् ||

शूद्रः शूद्रमुखाच्छ्रुत्वा विद्यां वा मन्त्रमेव वा |
गृहीत्वा नरकं याति दुःखमाप्नोति निश्चितम् ||

दीक्षाफलम्

नवरत्नेश्वरे �

सर्वेषामेव दीक्षाणां मुक्तिः फलखण्डितम् |
अविशेषाद् भवत्येषा प्रासङ्गिकास्तु भुक्तयः ||

यामले �

दीक्षितो ब्राह्मणो याति ब्रह्मलोकमनामयम् |
ऐन्द्रलोकं क्षत्रियस्तु प्राजापत्यं तथा विशः ||
याति गन्धर्वनगरं शूद्रो दीक्षाप्रभावतः ||

शूद्रदीक्षाविचारः

अत्र शूद्रदीक्षाधिकार श्रुतेः न शूद्राय मनुं दद्यात् इति वचनं 
वेदमन्त्रपरं देवताविशेषपरं मन्त्रविशेषपरं च | वाराहीतन्त्रे 
�

गोपालस्य मनुर्देयो महेशस्यापि पादजे |
तत्पत्न्याश्चापि सूर्यस्य गणेशस्य मनुस्तथा |
एष दीक्षाधिकारी स्यादन्यथा पापभाग् भवेत् ||

	इति वचनात् देवतान्तरस्य मन्त्रे शूद्रानामधिकारः | 
नृसिंहतापनीये श्रुतिः � सावित्रीं प्रणवं यजुर्लक्ष्मीं 
स्त्रीशूद्राय नेच्छन्ति 

इति | सावित्रीं लक्ष्मीं यजुः प्रणवं यदि जानीयात् स्त्रीशूद्रः स 
मृतोऽधो गच्छति (१.३) इति च | लक्ष्मीं श्रीबीजं लक्ष्मीमन्त्रमित्यपि 
कश्चित् | गोपालस्य दशाक्षरः, श्यामाया द्वाविंशत्यक्षरश्च 
मन्त्रः स्वाहागर्भोऽपि शूद्राय देयः, सर्वषु वर्णेषु तथाश्रमेषु 
(१.४) इति क्रमदीपिकायां अभिधानात् |

नात्र सिध्यपेक्षास्ति न चाऽमित्रादिदूषणम् |
न चाऽधिकारचिन्ताऽत्र ग्रहणे कालिकामनोः ||

	इति कालीकुलसर्वस्ववचनाच्च | तस्माद् 
गोपालदशाक्षरश्यामाद्वाविंशत्यक्षरमन्त्रग्रहणे 
शूद्रस्याधिकारः |

ननु स्वाहा-प्रणवसंयुक्तं शूद्रे मन्त्रं ददद् द्विजः |
शूद्रो निरयगामी स्याद् ब्राह्मणो यात्यधोगतिम् ||

	इति देवीयामलवचनात् स्वाहा प्रणवान्वितमन्त्रेषु 
शूद्रस्यानधिकारप्रतीतेः प्रणवान्वित-गोपालमन्त्रे स्वाहागर्भित-
द्वाविंशत्यक्षर

श्यामामन्त्रे च कथं तस्याधिकार इति चेन्न |

तन्त्रोक्तं प्रणवं देवि ! वह्निजायां च सुन्दरि |
प्रजपेत् सततं शूद्रो नात्र कार्या विचारणा ||

	इति भूतशुद्धिवचनेन तन्त्रोक्त-प्रणव-वह्निजायायोः 
शूद्रोच्चार्यता-प्रतिपादनात् तदेकवाक्यतया तन्त्रोक्त 
स्वाहाप्रणवान्वितेष्वेव मन्त्रेषु तस्याधिकारकल्पनात् | एवं यत्र 
यत्र स्वाहा प्रणवालीढे मन्त्रे शूद्रस्याधिकारोक्ति दृश्यते, तत्र न 
स्वरूपतः, अपितु वह्निजायादिस्थले मायाबीजादिप्रक्षेपेण | तथा 
चोक्तम् �

श्रीविष्णोः कोटिमन्त्रे च कोटिमन्त्रे शिवस्य च |
शूद्राणामधिकारोऽस्ति स्वाहा-प्रणववर्जिते ||

वह्निजायास्थले मायां दत्त्वा शूद्रो जपेद्यदि |
जपात् सिद्धीश्वरो भूत्वा परं ब्रह्माधिगच्छति ||

	तस्मात् तन्त्रोक्त-प्रणवाद्यन्वितेष्वेव गोपालादिमन्त्रेषु 
शूद्राणामधिकार

इति सर्वमवदातम् |

स्त्रीगुरोर्दीक्षाग्रहणफलम् 

स्त्रियो दीक्षा शुभा प्रोक्ता मातुश्चाष्टगुणा स्मृता |
स्वप्नलब्धा च या दीक्षा तत्र नास्ति विचारणा ||

	स्त्रिय इति पदं न सर्वस्त्रीपरम् | विधवाया न गुरुत्वम् | तदुक्तं 
तत्त्वसारे �

साध्वी चैव सदाचारा गुरुभक्ता जितेन्द्रिया |
सर्वतन्त्रार्थसारज्ञा सधवा पूजनेरता |
गुरुयोग्या भवेत्सा हि विधवां परिवर्जयेत् ||

यत्तु �

विधवायाः सुतादेशात् कन्यायाः पितुराज्ञया |
नाधिकारो विना नार्या भार्याया भर्तुराज्ञया ||

	इति विधावाया गुरुत्वबोधकं वचनम्, तदमूलम् | समूलत्वेऽपि 
�

सिद्धमन्त्रो नरः सर्वमयोग्यं योग्यतां नयेत् |

	इति वचनैकवाक्यतया साधितमन्त्रविषयम् |

मन्त्रोद्धारः

गुरुदीक्षातन्त्रे �

मृतमप्यनुगच्छेत्तु विद्यामन्त्रो विशेषतः |
मन एव मनुष्यस्य पूर्वकर्माणि शंसति ||

यदि न स्यान्महेशानि मनुष्यत्वं कथं भवेत् |
दीक्षायां च कथं तस्य मनो भवति पार्वति ||

तस्मात्तु यत्नतो देवि पूर्वविद्यां समुद्धरेत् |

मन्त्रलिखननियमः

गुरुदीक्षातन्त्रे �

बकुलाश्वत्थवटकं पत्ररत्नं शृणु प्रिये ! |
वटपत्रे महेशानि शक्तिमन्त्रं लिखेत् प्रिये ||

अश्वत्थे विष्णुमन्त्रं च बकुले शिवमन्त्रकम् |
रक्तगन्धेन देवेशि काश्मीरैर्वा महेश्वरि ||

शक्तिमन्त्रं लिखेत् देवि चन्दनैर्विष्णुमन्त्रकम् |
भस्मना शिवमन्त्रं च विलिखेत् परमेश्वरि ||

विलिखेदिति सप्तसप्तषु पत्रेषु तत्तद्देवतायाः मन्त्रं लिखेदित्यर्थः |

प्राणप्रतिष्ठां तन्मन्त्रे कारयेद्यत्नतः सुधीः |

तत्तद् देवतायाः प्राणप्रतिष्ठां कुर्यादित्यर्थः |

यथाशक्त्युपचारेण सम्पूज्य परमेश्वरि ||

ततः शिष्यश्चार्घ्यपात्रं हस्ते कृत्वा महेश्वरि |
अनेन मनुना मन्त्री भास्कराय निवेदयेत् ||

अर्घ्यद्रव्यम्

अर्घ्यद्रव्यमाह �

आपः क्षीरं कुशाग्राणि घृतं दधि तथा मधु |
रक्तानि करवीराणि तथा रक्तं च चन्दनम् ||

अष्टाङ्गं एषकोऽर्घ्यो वै भानवे परिकीर्तितः |

गान्धर्वे �

न दद्याद् भास्करायार्घ्यं शङ्खतोयैर्महेश्वरि |

अर्घ्यदानमन्त्रः

ओं भो देव पृथिवीपाल सर्वशक्तिसमन्वित |
ममार्घ्यं च गृहाण त्व पूर्वविद्यां प्रकाशय ||

अर्घ्यं दत्त्वा नमस्कृत्य कृताञ्जलिः पठेत्ततः |
ओं सूर्यः सोमो यमः कालो महाभूतानि पञ्च वै |
एते शुभाशुभस्येह कर्मणो नव साक्षिणः ||

सर्वे देवा शरीरस्था मम मन्त्रस्य साक्षिणः |
पूर्वजन्मार्जितं विद्यां मम हस्ते प्रदापय ||

शाक्तिकीदीक्षा

पठित्वेदं महेशानि सत्त्वरं पत्रमुद्धरेत् |
उद्धृत्य पत्रमेकं तु गुरोर्हस्ते प्रदापयेत् ||

गुरुस्तु अक्षरश्रेणीमधीत्य परमेश्वरि |
सेतुं दत्त्वा महेशानि तन्मन्त्राष्टशतं जपेत् ||

शिष्यस्य मस्तके हस्तं दत्त्वा चाष्टशतं जपेत् |

(अन्यत्र-गुरुस्तु प्राङ्मुखो भूत्वा शिष्यः प्रत्यङ्मुखस्थितः |)

त्रिवारं दक्षिणे कर्णे वामकर्णे तथा सकृत् |
स्त्रीशूद्रविषये कुर्याद् वैपरीत्येन चिन्तनम् ||

	एतच्च विष्ण्वादिविषयम् | शक्तौ च �

आचम्य संयतो भूत्वा प्राणायामं विधाय च |
अष्टोत्तरशतं जप्त्वा ॠष्यादिकसमन्वितम् |
अष्टकृत्वा वदेन्मन्त्रं वामकर्णे सुरेश्वरि ||

इयं दीक्षा सर्वतन्त्रे शाक्तिकी परिकीर्तिता |
गुरोर्लब्ध्वा महाविद्यां अष्टोत्तरशतं जपेत् ||

गुरवे दक्षिणां दद्याद् वित्तशाठ्यं न कारयेत् |
गुरवे गुरुपुत्राय तत्पत्न्यै वा प्रदापयेत् ||

कुलार्णवे �

श्रीगुरौ प्रीतिमापन्ने देवताप्रीतिमाप्नुयात् |
देवे च प्रीतिमापन्ने मन्त्रसिद्धिर्भवेद् ध्रुवम् ||

पत्ररत्नप्रदानेन दीक्षां कुर्यात् कलौ युगे |
ततः सिद्धो भवेन्मन्त्री नात्र कार्या विचारणा ||

एतज्ज्ञानं विना देवि दीक्षां कुर्याच्च यो नरः |
दीक्षा तु विफला तस्य चान्ते हि नरकं व्रजेत् ||

ततः शिष्यो महेशानि प्रणमेद् दण्डवद् भुवि |
त्वत् प्रसादादह देव कृतकृत्योऽस्मि सर्वतः |
मायामृत्युमहापाशाद् विमुक्तोऽस्मि शिवोऽस्मि च ||

एवमाभाष्य देवेशि ! श्रीगुरोश्चरणान्तिके |
पतितस्तन्मनाः शिष्यस्तिष्ठेद् भूमौ तु वाग्यतः ||

अनुज्ञां श्रीगुरोर्यावन्न लभेतोत्थितुं प्रिये ! |
उत्थापयेद् गुरुः शिष्यं मन्त्रमेतं समुच्चरन् ||

उत्तिष्ठ वत्स ! मुक्तोऽसि सम्यगाचारवान् भव |
कीर्तिः श्रीः कान्तिमेधायुर्बलारोग्यं सदास्तु ते ||

योगिनीहृदये �

मन्त्रं दत्त्वा चोपवासं गुरुर्नैव समाचरेत् |
महान्धकारनरके कृमिर्भवति चान्यथा ||

दीक्षां लब्ध्वा यदा मन्त्री चोपवासं समाचरेत् |
तस्य देवः सदा रुष्टः शापं दत्त्वा व्रजेत् पुरम् ||

उपदेशदीक्षा

तत्वसारे �

चन्द्रसूर्यग्रहे तीर्थे सिद्धक्षेत्रे शिवालये |
मन्त्रमात्रप्रकथनमुपदेशः स उच्यते ||

रुद्रयामले �

श्यामायां भैरवी ताराच्छिन्नमस्तासु भैरवे |
मज्जुघोषे तथा रौद्रे पञ्चाङ्गं नेष्यते बुधैः ||

	तत्रापि गुह्यकालीविषये पञ्चायतनीदीक्षाऽस्त्येव | यथा 
विश्वसारे �

भूपुरेषु चतुष्कोणे पूजयेत् क्रमशः सुधीः |
विष्णुं शिवं गणेशं च सूर्यं शक्तिं यथाक्रमात् |
पूजयेच्च महेशानि प्रधानं मध्यतो न्यसन् ||

दीक्षायां चक्रादिविचारस्यानावश्यकत्वम् ||

यः कुर्याच्चक्रगणनां दीक्षायां पशुपामरः |
स भ्रष्टः स च पापिष्ठो विष्ठायां जायते कृमिः ||

किं ॠणैः किं धनैर्वापि राश्यादिकविचारणैः |
सिद्धसाध्यसुसिद्धारिविचारं परिवर्जयेत् ||

नास्ति सत्यं महेशानि नक्षत्र्यादिविचारणा |
राश्यादिगणना नास्ति शङ्करेणेति भाषितम् ||

आगमकल्पद्रुमे �

रविसंक्रमणे चैव सूर्यस्य ग्रहणे तथा |
तत्र लग्नादिकं किञ्चिन्न विचार्यं कथञ्चन ||

यामले �

शरत्काले युगाद्यायां ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः |
बोधने चैव दुर्गायाः कालाकालं न शोधयेत् ||

कालविशेष-मन्त्रविशेषग्रहणनियमः

मत्स्यसूक्ते �

ग्रहणे च महातीर्थे नास्ति कालस्य निर्णयः |
सोमग्रहे विष्णुमन्त्रं सूर्ये शक्तिं न चाचरेत् ||

यामले �

सूर्यग्रहे शक्तिमन्त्रं न प्रदद्याज्जिजीविषुः |
न गृह्णीयादपि तथा यदीच्छेदात्मनो हितम् ||

तत्र विशेषविधिः

अत्र शक्तिपदं पञ्चमीपरम्, प्रकरणादित्युदयकरः | अत एव �

श्रीकामकालीबीजानि लोपादौर्गश्च यो मनुः |
सूर्यस्योपग्रहे लब्धो नृणां शीघ्रफलप्रदः ||

	इति यामलवचनमपि सङ्गच्छते | पराश्रीकामबीजानीति 
कुलमूलावतारे पाठः | पूर्ववचने शक्तिमन्त्रपदं 
श्रीबीजाद्यतिरिक्तमन्त्रपरमिति तु शिवदीक्षाटीकाकृतः | यामले �

लग्ने वाप्यथवाऽलग्ने यत्र कुत्र तिथावपि |
गुरोराज्ञानुरूपेण दीक्षा कार्या विशेषतः ||

न तिथिर्न व्रतं पूजा न स्नानं न जपक्रिया |
दीक्षायां कारणं किञ्चित् स्वेच्छाप्राप्ते च सद्गुरौः ||

सर्वे वाराः ग्रहाः सर्वे नक्षत्राणि च राशयः |
यस्मिन्नहनि सन्तुष्टो गुरुः सर्वे शुभावहाः |
यदैवेच्छा तदा दीक्षा गुरोराज्ञानुसारतः ||

मन्त्राणां दशसंस्कारम्

अथ दशसंस्कारमाह शारदायाम् (२.११२) �

जननं जीवनं पश्चात्ताडनं बोधनं तथा |
अथाभिषेको विमलीकरणाप्यायने पुनः ||

तर्पणं दीपनं गुप्तिर्दशैता मन्त्रसंस्क्रियाः |
मन्त्राणां मातृकामध्यादुद्धारो जननं स्मृतम् ||

	मातृकावर्णास्तु अकारादिक्षकारान्ताः | मातृकावर्णास्तु 
अकारादिक्षकारान्ता मातृकार्णाः प्रकीर्तिताः इति 
तन्त्रगन्धर्ववचनात् | मातृकायन्त्रलेखनमाह �

भूमौ गोमयलिप्तायां विलिख्याऽष्टदलान्वितम् |
चन्दनाद्यैः कठिन्या वा तार्त्तीयं कर्णिकागतम् ||

द्विर्द्विः स्वरान् केशरेषु वर्गानष्टदलेषु च |

तार्त्तीये हसौः �

कादिमान्ताः पञ्चवर्गा मातृकाः क्रमशोदिताः |
यादिवान्ताः शादिहान्ता लक्षणे विलिखेत्ततः ||

इति मातृकायन्त्रम् |

तस्माच्च गन्धपङ्केन भूर्जादौमन्त्रमुद्धरेत् |
प्रणवान्तरितान् कृत्वा मन्त्रवर्णान् जपेत् सुधीः |
एतज्जीवनमित्याहुमन्त्रतन्त्रविशारदाः ||

दशधा शतधा वा जपः | यथा विश्वसारे �

पृथक् शतं वा दशधा मन्त्रवर्णान् जपेत् सुधीः |
मन्त्रवर्णान् समालिख्य ताडयेच्चन्दनाम्भसा ||

प्रत्येकं वायुना मन्त्री ताडनं तदुदाहृतम् |

तन्त्रान्तरे �

ताडनं ताडयेद् वर्णानखिलांश्चन्दनाम्भसा |
शतं वा दशधा वापि बोधयेत्तु मनुं ततः |
विलिख्य मन्त्रं तन्मन्त्री प्रसूनैः करवीरजैः |
तन्मन्त्राक्षरसंख्यातैर्हन्याद् यान्तेन बोधनम् ||

यान्तेन रमिति बीजेन |

स्वतन्त्रोक्तविधानेन मन्त्री मन्त्रार्णसंख्यया |
अश्वत्थपल्लवैर्मन्त्रमभिषिञ्चेद् विशुद्धये ||

तन्त्रान्तरे �

मन्त्रस्य चामुकं वर्णमभिषिञ्चामि हृद्युतम् |
अभिषिञ्चेदष्टधा वा प्रत्येकमभिषेचनम् |
कुशोदकेन दुग्धेनाऽभिषेचनमुदाहृतम् || इति |

साञ्चिन्त्य मनसा मन्त्रं ज्योतिर्मन्त्रेण निर्दहेत् |
मन्त्रे मलत्रयं मन्त्री विमलीकरणं त्विदम् |
तारं व्योमाग्निमनुयुक् दण्डी ज्योतिर्मनुर्मतः ||

मनुश्चतुर्दशस्वरो दण्डी अनुस्वारः | तेन ओं ह्रौं इति |

कुशोदकेन जप्तेन प्रत्यर्ण प्रोक्षणं मनोः |
तेन मन्त्रेण विधिवदेतदाप्यापनं मतम् ||

अन्यत्र �

अमुकमन्त्रं तर्पयामि नम इत्यम्भसा च तम् |
मधुना शक्तिमन्त्रे वैष्णवे चेन्दुमज्जलैः ||

शैवे घृतेन दुग्धेन तर्पणं समुदीरितम् |

दशधा तर्पयेत्तावदिति तर्पणम् |

तारमायारमायोगे मनोर्दीपनमुच्यते |
शतमष्टोत्तरं चैव दीपयेत् साधकोत्तमः || इति |

तन्त्रान्तरे सप्तधा दीपनमिति |

जप्यमानस्य मन्त्रस्य गोपनं त्वप्रकाशनम् ||

इति मन्त्राणां दशसंस्काराः |


इष्टदेवस्य नित्यपूज्यत्वकथनम्

विश्वसारे �

ग्रहीत्वा च महाविद्यां जपेज्जीवावधि प्रिये |
महागुरुनिपातादौ न पूजायां विकल्पना ||

मोहाद्वा यदि वा दैवात् पूजयेन्न च साधकः |
तस्य सर्वविनाशः स्यान्मारयेत्तं सदाशिवः ||

अशुचौ वा शुचौ वापि सर्वदेशेऽपि सर्वदा |
पूजयेत् परया भक्त्या नात्र कार्या विचारणा ||

रुद्रयामले �

पूजयेन्मृतके वाऽपि जनने सरुजोऽपि वा |
सर्वत्रैष विधिः प्रोक्तः सर्वकामफलप्रदः ||

सूतकिनः पूजाविधिः

अथ सूतकिनः पूजां वक्ष्याम्यागमचोदिताम् |
स्नात्वा नित्यं च निर्वर्त्य मानस्या क्रियया तु वै |
बाह्यपूजाक्रमेणैव ध्यानयोगेन पूजयेत् ||

	देवीविषये बाह्यपूजा कर्तव्या विशेषविधानात् | तथा चोक्तं 
वाराहीतन्त्रे �

तारायाश्चैव काल्याश्च त्रिपुरायाश्च सुव्रते |
सूतके मृतके चैव न त्यजेयुर्जपार्चनम् ||

यामले �

अशुचिर्वा शुचिर्वापि गच्छंस्तिष्ठन् स्वपन्नपि |
न दोषो मानसे जाप्ये सर्वदेशेऽपि सर्वदा ||

विश्वसारे �

जाग्रत्शयान उत्तिष्ठन् गच्छन् भुञ्जान एव वा |
सिद्धमन्त्रे न दोषः स्यादशौचेऽपि जपेत् सदा |
न कल्पना दिवा रात्रौ न च सन्ध्यावसानके ||

अथ गुरुमाहात्म्यम्

गुरुः सर्वसुराधीशो गुरुः साक्षी कृताकृते |
सम्पूज्य सकलं कर्म कुर्यात्तस्याज्ञया सदा ||

गमनं पूजनं जापं भोजनं मननं तथा |
गृहीत्वाज्ञां गुरोः कुर्यात्तस्य सिद्धिर्विना जपात् ||

तन्त्रे �

त्रिसन्ध्यं श्रीगुरोर्ध्यानं त्रिसन्ध्यं पूजनं गुरोः |
त्रिसन्ध्यं भावेयेन्नित्यं गुरुं परमकारणम् ||

स्वगुरुं हि विना देवि ! नान्यं च गुरुमर्चयेत् |
प्रत्यक्षो वा परोक्षो वा प्रत्यहं प्रणमेद् गुरुम् ||

एकग्रामे स्थितो नित्यं त्रिसन्ध्यं प्रणमेद् गुरुम् |
क्रोशमात्रं स्थितो भक्त्या गुरुं प्रतिदिनं नमेत् ||

अर्द्धयोजनतः शिष्यः प्रणमेत् पञ्चपर्वसु |
एकयोजनमारभ्य योजनद्वादशावधिः ||

तत्तत्संख्यागतैर्मासैः प्रणमेत् श्रीगुरुं प्रिये |
यदि दूरे च चार्वङ्गि श्रीगुरुर्नगनदिनि |
संवत्सरस्य मध्ये तु द्विवारं पूजयेद् गुरुम् ||

द्विवारमिति एकधोत्तरायणे एकधा दक्षिणायने इत्यर्थः |

एवं यो नाचरेद् देवि ! स भवेद् ब्रह्मराक्षसः |
एकत्र गुरुणा सार्द्धं स्वपित्युपविशेच्च यः ||

स याति नरकं घोरं यावदिन्द्राश्चतुर्दशः |

तन्त्रे �

गुरुमालोकयन् शिष्य उत्तिष्ठन्नासनं त्यजेत् ||

जातिविद्याधनाढ्योऽपि दूरे दृष्ट्वा गुरुं मुदा |
प्रणमेद् दण्डवद् भूमौ प्रदक्षिणमथाचरेत् ||

आयान्तमग्रतो गच्छेद् गच्छन्तं तमनुव्रजेत् |
प्रणम्य प्रवसेत् पार्श्वे तदा गच्छेदनुज्ञया ||

मुखावलोकी सेवेत् कुर्यादाज्ञादिमादरात् |
असत्यं न वदेदग्रे न बहुप्रलपेदपि ||

ऋणदानं तथादानं वस्तूनां क्रयविक्रयम् |
न कुर्याद् गुरुणा सार्द्धं शिष्यो भूत्वा कथञ्चन ||

गुरुर्माता पिता स्वामी बान्धवाश्च सुहृद् गुरुः |
इत्याधाय मनो नित्यं यजेत् सर्वात्मा गुरुम् ||

गुरोरग्रे पृथक् पूजामौद्धत्यं च विवर्जयेत् |
दीक्षां व्याख्यां प्रभुत्वं च गुरोरग्रे परित्यजेत् ||

आसनं शयनं वस्त्रं भूषणं पादुकां तथा |
छायां कलत्रमन्यद् वा यद् दृष्टं तत् सुपूजयेत् ||

यथा देवे मन्त्रे यथा मन्त्रे तथा गुरौ |
यथा गुरौ तथा स्वात्मन्येवं भक्तिक्रमः स्मृतः ||

गुरुशययासनं यानं पादुकोपानहौ तथा |
स्नानोदकं तथाछायां लङ्घयेन्न कदाचन ||

अन्यत्रापि �

देवच्छायां गुरुच्छायां शक्तिच्छायां न लङ्घयेत् |
प्रमादतोऽपि चेद् देवि ! गुरोरग्रे प्रपूजयेत् ||

स याति नरकं घोरं सा पूजा निष्फला भवेत् |
रिक्तहस्तेन नोपेयाद् राजानं देवतां गुरुम् ||

फलपुष्पान् वरीदनि यथाशक्त्या समर्पयेत् |
भक्त्या शक्त्यनुसारेण गुरुमुद्दिश्य यत्कृतम् ||

स्वल्पं वा बहुलं तुल्यं फलमाढ्यदरिद्रयोः |
गुर्वर्थे कृपणो देवि ! रौरवं नरकं व्रजेत् ||

गुरुवाक्यं मृषा कृत्वा आत्मवाक्यं तु स्थापयेत् |
गुरुं जेतुमना यः सः पच्यते नरकार्णवे ||

गुरोर्नाम न भाषेत जपकालादृते क्वचित् |
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्च नगनन्दिनि ||

भुञ्जते विबुधा भक्त्या गुरोरुच्छिष्टमुत्तमम् |
आगच्छेद् यदि चार्वङ्गि ! गुरुः शिष्यस्य मन्दिरे ||

शिष्यस्य मन्दिरं देवि कोटिसूर्यग्रहैः समम् |
चन्द्रग्रहणकालो हि तद्दिनं वरवर्णिनि ||

गुरोर्दर्शनमात्रेण सर्वपापैः प्रमुच्यते |
गुरुं वा गुरुपुत्रं वा पत्नीं वा वरवर्णिनि ||

विलङ्घ्य यदि चार्वङ्गि गच्छेत् साधकसत्तमः |
तत्क्षणाच्चञ्चलापाङ्गि नरकं चोत्तरोत्तरम् ||

उत्तरकल्पे �

साक्षाद्वापि परोक्षे वा गुरोराज्ञां समाचरेत् |
(परोक्षे तदनुज्ञानं विधानं शृणु शङ्करि) ||

पूजाकाले च चार्वङ्गि आगच्छेच्छिष्यमन्दिरम् |
गुरुर्वा तत्सुतो वाऽपि तत्पत्नी वा महेश्वरी ||

तदा पूजां परित्यज्य पूजयेत् स्वगुरुं प्रिये |
यद्यल्पं हि गुरोर्द्रव्यमदत्तं स्वीकरोत्यपि ||

तिरश्चां योनिमागच्छेत् क्रव्यादैर्भक्ष्यते सदा |
सहस्रारे गुरोः पादपद्मं ध्यात्वा प्रपूज्य च ||

स्तुत्वा करपुटं कृत्वा मनसा ध्यानतत्परः |
विहितं विदधे नाथ ! विधेयं यत्कृपां कुरु ||

अविरुद्धं भवत्वत्र तत्त्वदीयप्रसादतः |
इति मन्त्रेण सम्प्रार्थ्य तदादिष्टं समाचरेत् ||

महिषमर्दिनीतन्त्रे �

श्रीदेव्युवाच

देवदेव महादेव कृपया परमेश्वर |
गुरुपूजाविधानं मे विस्तराद् वद शङ्कर ! ||

ईश्वर उवाच

दिव्यं वीरं च चार्वङ्गि पूर्वोक्तं बहुशः प्रिये |
मानवस्य क्रमं देवि संक्षेपान्निगदामि ते ||

गुरुः परगुरुश्चैव परापरगुरुस्तथा |
स्वगुरुः परमेशानि साक्षाद् ब्रह्म न संशयः ||

तद् गुरुः स्यात् परगुरुः स्वयं विष्णुः क्षितौ सदा |
परापरगुरुस्तस्य गुरुः साक्षात्महेश्वरः |
गुरुर्ब्रह्मा गुरुर्विष्णुर्गुरुर्देवो महेश्वरः |
अत-एव महेशानि साक्षाद् ब्रह्ममयो गुरुः ||

अखण्डमण्डलाकारं सर्वव्यापिनमीश्वरम् |
सर्वेशं सर्वदं देवं प्रणमामि पुनः पुनः ||

पुरस्तात् पार्श्वयोः पृष्ठे नमस्तुभ्यं नमोनमः |
त्रिसन्ध्यं श्रीगुरोर्ध्यानं त्रिसन्ध्यं पूजनं गुरोः ||

त्रिसन्ध्यं भावयेन्नित्यं गुरुं परमकारणम् |
गुरुं विना वरारोहे ! नास्ति सिद्धिः कदाचन ||

गुरुं स्मृत्वा महेशानि दिवसे दिवसे प्रिये |
पूजयेद् मानसैर्गन्धैर्धूपैर्दीपैस्तथोत्तमैः ||

भक्ष्यैर्भोज्यैस्तथा पेयैर्दधिदुग्धैरनेकधा |
पनसैर्नारिकेलैश्च तथा रम्भाफलैः प्रिये ||

अन्नैर्नानाविधैर्देवि पूजयेत् स्वगुरुं प्रिये |
स्वगुरुं हि विना देवि नान्यं च गुरुमर्चयेत् ||

(मत्स्यैर्मांसैर्महेशानि पूजयेद् भक्तितः प्रिये |)
गन्धैर्माल्यैश्च चार्वङ्गि पूजयेद् भक्तितः सदा ||

स्वर्णैश्च पट्टवस्त्रैश्च तथा कार्पाससम्भवैः |
अविचित्रैर्विचित्रैश्च अतिसूक्ष्मैर्मनोहरैः ||

आसनैर्विविधैर्देवि रक्तकम्बलसंयुतैः |
तथा नानाविधैर्द्रव्यैः पूजयेत् स्वगुरुं सदा ||

अलङ्कारैस्तथा देवि विविधैः स्वर्णनिर्मितैः |
राजतैश्चैव चार्वङ्गि स्वगुरुं पूजयेत् सदा ||

गुरोर्मन्त्रं महेशानि प्रजयेत् सुरवन्दिते |
गुरोः पत्नीं महेशानि पूजयेद् विधिनाऽमुना ||

गुरुवद् गुरुपुत्रेषु गुरुवत् तत्सुतादिषु |
प्रत्यहं पूजनं कार्यं चामुना विधिना प्रिये ||

गुरोरभावे चार्वङ्गि गुरुपत्नीं च पूजयेत् |
तदभावे वरारोहे गुरुकन्यां च पूजयेत् ||

तदभावे महेशानि गुरुस्नुषां प्रपूजयेत् |
एषामभावे चार्वङ्गि गुरोर्गोत्रं प्रपूजयेत् ||

गोत्राभावे वरारोहे तथा मातामहं गुरोः |
मातुलं मातुलानीं वा पूजयेद् विधिनाऽमुना ||

यदि नो पूजयेद् देवि अनेन विधिना प्रिये |
प्रायश्चित्ती भवेद् देवि तत्क्षणात् स च साधकः ||

संवत्सरस्य मध्ये तु न गच्छेत् यदि साधकः |
मन्दिरं गुरुदेवस्य सदा काशीपुरीसमम् ||

काशी समं महेशानि यः पश्येद् गुरुमन्दिरम् |
शिवतुल्यो भवेद् देवि तत्क्षणात् स च साधकः ||

गुरोर्गेहं समासाद्य उच्छिष्टभक्षणं चरेत् |
तदैव सहसा सिद्धिः साधकस्य भवेत् प्रिये ||

अभुक्त्वा गुरुदेवस्य चोच्छिष्टं वरवर्णिनि |
विद्यां वा परमेशानि मन्त्रं वा नगनन्दिनि ||

न जपेत्तु कदाचित्तु कुत्रचित् क्वचिदेव हि |
तन्मुखं चञ्चलापाङ्गि विष्ठाकूपसमं प्रिये ||

उच्छिष्टभक्षणाद् देवि मुखस्य शोधनं प्रिये |
ब्राह्मणाः क्षत्रियो वैश्याः शूद्राश्च नगनन्दिनि ||

भुञ्जते विविधं भक्त्या गुरोरुच्छिष्टमुत्तमम् |
गुरोरुच्छिष्टमन्नं च सदानन्दमयं प्रिये ||

गुरुं वा गुरुपुत्रं वा पत्नीं वा वरवर्णिनि |
विलङ्घ्य यदि चार्वङ्गि गच्छेत् साधकसत्तमः ||

तत्क्षणाच्चञ्चलापाङ्गि नरकं चोत्तरोत्तरम् |
मन्दिरं गुरुदेवस्य कुटीरं यदि पार्वति |
कैलाशसदृशाकारं तदेव नगनन्दिनि ||

यद् यदिष्टतमं लोके साधकस्य शुचिस्मिते |
तत्सर्वं गुरवे दद्याद् भक्त्या परमयत्नतः ||

तदैव सहसा देवि मन्त्रसिद्धिः प्रजायते |
गुरोराज्ञां समादाय प्रजपेदनिशं यदि ||

तदैव सहसा सिद्धिरष्टसिद्धीश्वरो भवेत् |
पूजाकाले च चार्वङ्गि आगच्छेच्छिष्यमन्दिरम् ||

गुरुर्वा गुरुपुत्रो वा पत्नी वा वरवर्णिनि |
तदा पूजां परित्यज्य पूजयेत् स्वगुरुं प्रिये ||

देवतापूजनार्थं च गन्धपुष्पादिकं प्रिये |
तत्सर्वं गुरवे दत्त्वा पूजयेन्नगनन्दिनि |
तदैव सहसा देवि देवता प्रीतिमाप्नुयात् ||

रुद्रयामले �

गुरुर्वा गुरुपत्नी वा पुत्रो वापि समागतः ||

ज्येष्ठो वाप्यर्चनामध्ये शिष्यः सर्वार्चनां त्यजेत् |
आज्ञया पूजयेच्छिष्य इति शास्त्रस्य निर्णयः ||

गन्धैः पुष्पैस्तथा धूपैस्तथा नैवेद्यकैरपि |
पूजयेद् विविधैर्भक्त्या स्वगुरुं तत्सुतं च वा ||

(गुरुदेवो हरः साक्षात्तत्पत्नी हरवल्लभा |
गुरुपुत्रो गणेशः स्याद्विभाव्य पूजनं चरेत्) ||

गुरुपत्नी महेशानि साक्षाद् देवीस्वरूपिणी |
गणेशसदृशं देवि गुरुपुत्रं विभावयेत् ||

शिष्यस्य तद्दिनं देवि कोटिसूर्यग्रहैः समम् |
चन्द्रग्रहणकालं हितद्दिनं वरवर्णिनि ||

गुरोर्दर्शनमात्रेण सर्वपापैः प्रमुच्यते |
तत्क्षणाञ्चञ्चलापाङ्गि दानं दद्याद्विचक्षणः ||

स्वर्णगोतिलवस्त्राणा रजतस्य विशेषतः |
गुरोः प्रीतिं समुद्दिश्य दानं कुर्याद् विचक्षणः ||

श्रीगुरौ प्रीतिमापन्ने देवताप्रीतिमाप्नुयात् |
प्रीतायां देवतायां तु मन्त्रसिद्धिर्भवेद् ध्रुवम् ||

गुरोः समीपे चार्वङ्गि न मिथ्या चोच्चरेत् क्वचित् |
गुरोरङ्गो महेशानि देवताकारमुत्तमम् ||

गुरोः कृपा महेशानि पूजामूलं महत् पदम् |
गुरोर्वाक्यं मन्त्रमूलं परंब्रह्म स्वयं गुरुः ||

अनेन विधिना देवि प्रत्यहं भावयेद् गुरुम् |
तदैव सहसा सिद्धिर्जायते कमलानने ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्य 
परमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरिकृतायां 
शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां दीक्षानिर्णयो नाम द्वितीयोल्लासः || २ ||




तृतीयोल्लासः

योगनिर्णयः

विना चोपासनां देवी न ददाति फलं नृणाम् |

तन्त्रे �

ध्यातः स्मृतः पूजितो वा तुस्तोवा नमितोऽपि वा |
ज्ञानतोऽज्ञानतो वापि पूजकानां विमुक्तिदः ||

इत्यादिषु पूजादिकं विना चतुर्वर्गफलं न सम्भवतीति ज्ञायते |

विग्रहसृष्टिकारणम्

	निर्गुणस्य ब्रह्मणः केन प्रकारेण पूजादिकं कार्यं, 
शरीररहितत्वात् | केन प्रकारेण वा तन्मुक्त्यादिकं दातुं शक्यते ? अत 
एव साधकानां हितार्थाय सगुण-निर्गुणभेदाद् ब्रह्मणो 
द्वैविध्यमाह � श्रीरामतापनीयश्रुतौ कुलार्णवे च �

चिन्मयस्याऽद्वितीयस्य निष्फलस्याऽशरीरिणः |
उपासकानां कार्यार्थं ब्रह्मणो रूपकल्पना ||

अस्यार्थः � चिन्मयस्य ज्ञानमयस्य | मार्कण्डेय पुराणे �

चितिरूपेण या कृत्स्नमेतद्व्याप्य स्थिता जगत् |

अद्वितीयस्य एकस्य | तथा चोक्तं योगिनीहृदये �

एकं हि परमं ब्रह्म नानात्वेन निरूप्यते |
स्थूल-सूक्ष्मविभेदेन परं ब्रह्मस्वरूपिणी ||

गोपालतापनीयश्रुतिरपि �

एकमेव परं ब्रह्म मायया तु चतुष्टयम् ||

	तस्माद् ब्रह्मैव पुंरूपेण स्त्रीरूपेण च माययैव नटवद् 
बहुधा भवति |

बहुरूप इवाभाति मायया बहुरूपया

	इति श्रुतेः | निष्कलस्य कला माया तया रहितस्य | आग्नेयपुराणे �

सकलो निष्कलो ज्ञेयः सर्वज्ञः परमो हरिः |
देहस्थः सकलो ज्ञेयो निष्कलो देहवर्जितः ||

हरिरित्युपलक्षणम् | यामले �

सगुणा निर्गुणा चेति महामाया द्विधा मता |
सगुणा मायया युक्ता हीना तु निर्गुणा ||

	अशरीरिणः मुखहस्तपादाद्यवयवावच्छिन्न शरीररहितस्य | 
भूतशुद्धौ �

निष्फलं परमं ब्रह्म कुतः प्रीतिः कुतः सुखम् |
निराकारं निरीहञ्च रहितं त्विन्द्रियेण |
जन्मकर्माणि सर्वाणि ब्रह्मणो नास्ति भामिनि ||

	प्रकृतेः सन्ति भाविनीति पाठश्च | उपासकानां 
सभक्तिकज्ञानकर्मयोगवतामित्यर्थः | लैङ्गे �

सर्वेषामेव मर्त्यानां विभोर्दिव्यवयुः शुभम् |
सकलं भावनायोग्यं योगिनामपि निष्फलम् ||

	योगिनां कर्मयोगज्ञानयोग भक्तियोगवतामित्यर्थः | आग्नेय 
पुराणे �

साधुनामप्रमत्तानां भक्तानां भक्तवत्सलः |
उपकर्ता निराकारस्तदाकारेण जायते |
कार्यार्थं साधकानाञ्च चतुर्वर्गफलप्रदः ||

तथाचोक्तं मार्कण्डेय पुराणे �

आराधिता सैव नृणां भोगस्वर्गापवर्गदा |

बृहन्नारदीये �

भक्तानां मोक्षदानाय भवतो मूर्तिकल्पना ||

आराधना-लक्षणम्

	आराधना तु ध्यानं पूजा च | ते च भेदज्ञानपूर्विके 
भोगस्वर्गप्रदे | अभेदज्ञानपूर्विके तु मुक्तिप्रदे | तदर्थञ्च 
ब्रह्मकर्तृकरूपकल्पना इत्यर्थः | ध्यानन्तु 
तत्तद्देवतायास्तत्तन्मन्त्र घटकीभूत तत्तद्वर्णोत्पन्न 
मुखहस्तपादाद्यवयवाच्छिन्नशरीरविषयकज्ञानमिति तु 
निष्कर्षार्थः |

तथाचोक्तं गरुडेऽपि �

अमूर्तश्चेत् स्थिरो न स्यात् ततो मूर्ति विचिन्तयेत् ||

ध्यानद्वैविध्यकथनम्

यामलेऽपि �

स्थूलसूक्ष्मविभेदेनध्यानन्तु द्विविधं भवेत् |
सूक्ष्मं मन्त्रपपुर्ज्ञानं स्थूलं विग्रहचिन्तनम् ||

करपादोदरास्यादि रूपं यत्स्थूलविग्रहम् |
सूक्ष्मञ्च प्रकृते रूपं परं ज्ञानमयं स्मृतम् ||

सूक्ष्मध्यानं महेशानि कदाचिन्न हि जायते |
स्थूलध्यानं महेशानि कृत्वा मोक्षमवाप्नुयात् ||

यामले �

देवतायाः शरीरन्तु बीजादुत्पद्यते ध्रुवम् |
तत्तद्वीजात्मकं मन्त्रं जप्त्वा ब्रह्ममयो भवेत् ||

अदिष्टं भावयेद्देवि यथोक्तध्यानयोगतः |
वर्णरूपेण सा देवी जगदाधाररूपिणी ||

बीजात्वर्णात् बीजपरिभाषामाह कुलचूडामणौ �

एकाक्षरं समुद्धृत्य पूर्वबीजं परं शक्तिरिति |

पूर्वं कमिति | परमीकारः | रेफः कीलकम् गान्धर्वे �

नित्यमेकाक्षरं ब्रह्म अक्षरं परमं पदम् ||

सकृज्जप्त्वाऽक्षरं मन्त्रं ब्रह्मभूयाय कल्पते |
जप्त्वा तं साधयेत् सर्वं बहुजापेन किं फलम् ||

स्थूलः सूक्ष्म एक एव | तथाचोक्तं यामले �

घृतस्य द्विविधं रूपं काठिन्यं स्वच्छता तथा |
काठिन्ये स्वच्छतायान्तु घृतमेव न संशयः ||

पाद्मेऽपि � दीपादुत्पद्यते दीपो यथा तद्वद् भविष्यति |

	इति वचनात् | अथवा पूज्य-पूजकयोरभेदञ्ज्ञानार्थं 
ब्रह्मणोरूपकल्पना | तथाचोक्तं कौर्मे �

मन्यन्ते ये तु चात्मानं विभिन्नं परमेश्वरात् |
न ते पश्यन्ति तं देवं वृथातेषां परिश्रमः ||

ईश्वर इत्युपलक्षणम् | तथाचोक्तं रुद्रयामले �

सर्वदेवमयीं देवीं सर्वमन्त्रमयीं पराम् |
आत्मानं चिन्तयेद्देवि परमानन्दरूपिणीम् ||

योगिनीरूपणम्

अथ प्रसङ्गाद्योगज्ञानं लिख्यते |
अथाऽपरं प्रवक्ष्यामि समाधिं भवनाशनम् ||

भवनाशनं जन्मनाशनमित्यर्थः |

हृत्पद्मकर्णिकामध्ये ध्यायेत् सिंहं मनोहरम् |
सिंहोपरि स्थितं पद्मं रक्तं तस्योर्ध्वगं शिवम् ||

तस्योपरि महादेवी रमते कामरूपिणी |
सितप्रेतो महादेवो रक्तप्रेतोऽपि पद्मजः ||

ब्रह्मा लोहिपङ्कज इति वा पाठः |

हरिर्हरस्तु विज्ञेयो वाहनानि महौजसः |
ध्यायेच्च परमेशानि यथोक्त ध्यानयोगतः ||

देव्यात्मकं स्वमात्मानं भावयेद्यतमानसः |
अस्यान्य(नु)रूपं यद्यत् तत् स्वकीयमिति भावयेत् ||

ऐवयं संभावयेन्नित्यं स्वगुरुदेवतात्मनाम् |

श्रीक्रमेऽपि �

आत्मानं चिन्तयेद्देवि शक्ति माद्यास्वरूपिणीम् ||

मनसा वचसा चैव कायिकेन च चिन्तयेत् |

अन्यत्रापि �

आत्माऽभेदेन सञ्चिन्त्य याति तन्मयतां नरः ||

सोऽहमित्यस्य सततं चिन्तनात् तन्मयो भवेत् |
अहं देवी न चान्योऽस्मि मुक्तोऽहमिति भावयेत् ||

रुद्रस्य चिन्तनाद् रुद्रो विष्णु स्याद् विष्णु चिन्तनात् |
दुर्गायाश्चिन्तनाद् दुर्गा भवत्येव न चान्यथा ||

एवमभ्यस्यमानस्तु अहन्यहनि पार्वति |
जराभरणदुःखाद्यैर्मूच्यते भवबन्धनात् ||

ध्यानयोग-प्रशंसा

ध्यानयोगपरस्याऽस्य पूजा नास्ति कथञ्चन ||

विनान्यासैर्विना पूजां विना जाप्य-पुरष्क्रियाम् |
ध्यानयोगद्भवेत् सिद्धिर्नान्यथा खलु पार्वति ||

एतत्ते कथितं देवि ब्रह्मज्ञानमिदं महत् |
विज्ञाय गुरुतो देवि संसारसागरं तरेत् ||

अहं ब्रह्मास्मि विज्ञानादज्ञानविलयो भवेत् |
सोऽहमित्येव सञ्चिन्त्य विहरेत्सर्वदा प्रिये ||

यथा फेनतरङ्गादि समुद्रादुत्थितं मुने |
समुद्रे लीयते तद्वद् जगदात्मनि लीयते ||

इति गन्धर्वतन्त्रोक्तयोगः ||

	तस्मात्साधकानां हितार्थाय ब्रह्म स्त्रीपुंरूपं धत्ते | 
विष्णुयामले देवीं प्रति विष्णुवचनम् �

मातस्त्वत्परमं रूपं तन्न जानातिकश्चन |
काल्यादि स्थूलं यद्रूप्ं तदर्चन्ति दिवौकसः ||

स्त्रीरूपां वा स्मरेद्देवीं पुंरूपां वा स्मरेत् प्रिये |
स्मरेद् वा निष्कलं ब्रह्मसच्चिदानन्दरूपियत् ||

स्त्रीरूपावतार-लक्षणम् 

स्तनन्योन्याद्यवयवावच्छिन्न शरीराःस्त्रीरूपावताराः | तद्यथा �

काली नीला महादुर्गा त्वरिता छिन्नमस्तका |
वाग्वादिनी चान्नपूर्णा तथा प्रत्यङ्गिरा पुनः ||

कामाख्यावासिनी बाला मातङ्गी शैलवासिनी |
इत्याद्याः सकला विद्या कलौ पूर्णफलप्रदा ||

अन्यत्रापि �

उमेति केचिदाहुस्वां शक्तिं लक्ष्मीति चापरे |
भारतीत्यपरे चैनां गिरिजेत्यम्बिकेति च ||

दुर्गेतिभद्रकालीति चण्डीं माहेश्वरीं तथा |
कौमारीं वैष्णवीं वाराहीति चैन्द्रीति चापरे ||

ब्राह्मीति विद्याविद्येति मायेति च तथा परे |
प्रकृतिं चापरां चैव वदन्ति परमार्षयः ||

पुरुषावतार-लक्षणम् 

शिश्नाद्यवयवावच्छिन्नशरीरावच्छिन्नावताराः पुंरूपाः | यथा 
ब्रह्मा-विष्णु-शिवादयः | एवं �

मत्स्य कूर्मो वराहश्च नृसिंहो वामनस्तथा |
रामो रामश्च रामश्च बुद्ध-कल्की च ते दश ||

इत्यादि | नपुंसकं गृहस्थैरनुपास्यमेव, फलाजनकत्वात् |

गृहस्थानाञ्च सर्वे स्युर्ब्रह्म वै ब्रह्मचारिणाम् |

	गृहस्थानाञ्च सर्वे स्यु रित्युपादानात् शिव-दुर्गा-विष्णु 
पुरस्कारेण उपासना कार्या | तथा च विमलानन्दभाष्ये 
कूर्मपुराणम् �

मनुष्याणामुमा देवी तथा विष्णुः सदाशिवः |
या यास्याऽभिमता पुंसः साहितस्यैव देवता |
किन्तु कार्याऽविशेषेण पूजिता स्वेष्टदा नृणाम् ||

	नृणां मनुष्याणामभेदेन पूजाकार्या | शैवे देवीं प्रति 

ईश्वरवाक्यम् �

एकं प्रशंसति यस्तु सर्वानेव प्रशंसति |
एकं निन्दति यस्तेषां सर्वानेव विनिन्दति ||

ईश्वरनिन्दाफलम्

	ईश्वरस्य प्रशंसायां न सुखं निन्दायां वा न दुखं, 
सुखदुःख रहितत्त्वात् | किन्तु निन्दकस्य नरकमेव | तथोचोक्तं भाष्ये �

देवी-विष्णु-शिवादीनामेकत्त्वं परिचिन्तयेत् |
भेदकृन्नरकं याति यावदाहूतसंप्लवम् ||

आहूतसंप्लवं प्रलयकाल-पर्यन्तमित्यर्थः | वाराहे �

यथा दुर्गा तथा विष्णुर्यथा विष्णुस्तथा शिवः |
एतप्लयमेकमेव न पृथग् भावेयेत् सुधीः ||

योऽन्यथा भावयेदेतान् पक्षपातेन मूढधीः |
स याति नरकं घोरं रौखं पापपुरुषः ||

यामले �

ध्यानगम्यं प्रपश्यन्तिरुचिभेदात्पृथग् विधम् |

तन्त्रे �

एकैव हिमहामाया नामभेदं समाश्रिता |
विमोहनाय लोकानां तस्मात् सममना भवेत् ||

प्रवृत्तिमार्गसङ्गस्तु दीक्षाभेदेन पूजयेत् |
निवृत्तिं मार्गमाणस्तु भेदवादं विवर्जयेत् ||

शक्त्युपासना-प्रशंसा

	शिवविष्णोरुपासनां त्यक्त्वा देव्या उपासना कर्तव्या, 
कोमलान्तः करणत्वात् भुक्तिमुक्तिदातृत्वाच्च | शिव-
विष्णुरुपासनायां कायक्लेशेन मुक्तिमात्रम् | तथा च शारदायां 
भुवनेश्वरीं प्रति शिववाक्यम् �

आद्याप्यशेषजगतां नवयौवनासि
शैलाधिराजतनयाप्यतिकोमलासि

समयातन्त्रे � कदाचित् कस्यमुक्तिः स्यात् कस्यचिद् मुक्तिरेव च |

एतस्याः साधकस्याथ भुक्तिमुक्तिः करे स्थिता |

रुद्रयामले �

यत्रास्ति भोगो नच तत्र मोक्षो
	यत्रास्ति मोक्षो न च तत्र भोगः |
शिवापदाम्भोजयुगार्चकानां
	भोगश्च मोक्षश्च कस्थ एव |

योऽन्येभ्यो दर्शनेभ्यश्च भुक्तिं मुक्तिञ्च कांक्षति |
स्वप्नलब्धधनेनैव धनवान् किं भवेन्नरः ||

शुक्तौ रजतविभ्रान्तिर्यथा जायेत पार्वति |
अथान्यदर्शनेभ्यश्च भुक्तिं मुक्तिञ्च कांक्षतः ||

इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूत श्रीमद्ब्रह्मानन्द 
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यामभेदयोगनिर्णयो नाम 
तृतीयोल्लासः || ३ ||




चतुर्थोल्लासः

अथ प्रातःकृत्यम्

यामले �

प्रातःकृत्यमकृत्वा तुयो देवीं भक्तितोऽर्चयेत् |
तस्य पूजा च विफला  शौचहीना यथा क्रिया ||

ब्राह्ये मुहूर्ते चोत्थाय चिन्तयेद् गुरुदैवतम् |
स्वमूर्द्धनि सहस्रारे शिवाख्य-परबिन्दुके ||

ब्राह्यमुहूर्तस्तु रात्रेरुपान्त्यो मुहूर्तः | तथा च यामले �

द्वौ दण्डौरात्रिशेषे तु ब्राह्यं मुहूर्तकं विदुः ||

श्रीगुरुध्यानम्

गुरोर्ध्यानं यथा �

शशाङ्क युतसङ्काशं वराभयलसत्करम् |
शुक्लाम्बरपरीधानं शुक्लमाल्यानुलेपनम् ||

वामोरौ रक्तशक्त्या चयुतं देवाख्यमव्ययम् |
शिवेनैक्यं समुन्नीय ध्यायेत् परगुहं धिया ||

एवं ध्यात्वा पुरश्चैव पञ्चभूतमयैर्यजेत् |

श्रीगुरुमानसपूजा

गन्धतत्त्वं पार्थिवन्तु कनिष्ठांगुलियोगतः |

शब्दमयं महापुष्पं प्रथमांगुलियोगतः |
वायुरूपं महाधूपं तर्जनीभ्यां नियोजयेत् ||

तेजोरूपं महादीपं मध्यमाद्वत्य योगताः |
अमृत भोजनं तद्वदमृतांगुलि योगतः ||

नमस्कारेणाऽञ्जलिना वाग्भवं ताम्बूलं स्मृतम् |
स्वस्वबीजेन सर्वन्तु नमस्कारेण योजयेत् |
गुरोर्मन्त्रं प्रयत्नेन प्रजपेत् सुदवन्रिते ||

गुरुमन्त्रः

गुरुमन्त्रो यथा �

वाणी च भुवनेशानी रमा चैव सुरेश्वरि |
तारत्रयमिदं देवि गुरुमन्त्रे प्रतिष्ठितम् ||

ततः स्वगुरु नामान्ते चानन्दनाथमालिखेत् |
रक्तशक्तिपदान्ते च अम्बा पदमथालिखेत् ||

श्रीपादुकां समुच्चार्य पूजयामीति संजपेत् |
तेजोरूपं समर्प्याथ स्तवेन तोषयेद् गुरुम् ||

श्यामारहस्ये- 

मनसा गन्धपुष्पाद्यैः सम्पूज्य वाग्भवं जपेत् |
अथ कुब्जिका तन्त्रोक्तां स्तुतिं कुर्यात् ||

गुरुस्तुतिः

ओं नमस्तुभ्यं महामन्त्रदायिने शिवरूपिणे |
ब्रह्मज्ञानप्रकाशाय संसारदुःखतारिणे ||

अतिसौम्याय दिव्याय वीरायाऽज्ञानहाहिणे |
नमस्ते कुलनाथाय कुलकौलोन्यदायिने ||

शिवतत्त्वप्रबोधाय ब्रह्मतत्त्वप्रकाशिने |
नमोऽस्तु गुरवे तुभ्यं साधकाभयदायिने ||

अनाचाराचारभाव बोधाय भावहेतवे |
भावाभाव विनिर्मुक्त-मूर्तये गुरवे नमः ||

भावाभावविनिर्मुक्तशाक्ताय इति वा पाठ्ययम् |

नमोऽस्तु शम्भवे तुभ्यं दिव्यभावप्रकाशिने |
ज्ञानानन्दस्वरूपाय विभवाय नमो नमः ||

शिवाय शक्तिनाथाय सच्चिदानन्दरूपिणे |
कामरूपाय कामाय कग्मकेलि कलात्मने ||

कुलपूजोपदेशाय कुलाचारस्वरूपिणे |
आरक्तनिजसच्छक्ति वामभाग विभूतये ||

नमस्तेऽस्तु महेशाय विद्यानाथाय संविदे |
सर्वविद्यास्वरूपाय नमस्तेऽस्तु नमो नमः ||

इदं स्तोत्रं पठेन्नित्यं साधको गुरुदिङ्मुखः |
प्रातरुत्थाय देवेशि अतोविद्या प्रसीदति ||

कुलसम्भवपूजायामादौ यो न पठेदिदम् |
विफला तस्य पूजा स्यादभिचाराय कल्पते ||


इति कुब्जिका तन्त्रोक्तं श्रीगुरुस्तोत्रं समाप्तम् |


अथ कवचमपि पठेत् | ततस्तु प्रणमेत् |

श्रीगुरुप्रणाम मन्त्रः

अखण्डमण्डलाकारं व्याप्तं येन चराचरम् |
तत्पदं दर्शितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ||

अज्ञानतिमिरान्धस्य ज्ञानाञ्जन शलाकया |
चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ||

षट्चक्र निरूपणम् 

अथ प्रसङ्गात् षट्चक्रव्यवस्था लिख्यते |

तिस्रः कोट्यस्तदर्द्धेन शरीरे नाडयो मताः |
तासु मुख्या दश प्रोक्तास्तित्रस्तासूत्तमा मताः ||

प्रधाना मेरुदण्डान्तश्चन्द्रसूर्यार्ग्निरूपिणी |
शक्तिरूपा तु सा नाडी साक्षादमृतविग्रहा ||

पिङ्गलाख्या च या दक्षे पुंरूपा सूर्यविग्रहा |
मेरुमध्यस्थिता या तु मूलादाब्रह्मरन्ध्रगा ||

सर्वतेजोमयी सा तु सुषुम्ना वह्निरूपिणी |
दाडिमीकुसुमप्रख्या शिवाख्या चापरा मता ||

सुषुम्नान्तर्गता चित्रा चन्द्रकोटिसमप्रभा |
सर्वदेवमयी सा तु योगिनां हृदयङ्गमा |
तस्या मध्ये ब्रह्मनाडी मृणालतन्तुरूपिणी ||

मूलाधारचक्र कथनम्

सुषुम्नाग्रन्थिसंस्थानि षट्पद्मानि यथाक्रमम् |
आधाराख्यं मूलचक्रमतिरक्तं चतुर्दलम् |
वादिसान्तार्णसंयुक्तं रक्तवर्णं मनोहरम् ||

कर्णिकायां स्थिता योनिः कामाख्या परमेश्वरी |
तद्योनिः परमेशानि इच्छाज्ञानक्रियात्मिका ||

अपराख्यो हि कन्दर्प आधारे तत्त्रिकोणके |
स्वयम्भूलिङ्ग तन्मध्ये सरन्ध्रं पश्चिमाननम् ||

ध्यायेच्च परमेशानि शिवं श्यामल-सुन्दरम् |
कुण्डली तेन मार्गेण यातायातं करोति हि ||

भित्वा भित्वा पुरीं याति चायाति कुण्डली सदा |
तत्र विद्युल्लतारूपा कुण्डली परदेवता ||

प्रसुप्तभुजगाकारा सार्द्धत्रिवलयान्विता |
वामावर्तक्रमेर्णेव वेष्टिता विषतन्तुवत् ||

शिवं वेष्ट्य महेशानि सर्वदा परितिष्ठति |
येन मार्गेण गन्तव्यं परं ब्रह्म निरामयम् |
मुखेनाच्छाद्य तद्द्वारं प्रसुप्ता परमेश्वरी ||

स्वाधिष्ठान-मणिपूरचक्र विवरणम्

लिङ्गमूले महापद्मं स्वाधिष्ठानन्तु षड्दलम् |
यादि-लान्तार्ण-संयुक्तं नाभौ तु मणिपूरकम् |
डादि-फान्तान्वित-दलैररुणैर्दशभिर्युतम् ||

अनाहतपद्म-विवरणम्

हृदये द्वादशदलमनाहतसरोरुहम् |
कादि-ठान्तदलैर्देवि तप्तहटकसन्निभम् ||

तन्मध्ये बाणलिङ्गन्तु सूर्यायुतसमप्रभम् |
शब्दब्रह्ममयो मन्त्रोऽनाहतस्तत्र दृश्यते |
तेनाहताख्यं तत्पद्मं योगिभिः परिकीर्तितम् ||

विशुद्धचक्र-निरूपणम्

कण्ठदेशे विशुद्धाख्यं धूम्रवर्णं मनोहरम् |
अकारादि-स्वरोपेतैर्दलैः षोडशभिर्युतम् ||

विशुद्धिस्तन्यते यस्माज्जीवस्य हंसलोकनात् |
विशुद्धपद्ममाख्यातमाकाशाख्यं महाद्भुतम् ||

आज्ञाचक्र-विवरणम्

आज्ञानाम भ्रुवोर्मध्ये अक्रञ्च द्विदलं परम् |
हक्ष-द्वयक्षर-संयुक्तं निर्मलं सुमनोहरम् ||

इतराख्यं महालिङ्गं तन्मध्ये काञ्चनप्रभम् |
आज्ञासंक्रमणं तत्र गुरोराज्ञेतिविश्रुतम् |
कैलासाख्यं तदूर्ध्वं तु बोधिनी तु तदूर्ध्वतः ||

सहस्रारचक्र-विवरणम्

सहस्रारं महापद्मं नादबिन्दुसमन्वितम् |
शून्यरूपः शिवः साक्षाद् वृत्तं परमकुण्डली |
सार्द्धत्रिवलयाकारा कोटिविद्युत्समप्रभा ||

यामले �

वृत्तं कुण्डलिनी शक्तिर्गुणत्रयसमन्विता |
शून्यभागो महादेवि शिवरूपो महेश्वरः ||

सर्पाकारा शिवं वेष्ट्य सर्वदा तत्र संस्थिता |
शिवशक्त्यात्मको बिन्दुर्मुक्तिमुक्तिफलप्रदः |
नादरूपेण सा देवी योनिरूपा सनातनी ||

भूतशुद्धौ �

शिवविष्णुब्रह्ममयी बिन्दुयोनिः शुचिस्मिते |
सर्वोपरि महेशानि बिन्दुर्ब्रह्मस्वरूपकः ||

गन्धर्वमालिकायां �

भवो बिन्दुरिति ख्यातो भवनञ्च त्रिकोणकम् |
भवनं भवसम्बन्धाज्जायते भुवनत्रयम् ||

पञ्चभूतानि देवेशि षष्ठे मानसमीश्वरि |
षट्चक्रेषु स्थितान्येव क्रमाद्देवि विचिन्तयेत् ||

सहसारं शिवपुरं रम्यं दुःखविवर्जितम् |
सर्वतोऽलंकृतैर्दिव्यैर्नित्यपुष्पफलैर्द्रुमैः ||

सदाशिवपुरं रम्यं कल्पवृक्षं सुशोभितम् |
पञ्चभूतात्मकं तच्च गुणत्रयसमन्वितम् ||

चतुर्वेदचतुःशाखं नित्यपुष्पफलान्वितम् |
पीतं कृष्णं तथा श्वेतं रक्तं पुष्पञ्च पार्वति ||

हरितञ्च विचित्रञ्च नानापुष्पं मनोहरम् |
एवं कल्पद्रुमं ध्यात्वा तदधो रत्नवेदिकाम् ||

तत्रोपरि सुपर्यङ्कं नानारत्नो पशोभितम् |
मन्दारपुष्परचितं नानागन्धानुमोदितम् ||

तत्रोपरि महादेवः सदा तिष्ठति सुन्दरि |
ध्यायेत सदाशिवं देवं शुद्धस्फटिकसन्निभम् ||

बहुरत्नसमाकीर्णं दीर्घबाहु मनोहरम् |
सुखप्रसन्ननयनं स्मेरास्यं सततं प्रिये ||

श्रवणे कुण्डलोपेतं रत्नहारेण शोभितम् |
शोण(गले)पद्मसहस्रस्य मालया शोभितं वपुः ||

अष्टबाहुं त्रिनयनं शिवं पद्मदलेक्षणम् |
पादयोर्नूपुरं रम्यं शब्दब्रह्ममयं वपुः ||

एवं स्थूलवपुस्तस्य भवयेत् कमलेक्षणे |
पद्ममध्ये स्थितं देवं निरीहं शब्दरूपिणम् ||

शब्दरूपे महादेवेकृत्यं नास्ति कदाचन |
एवं सर्वेषु चक्रेषु शक्तिरूपं विचिन्तयेत् ||

ब्रह्मा रुद्रश्च विष्णुश्च ईश्वरश्च सदाशिवः |
ततः परशिवश्चैव षट् शिवाः परिकीर्तिताः ||

शक्तिमाह �

विशुद्धौ डाकिनी देवि अनाहते तु राकिणी |
लाकिनी मणिपूरस्था काकिनी लिङ्गगोचरे ||

आधारे शाकिनी देवी आज्ञायां हाकिनी तथा |
याकिनी ब्रह्मरन्ध्रस्था सर्वकामफलप्रदा ||

ध्यायेत् कुण्डलिनी देवीं स्वयम्भूलिङ्गसंस्थिताम् |
श्यामां सूक्ष्मां सृष्टिरूपां सृष्टिस्थितिलयात्मिकम् |
विश्वातीतां ज्ञानरूपां चिन्तयेदूर्ध्वरूपिणीम् ||

रक्तामिति सुन्दरी विषये ज्ञेयम् |

हुङ्कारवर्णसम्भूता कुण्डली परदेवता |
विभर्ति कुण्डली देहमात्मानं हंसमन्त्रतः ||

कुण्डलिनी योगः

प्रवृद्धवह्निसंयोगमनसामारुतैः सह |
ऊर्ध्वं नयेत् कुण्डलिनीं जीवात्मसहितां परम् ||

गछन्ति ब्रह्मरन्ध्रेण भित्वा ग्रन्थिं चतुर्दशः |
षट्चक्र-सन्धिमार्गेण सुषुम्ना वर्त्मना तथा |
हंसेन मनुना देवीं सहस्रारं समानयेत् ||

सदाशिवो महादेवो यत्रास्ते परमेश्वरि |
तत्रगत्वा महादेवि कुण्डली परदेवता ||

देवीरूपवती काम-समुल्लासविहारिणी |
मुखारविन्दगन्धेन मोदितं परमं शिवम् ||

प्रबोध्य परमेशानि तत्रोपरि वसेत् प्रिये |
शिवस्य मुखपद्मं हि चुचुम्बे कुण्डली शिवे ||

सदाशिवेन देवेशि क्षणमात्रं रमेत् प्रिये |
अमृतं जायते देवि तत्क्षणात् परमेश्वरि ||

तदुद्भवामृतं देवि लाक्षारस समारुणम् |
तेनामृतेन देवेशि तर्पयेत् परदेवताम् ||

षट्चक्रदेवतास्तत्र सन्तर्प्याऽमृतधारया |
आनयेत् तेन मार्गेण मूलाधारं पुनः सुधीः ||

यातायातक्रमेणैव तत्र कुयान्मनोलयम् |
एवमभ्यस्यमानस्तु अहन्यहनि पार्वति ||

जराभरणदुःखाद्यैर्मुच्यते भवबन्धनात् |
इत्युक्तं परमो योगो योनिमुद्रा प्रबन्धनः ||

यामले �

कुलयोषित् कुलं त्यक्त्वा पुनरेव कुलं विशेत् |
रमते सेयमव्यक्ता पुनरेकाकिनी सती ||

संकेतपद्धत्याम् �

पिण्डं कुण्डलिनीशक्तिः पदं हंसः प्रकीर्तितः |
रूपं बिन्दुरिति ज्ञेयं रूपातीतञ्च निष्फलम् ||

एतेन षट्चक्रभेदक्रमेण कुण्डलिनीं सहस्रदल पद्मे नीत्वा तत्रस्थ 
सदाशिवेन सङ्गमययतदुद्भवामृतेन परदेवतां 
षट्चक्रस्थशिवशक्त्यादींश्चाप्लाव्य सोऽहमिति मन्त्रेण पुनः 
स्वस्थानमानयेदिति तु वाक्यार्थः |

	सोऽमिति च मन्त्रेण स्वस्थानमानयेत् सुधीः | इति यामलवचनात् ||

देव्युवाच

देवदेव महादेव सृष्टिस्थित्यन्तकारकः |
मूर्ध्नि पद्मं सहस्रारं रक्तवर्णमधोमुखम् ||

तस्य मध्ये स्थितं ध्यायेद् गुरुं शान्तं सशक्तिकम् |
मूलाधारे महाशक्तिं कुण्डलीरुप-धारिणीम् ||

अधोवक्त्र क्रमेणैव सर्वपद्मेषु भावना |
तदा कथं भवेत् तत्र चिन्तनं गुरुदेवयोः ||

आधारे चत् स्थितिस्तत्र त्वधोभागे कथं भवेत् |
अधोवक्त्रे स्थितस्यापि चिन्तनं वा कथं भवेत् ||

श्रीमहादेव उवाच

यथा युक्तं त्वया देवि कथितं वीरवन्दिते |
एवमेव तु सन्देहो जायते नात्र संशयः ||

कथ्यते परमेशानि सन्देहोच्छेदकारणम् |
तानि पद्मानि देवेशि सुषुम्नान्तः स्थितानि च ||

परंब्रह्मस्वरूपाणि शब्दब्रह्ममयानि च |
तत्सर्वं पङ्कजं देवि सर्वतोमुखमेव च |
प्रवृत्तिश्च निवृत्तिश्च द्वौ भावजीवसंस्थितौ ||

प्रवृत्तिमार्गः संसारः निवृत्तिपरमात्मनि |
प्रवृत्तिमावचिन्तायामधोवक्त्राणि चिन्तयेत् ||

निवृत्तियोगमार्गेषु सदैवोर्ध्वमुखानि च |
एवमेव भावभेदादसन्देहोऽभिजायते ||

गृहस्थयोगसाधनम्

(अथान्यत संप्रवक्ष्यामि गृहस्थानाञ्च साधनम् |
मूलाधारे स्थितां देवीं कुण्डलीं परदेवताम् ||

भोगकाले महेशानि आजिह्वान्तं विभाव्य च |
शोधितान मत्स्यमांसादीन् तन्मुखे स्थापयेद् बुधः ||

मूलमन्त्रं समुच्चार्य जुहोमि कुण्डलीमुखे |
प्रतिग्रासे महेशानि एवं कुर्याद् विचक्षणः ||

भोजनेच्छा भवेत् तस्या निर्लिप्तो जीवसंज्ञकः |)
एवमेव प्रकारेण ऊर्ध्वपद्मं प्रजायते ||

गुरोः स्थितिश्च चार्वङ्गितदा सम्यक् प्रजायते |
भिद्यते हृदयग्रन्थिच्छिद्यते सर्वसंशयः ||

गुर्वादि भावनाद्देवि तदा सिद्धिः प्रजायते |
स्वगेहे पायसं त्यक्त्वा भिक्षामटतिदुर्मतिः ||

अत एव महेशानि वातुलत्वं प्रजायते |
इत्येतत्कथितं सारं मम ज्ञानविलोकितम् ||

प्रकारान्तर-कुण्डलिनी-योगकथनम्

अथ योगं प्रवक्ष्यामि येन देवमयो भवेत् |
मूलपद्मे कुण्डलिनी यावन्निद्रामिता प्रिये ||

तावत् किञ्चिन्न सिध्येत् मन्त्रयन्त्रार्चनादिकम् |
स्वापकालो वामवाहः प्रबोधो दक्षिणावहः ||

मन्त्रिणां स्वापकाले तु जपोऽनर्थ फलप्रदः |
प्रबोधकालं जानीयादुमयोरपि पार्वतिः ||

जागर्तियदि सा देवि बहुभिः पुण्यसञ्चयैः |
तदा प्रसादमायान्ति मन्त्रयन्त्रार्चनादयः ||

योगयोगाद्भवेन्मुक्तिर्मन्त्रसिद्धिरखण्डिता |
सिद्धे मनौ परावाप्तिरिति शास्त्रस्य निर्णयः ||

जीवनमुक्तश्च देहान्ते परं निर्वाणमाप्नुयात् |
संसारोत्तरणं मुक्तिर्योगशब्देन कथ्यते ||

प्राणायामैर्जपैर्यागैस्त्यक्तनिद्रा जगन्मयी |
चतुर्दलं स्यादाधारं स्वाधिष्ठानन्तु षड्दलम् |
नाभौ दशदलं पद्मं सूर्यसंख्यादलं हृदि ||

कण्ठे स्यात षोडशदलं भ्रूमध्ये द्विदलं तथा |
सहस्रदलमाख्यातं ब्रह्मरन्ध्रमहापथे ||

मातृकाक्षर संयुक्तं सहस्रारं सरोरुहम् |
अधोवक्त्रं शुक्लवर्णं रक्त किञ्जिल्कभूषितम् || इति ||

(सुन्दरीविषये तु रक्तवर्णं बोध्यम् | समयातन्त्रोक्तत्वात्, अन्यथा | 
विरोधापत्तेः ||

ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरश्च सदाशिवः |
ततः परशिवश्चैव षट् शिवाः परिकीर्तिताः ||

डाकिनी राकिनी चैव शाकिनी लाकिनी तथा |
काकिनी शाकिनी चैव शक्तयस्ताः परिकीर्तिताः ||

आधारे हृत्प्रदेशे च भ्रुवोर्मध्ये विशेषतः |
स्वयम्भूसंज्ञो बाणाख्यस्तथैवेतरसंज्ञकः ||

लिङ्गत्रयं महेशानि प्रधानत्वेन चिन्तयेत् |
मूलाधारे स्थिताभूमिः स्वाधिष्ठाने जलं प्रिये ||

मणिपूरे स्थितं तेजो हृदये मारुतस्तथा |
विशुद्धौ तु महेशानि आकाशं कमलेक्षणे ||

आज्ञाचक्रे महेशानि मनः सर्वार्थसाधकम् |
तदूर्ध्वे परमेशानि पद्ममूर्ध्वमुखं सदा |
तस्योपरि महेशानि ध्यायेत् सदा शिवं गुरुम् ||

ऊर्ध्वमुखमिति | अधोमुख सहस्रदल 
पद्माधोगतेर्ध्वमुखद्वादश-दल-पद्मोपरि शिवरूपिणं 
श्रीगुरुं ध्यायेदित्यर्थः | तथा चोक्तं यामले �

ब्रह्मरन्ध्र सरसीरुहोदरे नित्यलग्नमवदातमद्भुतम् |
कुण्डलीविवरकाण्डमण्डितं द्वादशार्ण सरसीरुहं भजे ||

	अहं द्वादशार्ण द्वादशदलं सरसीरुहं पद्मं भजे | 
सरसीरुहं किं विशिष्टम् ? कुण्डलीविवर काण्डमण्डितं | 
कुण्डल्यां विवरं मूलाधारपद्मात् 
सहस्रदलकमलकर्णिकान्तर्गतबिन्दुरूपि-सदाशिव सन्निधौ 
गमनमार्गः, तस्य काण्डं तदाधारभूतं नालं, 
चित्रिणीनाडीत्यर्थः |

तस्य मण्डितं पद्मनालवत् चित्रिणीनाड्याः शिरोभूषणमित्यर्थः | 
तदग्रे द्वादशार्णस्य सरसीरुहस्य स्थितत्वात् भूषणमित्युक्तिः | पुनः 
किम्भूतम् ? ब्रह्मरन्ध्रसरसीरुहोदरे नित्यलग्नम्, सहस्रारपद्म 
कर्णिकासमीपे तदधोदेशे नित्यमविनाभाव सम्बन्धेन लग्नं 
स्थितमित्यर्थः | पुनः किम्भूतम् ? अवदप्तं गौरम् | पुनः किम्भूतम् 
? अद्भुतं मनोहरम् | तत्र पूर्वोक्त क्रमेण शिवरूपिणं श्रीगुरं 
ध्यायेत् ||

षट्चक्रं परमेशानि | सदाशिवपुरं समम् |
शक्तिपुरं महेशानि सदाशिवपुरोपरि ||

स एव निर्वाणाख्य कलोपरिगतः निर्वाणशक्तेः पुरम् |

शिवस्थानं शैवाः परमपुरुषं वैष्णवगणा
लपन्तीति प्रायो हरिहरपदं केचिदपरे ||

पदं देव्या देवीचरणयुगलानन्दरसिका |
मुनीन्द्रा अप्यन्ये प्रकृति पुरुषस्थानममलम् ||

कुण्डलिनी प्रत्यावर्तन प्रकारः

रमित्वा शम्भुना सार्द्धं कुण्डलीं परदेवताम् |
मूलाधारं महेशानि सहस्रारात् समानयेत् ||

शम्भुना तां परां शक्तिमेकीभूतां विचिन्तयेत् |
ध्यायेत् कुण्डलिनीं तत्र इष्टदेवस्वरूपिणीम् ||

सदा षोडशवर्षीयां पीनोन्नतपयोधराम् |
नवयौवनसम्पन्नां सर्वाभरणभूषिताम् ||

पूर्णचन्द्रनिभां रक्तां सदा चञ्चललोचनाम् |
नानारत्नयुतां धन्यां पादे नूपुरशोभिताम् ||

किङ्किनी च तथा कट्यां रत्नकङ्कणमण्डिताम् |
कन्दर्पकोटि-लावण्यां सदा मधुरहासिनीम् ||

एवं ध्यात्वा जपेन्मन्त्रं शतमष्टोत्तरं शिवे |
मातृकामालया जप्त्वा आज्ञाचक्रं समानयेत् ||

तत्रेतरेण लिङ्गेन योजयेत् कुण्डलीं पराम् |
ध्यात्वा ब्रह्ममयीं तत्र शतमष्टोतरं जपेत् ||

ततो विशुदौ तां नीत्वा शिवेन सह योजयेत् |
तामिष्टदेवतां ध्यात्वा जपेदष्टशतं प्रिये ||

हृत्पद्मे तां ततो नीत्वा बाणेन सह योजयेत् |
देवीरूपाञ्च तां ध्यात्वा जपेदष्टोत्तरं शतम् ||

मणिपूरे तु तां नीत्वा शिवेन सह योजयेत् |
देवीरूपां च तां ध्यात्वा शतमष्टोत्तरं जपेत् ||

स्वाधिष्ठाने ततो नीत्वा शिवेन सह योजयेत् |
योजयित्वा जपेन्मन्त्रं देवीं ध्यात्वा प्रियं वदे ||

शतमष्टोत्तरं जप्त्वा मूधाधारे तु तां नयेत् |
तत्र लिङ्गं स्वयम्भूञ्च ध्यायेत्कुन्दसमप्रभम् ||

शुक्लवर्णं चतुर्बाहुं पञ्चवक्त्रं त्रिलोचनम् |
नानारत्नयुतं रम्यं सार्द्धत्रिवलयान्वितम् ||

प्रसन्नवदनं शान्तं नीलकण्ठविराजितम् |
कपर्दिनं स्फुरत्सर्वभूषं कुन्दसमप्रभम् ||

षट्चक्रे परमेशानि ध्यायेज्जगन्मयीं शिवाम् |
भुजङ्गरूपिणीं देवीं नित्यां कुण्डलिनीं पराम् ||

विषयन्तुमयीं देवीं साक्षादमृतरूपिणीम् |
अव्यक्तरूपिणीं दिव्यां ध्यानगम्यां वरानने ||

ध्यात्वा जप्त्वा च देवेशि साक्षाद् ब्रह्ममयो भवेत् |
एवं द्वादशधा देवि यातायातं करोति यः ||

स मुक्तः सर्वपापेभ्यो मन्त्रसिद्धो न चान्यथा |
यत्र तत्र मृतश्चायं गङ्गायां श्वपचालये |
ब्रह्मविद् ब्रह्मभूयाय कल्पते नान्यथा प्रिये ||

अथ प्रार्थना �

अहं देवि न चान्योऽस्मि ब्रह्मैवाहं न शोकभाक् |
सच्चिदानन्दरूपोऽहं नित्यमुक्तः स्वभाववान् ||

हृदिस्थया परदेव्या प्रेरितश्च करोम्यहम् |
न मे किञ्चिद् क्वचिद्वापि कृत्यमस्ति जगत्त्रयये ||

जानानि धर्मं न च मे प्रवृत्तिजानाम्यधर्मं न च मे निवृत्तिः | 
त्वया महादेवि हृदिस्थायाऽहं यथा यथानियुक्तोऽस्मि तथा करोमि ||

त्रैलोक्य चैतन्यमयि त्रिशक्ते श्रीपार्वति त्वच्चरणाज्ञायैव |
प्रातः समुत्थाय तव प्रियार्थं संसारयात्रामनुवर्तयिष्ये ||

एवं सञ्चिन्त्य मनसा गृहान्निर्गत्य संयतः |
आचम्य प्रयतोमन्त्री दन्तधावनमाचरेत् ||

दन्तधावनविधिः

तन्त्रगन्धर्वे �

दन्तकाष्ठमखादित्वा पूजयेद्यस्तु देवताम् |
तत्पूजा विफला देवि मृते च नरकं व्रजेत् ||

मन्त्रतन्त्रप्रकाशे �

विधायावश्यकं शौचमाचामं दन्तधावनम् |
मुखप्रक्षालनादीनि कृत्वा स्नानं समाचरेत् ||

	अथ मुखप्रक्षालनमन्त्रः दक्षिणामूर्तौ � क्लीं 
कामदेवसर्वजनप्रियाय नमः |

क्लीमात्मकं कामदेव-सर्वजनमथालिखेत् |

प्रियाय हृदयान्तोऽयं मनुर्दन्तविशुद्धये |
चतुर्दशाक्षरैर्वक्त्रं क्षालयेत् सिद्धिहेतवे ||

स्नानविधिः

यामले �

स्नानमूलाः क्रियाः सर्वाः श्रुतिस्मृत्युदिता नृणाम् |
तस्मात् स्नानं निषेवेत श्रीपुष्ट्यारोग्यवर्द्धनम् ||

मन्त्रतन्त्रप्रकाशे �

अरुणेऽनुदितेमन्त्री तीर्थे वा विमले जले |
वैदिकं स्नानमाचर्य तान्त्रिकं स्नानमाचरेत् ||

परखाते यत्कर्तव्यं तदाह विश्वसारे �

परखाते तु कर्तव्यः पञ्चपिण्डोद्धारः सदा ||

स्नानमन्त्रः

मन्त्रमाह �

उत्तिष्ठोत्तिष्ठ पङ्क त्वं त्यज पुण्यं परस्य च |
पापानि विलयं यान्तु शान्तिं देहि सदा मम ||

नीलतन्त्रे �

पुनर्निमज्य पयसि संकल्पञ्च समाचरेत् |
ततः सङ्कल्प्य मतिमान्नाभिमात्रोदके स्थितः ||

प्रीतये स्वेष्टदेवस्य स्नानं सर्वत्र कारयेत् |
इष्टदेवतापूजार्थं स्नानं कार्यं जलाशये ||

मन्त्रतन्त्रप्रकाशे �

अस्त्रेणानीय मृत्स्नां वै त्रिभागं तत्र कारयेत् |
भागमेकं जले चैव क्षिपेन्मन्त्रं समुच्चरन् ||

एवं मूद्धादि नाभ्यन्तरं पठन् मूलं विलेपयेत् |
शेषन्तु पादनाभ्यन्तं तथैव परिलेपयेत् ||

अङ्गे षडङ्गं विन्यस्य प्राणायामपुरःसरम् |
हृन्मन्त्रां कुशमुद्राभ्यां तीथमावाह्य मण्डलात् ||

मण्डलात् सूर्यमण्डलात् ||

तीर्थावाहनमन्त्रः

ब्रह्माण्डेयानि तीर्थानि करैः स्पृष्टानि तेरवे |
तेन सत्येन मे देव तीर्थं देहि दिवाकर ||

ओं गङ्गे च यमुने चैव गोदावरि सरस्वति |
नर्मदे सिन्धु कावेरि जलेऽस्मिन् सन्निधिं कुरु ||

ओं आवाहयामि देवि त्वां स्नानार्थमिह सुन्दरि |
एहि गङ्गे नमस्तुभ्यं सर्वतीर्थ समन्विते ||

एवमावाह्य विधिवन् मूलमन्त्रेण मन्त्रयेत् |
आमन्त्र्याऽम्भसि संयोज्य सोमसूर्याग्निमण्डलम् ||

विचिन्त्य मन्त्री तन्मध्ये निमज्जेन् मूलमुच्चरन् |
उत्थायाचम्य तत्पश्चात् षडङ्गन्यास संयुतः ||

अचामन मन्त्रः

यामले �

आत्मविद्या शिवैस्तत्त्वैराचामेत् साधकाग्रणीः |

वह्निजायां परे दत्त्वा शुद्धेन पाथसा प्रिये | पाथसा जलेन |

अभिमन्त्र्य ततस्तोयं मूलमन्त्रेण साधकः |
क्षालयेत् तेन वपुषः कलुषं कुम्भमुद्रया ||

आत्मानं दशधा सिन्ञ्चेन् मुद्रया कलशाख्यया |
सप्तकृत्वोऽभिषिञ्चेद्वा मनुना मन्त्रितैर्जलैः ||

ज्ञानार्णवे �

वामहस्ते कृता मुष्टिर्दक्षहस्तस्य पार्वति |
कलशाख्या भवेन्मुद्रा सर्वपापहरा शुभा ||

गौतमीये �

पीडयित्वाऽम्बरं चारु प्रक्षाल्याचम्य वाग्यतः |
धारयेद्वाससी शुद्धे परीधानोत्तरीयके ||

अच्छिन्ने सदशे शुक्ले आचामेत् पीठसंस्थितः |
मोक्षार्थी रक्तवस्त्रे द्वे भोगार्थी श्वेतवाससी ||

शाक्ततिलकविधिः

तिलकं रक्तगन्धेन चन्दनेन च वा प्रिये |
देव्यस्त्रं विलिखेद्भाले ताराबीजं ततो हृदि |
शक्तिं मध्यगतां कुर्यात् साधको नरपुङ्गवः ||

देव्यस्त्रं स्वस्वोपासित देव्यस्त्रं लिखेदित्यर्थः |

त्रिपुण्ड्रेणविना कुर्याद् यां काञ्चिद्वैदिकी क्रियाम् |
सा निष्फला भवेद् भूप ब्रह्मणपि कृता यदि ||

इति भविष्यपुराणवचनात् | कूर्मपुराणे �

वैष्णवो वाथ शैवा वा शाक्तो वा सौर एव वा |
त्रिपुण्ड्रेण विना पूजां कुर्वाणो यात्यधोगतिम् ||

शिवधर्मे �

सितेन भस्मना कुर्याल्ललाटे यस्त्रिपुण्ड्रकम् |
सर्वपापविनिर्मुक्तः शिवलोके महीयते ||

	भस्मेत्युपलक्षणम्, द्रव्यान्तरेणापि त्रिपुण्ड्रं कार्यम् | तथा 
च भविष्ये �

सर्वस्त्रिपुण्ड्रकं कुर्याद्यज्ञस्य भस्मना सदा |
तदलाभे चन्दनेन मृदा वा वारिणापि वा ||

यत्किञ्चित् कुरुते कर्म विना विप्रस्त्रिपुण्ड्रकम् |
व्यर्थमेव भवेत्सर्वं बन्ध्यास्त्रीसङ्गमो यथा ||

सच्छिद्रं कुरुते यस्तु पुण्ड्रं पशुमतिर्द्विजः |
धर्मार्थकाममोक्षेषु तस्य छिद्रं प्रजायते ||

वैदिकीं तान्त्रिकीं सन्ध्यां ततः कुर्यात् समाहितः |
अशून्यं च करं कुयात्सुवर्णरजतैः कशैः ||

सुवर्णरजतञ्चैव जपपूजादि कर्मसु |
एष एव कुशः शाक्ते न दर्भो वनसम्भवः |
तर्जन्यां रजतं धार्यं स्वर्णं धार्यमनामया ||

तान्त्रिक-सन्ध्या

अथ सन्ध्या प्रवक्ष्यामि तान्त्रिकीं सर्वसिद्धिदाम् |
उपविश्याचमेन्मन्त्री पयोमिहर्नीबुद्बुदैः ||

ततश्च आत्मतत्त्वाय विद्यातत्त्वाय तत्परम् |
शिवतत्त्वाय वै प्रोच्य क्रमेण वह्निवल्लभाम् ||

मूलान्तैरेभिराचामेत् पूर्वोत्तरमुखः सुधीः |
आचमनं ततः कृत्वा प्राणायामं समाचरेत् ||

षडङ्गन्यासमाचर्य जले मूलं जपेद् दश |
कुशेन तज्जलं भूमौ त्रिर्मूर्ध्नि सप्त निक्षिपेत् ||

मूलमुच्चार्य देवेशि वामहस्ते जलं ततः |
गृहीत्वा तज्जलं देवि तत्र मूलं समुच्चरन् ||

शिववायुजलपृथ्वीवह्निबीजैस्त्रिधा पुनः |
अभिमन्त्र्य च मूलेन सप्तधा तत्त्वमुद्रया ||

गलिताम्बु क्षिपेन्मूर्ध्नि शेषं दक्षे निधाय च |
इडयाकृष्य देहान्तः क्षालितैः पापसञ्चयैः ||

कृष्णवर्णं तदुदकं दक्षनाडया विरेचयेत् |
दक्षहस्ते तु तन्मन्त्री पापरूपं विचिन्त्य च |
पुरतो वज्रपाषाणे प्रक्षिपेदस्त्रमन्त्रतः ||

तर्पणविधिः

जले यन्त्रं समालिख्य तपयेत् परदेवताम् |
पूजयित्वा तत्र देवीं परिवार-समन्विताम् ||

गुरुपंक्तीः प्रतर्प्याथ तर्पयेदिष्टदेवताम् |
उत्ताभिमुखो भूत्वा देवीमात्रं प्रतर्पयेत् ||

तृप्यतां जगतां माता भैरवस्तृप्यतां तथा |
मूलान्ते नाम चोच्चार्य तर्पयामि ततः परम् ||

स्वाहान्ते तर्पणं त्वेवं पञ्चविंशतिसंख्यया |
तर्पणञ्च प्रकुर्वीत द्वितीयान्तमथोच्चरन् ||

पञ्चविंशतिसंख्यातं दशधा वा त्रिधापि वा |
एकैकाञ्जलितोयेन परिवारांस्तु तर्पयेत् ||

सूर्यार्घदानम्

दिनेशाय क्षिपेत्तिष्ठन्वारिणा चाञ्जलित्रयम् |
सूर्यमन्त्रं समुच्चर्य ओं ह्रीं हंस इत्यपि ||

मार्तण्डभैरवायेति प्रकाशशक्तिसंयुतम् |
ङेन्तं समुच्चार्य ग्रहराशियुताय ठद्वयम् ||

त्रिधाञ्जलिं क्षिपेन्मन्त्री सिद्धये साङ्ककर्मणाम् |
तोयाञ्जलिं ततः क्षिप्त्वा सूर्यमण्डलमध्यगाम् ||

आदित्यमण्डले देवीं ध्यायेत् सूर्यस्वरूपिणीम् |
तत्तद्गायत्रीमुच्चार्य विसृजेदनयाऽर्घकम् ||

गायत्रीं भावयेद्देवीं सूयासनकृताश्रयाम् |
प्रातर्मध्याह्न सायाह्ने ध्यानं कृत्वा जपेत्सुधीः ||

ध्यानं कृत्वेति | बीजत्रयरूपां कुण्डलिनीं ध्यात्वा जपेदित्यर्थः ||

कुण्डलिनीध्यानम्

कुण्डलिनीं त्रिधा देवि तथा बीजत्रयं त्रिधा |
तृतीयां कुण्डलीं मूर्ध्नि नित्यानन्द स्वरूपिणीम् ||

वाग्भवं मूलदेशे च द्रवस्वर्णनिभं स्मरेत् |
वह्निकुण्डलिनीं नित्यां बालार्कसदृशारुणाम् ||

हृदये कामबीजञ्च सूर्यकोटिसमप्रभम् |
सूर्यकुण्डलिनीं तत्र नित्यानन्दस्वरूपिणीम् ||

भ्रूमध्ये शक्तिबीजञ्च कोटिचन्द्रसमप्रभम् |
चन्द्रकुण्डलिनीं तत्र स्रवदमृतविग्रहाम् ||

बीजत्रयमयीं बिन्दौ तुर्यां बिन्दुत्रयात्मिकाम् |
तूर्यकुण्डलिनीं देवि केवलां ज्ञानविग्रहाम् ||

प्रातःकाले मूलाधारे �

बालार्कमण्डलाभासां भानुवह्नीन्दुलोचनाम् |
पाशांकुशौ शरांश्चापं धारयन्तीं शिवां स्मरेत् ||

मध्याह्ने हृत्पद्मे �

मध्याह्ने चिन्तयेद्देवीं नवयौवन शोभिताम् |

सायाह्ने भ्रूमध्ये �

सायह्नि चिन्तयेद्देवीं त्रैलोक्यैकप्रभामयीम् ||

नवयौवनसम्पन्नामुज्वलां परमां कलाम् |

रात्रौ सहस्रारे �

तामेव चिन्तयेद्रात्रौ भोगी भोगपरायणाम् ||

गायत्रीजपविधिः

गायत्रीं प्रजपेद् विद्वानष्टाविंशतिसंख्यया |
मनसा प्रजपेन्मन्त्रं गायत्रीञ्च विशेषतः ||

गान्धर्वे �

गायन्तं गायते यस्माद् गायत्री तेन चोच्यते |
महापातकयुक्तोऽपि प्रजपेद्दशधा यदि ||

सत्यं सत्यं महादेवि मुक्तो भवति तत्क्षणात् |
अष्टोत्तर शतावृत्या गायत्रीं जपते यदि ||

सर्वपापविनिर्मुक्तो भवेत् पूजाधिकारवान् |
अष्टोत्तर शतावृत्त्या मूलमन्त्रञ्च संजपेत् ||

आर्द्रवस्त्रेण यत्कर्तव्यं तदाह यामले �

नाभिमात्रोदके स्थित्वा देवीमर्कगतां स्मरन् |
जपेदष्टोत्तरशतं लभते महतीं श्रियम् ||

संहारमुद्रया चैव तीर्थमुद्वास्य वाग्यतः |
ततोमौनी विशुद्धात्मा हृदि विद्यां परामृशन् ||

अवहिर्मानसो भूत्वा यागभूमिमथाविशेत् |
शक्तिसन्ध्या मया प्रोक्ता कर्तव्या साधकोत्तमैः |
सन्ध्यायां पतितायां तु गायत्रीं दशधा जपेत् ||

सन्ध्याञ्च त्रिकालं कुर्यात् | तथा शैवागमे �

प्रातर्मध्याह्ने सायाह्ने सन्ध्यां कुर्याच्च मन्त्रवित् |

सन्ध्यायास्त्त्वकरणे दोषमाह च लक्ष्मीकुलार्णवे �

सन्ध्यां तु विहीनो यो न दीक्षाफलमाप्नुयात् ||

तान्त्रिक सन्ध्यायां शूद्रस्याप्यधिकारः | विशुद्धेश्वरे �

सन्ध्यात्रयं सदा कुर्याद् ब्राह्मणोविधिपूर्वकम् |
तन्त्रोक्तविधि पूर्वान्तु शूद्रः सन्ध्यां समाचरेत् ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूत श्रीमद्ब्रह्मानन्द-
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां प्रातःकृत्यनिर्णयो 
नाम चतुर्थोल्लासः || ४ ||




पञ्चमोल्लासः

आसननिर्णयः

आसनस्य ग्राह्यत्वमाह गौरीयामले �

सलिले यदि कूर्वीत देवतानां प्रपूजनम् |
अथाप्यासन आसीनो नोत्यितस्तु तथाचरेत् ||

आसनं कल्पयित्वा तु मनसा पूजयेज्जले |
आसनस्थो जपेत् सम्यङ् नन्त्रार्थगत-मानसः ||

सम्मोहनतन्त्रे �

रक्तासनोपविष्टस्तु लाक्षारुण गृहेस्थितः |
मनःकल्पितरक्ते वा साधकः स्थिरमानसः ||

कुश(तूल) कम्बलवस्त्राणि सिंहव्याघ्रमृगाजिनम् |
कल्पयेदासनं धीमान् सौभाग्यज्ञानवर्द्धनम् ||

कौशेयं वाथचार्मं वा चैलतौलमथापि वा |
शरपत्रं तालपत्रं कम्बलं दर्भमा(दार वा) सनम् ||

कृष्णाजिने ज्ञानसिद्धिर्मुक्तिः स्याद्व्याघ्रचर्मणि |
कृष्णाजिने गृहस्थानां नाधिकारः कथञ्चन ||

नादीक्षितो विशेज्जातु कृष्णसाराजिने गृही |
विशेद्यतिर्वनस्थश्च ब्रह्मचारी तु भिक्षुकः ||

वस्त्रासने व्याधिनाशः कम्बले दुःखनाशनम् |
जपध्यानतपोहानिर्वस्त्रासनं करोति यः ||

अत्र �

वस्त्रनिषेधः केवलवस्त्रासनपरः अन्यथा विरोधापत्तेः |
कुशासने भवेदायुर्मोक्षः स्याद्व्याघ्रचर्मणि ||

अजिने च भवेत् पुत्री कम्बले सिद्धिरुत्तमा |
शान्तिके धवलः प्रोक्तः सर्वाथश्चित्र-कम्बले ||

स्यात्पौष्टिके तु कौशेयं कम्बले दुःखमोचनम् |
त्रिपुरापूजने शस्तं रक्तकम्बलमासनम् ||

नैतद् द्विहस्ततो दीर्घं सार्द्धहस्तान्न विस्तृतम् |
न त्र्यंगुलात् समुच्छ्रायं पूजाकर्मणि संग्रहे |
आसनञ्च ततः कुर्यान्नातिनीचं न चोच्छ्रितम् ||

तन्त्रगन्धर्वे -

धारण्यां दुःखसम्भूतिदौर्भाग्यं दारुजासने ||

आम्रनिम्बकदम्बानामासनं वंशनाशनम् |
बकुलेकिंशुके चैव पनसे च हतश्रीकः ||

वंशेष्टकाश्मधरणीतृणपल्लवनिर्मितम् |
वर्जयेदासनं मन्त्री दारिद्र्यव्याधिदुःखदम् ||

दारुजासनं विशेषयति गन्धर्वतन्त्रे �

गाम्भारीनिर्मितं शस्तं नान्यद्दारुमयं शुभम् |
चतुर्विंशांगुलं दीर्घं कुर्यात्काष्ठाशनं शिवे ||

षोडशांगुलविस्तीर्णमुच्छ्राये चतुरंगुलम् |
कम्बलं चर्मजं चैलं महामाया प्रपूजने ||

प्रशस्तमासनं प्रोक्तं कामाख्यायास्तथैव च |
त्रिपुरायाश्च रुद्रस्य विष्णोश्चापि कुशासनम् ||

तृणासने यशोहानिः पल्लवे चित्तविभ्रमः |
यथोक्तमासनं कुर्यात् सर्वसिद्धिप्रदायकम् |
न यथेष्टासनो भूयात् पूजाकर्मणि साधकः ||

अन्यत्र �

वंशाश्मधरणीदारुतृणपल्लवनिर्मितम् |
वर्जयेदासनं धीमान्दारिद्र्यव्याधिदुःखदम् ||

तन्त्रे �

काष्ठासने भवेद्रोगी वंशे वंशक्षयो भवेत् |
शैलासने च वागरोधः पल्लवे मतिवभ्रमः ||

अन्यत्रापि �

धरण्यां शोकसंयुक्तः काष्ठे व्यर्थश्रमो भवेत् ||

पद्मासनं स्वस्तिकाख्यं भद्रं वज्रासनं तथा |
वीरासनमिति प्रोक्तं क्रमादासनपञ्चकम् ||

पद्मासनादिलक्षणम्

सव्यं पादमुपादाय दक्षोपरि न्यसेत्ततः |
तथैव दक्षिणं सव्यस्योपरि च विधानवित् ||

विष्टम्य कोट्याः पार्ष्णी तु नासाग्रन्यस्तलोचनः |
पद्मासनमिदं प्रोक्तं जपकर्मसु शस्यते ||

जानूर्वोरन्तरे सम्यक्कृत्वा पादतले उभे |
ऋजुकायो विशेन्मन्त्री स्वस्तिकं तत्प्रचक्षते ||

सीवन्याः पार्श्वयोर्न्यस्य गुल्फयुग्मं सुनिश्चलम् |
वृषणाधः पादपार्श्वौ पाणिभ्यां परिबन्धयेत् ||

भद्रासनं समुद्दिष्टं मुनिभिः परिकल्पितम् |
ऊर्वोः पादौ क्रमान्न्यस्य जान्वोः प्रत्यङ्मुखांगुली ||

करौ निदध्यादाख्यातं वज्रासनमनुत्तमम् |
एकपादमधः कृत्वा विन्यस्योरौ तथेतरम् |
ऋजुकायो विशेन्मन्त्रि वीरासनमितीरितम् ||

नित्यनैमित्तिकपूजाकथनम्

रुद्रयामले �

नित्यं नैमित्तिकं काम्यं त्रिविधं पूजनं स्मृतम् |

नीलतन्त्रे �

नित्यसेवारतो मन्त्री कुर्यान्नैमित्तिकार्चनम् ||

नित्यपूजां दिवा कुर्यात् रात्रौ नैमित्तिकार्चनम् |
उभयोः काम्यकर्माणि चेति शस्त्रस्य निश्चयः ||

रुद्रयामले �

रात्रौ पूजां सदा कुर्यात् रात्रौ सिद्धिर्न संशयः |
सफला रजनीपूजा दिवापूजा च निष्फला ||

शक्तिमन्त्रं जपेद्रात्रौ विनापि पूजनं शुचिः |
विशेषतो निशीथे तु तत्राऽतिफलदो जपः ||

बृहत्तोडलतन्त्रे �

निशायां योऽर्चयेत्कालीं ताराञ्च भैरवीं तथा |
आसमुद्रक्षितीशानां श्रेष्ठो भवति सर्वथा ||

अन्यत्रापि �

मातङ्गीञ्च तथा बालां चामुण्डां छिन्नमस्तकाम् |
भद्रकालीञ्च दुर्गाञ्च जयदुर्गां तथैव च ||

आसां जपश्च पूजा च रात्रौ चेत् क्रियते सदा |
भुक्त्वा भोगानशेषांश्च सोऽवश्यं याति रुद्रताम् ||

समयातन्त्रे �

दिवा प्रपूजनं देवि यथोक्तफलदं भवेत् |
पूजनं लक्षण-गुणितं निशि नीरजलोचने ||

अर्धरात्रात्परं यच्च मुहूर्तद्वयमेव हि |
सा महारात्रिरुद्दिष्टा कृता तत्राऽक्षया भवेत् ||

तन्त्रे �

गते तु प्रथमे यामे तृतीयं प्रहरावधि |
निशायाञ्च प्रजप्तव्यं रात्रिशेषे जपेन्न हि ||

प्रकटे शक्तिमन्त्रे च हानिः स्यादुत्तरोत्तरम् |
पशुसन्निधिमासाद्य नित्यपूजाञ्च वर्जयेत् ||

पशोरग्रे कृताया तु प्रमादान्निष्फला भवेत् |
निजसाधकमध्ये तु न गोप्तव्या कदाचन ||

समयामन्त्रे �

स्त्रीसमीपे कृतापूजा जपश्च परमेश्वरि |
कामरूपाच्छतगुणावव्ययौ समुदीरितौ ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्य 
परमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरिकृतायां 
शाक्तानन्दतरङ्गिण्या मासननिर्णयो नाम पञ्चमोल्लासः || ५ ||




षष्ठोल्लासः

अन्तर्यागविधिः

आत्मस्थां देवतां त्यक्त्वा वहिर्देवं विचिन्तयेत् |
करस्थं कौस्तुभं त्यक्त्वा भ्रमन्ते काचतृष्णया ||

प्रत्यक्षीकृत्य हृदये वहिस्थां पूजयेच्छिवाम् |
यस्य यस्य च देवस्य यथा भूषणवाहनम् ||

तदेव पूजने तस्य चिन्तयेत् परमेश्वरि |
अथान्तर्यजनं वक्ष्ये येन देवमयो भवेत् ||

सुखासने समासीनः प्राङ्मुखो वाप्युदङ्मुखः ||

स्वकीय हृदये ध्यायेत्सुधासागर मुत्तमम् |

रत्नद्वीपञ्च तन्मध्ये सुवर्णवालुकामयम् ||

मन्दारपारिजाताद्यैः कल्पवृक्षैः सुपुष्पितैः |
सर्वतोऽलंकृतं दिव्यैर्नित्यपुष्पफलैर्द्रमैः ||

नानासुगन्धिकुसुम गन्धामोदितदिङ्मुखम् |
उत्फुल्लकुसुमामोद प्रहृष्टभृङ्गसंकुलम् ||

कूजत्कोकिलसंघेन वाचालितदिगन्तरम् |
सर्वतोऽलंकृतं दिव्यैर्लसत्काञ्चनपङ्कजैः |
मौक्तिकैः कुसुमैः स्रग्भिर्दुकूलैः स्वर्णतोरणैः ||

तन्मध्ये संस्मरेद्देवि कल्पवृक्षं मनोहरम् |
चतुर्वेदचतुःशाखं गुणत्रयसमन्वितम् ||

पीतं कृष्णं तथा श्वेतं रक्तं पुष्पञ्च सुन्दरि |
हरितञ्च विचित्रञ्च नानापुष्पैर्विराजितम् ||

कोकिलैर्भ्रमरैर्देवि शोभितं बहुपक्षिभिः |
एवं कल्पद्रुमं ध्यात्वा तदधोरत्नवेदिकाम् ||

तत्रोपरि महद्व्याप्तं चिन्तयेद्रत्नमण्डपम् |
उद्यदादित्यसंकाशं रत्नसोपानमण्डितम् ||

ध्वजावलीसमाकीर्णं चतुर्द्वारसमन्वितम् |
नानारत्नादिशोभाढ्यं रत्नप्राकारमण्डितम् ||

स्वस्वस्थानस्थितैस्तैस्तैर्लोकपालैरधिष्ठितम् |
मिद्धचारणगन्धर्वैर्विद्याधरमहोरगैः ||

किन्नरैरप्सरोभिश्च क्रीडद्भिः परिवारितम् |
नृत्यवादित्रनिरतैरमरस्त्रीगणैर्युतम् ||

किङ्किनीजालसन्नद्धपताकाभिरलंकृतम् |
महामाणिक्यवैदूर्य रत्नचामर भूषितम् ||

स्थूलमुक्ताफलोन्नद्धवितानसमलंकृतम् |
चन्दनागुरुकाश्मीरमृगनाभिविलेपितम् ||

तन्मध्ये संस्मरेद्देवि महामाणिक्यवेदिकाम् |
उद्यदर्केन्दुकिरणां चतुष्कोण प्रशोभिताम् |
ध्यायेत्सिंहासनं तत्र ब्रह्मविष्णुशिवात्मकम् |
सिंहासने महेशानि प्रसूनतुलिकां न्यसेत् ||

पीठपूजां ततः कुर्यात् स्वकल्पोक्तक्रमेण तु |
प्रेतपद्मासने तत्र चिन्तयेत्परमेश्वरीम् ||

आत्मनोऽभीष्टदेवता ध्यानं कुर्यादित्यर्थः |

श्रीरत्नपदुके दत्त्वा नीत्वा तां स्नानमन्दिरे |
सिंहासनोपविष्ठायामुद्वर्तनं समाचरेत् ||

कर्पूरागुरुकस्तूर्या तथा मृगमदेन च |
कुंकुमरोचनाचूणैर्नानागन्धसमन्वितैः ||

देव्यां उद्वर्जनं कृत्वा गन्धतैलं विलेपयेत् |
देवीनां शतसाहस्रैः स्वर्णकुम्भसहस्रकैः ||

आनीय वारिणा स्नातां चिन्तयेत्परदेवताम् |
दुकूलैर्माजितं गात्रं दुकूले परिधाप्य च ||

कङ्कत्या केशं संस्कृत्य विधिवद् बन्धनं चरेत् |
पट्टगुच्छं केशपाशे नानारत्नोपशोभितम् ||

ललाटे तिलकं दद्यात् सिन्दूरं केशम्ध्यके |
नागेन्द्रदन्तखचितं शङ्खं दद्यान्मनोहरम् ||

हस्ते केयूरकञ्चैव कङ्कणं कटकं तथा |
स्वर्णांगुरीयकं दद्यान्नातारत्नोपशोभितम् ||

पादयोर्नूपुरं दद्यानासाग्रे गजमौक्तिकम् |
निवेदयेद्यथा शक्त्या पुष्पमालाञ्च भूषणम् ||

सर्वाङ्गे लेपनं कुर्याद् गन्धचन्दनसिह्लकैः |
काञ्चनाञ्चितकञ्चुलीशोभितां हृदयोपरि ||

समाधौ चिन्तयेद्देवीं भूतशुद्ध्यादिकं चरेत् |
न्यासजालं विधायाथ समाधौ पूजयेत्सदा ||

षोडशैरुपचारैस्तु हृदिस्थां पूजयेच्छिवाम् |
रत्नसिंहासनं दद्यात्स्वागतं कुशलं वदेत् ||

पाद्यञ्च पादयोर्देवि शिवस्यर्घ्यं निवेदयेत् |
परामृताचमनं प्रदद्यान्मुखपङ्कजे ||

मधुपर्कं मुखे दद्यात् त्रिधा त्वाचमनं मुखे |
हेमपात्रगतं दिव्यं परमान्नं परिष्कृतम् ||

कपिलाधतसंयुक्तमन्नं व्यञ्जनसंयुतम् |
(सुधाम्बुधिं मांसशैलं मत्स्यराशिं फलानि च ||)

भक्ष्यं भोज्यं तथा लेह्यं चर्व्यं चूष्यं तथैव च |
सकर्पूरञ्च ताम्बूलं मानसं परिकल्पयेत् ||

आवरणं ततो देव्याः पूजयेन्मनसैव हि |
इत्थमन्तः समाराध्यमनसैव जपेन्मनुम् ||

सहस्रादि जपं कृत्वा देव्यै सोदकमर्पयेत् |
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च ईश्वरश्च सदाशिवः ||

एत एव महादेव्याः पर्यङ्कं समुदाहृतम् ||

पयः फेननिभां शययां नानापुष्पोपशोभिताम् |
पुष्पशययाञ्च संस्कुर्यात् तत्र देवीं सुरेश्वरीम् ||

चिन्तयेत् साधको योगी नानासुखविलासिनीम् |
नृत्यगीतैः सवाद्यश्च तोषयेत्परमेश्वरीम् ||

ततो होमं प्रकुर्वीत पूजासार्थक्यतवे ||

अथ होमं प्रवक्ष्यामि येन चिन्मयतां लभेत् |
अथाधारमये कुण्डे चिदग्नौ होमयेत्ततः ||

आत्मान्तरात्मपरमज्ञानात्मानः प्रकीर्तिताः |
एतद्रूपन्तु चित्कुण्डं चतुरस्रं विभावयेत् ||

आनन्दमेखलारभ्यां बिन्दुत्रिवलयाङ्कितम् |
अर्द्धमात्रायोनिरूपं ब्रह्मानन्दमय भवेत् ||

नाडीमिडां वामभागे दक्षिणे पिङ्गलां पुनः |
सुषुम्नां मध्यतोध्यात्वा कुर्याद्धोभं यथाविधि ||

धर्माधमौ साधकेन्द्रो हविष्ट्वेन प्रकल्पयेत् |
मूलमन्त्रं समुच्चार्य ततः श्लोकं जपेदमुम् ||

नाभौ चैतन्यरूपाग्नौ हविषा मनसा स्रुचा |
ज्ञान प्रदीपिते नित्यमक्षवृत्तीर्जुहोम्यहम् ||

वह्निजायान्तमन्त्रेण दद्याच्च प्रथमाहुतिम् |
मूलमन्त्रोपरि श्लोकमपरं प्रपठेदमुम् ||

धर्माधर्महविर्दीप्ति आत्माग्नौ मनसा स्रुचा |
सुषुम्ना वर्त्मना नित्यमक्षवृत्तीर्जुहोम्यहम् ||

वह्निजायान्तमन्त्रेण द्वितीयाहुतिमादिशेत् |
मूलमन्त्रं समुच्चार्य ततः श्लोकं जपेदमुम् ||

प्रकाशाकाशहस्ताभ्यामवलम्ब्योन्मनीस्रुचा |
ज्ञान प्रदीपिते नित्यमक्षवृतीर्जुहोम्यहम् ||

वह्निजायान्तमन्त्रेण तृतीयाहुतिमाचरेत् |
मूलमन्त्रं समुच्चार्य ततः श्लोकं जपेदमुम् ||

	अन्तर्निरन्तरमनिन्धन मेधमानेमोहान्धकारपरिपन्थिनि 
सम्विदग्नौ |

कस्मिंश्चिदद्भुतमरीचिविकाशभूमौ विश्वं जुहोमि 
वसुधादिशिवावसानम् ||

स्वाहान्तोनाऽमुना हुत्वा पूर्णाहुतिरनन्तरम् |
मूलमन्त्रं समुच्चार्य श्लोकमेतमुदीरयेत् ||

अह(इद)न्तापात्रभरितमिद (अह)न्ता परमामृतम् |
पराहन्तामये वह्नौ पूर्णहोमं जुहोम्यहम् ||

वह्निजायान्तमन्त्रेण दद्यात्पञ्च (पूर्णा)हुतिं प्रिये |
इत्यन्तर्यजनं कृत्वा साक्षाद् ब्रह्ममयो भवेत् ||

एवमेव पूजयन्ति गृहस्थाः परमेश्वरीम् |
योगिनो मुनयश्चैव पूजयन्ति सदाप्रिये ||

केवलं मानसेनैव नहि सिद्धो भवेत् गृही |
सवाह्येन तु तेनैव सिद्धो भवति यद् गृही ||

भूतशुद्धौ �

सर्वासु वाह्यपूजासु अन्तःपूजा विधीयते |
अतः पूजां विना नैव वाह्यपूजाफलं लभेत् ||

सान्तःपूजा महेशानि वाह्या कोटिफलप्रदा |
किं तस्य वाह्यपूजायां सर्वं व्यर्थं कदर्थनम् ||

उपचाराद्यभावे च वाह्यपूजा कदर्थनम् |
विनोपचारैर्या पूजा सा पूजा निष्फला भवेत् ||

तन्त्रान्तरे �

यदि वाह्यार्चना द्रव्यसम्पत्तिरपि वर्तते |
अन्तर्यागं विधायेत्थं वहियगिविधिं चरेत् ||

यामले �

अर्चाभावे महेशानि हृदये पूजयेच्छिवाम् |

सर्वपूजाफलं देवि प्राप्नोति साधकः प्रिये ||

तन्त्रगन्धर्वे �

मनसायि महादेव्यै नैवेद्यं दीयते यदि |
योनरो भक्तिसंयुक्तो दीर्घायुः ससुधी भवेत् ||

माल्यं पद्मसहस्रस्य मनसायः प्रयच्छति |
कल्पकोटिसहस्राणिकल्पकोटिशतानि च ||

स्थित्वा देवीपुरे श्रीमान्सार्व भौमो भवेत् क्षितौ |
मनसाऽपि महादेव्यै यस्तु कुर्यात्प्रदक्षिणाम् |
स दक्षिणे यमगृहे नरकाणि न पश्यति ||

मनसाऽपि महादेव्या यो भक्त्या कुरुते नतिम् |
सोऽपि लोकान् विनिर्जित्य देवीलोके महीयते ||

महामाये महादेवीमर्चयामि च भक्तितः |
नानाविधैस्तु नैवेद्यैरिति चिन्ताकुलस्तु यः ||

नैवेद्यं देहि मे भातरिति यो भावयेन् मुहुः |
सोऽपि लोकान् विनिर्जित्य देवीलोके महीयते ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूत 
श्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरि कृतायां 
शाक्तानन्दतरङ्गिण्यांमन्तयगिविधिर्नाम षष्ठोल्लासः || ६ ||




सप्तमोल्लासः

गुप्ततन्त्रोक्तपूजाविधिः 

अथानन्दमयीपूजां वक्ष्यामि गुप्ततान्त्रिकीम् |
यां कृत्वा शिवसायुज्यं लभेते साधकोत्तमः ||

पूजागृहं समासाद्य साधकेन्द्रो महेश्वरि |
प्रथमं जलमानीय पादप्रक्षालनं चरेत् ||

उत्तराभिमुखो भूत्वा पादप्रक्षालनं चरेत् |
दिवा पूर्वमुखो भूत्वा रात्रौ कुर्यादुदङ्मुखः ||

देव्याः पूज्यां शिवस्यापि सदा कुर्यादुदङ्मुखः |
प्रणवं पूर्वमुच्चार्य तदिति च पदं ततः ||

सदिति तु समुच्चार्य कर्म कुर्याद् विचक्षणः |
स्मरणात्कर्मणामाद्ये ब्रह्मभूयाय कल्पते ||

सर्वदा सर्वकार्येषु तान्त्रिके वैदिके तथा |
स्वविद्यां संस्मरन्कुर्यात्क्रियां सर्वप्रचोदिताम् ||

स्थानशोधनमाह गन्धर्वतन्त्रे �

वीक्षणं वर्मबीजेन यागभूमेः समीरितम् |
प्रोक्षणं चास्त्रमन्त्रेण यागभूमेः समाचरेत् ||

अज्ञातदूषितं स्थानं मार्जनादौ च यद्भवेद् |
एवमादीनि सर्वाणि नश्येत् तल्लोकनात् प्रिये ||

मधुकैटभयोर्भेदः संघातैर्दृढतां गता |
मेदिनी सर्वदाऽशुद्धा सुरपूजासु सर्वतः ||

तस्य दोषस्य मोक्षाय कामबीजं क्षितौलिखेत् |
पञ्चवर्णरजश्चित्रा नानागन्धसमन्विता ||

पुष्पप्रकरसंकीर्णा घण्टाचामरभूषिता |
बालार्कसदृशी रम्या मनःसन्तोषकारिणी ||

एवं भूमिं समाश्रिता पूजयेत्परमेश्वरीम् |
मन्त्रैराचमनं कुर्याद्देवीं ध्यात्वा हृदम्बुजे |
पीठे चोपविशेद्देवि बद्धा वीरासनादिकम् ||

द्रव्यासादनम्

उपविश्य ततो मन्त्री द्रव्याणि स्थापयेत्पुरः |
गन्धपुष्पाक्षतादींश्च दक्षे दीपांश्च सर्वतः ||

नैवेद्यं दक्षिणे वामे पुरतो वा न पृष्ठतः |
घृतदीपं दक्षिणे तु तैलदीपं तु वामतः ||

वामतस्तु तथा धूपमग्रे वा न तु दक्षिणे |
निवेदयेत् पुरोभागे गन्धं पुष्पञ्च भूषणम् ||

सर्वं स्वदक्षिणे स्थाप्यं वामे चार्घ्यं निवेशयेत् |
स्थापयेच्चार्व्यं चूष्यादि नैवेद्यादीनि सन्निधौ ||

करयोक्षालनार्थाय पृष्ठे पात्रं विनिर्दिशेत् |
स्वस्य शक्त्यानुरूपेण सर्वं सम्पाद्य यत्नतः ||

पूजा द्रव्याणि संप्रोक्ष्य मूलमन्त्रेण साधकः |
दर्शयेद्धेनुमुद्राञ्च द्रव्यशुद्धिरितीरिता ||

अन्नं नैवेद्यादिकं यत्पुष्पगन्धादिकञ्च यत् |
सर्वमाच्छादितं कार्यं यावन्नावाहयेत् परम् ||

राक्षसाः प्रतिगृह्णन्ति निराच्छादनकं यतः ||

अथ शान्तिकुम्भप्रमाणम् 

ईशान्यास्थापयेत्कुम्भं स्वर्णताम्रादिनिर्मितम् |
दैर्घ्यं विंशत्यंगुलन्तु ग्रीवा वेदांगुलान्विता ||

वाष्ठमष्टांगुलं प्रोक्तं मुखमष्टांगुलं स्मृतम् |
दृढं समतलः कार्यो मानं तत्परिकीर्तितम् ||

कुम्भविधानन्तु गौतमीये �

हैमं रौप्यं तथा ताम्रं मार्त्तिकं वा स्वशक्तितः |
वित्तशाठ्यं न कर्तव्यं कृते नैष्फल्यमाप्नुयात् ||

षट्त्रिंशदंगुलं कुम्भं विस्तारोन्नतिशालिनम् |
षोडशं द्वादशं वापि ततो न्यूनं न कारयेत् ||

प्रोक्षणीस्थापनमाह गान्धर्वे �

पात्रमस्त्राम्बुभिः प्रोक्ष्य दक्षिणे स्थापयेत्ततः |
शुद्धोदकेन सम्पूज्य मूलमन्त्रं जपेत्सुधीः ||

प्रोक्षयेत्तेन सकलं प्रोक्षणोस्थने वारिणा |

आधारस्थ जलशोधनमाह गान्धर्वे �

मण्डलं वा मतः कृत्वा जलेन चतुरस्रकम् |
ओं वषट्कार मन्त्रेण साधारं मण्डले घटम् ||

स्थापयेत्तत्र वह्नयर्कसोमानां मण्डलं भजेत् |
आनन्दभैरवं तत्र यजेदानन्दभैरवीम् ||

यदन्यद्दूषणं पात्रे तोये वाऽज्ञानतो भवेत् |
तत्सर्वं नाशमायाति पूजार्यं तज्जलं भवेत् ||

अर्घ्यस्थापनक्रमः

अर्घ्य द्वारि परिष्कार्य तत्क्रमः कथ्यतेऽधुना |
अस्त्रेण पात्रं प्रक्षाल्य हृन्मन्त्रेण प्रपूरयेत् |
मन्त्रयेत्प्रणवेनैव सामान्यार्घ्यमिदं स्मृतम् ||

प्रणवेन दशधा मन्त्रयेदित्यर्थः |

फटा द्वारं च संप्रोक्ष्य बीजेनाम्यर्च्चयेत् सुरान् |
गां वां क्षां यां च बीजानि उक्तानि परमेश्वरि ||

गणेशवटकक्षेत्रपालांश्च योगिनीं तथा |
पूजयेत्साधकश्रेष्ठः प्रतिद्वारमिति क्रमात् ||

विश्वसारे �

एषां पूजां विलंघ्याथ न सिद्धिः स्याद्युगेयुगे |
उत्तरादिक्रमेणैव द्वारपालान् समर्चयेत् |
ब्रह्माणं वास्तुदेवं च पूजयेद्गृहमध्येतः ||

आसने मण्डलं कृत्वा सम्पूज्यारोहयेत्सुधीः |
विशोध्य वाक्कायचित्तं भूमिं सम्यग्विशोधयेत् ||

ओं पवित्र वज्रभूमे हुं फट् स्वाहेति मन्त्रतः |
अनन्तरं देशिकेन्द्रो दिव्यदृष्ट्याऽवलोकनैः ||

दिव्यानुत्सारयेद्विघ्नानस्त्राद्भिश्चान्तरीक्षगान् |
पार्ष्णिघातैस्त्रिभिर्भौमानिति विघ्नान् निवारयेत् ||

विश्वसारे �

अनिमेषदृशा दृष्टिर्दिव्यदृष्टिः प्रकीर्तिता |

करशुद्धिर्यामले �

प्रागुदीचीमुखो वापि सपुष्पैर्मार्जयेत्करम् |
मूलमुच्चार्य देवेशि तत्पुष्पं वामतस्त्यजेत् ||

मन्त्रमाह यामले �

भौतिकः शशिकलासमन्वितो वह्निषोडशकला समन्वितः |
ङेन्तमन्त्रमथ फट्समन्वितं शुद्धये मनुरयं प्रकीर्तितः ||

	भौतिकः ऐकारः | शशिकला नादबिन्दुः | वह्नीरेफः | 
षोडशकला अः कारः | तेन ऐं रः अस्त्राय फट् | शुद्धये करशुद्धये 
इत्यर्थः || 

तन्त्रगन्धर्वेऽपि �

गृहीत्वा रक्तपुष्पञ्च सगन्धं साधकोत्तमः |
अनेनैव तु मन्त्रेण पुष्पं हस्ततलस्थितम् ||

सम्मार्ज्य सव्यहस्तेन वामेन पाणिना ततः |
निर्मञ्छयकामबीजेन जिघ्रेत्तद्वाग्भवेन च |
ऐशान्यां निक्षिपेदेतच्छरबीजेन पार्वति ||

तत्रैव �

मार्जनात्करयोः शुद्धिर्निर्मञ्छनातु पृष्ठयोः |
ग्राणाद्देवाश्च तुष्यन्ति तीर्थानाञ्च समागमः ||

क्षेपणात् सर्वविघ्नानां दूरसंस्थानमेव च |
दुर्गन्धोच्छिष्ट संस्पर्शदूषणं करयोस्तु यत् ||

अज्ञातरूपं तत्सर्वं नाशयेद् विधिनाऽमुना |
करशुद्धिं समासाद्य कुर्यात्तालत्रय ततः ||

ऊर्ध्वोर्ध्वमस्त्रमस्त्रेण दिग्बन्धमपि देशिकः |
हुं फट् स्वाहेति मन्त्रेण ऊर्ध्वोर्ध्वमप्यधस्तथा ||

कुर्यात्तालत्रयं मन्त्री दिग्बन्धनमथाचरेत् |
दिग्बन्धनं छोटिकामिर्दशभिः कारयेत्सुधीः ||

विघ्नमुत्सारितं कृत्वा ततः पुष्पं विशोधयेत् |
कृताञ्जलिपुटो भूत्वा वामे गुरुत्रयं नमेत् ||

गुरुत्रयमाहतन्त्रे �

गुरुं परंगुरुञ्चैव परापरगुरुं तथा |
दक्षपार्श्वे गणेशञ्च मूर्ध्नि देवीं नयेत् प्रिये ||

गन्धर्वे �

भूतशुद्धिऋषिन्यासः पीठन्यासस्तथैव च |
कराङ्गयोः षडङ्गानि मातृकान्यास एव च ||

विद्यान्यासो महेशानि यैश्च देवमयो भवेत् |
एतदेव हिनित्यं स्यात्काम्यं चान्यत्प्रकीर्तितम् ||

देव एव यदेद्देवं नादेवो देवमर्चयेत् |
अदेवः पूजयन् देवं न पूजाफलभाग्भवेत् ||

वासिष्ठरामायणे �

अविष्णुः पूजयन् विष्णुं च पूजाफलभाग्भवेत् |
विष्णुर्भूत्वाऽर्चयेद्विष्णुरिति स्मरन् ||

भारते �

नाविष्णुः कीर्तयेद्विष्णुर्विष्णुमर्चयेत् |
नाविष्णुः संस्मरेद्विष्णुं नाविणुर्विष्णुमाप्नुयात् ||

भविष्ये �

नारुद्रः संस्मरेद्रुद्रं नारुद्रो रुद्रमर्चयेत् |
नारुद्रः कीर्तयेद्रुद्रं नारुद्रो रुद्रमाप्नुयात् ||

नादेवी कीर्तयेद्देवीं नादेवी तां समर्चयेत् |
न्यासात्तदात्मको भूत्वा देवीभूतस्तु तां यजेत् ||

आग्नेये �

रुद्रस्य पूजनाद्रुद्रो विष्णुः स्याद्विष्णुपूजनात् |
सूर्यः स्याद् सूर्यपूजातः शाक्त्यादिः शक्तिपूजनात् ||

	शक्तिपूजनात् शक्त्यादिपूजनात् | आदिपदात् गणेशादि परिग्रहः |

द्येनैव न्यासमात्रेण देववज्र जायतेनरः |
प्राणायामैस्तथा ध्यानैर्न्यासैर्देवशरीरमृत् |
न्यासानां प्रचुरत्वेन फलानामपि भूरिता ||

भूतशुद्धिः

तन्त्रगन्धर्वे �

स्वभावतः सदाऽशुद्धं पञ्चभूतात्मकं वपुः |
मलमूत्रसमायुक्तं सर्वदैव महेश्वरि ||

तस्यैव हि विशुद्ध्यर्थं वायवग्निसलिलाक्षरैः |
चन्द्रबीजेन देवेशि पृथ्वीबीजेन देशिकः ||

शोषदाहौ तथा भस्मप्रोत्सारामृतवर्षणम् |
आप्लावनञ्च कर्तव्यं पूरकुम्भकरेचकैः ||

शरीराकारप्राप्तानां भूतानां यद्विशोधनम् |
अव्यक्तब्रह्मसंस्पर्शाद् भूतशुद्धिरियं शिवे ||

भूतशुद्धिं विधाये त्थमर्घ्यादिस्थापनं चरेत् |
विदध्यान्मातृकान्यासं मन्त्रन्यासमनन्तरम् ||

प्राणायामत्रयं कुर्यादृष्यादिन्यासमाचरेत् |
न्यासौ कराङ्गयोः कृत्वात्मानं भगवतीं स्मरेत् ||

प्राणायामं ततः कुर्यात्पूरकुम्भकरेचकैः |
तत्त्रयं तु विधातव्यमनुलोमविलोमतः ||

अर्घ्यं संस्थापयेन्मन्त्री यथान्यायं विधानतः |
त्रिकोणषट्कोणवृत्तचतुरस्राणि कारयेत् |
पुष्पैरभ्यर्च्य तन्मन्त्री तत्राधारं निवेशयेत् ||

मं वह्निमण्डलायेति दशकलात्मने नमः |
पूजयित्वा अर्घ्यपात्रं तु तत्रैव स्थापयेद् बुधः ||

फडिति प्रक्षालनं कृत्वा पूजयेत्साधकोत्तमः |
अं अर्कमण्डलायेति द्वादशान्ते कलात्मने ||

नम इत्यन्तमन्त्रेण पूजयेदर्कमण्डलम् |
मूलेनापूर्य देवेशि विमलेन जलेन तु ||

ओं सोममण्डलायेति षोडशान्ते कलात्मने |
नम इत्यन्तमन्त्रेण पूजयेच्चन्द्रमण्डलम् ||

पूजयित्वा षडङ्गानि न्यसेत्साधकसत्तमः |
तत्राक्षतानि पुष्पाणि दूर्वादीने विनिःक्षिपेत् ||

मूलमन्त्रं जपेत् स्पृष्ट्वा अङ्गमन्त्रं प्रविन्यसेत् |
हृन्मन्त्रेणाऽभिसम्पूज्य हस्ताभ्यां छादयेदपः ||

हस्ताभ्यामिति मत्स्यमुद्रया इत्यर्थः |

अस्त्रमन्त्रेण संरक्ष्य कवचेनावगुण्ठ्य च |
धेनुमुद्रां समापाद्य रोधयेत् त्स्वमुद्रया |
अमृतं तज्जलं चिन्त्यं द्रव्यसंप्रोक्षणं चरेत् ||

गन्धपुष्पाक्षतयवकुशाग्रतिलसर्षपैः |
सदूर्वैः सर्वदेवानामेत दर्घ्यमुदीरितम् ||

शिवविषये गृहिणां सगर्भैवि दूर्वा | यथा �

अन्तः शून्यां त्रिपत्राञ्च योदद्यान्मच्छिरोपरि |
जन्मन्यत्र दरिद्रः स्यादन्ते च नरकं व्रजेत् ||

अर्घ्यपात्रस्थितैस्तोयैर्विना यत्तु निवेदनम् |
देवेभ्यो दीयते यद्यद् तत्सर्वं निष्फलं भवेत् ||

अर्घ्यस्योत्तरतः स्थाप्यं पाद्यमाचमनीयकम् |
तत्पार्श्वे मधुपर्कञ्च दद्यात्तु मधुमिश्रितम् ||

एतत् श्यामाकदूर्वाब्जविष्णुक्रान्ताभिरीरितम् |
पाद्यपात्रे च दातव्यमर्घ्यञ्चैवार्घ्यपात्रके ||

जातीलवङ्गकंकोलं दद्यादाचमनीयके |
आदौ द्रव्याणि संस्कृत्य पश्चात्तन्त्रोदितान्न्यसेत् |
मातृका द्विविधा प्रोक्ता पराचाप्यपरा तथा |
सुषुम्नान्तः पराज्ञेया अपरादेहमाश्रिता ||

अथ मातृकाषडङ्गन्यासः

ज्ञानार्णवे �

अं आंमध्ये कवर्गन्तु इं ईं मध्ये चवर्गकम् |
उं ऊं मध्ये टवर्गन्तु एं ऐं मध्ये तवर्गकम् ||

ओं औं मध्ये पवर्गन्तु अं अः मध्ये यवर्गकम् |
न्यासं कुयान्महेशानि हृदयादि षडङ्गकम् ||

मूलादि ब्रह्मरन्ध्रान्तं ध्यायेद्देवीं चिदात्मिकाम् |
बिन्दुस्रत सुधासारैस्तर्पयन्मातृकां न्यसेत् ||

अन्तर्मातृकान्यासः

अथाऽन्तर्मातृकान्यासं शृणुष्व कमलानने |
द्व्यष्टपत्राम्बुजे कण्ठे स्वरान्षोडश विन्यसेत् ||

द्वादशच्छदहृत्पद्मे कादीन्द्वादश विन्यसेत् |
दशपत्राम्बुजे नाभौ डकारादीन्न्यसेद्दश ||

षट्पत्रे लिङ्गमूले च वकारादीन्न्यसेच्च षट् |
आधारे चतुरो वर्णान्न्यसेद्वादीन् चतुर्दले ||

हक्षौ भ्रूमध्यगे पद्मे द्विदले विन्यसेत्प्रिये |
एकैकं वर्णमुच्चार्य मनसा तु ध्रुवादिकम् |
नमोऽन्तमिति विन्यास आन्तरः परिकीर्तितः ||

ध्रुवादिकं प्रणवादिकमित्यर्थः |

शारदायाम् �

बाह्यं चैव मातृकान्यासं शृणुष्वावहितोमम |
ललाटमुखवृत्ताक्षिश्रुतिघ्राणेशु गण्डयोः ||

ओष्ठदन्तोत्तमाङ्गस्यदोःपत्सन्ध्यग्रकेषु च |
पार्श्वयोः पृष्ठतो नाभौ जठरे हृदयेंऽसङ्के ||

ककुद्यंसे च हृत्पूर्वपाणिपादयुगे तथा |
जठराननयोर्न्यसेन्मातृकार्णान् यथाक्रमम् ||

मातृकान्यासमुद्रामाह मानसोल्लासे �

मनसा वा न्यसेन्न्यासान्पुष्पैरेवाऽथवा न्यसेत् |
अंगुष्ठानामिकायोगान्न्यसेद्वा सर्वकर्मसु ||

गौतमीये �

चतुर्द्धा मातृका प्रोक्त केवला बिन्दुसंयुक्ता |
सविसर्गा सोभया च रहस्यं कथयामिते ||

अन्त्योपान्त्यौ स्वरौ बिन्दुसर्गहीनौ न्यसेत्प्रिये |
विद्याकरी केवला च सोभया मुक्तिदायिका |
सविसर्गा पुत्रदात्री सबिन्दुर्बिन्दुदायिनी ||

बिन्दुदायिनी मोक्षदायिनीत्यर्थः |

धन्यं यशस्यमायुष्यं कलिकल्मषनाशनम् |
यः कुर्यान्मातृकान्यासं स एव श्रीसदाशिवः ||

अथ विद्यान्यासः

नवरत्नेश्वरे �

मूर्ध्नि मूले च हृदये नेत्रत्रितय एव च |
श्रोत्रयोर्युगले देवि मुखे च भुजयोः पुनः ||

पृष्ठे जान्वोस्तथा नाभौ विद्यान्यासं समाचरेत् |
एवं न्यासकृतः साक्षात्पशुः पशुपतिः स्वयम् ||

फेत्कारिणीयतन्त्रे �

ओंकारसम्पुटीकृत्य मूलेन व्यापकं न्यसेत् |
पञ्चधा नवधा वापि न्यसेद्वा सप्तधाऽथवा ||

	मूलमुच्चार्य शीर्षादिपादपर्यन्तं पादादिशीर्षान्तं 
हृदयादिमुखान्तं व्यापकं न्यसेदित्यर्थः | इति विद्यान्यासः ||

विशुद्धेश्वरे �

प्राणायामत्रयं कुर्याद्विद्यया तदनन्तरम् |
पूरकं वामनाड्यां तु कुर्याद् षोडशधा जपैः ||

कुम्भकं मध्यनाड्यान्तु चतुःषष्टिजपात्ततः |
रेचकं पिङ्गलायान्तु तदर्द्धजपसंख्यया ||

विपरीतं पुनः कुर्याद्यथाशक्त्या च साधकः |
तदशक्तौ चतुर्द्धापि प्राणसंयमनं चरेत् ||

चतुर्द्धेति मूलविद्याश्चतुर्वारजपेन पूरकं, षोडशवार जपेन 
कुम्भकमष्टवारजपेन रेचकमिर्त्यः | तत्राप्यशक्तौ 
समयाङ्कमातृकायाम् |

इडया पूरयेद्वायुं सकृच्च मूलविद्यया |
मध्यनाड्या कुम्भयेच्च वेदसंख्यं वरानने ||

नेत्रसंख्याक्रमेणैव रेचयेत् पिङ्गलाध्वना |
पुनः पुनः क्रमेणैव यथा वारत्रयं भवेत् ||

बाह्यादापूरणं वायोरुदरे पूरको भवेत् |
सम्पूर्णकुम्भवद्वायोर्धारणं कुम्भको भवेत् |
वहिर्यद्रेचनं वायोरुदराद्रेचको हि सः ||

ज्ञानार्णवे �

कनिष्ठानामिकांगुष्ठैर्यन्नासापुटधारणम् |
प्राणायामः स विज्ञेयस्तर्जनीमध्यमे विना |
प्राणायामं विना देवि पूजने नास्ति योग्यता ||

यामले �

ऋषिं न्यसेन्मूर्ध्नि देशे छन्दस्तु मुखपङ्कजे |
देवतां हृदये चैव बीजं तु गुह्यदेशके ||

शक्तिं तु पादयोश्चैव सर्वाङ्गे कीलकं न्यसेत् ||

ऋषि न्यसेदिति �

तत्तत्प्रकारणीयमृषिच्छन्द इत्यादिकं न्यसेदित्यर्थः |
ऋषिच्छन्दो देवतानां विन्यासेन विना यदा |
जपेत्तु साधको यस्तु न स तत्र फलं लभेत् ||

कराङ्गन्यासमाह शारदायाम् �

अंगुष्ठादिष्वंगुलिषु न्यसेदङ्गैः सजातिभिः |

	अङ्गैस्तत्तत्कल्पोक्तांगमन्त्रैः | सजातिभिः नम आदिभिः | 
ज्ञानार्णवे �

नमः स्वाहा वषट् हुं वौषट् फडन्ताः सजातयः |
हृच्छिरः शिखा-कवच-नेत्रत्रयं तथास्त्रकम् ||

शारदायाम् �

अस्त्रं तत्तलयोर्न्यस्य कुर्यात्तालत्रयादिकम् |
दिशस्तेनैव बध्नीयाच्छोटिकाभिः समाहितः ||

अथाङ्गन्यासः 

हृदयादिषु विन्यसेदङ्गमन्त्रांस्ततः सुधीः |
हृदयाय नमः पूर्वं शिरसे वह्निवल्लभा ||

शिखायै वषडित्युक्तं कवचाय हुमीरितम् |
नेत्रत्रयाय वौषट् स्यादस्त्राय फडिति क्रमात् |
षडङ्गमन्त्रानित्युक्तान् षडङ्गेषु नियोजयेत् ||

रुद्रयामले �

हृदयं मध्यमाऽनामातर्जनीभिः स्मृतं शिरः |
मध्यमार्जनीभ्यां स्यादंगुष्ठेन शिखा स्मृता ||

दशभिः कवचं प्रोक्तं तिसृभिर्नेत्रमीरितम् |
प्रोक्तांगुलीभ्यामस्त्रं स्यादंकॢप्तिरियं मता || इति |

तिसृभिरिति तर्जनीमध्यमानामाभिः |

तर्जनीमध्यमानामाः प्रोक्ता नेत्रत्रये क्रमात् |
यदि नेत्रद्वयं देवि तदा तर्जनीमध्यमे ||

भैरवतन्त्रे �

षडङ्गानि न्यसेन्मन्त्री त्रिःसकृद्वा यथाक्षमम् |

तन्त्रे �

अङ्गन्यास करन्यासौ षड्दीर्घमायया चरेत् |

सारावल्यां �

यद्बीजाद्या भवेद्विद्या तद्बीजेनाऽङ्गकल्पना |

कुलचूडामणौ �

एकाक्षरमधिकृत्य पूर्वं बीजं परं शक्तिरिति |
षड्दीर्घभाजाबीजेन कुर्यादङ्गादिकल्पना ||

कालीविद्यायां स्वच्छन्दसंग्रहे �

स्वरं विहाय बीजस्य दीर्घषट्कं नियोजयन् |
षडङ्गानि विदध्याद्वै सर्वत्राऽयं विधिः स्मृतः ||

पूजाजपार्चनाहोमाः सिद्धमन्त्रैः कृता अपि |
अङ्गन्यासेन हीनास्तु न दास्यन्ति फलान्यमी ||

	इत्यङ्गन्यासस्य नित्यत्वम् | अथ स्वस्वकल्पोक्तषोढान्यासं 
कुर्यात् ||

षोढान्यासफलम्

षोढान्यासशरीरस्तु भवेद् गङ्गाधरः स्वयम् |
अवश्यं प्रत्यहं कुर्यात् ततः पूजां जपं तथा |
कृतेऽपि साधक श्रेष्ठो महादेवसमो भवेत् ||

कृतन्यासोऽकृतन्यासं प्रणमेद्यदि पार्वति |
तत्क्षणादकृतन्यासो विदीर्णहृदयो भवेत् ||

यं नमन्ति महादेवि षोढापुटित विग्रहाः |
अल्पायुः स भवेत्सद्यो देवता कम्पते भिया |
न्यासं निर्वर्तयेद्देवि षोढान्यासपुरःसरम् ||

आत्मध्यानम्

तन्त्रगन्धर्वे �

आत्मानं साधको ध्यायेद्दिव्यस्त्रीभिरलंकृतम् |
दिव्यं मूर्ध्नि महाच्छत्रं सहस्रदल कल्पितम् ||

रत्नासनोपविष्टन्तु लाक्षारुणगृहस्थितम् |
ताम्बूलरक्तवदनं नानागन्धसमन्वितम् ||

चन्दनागुरुकस्तूरी रक्तचन्दनभूषितम् |
सर्वालङ्कारभूषाढयं देव्या विग्रहरूपिणम् ||

सुगन्धिपुष्पाभरणरत्नादिभिरलंकृतम् |
तस्य हस्तगता सिद्धिर्नान्यस्य च कदाचन ||

देवीध्यानम्

ततो देवीं हृदम्भोजे ध्यायेत्तद्गतमानसः |
पुष्पं गृहीत्वा देवेशि मुद्रया तु त्रिखण्डया ||

तां कुर्याद् हृदयासन्नां निमील्य लोचनद्वयम् |
समकायशिरोग्रीवा भूत्वा स्थिरमना बुधः ||

तत्रैव सफलध्यानकर्तव्यत्वमाह �

ध्यानं समाचरेन्मन्त्री सर्वपापप्रणाशनम् |
ततो हृत्पद्मगां देवीं मानसैरुपचारकैः ||

गन्धपुष्पधूपदीपैर्नैवेद्यैर्बलिभिस्तथा |
भोर्गेश्च पूजयेदेनां साधकस्तु यथाविधि ||

ततो वै मानसं जापं कुर्याद् होमञ्च साधकः |
नमस्कृत्य तथा स्तुत्वा वहिर्यजनमाचरेत् ||

ततो हृदयपत्रान्तः स्फुरन्तीं परमेश्वरीम् |
सुषुम्नावर्त्मना नीत्वा शिर(व)स्थाने महेश्वरीम् ||

तत्रानन्देन संयोज्य केवलानन्दरूपिणीम् |
ततो वै हृदयासन्ने पूर्वस्थाने समानयेत् ||

तामाज्ञास्थानमानीय वहन्नाभ्या विरेचयेत् |
नासया दक्षया देवि वायुबीजेन मन्त्रवित् |
करस्थकुसुमे देवीं स्थापयेदासनोपरि ||

देव्यावाहनम्

एह्येहि भगवत्यम्ब भक्तानुग्रहविग्रहे |
योगिनीभिः समं देवि रक्षार्थं मम सर्व(दा)था ||

देवेशि ! भक्तिसुलभे ! परिवार समन्विते |
यावत् त्वां पूजयामीशे तावत्त्वं सुस्थिरा भव |
देवीं ध्यात्वा समावाह्य तत्तन्मुद्राः प्रदर्शयेत् ||

	तत्तन्मुद्रा आवाहन्यादि पञ्चमुद्राः | 
शालग्रामादावाहनस्य निषेधमाह �

शालग्रामे मणौ चाप्सु वह्नौ मनसि पुष्पके |
एषु चावाहनं नास्ति तत्र देवाः सदा स्थिताः ||

द्रव्यदाननियमः

पूजाप्रकारमाह यामले �

आदौ मूलं समुच्चार्य पश्चाद् देयं समुच्चरेत् |
सम्प्रदानं तदन्ते तु त्यागार्थकपदं ततः |
एवं कल्पक्रमेणैव पूजयेत् परमेश्वरीम् ||

नार्चयेदेकहस्तेन पञ्चानां नखदर्शनम् |
निष्फला कीर्तिता सा हि सर्वत्राऽपि न शोभते ||

षडङ्गाद्यावरणपूजा

चरणाधारनाभ्यन्तर्वक्षो मौलिषु पञ्चसु |
पञ्चाञ्जलीन्प्रसूनैश्च विकीर्याऽथ महेश्वरि |
देवीपादाम्बुजे द्वन्द्वे त्रिधा पुष्पाञ्जलीन् क्षिपेत् ||

श्रीपादुकां पूजयामीत्यमुं मन्त्रं समुच्चरन् |
अंगुष्ठाऽनामया दक्षे त्रिधा पुष्पाणि पातयेत् ||

तर्पणं तु मुखे दद्यात्त्रिवारं तत्त्वमुद्रया |
अंगुष्ठानामिकायोगः शिवशक्त्यात्मकः स्मृतः ||

तयोः संयोगमात्रेण द्रव्यं स्यादमृतोपरम् |
तेनामृतेन दिव्येन तर्पयेत् परदेवताम् ||

व्यक्तमाह �

अंगुष्ठानामिकाभ्याञ्च वामहस्तस्य पार्वति |
तर्पयेत्सुन्दरीं देवीं समुद्राञ्च सवाहनाम् ||]
षडङ्गं पूजयेत् तत्र देव्या देहेऽथ साधकः |
हृदये हृदयाङ्गं तु शिरस्येव शिरोऽङ्गकम् ||

शिखां शिखायां सम्पूज्य कवचं सर्वदेहके |
नेत्रत्रयं त्रिनेत्रे तु दिक्ष्वस्त्रं च प्रपूजयेत् ||

नमः स्वाहा वषट् हुञ्च वौषट् फट् जातिसंयुतम् |
षडङ्गयुवती नित्यं देव्यो देहेषु संस्थिता ||

तन्त्रे �

इज्यं हृदयमाग्नेययामैशान्यां तु शिरो यजेत् |
नैर्-ऋत्यां तु शिखा पूज्या वायव्यां कवचं यजेत् ||

अभ्यर्च्य पुरतो नेत्रं दिक्षु चात्रथार्चयेत् |
प्रधानतनुरूपाणि षडङ्गानि प्रपूजयेत् ||

शारदाटीकायाम् �

वायव्यादीशपर्यन्तं गुरुपंक्ति समर्चयेत् |

गुरुपंक्त्याज्ञाने यामले �

अविज्ञातगुरुर्देवि गुरुञ्च परमं गुरुम् |
परापरगुरुं चैव परमेष्ठिगुरुं तथा |
आग्नेयादिचतुष्कोणे पूजयेत् परमेश्वरि ||

आग्नेयादि कोणमाह तन्त्रगन्धर्वे �

ईशानमग्निकोणं स्याद्वायुकोण तथेशकम् |
राक्षसं वायुकोणं स्यादग्निश्च राक्षस भवेत् ||

गन्धर्वतन्त्रे �

अथवा रश्मयः सर्वा देवीरूपा विचिन्तयेत् |
निःसरन्ति यथा नित्यं सूर्यबिम्बान्मरीचयः ||

देव्यस्तथा समुत्पन्ना महादेव्याः शरीरतः |
श्रीपात्रामृततोयेन रश्मिवृन्दं प्रतर्पयेत् ||

प्राचीं दिशं तु विज्ञाय पूजयेदङ्गदेवताः |
स्वस्थानमाश्रित्य देवाः सर्वाभीष्टफलप्रदाः |
स्वस्थानवर्जिता देवाः शोकदुःखफलप्रदः ||

पूर्वादिदिग्निरूपणम्

प्राच्यादिदिशमाह नवरत्नेश्वरे �

पूज्यपूजकमध्यं तु पूर्वाशैव व्यवस्थिता |
पूज्यस्य दक्षिणे दक्षा चोत्तरे चोत्तरा तथा |
पश्चिमे पश्चिमा ज्ञेया पूजायां सर्वतः शिवे ||

सर्वत इति षडङ्गपूजायाम् |

आत्मनः सम्मुखञ्चैव देवतायाश्च सम्मुखम् |
देवस्य मस्तकं कुर्यात्कुसुमेनाचितं सदा |
पूजाकाले देवताया नोपरि भ्रामयेत्करम् ||

त्रिपुराविषये �

पुरन्दरमुखो देवी पूजयेत्त्रिपुरां यदि |
देवीपृष्ठं भवेत् प्राची प्रतीची त्रिपुरापुरः ||

	कृताञ्जलिः � श्रीमत्यमुकि देवि आवरणं ते पूजयामि 
इत्यनुज्ञां लब्ध्वा आवरणं पूजयेत् |

पद्मपत्रे ततश्चक्रे देव्या अग्रदलादितः |
वामावर्तेन देवेशि क्रमेण परिपूजयेत् |
स्वकल्पोक्त क्रमेणैव पूजयेदङ्गदेवताः ||

कुलार्णवे �

त्रिवारं पूजयेद्वापि सकृद्वापि यथेच्छया |

यामले �

देव्यस्त्रं पूजयेद्दिक्षु पुनर्देवीं प्रपूजयेत् |
सवाहनाः सवर्गाश्च परिवारास्ततः परम् ||

तथा सर्वोपचारैश्च पूजितास्तर्पितास्तथा |
सन्त्वित्येतन्मनुं जप्त्वा देव्यै पूजां समर्पयेत् ||

पूजां सर्पयेद्देव्यै गन्धपुष्पाक्षतादिभिः |
विशेषार्घ्योदकेनैव तर्पयेत्परमेश्वरीम् ||

मन्त्रजपप्रकारः

ध्यात्वा कामकलां देहे विद्याजपं समाचरेत् |
मन्त्रार्थस्मृतिपूर्वं तु सहस्रादिजपं चरेत् ||

बृहच्छ्रीक्रमे �

न जपेत्त्रिंशता न्यूनं साधकस्तु कदाचन |

तन्त्रे �

सहस्रं वा शतं वापि दश वापि जपं तथा |
कुर्यादष्टाधिकं तेषामिति जप्यविधिः स्मृतः ||

जपं समर्पयेद्देवि गन्धपुष्पार्घ्यवारिभिः |
तेजोमयं जपं देव्या वामहस्ते निवेदयेत् ||

गुह्यातिगुह्यगोप्त्री त्वमिति मन्त्रेण मन्त्रवित् |
ततो नीराजनं कुर्याद्दशवारं तु दीपकैः ||

स्तुवन् प्रदक्षिणीकृत्य दण्डवद् प्रणमेद् भुवि |
आत्मार्पणेन मनुना कुर्यादात्मार्पणं प्रिये ||

आत्मसमर्पणम्

तदुक्तं यामले �

इतः पूर्वमिति प्रोच्य प्राणबुद्धीति चोच्चरेत् |
देहधर्माधिकारतो जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिषु ||

सर्वावस्थासु मनसा वाचा च कर्मणेति च |
हस्ताभ्यामथ पद्भ्याञ्च तथोदरेण संस्मरेत् ||

शिश्ना यत्स्मृतमित्येतद्यदुक्तं यत्कृतं तथा |
सर्वमित्यपि तद्ब्रह्मार्पणमस्त्वग्निवल्लभा ||

प्रणवञ्च मदीयं मां सकलं साध्यदेवताम् |
ङेन्तां समर्पितं तारं तत्सदित्यपि संस्मरेत् ||

अर्घ्योदकाक्षतैर्मूलैर्देव्यै पूजां समर्पयेत् |
पूजिताऽस्त्वियनेनैव देव्यै पूजां समर्पयेत् |
देव्या गृहीतमित्येवं भावयेद्यतमानसः ||

विश्वसारे �

आज्ञानाद्वा प्रमादाद्वा वैकल्यात्साधनस्य च |
यन्न्यूनमतिरिक्तं वा तत्सर्वं क्षन्तुमर्हसि ||

द्रव्यहीनं क्रियाहीनं श्रद्धाभक्तिविवर्जितम् |
तत्सर्वं कृपया देवि क्षमस्व त्वं दयानिधे ||

यन्मया क्रियते कर्म महद्वा स्वल्पमेव वा |
तत्सर्वञ्च जगद्धात्रि क्षन्तव्यमयमञ्जलिः ||

कुलार्णवे �

कृताञ्जलिर्महेशानि रक्षामन्त्रं पठेत्सुधीः |

ओं काली विदध्यान्मम पुत्ररक्षां तथा कराली मम देहरक्षाम् |

दुर्गाऽट्टहासैर्मम शत्रुनाशं करोतु तारा विदधतु राज्यम् ||

पठेत्सहस्रनामाख्यं स्तोत्रं मोक्षस्य साधनम् |
स्तोत्रैः स्तुत्वा पठेद्देवि कवचं सर्वकामदम् |
कवचं हि विना देवि शूद्रस्तु जपमाचरेत् ||

कवचं हि बिनेति | स्वाहाप्रणवसंयुक्तं कवचं विनेत्यर्थः |

देवीं प्रदक्षिणीकृत्य नमस्कृत्य विसर्जयेत् |
विधाय पश्चात्स्वां विद्यां स्वीयहृत्सरसीरुहे ||

सुषुम्नावर्त्मना पुष्पमघ्रायोद्वासयेत्ततः |
क्षमस्वेति च मन्त्रेण हृदि देवीं विसर्जयेत् ||

भैरवीतन्त्रे �

संहार मुद्रया देवि क्षमस्वेति विसर्जयेत् |
तन्नैवेद्यशतांशं वा सहस्रांशं च भैरवि |
दद्यादुच्छिष्टचाण्डाल्यै स्वाहेति मनुना ततः ||

अथवा �

निर्माल्येन यजेद्देवीमीशे निर्माल्यवासिनीम् |
निर्माल्यं शिरसा धार्यं सर्वाङ्गे चानुलेपनम् ||

नैवेद्यञ्चोपमुञ्जीत दत्त्वा तद्भक्तिशालिने |
शताभिमन्त्रितं पुष्पं चन्दनं मूर्ध्नि भालतः ||

धृत्वाऽवश्यं नयेद्वश्यं त्रैलोक्यमपि दर्शनात् |
यं यं गच्छामि पादेन यं यं पश्यामि चक्षुषा ||

स एव दासतां यातु यदि शक्रसमो भवेत् |
अनेन तिलकं कृत्वा त्रैलोक्यमपि मोहयेत् ||

सद्यः पर्युसितं वापि निर्माल्यं प्रदूष्यति |
ब्रह्मरध्रे गुप्तस्थाने यन्त्रलेपं तु धारयेत् |
उदकं तरुमूले वा निर्माल्यं तस्य संत्यजेत् ||

रुद्रयामले �

पूर्वजन्मार्जितैः पुण्यैर्ज्ञात्वैनां परदेवताम् |
यो भजेद्भक्तिभावेन सद्यः श्रीसम्पदां पदम् |
यदाराधनमात्रेण जीवन्मुक्तिः प्रजायते || इति वचनात् |

देव्याः पूजा त्रिधा प्रोक्ता स्थूलमाभ्यन्तरं तथा |
स्थूलं मन्त्रमयीं पूजां स्थूलविग्रहचिन्तनम् ||

मानसैरुपचारैस्तु पूजा चाभ्यन्तरं प्रिये |
कर्मयोगं विना देवि ज्ञानयोगो न सिध्यति |
ज्ञानेन कर्मणा वापि सिद्धिर्भवति नान्यथा ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्यपरमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्द-
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां प्रातःकृत्यनिर्णयो 
नित्यपूजाप्रमाणनिर्णयो नाम सप्तमोल्लासः || ७ ||




अष्टमोल्लासः

मालानिर्णयः 

अथ वक्ष्ये महेशानि मालायाः परिनिर्णयम् |
नित्यं जपं करे कुर्याद् न तु काम्यं कदाचन् |
काम्यमपि करे कुर्याद् मालाभावे च सुन्दरि ||

अथ करमाला यामले �

अनामायास्त्रयं पर्वं कनिष्ठायास्त्रिपर्विका |
मध्यमायास्त्रयं पर्वं तर्जनी मूलपर्वं च ||

प्रादक्षिण्यक्रमेणैव जपेद्दशसु पर्वसु |
शक्तिमाला समाख्याता सर्वमन्त्रप्रदीपिका ||

पर्वद्वयं तु तर्जन्या मेरुं तद्विद्धि पार्वति |
तर्जन्यग्रे तथा मध्ये यो जपेत् तत्रमानवः |
चत्वारि तस्य नश्यन्ति आयुर्विद्यायशोबलम् ||

श्रीविद्यायाम् �

अनामामध्यमायाश्च मूलाग्रञ्च द्वयं द्वयम् |
कनिष्ठायाश्च तर्जन्यास्त्रयं पर्वं महेश्वरि ||

अनामामध्ययोर्मध्यं मेरुश्च द्वितयं स्मृतम् |
प्रादक्षिण्यक्रमाद्देवि जपेत् त्रिपुरसुन्दरीम् ||

करमालायां जपप्रकारः

हृदये हस्तमारोप्य तिर्यक् कृत्वा करांगुलीः |
आच्छाद्य वाससा हस्तौ दक्षिणेन सदा जपेत् ||

अंगुलीनां वियुञ्जीत किञ्चिदाकुञ्चयेत्तलम् |
अंगुलीनां वियोगाच्च छिद्रेण स्रवते जपः ||

अंगुल्यग्रेषु यज्जप्तुं यज्जप्तुं मेरुलंधने |
सर्वसन्धिसु यज्जप्तुं तत्सर्वं निष्फलं भवेत् ||

यामले मणिनियममाह �

मण्यष्टकशतेनैव निर्मिता या तु मालिका |
राज्यं वितनुते नित्यं देहान्ते मोक्षदायिनी ||

मोक्षदा पञ्चविंशत्या त्रिंशता धनवृद्धिदा |
चतुर्दशमयी माला मोक्षदा भोगवर्द्धिनी |
सर्वार्थाः सप्तविंशत्या पञ्चदश्याभिचारिके ||

(पञ्चविंशत्याभिचारके इत्यपि पाठः) 

पञ्चाशता कार्यसद्धिश्चतुःपञ्चाशता तथा |
अष्टोत्तरशतेनैव सर्वसिद्धिरुदाहृता |
त्रिपुरायाणपेशस्ता रुद्राक्षै रक्तचन्दनैः ||

भैरवीविषये वाराहीतन्त्रे �

सुवर्णमणिभिर्माला स्फाटिकी शङ्खनिर्मिता |
प्रवालैरपि वा कार्या पुत्रजीवं विवर्जयेत् ||

श्मशानधुस्तूरैर्मालां कुर्याद्धूमावती विधौ |
रक्तेन चन्दनेनाऽपि बालामालां प्रकल्पयेत् ||

दन्तेन कालिकायास्तु राजदन्तस्य मेरुणा |
उग्रताराजपे शस्ता महाशङ्खस्य मालिका ||

उन्मुख्याश्च तथा ज्ञेया मालिका सिद्धिदायिका |
शाक्तानां स्फाटिकी माला रक्तचन्दनसम्भवा ||

रुद्राक्षमालिका ज्ञेया चतुर्वर्गफलप्रदा |

निर्मिता रौप्यमणिभिर्जपमालेप्सितप्रदा ||

हिरण्यमणिभिर्माला सर्वान्कामान्प्रयच्छति |
प्रवालैर्विहिता माला प्रयच्छेत् विपुलं धनम् ||

सौभाग्यं स्फाटिकी माला मौक्तिकैर्विहिता तथा |
निर्मिता शङ्खमणिभिः कुरुते कीर्तिमयव्याम् ||

सुवर्णै रचिता माला सदा स्यान्मुक्तये नॄणाम् |
गोपनीयाऽनिशं देवि जपमालेप्सिताप्तये ||

मुण्डमालायाम् �

रुद्राक्षैर्वा यदि जपेदिन्द्राक्षैः स्फाटिकैस्तथा |
नान्यमध्ये प्रयोक्तव्यं पुत्रजीवादिकञ्च यत् ||

यदन्यत्तु प्रयुञ्जीत मालायां जपकर्मणि |
तस्य कामं च मोक्ष च नो ददाति प्रियङ्करी ||

यामले �

रुद्राक्षैः शक्तिमन्त्रञ्च मन्त्री यः प्रजपेत् प्रिये |
स दुर्गतिमाप्नोति निष्फलस्य तस्य तज्जपः ||

प्रतिप्रसवमाह तत्रैव �

कालिका छिन्नमस्ता च त्रिपुरा तारिणी तथा |
एताः सर्वा न दूष्यन्ति जपाद् रुद्राक्षमालया ||

रुद्रयामले �

दिवा नैव प्रजप्तव्यं रुद्राक्षमालया क्वचित् |
पूर्वश्चर्यादृते चात्र दूषणञ्च वरानने ||

अरुद्राक्षधरः कुर्यात्तान्त्रिकं वैदिकं तथा |
जपहोमादिकं यद्यत्तत्सर्वं निष्फलं भवेत् ||

मालाविशेषफलमाह मन्त्रदेवप्रकाशिकायाम् �

पर्वस्वष्टगुणं पुत्रजीवे दशगुणं भवेत् |
शतं स्याच्छङ्खमालायां प्रवाले च सहस्रकम् ||

स्फाटिके दशसाहस्रं लक्षं तु मौक्तिके भवेत् |
पद्माक्षे दशलक्षन्तु कोटिः सौवर्णिके तथा ||

कुशग्रन्थौ च रुद्राक्षेष्वनन्तगुणितं भवेत् |
श्वेतपद्माक्षमालायां जपे स्यादमितं फलम् ||

मालाविधानम्

समासेनाऽक्षमालानां विधानमिह कथ्यते |
यथालाभं यथारूपमक्षाण्यादाय यत्नतः ||

अन्योन्यसमरूपाणि नातिस्थूलकृशानि च |
कीटादिभिरदुष्टानि न जीर्णानि कदाचन ||

गव्यैश्च पञ्चभिस्तानि प्रक्षालयेत्पृथक् पृथक् |
द्विजस्त्रीनिर्मितं सूत्रं शुभ्रं ग्रन्थिविवर्जितम् ||

कार्पासनिर्मितं वापि पट्टसूत्रमथापि वा |
त्रिगुणं त्रिगुणीकृत्य ग्रथयेच्छिल्पशास्त्रतः ||

सर्वेषामेव वर्णानां पट्टं सर्वेप्सितप्रदम् |
कार्पाससम्भवं सूत्रं धर्मकामार्थमोक्षदम् ||

मूलास्त्रे च पठन् सूत्रं बीजं प्रक्षालयेत्ततः |
मणिमेकैकमादाय सूत्रे तत्र तु योजयेत् ||

मुखे मुखन्तु संयोज्य पुच्छे पुच्छं नियोजयेत् |
तत्सजातीयमेकाक्षं मेरुत्वेनाऽग्रतो न्यसेत् ||

एकैकमणिमादाय ब्रह्मग्रन्थिं प्रकल्पयेत् |
ग्रथयेन मालिकां चैव हृदि तारं मनुं स्मरन् ||

स्वयमेव जपेन्मन्त्रमन्यः प्रणवमुच्चरेत् |
सार्द्धत्रयावर्तनेन ग्रन्थिं कुर्यादथो दृढम् ||

ब्रह्मग्रन्थिं ततो दद्यान्नागपाशमथापि वा |
गोपुच्छसदृशीं कुर्यादथवा सर्पपुच्छवत् ||

ग्रन्थिहीना न कर्तव्या मेरुपृष्ठे न दूष्यति |
दूषणं त्वत्र नास्त्येव ग्रन्थिहीनैव नित्यशः ||

काल्याश्च त्वरितायाश्च वज्राख्या षट्कभेदके |
तोतलावनवासिन्योर्वाराह्याश्च विशेषतः ||

नान्यस्याश्चण्डिकायाश्च ग्रन्थिहीना विधीयते |
एवं निर्माय मालां वै शोधयेत् मन्त्रिसत्तमः ||

अप्रतिष्ठितमालाभिर्मन्त्रं जपति यो नरः |
सर्वं तद्विफलं विद्यात्क्रुद्धा भवति चण्डिका ||

मालाप्रतिष्ठाविधिः

अथोच्यते प्रतिष्ठा हि मालायास्तन्त्रवर्त्मना |
गुरुं ततः प्रणम्यादौ संस्कुर्याज्जपमालिकाम् ||

शुभे लग्ने शुभे वारे शुभेर्क्षे च शुभे तिथौ |
प्रतिष्ठां कारयेन्मन्त्री स्वयं वा गुरुणाऽथवा ||

नित्यं कर्म ततः कृत्वा सामान्यार्घ्यं विधाय च |
पञ्चगव्ये क्षिपेन्मालां शिवमन्त्रेण मन्त्रयेत् ||

शिवमन्त्रमाह यामले �

शान्तः शत्रुस्वरारूढो नादबिन्दुविभूषितः |
कथितः शिवमन्त्रोऽयं साधकानां हिताय च ||

शान्तो हकारः, शत्रुस्वरः उकारः |

शीतलेन जलेनैव स्नापयेत्तदनन्तरम् |
क्षालयेत्पञ्चगव्येन सद्योजातेन मार्जयेत् ||

सद्योजातमन्त्रस्तु �

सद्योजातं प्रपद्यामि सद्योजाताय वै नमः |
भवे भवे नातिभवे भजस्व मां भवोद्भवाय नमः ||

क्षालयेदीशसूक्तेन लिम्पेत्तत्पुरुषेण तु |
गन्धैरनल्पैर्मतिमानघोरेण तु धूपयेत् ||

अघोरेण तु सूक्तेन शतान्यूनं तु मन्त्रयेत् |
वामदेवेन मन्त्रेण समीकुर्याद्विचक्षणः ||

अश्वत्थपत्रनवकैः पद्माकारं प्रकल्पयेत् |
तन्मध्ये स्थापयेन्मालां मातृकामूलमुच्चरन् |
संस्कृत्यैवं बुधोमालां तत्प्राणांस्तत्र योजयेत् ||

तत्प्राणान् आराध्यदेवताप्राणान् |

तत्र देवीं प्रपूज्यैव परिवारगणैः सह |
अनुलोमविलोमेन मातृकार्णेन मन्त्रयेत् |
मेरुं प्रेतेन संमन्त्र्त्र भावयेद्देवतात्मिकाम् ||

प्रेतेन प्रेतबीजेन हसौः इति बीजेनेत्यर्थः |

वह्निं संस्कृत्य विधिवदष्टोत्तरशतं हुनेत् |
हुतशेषं प्रतिकृतौ प्रदद्याद्देवताधिया ||

होमकर्मण्यशक्तश्चेद् द्विगुणं जपमाचरेत् |
ताराक्षमालाधिपते सुसिद्धिं देहि देहि मे ||

सर्वमन्त्रार्थसाधिनि साधय द्वितयं ततः |
सर्वसिद्धिं परिकल्पय परिकल्पय मे स्वाहा ||

इत्थमाशंसिता माला जपकर्मणि सर्वदा |
अभीष्टकं ददात्यर्थं सर्वकामफलं तथा ||

मालायां जप विधिः

गुरुं सम्पूज्य तद्धस्ताद् गृह्णीयादक्षमालिकाम् |
जपादौ पूजयेन्मालां तोयैरभ्युक्ष्य यत्नतः ||

ऐं ह्रीं अक्षमालिकायै हृन्मन्त्रेण प्रपूजयेत् |
पूजयित्वा ततो मालां गृह्णीयाद्दक्षिणे करे ||

हृत्समीपे समानीय न तु वामेन संपृशेत् |
मध्यमाया मध्यभागे स्थापयित्वा समाहितः ||

मध्यमस्थामक्षमालमंगुष्ठाग्रेण चालयेत् |
अशुचिर्न स्पृशेन्मालां करभ्रष्ठां न कारयेत् ||

तर्जन्या न स्पृशेदेनां गुरोरपि न दर्शयेत् |
भुक्तौ मुक्तौ तथा पुष्टौ मध्यमायां जपेत्सुधीः ||

एकैकस्य जपेऽप्येवं चालयेद्देशिकोत्तमः |
जप्त्वाऽक्षमालां सकलां भ्रामयेदखिलान्मणीन् ||

प्रदक्षिणं पुनः कृत्वा प्रारभ्यैवं समापयेत् |
एवं क्रमेण देवेशि जपेदष्टोत्तरं शतम् ||

स्थूलावधि जपेन्मन्त्रं सूक्ष्मभागे समर्पयेत् |
हस्तौ च वाससाच्छाद्य दक्षिणेन सदा जपेत् ||

एवं सूक्ष्मावधिस्थूलान्तो जपः संहारः ||

न स्वयं वामहस्तेन जपमालां तु संस्पृशेत् |
जपकाले जपं कृत्वा शुद्धस्थाने सदा न्यसेत् ||

जीर्णेसूत्रे पुनः सूत्रं ग्रथयित्वा शतं जपेत् |
अदीक्षितद्विजेनाऽपि स्पृष्टा चेत् शुद्धिमाचरेत् ||

न धारयेत्करे कण्ठे मूर्ध्नि च जपमालिकाम् |
उरुपादाधरस्पृष्टा चापसव्यप्रचालिता ||

अगुप्ता चालिता वापि पुनः संस्कारमर्हति |
जपमाला मया देवि कथिता भुवि दुर्लभा |
सदा गोप्या प्रयत्नेन यदि त्वां मम वल्लभा ||

अथ वर्णमाला

माला पञ्चाशिका प्रोक्ता सूत्रं शक्तिशिवात्मकम् |
कुण्डलीग्रथिता शक्तिरलान्ते मेकसंस्थितिः ||

चित्रिणी विसतन्त्वाभा ब्रह्मनाडीगतान्तरा |
तया संग्रथिता ध्येया साक्षाज्जाग्रत्स्वरूपिणी ||

अन्तर्विद्रुमभासमानभुजगीसप्रोतवर्णोज्वला |
आरोहप्रतिरोहतः शतमयी वर्गाष्टकाष्टोत्तरा ||

अनुलोमविलोमेन मन्त्रवर्णविभेदतः |
मन्त्रेणाऽन्तरितान्वर्णान्वर्णेनाऽन्तरितं मनुम् ||

कुर्याद्वर्णमयी मालां सर्वमन्त्र प्रकाशिनीम् |
चरमार्णं मेरुरूपं लंघनं नैव कारयेत् ||

सबिन्दुं वर्णमुच्चार्य पश्चान्मन्त्रं जपेत्सुत्धीः |
अकारादिलकारान्तमनुलोम इति स्मृतम् ||

पुनर्लकारमारभ्य श्रीकण्ठान्तं मनुं जपेत् |
विलोम इति विख्यातं क्षकारं केवलं जपेत् ||

वर्णानामष्टवर्गेण अष्टवारं जपेत्सुधीः |
अष्टोत्तरशतं मन्त्रं ज्ञानेन संजपेत्सुधीः |
अ क च ह त प य शा इत्येवं चाष्टवर्गकाः ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्द-
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां मालानिर्णयो 
नामाऽष्टमोल्लासः || ८ ||




नवमोल्लासः

जपविधिः

जपविधिमहं वक्ष्ये शृणुष्व कमलानने |
जपार्थं सर्वमन्त्राणां विन्यासञ्च लिपेर्विना ||

कृतं तन्निष्फलं विद्यात्तस्मादादौ न्यसेत्प्रिये |
जपादौ च जपान्ते च प्राणायामं समाचरेत् ||

मानसादि जपभेदः

विशुद्धेश्वरे �

जपः स्यादक्षरावृत्तिर्मानसोपांशुवाचिकाः |
निजकर्णगोचरो यो मानसः स जपः स्मृतः ||

उपांशुर्निजकर्णस्य गोचरः परिकीर्तितः |
निगदस्तु जनैर्वेद्यस्त्रिविधो जप ईरितः ||

अन्यत्रापि �

यद्युच्चनीचोच्चरितैः स्पष्टशब्दवदक्षरैः |
मन्त्रमुच्चारयेद्व्यक्तं जपयज्ञः स वाचिकः ||

उच्चारयेन्मन्त्रमीषत् किञ्चिदोष्टौ प्रचालयन् |
किञ्चिच्छब्दमयं ब्रूयादुपांशुः स जपः स्मृतः ||

धिया यदक्षरश्रोण्या वर्णाद्वर्णं पदात्पदम् |
शब्दानुचिन्तनाभ्यासः स उक्तो मानसो जपः ||

उच्चैर्जपाद् विशिष्टः स्यादुपांशुर्दशभिर्गुणैः |
तस्मादपि विशिष्टः स्यात्सहस्रं मानसो जपः ||

मन्त्रजपपद्धतिः

देवतां चित्तगां कुर्यात्कुर्याच्च हृदयं स्थिरम् |
ओष्ठौ तु सम्पुटौ कृत्वा स्थिरचित्तः स्थिरेन्द्रियः ||

ध्यायेच्च मनसा वर्णान् जिह्वोष्ठौ न विचालयेत् |
न कम्पयेच्छिरोग्रीवान्दन्तानैव प्रकाशयेत् |
मन्त्रोद्धारक्रमेणैव मन्त्रं जपति साधकः ||

तदा सिद्धिं विजानीत न सिद्धिश्चान्यथा भवेत् ||

	मन्त्रोद्धारक्रमेणैव मन्त्रघटकीभूत स्वरव्यञ्जन 
वर्णज्ञान क्रमेणेत्यर्थः | एव-कारोऽवधारणार्थः |

आदौ ध्यानं ततो मन्त्रं ध्यानस्याऽन्ते मनुं जपेत् |
ध्यानमन्त्रसमायुक्तः शीघ्रं सिध्यति साधकः ||

कुलार्णवे �

मनसा पठितं स्तोत्रं वाचा वापि मनोर्जपः |
उभयं निष्फलं देवि भिन्न भाण्डोदकं यथा ||

भूतशुद्धौ �

यस्य यस्य च मन्त्रस्य उद्दिष्टा या च देवता |
चिन्तयित्वा तदाकारं मनसा जपमाचरेत् ||

शनैः शनैरविस्पष्टं न द्रुतं न विलम्बितम् |
क्रमेणोच्चारयेद्वर्णानाद्यन्तक्रमयोगतः ||

अतिह्रस्वो व्याधिहेतुरतिदीर्घो वसुक्षयः |
अक्षराक्षरसंयुक्तं जपेन्मौक्तिक हारवत् ||

कुलार्णवे �

तन्निष्ठस्तद्गतप्राणस्तच्चित्तस्तत्परायणः |
तत्पदार्थानुसन्धानं कुर्वन्मन्त्रं जपेत् प्रिये ||

रुद्रयामले �

कथं मन्त्राश्च सिध्यन्ति मन्त्रार्थाज्ञानिनः प्रिये |
पशुर्भावविहीनश्च न तस्य भजते फलम् |
मन्त्रार्थस्याऽनभिज्ञो हि न जपफलमश्नुते ||

मन्त्रार्थः मन्त्रदेवतयोरभेदज्ञानम् | तथाचोक्तं यामले �

मन्त्रार्थो देवतारूप चिन्तनं परमेश्वरि |
मन्त्रात्मकश्च देवः स्याद् मन्त्रवाच्या च देवता ||

वाच्यवाचकभावेनैवाऽभेदो मन्त्रदेवयोः |
मन्त्रगच्या देवता हि मन्त्रो हि वाचकः स्मृतः |
वाचकेऽपि च विज्ञाते वाच्य एव प्रसीदति ||

प्रकारान्तरमाह भूतशुद्धौ �

मन्त्रार्थं परमेशानि सावधानऽवधारय |
आधारे चिन्तयेद्विद्यां शुद्धस्फटिकसन्निभाम् ||

बन्धूकरुचिरां लिङ्गे नाभौ स्फटिक सन्निभाम् |
हृदि मारकत प्रख्यां हरिद्वर्णां विशुद्धके ||

आज्ञायां चिन्तयेद्विद्यां चतुर्वर्णानुरञ्जिताम् |
षट्चक्रे परमेशानि ध्यायेत्साधकसत्तमः ||

मन्त्रपुरश्चरणविधिः

रुद्रयामले �

मन्त्रं नीत्वा गुरोः पार्श्वे गुरुभक्तिपुरःसरः |
मन्त्रश्रोत्रास्यहृन्नेत्रप्राणान्विज्ञाय यत्नतः |
मन्त्राणां कीलकं ज्ञात्वा कुर्यान्मन्त्रपुरष्क्रियाम् ||

नचैतद्वचनं पुरश्चरणविषयमेवेति बोद्धव्यम् | श्रोत्रादीनां 
ज्ञानाभावे मन्त्रजपमात्रनिषेधात् | तथा चोक्तं मन्त्रकोषे �

श्रोत्रादीनां ज्ञानाभावे मन्त्रजापं करोति यः |
दारिद्र्यञ्च विपत्तिञ्च नरकं प्राप्नुयात्तु सः ||

अन्यत्रापि �

हृन्नेत्रविहीनो मन्त्रो दारिद्र्यक्लेशदायकः |

तन्त्रान्तरे �

श्रोणास्यनेत्रहृदयज्ञानान्मोक्षमवाप्नुयात् |
सद्यः सिद्धिः सर्वविद्या स्यात्साक्षाच्छिव एव सः ||

भूतडामरे �

इन्द्रियमनोविशुद्ध्या मनोरास्यादिकं वक्ष्ये |
शृणु देवि प्रवक्ष्यामि कालीमन्त्रतनुक्रमम् ||

कालीमन्त्रादीनां तनुक्रमः 

बिन्दुं श्रोत्रं नादमास्यं ककारं हृदयं बिदुः |
वह्निं नेत्रं कीलकञ्च दीर्घेकारं प्रियंवदे ||

तकारं तारिणीमन्त्रो हृदयं विद्धि पार्वति |
हकारं विद्धि सर्वत्र शक्तिमन्त्रे सुरेश्वरि ||

उत्तरतन्त्रे �

प्राणविद्या महाविद्या सा विद्या मुक्तिदायिका |

श्यामाया द्वाविंशत्यक्षरविद्यायां विशेषमाह उत्तरतन्त्रे �

क्रीं कारोमस्तकं देवि क्रींकारश्च ललाटकम् |
नेत्रत्रयं क्रींकारेण हूंकारेण च नासिका ||

हूंकारो मुखपद्यं स्याद् ह्रींकारः कर्णयुग्मकम् |
ह्रींकारेण भवेद् ग्रीवा दकारश्चिद्रुकं भवेत् ||

क्षिकारेण भवेद्दन्तो णेकारेणौष्ठयुग्मकम् |
काकारेण स्तनद्वन्द्वं लिकारः पृष्ठदेशकम् ||

केकारेण भवेद्बाहुः क्रींकारेणोदरं भवेत् |
क्रींकारो नाभिदेशः स्यात् क्रींकारश्च नितम्बकम् ||

हूंकारो योनिरूपः स्याद् हूंकारेणोरुयुग्मकम् |
ह्रींकारो जानुयुग्मं स्याद् ह्रींकारो गुल्फदेशकः |
स्वाकारेण पदद्वन्द्वं हाकारेण नखास्तथा ||

ताराविद्यायां यामले �

वाग्देव्याः समुदायः स्यादाकृतिः प्रणवोमुखम् |
मायावधुस्थितौ बिन्दु लोचने समुदाहृते ||

हसकारो श्रुती दीर्घस्वरौ हृदयरूपिणौ |
फटकारौ योन्युदरावकारेण स्तन द्वयम् ||

रेफयुग्मं पदद्वन्द्वं तकारं माललोचनम् |
वेदभुजस्वरूपञ्च नादयुग्ममुदाहृतम् ||

कूर्चं प्राणा एकजटा शरीरं सर्वमिष्यते |
कूर्चं मुखन्तु विज्ञेयमन्यमन्त्रेषु पार्वति ||

	अन्य मन्त्रेषु एकजटा या प्रणवरहितमन्त्रेषु कूर्चं मुखं 
तेन तत्तन्मन्त्रघटकीभूत 
तत्तद्वर्णोत्पन्नमुखनासौष्ठदन्ताधरहस्तपादस्तनयोन्याद्य-
वयवावच्छिन्नशरीरं ज्ञानविषयीकृत्य जपेदित्यर्थः ||

कामिनीतत्त्वम्

कामधेनुतन्त्रे �

अथान्यत्संप्रवक्ष्यामि कामिनीतत्त्वमद्भुतम् |
शृणु तत्त्वं महेशानि ककारस्याऽतिदुर्लभम् ||

रहस्यं परमाश्चर्यं त्रिकोणानाञ्च संशृणु |
वामरेखा भवेद् ब्रह्माविष्णुर्दक्षिणरेखिका ||

अधोरेखा भवेद् रुद्रो मात्रा साक्षात्सरस्वती |
कुण्डली चांकुशाकारा मध्यशून्यं सदाशिवः ||

ज्वायावकसङ्काशा वामरेखा वरानने |
शरच्चन्द्रप्रतीकाशा दशरेखा समुर्तिका ||

अधोरेखा भवेद् रुद्रो महामरकतद्युतिः |
शङ्ख दुग्धसमाभासा मात्रा साक्षात्सरस्वती ||

अंकुशाकुण्डली या तु कोटिविद्युल्लताकृतिः |
कोटिचन्द्रप्रतीकाशो मध्यशून्यं सदाशिवः ||

शून्येषु परमेशानि सर्वव्यापी सदाशिवः |
इश्वरो यस्तु देवेशि कलाचतुष्ट्यात्मकः ||

इच्छाशक्तिर्भवेद् ब्रह्मा विष्णुस्तु ज्ञानशक्तिमान् |
क्रियाशक्तिर्भवेद्रुद्रः सर्वः प्रकतिमूर्तिमान् ||

आत्मविद्याशिवैस्तत्त्वैः सदाशिवः प्रतिष्ठितः |
शून्येषु संस्थिता काली कैवल्यपददायिनी ||

मर्दिनी संस्थिता तस्य दक्षभागे समूर्तिका |
वामभागे स्थिता लक्ष्मीश्चतुर्वर्गप्रदायिनी ||

तासां गर्भे स्थिता सा च सुन्दरी परदेवता |
तिसृणां गर्भसम्भूता त्रिपुरा चात एव हि ||

परमात्मस्वरूपत्वात्तासां गर्भे प्रतिष्ठिता |
अन्ये च कालिकायाः स्युः सर्वा भेदाश्च पार्वति ||

तत्र स्थित्वा सृजेद् ब्रह्मा विष्णुः पालनतत्परः |
रुद्रः संहारकर्ता च ईश्वरस्तुसदाशिवः ||

ईश्वरो यस्तु देवेशि त्रिकोणे तस्यस्थितिः |
त्रिकोणमेतत्कथितं योनिमण्डलमुत्तमम् ||

ककाराज्जायये देवि सर्वञ्च वरवर्णिनि |
ककारात्सर्वमुत्पन्नं कामः कैवल्यमेव च ||

अर्थोऽपि जायते देवि सोऽपि धर्मबलाद् तथा |
सर्वासां देवतानाञ्च ककारो मूलमेव च ||

आसनं त्रिपुरादेव्याः ककारः पञ्चदैवतः |
ककारात्कामदा कामरूपिणी स्फुरदव्यया ||

माता सा सर्वदेवानां कैवल्यपददायिनी |
कैवल्यं प्रपदे य(स्याः)स्मात्कामिनी सा प्रकीर्तिता ||

कामिनी ध्यानम्

जवायावकसिन्दूरसदृशीं कामिनीं पराम् |
चतुर्भुजां त्रिनेत्राञ्च बाहुवल्ली विराजिताम् ||

कदम्ब कोरकाकारस्तनद्वयविभूषिताम् |
शङ्खकङ्कणकेयूरैरङ्गदैरुपशोभिताम् ||

रत्नहारैः पुष्पहारैः शोभितां परमेश्वरीम् |
एवं हि कामिनीं ध्यात्वा ककारं दशधा जपेत् ||

प्रफुल्लञ्च ततो जप्त्वा जपस्य फलभाग् भवेत् |
एतत्ते कथितं देवि ककारतत्त्वमद्भुतम् ||

एतत्तु कालिकाबीजं प्रफुल्लं शृणु सुन्दरि |
पृथ्वीबीजं ततो धृत्वा वामाक्षिसंयुतं कुरु ||

बिन्द्वर्द्धसंयुतो भूत्वा प्रफुल्लं भवति प्रिये |
लकारः पृथिवी साक्षात्सर्वरत्नप्रदायिनी ||

पीताङ्गीं पीतवसनां पीतविद्युल्लताकृतिम् |
सुखप्रसन्नवदनां रत्नकुण्डल मण्डिताम् ||

एवं हि संस्मरेद् बीजं तदूर्ध्वे कामिनी पराम् |
ककार संयुतं कृत्वा प्रफुल्लं भावयेत्प्रिये ||

मर्दिनी या महेशानि सा वामा परमेश्वरि |
प्रतप्तकाञ्चनाभासां दशबाहुसमान्विताम् ||

त्रिभङ्गललिताकारां जटाजूटविभूषिताम् |
त्रिलोचनां चन्द्ररेखां महिषासुरमर्दिनीम् |
सिंहासनगतां देवीं मावये द्वैष्णवोत्तगः ||

बहुरूपमयीं देवीं ककारं कामिनी पराम् |
शुक्लवर्णां रक्तवर्णां (पीतवर्णां) पीतचम्पकहासिनीम् ||

हरिद्वर्णां कृष्णवर्णां नानाचित्रस्वरूपिणीम् |
उत्पत्तेः कारणं भूमेर्देवानां चैव पार्वति ||

बीजमेतन्महागुह्यं विष्णोर्जन्मस्थलं सदा |
तदूर्ध्वे नादतत्त्वञ्च योनिरूपां सनातनीम् ||

प्रतप्तकाञ्चनाभासां त्रिकोणां शशिशेखराम् |
शृङ्गाररससन्दोहैः पूरि(जि)तां परमेश्वरीम् ||

तदूर्ध्वे भावयेद्बिन्दुं शिवशक्तिमयं सदा |
शून्यरूपः शिवः साक्षाद्बिन्दुः परमकुण्डली ||

शून्यभागः कलायुक्तो बिन्दुश्च मोक्षदोऽव्ययः |
सार्द्धत्रिवलयाकारा कोटिविद्युत्समप्रभा ||

सर्पाकारा शिवं वेष्ट्य तत्रैव संस्थिता सदा |
एवं हि संस्मरेद्भक्त्या बीजशक्तिसमाश्रिताम् ||

बीजात्तु जायते ब्रह्मा ज्ञानात्मा परमेश्वरः |
शब्द ब्रह्ममयो भूत्वा ईश्वरः कार्यकारणम् ||

कृष्णस्य चञ्चलापाङ्गि माता सा कामिनी परा |
बीजाच्चैवाऽङ्कुरे जाते बीजं निष्फलतां व्रजेत् ||

एतद्बीजं वरारोहे सदा सारमयं विभु |
लकारसंयुतं भूत्वा प्रसूते हरिमव्ययम् ||

स्वयं शक्तिर्हरिर्भूत्वा जायते नात्र संशयः |
ककारसंयुता भूत्वा शक्तिराविरभूत्स्वयम् ||

जन्मकर्माणि सर्वाणि प्रकृतेरस्ति भामिनि |
जपे ध्याने च पूजायां प्रकृतिः सुप्रतिष्ठिता ||

ककारस्योर्ध्वकोणे तु प्राणो वायुः प्रतिष्ठितः |
अपानो वामकोणे च संस्थितश्च सदा प्रिये ||

समानोदक्षिणे कोणे शुद्धस्फटिक सन्निभः |
उदानस्त्वंशाकारे मात्रायां व्यान एव च |
एतत्ते कथितं देवि ककारतत्त्वमद्भुतम् ||

नवतत्त्वं ककारस्य ज्ञात्वा यः कुरुते जपम् |
स जपश्चञ्चलापाङ्गि जप एव न संशयः ||

एतत्तत्वमविज्ञाय प्रजपेद्यदि कोटिधा |
न तज्जप्तं वरारोहे सदा त्वावर्तनं भवेत् ||

नवतत्त्वनिरूपणम्

देवतत्त्वं प्राणतत्त्वं बिन्दुतत्त्वञ्च सुन्दरि |
ज्ञानतत्त्वं शक्तितत्त्वं योनितत्त्वं तथैव च ||

नवतत्त्वमिदं प्रोक्तं कामधेनुमतं प्रिये |
कीलितो नहिदेवो हि विद्या मन्त्रश्च सर्वथा ||

न शप्तः परमेशानि न विद्धो वरवर्णिनि |
सर्वेषां जङ्गमादीनां स्थावराणान्तु योगिनि ||

देवता मातृका माया सृष्टिस्थित्यन्तकारिणी |
एकाक्षरविहीनत्वाद् ब्रह्महत्या वरानने ||

कस्य स्याद्वशगा देवी हृदये भावयेत्प्रिये |
भावनादक्षरश्रेण्याः साक्षाद् ब्रह्म न संशयः ||

अक्षरे दूषणं नास्ति शप्तादि कमलानने |
दूषणं यत्कृतं देवि हृदिस्थं भावयेत्प्रिये ||

रक्षणार्थं सुराणाञ्च ह्यात्मनो गोपनाय च |
मानवाः परमेशानि वराकाः क्षुद्रबुद्धयः ||

मानवस्य च रक्षार्थं रक्षार्थं पन्नगस्य च |
मयैव निर्मितौ देवि विद्यामन्त्रौ पुरैव हि ||

अत-एव महेशानि ह्यसुराः क्षयमागताः |
तस्मात्सर्व प्रयत्नेन जपं कुरु वरानने ||

मन्त्रार्थनिरूपणम्

यामले �

देवतायाः शरीरन्तु बीजादुत्पद्यते ध्रुवम् |

भूतशुद्धौ �

ध्यानेन परमेशानि यद्रूपं समुपस्थितम् |
तदेव परमेशानि मन्त्रार्थं विद्धि पार्वति ||

मन्त्रस्थानमाह तन्त्रे �

स्थानस्था वरदामन्त्रा ध्यानस्थाश्च फलप्रदाः |
ध्यानस्थानविनिर्मुक्ताः सुसिद्धा अपि वैरिणः ||

मन्त्रस्थानम्

मन्त्रस्थानं प्रवक्ष्यामि शृणु देवि वरानने |
सकलं निष्फलं सूक्ष्मं तथा सकलनिष्फलम् ||

कलाभिन्नं कलाभीतं षोढामन्त्रं शिवोऽव्रवीत् |
सकलं ब्रह्मरन्ध्रस्थं तदधो विद्धि निष्फलम् ||

मानसः सूक्ष्ममाख्यातो हृत्स्थः सकलनिष्फलः |
बिन्दुस्थितः कलाभिन्नः कलातीतस्तदूर्ध्वतः ||

कला कुण्डलिनी चैव नादः शक्तिः शिवोदिता |
षट्कस्थानस्थिता मन्त्राः स्थानस्थाः परिकीर्तिताः ||

ध्यानन्तु स्वरव्यञ्जनभेदेन 
मन्त्रघटकीभूतवर्णचिन्तनमेवेत्यर्थः | 

भूतशुद्धौ �

चैतन्यरहितं मन्त्रं यो जपेत्स च पापकृत् |
मन्त्राश्चैतन्यसहिताः सर्वसिद्धिकराः स्मृताः ||

मन्त्रचैतन्यादिनिरूपणम्

चैतन्यं सर्वमन्त्राणां शृणुष्व कमलानने |
सहस्रारं शिवपुरं कल्पवृक्षं मनोहरम् ||

चतुर्वेद चतुःशाखं नित्यं पुष्पफलान्वितम् |
पीतं रक्तं तथा श्वेतं कृष्णञ्च हरितं तथा ||

भ्रमरैः कोकिलैर्देवि बहुपुष्पोपशोभितम् |
एवं कल्पद्रुमं ध्यात्वा तदधोरत्नवेदिकाम् ||

तत्रोपरि महेशानि पर्यङ्कं सुमनो हरम् |
नानापुष्पसंयुतया रचितं हेममालया ||

तत्रोपरि महादेवं महाकुण्डलिनीयुतम् |
एवं ध्यात्वा जपेन्मन्त्रं महादेवि त्रिवर्गदाम् ||

आनन्दाश्रणि पुलको देहावेशः सुरेश्वरि |
गद्गदोक्तिश्च सहसा जायते नात्र संशयः ||

सकृदुच्चरितेऽप्येवं मन्त्रे चैतन्यसंयुते |
शते सहस्रे लक्षे वा कोटिजापेन तत्फलम् ||

इत्येतत्कथितं देवि मन्त्रचैतन्यमुत्तमम् |
विष्णुमन्त्रे तथा शैवे शक्तिमन्त्रे सुरेश्वरि |
मन्त्रार्थं मन्त्रचैतन्यं यत्नतः समुपाचरेत् ||

योनिमुद्रा

योनिमुद्रामाह तन्त्रमुक्तावल्यां �

उपविश्यासने मन्त्रीप्रङ्मुखो वाप्युदङ्मुखः |

षट्चक्रं चिन्तयेद्देवि प्राणायामपुरःसरम् ||

चतुर्दलं स्यादाधारं स्वाधिष्ठानन्तु षड्दलम् |
नाभौ दशदलं पद्यं सूर्यसंख्यदलं हृदि ||

कण्ठे स्यात्षोडशदलं भ्रूमध्ये द्विदलं तथा |
सहस्रदलमाख्यातं ब्रह्मरन्ध्रे महापथे ||

आधारे कन्दमध्यस्थं त्रिकोणमतिसुन्दरम् |
त्रिकोणमध्ये देवेशि कामबीजं सुलक्षणम् ||

कामबीजोद्भवं तत्र स्वयम्भूलिङ्गमुत्तमम् |
तस्योपरि पुनर्ध्यायेत् चित्कलां हंसमाश्रिताम् ||

ध्यायेत्कुण्डलिनीं देवीं स्वयम्भूलिङ्ग वेष्टिताम् |
चित्कलां तां कुण्डलितां तेजोरूपां जगन्मयीम् ||

आधारादीनि पद्मानि भित्त्वा तेजः स्वरूपिणीम् |
हंसेन मनुना देवीं ब्रह्मरन्ध्रं नयेत्सुधीः ||

सदाशिवेन देवी सा क्षणमात्रं रमेत्प्रिये |
अमृतं जायते देवि तत्क्षणात्परमेश्वरि ||

तदुद्भवामृतं देवि लाक्षारस समोपमम् |
तेनामृतेन देवेशि तर्पयेत्परदेवताम् ||

षट्चक्रदेवतास्तत्र सन्तर्प्याऽमृतधारया |
आनयोत्तेन माग्रेण मूलाधारं पुनः सुधीः ||

ततस्तु परमेशानि अक्षमालां विचिन्तयेत् |
चित्रिणी विसतन्त्वाभा ब्रह्मनाडीगतान्तरा ||

तया संग्रथिता मध्ये साक्षाज्जाग्रत्स्वरूपिणी |
अनुलोम विलोमेन मन्त्रवर्णविभेदतः ||

मन्त्रेणाऽन्तरितान्वर्णान्वर्णेनाऽन्तरितं मनुम् |
कुर्याद्वर्णमयीं मालां सर्वमन्त्रप्रकाशिनीम् ||

चरमार्णं मेरुरूपं लंघनं नैव कारयेत् |
सबिन्दुं वर्णमुच्चार्य पश्चान्मन्त्रं जपेत्सुधीः ||

अकारादि लकारान्तमनुलोम इति स्मृतम् |
पुनर्लकारमारभ्य श्रीकण्ठान्तं मनुं जपेत् ||

विलोम इति विख्यातं क्षकारं केवलं जपेत् |
वर्णानामष्टवर्णेन त्वष्टवारं जपेत्सुधीः ||

अ क च ट त प य शा इत्येवं चाष्टवर्गकाः |
अष्टोत्तरशतं मूलमन्त्रं ज्ञानेन संजपेत् |
योनिमुद्रा महेशानि तव स्नेहात्प्रकाशिता ||

मन्त्रार्थं मन्त्रचैतन्यं योनिमुद्रां नवेत्ति यः |
शतकोटिजपेनाऽपि तस्य सिद्धिर्न जायते ||

इति योनिमुद्रा 

मन्त्रशिखानिरूपणम् 

मन्त्रशिखामाह यामले �

शृणुदेवि प्रवक्ष्यामि सर्वज्ञानोत्तमोत्तमम् |
यस्य विज्ञानमात्रेण क्षिप्रं विद्या प्रसीदति ||

मूलकन्दे तु या देवी भुजगाकाररूपिणी |
तद्भ्रमावर्तवातो यः प्राण इत्युच्यते बुधैः ||

भिल्लीवाऽव्यक्तमधुरा कुजन्तो सततोत्थिता |
गच्छन्ती ब्रह्मरन्ध्रेण प्रविशन्ति स्वकेतनम् ||

यातायातक्रमेणैव तत्र कुर्यान्मनोत्नयम् |
तेन मन्त्रशिखा जाता सर्वमन्त्रप्रदीपिका ||

तमःपूर्णे गृहे यद्वत् न किञ्चित्प्रतिभासते |
शिखाहीनास्तथा मन्त्रा न सिद्ध्यन्ति कदाचन ||

शिखापदेशः सर्वत्र गोपितः परमेश्वरि |
विना येन न सिद्धिः स्याद्वर्षकोटिशतैरपि |
तस्मात्त्वयापि गिरिजे गोपनीयः प्रयत्नतः ||

अशौचभङ्गः

रुद्रयामले �

जातसूचकमादौ स्यादन्ते च मृतसूतकम् |
सूतकद्वयसंयुक्तो न मन्त्रः सिद्धिदायकः ||

	जपादौ जातसूतकं जपान्ते च मृतसूतकमिति 
सूतकद्वयमित्यर्थः |

यामले �

ब्रह्मबीजं मनोर्दत्त्वा चाद्यन्ते परमेश्वरि |
सप्तवारं जपेन्मन्त्रं सूतकद्वयमुक्तये ||

	सूतकद्वयमुक्तये मनोराद्यन्ते ब्रह्मबीजं प्रणवं दत्त्वा 
जपादौ सप्तवारं जपान्ते च सप्तवारं तं मनुं जपेदित्यर्थः |

सूतकद्वयमुक्तो यः स मन्त्रः सर्वसिद्धिदः |
चतुर्दश स्वरो देवि पुण्यः सिद्धि प्रदायकः |
नादबिन्दुसमोपेतो दीर्घ प्रणव उच्यते ||

स्त्रीशूद्राणामशैचभङ्गः

तन्त्रोक्तः प्रणवः सोऽपि स्त्रीशूद्राणां प्रशस्यते |
तस्मात्स्त्रीणाञ्च शूद्राणां स एव परिकीर्तितः ||

भूतशुद्धौ �

तन्त्रोक्तं प्रणवं देवि वह्निजायां सुरेश्वरि |
प्रजपेत्सततं शूद्रो नात्र कार्या विचारणा ||

	तेन प्रणवपुटितमन्त्रजपस्थले स्त्री शूद्रश्च ओंकारपुटितं 
कृत्वैव 

मन्त्रं जपेत् | तन्त्रोक्ता वह्निजाया तु हृदयमेव (नमः) स्वाहास्थाने 
च नमः पदं प्रयोज्य न्यासजपादिकं कुर्यादिति ज्ञेयम् ||

गणनाविधिः

गणनविधिमाहयामले �

गणनाविधिमुल्लंघ्य यो जपेत् तज्जपं यतः |
गृह्णन्ति राक्षसास्तेन गणयेत्सर्वथा बुधः ||

नाक्षतैर्हस्तपर्वैर्वा न धान्यैर्न च पुष्पकैः |
न चन्दनैर्मृतिकया जपसंख्यां तु कारयेत् ||

लाक्षाकुशीदसिन्दूरं गोमयञ्च करीषकम् |
विलोड्य गुटिकां कृत्वा जपसंख्यां तु कारयेत् ||


इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूत 
श्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरि कृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां 
जपलक्षणादिनिर्णयो नाम नवमोल्लासः || ९ ||




दशमोल्लासः

महासेतुनिरूपणम्

अथ महासेत्त्वादीनां प्रयोजनमाह �

महासेतुं विना देवि यो जपेत् सतु पापभाक् |
आदौ जप्त्वा महासेतुं ततः सेतुं ततो मनुम् |
एवं क्रमैर्वरारोहे यथेष्टं जपमाचरेत् ||

सेतुमङ्गलतन्त्रे �

यो जपेत्परमेशानि विना सेतुं महामनुम् |
तस्य सर्वार्थहानिः स्यान्मृते च नरकं व्रजेत् ||

महासेतुः

महासेतुमाह यामले �

महासेतुश्च देवेशि सुन्दर्या भुवनेश्वरी |
कालिकायाः स्वबीजन्तु ताराया कूर्च उच्यते |
अन्येषान्तु वधूबीजं महासेतुर्वरानने ||

वधूबीजमाह रुद्रयामले �

आकाशाद्यं चतुर्थाद्यं यकारान्तं च संहतम् |
लक्ष्मीबिन्दुयुतं देवि वधूबीजमुदाहृतम् ||

	आकाशाद्यं सकारः चतुर्थाद्यं तकारः, यकारान्तं रेफः 
| संहतं एतत्त्रितय संयुक्तम् | लक्ष्मीः ईकारः बिन्दुरनुस्वारः, 
ताभ्यां युतम् | एतेन स्त्रीमिति |

महासेतुं विना देवि न जप्तव्यं कदाचन |
शतकोटिजपेनाऽपि तस्य सिद्धिर्न जायते ||

सेतुनिरूपणम्

सेतुमन्त्रं महेशानि सर्वेषां कुल्लुकां शृणु |
सेतुविद्या महेशानि साक्षाद् ब्रह्मस्वरूपिणी ||

आदावन्ते च देवेशि जपेत्तां तु जपान्मनोः |
ततः सिद्धो भवेद्देवि मन्त्रो विद्या विशेषतः ||

अन्यथा विफलं देवि निश्चयं वचनं मम |
पार्श्वयोः सेतुमाधाय जपकर्म समाचरेत् ||

निःसेतुसलिलं यद्वत्क्षणान्निम्नं प्रसर्पति |
मन्त्रस्तथैव निःसेतुः क्षणात्क्षरति यज्वनाम् ||

	आदावन्तेचेति | मनोर्जपात् आदौ तदन्ते च सेतुविद्यां जपे दित्यर्थः 
|

समान्यसेतुः

सामान्यसेतुमाह �

विप्राणां प्रणवः सेतुः क्षत्रियाणां तथैव च |
वैश्यानां तु फडर्णः स्यान्माया शूद्रस्य कथ्यते ||

विशेषसेतुः

विशेषसेतुमाह यामले �

शृणु देवि प्रवक्ष्यामि सुन्दर्याः सेतुमुत्तमम् |
मायाबीजं समुद्धृत्य सौभाग्यं च ततः परम् ||

पुनर्मायां समुद्धृत्य विद्येयं त्र्यक्षरी परा |
सुन्दरीविषये सेतुः कथितः परमेश्वरि ||

सौ स्वरूपम् | भाग्यं विसर्गः | मन्त्रो यथा � ह्रीं सौः ह्रीं |

अथ वक्ष्ये महेशानि भैरव्याः सेतुमुत्तमम् |
हरप्रियां समुद्धृत्य सुरसा च ततः परम् ||

औदर्यसंयुत कृत्वा बिन्द्वर्द्ध संयुतं कुरु |

	इयं विद्या वरारोहे भैरव्याः सेतुरूपिणी | मन्त्रो यथा � ह्स |

प्रणवं पूर्वमुद्धृत्य हृल्लेखा तदनन्तरम् |

	एषा च द्व्यक्षरी विद्या तारायाः सेतुरुच्यते || मन्त्रो यथा � ओं 
ह्रीं |

श्यामायाः �

ऐश्वर्य बीजमुद्धृत्य कूर्चबीजं समुद्धरेत् |
पुनरैश्वर्यमुद्धृत्य बिन्द्वर्द्ध संयुतं कुरु ||

	सेतुरेषा महेशानि श्यामायाः परिकीर्तिता | मन्त्रो यथा � ऐं 
हूं ऐं |

भुवनेश्याः �

प्रणवं प्रथमं देवि हृल्लेखाद्वितयं ततः |
ततश्च परमेशानि प्रणवद्वयमुद्धरेत् ||

भुवनेश्याः महेशानि विद्येयं सेतुरुच्यते | मन्त्रो यथा - ओं ह्रीं 
ह्रीं ओं ओं |

अन्नदायाः �

अथ वक्ष्ये महेशानि चान्नदासेतुमुत्तमम् |

	आदौ मायां समुच्चार्य वह्निजाया समुद्धरेत् || मन्त्रो यथा � 
ह्रीं स्वाहा |

महिषमर्दिन्याः �

अथ वक्ष्ये महेशानि मर्दिन्याः सेतुमुत्तमम् |
हंस-(वर्णं)रूपं समुद्धृत्य रंजिन्युपरि संस्थितम् ||

ईतिवर्णयुतं कृत्वा विन्द्वर्द्ध संयुतं कुरु |
ततश्च परमेशानि वह्निजायां उद्धरेत् ||

	त्र्यक्षरीयं सेतुविद्या मर्दिन्याः परिकीर्तिता | मन्त्रो यथा � 
ह्रीं स्वाहा |

विष्णोः �

प्रणवं पूर्वमुद्धृत्य वासवा द्यं ततः परम् |
इन्दिरासंयुतं कुर्याद्यत्नतः परमेश्वरि ||

प्.२०७) ष्णात्मकमक्षरं चोक्त्वा ततः परमुदीरयेत् |
बालिबीजं समुद्धृत्य एधिता सयुतं कुरु ||

	पुनः प्रणवमुद्धृत्य विष्णोः सेतुः शुचिस्मिते | मन्त्रो यथा - ओं 
विष्णेव ओं

श्रीकृष्णस्य �

प्रणवं पूर्वमुद्धृत्य मन्मथं तदनन्तरम् |
पुनः प्रणवमुद्धृत्य सेतुमन्त्रं मनोहरम् ||

	श्रीकृष्णविषये सेतुस्त्र्यक्षरः समुदाहृतः || मन्त्रो यथा - ओं 
क्लीं ओं

रामस्य �

शृणु कमलपत्राक्षि सेतुं रामस्य सुन्दरम् |
प्रणवं पूर्वमुद्धृत्य राजहंसं ततः परम् ||

आचार्य संयुतं कृत्वा बिन्द्वर्द्धसंयुतं कुरु |
पुनः प्रणवमुद्धृत्य विद्येयं सेतुरूपिणी ||

त्र्यक्षरीयं महाविद्या सेतुविद्या प्रकीर्तिता | मन्त्रो यथा - ओं रां ओं

शिवस्य �

हंसयुक्तं समुद्धृत्य समुद्ररूपिणं ततः |
चन्द्रार्द्ध संयुतं देवि कुरु यत्नेन पार्वति |
एषा च द्व्यक्षरी विद्या शिवस्य सेतुरूपिणी ||

मन्त्रो यथा � हंसः |

अन्येषु देवोदेवेषु प्रणवः सेतुरुच्यते |
सर्वेषां शूद्रजातीनामौङ्कारः सेतुरुच्यते ||

अथ कवचसेतुः

यत्र यत्र विनिर्दिष्टः सेतुमन्त्रः शुचिस्मिते |
तन्मन्त्रं त्रिगुणं कृत्वा सेतुमन्त्रं कुरु प्रिये ||

कवचस्य महेशानि सेतुर्भवति सुन्दरि |
सेतुं विना महेशानि कवचं यः पठेन्नरः ||

स भक्ष्ये जायते देवि योगिनीनां शुचिस्मिते |
वैष्णवे गाणपत्ये च शैवे शाक्ते शुचिस्मिते |
आदावन्ते महासेतुं दत्त्वा तु कवचं पठेत् ||

कुल्लुका प्रयोजनम्

अथ कुल्लुका प्रयोजनमाह �

रुद्रयामले �

अज्ञात्वा कुल्लुकां देवि महामन्त्रं जपेत्तु यः |
तस्य नश्यन्ति चत्वारि आयुर्विद्या यशो बल(धन)म् ||

कुल्लुकाञ्च न जानाति महामन्त्रं जपेन्नरः |
पञ्चत्वं जायते तस्य अथवा वातुला भवेत् ||

अज्ञात्वा कुल्लुकामेतां जपते योऽधमः प्रिये |
पञ्चत्वमाशु लभते सिद्धिहानिश्च जायते ||

तथा जपादिकं सर्वं निष्फलं नात्र संशयः |
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन प्रजपेन्मूर्ध्नि कुल्लुकाम् ||

वाराही तन्त्रे �

जपं समारभेन्मन्त्री कुल्लुकाद्यं यथाविधि |
पूजां जपं समाप्यैव स्तुत्वा च कवचं पठेत् ||

कुल्लुकानिरूपणम्

विशुद्धेश्वरतन्त्रे �

गुह्याद् गुह्यतरं देवि तव स्नेहेन कथ्यते |

	तारायाः कुल्लुका देवि महानीलसरस्वती || मन्तो यथा � ह्रीं 
स्त्रीं हूं |

पञ्चाक्षरी कालिकायाः कुल्लुका परिकीर्तिता |

	काली कूर्चं वधूर्माया फडन्ता परमेश्वरि || मन्त्रस्तु � 
क्रीं हूं स्त्रीं ह्रीं फट् |

छिन्नायास्तु महेशानि कुल्लुकाऽष्टाक्षरी भवेत् |

	वज्रवैरोचनीये च अन्ते वर्म प्रकीर्तयेत् || मस्त्रस्तु � वज्रवैरोचनीये 
हूं |

प्रसादबीजं शम्भोस्तु मञ्जुघोषे षडक्षरी |
ललाटवचनं चैव ध्यर्णं चन्द्रयुतं स्मरेत् ||

मन्त्रस्तु शिवस्य � हौं, मञ्जुघोषस्य तु अरवचन धीं |

भुवनेश्याश्च ह्रीं बीजं विष्णोर्वै चाष्टवर्णिका |

नमो नारायणायेति प्रणवाद्या च कुल्लुका ||

भुवनेश्वयाः � ह्रीं | विष्णोः - ओं नमो नारायणाय |

वर्मबीजं तु भैरव्याः कुल्लुका परिकीर्तिता |

मन्त्रो यथा � हूं |

श्रीमत्त्रिपुरसुन्दर्याः कुल्लुका द्वादशाक्षरी |
वाग्भवं कामबीजञ्च लज्जाञ्च त्रिपुरे ततः |
भगवतिपदं पश्चादन्ते ठद्वयमुद्धरेत् ||

मन्त्रस्तु �

ऐं क्लीं ह्रीं त्रिपुरे भगवति स्वाहा |

अथवा �

वाग्भवं प्रथमं बीजं कामराजमनन्तरम् |

	लज्जाबीजं क्रोधबीजं फडन्तञ्च समुद्धरेत् || मन्त्रस्तु � ऐं 
क्लीं ह्रीं हूं फट् |

	अथवा कामबीजाख्या कुल्लुका परिकीर्तिता | मन्त्रस्तु � क ए ई ल 
ह्रीं |

	सरस्वत्या वाग्भवञ्च अन्नदायास्त्वनङ्गकम् || सरस्वत्याः ऐं 
| अन्नदायाः � क्लीं |

	मातंग्याः प्रथमं बीजं माया धूमावतीं प्रति | 
मातंग्याः - ओं; धूमावत्याः ह्रीं |

	बगलाया वधूबीजं लक्ष्म्याश्च निजबीजकम् || बगलायाः स्तीं 
|

लक्ष्म्याः � श्रीं |

धनदाया वधूबीजं कुल्लुका परिकीर्तिता | मन्त्रो यथा � स्त्रीं |

अपरेषाञ्च देवानां स्वमन्त्रं परिकीर्तितः |
अन्यासां तु पराबीजं कुल्लुका परमेश्वरि ||

रामस्य �

प्रणवं पूर्वमुद्धृत्य राजहंसं ततः परम् |
आचार्य संयुतं कृत्वा बिन्द्वर्द्धं संयुतं कुरु ||

पुनः प्रणवमुद्धृत्य विद्येयं सेतुरूपिणी |
एतां विद्यां वरारोहे मन्मथैः पुटितां कुरु |
तदा भवति देवेशि रामस्य स्वर्गदुर्लभा ||

	पञ्चाक्षरी महाविद्या सर्वतन्त्रेषु गोपिता | मन्त्रस्तु � क्लीं ओं 
वां ओं क्लीं |

इत्येवं कथिता देवि संक्षेपात्कुल्लुका मया ||

सेतुमङ्गलतन्त्रे �

वाग्भवं पूर्वमुद्धृत्य मन्मथं तदनन्तरम् |
भृगुबीजं समुद्धृत्य मनुसर्गयुतं कुरु ||

	सुन्दरीविषये बोध्या कुल्लुकेयं महेश्वरि | मन्त्रो यथा � ऐं 
क्लीं सौः |

कामधेनुं समुद्धृत्य लोकबन्धां ततः परम् |
वामनीयकबीजस्तु पुनरुद्धृत्य सुन्दरि |
ईतिबीजयुतं कृत्वा बिन्द्वर्द्ध संयुतं कुरु ||

कुल्लुकेयं महाविद्या भैरव्याः परिकीर्तिता | मन्त्रस्तु � कलरीं | 
तारायाः �

मायाबीजं समुद्धृत्यततश्च प्रणवद्वयम् |
पुनर्मायां समुद्धृत्य कुल्लुकाजपमाचरेत् ||

	कुल्लुकाजपमात्रेण सर्वसिद्धीश्वरो भवेत् || मन्त्रो यथा � ह्रीं 
ओं ओं ह्रीं |

कालिकायाः �

पञ्चाक्षरी कालिकायाः कुल्लुका परिकीर्तिता |

	काली कूर्चं वधूमाया फडन्ता परमेश्वरि || मन्त्रो यथा � 
क्रीं हूं स्त्रीं ह्रीं फट् |

भुवनेश्याः �

कालकूटप्रशमनीबीजमुद्धृत्य सुन्दरि |
वामनीयकबीजेन संयुतं कुरु सुन्दरि |
बिन्द्वर्द्ध संयुतं कृत्वा त्रिगुणं कुरु सुन्दरि ||

एषा विद्या महेशानि कुल्लुका विष्णुपूजिता || मन्त्रो यथा � ह्रीं ह्रीं 
ह्रीं |

आद्यान्ते परमेशनि कूर्चबीजद्वयं कुरु |
तदा भवति विधेयं मर्दिन्याः कुल्लुका प्रिये ||

	आद्यन्ते ओं ह्रीं स्वाहा ओं इति मन्त्रस्याद्यन्तयोः हूं इति बीजं 
कृत्वेत्यर्थः | तेन हूं ओं ह्रीं स्वाहा ओं हूं |

पशुभावे स्थिता मन्त्राः केवला वर्णरूपिणः |
एवं कृते महेशानि प्रभुत्वं प्राप्नुवन्ति ते |
अन्यथा पशुवद्देवि न जपेत्तु कदाचन ||

इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूत 
श्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरि कृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां सेतु 
महासेतुकुल्लुका निर्णयो नाम दशमोल्लासः || १० ||




एकादशोल्लासः

मुखशोधनम्

मुखशोधनमाह सारस्वततन्त्रे �

अथ वक्ष्ये महेशानि मुखशोधनमुत्तमम् |
यन्न कृत्वा वरारोहे जप-पूजा वृथा भवेत् ||

अशुद्ध जिह्वया देवि यो जपेत्सतु पापभाक् |
दशधा प्रजपित्वा वै मुखशोधन माचरेत् ||

देव्युवाच �

देवदेव महादेव शूलपाणे पिनाक्धृक् |
पृथक् पृथग् देवतानां कथयस्व दयार्णव |
शोधनं सर्वविद्यानां मुखस्य दशनस्य च ||

श्रीमहादेव उवाच �

महात्रिपुरसुन्दर्याः शृणुष्व मुखशोधनम् |
श्रीबीजं प्रणवो लक्ष्मीस्तारः श्रीः प्रणवस्तथा ||

	इमं षडक्षरं मन्त्रं सुन्दर्या दशधा जपेत् | मन्त्रस्तु � 
श्रीं ओं श्रीं ओं श्रीं ओं |

बालायाः शृणुचार्वङ्गि सुखशोधनमुत्तमम् |
वाग्भवः भुवनेशी च वाग्भवं सुरवन्दिते ||

एषा च त्र्यक्षरी विद्या सदामृतमयी प्रिये | मन्त्रस्तु � ऐं ह्रीं ऐं |

भैरव्याः शृणु चार्वङ्गि मुखशोधनमुत्तमम् |
प्रणवञ्च हसौबीजं प्रणवं सुरवन्दिते ||

इमं त्र्यक्षरमन्त्रं च प्रथमं दशधा जपेत् || मन्त्रस्तु - ओं हसौः 
ओं |

शृणुसुन्दरि श्यामायाः मुखशोधनमुत्तमम् |
निज बीजत्रयं देवि प्रणवत्रितयं ततः ||

कामत्रयं वह्निबिन्दुरतिचन्द्रार्द्धभूषितम् |
एषा नवाक्षरी विद्या मुखशोधन कारिणी ||

मन्त्रस्तु �

क्रीं क्रीं क्रीं ओं ओं ओं क्रीं क्रीं क्रीं |
तारायाः शृणुचार्वङ्गि अपूर्वं मुखशोधनम् |
जीवनी मध्य(मा)गा लज्जा भुवनेशी ततः परम् ||

	त्र्यक्षरीयं महाविद्या जिह्वागेऽमृतवर्षिणी || मन्त्रस्तु � ह्रीं 
हूं ह्रीं |

अपूर्वं शृणु चार्वङ्गि भुवनामुखशोधनम् |
द्वादशस्वरमुद्धृत्य नादबिन्दुयुतं कुरु |
एत्त्रिकं दशधा भुवनेशी जपेत्सुधीः ||

त्र्यक्षरीयं समाख्याता नानासुख विलासिनी � मन्त्रस्तुः ऐं ऐं 
ऐं |

दुर्गायाः शृणुचार्वङ्गि मुखशोधनमुत्तमम् |

द्वादश स्वरमुद्धृत्य बिन्दुयुक्तञ्चतत्त्रिकम् || मन्त्रस्तु � ऐं ऐं ऐं 
|

अथ देवि प्रवक्ष्यामि बगलामुखशोधनम् |
वाग्भवं भुवनेशानी वाग्बीजं सुरवन्दिते ||

एषा तु त्र्यक्षरी विद्या सदाऽमृतमयी प्रिये | मन्त्रस्तु � ऐं ह्रीं ऐं |

मातङ्ग्याः शोधनं देवि अंकुशं वाग्भवं तथा |
बीजञ्चांकुशमेतद्धि विज्ञेयं त्र्यक्षरात्मकम् ||

त्र्यक्षरीयं समाख्याता मुखशोधनदुर्लभा | मन्त्रस्तु � क्रों ऐं 
क्रों |

अपरैकं शृणु षौढे लक्ष्म्याश्च मुखशोधनम् |
श्रियाश्च परमेशानि बीजान्ते कमलानने |
पुनः श्रीबीजमुद्धृत्य मुखशोधनमाचरेत् ||

इयं सप्ताक्षरी विद्या चतुर्वर्गमयी सदा | मन्त्रस्तु � श्रीं 
कमलानने श्रीं |

अपरैकं प्रवक्ष्यामि दुर्गाया मुखशोधनम् |
वाग्बीजपुटिता माया दुर्गे स्वाहा ततः प्रिये ||

भुवनेशी पुनश्चैव वाग्बीजद्वय मेव च |
इयं दशाक्षरी विद्या सदा मम हृदि स्थिता ||

मन्त्रस्तु � ऐं ह्रीं ऐं दुर्गे स्वाहा ह्रीं ऐं ऐं |

अपरैकं प्रवक्ष्यामि धनदामुखशोधनम् |
प्रणवं दान्तमुद्धृत्य वामकर्ण विभूषितम् ||

	बिन्दुयुक्तं ब्रह्मबीजं विज्ञेयं त्र्यक्षरात्मकम् | मन्त्रस्तु - ओं 
धूं ओं धूमावत्या महेशानि शोधनं चैतदेव हि | मन्त्रस्तु - ओं 
धूं ओं भुवनायाः स्वबीजन्तु प्रणवं वा विशोधनम् || मन्त्रस्तु � 
ह्री अथवा ओं |

रुद्रार्णादष्टमो देवि भूपुष्ट्यक्रूरसंयुतः |

	एकाक्षरीयं विद्या तु चान्नदामुखशोधने || मन्त्रस्तु � क्लीं |

उच्छिष्ठचाण्डालीदेव्या भद्रकाल्यास्तथैव च |
जिह्वायाः शोधनं भद्रे शृणुष्व वरवर्णिनि |
षष्ठस्वरं बिन्दुयुक्तं लज्जाबीजनन्तरम् ||

	पुनराद्यं महेशानि चाण्डाल्या मुखशोधनम् || मन्त्रस्तु - ओं 
ह्रीं ओं |

चतुर्दशस्वरेणाढ्यं बिन्दुचन्द्रार्द्धभूषितम् |
शिवबीजं महेशानि भद्रकाल्या विशोधनम् | मन्त्रस्तु � ह्रौं |
अन्यासां देवतानाञ्च तथा विष्णोः शिवस्य च |
अन्येषाञ्चैव देवानां प्रणवं मुखशोधनम् |
माया वा परमेशानि प्रजप्य मुखशोधनम् ||

कुर्यादिति शेषः | अन्यदेवदेवीनां मन्त्रस्तु - ओं अथवा ह्रीं |

अन्येषु सर्वदेवेषु देवीषु च वरानने |
दशधा प्रणवेनैव मुखशोधन माचरेत् ||

मुखशोधन मात्रेण जिह्वाऽमृतमयी भवेत् |
अन्यथा विषसंयुक्ता जिह्वा भवति सर्वदा ||

भक्षणे दूषिता जिह्वा मिथ्यावादेन दूषिता |
कलहैर्दुःखिता जिह्वा नानादोषेण दूषिता ||

तं कथं पामरो लोको जिह्वायां प्रजपेन्मनुम् |
संशोधनमनाचर्य न जपेत्पामरः क्वचित् ||

शाक्तो वा वैष्णवो वापि गाणपः सौर एव वा |
शैवो वाऽप्यन्यभक्तो वा कारयेन्मुखशोधनम् |

देवो यदि जपेन्मन्त्रमकृत्वा मुखशोधनम् | 
सर्वं तस्य वृथा देवि मन्त्रसिद्धिर्न जायते ||

तस्मात्प्रयत्नतो देवि जिह्वाशोध माचरेत् |
अन्यथा प्रजपेन्मन्त्रमकृत्वा मुखशोधनम् ||

पतनं तस्य देवेशि यो जपेत्स च पापभाक् |
तस्यात्प्रयत्नतो देवि जिह्वाशोधन माचरेत् ||

इति सारस्वत तन्त्रोक्तमुखशोधन विधानम् |

निद्राभङ्ग

देव्युवाच �

पूजाकाले महेशान यदि निद्रातुरो मनुः |
तत्कथं सिध्यते मन्त्रः किं कर्तव्यं तदा प्रभो ||

प्रजपेत्केन विधिना न जपेद्वा वद प्रभो |
निद्रायाश्चैव देवेश लक्षणं वद मे प्रभो ||

ईश्वर उवाच �

शृणु देवि प्रवक्ष्यामि यन्मां त्वं परिपृच्छसि |
इडायाञ्च गते वायौ शक्तिमन्त्रं जपेत् प्रिये |
रात्रौ जपैकमात्रेण चण्डिका वरदा भवेत् ||

रुद्रयामले �

पिङ्गलायां गते वायौ तदा निद्रातुरः प्रिये |
इडायाञ्च गते वायौ तदा निद्रातुरो मनुः ||

एतत्ते कथितं देवि निद्राया लक्षणं प्रिये |
प्रजपेद्यदि निद्राया किं तस्य जप पूजने ||

सर्वं तस्य वृथा देवि अरण्ये रोदनं यथा |
रहस्यानेन चार्वङ्गि त्यक्तनिद्रा सनातनी ||

निद्राभङ्गमन्त्रः

आदौकामकलाबीजं स्वमन्त्रान्तेऽपि तद् जपेत् |
प्रायश्चित्तमिदं देवि कृत्वा मन्त्रं जपेद्यदि |
किं तस्य दक्षिणो वायुस्तस्य निद्रातुरेण किम् ||

मन्त्रविद्यालक्षणम्

विश्वसारे �

मन्त्राः पुंदैवता ज्ञेया विद्या स्त्रीदैवता स्मृता |
पुंमन्त्रा हूं फडन्ताः स्युर्द्विठान्ताः स्युः स्त्रियो मताः |
नपुंसका नमोऽताः स्युरित्युक्ता मनवस्त्रिधा ||

दीपनी लक्षणम् 

दीपनीमाह तन्त्रे �

योनिमन्त्रं मनोर्दत्त्वा चाद्यन्ते परमेश्वरि |
सप्तवारं जपेत्तं तु दीपनीयं प्रकीर्तिता ||

	योनिमन्त्र ईङ्कारः | ताम्यां पुटिटं मूलं सप्तवारं 
जपेदित्यर्थः | तन्त्रे �

योनिमन्त्रेणाऽवयं सकलं तु विभावयेत् |

	स्वकीयात्मानं कामकलां विभाव्य जपपूजादिकं कार्यम् | 
तथाचोक्तम् �

ध्यात्वा कामकलां देहे विद्याजापं समाचरेत् |
ध्यात्वा कामकलारूप मात्मानं चिन्तयेत्सदा ||

तन्त्रे � ऊर्ध्वविन्द्वात्मकं वक्त्रमधोविन्दुस्तनद्वयम् |
हकारार्धं कामपुरं तथात्मनं विचिन्तयेत् ||

एतत्कामकलाध्यानं गुह्याद्गुह्यतमं महत् |
नाऽशिष्याय प्रवक्तव्यं नामक्ताय कदाचन ||

लोमान्महोच्च देवेशि यत्र कुत्र प्रकाशयेत् |
सोऽचिरान्मृत्युमाप्नोति शस्त्राघातविषादिभिः ||

योनिमन्त्रः

योनिमन्त्रमाह यामले �

तूर्यस्वरो बिन्दुयुतो नादेन परिभूषितः |
कामकला महामन्त्रो महाकालेन कीर्तितः |
तस्यात्स्वकीयमात्मानं ध्यायेद्देव्याः स्वरूपकम् ||

इतिपरिव्राचकाचार्य परमहंसतीथावधूत 
श्रीमद्ब्रह्मनन्दगिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां 
मुखशोधन निर्णयो एकादशोल्लासः || ११ ||




द्वादशोल्लासः

पुरश्चरणलक्षणम्

पुरश्चरणलक्षणमाह हंसमाहेश्वरे �

जपो होमस्तर्पणञ्च सेको ब्राह्मणभोजनम् |
पञ्चाङ्गोपासनं लोके पुरश्चरणमिष्यते ||

यामले �

पञ्चाङ्गोपासनं लोके शाक्तवैष्णव भेदतः |
पुरश्चरणमित्युक्तं शिवेन परमात्मना ||

पुरश्चरण प्रयोजनम्

यामले �

जीवहीनो यथा देही सर्वकर्मसुन क्षमः |
पुरश्चरणहीनोऽपि तथा मन्त्रः प्रकीर्तितः |
तस्मादौ स्वयं कुर्याद् गुरुं वा कारयेद् बुधः ||

रुद्रयामले � पुरश्चरण सम्पन्नो मन्त्रो हि फलदायकः |
ततः पुरस्क्रियां कुर्याद् मन्त्रवित् सिद्धिकांक्षया ||

किं होमैः किं जपैश्चैव किं मन्त्रन्यास विस्तरैः |
रहस्यानाञ्च मन्त्राणां यदि न स्यात्पुरस्क्रिया |
पुरस्क्रिया हि मन्त्राणां प्रधानो जीव (बीजमु) उच्यते ||

पुरश्चरणपूर्वदिनकृत्यम्

हविष्येनैव भोक्तव्यं कृत्वा देहविशोधनम् |
प्रातः स्नात्वा तु सावित्रीं जपेत्पञ्चसहस्रकम् ||

त्रिसहस्रं सहस्रं वा जपेदष्टोत्तरं शुचिः |
ज्ञाताज्ञातस्य पापस्य क्षयार्थं प्रथमं ततः |
विप्रान्सन्तोषयेदन्नभोजनाच्छादनासनैः ||

तत्रादौ भूमिपरिग्रहः कार्यः | तदुक्तं वैशम्पायन संहितायाम् 
�

आदावमुकमन्त्रस्य पुरश्चरणसिद्धये |
मयेयं गृह्यते भूमिर्मन्त्रो मे सिध्यतामिति ||

भूमेः परिग्रहं कुर्यात् परिमाणाच्च सर्वशः |
ग्रामे क्रोशमितं स्थानं नद्यादौ स्वेच्छया मितम् ||

नगरादा वपि क्रोशं क्रोशयुग्ममथापि वा |
आहारादिविहारार्थं तवतीं भूमिमाश्रयेत् |
दीपस्थानं समाश्रित्य कृतं कर्म फलप्रदम् ||

दीपस्थानम्

दीप्यते पुरुषो यत्र दीपस्थान तदुच्यते |
चतुरस्रां भुवं भित्त्वा कोष्ठानां नवकं लिखेत् ||

पूर्वकोष्ठादिषु लिखेत्सप्तवर्गाननुक्रमात् |
लक्षमीशे लिखेन्मन्त्री स्वरन्यासक्रमं शृणु ||

पुनरेवं मध्यकोष्ठं नवधा विभजेत्सुधीः |
मध्य पूर्वादिकोष्ठेषु स्वरान्युग्मक्रमाल्लिखेत् ||

यत्र पूर्वादिकोष्ठेषु ग्रामाद्याक्षर संस्थितिः |
मुखन्तु तस्य जानीयाद् हस्तावुभयतः स्थितौ ||

कोष्ठे कुक्षी उभे पादौ द्वे शिष्टं पुच्छमीरितम् |
मुखस्थो लभते सिद्धिं करस्थः स्वल्पजीवनः ||

उदासीनः कुक्षिसंस्थः पादस्थो दुःखमाप्नुयात् |
पुच्छस्थः पीड्यते मन्त्री बन्धनोच्चाटनादिभिः ||

कूर्मचक्रमिदं प्रोक्तं मन्त्रिणां सिद्धिदायकम् |
निर्माय विधिवत्कुर्याद् जपं तत्र शुभे दिने ||

चन्द्रतारानुकूले च शुक्लपक्षे शुभेऽहनि |
आरभेत पुरश्चर्यां हरौ सुप्ते न चाचरेत् ||

	हरौ सुप्ते दक्षिणायने इत्यर्थः | तेन यद्दक्षिणायनं 
निषिद्धमुक्तं, तद्विष्णुविषयम् | शक्तिविषये दक्षिणायनेऽपि 
पुरश्चरणं कर्तव्यम् | तथाचोक्तं यामले �

शरत्काले महापूजा क्रियते या च वार्षिकी |
तस्मिन्पक्षे विशेषेण पुरश्चरण माचरेत् ||

अन्यत्रापि �

शरत्काले चतुर्थ्यादिनवमान्तं विशेषतः |

भक्तितः पूजयित्वा तु रात्रौ चाष्टसहस्रकम् |
एकाकी निर्जने देशे जपेञ्च तिमिरालये ||

	अष्टसहस्रकमिति | अष्टाधिकसहस्रं प्रत्यहं जपेदित्यर्थः | 
तिमिरालये अन्धकारवद् गृहे, न त्वालोक युक्ते इत्यर्थः | केचित्तु तिमिरालये 
रात्राविति वदन्ति | तदसत् रात्रौ चाष्टसहस्रकमिति रात्रेः पूर्वं 
प्राप्तत्वादिति दिक् ||

अथ पुरश्चरणदिन-कृत्यम्

बहुभिः र्वस्त्रभुषाभिः सम्पूज्य गुरुमात्मनः |
आरभेत् जपं पश्चात् तदनुज्ञापुरः सरम् ||

प्रातः स्नात्वा महेशानि कीलानादाय साधकः |
कुटीनिकट मागत्य कुर्यात्तन्त्रोदितां क्रियाम् ||

क्षीरिवृक्षोद्भवान् कीलानस्त्रमन्त्राभिमन्त्रितान् |
निखनेद्दशदिग्भागे तेष्वस्त्रञ्च प्रपूजयेत् ||

क्षेत्रे तु कीलिते मन्त्रो न विघ्नैः परिभूयते |
अश्वत्थोडुम्बरप्लक्षवटाश्च क्षीरिशाखिनः ||

क्षेत्रपालान्पूजयित्वा बलिं दद्याद्विधानतः |
दिक्पतिभ्यो बलिं दत्त्वा ततः क्षेत्रं समाश्रयेत् ||

क्षेत्रपलमन्त्रमाह तन्त्रे �

वर्णान्त औ बिन्दुयुतः क्षेत्रपालाय हृन्मनुः |
ताराद्यो वसुवर्णोऽयं क्षेत्रपालस्य कीर्तितः ||

मन्त्रः - ओं क्षौं क्षेत्रपालाय नमः |

षड्दीर्घभाजा बीजेन षडङ्गन्यास माचरेत् |

	नीलाञ्जनाद्रिनिभ मूर्द्धपिशङ्ग केशं वृत्तोग्रलोचनमुपात्त 
गदाकपालम् |

	आशाम्बरं भुजगभूषणमुग्रदंष्ट्रं 
क्षेत्रेशमन्दुतमहं प्रणमामि देवम् ||

	इति ध्यात्वा क्षेत्रपलमावाह्य अष्टदलपदे पूजयेत् |

अनलाक्षमग्निकेशं करालं तदनन्तरम् |
घण्टाखं महा (क्रोधं) कोपं पिशिताशनमप्यथ ||

पिङ्गलाक्षमूर्द्धकेशं पत्रेषु पूर्वतोऽर्चयेत् |
लोकपालांस्तदस्त्राणि यथापूर्वं प्रपूजयेत् ||

ततो माषभक्तबलिं दद्यात् ||

मन्त्रमाह शारदायाम् �

पूर्वमेहिद्वयं पश्चाद् विदु(द्वि)षि स्यात्सुरद्वयम् |
भञ्जय द्वितयं भूयो तर्जय द्वितयं ततः ||

ततो विघ्नपदद्वन्द्वं महाभैरव तत्परम् |
क्षेत्रपालबलिं गृह्णद्वयं पावकसुन्दरि |
बलिमन्त्रोऽयमाख्यातः सर्वकामफलप्रदः ||

बद्धाञ्जलि �

ओं तीक्ष्णदंष्ट्र महाका(ल)य कल्पान्त दहनोपम |
भैरवाय नमस्तुभ्यमनुज्ञां दातुमर्हसि ||

इत्यनुज्ञां लब्ध्वा इन्द्रादिदिक्पालान्पूजयित्वा भाषभक्तबलिं 
दद्यात् |

शारदायाम् � कुटीनिकटमागत्य सामान्यार्धं विधाय च |
द्वारपूजां विधायाथ जपस्थानं विशोधयेत् ||

वीक्षणं मूलमन्त्रेण शरेण प्रोक्षणं मतम् ||

पुरश्चरण संकल्प

सनत्कुमारसंहितायाम् �

प्रणवं तत्सदद्येति मासपक्षतिथीरपि |
अमुकगोत्रोऽमुकोऽहं मूलमुच्चार्य तत्परम् ||

सिद्धिकामोऽस्य मन्त्रस्य इयत्संख्यजपं ततः |
दशांशं हवनं होमाद्दशांशं तर्पणं ततः ||

दशांशं मार्जनं तस्याद्दशांशं विप्रभोजनम् |
पुरश्चरणमेवं हिकरिष्ये प्रागुदङ्मुखः ||

भूतशुद्धिं विधायादौ प्राणायामं समाचरेत् |
ऋष्यादिकं ततः कृत्वा कल्पोक्तन्यासमाचरेत् ||

ततः पूजादिकं कृत्वा यथाविधि जपं चरेत् |
शनैः शनैरविस्पष्टं न द्रुतं न विलम्बितम् ||

क्रमेणोच्चारयेद्वर्णानाद्यन्त क्रमयोगतः |
देवतां चित्तगां कुर्यात्कुर्याच्च हृदयः स्थिरम् |
प्रातःकालं समारभ्य जपेन्मध्यन्दिनावधि ||

कुलार्णवे �

यत्संख्या समारब्धं तज्जप्तव्यं दिने दिने |
न्यूनाधिकं न कर्तव्य मासमाप्तं कदाचन ||

न्यूनातिरिक्त कर्माणि न फलन्ति कदाचन |
यथाविधि कृतान्येव तत्कर्माणि फलन्ति हि ||

स्नानं त्रिसवनं प्रोक्तमशक्तौ द्विःसकृच्च वा |
मन्त्रं साधयमानस्तु त्रिसन्ध्यं देवमर्चयेत् ||

द्विकालमेककालं वा न मन्त्रं केवलं जपेत् |
उपचारै यथाशक्ति देवतामन्वहं यजेत् ||

न क्षुज्जृम्भणहिक्कादि विकलीकृतमानसः |
मन्त्रसिद्धिमवाप्नोति तस्माद्यत्नपरो भवेत् ||

	यदि दैवाद् जृम्भणादिकं भवति, तदा आचम्य प्राणायामं 
षडङ्गन्यासं च कृत्वा शेषं जपेत् | सूर्यं दृष्ट्वा वा जपेत् | तथा 
च 

योगिनी हृदये �

पतितानामन्त्यजानां दर्शने भाषणे कृते |
क्षुतेऽधोवायुगमने जृम्भणे जपमुत्सृजेत् ||

तथाचम्य च तत्प्राप्तौ प्राणायामं षडङ्गकम् |
कृत्वा सम्यग्जपेच्छेषं यद्वा सूर्यादि दर्शनम् ||

कृत्वा जपेदिति परेणान्वयः | आदिपदाद्देव ब्राह्मणादीनां 
परिग्रहः ||

शयीत दर्भशययायां विन्यस्य भुवि चात्मनः |
तद्वासः क्षालयेन्नित्यमन्यथा विघ्नमा (वहेत्) पतेत् |
न दिवा शयनं कुर्यात्कुकुरादीन्न संस्पृशेत् ||

न सेवेत स्त्रियं मांसं मधु वा साधकोत्तमः |
एतानि सेवमानस्य न सिध्यन्ति पुरस्क्रियाः ||

भक्ष्यादि नियमः

कुलार्णवे � भुञ्जानो वा हविष्यान्नं शाकं यवकमेव वा |

पयो मूलं फलं वापि यत्र यच्चोपलभ्यते ||

भिक्षाशी वा जपेद् यद्वा कृच्छ्रचान्द्रायणादिकृत् |
आम्रमामलकञ्चैव फलं केशरिसम्भवम् ||

रम्भाफलं तिन्तिडीकं कमला नागरङ्गकम् |
फलान्येतानि भोज्यानि तदन्यानि विवर्जयेत् ||

विहितशाकं यथा �

कलायं कालशाकञ्चवास्तुकं हिलमोचिका ||

हविष्यान्न लक्षणम्

हविष्यान्नं यथा �

हैमन्तिकं सितास्विन्नं धान्यमुद्गास्तिला यवाः |
कलायकं गुनीवारा वास्तुकं हिलमोचिका ||

यष्टिका कालशाकञ्च मूलकं केमुकेतवत् |
लवणे सैन्धव सामुद्रे गव्ये च दधिसर्पिषी ||

पयोऽनुद्धृतसारञ्च पनसाम्रहरीतकी |
पिप्पली जीरकञ्चैव नागरङ्गञ्च तिन्तिडी ||

कदली लवली धात्री फलान्यगुडमैक्षवम् |
अतैलपक्वं मुनयो हविष्यान्नं प्रचक्षते ||

मूलं केमुक केन्दूनां वर्जयेद्विहितं मुने |
धृतं दधि फलं वापि नारिकेलं यथोचितम् ||

हविष्यान्नं तथाऽश्नीयाच्छक्तुं यव समुद्भवम् |
नेन्द्रियाणां यथा वृद्धिस्तथा भुञ्जीत साधकः ||

गृहस्थानां वदान्यानां भिक्षाशिनोऽग्रजन्मनाम् |
पुरश्चरण मध्ये तु यदिस्यान्मृतसूतकम् ||

तथापि कृतसङ्कल्पो जपं नैव परित्यजेत् |
स्वकल्पोक्त क्रमेणैव जपं कृत्वा वरानने ||

होमयेत्तद्दशांशेन तद्दशांशेन तर्पणम् |
तर्पणस्य दशांशेन चाभिषिञ्चेज्जगन्मयीम् ||

अभिषेक दशांशेन कुर्याद् ब्राह्मण भोजनम् |
गुखे दक्षिणां दत्त्वा दीनान्धकृपणान् बहून् ||

ज्ञातीन्द्विजान्परान्भक्त्या भोजयेच्च यथेप्सितान् |
एवं कृतपुरश्चर्यः साधयेदिष्टमात्मनः ||

होमादि नियमः

गौतमीये � जपान्ते प्रत्यहं मन्त्री होमयेत्तद्दशांशतः |
तर्पणं चाभिषेकञ्च तत्तद्दशांशतो मुने ||

प्रत्यहं भोजयेद्विप्रान् न्यूनाधिक्यप्रशान्तये |
अथवा सर्वसम्पूर्तौ होमादिकमथाचरेत् ||

अथवा हेमपत्रादौ यन्त्रं कृत्वा ततः परम् |
पूजयित्वा तत्र देवीं परिवार समन्विताम् ||

तर्पण विधिः 

तर्पयेत्तां परां देवीं तत्प्रकारमिहोच्यते |
तर्पयित्वा गुरूनादौ मूलदेवीञ्च तर्पयेत् ||

मूलान्ते नाम चोच्चार्य तर्पयामि ततः परम् |
स्वाहाऽन्ते तर्पयेन्मन्त्री यथासंख्यं विधानतः ||

योगिनी हृदये � तर्पणञ्च प्रकुर्वीत द्वितीयान्तमथोच्चरन् |
एकेकमञ्जलिं दत्त्वा तर्पयेद्रश्मिवृन्दकम् ||

तर्पणद्रव्यम्

तर्पणद्रव्यमाह विशुद्धेश्वरे �

तर्पणं चेन्दुमत्तोयैस्तीर्थतोयैस्तथा पुनः |
गुरूपदिष्ट विधिना मधुना वाथ तर्पयेत् ||

तन्त्रान्तरे �

तीर्थतोयेन दुग्धेन सर्पिषा मधुनाऽपि वा |
गन्धोदकेन वा कुर्यात्सर्वत्र साधकोत्तमः ||

कालागुरुद्रवैरेव वशयेज्जगदादिकम् |
सचन्दनेन तोयेन सौभाग्यं लभते नरः ||

तोयैः कुंकममिश्रैश्च स्तम्भयेदखिलं जगत् |
सितमिश्रिततोयेन बृहस्पति समो भवेत् ||

कर्पूराक्त जलेनैव सुरान्नाकर्षयेन्नरः |
रोचनायुत तोयेन सर्वविघ्नात्प्रमुच्यते ||

ध्यात्वा देवीं मुखे तस्यास्तर्पणञ्च समाचरेत् |
सर्वशास्त्रेषु कथितं तर्पणं शुभदायकम् ||

एतत्तु तर्पणं कृत्वाऽभिषेकं तद्दशांशतः |
आत्मानं देवबुद्ध्या तु सम्पूज्य तन्मयः सुधीः ||

मूलविद्यां समुच्चार्याऽमन्तां च देवताभिधाम् |
तदन्ते चाभिषिञ्चामि नमोऽन्तेनाऽभिषेचयेत् ||

इति मन्त्री स्वकं मन्त्रं चिन्तयित्वा स्वमूर्द्धनि |
अभिषेकं स्वीयसंख्यं विदध्यात् तदनन्तरम् ||

तत्र सञ्चिन्तयेद्देवीं साङ्गावरणदेवताम् |
क्षिपेत्तोयं यथासंख्यं गणान्सिञ्चेत्सकृत्सकृत् ||

अभिषेकं समाप्यैवमभिषेक दशांशतः |
ब्राह्मणान् देवबुद्ध्या च भोजयेत्साधकोत्तमः ||

यामले � ब्राह्मणान् भोजयेद्देवि तथैव च कुमारिकाः |
साधकः पशुतामेति कुमारी भोजनाहते ||

ततो मन्त्रयुतान्विप्रान् भोजयेद्देवताधिया |
ततः सम्पूजयेद्भक्त्या सम्भारै विविधैर्गुरुम् ||

दक्षिणां गुरवे दद्याद्यथा विभवविस्तरैः |
दत्त्वा च साधक श्रेष्ठोमहापुजां समाचरेत् |
सिद्धमन्त्रो भवेन्मन्त्री नात्र कार्या विचारणा ||

तन्त्रे �

विभवे सति यो मोहान्न कुर्याद्विधिविस्त(रैः)रम् |
नैतत्फलमवाप्नोति देवद्रोही स उच्यते ||

अङ्गहीनेजपविधिः

मुण्डमालायाम्-

यधदङ्गविहीनं स्यात्तत्संख्याद्विगुणो जपः |
कर्तव्यः साङ्गसिद्ध्यर्थं तदशक्तेन भक्तितः ||

रुद्रयामले �

होमकर्मण्यशक्तानां विप्राणां द्विगुणो जपः |
इतरेषान्तु वर्णानां त्रिगुणादिक ईरितः ||

योगिनी हृदये �

होमाशक्तौ जपं कुर्याद् होमस्य द्विगुणो बुधः |
ब्राह्मणादित्रिवर्णानां स्त्रीणां संख्या विधीयते ||

यं वर्णमाश्रितः शूद्रो दीक्षां कुर्याद्यथेप्सिताम् |
तस्यस्त्रीनान्तु या संख्या सा संख्या तस्य विद्यते |
शूद्रस्य यादृशी संख्या द्विगुणा सा स्त्रियः प्रिये ||

अन्यत्रापि �

यं वर्णमाश्रितः शूद्रः स च तस्य विधिं चरेत् |
अनाश्रितस्य शूद्रस्य दिक्संख्याकः समीरितः ||

शूद्रस्य विप्रभृत्यस्य तत्पत्नयाः सदृशो जपः |
होमशून्यस्य विप्रस्य यो जपः स तु तत्स्त्रियः |
इतरेषान्तु वर्णानां सर्वेषां त्रिगुणादिकः ||

	त्रिगुणादिक इति होमसंख्या त्रिगुण जपः क्षत्रियेण कार्यः | 
वैश्येन चतुर्गुणः शूद्रेण च पञ्चगुणो बोध्यः | शूद्रस्य 
द्विगुणः शक्तिविषये ज्ञेयः | वैष्णवानां चतुवर्णानां 
चतुर्गुणषड्गुणाष्टदशगुणो बोद्धव्यः | अन्यथा कुत्रापि 
द्विगुणादिक कुत्रापि चतुर्गुणादि इति विरोधापत्तेः |

तथाचोक्तं गौतमीये �

होमाभावे जपः कार्यो होमसंख्या चतुर्गुणः |
विप्राणां क्षत्रियाणाञ्च रससंख्यागुणः स्मृतः |
वैश्यानां वसुसंख्याक एषां स्त्रीणामयं विधिः || इति |

यामले �

यदि होमे न शक्तः स्यात्पूजायां तर्पणेऽपि वा |
तावत्संख्यजपेनैव सर्वसिद्धिः प्रजायते ||

यामले �

कुत्रापि यदि हीनं स्याद्दशकस्याऽङ्गकर्मणि |
तत्तद्दशैव कर्याणि दशन्यूनं न कारयेत् ||

यामले �

लक्षमेकं जपेद्विद्वान् हविष्याशी सदा शुचिः |
ततस्तु तद्दशांशेन होमयेद्धविषा प्रिये ||

तर्पयेत्तद्दशांशेन तीर्थतोयेन पार्वति |
चाभिषिञ्चेत्ततस्तोयैस्तर्पणस्य दशांशतः ||

तद्दशांशं हविष्यान्नैर्भक्तितो भोजयेद् द्विजान् |
गुरवे दक्षिणां दद्याद्यथा विभवविस्तरैः |
पाशवः कथितः कल्पः शृणु वीरमतः परम् ||

वीरकल्पः

मुण्डमालायां �

मत्स्यमांसाशने शक्तः कुर्यान्मन्त्रपुरस्क्रियाम् |
रात्रौ प्रागास्यः शययायां प्रजपेल्लक्षमानतः ||

ततस्तु तद्दशांशेन होमयेद्धविषानले |
दशांशं तर्पयेद् द्रव्यैर्मांसमिश्रैः सुसाधकः ||

तर्पणस्य दशांशेन चाभिषिञ्चेज्जगन्मयीम् |
दशांशं भोजयेद्देवि साधकं देवताप्रियम् ||

मधुमांसञ्च मत्स्यञ्च चर्वणञ्च प्रदापयेत् |
ततस्तु तोषयेद्भक्त्या गुरुं स्वर्णादिभिः प्रिये |
एतत्कल्पद्वयाद्देवि मन्त्रः सिध्यति निश्चतम् ||

अत्र लक्षपदं स्वस्वकल्पोक्तसंख्यापरम् | तथाचोक्तं कुमारीतन्त्रे �

तस्मिन्काले साधकेन्द्रः स्वकल्पोक्तं जपं चरेत् |

तस्मिन्काले पुरश्चरणकाले | यत्तु कुमारीतन्त्रे �

लक्षमेकं जपेन्मन्त्रं हविष्याशी दिवा शुचिः |

रात्रौ ताम्बूलपूरास्यः शययायां लक्षमानतः |
एवं लक्षद्वयं जप्त्वा तद्दशांशेन मन्त्रवित् ||

	इति वचनाद्विशिष्ट पुरश्चरणे लक्षद्वयजप इति वदन्ति | तन्त्र 
मनोरमम् | यद्दिने हविष्याशी, तद्दिने मत्स्याद्यशने 
हविष्यान्नव्याघातान् नानाचारस्य प्रसक्तेश्च | तथाचोक्तं यामले �

	नानाचारो न कर्तव्यो नानाचाररतो यतः | इति वचनात् | 
तस्मात्कुमारी तन्त्रोक्त वचनस्य पुरश्चरणद्वये तात्पर्यम् | 
एतत्कल्पद्वयं दिव्यवीरयोः पर्यायेण कर्तव्यम् | दिव्येन तु 
एतत्कल्पद्वयं युगपत्कर्तुमपि शक्यम् | यतः स तत्त्वज्ञानी सन् 
मानसक्रियावान्, अतो नास्य मानसकियया वाह्यकियाया विरोधः | 
वीरस्तु अतत्त्वज्ञानी सन्बाह्यान्तरोभयक्रियावान् | 
अस्यैतत्कल्पद्वययौगपद्य नास्ति, उद्धतमानसत्त्वात्, 
आचारसाङ्कर्यापाताच्चेति सर्वमवदातम् | तथाचोक्तं 

तन्त्रे � दिव्यस्तु देववत्प्रायो वीरश्चोद्धतमानसः |

योगिनीहृदये �

सर्वहिंसा विनिर्मुक्तः सर्वप्राणिहिते रतः |
कामक्रोधलोभमोहरागद्वेष विवर्जितः ||

पूजापमाने सन्तुष्टोऽप्यधिकारी स एव हि |
सोऽस्मिन् शास्त्रेऽधिकारी स्यात्तदन्यो भ्रष्टसाधकः ||

	पशुस्तु संशयज्ञानी सन्क्रियावान् | मत्स्यमांसादिकं न 
ग्राह्यम्, न स्त्रियं मनसाऽपि स्मरेत्, न ताम्बूल भक्षयेत्, किन्तु 
हविष्यान्नं भक्षयेत् | ऋतुकालं बिना न स्त्रियमपि गच्छेत् | 
दक्षिणमार्गेण पूजा कर्तव्या | तथाचोक्त यामले �

यो दाक्षिण्यं विना देवि महा मायां समर्चति |
स पापः सर्वलोकेभ्यश्च्युतो भवति नान्यथा ||

	अनेन यद्दिवाविधानं, तद्दिव्यवीर विषयेऽपि बोद्धव्यम् | 
तथाचोक्तं यामले �

दिवा दक्षिणमार्गेण वामेन च तथा निशि |

यदि तूर्णं फलावाप्तौ युष्माकं मतमेव च || इति वचनात् ||

अथ ग्रहणपुरश्चरण

श्रीबीजार्णवतन्त्रे षोडश पटले देवीं प्रतिशिववाक्यम् �

एकदा परमेशानी कामाख्यायां महेश्वरी |
दृष्ट्वोपरागं यत्कार्यं तत् पृच्छति महेश्वरम् |
ये नैव विधिना देव सिद्धो भवति नान्यथा ||

श्रीशिव उवाच �

कुतः स्नानं कुतः सन्ध्या प्राणायामः कुतः प्रिये |
भूतशुद्धिः कुतो भद्रे कुतः पूजा वरानने ||

कालातीतभयाद्देवि सर्वं सन्त्यज्य कामिनि |
सङ्कल्पं मानसं कृत्वा जपं कुर्याद्वरानने ||

पञ्चाङ्ग विधिना देवि सिद्धो भवति नान्यथा |
मन्त्रो विद्या महेशानि कवचं स्तव एव वा ||

ध्यानं वा परमेशानि न्यासो वा कमलेक्षणे |
एकोच्चारेण देवेशि भवन्ति दशकोटयः ||

असंख्यस्तज्जपो देवि ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः |
तत् कथं परमेशानि जपसंख्या विधीयते ||

अत एव महेशानि होमो नास्ति शुचिस्मिते |
अभिषेकश्च देवेशि तथा च तर्पणादिकम् ||

भोजनं च महेशानि नास्ति वै कमलानने |
सूर्यचन्द्रग्रहे देवि पञ्चाङ्गं नास्ति कामिनि ||

पञ्चाङ्गेन विहीनोऽपि सिद्धो भवति नान्यथा |
सङ्कल्पं विद्धि देवेशि मानसं यद्युपस्थितम् ||

तत्सङ्कल्पं विजानीयाद् ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः |
तस्मात्तु चञ्चलापाङ्गि सङ्कल्पं नैव कारयेत् ||

सङ्कल्पो मानसो देवि चतुर्वर्गफलप्रदः |
अत एव महेशानि सङ्कल्पो मानसः स्मृतः ||

स्थूलो हि परमेशानि सङ्कल्पो व्यर्थ उच्यते |
सङ्कल्पेन विना देवि यत्किञ्चित्कुरुते सुधीः |
व्यर्थमेव हि देवेशि तत्सर्वं मानसो न हि ||

ग्रहणे भोजनकालः

प्रथमप्रहरे भद्रे चन्द्रग्रासो यदा भवेत् |
तदैव दिवसे भुक्त्वा सत्वरं नरकं व्रजेत् ||

निशीथे च महेशानि यदैव ग्रहणं भवेत् |
तदैव दिवसे भुक्त्वा पीत्वानन्दमयो भवेत् ||

चन्द्रग्रहणकाले तु जपयज्ञादिकं चरेत् |
दिवसे च यदा भद्रे भास्करग्रहणं भवेत् |
रात्रौ भुक्त्वा च पीत्वा च जपयज्ञादिकं चरेत् ||

सौरेषु (सर्वेषु) विष्णुमन्त्रेषु शैवे (सौरे) गाणपत्यौ तथा |

शक्तिमन्त्रो महेशानि प्रशस्तः सततं जपेत् |
इति बीजार्णवे तन्त्रे शिवेनैव प्रकीर्तितम् ||

	एतत्सर्वं ज्ञानिनामेव कर्तव्यम् | आज्ञानिनामपि पशूनां 
कर्तव्यमाह 

गन्धर्वतन्त्रे �

अथवाऽन्यप्रकारेण पुरश्चरणमिष्यते |
ग्रहणेऽर्कस्य चेन्दोर्वा शुचिः पूर्वमुपोषितः ||

नद्यां समुद्रगामिन्यां नाभिमात्रोदके स्थितः |
ग्रहणादि विमोक्षान्तं जपेन्मन्त्रं समाहितः ||

सनत्कुमारतन्त्रे �

दृष्ट्वा स्नात्वा सुसङ्कल्पो विमोक्षान्तं जपं चरेत् |
जपस्य च दशांशेन होमं कुर्याद्यथाविधि ||

होमार्थं द्विगुणं वापि जपेन्मन्त्रं समाहितः |
होमस्य तु दशांशेन तर्पणं समुपाचरेत् ||

तर्पणस्य दशांशेन त्वभिषेकं समाचरेत् |
अभिषेक-दशांशेन कुर्याद् ब्राह्मण भोजनम् ||

तदन्ते महतीं पूजां कुर्यात्साधक सत्तमः |
गुरवे दक्षिणां दद्यद्भक्त्या विप्रान्प्रतर्पयेत् ||

श्यामाविद्यायां विशेषमाह कालीतन्त्रे �

अथवाऽन्यप्रकारेण पुरश्चरणमिष्यते |
चन्द्रसूर्यग्रहे चैव ग्रासावधिविमुक्तितः |
यावत्संख्यं मनुं जप्त्वा तावद् होमादिकं चरेत् ||

यदि नक्रादिदूषिता नदी भवति समुद्रगामिनी वा न भवति, तदा किं 
कर्तव्यं तदाह रुद्रयामले �

यद्वा शुद्धोदकैः स्नात्वा शुचौ देशे समाहितः |
ग्रहणान्मुक्तिपर्यन्तं जपेन्मन्त्रंमनन्यधीः |
इति कृत्वा न सन्देहो जपस्य फल भाग्भवेत् ||

	ये तु ग्रहणपूर्व दिने उपवासाशक्त्या हविष्यान्नं फलं 
दुग्धं वा भुञ्जीतेति वदन्ति | तन्न मनोरमम्, प्रमाणाभावात्, 
उपवासस्यावश्यकत्त्वाच्च ||

जपप्राधान्यम्

ये तु वदन्ति �

अत्र श्राद्धमकुर्वाणः पङ्के गौरव सीदति |

इति निन्दावाद �

श्रवणात् श्राधस्यावश्यकत्वं, न जपस्येति तत तथाऽह |

सनत्कुमारतन्त्रे �

श्राद्धादेरनुरोधन यदि जाप्यं त्यजेन्नरः |
स भवेद् देवताद्रोही पितृन्सप्त नयत्यधः ||

महिषमर्दिनीतन्त्रे �

चन्द्रसूर्यग्रहे जप्त्वा कैवल्यं प्राप्नुयान्नरः |
अकृत्वा मन्त्रजापं च सत्वरं नरकं व्रजेत् ||

गुप्तदीक्षातन्त्रे �

चन्द्रसूर्यग्रहे यस्तु सम्यग् जापं न चाचरेत् |
स दु(भ्र)ष्टः स च पापिष्ठः सहसा शूकरो भवेत् ||

तस्यान्नमुदकं देवि मूत्रशोणित विट्समम् |
जायते नात्र सन्देहो मम वाक्याद्वरानने ||

अन्यत्रापि �

जपयज्ञं विना देवि यः करोत्यान्यचिन्तनम् |
स भवेद् रौरवे मग्नो यावदाहूत संप्लवम् ||

रौरवात्पुनरगत्य पापयोनिषु जायते |
निष्कृतिर्नास्ति चार्वङ्गि तस्यापि च कदाचन ||

तस्मात्सर्वं परित्यज्य चन्द्रपर्वणि संजपेत् |
सूर्य पर्व यथा देवि चन्द्रपर्व तथा प्रिये |
सर्वं त्यक्त्वा महेशानि जपयज्ञं समाचरेत् ||

	इत्यादि नानातन्त्र वचनेभ्यो जपं विना कार्यान्तरस्य 
निन्दाश्रुतेर्जपस्यैवावश्यकत्वम् || राश्या दिगणनायां दोषमाह 

यामले �

अज्ञानाद्यादि वा मोहाद्राश्यादिगणनां चरेत् |
विचार्य चञ्चलापाङ्गि न पश्येद् ग्रहणं यदि |
पूर्वजन्मार्जितं पुण्यं तत्क्षणादेव नश्यति ||

कामधेनुतन्त्रे �

चन्द्रपर्व सूर्यपर्व न विचार्यं कदाचन |
सूर्यपर्वं वरारोहेन पश्येद्यदि पामरः |
अस्तु तावत्परोधर्मः पूर्वधर्मो विनश्यति ||

यामले �

जन्म सप्ताष्ट - ऋप्फाङ्कदशमस्थे निशाकरे |
दृष्टाऽरिष्टप्रदो राहुर्जपपूजां विना भवेत् ||

कवच पुरश्चरणम्

भैरवतन्त्रे �

अथ वश्ये महेशानि कवचानां पुरस्क्रियाम् |
अष्टोत्तरशतं जप्त्वा पुरश्चार्यां समाचरेत् ||

दशांशतोऽङ्गकर्माणि होमादीनि पृथक् पृथक् |
ततश्च सिद्धकवचः पुण्यात्मा मदनोपमः ||

स्वयमशक्तौ प्रतिनिधिद्वारा कर्तव्यम् | ज्ञानप्रदीपे �

विदधीत पुरश्चर्यां गुरुणा तादृशेन वा ||


इति परिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूत श्रीमद्ब्रह्मानन्द 
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां पुरश्चरणनिर्णयो नाम 
द्वादशोल्लासः || १२ ||




त्रयोदशोल्लासः

यन्त्र-संस्कारः

विना यन्त्रेण पूजायां देवता न प्रसीदति |
सर्वेषामपि देवानां यन्त्रे पूजा प्रशस्यते ||

सुवर्णं रजतं ताम्रं श्रेष्ठं मध्यमथाधमम् |
ताम्रं लक्षगुणं प्रोक्तं रौप्यं कोटिगुणं भवेत् ||

स्वर्णं त्वनन्तफलदं स्फाटिकञ्च तथा भवेत् |
एकतोलं द्वितोलं वा त्रितोलं पञ्चतोलकम् ||

रसतोलं चतुस्तोलं सप्ततोलं पलं तु वा |
साधकस्य मनुं ज्ञात्वा कृत्वा पीठेषु साधकः ||

	अथवा प्रतिमां कृत्वा निजदेवस्वरूपिणीम् || पूजयेदिति शेषः || 
सम्मोहनतन्त्रे �

मूलमुच्चरयन्सम्यगालिखेद्यन्त्रमुत्तमम् |

तन्त्रे �

तन्मध्ये विलिखेद्यन्त्रं सुवर्णेन कुशेन वा |

ऊर्ध्वाम्नायतन्त्रो �

प्राणनाथ ! जगन्नाथ ! ब्रह्मविष्णुप्रपूजित् |
इदानीं चक्रराजस्य प्रतिष्ठा कर्म मे वद् ||

श्री-ईश्वर उवाच �

यथा मन्त्रस्य संस्कारं तथा यन्त्रस्य कल्पयेत् |
असंस्कृतौ यन्त्रमन्त्रौ रोगशोकभयप्रदौ ||

कथितो मन्त्रसंस्कारो दशधा सर्वतन्त्रके |
यन्त्रसंस्कार मधुना शृणु देवि समाहिता ||

यन्त्रसंस्कार सङ्कल्पः

चक्रराजं विनिर्माय ततः संस्कार माचरेत् |
प्रतिष्ठा द्विविधा देवि मध्यमा चोत्तमा तथा ||

स्नात्वा सङ्कल्पयेन्मन्त्री गुरोर्वाक्येन चादरात् |
प्रणवं तत्सदद्येति मासपक्षतिथोरपि ||

अमुकोऽमुकगोत्रान्तेऽमुकदेव्याश्च प्रीतये |
चक्रेऽस्मिन्नमुकदेव्याः प्राणजीवेन्द्रियेति च ||

प्रतिष्ठाकर्मशब्दान्ते करिष्ये प्रागुदङ्मुखः |
ततो गुरुञ्च वृणुयाद्वस्त्रालङ्कारचन्दनैः ||

भूतशुद्ध्यादिकान्न्यासान्विन्यसेत्तदनन्तरम् |
पञ्चगव्यं निजैर्मन्त्रैः शिवमन्त्रेण मन्त्रितम् ||

तस्मिन् चक्रं क्षिपेन्मन्त्री प्रणवेन विलोकयेत् |
ततश्चक्रं समुद्धृत्य स्थापयेच्चक्रभाजने ||

यन्त्रस्नानम्

शङ्खतोयेन देवेशि तथा पुष्पोदकेन च |
वारिणा चन्दनेनाऽपि स्नापयेत्परमेश्वरीम् ||

नारिकेलोदकैश्चैव सर्वोषधिजलैरपि |
पञ्चामृतैः पञ्चगव्यैः स्नापयेत्परमेश्वरीम् ||

तप्तं शीतं जलं वर्ज्यं किञ्चिदुष्णेन स्नापयेत् |
अत्युष्णे वज्रपातः स्यात्तस्मात्तपरिवर्जयेत् ||

पञ्चामृतमाहयामले �

धृतं दधि तथा क्षीरं शर्करा मधुसंयुतम् |
पञ्चामृतमिदं ख्यातं प्रत्येकन्तु पलं पलम् ||

पञ्चगव्यपरिमाणम्

पञ्चगव्यपरिमाणमाह तन्त्रे �

पलमात्रं दुग्धभागं गोमूत्रं तावदिष्यते |
घृतञ्च पलमात्रं स्याद् गोमयं तोलकद्वयम् ||

दधि प्रसृतिमात्रं स्यात्पञ्चगव्यमिति स्मृतम् |
अथवा पञ्चगव्यातां समानो भाग इष्यते ||

अतिक्रान्तं तु षड्रात्रं दधि स्नाने विवर्जयेत् |
संवत्सरात्परं त्वाज्यं षण्मासान्ते च माक्षिकम् |
गुडञ्च शर्करां चैव सर्वं ब्रीहिञ्च वत्सरात् ||

विवर्जयेदिति पूर्वेणान्वयः | एतानि न दद्यादित्यर्थः ||

देवानां प्रतिमा यत्र घृताम्यङ्गक्षमा भवेत् |
पलानि तत्र देयानि श्रद्धया सप्तविंशतिः ||

अष्टोत्तरशतपलं स्नाने देयञ्च सर्वदा |
द्वे सहस्रे पलानान्तु महास्नाने तु संख्यया ||

पलं तु लौकिकैर्मानैः साष्टरत्ति द्विमासकम् |
तोलकत्रितयं ज्ञेयं ज्योतिर्ज्ञैः स्मृतिसम्मतम् ||

पलं पलं पञ्चगव्यं नित्यस्नाने तदर्द्धकम् |
अशक्तानां विधिं वश्ये कृच्छ्राणां परमेश्वरि ||

गुणतोलकहीनं च न दद्यात् स्नानकर्मणि |
स्नानं समाप्य तां देवीं स्थापयेत् स्वर्णपीठके ||

तस्मादुद्धृत्य मतिमान्नाभेरूर्ध्वं निवेशयेत् |
तत्रैव पीठं सम्पूज्य चार्घपात्रादिकं चरेत् |
स्पृष्ट्वा यन्त्रं कुशाग्रेण गायत्र्या चाभिमन्त्रयेत् ||

गायत्रीमाह �

प्रणवं यन्त्रराजाय विद्महे तदनन्तरम् |
महायन्त्राय धीमहि तन्नो यन्त्रः प्रचोदयात् |
आवाह्य पञ्चमुद्राभिः प्राणस्थापनमाचरेत् ||

ज्ञानार्णवे �

अनामिकामूलपर्वसंसक्तांगुष्ठयुग्मकम् |
उत्तानं हस्तयुगलं योजयेत् साधकाग्रणीः ||

ऊर्ध्वाञजलिमधः कुर्यादियमावाहनी भवेत् |
इयं तु विपरीता स्यान्मुद्रा स्थापनकर्मणि ||

युक्तोच्छ्रितांगुष्ठमुष्टी मुद्रा स्यात्सन्निधापनी |
अंगुष्ठगर्भिणी सैव मुद्रा स्यात्सन्निरोधिनी ||

उत्तानमुष्टियुगला सम्मुखीकरणी मता |
देवतांगे षडङ्गानां न्यासः स्यत् सकलीकृतिः ||

करावेकत्र संयोज्य अधोभूताविव प्रिये |
परमीकरणं नाम मुद्रेयन्तु ततः परम् |
वं बीजेनामृतीकुर्यात् मुद्रया धेनुसंज्ञया ||

अन्योन्याभिमुखे श्लिष्टे कनिष्ठानामिके पुनः |
तथैव तर्जनीमध्ये धेनुमुद्रा प्रकीर्तिता ||

धेनुमुद्रा महादेवी अमृतीकरणे भवेत् |
प्रतिष्ठाप्याऽर्चयेद् देवीमन्यथा निष्फलं भवेत् ||

प्रतिष्ठाप्येति � यन्त्रे प्रतिमायां वा प्राणप्रतिष्ठां 
विधायेत्यर्थः || प्राणमन्त्रमाह यामले �

उच्चार्य भुवनेशानीं पाशांकुशपुटां ततः |
याद्याः सप्तमृताङ्काट्या व्योम सत्येन्दुसंयुतम् ||

व्योम बिन्दुसमायुक्तं सर्गावान् भृगुरित्ययम् |
नाम्ना देव्यास्ततः प्राणा इह प्राणास्ततः प्रिये ||

पुनर्मन्त्रं पुरस्कृत्य तथैव साधकोत्तमः |
नाम्ना च देवतायास्तु ततो जीव इह स्थितः ||

तथैव देवदेवेशि ! उक्त्वा सर्वेन्द्रियाणि च |
वाङ्मनश्चक्षुरित्यन्ते श्रोत्रघ्राणपदं ततः ||

ततः प्राणा इहागत्य सुखमुक्त्वा चिरं पठेत् |
तिष्ठन्तु वह्निजायान्तः प्राणमन्त्र उदाहृतः ||

स्व स्व नाम्ना महेशानि मन्त्रोऽयं सर्वदैवतः |
इति प्राणान् प्रतिष्ठाप्य ततः पूजां समारभेत् ||

स्वकल्पोक्त विधानेन मुद्रां प्रदर्श्य साधकः |
उपचारैः षोडशभिर्देवीं प्रपूजयेद् क्रमात् ||

देव्याज्ञया परीवारान्पूजयेत् परमेश्वरि |
ततो जपेत् सहस्रं तु शतमष्टोत्तरं प्रिये ||

बलिदानं ततः कृत्वा प्रणमेच्चक्रराजकम् |
शतमष्टोत्तरं होमं कुर्याच्च साधकोत्तमः ||

निजमन्त्रेण देवेशि जुहुयाच्चक्रसिद्धये |
आहुत्यन्ते चक्रराजे हुतशेषं विनिक्षिपेत् ||

पुर्णान् दत्त्वा तु होमान्ते तज्जलैरभिषेचयेत् |
मन्त्राभिषिक्तं चक्रं तत्सर्वेषां सिद्धिदायकम् ||

गुरुवे दक्षिणां दद्याद् गां च दद्यात्पयस्विनीम् |
भूमिं वृत्तिकरीं दद्यात् पुत्रपौत्रानुयायिनीम् ||

संहारमुद्रया देव्या विसर्जनमतःपरम् |
प्रतिष्ठयेच्चक्रराजमनेन विधिना यदि ||

पुरश्चर्याफलं तस्य सर्वसिद्धियु तस्य च |
गुरोराज्ञां प्रमाणेन यन्त्रं मूर्ध्नि निधापयेत् ||

गृहीतं यन्त्रमेवेदं क्वापि नैव प्रकाशयेत् |
यन्त्र मन्त्र प्रकाशे तु क्रुद्धा भवति पार्वती ||

निजमन्त्राभिषिक्तञ्च गुरोरपि न दर्शयेत् |
यन्त्रग्रहणकाले च यदि स्यात् मेघगर्जनम् ||

उल्लुलुध्वनिराकस्मादथवा शङ्ख निस्वनः |
तदा मन्त्री झटित्येव सिद्धकार्यो न संशयः ||

अयने विषुवे चैव ग्रहणे चन्द्रसूर्ययोः |
ग्रहणं यन्त्रमन्त्राणां शुभदं तत् प्रकीर्तितम् ||

अथ बलिदानम् 

मुण्डमालायाम् �

नरश्छागस्तथा मेषो महिषः शशकस्तथा |
शल्लकी शूकरश्चैव बलयः परिकीर्तिताः ||

नरबलिस्तु राज्ञामेव �

राजा नरबलिं दद्यान्नान्यो हि परमेश्वरि |
सिंहव्याघ्र नरान्दत्त्वा ब्राह्मणो रौरवं व्रजेत् ||

युवानं व्याधिहीनं च सुश्रीकं लक्षणान्वितम् |
सर्वावयव सम्पन्नं बलिं दद्यात् सुशोभनम् ||

तरुणं सुन्दरं कृष्णं क्षतादिदोषवर्जितम् |
स्नापयित्वा बलिं तत्र भूषयेत् पुष्पचन्दनैः ||

भूषयेद् रक्तमाल्येन सिन्दूरेण विषेशतः |
उत्तराभिमुखो भूत्वा बलिं पूर्वमुखं तथा ||

समानीय स्ववामे च मूलेन प्रोक्षणं चरेत् |
संप्रोक्षणं विधायैव बलिं सम्पूजयेदथ ||

ब्रह्मरन्ध्रे च ब्रह्माणं तन्नासायाञ्च मेदिनीम् |
कर्णयोश्च तथाकाशं जिह्वायां सर्वतोमुखम् ||

ज्योतीषि नेत्रयोर्विष्णुं वदने परिपूजयेत् |
ललाटे पूजयेच्चन्द्रं शक्रं दक्षिणगण्डतः ||

वामगण्डे तथा वह्निं ग्रीवायां समवर्तनम् |
रोमकूपे धृतिं चैव भ्रुवोर्मध्ये प्रचेतसम् ||

नासामूले च श्वसनं स्कन्धे चैव महेश्वरम् |
हृदये सर्पराजेन्द्रं पूजयित्वा पठेदिदम् ||

महातपोभिर्ज्ञानैश्च यज्ञेर्यत्साध्यते नृभिः |
तन्मे देहि महाभाग ! सत्वरं चाप्नुयां श्रियम् ||

शिवबुद्ध्या च सम्पूज्य उत्सृजेच्च ततः परम् |
ततो देवीं समुद्दिश्य काममुद्दिश्य चात्मनः ||

इत्युत्सृज्य बलिं पश्चात् करवालं प्रपूजयेत् |
खड्मग्रे पूजयेन्मन्त्री ब्रह्म-वागीश्वरीं तथा ||

मध्ये च पूजयेद्देवि ! लक्ष्मीनारायणावपि |
मूले च पूजयेन्मन्त्री उमया च महेश्वरम् ||

एवं विधानैः सम्पूज्य नमस्कुर्यात् प्रयत्नतः |
खड्गत्वं शिवरूपोऽसि क्रोधभैरव संज्ञकः ||

दुर्गा प्रीतिकरो नित्यं कालीशक्तेरिवाऽपरा |
खड्गाय खरशानाय शक्तिकार्यार्थ तत्पर ! ||

पशुच्छेद्यस्त्वया शीघ्रं खड्गनाथ ! नमोऽस्तुते |
एवं सम्पूज्य तं खड्गमुत्तोल्य साधकोत्तमः ||

छेत्ता पूर्वमुखो भूत्वा बलिमुत्तरवक्त्रकम् | (?)
आं हुं फट् इति मन्त्रेण छेदयित्वा ततः पशुम् ||

ततो बलीनां रुधिरं तोयसैन्धवसत्फलैः |
मधुभिर्गन्धपुष्पैश्च स्वधिवास्य प्रयत्नतः ||

गन्धपुष्पोक्षितं कृत्वा चोत्सृजेन्मूलमुच्चरन् |
प्रणवं वाग्भवं लक्ष्मीं ततः कौशिकीं शब्दतः ||

रुधिरेण ततः पश्चादाप्यायतां समुच्चरेत् |
निवेद्य रुधिरं देवि ! शिवे दद्यात् प्रदीपकम् |
ततो निवेदयेन्मन्त्री ताम्बूलं सुमनोहरम् ||

रुधिर-मस्तक स्थानपन क्रमः

रुधिरमस्तक स्थापनक्रममाह तन्त्रे �

नारं सव्ये शिरोरक्तं देव्याः सम्यग्नियोजयेत् |
छागं तु वामतो दद्यान्माहिषं वितरेत् पुरः |
दक्षिणे वा मतो दद्यादग्रतो देहशोणितम् ||

यामले � यदा कटकटाशब्दो दन्तानां श्रूयते क्वचित् |
तदा तु मरणं विद्याद्धानिं तत्र विनिर्दिशेत् |
यदाश्रु दृश्यते नेत्रे तदा हानिं विनिर्दिशेत् ||

बलिमस्तकपतन फलम्

पूर्वोत्तरे च दिग्भागे पतते यदि मस्तकम् |
सर्वसम्पत्करं विद्याद् राज्ञां राज्यं विनिर्दिशेत् ||

ईशानाग्न्योर्मध्यभागे पतते यदि मस्तकम् |
ततः स्वल्पेन कालेन सर्वसिद्धिर्भवेद् ध्रुवम् ||

यदि वायव्यदिग्भागे नैर्-ऋते दक्षिणेऽपि वा |
मस्तकं पतते जातु तस्य हानिं विनिर्दिशेत् ||

बलिमस्तके दीपदानम्

यामले �

ग्रहाणां कच्छपानाञ्च गोधानाञ्च विशेषतः |
मत्स्यानां पक्षिणां चैव न दीपं दापयेच्छिरे ||

शीर्षोपरि ज्वलद्दीपो यावत्कालं प्रवर्तते |
तावत्कालं वसेत्स्वर्गे तस्माद्यत्नेन दापयेत् ||

रुद्रयामले �

लोमदाहोद्भवं गन्धं घ्रत्वा देवी प्रसीदति |
तस्मात्समर्पयेद्दीपं तस्य पात्रं विवर्जयेत् |
विधिवद्बलिदानेन चतुर्वर्गफलं भवेत् ||

अवैध हिंसायां दोषः

अविधानेन हिंसायां दोषमाह कुलार्णवे �

अविधानेन यो हन्यादात्मार्थं प्राणिनः प्रिये |
निवसेन्नरके घोरे युगानि पशुलोमभिः ||

स रक्तबिन्दुपाती च तिर्यग्योनौ प्रजायते |
अनुमन्ता विशसिता निहन्ता क्रयविक्रयी |
संस्कर्ता चोपहर्ता खादिताऽष्टौ च घातकाः ||

रुद्रयामले �

धनेन क्रयिको हन्ता खादिता चोपभोगतः |
घातको वधतश्चैव त्रिविधो वधवान् ध्रुवम् ||

यामले �

पितृदैवतयज्ञेषु वैधहिंसा विधीयते |

अन्यत्रापि �

अहिंसा परमो धर्मोनास्त्यहिंसा परं सुखं |
विधिना या भवेत् हिंसा सा त्वहिंसा प्रकीर्तिता ||

भूतहिंसा न कर्तव्या पशुहिंसा विशेषतः |
बलिदानं विना देवि हिंसां सर्वत्र वर्जयेत् ||

यामले �

हन्यान्मन्त्रेण चानेन त्वभिमन्त्र्य पशुं शिवे |
गन्धपुष्पाक्षतैः पूज्य त्वन्यथा नरकं व्रजेत् ||

पापोपजनिका हिंसा तत्कथं स्वर्गसाधनम् |
अश्वमेधादियज्ञेषु वाजिहत्यां कथं चरेत् ||

दृष्टान्तमाह यामले �

येनैव विषखण्डेन म्रियन्ते सर्वजन्तवः |
तेनैव विषखण्डेन भिषग्नाशयते विषम् ||

	तस्मादविधिना हिंसा पापजनिका, विधिबोधिता हिंसा 
स्वर्गजनिका इति निर्गलितार्थः ||

इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूत 
श्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरि कृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां 
यन्त्रप्रतिष्ठादि निर्णयो नाम त्रयोदशोल्लासः || १३ ||




चतुर्दशोल्लासः

उपचारविधिः

उपचारं प्रवक्ष्यामि शृणु पार्वति ! सादरम् |
विनोपचारैर्या पूजा सा पूजा न प्रसीदति ||

अष्टादशोपचारास्तु सर्वेषामुत्तमाः प्रिये |
षोडशेति प्रधानाश्च दशधास्तदनु स्मृताः |
पञ्चधास्तदनु प्रोक्ताः कर्तव्या भूतिमिच्छता ||

फेत्कारिणीतन्त्रे �

आसनं स्वागतं पाद्यमर्घ्यमाचमनं तथा |
स्नानं वासश्चोपवीतं भूषणानि च सर्वशः ||

गन्धपुष्प धूपदीपौ तथान्नं चापि दर्पणम् |
माल्यानुलेपनं चैव नमस्कार विसर्जनम् |
अष्टादशोपचारैस्तु मन्त्री पूजां समाचरेत् ||

तन्त्रे � आसनं स्वागतं पाद्यमर्घ्यमाचमनीयकम् |
मधुपर्काचमनस्नानवसनाभरणानि च ||

गन्धपुष्पधूपदीपनैवेद्यवदनं तथा |
प्रयोजयेदर्चनायामुपचारांस्तु षोडश ||

पाद्यार्घ्याचमनीय च मधुपर्काचमं तथा |
गन्धादयो नैवेद्यान्ता उपचारा दश स्मृताः ||

गन्धं पुष्पं तथा धूपं दीपं नैवेद्यमेव च |
प्रदद्यात् परमेशानि ! पञ्च पूजोपचारकान् ||

पाद्यादिनिरूपणम्

पाद्यार्थमुदकं पाद्यं चन्दनागुरु संयुतम् |
एतच्छ्यामाकदूर्वाब्ज विष्णुक्रान्तामितीरितम् ||

पाद्यं पात्रे प्रदातव्यमर्घ्यं चैवार्घ्यपात्रके |
रक्तबिल्वाक्षतैः पुष्पैर्दधिदूर्वातिलैर्जलैः ||

सामान्यः सर्वदेवानामर्घोऽयं परिकल्पितः |
अभावे दधिदुग्धाद्यैर्मानसं परिकल्पयेत् ||

अन्तःशून्यां त्रिपत्राञ्च दूर्वां चार्घेन निक्षिपेत् |
जातीलवङ्गकक्कोलैर्दद्यादाचमनीयकम् ||

तत् तैजसेन पात्रेण शंखेन वा प्रदापयेत् |
उदकं दीयते यद्यत्सुगन्धं फेनवर्जितम् ||

आचमनीयकं देव्यै तदाचमन मुच्यते |
दद्यादाचमीयं तु सुगन्धसलिलैः शुभैः ||

मधुपर्कनिरूपणम्

बृहत्श्रीक्रमे � नारिकेलोदकं स्वल्पं सिता दधि घृतं समम् |
सर्वेषाम्धिकं क्षौद्रं मधुपर्के प्रयोजयेत् ||

आज्यं दधि मधून्मिश्रं मधुपर्कं विदुर्बुधाः |
तद्दद्यात्कांस्यपात्रेण शोभनेन विशेषतः ||

इति वचनात् कांस्यपात्रेण मधुपर्के नारिकेलोदकदाने 
दोषाभावः | यथा ताम्रपात्रेण चरुपाके दोषाभावस्तद्वत् | 
तथाचोक्तम् �

ततश्च संस्कृते वह्नौ गोक्षीरेण चरुं पचेत् |
अस्त्रेण क्षालिते पात्रे नवे ताम्रमयादिके ||

पयोऽनुद्धृतसारञ्च ताम्रपात्रे न दुष्यति | इति वचनात् |

पात्रपरिमाणमाह � वस्वंगुलन्यूनमानं न पात्रं कारयेद् 
बुधः ||

गन्धकथनम्

सर्वेषां गन्धजातीनां प्रकृष्टौ मलयोद्भवः |
तस्मात् सर्वप्रयत्नेन दद्यान्मलयजं सदा ||

मध्यमानामिकाग्राम्यामंगुष्ठाग्रेण पार्वति |
दद्याच्च विमलं गन्धं मूलमन्त्रेण साधकः ||

पुष्पप्रकरणम्

सर्वेषां पुष्पजातीनां रक्तं शस्तं वरानने ! |
देवी प्रीतिकरं प्राज्ञे ! सर्वकामफलप्रदम् ||

रक्तपुष्पञ्च देवेशि ! तथा स्वर्णादि निर्मितम् |
रक्तपद्मं च वज्रञ्च कृष्णा तु चापराजिता ||

पञ्चदेवमयं पुष्पं करवीरं मनोहरम् |
विष्णुर्लम्बोदरः सूर्यो ब्रह्मा च कालिका तथा ||

पञ्चदेवाः पञ्चदले सदा तिष्ठन्ति नान्यथा |
जवापुष्पं महेशानि ! करवीरापराजिते ||

महादेव्यै निवेद्यैव कोटिपूजाफलं लभेत् |
एषां मध्ये वसेद् ब्रह्मा एषां मूले जनार्दनः |
एषामग्रे वसेद् रुद्रः सर्वे देवाः स्थिता दले ||

एषां करवीरापराजिताजवापुष्पाणम् इत्यर्थः |

वृक्षे विकसिते काले देवतादिग्विनिर्णयः |
पश्चिमस्थदले विष्णुः उत्तरे गणनायकः ||

ऐशान्यां सूर्यदेवश्च पूर्वे ब्रह्मा प्रकीर्तितः |
दक्षिणे कालिका देवी या तु मुक्तिप्रदायिनी ||

करवीरं यथा देवि ! जवापुष्पं तथैव हि |
यथा शुभ्रं तथा रक्तं हरितं कृष्णमेव च ||

गङ्गादि सर्वतीर्थानि तिष्ठन्ति बिन्दुगह्वरे |
तन्मध्ये शिवलिङ्गञ्च महाकुण्डलिनीयुतम् ||

गह्वरं बिन्दुरूपं च कैवल्यपदमुत्तमम् |
शिवशक्तिमयं पुष्पं चतुर्वर्गफलप्रदम् ||

सर्वपुष्पाणि चैकत्र जवाब्जपारिजातकैः |
न समानि भवन्त्येव लक्षकोटि शतान्यपि ||

यत्राऽपराजितापुष्पं करवीरं जवापि च |
तिष्ठन्ति तत्र वै देवा ब्रह्माविष्णुमहेश्वराः ||

गङ्गादि सर्वतीर्थानि तन्मूले निवसन्ति वै |
तन्मूलं सिञ्चितं तेन पूजितास्तेन देवताः ||

अपराजितामाहात्म्यं वक्तुं न शक्यते मया |
मल्लिकामुत्पलं रम्यं शमीं पुन्नागचम्पके ||

अशोकं कर्णिकारञ्च द्रोणपुष्पं तथैव च |
करवीरं जवापुष्पं कुंकुमं नागकेशरम् ||

यः प्रयच्छति दुर्गायै स गच्छेत् परमं पदम् |
पुष्पमूले वसेद् ब्रह्मा पुष्पमध्ये जनार्दनः ||

पुष्पाग्रे च वसेद्रुद्रः सर्वे देवाः स्थिता दले |
चराचराश्च सकलाः सदा पुष्पवशाः स्मृताः ||

सर्वदेवमयं पुष्पं तस्माद्देव्यै समर्पयेत् ||

पुष्पैररण्यसम्भूतैः पत्रैर्गिरिसमुद्भवैः |
अपर्युषितनिश्छद्रैः प्रोक्षितेर्जलवर्जितैः ||

आत्मारामोद्भवैर्वापि पुष्पैः सम्पूजयेच्छिवाम् |
पारोपित वृक्षेभ्यः पुष्पाण्यानीय योऽर्चयेत् |
अविज्ञाप्यैव तस्यैव निष्फलं तस्य पूजनम् ||

इति तु साक्षात्स्वामिपरम् |

देवार्थे कुसुमस्तेयमस्तेयं मनुरव्रवीत् | इति वचनात् ||

पुष्पादीनां पर्युषितकालः

सर्वं पर्युषितं वर्ज्यं पत्रं पुष्पं फलं जलम् |
अवर्ज्यं जाह्नवीतोयमवर्ज्यं तुलसीदलम् ||

अवर्ज्यं बिल्वपत्रं स्यादवर्ज्यं जलजं तथा |
पुष्पैः पर्युषितैर्देवि ! नार्चयेत् स्वर्णजैरपि ||

बिल्वपत्रं च माघ्यञ्च तमालामलकीदलम् |
कह्लारं तुलसीपत्रं पद्मञ्च मुनिपुष्पकम् ||

एतं पर्युषितं न स्यात् यच्चान्यत् कलिकात्मकम् |
तिष्ठेद्दिनत्रयं शुद्धं पद्ममामलकं तथा ||

दिनैकं करवीराणि योग्यानि च तपोधन |
पद्मानि सितरक्तानि कुमुदान्युत्पलानि च ||

एषां पर्युषिता शंका कार्या पञ्चदिनोर्ध्वतः |
अन्येषां कुसुमानां च यावद् गन्धविपर्ययः ||

पुष्पं च पञ्चगव्यं च उपचारांस्तथाऽपरान् |
घ्रात्वा निवेद्य देवेशि ! नरो नरकमाप्नुयात् ||

अंग संस्पृष्टमाघ्रातं त्याज्यं पर्युषितं बुधैः |
केशकीटापविद्धानि शीर्णपर्युषितानि च ||

स्वयं पतितपुष्पाणि त्यजेदुपहतानि च |
शेफाली बकुलं चैव स्वयं शीर्णं न दूष्यति ||

सर्वं भूमिगतं त्याज्यं शेफालीबकुलं विना |
कृमिभक्ष्याणि भग्नानि वर्ज्यानि पतितं भुवि ||

तमालस्य च पद्मस्य छिन्नभिन्नं न दूष्यति |
विष्णुक्रान्ता-जवा-नागकेशरं नागवल्लभम् ||

बन्धूकं चैव मन्दा(कह्ला)रं सवृन्तं शस्तमर्चने |
स्वयं विकसितं पुष्पं त्याज्यञ्च पतितं भुवि ||

नागवल्लभं नागचम्पकमित्यर्थः | स्वयं विकसितं पुरुषेण 
विकसित मित्यर्थः ||

माघमासे तु देवेशि ! पूज्यपुष्पाणि द्वादश |
कुन्दं कुरुवकं झिण्टीं केतकं निचुलं तथा ||

नीलञ्च विकटं शीर्षं भृङ्गराजं च क्षुद्रकम् |
बकुलं रङ्गनं चैव नान्यमासे यजेत् क्वचित् ||

नाक्षतैरर्चयेद् विष्णुं न तुलस्या विनायकम् |
न दूर्वया यजेद् दुर्गां बिल्वपत्रैर्दिवाकरम् ||

दूर्वा निषिद्धेति यदुक्तं, तत् श्वेतदूर्वापरम् | तथोचोक्तं 

यामले �

रक्तमाध्यं श्वेतदूर्वां नीलकण्ठं कुरुष्टकम् |
न दद्याच्च महादेव्यै यदीच्छेच्छुभमात्मनः ||

पुष्पाभावे यजेद् पत्रैः पत्राभावे तु तत्फलैः |
अक्षतैर्वा जलैर्वापि न पूजां व्यतिलङ्घयेत् ||

शिवे विवर्जयेत् कुन्दमुन्मत्तञ्च हरेस्तथा |
देवीनामर्कमन्दारौ सूर्यस्य तगरं तथा ||

	देवीनामिति आद्येतरदेवीनामित्यर्थः | अर्कपुष्पैराद्यापूजायाः 
प्राशस्त्यकथनात्, सहस्रं त्वर्काणामिति कर्पूरादिस्तवाच्च | तगरं 
काष्ठतगरमित्यर्थः ||

शिवपूजायां यामले �

बकुलं मालतीं जातीं कुन्दं शेफालिकां जवाम् |
न दद्याच्च महादेवे यदीच्छेच्छुभमात्मनः ||

मालती मल्लिका जाती यूथिका माधवी तथा |
तगरं कर्णिकारश्च द्रोणश्चोत्पलचम्पकौ ||

अशोकः कुमुदश्चैव शेफालिकाकदम्बकौ |
केतकी वनमाला च कुसुम्भकिंशुकौ तथा ||

कह्लारबकुलं चैव लवङ्ग नागकेशरौ |
एतान्यपि प्रियाणि स्युर्न पत्रैरर्चयेच्छिवाम् ||

जवाभिश्चैव गन्धाढ्यैर्दूर्वया श्रीफलच्छदैः |
विना वै दूर्वया देवीपूजा नास्ति च कर्हिचित् ||

प्.२७९) तस्माद दूर्वा ग्रहीतव्या सर्वपुष्पमयी हि सा |
देवेभ्यः सर्वगन्धाढ्यमभावे तुलसीदलम् ||

तुलस्या पूजयेद् देवान् नात्र कार्या विचारणा |
विना तुलस्या स्नानादि श्राद्धं यज्ञञ्च न प्रिये ||

सर्वञ्च निष्फलं प्राहुः सर्वत्रैवं विनिश्चितम् |
दूर्वा वा तुलसी तस्मात् ग्रहीतव्या च साधकैः ||

सुन्दरी भैरवीकाली ब्रह्मविघ्न विवस्वताम् |
तुलसीवर्जिता पूजा सा पूजाऽविफला भवेत् ||

तुलसीपत्रैः शक्तेरर्चनम्

शक्तिविषये यामले �

सावित्रीं च भवानीं च दुर्गादेवीं सरस्वतीम् |
योऽर्चयेत् तुलसीपत्रैः सर्वकामैः समृध्यते ||

यामले �

रात्रावासां तु पूजायां तुलसीं वर्जयेत् सदा |
तुलसीघ्राणमात्रेण क्रुद्धा भवति चण्डिका ||

तुलसी ब्रह्मरूपा च सर्वदेवमयी शुभा |
सर्वदेवमयी सा तु गणेशस्य प्रिया नहि ||

लक्ष्मीदेव्याश्चाप्रिया हि तारादेव्यास्तथैव च |
अंगुष्ठतर्जनी योगैर्दक्षिणे पुष्पपातनम् ||

पुष्पं वा यदि वा पत्रं फलं नेष्टमधोमुखम् ||

दुःखदं तत्समाख्यातं यथोत्पन्नं तथार्पयेत् |
पुष्पाञ्जलिं विना देवि ! तथोत्पन्नं तथार्पयेत् ||

पुष्पादिचयनकालः

यामले �

स्नानं कृत्वा तु ये केचिद् पुष्पं गृह्णन्ति वै द्विजाः |
देवतास्तन्न गृह्णन्ति न चापि पितरस्तथा ||

	एतत् तु मध्याह्नस्नान परम् | प्रातःस्नानान्तरं तु 
पुष्पादिचयनं कर्तव्यमिति सम्प्रदायिकाः | तन्त्रे �

स्नात्वा मध्याह्नसमये न छिन्द्यात् कुसुमं बुधः |
तत्पुष्पैरर्चयन्देवीं निरये परिपच्यते ||

देवीत्युपलक्षणम् | नान्यदेवानपि यजेदिति |

प्रातःस्नानादिकं कृत्वा पुष्पाण्यपि समाहरेत् |
तत्पुष्पैरर्चयन्देवीं स पापैर्मुच्यते क्षणात् ||

देवीत्युपलक्षणमन्यदेवानपि अर्चयेदिति |

नपुष्पच्छेदनं कुर्याद्देवार्थं वामहस्ततः |
न दद्यात्तेन तेभ्यो वा संस्थाप्य वामहस्ततः ||

धूपप्रकरणम्

अगुरूशीरगुग्गुलशर्करामधुचन्दनैः |
सामान्यः सर्वदेवानां धूपोऽयं परिकीर्तितः ||

सर्वेषामेव धूपानां दुर्गायाः गुग्गुलुः प्रियः |
घृतयुक्तो विशेषेण सततं प्रीतिवर्धनः ||

धूपभाजनमस्त्रेण प्रोक्ष्याऽभ्यर्च्य हृदाणुना |
अस्त्रेण पूजितां घण्टां वादयन् गुग्गुलुं दहेत् ||

धूपस्थानं समभ्यर्च्य तर्जन्या वामया स्पृशन् |
जय ध्वनि ततो मे मातः? स्वाहेत्युदीरयन् ||

अभ्यर्च्य वादयन् घण्टां तैर्धूपैर्धूपयेत्ततः |
मध्यमानामिकाभ्याञ्च मध्यपर्वणि देशिकः ||

अंगुष्ठाग्रेण देवेशि ! धृत्वा धूपं निवेदयेत् |
उत्तोल्य मूर्ध्नि पर्यन्तं घण्टावादेन धूपकम् ||

धूपयेदाज्यसंमिश्रं नीचैर्देवस्य देशिकः |
न भूमौ वितरेद् धूपं नासेन न घटे तथा ||

यथा तथाधरगतं धृत्वा तं विनिवेदयेत् |
राशीकृतैर्न चैवात्र त्वेतैर्धूपैर्विधूपयेत् ||

तुषाग्निवत् तथा कृत्वा न तत्फलमवाप्नुयात् |

दीपप्रकरणम्

न मिश्रीकृत्य दद्यात्तु दीपस्नेहघृतादिकान् |
दत्त्वा मिश्रीकृतं स्नेहं तमिस्रं नरकं व्रजेत् ||

वर्त्या कर्पूरगर्भिण्या सर्पिषा तिलजेन वा |
आरोप्य दर्शयेद्दीपानुच्चैः सौरभशालिनः ||

उच्चैरिति देवस्य मस्तकपर्यन्तमित्यर्थः |

उत्तोलनं त्रिधा कृत्वा गायत्रीमूलयोगतः |
ततो नीराजनं कुर्याद्दशवारं तु दीपकैः ||

दातव्यः पात्रे दीपस्तु न तु भूमौ कदाचन |
कुर्वन्तं पृथिवीतापं यो दीपमुत्सृजेन्नरः ||

तमिस्रं नरकं घोरं प्राप्नोत्येव न संशयः |
सर्वंसहा वसुमती सहते न त्विदं द्वयम् ||

अकार्यपादधातं च दीपतापं तथैव च |
तस्मात्कुर्वीत पृथिवीतापं नाप्नोति वै यथा ||

नैव निर्वापयेद्दीपं देवार्थमुपकल्पितम् |
दीपहर्ता भवेदन्धः काणो निर्वापको भवेत् |
न तेन व्यवहारोऽपि कर्तव्यः साधकोत्तमैः ||

नैवेद्यप्रकरणम्

नैवेद्यमाह � कन्दुपक्वं स्नेहपक्वं घृतसंयुक्त पायसम् |
मनः प्रियञ्च नैवेद्यं दद्याद्देव्यै पुनः पुनः ||

कन्दुपक्वमिति मृष्टतण्डुल पृथुकादीनि देयानीत्यर्थः |
यद्यद् हि वाच्छितं वस्तु दद्दद्यात्देवपूजने |
बलप्रियं च नैवेद्यं दत्त्वा देवीं प्रपूजयेत् ||

आत्माऽप्रियं च नैवेद्यं न दद्याद्देवपूजने |
स्त्रीणां प्रीतिकरं यच्च तच्चापि विनिवेदयेत् |
ताम्बूलस्य प्रदानेन देवी प्रीतिमती भवेत् ||

प्रदक्षिणविधिः

शङ्खहस्तेन सर्वत्र सकृद् द्विर्वा प्रदक्षिणम् |
वेष्टनञ्च ततः कृत्वा प्रणमेद्दण्डवद् भुवि ||

तथा त्रिधाचरेत् सम्यक् देवतायाः प्रदक्षिणम् |
एकं चण्ड्यां रवौ सप्ते त्रीणि कुर्याद्विनायके ||

चत्वारि केशवे कुर्याच्छिवे चार्द्धप्रदक्षिणम् |
दक्षिणाद्वायवीं गत्वा दिशस्तस्याश्च शाम्भवीम् ||

ततोऽपि दक्षिणां गत्वा नमस्कारस्त्रिकोणवत् |
त्रिकोणोऽयं नमस्कारस्त्रिपुराप्रीतिवर्द्धनः ||

नतिस्त्रिकोणाकारा च तारादेव्याः समीरिता |
दर्शयन्दक्षिणं हस्तं मनसापि च दक्षिणः ||

स च प्रदक्षिणो ज्ञेयः सर्वदेवौघतुष्टये |
पश्चात्कृत्वा तु यो देवं भ्रभित्वा प्रणमेन्नरः |
तस्येह च फलं नास्ति न परत्र दुरात्मनः ||

प्रणामविधिः

नमनं मानसं प्रोक्तं वाचिकं कायिकं तथा |
त्रिविधश्च नमस्कारः कायिकश्चोत्तमः स्मृतः ||

कायिकैश्च नमस्कारैर्देवास्तुष्यन्ति नित्यशः |
जानुभ्यामवनीं गत्वा शिरसा स्पृश्य मेदिनीम् ||

क्रियते यो नमस्कार उत्तमः कायिकः स्मृतः |
पद्भयां कराभ्यां जानुभ्यामुरसा शिरसा दृशा ||

वचसा मनसा चैव प्रणामोऽष्टाङ्ग ईरितः |
पद्भयां कराभ्यां जानुभ्यामुरसा शिरसाऽपि च ||

पञ्चाङ्गोऽसौ नमस्कारः सर्वत्रायं विधिः स्मृतः |
पुटीकृत्य करौ शीर्षे दीयते च यथा तथा ||

अस्पृष्ट्वा शीर्षजानुभ्यां क्षितिं सोऽप्यधम स्मृतः |
कायिकस्त्रिविधः प्रोक्तो ह्यष्टाङ्गादिविभेदतः ||

अष्टाङ्ग उत्तमः प्रोक्तः पञ्चाङ्गो मध्यमः स्मृतः |
अधमं करशीर्षाभ्यां नमस्कारं विवर्जयेत् ||

अयमेव नमस्कारो दण्डवदिति नामतः |
प्रणाम इति विज्ञेयः स पूर्वं प्रतिमादितः ||

या स्वयं गद्यपद्याभ्यां घटिताभ्यां नमस्कृतिः |
क्रियते भक्तियुक्तेन वाचिकी तूत्तमा स्मृता ||

पौराणिकैवैदिकैर्वा मन्त्रैर्या क्रियते नतिः |
स मध्यमो नमस्कारो भवेद्वाचनिकः सदा ||

यत्तु मानुषवाक्येन नमनं क्रियते सदा |
स वाचिकोऽधमो ज्ञेयो नमस्कारस्तु पार्वति ! ||

उपचारप्रकरणम्

अथोपचारान्कुर्वीत तन्त्रोक्तानासनादिकान् |
आसनं कुसुमं दद्यात् स्वागतं कुशलं वदेत् ||

देवस्य वामभागे तु दद्यान्मूलेन चासनम् |
पौष्पं दारुमयं वास्त्रं चार्मं कौशं च तैजसम् ||

षड्विद्यं चासनं प्रोक्तं देवताप्रीतिकारकम् |
नमोऽन्तं पादयोः पाद्यं शिरोमन्त्रेण देशिकः ||

अर्घ्यं दद्यात्ततो मूर्ध्नि स्वधेत्याचमनं मुखे |
स्वधेत्याचमनीयञ्च तिवारं मुखपङ्कजे ||

स्वधान्तेनैव मनुना मधुपर्कं मुखाम्बुजे |
स्नानं गन्धं हृदा दद्यात् पुष्पाणि वौषडित्यपि ||

स्नानार्थमुदकं दद्यात्सर्वाङ्गे परमेश्वरि ! |
तायेन प्रोक्षणं कृत्वा दुकूलं विनिवेदयेत् ||

स्नाने वस्त्रे च नैवेद्ये दद्यादाचमनीयकम् |
सर्वालङ्करणं दद्याद्यत्र यत् तु विराजते ||

प्रतिमादौ यथायोग्यं गात्रे दद्यात्तु तत्वगः |
सर्वाङ्गे चन्दनं दद्यात्पुष्पं दद्याच्छिरोपरि ||

नमोऽन्तकौ धूपदीपौ सव्यदक्षक्रमेण तु |
दद्यात्तु योग्यं पुरतो नैवेद्यं भोजनादिकम् ||

नैवेद्यञ्च सुधान्तं हि कल्पयामि नमो वदेत् |
निवेदयामि नैवेद्यं यद्द्रव्यैः परिकल्पितम् |
ततो निवेदयामीति सर्वं दद्यान्महेश्वरि ||

नैवेद्यादीनामाच्छादनावश्यकत्वम्

गान्धर्वे �

सुनैवेद्यादिकं यत्तु गन्धपुष्पादिकञ्च यत् |
सर्वस्याच्छादनं कार्यं यावदावाहयेत्पराम् ||

राक्षसाः प्रतिगृह्णन्ति निराच्छादनकं यतः |
देव्या नैवेद्यदान्ते तु यो विधिः स तु कथ्यते |
असंस्कृतं न दातव्यं देवताभिर्न गृह्यते ||

नैवेद्यदानविधिः

संस्कारमाह यामले �

आनीय देवीपुरतः संप्रोक्ष्य चार्घ्यवारिणा |
अस्त्रमन्त्रेण चाभ्युक्ष्य धेनुमुद्रां प्रदर्शयेत् ||

तस्योपरि मूलमन्त्रमष्टवारं जपेत् सुधीः |
चक्रमुद्रां विधायैव चिन्तयेत्तत्सुरक्षितम् ||

यं मन्त्रैः शोषयेद् दोषं रं मन्त्रैर्दाहयेच्च तम् |
वं मन्त्रैश्चामृतं भाव्यं ठं मन्त्रैः प्लावयेच्च तत् ||

सर्वत्र भक्ष्यद्रव्येषु एवं संस्कारमाचरेत् |
अमृतोऽपस्तरणमसि स्वाहेति जलमर्पयेत् ||

अमुकीदेव्यै एतज्जलं ओं अमृतोपस्तरणमसि स्वाहा इति मन्त्रेण दद्यात् |

आपोशानं जलं दत्त्वा महादेव्यै निवेदयेत् |
इदमन्नं सोपकरणं महादेव्यै स्व(सु) धापि च ||

प्रणवाद्यैरुक्तमन्त्रैर्देवीवक्त्रे हुनेत् गुरुः || गुरुवित्युपलक्षणम् 

अग्रे देवस्य हस्ताभ्यामुत्थाप्य मुखसन्निधौ |
जगन्मातर्जगद्धात्र्यमुकि देवि ततः परम् ||

निवेदयामि यत्किञ्चिद् जुषा(गृहा)णेदं हविर्मम |
अनेन मनुना देवि ! निवेद्य प्रणवादिना ||

वामे वा दक्षिणे वापि पञ्चमुद्राः प्रदर्शयेत् |
अंगुल्यः कुटिलीभूता विरलाग्राः परस्परम् |
ग्रासमुद्रा समाख्याता सव्ये पाणौ नियोजयेत् ||

प्राणादिमुद्रा

प्राणापान समानाश्चोदानव्यानौ च वायवः |
समानः पञ्चमो ज्ञेयः प्राणाः पञ्च समीरिताः ||

प्राणमुद्रा समाख्याता प्राणे हवनकर्मणि |
तर्जनी मध्यमांगुष्ठैस्त्रिभिरेकीकृतं यदि ||

स्यादपानाहुतौ मुद्रा तथाऽनामिकमध्यमे |
कनिष्ठेन समायुक्ता नियुक्ता व्यानहोमके ||

निष्कनिष्ठेन या मुद्रा सोदान हवने स्मृता |
सर्वाभिः संस्कृता मुद्रा समानाहुतिकर्मणि ||

क्षणं विलम्ब्य देव्या तु स्वीकृतं तद् विभावयेत् |
यावद् भुङ्क्ते हविर्देवि ! तावन्मूलं जपेत्सुधीः ||

ततो मूलेन सलिलं दत्त्वा हवींषि साधकः |
तस्मात्तेजः समुन्नत्यै दत्त्वाऽपोशानमुत्तरम् ||

एतज्जलम् अमृतापिधानमसि स्वाहेति दद्यात् |

ततः आचमनं तोयं दद्याच्च मुखवासनम् |
स्थानं विशोध्य तन्मन्त्री ताम्बूलं च निवेदयेत् ||

उक्तेष्वेतेषु द्रव्येषु यत्किञ्चिद् दुर्लभं यदि |
तत्कल्पनीयं देवेशि मनसा भावनेन तु |
सर्वत्रैव जलं देयमुप चारान्तरान्तरे ||

द्रव्याणां निर्माल्यताकालः

द्रव्यविशेषाणां निर्माल्यतानियममाह योगिनीहृदये �

मणिमुक्तासुवर्णानि देवे दत्तानि यानि वै |
न निर्माल्यं द्वादशाब्दं ताम्रपात्रं तथैव च ||

पटी शाटी च षन्मासं नैवेद्यं दत्तमात्रतः |
मोदकं कृषरं चैव यामार्द्धेन च सुन्दरि ||

पट्टवस्त्रं त्रिमासाच्च यज्ञसूत्रं त्वहः स्मृतम् |
यावदुष्णं भवेदन्नं परमान्नं तथैव च ||

मस्तकं रुधिरं चैव अहोरात्रेण पार्वति ! |
मुहूर्तं दधि दुग्धं च त्वाज्यं यामेन शङ्करि ! ||

करवीरमहोरात्रं बिल्वपत्रं तथैव च |
जवारक्तं च निर्माल्यं भवेत् सार्द्धैकयामके ||

यामार्द्धेनाप ईशानि ! ताम्बूलं दत्तमात्रतः |
न निर्माल्यञ्च दाडिम्बं तथा बिल्वफलं प्रिये ! ||

इति श्रीपरिव्राजकाचार्य परमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्द-
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां मुपचारादि निर्णयो नाम 
चतुर्दशोल्लासः || १४ ||




पञ्चदशोल्लासः

अथ शाक्ताचारः

कुलचूडामणौ � देव्युवाचः

शृणुपुत्र ! रहस्यं में समयाचार सम्भवम् |
येन हीनां न सिद्ध्यन्ति जन्मकोटिशतैरपि ||

अनित्यकर्म संत्यागी नित्यानुष्ठान तत्परः |
परस्यां देवतायान्तु सर्वकर्म निवेदयेत् ||

वृथा न कालं गमयेद्युत क्रीडादिना सुधीः |
नयेत् तु देवतापूजाजपयज्ञादिकर्मभिः ||

अन्तः शाक्ता वहिः शैवाः सभायां वैष्णवा मताः |
सर्वदा विष्णु भावस्तु भवेत् साधकपुङ्गवः ||

यदि पश्येत् कुलतरुं प्रणमेत् साधकस्तदा ||

कुलवृक्षाः

कुलवृक्षमाहतन्त्रे �

अशोकः केशरो बिल्वःकर्णिकारश्चूतस्तथा |
नमेरुस्तथा प्रियालश्च सिन्दुवार कदम्बकौ |
मरुवकश्चम्पकश्च बिल्वश्च द्वादश स्मृताः ||

	नमेरु रुद्राक्षः | पियालो वृक्षविशेषः | सिन्धुवारो 
निशुन्दाख्ययाख्यातः | मरुवको झिण्टिका | एते द्वादश कुलवृक्षा 
ज्ञातव्याः | 

	अन्यत्रापि �

श्लेष्माकः करञ्जाख्यो निम्बाश्वत्थ कदम्बकाः |
बिल्वोऽशोकश्चम्पकश्च इत्यष्टौ कुलपादपाः ||

श्लेष्मांतको बहेडावृक्ष इतिख्यातः |

तिष्ठन्ति कुलयोगिन्यः सर्वेष्वेतेषु सर्वदा |
न स्वपेत् कुलवृक्षाधोन चोपद्रवमाचरेत् ||

यामले �

आरामे पर्वते चैव निर्जने शून्यमण्डपे |
चतुष्पथे कलामध्ये यदि दैवाद् गतिर्भवेत् ||

क्षणं स्थि(ध्या)त्वा मनुं जप्त्वा नत्वा गच्छेद् यथासुखम् 
चतुष्पथे देव्याः पीठे इत्यर्थः |

तथाचोक्तं यामले �

चतुष्पथः स विज्ञेयो यत्र स्यात् तारिणी शुभा |

तरणकर्तृत्वात् तारिणीत्यर्थः ||

पीठनिरूपणम्

पीठमाह गान्धर्वे �

कामरूपं महापीठं वाराणसीं ततः परम् |
नेपालञ्च महापीठं पौण्डुवर्द्धनकं तथा ||

पुरस्थिरं महादेवि ! चरस्थिरमतः परम् |
पूर्णशैलं महापीठं अर्बुदं च ततः परम् ||

काश्मीरञ्च तथा पीठं कान्यकुब्जमथो भवेत् |
आम्रात केश्वरं पीठमेकाम्रञ्च तथा शिवे ! ||

तिस्रोत पीठमुद्दिष्टं कामकोटिमतः परम् |
कैलासं भूतनगरं केदारं पीठमुत्तमम् ||

श्रीपीठञ्च तथोङ्कारं जालन्धरमतः परम् |
मालवञ्च कलान्तञ्च देवमातृक मेव च ||

गोकर्णञ्च तथा देवि ! मारुतेश्वर मेव च |
अट्टहासं च विरजं राजगिरिमतः परम् ||

पीठं कोल्वगिरिञ्चैव एलापुरमतः परम् |
कालेश्वरं महापीठं प्रणवञ्च जयन्तिकाम् ||

पीठमुज्जयिनीं चैव क्षीरिकापीठमेव च |
हस्तिनापुरकं पीठं पीठमुड्डीशमेव च ||

प्रयागं चैव षष्ठीशं मायापुरजलेश्वरौ |
मलयञ्च महापीठं श्रीशैलं च तथा प्रिये ||

मेरुगिरि मेहेन्द्रञ्च वामनञ्च महेश्वरि |
हिरण्यपुरकं पीठं महालक्ष्मीपुरं तथा ||

उड्डीयानं महापीठं छायापुर (पीठ)मतः परम् |
(पीठान्येतानि देवेशि ! शस्तानि जपकर्मसु ||)

पीठस्थानजपफलम्

फलमाह योगिनी हृदये �

वाराणस्यां सदापूजा सम्पूर्णफलदायिनी |
ततस्त द्विगुणा प्रोक्ता पुरुषोत्तम सन्निधौ ||

ततऽपि द्विगुणा प्रोक्ता द्वारावत्यां विशेषतः |
सर्वक्षेत्रेषु तीर्थेषु पूजा द्वारावतीसमा ||

विन्ध्योशतगुणा प्रोक्तागङ्गायामपि तत्समा |
आर्यावर्ते मध्यदेशे ब्रह्मावर्ते तथैव च ||

विन्ध्यवत् फलदा प्रोक्ता प्रयागे पुष्करे तथा |
ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता करतोया नदीतटे ||

ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता नदीकुण्डे च भैरवे |
ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता वाल्मीकीश्वर सन्निधौ ||

तत्र सिद्धेश्वरीयोनौ ततोऽपि द्विगुणा स्मृता |
ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता लौहित्यनदकुण्डके ||

तत्समा कामरूपेतु सर्वत्रैव जले स्थले |
देवीपूजा तथा शस्ता कामरूपे सुरालये ||

देवीक्षेत्रं कामरूपे विद्यतेऽन्यन्न तत्समम् |
अन्यत्र विरला देवी कामरूपे गृहे गृहे ||

ततश्चतुर्गुणा प्रोक्ता नदीकुण्डस्य मस्तके |
ततोऽपि द्विगुणा प्रोक्ता दारुके शिवलिङ्गके ||

ततोऽपि द्विगुणा प्रोक्ता शैलपुत्र्याः स्वयोनिषु |
ततःशतगुणं प्रोक्तं कामाख्या योनिमण्डलम् ||

कामाख्यायां महामाया पूजां यदि सकृच्चरेत् |
स चेहलभते कामं परत्र शिवरूपताम् ||

एषु स्थानेषु देवेशि ! यदि दैवाद् गतिर्भवेत् |
तदा पूजादिकं कृत्वा नत्वा गच्छेद् यथा सुखम् ||

	कलामध्ये कला प्रकृतिस्तस्याः समूहमध्ये गत्वा पूजादिकं 
कृत्वा नत्वा सुखं गच्छेदित्यर्थः |

	तथाचोक्तं समयातन्त्रे �

स्त्रीसमीपे कृता पूजा जपश्च परमेश्वरि ! |
कामरूपाच्छतगुणोऽव्ययश्च समुदीरितः ||

कुलार्णवेऽपि �

एकलिङ्गे श्मशानञ्च समूहं योषितामपि |
नारीञ्च रक्तवसनां दृष्ट्वा वन्देत भक्तितः ||

गृध्रं वीक्ष्य महाकालीं जम्बुकीं यमदूतिकाम् |
कृष्णमार्जारभूकाकौ श्येनं क्षेमङ्करी तथा ||

कुररञ्च नमस्कुर्यादिदं मन्त्रं पठेन्नरः |
कृशोदरि ! महाचण्डे ! मुक्तकेशि ! बलिप्रिये |
कुलाचारप्रसन्नास्ये नमस्ते शङ्करप्रिये ||

पितृभूमिं व्यसुं दृष्ट्वा प्रदक्षिणमनुव्रजन् |
प्रणभ्याऽनेन मनुना मन्त्रीसुखमवाप्नुयात् ||

ओं घोरदंष्ट्रे ! करालास्ये ! किटिशब्द वि(प्र)नादिनि ! |
गुरुघोररवास्फाले ! नमस्ते चितिवासिनि ||

रक्तवस्त्रं तथा पुष्पं विलोक्यं त्रिपुराम्बिकाम् |
प्रणमेद्दण्डवद् भूमाविमं मन्त्रं पठेन्नरः ||

ओं बन्धूकपुष्पसङ्काशे त्रिपुरेभयनाशिनि |
भाग्योदय समुत्पन्ने ! नमस्ते वरवर्णिनि ||

कृष्णवस्त्रं तथा पुष्पं राजानं राजपुत्रक(रुष)म् |
हस्त्यश्वरथशस्त्राणि फलकान् वीरपुरुषान् ||

महिषे कुलदेवं च दृष्ट्वा महिषमर्दिनीम् |
प्रणमेद् जयदुर्गां च स च विघ्नैर्न लिप्यते ||

फलकोनट इति ख्याताः | ओं जयदेवि ! जगद्धात्रि ! त्रिपुराद्ये ! त्रिदैवते !

भक्तेभ्यो वरदे देवि ! महिषघ्नि ! नमोऽस्तुते |
मद्यभाण्डं समालोक्यं मत्स्यं मासं वरस्त्रियम् ||

दृष्ट्वा च भैरवीं देवीं प्रणमेद्विमृशन् मनुम् |
ओं घोरविघ्न विनाशाय कुलाचार समृद्धये ||

नमामि वरदे ! देवि ! मुण्डमाला विभूषिते |
रक्तधारा समाकीर्णवदने त्वां नमाम्यहम् ||

सर्वविघ्नहरे देवि ! नमस्ते हरवल्लभे ! |
यः शिवारुदितं श्रुत्वा शिवदूतीं शुभप्रदाम् ||

प्रणमेत् साधको भक्त्या तस्य कामःकरे स्थितः |
एतेषां दर्शनेनैव यदि नैवं प्रकुर्वते ||

शक्तिमन्त्रं पुरस्कृत्य तस्य सिद्धिर्न जायते |
एतेषां मारणोच्चाट हिंसनं वागुरादिभिः ||

कुरुते यदि पापत्मा स मद्भक्तः कथं भवेत् |
एतत् कर्तुं प्रसक्तोयस्यार्थं तमसा लिखेत् ||

नित्यसंकेतः स्तवः

कुलचूडामणौ नित्यसंकेतस्तवमाह �

श्रीदेव्युवाच �

ओं त्रिपुरा त्रिपुरेशी च सुन्दरी पुरसुन्दरी |
श्रीमालिनी च सिद्धाम्बा महात्रिपुरसुन्दरी ||

प्रकटास्या तथा निद्रा गुप्ता गुप्तरापरा |
सम्प्रदायकुला कौलरहस्यातिरहस्यगा ||

परापररहस्या च तथा कामेश्वरी शुभा |
भगमाला तथा क्लिन्ना भेरुण्डा वह्निसुन्दरी ||

महाविद्येश्वरी दूती त्वरिता कुलसुन्दरी |
नित्या नीलपताका च विजया सर्वमङ्गला ||

ज्वालांशुमालिनी चित्रा वशिनी शुभगा कुला |
पूर्णाख्या च तथा वत्स ! कामेशी मोदिनी तथा ||

विमला अरुणा देवी जयन्ती कुलभैरवी |
सर्वेश्वरी तथा कौली वागिशी सर्वकामिनी ||

सिद्धेश्वरी तथा चोग्रा दुर्गा महिषमर्दिनी |
स्वप्नावती शूलिनी च मातङ्गी सुरसुन्दरी ||

महाकाली महोग्रा च चित्ररूपा महोदरी |
प्राणविद्या तथैकाक्षी चैकपादा महांकुशा ||

वामा शिवा तथा ज्येष्ठा सुरूपा चारुहासिनी |
त्रिखण्डा त्रिशिरासौरी गौरी विन्ध्यनिवासिनी ||

क्षोभिणी नादिनी भद्रा ललिता बहुरूपिका |
सर्वसम्पत्करी तारा भावानी विश्ववासिनी ||

कूटेश्वरी महाविद्या कथिता तव भैरव ! |
उपासकान् महादेव ! शृणु चैकमनाः स्वयम् ||

मनुश्चन्द्रः कुबेरश्च मन्मथस्तदनन्तरम् |
लोपामुद्रापति(मुनि)र्नन्दी शत्रुः स्कन्दः शिवस्तथा ||

क्रोधभट्टारकश्चैव शक्तिर्नाम प्रकीर्तिता |
दुर्वासा व्याससूर्यौ च वशिष्ठश्च पराशरः ||

और्वो वह्निर्यमश्चैव निर्-ऋतिर्वरुणस्तथा |
वायुर्विष्णुः स्वयम्भूश्च भैरवो गणकस्तथा ||

अनिरुद्धो भरद्वाजो दक्षिणामूर्ति रेव च |
गणपाः कुलापाश्चैव लक्ष्मीर्गङ्गा सरस्वती ||

धात्री शेषः प्रमत्तश्च उन्मत्तः कुलभैरवः |
क्षेत्रपालो हनूमांश्च दक्षो गरुड एव च ||

शुकदेवः प्रह्लादश्च रामो रावण एव च |
काश्यपः कौत्सकुम्भौ च जमदग्निर्भृगुस्तथा ||

बृहस्पतिर्यदुश्रेष्ठौ दत्तात्रेयोयुधिष्ठिरः |
अर्जुनो भीमसेनश्च द्रोणाचायर्णो वृषाकपिः ||

दुर्योधनस्तथा कुन्ती सीता च रुक्मिणी तथा |
सत्यभामा द्रौपदी च उर्वशी च तिलोत्तमा ||

पुष्पदन्तो महाबुद्धो बालः कालश्च मन्दरः |
कैलासः क्षीरसिन्धुश्च उदधिर्हिमवांस्तथा ||

नारदश्च महावीराः कथिता वीरसाधकाः |
महाविद्याप्रसादेन स्वस्वकर्म समाहिताः ||

एतेषां वत्स ! नामानि नित्यविद्योपसेविनाम् |
प्रातःकाले शुचिर्भूत्वा यः पठेत् प्रयतात्मवान् ||

पूजाकाले शुचिर्भूत्वा प्रपठेत् स्तोत्रमुत्तमम् |
अशुचिर्वा निरालम्बामालम्ब्य च कुलान्तिके ||

नित्यपूजाफलं तस्य ददामि वरमीप्सितम् |
चक्रसंकेतकं चैव गुरुसंकेतकं तथा ||

मन्त्र संकेतकञ्चैव नामसंकेतकं तथा |
समयाचार संकेतं न ज्ञात्वा योऽत्र वर्तते ||

जपपूजार्चना होमस्त्वभिचाराय कल्पते |
इदं स्तोत्रं पठित्वा तु भवेत् संकेतवान् ध्रुवम् ||

इति कुलचूडामणौ नित्यसंकेतस्तवराजः समाप्तः |
देहपातेऽपि मोक्षः स्यात् समयाचार पालनात् |

इति फलश्रुतेः काम्यमपि ||

अथ शिवाबलिः

विश्वसारे � शिवाबलिं निवेद्याथ तोषयेद् जगदम्बिकाम् |
न ददाति बलिं यस्तु शिवायाः शिवताप्तये ||

स पापिष्ठो न सह्यते कुलदेव्याः प्रपूजयेन् | इति यामल वचनात् तथा 
च यामले �

पशुरूपां शिवां देवीं यो नाऽर्चयति निर्जने |
शिवारावेण तस्याऽशु सर्वं नश्यति निश्चितम् ||

जपपूजा विधानानि यत्किञ्चित् सुकृतानिच |
गृहीत्वा शायमादाय शिवा रोदिति निर्जने ||

तन्त्रे �कालिकानीति वक्तव्ये तत्रोमा शिवरूपिणी |
शिवारूपधराऽयाति परिवारगणैः सह |
अवश्यमन्नदानेन नियतं तोषयेच्छिवाम् ||

शिवाबलेर्नित्यत्वम्

नित्यश्राद्धे यथा सन्ध्या � वन्दने पितृतर्पणे |
तथैव बलिदानेऽपि नित्यता कुलपूजनम् ||

यामले �

बिल्वमूले नदीतीरे श्मशाने वापि साधकः |
मांसप्रधानं नैवेद्यं सन्ध्याकाले निवेदयेत् ||

शिवबलिदानमन्त्रः

बलिमन्त्रमाह �

ओं गृह्य देवि ! महाभागे ! शिवे ! कालाग्निरूपिणि ! |
शुभाशुभफलं व्यक्तं ब्रूहिगृह्य बलिं तव ||

एवमुचार्य दातव्यो बलिः कुलजनैः प्रिये ! |
एकया भुज्यते यत्र साधकानां हिताय च ||

तदैव सर्वशक्तीनां प्रीतिः परमदुर्लभा |
भुक्त्वा रौति यदैशान्यां मुखमुत्तोल्य सुस्वरम् ||

तदैव मङ्गलं देवि ! नान्यथा भवति ध्रुवम् |
यदा न गृह्यते न्यूनं तदा नैव शुभं भवेत् ||

एवं ज्ञात्वा महेशानि ! शान्तिस्वस्त्यनं चरेत् |
पशुशक्तिः पक्षिशक्तिर्नरशक्तिर्यथाक्रमात् ||

पूजनाद्विगुणं कर्मसगुणं साधयेद्यतः |
तेन सर्वप्रयत्नेन कर्तव्यं पूजनं महत् ||

शिवापूजादिफलम् 

पूजाजपादेः फलमाह �

दहेत् तृणं यथा वह्निस्तथा शत्रून् जयेत् सदा |
स्वयं ब्रह्मा स्वयं विष्णुः स्वयं रुद्रो न संशयः ||

अन्ते निरामयं ब्रह्म मन्त्री भवति नान्यथा |
या नारी प्रजपेद्विद्यां सा भवेत् परमेश्वरी ||

काकबन्ध्या च या नारी बन्ध्या वा भृतमुगिणी |
पूजयित्वा लभेत् पुत्रं सत्यं सुचिरजीविनम् ||

स्वामिनी दुर्लभा सा स्याद् धनधान्यसमन्विता |
अन्ते न जायते गौरी सत्यं सत्यं न संशयः ||

योगिनीहृदये �

महाविद्यां जपेन्नित्यं स्मरेद्वापि समाहितः |
तस्य गेहे वसेल्लक्ष्मीर्जिह्वायां च सरस्वती ||

हृदये च वसेद्देवा नारायण इति श्रुतिः |
ब्रह्माऽस्ति कण्ठदेशे च अहं तिष्ठामि सन्मुखे ||

एकीभूय समस्तैश्च देवी रक्षति साधकम् |
लक्षमेकं जपन्मन्त्री महापापात् प्रमुच्यते ||

लक्षद्वयेन पापानि सप्तजन्मकृतान्यपि |
हन्ति लक्षत्रयेणैव जन्म साहस्रिकाण्यपि ||

चतुर्लक्षजपान्मन्त्री वागीश्वरसमो भवेत् |
पञ्चलक्षाद्दरिद्रोऽपि साक्षाद् वैश्रवणो भवेत् ||

जप्त्वा षडलक्षकं देवि महाविद्याधरो भवेत् |
प्रजपन्सप्तलक्षाणि खेचरीसिद्धिभाग् भवेत् ||

अष्टलक्षप्रणाणान्तु जप्त्वा विद्यां महेश्वरि |
अणिमाद्यष्टसिद्धीशो जायते नात्र संशयः ||

नवलक्षजपाद्देवि ! रुद्रमूर्तिरिवाऽपरः |
कर्ता हर्ता महादेवि ! लोकेऽप्रतिहतः प्रभुः |
दशलक्षफलं देवि ! वर्णितुं नैव शाक्यते ||

श्रीक्रमेऽपि �

मन्त्रपाशेन देवेशि ! देवतामानयेद् ध्रुवम् |
साधकस्य कार्यसिद्धिं कृत्वा देवी गमिष्यति ||

अथ देवीप्रणामफलम् 

अष्टोत्तरशतं कुर्यात् कालिकायाः प्रदक्षिणम् |
सर्वकामं समासाद्य पश्चान्मोक्षमवाप्नुयात् ||

अत्र पूर्वापरार्द्धेयोर्यथाक्रमं यः स इति योज्यम् |

ये नमन्ति नरा दुर्गां श्रद्धया परयाऽन्विताः |
अश्वमेधफलं प्राप्य दुर्गालोकं व्रजन्ति ते ||

षाठ्येनापि नमस्कारं यः करोति सकृन्नरः |
भगवत्यै तथाऽभक्त्या स गच्छति सुरालयम् ||

सर्वयज्ञोपवासेषु सर्वतीर्थेषु यत्फलम् |
तत्फलं लभते लोकः प्रणम्य शिरसा सतीम् ||

संप्रसारितदेहो यो दण्डवत् पतितो भुवि |
चण्डिकापुरतो भक्त्या स याति परमां गतिम् ||

श्रीमद्भागवते दशमःस्कन्धे रुक्मिणीवचनम् �

कात्यायनि ! महामाये ! महायोगिन्यधीश्वरि ! |
नन्दगोपसुतं देवि पति मे कुरुते नमः ||

	हे कात्यायनि ! कात्यायनमुनिनिमित्तप्रादुर्भूते | हे महामाये ! 
महती चासौ माया चेति महामाया ब्रह्मविष्णुशिवादीनामपि 
मोहहेतुत्वात् महामाया |

विष्णुः शरीरग्रहणमहमीशान एव च |
कारितास्ते यतोऽतस्त्वां कः स्तोतुं शक्तिमान् भवेत् ||

	इति मार्कण्डेय पुराणात् | हे महायोगिनि ! महायोगो

जगत्सृष्ट्यादिकारणत्रिगुणात्मकमाया विद्यते यस्याः सा महायोगिनी | 
हे अधीश्वरि ! ईश्वराणां शिवभक्तिब्रह्मणामीश्वरो | शैव 
सर्वेश्वरेश्वरी ति मार्कण्डेयवचनात् | नन्दगोपसुतं 
नन्दनन्दनत्वेनाभिमतं परमेश्वरं श्रीकृष्णं तथैव 
देवतारूपं मे मम पतिं पाणिग्रहीतारं कुरु | त्वत्प्रसादं विना 
किमपि कार्यं न सिद्धयेदतस्ते तुभ्यं नमः | 
कायिकवाचनिकमानसिको नमस्कारः ||

इति परिव्राजकाचार्यपरमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरि-
कृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां जपादिफलनिर्णयो नाम 
पञ्चदशोल्लासः || १५ ||




षोडशोल्लासः

जपादिफलाभावहेतुनिर्णयः 

महिषमर्दिनीतन्त्रे � श्रीदेव्युवाच

केन वा जप्यते विद्या केन वा न प्रजप्यते |
फलाभावश्च नियतः कथं नाथ प्रजायते ||

श्रीमहादेव उवाच

तवैव विदितं सर्वं जगदेतच्चराचरम् |
तथापि शृणु चार्वङ्गि ! रहस्यं परमेश्वरि ! ||

संसर्गदोषः

कलिकाले महेशानि ! पाषण्डा बहवो जनाः |
सङ्गदोषान् महेशानि ! तत्क्षणाद्धानितां व्रजेत् ||

तस्मात्प्रयत्नतो देवि ! संसर्गं वर्जयेत् सुधीः |
वरं चाण्डाल संस्पर्शं कुर्यात् तु साधकोत्तमः ||

तथाप्यसिद्धिजनकं सर्वदा तं परित्यजेत् |
दूषिताः कलिकालेषु भारते विविधाः प्रजाः ||

अत एव महेशानि ! सर्वे संसर्गदूषिताः |
घटकं ब्राह्मणं देवि ! संस्पर्शे यत्नतस्त्यजेत् ||

भारते बहवो दोषाः कलिकाले सुरार्चिते ! |
ब्राह्मणाः कलिकाले तु शूद्रगेहे वराङ्गने ! ||

पुराणवाचनासक्ता दम्भमात्सर्यतत्पराः |
पापिष्ठा ब्राह्मणास्ते तु चाण्डालसदृशाः प्रिये ! ||

न तूच्चरेत् पुराणानि कलौ शूद्रगृहे द्विजः |
शूद्रगेहे महेशानि ! पुराणं प्रपठेद्यदि ||

एतस्य सङ्गमात्रेण सर्वावस्था भवन्ति हि |
संसर्गात् सिद्धिहानिः स्यात् न सिध्यन्ति कदाचन ||

कलौ च भारते देवि ! निन्दका बहवो जनाः |
शिवनिन्दापराः केचिद् विष्णुनिन्दापराःपरे ||

सर्वेषां देवतानाञ्च देवीनाञ्च तथैव च |
सततं कुर्वते निन्दां नात्र कुर्यु विचारणाम् ||

परस्त्रीसङ्गमाच्चैव पुत्रमुत्पादयन्ति च |
आत्मानं वैष्णवं मत्वा अधमा भारते कलौ ||

कर्णे कण्ठे तथा हस्ते हृदये नगनन्दिनि ! |
विधृत्य तुलसीमालां तिलकं हरिमन्दिरम् ||

गृह्णीषुर्हरिनामानि सुस्वराणि गृहे गृहे |
अन्यस्य सञ्चयं कुर्यः पाषण्डा मानवाधमाः ||

तेषां पापं महेशानि ! वर्णितुं नैव शक्यते |
अधर्मनिरतो भूत्वा हरेर्नाम वदेद्यदि ||

तदा पापान्यशेषाणि नाशयत्येव निश्चितम् |
विहाय सन्ध्यां गायत्रीं हरिनाम स्मरेद्यदि ||

यान्यक्षराणि नाम्न्येव वसन्ति च शुचिस्मिते ! |
तावत् संख्यान्यनेकानि पापानि च पदे पदे ||

अन्नं जलं तथा पुष्पं यद्दत्तं विष्णवे प्रिये ! |
अन्नं विष्ठासमं तस्य जलं मूत्रसमं स्मृतम् ||

गेहे गेहे महेशानि ! वैष्णवी वैष्णवा जनाः |
सङ्कश वैष्णवा यत्र स देशः पतितः सदा ||

गीतमत्ता वाद्यमत्ता ब्राह्मणा नृत्यतत्पराः |
गीतेषु जायते भावो ब्राह्मणानां गृहे गृहे ||

सद्भावो नहि चार्वङ्गि ! नरकस्य पदं ध्रुवम् |
भारते ब्राह्मणाः सर्वे पृथिव्यां पादताडनम् ||

ये करिष्यन्ति चार्वङ्गि ! विष्णोरग्रे द्विजाधमाः |
पादताडनसंख्यातांस्तत्पूर्वपुरुषान् बहून् ||

स्वर्गाच्च नरकं देवि ! पातयन्ति न चान्यथा |
पूजाकाले तु चार्वङ्गि ! ध्यानानन्दो भवेद्यदि ||

तदैव गीतं नृत्यं च ये कुर्वन्ति द्विजातयः |
विष्णुद्रुगाशिवाग्रे तु तदा पापं विनश्यति ||

गीतभावमयो भूत्वा यदि नृत्यं करोति हि |
कोटिवं श्यान् समादाय स द्विजो नरकं ब्रजेत् ||

कलिकाले भारते या ब्राह्मण्यो गीततत्पराः |
तथा वाद्यरता भूत्वा नृत्यन्ति चाधमा द्विजाः ||

तासां संसर्गमात्रेण सर्वं च हानितामियात् |
तस्मात् तु यत्नतो देवि ! संसर्गं तैर्न कारयेत् ||

कलौ तु भारते वर्षे संसर्गान्नहि सिध्यति |
यदि सिध्यति चार्वङ्गि ! तदा बहुदिने गते ||

भारतं कलिकाले च सर्वदोषमयं यतः |
तत्रैकं चञ्चलापाङ्गि ! वर्तते मोक्षसाधनम् ||

महामाये ! महाविद्यामेकधा यदि चोच्चरेत् |
सर्वपापविनिर्मुक्तो महामोक्षं स गच्छति ||

वर्णसङ्करजातीनां वैष्णवानां सह प्रिये |
शाक्तः शैवो वैष्णवश्च संसर्गं यत्नतस्त्यजेत् ||

अथ प्रायश्चित्तम्

पापमात्रनाशकं कर्म प्रायश्चित्तम् | यथाह तन्त्रे �

देहस्थसर्वपापस्य नाशनं यदि चेच्छति |
कामं मायां तथा देवि ! मन्मथं परमेश्वरि ! ||

विद्यामेतां जपेद् देवि ! तत्पापस्यापनुत्तये |
अष्टोत्तरशतं जप्त्वा तस्मात् पापाद् विमुच्यते ||

यामले च �

जाम्बूनदस्य मालिन्यं परिशुद्धं यथाऽग्निना |
अनाचारस्य कलुष प्रायश्चित्ताग्निना तथा ||

प्रायश्चित्तं तु पापानां मूलमष्टसहस्रकम् |
गायत्रीं वा जपेद् देवि ! सर्वपापप्रणाशिनीम् ||

	अष्टसहस्रकमिति अष्टोत्तरसहस्रमित्यर्थः | गायत्रीं 
वैदिकगायत्रीम् ! शूद्रस्य तत्राऽनधिकाराद् मूलमष्टोत्तरसहस्रं 
तान्त्रिकगायत्रीं वा जपेत् | स्त्रीणान्तु शूद्रतुल्यत्वात् अथैवाचारः ||

अथ धृतकवचनाश-प्रायश्चित्तम्

यामले �

विधृतं कवचं देवि ! यदि नश्यति कर्हिचित् |
तदुपायं प्रवक्ष्यामि शृणुष्व कमलानने ||

उपविश्य तथाचम्य भूतशुद्धिमथा चरेत् |
षट्चक्राणि विचिन्त्याऽथ गुरुं शिरसि चिन्तयेत् ||

अनुलोम-विलोमाभ्यां मातृकाबीजसंपुटम् |
कवचं तत्पठेद् देवि ! ह्यर्कावृत्तमनुक्रमात् ||

ततो जपेन् महाविद्यां सहस्रं वा शतं क्रमात् |
विलिख्य कवचं देवि ! रक्तसूत्रेण वेष्टयेत् ||

स्वर्णेनाऽपि पुनर्देवि ! वेष्टयेत् तत् सुदुर्लभम् |
वेष्टयित्वा महादेवि ! स्वर्णैः परमदुर्लभम् |
धारयेतत् त्प्रतिष्ठाप्यं नूतनं कवचं ततः ||

नष्टकवचप्रतिष्ठाक्रमः

प्रतिष्ठाक्रममाह �

पञ्चामृतैः पञ्चगव्यैः स्नापयित्वा शुभेऽहनि |
प्राणप्रतिष्ठामन्त्रेण प्राणास्तत्र निवेशयेत् ||

सम्पूज्य देवतारूपं कवचं सर्वकामदम् |
ततो जपेन्महाविद्यां सहस्रं वा शतं क्रमात् |
धारयेत् तन्महादेवि ! यथास्थानेषु साधकः ||

इति कवचनाशप्रायश्चित्तम् |

अथ यन्त्रनाशप्रायश्चितम्

नवरत्नेश्वरे �

यदि प्रतिष्ठतं यन्त्रं दैवाद् देवि ! विनश्यति |
उपोषणमहोरात्रमादरेण समाचरेत् ||

येन स्वर्णादिना यन्त्रं द्रव्येण परिनिर्मितम् |
विलिख्य यन्त्रं तत्पत्रे देवतां परिपूजयेत् ||

उपचारैः षोडशभिः शक्तितः सुसमाहितः |
अयुतं प्रजपेन्मन्त्रं पूजयित्वा यथाविधि ||

मन्त्री विलोड्य तत्तोयं पीत्वा भक्षणमाचरेत् |
तावत् कालं ब्रह्मचर्यं यावद्यन्त्रं न कारयेत् ||

पुनर्यन्त्रं नवं रम्यमाहरेच्छुद्धयाऽन्वितः |
आहृत्य च नवं यन्त्रं प्रतिष्ठां तस्य कारयेत् |
ततः प्रतिष्ठिते तस्मिन् पूर्ववत् पूजनं चरेत् ||

अथ पूजाकाले यन्त्रादिपतनप्रायश्चित्तम्

यन्त्रं यदि पतेद् देवि ! पूजाकाले कदाचन ||

लिङ्गं वापि शिवो वापि तत्फलं शृणु पार्वति |
आयुर्हानिर्धनग्लानिर्बन्धुनाशस्तथैव च ||

भवतीति विनिश्चित्य प्रायश्चित्तमथाचरेत् |
त्रिरात्रमेकरात्रं वा उपवासं समाचरेत् ||

मूलविद्यां जपेद् देवि ! सहस्रं साष्टकं तथा |
जपापुष्पैश्च जुहुयाच्छतमष्टोत्तरं तथा ||

ब्राह्मणान् भोजयेद्भक्त्या यजेद्यन्त्रं समाहितः |

यन्त्रमिति शिवादेरप्युपलक्षणम् ||

मालापतनप्रायश्चित्तम्

माला यदि पतेद्धस्तात् तथैव च विनश्यति |
सहस्रं तत्र संजप्य ब्राह्मणान् भोजयेत्ततः ||

भोजनं ब्राह्मणानां तु सर्वानिष्टस्य नाशनम् |
गायत्रीं वा जपेद् देवि ! शतं साष्टं समाहितः ||

गायत्रीं जपेदिति ! तत्तद् देवताया गायत्रीं जपेदित्यर्थः |

ततः सम्पूज्य तां मालां गृह्णीयात् पुनरेव हि |
एवं कृते वरारोहे ! न विघ्नैरभिभूयते ||

अथ मालाविनाशप्रायश्चित्तम्

माला यदि विनष्टा स्यात् पूर्ववत् सकलं चरेत् |
ततश्चाप्यपरां मालां तज्जातीयां वरानने ||

समाहृत्य प्रतिष्ठाप्य गृह्णीयात् पुनरेव हि |
यामले � महापतकयुक्तोऽपि गायत्रीं प्रजयेद्यदि |
सत्यं सत्यं महादेवि ! मुक्तो भवति तत्क्षणात् ||

अशुचिर्न स्पृशेन्मालां करभ्रष्टां न कारयेत् |
शब्दे जाते भवेद्रोगः करभ्रष्टा विनाशकृत् |
छिन्ने सूत्रे भवेन्मृत्युस्तस्माद्यत्नपरो भवेत् ||

तन्त्रान्तरे �

हस्तात् पतति चेन्माला न जप्तव्या तु सा बुधैः |
प्रायश्चित्तं विधातव्यं जप्त्वा मन्त्रं सहस्रकम् ||

सहस्रकमिति | अष्टाधिकसहस्रमित्यर्थः |

जीर्णे सूत्रे पुनः सूत्रैर्ग्रथयित्वा शतं जपेत् |

शतमिति � मूलमन्त्रमष्टोत्तरशतं जपेदित्यर्थः |

छिन्ना भवति चेन्माला पूजां कुर्यात् ततोऽधिकाम् |
पुनर्ग्रथित्वा तां मालां प्रतिष्ठां पूर्ववच्चरेत् |
ततस्तु प्रजपेन्मालां न तत्र दोषभाग्भवेत् ||

अथ गुरुक्रोधोपसमनप्रायश्चित्तम्

शिवे रुष्टे गुरुस्त्राता गुरौ रुष्टे न कश्चन |
उपवासं गुरुक्रोधे कृत्वा तं तु प्रसादयेत् ||

यावत् प्रसादं नायाति तावद्वै भोजनं त्यजेत् |
गुरौ प्रसन्ने भुञ्जीत एवं दोषा न जायते ||

अथाऽनिवेदितभोजनप्रायश्चित्तम्

मत्स्यसूक्ते �

अनिवेद्य न भुञ्जीतभक्ष्य भोज्यादिकं च यत् |
अन्नं विष्ठा पयो मूत्रं यद्विष्णोरनिवेदितम् ||

विष्णुपदं स्वस्वसाध्यदेवता परम् | अन्यत्रापि �

अदत्तं नैव भोक्तव्यमभक्ष्येण समं स्मृतम् |
पत्रं पुष्पं फलं मूलमन्नपानौषधं प्रिये |
अनिवेद्यं न भुञ्जीत भुञ्जीतैव निवेदितम् ||

कालिकापुराणे �

महाधीरो मुनिर्वापि ब्राह्मणश्चेतरोऽपि वा |
यद्यद्भक्ष्यं समर्थस्तु प्रकृष्टं स्याद्यथा तथा |
प्रदद्यादिष्टदेवेभ्यो गृह्णीयाच्च तथा स्वयम् ||

यामले �यद्यथा भक्ष्यते भक्ष्यं तत्तथैव प्रदापयेत् |
अन्यथा तत् प्रदानेन न तत् फलमवाप्नुयात् ||

	यद्यद् द्रव्यं येन प्रकारेण भोक्तव्यं तद् द्रव्यमन्यथा 
प्रकारेण न दातव्यम् |

अनिवेद्य हरेर्भुञ्जन् सप्तजन्मनि नारकी |

हरेरित्युपलक्षणम् | तथाचोक्तं कालिकापुराणे �

फलं पुष्पं च ताम्बूलमन्नपानादिकञ्च यत् |
अदत्त्वा तन्महादेव्यै न भोक्तव्यं कदाचन ||

अनिवेद्य न भुञ्जीत प्रायश्चित्तीभवेन्नरः |
देव्याश्चाष्टशतं मन्त्रं जप्त्वा पूतो भवेन्नरः ||

देव्या इत्युपलक्षणं स्वस्वोपासित देवतानाम् | तथाचोक्तं यामले �

अनिवेद्य महेशानि ! भुञ्जानः पातकी भवेत् |
इष्टमन्त्रं शतं जप्त्वा तस्मात् पापाद् विशुध्यति ||

	न च � यो यद् देवार्चनरतः स तन्नैवेद्यभुग् भवेत् | इति वचनाद् 
देवतान्तरनैवेद्यभक्षणं न कर्तव्यमिति वाच्यम् | अग्राह्यं 
शिवनिर्माल्यमितिवचनमज्ञानिनाम्, ज्ञानिनाम् तु 
प्रसादभक्षणमेवावश्यकम् |

तथा चोक्तम् यामले �

शिवदत्तं विष्णुदत्तं गिरिजादत्तमेव च |
प्राप्तिमात्रेण भोक्तव्यमन्यथा पातकी भवेत् ||

अग्निपुराणे �

शिवदत्तं विष्णुदत्तं पार्वतीदत्तमेव च |
नैवेद्यमुदरे कृत्वा नरः सायुज्यमाप्नुयात् ||

लैङ्गे �

लिङ्गे त्यक्त्वा तु नैवेद्यं भुंक्ते मोहाद्विमूढधीः |
कुम्भीपाके च नरके पच्यते नात्र संसयः ||

एतत्तु शिवमस्तकदत्तं � नैवेद्यपरम् | स्कन्दपुराणे �

बाणलिङ्गे स्वयम्भूवे स्फाटिके मृदि संस्थिते |
अतः शतक्रतोः पुण्यं शम्भोर्नैवेद्य भक्षणात् ||

आदित्यपुराणे �

निर्माल्यं धारयेद्यस्तु शिरसा पार्वतीपतेः |
राजसूयस्य यज्ञस्य फलमाप्नोत्यनुत्तमम् ||

तथा च लिङ्गार्चनतन्त्रे �

ब्रह्मत्वं प्राप्तवान् ब्रह्मा योगं चान्ये महर्षयः |
विष्णुत्वमपि विष्णुश्च शिवः केन न सेव्यते ||

निर्माल्यं सर्वपापानि शम्भोर्हरति निश्चितम् |
निवेदितञ्च नैवेद्यं भुञ्जीत नात्र संशयः ||

न हि ये भुञ्जते मूर्खा नरकं तैः प्रपद्यते |
नैवेद्यं चोपभुञ्जीत दत्त्वा तद्भक्तिशालिने |
अन्यथा नैव सिद्धिः स्यादर्चको नरकं व्रजेत् ||

	इत्यादि नानातन्त्रपुराणवचनैः निवेदितमात्रं भोक्तव्यं न तु 
अनिवेदितमिति निश्चयः ||

नैवेद्यनिन्दकं दृष्ट्वा नृत्यन्ति योगिनीगणाः |
रक्तपानोद्यतः सर्वा मांसास्थिचर्वणोद्यताः ||

तस्मान्निवेदितं देव्यै दृष्ट्वा श्रूत्वा च मानुषः |
न निन्देत् मनसा वाचा कुष्ठव्याधिपराङ्मुखः ||

इति कालीकुलसर्वस्ववचनात् | कुमारीतन्त्रे �

देवतानाञ्च नैवेद्यं स्त्रीभ्यो दद्यान्न कुत्रचित् |

तन्त्रे � स्वशक्तिभ्योऽन्यशक्तिभ्यो दत्त्वा च स्वयमाहरेत् |

यामले � अनेकधा पशोरन्नं भुञ्जते ये च साधकाः |
तेभ्यः प्रकुप्यते देवी तत् संसर्गं न कारयेत् ||

तन्त्रे �

अनस्थिप्राणिसंघातं हत्त्वा च दशकं जपेत् |
हत्वा च पक्षिणं सर्वं त्रिरेकादशकं जपेत् ||

यामले �

पर्वण्यपूज्य देवेशीं गुरुं शक्तिञ्च शक्तितः |
अदत्त्वा च बलिं तत्र मूलमष्टशतं जपेत् ||

वर्णसङ्करजातीयैर्वैष्णवैस्तु सह प्रिये ! |
शाक्तः शैवो वैष्णवश्च संसर्गं यत्नतस्त्यजेत् ||

तेषां मुखं समालोक्य सूर्यदर्शनमाचरेत् |
इष्टमन्त्रं शतं जप्त्वा तस्मात् पापाद्विशुध्यति || इति ||

वैदिककर्ममात्रम् इष्टदेवताप्रीत्यर्थं कार्यम् | तन्त्रे �

देवताप्रीतिकामस्तु कर्म कुर्यात् सदाशिवे |
अन्यकामस्तु चेत्कर्म करोति विधिमोहितः ||

फलं न जायते तस्य देवस्तस्मै प्रकुप्यति |

अन्यच्च �

ये त्वकामा नराः सम्यग्कर्म कुर्वन्ति शोभने ! |
तेषां ददाति विश्वेशो भगवान् मुक्तिमीश्वरः ||

	सकामानां सायुज्यादि मुक्तिः, सायुज्यं न परामुक्तिः 
शरीरसम्बन्धात् | अकामानां निर्वाणमेव मुक्तिः, परमपुरुर्थत्वात् 
| न च पुनरावर्तते इति श्रुतेः |

ननु � अवश्यमेव भोक्तव्यं कृतं कर्म शुभाशुभम् |
मामुक्तं क्षीयते कर्म कल्पकोटिशतैरपि ||

	इति वचनात् कर्ममात्रस्य भोगनाश्यत्वे 
बहुजन्मार्जितानन्तकर्मणात् | भोगेन विनिवर्तनासम्भवाद् जीवस्य 
कथं मुक्तिरिति चेत् | उच्यते �

देवता प्रीतिकामस्तु कर्म कुर्यात् सदाशिवे |
देवस्तु प्रीतिमापन्नो भुक्तिमुक्तिफलप्रदः ||

अकामः सात्त्विको लोके यत्किञ्चिद् विनिवेदयेत् |
स तत्स्थानमाप्नोति यत्र गत्वा न शोचति |
अत्यन्तदुःखविरहो मुक्तिरित्युच्यते बुधैः ||

यामले �

धर्माधर्माविति प्रोक्तौ द्वौ पाशौ कर्मसंज्ञितै |
देवताप्रीतिकर्माणि न बन्धाय विमुक्तये |
मूर्ध्ना प्रतीछते देवस्तत्कामेन कृतं तु यत् ||

	इत्यादिवचनात् वर्तमान � कर्मणाम् ईश्वर 
प्रीतिमात्रसाधकत्वेनाऽदृष्टो जनकत्वात् 
प्रारब्धातिरिक्तकर्मणामीश्वरप्रसादलब्ध ज्ञानेन नाशात् 
प्रारब्धानाञ्च भोगादेव क्षयाल्लिङ्गदेहनाशे विमुक्तिः स्यादिति || 
लिङ्गदेहमाहगान्धर्वे �

पञ्चप्राणमनोबुद्धिर्दशेन्द्रियसमन्वितम् |
शरीरं सप्तदशकं सूक्ष्मैतल्लिङ्गमुच्यते ||

श्रीभागवते द्वादशे �

घटे भिन्नेघटाकाशमाकाशं स्याद्यथा पुरा |
एवं देहे मृते जीवो ब्रह्म सम्पद्यते पुनः ||

देहे मृते लिङ्गदेहे ध्वस्ते इत्यर्थः | अन्यथा पुनः 
पुनर्जन्ममृत्युर्भवत्येव |

तथा चोक्तं विष्णुधर्मोत्तरे �

तत्क्षणादेव गृह्णाति शरीरमातिवाहिकम् |
केवलं तन्मनुष्याणां नान्येषां प्राणिनां क्वर्चित् ||

ततः सपिण्डीकरणे बान्धवैः स कृते नरः |
पूर्णे संवत्सरे देहमतोऽन्यं प्रतिपद्यते ||

ततः न नरके याति स्वर्गं वा स्वेन कर्मणा |

	तत्क्षणात् मृत्युक्षणात् | प्रेतशरीरञ्च 
पूर्वदेहरूपमत्यन्तगतिमत् | तदाह मार्कण्डेयपुराणम् �

वायुप्रसारिते देहमतोऽन्यं प्रतिपद्यते |
तत्प्रमाण-वयोवस्थसंस्थानं प्राग्भवं यथा ||

इति श्रीपरिव्राजकाचार्यपरमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्द-
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां संसर्गदोषादिनिर्णयो नाम 
षोडशोल्लासः || १६ ||




सप्तदशोल्लासः

अथ कुण्डविधिः

गोविन्दवृन्दावने �

भूमेः परिग्रहं कुर्याद्यावदायतनं भवेत् |
गुरुराचम्य विधिवदासने उपविश्य च ||

माषभक्तिबलिं दद्याद्यथोक्तविधिना ततः |
ओं स्वर्गपातालमध्ये च ये सन्ति वास्तुदेवताः ||

गृह्णन्त्विमं बलिं दत्तं तुष्टायान्तु स्वमन्दिरम् |
मातरो भूतवेताला ये चान्ये बलिकांक्षिणः ||

देव्याः पारिषदा ये च ते च गृह्णन्त्विमं बलिम् |

मण्डपनिर्माणम्

शारदायाम् �

पुण्याहं वाचयित्वा तु मण्डपं रचयेच्छुभम् |
पञ्चभिः सप्तभिर्हस्तैर्नवभिर्वा मितान्तरम् ||

षोडशस्तम्भसंयुक्तं चत्वारस्तेषु मध्यगाः |
अष्टहस्तसमुच्छ्रायाः संस्थाप्य द्वादशाऽमितः ||

चतुर्विंशांगुलं हस्तं तन्त्रवेदविदो विदुः |
गृहादिकुण्डकरणे वेदिकामण्डपे तथा |
मानांगुलेन कर्तव्यं नान्यैर्वापि कदाचन ||

मानांगुलिलक्षणम्

मानांगुलिमाह तन्त्रे �

कर्तुर्दक्षिणहस्तस्य मध्यमांगुलिपर्वणः |
मध्यस्य दैर्घ्यमानेन मानांगुलिरुदाहृता ||

मण्डपस्थानपरिमाणम् 

सिद्धान्तशेखरे �

स्थलादर्कांगुलोच्छ्वायं मण्डपस्थानमीरितम् |
नारिकेलदलैर्वशैश्छादयेन् मण्डपं ततः |
चतुर्द्वारैः समायुक्तं कदलीस्तम्भसंयुतैः ||

आम्रपत्रसमायुक्त रज्जुभिः परिवेष्ठितम् |
अष्टदिक्षु ध्वजानष्टौ चतुर्दिक्पालवर्णतः ||

दिक्पालवर्णः

दिक्पालवर्णमाह शारदायाम् �

पीतो रक्तो सितो धूम्रः शुक्लो धूम्रः सितावुभौ |
गौरोऽरुणः क्रमादेते वर्णतः परिकीर्तिताः ||

कुण्डशरीरम्

नास्ति होमो विना कुण्डं तस्मात् कुण्डं प्रशस्यते |
कुण्डस्य रूपं जानीयात् परमं प्रकृतेर्वपुः ||

प्राच्यां शिरः समाख्यातं बाहु दक्षिणसौम्ययोः |
उदरं कुण्डमित्युक्तं योनिः पादौ तु पश्चिमे ||

चतुरस्रकुण्डलक्षणम्

पूर्वापरायतं सूत्रं विन्यसेद्धस्तमानतः |
दक्षिणोत्तरगं सूत्रं तथैव च प्रविन्यसेत् ||

तदग्रयोः प्रविन्यस्य तथा सूत्रचतुष्टयम् |
चतुरस्रं महाकुण्डं सर्वयोग प्रकीर्तितम् ||

मुष्टिमात्रमितं कुण्डं शतार्धे संप्रचक्षते |
शतहोमेऽरत्निमात्रं हस्तमात्रं सहस्रके ||

द्विहस्तमयुते लक्षे चतुर्हस्तमुदीरितम् |
नियुते षट्करं प्रोक्तं कोट्यामष्टकरं स्मृतम् ||

खातपरिमाणम्

यावान् कुण्डस्य विस्तारः खननं तावदीरितम् |
चतुर्विंशत्यंगुलञ्च यवशून्यं सहस्रके ||

ततो द्विहस्तमाने तु त्रिंशदंगुलकं स्मृतम् |
चतुर्हस्ते मध्यमानमष्टत्रिंशत्प्रकल्पितम् ||

अंगुलं यवशून्यं स्याल्लक्षहोमे प्रकीर्तितम् |
ऋतुहस्ते तथा मानं चत्वारिंशत्त्रयाधिकम् ||

अंगुलं नियुते प्रोक्तमधिकं यवचतुष्टयम् |
चत्वारिंशदष्टयुतं यवसप्तसमन्वितम् |
वसुहस्ते तथा मानमंगुलं कथितं बुधैः ||

शोभनं कमलं कुर्यात् कुण्डमध्ये सरन्ध्रकम् |
सर्वेषामेव कुण्डानां मेखलास्तिस्र एव च ||

एकांगुलं विहायाऽन्ते मेखलास्तस्य कारयेत् |
अर्द्धांगुलप्रमाणेन कण्ठञ्च वर्द्धयेत् क्रमात् ||

तन्त्रान्तरे �

कोणसूत्रप्रमाणेन द्विहस्तं कुण्डमुद्धरेत् |
एवं लक्षादिके ज्ञेयं कुण्डं तत्र विधानतः ||

	एकहस्त कुण्डस्य कोणसूत्रेण ईशानकोणसूत्रेण परितो 
यन्मानं तदेव पारिभाषिकं द्विहस्तादिकुण्डमानं न तु 
प्रकृतहस्ताद् द्वैगुण्यादिकमिति ||

मेखलानिरूपणम्

इदानीं मेखलादीनां मानं तस्य निगद्यते |
कुण्डानां यादृशं रूपं मेखलानाञ्च तादृशम् ||

कुण्डानां मेखलास्तिस्रो मुष्टिमात्रे तु ताः क्रमात् |
उत्सेधायामतो ज्ञेया द्वयेकार्द्धंगुलिसम्मिताः ||

युगांगुलं योनिमानं योन्यग्रमेकमंगुलम् |
युगांगुलं नाभिपद्मं शतार्द्धे संप्रचक्षते ||

अरत्निमात्रकुण्डे तास्त्रिद्वयेकांगुलिकात्मिकाः |
कर्तव्या मेखला योनिश्चतुरंगुलसम्मिता ||

एकांगुलं तु योन्यग्रं कुर्यादीषदधोमुखम् |
अंगुलित्रितयं चैव नाभिपद्मं सुशोभनम् ||

एकहस्तमिते कुण्डे वेदाग्निनयनांगुलाः |
कर्तव्या मेखला योनिं कुर्याच्चैव षडंगुलम् ||

वेदांगुलं नाभिपद्मं योन्यग्रैकांगुलं स्मृतम् |
कुण्डे द्विहस्ते ता ज्ञेया रसवेदगुणांगुलाः ||

योनिः सप्तांगुलोपेता योन्यग्रं चांगुलिद्वयम् |
पञ्चांगुलं नाभिपद्मं कुर्याच्चैव मनोहरम् ||

चतुर्हस्तमिते कुण्डे वसुतर्कयुगांगुलाः |
कर्तव्या मेखलास्तिस्रो योन्यग्रं चांगुलित्रयम् ||

योनिरष्टांगुलोपेता नाभिपद्मं षडंगुलम् |
कुण्डे रसकरे ताः स्युर्दशाष्टर्त्वंगुलान्विताः ||

योनिर्न वांगुलोपेता योन्यग्रं चतुरंगुलम् |
सप्तांगुलं नाभिपद्मं कुर्याच्च सुमनोहरम् ||

अष्टहस्तमिते कुण्डे भानुपंक्त्यष्टकांगुलाः |
योनिर्दशांगुलोपेता कर्तव्याऽधोमुखी तथा ||

पञ्चांगुलं तु योन्यग्रं कुर्यादष्टांगुअल्ं तथा |
नाभिपद्मं लक्षहोमे तन्त्रवित् परिकल्पितम् ||

होतुरग्रे तु तां योनिं मेखलानां परिस्थिताम् |
गजकुम्भवदाकारां कुर्यादोषदधोमुखीम् ||

पश्चिमाभिमुखीं योनिं कुण्डकोणेषु नार्पयेत् |
एवं समस्तकुण्डानां व्यवस्थेयं प्रकीर्तिता ||

नालनिरूपणम्

स्थलादारभ्य नालं स्याद्योन्या मध्ये सरन्ध्रकम् |

सरन्ध्रकमित्युभयत्र सम्बध्यते | तथा चोक्तं रुद्रयामले �

योन्या मध्ये बिलं कुर्यात् तदाज्यग्राहिसंज्ञकम् |

स्थलनियममाह क्रियासारे �

होमस्थानाद् बहिःस्थानं स्थलमित्यभिधीयते |

गौतमीये �

सूक्ष्माग्रं स्थूलमूलञ्च सरन्ध्रकं नालमिष्यते |

सम्मोहनतन्त्रे �

मूलं मध्यं तथा चाग्रं क्रमाच्च षट्चतुस्त्रिकम् |

तथा च त्रयोदशांगुलीदीर्घं नालमित्यर्थः |

नालमेखलयोर्मध्ये परिधेः स्थापनाय च |
रन्ध्रं कुर्यात्ततो विद्वान् द्वितीयमेखलोपरि ||

कुण्डदोषाः

कुण्डदोषमाह विश्वकर्मा �

खाताधिके भवेद् रोगी हीने चैव धनक्षयः |
वक्रकुण्डे च सन्तापो मरणं छिन्नमेखले ||

मेखलारहिते शोको ह्यधिके वित्तसंक्षयः |
भार्याविनाशकं कुण्डं प्रोक्तं योन्या विना कृतम् ||

अपत्य ध्वसनं प्रोक्तं कुण्डं यत्कण्ठवर्जितम् |
कुण्डमेवं विधं न स्यात् स्थण्डिलं वा समाश्रयेत् ||

स्थण्डिललक्षणम्

यामले �

नित्यं नैमित्तिकं काम्यं स्थण्डिले वा समाचरेत् |
हस्तमात्रे तु तत्कुर्याद् बालुकाभिः सुशोभनम् |
अंगुलोत्सेधसंयुक्तं चतुरस्रं समन्ततः ||

चतुरस्रं चतुष्कोणमित्यर्थः |

इति श्रीपरिव्राजकाचार्यपरमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्द-
गिरिकृतायां शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां कुण्डनिर्णयो नाम 
सप्तदशोल्लासः || १७ ||



अष्टादशोल्लासः

अथ होमविधिः

अथाऽग्निजननं वक्ष्ये सर्वतन्त्रानुसारतः |
गोमयेन समालिप्य कुण्डं सर्वत्र मन्त्रवित् |
सामान्यार्घ्यं प्रकल्प्याऽथ पञ्चगव्यैर्विशोधयेत् ||

अष्टादशकुण्डसंस्काराः

शारदायाम् �

अष्टादशोक्ताः संस्काराः कुण्डानां तन्त्रदेशिताः |
वीक्षणं मूलमन्त्रेण शरेण प्रोक्षणं मतम् ||

तेनैव ताडनं दर्भैर्वर्मणाभ्युक्षणं स्मृतम् |
अस्त्रेण खननोद्धारौ हृन्मन्त्रेण प्रपूरणम् |
समीकरणमस्त्रेण सेचनं वर्मणा मतम् ||

कुट्टनं हेतिमन्त्रण वर्ममन्त्रेण मार्जनम् |
विलेपनं कलारूपकल्पनं तदनन्तरम् ||

त्रिसूत्रीकरणं पश्चाद् हृदयेनाऽर्चनं मतम् |
अस्त्रेण वज्रीकरणं हृन्मन्त्रेण कुशैः शुभैः ||

चतुष्पथं तनुत्रेण तनुयादक्षपाटनम् |
यागे कुण्डानि संस्कुर्यात् संस्कारैरेभिरीरितैः ||

	अस्यार्थः � कुट्टनं दृढीकरणम् | विलेपनं गोमयोदकेन | 
कलारूपकल्पनं सोमसूर्याग्निकलात्मकचिन्तनम् | त्रिसूत्रीकरणं 
रक्तसूत्रेण त्रिःपरिवेष्टनम् | वज्रीकरणं वज्ररूपेण चिन्तनम् | 
चतुष्पथं चतुरस्रीकरणम् | अक्षपाटनमिन्द्रियोद्घाटनम् इति |

प्रकारान्तरसंस्कारः

अथवा तानि संस्कुर्याच्चतुर्भिर्वीक्षणादिभिः |
तिस्रस्तिस्रो लिखेल्लेखा हृदा प्रागुदगग्रिकाः |
प्रागग्राणां स्मृता देवा मुकुन्देशपुरन्दराः ||

रेखाणामुदगग्राणां ब्रह्मवैवस्वतेन्दवः ||

अथवा त्रिकोणं तद्वहिः षट्कोणं तद्बहिरष्टदलपद्मं परिकल्पयेत् |

चतुरस्रं चतुर्द्वारमेवं वा वह्निमण्डलम् |
कुण्डस्योत्तरभागे च त्रिरेखा हस्तमानतः ||

दक्षिणोत्तरतस्तद्वल्लिखेद्रेखात्रयं शुभम् |
अर्घ्याद्भिः प्रोक्ष्य सर्वं हि पञ्चशुद्धिं समाचरेत् ||

सर्वाणि तारेणाऽभ्युक्ष्येति शेषः ||

पञ्चशुद्धिः

पञ्चशुद्धिमाह शारदायाम् �

वीक्षणं मूलमन्त्रेण शरेण प्रोक्षणं मतम् |
ताडनं हेतिमन्त्रेण कवचेनाऽथ लेपयेत् ||

अस्त्रेण रक्षणं कृत्वा ततः संस्कारमाचरेत् |
ततो वह्नेगर्योपीठमर्चयेत् कर्णिकोपरि |
धर्मं ज्ञानञ्च वैराग्यमैश्वर्यमग्नितो यजेत् ||

पूर्वादि दिक्षु चापूर्वानथ धर्मादिकान यजेत् |
मध्ये च पूजयेद्वह्नेर्नवशक्तीर्विधानवित् ||

पीता श्वेताऽरुणा कृष्णा धूम्रा तीव्रा स्फुलिङ्गिनी ||

रुचिरा ज्वालिनी प्रोक्ता क्रमशो नव शक्तयः |
पूजयेन्मण्डलं तेषां कलाभिः सहमन्त्रवित् ||

अं अर्कमण्डलं ङेन्तं तथा उं सोममण्डलम् |
मं वह्निमण्डलं तद्वदर्चयेद् गन्धपुष्पकैः ||

वागीश्वरीमृतुस्नातां नीलेन्दीवरसन्निभाम् |
वागीश्वरेण सहितामुपचारैः समर्चयेत् ||

अग्निप्रणयनम्

विहिताग्निमाह तन्त्रे �

सूर्यकान्तादिसम्भूतं यद्वा श्रोत्रियगेहजम् |

अग्निप्रणयनमाह �

पात्रान्तरेण पिहिते ताम्रपात्रादिके शुभे |
अग्निप्रणयनं कुयाच्छरावे वापि तादृशे ||

यत्तु स्मृतिसारे �

शरावे भिन्नपात्रे वा कपाले वोल्मुकेऽपि वा |
नाग्निप्रणयनं कुर्याद् व्याधिहानि-भयावहेम || इत् ||

तस्य � मुख्यपात्रसम्भवे शरावो न ग्राह्य इत्यत्र तात्पर्यम् |
आनीयास्त्रेण नै-ऋत्यां क्रव्यादांशं परित्यजेत् |
अस्त्रेणैव च तत्काष्ठं नैर्-ऋत्यां वर्जयेत् प्रिये ||

शारदायाम् �

संस्कुर्यात् तं यथान्यायं देशिको वीक्षणादिभिः |
ओदर्य वैन्दवाग्निभ्यां भौमस्यैकं स्मरन् वसोः ||

योजयेद्वह्निबीजेन चैतन्यं पावके तदा |
तारेण मन्त्रितं कृत्वा धेनुमुद्रामृतीकृतम् ||

अस्त्रेण रक्षितं पश्चात् तनुत्रेणाऽवगुण्ठितम् |
अर्चितं त्रिःपरिभ्राम्य कुण्डस्योपरि देशिकः |
प्रदक्षिणं तदा तारमन्त्रोच्चारणपूर्वकम् ||

आत्मनोऽभिमुखं वह्निं जानुस्पृष्टमहीतलः |
शिवबीजधिया देव्या योनावेनं विनिक्षिपेत् ||

समयातन्त्रे �

कुशेनाच्छाद्य तद्योनिं चतुष्कोणं पटं न्यसेत् |
ततो देवाय देव्यै च दद्यादाचमनीयकम् |
गर्भनाड्या धृतं ध्यायेद्वह्निरूपं हरिं गुरुः ||

हरिरित्युपलक्षणं स्वस्वेष्टदेवानाम् | समयातन्त्रे �

देव्या वामकरे दद्याद्रक्षार्थं दर्भकङ्कणम् |
भूषाभिर्भूषयेद्देवीं त्रैलोक्योत्पत्तिमातृकाम् |

जिह्वामन्त्रः

रेफवायवर्घीशैर्युक्ता नादबिन्दुविभूषिताः |
सादियान्ताश्च जिह्वानां मनवः परिकीर्तिताः ||

पायौ लिङ्गे च नामौ च हृदये कण्ठमूलतः |
लम्बिकायां भ्रुवोर्मध्ये जिह्वा ज्वालारुचो न्यसेत् ||

जिह्वास्तस्त्रिविधाः प्रोक्ता गुणभिन्नेषु कर्मसु |
हिरण्या गगना रक्ता कृष्णाऽन्या सुप्रभा मता ||

बहुरूपा सुवर्णान्या तृतीया भद्रलोहिता |
लोहिताऽनन्तरं श्वेता धूमिनी च करालिका ||

राजस्यो रसना वह्ने विहिता काम्यकर्मसु |
विश्वमूर्तिस्फुलिङ्गिन्यै धूम्रवर्णा मनोजवा ||

लोहितान्या करालास्या काली तामस्य ईरिताः |
एताः सप्त नियुज्यन्ते क्रूरकर्मसु मन्त्रिभिः ||

जिह्वाधिपति देवता

अमर्त्य-पितृ-गन्धर्व-यक्ष-नाग-पिशाचकाः |
राक्षसाः सप्त जिह्वानामीरिता ह्यधिदेवताः ||

वह्नेरङ्गमनुं न्यस्येत तनावुक्तेन वर्त्मना |
सहस्रार्चिः स्वस्तिपूर्णं उत्तिष्ठपुरुषस्तथा ||

धुमव्यापी सप्तजिह्वो धनुर्धर इतीरिताः |
षडङ्गमनवः प्रोक्ता जातिभिः सह संयुताः ||

मूर्तिन्यासः

शारदायाम् �

मूर्तिरष्टौ तनौ न्यस्येद्देशिको जातवेदसः |
मूर्ध्निस्कन्धे वामपार्श्वे कट्यन्धु कटिपार्श्वके ||

तथा स्कन्धे च विन्यस्येत् प्रादक्षिण्यक्रमेण तु |
जातवेदाः सप्तजिह्वो हव्यवाहनसंज्ञकः ||

अश्वोदरजसंज्ञोऽन्यः पुनर्वैश्वानराह्वयः |
कौमारतेजाः स्याद् विश्वमुखो देवमुखः स्मृताः ||

ताराग्नये पदाद्योः स्युर्नत्यन्ता वह्निमूर्तयः |
एवं विन्यस्तदेहः सन् ज्वालयेन्मनुनाऽमुना ||

ज्वालयेदिति ज्वालिनीमुद्रां प्रदर्श्य इत्यर्थः | तल्लक्षणं राघवीये �

मणिबन्धौ समौ कृत्वा करौ तु प्रसृतांगुली |
मध्यमे मिलिते कृत्वा अन्तरंगुष्ठकौ क्षिपेत् |
मुद्रा सा ज्वालिनी प्रोक्ता वह्नेर्ज्वालनकर्मणि || इति ||

वह्निप्रज्वालनमन्त्रः

शारदायाम् � चित्पिङ्गलं हन दह पच युग्मानुदीर्य च |
सर्वज्ञाज्ञापय स्वाहा मन्त्रोऽयं परिकीर्तितः ||

अग्निं प्रज्वालितं वन्दे जातवेदं हुताशनम् |
सुवर्णवर्णममलं समिद्धं विश्वतो मुखम् ||

उपतिष्ठेत विधिवन्मनुनाऽनेन पावकम् |

सारदायाम् � परिषिञ्चेत् ततस्तोयै विशुद्धैर्मेखलोपरि |
दर्भैः काष्ठैश्च शुद्धैश्च मूलमध्याग्रच्छादितैः ||

संस्तरेद्विधिवन्मन्त्री प्रदक्षिणावशक्ततः |
एवं संस्तरणं कुर्याद्वर्जयित्वात्मनो दिशम् ||

गणेश्वरविमर्शिन्याम् � प्रागग्रैरुदग्रैश्च दर्भैर्वह्निं परिस्तरेत् |
यज्ञवृक्षोद्भवं तद्वत् काष्ठैश्च परिधित्रयम् ||

मध्ये तु मेखलायान्तु संस्तरेत् तन्त्रवित्तमः |
अथ चेत् स्थण्डिले मन्त्री भूमौ सर्वं परिस्तरेत् ||

परिधिलक्षणम्

यज्ञकाष्ठसमुद्भतः प्रादेशप्रमितः शुभः |
परिधिः कथितः सर्वैर्देशिकैस्तन्त्रवित्तमैः ||

निक्षेपेद्दिक्षु परिधीन् प्राचीवर्ज्यं गुरूत्तमः |
प्रादक्षिण्येन सम्पूज्यास्तेषु ब्रह्मादिमूर्तयः |
गन्धादिभिः समभ्यर्च्य वह्निदेवं विभावयेत् ||

वह्निध्यानं

वह्नेर्ध्यानं यथा � त्रिनयनमरुणाभं बद्धमौलिं तु शुक्लां
शुकमरुणमनेका कल्पमम्भोजसंस्थम् |
अभिमतवरशक्तिं स्वस्तिकाभीतिमुच्चै-
र्नमतकमलमालालंकृतांशं कृशानुम् ||

एवं हि मनसा ध्यायेच्छान्तिकादौ गुरूत्तमः ||

कृष्ण कृष्णगतेर्वर्णं ध्यायेन्मारणकर्मणि |
मूर्तिरष्टौ समभ्यर्च्य षट्कोणे तु षडङ्गकम् |
मध्ये षट्स्वपि कोणेषु जिह्वा ज्वालारुचो यजेत् ||

केशरेषूक्तमार्गेणः पूजयेदङ्गदेवता |
दलेषु पूजयेन्मूर्तीः शक्तिस्वस्तिकधारिणीः |
लोकपालांस्ततो दिक्षु पूजयेदुक्तलक्षणाम् ||

शारदायाम् �

ध्यातं वह्निं यजेन्मध्ये गन्धाद्यैर्मनुनाऽमुना |
वैश्वानरजातवेदपदे पश्चादिहावह ||

लोहिताक्षपदस्याऽन्ते सर्वकर्माणि साधय |
वह्निजायावधिः प्रोक्तो मन्त्रः पावकवल्लभः ||

कुलार्णवे �

ब्रह्माणं दक्षिणेऽभ्यर्च्य घृतस्थालीं प्रपूजयेत् |
आज्यस्थालीं समानीय क्षालयेदस्त्रमन्त्रतः ||

कुण्डाङ्गाराम्समुत्तोल्य न्यसेत् तत्राऽस्त्रमन्त्रतः |
तस्यामाज्यं विनिक्षिप्य जानीयात् तपनं हि तत् ||

शारदायाम् �

तस्यामाज्यं विनिक्षिप्य संस्कृतं वीक्षणादिभिः |
निरुह्य वायव्यऽङ्गारान् हृदा तेषु निवेशयेत् |
इदं तापनमुद्दिष्टं देशिकैस्तन्त्रवेदिभिः ||

अर्णवे �

प्रज्वाल्य कुशगुच्छन्तु आज्ये क्षिप्त्वाऽनले क्षिपेत् |
अभिद्योतनमित्युक्तं सर्वत्र सर्वकर्मसु ||

शारदायाम् �

दीप्तेन दर्भयुग्मेन भीराज्याज्यं स वर्मणा |
अग्नौ विसर्जयेद् र्दर्भमभिद्योतनमीरितम् ||

पुनः कृशान् समुज्वाल्य निक्षिपेदाज्यमध्यतः |
मूलमन्त्रेण मतिमानाज्यसंस्कार ईरितः ||

सन्दीप्य दर्भयुगलमाज्ये क्षिप्त्वाऽनले क्षिपेत् |
गुरुर्हृदयमन्त्रेण पवित्रीकरणं त्विदम् ||

अभिमन्त्र्य च मूलेन रक्षयेदस्त्रमुच्चरन् |
प्रदर्श्य धेनुयोनी च तदाज्यममृतात्मकम् ||

होमविधिः

प्रादेशमात्रं सग्रन्थिदर्भयुग्मं धृतान्तरे |
निक्षिप्य भागौ द्वौ कृत्वा पक्षौ शुक्लेतरौ स्मरेत् ||

वामे नाडीमिडां भागे दक्षिणे पिङ्गलां पुनः |
सुषुम्नां मध्यतो ध्यात्वा कुर्याद्धोमं यथाविधि ||

स्रुक् स्रुवौ च समादाय विधिना निर्मितौ गुरुः |
पश्चादादाय पाणिभ्यां स्रुक्स्रुवौ तावधोमुखौ ||

त्रिशः प्रतापयेद्वह्नौ दर्भानादाय देशिकः |
तदग्रमध्यमूलानि शोधयेत् तैर्यथाक्रमम् ||

गृहीत्वा वामहस्तेन प्रोक्षयेद्दक्षिणेन तौ |
पुनः प्रताप्य तौ मन्त्री दर्भानग्नौ विनिक्षिपेत् ||

स्रुवमादाय मतिमान् धारयेत् तु त्रिभागतः |
वेदांगुलं परित्यज्य धारयेच्छङ्खमुद्रया ||

शारदायाम् �

स्रुवेण दक्षिणाद्भागादादायाज्यं हृदा गुरुः |
जुहुयादग्नये स्वाहेत्यग्नेर्दक्षिणलोचने ||

वामतस्तद्वादादाय वामे वह्निविलोचने |
जुहुयादथ सोमाय स्वाहेति हृदयाणुना ||

मध्यादाज्यं समादाय वह्नेर्भालविलोचने |
जुहुयदाग्नीषोमाभ्यां स्वाहेति मनुना गुरुः ||

हृन्मन्त्रेण स्रुवेनाज्यं भागादादाय दक्षिणात् |
जुहुयादग्नये स्विष्टकृते स्वाहेति तन्मुखे ||

इत्यग्नेर्नेत्रवक्त्राणां कुर्याच्चोद्घाटनं गुरुः |
सताराभिर्व्याहृतिभिराज्येन जुहुयात् पुनः |
वैस्वानरेण मन्त्रेण त्रिवारं जुहुयाद् गुरुः ||

समयातन्त्रे-

एकैकागुतिभिः कुर्याद् गर्भाधानादिकाः क्रियाः |
क्रमेण देवदेवेशि ! स्वाहान्तमूलविद्यया ||

गर्भाधानं पुंसवनं सीमन्तोन्नयनं तथा |
जातकर्म नामकृतिरूपनिष्क्रमणं तथा ||

चूडोपनयनं भूयो वेदाध्ययनमेव च |
गोदानं च विवाहश्च संस्काराः शुभकर्मणि ||

ततश्च पितरौ वह्नैः सम्पूज्य हृदयं नयेत् |
वह्निमन्त्रेण विधिवत् कुर्यादाहुतिपञ्चकम् ||

जुहुयात् समिधः पञ्च मूलाग्रघृतसंप्लुताः |
गुरुर्हृदयमन्त्रेण विधिवत् स्वाहया विना ||

शारदायाम् �

मन्त्रैर्जिह्वाङ्गमूर्तीनां क्रमाद् वह्नेर्यथाविधि |
प्रत्येकं जुहुयादेकामाहुतिं मन्त्रवित्तमः ||

अवदाय स्रुवेणाज्यं चतुः स्रुचि पिधाय ताम् |
स्रुवेण तिष्ठन्नेवाऽग्नौ देशिको यतमानसः |
जुहुयाद्वह्निमन्त्रेण वौषडन्तेन सम्पदे ||

माधवीयसंहितायाम्-

पलाशस्यापरा वापि यज्ञीया द्वादशांगुलाः |
अवक्राश्च स्वयं शुष्काः सत्वचो निर्व्रणाः समाः ||

दशांगुला वा विहिताः कनिष्ठांगुलिसम्मिताः |
प्रादेशमात्तस्याऽलाभे होतव्याः सकला अपि ||

गौतमीये-

महागणेशमन्त्रेण हुनेदेकादशाहुतीः |
सामान्यं सर्वदेवानामेतदग्निमुखं स्मृतम् ||

बहुरूपाख्यजिह्वायामाज्यञ्च परमेश्वरि |
गन्धादिभिः समभ्यर्च्य जुहुयात् षोडशागुतीः |
मूलमन्त्रेण विधिवद्वक्त्रैकीकरणं त्विदम् ||

शारदायाम्-

ततः पीठं समभ्यर्य देवताया हुताशने |
अर्चयेदग्निरूपां तां देवतामिष्टदायिनीम् ||

तन्मुखे जुहुयान्मन्त्री पञ्चविंशतिसंख्यया |
आज्येन मूलमन्त्रेण वक्त्रैकीकरणं त्विदम् ||

वह्निदेवतयोरैक्यमात्मना सह भावयन् |
मूलमन्त्रेण जुहुयादाज्येनैकादशाहुतीः ||

नाडीसन्धानमुद्दिष्टमेतदागमवेदिभिः |
अङ्गादिपरिवाराणामेकैकामाहुतिं हुनेत् ||

पुनर्व्याहृतिभिर्हुत्वा होमं कृत्वा यथाविधि |
तिलेनाज्येन जुहुयात् सहस्रादि यथाविधि ||

अनुक्ते तु हविर्द्रव्ये तिलाज्यं हविरुच्यते |
अल्पं तु जुहुयाद्वह्नेः पण्डितः सर्वकर्मसु |
तथा सम्पातयेद्भागेष्वाज्यस्यान्वाहुतिं क्रमात् ||

विशेषमाह तन्त्रान्तरे-

अग्नौ स्वाहेति तद्भागे शेषमग्नौ विनिःक्षिपेत् |

	ओं भूरग्नये पृथिव्यै महते च स्वाहा | ओं भुवो वायवे 
अन्तरीक्षाय च दिवे महते च स्वाहा | ओं स्वश्चन्द्रमसे नक्षत्रेभ्यो 
दिग्भ्यो महते च स्वाहा | ओं भूर्भुवःस्वश्चन्द्रमसे नक्षत्रेभ्यो 
दिग्भ्यो महते च स्वाहा |

स्रुवञ्चैव समादाय घृतेनापूर्यते पुनः |
होमद्रव्याणि निक्षिप्य नाभौ संस्थाप्यते पुनः ||

अग्नेर्नामकृतिं कृत्वा दद्यात् पूर्णाहुतिं प्रिये |
ब्रह्मार्पणेन न मनुना दद्यात् पूर्णाहुतिं पुनः |
योजयेद् हृदये धाम्नि स्वेष्टं साधकसत्तमः ||

अग्निमुखनिरूपणम्

शारदायाम् �

यतः काष्ठं ततः श्रोत्रं यतौ धूमोऽत्र नासिका |
यत्राल्पज्वलनं नेत्रं यतो भस्म ततः शिरः |
यत्र प्रज्वलितो वह्निस्तन्मुखं जातवेदसः ||

श्रोत्रादिषु होमफलम्

फलमाह शारदायाम् �

वधिरत्वं कर्णहोमे नेत्र क्षतमवाप्नुयात् |
नासिकायां मनःपीडा शिवोहोमो हि शूलदः |
मुखे सिन्दूरवालार्क वह्नेर्होमः शुभावहः ||

भेरीवारिदहस्तीन्द्रध्वनिर्वह्नेः शुभप्रदः ||

चन्द्रचन्दनकुन्दाभो धूमः सर्वार्थसिद्धिदः |
खरवायसवच्छब्दो वह्निः सर्वविनाशकृत् ||

कृष्णः कृष्णगतेर्वर्णौ यजमानं विनाशयेत् |
नागचम्पकपुन्नागपाटलायूथिकानिभः ||

पद्मेन्दीवरकह्लारसर्पिर्गुग्गुलसन्निभः |
पावकस्य शुभो गन्ध इत्युक्तस्तन्त्रवेदिभिः ||

पूतिगन्धो हुतभुजो होतुर्दुःखप्रदो भवेत् |
एवं विधेषु दोषेषु प्रायश्चित्ताय देशिकः |
मूलेनाज्येन जुहुयात् पञ्चविंशतिकाहुतीः ||

इति होमविधिनिर्णयः |

सर्वमङ्गलादिनामार्थः

सर्वमङ्गलादिनाम्नां योगार्थानाह �

मङ्गलाऽर्हसि सर्वेषां तेन त्वं सर्वमङ्गला |
वरदाऽसि च मर्त्यानां वरदा तेन कीर्त्यसे ||

अशेषं जयसे दुर्गं दुर्गा तेन निगद्यसे |
भक्तानां शं करोसीति शङ्करी त्वं तु गीयसे ||

संसारार्णवमग्नानां सर्वेषां प्राणिनामिह |
दुर्गैका हि परः पोतो नराणां मुक्तये सदा ||

संसारार्णवमग्नानां दुर्गैका परमं पदम् |
दुर्गैका देवताः सर्वा दुर्गैका कर्म वैदिकम् ||

दुर्गैका परमं ज्ञानं दुर्गैका परमं बलम् |
न त्वया रहितं किञ्चिद् भूतं स्थावरजङ्गमम् ||

दुर्गैका परमा देवी दुर्गैका परमं पदम् |
दुर्गैका परमं ज्ञानं दुर्गैका ज्ञानमेव च ||

दुर्गैका परमं सत्यं दुर्गैका परमा गतिः |
दुर्गैका परमं दैवं दुर्गैका परमौषधम् ||

दुर्गैका सुखमत्यन्तं दुर्गैका निर्वृतिः परा |
दुर्गैका परमा तुष्टि दुर्गैका परमं यशः ||

दुर्गैका परमं तत्वं दुर्गाभिन्नमिदं जगत् |
प्राणप्रयाणपाथेयं संसारव्याधिभेषजम् |
दुर्गार्णवपरित्राणं दुर्गानामाक्षरद्वयम् ||

इति श्रीपरिव्राचकाचार्य 
परमहंसतीर्थावधूतश्रीमद्ब्रह्मानन्दगिरिकृतायां 
शाक्तानन्दतरङ्गिण्यां होमादिनिर्णयो नामाष्टादशोल्लासः 
समाप्तः || १८ ||

समाप्तोऽयं ग्रन्थः


###########   END OF FILE  #######