####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00645
Uniform title: śabdārthacintāmaṇi
Manuscript : Ragunath Temple, Jammu, JandK manuscript 1480k

Description: 



Notes: 
Data-entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Anirban Dash.
   
Revision 0: Apr. 6, 2024  Diplomatic transcription

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################
शव्दार्थचिंतामणि

नो.- १४८०-क
तित्ले- शब्दार्थचिंतामणि (२५पटल) 
एxतेन्त्- २८४ पत्र
सुब्जेच्त्- तन्त्र

पृ० १अ) ओंश्रीमहागणपतयेनमः ओंयदीयांघ्रिद्वंद्वांबुजमजततो
वीजविधिकादपि श्रीमतःस्युर्ह्य(झ)टितिगतभाग्यापिजनाः
अमुंमाहिष्मत्याःपतिममिनमत्यादिजननंसदावंदेवंदे
कमपिकृतवीर्ययात्मजतनुं १ नतात्पर्ययज्ञोहंगिरिशवच
सांनापिचदृशोःसपांथासंदेहंगमयतिसुइरंह्य(झ)टितियः
तथाप्येतत्तंत्रांबुनिधितरणेमेचपलतांकृपाभिः श्रीभ
र्त्तुर्नहिसदुपहासायभवतु २ शव्दार्थचिंतामणिरेध्वना
मतोग्रंथोभवत्प्रेमनिधेर्द्विजाद्धियत् नतत्रवित्रंकृतवी
र्ययनंदनप्रसादलभ्यंकिमिहास्तिनेप्सितं ३ शारदातिल
कसंज्ञनिवंधेटिप्पणानिवहुशःप्रवरंति तावतापिचप
रिश्रममेतंसार्थकीकुरुतसारविदोज्ञाः ४ अथसंसारापा
राकूपारनिमग्नान्साधुजनानुद्धर्त्तुंगुणवत्तत्तमूर्त्तिसमुपा
सनाप्रकारंभगवताशिवेनोपदिष्टमपिनिगूढतात्पर्यय
कतयावगंतुं सुतरांपुनरनुष्ठातुमशक्यमवकलयय०
तमेवार्थंनानातंत्रैकवाक्यतयैकरूपतयानिश्चित्यसुख
वोधायसुगमशव्दैर्निवंधंनवमाविकीर्षुर्लक्ष्यणावार्ययो
निवंधपरिसमाप्तिविघटकविघ्नव्यूहविध्वंसनायमंगल
मनुष्टायशिष्यशिक्षायैनिवध्नाति नित्येत्यादि अनिशमि
तिद्वितीयार्थाभिव्याप्तेरनिष्टाभावानुकूलव्यापाररूपाव
नेन्वयः अस्तिवनित्यस्याप्यभावस्यसत्वात्सत्वप्रतीतिप्रयो
जकतयातद्धारकंव्यापारेप्रयोजकत्वंसर्वजनसिद्धं अनिष्ट
निवृत्तिस्तुनतदेकदेशः ध्वंसरूपायास्तस्याःप्रतियोगिसा
पेक्षतयायत्रप्रतियोगीस्वकारणाभावादेवानिष्पन्नस्तत्रा
प्रसिद्धेः प्रागभावरूपस्तदनुत्पादोपिनतदेकदेशः प्रति

पृ० १ब) योग्यनुत्पत्तिस्थलेतत्प्रागभावेप्रमाणाभावात् विति स्वीय
वाक्यजन्यवोधाश्रयतयोद्देश्यत्वरूपंसंवोध्यत्वेनाक्रांतशिष्या
र्थकयुष्मत्पदोत्तरद्वितीयार्थवृत्तित्वस्यावनैकदेशानिष्टा
भावेन्वयः अनिष्टान्वयेनुयादृशव्यक्तेरनिष्टमप्रसिद्धंतत्रा
न्वयानुपपत्तिः स्यादतोभावेतिक्वविदनिष्टवतिप्रतियोगी
प्रसिद्धेव ननुग्रंथारंभेकोस्यमहसःप्रसंगोयेनप्रस्तुत
ग्रंथविघ्ननाशकस्यगणपतेर्वाचामधिष्ठातृदेवातायाः
सरस्वत्यावास्मरणमपहायामुष्यानुसंधानमित्यत्राह वा
चामित्यादि तत्किंसरस्वत्याख्यंमहःसांप्रतंस्मृतिविषयी
भूतंनेत्याह नित्यानंदेत्यादि नित्योयानंदःसेववपुःस्व
रूपंयस्येतिमहसोविशेषणं नित्यंविज्ञानमानन्दंव्रह्मेति
श्रुतेः आनंदंआनंदवत् अर्शाद्यव् तेननपुंसकत्वमुप
पन्नं आनंदवत्वंतादात्म्यसंवंधेननातोभेदापत्तिः यद्वानि
त्योदुःखासंभिन्नानंदोयोभ्येवंभूतानिवपूंषियेषामेवं
भूतैर्निरंतरंसंसारस्यानादित्वेनापरिछेद्यत्वेनवप्रतिक्षणं
गलद्भिरभिव्यक्तैः क्षकारस्यक्रादिवत्संयुक्ताक्ष्यरतयापार्थ
क्येनागणनात्पंचाशन् संख्यैरर्णैर्वर्णैयेनमहसाइदंजगद्व्या
प्तंतदित्यर्थः काव्यादिभ्योहिश्रवणसमनंतरमेवनिरतिश
यानंदः सामाजिकानांजायते वेदांतादिवाक्यश्रवणाच्चप
रंपरयामोक्षरूपांनंदातिशयोभवतिकेषांचिदिनितत्प्रयो
जकत्वंवर्णानां सर्वेष्वपिघटपटादिशव्देषुतादृशार्थेषुच
तत्तद्व्यक्तिसंकेतितपदप्रतिपाद्यतयासर्वनामपदप्रतिपा
द्यतयावकथंचिच्छव्दार्थव्याप्तिर्वर्णानां ननुशव्दब्रह्मैवव्या
पकंइतिकश्चिदावष्टे अपरस्तुजीवात्मनामंतर्गतंचैतन्य

पृ० २अ) मेवजगद्व्यापकमितिव्रूते इतरश्चंद्रशेखरेवव्यापकिति
वदेति तदेतन्मत्तत्रयंत्वन्मतविरुद्धंस्यादित्यत्राह शद्दे
त्यादि तथावपदमात्रस्यभेदोननामिनोर्थस्येतिमत्तत्रया
विरुद्धमेवास्मन्मतमित्यभिप्रायः यत्तुअःकेशवस्तेन
वसंकर्षणस्तन्मूर्तिभेदत्वात् तेनचौकारः केशवादिन्या
सेषुसंकर्षणमूर्त्तेश्चतुर्दशस्वरेणसहन्यासप्रतिपादना
त्निशाहकारः अकारेणसहितानिशायस्मिन्नितिम
होविशेषणं शशांकस्यार्द्धवंइ(चंद्र)विंद्वोःसदनमितिहौंइति
प्रासादवीजमनेनोद्ध(द्धृ)तं एवमन्यान्यपिवीजानिग्रंथार्थ
इतिपदार्थादर्शकृतोक्तं तन्नयुक्तं क्लिष्टव्याख्यापत्तेः न 
हिक्लिष्टेप्यर्थेग्रंथकर्त्तुःस्तात्पर्ययंयेनतदनुपपत्त्यांततोनि
षिद्धलक्षणयाससोर्थावश्यकःस्यात् ननुप्राचीदिग्व
दनोयदित्रिसंध्यासुपठेदेतष्णण्मा?संविजितेंद्रियित्यादेः
सप्तविंशतिदिनपर्यंतमेकविंशतिसंख्ययाकवचपाठ
परत्वमुपगच्छत स्तवकथंपरकीयक्लष्टव्याख्यानदूषणे
प्रवित्तिरितिचेत् भ्रांतोसि नहिवयंस्वपांडित्यपरिवोधना
यतथाव्याख्यामतुसरामः किंतुकवचोक्ताष्वप्रयोगायेत्व
योक्ताःकामधेनवःकथंतेदेवकर्त्तव्याविधिनाकेनसिद्धि
दाइत्यादिप्रश्रवाक्याद्यनुरोधात् अन्यथाकवचवचनाप्र
तिपाद्यस्यापिप्रयोगस्यसंहितायांप्रतिपादनेनाकांक्षिता
भिधानापत्तेरितिसंक्षेपः वाचामधीशत्वंचेदत्रयीमयत्वा
देवंभूतंशाशांकसदनंविंदुशिरस्कंवाग्भववीजंग्रंथारंभे
वश्यंस्मरणीयं अव्यादित्यर्थंकेचिदाहुःनायमर्थःक्लिष्टो
पि १ ननुलोकसिद्धकारणताकैरेवकुलालादिभिःघटादि

पृ० २ब) कार्ययसिद्ध्याकिंमहसोतिरिक्तस्वीकारेण अथक्षित्यादि
कर्त्तृत्वेन्नतत्सिद्धिरितिवेन्न तस्यनिर्गुणत्वाभ्युपगमेन
कर्त्तृत्वासंभवात् अथकिंचिच्छक्तिसंबंधात्कर्तृत्वोपवार
मात्रं तत्रकर्त्त्रीतुतच्छक्तिरेवेतिव्रूषे तर्हित्वदीयग्रंथनि
र्मितिप्रतिभादानविघ्ननिवारणादिकर्त्र्यपिसैवभविष्यती
तितत्स्मरणमत्यावश्यकमित्यभिप्रेत्याह अंतःस्मिनेत्या
दि हास्येपीदमेवकारणंयत्कारणत्वाभावेप्यस्यपरव्र
ह्मणःकारणत्वमावक्षतेसंसारिणिति २ ननुमहसःप
रव्रह्मणःसशक्तिकस्यास्तुनामस्मरणयोग्यत्वं परंनुतत्स्म
रणमकारेवासुलभः अथकस्यचिद्गुरोरुपदेशवाक्यैस्त
त्सौलभ्यमितिव्रूषेनर्हिपरमोपकारकत्वात्तदीयमेवस्म
रणमावश्यकमित्यभिप्रेत्याह संसारेत्यादि ३ इष्टसाध
नताज्ञानस्यप्रवृत्तिसामान्येलौकिकप्रवृत्तिसामान्येवा
हेतुतयाविनास्वीयेष्टसाधनताग्रहमन्नग्रंथेपठनादौप्र
वृत्तिःशिष्याणांनोपपद्यतित्यतःस्वीयग्रंथार्थज्ञानफल
मादर्शयति सारमिसादिना नंत्राणांसर्वेषांनतुयत्किंचि
देकतंत्रस्य तंत्राणांनानाभूतानामदर्शनेहिक्वचिदेक
तंत्रस्यतात्पर्ययार्थठक्वचित्पदार्थःक्वचिदाकांक्षितभागा
र्थश्चनिर्णेतुमशक्यः सारंसतिसंभवेसर्वतंत्राणामेक
वाक्यतयाप्रतिपादितमर्थविशेषं नतुनानावाक्यार्थभू
तानिवैकल्पितयानुष्टेयानि वासराणि एतेननेहेकतं
त्रोपात्तोप्यपरतंत्रविरुद्धोर्थोनवास्वकपोलकल्पितोर्थः
प्रतिपाद्यित्युक्तं यन्नुनित्यानंदेत्यादिनैवश्लोकेनस्वग्रंथप्र
योजनं दर्शितमितिगूढार्थदीपिकाकारेणोक्तं तन्नयुक्तं

पृ० ३अ) ततःस्पष्टंतादृशार्थानधिगमात् सारंवक्ष्मामीत्यादेर्वैरस्याप
त्तेश्च ४ ननुकिंतत्सारंयदत्रग्रंथेप्रतिपाद्यनित्याकांक्षायां
संक्षेपेणसर्वमपिस्वग्रंथाभिधेयमाह शव्दार्थेत्यादि यत्तुवि
षयप्रयोजनसंवंधाधिकारिणःश्रोतृप्रवृत्तिनिमित्त भूता
न्दर्शयति सारमित्यादिश्लोकद्वयेनेत्युक्तंपदार्थादर्शकृता
तत्तुसारमित्याद्येकैकश्लोकेनैवसर्वोक्तार्थप्रतिपादनेपित
स्यैवपुनर्विवरणरूपतयाद्वितीयश्लोकस्यापेक्षणेनयथा
कथंचित्संगमनीयं श्लोकद्वयस्यैकवाक्यतातुनवक्ष्यामी
त्यादिक्रियापदद्वयवैरस्यात् लोकद्वयस्यैकवाक्यतातुन
वक्ष्यात्यादिक्रियापरद्वयावैरस्यात् यस्मिन्धर्मादीनांका
रणंतत्तदुपासनाप्रकारोभिधीयते तादृशंशारदातिल
कग्रंथंवक्ष्यामीतिवैययधिकरण्येनान्वयप्रसंगश्च ममत्वे
वंप्रतिमाति शिष्याणांविषयांतरमनोविच्छेरायप्रवर्त्तक
ज्ञानसंपत्तयेचसारमित्यादिग्रंथस्यैवविशेषणं ननुग्रंथ
स्यैवधर्म्मार्थादिकंप्रतिकारणत्वंव्यवस्थापितं तत्किंस्तोत्रा
दिवत्पाठमात्रात् किंवातदर्थज्ञानात् आहोस्वित्तत्प्रतिपाद्या
र्थानुष्ठानादित्यत्राह शव्देत्यादि तथाचमंत्राणांविधिप्रति
पादनेनतज्लानंततश्चानुष्टानं ततःसमीहितसिद्धिरितिरी
त्याग्रंथस्यास्यज्ञानमिष्टसाधनमितिसर्वथाएतदध्ययना
दौयतिनव्यमितिभावः मंत्रप्राप्तिविधेरपिमंत्रविधितावि
वक्षिता तेनप्रतिज्ञाश्लोकाक्रोडीकृतस्यदीक्षाविधेरत्रप्र
तिपादनेपिनक्षतिः शरःस्वतंत्रं तस्यभावःशारंस्वातंत्र्यंत
द्ददातीतिशारदा तस्यास्तिलकोभूषणं एतेनान्वर्थनामत
यासर्वापेक्षयायमेवग्रंथुपादेयित्युक्तं सरस्वत्यास्तिलक

पृ० ३ब) स्यसर्वग्रंथमपेक्ष्योत्कर्षादितिध्येयं ५ अथोदेशक्रमप्रा
प्तांशिसृष्टिमभिधातुमुपक्रमते निर्गुणित्यादिना आव 
श्यकंवेदंसृष्टिनिरूपणं अन्यथावक्ष्यमाणभूतशुद्ध्यादौ
स्वस्वकारणेषुक्षयस्यतत्तत्कारणात्तत्तदुत्पत्तेश्चदुर्क्षेयत्वा
यत्तेः सनातनित्यनेनसर्जकानवस्थापरिहृता अन्यःअ
संगृहीतप्रकृतिकः गुणाःसत्वरजस्तमांसि तदूपरिग्रह
परिग्रहाभ्यांनिर्गुणत्वसगुणत्वोक्तिःपरव्रह्मणः साम्या
वस्थाविशेषापन्नाउक्तगुणा एवप्रकृतिरविद्याकलावा 
भिधीयंते ६ तदेवंरीत्याद्विविधपरब्रह्ममध्येद्वितीयाछ
क्तिर्जाता शक्तिरपिगुणवैषम्येणस्थूलावस्थाप्रकृतिप
न्नाप्रकृतिरेव तदेवंसाम्येनसूक्ष्मावस्थापन्नायेगुणाःप्र
कृत्यविद्याकलापरपर्यायास्तद्विशिष्टाव्रह्मणःसकाशा
त्स्थूलावस्थाविशेषापन्नगुणापरपर्यायाशक्तिरजायते
तिनिर्गलितार्थः आसीदित्यस्याविर्भूतेत्यर्थः यदुक्तंवा
यवीयह्यहितायांशिवेछयापराशक्तिःशिवतत्वैकतांग
ता ततःपरिस्फुरत्यादौसर्गेतैलंतिलादिचेति एतेनश
क्तिसहितादेवव्रह्मणःसकाशाछक्तिरुत्पन्नेतिकथंनि
र्वहेदितिप्रत्युक्तं शशिभेदस्योपपादितत्वात् सकलत्वे
पिव्रह्मणःसृष्टिसामर्थ्यादिकंनप्रच्युतंभवतीतिसूवपि
तुं सव्विदित्यादि अविद्याकवलितत्वेनपरेषामेवैश्वर्यय
व्युतिर्नामुष्येतिभावः ततःशक्ते सकाशात् नादोविंदुश्चा
वस्थाविशेषावेव यथाहिकपालिकाकपालघटखर्प्यरा
दिसंज्ञामृदः ७ परशक्तिमयः शिवशक्तिमयः असौसाक्ला
द्व्रह्मत्वेननिर्दिष्टोविंदुरेवपुनः पूर्वोक्तविंदुनादाभ्यांकार

पृ० ४अ) णभूताभ्यामपरानेवविंद्वादीन्स्वभेदनयाभजमानस्त्रैवि
ध्ययुपदधाति तत्रसूक्ष्मस्थूलाभ्यामवस्थाभ्यांभिन्नाव
स्थापरावस्थातामापन्नोविंदुःअतेवशिवत्वेनासौक
थ्यते सूक्ष्मावस्थामापन्नोनादःअतेवाशक्योच्चारःस्थू
लावस्थामापन्नःकारणभूतोविंदुरेवपूर्वोक्तोवीजपदेना
भिधीयते अस्तुवापरशक्तिमयित्यप्यवस्थासूचकमेव
शक्तिपदंस्थूलावस्थापरं स्थूलावस्थापन्नायाएवपूर्वंश
क्तित्वेनप्रतिपादनात् ततःपराभिन्नावस्थापरावस्थासू
क्ष्मावस्थाचेतिइत्थमेवसार्थक्यमप्येतद्विशेषस्य ८ तेषां
भेदानांस्वरूपमाह विंदुरित्यादिना वीजस्यधर्मितयापूर्व
मुत्पन्नादपिनादात्मकसंवंधात्पूर्वमुक्तिनंवैरस्याय सम
वायःक्षोभ्यक्षोभकभावलक्षणःसंवंधः स्वकपोलकलित
त्वभ्रमनिरासाय सर्वेत्यादि ९ रौद्रीत्यादि शव्दसृष्णंतर्ग
ताएतेनिरोधिकार्द्धेंदुविंदुरूपाःक्रमेणरुद्रादिनामतामा
सादयंति तेवचज्ञानशक्तीच्छाशक्तिक्रियाशक्तिपदेनाप्य
भिधीयंते सदाशिवाद्भवेदीशस्ततोरुद्रसमुद्भवित्यादिकं
त्वर्थसृष्ट्यभिप्रायेणवक्ष्यति नातःपूर्वापरग्रंथविरोधः १०
भिद्यमानात्त्रिविधत्वेनभेदितात् परात्द्वितीयात् यद्वायस्य
त्रयोभेदाउक्तास्तस्मानृमूलभूतात् परार्द्विदोःप्रथममुपा
त्तान्नतूत्तरतः अव्यक्तोवर्णत्वादिविशेषधर्म्मैरविभाव्य
आत्मास्वरूपंयस्य ११ तंरवमेवसर्वागमविर्शरदाःशंकरा
वार्ययप्रभृतयःशव्दव्रह्मपदेनव्यवहरंति केचित्तु आंतरस्फो
टेवशव्दार्थरूपःशव्दब्रह्मपदेनव्यवहार्ययः इसाहुः परे
तुपूर्वपूर्ववर्णसंस्काररहितवरमवर्णग्रहणोद्वुद्धपदस्फो

पृ० ४ब) टादिकमेवशव्दव्रह्मेत्यावक्षते १२ तदेतन्मतद्वयंदूषयति
नहीति तयोःशव्दार्थशव्दयोः सिद्धिःशव्दव्रह्मपदवाच्यतासिद्धिः
यतःसच्चिदानंदरूपोव्रह्मशव्दार्थस्तौचजडौइतिभावः चैत
न्यमिति पूर्वपूर्ववर्णसंस्कारविशिष्टश्चरमवर्णेवसर्व
भूतचैतन्योपदितःसर्वेषांवाक्यार्थाभिव्यंजकःशव्दव्रह्मप
दार्थतामासादयतीतिग्रंथकारस्याभिप्रेतं अतेवस्फोटो
प्यन्याययकल्पनितिमंतव्यं १३ तत्शव्दव्रह्मप्राणिनांम
नुष्यमुख्याणांदेहमध्यांतर्गतकुंडलींप्राप्यासाद्यतदनंत
रंकंठताल्वाद्यभिद्यातद्वाराकखगादिवर्णानाविर्भावयत् 
गद्यपद्यादिभेदतोनानाप्रकारतामाधत्तेइतिप्रकृतग्रंथनि
रूपणीयमंत्रसृष्टिःप्रतिपादिता १४ अथमंत्रार्थतद्देवता
सृष्टिमभिधातुमर्थसृष्टिंवक्तुमुपक्रमते अथेत्यादिना
यत्तुमूलभूतात्ततोव्यक्तादित्यादितेवार्थसृष्टेरुपक्रमः
इदंतुपूर्वोक्तशव्दसृष्टिक्रमस्यपर्ययवसितस्यह्य(झ)टितिवो
धार्थंपुनरुपादानमितिहर्षदीपिकाकृतोक्तंतन्नमुक्तंस
दाशिवादेरप्यर्थतयातत्सृष्टेरर्थसृष्टित्वस्यवारयितुमश
क्यत्वात् अन्यथाग्रेरुद्रस्यगणनादर्थत्वमेवतस्यनप्राप्ये
त एवंक्रमस्यपूर्वमनुक्तत्वेनतदनुवादत्वासंभवाच शं
भोःपरव्रह्मणःसकाशात् पूर्वनिरुक्तार्थकलापदार्था
त्मकात् कलामेवाश्रित्यकार्ययकारित्वंनस्वातंत्र्येणेतिए
ककार्ययकारितयातदात्मकत्वोपचारः कालस्यापिजगज्ज
ननेसहायभूततयातदात्मकत्वोक्तिः शंभोर्निर्गुणव्रह्मरू
पस्यकथंकर्त्तृत्वंकथंवानयदाकदाचिद्यस्यकस्यचिदुत्प
त्तिर्भवतीतिशंकाद्वयमनेनविशेषणद्वयेनपरिहृतं

पृ० ५अ) विंद्वात्मकंत्ववस्थाविशेषरूपविंदुप्रयोजकृतयाकार्ययेका
रणोपचारात् एतदुपादानप्रयोजनंतुविंदुद्वारकमेवस
दाशिवप्रयोजकत्वंशंभोरितिसूचितमेव जगत्साक्षी ज
गत्सृष्टिस्थितिध्वंसनिग्रहानुग्रहात्मककार्ययपंचककर्त्ता
केचित्तु पूर्वंशव्दसृष्टेरुक्ततयामायावीजस्याप्युत्पत्तिरुक्तै
व ततश्चसदाशिवोत्पत्तिमाह अथेत्यादिना शंभोर्हकारा
त् कालोग्निःरकारितियावत् प्रलयेसर्वनाशकत्वस्याग्रेः
सत्वात्कालत्वोक्तिः सवंधुरिवयस्येकवीजघटकतयात
त्संपादकत्वात् एतावताहकारमाविर्भाव्यकामकलापदा
र्थभूतलतुर्थस्वरपरत्वेनकलापदंनिर्वर्ण्यः सात्मनि 
यस्येतिशंभोर्विशेषणंकृत्वासंपूर्णमायावीजोद्धारःकृतः
यत्तुकालार्द्धेंदुःआत्माचतुर्थस्वरितिपदार्थादर्शकृतो
क्तं तन्नयुक्तं तथासतिशंभोरितिपंचम्यंतस्यसामानाधि
करण्यानापत्तेर्मूलस्वारस्यभंगापत्तेः अथहकारात् रका
रात् अर्द्धेंदुतश्चचतुर्थस्वराच्चसदाशिवोजातित्यर्थः मा
यावीजप्राप्तिस्तुपरस्परमिलितादितिपूरणादिनाभवतु
मावेतिव्रूषेतर्हिविंद्वात्मनित्यादिवैयधिकरण्यकृतंग्रं
थासौरस्यमपरिहार्ययमेवेतिव्रुवते १५ तेषांशव्दपृष्टौना
मसादृश्यमात्रेणप्रतिपादनभ्रमविषयाणांरुद्रप्रभृती
नांएवंपूर्वोक्तश्लोकार्थक्रमेण शव्दसृष्टौत्वन्यथाक्रम
उक्तोनार्थपरोभवतीत्यभिप्रायः १६ इदानीमर्थविशेष
भूतसृष्टिंवक्तुमुपक्रमते मूलेत्यादि मूलभूतात्सर्वसृ
ष्टिमूलभूतात् परवस्तुनः परंव्रह्मपदवाच्यान् अव्यक्ता
न् वर्णत्वादिभिर्विशेषधम्मेरमभिव्यक्तात् एभिर्विशेष

पृ० ५ब) णैरव्यक्तात्मारवोभवदित्यनेनोक्तोरवुपदर्शितः विकृ
तात् सृष्टिमाविर्भावधितुमुद्युक्तात् गुणाःसत्वादयस्त्रयः
अंतःकरणानिमनोवुद्ध्यहंकारचित्तात्मकानिचत्वारितदा
त्मकत्वंतज्जनकत्वेनकारणेकार्योपचारादुक्तं इदमेवशै
वागमेवुद्धितत्वमित्यभिधीयते १७ सृष्टेर्वैकारिकदेवा
दिसृष्टेर्भेदवैलक्षण्यंकर्त्तुंत्रैविध्यमहंकारस्यकारणवैचि
त्र्यस्वभावाद्धिकार्ययस्वभाववैचित्र्यमुपपद्यतेतिभावः
वैकारिकत्वतैजसत्वभूतादिकत्वानिचक्रमेणसात्विक
त्वराजसत्वतामसत्वरूपाण्येव १८ प्रचेतावरुणः उपेंद्रः
श्रीकृष्णस्य मूर्त्तिविशेषः कोव्रह्मणोमूर्त्तिविशेषः अत्रचं
द्रोप्युपलक्ष्यितिपदार्थादर्शकृतोक्तं तन्मतेदशपदंमौ
लंवैरस्यमापद्यते इंद्रियाणिज्ञानेंद्रियाणिकर्मेंद्रियाणि
मनश्चेत्येकादश एतेषामिंद्रियाणामधिष्ठातृदेवतादि
गादयोदशक्रमेणभवंति मनसस्तुचंद्रः यदुक्तंवैकारि
कादिगाद्यायेचंद्रेणैकादशस्मृताः इंद्रियाणामधिष्ठातृदे
वास्तेपरिकीर्त्तिताःइति १९ भूतादिकादितिस्वार्थिकःक
प्रत्ययः तन्मात्रेत्यादिचतुर्थपादस्यैवैहसंवंधः तथाचभू
तादिनामकादहंकारात्पूर्वंशव्दतन्मात्राततःआकाशःत
तोभूताह्यहंकारादेवस्पर्शः स्पर्शसहिताच्चाकाशाद्वायुः
ततस्तस्मादेवाहंकाराद्रूपं रूसहिताद्वायुस्तेजः ततस्त
स्मादेवाहंकाराद्राजसः रससहिताच्चतेजसोजलं ततस्त
स्मादेवाहंकाराद्गंधः गंधसहिताच्चजलात्पृथिवीतिफलि
तार्थः नवाहंकारमात्रस्यपंचभूतहेतुत्वोक्तिव्याघात इ 
तिवाच्यं तत्तन्मात्रोत्पत्तिद्वारापूर्वपूर्वस्योत्तरोत्तरंप्रतिहे

पृ० ६अ) तुस्योक्तत्वात् यदुक्तं तन्मात्राक्रमयोगतिति तन्मात्राणांक्रमे
णाहंकारतदुसन्नभूतानांचयोगेनभूतान्युत्तरोत्तराणिजा
तानीतितदर्थःक्रमपदाच्चस्पर्शवाचादिसहितादहंकारा
न्नाकाशादेरुत्पत्तिवोधप्रसक्तिः अमुमेवार्थंविवृणोति
शव्दादित्यादिना अच्छंस्वच्छंश्वेतमितियावत् विशदंश्वेतं ए
कैकाधारतः इति स्वस्वकारणभूतपूर्वभूताधाराणीत्यर्थः
यदुक्तं व्योम्निमरुदत्रदहनस्तप्रापस्तासुसंस्थितापृथ्वीति
शव्दादयः क्रमेणाकाशादिभूतानांविशेषगुणाः यद्वा एकै
काधारतिति स्वस्वपूर्वभूतगुणवैशिष्ट्यनोत्तरोत्तरगुणव
त्त्वमुत्तरोत्तरभूतस्येत्यर्थः यदुक्तमीशानेन शव्दैकगुणा
काशःशव्दस्पर्शगुणोमरुत् शव्दस्पर्शरूपगुणैस्त्रिगुणंते
जिष्यते शव्दस्पर्शरूपरसगुणैरापश्चतुर्गुणा शव्दस्पर्श
रूपरसगंधैःपंचगुणामहीति सांख्यमतमभिप्रेत्यचेदं प्र
संगाद्भूतमंडलान्याह वृत्तमित्यादिना दिवाकाशस्य त
त्वृत्तंपरिधिरेखायांषड्विंदुरलक्षेतंपदिक्रियतेतर्हिवायो
र्मंडलंस्यात् त्रिकोणमूर्द्ध्वाग्रं इंद्रराक्षसवायव्यकोणैस्तद्व
ह्निमंडलमितितंत्रांतरदर्शनात् स्वस्तिकेत्यादि त्रिकोणसं
पातरेखाः संवर्द्ध्यतत्रस्वस्तिकाकारंकुर्यादित्यर्थः स्वस्ति
कंविदिगातचतुर्वक्त्रंपरस्परसंवद्धंरेखाद्वयं अर्द्धेंद्वित्या
दि अर्द्धचंद्राकाररेखांकृत्वा तदुभयपार्श्वेपद्मद्वयंकुर्यादि
त्यर्थः केचित्तुअष्टदलंपद्मंकृत्वातद्दलाग्रेषुअर्द्धचंद्राना
चरेदित्यर्थमाहुः अन्येतुअर्द्धचंद्रंकृत्वातदंतःपद्मंकार्ययमि
त्यर्थमाहुः चतुरस्ररेखास्वेवपूर्वादिदिक्ष्वष्टवज्राणि वज्रं
नामअन्योन्याभिमुखतयात्रिवक्त्रंपरस्परसंवद्धरेखाद्वयं

पृ० ६ब) वर्णैःवक्ष्यमाणभूतवर्णैः नामानिवक्ष्यमाणमंत्राः तथा
चयस्यभूतस्यमंडलंकामनानुगुण्येनलेख्यमस्तितद्भू
तमंडलेतद्भूतवर्णास्तद्भूतमंत्रश्चलेख्यित्यर्थः भूताना
मुत्पादिकाःकलाआह निवृत्याद्याइति ननुभूतोत्पत्ति
कारणमुक्तमेवतत्किमिदानींपुनरुत्पादकारणमुच्यते
इतिचेत्नवयंशव्दादिमात्रमेकैकमेवकारणंव्रूमोपितु
कलादिरूपसहकारिकारणसहकृतमेवेतिनकोपि
दोषः नादाद्देहोयस्येतिविग्रहात्तथाभूतोविंदुस्तस्मात्क
लोत्पन्नेत्यर्थोनादेत्यादेः नॄणांप्रकृतशास्त्राधिकारि
त्वेनमुख्यतयातेषांसम्यगुत्पत्तिनिरूपणस्यवैराग्यज
ननेनेश्वरोपासनावुद्धिसंभवायावश्यकतयातदुत्पत्ति
माह तेष्वित्यादि नन्वेकोविंदुरितिकथंसंगच्छेत कदा
चिद्वित्र्याद्यपत्यानामप्युत्पत्तेरपत्यभेदेनविंदुभेदस्याव
श्यकत्यादित्यत्राह उभयेति क्रमात् दैवनियंत्रितवायु
गतिवशात् उभयेतिआदेरुपलक्षणं मनुष्याणामेव
पूर्वमुपक्रमात्तत्रचाद्यपत्यानांप्रायशोऽसंभवान्मनु
ष्यमात्रविषयतयोभयेत्युक्तं नन्वेकेवविंदुर्यदिगर्भ
प्रयोजकस्तर्हिकदाचित्पुत्रःकदाचित्कन्येतिवैषम्यंनस्या
त् अस्मन्मतेविंदुसंख्यावैषम्यमेवनद्वैषम्यप्रयोजक
त्वेनस्वीकरणीयमित्यत्राह रजोधिकेत्यादि द्वाविंशती
रजोमात्राःशुक्रमात्राश्चतुर्द्दशेतितुस्वाभाविकमेवनाधि
क्यकरंनातःसर्वदैवरजोधिकत्वेनकन्याप्रसक्तिः तथा
चद्वाविंशतिमात्रातोधिकेरजोभागेचतुर्द्दशमात्रातोभि
वृद्धशुक्रभागादधिकेसतिकन्याएवमेवाधिकेशुक्रेपुत्र

पृ० ७अ) जन्मेतिनकिंचिदपिदुष्टं यत्तु उभयात्माशुक्रशोणितात्मा
असौरजोधिकःक्रमान्नारीभवेदित्यादिकोत्तरत्रयोजने
तिपदार्थादर्शकृतोक्तं तत्रयुक्तं शुक्राच्छोणिनसंयुता
दित्यतेवोभयात्मकत्वस्यावगतेरेतदुपादानवैयर्थ्या
पत्तेः क्रमादित्यनेनैतदुक्तंभवति सेवविंदुर्वायुनापृ
थक्भिन्नःसन्वह्वपत्यतांजनयतीत्यपिभवदुक्तिर्मदुक्त
प्रकारेणैवोपपद्यते नतुभवदुक्तयोजनयेतिपरमरह
स्यं यत्तुउभयात्माएकोविंदुरित्यन्वयपृशुक्रशोणिता
भ्यामंतर्गत्वामिलिताभ्यामेकोविंदुर्जायतेसपश्चाद्गर्भा
शयंप्रविशतीत्यर्थित्युक्तंहर्षदीपिकाकृती तदपिन
युक्तं क्रमादित्यस्यासौरस्यप्रसंगात् यदिचक्रमादुभया
त्मेत्यन्वयःपुरुषान्निर्गमकालेएकात्माप्युदरंप्रविष्टःशो
णितसंवंधादुभयात्माभवन्नपिमिलितादेकत्वमापन्नो
विंदुर्गर्भंप्रविशतीत्यर्थिष्यते तथापियमलोत्पत्तिकथ
नाभावान्न्यूनतैवमूलकृतःस्यादितिनकिंचिदेतत् त
स्यविंदोर्जीवत्वमुपपादयति पूर्वेत्यादिना पूर्वजन्मस्वर्जि
तानियानिसुखदुःखभोगजनकानिपुण्यपापात्मकक
र्माणितदनुरूपेणतत्सहायभूतेन अविद्यात्मकोयोमो
हस्तद्रूपपाशेननियमितःएतावदेवसुखंएतावदेवदुः
खंएतावदेवायुःकिंवाएतावदेवशुभकर्म्मकार्ययमेतता
वदेवचाशुभकर्म्मकार्ययमित्यादिनियमविशिष्टःसन्
आत्मनांवहुत्वादेतद्विंदुप्रभवशरीरावच्छेदेनभोगजन
कादृष्टविशेषवान्कश्चिदेकात्मानादिरपिजीवत्वंप्रा
प्नोतिनत्वात्माविंदुतोजायतितिमंतव्यं सुखंअविकारंय

पृ० ७ब) थास्यात्तथादोषैदूष्यैश्चप्राप्तोयुक्तोयंजीवोनिजेंद्रियैरर्था
दविकृतैर्व्यक्रिंयातिप्रकटीभवति विकृतैर्दौषादिभिःप्रा
प्तस्त्वयंविकृतेंद्रियेवोत्पद्येवनतुनिजेंद्रियपूर्णोभवेदि
त्यभिप्रायवानाह दोषैरित्यादि तत्वदेहेत्यत्रप्रविष्टतत्वपदा
र्थंनिरूपयतिज्ञानेत्यादि तत्वविदोविदुरित्यंतेन अंधुलिं
गं आनंदेति यद्यपिमूत्राद्युत्सर्गोप्यस्यकार्ययंतथापिनतद्रि
यस्यमुख्यंकार्ययं किंतुतदंध्रस्यैव अन्यथाजिह्वायावर्णोच्चा
रणमपिकार्ययंकिंनगण्येतेत्यतभिसंधिः आत्मनितिग्राहक
मितिशेषः अंतःकरणस्यैवचातुर्विध्यमाह मनित्यादिना
संकल्पविकल्पात्मकंमनः सर्वभावनिश्चयकारिणीबुद्धिः
ज्ञात्त्रभिमानयुक्तोहंकारःनिर्विकल्पकंचित्तमिति तत्त्रक्ष
णं यदुक्तंतंत्रांतरे एषाशक्तिःपराजीवरूपिणीप्रोक्तल
क्षणा संकल्पंचविकल्पंचकुर्वाणातुमनोभवेत् वुद्धिरू
पातव्यासर्वभावनिश्चयकारिणी ज्ञात्र्यस्मीत्यभिमानाढ्या
सैवाहंकारसंक्षिका निर्विकल्पात्मिकासैवमताचित्तस्वरू
पिणीएवमेकैववहुधानर्तकीवप्रतीयतेइति अंतःकरणं
यदात्मनोमननंकरोतितदामनःयदात्मनोवोधकस्तदावु
द्धिःयदात्मनोगुणान्प्रकटयतितदाहंकारःयदाज्ञानंप्रका
शयतितदाचित्तमितिपदेनाभिधीयते अंतःकरणस्याव
स्थाचातुर्विध्यात्तस्यापिचातुर्विध्यमुच्यते नतुस्वरूपस्य
चातुर्विध्यमित्यभिप्रायः इतिकेचित् दशेत्यादिनासंज्ञांत
रंतत्वांतर्गतानां केषांचित् तन्मात्राश्चेतिवकारोविकृतय
इत्यंतरमन्वेति वकारेणप्रकृतिसंग्रहः नित्यंकार्ययरूपत
याविकारता उत्तरोत्तरंप्रतिपूर्वपूर्वस्यकारणत्वेनप्रकृति

पृ० ८अ) त्वं उत्तरोत्तरंप्रतिपूर्वपूर्वस्यप्रकृतिभूतत्वात् उत्तरोत्तरस्य
पूर्वपूर्वंप्रतिविकृतिरूपतयाचप्रकृतिविकृतित्वं प्रकृति
षुभूतपदंतन्मात्रापरंकारणेकार्ययोपचारात् भूतानांके
वलकार्ययत्वेनविकारेषुगणितत्वात् तत्रकर्म्मेंद्रियज्ञानेंद्रि
यमनसांपृथिव्यादिपंचभूतानांचषोडशसंख्यतामापन्ना
नांविकारसंज्ञा पंचभूतानिअहंकारःअव्यक्तंमहदित्यष्टप
दार्थाःप्रकृतंयः शब्दादयःपंचतन्मात्राःमहानहंकारश्चेति
सप्तपदार्थाःप्रकृतिविकृतयः दशेंद्रियाणिदशेंद्रियार्थाः
पंचभूतानीत्येवंपंचविंशतितत्वानिभवंति यदाहुः भूतें
द्रियेंद्रियार्थैरुद्दिष्टस्तत्वपंचविंशतिकिति विदुरित्यनेन
स्वासंमतत्वमुक्तं स्वमत्तेहिपंचभूतानितन्मात्राइंद्रियाम
नस्तथा गर्वोवुद्धिःप्रधानंचतत्वानीतिविदुर्वुधाइतिपरि
गणितान्येवतत्वानि प्रासंगिकमुक्ताप्रकृतमनुसर्त्तव्यं न
नुविंदुतेवयदिशरीरमुत्पद्यतेतदातस्यसर्वजनसिद्धो
ग्रीषोमात्मकत्वप्रवादोव्याहृतःस्यादित्यत्राह अग्नीति किंके
नसंगतमितिशंकायामाह विंद्विति तत्रशुक्रमग्निरूपंर
क्तंसोममयंमंलव्यं अत्रशास्त्रेदक्षिणभागःक्वचिदग्निपदे
नक्वचित्सूर्ययपदेनव्यवह्रियते द्विधावैतैजसीवृत्तिःसू
र्ययात्मावानलात्मिकेतिवायवीयसंहितोक्तेः तथाचाग्नी
षोमात्मकेदेहेकुत्रभागेकस्यस्थितिरितिशंकायामाह द
क्षिणांशित्यादि कुत्रदक्षिणभागेस्थितिरितिशंकायां द
क्षिणनाड्यामग्निसूर्यययोःस्थितिर्वामनाद्यांचंद्रमसित्युत्त
रं दातव्यं तत्रचकिंसंज्ञासासानाडीकतिसंख्याश्चेतिजिज्ञा
सायामाह नाडीरित्यादि मुख्यत्वेनोक्तानांतिसॄणांनाडीना

पृ० ८ब) मवांतरसंज्ञामुक्त्वोर्व्वरितानांसप्तनाडीनांनामाह गां
धारीत्यादिना दशमुख्याइत्यनेनसूचितापुख्यापरना
डीनांसंख्याकेत्यपेक्षायामाह नाद्योनंताइति अनंताः व
हुत्वादभ्यंतरगतत्वाच्चगणयितुमशक्याः नतुसंख्याशू
न्याःअधोमुख्यःशिराःकाश्चित्काश्चिदूर्ध्रमुखास्तथा परा
स्तिर्ययगातास्ताश्चतत्रलक्षार्द्धतोधिका नाद्योलक्षत्रयोन्मा
नाइत्यादिविरोधापत्तेर्यथाश्रुतेपरिहारासंभवात् पंचे
ति मूलाधारःतिंगः नाभिहृदय०कंठेषुस्वाधिष्ठान०मणि
पूरका०नाहत०विशिद्धा०ज्ञा०नामकचक्राणियानीगीयं
तेतान्येवपंचपर्वाणि अधोधोग्रंथिमारभ्यदुद्धोर्द्धग्रंथि
पर्ययंतंपर्वसमाप्तिः तेनग्रंथीनांषट्संख्याकत्वेपिनक्ष
तिः हृदिप्राणोगुदेपानित्याद्युक्तलक्षणकेभ्योवक्ष्यमा
णवायुभ्योभिन्नोयंप्राणनामावायुस्ताषभिःकथितना
डीभिस्तनुंपुरुषस्यसर्वंशरीरंव्याप्नोति दोषाश्चदूष्पाश्चे
तिद्वंद्वसमासः भ्राजकोरंजकश्चैवक्लेदकःस्तेहनस्तथा
धारकोवंधकश्चैवद्रावकाख्यश्चसप्तमः व्यापकःपाव
कश्चैवश्लेष्मकोदशमःस्मृतितितंत्रांतरोक्तानिचवह्नि
नामान्यनुसंधेयानि प्रस्तुतस्यप्राणस्योमिंकथनेवश्य
कर्त्तव्येप्रसंगात्मनःशरीरयोरपितानाह वुभुक्षेत्यादि
ना पीडाविशेषोत्पादनानुकूलोवस्थाविशेषूर्मिः शु
क्रशोणितात्मनाविंदुनाकिमविशेषेणापत्यशरीरंस्ता
घ्वादिमयंजन्यतेनेत्याह स्ताद्यस्थीत्यादिना इत्थंभूतः नृ
णामुद्भवोनिगद्यतित्यारध्यैतात्पर्यंतयुपदर्शितस्वरूपः
तथा पूर्वकर्म्मानुरूपेणजीवभावंप्रपन्नात्मविशेषानु

पृ० ९अ) गतः पदार्थादर्शकृतस्तुइत्थंभूतिति उर्व्वंतरितहस्ता
वद्धश्रोत्रोमातृपृष्ठमास्थितोमोक्षोपायमभिध्यायन्नि
त्यर्थः यदाहुः ऊर्वंतरितहस्ताभ्यांश्रोत्ररंध्रेपिधायसः
स्मरन्पूर्वानुभूताःसनानायोनीश्चयातनाः मोक्षोपायम
भिध्यायन्वर्ततेभ्यासतत्परः इतीत्याहुः नायमर्थ इत्थं
भूतपदस्यपूर्वोक्तार्थस्यैवतेनपरामर्शात् अन्यथाभ्या
सतत्परित्यंतस्यापितदर्थत्वसंभवात्कुतस्तत्त्यागिति
तुसंप्रदायिकाः कालक्रमेण गर्भवेदनामोगपरि
पूर्त्तिकालनिर्गमेनअपेर्मातरमित्यत्रान्वयः तथाचस्व
यंत्केशवान्मातरमपित्केशयतीत्यर्थः दशमेनवमेवा
पीतियावल्क्यादिकंत्वौत्सर्गिकींरीतिमनुरुंध्यसंपिंडि
तशरीरःसंकुवंद्गात्रः रोदितुमिति गर्भवासाद्यवस्था
भयेनभोभोप्रभोपुनरेवंमयानुकर्त्तव्यंक्षमस्वेत्यादिवि
वक्षयारोदनंविकीर्षोस्तस्यात्मनिकश्चित्प्रयत्नोजाय
ते ततोमूलाधारेवायौक्रियाभवति तयाक्रिययामूला
धारावच्छिन्नेशव्दव्रह्मणिकश्चिद्भावोवस्थाविशेषापर्या
योजायते सेवपरानामकः सेववनाभौप्रविष्टः प
श्यंतीसंज्ञांलभते हृदयगतःसेवभावोमध्यमासंज्ञां
मासादयति सेवकंठवक्त्रादिस्थानगतोवैखरीसंज्ञां
प्राशेति यदुक्तं मूलाधारत्प्रथममुदितोयस्तुभावःपरा
ख्यः पश्चात्पश्यंत्पथहृदयगोवुद्धियुग्मध्यमाख्यः व
क्त्रेवैखर्यय थरुरुदिषोरस्यजंतोःसुषुम्णाबद्धस्तस्माद्भ
वतिपवनप्रेरितोवर्णसंयिति एवंवर्णा नामुत्पत्तिर्भ
वतीतिवर्णविशेषात्मकमंत्रोत्पत्तिर्जातैवेत्यभिप्राये

पृ० ९ब) णमंत्रोत्पत्तिप्रकारमाह ततितिततःशरीरोत्पत्त्यनंतरं
चैतन्यरूपासाजगन्मंत्रमयंसूतेइत्यन्वयः एषास्वंतत्र
कर्त्र्यपिव्रह्मणःसन्निधानमपेक्ष्यतेवेत्येवमर्थंसूचयि
तुंशिवसन्निधिमित्यादि आनंदपदंसाक्षात्परंपरयावाआ
नंदकर्त्तृसकलेंद्रियपरं तथाचनित्यानांनित्यत्वेननैयया
यिकाभ्युपगताकाशपरमाण्यादीनांआनंदानामिंद्रिया
णां गुणानांसत्वरजस्तमसांचोदयुत्पत्तिर्यस्याःशकाशा
न्नामित्यर्थः एतेनानादित्वमुक्तं नित्यश्चासावानंदश्चेति
कर्म्मधारयोवा एतेननित्यानंदस्वरूपमुक्तिदात्रीत्वमुक्तं
नित्यानंदोयस्याइतिवहुव्रीहिगर्भःकर्म्मधारयोवा
एतेनपरव्रह्मस्वरूपत्वमस्याउपदिष्टं यत्तु आसाद्येत्युत्त
रंस्थितेतिपूरणं यच्च शिवेवसन्निधिःसमीचीननिधि
रित्यर्थकरणंकेषांचित्पदार्थादर्शेसमादर्शितं तदुभ्ल
यमप्यार्थांतरस्यासंभवेदपि काचित्पराशक्तिरितिवि
भागोद्विविधतातेनोपलक्षितात्राक्तिरपीयमेव यदुक्ते
भूमिरापोनलोवायुःस्वंमनोवुद्धिरेवच अहंकारितीयंमे
भिन्नाप्रकृतिरष्टधा अपरेय मितस्त्वन्यांप्रकृतिंविद्धिमे
परां जीवभूतांमहावाहोययेदंधार्ययतेजगदिति अंजसा
याथातथ्येन तैरेवैषायथास्वरूपंज्ञातुंशक्यानत्वयोगि
भिरितिभावः आधारे मूलाधारवक्रे हृदयांभोजेतुनृत्यं
तीप्रतीयतेनतुतिष्टंती नृत्यंतीत्यस्यहिप्रकाशावस्थाप
न्नेत्यर्थः सर्वभूतेषुत्वप्रकाशापिशव्दादिप्रकटनायक
र्म्मविशेषरूपस्फुरणवत्येवेतिभेदः शंखावर्त्तक्रमात् 
शंखमध्येस्थितावर्त्तोयथानिष्टतितद्वत्स्थित सूक्ष्मा

पृ० १०अ) त्र्यसरेणुस्वरूपासूक्ष्मतरापरमाणुस्वरूपा विभुः इयत्तया
परिछेत्तुमशक्या त्रिधाम स्वर्भूपातालात्मकं सोमसूर्यया
ग्निरूपंवा पंचभूतलिपिमयीत्यर्थोद्विचत्वारिंशेत्यादेः
पंचाशदितिव्याख्यातार्थं मूलाधारेकुंडलीभूतसर्प्पवदे
कानाडीवर्त्तते तत्रकुंडल्यापरदेवतयाविश्वात्मनापरव्र
ह्मस्वरूपेणशिवेन प्रवुद्धाजगज्जननार्थंकारितोत्साहा
यातयावायुविशेषमंगीकृत्येकैकतयाप्रसिद्धवसूनि
ष्पादनेचिकीर्षितेएकधासंवरणात्मकमेकधागुणनंक्रि
यते० द्व्यादिरूपतयाप्रसिद्धवस्तुनिष्पादनेचिकीर्षितेद्वि
त्र्यादिसंख्ययासंवरणंकृत्वातत्तत्संख्यवस्तुनिष्पाद्यति
त्याखंडलार्थः वेदादिवीजंप्रणवं वासुदेववीजं गोपाल
वीजत्वेनोद्धृतंश्रीपुरुषोत्तमंश्रीयुक्रपुरुषोत्तमं०शक्तिश
क्तिमतोरभेदोपचारात्पुरुषोत्तमशक्तिवीजमेवयथात्रवि
वक्षितंतदपिसप्तदशे० यत्तुधरयालिंगितोव्रह्मामायाविं
दुविभूषितः पुरुषोत्तमसंज्ञोत्रदेवोमन्मथविग्रहितितं
त्रात्कामवीजमेवतत्पदार्थ इतिपदार्थादर्शे तन्नयुक्तं श्री
पदासौरस्यात् मनोभवमितिमूलेनपौनरुक्त्यापत्तेश्च अ
न्यानि चंद्रवीजादीनि परात्मानौहंसवर्णौ परमात्मवाच
कौहंसितिवर्णौ यद्यप्यर्थवेदोप्यस्ति तथापिहौत्राधर्ययवो
द्गात्ररूपपदार्थत्रयेणयज्ञनिष्पादनात्तदनुगुणतयात्र
याणामेववेदत्वोक्तिठअतेवसैषात्रयीविद्यायज्ञिति
लोकत्रयंस्वर्भूपातालात्मकेधामत्रयेसूर्ययाग्निसोमात्मकं
वर्णत्रयंप्रणवघटकाकारोकारमकाराः यद्वा वेदानामु
पयुक्ततयावेदपदोत्तरवर्णपदंद्विजातिरूपंवर्णत्रयमे

पृ० १०ब) वाभिधत्ते शक्तित्रयं प्रभुशक्त्युत्साहशक्तिमंत्रशक्तिरूपं स
रस्वतीलक्ष्मीपार्वतीरूपंवा वृत्तित्रयंयाजनाध्यापनप्रतिग्र
हरूपं कृषिपाशुपाल्यवाणिज्यरूपंवा अन्यत् कफवातपि
त्तात्मकदोषत्रयादिकं आत्मतत्वविद्यातत्वशिवतत्वसर्व
तत्वानिदेवीतत्वचतुष्टयं० सूक्ष्मापरा पश्यंतीवैखरीमम
ध्यमेतित्रयमादिपदं ग्राह्यं उद्यानजालंधरपूर्णगिरिकाम
रूपात्मकपीठचतुष्टयमेकैकवर्णेन प्रथमप्रथमेन उजे
त्यादिनाविवक्षितं दमकादयोमहालक्ष्मीगजाः महेशितु
र्महादेवस्यपंचमूर्त्तीरष्टादशपटलेवक्तव्याः षडध्वनःपं
चमेवक्तव्यान् आधारात् मूलाधारादिगतषट्चक्राणिस
प्तलोकाःभूर्भुवःस्वःमहःजनःतपःसत्यंचेतिनामानःसप्त
ग्रहाणांसमिधःअर्कःपलाशःखदिरित्याद्याः ग्रहाणां
सप्तत्वंमतविशेषमवलंव्य तथाचवराहमिहिराचार्याः
अमृतास्वादविशेषाछिन्नमपिशिरःकिलासुरस्येदं प्राणै
रपरित्यक्तंग्रहभावंनैवमाप्नोतीति० अष्टाष्टकसमन्वित
मष्टपीठं चतुःषष्टिपीठपर्यवसायिअणिमादयेवगुणाः
यद्वा अणिमादयोष्टौपृथगेव गुणाः दयाक्षमानसूयाच
शौचमायासशून्यता यंगलंसत्यसंतोषावष्टावात्मगुणाः
सतामित्युक्तलक्षणाः नागादिगाजाः वक्ष्यमाणाविघ्नादि
जातयःसर्प्पावा यमादीन्यष्ट योगांगानिचरमपटलेवक्ष्य
माणानि० शक्तितत्वानि आदिशक्तिः १ नादः २ विंदुः ३ द्वि
तीयविंदुः ४ नीदः ५ वीजं ६ रौद्रीज्येष्ठावामेनिनवपूर्वो
क्तानि मंडलंनवनाभाख्यं दशशक्तितत्वानि निवृत्याद्याः
पंचकालाःबिंदुःकला०नादःशक्तिःसदाशिविति अन्यदे

पृ० ११अ) तादृशमिति त्रयोदशधागुणिताविश्वेदेवादिकं चतुर्दशधा
गुणितालक्ष्मीवासुदेवगोपालमंत्रशक्रभुवनादि पंचदश
धागुणितानित्याशूलिनीतिथ्यादि षोडशधागुणिताचक्रमं
त्रस्वरकलादि सप्तदशधागुणिताताराविद्यादि० अष्टादश
धागुणिताकृष्णवामनांजनेयाग्निसंस्कारादि दुनविंशतिधा
गुणिताकृष्णधरामंत्रादि विंशतिधागुणितारत्नधारोमाम
हेश्वरश्रीराजराजेश्वरमंत्रादि० एकविंशतिधागुणितावटु
कभैरवमंत्रादि द्वाविंशतिधागुणिताकृष्णात्राधिपतिसुमु
खीमंत्रादि त्रयोविंशतिधागुणितालयुश्यामापुरुषोत्तम
मंत्रादिकंप्रसूते एवंपरार्द्धपरार्द्धपर्यंतंनानासृष्टिदर्शने
नतावत्पदार्थानांवक्तुमशक्यतयात्यागावश्यकिति
स्वेच्छयाप्राधान्येनकस्यचित्पदार्थस्यवक्तव्यत्वेत्रयोदशा
दिपदार्थत्यागेपिकिंदूषणंकावान्यूनतेत्यभिप्रेत्यतान्प
रित्यज्यस्वस्यप्राधान्येनाभिमतानाह चतुरित्यादिना चतु
र्विंशतेस्तत्वंस्वरूपंआत्मायस्येत्यर्थःचतुर्विंशतिधागुणि
तेतियावत् यद्यपिमृत्युंजयमंत्रपदेनविवक्षितस्यत्र्यंव
कमित्यादेःप्रथमःपादःसप्ताक्षरेव तथापिचानुष्टुभत्वर
क्षणार्थंइयादिपादपूरणेइतिछंदः सूत्रेणत्रियंवकमिति
पाठस्याम्नाततयाष्टवर्यात्वमितिहर्षदीपिकाकृतःनैतद्यु
क्तं उर्वारुकेतिपादस्यनवाक्षरत्वेनद्वात्रिंशदर्णतायाव्या
घातापत्तेः लवणमंत्रोलवणांभसीत्यादि मूलेमूलाधा
रेद्विचत्वारिंशतागुणितासाकुंडलिनीद्विचत्वारिंशदात्मि
कारादिसकारांतांवर्णमालिकांप्रसूते सर्वेष्वपिवर्णेषूत्प
त्तिप्रकारमाह शक्तिमित्यादिना सत्वगुणानुविद्धाचिदेव

पृ० ११ब) शक्तिपदवाच्यापरमाकाशावस्था रजोनुविद्धासैवध्वनि
शव्दवाच्याक्षरावस्था तमोनुविद्धासैवनादशव्दवाच्या
सैवतमः प्राचुर्ययेसतिनिरोधिकापदवाच्या सत्वप्राचुर्यये
सतिसैववार्द्धेंदुपदवाच्याःसत्वतमसोर्द्धयोर्योगेतुसैव
विंदुपदवाच्या मूलाधारेप्रविष्टःसविंदुरेवपरासंज्ञः अ
न्यान्यस्थानगतस्त्वसौपश्यंत्यादिनामभिर्व्यवह्रितते यदु
क्तंतंत्रांतरे असावेवविंदुःस्थानांतरगतःपराद्याख्योभ
वतीति तंत्रांतरेपि स्वात्मेच्छाशक्तिद्यातेनप्राणवायुस्वरूप
तः मूलाधारेसमुत्पन्नःपराख्योनादुत्तमः सेवोर्द्ध्वत
यानीतःस्वाधिष्ठानविजृंभितः पश्यंत्याख्यामवाप्नोतित
थैवोर्ध्वंशनैःशनैः अनाहतेवुद्धितत्वसमेतोमध्यमाभि
धः तथातथोर्द्धंनुत्रःसन्विशुद्धौकंठदेशतः वैखर्यया
ख्यस्ततःशंखकंठताल्वोष्ठदंतगः जिह्वामूलाग्रपृष्टस्थ
स्तथानासागतःक्रमात् कंठताल्वोष्टदंतोष्टात्कंठोष्टद्व
यतस्तथा समुत्पन्नान्यक्षराणिक्रमादादिक्षकावधि आ
दिक्षांतरतेतेषामक्षरत्वमुदाहृतमिति प्रथमस्थानग
तात्वेनश्रेष्टात्वेनपरा० सस्पंदावस्थात्वेनज्ञानप्रदात्वेन
पश्यंती मावुद्धिर्मिलितायस्यामध्येइतिमध्यमा विशे
षेणखरत्वेनप्रकटतयावैखरीभवतीतिध्येयं कलाः
निवृत्त्याद्याः रुद्राःश्रीकंठादयःआदिनाकेशवादयः उभ
योः निरोधिकार्द्धेंद्धोः वह्नेःशिवरूपतयार्द्धेंदोः वह्नेःशि
वरूपतयार्द्धेंशक्तिरूपतयारवेःशिवशक्तिमयत्वंयेन
यतःकारणात् ततित्यध्याहार्ययं अतित्यस्यानुषंगोवा
तथाचयतोवह्नेरिंदोरर्काच्चोत्पन्नास्ततस्तत्त्रितयस्वरूपि

पृ० १२अ) णःकथ्यंते कार्ययेषुकारणेपिचारादित्यर्थः || यस्योद्योत
मतीसतीगुणवतीमातापितोमापत्तिर्नामप्रेमनिधी
तिपथकुलभूःकूर्म्माचलोजन्मभूः सूपास्यंकृतवीर्यय
चाच्युतपदंवाराणसीवासभूतस्मादभ्युदिते यमाद्यप
टलःशव्दार्थचिंतामणौ || वैखरींसृष्टिमेवपुनर्विश
दीकृत्यदर्शयति ततित्यादिना मरुताप्रेरिताःपश्यंती
स्थानंप्रापिताःउत्पत्त्युन्मुखीकृताः सुषुम्णारंध्रनिर्गता
वर्णाःकंठादिकरणैः क्रमादाविर्भवंतीसंवंधवभुषुम्णा
रंध्रनिर्गताःअनाहतविशुद्धिचक्रनिर्गताः एषुपूर्वोक्त
पंचाशद्वर्णेषुमध्ये तत्वात्मानःपूर्वोक्ततत्त्वस्वरूपाः ननु
कथंस्पर्शास्तदात्मकतांभजंतु संख्यावैषम्यात् चतुर्विं
शतिसंख्यांहितत्वानिभजंतीत्युक्तं स्पर्शास्तुपंचविंशति
संख्याभवंति मकारस्याधिकत्वादित्यत्राह मकारिति य
तःयकारातदशवर्णाव्यापकाःसंज्ञयास्युः यद्वायतोम
कारःपुरुषस्ततस्तत्वात्मानितिहेतुहेतुमद्भावेनान्वयः
व्यापकत्वंत्वर्थादकृतावांतरसंज्ञकेषुयकारादिषुसम
न्वेति सर्गोविसर्गः स्वराणांमध्यमंॠऌॡइत्येतद्रूपं
एभ्यःपूर्वंपरतश्चषट्षट्स्वराणांसत्वादमीषांमध्यम
त्वं पिंगलायामिति यदाहुः दक्षिणस्थोयदाप्राणस्तदा
स्यादक्षिणायनं पंचभूतात्मकास्तत्रह्रस्वाःपंचोदयंति
ते वामाश्रितोयदाप्राणस्तदास्यादुत्तरायणं पंचभूतास्त
दादीर्घासूत्रोद्यंतिपृथक्पृथगिति ततदक्षिणादिभाग
प्रवेशसमयेतुक्षणंसुषुम्णायांवहतिवायुस्तदाक्रमेण
नपुंसकचतुष्कमुदेति तत्फलंतुःषट्स्वरोदयजेकर्म्मप्र

पृ० १२ब) थितंपारणादिकं फलदंक्रूरकर्म्माशुह्रस्वै दीर्घोदये
न्यथेतितंत्रांतरोक्तं अन्येषांककारादीनां अंजसासुख
पूर्वकंयथाकथंचित्तुविनापिस्वरयोगंव्यंजनानामपि
भवत्युच्चारणमितिभावः अतेवस्वरैरेवसुखेना
भिव्यंजनाद्व्यंजनानामताकादीनां वर्णान्ककारादी 
न्० प्रसंगात्तत्रतत्रोपयुक्तभूतवर्णानुपदिशति का
रणादिति विंदुतःउद्धताःपरंपरयोत्पन्नाः पंचह्रस्वा
इत्यादि एकैकस्यवाघादेःक्रमादेकैकोह्रस्वः एकैको
दीर्घः एकैकःएऐओऔइतिचतुर्विधसंधिवर्णांतः
प्रविष्टःसंधिवर्णः चरमस्याकाशस्यक्रमविवक्षया
पंचवर्णस्यसंधिवर्णेष्वभावात्तादृशवर्णाप्राप्तावाह
विंद्वंताइति कादिपंचवर्गाणांयवर्गस्यवक्रमादेकैक
वर्णःमूर्द्धन्यषकार नृसिंहाक्षर० तदुपांत्याक्षर० मूर्द्ध
न्यषकारांत्य० नृसिंहांतिमकवर्णाना मेकैकश्चवर्णो
वाघ्वादेःक्रमेणवर्णतामासादयतीत्यर्थः पंचह्रस्वेत्या
देवोच्यः सोमसूर्याग्नीनांभेदेनवैलक्षण्येनतत्संबंधित्व
रूपेणविशिष्टाकारादिमातृकाभ्य उत्पन्नामृताप्र
भृतयोष्टत्रिंशत्कलाःसोमादिमंडलेषुस्थिताःसंतीत्य
र्थः सोमेत्यादेर्मंतव्यः ननुपंचाशन्मातृकाभ्यःकथम
ष्टत्रिंशत्कलानामुत्पत्तिरित्यत्राह कभायाइति तथाच
कभादिरूपाभ्यांद्वाभ्यावर्णाभ्यांसूर्ययस्यद्वादशकलाउ
त्पन्नाइतिनकिंचित्संख्यावैषम्यमितिभावः हव्यवहाक
व्यवहेतिपृथक्वहापदान्वयः || प्रस्यवस्यप्रथमांश
भूतादकारादुत्पन्नाःसृष्टिप्रभृनयोदशकलाव्रह्मणा

पृ० १३अ) जनिताइत्युच्यंते यतोह्य(झ)कारवाच्यत्वंब्रह्मणः प्रयुज्यं 
तेचकार्ययकारणयोरभेदोपचारेणेववाच्यवाचकयो
रभेदोपचारेणापिवाक्यानिप्रामाणिकैः उकाराद्विष्णु
नोत्पन्नाइत्यादावप्युपदर्शितैवरीतिः परेतिकलावि
शेषनाम सूक्ष्मामृताज्ञानामृतेतिद्वेकले किमासां
कलानामुक्तक्रमेणैवसर्वत्रविनियोगोनेत्याह न्यामे
त्वित्यादिनातुनान्यासातिरिक्तशंखादिपूजासुकंठर
वोक्तक्रमेवग्राह्योनतुस्वरकलाःपूर्वमितिसूच्यते
अथपंचाशद्वर्णेभ्यःउत्पन्नात्सशक्तिकान्सध्याना
दिप्रकाराश्चश्रींकंठादीन्केशवादींश्चोपदिश्यमंत्रभे
दानुपदेष्टुमारभते मात्रिकेत्यादिनामंत्रविद्याभेदेन
द्वैविध्यमापन्नामंत्राःप्रत्येकंपुनस्त्रिविधाः क्रमेण
वश्यशांतिमारणात्मककर्म्मत्रयेप्राधान्येनसिद्ध्याधा
यकाभवंतीतिध्येयं सच्चिदानंदलक्षणनिर्गुणस्यप
रव्रह्मणोमंत्रस्यतत्तद्ध्यानप्रकारोक्तवेषवत्युंस्त्रीरू
पकल्पनानकिंचिदप्यनुत्पन्नत्वमाविर्भावयति अग्नी
षोमात्मकत्वंमंत्राणांयदुक्तंतन्नैकस्यैवतदुभयस्वरू
पत्वाभिप्रायेणकिंतुकेषांचिदाग्नेयत्वंकेषांचित्सौप्य
त्वमित्यभिप्रायेणाह वह्नीत्यादि अंत्यःक्षकारः विय
त् हकारः एतदक्षरचतुष्कंयेषुमंत्रेषुभूयशोस्तिस
समंत्राग्नेयः इंदुर्विंदुःसकारोवामृताक्षरंवकारः
एतदक्षरद्वयाधिक्यवान्मंत्रःसौम्यःक्रमेणक्रूरसौम्यक
र्म्मणोर्विनियोज्याः स्वस्ववोधसमयेवप्रयुक्तःसस
मंत्रःस्वस्वफलंप्रयच्छतिनापरसमयेप्रयुक्तोपीत्याह

पृ० १३ब) आग्नेयाइत्यादिना अत्रसर्वत्राग्नेयत्वसौम्यत्वे नोक्तलक्ष
णादेवकिंतुआग्नेयमंत्रःसौम्यःस्यात्प्रायशोंतेनमोन्वितः
सौम्यमंत्रस्तथाग्नेयःफट्कारेणांततोन्वितितिनारायणी
योक्तविशेषवैशिष्ट्यादेवेतिमंतव्यं अन्योपिविशेषस्तंत्रां
तरेमंत्रावाग्नेयसौम्याख्यौताराद्यंतार्द्धयोर्जयेदिति अयम
र्थः आग्नेयानांताराणांनक्षत्राणांपूर्वांशद्वयमग्नं चरम
मंशद्वयंपुच्छं सौम्यनक्षत्राणांतुचरमांशकद्वयमग्नं पू
र्वांशकद्वयंपुच्छं तत्राग्नेयमंत्राआग्नेयनक्षत्रपूर्वांशद्वेय
एवाग्रभूतेजप्तव्याः नपुच्छभूतोत्तरभागे एवंसौप्येपियो
जनीयमितिस्ववोधस्यासमयेपिजपस्यावश्यकत्वेप्रकां
शंतरमुपदिष्टंतंत्रांतरे संपुटीकृत्ययत्नेनलांतानाद्या
न्सविंदुकान् पुनश्चसविसर्गांस्तान्क्षकारंकेवलंपठेत्
एवंजप्त्वाप्रवुद्धोयंमंत्रःशीप्रार्थसिद्धिदिति ननुप्रय
च्छंतिफलंसर्वेइत्यनुपपन्नं छिन्नत्वादिदोषःशयशः
सर्वेषामेवमंत्राणांकवलितत्वादित्याशंकायां० सत्यमि
दमुक्तंफलंनप्रयच्छंतीति परंतुछिन्नत्वादिदोषाणाम
ज्ञातुरेवेत्थं ज्ञातापुनर्वक्ष्यमाणप्रकारत्रयान्यनमप्रका
रंकृत्वादोषपरिहारकरणात्मूलंप्राप्स्यत्येवेसुत्तरंमूलकृ
तैवदोषानिमानविज्ञायेत्यादिनादेयमस्ति तत्रकेते
च्छिन्नत्वादिदोषाःकिंलक्षणकाश्वेत्यपेक्षायांछिन्नत्वादी
न्दोषान्सलक्षणानुपदर्शयति छिन्नेत्यादिना यसंख्य
यायमित्यानिलंवीजंदृश्यतेसमंत्रःछिन्नसंज्ञःस्यात् बी
जमितिपुनरावर्त्तते निरुपदवीजशव्दश्च मायावीजस्य
नामानिमालिनीशिववल्लरी वातावर्त्तिःशिवावाणीवी

पृ० १४अ) जंशक्तिश्चकुंडलीतिशैवामसंकेतान्मायावीजपरः तस्य
स्वराक्रांतत्वंविशेषणं त्रिचतुरित्यादिकमप्यावर्त्तते त
याचयस्यमनोरादिमध्यांतस्थानेषुसमुच्चितेषुत्रिचतुः
पंचान्यतमसंख्ययाद्वितीयचतुर्थषष्टद्वादशचतुर्दशा
न्यतमस्वराक्रांतंमायावीजमुपलभ्यतेसोपिमंत्रःछिन्न
संज्ञःस्यात् लक्षणद्वयमपिसंमतमेवेतिएतदुभयाक्रां
तेवछिन्नःअतेववापदमनुपात्तं केचित्तुवायुवीज
मेवात्रमूलस्वारस्यायातं व्यंजनमात्रस्यानिलमित्यने
नोपादानप्रसक्तौस्वराक्रांतमिति येनकेनचित्स्वरेणाक्रां
तंनकेवलंव्यंजनमात्रमित्यर्थः तत्किंकादिसंयुक्तंनग्रा
ह्यंनेत्याह संयुक्तमिति तत्किंकादिवियुक्तंयमित्यादिरू
पंनग्राह्यं ग्राह्यमेवेत्याह वियुक्तंचेति मायावीजमुपादा
योक्तव्याख्यातुनमूलस्वरससिद्ध वीजादिपदानामावृत्ति
प्रसंगात् तंत्रांतरसिद्धलक्षणांतरस्यात्रासंग्रहेपिनक्ष
तिः नहितत्रतत्रोक्तःसर्वोप्यर्थोनिषिद्धलक्षणाभिरप्यत्र
संगृहीतुंशक्यतेइत्याहुः वीजादिपदानामावृत्तिःस्वराक्रांत
मित्यस्योत्तरयोजनायामेवान्वयितियदिमहानाग्रहस्त
दालक्षणांतरमायात्येव आदिमध्यावसानेषुयस्यमंत्रस्य
दृश्यते चतुर्धापंचधाद्वैधमेकवीरंस्वरान्वितं वायुवीजम
सौमंत्रःछेदितःपरिकीर्त्तितिति तंत्रांतरसंवादोपिभवति
एकवीरंह्रः आदिमध्यांतस्थानेषुसमुच्चितेषुप्रत्येकंलंभं
लमितिभूवीजद्वंद्वसत्वे रुद्धसंज्ञोमंत्रःस्यात् तंत्रांतरे द्विधा
पूर्वंत्रिधामध्येद्विधांतेचपुनःप्रिये वज्रयुक्तस्तुयोमंत्रःस
निरुद्धःप्रकीर्त्तितितिलक्षणात्कथमित्थमितिचेत् किं

पृ० १४ब) वातःनहितंत्रांतरंमपरतंत्रदोषकरं किंतुविरुद्धत्वेविक
ल्पस्य अविरोधेसमुच्चयस्यन्यूनत्वेनुकत्मस्याधिकत्वेमु
ख्यतायाएवकल्पनाकरमितिवोध्यं त्रितत्वं हकाररका
रषष्टस्वरविंदवःसमुदिताः रावःफ्रेंकारः मायादीनांच
तुर्णांमध्येएकहीनत्वेपीदंलक्षणंनतुसमुच्चितहीनत्व
एव मायावीजंनयत्रास्तित्रितत्वंरावमेववा श्रीगृहंवा
पिमंत्रोसौशक्तिहीनःप्रकीर्त्तितितितंत्रांतरेवाकारश्रव
णात् अंकुशमेववेत्यत्रवाशब्दःसमुच्चये कामवीजंनय
न्मध्ये मायादा वंकुशोंतिमे पराङ्मुखितीनि तंत्रांतरसंवा
दात् इंदुःसकारः विंदुयोगोहकारस्येचास्यापिआद्यंतम
ध्येष्वितिनसमुच्चयः शून्यंविंदुसमायुक्तमाद्यंतेवाथमध्य
तः नभवेज्जीववीजंवायस्यासौबधिरःस्मृतितितंत्रांत
रेवाकारश्रवणात् शून्यंहः जीववीजंसविंदुकःसकारः
एतेनमौलमिदुपदंठकारपरतयाव्याख्यातवंतः प्रत्यु
क्ताः तंत्रांतरासंवादित्वात् यद्यपिनह्येकंतंत्रंतंत्रांतरसंवा
देनप्रमाणीभवतिकिंत्वीश्वरोक्तत्वादिनास्वातंत्र्येणैव इ
त्थंचासंवादस्थलेपितदर्थस्यविकल्पोभविष्यतीत्यलंसं
वादाश्रयेणः तथापिअर्थसंदेहेतंत्राश्रयणमावश्यक
मेव अन्यथाश्रुतिमूलकतयाप्रामाण्यमतेस्वमूलतया
श्रुत्यंतरकल्पनापत्तिः स्वातंत्र्येणैवप्रामाण्येपिनानातत्त
दर्थानुष्टानानामेकजातीयफलंप्रतिपरस्परव्यभिचार
भियाकारणत्वस्यवक्तुमशक्यतयाफलेषुवैजात्यकल्प
नापत्तिः स्यादतोयावत्पर्यंतंशव्दस्वारस्येनैकार्थतातंत्रा
णांभवतितावत्तथैवयतनीयं कथमपितदसंभवेत्वन

पृ० १५अ) न्यगतिकोविकल्पाश्रयणीयेवेतिध्येयं तथाचयस्यमं
त्रस्यादिमध्यावसानान्यतमस्थानेषुहमितिसमितिवावी
जंनास्तिसवधिरोमंत्रित्यर्थः ननुउक्तवीजान्यतरवीजशू
न्योवधिरित्येववक्तव्यं नह्याद्यमध्यावसानस्थानातिरि
क्तंस्थानमस्ति यद्व्यावर्त्तनायतदावश्यकंस्यादितिचेत् 
सत्यं त्रिषुस्थलेषुतदन्यरवीजसत्वमतिप्राशस्त्यकरमि
तिज्ञापनार्थमिदमुक्तमितिहर्षकौमुदीकृतः ममतुप्रति
भाति एकादशत्रयोदशाद्यक्षरकमंत्रेषुयत्रद्वित्र्यादिवर्णो
त्तरंतदन्यतरवीजंसमंत्रोपिलक्ष्येव नहितत्स्थानमुक्ता
नमुक्तान्यतमस्थानेष्वंतर्भवतिआदित्वांतत्वयोरिवमध्य
त्वस्यापितत्रासंभवात् पंचमादिवर्णोत्तरमेवतत्रमध्यत्व
संभवादित्येवमर्थंविभागत्रयकरणमिति || अर्कोहका
रःवैष्णवृहत्तत्वन्यासेर्कतत्वस्यहकारादिकत्वेनन्यस्तत्वा
दितिपदार्थादर्शकाररामचंद्रपंडितावू?चतुः मकारःपु
रुषोरविरित्याचार्ययमतमनुसृत्यार्कोसकार इतिगूढार्थ
तत्वदीपिकाहर्षकौमुदीकारावू?चतुः इंदुःसः तथाच
यत्रमंत्रेवह्निसूर्ययचंद्रात्मकरकारमकारसकारलक्षण
नेत्रत्रयंनास्तिसमंत्रोनेत्रशून्यनामकोदारिद्यादिदुःख
पुत्रमरणादिशोकरोगाणांत्रयाणांरायकोभवति ए
कैकहीनत्वेतुरेफहीनोदुःखदः अर्कहीनःशोकदः इंदु
हीनोरोगदः द्विहीनत्वेस्वक्रमप्राप्ततत्तत्फलद्वयदःस्या
त् काणश्चैषमंत्रःस्यात्तत्किमेकद्वित्र्यादिवर्णकः सक
लोपिमंत्रीदृकृतेत्याह पंचेति || कीलितंलक्षयति आ
दीत्यादिना हंसितिस्वरूपं प्रासादःहौं वाग्भवैं हकारो

पृ० १५ब) विंदुमानितिजीवविशेषणं जीवःसःप्रकारेणुकारे
णविंदुनाचयुक्तोपेक्षितःउयोगेओकारःसिद्ध्यति तथा
वम्होमितिवीजंपर्यवस्यति रावःफ्रेकारः चतुष्कलः ह
काररेफषष्टस्वरविंदवः परस्परंसंयोजिताः इतिकेचि
त् केचित्तुचतुर्थस्वरमात्रंचतुष्कलपदार्थमाहु० माया
भुवनेशीवीजंनमामीतिस्वरूपंनमः पदमितिकेचित् 
एतेषामष्टानांमध्येयत्रैकमपिनास्तिसकीलितित्यर्थः
समुच्चयस्तुनात्रविवक्षितः नवमस्वरसंयुक्तोजीवारू
ढःसविंदुकः यस्यात्मादृश्यतेनैवकिंवारावश्चतुष्क
लः प्रासादोवाग्भवोहंसोमायावापिनदृश्यते आदिम
ध्यांत्यदेशेषुकीलितंतंप्रचक्षतेइतिपिंगलामतेदर्शना
त् नवमस्वरोकारःक्लीवानांस्वरेष्वगणनमभिप्रेत्ये
दं आत्मात्माहः रावःफ्रेंचतुष्कलोह्रूंमितिचतत्रैवव्या
ख्यांतं || अस्त्रपुरंदरयोःफट्कारलकारयोर्मध्येएकं
मूर्द्ध्निअंते० तयोरेकतरस्यद्वयंमध्येयस्यमंत्रस्यविद्यते
सस्तंभितःस्यात् सकृन्मध्येद्विधाप्रांतेशक्रवीजंभवेद्य
दि स्तंभितंतंवदंतीतितंत्रांतरसंवादात्त तंत्रांतरेपि द्वि
धात्रिधाष्टधाषोढामंत्रांतेयस्यदृश्यते महास्त्रंस्तंभितो
मंत्रःसश्रीशेनप्रकीर्त्तितिति हर्षकौमुदीकृतस्तु विद्ये
तेनसमंत्रःस्यादितिपाठंमूलस्यकल्पयित्वायस्यत्रिधा
विभक्तस्यमंत्रस्यमध्येनास्तिअंतेवास्त्रद्वयंनास्ति किंवा
एकवारंलःपुरंदरोमध्येनास्तिसस्तंभितितिमूलार्थ
मामनंति स्वयमेवलिखिततंत्रांतरविरोधःस्पष्टःकथं
तैःसोढुंशक्यतेनजानीमः मूर्द्धनिआदौ आदिस्थैःसप्र

पृ० १६अ) भिर्वीजैर्मारुतैःयावकाक्षरं दीपितंयत्रतंमंत्रमायांदग्धं
प्रचक्षते इतितंत्रांतरदर्शनात् तंत्रांतरविसंवादप्राप्तना
नाश्रुत्यादिकल्पनाप्रसक्तितःश्रेयस्तरंमूर्द्धपदस्यैवय
थाकथंचिदर्थांतरकल्पनं कट्कर्णाकर्णितोदग्धिति
तंत्रांतरेदग्धलक्षणमुक्तं एतेनवहुभ्योदत्तोमंत्रोन
शिष्यैरादेयोनवामंत्रग्रहणकालेपिद्वित्रादिशिष्यैरेको
मंत्रःसहग्राह्यितिध्वनितं द्वाभ्यामिति द्व्यादिकथित
संख्याकाक्षरेभ्यःकेभ्यश्चिद्यत्रास्त्रंदृश्यतेसत्रस्तनामामं
त्रःस्यादित्यर्थः मुखे० आदौ शिवःसबिंदुहकारः शक्तिः
सकारः केचित्तुशिवोविंदुःशक्तिविसर्गित्याहुस्तत्रके
वलविंद्वादेर्मंत्रादावमंत्रादावसंभवात् वर्णांतरयुक्त
इतिहर्षकौमुदीकृतः शक्तिर्भुवनेशीचतुर्थस्वरोवेति
कश्चित् आद्यादित्रिस्थानमध्येकस्यचिदेकस्थानस्यम
कारद्वयवत्वेसतिमार्णचतुष्टयंस्थानत्रयेसंभवति
क्रोधोहूमितिकूर्चवीजं तवर्गतृतीयाक्षरक्रोधयोर्मध्ये
स्थितौविकल्पः अंतेचमूर्द्धपदार्थेस्त्रद्वयस्यसमुच्चयः
हृदयेमध्येभ्योइतिपदद्वयं शीर्षेआदौवषडितिपदं
मध्येएववौषडितिनेत्रमंत्रोपियस्यास्तिसमंत्रोभेदित
संज्ञःस्यातितिकेचित् परेतुभ्योद्वयंप्रमुखे शीर्ष्वेव
षडस्त्रंवमध्यितिपठित्वाप्रमुखेआदौभ्योभ्योइतिपदंशी
र्षेअंतेशिखामंत्रःमध्येस्त्रंहूइतिहकाररकारविसर्गात्म
कवर्णत्रयंयस्यवर्ततेसभेदितित्यर्थः इत्यामनंति || 
हंसवर्णयोर्मिलितयोर्द्वयोरेकैकस्यवायत्रमंत्रेसत्वेना
स्तिससुषुप्तोमंत्रःस्यात् तत्किंसर्वेवतथानेत्याह

पृ० १६ब) त्रिवर्णेति फट्काराणांपंचकंआदौयत्रसफट्कारपंचका
दिःसप्ताधिकानिअष्टौः दशचाक्षणियत्रेतिविग्रहोनतुस
प्ताधिकाप्तिदशाक्षराणियत्रेति० तथासतिसप्तदशाक्षरस्यै
वमनोर्लाभःस्यात् इष्यतेवाष्टादशाक्षरेव विद्यावायदि
वामंत्रोयद्यष्टादशवर्णकः पंचफट्कारपूर्वःस्यान्मदोन्म
त्तःसुच्यत इतितंत्रांतरवचनात् वक्ष्यमाणवररुचिसंकं
तेनापिसप्तपदेनसप्तसंख्यायालाभः सप्तपदानंतरम
कारप्रश्लेषादेकसंख्यालाभःसप्ताभ्यामधिकानिदशाक्षरा
णियत्रेतिविग्रहः सप्तापदंचोक्तदिशाष्टसंख्यापरं सप्तप
दस्यत्रयोदशपरतयादशपदस्यपंचपरतयाप्युक्तसंख्या
लभ्यते तथाचाष्टाधिकदशाक्षरत्वलाभेकियुर्वरितमिति
त्वपरे तद्वत्पंचवारं विरामस्थानगमित्यत्रतुनतद्वदित्य
स्यसंवंधः आद्यादिस्थानत्रयेचतुरस्त्रयोगःकथितरीत्यै
वसूपपादः हर्षकौमुद्यांतुसप्ताधिकदशाक्षरत्वंहीनलक्ष
णेपिदत्तं नहीदंपदार्थादर्शसंमतं तंत्रांतरेत्वस्यभ्रांतसंज्ञा
आदावंतेतथामध्येचनुर्द्धास्त्रेणसंयुतं अष्टादशाकृरंमंत्रं
भ्रांतंश्रीभैरवोव्रवीतित्युक्त्वाष्टादशाक्षरत्वंचात्रविशेषिति
तेषामुक्तिदर्शनात् त्वयाप्येवमेवोक्तमितिपूर्वापरस्वग्रं
थविरोधश्च नचास्मन्मतेमदोन्मत्तलक्षणेपियथाश्रुतमि
वसप्ताधिकंदशाक्षरत्वमितिवाच्यं यदुक्तं विद्यावायदिवा
मंत्रोयद्यष्टादशवर्णकित्यादिसंपतिदानासंगतिप्रसक्तेः
नचपंचफट्कारपूर्वःस्यादित्यंशेवसम्मतिविवक्ष्ये ति
वाच्यं तथासतितत्रमूलस्यतंत्रांतरविरुद्धत्वप्रसक्तेः मू
र्च्छितहतवीर्यययोर्मध्येपतितयोस्तदननुवृत्तौव्यवधान

पृ० १७अ) प्रसक्त्यामूलासौरस्यं अनुवृत्तौत्वयाग्रंथांतरेपितदनुक्त्यान्यू
नत्वापत्तिः मौलंपदमननुवत्यैवपूरणेन तथार्थकरणेसु
तरामसौरस्यंप्रमाणाभावश्चेतिनकिंचिदेतत् अष्टादशाक्ष
रैकोनविंशाक्षरान्परत्वेसतिप्रणवमायांकुशवीजैःसमुच्चि
तैर्युक्तत्त्वंप्रधस्तत्वंभवति अथतत्तत्संख्याकृतमेवदोषंना
मभेदंवस्तोत्ररूपास्तेइत्यंतमाह सप्तवर्णेत्यादिना यद्यप्ये
काक्षरमारभ्येवोपादानमुचितंप्राथम्यानुग्रहस्यावश्यमुपा
देयत्वात् तथापिबाल्यावस्थादिप्राथम्यस्यैवपौर्वापर्ययनि
यामकत्वंग्रंथकृतासमादृतं चतुःशताक्षरःचतुरधिकश
ताक्षरकः तस्यचतुःशतान्यथारम्येत्यादिनाऽतिवृद्धसंज्ञाक
रणेनवृद्धसंज्ञायाःसंज्ञित्वासंभवात् त्रिंशदर्णंशतार्णंवा
चतुःषष्टाक्षरंतथा चतुरूर्द्धंशतंवापिवृद्धमित्यभिधीयत
इतितंत्रांतरविरोधापत्तेश्च यद्यपिवृद्धानंतरमेवातिवृद्धा
भिधानमुचितंनलक्षणांतरव्यवधानेन तथापिअतिवृ
द्धाभिधानानंतरंपीडिताभिधानमेवोवितं तदनंतरंचस
माप्तिरेवोवितेत्यभिप्रायेणसर्वलक्षणप्रांतेवतदभिधा
नंकृतं निस्त्रिंशोघातकः यस्येति हृदयंनमः शिरोमंत्रः
स्वाहा शिखावषट् वर्म्महुं शिवोहं शक्तिःसः तथाचम
स्यमंत्रस्यांतेनमःस्वाहाशव्दोनस्यातांमध्येववषट् कारहुं
कारौ किंवावौषट्पदफट् कारौनस्यातां हंकारसकारौ
तुनकुत्रापिस्यातांसोयंमंत्रोनिर्वीजित्यर्थः यदुक्तंहृच्छि
रोंते शिखावर्मयध्येनेत्रास्त्रकेथवा शिवशक्त्यात्मकौव
र्णौनस्तोयस्यसमंत्रराट् निर्वीजितिसंप्रोक्तःसर्वकर्म्मसु
गर्हितिति एषुस्थानेषु आदिमध्यावसानेषुनिर्वीजलक्ष

पृ० १७ब) णेअव्यवहितपूर्वेआद्यस्थानाभावेपिवहुवचनाद्व्यवहि
तपरामर्शःसूचितः भवतिचसर्वनाम्नांबुद्धिस्थपरामर्श
कत्वंसर्वसिद्धं यद्यपिसंख्याकृतदोषनामकानांमध्येवीज
स्थितिकृतरोषनामकानामुपादानंग्रंथासौरस्यकरं तथा
पिनवाक्षरस्यैवामीत्रयोभेदाः तत्रध्रुवस्यप्रणवस्ययोगेन
निस्त्रिंशसंज्ञा हृदयादिषडंगमंत्रवैधुर्ययेनिर्वीजता फट्का
रषट्कयोगेनसिद्धिर्हीननामतंतिमूलाशयःप्रतिभाति
येतुउदेशक्रमानुसरणादित्व्यमभिधानमितिव्रुवते तेपुन
रुद्देशवाक्येवासौरस्येनतथाभिधानेकिंवीजमितिप्रष्टव्याः
चतुर्वर्णश्चतुर्वीजःध्रुवहीनत्वमधिकमुक्तंक्वचित् ध्रुवही
नश्चतुर्वीजैःषड्भिर्वाकेकरोमतितिपिंगलामतर्शनात्
अर्द्धसप्ताक्षरत्वादिकंतुव्यंजनस्यवाहुसहस्रवानित्यादिस्थि
तनकारादिरूपस्यार्द्धाक्षरत्वमुपेत्योपपाद्यं एकादशार्णत्र
योविंशत्यर्णपंचविंशत्यर्णमंत्राश्चत्वारोदृप्तसंज्ञकाःस्युः
यद्यप्युदेशकालेअतिदृप्तुदिष्टः चतुर्विंशाक्षरंवाथमंत्र
मेकादशाक्षरं शतार्द्धार्धंत्रयोविंशमतिदृप्तंतुतंविदुरिति
मंत्रमुक्तावल्यामपितथैवोक्तं अत्युपसर्गस्यार्थाविवक्षयो
भयंसंगमनीयं नह्युपसर्गेश्वर्यविवक्षानियमः यदुक्तं
धात्वर्थंवाधतेकश्चित्कश्चित्तमनुवर्तते तमेवविशिनस्थ
न्योनर्थकोन्यःप्रयुज्यतेइति अभिभवतिप्रणिभवतीत्यादि
न्युदाहरणानीतिटीकाकृतः उपक्रमवाक्येलक्ष्यवोधकेअ
तिदृप्तपदमेवदृश्यतेनहीदयर्थपरंकिंतुसंज्ञापरं नहिय
ज्ञदत्तनामातियज्ञदत्तादिनामभिर्व्यवहर्तुमुचितः अ
तेवदृष्टानानानिवंधान्व्यरचयदतुलंग्रंथमव्जाकराख्य

पृ० १८अ) इतिकमलाकरभट्टपद्यंप्रत्युक्तं नहितेषांयौगिकीयोगरू
ढावासंज्ञा तस्माल्लक्षणवाक्येछंदोनुरोधेनोपात्तमपिदृ
प्तपदमतिदृप्तपरं अतिदृप्तोपिहिदृप्तत्वरूपसामान्यधर्म्मा
क्रांतोभवति दृप्तसामान्यंतुनातिदृप्तपदेनशक्यंव्यवहर्त्तुं
तेननवैपरीत्येनतथाकरणं एतावतावतंत्रांतरेदृप्तपदे
नव्यवहृतोप्यसावेवनापरितिध्वनितमितिवयंव्रूमः त्रिं
शतःएकूनोवर्णोयत्रेतिविग्रहः एकोनत्रिंशद्वर्णकि
तियावत् एकोनचत्वारिंशद्वर्णकःसप्तत्रिंशद्वर्णकश्चमं
त्रोतिरिक्तसंज्ञःस्यात् चत्वारिंशद्वर्णकंमंत्रमारभ्यत्रिषष्ट्य
क्षरमंत्रपर्यंतंचतुर्विंशतिमंत्राभवंतितेसर्वेत्रिंशद्वर्णस्त्र
यस्त्रिंशदर्णश्वेतिषड्विंशतिमंत्राःप्रत्येकंसव्रीडसंज्ञाःस्युः
पंचषष्ट्यक्षरादिर्यस्येत्यतद्गुणसंविज्ञानोवहुव्रीहिः पंच
षष्ट्युत्तरायेवयावदेकोनकंशतमितितंत्रांतरदर्शनात् इत
इतिवाभिन्नंपदमूर्द्धेमित्यर्थकंतथावषट्षष्टिवर्णकमं
त्रमारभ्येकोनशतवर्णमंत्रकपर्यंताश्चतुस्त्रिंशन्मंत्राः
स्थानभ्रष्टसंज्ञाःस्युः शताक्षराःसार्द्धशताक्षराःशतद्वया
क्षराःद्विनवत्यक्षराःएकनवत्यक्षरास्त्रिशताक्षराश्चेतिष
ण्मंत्रानिस्नेहसंज्ञाःस्युः यत्संख्येति येषांमंत्राणांसंख्याश
तमित्यादिरूपातेइत्यन्वयः || अतिवृद्धास्तुचतुः शताक्ष
रमारभ्यसहस्राक्षरपर्यंताएकाधिकषट्शतमंत्राभवंति
निस्तेह स्यातिवृद्धानंतरमुद्दिष्टत्वेपिचतुःशताद्यपेक्षया
शतद्विशतादिसंतिख्यायाःप्राथम्यात्तदनुरोधेनक्रमत्या
गितिहर्षकौमुदीकृतः वस्तुतस्तुसातिवृद्धोनिस्तेहित्यु
देशवाक्यात्प्राधान्येननिस्तेहस्यैवप्राथम्यंप्रतीयतितिन

पृ० १८ब) शंकापि || योगेषुशांत्यादिप्रयोगेषुयेदंडकाःपेचखं
डशःकृताएकवाक्यत्वादिकमनापन्नाःस्तोत्ररूपास्ते
सर्वेपीडितसंज्ञकामंत्राभवंतीत्यर्थः तेनदंडकादिना
माधिक्येपिनविभागव्याद्यातः यत्तुद्विसहस्राक्षरादेर
मंत्रतामूचे द्विसहस्रेत्यादि अत्रद्विसहस्रत्वसंख्याश्र
यत्वमात्रंविवक्षितंतेनतन्न्यूनधर्म्मिव्युदासःसंग्रहश्च
त्रिसहस्रादिधर्म्मिणांशतधाखंडशःकृताः अनेकाच
सानयुक्ताः इत्यर्थःमंत्रानभवंतिमंत्रकृत्येनप्रयोक्तव्या
इतिहर्षकौमुद्यामुक्तंतत्रेदंवक्तव्यं मंत्ररूपानभवंती
तिकुतायातं स्तोत्ररूपाइत्यतितिचेत्तत्किंस्तोत्राणां
नमंत्रत्वं नमोभावाच्चनमंत्राइत्यर्थोस्त्यसुलभः छिन्ना
दिमंत्रलक्षणानामेवप्रतिज्ञातत्वेनैतदर्थाभिधान
स्यानाकांक्षिततयाग्रंथासौरस्यकरत्वापत्तेः तस्मादस्म
दुक्तमेवपदार्थादर्शानुमतंमतंसाधीयः || मंत्रपदंहि
सामान्यतोपिप्रयुज्यते पुरुषवेषधरदेवताकमंत्रेपि
स्त्रीदेवताकेतुतत्रविद्यापदं यदुक्तंमूलेव मंत्रविद्या
विभागेनद्विविधामंत्रजातयः मंत्राःपुंदेवताज्ञेयावि
द्याःस्त्रीदैवताःपुनरित्यादि तदत्रदोषलक्षणेषुमंत्रप
दंकिंपरमित्याशंकायांमंत्रसामान्यपरंतदित्याह मंत्रा
एतेयथेत्यादिना काम्यकर्म्मस्वित्यनेननिष्कामोपास
नायांनदोषित्युक्तं इत्यादीत्यादिपदात् विपक्षस्थभु
जंगमादिदोषाणांपरिग्रहः शत्रुपक्षेरिपुस्थितःऋष्या
दिशून्योभुजगितितल्लक्षणं वृहस्पत्याद्याराधकाराधि
तःशुक्रप्रभृतिमंत्रोविपक्षस्थापरपर्यायकशत्रुपक्ष

पृ० १९अ) स्थितनामाभवति ऋषिछंदोदेवतादिकंयस्यनज्ञायते
सभुजंगः ऋषिदैवतछंदोभिःपरित्यक्तोभुजंगमितिप
दार्थादर्शादर्शिततांत्रिकवचनेपिज्ञानमेवांतर्भाव्यंय
स्यनस्यादृषिछंदोदेवादिप्रतिवोधितं शिवस्तस्यृषिः
छंदोगायत्री देवतास्वयं परंव्रह्म स्वराःशक्ति र्हलोवी
जानि कीलकं अव्यक्तमितिशक्तिसंगमादितंत्रदर्शना
त्सर्वथाऋष्यादिवैधुर्ययस्यासंभवात् || इतःपरमुपदर्शि
तदोषपरिहारप्रकारमाह मंत्रानित्यादिना आत्मनियो
जनंनामात्मनःसकाशात्मंत्रस्याभेदभावना प्रकारां
तरेणशोधनमाह शोधयेदित्यादिना केचित्तुपूर्वोक्तदो
षदुष्टान्मंत्रान्यदिश्रद्धाधिक्यगुर्वज्ञादिनाआत्मनि
योजयेत् योजयितुंगृहीतुभिच्छेत्तदाप्रकारमाहशोध
येदित्यादिनेत्येकप्रकारपरत्वेनैवामुंग्रंथंयोजयंति व
क्ष्यमाणलक्षणंयोनिमुद्रांवधामूलाधारोत्पन्नान्मंत्रव
र्णान्व्रह्मरंध्रपर्यंतंगतागतानिकुर्वतोध्यात्वावायुधार
णंकृत्वासहस्रजपकरणात्शोधनंभवति इदंवगुरु
कर्त्तृकंअद्यापिशिष्येणमंत्रापरिग्रहात् दशसंस्कारा
अपितत्कर्त्तृकाएव कारणीयास्तुशिष्येण० यदिपुनः
प्रमादादिना गुरुणानकृतास्तदाशिष्योपिमंत्रग्रहोत्त
रमावरेदेवेतिमंतव्यं योनिमुद्रालक्षणंयथा पार्ष्णिभा
गात्तुसंपीड्ययोनिमार्गंतथागुदं अपानमूर्द्ध्वमाकर्षेन्मू
लवंधोनिगद्यते गुदमेढ्रांतरंयोनिस्तामाकुंच्यप्रबंध
येदिति योनिमुद्रादिकरणाशक्तान्प्रतिशोधनोपायमा
ह संस्काराइत्यादिना संहितायांअथवासंस्कृतंकुर्यात्

पृ० १९ब) संस्कारैर्जननादिभिः सिद्धात्येवयनुर्देविदोषैर्दुष्टोपिनि
श्चयात् योगरत्नावल्यां इत्यादिदोषसंदुष्टाविज्ञेयामं
त्रिणाऽणवः तस्मात्तदोषनाशायक्रमःकोपिनिगद्यते
जननंजीवनंवोधस्ताडनंनिर्मलीकृतिः आप्यायताभि
षेकौचक्रियांगैःसप्तभिर्ध्रुवं शोधिताःसकालामंत्राभवंति
किलकामदाइति एतेनोक्तदोषनाशकत्वेकिंप्रमाणमि
तिरांकानिरस्ता तथाचसिद्धिद यिनित्यस्यमूलपदस्या
पिप्रोक्तदोषापहारद्वारासिद्धिकारकाइत्यर्थः भूर्जपत्रे
मातृकाकमलंमातृकापटलेवक्ष्यमाणंकुंकुमार्घौर्वक्ति
ख्यसंपूज्यस्थलांतरेभूर्जादौकुंकुमादिनैवस्वस्वमंत्रलि
खनेनस्वस्वमंत्रेजनननासंस्कारुत्पद्यतोतेनदोषभून्यता
मंत्रस्यभवति एवंसंस्कारांतरेपियोजनीयं केचित्तुमातृ
कामात्रंलिखित्वामंत्रवर्णोद्धारणेनजीवनमारु मातृका
व्जंलिखित्वाततस्तदुद्धाराज्जननमितिकचित् उद्धतांश्च
वर्णान्शतावृत्याजपेदितिविशेषः वर्णाव्जंसंलिख्यच
समुद्धरेन्मंत्रजवर्णान्प्रजपेछतावृत्त्याइत्याचार्ययवचना
त् लिखनेद्रव्यभेदोदेवताभेदान्नियमितोगौतमीये काश्मी
रंशक्तिसंस्कारेचंदनंवैष्णवेमनौ शैवेभस्मसमाख्यातंमा
तृकामंत्रलेखनेइति प्रणवांतरितानिति आदौप्रणवस्त
नोमंत्रार्णेकःततःप्रणवस्ततोमंत्रार्णस्ततःपुनः प्र
णवस्ततोमंत्रार्णस्ततःपुनःप्रणवस्ततोमंत्रार्णित्यादि
क्रमेण यावन्मंत्रवर्णसमाप्तिजपेवशतावृत्तोजीवन
नामासंस्काराः बीजनंभस्यनाम प्रणवोवीजमित्युक्तंवीजां
तेतन्नियोजयेत् अक्षरांतरितंकृत्वामंत्रोसौवीजितोम

पृ० २०अ) तितियोगरत्नावल्यामुक्तत्वादितिकेचित् भूर्जपत्रादौकुं
कुमगोरोचनादिद्रव्येणमंत्रंविलिख्यवंदनवारिणापुष्प
गृहीतेनवायुवीजमुच्चरन्प्रत्येकंशतशतावृत्यामंत्रव
र्णास्ताडयेदितिमंत्रवर्णानित्यादेरर्थः यांतेनसानुस्वारेण
रेणरेफेणभूर्जपत्रादौकुंकुमादिनामंत्रंसर्वमपिविलि
ख्यरक्तकरवीरपुष्पैः प्रत्येकंमंत्रवर्णान्हन्यादिदमेव
वोधनं एतस्मिन्विलिखितमंत्रवर्णसंख्याकरक्तकरवी
रैःएतद्वोधनमुक्तं यद्धन्याद्वह्निवीजेनेत्याचार्ययवचनात् 
स्वतंत्रोक्तेति देयमंत्रगतवैष्णवत्वादिधर्माक्रांतमंत्रप्र
कारेण भूर्जपत्रादौकुंकुमादिनाकमलंविरच्यतत्कर्णि
कायांभिन्नभिन्नमालतीकलिकयालेखनी स्थानापन्न
याएकैकंमंत्रार्णंलिखित्वाभिन्नभिन्नाश्वत्थपल्लवेने
कैकाक्षरंअमुकमंत्रस्यायुकवर्णमभिषिंचामिनमः इत्या
दिप्रयोगेणशैवपंचाक्षरमंत्रस्यनवर्णमभिषिंचामिन
मित्यादिस्वरूपतयापर्यवसन्नेनप्रत्येकमष्टोत्तरशता
वृत्याभिषिंचेत्तदायमभिषेकसंस्कारः यदुक्तं निजतंत्रो
दिनमार्गादिभिषिंचेत्पिष्पलप्रवालेन भूर्जेविलिखित
मंत्रंशतमष्टौचाभिषेकोये तथा मालतीकलिकाभिश्च
न्यस्याणुंकर्णिकोपरि अश्वत्थपल्लवैःशुद्धैस्तन्मंत्राक्षर
संमितैः अभिषेकंप्रकुर्वीतस्वतंत्रेविहितंयथेति कलि
काभिःकर्णिकायांतन्मंत्रन्यसनंवकर्णिकोपरितत्कलि
कयालेखनीकृतयामंत्रवर्णानांलिखनाद्भवति मंत्रेषु
सहजदोषाःछिन्नत्वादयःकथिताएव आगंतुकदोषाः
गुर्वाद्यनादरतोनुचितस्थलेप्रकाशनादितश्च० मायीय

पृ० २०ब) दोषाःकामक्रोधाद्यवस्थासुजपाद्भवंति इदमेवमंत्रगतंम
लत्रयंप्रकृतंमंत्रंमनसोच्चार्या ओंह्रौमित्युच्चार्ययअमुष्यमंत्र
स्यसहजमलंनिर्दहामिनमः पुनःप्रकृतमंत्रंमनसोच्चार्यय
ओंह्रौंइतिज्योतिर्मंत्रंपठित्वामुष्यमंत्रस्यागंतुकमलंनि
र्दहामिनमित्युच्चार्यय० पुनःपूर्ववन्मायामलंनिर्दहामिनम
इत्यंतमुच्चार्यय प्रकृतमंत्रस्यविमलीकरणाख्यःसंस्कारोनु
ष्टेयः तारःप्रणवःव्योमहकारःअग्निःरःमनुश्चतुर्द्दशस्वरः
दंडोनुस्वारः तेनमंत्रेणज्योतिर्मंत्रेणेतिवहवः वस्तुतःमूल
मंत्रेणेतिपदार्थादर्शकृतः आप्यायनंस्वजप्तैःप्रत्यर्पणंकु
शपयोभिःस्यादितितंत्रग्रंथविरोधात् ज्योतिर्मंत्रस्यदाहक
त्वस्यैवस्वारसिकत्वेनाप्यायकत्वस्यविरुद्धत्वाच्चनपूर्वपत्तं
साधु प्रकृतमंत्रस्यशोध्यतयाशोधनेनधिकारान्नद्वितीय
मतमपिसाधीयः तस्मात्तत्पदस्यवुद्धिस्थपरामर्शकतयाते
नेत्यस्यवमित्यमृतवीजेनेत्यर्थः क्लप्तमेवह्यमृतवीजस्याप्या
यंकत्वमितिहर्षकौमुदीकृतः पूर्वोक्तमंत्रविरोधःकथंप
रिहरणीयितिकश्चित् सितिव्यंजनंचंद्रबीजघटकतया
चंद्रपरंतदीयोयोवितिकरणात्पवर्गतृतीयव्युदासः त
थाचामृतवीजेनेत्यर्थागमेकःप्रतिवंधितितुप्रतिभाति
पूर्वंकुशोदकमष्टोत्तरशतावृत्याभिमंत्र्यचकुशोदकंगृही
त्वा० पूर्वमेवलिखितमंत्राक्षरेष्वैकैकमक्षरंमूलमंत्रेणपर
मतेऽमृतवीजेनसंपूर्णमंत्रमुच्चार्यय अमुष्यमंत्रस्यनित्यक्ष
रमाप्याययामिनमित्यादिरीत्याप्रत्यर्णं प्रोक्षणमेवाप्याय
नंनामसंस्कारः तर्प्पणेतुसंपूर्णमंत्रमुच्चार्यय० अमुंमंत्रंत
र्प्पयामिनमितिप्रयोगः पूर्ववल्लिखितमंत्रस्योपरिप्रत्यक्ष

पृ० २१अ) रंवाष्टोत्तरशतावृत्त्यैवतर्प्पणं प्रणवमायावीजश्रीबीजान्यु
च्चार्ययप्रस्तुतमंत्रंजपेत् सप्तवारंसोयंमनोर्दीपनाख्यःसंस्कारः
प्रत्यहमपिजपेदीपनंकार्ययमितिसंप्रदायविदः || संप्रदाये
नयान्कृत्वेत्युक्तं तत्रकःसंप्रदायित्याकांक्षायांनोक्ताःसंस्का
राःसर्वमंत्रेषुयोजिताः फलानिदातुंप्रभवंतिकिंतुकेषुचिदे
व० तेचस्वानुकूलाएवेत्युत्तरेणनिराचिकीर्षुराह स्वतारेत्या
दिना तादृशेवमंत्रेप्रोक्तसंस्काराःकरणीयाइतिभावः तत्र
तारानुकूल्यंत्रेधाजन्मसंपदित्या दिनाएकमानुकूल्यं योनि
मैत्रीविचारेण द्वितीयंगणमैत्रीविचारेणतृतीयं तत्रप्रथम
मानुकूल्यंवक्तव्यंमूलकृतोस्ति परंतुमंत्रसाधकयोर्नामाद्य
क्षरनक्षत्रज्ञानसापेक्षंतदस्तीतियद्यद्वर्णानांयद्यन्नक्षत्रंभव
तितदवश्यंनिरूपणीयमित्यतस्तथाह प्रायेत्यादि अत्रहिक
टपयवर्गभवैरिहपिंडात्यैरक्षरैरंकाः नेभिचशून्यंज्ञेयंत
थास्वरेकेवलेकथितमितिशिवतांडवाद्यभ्युपगतस्तांत्रिका
णांसंकेतः अयमर्थः कटवगौप्रत्येकंनववर्णौ० पंचार्णःपव
र्गः यवर्गोहांतोष्टवर्णः क्रप्रभ्यादिकंयुक्ताक्षरंपिंडस्तत्रांति
ममकारयकारादि भिरेवद्व्येकाद्यंकप्रत्ययोभीप्सितः नकार
भकाराभ्यांतुटवर्णदशमकवर्गदशमाभ्यांनोक्तक्रमेणप्रा
प्तदशसंख्याग्राह्यापितुशून्यं तथाकेवलमकारेकाक्षरादि
भिरपिशून्यमेवग्राह्यं नन्वेकत्र्यादिसंख्येति तदिहप्रेतिपिं
डांत्यस्थरकाराद्विसंख्यावगमः यतस्त्वेकसंख्यालकारात्तृती
यसंख्येत्यादि० तथाचायमर्थः एकद्व्यादिसंख्यातअकारादि
क्रमप्राप्तावर्णा भेषुअश्विन्यादिनक्षत्रेषुभेदिताः विभज्यद
र्शिताइति यथा आइत्यक्षरद्वयमश्विन्याःइइत्येकाक्षरंभ

पृ० २१ब) रण्याः ईउऊइत्यक्षरत्रयंकृत्तिकायाइत्यादियित्यनेनबोधित
मेकमक्षरंचरमनक्षत्रेविमलरूपमेवनृसिंहरूपं क्षांतोविं
दुर्विसर्गौवपौष्णुभागव्यवस्थितावितितंत्रांतरवचनात्क्षका
रांतोयसोतिवहुजीहिः क्षस्तूत्तरभद्रपदायाःषकारस्यक्षकार
घटकतयातदुपलक्षकत्वात् यदुक्तं ततःक्षकारःसंजातोनृ
सिंहस्तस्यदेवतासपुनःषसहैःसार्द्धंपरप्रोष्वपदेगतिति
तथाचअनंतात्मारामेत्यादिनामकसाधकानांअनंतायन
मः आनंदभैरवायनमः इत्यादिमंत्राणांचाश्विनीनक्षत्रंभ
वतीत्येतत्साधकैतन्मंत्रयोर्नानुकूल्यं इंदिरामैनमतिमंत्र
स्यतुभरणीनक्षत्रंभवतीत्यनंतादिसाधकैतन्मंत्रयोरानुकू


ल्यमेवेवमग्रेस्वयमूह्यं क्रमप्राप्तानुस्वारविसर्गयोःपुष्पा
दियुप्राप्तावपवदतिखेत्यंशगताविति यद्यपिस्वरांत्ययोर्विंदु
विसर्गयोराद्यक्षरत्वासंभवात्तन्नक्षत्रकथनंनात्रोपयुज्य
तेतथापितत्तन्नक्षत्रेणसहतत्तद्वर्णानांन्यासस्यक्वचिद्रुपयु
क्रतयातदुपयोगाये * * एवंरीतितस्तत्तद्वर्णानांतत्तन्नक्षत्रे
साधितेसत्यानुकूल्यादिपरीक्षार्थमाह जंन्मेत्यादि प्रथमंज
न्मनाराततःसंपदादि नामसदृकृवफलं० जनितस्यजन्मापि
मरणमंतरेणासंभवादुष्टमेव यदुक्तंरसाष्टनवभद्राणियुग
युग्मगतान्यपि इतराणिनभद्राणिज्ञातव्यंतत्रकोविदैरिति

पृ० २२अ) द्वितीयमानुकूल्यंयथा अश्विन्यंबुपयोर्हयोनिगदितःस्वात्य
र्कयोःकासरः सिंहोवस्वजपाद्भयोःसमुदितोयाम्यांत्ययोः
कुंजरः मेषोदेवपुरोहितानलभयोःकर्णावुनोर्वानरःस्या
द्वैश्वाभिजितोस्तथैवनकुल श्चंद्राब्जयोन्योरहिःज्येष्टामै
त्रभयोःकुरंगुदितो मूलार्द्रयोःश्वातथामार्जारोदिति
सर्प्पयो रपिमद्यायोन्योस्तथैवोंदुरः व्याघ्रोद्वीशभचित्रयो
रपिच गौरार्ययम्णबुध्नर्क्षर्योनिपादगयोः परस्परमहावै
रंभयोन्योर्भवेदिति कासरोमहिषःअजपात्पूर्वभद्रप
दा अंवुपूर्वाषाडायोनिंपूर्वफाल्गुनी उंदुरोमूषकःआर्य
म्णंउत्तरफाल्गुनी वुध्न्यंउत्तरभद्रपदा तृतीयंयथा शि
वधातृयमोत्तराःसपूर्वातृगणः स्वातिकराश्विपौष्णपु
ष्याःमृगमित्रपुनर्वसुश्रवोभिःसहदेवोपरभैस्तुराक्षसः
स्यात् निजनिजगणमध्येप्रीतिमुत्तमास्यादमरमनुजयो
सामध्यमासंप्रदिष्टा असुरमनुजयोश्वेन्मृत्युरेवप्रदि
ष्टोदनुतविबुधयोश्चेद्वैरमेकांततोत्रेति पदार्थादर्शकृ
तास्वकुलंस्वगुणतारा अन्यकुलंअन्यगणनाराभवतीति
कुलाकुलविचारोपिगणविचारैवेत्युक्तं अन्येत्वन्यथै
तद्विचारमाहुः सयथा वायवग्निभूज
लाकाशित्यादिनाभूतवर्णामूलेव
र्णामूलेवपूर्वमुक्ताःएकस्यैवभूत
स्यवर्णाश्चेत्साधकमंत्राणामादिमाः
स्युस्तदास्वकुलवर्णाःअन्यभूतवर्णा
अकुलवर्णाःस्वकुलादिकभेदस्तुशो
ध्योमंत्रंदिदित्सता मनोःसाधकनाम्नो

पृ० २२ब) पियौवर्णावादिमौतयोः स्वकुलेभीप्सितासिद्धिःसिद्धिर्मि
त्रेप्रकीर्त्तिता अमित्रेमरणंरोगुदासीनेनकिंचन पार्थि
वादिकवर्णानांस्वकीयाःस्वकुलाभिधाःपार्थिवस्यतुव
र्णस्यमित्रंवारुण मक्षरं तैजसंशत्रुशूतंस्यादुदासीनंतु
मारुतंजलोद्भवस्यवर्णस्यपार्थिवंमित्रमीरितं सपत्नंव
ह्निसंभूतमुदासीनंतुवायवंतैजसस्यतुवर्णस्यवायव
मित्रमुच्यते विद्वेषीजलजोवर्णुदासीनस्तुपार्थिवः ३
पवनोत्थितवर्णस्यमित्रंवह्निसमुद्भवः शत्रुःपार्थिववर्णः
स्यादुरासीनस्तुवारिजः ४ चतुर्णांपार्थिवादीनामाकाशा
र्णःसदासखेति राश्यानुकूल्यंनिरूपयितुंवर्णानांराशि
विशेषोत्रास्तिनतुज्योतिःशास्त्रेयथाश्चित्यादिसपादद्विन
क्षत्रादिभिर्मेषादिराशिर्भवति तथेत्यभिप्रेत्यराशिप्रवो
धप्रकारमाह वालेत्यादिना वालमित्यादिनाचतुस्त्र्यादि
संख्योच्यते तथाचअकाश्चत्वारोवर्णायत्रादिभूताःसमे
षराशिर्मंत्रःसाधकोवाज्ञेयित्यर्थःफलितःशादयोलां
ताः पंचवर्णाएवकन्याराशेर्नतुक्षकारोपितस्यमीनरा
शिकत्वात् यदुक्तंतंत्रांतरे अकारादिचतुवर्णैर्मेषोवर्णै
स्त्रिभिर्वृषः त्रिभिरेवक्रमाद्राशिस्तृतीयोवरवर्णिनि ए
ऐतःकर्कराशिःस्यादोऔसिंहगतौप्रिये अंअःशवर्गले
भ्यश्चसंजाताकन्यकाशुभा कवर्गेणतुलाकीटश्चवर्गोण
महेश्वरि धूनूराशिष्टवर्गेणमकरस्तुतवर्गतः पवर्गःकुं
भराशिष्वजानीहिगजगामिनि चतुर्भिर्ययादिभिःसार्द्धंक्ष
कारःस्यात्तुमीनगः इतितेराशिसंशुद्धिःकथितागजगामि
नि साधकराशितोमंत्रराशिपर्यंतंगणनयाप्राप्तैकद्व्यादि

पृ० २३अ) राशेःफलमाह लग्नेत्यादि एकराशिकत्वेपिशुभमेव यदु
क्तं एकपंचनववांधवाःस्मृताःद्वौचषट्सदशमास्तुसेव
काः त्रीणिसप्तगिरिशास्तुपूजिताद्वादशाष्टचतुरस्तुघात
काइति जन्मराशि
राशिचक्रंयथा ति
दंविचार्ययंननामरा
शितितितुपदार्था
दर्शकृतःहर्षकौमु
द्यांतुपूर्वरीत्यासाधि
तराशीनांस्वामिनांपरस्परंमैत्रीसद्भावेनराश्यानुकूल्यंमु
ख्यमित्युक्तं तत्प्रकारोयथा भौमशुक्रबुधचंद्रभास्कराः
सौम्यशुक्रकुजजीवसूर्ययजाः मंददैवनगुरूक्रमादरात्मे
षतोगणनयाहिराशिपाः शक्रमंदसितौसमश्चशशिजो
मित्राणिशेषारवेस्तीक्ष्णांशुर्हिमरश्मिजश्चसुहृदौशेषा
समाशीतगोः जीवेंदूष्णकराकुजस्यसुहृदोज्ञोरिःसिता
र्कीसगौमित्रेसूर्ययसितौवुधस्यहिमगुःशत्रुःसमाश्चापरे
सूरेःसौमासितावरीरविसुतोमध्येपरेत्वन्यथा सौम्यार्की
सुहृदौसमौकुजगुरूशुंक्रस्यशेषावरी शुक्रज्ञौसुहृदौस
मःसुरगुरूःसौरस्यवान्येरयिति तथाचभौमस्वामिक
मेषवृश्चिकराशिकानांसाधकानांगुरुस्वामिकधनुर्मी
नराशिकमंत्रग्रहणंश्रेयस्करंराशिस्वामिनोपरस्परंमित्र
त्वादितिरीत्याराश्यानुकूल्यंज्ञातव्यमितिराश्यानुकूल्यंद्वे
धापर्यवसन्नं कोष्टानुकूल्यंचपंचधाभवति अकधहाःक
डमचतुःकोष्टषट्पदर्णधनचक्रभेदात् तत्रप्रथमचक्र

पृ० २३ब) मुद्धरति चतुरित्यादिना पूर्वपश्चिमायताभिर्दक्षिणो
त्तरायताभिश्चपरस्परसंभिन्नानिपंचभिःपंचभिरेखा
भिश्चतुः कोष्टयुक्तंचतुरस्रंसंपाद्यतत्रक्रमादकारा
दयोवर्णलेख्याः पूर्वंकोष्टचतुष्कस्यापिप्रथमेप्रथ
मेकोष्टेअकाराकारेकारचतुर्थस्वरानालिख्यपश्चाद्वि
तीयेद्वितीयेपंचमस्वरादि ततस्तृतीयेतृतीयेनवमा
दि ततश्चतुर्थेचतुर्थेत्रयोदशादिषोडशांतंस्वराना
लिख्यकथितदिशैवकखादीनालिख्यसंपन्नेसिद्धादिच
क्रेस्वानुकूल्यज्ञानप्रकारमाह स्वनामेत्यादिनापंचमु
क्तावल्यां पूर्वाग्निरुद्रनवनेत्रयुर्गेनदिक्षुऋत्वष्टषोड
शचतुर्दशभूतकेषु पातालपंचदशविश्वमितेषुको
ष्टेष्वर्णाल्लिखेल्लिपिभवात्क्रमशः सुधीमानितिलिख
नक्रमः संगृहीतः प्रथमादिचतुष्केषुचतुष्वेप्यादिको
ष्टके आदौलिखित्वापश्चान्नुद्वितीयेथतृतीयकेतुरीये
नंतरंसर्वचतुष्काणांक्रमात्स्वराः कायदश्चक्षकारांजा
लेख्याइतिकृतःक्रमितिस्वनामधेयस्याद्याक्षरसंवंधि
कोष्टमारभ्यमंत्रादिमाक्षरसंवंधिकोष्टपर्यंतंगणयेत् 
तत्रप्रथमःसिद्धकोष्टोद्वितीयःसाध्यकोष्टस्तृतीयःसु
सिद्धकोष्टश्चतुर्थोरिकोष्टिति यस्मिन्नेवकोष्टेस्वनाम
सेवकोष्टःसिद्धकोष्टस्तत्संवंधिचतुष्कंसिद्धचतुष्कं
तद्वितीयंसाध्यचतुष्कं तत्तृतीयंसुसिद्धचतुष्कं तच्च
तुर्थमरिचतुष्कंभवति एकैकचतुष्केपिप्रथमेकोष्टे
साधकाख्याक्षरयुक्तेसिद्धसिद्धनामताद्वितीयेसिद्ध
साध्यनामतेत्यादिस्वनामाक्रांतकोष्टतोद्वितीयचतु

पृ० २४अ) ष्कप्रथमादिकोष्टतःप्रादक्षिण्यक्रमतःसाध्यसिद्धसाध्य
साध्यसाध्यसुसिद्धसाध्यारिनामतामासादयति स्वनामा
क्रांतचतुष्कात्तृतीयेतुचतुष्केप्रथमादिकोष्टतःसुसिद्ध
सिद्धसाध्यसुसिद्धसिद्धारिनामता तादृशचतुष्काच्चतु
र्थंतुतत् अरिसिद्धारिसाध्यारिसुसिद्धार्ययरिनामतांद
धति अत्रसर्वेष्वपिचतुष्केषुसाधकनामाक्रांतकोष्टग
तप्रथमद्वितीयतृयचतुर्थत्वान्यतमधर्म्माक्रांतकोष्ट
तेवप्राथम्यादिकमनुसरणीयं नत्वीशानकोष्टादि
तः तत्रसिद्धवर्णावांष्वववदुपकारकाःसाध्यवर्णास्तु
सेवकाःसेवकोहिस्वस्मिन्प्रीतिकारकस्यैवस्वामिनुप
कारकोनसर्वस्यतथासाध्यवर्णोपिप्रयत्नतोजपादि
तःस्वसेवकस्यैवोपकारकोनसर्वस्यः सुसिद्धवर्ण
स्तुपोषकःपित्रादिःसहिगुणमगुणंवानविगणययपो
ष्यंपुत्रादिकंपोषयत्येवेति अरिवर्णत्वरिरेवेतिफलमु
पदर्शयति सिद्धार्णाइत्यादिना यद्यपिसिद्धिदःसिद्धि
त्यादिनैवफलमुक्तं तथापिवांधकादिवर्णानामग्नेवि
नियोगदर्शनात्तदत्रसंज्ञामात्रंतदर्थंप्रदर्शितमितिवो
ध्यं अन्योपिविशेषःआद्यमाद्येनसंशोध्यंद्वितीयेनद्वि
तीयकंव्ंयजनैर्व्यंजनान्येवस्वरैःसार्द्धंस्वरांस्तथा मनू
नामथवानाम्रांवर्णाःस्युर्विषमायदा तदामंत्रंसमार
भ्यसमंमावत्प्रयोजयेदिति सिद्धसिद्धादेस्तुफलंतत्रां
तरे सिद्धसिद्धोयथोक्तेनद्विगुणात्सिद्धसाध्यकःसिद्धसु
सिद्धोर्द्धजपात्सिद्धारिर्हंतिवांधवान् साध्यसिद्धोद्विघ्नज
पात्साध्यसाध्योनिरर्थकः साध्यसुसिद्धस्त्रिघ्नजपात्सा

पृ० २४ब) ध्यारिर्हंतिगोत्रजान् सुसिद्धसिद्धोर्द्धजपात्तत्साध्यस्तु
क गुणाधिकात् तत्सुसिद्धोग्रहादेवतदरिर्ज्ञातिहाभ
वेत् अरिसिद्धःसुतंहन्यादरिसाध्यस्तुकन्यकाः तत्सु
सिद्धस्तुपत्नीघ्नःअर्ययरिःसाधकापहितिद्वितीयंको
ष्टानुकूलंयोरत्नावल्यां द्वादशारेथवाचंक्रेकूटचंड
विवर्जितात् आदिहांतान्लिखेद्वर्णान्पूर्वतोयावदी
श्वरं अंकादिकांश्चैवतथालिखेत्पूर्वादितःक्रमात् सिद्धः
साध्यः सुसिद्धोरिश्चतुर्द्धाणुःस्फुटीभवेत् नवैकपंचकैः
सिद्धःसाध्यःषट्दशयुग्मकैः त्रिसप्तैकादशैर्मित्रंवेदा
ष्टद्वादशैररिरिति तृतीयंयथा प्राक्पश्चिमोत्तराय
ताभिर्दक्षिणोत्तरायताभिश्चतिसृभिस्तिसृभीरेखाभि
श्चतुष्कोष्टंचतुरस्रंकृत्वातत्रसर्वानप्येकैकक्रमेणहा
तानकारादीन्वर्णानालिख्ययत्कोष्टेस्वनामाद्यक्षरंत
त्कोष्टमारभ्यमंत्राद्याक्षरकोष्टांतंसिद्धादीन्गणयेत्
उक्तंहितंत्रांतरे अकारादिहकारांतंमातृकाक्षरसंचयं
एकैकार्णक्रमादेवचतुःकोष्टेषुविन्यसेत् सिद्धंसाध्यं
सुसिद्धंववैरिणंगणयेत्क्रमात् यत्रयत्रभवंत्यर्णानाम
मंत्रसमुद्भवाइति चतुर्थंयथा षट्पदंचक्रमालिख्य
प्रागादिषुदलेषुच अकारादिवर्णानेकेकंलिखेन्निषं
डकूटकान् स्वनामाद्यक्षरंयत्रतदारभ्यविचारयेत् प्र
थमेसंपदुष्टोदिद्वितीयेसंपदांक्षयः तृतीयेतुधनप्रा
प्तिश्चतुर्थेवंधुविग्रहः पंचमेसंशयात्मास्यात्षष्ठःस
र्वविनाशकिति यत्रतुऋतुपर्णादेःप्रथमार्णलिख
नंनास्तितत्रकोष्टांतरेणतत्कोपित्वादिद्वितीयाक्षरमार

पृ० २५अ) भ्यैवविचारोनुसर्त्तव्यः इतिरहस्यं तच्चक्राणियथा अ
थपंचमंविचारणीयं तदपिनानाप्रकारकंभवति तत्रै
कःप्रकारोयथा सप्ततिर्ययक्लिखेद्रेखाद्वादशैवोर्द्ध
गाःपुनः एवंकृतेतुजायंतेकोष्टाःषट्षष्टिसंमिताः साध्यां
कास्तततानागभीभीनोनोनगाःपुनः आदयोदीर्घपंचा
तिरिक्ताःस्युस्तदधःक्रमात् काद्याष्टाद्यावकाराद्याःक्रमे
णटफहांत्यकाः खरमाननराकीनभोभोकाःसाधकां
ककाः सुरव्यंजनरूपेणपृथकृत्वाततस्ततः वर्णान्कृ
त्वास्वांकराशिं हरेदष्टांकतस्ततः शिष्टांकःपूर्वरीत्यैव
मंत्रराश्यंकशिष्टतः न्यूनत्वेमंत्रादेयोस्त्यनादेयोधिक
त्वतः समत्वेतुसमोमंत्रितिज्ञेयंशुभाशुभं प्रकारांतरं
यथा नामाद्यक्षरमारभ्ययावन्मंत्रादिमाक्षरं गणयेन्मा
तृकावर्णक्रमेणगुणमेत्त्रिभिःविभक्तेसप्तभिःशिष्टोना
मराशिरुदाहृतः एवंमंत्रार्णमारभ्ययावन्नामादिमा

पृ० २५ब) क्षरं गणयित्वात्रिभिर्हत्वाविभक्तेसप्तभिर्वधैः मंत्रराशिः
स्मृतःशिष्टःपूर्ववद्वनितार्णतेति प्रकारांतरंयथा य
द्वामंत्राक्षराणोवंस्वरव्यंजनरूपतःपृथक्कृत्वाद्विगुणये
द्योजयेत्साधकाक्षरैःतादृशैरष्टभिर्भक्तमंत्रराशिरादा
हृतः वैपरीत्येतुतस्यासौनामराशिरुदाहृतः ऋणिता
धनितावात्रपूर्ववत्परिकीर्त्तितेति यत्तुनामाक्षरमार
भ्ययावन्मंत्रादिमाक्षन् त्रिधाकृत्वास्वरैर्भिवात्तरन्यद्वि
परीतकमितितंत्रराजवचनंतस्याप्युक्तमध्यमप्रका
रसमानार्थकत्वमेवपदार्थादर्शकृतोवदंति नात्ररा
शिकरणेविपरीतं सप्तगुणीकरणंत्रिभिर्भागरुरण
मितिमनोरमायांनिधौच नामतुसुप्तोजागर्तियेना
सावित्युक्तलक्षणमादर्येतादृशानामपिवाहुल्येजन्म
नक्षत्रपादसंभवंवर्णमुपादायैषविचारःकरणीयः
जन्मनकृत्रस्याज्ञानेपित्रुच्चरितंतदादेयं तस्यापिवा
हुल्येप्राथमिकमेव वक्षोवल्लभवज्जवसववराविश्वं
वषट्वासनाविद्यावेपितवासुदेववसुधावाणीव
वेत्यव्ययमित्यादर्योतःस्याः वृंदारकक्रतवदायक
वंदिवृंदवस्त्राणिवैरिविटपीवररीषरश्च विद्वद्व्रणौ
वरुणवृंहणवोधवेधवंधुवधवारणवंधवेधाःइ
त्यादयःपवर्गीयाइत्या
दयोविचाराक्षायाभक्ति
तरंगिणीतोवधेयाःए
वमनुकूलौपिदोषर
हितोपिमंत्रोनसर्वत्रैव

पृ० २६अ) स्थलेजपात्सिद्धिदोपितुस्थलविशेषेवेत्यनुभवसिद्धंत
त्रस्थलाकांक्षायामाह दीपस्थानमित्यादिनाककारादिक्ष
कारांतावर्णाःस्युर्दीपसंज्ञकाइति दीपानांवर्णानांस्थानवि
शेषःकाश्यादिषुककारादिस्थितिस्थानंतत्रुपवेष्टव्यंकका
रादिस्थानज्ञानोपायमाह पूर्वेत्यादि कूर्म्मचक्रविचारोयंन
वाराणस्यादिपुण्यक्षेत्रादिषुपरंत्वन्यत्रैवेत्यभिप्रायेणस्था
नान्येतानिमंत्रसाधनेषुप्रशंस्यतेइत्याह पुण्येत्यादिना यद्वा
वूर्म्मवक्रविचारवावेप्रमाणाभावेनपुण्यक्षेत्रादिष्वपिस
विचारोनुष्टेयेव मंत्रसाधनस्यसद्यःसिद्धिकारकंस्थल
मादर्शयितुंपुण्येत्यादि० अतेवमंत्रसाधनेवश्यकरणी
यभोजननियमोपिभैक्ष्यमित्यादिनावक्तव्यः नहिभैक्ष्यादि
कथनमपिकूर्म्मचक्रनिरूपणेनसहसंगतं पुरुषार्थेति
धर्म्मार्थकाममोक्षाणामेकस्यद्वयोस्त्रयाणांचतुर्णांवाप्रा
त्थैमंत्रोपासनामाचिकीर्षुरित्यर्थः तथा दंकाम्यमेवेति
भावः नचादीक्षोनरकंव्रजेदित्यादिश्रवणाभित्यत्वमेवेतिवा
च्यं दुर्लभंमानुषंजन्मतत्रपीहकुलीनतापितृमातृकुलेशु
द्धेलव्धेचेंद्रियपाटवे वर्त्तमानेचसुकृतेसद्गुरौचपुरःस्थि
ते योनकुर्ययान्तिजोद्धारःप्रकारंतस्यदुर्मते नैवोद्धारोस्ति
दुःपारान्नरकार्णवतः सदेतिवचनवोधितनरकस्यैवत
तोवोधनात् दीक्षांविनोपासनायाभावादसतिचोपा
सनादिरूपोद्धारप्रयोगेपूर्वपूर्वसंवितदुष्कृतैर्नरकप्रा
प्तेरर्थायातत्वादिति नत्वदीक्षायांप्रत्यवायांतरं प्रमाणा
भावादित्यभिप्रायः सर्वमिदंमंत्रसाधनंसतिगुरुलाभेस्या
त् सेवतुनसंभवति गुरोकीदृशस्यकरणीयत्वंकीद्द

पृ० २६ब) शस्यनेतिज्ञानाभावादित्याशंकायांतज्ज्ञानोपायमाह
मातृतित्यादि अत्रकुलीनत्वारिकमदृष्टद्वारोपयोगिस
र्वागमसारज्ञत्वंतुदृष्टद्वारानहितादृशज्ञानमंतरेण
शिष्यगततत्तन्मंत्रसाधनांगभूतस्तानसंध्यापूजाजपादी
तिकर्त्तव्यतासंदेहःशक्यतेपाकर्त्तुं परोपकारनिरतत्व
मपिदृष्टद्वारैवोपयोगिः अतथाभूतस्यपरदुःखपरि
हारार्थंमंत्रगतसंकेतविशेषस्यप्रकाशनासंभवात् क्रो
धित्वेप्रश्नकरणासंभवाच्छांतत्वापेक्ष्येत्यादिस्वयमूह्यं व
र्ज्जनीयाश्चपंचविधाः तत्तद्देशसंवंधित्वेन तत्तल्लक्षणेन
तत्तदवस्थयातत्तत्संबंधात् तत्तत्कार्याक्षमत्वाच्चेति तत्राद्याः
कार्णाटकौंकणकामरूपमरुदेशाद्युद्भवाः द्वितीयाधि
कांगहीनांगजटिलमुंडितवर्णाटकौंकणकामरूपमरु
देशाद्युद्भवाः द्वितीयाधिकांगहीनांगजटिलमुंडितव
र्णाश्रमवहिष्कृतादयः तृतीयानातिवृद्धोनातिवालोन
खंजोनकृशित्यादयः चतुर्थाः पितापितामहोभ्राताक
निष्टश्चविपक्षगः भर्त्तापुत्रःस्त्रियित्यादयः शिष्यगतसं
शयाछेदिनःपंचमाः ननुगुरुकरणोत्तरं तद्दोषमंत्रदो
षयोर्ज्ञानेकथमनुष्टेयमितिवेत् तयोष्णागस्यतत्रकर
णीयत्वात् अत्रसर्वत्रप्रमाणोदिभक्तितरंगिण्यामनुसंधे
यं तत्किंगुरुरेवपरोक्षणीयः शिष्यस्तुमंत्रोपदेशेछावा
नखिलोप्युपादेयेवनेत्याहशिष्यित्यादिना इहापि
दृष्टादृष्टादिद्वारोपयोगःपूर्ववदुन्नेयःसंभवति दृष्टफ
लकत्वेऽदृष्टकल्पनायान्याययत्वात् एकाव्देनेति एका
व्दादिनाविहितपरीक्षस्यापियदिदैवात्केनाप्यदृष्टद्वारोप

पृ० २७अ) योगिप्रकारेणानर्हतावगम्येततर्हितदनंतरंसत्याज्यो
दीक्षाप्रायश्चित्तंचकार्ययं० गुरूपकारकत्वाभावादिरूपदृ
ष्टद्वारोपयोगिदोषज्ञानेतुप्रायश्चित्तंनकर्त्तव्यं सदुत्तरं
तत्संशयनिवर्त्तनतद्धितवांच्छादिकंतुशांतमनाःकुर्या
देव० प्रकुप्तोयथेच्छमाचरन्नपिनदुष्यतीतिरहस्यं

यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेम
निधीतिपंतकुलभूःकूर्म्माचलोजन्मभूः सूपास्यंकृतवी
र्ययजाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्तस्यादभ्युदितेद्वितीय
पटलःशव्दार्थचिंतामणौ 

दीक्षायाःकर्त्तव्यत्वमुक्तंगुरुशिष्यपरीक्षभ्यां तत्रेतिकर्त्तव्य
ताविशेषमादर्शयितुमारभतेततविति अथांगमित्युक्त्यै
वैतत्प्रकारविहितेदीक्षायाःफलंनभवतीत्युक्तमेवेति
कृतेनयेनेत्याद्यनारभ्यमेवेतिचेत् मैवं स्वव्यतिरेक
प्रयोज्यफलव्यतिरेकत्वस्योक्तावपितत्सत्वेतत्सत्वमित्य
न्वयांशप्रदर्शनायतद्भागकथनस्यावश्यकत्वात् अन्व
यव्यतिरेकाभ्यांहिकारणत्वनिश्चयितिगीयते ननुवास्तु
पूजादिभिरंगैःकलिकापूर्वंजन्यने तैश्चप्रधानकर्मभू
तदीक्षासहितैःपरमापूर्वंततःफलमितिसिद्धांतस्तत्क
थंयेनेत्यादिनादीक्षाफलंप्रत्यंगस्यकारणत्वोक्तिरिति
चेत् सत्यंफलंपरयापूर्वर्थोनतुमुख्यस्वर्गापवर्गादि
कमिति किंवा कलिकापूर्वसहकृतैःप्रधानकर्म्म
मात्रप्रभवप्रधानापूर्वैःफलजन्यतेनतुप्रधानापूर्व
मात्रंजनयित्वाकलिकापूर्वाण्यन्यथासिद्धानिफलं
||         |    |    |   |   |      |

पृ० २७ब) प्रतीतियत्माद्रियते वलिंहरेदिति आवश्यकश्चायंवलि
शव्दार्थःपूजादिः यदुक्तंकपिलपंचरात्रे सर्वान्देवांस्तुका
र्येषुपूजयेद्वास्तुसंस्थितान् तेनासौवर्त्ततेनोवेदुत्तिष्टेन्मा
धवाज्ञयेति अन्यत्रापिततश्चतेषांयेपूजाविमुखास्तैःकृ
तानितुसुकृतानिसमार्दयुर्दुष्कृतकानिच तथान्यत्रगृहा
दिकरणयत्रनार्चितावास्तुदेवताः तत्रशून्यंभवेत्सर्वंरक्षो
विप्रादिभिर्हतमिति उक्तमानतःशिल्पशास्त्रप्रतिपादितह
स्तमात्रप्रमाणतः यद्वा उक्तमानतः चतुरस्राकृतितःवास्तु
पुरुषस्यचतुरस्राकारतमासूत्रमपितथैवदेयं यथातथा
कारतानोच्छिद्येतेतिभावः चतुःषष्टिकोष्टरचनाप्रकारोय
द्यपिपूर्वंपूर्वापरायताहस्तमात्रप्रमाणैकारेखाकार्या त
तोमध्येचिह्नंकृत्वातत्संवद्धांदक्षिणोत्तरायतामेकांरेखांकु
र्यात् कोणचतुष्टयेचिह्नानिकृत्वातत्संवद्धसूत्राणिदद्यात् 
एवंचतुःकोष्टकमंडलसिद्धिः ततश्चैकैकस्मिन्कोष्टेरेखा
द्वयंपूर्वपश्चिमायतं रेखाद्वयंदक्षिणोत्तरायतं एकारेखा
ईशानतोनैऋत्यांतं द्वितीयावाग्नेयतोवायव्यांतंकर्त्तव्येति
षोडशकोष्टसिद्धिः एवंचतुर्ष्वपिकोष्टेषुकरणेचतुःषष्टि
कोष्टानांसंपत्तिर्भवतीतिरीत्यावक्तुंशक्यः पूर्वापरायतात
वदक्षिणोत्तरायताश्चतदुक्तरेखासंभिन्नानवरेखानिर्माया
पिचतुःषष्टिसंख्यकोष्टाःसंपद्यंतितिकर्णसूत्रेणसंपादि
तस्तेषुगणनातदगणनाभ्यांनानाविधस्तथापितत्प्रकार
नियममादर्शयति तन्मध्यमित्यादिना तन्मध्यंपूर्वापररे
खायामध्यभागं आलंव्यचिह्नयित्वापरितःपूर्वपश्चियायत
मूत्रादुत्तरदक्षिणभागयोः द्वौमत्स्यौएकैकंचिह्नमेकैकत्रे

पृ० २८अ) तिविद्रद्वयं तयोःउत्तरदक्षिणचिह्नद्वये मध्यचिह्नेवस्थितं
सूत्रंदक्षिणोत्तरायतंकुर्यात् त्रिषुचिह्नस्थानेषुसूत्रंदत्वाद
क्षिणोत्तरायतांरेखांकुर्यादितिफलितार्थः द्वाभ्यांद्वाभ्यामि
ति पूर्वापरायतसूत्रार्द्धप्रमाणेनसूत्रेणप्राचीसूत्राग्रस्थि
तेनीशानेचिह्नंकुर्यात् एवंप्राचीसूत्राग्नस्थितेनतदर्द्धप्र
माणसूत्रेणाग्नेयेपिचिह्नंकारयेत् तथातावत्प्रमाणेनपश्चि
माग्रस्थितसूत्रेणवायव्येचिह्नंकृत्वापुनस्तथैवनैरृत्येचि
ह्नंकुर्यात् पूर्वसूत्राग्नोत्तरसूत्राग्नरूपाभ्यांद्वाभ्यामग्नाभ्या
मीशानेरेखाद्वयंपा?तरूपंमकरंकृत्वापूर्वसूत्राग्नदक्षिण
सूत्राग्नरूपाभ्यांद्वाभ्यामग्नाभ्यामाग्नेयेरेखाद्वयंसपातरूपं
मकरंकृत्वादक्षिणसूत्राग्नपश्चिमसूत्राग्नरूपाभ्यांद्वाभ्या
मग्नाभ्यांत्रनैरृकोणेरेखाद्वयसंपातरूपंमकरंकृत्वाप
श्चिमत्यूत्राग्नोत्तरसूत्राग्नरूपाभ्यांद्वाभ्यामग्नाभ्यांरेखाद्व
यसंपातरूपमकरंवायव्यकोणेकुर्यादित्यर्थः चिह्नमात्रं
मत्स्यःरेखाद्वयसंपातोमकरः ततश्चपूर्वोक्तदक्षिणपार्श्व
स्थमत्स्यमध्येसूत्राग्रंकृत्वाग्नेयमकरांतंरेखांकुर्यात् ते
नैवसूत्रेणनैरृत्यमकराग्रेणसहमिलितेनद्वितीयांरेखां
कुर्यात् एवमेवोक्तोत्तरपार्श्वस्थचिह्नस्वरूपमत्स्यमध्येसू
त्राग्रंकृत्वावायव्यमकार्रोणसहमिलनेतृतीयांपुनस्तेनै
वोत्तरस्थचिह्नभूतमत्स्याग्नस्थितेनसुत्रेणेशानमकराग्रेण
सहमिलितेनचतुर्थींरेखांकुर्यात् एवमीशानमकरे
मारभ्यपूर्वचिह्नांतं आग्नेयचिह्नमारभ्य
पूर्वचिह्नांतंचरेखाद्व
यम्|| 

पृ० २८ब) दत्वावायव्यमकरान्नैरृत्यमकराच्चपश्चिमचिह्नांतंद्विद्वि
रेखांकुर्यादित्याह मत्स्येति तत्रकोणचतुष्कगतरेखा
द्वयसंपातरूपमकरेषु अनयारीत्यासंपन्नार्थमाह च
तुरस्रमित्यादिना० चतुःषष्टिकोष्टकरणेकोणद्वंद्वसंव
द्धकरणसूत्ररेखाआवश्यक्यितिसूचयितुंतादृशरेखा
मुपदिशति ईशानादित्यादिना चतुःषष्टिपदंयथाभव
तितथाविभजेदित्येतावन्मात्रोक्तौपूर्वापरायतदक्षिणो
त्तरायतपरस्परसंमिश्रषट्षट्संख्यापररेखाभिस्तथा
करणभ्रमःस्यादितितथोक्तं तथाचायंपर्यवसितार्थः
चतुःकोष्टघटितस्यचतुरत्प्रस्यीशानादिनैरृत्यांतेन
कर्णसूत्रेणाग्नेयादिवायव्यांतकर्णसूत्रेणचाष्टकोष्टता
मानीयपूर्वदक्षिणांतस्थिततिर्ययक्सूत्रेणदक्षिणपश्चि
मांतस्थिततादृशसूत्रेणपश्चिमोत्तरांतस्थिततादृशसू
त्रेणोत्तरपूर्वांतस्थिततादृशसूत्रेणचरेखाचतुष्कं कृ
त्वाषोडशकोष्टतामासादयेत् एवंप्राकृतकर्णसूत्रद्व
येसंपातद्वयचतुष्टयंभवति यत्तु चतुष्कोष्टेषुकोण
सूत्रचतुष्टयमन्यद्दद्यात् तन्मध्योत्पन्नमत्स्येषुपूर्वापरा
यतेद्वेसूत्रेपातयेत् तेनषोडशकोष्टानिसंपद्यंतेइतित
पदार्थादर्शकारैरुक्तं यदपि प्राकृतकर्णसूत्रद्वयेसंपा
तचतुष्कंसंपन्नं तत्रसंपातद्वयस्योपरिअन्यत्सूत्रद्वयं
पूर्वापरायतंतथैवदक्षिणोत्तरायतंसूत्रद्वयंदद्याते
वंकृतेषोडशकोष्टानिस्युरितिहर्षदीपिकारैरुक्तं उभ
यमपिअपराणीत्यध्याहृत्यव्याख्येयं पूर्वरीत्यासंपादित
कोष्टचतुष्टयवृत्तिसंपातचतुष्टयेतथाविधपूर्वपश्चिमा

पृ० २९अ) यतरेखाद्वयदानेसतिद्वात्रिंशत्कोष्टानामेवसंपत्तेः व
स्तुतस्तुकर्णसूत्रपातप्रभवकोष्टानामगणनामाश्रि
त्येदं अतेवमूलेपिचतुःषष्टिकोष्टतोक्तिःसंगच्छतेअ
न्यथासाप्यसंलग्नतामापद्येतिध्येयं एवंद्वात्रिंशतकोष्ट
तांचतुरस्रमंडलस्यसंपाद्यतेषांमध्येकोणगतंयत्कोष्ट
चतुष्टयंतेषुपूर्वदत्तंयत्कर्णसूत्रचतुष्टयंतत्कर्णसूत्रां
तरैर्भेदयेत् ततश्चद्विद्विकोणस्थसंपातद्वयसंलग्नेपू
र्वापरायतेद्वेरेखेदत्वातत्सपातद्वयसंलग्नेएवदक्षि
णोत्तरायतेवद्विरेखेदद्यात् एवंरीत्याद्विसप्ततिकोष्ट
संपत्तिःसिद्धततश्चाभ्यंतरवर्त्तिसंपातेपूर्ववत् पूर्वप
श्चिमायतंदक्षिणोत्तरामतंचसूत्रद्वयंसूत्रद्वयंदद्यात्
एवंकृतेप्राचीपश्चिमायतसूत्रनेवकदानेनदक्षिणोत्त
रायतसूत्रनवकदानेनचचतुः षष्टिसंख्याकानिकर्ण
सूत्रदानैःसंपन्नानितान्यगणप्यकोष्टानिसंवृत्तानि
तेषामपिगणनेचतुरुत्तरशतसंख्याकनितानिस्युःके
चित्तुपूर्वपश्चिमायतसूत्रस्यकिंचिन्मध्यमंमध्यभागा
धिकत्रयोदशाद्यंगुलभागमवलंव्यप्राचीसूत्राग्रादुद
ग्भागेवृत्तार्द्धंकृत्वाएवमेवोक्तमानेनपश्चिमाग्रतुद
ग्भागेववृत्तार्द्धंकुर्यात् एवंदक्षिणतोपिवृत्तार्द्धद्वयं
एवमुत्पन्नदक्षिणोदग्भागमत्स्ययोर्मध्येपूर्वोक्तमानं
दक्षिणोत्तरायतसूत्रंदद्यात् ततःप्राचीसूत्राग्रेसूत्रादिं
निधायप्राचीसूत्रार्द्धमानसूत्रेणदक्षिणपूर्वरेखयोःसं
पातस्थानसंलग्नंयथास्यात्तथाईशाग्नेयपर्यंतवृत्तार्द्धं
एवमुत्तराग्नेसूत्रादिंनिधायोक्तसंपातसंलग्नमीशाद्वा

पृ० २९ब) युपर्यंतंएवंकृतेईशानेवृत्तार्द्धरेखाद्वयसंपातरूपोम
त्स्यदुत्पन्नःसवपूर्वाग्रोत्तराग्राभ्यां जातितिद्वाभ्यामग्ना
भ्यामितिमूलसंगतिः ततःपश्चिमाग्रेसूत्रंनिधायपूर्व
वद्वृत्तार्द्धेकृतेवायव्येमत्स्यःदक्षिणाग्रेसूत्रादिंनिधायपू
र्ववत् मध्यसंपातसंवद्धवृत्तार्द्धेकृतेआग्नेयनैरृत्ययो
र्द्धौमत्स्यौभवतः एतन्मतेमत्स्यकरणयोःपर्यायत्वमेव
ततःसूत्रदानादिकंपूर्ववदेवेति वदंति कर्णसूत्रंसमा
हितितिमौलंसमाहितपदंपूर्वापरायतंसूत्रंविन्यसेदि
त्यादिकेषुसप्तस्वपिकर्त्तृसाकांक्षक्रियापदेष्वन्वेति कर्त्तृ
साकांक्षेतिकरणाच्चतुरस्रंभवेदित्यत्रनतदन्वयः एतेषां
कोष्टानांविनियोगमाह व्राह्माणमित्यादिना मध्येकोष्ट
चतुयेचतुरस्रात्मकेमध्यगतेकोष्टचतुष्टये त्र्यस्रैःसह
कोष्टाष्टके एकाकारतयामार्जितेलिखिताष्टदलपद्मके
इतिशेषः सर्वमध्येयजेत्सम्यक्व्राह्माणंकमलासन
(खिताष्टदलपद्मकेइतिशेष)मितिव्रह्माणंत्वर्वयेत्कजेइ
तिचतंत्रांतरदर्शनात् पूजयेदित्यनेनैवपीठपूजावाह
नादिकमाक्षिप्यतेइतितत्प्राप्त्यर्थंसमाहितपदाश्रयणं
पदार्थादर्शकृतांव्यर्थमेवेतिध्येयं दिक्चतुष्केष्वितिन
हिविशेषवचनंविनाव्युत्क्रमेणपूजनंकोपिदेशिकःस
माचरति कोष्टचतुष्टये इतिसर्वत्रमहीधरांतमन्वेति
एकाकारेणमार्जयेदित्यपिसर्वत्र तथाचव्रह्मकोष्टमं
लग्नकोणसूत्रानालिंगितपूर्वसंलग्नकोष्टचतुष्टयेअं
तर्गतरेखाचतुष्कंकोष्टविभाजकंसंमार्ज्येकीकृतेआ
र्ययंपूजयित्वादक्षिणगतकोष्टचतुष्टयेप्येकाकृतंविवस्वं

पृ० ३०अ) तंपश्चिमसंलग्नकोष्टचतुष्टयेप्येकीकृतेमित्वंउत्तरसंल
ग्नेप्येकीकृतकोष्टचतुष्टयेमहीधरंपूजयेदितिपंचदेवताः
पूजिता व्रह्मपदसंलग्नाग्नेयादिकोणचतुष्टयगतंकर्ण
सूत्रभेदितार्द्धकोष्वद्वंद्वानांद्वयंद्वयमस्ति तत्रोधःक्रमेणै
कैकाकार्थद्वंद्वेसावित्रंसवितारंवाभ्यर्च्यनैरृत्यगतेऊर्द्धा
र्द्धकोष्टेशक्रंतदधस्तनार्द्धकोष्टद्वंद्वेद्वंद्वजयं वायव्यगते
ऊर्द्ध्वार्द्धकोष्टेरुद्रंतदधस्तनार्द्धकोष्टद्वंद्वेरुद्रजयंपूजयि
त्वा० ईशानगतेऊर्द्ध्वार्द्धकोष्टेद्वद्वेआपंतदधस्तनार्द्धको
ष्टद्वंद्वेआपवत्सकंपूजयेदिति कोणकोष्टद्वंद्वेष्वितिक
रणेकर्णसूत्रमार्जनंप्रतीयेतसार्द्धाद्यंतपदेष्वित्यत्रकर्ण
सूत्रस्यापेक्षणात्तन्मार्जनंतुनयुज्यतेइत्यभिप्रेत्यकोणार्द्ध
कोष्टद्वंद्वेष्वितिकथितं व्रह्मकोष्टगतकर्णसूत्रस्येवाग्नेया
दिकोष्टीयकर्णसूत्रकृतरेखायामार्जनेपिकाक्षतिःवरम
कोणकोष्टेषुगतानामेककर्णसूत्रकृतरेखाणामुपयो
गादितितथावादिनांपदार्थादर्शहर्षदीपिकाकृतांमतेमू
लग्रंथासौरस्यमायातिअपरेतु अर्द्धकोष्टद्वंद्वेवावृत्या
सावित्रादेःपूजनंमूलस्वरससिद्धं अन्यथाकोणकोष्टद्वंद्वे
ष्वित्येवव्रूयादितिवदंति ननूर्द्धाधःक्रमेणसावित्रादेःपूज
नेकिंप्रमाणमितिचेत् आकलय धातृवह्नीसमाश्रित्यकृ
त्वाचाधःपदत्रयं सावित्रमर्चयेत्तत्रपदेरामसुसंज्ञके वि
धिसावित्रयोर्मध्येसवितारंपदत्रये अत्रोत्तरत्रापियदत्र
यमित्यादिमंडलांतराभिप्रायकंव्रह्मापरपर्यायधातृवह्नि
दिशोरंतःपूर्वंसावित्रस्तरधोर्व्रह्मसावित्रयोर्मध्येसविते
त्येतावन्मात्रंतुप्रकृतेग्राह्यकोटौप्रविष्टं एवमग्नेपि तथा

पृ० ३०ब) आश्रित्यपितृभ्रातारौकृत्वाचाधःपदत्रयं यजेदिंद्रंमहाभा
गंपदेलोकसुसंज्ञके तथाचेंद्रजयःपूज्योव्रह्मशक्रसु
मध्यगः पितानिरृतिः ईशर्श्वशानरुद्रोसौतज्जयोरुद्र
दासकः मरीचिरार्प्यकःख्यातःपितास्याद्राक्षसाधिपःपा
पोरोगाख्यित्यादेस्तत्रैवपरिभाषणात् तथा आश्रित्यवा
युधातारौकृत्वाचाधःपदत्रयं तत्ररुद्रंयजेद्देवंपदेभुवन
संज्ञके तथेशवेधसोर्मध्येतज्जयंचपदत्रये ईशःरुद्रः
उक्तपरिभाषायाइहापिसमनुसरणात् तज्जयःरुद्रजयः
तथा ईशान्यामायमभ्यचेत्पदत्रयसुसंस्थितं अथापवे
धसोर्मध्ये आपवत्संपदत्रयेइति सोमशं भावपि सावित्रे
रक्तपुष्पाणिवह्न्यधःकोणकोष्टके तदधःकोष्टकेदद्या
त्सवित्रेचकुशोदकं हरिद्रोदनमिंद्रायरक्षोधःकोणको
ष्टके ईंद्रजयायमिष्टान्नमिंद्राधस्तान्निवेदयेत् रुद्रायघृ
तसिद्धान्नंवायुकोणाधरेपदधोरुद्रजपायमांसमार्द्रंनि
वेदयेत् आपोथशिवकोणाधस्तद्वत्सायचतत्तलेइति त
त्कर्णसूत्रेति कोणमाग्नेयादिकमारभ्यव्रह्मकोष्टागमाव
धि यानित्रीणित्रीणिकोणकोष्टानितन्मध्येपतितंयत्कर्ण
सूत्रंतस्योत्तरदक्षिणयोःस्थितकोष्टेषुशर्वंगुहमितिद्वि
द्विक्रमेणपूतनांताष्टदेवताःपूजयेदित्यर्थः नवकर्णसू
त्रकृतरेखाणांसर्वत्रकोणकोष्टेषुव्रह्मकोष्टावधिष्ठभा
वेत्वयापूर्वमापादितेमूलकृतःकथमित्थमभिधानंसंग
च्छतेतिवाच्यं भूतपूर्वकर्णसूत्रमादायापितथोक्तिसंभ
वात् कोणकोष्टोभयतित्यादेरपिवक्तुंशक्यत्वाच्च अन्ये
षांकेषांचित्कोष्टानांव्यावृत्यर्थंतात्पर्ययाद्यनुसरणस्यकर्ण

पृ० ३१अ) सूत्रपदेनेपितुल्यत्वात् सार्द्धाद्यंतेत्यादिअर्द्धेचतेआद्यंते
वअर्द्धाद्यंतेः अर्द्धात्यंताभ्यांसहवर्त्तमानानिसार्द्धाद्यंता
निसार्द्धाद्यंतानिचतानिपदानिचसार्द्धाद्यंतपदानिनेषु
इमान्वक्ष्यमाणात्द्वात्रिंशव्देवानष्टाष्टक्रमेणपूजयेदि
त्यर्थः आदौकर्णसूत्रेणार्द्धीकृतेशानकोष्टीयपूर्वनिकट
स्थितार्द्धकोष्टेईशानः ततःषट्कोष्टेषुपर्जन्यजयंतश
क्रभास्करसत्यवृषाःषट् अर्द्धीकृताग्नेयकोष्टीयपूर्वनिक
टस्थार्द्धकोष्टेंतरिक्षःपूज्यः ततोग्निकोष्टार्द्धमारभ्यनैरृत्य
कोष्टार्द्धपर्यंतमष्टकोष्टेषुअग्न्यादयोमृगांताष्टदेवताः
पूज्याः ततोनैरृत्यकोष्टीयद्वितीयार्द्धकोष्टमारभ्यवायव्य
कोष्टीयप्रथमार्द्धकोष्टपर्यंतंनिरृतिदौवारिकप्रभृतयो
रोगांताष्टदेवताःपूजनीया ततोवायव्यकोष्टीयद्विती
यार्द्धकोष्टमारभ्येशानीयप्रथमार्द्धकोष्टपर्यंतंवायुप्रभृत
योऽदित्यताष्टदेवाःपूज्याइत्यर्थः पंचभीरजोभिःश्वेतर
क्तपीतकृष्णहरितैस्तंडुलचूर्णकुसुंभचूर्णहरिद्राचूर्णा
दिभिर्वक्ष्यमाणैस्तत्तद्देवतास्थानलिखितकमलान्यापू
र्ययतत्रतत्तद्देवताःपूजयेदित्याह उक्तानामित्यादिना प
द्मानांरंजनप्रकारोपिवक्ष्यमाणेव सर्वत्रकमलस्या
करणेव्रह्मस्थानमरुणरजोभिः यमस्थानंकृष्णरजसा
ईशस्थानंश्वेतरजसाइंद्रस्थानंपीतरजसेतिरीत्यातत्त
द्देवतावर्णादिकमवेक्ष्यतत्तत्कोष्टस्थानंपूरणीयमित्य
भिप्रायवानाह उक्तानामिति अतेवपद्यानांना
मापिनगृही
तं|| 

पृ० ३१ब) हर्षदीप्सितोप्यमुंपक्षंस्वीचकारैवेतितुप्रतिभाति व्र
ह्मन्नेषतेपायसवलिर्नमित्यादिमंत्रैर्वलिरानंतेभ्यः
कार्ययमित्याह अथेत्यादिना एतेभ्यःत्रिपंचाशद्देवेभ्यः
एवंसंस्कृतभूमौमंडपरचनाप्रकारमाह नक्षत्रेत्या
दिना साध्यस्यशिष्यादेरनुकूलेषुअश्विन्यादिनक्षत्रेषु
तथाभूतेष्वेवमेषादिराशिषुतथाभूतेष्वेवरव्यादिवा
रेषुशुभेरिक्तादिभिन्नेअहनितिथौमंडपरचनामारभे
तेत्यर्थः अनुकूलत्वंचद्वेधाज्योतिशास्त्राद्युक्तत्वेनसाध्य
स्यजन्मादिनिषिद्धतारात्वाष्टमराशित्वद्यातवारत्वद्यात
तिथित्वादिवैधुर्ययेणच द्वितीयंस्वयमुन्नेयं आद्यंतूक्तं
राजमार्त्तंडे आदित्यद्वयरोहिणीमृगशिरोहस्तोध्वनि
ष्टोत्तरापूषाविष्णुमयानुराधपवनैःशुद्धैःसुतारान्वि
तैः सौम्यानांदिवसेषुपापरहितेयोगेविरिक्तेतिथौवि
ष्टित्यक्तदिनेवदंतिमुनयोवेश्मादिकार्यंशुभमिति
आदित्यद्वयंपुनर्वसुपुष्यौमयश्चित्रा मयासुरस्यत्वष्ट्र
वतारत्वात् शुद्धैःपापग्रहयुक्तत्वादिवर्जितैः सुतारा
न्वितैःस्वानुकुलताराक्षसोत्पातवज्रादिस्तद्रहितेतद्भि
न्नेयोगेआनंदसिद्धिशुभादिरूपेरिक्ताश्चतुर्थीनवमीच
तुर्द्दश्यस्तद्भिन्नेनंदाभद्राजयापूर्णातिथौ विष्टिरूपेण
भद्रानामकेनकरणेनरहितेदिनेएताषण्णामप्यपर
करणानामुपादानंकृतं राशयस्तूक्ताग्रंथांतरे नाशं
दिशंतिमकरालिकुलीरलग्नेमेषेधटेधनुषिकर्म्मसुदी
र्घसूत्रं कन्याह्यषेमिथुनगेध्रुवमर्थलाभंज्योतिर्विदःक
लशसिंहवृषेषुसिद्धिमिति अलिकुलीरौवृश्चिकर्कटौ

पृ० ३२अ) धटस्तुला सषोमीनःकलशःकुभः शुद्धिति शुद्धिप्र
कारःप्रयोगसारे वितस्तिमात्रविस्तारंनिर्मायविवरंभु
वि निक्षिपेत्तांमृदंतस्मिंन्स्तासुशिष्टासुशोभनं समासु
मध्यमंविंद्यान्न्यूनास्वधममुच्यते परीक्ष्यैवंप्रयत्नेनत्य
जेद्भूमिंकनीयसीं महाकपिलपंचरात्रे स्फुटितामरणं
कुर्यादूषराधननाशिनी सशल्याक्लेशदानित्यंविष
माशत्रुभीतिदा तथा ईशकोणप्तवासावकर्त्तुःश्रीदा
सुनिश्चितं पूर्वप्लवावृद्धिकरीवरदातूत्तरप्लवा विद्वे
षेमरणंव्याधिंकुर्ययादग्निप्लवामही इतोन्यदिक्प्लवे
प्येषाभूमिःकर्त्तुरनिष्टदेति शल्योद्धारप्रकारोमहाक
पिलपंचरात्रे प्रासादादिसमारंभेपदंगंसाधकःस्पृशे
त् वास्तुदेहेदृढंतत्रशल्यंदद्याद्विचक्षणः कुत्रापिस्प
र्शाकरणेतुशल्याभावोनिश्चेतव्यितिअर्थादुक्तंभवति त
था कंडूयतिशिरःपुंसिशिरःशल्यंसमुद्धरेत् शल्यंतत्रास्ति
विज्ञेयंखन्यमानेकरत्रये अग्निदाहश्चरोगश्चधनहानि
श्चजायते यत्नेनोत्पाटयेच्छल्यंयदीच्छेत्सिद्धिमात्मनः वा
हूकंडूयमानेतुनिर्दिशेल्लोहरृखलं हस्तद्वयेनसंतिष्टे
त्स्वाप्युद्धासमृतिप्रदं ऊरूकंडूयमानेतुनिर्दिशेत्कांस्य
शल्यकं हस्तेनैकेनसंतिष्टेद्भार्यादुष्टायशःक्षयः हस्तौ
कंडूयमानेतुकंकालंशल्यमादिशेत् त्रिहस्तेनतुसंति
ष्टेग्निदाहोरुजोमृतिः पृष्टंकंडूयमानेतुवाहुशल्यंवि
निर्दिशेत् हस्तेनैकेनसंतिष्टेत्स्वामिनोमरणावहं पादौकं
डूयमानेतुहस्तशल्यंविनिर्दिशेत् सार्द्धहस्तेनसंतिष्टेद्रा
जदंडादिकारकं कुक्षिंकंडूयमानेतुपाषाणंशल्यमादिशेत्

पृ० ३२ब) हस्तद्वितयमानेनभुजंगदशनावहं जानूकंडूयमाने
तुभस्मशल्यंसमादिशेत् हस्तद्वयेनसंतिष्टेल्लक्षणंग
दितंतव अग्निदाहोमनस्तापःक्लेशदुःखभयानिच क
रोत्येवंविधंकर्म्मस्तस्माच्छल्यंसमुद्धरेदिति जलपर्यंतं
खननात् हस्तमात्रंखननाद्वासर्वशल्योद्धारोभवति य 
दुक्तं खन्यमानेजलंयावच्छल्यदोषोविनश्यति पंचहस्तं
प्रखातव्यंशल्यदोषोपशांतये शल्योद्धारंततःकृत्वापूर
येत्समंयथेति इदंतुनिवर्त्तनपरिमितभूमिपर्यंतमे
कमेकमेवपरीक्षणंदंडस्तुदशहस्तःस्यात्त्रिंशदंडैर्निव
र्त्तनमिति ऊर्द्धंपुनपरीक्षणमितिसंप्रदायविदः अन्यो
पिभूशुद्धिप्रकारस्तंत्रांतरे श्वेतातुव्राह्मणीपृथ्वीरक्ता
भूःक्षत्रियामता वैश्यापीतातुविज्ञेयाकृष्णाशूद्राप्रकीर्त्ति
ताः तथा व्राह्मणीघृतगंधास्यात्क्षत्रियारक्तगंधकृत् र
क्तंरूधिरं० क्षारगंधाभवेद्वैश्याशूद्राविट्गंधिनीक्षितिः
तथामधुराव्राह्मणीभूमिःकषायाक्षत्रियास्मृता वैश्याम्लाथविज्ञेयाशूद्रास्यात्कटुकीमहीतथाव्राह्मणीभूःकुशोपेताक्षत्रि
यास्याच्छराकुला कुशकाशाकुलावैश्याशूद्रानानातृणा
कुला तद्यवस्थायाह श्वेतारुणापीतकृष्णाविप्रादीनांप्र
शस्यते आज्यासृक्क्षारमद्यानांतुल्यगंधावयाभवेत् सापिविप्रक्षत्रियवैश्यशूद्राणीक्रमेणप्रशस्तेत्यर्थः मधुराचकषायाचअम्लाचकटुकाचया सापि
विप्रादीनांप्रशस्तेतिपूर्ववत् इत्थंप्रकारेणरूपरसगंधैः
परीक्षांकृत्वाकुशादिद्रव्यांतरसंवंधेनप्राशस्त्यमुपदर्श
यति कुशैःशरैस्तथाकाशैदूर्वाभिर्याचसंभृतेति इहापि
विप्रादिचतुर्वर्णानांक्रमतःप्रशस्तेतिपूर्ववत् दूर्वेति
वहुतृणाकुलेन्यस्याप्युपलक्षणं अथनानालक्षणसम
वायेकिंतस्याव्राह्मणीत्वं आहोस्वीक्षत्रियादित्वमितिचेत्

पृ० ३३अ) भ्रांतोसि नहिचयंजातिलक्षणमाचरामोयेनजातिसांक
र्ययमापतेत् किंतुव्राह्मणादिजात्यनुकूलभूमिग्रहणार्थं
तादृशसंज्ञामात्रं तथाचद्वित्र्यादिलक्षणसंनिपातेव्राह्म
णादिद्वित्रिवर्णानुकूल्यस्यतत्रसिद्ध्याकातेहानिःस्यात्
गौतमसंहितायांतुव्राह्मणीत्वादिनैवभूमेःसर्ववर्णसा
धारण्येनोपादेयत्वादिकमुक्तं व्राह्मीसर्वार्थसिद्ध्यैस्याक्ष
त्रियाराज्यदामता धनधान्यकरीवैश्याशूद्रास्यान्निंदिता
मुनेइति तथाज्ञात्वाभूमिंपरीक्षेतपूर्वोदक्प्रवणांशुभां
अकंटकांतृणैःछत्रांतथातोयपरिप्लुतां संपूर्ययमाणे
खातेतुतथाधिकमृदांशुभां तथाकुसुमप्रकरस्तद्वद्य
स्यांनम्लानिमृछति ननिर्वातितथादीपस्तोयंशीघ्रंन
जीर्ययति सर्वेषामेववर्णानांभूमिःसाधारणीतुसेति पु
ण्याहंवाचयित्वेतिव्राह्मणद्वारापुण्याहवाचनाख्यंकर्म्म
विशेषंकृत्वेत्यर्थः रचयेदित्यत्रकथंरैचयेदित्याकांक्षाया
माह पंचभिरित्यादिना मंडपश्चत्रिविध उत्तममध्यमाध
मभेदात् यदुक्तंमंत्रमुक्तावल्यां अथमंडपनिर्माणंब्रू
महेव्रह्मणोदितं श्रेष्टमध्यमहीनैस्तुमानैस्तत्त्रिविधंस्मृ
तमिति अथपंचहस्तैःकृतोमंडपःकनिष्टः सप्तभिर्म
ध्यमोनवभिस्तैरुत्तमिति मूलार्थोवक्तव्यःशव्दास्वार
स्यस्यतथैवार्थप्रत्यायनेसमर्थत्वात् सचनसंभवति मू
लकृतैवाग्नेनवकुंडानीतस्यांतर्वक्तव्यतयातेषामपित्रि
त्रिमेखलादियुक्तानामुत्तमभूतेपिनवहस्तमंडपे
होत्रादिकोपवेशनस्थानसहितानांसमावेशासंभ
वात् ||            ||              ||

पृ० ३३ब) काकथामध्यमाधममंडपयोः दूरेवतुपंचमेखलाप
क्षप्रत्याशेतिमहानेवमूलीयपूर्वापरग्रंथविरोधिति
चेत् अत्रपदार्थादर्शकृतः पंचभिःसप्तभिर्मिलित्वासं
पन्नद्वादशसंख्याकहस्तैः कनिष्टोमंडपःपंचभिर्नवभि
र्मिलित्वासंपन्नचतुर्दशसंख्ययामध्यमोमंडपः सप्तभि
र्नवभिर्मिलित्वासंपन्नषोडशसंख्ययातूत्तमःसितिमू
लार्थः तंत्रांतरसंवादीवायमर्थः यदुक्तंक्रियासारादौ अ
थद्वादशविस्तारःकनिष्टौमंडपःस्मृतः तथाषोडशभि
र्हस्तैर्मंडपःस्यादिहोत्तमः अन्यत्रापि कनिष्टमध्यज्येष्टाः
स्युर्मंडपार्कहस्तकाःद्विहस्तोत्तरयावृद्ध्याशेषाःस्युर्मं
डपाःशुभाइतिवदंति हषंदीपिकाकृतस्तुअंतरशव्दो
ग्रेमंडपतृतीयांशेनकर्त्तव्यतयावक्ष्यमाणवेदीरूपम
ध्यभागपरः तथाचपंचहस्तैर्मितंपरिमितं अंतरंवेदी
रूपमध्यभागोयस्यतादृशंमंडपंकुर्यादित्यर्थः एवमग्ने
पि तथाचपंचदशहस्तैःकनिष्टःएकविंशतिहस्तैर्मध्यः
सप्तविंशतिहस्तैरुत्तमित्यामातं मंडपत्रिभागेनवेदी
कर्त्तव्येत्यप्यायातमितिवदंति तदपरेनक्षमंते चतुर्विं
शतिहस्तंवाहस्तविंशतिकंतथा उत्तमंमानमित्याहुःर्ह
स्तषोडशकंतथा हस्तद्वादशकंवापिमध्यमंतदुदीरि
तं अष्टभिर्दशभिवापिकनिष्टस्सिहोच्यतेइत्यादित्वदुदा
हृतवचनेपितादृशमानस्यानुक्तत्वात् तंत्रांतरासंवादि
त्वादिति मंडपश्चायंचतुरस्रेव प्रमाणंचतुरस्रमादे
शादन्यदितिकात्यायनसूत्रात् भूमितोद्वादशांगुलोव्ध
ताहस्तमात्रोच्चतावामंडपस्यानुसर्त्तव्या यदुक्तंसिद्धांत

पृ० ३४अ) शेखरे स्थलादर्कांगुलोच्छ्रायंमंडपस्थलमीरितं महाक
पिलपंचरात्रे उच्छ्रायोहस्तमात्रंस्यात् सुसमंचसुशोभनमि
ति एतेषांचमंडपानांनयौगपद्यंएकार्थकत्वात् एका
र्थायुगपदप्रयोगितिन्यायात् नापिविकल्पः तुल्यश्रम
व्ययसाध्यत्वाभावात् किंतुमुख्यानुकल्पभावःतथाचप्रभुः
प्रथमकल्पस्येत्यादिवचनात्प्रथमासमर्थस्यैवोत्तरत्राधि
कारितिमंतव्यं एतेननन्वत्रमंडपेकनीयसैवसिद्धेर्मंड
पयोर्मध्यमोत्तमयोरननुष्टानंस्यादितिपदार्थादर्शकारा
शंकापिपरिहृतावेदितव्या यत्रतूत्तमकनिष्टादिभावो
नकंठरवेणगुरुलघुपक्षयोरुदितस्तत्रैवफलतारतप्यं
परिकल्प्यानुपत्तिपरिहारेपतितर्व्यस्वयमेव अर्थाद्वाक
ल्पनैकदेशत्वादित्यनेनकल्पनायापिश्रुत्यैकदेशत्वेन
प्रमाणतास्वीकारादितिदिक् षोडशस्तंभसंयुक्तमित्यु
क्तंतत्रकुत्रस्थानेकतिकतिसंख्यानांनिवेशित्याकां
क्षांनिवर्त्तयति चत्वारदृत्यादिना तेषुषोडशस्तंभेषुम
ध्ये अष्टहस्ताश्चत्वारस्तंभामंडपस्यमध्येवक्ष्यमाणाया
वेद्याआग्नेयादिक्रमेणचतुःकोणेषुस्थाप्याःइत्यर्थःवे
दिकोणेषुविन्यसेत्स्तंभान्वेदस्वरूपकान् आग्नेयादि
क्रमेणैवेतितंत्रांतरदर्शनात् अन्यत्रापि स्तंभोच्छ्रायेशि
लान्यासेसूत्रयोजनकीलके खननावटसंस्कारंप्रा-
रंभोवह्निगोवरिति अष्टहस्तेत्यादिषोडशहस्तोत्त
ममंडपाभिप्रायेण यदुक्तंपंचरात्रे  मंडयार्द्धाच्छ्रिता
न्वेदसख्यांश्चूडान्वितांस्तथेति अभितिति द्वौद्वौस्तं

पृ० ३४ब) भावेकैकदिग्द्वारेइतिचतुर्दिग्द्वारेष्वष्टौस्तभाः चतुर्षुको
णेष्वेकैकितिद्वादशस्तंभामंडपस्यपरितःस्थाप्याइत्य
र्थः एतेचसर्वेपिप्रत्येकंपंचहस्ताएवा एतेनमंडपतृ
तीयांशोच्चत्वंद्वादशस्तंभानामुक्तंभवति हर्षदीपिका
मतेतुअधममंडपाभिप्रायकमेवसर्वमिदं यद्यपि
अधममंडपस्यपंचदशहस्ततयातदर्द्धप्रमाणेनम
ध्यस्तंभानुष्टानेसार्द्धसप्तहस्ततैववक्तुमुचितानाष्ट
हस्ततातथाप्यल्पांतरत्वात्तथाभिधानं नचाल्पांतर
त्वमपिरूषणमेवेत्यतेवपदार्थादर्शादर्शितरीति
रेवमूलसंमता तथासत्यल्पांतरस्याप्यभावादितिवा
च्यं तथापिवहिस्तनस्तंभानांपंचहस्ततायांमंडपतृती
यांशतास्वीकरस्तेअल्पांतरत्वस्यदुर्वारत्वात् नह्यत्रतन्म
तेल्पांतरत्वं पंचहस्ताधममंडपतृतीयांशतायाःपंच
हस्तस्तंभेशुसौरस्यादेवसंभवादितिध्येयं निछिद्राः
छिद्रवर्जिताः दृढाःऋजवःवक्रताशून्याः यदुक्तं सा
रदारुभवान्स्तंभान्दृढान्कुर्यादृजून्समान् क्रियासारे
यज्ञीयवृक्षोवेणुर्वाक्रमुकःस्तंभकर्मणि अन्येविशुद्ध
वृक्षावाभवेयुर्नान्यभूरुहाः तथाशल्ययुक्तःस्वयंशुष्कः
कुटिलश्चपुरातःअसौम्यभूमिजनितःसंत्याज्यस्तंभक
र्म्मणीति तत्पंचमांशमिति यस्ययस्याष्टहस्तस्यपचह
स्तस्यवास्तंभस्यनिखननंकर्त्तव्यंतस्यतस्यपंचभागा
न्कृत्वापंचमंभागंभुविनिखनेच्चत्वारोभागाउच्चताकारका
मवंतीत्यर्थः तत्समंततः तस्यमंडपस्यसमंतात् 
द्वारवर्ज्जमितिशेषऽनारिकेलदलाद्यभावेकटैराच्छा

पृ० ३५अ) दयेत् यदुक्तं कटैःसद्भिस्तुसंछायाविजयायास्तुमंड
पाः तथामंडपंमंडयेदार्दृशाखाभिस्तुसमंततिति तोर
णस्तंभारोपणमादर्शयति द्वारेष्वित्यादिना एतावताद्वा
राणिचत्वारिविदध्यात्पंचमांशतः पंचरात्रे कनीयसिस्या
द्धिकरंचतुरंगुलवृद्धितः मध्यमोत्तमयोर्द्वारमिति पूर्वा
दिद्वारेषुक्रमेणप्लक्षोदुंवराश्वत्थवररूपक्षीरवृक्षाणां
तोरणस्तंभान्सप्तहस्तोछ्रायात्पंचमांशेननिखनेत् पं
चमांशंन्यसेद्भूमौसर्वसाधारणौविधिरितिशिल्पशास्त्री
यववनात् क्रमादिति प्लक्षोदुंवरकाश्वत्थवटजाःस्वो
रणाःक्रमात् पूर्वादितोविधातव्यायद्वाद्यंतविपर्ययः
प्लक्षस्थानेवटःपूर्वंकर्त्तव्यःवटस्थानेचप्लक्षःपश्चात्क
र्त्तव्यितिचतुर्थः पादार्थः न्यग्नोधतोरणंपूर्वेयाम्येत्वौ
दुंवरंमतं पश्चिमेश्वत्थसंभूतमुत्तरेप्लक्षतोरणमिति
सिद्धांतशेखरसंवादात् प्रथमोपिपक्ष्यस्तद्ग्रंथसंवाद्ये
व पूर्वंवाप्लक्षसंभूतंन्यग्रोधश्चोत्तरेमतितितत्रदर्शना
त् महाकपिलपंचरात्रेदेवास्तोरणरूपेणसंस्थितायज्ञ
मंडपे विघ्नविध्वंसनार्थंचरक्षार्थंत्वधरस्यव न्यसेत्र्यग्रो
धमैंद्र्यांतुयाम्यांचौदुंवरंतथा वारुण्यांपिप्पलंन्यस्येत्कौ
वेर्ययांप्लक्षकंतथा सुशोभनंतुपूर्वस्यामृग्वेदादिसुमं
त्रितं इषेत्वेतिमंत्रेणसुभद्राख्यंतुदक्षिणे सुकर्माख्यंतु
वारुण्यांसामवेदादिकेनतु शन्नोदेवीतिमंत्रेणसुहोत्रंतू
त्तरेन्यसेदितिऋग्वेदादिना अग्निमीलेइतिमंत्रेणसाम
वेदादिना अग्नायाहीतिमंत्रेण यदुक्तंमंत्रमुक्तावल्यां
अग्निमीलेतिमंत्रेणविन्यसेत्पूर्वतोरणं इषेत्वोर्जेतिमंत्रे

पृ० ३५ब) णदक्षिणंतोरणंन्यसेत् अग्नायाहिमंत्रेणपश्चिमेस्यनि
वेशनं शन्नोदेवीतिमंत्रेणदद्यादुत्तरतोरणमिति इदंचतो
रणनिवेशनंमंडपद्वारेभ्योहस्तमात्रंवहिःकार्ययं मंड
पद्वारवाह्येतुहस्तमानेनदिक्क्रमादिति मंत्रांतरदर्श
नात् मतुअश्वत्थोदुंवरप्लक्षरशाखाकृतानितु मंड
पस्यप्रतिदिशंद्वाराण्येतानिकारयेदितिवास्तुशास्त्रीयव
चनंतोरणेषुद्वारत्वप्रतिपातकंतुद्वारनिकटेवद्वारता
होक्रियमाणत्वादौपचारिकं एषांक्षीरवृक्षाणांसर्वेषाम
लाभेतुविशेषः सिद्धांतशेखरे एकमेषामलाभेस्यात्त
दलाभेशमीद्रुमः जंवूखदिरसाराश्चतालोवातोरणेस्मृ
ताः इतिसप्तहस्तैरितिउत्तममंडपाभिप्रायेण मध्यमा
धमयोस्त्वाह पृथक्पृथगिति मंडपभेदाद्भिन्नमित्यर्थः
तथाचमध्यमेतत्रषट् अधमेपंचहस्तास्तोरणस्तंभोछ्रा
यप्रमाणत्वेनस्वीकरणीयाइतिभावः तेषांतोरणस्तंभा
नांपरिणाहोविशालत्वंदशांगुलंकार्ययं तोरणस्तंभद्वयस्यो
परियत्तिर्यक्फलकंत्रिशूलारोपणार्थमंगुलत्रयप्रमाण
कछिदेणमध्यभागेसहितंदीयतेतस्यप्रमाणमाह तिर्य
गित्यादिना अधममंडपीयतोरणस्तंभमानतोर्द्धमानेनसा
र्द्धद्विहस्तेनेतियावत् अधममंडपतोरणस्तंभानांपंचह
स्ततायाःपूर्वमभिहितत्वादितिपदार्थादर्शानुयायीपंथा
हर्षदीपिकाकृतस्तुसप्तहस्तोच्छ्रायाइत्यनेनोक्तोत्तममंड
पीयतोरणमानार्द्धप्रमाणेनसार्द्धहस्तत्रयरूपेणतिर्ययक् 
फलकदैर्घ्यमाहुः यत्रमंडपेययौस्तोरणस्तंभोछ्राय
स्तत्तदर्द्धप्रमाणेनतत्तत्तोरणीयतिर्यक्फलकदैर्घ्यंभव

पृ० ३६अ) तीतिनुमूलस्वारस्यसिद्धोर्थः शूलानीतिवहुवचनंप्रतिद्वा
रयेकैकत्रिशूलकरणेनचतुर्षुद्वारेषुशूलचतुष्टयस्यपर्य
वसितत्वादुपपाद्यं तोरणित्येकवचतंतुजात्यभिप्रायेण
तेनप्रतितोरणतिर्यक्फलकमेकैकंत्रिशूलंकार्ययमिति
फलति तचनवांगुलमानंतोरणकाष्टतेवकार्ययं तत्रा
पियद्यतोरणोपरियद्यत्त्रिशूलंतत्तत्काष्टजंतत्तत्त्रिशूल
मितिद्रष्टव्यं तत्रांगुलत्रयंछिद्रांतर्निवेशः तदुक्तंक्रिया
सारे शूलंहस्तायतंतेषामिति तथातोरणांघटयित्वैवमू
र्द्ध्वंशून्यत्रयंन्यसेत् शूलेनचांगुलंदैर्घ्यंतुरीयांशेनविस्तृतिः
अन्यत्रापि अग्नयोर्मध्यभागेवपट्टिकायांत्रिशूलकानिति
पिंगलामते शूलेनचिह्निताःकार्ययाद्वारशाखास्तुमस्तके
ऋजुवैमध्यशंगंस्यात्किंचिद्वक्त्रंतुहस्तयोः उभयंतत्समाख्या
तंअंगुलंरोपयेत्तदेति हस्तायतमितित्रिशूलघटकशूलत्र
यरूपसमुदायाभिप्रायेण नवनवांगुलमेकैकंशूलंमध्य
स्थृतुभूतमपरद्वयंरवयित्वासमुदायस्यसप्तविंशत्यंगु
लतांसंपाद्यांगुलत्रयंछिद्रंभिनिवेश्योर्वरितंचतुर्विंशत्यं
गुलात्मकहस्तमात्रत्वंसमुदितैकैकत्रिशूलस्यभवतीतिहृ
दयं एकांगुलमात्रस्यछिद्रेभिनिवेश्यत्वेपित्र्यंगुलंरोपयेदि
त्युक्तिः समुदायाभिप्रायामौलोपिहस्तमानतितिशव्देव
मेवव्याख्येयः पदार्थादर्शकारोप्यमुमेवपक्षंस्वीचकार उच्च
ताचसर्वेषांत्रिशूलानांविलप्रविष्टमूलदेशंत्यक्ताहस्तमा
त्रंइतिहर्षदीक्षिताः इदंतुशैवदीक्षाद्यभिप्रायेण वैलवेतु
विशेषः मस्तकेद्वादशांशेनशंखचक्रगदांवुजं प्रागादिक्र
मयोगेनन्यसेत्तेषांस्वदारुजमिति तेषांतोरणानांमस्तके

पृ० ३६ब) षुतोरणद्वादशतमांशदीर्घास्तोरणकाष्टजाःशंखचक्राद
यः पूर्वदक्षिणादिदिक्षुदिक्क्रमादेवन्यस्याइत्यर्थः इ
दमेवशूलानामपितोरणकाष्टजत्वेप्रमाणं नवयावद्व
वनंवाचनिकमितिन्यायाछंखादिनिर्माणार्थोत्पन्नवाक्य
स्यत्रिशूलप्रवृत्तौ प्रमाणाभावितिवाच्यं स्वेच्छाचारादनि
यममेपेक्ष्यस्वसमेस्थलांतरेक्लप्तप्रकारग्रहणान्नियम
स्यैवौचित्यात् दिक्ष्विति ध्वजलक्षणंतंत्रांते पंचहस्ताध्वजा
दीर्घावैपुल्येनद्विहस्तकाः दंडश्चदशहस्तःस्याद्दशदिक्षु
चतान्यसेत् क्रियासारे मंडयस्यवहिर्हस्तैर्दशहस्तायतैः
सह पूर्वाद्यष्टहरित्स्वष्टौध्वजान्संस्थापयेत्क्रमात् तेषां
हस्तद्वयंव्यासोमध्यश्चकरसंमितः व्यासार्द्धंशिखरंपुच्छं
धजानांपरिकल्पयेत् तेषुहस्त्यजमहिषसिंहमत्स्यैण
वाजिनः वृषभंचयथान्यायंध्वजमध्येक्रमाल्लिखेत् अथ
वादिगाजानष्टावैरावतपुरःसरान् ध्वजेषुविलिखेदुक्त
धातुभिश्चसलक्षणानिति ध्वजनिवेशनंचावश्यकं ध्वजे
नरहितेव्रह्मन्मंडपेतुवृथाभवेत् पूजाहोमादिकंसर्वं
जपाद्यंयत्कृतंवुधैः रक्षणेनविनायद्वत्क्षेत्रंनश्यति
क्षेत्रिणः ध्वजंविनादेवगृहंतथानश्येतसर्वथा विष्णुपा
रिषराःक्रराःकूष्मांडाद्यास्तुयेस्मृताः पूजादिकंतुगृह्णंति
स्वयं नास्तियदिध्वजः इत्यादिनाहयशीर्षपंचरात्रोदौतद
करणे प्रत्यवायश्रवणात् ध्वजपदंपताकायापिचो
पलक्षकं पताकाध्वजसंयुक्तंमंडपंकारयेद्गुरुरितिसि
द्धांतशेखरादिवचनात् तल्लक्षणंसोमशंभुनोक्तं सप्तह
स्ताःपताकाःस्युर्विंशत्यंगुलविस्तृताः दशहस्ताःपताका

पृ० ३७अ) नांदंडाःपंचांशवेशिताः पताकाआयुर्धाकाश्चगंधपुष्प
समन्विता इतिपंचमांशेनस्वदैर्घ्यपंचमांशेनवेशिताः
भूमौनिखाताःआयुधानिदिक्पालानामेव तेषामेववा
हनानांध्वजेषुलिखनात् वितानश्चंद्रातपापरपर्यायः
दूर्भमालासूत्रग्रथितदर्माः आदिनादुकूलैरुक्तमंडप
स्तंभावेष्टनादिकंसंग्राह्यं यदुक्तंसिद्धांतशेखरे चूतप
ल्लवमालाढ्यंवितानैरुपशोभितं विचित्रवस्त्रसंछन्न
स्तंभराजिविभूषितं फलैर्नानाविधैर्भोज्यैर्दप्पणैश्चाम
रैरपि भूषितंमंडपंकुर्याद्घंटाटल्लस्रगादिभिरिति मं
डपस्यमानन्यूनाधिक्यादौदौषुक्तःक्रियासारे अनुक्र
साधनैःक्कप्तोयदिवाकुटिलाकृतिः मानाधिकोथवा
न्यूनोमंडपःकर्त्तृघातकिति मंडपमध्येवेदीनिर्माण
प्रकारमुपदिशति तन्त्रिभागेत्यादिना तस्यमंडपीय
मध्यसूत्रस्ययस्तृतीयोंशोमध्यतनस्तुत्रवेदींचतुरस्रां
कुर्यादित्यर्थः ततोमंडपसूत्रंतुत्रिगुणंपरिकल्पये
त् पूर्वादिषुक्रमात्तस्यमध्यभागेनविदिकेतितंत्रांतर
संवादात् अरत्निमात्रसमुन्नतामिति हस्तमात्रोच्चा
मित्यर्थः यदुक्तंवशिष्ठसंहितायां हस्तोन्नतांचविस्ती
र्णांचतुर्हस्तैःसमंततः मंत्रमुक्तावल्यां इष्टकाभिर्मृ
दावापिदपाणोदरसन्निभा राजहस्तोछ्रयाकार्यावि
दुयासिद्धिमिछतेतिराजहस्तः कूर्प्परात्मध्यमांगुल
पर्यंतोहस्तः क्रियासारेत्रिभागंमंडपंकृत्वामध्यभाग
स्तुवेदिका हस्तमानंतदुत्मेर्धचतुरस्रंसमंतथा प
क्वाभिर्वाप्यपक्वाभिरिष्टकाभिर्दृढंयथा कर्तव्यावेदि

पृ० ३७ब) काश्रेष्टातदभावेमृदापिवा अचक्रपार्श्वासुस्निग्धाद
र्प्पणोदरसन्निभेति अरत्निशव्दस्यकात्यायनादिनाह
स्तेपिप्रयुक्तत्वादत्रापितथोक्तं कादिमतेपि अंगुलस
क्षणमुक्त्वाभिहितं तैश्चतुभिर्भवेन्मुष्टिर्वितस्तिस्तैर्स्त्रि
भिर्गुणैः अरत्निस्तद्वयेनस्याद्व्रह्मश्वद्वयतःशिवेइति
ननुकिमनमावेद्याकर्त्तव्यमित्यत्राह मंडलायेतिवक्ष्य
माणसर्वतोभद्रादिमंडलानांतत्ररचनार्थमित्यर्थः
तस्यापिकिंफलमितिचेन्न इष्टदेवतायातदुपरिपूज
नस्यैववक्ष्यमाणस्यतत्फलत्वात् वेदिकायान्यूनाधि
कभावेपिदोषुक्तस्तत्रैव वक्रपार्श्वानीचमध्यापरु
षादृगशोभना मानहीनाधिकावेदीकर्त्तुःकर्म्मविना
शिनीति इयताप्रवंधेनमंडपरचनांसांगामभिधाय
अंकुरार्प्पणनामकंकर्मांतरंसर्वेषुशुभकर्म्मस्वभ्युद
यातिशयार्थमुपादेयंनिरूपयति प्रागेवेत्यादिना
दीक्षादिनात्पूर्वतनदिततोगणनयाशवीनेसप्तमेदि
वसेअंकुरार्प्पणाख्यंकर्म्मकुर्ययात् किमिदमंगांतरव
दकरणेप्रधानफलव्याघातकंनेत्याह सर्वसंपत्यैइ
ति तथाचाकरणेनांगवैकल्पं करणेत्वभ्युदयातिश
यितिभावः सप्तमेइतिवक्ष्यमाणापरपक्षाणामुप
लक्षणं यदुक्तंसिद्धांतशेखरे प्रतिष्ठायांचदीक्षायां
स्नापनेवोत्सवेतथा संप्रोक्षणेवशांत्यर्थंविवाहेमौं
जिवंधने सर्वमंगलकार्येषुकर्त्तव्यमंकुरार्प्पणं प्र
तिष्टादिवसात्पूर्वंनवमेसप्तमेदिने पंचमेवातृतीये
वासयोवाचांकुरार्प्पणमिति सद्योवादीक्षादिमंगला

पृ० ३८अ) नुष्टानदिनेवा मंगलांकुरयज्ञंचकुर्यात्तत्रैववाहनीति
कपिलपंचरात्रवचनात् अंकुरार्प्पणंचेदंस्वानुष्टान
दिनात्पूर्वदिनेउपोष्यनांदीश्राद्धपूर्वकमनुष्टेयं यदु
क्तंतंत्रांतरे गुरुर्विशुद्धःप्रागेवदीक्षाहात्सप्तमेदिने सं
कल्प्योपोष्यकर्तव्ययंकुरारोपणंशुभं कुर्ययान्नांदीमु
खश्राद्धंपूर्वेद्युःस्वस्तिवाचनं स्वगृह्योक्तप्रकारेणतदे
तद्विदधीतेवैइतिपूर्वेद्युःअंकुरार्प्पणांगोपवासदिने
कुत्रस्थानेकर्म्मेदमनुष्टेयमित्याकांक्षायामाह मंडपे
त्यादि पूर्वोक्तमंडपस्योत्तरभागेपूर्वापरायतांदशह
स्तमानेनदीर्घांर्पवहस्तैर्विस्तृतांदीर्घचतुरस्रागूढांप
रितःकटादिनावेष्टितांनिर्वातप्रवारांदक्षिणतोद्वार
शालिनींशांलांकुर्यादित्यर्थः विंशत्यातुकरैःशाला
दशहस्तेनविस्तृतेसुक्तलक्षणलक्षितायाउत्तमशाला
याःप्रकृतेनुपयोगान्मध्यमपक्षोत्राश्रितितिपदार्था
दर्शकारादयः अपरेतुउत्तमःपक्षोहिसमर्थमात्राधि
कारिकःसमर्थानांफलसंवंधस्ततेवभवतिनान्य
था तत्रासमर्थानांमध्यमपक्षात् तत्राप्यसयर्थानाम
धमादेवेतिसर्वज्ञैरुपदिश्यते तथाचप्रयोजनाभावे
पिसमर्थानांकुतोपरपक्षात्फलाधिगमःस्यादितिन
जानीमः यदिचमहतीशालामध्यमाशालेतिविभा
गोस्तितदाप्रयोजनवद्ग्रणमेवयुक्तिसहं यदितुयथा
श्रुतेप्रतीयमानंशालायालक्षणमेवेदंनदापितावत्प्र
माणंकथंत्युक्तंशक्येतेतिमंतव्यमितिवहुंति तस्यां
शालायांरवनप्रकारमेवाह पंचहस्तेत्यादिना शाला

पृ० ३८ब) यामध्यभागेपूर्वापरायतंपंचहस्तप्रमाणमेकंसूत्रं
दत्वाततोद्वादशद्वादशांगुलप्रमाणमंतःस्थलंत्यक्त्वा
सूत्रद्वयंदक्षिणपार्श्वेदत्वाततःउत्तरपार्श्वेपिद्वादश
द्वादशांगुलमंतरालंपरित्यज्यसूत्रद्वयंदद्यात् त
तस्तत्पंचसूत्ररेखाव्यतिभेदिनीप्रत्येकंद्वादशद्वादशां
गुलमंतरालंत्यक्त्वाप्रत्येकंद्विद्विहस्तैएकादशसूत्र
पातैरेकादशरेखाःकुर्यात् तेनचत्वारिंशत्पदानि
भवंतीत्यर्थः अनंतरेतिकर्त्तव्यतामाह प्रमार्जयेदि
ति पक्त्याकारेणवीथीचतुष्टयंमार्जयेदित्यन्वयः वा
ह्यस्थाइतिशेषः तथाचपूर्वतश्चतुःकोष्टामेकांवीथीं
दक्षिणतोष्टकोष्टांपश्चिमतश्चतुःकोष्टामुत्तरतोष्टको
ष्टांवाह्यवीथींमार्जयित्वांतरवशिष्टंयच्चतुष्कचतु
ष्टयंतत्रापिमध्यचतुष्कस्योभयतश्चतुर्थपंचमपदा
त्मकस्यपार्श्वयोःपूर्वपश्चिमभागद्वयेस्थितेयेद्विद्वि
कोष्ठात्मकवीथ्यौतेमार्जयेत् तेनचतुष्कत्रयंमार्जितै
कैकवीथीव्यवहितमवशिष्यतेइत्यर्थः तानिपदा
निश्वेतपीतारुणसितैरजोभिरीशानपदमुपक्रम्यरं
जयित्वापरितोमार्जितावीथीश्यामरजसारंजयेत् 
सीमारेखास्तुसर्वाःश्वेताएवकार्ययाः इतिहर्षदीपिका
कारः पदार्थदर्शकृतस्तुमौलेनसुधीपदेनोनीशा
नादिक्रमोनात्रविवक्षितःकिंतुवायव्याग्नेयनैरृत्ये
शानक्रमादेवश्वेतपीतारुणासितरजोभिःपूरणंका
र्ययमितिसूचितं पीतारक्तसितासितंप्रतिपदंवह्न्यादि
शर्वांतकमित्याचार्ययवचनसंवादादितिप्राहुःश्याम

पृ० ३९अ) लेनहरितरजसा पालिकास्थूलोच्चाःशरावाएव किंचि
त्रीवाःपंचमुखयुक्ताःशरावाएवपंचमुखीपदवाच्याः
चतुःक्रमादिति पालिकादित्रयंप्रत्येकंचतुःसंख्यंस्यादि
त्यर्थः पालिकाविष्णुस्वरूपा पंचमुखीशिवस्वरूपाश
रावाव्रह्मस्वरूपाइतिवदताचाययोणतेषुतेषांपूजानुष्टे
येनिध्वनितं मूलेव्रह्मशिवयोःक्रमोनविवक्षितःप्रोक्ते
श्वेतेषुयात्रेषुविष्णुशंभुविधील्लिखेदितिसारस्वततंत्रो
क्तेः एषांपालिकादित्रिपात्राणांउच्छ्रायःउच्चताक्रमात्षो
डशांगुलद्वादशांगुलाष्टांगुलप्रमाणा मानासंभवेना
स्तिप्रत्यवायः यथासंभवमानंवापालिकादिसमाचरे
दितिसिद्धांतशेखरदर्शनात् प्रक्षाल्यशुभानि प्रक्षाल
नेनशुद्धीकृतानितंतुनात्रिगुणसूत्रेणदर्भकूर्वमग्ने
वक्ष्यमाणं पश्चिमादीति तथाचपश्चिमचतुष्केपालि
काचतुष्कं मध्यमचतुष्केपंचमुखीचतुष्कं पूर्वचतुष्के
शरावचतुष्टयंनिदध्यादित्यर्थः तत्रैकैकचतुष्केतुआ
ग्नेयादिक्रमादेवपात्रस्थापनंनस्वेच्छया नाप्युचितस
र्वसंमतेशानादिक्रमेण वह्न्यादीशानपर्यंतंचतुष्केषु
पृथक्पृथक् तेषुपात्राणिविन्यस्येदितिप्रयोगसारव
चनात् पश्चिमाश्चअश्चपश्चिमौतयोरादिपश्चिमादि
अपदमग्निपरंनामैकदेशेननामग्रहणस्यक्वचित्प्रामा
णिकैःउजापूकादिकंपीठमित्यादिनास्वयमप्यभ्युपग
तत्वात् तथाचपश्चिमादिअग्न्यादिचनिवेशयेत्पात्राणी
तिमूलादप्येद्योर्थोनिर्गलति मौलेनदेशिकपदेनाय
मर्थःसूचितितिपदार्थादर्शकृतः निवेशनक्रमेणै

पृ० ३९ब) वचपूरणवीजोद्वापादिकमनुष्टेयं करीषंशुष्कगोम
यचूर्णं पूर्वंकरीषेणतदुत्तरंवालुकाभिस्तदुत्तरंमृद्भिः
पूरणमनुष्टेयंसर्वत्र मृत्तिकाचेयंनयाकाचित् किंतु
नृत्यगीतादिकोत्सवपुरःसरंहस्तिरथवाज्यादिभिर्न
दीतीरंतडागतीरंपुष्फवनसमीपंवागत्वातत्रशुद्धं
भूभागंदर्भैःसंमृज्यास्त्रमंत्रेणसंप्रोक्ष्यनमोमंत्रेणभू
मिमावाहनादिपुरःसरंसंपूज्यगंधपुष्पादिभिःपूजि
तयाकुद्दाल्याभूमिंखात्वा वामदेवेतिमंत्रेणमृदमा
दायकांस्यपात्रेस्थापयित्वास्त्रमंत्रेणसंमार्ज्यवस्त्रेणा
छाद्यंमंडपनिकटेसमानीयप्रदक्षिणीकृत्यतत्रप्रवेशि
तायामृत्तिकासैवोपादेया अत्रप्रमाणंसिद्धांतशेखरा
दितः प्रत्यवगंतव्यं सुधावीजेनवमित्यमृतवीजेन तं
त्रवित् क्ष्यालनप्रकारज्ञःसचपूर्वंजलैःप्रक्षालनपूर्व
कंदुग्धैःप्रक्षालनमित्येवंरूपःवीजानितानिप्रक्षाल्य
जलैःक्षीरेणचक्रमादितिसारस्वततंत्रोक्तेः मूलेनदा
तव्यमूलमंत्रेणअभिमंत्रणसंख्यायानुक्तत्वात्संख्या
नुक्तौदातसाष्टंसहस्रंवाजपेदितीतिकपिलपंचरात्र
वचनस्यायंविषयः मृदंगःपटहोह्यंह्र्यामुखवाद्यंचशं
खकितिपंचघोषाः निर्वपेदिति दशापिवक्ष्यमाणवी
जान्येकीकृत्यरात्रौप्राङ्मुखुदङ्मुखोवामूलमंत्रेण
तेषुपात्रेषुनिर्वपेदित्यर्थः यदुक्तंसिद्धांतशेखरे वीज
मुख्येनमंत्रेणप्राङ्मुखोवाप्युदङ्मुखः वापयेत्सर्ववीजा
निपालिकादिष्वनुक्रमात् वीजानामधिपःसोमस्तस्मा
द्रात्रौतुनिर्वपेदिति सारस्वतमतेपि वीजेभ्योदेवतेभ्य

पृ० ४०अ) श्चसरात्रौकांतिमान्यतः तस्माद्गुरुःसवीजानिनिशा
यामेववापयेदिति वीजानिदर्शयति शालीत्यादिना
शालयोहैमंतिकधान्यानि श्यामाःश्यामाकाः सांवाइ
तिभाषयाप्रसिद्धाः आढकातूवरीअरहडीतिप्रसिद्धाः
निष्पावावल्लाःशिंवाइत्यपरपर्यायाः निष्पावाराजमा
षाइतिरामचंद्राः निष्पावान्राजमाषांश्वसुप्तेदेवेविव
र्ज्जयेदितिवचनान्नेदमुचितमितिपदार्थादर्शकृतः
सारस्वतमतेप्रत्येकंवीजेषुदेवतापूजोक्ता स्कंदंप्रियं
गौ निष्पाववायु मग्निंकुलत्थके आढक्यांनिरृतिं सो
मंमुद्गे वैवस्वतंतिले प्रजापतिंशालिवीजे सर्षपेनं
त मर्चयेत् इंइंश्यामे चवरुणंमाषे भ्यर्चेन्नगात्मजे
इति अधिवासनदिनमारभ्यप्रत्यहंसोमस्यापिपूजनं
कार्ययं सोमंसंपूजयेन्नित्यमधिवासदिनावधि अधिवा
सदिनेप्राप्तेसोममुद्वासयेद्गुरुरिति अधिवासदिनप
दंमुख्याधिवासभूतदीक्षाधिवासनदिनपरं अधिवा
सनदिनमारभ्येत्यत्रतत्पदंतुपालिकादिस्थापनदि
नपरं हरिशद्भिरिति समभ्युक्षणं मंत्रेपूर्वकाभ्युक्ष
णे मंत्रश्चप्रयोगसारे त्रियंवकायशर्वायशंकरायशि
वायवं सर्वलोकप्रधानायशाश्वतायनमोनमः विकी
र्ययानेनमंत्रेणहरिद्राचूर्णमिश्रितं तोयंप्रवर्षयेनेषुसिं
चेतोयैर्दिनंप्रतीति अनेनमंत्रेणेतिप्रवर्षयेदित्युत्तरे
णान्वितं विकरणंमूलमंत्रेणेतिमूलेवस्पष्टमुक्तं
पदार्थादर्शेत्वयमर्थोदेशिकपदेनोक्तितिकथितं व
स्त्रैः नूननैःप्रक्षालितैश्वत्यार्थिकं त्रिविधपात्राणांपा

पृ० ४०ब) पालिकायंच मुखीशरावसंज्ञकानांपात्राणांपूर्वादिदि
क्षुरात्रौदेशिकोवलिंहरेदित्यन्वयः वलिमंत्रमाह प्रण
वाद्यैरित्यादिना आदौप्रणवः ततोपद्मद्रात्रौवलिःक्रि
यतेनतत्प्रथमद्वितोपादिरात्रिस्वामिनामचतुर्थ्यंतंभू
तेभ्यः इत्यादिरूपंततोनमः पदमित्यर्थः तथाच ओंभू
तेभ्योनमः ओंपितृभ्योनमः इत्यादिमंत्राः पर्ययवसन्नाः
दर्शिदीपिकाकृतोप्ययमेवसंमतोर्थः पदार्थादर्शकृत
स्तु ओंनमोभूतेभ्यः ओंनमःपितृभ्यः इतिमंत्रानाहुः न
मोतैर्नामभिरितिमूलविरुद्धंचैदमभिधानं नामांतर
एवनमः पदस्यततः प्रत्ययात् नवनमोंतेयेषांमि
तिवहुव्रीहिं नवयमाश्रयामोयेनत्वदुक्तोर्थः प्रतीये
तपरंतुनमसोंतैरितितत्पुरुषमेव तथाचनाम्नांन
मः पदीतत्वकथनेकिमुर्वरितं नाम्नामादितोनमः
पदप्रवेशप्रत्ययविधावितिवाच्यं तथासतिप्रणवन
माद्यैरितिप्रणवनमोतैरितिवाः प्रणवांतैर्नमोंतै
श्चेतिवाकूयात्ततुप्रणवाद्यैर्नमोंतैरिति विभिन्नपर्या
यप्रवेशमभिरवयेत् किंचतारादिहृदयांतोयंमंत्रोव
स्वक्षरात्मकितिदुर्गामंत्रादिनातोद्वारवचनेषुभविता
पिनमौंतत्वस्यैवव्याख्यातत्वादत्रभूतादिभिः किंमपरा
द्दंनजानीयः नवातंत्रांतरवचनमादर्शितं येनतत्संवा
दार्थमत्राप्यपूर्वार्थकरणंयुज्येतेतिप्रतीमः राशीशना
मान्याह भूतेत्यादि सप्तरात्रिषुभिन्नवलिद्रव्याण्याह
लाजतिलेत्यादिना सान्नान्नसहिताः लाजादयः तेन
षट्द्रव्यैर्भूतवलिरितिपर्ययवसितं अतेवैतत्षट्कस्य

पृ० ४१अ) भूतकूरेतिनामयदुक्तं लाज तिल नक्तरजो दधि सत्क
त्रानिभूतकूराख्यमिति करंभादधिसक्तवः सहजेन
नारिकेलोदकेनसहसंमिश्रितान्सक्तंस्तंडुलपिष्टंवसं
योज्यनागेभ्योवलिंदद्यात् सहजजलालाभेनारिकेलां
तस्थगोलकंजलेनसंष्टष्यतत्रसंयोजनंकार्ययं अक्षता
अखंडतंडुलाः एषपर्यवसितोर्थः एकैकपात्रस्यपू
र्वदिशिपूर्वस्यांरात्रौभूतेभ्योवलिदानेनद्वादशवलिदा
नानिभवंति द्वितीयरात्रौपात्रेभ्योदक्षिणदिशिपितृभ्यो
द्वादशवलिदानानि तृतीयरात्रौयक्षेभ्योद्वादशवल
योनैरृत्यदिशिदेयाइत्यादिस्वयमूह्यं ततिंद्रादिदश
दिक्पालेभ्योपिप्रतिरात्रंवलिर्देयः अंकुरावेक्षणंवगु
रुव्यतिरिक्तेननानुष्टेयं प्ररूढान्यंकुराण्यन्योनवीक्षे
तकदाचन आचार्ययेवप्रविशेत्तछिष्योशतदाज्ञया
वस्त्रैराछाद्ययत्नेनसुगुप्तानिचकारयेदित्यादिवचनात्
अन्यांपिविशेषःसिद्धांतशेखरेयजमानाभिवृद्ध्यर्थमंकु
राणिपरीक्षयेत् सम्यगूर्द्ध्वंप्ररूढातिकोमलानिसिता
निवधूम्रवर्णान्यपूर्णानितथातिर्ययणतानिच श्याम
लानिचकुव्जानिवर्ज्जयेदशुभानितु अवृष्टिंकुरुतेकृ
ष्णंधूम्राभंकलहंतथा अपूर्णंजननाशंचदुर्भिक्षंश्या
मलांकुरं तिर्ययगातेभवेद्व्याधिःकुव्जेशत्रुभयंतथा अ
शुभेत्वंकुरेजातेशांतिहोमंसमाचरेत् मूलमंत्रेणजुहु
यादष्टोत्तरसहस्रकं अघोरास्त्रेणवास्त्रेणशतंवाथस
हस्रकमिति एषामंकुराणांविनियोगंचतुर्दिक्षुस्थाप
नरूपमऽग्रेवक्ष्यतिमूलकारः इत्यंकुरार्पणविधिः

पृ० ४१ब) अथपूर्वोक्तमंडपस्यविनियोगमादर्शयन्कुंडस्थानान्या
ह प्रागित्यादिना पूर्वंकृतायावेदितामारभ्यमंडपाग्रपर्यं
तंपरितःसूत्रंदत्वातत्सूत्रस्यभागत्रयंकृत्वामध्यभागेकुंडा
निपूर्वाद्विक्रमेणाष्टसंख्यानिकुर्यात् एकोभागोवेदिका
समीपगतेकश्चमंडपप्रांतसमीपगतःपरित्याज्यः विद्वा
न्मेखलायोन्यादिसहितकुंडनिर्माणप्रक्रियाज्ञानवान् कुं
डनामान्याह चतुरस्रमित्यादिनवमकुंडस्यावार्ययकर्त्तृकहो
माधिकरणत्वेनाचार्यकुंडपदाभिलययस्यस्थानंनियमय
ति मध्येइति गौरीपतिमहेंद्रयोःईशानपूर्वयोः अथोद्देश
क्रमात्कुंडाष्टकस्यापिनिर्माणप्रकारमादर्शयति चतुरस्र
मित्यादिना नवमंत्वेतदन्यतमतामेवासादयत्रपृथक्प्र
तिपादनमर्हतीतिभावः मंडपास्त्रयःतत्राद्योद्वादशकरः
कनिष्टःतत्रतृतीयभागोमध्यस्थश्चतुर्हस्तमानोवेद्यासमा
क्रांतःतस्याभितोस्त्यैकैकभागः चतुर्हस्तात्मकतद्भागस्या
पित्रिभागकरणेष्टांगुलाधिकैकहस्तात्मकाःप्रत्येकंत्रयो
भागाःपर्यवसिताः तत्राद्यंतभागयोस्त्यागंकृत्वामध्यस्थिते
दात्रिंशदंगुलात्मकेभागेभितश्चतुरस्रादिकुंडरचनाकर्त
व्या० द्वितीयश्चतुर्द्दशकरोमध्यमः तत्रतृतीयभागोमध्य
स्थःषोडशांगुलाधिकचतुर्हस्तप्रमाणोवेद्याआक्रांतः अ
स्याभितोथेकैकभागोस्ति० षोडशांगुलाधिकचतुर्हस्ता
त्मकवेदीवहिर्भूताभितःस्थितभागकरणेकिंचिन्न्यूनत्रि
यवाधिकत्रयोदशांगुलाधिकैकहस्तात्मकाःप्रत्येकंत्रयो
भागाःपर्यवसिताः तत्राद्यंतभागयोस्त्यागंकृत्वामध्यस्थि
तेकिंचिन्न्यूनत्रियवोत्तरसप्तत्रिंशदंगुलात्मकेभागेचतुर

पृ० ४२अ) स्रादिकुंडरचना तृतीयःषोडशकरस्तूत्तमः तत्रतृतीयभा
गोमध्यस्थोष्टांगुलाधिकपंचहस्तप्रमाणोवेद्यासमाक्रां
तःअस्याभितोप्येकैकभागोस्ति तस्यापिचाष्टांगुलाधि
कपंचहस्तप्रमाणस्यवेदीवहिर्भूतभागस्यत्रिभागकर
णेकिंचिदधिकपंचयवोत्तरद्विचत्वारिंशदंगुलप्रमाणका
स्त्रयोभागाःप्रत्येकंभवंति तत्राद्यंतयोस्त्यागेनमध्यमवर्त्ति
नितावत्प्रमाणकेभागेच तुरस्रादिकुंडाभितःकुर्यात् त
थाचयद्यदिशियावत्कुडंचिकीर्षितंतत्तद्दिशातस्तत्तत्कुं
डमंडपनवनवभागेषुमध्येद्वितीयेद्वितीयेनवभागेभ
वतीतिपर्यवस्यति एकैकनवभागस्यचपूर्वपूर्वमंडपा
त्किंचिदधिकंपंचांगुलैतत्तरोत्तरवृद्धिः तत्रचतुरस्रकल्प
नावास्तुमंडलकल्पनातोऽन्यूनानतिरिक्तैवेत्याह पूर्वव
दिति यद्यपिवक्ष्यमाणमेखल्ययोन्यादिविशिष्टस्यैवकुं
डत्वंनचतुरस्रमात्रस्य तथापिभाविकुंडतामाश्रित्यतथो
क्तिः चतुरस्रकुंडलक्षणप्रविष्टहस्तंलक्षयति चतुर्विं
शतीत्यादिना चतुर्विंशत्यंगुलैरर्थःस्वरूपनिष्पत्तिर्य
स्येतितथा चतुर्विंशत्यंगुलानिअर्थाघटकानियस्येतिवा
र्थः यद्वा चतुर्विंशत्यंगुलानिअर्थःपर्यायांतरंयस्येतित
दर्थः सर्वथाचतुर्विंशतिसंख्यैरंगुलैर्हस्तोभवतीतिप
र्यवसितार्थः स्यादिदंहस्तलक्षणंतदापर्यवसितंयदि
तद्घटकांगुलज्ञानंस्यादित्यतोंगुललक्षणमाह कत्तुरि
त्यादिना कर्त्तुःशिष्यादेर्यजमानस्य ननुगुरुरेवप्रकृते
कर्त्तपदार्थःकिंतस्यात् एतावत्पर्यंतानुष्टितव्यापाराणां
कर्तॄतायागुरावेवोक्तत्वादितिचेन्न दानवचनान्वारंभ

पृ० ४२ब) णवरणप्रमाणेषुयजमानंप्रतीयादितिकात्यायन
सूत्रेणहस्तांगुलादिप्रमाणेषुयजमानापेक्षायाएवो
पदिष्टत्वात् स्मार्त्तपरमेवेदंवचनमितितुरिक्तंवचः
आकांक्षानिवृत्त्यर्थंप्रवृत्तस्यास्यवचनस्यसर्वत्रयोज
यितुमौचित्यात् मुष्ट्यंगुलप्रमाणानियत्किंचित्कथिता
निच यजमानस्यकर्त्तव्यंनान्यस्यापिकदाचनेतिगौत
मीयेस्पष्टमुक्तत्वाच्च अत्रतत्सर्वमितिशेषः यजमान
स्येत्यत्रान्वितं तथाचशिष्यादेर्यजमानस्ययोदक्षिण
हस्तस्तस्यमध्यमांगुलिसंवंधियन्मध्यंपर्वतस्यदीर्घप्र
माणमेवांगुलशव्दार्थित्यर्थः अंगुलस्ययवादिकल्प
नांविनात्रिभागादिकरणमेवाशक्यमित्यतोंगुलस्याष्ट
यवस्वरूपतामुपदर्शयति यवानामष्टभिःक्लप्तमिति
तथाचपर्वदैर्घ्यकल्पितांगुलस्य मात्रांगुलमितिसंज्ञा
यवकल्पितांगुलस्यतुमानांगुलमितिसंज्ञेतिकल्पना
भेदकृतोत्रसंज्ञाभेदोननुसंज्ञिभेदकृतस्तद्भेदिति
भावः यवांस्तुपरस्परस्यमुदरोःदरसंलग्नान्स्थूलाने
कत्रस्थापयित्वातन्मध्यसूत्रप्रमाणेनांगुलत्वंनिर्वक्त
व्यं उदरोदरसंलग्नानष्टसंख्यान्वृहद्यमान् कृत्वात
न्मध्यतःसूत्रंपातयेद्वरवणिनि अंगुलंसाधयेत्तेने
तिरुद्रयामलदर्शनात् उभयत्रापिमानांगुलमितिस
मानेवपाठेउभयप्रकारेणापिवांगुलकरणेसमानै
वसंज्ञेतिकथनेनविनियोगोपितुल्येवानयोरिति
गुरुसंप्रदायादितोव्यवस्थितोविकल्पित्यभिप्रायः उ
द्देशक्रमप्राप्तंयोनिकुंडमादर्शयति चतुरस्रीकृतमि

पृ० ४३अ) त्यादिना चतुरस्रप्रकृतित्वकथनाच्चतुरस्रकुंडेयथाष
ट्सप्तत्यधिकापंचशतीअंगुलानांक्षेत्रफलंभवतित
थातद्विकृतिभूतेषुसर्वेष्वपिनिर्वाह्यमितिध्वनितं व
स्तुतस्तुचतुरस्रंविधायपरेषांकुंडानांरचनायाउक्त
तयातत्प्रकृतिकत्वंसूपपाद्यंनत्वन्यूनानतिरिक्तक्षेत्र
फलकत्वंतथेति मूलकर्त्तुर्विवक्षितं मूलकृतैवक्षेत्र
फलवैधषम्यस्यवक्ष्यमाणत्वात् पंचधेति एकहस्तस्य
पंचधाविभागेकिंचिदधिकषट्पवोत्तरचतुरंगुलानि
एकैकोंशोभवति अत्रगूढार्थदीपिकाकाराः पंचधा
विभक्तचतुरस्रक्षेत्रेपंचमांशंपुरस्तात्पूर्वतोपूर्वतोन्यसे
त् लांक्षितदानेनवर्द्धयेत् ततःपश्चिमरेखामध्यमार
भ्यदक्षिणोत्तररेखायादक्षिणाग्रंयावत्सूत्रभ्रामणेनवृ
त्तार्द्धंरचयेत् ततोपिपश्चिमरेखामध्यमेवारभ्योत्तरद
क्षिणरेखायाउत्तराग्रंयावत्सूत्रभ्रामणेनवृत्तार्द्धमप
रमारचयेत् कोणपदंदक्षिणोत्तररेखाग्रभागपरं अ
र्द्धार्द्धप्रमाणतःइति अर्द्धार्द्धमानंवृत्तद्वयंकुर्यादित्य
र्थकं तथान्यदपीत्यपिवृत्तद्वयकरणाम्नानाद्व्याख्यात
शयं ततश्चदक्षिणस्थवृत्तार्द्धरेखामारभ्यैकेपूर्वतो
वर्द्धितलांछनपर्यंतंसूत्रंदत्वाउत्तरस्थवृत्तार्द्धरेखामा
रभ्यपूर्ववर्द्धितलांछनपर्यंतमपरंदद्यादित्यर्थः य
द्वा पश्चिमरेखामध्यमारभ्यकोणांतंनैरृत्यांतमर्द्धवृ
त्तंभ्रामयित्वापश्चिमसूत्रमध्याग्रमारभ्यपुनर्वायव्यको
णांतंनृत्तार्द्धमारचयेत् एतद्वयवृत्तार्द्धसूत्राग्रमारभ्यै
वचपूर्वलांछनपर्यंतंसूत्रद्वयदानमिति योनिभंरम्यं

पृ० ४३ब) कुंडंभवतीत्याहुः हर्षदीपिकाकृतस्तु पंचमांशेनपू
र्वोक्तेनप्राचीसूत्रंन्यसेद्वर्द्धयेत् ततश्चकोणयोःपश्चि
मस्थतिर्यक्सूत्ररेखोत्पन्ननैरृत्यवायव्ययोरर्द्धार्द्धप्र
माणतोन्यसेत् एकत्रकोणेपंचमांशस्यार्द्धंदशमांशं
अपरत्रापिकोणपंचमांशस्यार्द्धंदशमांशवर्द्धयेत्को
णमानेनवर्द्धितवायव्यकोणात् प्राचीसूत्रपश्चिमा
ग्रावधिभ्रामणेनवृत्तार्द्धमारचयेत् तद्वदन्यदपीति
वर्द्धितनैरृत्यकोणात्पश्चिमाग्रावधिवृत्तार्द्धमपरंकुर्या
त् ततश्चवर्द्धिताभ्यांवायव्यनैरृत्यकोणाभ्यांवर्द्धित
प्राचीसुत्राग्रावधिसूत्रद्वयंपातयेत् इत्थंयोनिकुंडंभ
वतीत्याहुः पदार्थादर्शकृतस्तुपूर्वोक्तलक्षणंपंचमांशं
पुरस्तादक्षिणोदगातसूत्रस्योत्तरभागेन्यसेद्वर्द्धयेत् त
तःकोणार्द्धार्द्धप्रमाणतः कोणमानेनभ्रामयेदितिको
णपदमत्रकोणसूत्रपरं तस्यार्द्धंकर्णसूत्रद्वयमध्यसं
पातस्थानंद्वितीयमर्द्धपदंचापरकोष्टयुगलेद्वितीय
कर्णसूत्रयोगस्थानपरं यतोहितत्कर्णसूत्रस्यवृहतो
र्द्धस्यार्द्धंभवति तत्प्रमाणतः तस्मात्मानात्कोणमानेन
कोणसंलग्नतयासूत्रंभ्रामयेत् तत्प्रकारस्तुएककोष्ट
मात्रवृत्तिकर्णसूत्रद्वयसंपातस्थानेसूत्रार्दिसंस्थाप्य
मध्यतस्तिर्ययगतसूत्राग्रात्पूर्वापरसूत्रीयपूर्वाग्रसंव
द्धात्तत्कोणसंलग्नतयादक्षिणोदगातसूत्रदक्षिणाग्रा
वधिसूत्राग्रंभ्रामयेत् अन्यदपितथाभ्रमयेदितिमूल
स्यायमर्थः ततःपश्चिमस्थापरकोष्टमात्रवृत्तिकर्णसू
त्रद्वयसंपातस्थानेसूत्रादिंनिधायमध्यतिर्ययगातसू

पृ० ४४अ) त्रस्यपश्चिमसूत्रसंवद्धस्याग्रातत्कोणसंलग्नतयादक्षि
णोदगातसूत्राग्रावधिसूत्राग्रंभ्रामयेदिति ततश्चेदा
नीमेवसंपादितपार्श्वद्वयस्थवृत्तार्द्धाग्राम्यांसकाशा
दुत्तरतोवर्द्धितसूत्राग्रावधिसूत्रद्वयंपातयेत् एवं
क्षतेयोनिनिभंकुंडंभवतीति अयमाशयः चतुरस्र
क्षेत्रमीशानादिनैरृत्यांतकर्णसूत्रेणाग्नेयादिवायव्यां
तकर्णसूत्रेणचदक्षिणोदगाततिर्ययग्रेस्वयाचालंकृ
त्यपूर्वरेखाग्राद्दक्षिणरेखापर्यंतंमहाकणंसूत्रभे
दितमेककोष्टमात्रस्पर्शिकर्णसूत्रांतरंस्वल्पंदत्वाप
श्चिमरेखाग्राद्दक्षिणरेखापर्यंतमेककोष्टमात्रस्पर्शि
महाकर्णसूत्रभेदितमपरंकर्णसूत्रंदद्यादि ततश्चा
धोमुखमेकमूर्द्धमुखंचापरंत्रिकोणंपर्ययवस्यतीति
वदंति एषुसर्वेषुमतेषुचतुरस्रक्षेत्रफलसमक्षे
त्रफलकतानायातीतिमंतव्यं अर्द्धचंद्रकुंडरचनाप्र
कारंदर्शयति चतुरस्रीकृतमित्यादिना पूर्ववच्चतुर
स्रमध्यसूत्रंदशधाविभज्येकंदशांशमधुत्तरतस्त्य
क्त्वापरमेकंदशमांशसूर्द्धंदक्षिणतस्त्यक्त्वाग्नेउत्तर
भागेचिह्ने कृतेचिह्नेज्यासूत्रंज्याकारंतिर्ययक्पातयेत् 
ततस्तन्मानात्तन्मध्यव्यासमानाद्भ्रमयेत् उत्तरदक्षि
णचिह्नयोर्मध्यदेशसूत्रव्यासमानेनकिंचिन्न्यूनद्वि
यवाधिकैकोनविंशत्यंगुलमानसूत्रेणेतियावत् 
तत्प्रकारोयथा० ज्यासूत्रमध्यसूत्रयोःसंनिपातेसूत्रा
दिंसंस्थाप्यूर्द्धंभागेयच्चिह्नंकृतंततारभ्यज्यासूत्र
प्रांतमेकमवधीकृत्यभ्राममित्वाद्वितीयप्रांतावधि

पृ० ४४ब) तदेवचिह्नमारभ्यपुनर्भ्रमयेत् एवंकृतेर्द्धचंइतिभ
मुत्तराभिमुखंकुंडंसंपद्यते यदुक्तंसिद्धांतशेखरे
अद्धंचंद्रमथोच्यते याम्येतन्मारणेशस्तमुत्तराभि
मुखंसदेतीतिपदार्थादर्शादर्शितःपंथाः हर्षदी
पिकाकृतस्तु चतुरस्रीकृतेएकहस्तादिक्षेत्रमध्य
स्थितंसूत्रंदशधाविभज्यतस्यैकंदशममधः पश्चि
मदिशित्यक्त्वाद्वितीयंदशमांशमूर्द्धंपूर्वदिशिपरि
त्यज्यपूर्वतस्त्यक्तभागेकृतचिह्नेज्यामौर्वीतदाकारं
तिर्यय० हत्वेनतत्सदृशंसूत्रंदद्यात् तथा तन्मानात्
उपर्ययधश्चत्यक्तदशमांशयोरंतर्वर्त्तिसूत्रमानेनज्या
मध्यात्प्रतीच्यांदिशिज्याप्रांतद्वयलग्नंवृत्तार्द्धंभ्रमये
त् तथाचेदंकुंडंप्रतीच्यांधनुराकारंप्राच्याज्यायुक्त
मर्द्धचंद्राकारंभवतीत्याहुः अत्रमतद्वयेपिचतुर
स्रैकहस्तकुंडक्षेत्रफलसमेक्षेत्रफलतानायाती
तिध्येयं त्रिकोणकुंडरचनाप्रकारमादर्शयति चतु
र्द्धेत्यादिना क्षेत्रेचतुरस्रमध्यसूत्रेचतुर्द्धाभेदितेवि
भक्तीकृतेसतिउभयपार्श्वयोस्तिर्ययक्प्रतीचीसूत्र
पार्श्वयोरेकैकंचतुर्थांशंन्यसेत् वर्द्धयेत् तन्माना
त् चतुर्थांशमानात् अग्रतःमध्यसूत्रात्पूर्वभागेलां
छयेत् चिह्नंकुर्यात् ततःसूत्रद्वयंदद्यात् तत्प्रका
रोयथा तिर्ययक्प्रतीचीसूत्रपार्श्वयोर्येलांछनेत
दवधिप्रतीचीसूत्रंवर्द्धयेदित्येकंवर्द्धितनैरृत्यको
णान्मध्यसूत्राग्रदत्तलांछनंयावत्सूत्रंदद्यादितिद्वि
तीयंवर्द्धितवायव्यकोणान्मध्यसूत्राग्रदत्तलांछनं

पृ० ४५अ) नैरृत्यकोणगतसूत्रकंयावत्सूत्रंदद्यादितितृतीय
मित्येवमूर्द्धाग्रंपूर्वाभिमुखंत्र्यस्रिकुंडंत्रिकोणकुंडा
परपर्यायंसंपद्यते नचमूलेसूत्रयुग्मंततःकुर्या
दित्युक्तं भवतातुसूत्रत्रयमनुसृतमितिमूलव्या
कोपचकथंपरिहर्त्तव्यितिवाच्यं अग्रतोलांछये
दित्यतेवप्रतीचीरेखायाउभयतःसूत्रदानस्यो
क्तप्रायतयातदगणययैवद्विमितसूत्रोत्तरदानस्य
मूलकृताभिधानात् सूत्रत्रयोक्तिश्चसूचितार्थगण
नयेतिसर्वमनवद्यमितिकेचिदर्थमाहुःतदपरेन
क्षमंते व्योमवेदशरोन्मानमंगुलैरत्रक्षेत्रफलंभ
वतिचतुरस्रक्षेत्रफलंतु षट्सप्तपंचपरिमाणमि
तिषट्त्रिंशदंगुलैर्न्यूनतायात्रसमायातत्वात् किं
च भुजत्रयसाम्यमत्रनसंभवति षट्त्रिंशदंगुलाहि
भूमिःप्रतीचीतिर्यक्रेखारूपा चतुर्विंशतिमितां
गुलायाःप्रकृतिभूतचतुरस्ररेखायाभितःषट्ष
ट्संख्यांगुलैःवर्द्धितत्वात् भुजौतुपरितस्त्रिकोणरे
खात्मकौपंचत्रिंशदंगुलावेव तत्कृत्योर्योगपदंक
र्णितिरीत्यापंचत्रिंशांगुलतायाएवतस्यलव्धत्वात्
अयमस्यार्थः तयोर्भूम्यर्द्धलंवयोःकृतिंकृत्वाभूम्य
र्द्धमानेनाष्टादशसंख्ययाष्टादशसंख्यांगुणयित्वा
संपन्नांकःप्रकृतभूम्यर्द्धकृतिःलंवमानस्यत्रिंशत
स्त्रिंशतागुणनेतत्कृतिः तयोर्योगेकृतेसंपन्नांक्यस्य
पदंमूलानयनप्रकारेणप्राप्तोंकःकर्णोभुजमानं
भवतीति तथाचभुजत्रयस्यसाम्यभंगप्रसंगः भू

पृ० ४५ब) मिरेखायापिभुजत्वव्यवहारात् अपरेतु चतुर्द्धा
भेदितेक्षेत्रेचतुर्थांशंषडंगुलात्मकंप्रतीचीतिर्यय
क्सूत्रपार्श्वयोःपूर्ववत्प्रत्येकंवर्द्धयित्वातन्मानात्
वर्द्धितानंतरंजातंषट्त्रिंशांगुलमानंतेनमानेन
अग्रतःपूर्वतः तत्रायंप्रकारः वर्द्धितपार्श्वेएकस्मिन्
कस्मिंश्चित्षट्त्रिंशदंगुलसूत्रस्यादिंसंस्थाप्यप्रा
चीसूत्राग्रतोयावत्पर्यंतंयातितत्रलांछनंकृत्वापू
र्ववत्षट्त्रिंशदंगुलंसूत्रत्रयंदद्यात् एवंसतिभु
जत्रयसाम्यंसंभवति उभयपार्श्वयोरुक्तस्वरूपयो
र्मिलित्वायवचतुष्टयप्रक्षेपेक्षेत्रफलसाम्यंचभव
ति शक्यतेचमूलादप्येषोर्थः प्रतिपादयितुं क्षेत्र
पदस्यस्वार्थभूतचतुर्विंशत्यंगुलमध्यसूत्रघटकां
गुलपरत्वस्यापिविवक्षितनयातच्चतुर्थांशभूत
द्विद्वियवसहितक्षेत्रचतुर्थांशषडंगुलवृद्धिरुभय
पार्श्वयोःकार्ययेत्यर्थस्यसौरस्यायातत्वादितिवदंति
वृत्तकुंडरचनाप्रकारमाह अष्टादशांशित्यादिना
पूर्ववच्चतुरषक्षेत्रस्यमध्यसूत्रमष्टादशधाविभ
ज्यतस्याष्टादशमांशंवहिःकस्मिन्नपिसूत्रेवर्द्धये
त् मध्यात्वर्द्धिततच्चिह्नपरितोवृत्ताकारं भ्रामये
त्तेनवृत्ताकारंकुंडंभवतीत्यर्थः अनुत्तमंनास्त्युत्त
मंयस्मादितितत्स्तावकं अत्राष्टदशांगुलंक्षेत्रफ
लंन्यूनंभवतीतिपदार्थादर्शकृतः हर्षदीपिकाका
रस्तु अष्टादशधाविभागेंगुलतृतीयांशाधिकमेकां
गुलमष्टादशतमभावतामापन्नंभवति ततोवृत्त

पृ० ४६अ) रचनायांद्विष्णुत्तरापंचशतीअंन्गुलानामष्टपू
काश्चक्षेत्रफलमायातीतिषट्पंचाशघूकाधिक
चतुर्दशांगुलानांहानिर्भवति चतुरस्रकुंडेक्षेत्र
फलादत्रचतुरस्रप्रकृतिकवृत्तकुंडक्षेत्रफले अ
पेक्षितंचप्रकृतिविकृत्योःसमानमानत्वमेवेति
षोडशांशेक्षेत्रकेंशंन्यसेदेकंबहिर्वुधित्येवपा
ठोमूलेकल्पनीयः एवंसतिसार्द्धत्रयोदशांगुला
निव्यासार्द्धंभवतीतिभवतिक्षेत्रफलसाम्यमितिव
दंति अपरेतुअष्टसंख्यानंशानतीत्यष्टादः एवंभू
तोयःशस्यपंचमकुंडस्यवृत्ताख्यस्यअंशश्चतुर्विंश
त्यंगुलात्मायत्रेवंभूतेक्षेत्रेचतुरस्रमध्यरेखात्म
केएकोंशःषोडशांशरूपोवहिर्वर्द्धनीयः चतुर्विं
शांशेष्वष्टांशांतर्मावेषोडशांशानामेवावशेषात्
इत्थमुक्तरहस्यार्थगोपनाय प्रापलोपात्पटुःप्राज्ये
त्यादिवदितिवदंति षडस्रकुंडरःचनाप्रकारमाह
अष्टधेत्यादिना क्षेत्रंचतुरस्रमध्यसूत्ररूपंचतुर्विं
शत्यंगुलात्मकमष्टधाविभजेत् अत्रमध्यसूत्रप
दंदक्षिणोदगाततिर्यक्सूत्रपरंनतुपूर्वापरायत
सूत्रपरं पार्श्वयोरितिमूलेभिधानात् पूर्वापराय
तसूत्रविवक्षणेतस्योर्द्ध्वमधित्येवोच्येत मध्यसूत्र
स्यपार्श्वयोर्दक्षिणोत्तरसूत्रभागयोरेकैकंभागम
ष्टमांशंत्र्यंगुलात्मकंवहिर्न्यसेत्वर्द्धयेत् ततश्चाने
नमानेनमानेनवर्द्धितमानेनवर्द्धितमानचिह्नेने
तियावत् मध्यतःक्षेत्रमध्याच्चेत्यर्थः पार्श्वद्वये

पृ० ४६ब) वर्द्धितदक्षिणोदगातसूत्रमध्यस्यदक्षिणपार्श्वेवामपा
र्श्वेवपूर्वपश्चिमदिशोरंतरालेइतियावत् मत्स्यचतुष्ट
यंपरस्परव्यतिभेदिवृत्तार्द्धाष्टकं कुर्यात्तंत्रविन्नमिति
संप्रदायप्राप्तैतन्निमार्णप्रकारविघावनेवेदंसांध्यं
नान्यस्येतिभावः तत्प्रकारोयथा उत्तरकृतचिह्नपरि
मितसूत्रस्यपंचदशांगुलस्याग्रंमध्यक्षेत्रेनिधायपूर्वे
शानयोरंतरालेवृत्तार्द्धंकृत्वातनुत्तरकृतचिह्नेतत्सू
त्राग्रंदत्वापूर्वानुष्टितार्द्धवृत्तमेदिवृत्तार्द्धंकृत्वामत्स्यमे
कंसंपादयेत् एतेनपूर्वेशानदिशोंतरालेमत्स्यःसाधि
तः एवमेवक्षेत्रमध्याथमतःस्तावत्प्रमाणसूत्रदा
नेनवृत्तार्द्धंपूर्वाग्नेयदिशोरंतरालेरचयित्वादक्षिणकृ
तचिह्नाच्चतथैवपूर्वकृतवृत्तार्द्धभेदिवृत्तार्द्धंकृत्वापू
र्वाग्नेयदिशोंतरालेद्वितीयोमत्स्यःसाधतीयः एव
मेवपश्चिमवायव्ययोरंतरालेपूर्वंक्षेत्रमध्यात्ततुत्त
रभागकृतचिह्नात्परस्परसंमेदिवृत्तार्द्धद्वयेनतृतीयो
मत्स्यःकरणीयः एवमेवपश्चिमनैरृत्ययोरंतरालेपू
र्वंक्षेत्रमध्यतस्तावन्मितरेखयावृत्तार्द्धंविरवययदक्षि
णभागकृतचिह्नात्तदनंतरंपूर्वार्द्धभेदिवृत्तार्द्धंनिर्मा
यमत्स्यश्चतुर्थोभवति ततुत्तरचिह्नात्पूर्वेशानांत
रालमत्स्यंयावदेकंसूत्रंउत्तरचिह्नादेववायव्यपश्चि
मांतरालमत्स्यंयावद्वितीयं दक्षिणचिह्नात्पूर्वाग्नेयां
तरालमत्स्यंयावत्तृतीयंसूत्रं दक्षिणचिह्नादेवपश्चि
मनैरृत्यमत्स्यंयावच्चतुर्थंसूत्रंदत्वापूर्वमत्स्ययोःप
रस्परसंभेदिपंचमंसूत्रंपश्चिममत्स्ययोःपरस्परसंमे

पृ० ४७अ) दिषष्टंसूत्रंदद्यात् एवंषट्सूत्रसंपातेनषडस्रकुंडंसं
पद्यतित्यर्थः क्रियासारेप्युक्तमेवमेवक्षेत्रंवस्वंशर्ककृ
त्वावहिःपार्श्वद्वयेंशकौ न्यस्त्वातेनप्रमाणेनमध्यात्तु
ल्यंयथान्यसेत् कोणान्यन्यानिचत्वारिपार्श्वयोश्चद्वयं
द्वयं षट्सूत्राणिन्यसेत्तेषुतत्स्यात्षट्कोणकुंडकमि
ति अत्रापिक्षेत्रफलसाम्यंनसंभवतीतिपदार्थादर्शकृ
तः || पद्मकुंडरचनाप्रकारमाह चतुरस्रीकृतमिति
पूर्ववन्मध्यसूत्रमष्टादशधाविभज्यतदेकांशंकिंचिन्न्यू
नत्रियवाधिकैकांगुलरूपंवहिःक्वचिदपिसूत्रेवर्द्धयि
त्वातच्चिह्नमानेनपरितोवृत्तंरचयेत् ततश्चवृत्तविस्तार
सूत्रंत्रेधाविभज्येकैकभागेनांतर्वहिर्भावेनवृत्तत्रयं
कुर्यात् प्राथमिकंसर्वांतःस्थितंवृत्तंकर्णिका तद्वहिस्त
नद्वितीयवृत्तंकेसरस्थानं तद्वहिस्तनंतृतीयंवृत्तंपत्र
स्थानं यावान्कुंडस्येत्यादिनावक्तव्यखननमनुसरन्नपि
नाभिस्थानंकर्णिकात्मकंविस्तृतक्षेत्रस्यव्यासतृतीयभा
गेनोच्चमेवस्थापयेत् एकहस्तस्यविस्तृतिःकिंचिन्न्यूनस
प्तविंशत्यंगुला तत्तृतीयांशेनचकर्णिकास्थानंकिंचि
न्न्यूननवांगुलं यत्रचतुरंगुलाविस्तृतिर्नामेरुच्चतातुद्व्यं
गुला तत्रनवांगुलाकर्णिकाकियतीउच्चास्यादितिशं
कायास्त्रैराशिकगणनयासार्द्धचतुष्टयांगुलोच्चताम
धिगत्यनिरासोनुष्टेयः तथाचसार्द्धचतुरंगुलांकर्णि
कांमध्येत्यक्त्वान्यत्सर्वंखनेत् केसरस्थानमपिखनित्वा
केसराकारमात्रंकुर्यात् पत्रानुष्टानेत्वेषप्रकारः वाह्य
वृत्तांतरानस्योत्पादेमूलवक्ष्यमाणप्रकारेणपत्रादिक

पृ० ४७ब) मनुष्टातव्यं तथाहि क्षेत्रस्याष्टादशांशाधिकवृत्तांतर्ग
तंतृतीयवृत्तंतद्वाह्यंवृत्तं अंतरालवृत्तततेवयदभ्यं
तरगतंद्वितीयवृत्तंतदुच्यते तत्राष्टदिक्स्थितसूत्रद्वि
तीयवृत्तसंयोगचिह्नेसूत्रादिंनिधायतत्सूत्रस्यांतंतृती
यवृत्तेनिधायदिक्सूत्रस्योभयतुक्तवृत्तयोरंतराल
स्यमानेनाष्टदिक्षर्द्धनिशाकरानर्द्धचंद्रानाराचयेत् अ
र्द्धचंद्रकरणेतेषुसंधयुत्पद्यंते तत्रसंधिष्वष्टौसूत्रा
णिपातयेत् एवंरीत्याषोडधैतक्षेत्रविभागोजातः त
तोदलाग्राणांयन्मानंतावत्प्रमाणकंवृत्तार्द्धंएकपार्श्वे
रचपार्श्वेरचयित्वाद्वितीयथार्श्वेपिवृत्तार्द्धंरचयेद्वाह्य
वृत्तांतरालेतन्मध्यसूत्रस्योभयतोवाह्यहस्तेनदला
ग्रकोणेष्वर्द्धनिशाकरवत्कुर्यादितियावत् वृत्तार्द्धद्व
येनैकस्यदलाग्रकस्योत्पत्तिः तत्रयुक्तितस्तृतीयचतु
र्थवृत्तांतरालभूर्यथादलाग्रेष्वर्द्धागृहीतार्द्धात्यक्ताच
भवतितथाकार्ययं दलाग्रकार्णामध्यंसर्वंखनेत् अ
ग्राणितूपरितदाकारेणकुर्वन्खनेत् एवमष्टपत्रं
कुंडंभवतीतिहर्षदीपिकाकृतः पदार्थादर्शकृतस्तु
क्षेत्रमध्यसूत्रंद्वादशधाविभज्यतद्वादशांशंवहिःक्व
चित्सूत्रेवर्द्धयित्वाततःपरितोवृत्तंकुर्यात् कर्णिकादी
नांवहिरित्यत्रवहिःपदंपुनरावर्त्तनीयंमध्यादितिशे
षश्च तथाचमध्यक्षेत्रात्कृतवृत्तकाद्वहिर्वहिःकर्णि
कादीनांस्थानानित्रीणिवृत्तानिकुर्यात् वहिःपूर्वंक्षेत्रं
वर्द्धयित्वासीमावृत्तमनुष्टायतद्वृत्तस्यांतर्मध्यमारभ्य
त्रीणिवृत्तांतराणिकारयित्वावृत्तचतुष्टयंसंपाद्यमिति

पृ० ४८अ) निष्कृष्टार्थः यदुक्तंक्रियासारे कृत्वैवपूर्ववद्वृत्तंतन्मध्येवर्त्तु
लत्रयं भ्राम्यैवपंकजाकारंकारयेत्कर्णिकादिभिरिति यत्स
र्ववाह्यवृत्तंतदेवदलाग्रवृत्तमितिमूलायातोर्थः पूर्वोक्तेमौ
लेवृत्तकुंडेष्टादशांगुलतोन्यूनतादर्शिता अत्रतुततोपि
न्यूनतास्यादितिवदंति परेतु अष्टादशांशतिति चतुर्विं
शत्यंगुलक्षेत्रस्यअष्टअष्टमोंशः अंगुलानि आदशदश
मोंशोगुलद्वयं चतुर्विंशतिव्यंगुलसहितं अंशःदश
मांशस्यार्द्धंएकांगुलंद्वादशव्यंगुलसहितं एतत्सर्वंमि
लितमष्टचत्वारिंशत्प्रतिव्यंगुलसहितद्विपंचाशद्व्यं
गुलाधिकपंचांगुलप्रमाणंविभज्यार्द्धीकृत्यसंपन्नप्र
माणेनचतुर्विंशतिप्रतिव्यंगुलाधिकषट्पंचाशद्व्यं
गुलाधिकद्व्यंगुलरूपेणक्षेत्रस्यबहिरेकसूत्रंवर्द्धयि
त्वातदारभ्यवृत्तंभ्रारमयेत्तत्क्षेत्रसीमावृत्तंभवतिशे
षंपूर्ववदित्यर्थमामनंति अष्टास्रकुंडनिर्माणप्रकार
मुपदर्शयति पूर्वोक्तमित्यादिना अत्रहर्षदीपिकाका
राः पूर्वोक्तंयच्चतुर्विंशतिभागशः चतुर्विंशत्यंगुलात्म
कंस्थितंक्षेत्रंतद्विभजेद्विधाविभक्तंकुर्यात् त्रिचतुरा
दिनामाग्रहणेविभागपदंप्रथमत्यागेकारणाभावा
द्विधाविभागमेवाभिधत्ते तस्यभागंद्व्यंगुलात्मकमेक
मंशवहिर्न्यसेत् वस्तुतस्तु चतुर्विंशत्यंगुलानां भा
गोर्द्धं द्वादशांगुलानि तैःक्षेत्रेविभजेत् द्वादशधाक्षे
त्रविभजेदितिपूलितार्थः तस्यभागमेकंद्व्यंगुलात्म
कंवहिर्विन्यस्यवर्द्धयित्वाचतुरस्रांतरंकुर्ययात् ततोंत
र्गतचतुःकोष्टचतुरस्रस्रस्यकोणानांद्वादशांगुला

पृ० ४८ब) नांयदर्द्धमर्द्धंषडंगुलानितत्प्रमाणेनषट्षडंगुलमि
तस्थानेचिह्नंकृत्वाष्टचिह्नानिचतुर्दिक्षुसंपादयेत् 
तेषुचिह्नेषुस्वस्वामिमुख्येनसूत्राणिचत्वारिदत्वाषो
डशकोष्टतामासादयेत् एवमेववाह्यचतुरस्रपिको
रणतःसप्तांगुलसप्तांगुलप्रमाणाष्टचिह्नानिकुर्यात्
ततोष्टचिह्नेष्केकंचिह्नमारभ्ययथाकुंडकोणाष्टौसं
भवेयुस्तथाप्रकारेणस्वस्वतृतीयचिह्नंयावदेकैकंवि
मित्यष्टसूशणिपातयेत् यत्रयत्राष्टसूत्रकृतसंपात
स्तदादिसर्वमभ्यंतरंमार्जयेत् चिह्नस्थानेषुकोणाः
पतंतीत्यष्टास्रकुंडसिद्धिरितिवदंति पदार्थादर्शकृ
तस्तुपूर्वोक्तंपूर्वोक्तचतुरस्रमध्यसूत्रंचतुर्विंशतिधा
विभजेत् तस्यैकंभागंचतुर्दिक्षुवहिर्न्यस्यषड्विंशगुला
यामविस्तारंवहिःकुर्यादित्यर्थः अत्रकोणपदंकोणसू
त्रपरं अंतःस्यचतुरस्ययत्कोणसूत्रंपूकाचतुष्टयोन
चतुस्त्रिंशदंगुलानितदर्द्धंपूकाद्वयोनसप्तदशांगुला
नितदर्द्धंपूकोनसार्द्धांष्टांगुलानितस्रमाणतोवाह्यस्य
चतुरस्रस्यकोणाभ्यांसकाशाल्लांछयेत् कोणाभ्यांईशा
नाग्नेयाभ्यां एवमाग्नेयनैरृत्याभ्यां नैरृत्यवायव्याभ्यां
वायव्येशानाभ्यांवलांछयेत् ततश्चाष्टदिक्षुसूत्राष्टक
दानादष्टकोणतासिद्धिः तत्रसूत्रपातनप्रकारः कोण
पार्श्वयोर्येलांछनेतयोर्मिथेकंदिक्षुसूत्रचतुष्टयं वा
ह्यचतुरस्ररेखासुलांछनद्वयमध्यसूत्राण्येवचतुर्दि
क्सूत्राणीत्येवमष्टसूत्राणि तत्राष्टसूत्राणांसंभवाद
ष्टसूत्राणिपातयेदित्युक्तिः यथान्यायमित्यतोप्यसा

पृ० ४९अ) वेवार्थः सूच्यतेइतिमूलार्थः प्रतीयतेनत्वसाधीया
न् अत्रसमभुजतायाभावात् यवद्वयाधिकच
तुश्चत्वारिंशदंगुलन्यूनतायाश्चक्षेत्रफलेसमा
यातत्वादितिवदंति परेतुकोणपदमाग्नेयादिको
णपरं तत्संवंधिनोदक्षिणोत्तरादिसूत्रचतुष्टयस्यां
तःस्थचतुरस्रसंवंधिनोयदर्द्धतस्याप्यर्द्धस्यस्थाने
चिह्नंकृत्वातदेवचिह्नंवहिस्तनचतुरस्रपर्यंतमृ
जुयथास्यात्तथावर्द्धयित्वासंपन्नाष्टचिह्नेषुस्व
स्वनिकटवर्त्तिषुचतुःसूत्राणिदद्यात् चतुःसंख्या
नित्वस्रानिपूर्वकृतरेखाभिरेवसंपन्नानीत्यष्टा
स्रसिद्धिरितिवदंति अथोक्तकुंडेषुक्षेत्रफलान
यनप्रकारोलिख्यते समचतुरस्रनिर्माणप्रका
रःसुगमोमुहूर्त्तमार्त्तंडे द्विघ्नायायमितंद्विपाश
मजरत्सूत्रंविधायांकयेआयामांघ्रिमितेचविस्तृ
तिदलेंता त्कर्षकोणाभिधौ पाशौक्षेत्रविरामशं
कुनिहितौकृत्वाद्यमाकर्षये त्कोणेशंकु रितीत
रो विनिमयाद्रज्वंतयोश्चापराविति अस्यार्थः अ
जरत्नवीनं यावत्प्रमाणक्षेत्राद्यामकंचतुरस्रंचि
कीर्षितंतद्विघ्नंद्विगुणितंकृत्वासूत्रंकारयेत् त
च्चसूत्रंप्रांतयोःस्थितौपाशौयस्येत्येवंभूतंशंकु
द्वयस्यप्रांतयोःस्थितस्योपरिनिधानार्थंपाशद्व
यं ततश्चअंतात्सूत्रप्रांताआयामांघ्निमितेत्रयोये
आयामांघ्रयस्तत्प्रमिते आयामस्यविस्तारस्यये
चत्वारोंप्रयस्तेष्वेकमंघ्रिंपरित्यज्यपादत्रयप्रमि

पृ० ४९ब) तेसूत्रेंकयेत् तस्मादेवसूत्रप्रांतोद्विस्तृतिदले
विस्तागर्द्धप्रमितेसूत्रेचांकयेत् तौअंकौक्र
मात्कर्षकोणनामकौभवतः अंघ्रित्रयेकृतों
कःकर्षनामा कर्षणकरणात् आयामार्द्धेकृतों
कःकोणनामाकोणसंपादकत्वात् अतःपरं
चतुरस्रंसाधयति पाशावितिक्षेत्रस्यपूर्वप
श्चिमदिशोःस्थितौयौशंकूतत्रोभयत्रापिपाशौ
निधायाद्यंकर्षमाकर्षयेत् क्षेत्रस्यमध्यभागे
साधितदिक्प्मागोपरिइष्टदैर्घ्यमितंसूत्रंप्रसा
र्प्यतदंकयोःशंकूनिखन्य निखानयोःशंक्वो
र्मोटितसूत्रांतपाशौनिधायकर्षाख्यंचिह्नंधृ
त्वायथोभयशंकुगतारज्जुः समानाकृष्टाभ
वेतियथासूत्रमेकस्यांदिश्याकर्षयेत् कोणे
कोणचिह्नस्थाने शंकुःनिखेयित्यध्याहारः इ
तिअयुनाप्रकारेणितरःशंकुर्निखेयः तदेव
कर्षचिह्नमन्यंस्यादिश्याकृष्यकोणचिह्नस्था
नेद्वितीयःशंकुनिखेयितियावत् एवंकोण
द्वयंसाधयित्वापरंकोणद्वयंसाधयति विनि
मयादिति रज्जुप्रांतयोःविनिमयात् विपरीत
धारणात् रज्वंतौविपरीतौकृत्वापूर्ववत्कर्षचि

पृ० ५०अ) ह्नादाकर्षणंकृत्वाकोणचिह्नस्थानेशंकूनिखे
यावितिसमचतुरस्रंसिद्ध्यतीति || अथक्षेत्र
फलज्ञानोपायमादर्शयामः लीलावत्यां इष्टा
श्रुतिस्तुल्यचतुर्भुजस्यकल्प्याथतद्वर्गाविव
र्ज्जिता याःचतुर्गुणावाहुकृतिस्तदीयंमूलं
द्वितीयश्रवणप्रमाणं तथा अतुल्यकर्णा
भिहतिर्द्विनिक्राफलंस्फुटंतुल्यचतुर्भुजेस्या
त् समश्रुतौतुल्यचतुर्भुजेतुतथायत्तेतद्भु
जकोटिघातिति अयमर्थः तुल्याःसमाश्च
त्वारोभुजाभुजसंज्ञारेखायस्येत्यर्थः तस्येका
श्रुतिःएककर्णप्रमाणंपरिकत्म्यतस्यवर्गं
कृत्वाजातसंख्ययाभुजकृतौचतुर्गुणायांह्रा
संकृत्वासंपन्नांकस्यमूलानयनप्रकारेणमू
लमानीयतन्मूलंद्वितीयकर्णसूत्रस्यप्रमा
णंस्यात् तुल्यचतुर्भुजक्षेत्रेयथोक्तरीत्याज्ञा
तयोरतुल्यकर्णप्रमाणयोःपरस्परंगुणनाज्जा
तांकस्यद्व्यंकेनभागहरणेनलव्धौंकःस्फुटंसु
क्ष्मंक्षेत्रफलप्रमाणंस्यात् समेसमानप्रमाणे
श्रुतीकर्णरेखेयत्रतादृशेसमचतुर्भुजेइत्यर्थः
तुल्यचतुर्भुजमपिचकोणयोराक्रम्यसंकोच्य

पृ० ५०ब) मानंमृदंगाकारंदीर्घंभवतीतिनतत्रेदंफलंभव
तीतिसमुश्रुतावितिचतुर्भुजविशेषणं आयतंदी
र्घचतुरस्रंतत्रापिचभुजकोद्योःपरस्परंघातःफलं
स्यादित्यनुषंगः भुजश्चतुरस्रपरिधिरेखाकोटिर
पिसेव यदुक्तं दोःकोद्योर्नामभेदोनस्वरूपभेदि
ति भुजकोद्यग्रयोरनृजुवद्धसूत्राकारप्रवेशःकर्ण
पदाभिलप्यः कृतिश्चवर्गापरपर्यायातत्स्वरूपंय
था स्वस्यस्वेनैवगुणनाज्जातोंकःकृतिरुच्यते से
नवर्गनामापिकथितोगणितागमे समुद्विद्यातस्तु
नकृतिः कृतिंद्विगुणयेदित्यादावंकेवतद्व्यव
हारात् किंत्वभिद्यात्तसिद्धोंकितितल्लक्षणमुपे
क्षितं मूलानयनेप्रकारोयथा त्यक्त्वांत्याद्विषमा
कृतिंद्विगुणयेन्मूलंसमेतद्धृते त्यक्त्वालव्धकृतिं
तदाद्यविषमाल्लध्वंद्विनिघ्नंन्यसेत् पंक्त्यां पंक्ति
हृतेसमेन्यविषमात्त्यक्त्वाप्तवर्गंफलंपंक्त्यांतद्वि
गुणंन्यसंदितिमुहुःपंक्तेर्दलंस्यात्फलमिति वर्गरा
शेर्विषमसमांकानिवामभागतःप्रथमद्वितीयादी
निऊर्द्धतिर्ययक्रेखाभिश्चिह्नितानिकृत्वा अंत्याद्विष
मांकात् यस्यकस्याप्यंकस्ययःकश्चिदपिवर्गभूतोंकः
परित्याज्यः तादृशवर्गांकेनविषमांकोन्यूनोकरणी
यितियावत् यत्कृतितोयदंकवर्गादाद्यविषमांको
न्यूनीकृतस्तमेकंतत् कृतेमूलरूपंद्विगुणाकृत्यसं

पृ० ५१अ) पन्नांकेनविषमांकाराद्यादक्षिणतःस्थितंसमाकंकेवलंपू
र्वावशिष्टविषमांकसहितंवाविभज्यभागेगृहीत्वालव्ध्वां
कस्यकृतिंपूवोक्तस्वरूपांपूर्ववत्समस्थानादादौकेवले
पूर्वावशिष्टसमांशसहितेवाभागेस्थितविषमांकेत्य
क्त्वातद्विषमांकंलव्धकृत्यंकतोन्यूनीकृत्येतियावन् ल
व्धांकंद्विगुणीकृत्यपंक्त्यांपूर्वमूलांकस्यदक्षिणतःपंक्ति
रूपेणन्यसेत् तस्यपंक्तिन्यस्तांकराशेरंकस्यवादलम
र्द्धपदंपदसंज्ञंमूलापरपर्यायंस्यात् इतिशल्यांकस्थ
लेषट्सप्तत्युत्तरपंचशतात्मकेचतुर्विंशत्यंकवर्गस्व
रूपेयदानयनप्रकारः चतुरंकस्यषोडशांकरूपोयत्र
वर्गस्तत्रमूलानमनंतुअंत्यविषमांकेषोडशरूपेय
दंकस्यकृतेस्त्यागःकर्त्तव्यः सेवांकोमूलंद्व्यंकस्यच
तुरंकोवर्गस्तत्रापियदंककृतिवर्गांकेत्यजतेसेवां
कोमूलं पत्रतुवहवोंकाश्शिष्टास्तत्रपुनरितिकर्त्तव्य
तामाह पंक्तिहृतेइत्यादिना पंक्त्यापंक्त्यंकेनपूर्वरीत्या
समायातेनसमांकेकेवलेविपमांकावशिष्टांकयु
तोवाहृतेसतिप्राप्तांकस्यवर्गंकथितलक्षणंतता
दिविषमस्यतदक्षिणभागविषमांकात्पूर्वंपरित्यज्य
लव्धांककृत्यंकेनतदाविषमांकंन्यूनीकृत्येतियावत्
तल्लव्धंफलंद्विगुणीकृत्यपंक्त्यांन्यस्यपंक्त्यंकराशिश्च
दलितःस्वार्द्धांशन्यूनीकृतःपदंस्यात् इतोपिसकलांक
निःशेषत्वाभावेत्वाह इतिमुहुरिति एवमेवप्रकारो
वर्गांकनिःशेषताप्रर्यंतमनुष्ठेयित्यर्थः || 

पृ० ५१ब) व्यासात्परिधेःपरिधितोव्यासस्यप्रमाणयुक्तंतत्रैव व्यासेभनंदा
ग्निहतेविभक्तेखवाणसूर्ययैःपरिधिःससूक्ष्मः द्वाविंशतिघ्ने
विहुतेथशैलैःस्थूलोथवास्याद्व्यवहारयोग्यः अस्यायमर्थः
वृत्तादिमध्यस्थविस्तारस्यैवव्यासविस्तृतिविष्कुंमास्त्रयःप
र्यायाः तथाचवृत्तस्यविस्तारप्रमाणांकंसप्तविंशत्युत्तत्रको
नचत्वारिंशच्छतांकेनगुणयित्वासंपन्नांकंपंचांशुदुत्तरार्द्ध
शताधिकैकसहस्रांकेनहृत्वालव्धोंकःपरिधिप्रमाणंवृ|
तादेःस्यात् इदंसूक्ष्मंप्रमाणमुक्तं व्यवहारयोग्यंतुनेदं सूक्ष्म
तयाकर्त्तुमशक्यत्वात् किंतुवृत्तस्यविस्तारप्रमाणेद्वाविंश
तिगुणितेसतिसंपन्नांकस्यसप्तभिर्भागेहृतेलव्धंफलंस्थू
लंव्यवहारयोग्यंस्यात् ज्ञानपरिधिप्रमाणेनव्यासप्रमा
णमप्यानेयंमनयैवदिशेति यथायथाहिवृत्तव्यासुप
चीयतेक्लीयतेवातथातथापरिधिरपिसमुपचितःक्लीणो
वाभवति परिधिवृद्धिक्लयाभ्यांव्यासस्यापिवृद्धिकृयौप्रत्य
क्षसिद्धावितितत्प्रमाणातत्प्रमाणानयनंयुक्तिसहमेव
व्यासप्रमाणादेववृत्तक्षेत्रफलमानयति व्यासस्यवर्गेमन
वाग्निनिघ्नेसूक्ष्मंफलंपंचसहस्रभक्तेः हद्राहतेत्राक्रहृतेथ
वास्यात्स्थूलंफलंसद्व्यवहारयोग्यं व्यासप्रमाणस्यवर्गोस
मद्विद्यातः कृतिरित्युक्तरीत्यावृतेसतिसंपन्नांकंसप्तविंश
त्युत्तत्रकोनचत्वारिंशछतांकेनगुणयित्वासंजातांकंपंच
सहस्रांकेनविभज्यलव्धांकः सूक्ष्मंवृत्तक्षेत्रफलंस्यात् व्या
सवर्गांकेएकादशांकेनगुणितेसतिसंपन्नांकेचतुर्दशसं
ख्यांकेनविभज्यसंलव्धांकवोधसंख्यातुस्थूलंव्यवहारयो

पृ० ५२अ) ग्यंवृत्तक्षेत्रफलप्रमाणंस्यादित्यर्थःत्रिकोणक्षेत्रफलयुक्तंत
त्रैवत्रिभुजेभुजयोर्योगस्तदंतरगुणोभुवाहृतोलव्ध्या द्विस्था
भूक्तनयुतादलितावाधेतयोःस्यातां स्वावाधाभुजकृत्योरं
तरमूलंप्रजायतेलंवः लंवगुणंभूम्यर्द्धंस्पष्टंत्रिभुजेफलं|
भवतीतिर्थः अस्यार्थः अत्रत्रिभुजेस्वातिमतस्तिर्ययक्भुजो
भूमिपदेनाभिधीयते शेषौभुजौभुजसंज्ञायेव तयोर्भुज|
योःसंध्यग्रमारभ्याधोभूमिसंज्ञरेखापर्ययंतंलंवायमानो
भागविशेषोक्तंवसंज्ञःलंवनिपाताउभयतःपार्श्वयोःस्थिते
येभूमिखंडेतेआवाधासंज्ञेआवाधापदेनाप्यभिधीयते त्रि
धेक्षेत्रेभुजप्रमाणांकयोःपरस्परंयोगेकृतेतदंतरेणतदुभ
यभुजयोःपरस्परंप्रमाणमध्येयावानधिकोशस्तेनांकेन|
गुणितेसतिभूवाभूप्रमाणांकेनहृतेसतिसंलव्धांके
नभूप्रमाणांकंस्थानद्वयेस्थापयित्वान्यूनतांयोगंवैकैकत्रा
नुष्टायसंपन्नांकेद्वयेदलितेसतिउभयत्रस्थापितमंकद्व
यंद्वयोर्भुजयोरावाधेस्यातां तत्रलघ्वीआवाधालघुभुजस्य
महतीमहाभुजस्येतिविवेकःयत्रत्वंतरांकोनास्तितत्रगुणना
तिरिक्तमन्यदनुष्टातव्यं इदानीमेवकृतावाधांकस्ययद्भुजस्थे
यमावाधातद्भुजांकस्यचवर्गौकृत्वासंपन्नांकयोर्यदंतरंयावा
नधिकांशस्तस्योक्तदिशाप्राप्तमूलांकोलंवमाणंस्यात् तेनलं
वप्रमाणेनगुणितं भूम्यर्द्धमानंत्रिकोणकुंडादेःक्षेत्रफलंस्या
दिति अथचतुरंगुलव्यासायानाभेर्यदिद्व्यंगुलुत्सेधस्तदाषडं
गुलयामायास्तस्याःकियानुत्सेधःस्यादित्यादिशंकानिवार|
णोपयोगित्रैराशिकगुणनप्रकारोभिधीयते प्रमाणमिच्छावस

पृ० ५२ब) प्यतेफलमनेनेतिप्रमाणं तेनभागहरणफलप्राप्तेर्वक्ष्यमा
णत्वात्तथात्वमक्तष्णुं यद्वा प्रकृष्टंज्ञानतयोत्कृष्टंमानंय
स्यतत्प्रमाणंज्ञानप्रमाणकंचतुरंगुलदितदादौस्थाप्यंअ
तेवपूर्वोक्तलक्षणस्यव्यस्तविधौप्रमाणेव्याप्तत्वेपिनक्ष
तिः अस्मदुक्तलक्षणस्यतत्रापिसाप्राज्यात् इच्छा इच्छावि
षयप्रमाणर्कंजिज्ञासितप्रमाणकमितियावत् षडंगुला
दितदंतेस्थाप्यं तयोश्चानयोःसाजात्यमंगुलत्वादिना फलं
जिज्ञासितफलसजातीयत्वेनौपवारिकफलतावत् इदं
त्वंगुलत्वाद्यभावाद्विजातीयंद्व्यंकरूपंमध्येस्थाप्यं ततोत्यां
केनेच्छारूपेणफलांकभूतंमध्यमांकंगुणयित्वासंपन्नेद्वा
दशांकेप्रमाणेनचतुरंकात्मकेनाद्यांकेनभागेहृतेलव्धों
कः फलंजिज्ञासितफलस्वरूपंस्यात् व्यस्तविविरिति इ
च्छांकेनभागहरणंप्रमाणांकेनगुणनंकार्ययमितिवैपरी
त्यमाश्रयणीयमित्यर्थः विलोमेजीवानांवयसौमौल्येतो
ल्येवर्णस्यहेमविभागहारेवराशीनांव्यस्तंत्रैराशिकंभवे
दित्युक्तजीवमौल्यादिस्थले त्रयश्चनेराशयश्चत्रिराशयः
तैःकृतंगुणनंत्रैराशिकंभवतीतिसंक्षेपः अथक्षेत्रफला
नयनोदाहरणं चतुर्भुजस्यचतुरस्रापरपर्यायस्यचतु|
र्विंशत्यंगुलाश्चत्वारोपिप्रत्येकंभुजाभवंति तद्भुजकोद्यो
र्द्धयोरपिचतुर्विंशतिसंख्ययोःपरस्परंघातेनिष्पन्नांक|
स्तकंशैलशरसम्मितः ५०६ श्चतुरस्रकुंडस्यहस्तमात्रस्य
क्षेत्रफलंस्यात् योनिकुंडेत्रीणिक्षेत्राणिपदार्थादर्शे ऊर्द्धा
ग्रमेकंत्र्यस्रंअधोग्रमेश्वरंत्र्यस्रं कोणगतयोर्वृत्तार्द्धयोर्मि
लनात्संपन्नंवृतक्षेत्रमन्यदिति तत्रलंवमानेना पृष्टचत्वा

पृ० ५३अ) रिंशद्व्यंगुलाधिकषोडशांगुलपरिमितेनगुणितंभूम्यर्द्धमा
नंद्वादशरूपंषट्त्रिंशद्व्यंगुलप्रमाणं २०१३६ संपद्यंतेएवंद्वि
तीयत्र्यस्रस्यलंवमानेनद्वादशांगुलरूपेणभूम्यर्द्धमानस्य
द्वादशांगुलरूपस्यगुणनेवेदवेदधरणीप्रमितंक्षेत्रफलंभ
वति एकैकवृत्तार्द्धस्यह्येकोनत्रिंशद्व्यंगुलाधिकांष्टांगुल
प्रमाणोव्यासितिवृत्तार्द्धद्वयस्यमिलित्वाष्ट ५८ शरव्यंगुला
धिकषोडशांगुलानिव्यासप्रमाणंसिद्ध्यति व्यासेभनंदाग्नि
३९२ भिर्गुणितेषट्चत्वारिंशद्व्यंगुलाधिकनंदवाहुरसषट् 
६६६२६ प्रमितांकोनिष्पन्नःअत्रखवाणसूर्यये १२५० भांगेहते
जातात्रिपरिधिप्रमाणंत्रिपंचा ५ इदंगुलानिअष्टादश १८ 
व्यंगुलानिचतुर्दश १४ प्रतिव्यंगुलानि एतेनपरिधिमानेन
पूर्वोक्तव्यासपादस्यचतुर्थांशस्यक्रमाचतुर्दशत्रिंशत्प्रमा
णकांगुलव्यंगुलप्रतिव्यंगुलरूपस्यगुणनेजातानि २६ ष
ट्त्रिंशत्यधिकद्विशतीगुलानि ५ पंचव्यंगुलानिपंचाश ५०
द्व्यंगुलानिक्षेत्रफलं एतेषांत्रयाणांक्षेत्रफलानांयोगेनजा
तंसंपूपूर्णयोनिकुंडक्षेत्रफलमेकसप्तत्युतरपंचशतां
गुलानि ५०१ एकचत्वारिंशद्व्यंगुलानि ४१ पंचाशत्प्रति
व्यंगुलानि ५० भवति अत्रपंचांगुलानिवंद्राव्धिव्यंगुलपं
चाशतप्रतिव्यंगुलाभ्यांन्यूनानिहस्तमात्रचतुस्रक्षेत्रफलान्न्यू
नानिभवंति अर्द्धचंद्रेव्यासोष्टस्त्रिंशदंगुलानि ३८ व्यंगुलानि
चतुर्विंशति २४ तत्रपरिधिप्रमाणंविंशत्युतरशतमंगुला 
नि २२० अष्टत्रिंशद्व्यंगुलानि ३८ पंचदशप्रतिव्यंगुलानितेन
व्यासचतुर्थांशेनवांगुलषट्त्रिंशद्व्यंगुलरूपेगुणितेसतिनि
ष्पन्नांकोगजवाणरुद्रांगुलप्रमाणकःसप्तव्यंगुलकोद्वादशप्र
तिव्यंगुलकश्च ||

पृ० ५३ब) ११५८|७|१२ इदंसंपूर्णवृत्तक्षेत्रतदर्द्धंमेकोनाशीत्यधिकपं
चशतांगुलानि ५० त्रीणि द्रव्यंगुलानिषट्त्रिंशत् ३६ प्रति
व्यंगुलानिप्रकृतवृत्तार्द्धकुंडक्षेत्रफलंभवतीतिकिंचिदधि
कंत्र्यंगुलैःप्रकृतिभूतचतुरस्रक्षेत्रफलादधिकमत्रक्षेत्र|
फलमापततीति केचिन्मनोक्तेत्रिकोणेलंवमानेपंचद|
शप्रतिव्यंगुलद्रप्रमाणव्यंगुलाधिकैकत्रिंशत्प्रमाणांगु
लरूपेणभूम्यर्द्धमानस्याष्टादशांगुलरूपस्यगुणनेजातंत्रिं
शत्प्रतिव्यंगुलद्वाविंशतिव्यंगुलाधिकचंद्रतुवाणांगुल
प्रमाणंक्षेत्रफलंभवति वृत्तकुद्रेव्यास० षट्विंशत्यंगुला
निचत्वारिंशद्वीगुलानि २६४०१ परिधिप्रमाणंषडशीत्यंगु
लानिषट्चत्वारिंशद्व्यंगुलानित्रयस्त्रिंशत्प्रतिव्यंगुलानि
०६|४६|३३| न्यासचतुर्थांशस्यपरिधिनागुणितत्वेलव्धांक
संख्यागजवाणशरांगुला|५५८ नित्रिंशद्व्यंगुलानिविंशत्प्र
तिव्यंगुलानि २० क्षेत्रफलंभवति| षडस्रेकुंडेषट्त्र्यस्राणि
समानि तत्रापिलंवगुणंभूम्यर्द्धमितिरीत्याएकत्र्यस्रस्यक्षे
त्रफलंसप्तनवतिपंचविंशतिःसप्तत्रिंशच्चांगुलव्यंगुलप्र
तिव्यंगुलानिभवति लंवमानंसर्वेषांप्रत्येकंद्वादशांगुला
नि एकोनषष्टिव्यंगुलानि पंचविंशतिप्रतिव्यंगुलानिभू
मिमानंपंचदशांगुलानि तदर्द्धंसार्द्धसप्तांगुलानि इदंषट्गु
णितंद्व्यव्धिप्रतिव्यंगुलयुक्तवह्निवह्न्युन्मितव्यंगुलतःसमे
तैःवेदाष्टपंचां ५८४ गुलकैर्निरुक्तंमनीषिभिःक्षेत्रफलप्र
माणमिति पूर्वोक्तचरममतेपद्मक्षेत्रस्यव्यासप्रमाणं एको
नत्रिंशदंगुलानिद्विपंचाशद्व्यंगुलानि अष्टचत्वारिंशत्प्र|
तिव्यंगुलानि तस्यवर्गांकप्रमाणंद्विनवत्युत्तराष्टशतंअष्टच

पृ० ५४अ) त्वारिंशद्विपंचाशच्चांगुलादिरूपंनस्मिन्भनवाग्निना ३६२७
नागुणितेमंपत्रांकःद्व्यष्टशून्यरसशून्यवाणत्रिप्रमाणांगु
लानि ३५०६०१२ एकोनविंशति १९ व्यंगुलानिचतुर्विंशतिप्र
तिव्यंगुलानि २४ तत्रपंचसहस्रां ५००० केनभागेहृतेभूव्योम
लैलांगुलानि २४ द्वादश १२ व्यंगुलानिएकोनषष्टि ५९ प्रति
प्रतिव्यंगुलानीतिपद्मक्षेत्रसीमावृत्तेक्षेत्रफलमुपदर्शितं इ
दमेवचपत्राग्रवृत्तपदेनाप्यभिधीयते यत्रमध्यवृत्तस्यक्षे
त्रफलंयथा तद्वृत्तस्यव्यासश्चतुर्विंशत्यंगुलानि २४ तस्यव
र्गांकःषट्सप्तत्युत्तरपंचशतरूपःधनधाग्निनातस्यगुणने
भुजशरनवचंद्रर्तुद्विवाहु २२९१९५२ प्रमाणोंकःतस्यपंचस
हस्रांकेनभागहरणेद्विपंचाशदुत्तरचतुःशतांगुलानि त्रयो
विंशतिव्यंगुलानिपंचविंशतिप्रतिव्यंगुलानिचफलमाया
तं ४५२|२३|२५ उक्तक्षेत्रफलेनसहास्यक्षेत्रफलस्ययोगेराम
वाणविधुभूमितांगुलं १५३ षट्कृशानुमितिकं ३६ तदुत्तरं|
वेदवाहु २४ मितियुक् तदुत्तरं एतस्यसंपूर्णफलस्यार्द्धप्रमा
णमेवषट्सप्तत्युत्तरपंचशतांगुलानि ५०६ अष्टचत्वारिंशद्व्यं
गुलानि ४८ द्वादश १२ प्रतिव्यंगुलानिसंपूर्णपद्यक्वडक्षेत्रफ
लंभवतीतिध्येयं अष्टास्रकुंडेस्वष्टौत्र्यस्राणितत्रपूर्वपश्चिमोत
रदक्षिणस्थानिचत्वारित्र्यस्राणिसमभुजानितत्रभुजमानं
त्रयोदशांगुलानि १३ एकोनचत्वारिंश ३६ द्व्यंगुलानि लंवमा
नंत्रयोदशांगुलानि भूमिमानंनवांगुलंद्विव्यंगुलसहितं भू
म्यर्द्धमानस्यलंवमानेनगुणनान्निष्पन्नांकत्रिचत्वारिंश
द्व्यंगुलसहिताष्टपंचाशष्टगुलप्रत्यायेकैकत्र्यस्रमा
नं आग्नेयनैरृत्यवायव्येशानविदिक् ||      ||

पृ० ५४ब) त्र्यस्राणिसमभुजानितत्रभुजानांप्रत्येकशोमानंचतुर्दश्यां
गुलानि विंशतिव्यंगुलानि अत्रलंवमानंत्रयोदशांगुला|
निभूमिमानंएकादशांगुलानि एकोनषष्टिव्यंगुलानि
पंचाशत्प्रतिव्यंगुलानि अत्रापिलंवमानेनभूम्यर्द्धस्यपंच
विंशतिप्रतिव्यंगुलसहितैकोचिंत्यंगुलानिअष्टपंचाशद्व्यं
गुलानि पंचपंचाशत्प्रतिव्यंगुलानिअष्टानामपिक्षेत्रफला
नांमिलनेषट्चतुर्वाणांगुलानि गिरिवेदद्व्यंगुलानिव्यो|
मांभोधितुःषष्टितमयवांशोव्यंगुलमितिसंज्ञावान् अतोपू
कायांव्यंगुलयोरंशचतुष्केनैवन्यूनाधिकभावःयदुक्तं जा
लांतरगतेभानौयत्सूक्ष्मदृश्यतेरजःप्रथमंतत्प्रमाणानां|
त्रसरेणुंप्रचक्षते त्रसरेणुस्तुविज्ञेयोह्यष्टौतेपरमाणवः||
त्र्यसरेणवेतेस्युरष्टवैरथरेणुकः रथरेणवस्त्वष्टौस्युर्वा
लाग्रंपरिभाषितं वालाग्नान्यष्टलिक्षोस्याद्यूकालिक्षाष्टकंस्मृ
तं अष्टौपूकायवंप्राहुरंगुलंतुयचाष्टकमिति व्यंगुलादि
स्वरूपंवक्ष्यामः एषुसर्वेष्विपिपक्षेषुतौल्यंक्षेत्रफलस्यनापा
नीतिसमानमेवदूषणं यतुपद्मक्षेत्रेसत्यांतरत्वात्रदूषण|
मिति तत्पक्षवादिनोक्तं तत्रयुक्तं न्यूनाधिकविशेषवचना
नामधिकांतरफडवात्मांतरकेपिस्थलेप्रवृतिसाम्यात् अ|
शक्यत्वानदूषणमितिचेत् ततोधिकांतरस्याप्यशक्यत्वेकिं
नोपादीयेततदपि तस्मादेतेपक्षाःस्ववुद्धिकल्पिताएवनमू
लसंमतादितिध्येयं अथमौलकुंडप्रकारस्यतदीकाकारै|
र्दूषितत्वात्प्रकाशंतरेणतन्निर्माणप्रकारस्तत्वविवेकेक
मलाकरभटैरादर्शितोभिधीयते अत्रप्रतिव्यंगुलकैःषष्टि
संख्यैर्व्यंगुलमुच्यते व्यंगुलैःषष्टिसंख्यातैरंगुलस्याद्भुजःपरं

पृ० ५५अ) अंगुलैर्वेददृक्संख्यैः परिभाषोदितात्वसौ एकहस्तेषुकुं
डेषुप्रमाणमभिधीयते भुजस्यविस्तृतेश्चापियथावद
नुशासितं चतुर्विंशत्यंगुलानिभुजस्त्रित्रिभिरंगुलैःषट्
पंचाशद्व्यंगुलैश्चविस्तृतिश्चतुरस्रकेनंदभूम्यंगुलैस्तद्व
दृतुवेदोन्मितैर्भुजः व्यंगुलैर्भूपमितिकैःप्रतिव्यंगुलकैस्त
था व्यासोद्विद्व्यंगुलैर्व्योमवाणद्व्यंगुलतोभवेत् योनिकुंडे
वृत्तकुंडेव्यासःसप्तभुजांगुलैःअर्द्धचंद्रेष्टग्निमानांगुलैर्व्यंगु
लतोधिकैःदशभिर्व्यासुदितःषडस्रेशक्रसंमितैः अंगुलैर्भु
जाख्यातस्त्रिपंचव्यंगुलाधिकैःव्यासोनवाग्निभिः षट्चतु
र्भिश्चवसुभिस्तथा अंगुलाद्यैःपद्मकुंडेऽष्टभूपैकाग्निभिःक्रमा
त् भुजगानमंगुलाद्यैरेकविंशतिसंख्यया अष्टात्रिंशत्संख्य
याचपंचविंशतिसंख्ययाविस्तारःस्यादंगुलाद्यैस्त्रिकोणेभु
जुच्यते षट्त्रिंशद्भिरंगुलैःस्याद्व्यंगुलैरष्टवाहुभिःव्यासोद्विवे
दांगुलतःसप्तभिर्व्यंगुलैस्तथा अष्टास्रकुंडेतुभुजाभवेयुस्तद
शांगुलैःपंचपंचव्यंगुलैश्चेद्व्यासोष्टद्विमितांगुलैःत्रयस्त्रिंशद्व्यं
गुलैश्चेतुक्ताव्यासमुनोन्मितिःतन्निर्माणप्रकारोयथा वृत्तकुं
डंनिजव्यासदलभ्रमणतोभवेत् एकहस्तवृत्तस्यकथितोयो
व्यासस्तस्यार्द्धमानयोभूमौकर्काटकंनिधायपरितोभ्रमणा
द्वृतकुंडसिद्धिर्भवतीत्यर्थःतथा अर्द्धचंद्रंनिजव्यासदलवृत
स्यखंडकं अर्द्धचंद्रस्ययद्व्यासप्रमाणमुक्तंतदर्द्धमितायांभूमौक
र्वाटकंनिधायपरितोभ्रमणाद्वित्सद्ववृतस्यखंडमर्द्धमर्द्धचंद्रा
ख्यंकुंडंस्यादित्यर्थःतथा त्रिचतुःपंचषट्सप्ताष्टास्रकुंडेषुवि
स्तृतेः अर्द्धेनादौलिखेद्वृत्तंकार्याःस्वस्वविभागकाःसमाश्चैकैक
कारेखाप्रतिभागंवृतौततःपूर्णज्यावचनेनस्यात्स्वस्वकुंडास्रका

पृ० ५५ब) वृत्तंविभज्यप्रतिभागमेकैकारेखासमाऋजुरूपाकार्या
एतदुक्तंभवति त्र्यस्रेचिकीर्षितेतद्वृत्तंत्रिधाविभज्यतेषु
त्रिषुभागेषुरेखादयाचतुरस्रेचिकीर्षितेवृतंचतुर्द्धावि
भज्यचतुर्षुभागेषुएकैकासमारेखादेयेति षडस्रेषड्
धावृत्तंविभज्यविभागचिह्नेषुषट्रेखादानं अष्टास्रेअष्टे
धाविभक्तवृतविभागचिह्नेषष्टरेखादानं एवमन्यत्रापि
तेनपूर्णायाज्यातद्वत्र्यस्रादिकुंडानामाकृतिःपर्यवस्यती
त्यर्थः तथासमत्रिभुजवत्पूर्वंकृत्वातुल्यत्रिवाहुकंयोनिकुं
डेततोवाहुत्रयंमध्याद्वुजाद्वहिःमंडलार्द्धत्रयंलेख्यंवादू
र्धभ्रमणादिह एकार्द्धवृत्तमध्याच्चपार्श्वयोस्तद्भुजाग्रते
कार्येरेखेचतत्सक्तेचापेत्यक्त्वावशेषकं योनिकुंडंभवेदेत
दश्वत्थदलसंनिभं अयमर्थः व्यासार्द्धप्रमितभूमौकर्का
टकंसंस्थाप्यपरितोभ्रमणवृत्तंसंपाद्यतदंतस्त्रिकोणर
चनाप्रकारेणसमत्रिवाहुकंमंडलंनिर्मायवाहुत्रयस्य
प्रत्येकंमध्येचिह्नंकृत्वातत्रकर्काटकंनिवायभुजाग्रद्वय
व्यापिवृत्तार्द्धत्रयंसंपाद्योत्तरतःस्थितवृत्तस्यमध्यमारभ्य
पार्श्वद्वयेपार्श्वद्वयप्रांतरेखासंलग्नेरेखेकार्येततोधनुः
समाकाररेखाद्वयंमार्जयित्वावशिष्टंयोनिकुंडंस्यादिति
तथा पूर्वंव्यासभुजाभ्यांवयथोक्ताष्टास्रकंलिखेत् ततस्त
द्वाहुखंडेनवाहूर्धाक्तेद्रतःकिलावृत्तार्द्धंवाहुतश्चोर्द्धंविलि
खेदासमंततः तद्वितुल्यचतुर्भागंवृत्वाचाद्यतृतीयकौ वि
भागांतौताभ्यांविभागाभ्यांचरेखिके तद्वाहुखंडतुल्येचस
मंतात्तेनतद्भवेत् अष्टपत्रात्मकंकुंडंपद्माख्यंपद्मव * भमि
ति अस्यार्थः पूर्ववद्व्यासाद्धेनवृत्तरवनयाभुजाष्टकरण

पृ० ५६अ) च्चाष्टास्रमंडलेनिर्मायभुजार्द्धप्रमाणेनवाद्धर्द्धचिह्नाद्वाहुव
हिर्भागेषुसमंताद्वृत्तार्द्धानिअष्टसंख्यानिर्मायतानिस|
र्वाण्यपिवृत्तानिप्रत्येकंचतुर्द्धाविभज्यतद्भागेषुप्रथमतृ
तीयभागयोःरेकंप्रांतमारभ्यपरप्रांतपर्यंतंतत्तद्वाहुप्रमा
णार्द्धमानेनप्रमाणान्मत्स्यमुत्पादयेत् तस्यमत्सस्यमुखं
महावृत्ताद्वहिःकरणीयं ततश्चमत्स्यमुखेप्रथमतृतीयवि
भागप्रांततोरेखाद्वयंरचयेत् तेचरेखेवाह्वर्द्धप्रमाणेभव
तःएवमष्टस्वपिवृत्तार्द्धेषुविभागचतुष्करचनादिसर्वमनु
सरणीयं तेनपद्माकारमतेवपद्यकुंडनामकुंडंस्यादि
तिमंतव्यं अत्रवदंति मूलोक्तकुंडानांकिंहस्तक्षेत्रफलसमा
नक्षेत्रफलकत्वाभावादुपेक्षा आहोस्विन्भूलवचनविरोधात् 
किंवामूलाभावात् अथवाप्रकारांतरसंभवात् तत्रनचतु
र्थः नानाप्रकारसंभवेविनिगमनाविरहेणापिमूलोक्तप्र
कारस्यवलादायतत्वात् नापितृतीयःनहिमूलमनुपल
भ्येवंविधाआचार्ययाःस्वकपोलकल्पितार्थोयन्यसनेनपर
प्रतारणांकुर्वंति अन्यथासर्वोपिग्रंथाथार्थोनुपादेयःका
कथाकुंडानां नापिद्वितीयःएतादृशवचनस्यकेनाप्यलिखि
तत्वात् यद्वचनविरोधोत्रस्यात् क्रियासारकामिकसिद्धांत
शेखरकल्पकारादिवचनानिचपरस्परमपिविभिनविभि
न्नार्थप्रतिपादिकानीतित्वयैवदर्शितंतावतासर्वेषामपिप्रामा
ण्यमायाति नानास्थलेषेतेषामेववचनात्यवलंव्यपूर्वमुख
कत्वादीन्योनिकुंडादीन्हर्षदीक्षितादिप्रतिपादितानूषय
तांपदार्थादर्शकृतांकुनोवाप्रमाणांशेवविद्वेषःनह्यत्रप्रत्य
क्षश्रुतिरेतदर्थविरुद्धाकेनाप्युपलव्धायेनसर्ववेष्टनस्मृतेरि
वास्याप्यप्रामाण्यमुच्येत् अतेवकन्यकारवचन||

पृ० ५६ब) दूषणमपिसाहसं व्याकरणस्मृतेःकलेर्झगित्यादिरूपा
याःप्रत्यक्षश्रुतिविरुद्धत्वेनाप्रामाण्येपिनकल्पकारादिव
चनप्रमाणीकर्तुमर्हथ यतुशिष्यवुद्धिक्लेशपरिहाराय
स्थूलमानमुक्तमिति तत्वत्यंतंतेषांनिंदाकरं अकरणीयार्थ
युक्ताशिष्यप्रतारणाकरणात् नाप्याद्यःतावतापिक्षतिवि
रहात् प्रकृतिविकृतिभावोनस्यादितिचेत् मास्तुकिंतेनच
तुरस्रंनिर्यायतत्करणंतुतन्निर्माणप्रकारस्यकस्यचिद्वक्त
व्यत्वेसतिसेवप्रकार उक्तोनतुनान्योत्रप्रकारो स्तीतिनि
यमः वृतस्यापिपूर्वमुक्तत्वात् एकहस्तत्वंकथमितिचेत्
एकहस्तंचतुरस्रमुपक्रम्यप्रवृत्तत्वमेवतथेतिनदोषःन्यू
नातिरिक्तदोषश्रवणमपिमूलभूतक्रियासारकामिकनू
ल्पकाराद्युक्तप्रकारातिरिक्तपरं किंच त्वदुक्तःकमलाकरो
क्तस्ततोप्यपरोवासमक्षेत्रफलाधायीप्रकारोनुसर्तव्य इति
विनिगमनाविरहः केनवारणीयःअस्मन्मतेचमूलतंत्रो
क्तंगुरुसंप्रदायव्यवस्थितमेवग्राह्यमितिनकोपिदोषः
वस्तुतस्तुत्वदुक्तप्रकारस्यपूकादिघटितस्याप्यशक्यरण
त्वंकाकथात्र्यसरेणुव्यंगुलप्रतिव्यंगुलादिघटितस्येतिन
किंचिदेतन् अतेवव्यवहारयोग्यंस्थूलंमानंगृथयुक्तं त
थाहिसंक्रांतिसमयःसूक्ष्मोगणितविद्भिरानीतोपिनस्ना
नदानादियोग्यःकिंतुततःपूर्वोत्तरप्रहारादिभागेवतथे
हापितादृशदेशस्यगणितज्ञैर्ज्ञातुंशक्यत्वेपिनसनिर्देष्टुं|
शक्यितिस्थूलमानमाश्रित्यैवकुंडादिरचनाकार्येतिमूल
कृतामभिप्रायः अथयथासंक्रांतिषुपायाःसन्निहितानाद्य
स्नास्ताःपुण्यतमामताइत्यादिवचनात्सूक्ष्मकालसन्निहित

पृ० ५७अ) नाडीग्रहणंतद्वदत्रापिसूक्ष्मदेशसन्निहितदेशोपादानमा
वश्यकमेवेतिचेत् नेतिकोव्रूते अतेवसूक्ष्मदेशसन्नि
धानलाभार्थंनानातंत्रेषुसन्निहिततरसन्निहिततमप्रा
पकनानावचनान्युपलभ्यंतेशक्याशक्यपरतयाक्रमेण
सूक्ष्मस्थूलपराणिव्यवस्थाप्यानिइतिकृतमतिविस्तरेण
योन्यादिकुंडंपटुशिल्याभावेसर्वाण्यपिकुंदानिचतुरस्राणि
वृतान्येववाकुर्यात् यदुक्तंमाम्नायरहस्येचतुरस्राणिकुंडानि
कुर्याद्वृत्ताकृतीनिचेति अन्यत्रापि चतुरस्राण्येवतानिस्युर्व
र्तुलान्यथवाक्वचिदिति आचार्ययकुंडंतुचतुरस्रवृत्तान्यतर
त्वापन्नमेवनियतं पुरंदरेशयोर्मध्येवृतंवाचतुरस्रकं त
दाचार्ययस्यनिर्दिष्टमितिसिद्धांतशेखरोक्तेः वृतंवाचतुरस्रं
स्यान्मध्यस्थानेवृषेशयोरितिक्रियासारोक्तेश्च नकुंडीपक्षीयं
मूलोक्तुत्तमः एतदसंभवेपंचकुंडीपक्षोमध्यमोनुसर्त्तव्यः
नवपंचाथवैकंवाकर्तव्यंलक्षणान्वितमित्याम्नायरहस्योक्तेः
तेषांपंचकुंडानांस्थानमुक्तंनारदीये यत्रोपदिश्यतेकुंड
पंचकंतत्रकर्मणि वेदास्त्रमर्द्धचंद्रंचवृत्तंपद्मनिभंतथा
कुर्याच्चत्वारिंशकुंडानिप्राच्यादिषुविचक्षणः पंचमंकारये
त्कुंडमीशदिग्गोचरंद्विजिति पूर्वप्राप्तार्थस्यैवानुवादोयं|
आकारांशेपुनरपूर्वविधिः पंचकुंडपक्षेप्यसमर्थेककुंड
पक्षंकनिष्टमनुसरेत् अथवा दिशिकुंडमुतरस्यांप्रविद
व्धाच्चतुरस्रमेकमेवेत्याचार्ययोक्तेः तन्निवेशनंचोत्तरस्यामी
शेप्रतीच्यांवाकार्ययं एकंवाशिवकाष्टायांप्रतीच्यांकारयेद्वुधि
तिसोमशंभुवचनात् तच्चचतुरस्रंवृतंनान्यत् चतुरस्रंभवेत्कुंडं
वृत्तकुंडमथापिचेतिक्रियासारोक्तेः अथकुंडानांस्वातप्रमाणमाह |

पृ० ५७ब) यावानिति विस्तारोमध्यसूत्रप्रमाणंयावदस्तितावत्प्रमा
णमेवखननंस्यात् तत्रांतरेपि यावन्मानंकुंडविस्तारुक्त
स्तावत्स्वातस्यापिमानंप्रदिष्टमिति अत्रवदंति मेखलया
सहखातमानमेतदनुष्टेयं नत्वमेखलकुंडस्यविस्तारप्र|
माणेनखननमनुष्टेयं हस्तमात्रंखनेतिर्ययगूर्द्धंमेखलया
सहेतितंत्रांतरोक्तेः प्रतिष्टासारसंग्रहेपि पंचत्रिमेखलो|
च्छ्रायंज्ञात्वाशेषमधःखनेदिति विश्वकर्मापि कुंडंनिजांगु
लैस्तिर्ययगूर्द्धंमेखलयासह सिद्धांतशेखरेपि खातंकुंडप्र
माणंस्यादूर्धंमेखलयासहतीति अत्रपदार्थादर्शकृतः
मेखलानांकुंडभूषकत्वात्ताभिःसहखातोनयुज्यते नच
भूषकत्वेकदाचिदकरणमपिप्रसज्येतेतिवाच्यं श्रृंगार
रहितयच्चयजमानविनाशकृत् मरणंछिन्नमेखलेइ|
त्यादिनानावचनैस्तदकरणेप्रत्यवायश्रवणात् किंचखा
तंहिकुंडस्वरूपनिष्पतावेवोपयुक्तमितिसंनियत्योपका
रकमंगंभवति मेखलानुभूषणरूपा आरादुपकारक
मंगमितिनतयासहखातोयुक्तः यदुक्तंयोगिनीहृदये
खातंकुडायतेत्तुल्यमंगत्वंतस्यकीर्तितं संनिपत्योपकारे
णमेखलादेर्विशिष्यतिति अपिच मेखलानांत्रिपंचद्वा
दशसंख्याकतयाननुगमात्तदनुगमकृतःखातस्याप्यनु
गमःस्यात् अन्यच्च निम्नंतिथ्यंगुलेनतुउन्नताःस्युर्नवांगु
लैरितिविश्वकर्म्मवचनस्यपूर्वोक्तप्रतिष्टासारवचनस्यव
त्रिमेखलादिपरतयास्पष्टमवगमात् ऊर्द्धंमेखलयास
हेत्यादीनिसामान्यवचनान्यपित्रिमेखलादिकुंडपरत
यैवनेयानि यदुक्तं वार्तिककृतासामान्यविधिरस्पष्टःसं

पृ० ५८अ) ह्रियेतविशेषतिति तथाचैकैकमेखलेप्रापकवचनाभा
वान्मेखलाविनैवखातेसिद्धेसर्वत्रतथैवास्तु तस्मान्मेख
लांविनैवखातमानमितिसिद्धांतः मेखलयासहस्वातव
चनानियत्रहोमेपंचाशदादिस्वल्पप्रमाणकेखाताधिक्य
प्रयोजनंनास्तितत्पराणीतिव्यवस्थाश्रुतिद्वैधंतुयत्रस्यात्त
त्रधर्म्मावुभावपि स्मृतिद्वंधेतुविषयःकल्पनीयःपृथक्
पृथगितिवदंति अत्रोच्यते क्वचिन्मेखलयासहोक्तवचना
त्खातस्यावश्यकत्वेसर्वत्रैवतथाकिंनस्यात् वैषम्येतुप्र
माणाभावः विशेषविधेःपंचत्रिमेखलोच्छ्रायमित्यादेरे
वसामान्यविधिदर्शनादुपलक्षणत्वेनपंचत्रीतिपदार्थ|
योरविवक्षणाद्वासर्वपरत्वंकिंनस्यादिति तस्माद्यत्रस्व
ल्पप्रमाणाकेककर्तृकश्चहोमस्तत्रमेखलयासहैवखा
तः अधिकप्रमाणस्यानुपयोगात् यत्रतुवहुप्रमाणकोव
हुकर्तृकश्चहोमस्तद्विषयाणिमेखलांविनाखातानुष्टान
वचनानिइतिसिद्धांतः अथमेखलास्वरूपमाह कुंडानामि
ति चतुरस्रयोनिप्रभृतीनांकुंडानांयादृशंस्वरूपंचतुरस्रयो
न्यादिरूपंतथैवमेखलानामपिस्वरूपंकार्यमित्यर्थः ति
स्रिति उत्तमोयंपक्षःद्विमेखलापक्षोमध्यमःएकमेखलाप
क्षःकनीयात् मेखलानांत्रपंचापिद्वयमेकयथापिचेतिवा
यतोयसंहितावचनात् क्रियासारेपि नाभियोनिसमायुक्तं
कुंडंश्रेष्टंत्रिमेखलंकुंडंद्विमेखलमध्यंनीचंस्यादेकमेख
लमिति क्वचिन्मेखलानांव्यवस्थोक्ता त्रिमेखलंद्विजेकुंडं
क्षत्रियस्यद्विमेखलंमेखलैकातुवैश्यस्येति कुंडप्रमाणभेदे
नमेखलानांमानभेदमाह मुष्टिमात्रेइत्यादिना ||

पृ० ५८ब) हस्तमात्रकुंडवेदाग्निनवनांगुलाइत्यस्यवक्ष्यमाणत्वात्स|
र्वेष्वपिकुंडेषुकुंडमातषष्टांशेनप्रथमाष्टयांशेनद्विती|
याद्वादशांशेनतृतीयामेखलेत्यावार्ययैःसूचितं महाकपि
लपंचरात्रेतुस्पष्टं कुंडषट्भागिकात्वाद्याद्वितीयाष्टांशका
स्मृता तृतीयाद्वादशांशास्यादिति तदिहमुष्टिपात्रेपितथा
कार्ययंमुष्टिर्वहुमुष्टिःप्रकोष्टितियावत् समध्यमामध्यप
र्वांगुलैर्द्वादशांगुलेव तावन्मितेवकुंडेमेखलायाःप्रथमा
याउत्सेधायामौउचताविस्तारौद्व्यंगुलप्रमाणौस्यातांषडंशो
प्यंगुलद्वयं द्वितीयायाएकांगुलप्रमाणंसार्द्धांगुलप्रमाणमि
तियावत् एकेनसहितमर्द्धमेकार्द्धमितितत्रविग्रहः भव
तिचाष्टमांशःसार्द्धैकांगुलमेव तृतीयायांगुलमात्रसमु|
वतादिद्वादशांशताप्यत्रस्फुटारन्तिमात्रेइति अत्राष्टादशां
गुलमेवारलेर्विवक्षितं तत्रप्रथमात्र्यंगुलमेखलाषष्टांश
त्वमप्युक्तारन्तिमानस्यात्राव्याहतं मध्यमातुसपादद्व्यंगुल
प्रमाणाएकपदस्यात्रेकांशपरत्वात् द्वेकपदेनद्व्यंगुलाधि
कैकपादलाभसंभवात् अष्टमांशताप्यत्राप्रत्यूहा तृतीया
तुमेखलासार्द्धांगुलप्रमाणाः अंगुलयदस्यैकांगुलपरतया
आत्मकपदस्यात्मनःकेएकोभागितिव्युत्पत्त्यार्द्धपर
तयाचतथालाभात् अत्रद्वादशांशतापिनिर्व्यलीका एक
हस्तेतुस्पष्टमेववेदाग्निनयनांगुलप्रमाणत्वंप्रथमादिमे
खलानामितिहर्षदीपिकानुसारिणांपंथाःयत्तु सपादद्व
यमष्टमांशःसार्धैकांगुलंद्वादशांशः अत्रपादार्द्धांशयोस्त्या
गअल्पांतरत्वादावार्ययैः कृतःयतःसद्वुद्धिशिष्येषावार्यादि
ग्दर्शनमात्रमेवकुर्वंति सद्धद्धयोशेषान्विशेषान्स्वतेवा

पृ० ५९अ) म्यूह्यगृह्णंतीतिहर्षदीक्षितैरुक्तं तत्तेषांतात्पर्ययाज्ञानादुपह
सितमात्रं वस्तुतस्तुपूर्वापरमूलपर्यालोचनयाषडांशा|
दिभिर्मेखलानांमानमितिनमूलतात्पर्ययं किंतुतत्तन्मा|
नादेवकथितस्वरूपान्मेखलाःकार्ययाइतिमूलकृतामभि
प्रायितिप्रतीमः पदार्थादर्शकृतस्तुमुष्टिपदमेकविंशत्यं
गुलपरंतत्रसार्द्धत्र्यंगुलाप्रथमापंचयवाधिकद्व्यंगुलाद्वि
तीया पादोनद्व्यंगुलातृतीया अरत्निकुंडमप्येकविंशत्यंगु|
लमेव परंत्वंगुलमानवृद्ध्यामुष्टिकुंडादधिकप्रमाणकं त
त्रपादोनचतुरंगुलाप्रथमासार्द्धषट्यवाधिकद्व्यंगुलाद्वि
तीया यवोनद्व्यंगुलातृतीयेतिवदंतोमूलार्थमेवपरित्यजं
तिसर्वथैवमूलोपेक्षामपेक्ष्यहर्षग्रंथेवसाधीयान् मेख
लाकरणप्रकारोयथा एकहस्तेनवांगुलविस्तृताद्व्यंगुलो
त्सेधाकंठात्प्रभृतिप्रथमासाकार्या तदुपरिद्वितीयात्र्यंगुलो
त्सेधासप्तांगुलविस्तृतातदुपरिचतुरंगुलोत्सेधाचचतुरंगु
लविस्तारासानुष्टेया तेनवेदाग्निनयनांगुलत्वंतासांफल
तःसिद्धंभवति यायातुमेखलापूर्वासासाभूमिहदाहृतेति प्र
थमांतेर्नवांगुलोच्चाबहिश्चतुरंगुलोचाचतुरंगुलविस्ताराच
द्वितीयात्वंतःपंचांगुलोच्चावहिस्त्र्यंगुलोचात्र्यंगुलविस्तारावतृ
तीयात्भयतोद्व्यंगुलोच्चातावद्विस्तृताचेतिकंठमानमाह मे
खलानामिति मेखलानामंतःपरितःसर्वतःअंगुलातंगुलमा
नाग्नेमिः कंठेकहस्तकुंडस्यभवेदित्यन्वयःएतेनकुंडमानचतु
र्विंशाशोनेमिरितिध्वनितं महाकपिलपंचरात्रेषुस्पष्टंचतुर्विं
शतिभागेनकंठोवैपरिकीर्तितःसिद्धांतशेखरेपिकुंडेहस्तमि
तेकंठंकुर्यादेकांगुलंवहिरिति द्विहस्तादिकुंडानांमनयादिशा
एकैकांगुल |

पृ० ५९ब) वृद्व्यानेमिवृद्धौप्रसक्तायांविशेषमाह वर्द्धयेन्नामित्यादिना
दशहस्तांतमन्येषांकुंडानामद्वांगुलवशात्तांनेमिवर्द्धयेदि
त्यन्वयः द्विहस्तादिकुंडेषुमेखलामानमाह कुंडेद्विहस्ते
इत्यादिना ताःमेखलाःयोनिनिवेशमाह होतुरित्यादिना
आसांमेखलानामुपरिमध्यभागेहोतुरग्रेपूर्वभागेअश्व
त्थपत्राकारायोनिर्निवेशनीया होतुरग्रेइत्यनेनेदंसूचि
तं वेदीयथापृष्टभागेनयतिहोतुश्चप्राङ्मुखतोदङ्मुखता
वाभवतितथाकेषांचित्पश्चिममेखलायाःकेषांचित्कुंडा
नांदक्षिणमेखलामाउपरियोनिःकर्तव्येति तदुक्तंस्वायं
भुवे प्रागग्नियाम्यकुंडानीप्रोक्तायोनिरुदङ्मुखा पूर्वामुखाः
स्थिताःशेषायथाशोभव्यवस्थिताः सिद्धांतशेखरेपिइंद्रा
ग्नियमदिकुंडयोनिःसौम्यमुखास्थितायोनिःपूर्वमुखा|
स्थिता योनिःपूर्वमुखान्येषुपूर्वेशान्यंतरस्थितेति सोम
शंभुरपि पूर्वाग्नियाम्यकुंडानांयोनिःस्यादुत्तरानना पूर्वा
ननातुशेषाणामिति तथाच पूर्वाग्नेयदक्षिणकुंडानिन
वमंकुंडमुत्तराग्रं अन्यानिसर्वाण्यपिकुंडानिप्रागग्राणी
तिपर्यवसितार्थः एकहस्तेकुंडेविस्तारचतुर्थांशेनषडं
गुलरूपेणमोनेदीर्घता विस्तारस्तुकुंडविस्तारषष्टांशे
नचतुरंगुलरूपेणयोनेः योनेहच्चताकुंडविस्तारद्वादशां
शेनद्व्यंगुलरूपेणसर्वत्रानुसर्त्तव्या यदुक्तंतंत्रांतरे तुर्यय
षष्टद्वादशांशैर्योनिः कुंडायतेभवेत् आयताविस्तृता
तुंगाजिनांशेनतदग्रकमित्यभिप्रेत्याह षट्चतुरित्या
दि केचित्तुद्वादशांगुलैरेवदीर्घताविस्तारोच्चताः प्रत्येक
योनीनांकार्यया यदुक्तंपंचरात्रे अर्कांगुलोछ्रयांयोनिवि

पृ० ६०अ) दध्यात्तावदायतां अन्यत्रापि उत्सेधायामतस्तुल्यायोनिःस्याद्वा
दशांगुलेति तदेतदभिप्रेत्याह षट्चतुर्द्व्यंगुलेत्यादि षडा
दित्रिपदवोधितसंख्यायाः परस्परंमिलनान्निष्पन्नद्वादश
संख्ययेत्यर्थः इतिवदंति अनयोश्चपक्षयोःस्वस्वसंप्रदायतो
व्यवस्था एकांगुलमिति अनेनकुंडमानचतुर्विंशांशेनयोन्य
ग्रंसर्वत्रेतिध्वनितं किंचिदधोमुखमितिकिंचित्कुंडातःप्रवि
ष्टमित्यर्थः यदुक्तंतंत्रांतरेकुंभद्वयसमायुक्ताश्वत्थदल
सन्निभा मेखलामध्यतःकार्ययाप्रविष्टाभ्यंतरेतथेति द्विह
स्तादिकुंडेषुयोनिरग्राणांमानमाह एकैकांगुलतविति
अन्येषु द्विहस्तादिदशांतेषु यवद्वयक्रमेणेति द्विहस्ते
यवद्वयंत्रिहस्तेयवचतुष्टयं चतुर्हस्तेयवषट्कमितिक्र
मेणेत्यर्थः नालाभिनिवेशनमुपदिशति स्थलादिति स्थला
दारभ्ययोन्यानालंस्यादित्यर्थः एतेनवास्वमेखलासंलग्नंना
लंकार्यमित्युक्तं चतुरंगुलोत्सेधविस्तारांवाह्यमेखलासंलग्नां
वेदींकृत्वातदुपरिनालंस्थापयेदितिपर्यवसितार्थः सरंध्रक
मिति मध्यमेखलोपरिपरिधिस्तरणार्थंरंध्रंस्थापयित्वा
न्योमध्यभागोमृदापूरणीयित्यर्थः नाभिनिवेशेनमुपदिश
ति कुंडानामिति पद्माकारंकुंडानुरूपंयद्यत्कुंडेनाभिरभिनि
वेश्यस्तत्तत्कुंडसमानरूपंवानाभिंनिर्मायकुंडानांखातम
ध्येभिनिवेशयेदित्यर्थः आतपेक्षत्रियेनाभिः प्राण्यंगे|
पिद्वयोरित्यभिधानान्नाभिशव्दः पुंलिंगेपीत्यभिप्रेत्यस
न्निभमित्यादिविशेषणद्वयंपुंलिंगशव्दाभ्यामुपदिष्टंमु
ष्टिकुंडनाभिरुत्सेधतारतुच्चताविस्ताराभ्यांद्व्यंगुला
अरलिकुंडेउच्चताविस्ताराभ्यां त्र्यंगुलानाभिः ||

पृ० ६०ब) एकहस्तेतूच्चत्वविस्ताराभ्यांवेदांगुलाचतुरंगुलानाभिःस्या
दित्यर्थः अन्येषुद्विहस्तत्रिहस्तादिकुंडेषुप्रत्येकंयवद्वयवृ
द्व्यानाभिरनुष्टेयेत्यर्थोयवद्वयेत्यादेः योनिकुंडेकुंडसामा
न्यप्रक्रियाप्राप्तांयोनिंपद्मकुंडेकुंडसामान्यप्रक्रियाप्राप्तांना
मिंचप्रतिषेधति योनीत्यादिना नाभेःपंकजाकारतांसंपाद
यितुमाह नाभीत्यादि कुर्वीतेत्यत्रेकांशेनेतिशेषटवहिरं
शद्वयेनेत्युक्त्यातनरेकांशेनेत्यर्थप्राप्तमेवेतिनशेषपूरण
मितिकेचित् शाव्दीह्यांकांक्षाशव्देनैवप्रपूर्ययतेइति न्यायाद
र्थप्राप्तार्थस्यापिप्रत्यायकंपदमवश्यंपूरणीयं इयांस्तुभेदो
यदर्थप्राप्तस्थलेपूरणंनमूलकर्त्तुरसौरस्यकरं अन्यत्रतु
नस्वरसिद्धिमनापत्तिमात्रमितिकेचित् मुष्ट्यादिकुंडानां
व्यवस्थामाहमुष्टीत्यादिना पक्षांतरमाह एकहस्तेत्यादिना
सार्द्धैकश्लोकेन इदंतुपुष्पपत्राज्यादिद्रव्यविषयं एकमा
त्रकर्तृकहोमविषयंवा चतुरस्रादिकुंडानांकार्ययभेदेन
वव्यवस्थामाह सर्वेत्यादिना छेदुच्छेदःउच्चाटनमितिया
वत् शत्रूणांपरस्परंविद्वेषकरणात्संघातक्षयकरमेव
शत्रुक्षयकरंनामतेनमारणेत्यनेननपौनरुक्त्यंनवातं
त्रांतरस्यवक्ष्यमाणस्यविरोधः यदुक्तंकामिके ऐंड्यांस्तंभे
चतुःकोणमग्नौभागेभगाकृति चंद्रार्द्धंमारणेयाम्येद्वेषे
त्र्यस्रंवनैरृते वारुण्यांशीतिकेवृत्तंषडस्र्युच्चाटनेनिले उदी
च्यांपौष्टिकंपद्मंरौड्यामष्टास्रिमुक्तिदमिति ननुव्राह्मणादेः
पुत्रादिकामनायांवर्णानुरोधात्किंकुंडाकृतिरनुसर्तव्या
आहोस्वित्कामनानुरोधेनेतिचेत् ननित्यहोमेनैमित्तिकहो

पृ० ६१अ) मेचवर्णपुरस्कारेणाकृतिनिर्माणवचनंचरितार्थंभव
त्काम्यविषयेकामनाविशेषपुरस्कारेणाकृतिवोधकव
चनेनवाध्यतेनचक्षत्रियादिपुत्रकामनाकृतयोनिकुंडा
दिषुचरितार्थानिवचनानिव्राह्मणपुत्रकामनायांविप्रा
णांचतुरस्रंस्यादितिवचनेनैववाधितानिकिंनस्युःविनि
गमनाविरहादितिवाच्यं किंवर्णकामनायांकाम्यवच
नंचरितार्थोकृत्यकिंवर्णविशेषवचनेनवाधनीयमित्य
त्रापिविनिगमनाविरहात् तस्माद्वर्णविशेषवचनमका
म्यपरमेवनित्यनैमितिकरूपयोरकाम्ययोःकाम्यविशेष
वचनस्याप्रवृते काम्यविशेषवचनंसकलवर्णानांकामना
परमित्येवव्यवस्थाभ्युपगम्येतिदिक् इमानिकुंडानिताम्रे
णमृतिकयावाकार्ययाणियदुक्तं ताम्रेणलक्षणोपेतंकुर्यया
त्मृतिकयापिवा अम्लेनताम्रकंकुंडंमृन्मयंगोमयांभसा सौ
धंचसुधयासम्यक्शोधयेदमरर्षभ मृन्मयानांतुकुंडानां
परितःसंधिभिःसह रक्तमृच्छालिपिष्टाभ्यांरंजयेदृक्प्रियं
यथेति अन्यूनानतिरिक्तमेवकुंडानांमानमास्थेयंनेछयाप्र
माणाधिक्यादिकं यदुक्तंविश्वकर्मणा खाताधिकेभवेद्रो
गोहीनेधेनुधनक्षयः वक्रतुंडेचसंतापोमरणंछिन्नमे|
खले मेखलारहितेशोकोभ्यधिकेवितसंक्षयःभार्यावि
नाशकंप्रोक्तंकुंडंयोन्याविनाकृतं अपत्यध्वंसनंप्रोक्तंकुंडंय
त्कंठवर्जितमिति जयद्रथयामलेपि सूत्राधिकेसुहृद्वेषोमा
नहीनेदरिद्रता त्वग्रोगःकंठहीनेस्यादसिद्धिर्न्यूनखातके अधि
केचासुरोभोगोमानेनाधिकमेखलेव्याधयःसंप्रवर्द्धंतेवीतोष्टे
स्यादयस्मृतिः|

पृ० ६१ब) उच्चाटःस्फुटितोछिद्रसंकुलेवाच्यताभवेदिति योनिःपश्चि
मितिएककुंडाभिप्रायेण कुंडानुकल्पमाह नित्यमित्या|
दिना वेद्यांवाप्यायसेपात्रेमृन्मयेवानवेशुभे इतिवेद्यनु|
कल्पोपिक्वचित् अथहोमोपयोगिस्रुक्स्रुवनिर्माणप्रका
रमाह कथ्येतेइत्यादिना श्रीपर्णीकाश्मरीभाषयाकभारो
तिप्रसिद्धा क्षीरशाखिनःप्लक्षवटादयःपूर्वोक्तः एतेषामेक
तरंगृहीत्वाहस्तमात्रमानस्यषट्त्रिंशद्भागान्कृत्वास्रुवंरच
येत् तत्रैकैकोंशस्तृतीयांशाधिकानांपंचपंचयवानांभव
ति तत्रमूलतोविंशतिभागैर्दंडः अष्टांशैर्वेदीअस्याग्रेएक
भागेनकंठः सप्तभिर्भागैर्मुखं तत्रकनिष्टांगुलिमानेनमु
खेप्रणालिकाकारेणघृतनिर्गमनाममार्गंकुर्यात् वेदीत्र्यं
शेनवेद्यास्तृतीयांशेनविस्तारः कंठांतस्थोविष्कंभःमुखं
अग्रंकंठसमानंवेदीतृतीयांशविस्तारं वेद्याष्टाशानांवि
नियोगमाह वेदीमध्येइत्यादिना वहिरश्मित कर्णिकाया
वाह्यदेशेसर्वतः तेनांशद्वयंसंगृहीतं अवटंगर्तं तस्यअव
टस्यवहिः परितोवृत्तकार्ययं तेनांशमेकंसंगृहीतं मुखवे
द्योःपरितोर्द्धांशमानेनमेखलास्यादित्यन्वयः ततोर्द्धांशेन
मुखेपिमेखलाप्राप्ताभवति साचवृत्ताकाराकार्ययाःअर्द्धं
भागेनपरितुर्वरितेनचतुरस्रशोभाघटनाकार्या त
थाचेकांशेनकर्णिकाद्वाभ्यामवटःएकेनवृत्तेद्वयेअं
शेनदलानि एकांशेनमेखला एकांशेनशोभेतिअष्टा
वपिभागाउपयुक्ताः शोभांशेप्रमाणंमंत्रमुक्तावली अ
र्द्धांगुलाभवेछोभासमाचाचित्रितापिवेत्येवंरूपा अत्रांगु
लशव्दोंशवाची दंडेति अंगुलैरितिभागप्रस्तावाद्भागपर

पृ० ६२अ) मेव तथाचत्रिभिर्मार्गैर्दंडीयैर्दंडमूलेकुंभः चतुर्भिरंशैर्वे
दीसंलग्नमुखःकुंभोग्रेकार्ययःयुगंयुग्मेकृतादिषित्यनुशाश
नादत्रयुग्मंशैरित्यस्यांशद्वयेनेत्यर्थःगंडीचकंकणाकारा
कार्या मूलेचाग्रेचदंडस्यगंडीकंकणवद्भवेदितिसोमशंभु
क्तत्वात् तेनदंडस्यैकादशांशाःकुंभद्वयगंडीद्वयाभ्यांगृहीता
इतिनवांशादंडस्यधारणार्थमुर्वरिताइतिपर्ययवसितं दंडस्या
नाहोविशालताषड्भिरंशैःस्यात् षडंगुलपरीणाहोदंडम
ध्युदाहृतितिमंत्रमुक्तावत्यामुक्तत्वात् यतुषड्भिरंशैःकू
र्म्माकृतिःपृष्टभागःकार्यितिविधेयंदंडस्यानाहोदीर्घत्वमी
रितमितिपृथगेवेतिमतं तत्र आनाहस्यदीर्घत्वावाचकत्वा
त् उक्तमुक्तावलीवचनविरोधाच्च पृष्टभागेकूर्माकृतिनिर्मा
णेभागाकांक्षानुदयाच्च अस्याःस्रुचोमुखस्यपृष्टभागेहंसग
जवराहान्य तमस्यमुखाकारंरचयेदित्याह हंसस्येत्यादिना
एतावतास्रुचोनिर्माणप्रकारमभिधायस्रुवस्यरचनाप्रका
रमादर्शयति स्रुचित्यादिना एकहस्तस्यषट्त्रिंशद्भागान्
कृत्वास्रुवोरवनमुक्तं तत्रद्वादशांशांस्सक्तासमुर्च्चरितचतु|
र्विंशांशैःस्रुचमारचयेत् तत्रद्वाविंशतिभागैर्दंडः भागद्व
येनशिरः तत्रखननंयथाकर्षमात्रंघृतंतत्रतिष्टेत्तावत्का
र्थं गंडीपदमत्रकुंभपरं तथाचमूलाग्रयोः पूर्ववक्तुंभ
द्वयंकंकणद्वयंचकार्ययमितिपर्यवसितार्थः एतयोः
प्रतिनिधिरुक्तस्तंत्रांतरे तदलाभेपलाशस्यपर्णाभ्यांहूयतेहविः
पर्णाभ्यांमध्यपर्णाभ्यांमध्यमेनपर्णेनजुहोतीतिश्रुतेःअतेव
मध्यपात्रोनपालाशपत्रावल्यांतुभोजयेदित्यादिनाभोजनेम
ध्यपत्रनिषेधःहवनेतस्यनियुक्तत्वात् द्विवचनेनस्रुक्स्रुवयो
र्द्वयोरपिकार्यकरत्वंयत्रद्वयस्येतिकथितं||

पृ० ६२ब) वायवीयसंहितायां स्रुक्स्रुवौतैजसौग्राह्यौनकांस्याय|
ससीसजौ यज्ञदाहमयौवातुपर्णैर्वापिप्पलोद्भवै संहि
तायां पलाशपत्रेनिछिद्रेरुचिरेस्रुक्स्रुवौमुने विदध्याद्वा
श्वस्यपत्रैःसंक्षिप्तेहोमकर्म्मणीति अथवेदिकायांमंडप
मध्यस्थायांसर्वतोभद्रादिमंडलचतुष्टयान्यतमरचना
प्रकारमुपदर्शयति चतुरस्रित्यादिना पूर्वपरायताभि
र्दक्षिणोत्तरायताभिश्चतिसृभिस्तिसृभीरेखाभिश्चतुष्को
ष्टंचतुरस्रंसंपाद्यतत्राग्नेयवायव्यपर्यंतमीशांतनैरृत्यप
र्यंतंचकर्णसूत्रद्वयंदत्वाचतुर्ष्वपिकोणेष्वेकैकंकर्णसूत्रं
दद्यात् सूत्रद्वयसंपातरूपेषुतदुत्पन्नमत्स्यचतुष्केषुद्वेप्रा
गपरायतेद्वेदक्षिणोत्तरायतेरेखेकुर्यात् एवंषोडशको
ष्टकानिसंपद्यते तान्येवपहान्यप्यभिधीयंतेकर्णसूत्रसं
पातसिद्धान्यर्धकोष्टानित्वर्धकोष्टान्येवात्रकोष्टप्रदेनना
भिधीयंते चतुःषष्टिकोष्टोत्यादनप्रकारंसार्धश्लोकेनाह
पूर्ववत्यादिना अयमर्थःकोपागतेषुचतुर्षुकोष्टेषुकर्ण
सूत्रमेकैकंदत्वातदुत्पन्नसूत्रद्वयसंपातस्थानरूपमत्स्य
चतुष्केषुपूर्ववद्वेप्रागग्रेद्वेदक्षिणाग्रेपश्चिमोत्तरतःसूत्रे
दत्वारेखेकृत्वाएतत्सूत्रपातोत्पन्नांतरालकोष्टमत्स्यचतु
ष्केद्वेपश्चिमतःप्रागग्रेद्वेचोतरतोदक्षिणाग्रेसूत्रेदत्वारेखां
कृत्वाचतुःषष्टिकोष्टानिसंपद्यतेइति षट्पंचाशदुत्तरद्वि
शतकोष्टसंपादनप्रकारंसूचयति यावदित्यादिनायाव
त् यावत्सूत्रदानेन षट्पंचाशदुत्तरद्विशतकोष्टानिसंप
द्यंतेतावत्संख्यानिसूत्राणितत्रपूर्वसंपादितचतुःषष्टिको
ष्ठमंडलेतेनैवविधिनापूर्वोक्तप्रकारेणैवपातयेदित्यर्थः

पृ० ६३अ) तथाचैवंपर्ययवसितं कोणसूत्रचतुष्केपूर्ववत्कर्णसूत्रच|
तुष्टयंदत्वातदुत्पन्नमत्स्यचतुष्केद्वेप्रागग्रेद्वेउदगग्रेसूत्रे
दद्यात् एतत्सूत्रचतुष्कपातोत्पन्नांतरालकोष्टमत्स्येषुष
ट्पश्चिमतः प्रागग्राणिषट्चोतरतोदक्षिणाग्राणिसूत्रा|
णिपातयेत् एवंकृतेषट्पंचाशदुत्तराद्विशतीकोष्टानांसं
पन्नाभवतीतिकोष्टानामेषांविनियोगमादर्शयति षट्त्रिं
शतेत्यादिना उक्तरीत्यारचितक्षेत्रस्यमध्येवहिरारभ्यपरितः
पंचपंचवीथीस्त्यक्तामध्यस्थितानियानिषट्त्रिंशत्संख्या|
निपदानितैःकमलंरचयेत् कमलसीमाषट्त्रिंशत्को
ष्टात्मिकाचतुरस्रैवरक्षणीया वहिरितिपीठेवेदिकायांद्वा
रशोभादिषुचान्वेति तथाचपद्मसीमातोवहिस्तनयापरि
तोष्टाविंशतिकोष्टात्मकेनपंक्तियुग्मेनवीथिकामारचयेत्
तद्वहिःपरितःशिष्टाभ्यांद्वाभ्यांपंक्तिभ्यांद्वादशोत्तरैकशत
कोष्टात्मकाभ्यांद्वाराणिशोभाउपशोभास्रान्कोणांश्चे
तिपदार्थचतुष्टयंरचयेदित्यर्थः अथषट्त्रिंशत्पदैर्मध्य
स्थैः पद्मरचनाप्रकारमाह पद्मक्षेत्रस्येति षट्त्रिंशत्कोष्टा
त्मकस्यपद्मक्षेत्रस्यभागात् द्वादशविधायेकांशंद्वा
दशतमंपरितोवहिस्सजेत् तेनोभयतोशद्वयत्यागः
पर्यवसितः ततोदशभागांतरुर्वरिता पूर्वापराय
तमेकंदक्षिणोतरायतंचैकंसूत्रमितिदिक्सूत्रद्वयं
कोणसूत्रद्वयंचकर्णसूत्रापरपर्यायंपूर्वदत्तंस्थित
मस्मैवेतिपद्मक्षेत्रमष्टधाविभक्तमष्णैव तानिसूत्रा|
णिपत्राणांमध्यसूत्राणिभवंति तत्प्रकारोयथा दशभागा
नंतःस्थितान्षट्धाविभज्यमध्येसूत्रादिसं ||     ||

पृ० ६३ब) स्थाप्यांशद्वयेनवृत्तमेकंकृत्वातद्वहिरंशद्वयेनद्वितीयंत
द्वहिरंऋद्वयेनतृतीयंवृत्तंकुर्ययात् कर्णिकांपीतवर्णेने
त्यादिनारंजनंकर्णिकादेःस्वयमेवमूलकृतावक्तव्यं त
त्रकर्णिकादिस्थानंकिमित्याकांक्षायांपरिजिहीर्षुःप्रसं
गादिदानीमेवतत्स्थानादिपदशक्यार्थमुपदिशति आ
द्यमित्यादिना मुक्तांशेनेति पूर्वंपरित्यक्तद्वादशांशेनेत्य|
र्थः परित्यक्तद्वादशांशेनवृत्तमग्रेकरिष्यति सांप्रतंतुतदु|
क्तिः स्थानमात्रपरिचयार्थमेवेतिध्येयं वाह्येति वाह्यंयत्प|
त्रवृत्तंतृतीयंयस्यतदंतरालंतन्मानेन केसराग्रेषुकेसर
वृत्ताग्रेनिधायसूत्रादिप्रांतंनिध्वाय विधिनावक्ष्यमाणेन
परितः यद्यक्षेत्रसूत्राणामुभयतःअर्द्धनिशाकरानर्द्धचं
द्राकाररेखाः लिखित्वाकृत्वार्द्धचंद्राणांसंधिषुसूत्राणि
पातयेत् विधिश्चायं यत्रवृत्तांतरालमितसूत्रंकेसरवृत्त
सूत्रदिक्सूत्रयोःसंपातस्थानेस्थापयित्वातदिक्सूत्रोभ
यतःयत्रवृतस्पर्शिकेसरवृत्तलग्नांतद्वयंमर्द्धचंद्रंलिखे
त् एवंचतुर्षुदिक्सूत्रेषुचतुर्षुकोणसूत्रेषुचकृतेषुअ
ष्टसंख्यार्द्धचंद्राजायंते ननुनानार्द्धचंद्रकरणंकुता
यातमितिचेत् केसराग्रेषुसूत्रादिंनिधायेतिबहुवचना
देवेतिगृहाण यतोष्टसंख्यानियत्रमध्यस्थितानांकेसरा
णांस्थानानि ततश्चार्द्धचंद्रयोःपरस्परसंपातरूपाष्टसं
धिषुसंमुखीनयोर्द्वयोरेकंसूत्रंदद्यात् एवंकृतेष्टपत्रा|
णामष्टौसीमारेखाजायंते संध्यधोभागवर्तिनौसीमारे
खोभयतस्थितावर्द्धनिशाकरांशौमार्जनीयौ तेनदला|
कारतासिद्धिः दलाग्राणिकर्तुंचतुर्थंवृत्तमारचयति द

पृ० ६४अ) लाग्रेत्यादिनादलाग्राणांयन्मानंवहिस्सक्तद्वादशांशरूपंते
नमानेनवृत्तंचतुर्थंकुर्यात् तदंतरालेदलाग्रवृत्तांतराले
तन्मध्यसूत्रस्य यत्रमध्यसूत्रस्युभयतःसमंततःवाह्यह
स्तेनचतुर्दिक्षुविदिक्ष्वपिचदत्वाग्राणिसुधीरालिखेदित्य
न्वयःतत्रप्रकारःचतुर्थवृतंतरालेपत्रमध्यसूत्रस्योभयतः
स्थितसंधिसूत्रस्याग्रेसूत्रादिनिधायपत्रस्पष्टपत्रमध्यवृततो
दलाग्रवृत्तपत्रमध्यसूत्रसंपातस्थानंयावद्वाह्यहस्तेनसू
त्रसंपातस्पर्शीतथावाह्यहस्तेनकरणीयं सूत्रद्वयाग्रभा
गश्चपरस्पराभिमुखोयथास्यात् एतदर्थमेववाह्यहस्ते
नेति अन्यथादलाग्रवृत्तःसंधिसूत्रस्थानंयावदेकस्यसू
त्रस्यदानेपरस्यसंधिसूत्रस्थानादलाग्रेयावदानेतदग्रयोः
परस्पराभिमुखत्वंनस्यादिति ततश्चकर्णिकावृत्तंत्यक्त्वा
न्यानित्रीणिवृतानिपद्मपत्रादिमध्यगतरेखाश्चमार्जये
त् यथाष्टदलंपद्मंदृष्टिमनोहरंभवेत् केसरनिर्माणप्र
कारमाह दलेत्यादिना कर्णिकावृतस्यदर्शिसंधिगत
पत्रसीमासूत्रांतरालेपत्रमध्यसूत्रस्योभयतेकैकस्मि
न्स्थानेद्वेद्वेकेसरेकर्णिकावृत्तलग्नमूलकेसरवृ
त्तसेलग्नकिंचिद्वक्त्राग्रकेपरस्परसंमुखेकुर्यादित्य
र्थः यत्रयत्रचकजकरणमात्मानंतत्रसर्वत्रैषे
वप्रकारोनापरित्याह एतदितिपीठार्थंवीथी
स्थापनंपूर्वमुक्तंतत्रपादगात्ररचनाप्रकारमा|
ह पदानीत्यादिना पद्मसंलग्न पद्मवहिर्भूतवी
थ्याः एकैकंकोणकोष्टंतत्पार्श्वद्वयवर्तिकोष्टद्व
यंचे ||    ||

पृ० ६४ब) त्येवंत्रीणिकोष्टानिप्रतिकोणंमार्जयेत् पीठपादाएतेस्युः
प्रतिदिशमवशिष्टानिचत्वारिचत्वारिपादानितैःपीठगा
त्राणिस्युःवीथीपादानांविनियोगमाह पदानिवीथीत्या
दिना पंक्त्यभेदतिति पंक्तिद्वयस्यैक्यंयथाभवतितथावी
थीद्वयंमार्जयेदित्यर्थः शिष्टाभ्यांपंक्तिभ्यांद्वारादिकर्त्तव्य
मित्युक्तंभत्प्रकारमाह दिक्ष्वित्यादिना द्वाराद्यर्थंस्थापित|
पंक्तिद्वयमध्येद्वारचतुष्टयार्थंचतुर्दिक्षुआंतरपंक्तिस्थंम
ध्यसूत्रोभयपार्श्ववर्तिकोष्टद्वयंवाह्यपंक्तिस्थमध्यसुत्रपा
र्श्वद्वयवर्त्तिकोष्टचतुष्टयंचमार्जयेत् एवंषड्भिःषड्भिःप|
दैरेकैकंद्वारमितिचतुर्विंशतिपदैश्चत्वारिद्वाराणिसंप
न्नानि शोभारचनाप्रकारमाह पदैरित्यादिना आंतरपंक्ति|
स्थानिद्वारपार्श्वद्वयगतानित्रीणित्रीणिकोष्टानिद्वारपार्श्वग
तंवाह्यपंक्तिस्थमेकैकंकोष्टंचसंमार्ज्यचतुर्भिश्चतुर्भिःपदै
रेकैकोपशोभास्यात् पार्श्वयोःप्रतिद्वारंद्विद्विसंख्यतयाद्वा
राणांचतुःसंख्यतयाचाष्टसंख्याःशोभाःपर्थवसन्नाऽउप|
शोभाइति अंतःपंक्तिस्थंशोभालग्नमेकैकंकोष्टंत्रीणित्रीणि
कोष्टानिवाह्यपंक्तिस्थानिसंमार्ज्युपशोभाष्टौप्रत्येकंच|
तुर्भिःकोष्टाःस्युरित्यर्थःषड्भिःकोष्टैरित्यादिविहाययद्विच
तुःकोष्टकैरित्याद्यभिधानप्रयोजनंद्विद्विपंक्तिसंलग्नानांते
षांपदानांतत्तत्संख्यानांमार्जनंतत्वेकपंक्तिगानामेवेति|
सूचनमेव इदमर्थकरणावसरेआंतरपंक्तिस्थमित्यादि
नास्पष्टीकृतमेवास्माभिः कोणरचनाप्रकारमाह अवशि
ष्टैरिति उभयत उपशोभालग्नान्यंतःपंक्तिस्थानित्रीणित्री
णिकोष्टानिवाह्यपंक्तिस्थान्यपित्रीणित्रीणिकोष्टानिसंमा

पृ० ६५अ) र्ज्यप्रत्येकंषड्भिः कोणचतुष्टयंकार्ययमित्यर्थःमंगलरं
जनार्थंवर्णानाह रंजयेदित्यादिनाकुसुंभेति तत्रांतरे
गौतमीयेचारुणांतरमप्युक्तं दोषारजःहारयुक्तंरक्तमि
त्युच्यतेवुधैरिति दोषारजःहरिद्राचूर्णं पुलाकस्तुछधा
न्यंस्यादित्यभिधानात्पुलाकस्तुच्छधान्यं तस्मादाहोतरंकृतं
यचूर्णंतत्कृष्णचूर्णं तत्करणप्रक्रियायथा तुच्छधान्याना
मद्वदाहावसरेदुग्धादिनासिक्तावस्त्रगालितंचूर्णंकुर्यात् 
वित्वादीत्यादिनाहरितपत्रांतरपरिहग्रहः यदुक्तंप्रयोग
सारे श्यामंश्यामछदोभूतंरजःप्रोक्तंस्वकर्म्मस्विति श्या
मपदेनहरितवर्णोगृह्यते आवश्यकंचेदंरंजनंतत्कृतौ|
फलश्रवणात् यदुक्तंकपिलपंचरात्रे पीताक्षितिस्तुविज्ञे
याशुक्लाआपःप्रकीर्तिताःतेजोवैरक्तवर्णंस्याद्वायुःश्यामः
प्रकीर्तितः आकाशकृष्णवर्णंस्यात्पंचमंतुमहामुने सिते
धिदेवतारुद्रोरक्तेव्रह्माधिदेवता पीतेधिदेवताविष्णुःकृष्णे
चैवाच्युतःस्वयं श्यामेधिदेवतानागःसमाख्यातोमयानघ
शुक्लंग्रहापदोहंतिरक्तंप्रेतगणोद्भवं कृष्णंसर्वासुरोत्साहं
हंतिपीतंवरापदंपैशाचींराक्षसींचैवनिहंतिहरितंरजःत
स्माद्धोमेभिषेकेचयागेवैवविशेषतः रंजयेन्मंडलंतैस्तुदे
वसंतुष्टिसिद्धयेइति सीमारेखाःसर्वापिश्वेताएव अवि
शेषेणोपादानात् यद्वेत्यादिनाकृष्णवर्णावस्युरित्यंतेनप
क्षांतरमाह पीतैवेत्यादि प्रथमपक्षवद्वितीयेपिप
क्षेकर्णिकापीतैवस्यादित्यर्थः पक्षांतरंसमाप्यो
भयपक्षसाधारणंप्रस्तुतार्थमाह पीतेना
प्येत्यादिना पीठगर्भाणीति ||

पृ० ६५ब) गर्भेषामस्तीतिगर्भकोणस्थानं अर्शादित्वादच अते|
वनपुंसकत्वं कमलक्षेत्रकोणान्पीतेनकृष्णवर्णेनवारंजपे
दित्यर्थःपीठपादारक्तचूर्णेन पीठगात्राणिश्वेतचूर्णेनरं
जयेत् ततश्चतसृषुवीथीषुफलपुष्पादियुक्तानानाविधव
र्णरंजिताःकल्पलतालेख्या द्वाराणिश्वेतचूर्णेनशोभारक्त
चूर्णेन उपशोभाःपीतचूर्णेन कोणानिकृष्णचूर्णेनरंजये
त् ततश्चक्रमेणश्वेतरक्तकृष्णवर्णैरजोभिर्मंडलस्याभितश्च
तुरस्ररेखात्रयंकुर्यादित्याह पादाःस्युरित्यादिना साधारणं
सर्वदेवसाधारणं नतुशैवशाक्तवैष्णवादिभेदाद्भिन्नस्वरू
पमित्यर्थः मंडलांतरमाह चतुरस्रांभुवमित्यादिना पूर्वव
त्षोडशकोष्टकमंडलंकृत्वातत्रैकैककोष्टंत्रेधाविभज्यपू
र्वादिदिक्सूत्रंद्वादशधाविभज्येतिपर्ययवसितं तेषुपश्चि
मदिगातकोष्टचतुष्टयकृतविभागचिह्नेषष्टस्वपिपूर्वा
परायतान्यष्टसूत्राणिदत्वापुनर्दक्षिणदिगातकोष्टच
तुष्टयकृतविभागचिह्नषष्टस्वपिदक्षिणोत्तरायतान्यष्ट
सूत्राणिपातयेतेनचतुश्चत्वारिंशदुत्तरैकशतंकोष्टानि
भवंति तत्रषट्त्रिंशत्कोष्टैःकमलं तद्वाह्यपंक्त्यापीठरचना
तद्वाह्येपंक्तिद्वयेद्वारचतुष्टयशोभावपूर्ववत् वीथीउपशो
भावनेहास्ति अवशिष्टैःपदैःएकंपदमंतःपंक्तिस्थंपंचप|
दानिवाह्यपंक्तिस्थानीत्येवंरीत्याषड्भिःकौष्टैःशेषंवर्णपंच
केनतत्तत्स्थानरंजनंमंडलाद्वहीरेखात्रयकरणंच मंड|
लमिति केचित्सर्वतोभद्रमंडलस्यैवद्वितीयंभेदममुमा
हुः नवनाभमंडलमाह चतुरस्रेत्यादिना इष्टमानचतु

पृ० ६६अ) रस्रेपूर्ववच्चतुःषष्टिकोष्टानिकृत्वातन्मध्यवर्तिचतुःकोष्टे
पद्मंपूर्ववद्रचयेत् तस्यप्राग्भागेअष्टकोष्टात्मिकामेकां
वीथींमंडलसीमांतामृजुरीत्यासीमारेखांस्थापयित्वामार्ज
येत् एवमेवमध्यकमलदक्षिणपश्चिमोतरभागेष्वपिप्र
त्येकमष्टाष्टकोष्टात्मिकामेकैकांवीथींमार्जयेत् एवंकृते
ष्टदिक्ष्वष्टचतुष्कान्युर्वरितानि तत्रदिगातचतुर्मितचतुष्के
षुप्रत्येकंकमलानिकुर्यात् कोणगतेषुचतुष्केषुतुप्रत्येकं
स्वस्तिकानिकुर्यात् तत्करणप्रकारोयथा कोणेषुचतुर्षु
पिगतेषुचतुःकोष्टेषुप्रत्येकंषोडशकोष्टतांपूर्वापरायत
दक्षिणोतरायतद्विद्विरेखांतरंदत्वासंपाद्यस्वस्तिकाकारं
यथास्यात्तथामार्जयेत् तत्रायमुपदेशःषोडशकोष्टेषुसर्व
त्रकोणगतानिससीमारेखाणिचत्वारिकोष्टानित्यक्त्वापरा
णिसर्वाण्यपिद्वादशकोष्टानिसंमार्ज्यस्वस्तिकाकारताभ
वतीति पदार्थादर्शकृतस्तुमध्यचतुष्कगतैकैककोष्टस्य
यद्यत्कोणकोष्टमाग्नेयकोणकोष्टंतदादिकमुत्तरतःस्थि
तंकोष्टत्रयंकोणत्वनिरूपकंचैकमितिकोष्टचतुष्टयं
मार्जयेत् नैरृत्यकोणकोष्टादिपूर्वस्यकोष्टत्रयंकोणना
निरूपकंमध्यचतुष्कप्रविष्टमेकंचेतिकोष्टचतुष्टय|
मपरत्रमार्जयेत् वायव्यकोणकोष्टादिपूर्वस्थको
ष्टत्रयंकोणत्वनिरूपकंमध्यचतुष्कगतंचैकमिति
कोष्टचतुष्टयंमार्जयेत् ईशानकोणकोष्टादिदक्षि
णभागस्थकोष्टत्रयंतत्रकोणतानिरूपकंचैकमि
तिकोष्टचतुष्टयंचमार्जयेत् ||

पृ० ६६ब) तेनपरितःस्वस्तिकाकारतासिद्धिरितिवदंति उभयोरपि
सांप्रदायिकत्वाद्गुरुसंप्रदायतोव्यवस्था शिवादितीशा
नमारभ्यश्वेतादीनांक्रमेणान्वयःपूर्वमतेपीशानादिको
ष्टानांसत्वान्नमूलानन्वयः स्वस्तिकत्वंतेषांनास्तीतिचेत्
अस्तुतर्हिस्वस्तिकघटकत्वाद्गौणस्वस्तिकत्वंतत्र शेषंप|
द्यरंजनंवीथीषुकल्पलताकरणंमंडलाद्वहिःश्वेतादिरेखा
करणंच नचनाभमंडलेइदंस्थाप्यमितियत्रयत्रात्रग्रंथेग्रं
थांतरेवावक्ष्यतितत्रसर्वत्रेदमेवग्राह्यमितिवोधयन्नुप
संहरति नचनाभमित्यादिना सर्वसिद्धिदमित्यनेनकाम
नानांभेदेपिनेदंविभिन्नंविभिन्नं नापिक्वचिदनुसरणीयं
क्वचिन्नेत्यप्यस्तीतिध्वनितं पंचाव्जमंडलमुद्धरति एतदित्या
दिना एतत्नवनाभमंडलं स्वस्तिकवर्जितमितिपूर्वंनव
नाभमंडलेयत्कोणचतुष्केचतुष्कचतुष्कंस्वस्तिकानुष्टा
नार्थंस्थापितमभूत्तदपिपंचाव्जमंडलेस्मिन्मार्जनीयमे
वेत्यर्थः एषांविषयव्यवस्थोक्ताप्रयोगसारे कलशानांन
वानांतुनवनाभंपरंपदं तथाप्राक्संस्कृतेक्षेत्रेपद्मंसं
कल्पपूर्ववत् स्वस्तिकस्थानभूतानिकोणकोष्टानिमार्ज
येत् पंचानांकलशानांवस्थानंपंचाव्जमीरितं चतुरस्रोदि
तस्थानेमध्येपद्मंसमालिखेत् एकस्यकलशस्येदंप्रोक्तंसा
वारणंपदमितिउक्तमंडलानांकुत्रकुत्रकर्म्मणिविनियोग
इत्यपेक्षायामाह दीक्षायामित्यादिना इहापिकिमाचार्यया
दिस्थित्यर्थं आहोस्विद्यमानस्यकिंवादेवानांकेषांचित्स्वा
तंत्र्येणपूजार्थमित्यत्राह देवपूजार्थमिति तथाचवेद्याउप

पृ० ६७अ) रिसर्वतोभद्रादिकंलिखित्वातत्रसिंहासनादौत्वेष्टदेव
तायाएवपूजादिकमनुष्टेयमितिफलितार्थः अप्रामा
ण्यशंकापरिजिहीर्षयाह सर्वेत्यादि यद्यप्येकतंत्रानु
सारिणोप्यर्थस्यप्रामाणिकत्वादुपादेयत्वमेव नहिश्री
भगवत्प्रणीतस्यैकस्यापिवचसःप्रामाण्यंपरमुखप्रती
क्षयाभवतिननुश्रुतिमूलकत्वेनैवप्रामाण्यंसर्वज्ञोच्च
रित्वेन अतेव प्रत्यक्षश्रुतिविरुद्धभागेस्वमूलभूतश्रुति
कल्पनायावाधसनिश्चयेनप्रतिरुद्धत्वेनासंभवान्नप्रामा
ण्यमितिचेन्न नहिंस्यात्सर्वाभूतानिश्येनेनाभिचरन्यजे
त् अतिरात्रेषोडशिनंगृह्णातिनातिरात्रेषोडशिनंगृह्णाती
त्यादीनांपरस्परविरुद्धाथांनामपिनानाविधानांश्रुतीनां
दर्शनाद्वाधनिश्चयाभावेनकल्पनायांवाधकाभावात्
तस्मादुक्तरीत्यैवप्रामाण्यमुपगतस्यापिश्रुतिविरुद्धभा
गस्याननुष्टानंसमाधेयं तथापिक्वचिदेकतंत्रस्यपदा
र्थतात्पर्यार्थयोरनिश्चयाद्भवत्येवपरतंत्रानुसरणमि
त्यभिप्रेत्यसर्वेत्युक्तमितिसंक्षेपः ||     यस्यो
द्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनिधी
तिपंथकुलभूःकूर्माचलोजन्मभूः सूपास्यंकृतवीर्ययचाच्यु
तपदंवाराणसीवासभूस्तज्जेपूर्त्तिमगातृतीयपटलःशव्दा
र्थचिंतामणौ || मंत्रिणांप्राप्तोयासितमंत्रकाणामपिगुरूणां
शिष्यहितावाप्तिद्वारकंहितंतदैवभवति यदिवक्ष्यमाणवि
धिनाशिष्यस्यमंत्रग्रहणंस्यात् सचविधिर्निरूपणमंतरेण
उरववोधित्यतोदीक्षेतिकर्तव्यतामादर्शयितुमारभते अथे
त्यादिना मंत्रिणाशिष्याणामितितुनार्थः ||

पृ० ६७ब) मंत्रग्रहणेनहिमंत्राता नहितदुत्तरंतदुपायजिज्ञासा पु
स्तकादिनाज्ञातमंत्रस्तुनमंत्रिपदार्थः अविधिनाप्राप्तमं
त्रकस्यापितद्वतयैवमंत्रितामापन्नस्यहितावाप्तिस्तावन्न
भवति यावदीक्षाविधिनापुनर्मंत्रग्रहणंनक्रियेतेत्यभिप्रा
येणमंत्रिणामित्यादिमूलमितिकश्चित् मंत्राणामितिपा
ठेतुषष्ट्यर्थसंबंधस्यदीक्षापदार्थेनसहान्वयविवक्षयान
काप्यनुपपत्तिःहितकाम्ययेतिगुरो शिष्यस्यवातदुभय
स्यवाभीप्सितसिद्धयेइत्यर्थकमेतत्पाठपक्षेसंभवति मं
त्रशव्दार्थस्तूक्तस्तंत्रातरेमननंविश्वविज्ञानंत्राणंसंसारवं
धनात् यतःकरोतिसंसिद्धोमंत्रित्युच्यतेततिति अन्यत्रा
पिगुप्तोपदेशतोमंत्रोमननात्त्राणनादपीति दीक्षाशव्दार्थं
मूलेवाह ज्ञानमित्यादिना दिव्यदानदायित्वेसतिपापक्ष
यकारिण्यर्थविशेषेदीक्षाशव्दोरूढित्यर्थः नतुदीक्षाश|
व्दस्ययौगिकोर्थोनेनप्रतिपाद्यते अवयवव्युत्पत्त्याकथम
पीद्रशार्थस्याप्रत्ययात् अर्थविशेषितिकरणाछ्रवणम
ननादौनातिप्रसंगः इतिकश्चित् तादृशार्थविशेषपरिच
यायैवकारिणीत्यंतं नातस्तद्वैप्यर्थ्यांवस्तुतस्तु तस्मादीक्षे
त्यादिनामूलेयौगिकत्वमेवास्यप्रतिपाद्यतितिननूढिमात्रे
तात्पर्ययं किंतुयोगेपि ह्रस्वदिकारोनामैकदेशतयादिव्य
ज्ञानस्य तदुत्तरिकारिणगतावित्येकदेशभूतोधातूना|
मनेकार्थतयादानस्यकथनादीर्घदीकारेणदिव्यलान|
दायीत्युच्यते क्षकारःक्षयैकदेशतयापापक्षयमभिवक्ति
सोमेनभवतीत्यर्थेनार्शाद्यवाक्षापदंपापक्षयकारकम
र्थंव्रूते तेनपूर्वोक्तार्थोवयवव्युत्पत्यैवलभ्यतेइतितत्वं उ

पृ० ६८अ) द्देशक्रमानुरोधेनप्रथमांदीक्षामादर्शयति देशिकित्या
दिना दिशत्युपदिशतिमंत्रतत्साधनोपायादिकमितिदे
शिकोगुरुःपायात् गच्छेत् नतुप्रविशेत् अंतःप्रविशेदक्षि
णांघ्रिणेत्यनेनाग्रेप्रवेशस्यवक्तव्यत्वात् तेनवहिरेवस्थि
त्वाचमनादिविघ्ननिवारणांतकर्म्मसार्थकरणमितिसूचि
तं वदैतागुणनामादिकीर्तनपुरःसरंस्नानादिदेशान्नद्या
दितोमंडपाद्वहिर्देशांतंगत्वागुरुंस्वेष्टदेवंदिकालांश्चन
त्वाकृतप्रायश्चितंसपापंसर्वंचिंत्य ओंसूर्यःसोमायमः
कालोमहाभूतानिपंचच एतेशुभाशुभस्येहकर्मणोनव
साक्षिणः विष्णोयत्प्राकृतंवित्तेपापाक्रांतममून्ममतन्निः
सारयवित्तान्मेपापंफट् फट् फट् ते नमःइतिमंत्रश्लोकद्वया
त्मकंपठित्वापापमपाकृत्यहस्तौपादौचप्रक्षालयेत् अनंत
रकर्तव्यमाह आचमेत्यादिना प्रातःकृत्यादिविधिवत्सात्वे
त्यनेनसंध्यातर्पणंपूर्वाह्निकीरित्यनेनसूचितं विधिनेति|
मध्यस्थमाचमनिवसामान्यार्ययविधावप्यचेतितदुभयस्या
पिविधिविशेषमापेक्षत्वात् अस्त्रांवुभिःअस्त्रमंत्राभिमंत्रितैः
किंवा अस्त्रमंत्रेणजलेनसंप्रोक्ष्येत्यर्थःतद्वारपूजांद्वाराधिष्टि
ताष्टदेवतापूजांअष्टदेवतानांस्थलंनामानिचाह ऊर्द्ध्वेत्यादि
ना द्वारशाखोपरितनतिर्ययगतकाष्टमूर्द्धोडुवरं ननूदूंब
रकाष्टघटिततोरणाभिप्रायकमिदं तस्यदक्षिणते
वोपन्यासात् किंचद्वारेष्वेवहिद्वारदेवतानाममीषां
पूजनंनतोरणेषु पश्चिमद्वारोपरिस्थफलकमौ|
डुंवर ||       ||

पृ० ६८ब) मेवकार्ययमित्यभिप्रायेणेदमितिकश्चित् केचित्तुऔडुंव
रमितियज्ञीयकाष्टमात्रोपलक्षणं नत्वौडुंवरत्वमात्रंवि
वक्षितमत्रेत्याहुः तत्काष्टेमध्यभागेविघ्नेशंदक्षिणभागे
महालक्ष्मींउत्तरभागेसरस्वतींसंपूज्यदक्षिणदिग्गतशा
खायांविघ्नेशंउतरदिगातसाखायांक्षेत्रेशंविघ्नपार्श्वेगं
गांक्षित्रेशपार्श्वेयमुनांदेहल्यांऽस्त्रदेवतांपूजयेत् एवमष्ट
द्वारदेवानांद्वारांतरेष्वपित्रिषुपूजानुष्टेया ततोद्वारपाला
अभ्यर्च्या तेयथा नंदःसुनंदश्चंडश्चप्रचडोवलेवच प्रव
लोभद्रसंज्ञश्चप्रभद्रोवैष्णवामताः नंदिसंज्ञोमहाकालो
गणेशोवृषभस्तथा भृंगिरीटाभिधःस्कंदपार्वतीशाभि
धःपरः चंडेश्वरश्चशैवाःस्युःशाक्तेयास्त्वष्टमातरः दिक्पा
लास्त्रैपुराश्चत्वारः वक्रतुंडश्चैकदंष्ट्रोमहोदरगजाननौ लं
वोदरश्चविकटोविघ्नराजस्तुसप्तमःधूम्रराजोगणपतेः
भद्रःसुभद्रोथवलःप्रवलःपूर्वतःक्रमात् चंद्रप्रचंडौवपु
नर्जयश्चविजयस्तथा सूर्ययस्यद्वारपालाःस्युरितितंत्रांत
रेस्थिस्मृतं प्रवेशद्वारंसर्वतःपूर्वंपूजितदेवताष्टककं
समागत्यचदिव्यांतरिक्षभौमभेदेनत्रिविधान्विघ्नानुत्सा
दयेत् श्रौतेकर्मणिपूर्वद्वारेणयजमानंप्रवेशयेदिति
दर्शनादत्रापिपूर्वद्वारेणप्रवेशितिवहवः तुलापुरु|
षादिमंडपेषुपश्चिमद्वारेणप्रवेशकथनादिहापिपश्चि
मद्वारेणैवप्रवेशित्यपरेप्रायःप्राङ्मुखत्वस्यैवनित्यनैमि
तिकादिपूजासूक्ततयापश्चिमद्वारेणैवप्रवेशः यत्रैव
वप्रवेशस्तस्यैवदेवतानांप्रथमंसपर्ययेंतिनियमःपश्चि
मद्वारमासाद्यतालत्रितयपूर्वकं द्वारमुद्याद्येसादिसारसं

पृ० ६९अ) ग्रहोदाहृततांत्रिकवचनेस्पष्टतरेसत्यपियद्वर्षकोमुदी
कृतांकेनद्वारेणप्रवेश कस्यद्वारस्यदेवताःप्रथममभि|
यष्टव्याइतिशंकयाव्याकुलीभावस्तत्रहेतुंनपश्यामःलं
घयेत् नपदास्पृशेत् तत्रास्त्रदेवतायाःपूजितत्वात् अस्त्र
देवतामंत्रश्चस्वस्वोपास्यदेवतासंवंध्यस्त्रमंत्रःनफट्मात्र
मितितुप्रमाणमुपवर्णितं भक्तितरंगिण्यामस्माभिःप्र
विशेत्नत्वासनेउपविशेत् तस्याग्रेवक्तव्यत्वात् चत्वात्
चतुःपथांतमिति मंडपाद्वहिस्तनोहस्तमात्रभूमिभाग
आहिततोरणकश्चतुःपथपदेनेहविवक्षितः तथाचमं
डपाद्व्रह्ममात्रवहिस्तनदेशपर्यंतंमंडपंपूर्वंमूलमंत्रे
णसंवीक्ष्य ततःपूर्वमेववहिस्थापितसामान्यार्थजलपंच
गवाभ्यांमंत्रेणप्रोक्षणंपुनरस्त्रमंत्रेणैवकुशैस्ताडनं प्रस्तु
तकवचमंत्रेणाभ्युक्षणंकुर्ययात् अनुक्ते प्रस्तुतमंत्रेणसंस्का
रादिकुर्ययादितिसंप्रदायविदुपदेशात् सुधीरित्यनेनानु
क्तमंत्रकस्थलत्वान्मंडलांतर्धूपकरणेमंत्रमूलमंत्रेवा
दर्तव्यित्युक्तं हर्षकौमुद्यांतूष्णींधूपनमुक्तं ततेषामेवोक्त
परिभाषयाविरूद्धं पदार्थादर्शेसुधीरितिविकिरेदित्युत्तरे
णान्वेतीत्युक्तं इहापिकर्त्राकांक्षासत्वादुभयत्रात्वयोयुज्यते
विकिरप्रक्षेपश्चअपसर्प्पंतुतेभूतायेभूताभुविसंस्थि
ता येभूताविघ्नकर्त्तारस्तेनश्यंतुशिवाज्ञया अपक्रामं
तुभूतानिपिशाचाःसर्वतोदिशं सर्वेषामविरोधेनव्र
ह्मकर्मसमारभे इतिश्लोकद्वयात्मकमंत्रेणानुष्टेयितिसूच
यितुमाह सुधीरिति अंतःप्रक्षिप्तलाजादिसप्तद्रव्यात्मकवि
कितथैवस्थाप्याःसंमार्ज्यमंडपस्येशानदिग्भागेवूटी ||

पृ० ६९ब) कृत्यसनालंवर्द्धनीनामकंशंखादिपात्राणांजलस्यविनि
योगकरणाद्रिक्तताप्रसक्तौतत्तत्पात्रेषुपुनःप्रक्षेप्यजला
नामाधारत्वार्थमवश्यापेक्षितंपात्रविशेषंतदुपरिस्थापयि
तमासादयेत् हर्षकौमुद्यांतुमार्जनार्थकदर्भमुष्ट्यभिमं
त्रणमपिसप्तधेतिकथितं तत्रप्रमाणंतुनतैरप्युक्तं सप्तज
प्तानितितुनेहसंवध्यते दूरत्वात्भिन्नविभक्तिकत्वात् भि
न्नवचनत्वाच्चसप्तपदास्त्रपदयोर्द्वयोरपिसमासमध्यांत
र्गततयापरस्परमन्वयासंभवात् अस्त्रस्त्रजप्तेनेत्येताव
न्मात्रेणतुनसासंख्याकिंतुसकृत्कृतेकृतःशास्त्रार्थिति
न्यायादेकत्वमेवप्रतीयते अतेवपदार्थादर्शेनकाविसंख्यो
पदिष्टेति व्येयं उक्तमंडलानिसर्वतोभद्रादीनिपुण्याहंवाच
नादिकमेवदीक्षायायधिकं अन्यतूक्तंवक्ष्यमाणंचनित्यपू
जादावपिसाधारणं विशेदिति तत्प्रकारोयथा कूर्मचक्री
यनवकोष्टेषुमध्ययत्रकोष्टेस्वयमुपवेश्यंभवति तत्कोष्टी
यक्षेत्रपालंअनंनोवृषभःशैलोराजावासुकिरर्थकृत् श
क्तिपः पद्मयोनिश्चमहाशंखश्चतेनवेतिपूर्वादिक्रमेणप्रा
प्तंसंपूज्यतदाज्ञांप्रार्थ्यतत्स्थानंवीक्ष्यणादिचतुःसंस्कारैःसं
स्कृत्याचारशक्तिमारभ्यमणिवेद्यंतादेवताःसंपूज्यतत्रकं
वलाद्यासनमास्तीर्ययपृथ्वीतिमंत्रेणोपविशेदिति तदुक्तं
क्षेत्रपालंतुसंपूज्यक्षेत्रपालाज्ञयाततःसंस्कुर्ययादासनस्था
नंचतुर्भिवीक्षणादिभिःसंस्कारैस्त्वंत्रसंपूज्यावेद्यंताःपीठ
देवताःआधारशक्तिमारभ्यपृथ्वीतिमनुनाविशेदिति मे
रुपृष्ठृषिः सुतलंछंदपृथ्वीदेवताउपवेशनेविनिगोस्य
मंत्रस्येतिज्ञेयं मृदुत्वमासनेदृष्टार्थं नहिकठोरासननि

पृ० ७०अ) षण्णःस्वस्थचितः नह्यस्वस्थचित्तस्यपूजादिकर्म्मस्वधिकृतिः
नवासिः तत्कर्म्मनिर्वाहयितुंप्रभवति पूजोपयोगिमंत्र
यंत्रशंखादिपात्रपुष्पवस्त्राद्यूपचारसामग्र्यां सम्यक् आ
हितानिस्थापितानि स्रुक्चंदनवनितादिभ्यस्तुपरावृत्त
तानुसरणेनजितानिचमनःप्रभृतीनिंद्रियाणीयेनसमा
हितजितेंद्रियःसमाहितःसमाधानश्चासौजितेंद्रियश्चेति
कर्मधारयितिपदार्थादर्शकृतः ग्रंथस्वारस्यंपुनरस्मदु
क्तार्थेव पूजाद्यर्थंहितत्रतत्रस्रक्चंदनादिषुविषयेष्व
नुरक्तिः स्वभोगेच्छयापुनस्तेष्वेवविरक्तिरितिकथनाद्ग्रंथ
कर्तुवाक्चातुर्ययोन्नयनात् पात्रासादनस्थलमुपदर्शय|
ति स्थापयेदित्यादिना पूजाद्रव्याणिचंदनाक्षतवस्त्रपुष्प|
मालादीनिपूजोपयोगिसकलद्रव्याणिस्वस्यदक्षिणभागे
शंखस्थापनाचमनाद्यर्थःकलशोवामभागेहस्तप्रक्षाल
नाद्यर्थकंतुपात्रंपृष्टभागेघृतादिप्रज्वालितदीपान्परितः
समंतात् दर्प्पणचामरछत्रव्यजनानिपूर्वादिक्रमेणचतु|
र्दिक्षुपूर्वोक्तांक्रुरपात्राण्यपिचतुर्दिक्षु तेषांबहुत्वेउप्तक्रमा
त्पूर्वेदिक्रमावृत्तिश्च अत्राथंकुरातिरिक्तंसर्वंनित्यंपूजाया
मपि पात्रासादनांतरकार्ययमाह कृतांजलीति करशुद्धिर्ना
मकरयोरंतस्तयोर्वाह्येतयोःपार्श्वद्वयेस्त्रमंत्रस्यन्यासेव
यदुक्तं दक्षिणामूर्तिसंहितायां पाणीविशोधयेदस्त्र
मंत्रेणमनुवित्तमिति व्यापथाथोहस्तयोमंत्ररंतर्वाह्ये
पार्श्वेइतिच तंत्रांतरे दिग्वंधोनामनारावमुद्रयामुच्छ्रु
द्धृततर्जन्यादशदिश्यस्त्रमंत्रन्यासः अस्त्रमंत्रेणेतित्रिष्वन्वे
ति तथाचास्त्रमंत्रेणकरशुद्धिंकृत्वास्त्रमं ||       ||

पृ० ७०ब) त्रेणैवदिग्बंधंकृत्वाभूतशुद्धिंसमाचरेदितिसंवंधःकृ
त्वेतिकुतायातमितिचेत् समासाद्योवितिपदादितिगृ
हाण एकमेवतत्पदमितिचेत् किंचातः नहिसत्यपिता
त्पर्ययेनुषंगोनभवतिदिग्वंधांततत्त्रिकफलमादर्शयति
तेनेत्यादिना तेनदिग्वंधांतकर्मणाजनितंतेजोरक्षाकृ
तौकर्तृभूतंसमंतोदेशिकस्यरक्षांकुर्यात् भूतशुद्धिप्रकारं
दर्शयति सुषुम्णेत्यादि समाहितः सुषुम्णावर्त्मनायोग
युक्तेनविधिनाचिन्मंत्रेणात्मानंपरमात्मनियोजयेदि
त्यन्वयः योगोयोगवान् अर्शाद्यवयोगवतांउक्तुचितः
तैःकर्तुंशक्यितियावत् चिन्मंत्रेण हंसितिमंत्रेणात्मा
नंजीवात्मानंहुमित्युच्चार्ययमूलाधारात्कुंडलिनीमुत्थाप्यहृ
दयमानीयतत्रस्थितंजीवात्मानंमुखेनादायसुषुम्णामार्गे
णगत्वाहंसितिमंत्रेणमतांतररीत्यासोहमितिमंत्रेणव्र
ह्मरंध्रस्थितेपरमात्मनियोजयेत् इदंवातिसावधानस्यै
वकृत्यंनाखिलस्यापीतिसमाहितत्वोक्तिः वीजभावेति
व्युत्क्रमेणपृथिव्यादितत्त्वान्यपिवीजभावेनस्ववीजद्वारेति
यावत् सर्वभूतानांकारणे परंपरयासर्वेषामपिकार|
णभूते तथाचपृथिव्यादेःस्वस्वकारणभूतेजलाग्नादौ
लयेसत्पथांतत्रसर्वलयःपर्यवस्यति तत्वान्यपीत्यपिना
वर्णानामपिलयश्चिंतनीयित्युक्तं तत्रापिक्षंहेहंलेल
कारंसेसंषेषंशेशवर्णकं वेवंलेलंरवर्णेस्थाल्लीनमि
त्यादिव्युत्क्रमः ततश्चयमितिवायुवीजेनपूरकंकृत्वातदु
त्थवायुनापापंशरीरंचसंशोष्यरमितिवह्निवीजेनकुंभ

पृ० ७१अ) कंकृत्वातदुत्थवह्निनासंदह्ययमितिवायुवीजेनरेचनंकृ
त्वापापपुरुषभस्मदौषात्मकंविश्लेषयेत् उत्सारयेत् श
रीरभस्मतुस्थापयेदेव ततोवमित्यमृतवीजेनामृतमानी
यतद्भस्मपिंडीकृत्यपुनःशरीरांतरमुत्पन्नंभावयित्वापर
मात्मनःसकाशादाकाशःआकाशाद्वायुरित्यादिक्रमेणन
त्तद्भूतानिमूर्द्धादिपादांतस्थानेष्वानीयवर्णानुक्तदिशैचो
त्पाद्यजीवात्मानंसोहमितिहंसदूतिवाहंसदेवस्यमनु
नामंत्रेणहृद्यानीयनिर्गतांकुंडलिनींमूलाधारेस्थापये
दित्यर्थमुपदर्शयति ततित्यादिना तेनैववह्नितैव सर्व
नाम्नांहिपदार्थतावच्छेदकपरामर्शकत्वमेवप्रतिषिद्धं न
तुसमासांतर्गतस्याप्यपरामर्शकत्वंयतोहिअव्याप्यापक्षा
धर्म्मयोस्तत्वावगाहितेत्यादिषुतदाव्यापादिपरामर्शःस्वी
कृतःअपरोमर्शश्चप्रजावतीयंमेत्वंतस्मैदेहिकंवलमित्या
दौप्रजावतीपदार्थतावच्छेदकीभूतभ्रात्रादेरितिध्येयं
ततःपूर्वोक्तप्रकारेणभूतशुद्ध्यतरंन्यासादिकमितिन्या
सादिर्यस्येतिबहुव्रीहिणाऋष्यादिन्यासादिपूर्वकंप्राण
प्रतिष्टादिकर्तव्यमितिकथितं यद्वान्यासादिकंन्यासादेर्व
क्ष्यमाणस्यकंशिरःप्राथम्यमापन्नंप्राणप्रतिष्टादिकं आव
श्यकंचैतदर्थकरणं नचेदेवंसमुचितांसकलतंत्रशास्त्रस
माम्रालांचप्राणप्रतिष्टांविनाकथंचिदुत्तरभाव्यपरकर्मोप
देक्ष्यंतिभवंतोनजानीमः पदार्थदर्शकृतस्तुमूलमंत्रेणय
थाविधिप्राणायामंविधायहंसदेवस्यमनुनान्यासादिकंकु
र्यादित्यन्वयःहंपुरुषात्मनेनमितिमूलाधारेसःप्रकृत्यात्म
नेनमः|

पृ० ७१ब) इतिशिरसि हंसःप्रकृतिपुरुषात्मनेनमितिव्यापययापा
दतलमस्तकमितिहंसदेवमनोर्न्यासः आदिनापूर्वदि
नकृततज्जपनिवेदनंतदिनजपसंकल्पोपीतिकथ|
यंति तत्रेदंवक्तव्यं कुर्ययान्यसेदिति क्रियाद्वयव्यवहिते
नप्राणायामंयथाविधीत्यनेनसंवंधोमनुनाहंसदेव
स्येत्यस्यकथंयुज्यते हृदयांभोजमानयेत्परमात्मनिति
वमंत्रसापेक्षंस्यात् नापिचतन्मासतन्निवेदनेतत्संक|
ल्पादेरसौकालःस्तुतिभिःस्वेष्टदेवस्यततस्तंसंस्तुवीतवै
एवंस्तुत्यामहेशानिअजपांविनिवेदयेदितिचिद्वल्लीतंत्रा
दिदर्शनात्प्रातःकृत्यसमयेवःप्रातःस्नानसंध्यादिपूर्व
भाविनितदाचारात् ननूसंध्याहीनोशुविर्नित्यमनर्हःस
र्वकर्म्मस्वित्यादिवचनात्कथंसंध्यादितःपूर्वमस्यानुष्टा
नमितिचेत् एवंतर्हिप्रातःकृत्यानंतरेगुरुपादुकामंत्र
जपस्तवपाठादिरूपेपिनिधीयतीदृष्टिः विशेषवचना
त्तथेतिचेत् तत्किमत्रनोक्तंविशेषवचनं प्राणप्रतिष्टा
दिकंस्वस्यवक्ष्यमाणरीत्याकृत्वाप्रतिसंस्कारमेकैकावृत्या
प्रणवजपेनगर्भाधानादिवक्ष्यमाणसंस्कारांश्चस्तस्यानु
ष्टायानंतरंस्वस्यमंत्रस्यृषीन्मूर्द्धादिषुन्यसेत् आत्मनो
मंत्रस्येतिसामान्यनिर्देशाद्यस्यैवमंत्रस्योपासनांप्राधा
न्येनांगतयावापदाकरोतितस्यैवमंत्रस्पर्षादीस्तदावि
न्यसेदितिध्वनितं मूर्द्धान्वितमात्मनितिदेवतामूर्द्धादि
व्यावर्त्तनायेतिपदार्थादर्शकृतः युक्तंतुनैतत् किंचित्प
दांतरासमभिव्याहृतमूर्द्धादिपदानांस्वमूर्द्धादिष्वेवरूढ

पृ० ७२अ) त्वात् एतेनशिष्यव्यावर्त्तनायेदमिसपिप्रत्युक्तं अंगुष्टादि
ष्विति तत्तन्मंत्रवर्णानितिशेषःवस्तुतस्तुत्यंत्रन्यासमित्य
त्रप्रविष्टमंत्रेवतृतीयार्थोपलक्षितत्वस्यान्वयः तथा
चांगिपलक्षितमंत्रन्यासमंगुष्टादिषुन्यसेदाचरेदित्यर्थः
अंगैःहृदयशिरःशिखावेत्रकवचात्मकांगमंत्रैः सजाति|
भिःनमःस्वाहावषट्वौषठुमित्यैवरूपजातिभि सहितैः
उपलक्षितत्वेतृतीया तथावरांहृदयायनमः रींशिरसे
स्वाहेत्यादिमंत्रानुंगुष्टादिषुन्यसेदित्यर्थः अतेवास्त्रंतत्त
ल्लयोर्न्यसेतिपूर्वापरस्पष्टतार्थंद्वितीयांतयुक्तं अत्रापिरः
अस्त्रायफडितिमंत्रंकरतलकरपृष्टयोर्न्यसेदित्यर्थःपृष्ट
स्यापिवाह्यतलत्वविवक्षयातल्लाभात् यद्वानविद्यतेमंत्रसा
धकयोरंतरभेदोयेनेतिमंत्रन्यासविशेषणंन्यासप्रयो
जनलाभाय तदेवचोत्तरत्राप्यनुषज्यते नविद्यतेअंतरंसा
धकभेदोयस्मिन्नितिमंत्रपरंतत् तदेवन्यसेदित्यत्रकर्म
त्वेनान्वेति मंत्रेवहिमंत्रवर्णन्यासान्न्यस्तोभवतीतिनको
पिपूरणादिक्लेशःपदार्थादर्शकृतापिपूर्वार्द्धस्थितमनं
तरपदमुतरान्वययेवकृतं इयांस्तुभेदोयत्तैस्तस्यमूलमं
त्रेणपूर्वंकरशुद्धिःकर्तव्येत्यर्थसूचकृतांगीकृतेति सम
र्थंतुनैतत्तदर्थसमर्पणेइतिमंतव्यं वस्तुतस्तुमंत्रन्यासंवि
दध्यादित्युक्तं अंगुष्टादिषुहृदयादिषुमूर्द्धादिषुचमंत्रवर्णन्या
सेवमंत्रन्यासोनामेत्यभिप्रायेणमंत्रन्यासपदार्थमेववि
शदीकर्तुमंगुष्टेत्यादिन्यासानन्यासमाचरेदित्यंतसार्द्धपंच
श्लोकाःन्यासानन्यानित्यनेनवर्णन्यासादीनामेवोपवर्णनंवक्ष्य
माणमंत्राणांना ||

पृ० ७२ब) नात्वात्प्रातिस्विकरूपेणतद्वर्णन्यासस्यसांप्रतंवक्तुमश
क्यतयासामान्यपदेनन्यासानन्यानित्येवंरूपेणनिर्देशः
तथाचांगुष्टादिषुन्यसेदित्यत्रकर्मपदंमंत्रवर्णमित्येवं
रूपयमर्थायातं मंत्रमित्यनुषंगोवासुकरः इतिसुकरः
इतिनकिंचिदनुपपन्नं अत्रपदार्थादर्शकृतःअंगैःतत्त
त्कल्पौक्तंगमंत्रैःतत्रहृन्मंत्रमुच्चार्ययांगुष्टाभ्यांनमःशिरो
मंत्रमुच्चार्यतर्जनीभ्यांस्वाहेत्यादिप्रयोगः यदुक्तमाचा|
र्ययैः अंगुलीषुक्रमादंगैरंगुष्टादिषुविन्यसेदितीतिवदं
ति अत्रेदंवक्तव्यं हृदाद्यंगमंत्रानंतरमंगुष्टाभ्यांनमि|
तिप्रयोगेकिंप्रमाणंनोक्तंमूलवचनं तस्यतदर्थाप्राप
कत्वात् नाप्याचार्ययवचनं तस्यापिमूलसमानकक्षत्वात्
नापियंत्रांगेन्यासश्चतुर्थ्यंतत्वनमोंतत्वाभ्यांतदुल्लेखिति
नियमः अःललाटायनमःआःमुखवृत्तायनमित्यादेर
प्यापत्तेःनचेष्टापतिः अतेवकेनचित्पद्धतिकृतातथा
प्रयोगोदर्शितेवेतिवाच्यं तथापिप्रमाणालाभात् ना
नाग्रंथविसंवादात् अंगमंत्राणांहृदयादिषुन्यासेहृदया
यनमःहृदयायनमःइत्यादिप्रयोगापत्तेश्च आद्यस्यांग
मंत्रपरत्वेनद्वितीयस्यन्यासस्थलपरत्वेनत्वदुक्तदिशो
भयस्यापिसार्थकत्वात् नचतत्तन्मंत्रवर्णानंतरंहृद
यायनमित्येवप्रयोगोंगुष्टादिष्वपिन्यासेकर्तव्यितिन
वाभिप्रेतमपिनसाधुअंगुष्टादिषुतदर्थानत्वयादिति
वाच्यं नहिहृदयपदमुपास्यस्योपासकस्यवाहृदयरूपां
गविशेषमभिधत्तेकिंतुतत्तदुपास्यदेवतायांगदेव
ताविशेषमारणदेवतास्वतर्भूतं तथाचनकाप्यनन्वित

पृ० ७३अ) ताशंका अतेवकस्यचिदंगपंचकंकस्यचिदंगषट्कमि
तिरूपपन्नं अंगपरत्वंपुनरिदंड?रुपपादंस्यात् नहिउपा
स्युपासकोवानेनेत्रहीनोयेननेत्रमंत्रहीनत्वंसुघटंस्या
त् अतेवकवचास्त्रमंत्रकथनंसाधुसंगच्छते नहित
दपिकस्याप्यंगस्यनाम येनतन्मंत्रस्यांगमंत्रत्वमुपपाद्ये
त अतेवकेसरादिषुतत्पूजा आग्नेयादिकंचतत्स्थानंन
ह्यंगत्वेतेषांशरीराद्वहिः पूजनंयूज्येतयथाहिसकली
करणार्थकःपुष्पांजलिप्रक्षेपोभगवतःशरीरेवक्रिय
तेतथातत्पूजापित्रैवोविताभवति अतेवविभिन्नायुध
स्त्रीवेषादिकमपितेषांसूपपादंनहिअंगपरत्वेतच्छरीरा
वयवानांतथात्वंयुक्तिसहंविशेषवचनंत्वद्याप्यनिर्णीत
तात्पर्यकमेवयत्तुअंगुष्टाभ्यांनमोह्रींह्रींतर्जनीभ्यांनम
स्ततः मध्यमाभ्यांनमोह्रंह्रैमनामाभ्यांनमस्ततःओंह्रौंक
निष्टिकाभ्यांवनमोह्रस्तलपृष्टयोरितिवचनमंगुष्टाभ्यां
नमितिप्रयोगेप्रमाणत्वेनोयन्यस्तंपदार्थादर्शकृतात
दपियदिप्रमाणंतदाभुवनेश्वर्याएकवीजाक्षरीयांगन्या
सपरमेव ज्ञानार्णवादिनानामूलग्रंथानांरामोपाध्याय
काशीव्यासादिप्रामाणिकग्रंथानांविरोधात्साधकाभावा
च्चाखिलदेवतांगपरतायावक्तुमशक्यत्वाताचक्रायत
थास्वाहांगुष्टाभ्यांनमोवदेत् विचक्रायस्वाहेतितर्जनीभ्यां
तथोच्चरेदित्यादिगौतमसंहितावचनंकरन्यासपरंनांगन्या
सपरंततःकरांगयोर्न्यासस्तथैवपरिकीर्तितित्युपक्रम्योक्तमा
समभिधायपंचांगानिततःकुर्यात्स्वांगमंत्रेणदेशिकित्यादि
नाआचक्रायतथास्वाहाहृदयायनमोवदेत् असुरांतकचक्रा
यस्वाहास्त्राय ||

पृ० ७३ब) फडुच्चरेत् इत्यंतेनपंचांगन्यासमंत्राणांपृथगुपदेशा
त्तस्मादंगन्यासमंत्रेषुअंगुष्टादिनिवेशोनैवास्तीतिसिद्धां
तः हर्षकौमुदीकृतोप्यस्मदुक्तप्रयोगेवपक्षपातोदृ
श्यते अधिकंचेतोभक्तितरंगिणांप्रपंचितमस्माभिःअं
गुष्टादिन्यासंकृत्वाप्रसारिततलाभ्यांकराभ्यांतालत्रयं
कृत्वाआदिपदग्राह्यंदर्शदिग्वेधनंचछोटिकाभिरस्त्रमं
त्रेणकृत्वा हृदयादिन्यासोनुष्टेयःइत्याह कुर्यादिसादि
ना यथांगुष्टादिष्वंगमंत्रान्यस्तातथैवहृदयादिष्वपीति
सूचयतिवकारः इतोपिचसमानानुपूर्वीकाणामेवांग
मंत्राणामुभयत्रन्यासायाति पूर्वोक्तार्थमनुसरतांप
दार्थादर्शकृतामेतन्मूलविरोधोपिस्पष्टेव यतु सजा
तिभिरित्युत्तरत्रसंवध्यते इत्युक्तासजातिभिरंगमंत्रान्
हृदयादिषुविन्यसेदित्यन्वयित्युक्तंपदार्थादर्शकृत्वा त
त्रयुक्तं अंगमंत्रैःसहनमःस्वाहादिजातीनांपूर्वत्रसंवंधाला
भेपूर्वोक्तस्यत्वत्प्रयोगस्याप्यलाभप्रसंगात् दूरात्वयायत्र्याग्र
थासौरस्यप्रसक्तेः सजातिभिरंगमंत्रानित्यस्यानन्वितत्वाच्च
सौरस्येनैवसर्वैनन्मूलग्रंथस्यसंलग्नकत्वेतथाप्रयासवै
कल्पाच्च ननुसजातयोंगमंत्राःकैश्चितत्तदंगनामांतेनमों
ताएवप्रयुज्यंते हृदयायनमःशिरसेनम इत्यादि तत्किंत
वापितथैवाभिप्रेतंनेत्याह हृदयेत्यादिना वह्निवल्लभास्वा
हा नेत्रत्रयायेति ननुनेत्रायत्र्यक्षरंपदमिति रामोपाध्यायो
दाहृतनारदपंचरात्रवचनस्यकागतिरितिचेत् ऋण त्रया
येतिप्रयोगस्यमूलत्वेपिनविष्णुविषयत्वंभुवितुमर्हति त|
थाचद्विनेत्रकदेवतास्थलेनुक्तविशेषप्रयोगकसर्वदेव

पृ० ७४अ) तास्थलेवानस्यवचनस्यावकाशिति वस्तुतस्तुनेत्रयोर्नेत्रे
तिवर्णयोस्त्रयंत्रिसंख्यायेनेत्येवंभूतंयदायेतिपदंवौषट्
पदंचनेत्रमंत्रःस्यादित्येवमूलार्थः नचेदेवंदेवतासामान्य
विषयत्वमस्यनस्यात् नहिद्व्यक्षिकेपिदेवताविशेषेनेत्रत्र
येतिप्रयोगःकस्यापिसंमत नेत्रायेतिप्रयोगस्तद्व्यक्षिक
इवत्र्यक्षिकेपिशक्यतेयोजयितुं नचेदंमूलंशिवादित्र्यक्षदे
वाभिप्रायकमेवनसामान्यविषयं अतेवशूलानिक
ल्पयेन्मध्येइतिपूर्वमपिमंडपःशिवादिविषयेवनवि
ष्णादिविषयोप्युक्तितिवाच्यम् देवतासामान्यमंत्राणांवि
धेर्वक्तव्यत्वेनप्रतिज्ञातत्वेनतद्विरोधापतेःतस्मात्तत्रापि
शूलपदंलक्ष्यणयाशूलशंखान्यतमपरमेवेतिध्येयं न
नुयस्यपंचैवांगदेवतास्तत्रपंचांगमंत्राणामुपासकेन
कथंस्वस्यषडंगुष्टादिहृदयादिषुन्यासःकर्तव्यःतत्रैकमं
त्रस्यावृत्तिरेकांगस्यत्यागोवाप्रसक्तितिकिमत्राचरणी
यमितिशंकायांत्यागपक्षेंताल्लोपोवृद्धिर्वेतिन्यायात्कर
तलपृष्टत्यागेवयुक्तितिशंकायांचाह पंचेत्यादिनच
नेत्रांगमंत्रस्यकृत्यंशंखजलावेक्षणादिरूपंतत्रकथस्या
दितिवाच्यं केवलमंत्रोतरतापन्नस्यनेत्रायवौषडितिमंत्र
स्यैवतादृशस्थलेनेत्रांगमंत्रस्थानाभिषिक्तत्वात् यत्रांग
मंत्राः स्वातंत्र्येणनोद्धतास्तत्रकैर्मंत्रैः षडंगादिन्यासो
नुष्टेयित्याशंक्याह स्वेनैवेति प्रधानभूतमूलमंत्रेणैवे
त्यर्थः आत्मयागमानसपूज्यनार्थंस्वशरीरस्यपीठदेव
तान्यासेनपीठकल्पनमावश्यकमितितत्प्रकारमादर्शय
ति कल्पयेदित्यादिना क्रमाद्धर्मादिभिः पीठंकल्पयेदित्यन्वयः

पृ० ७४ब) क्रमादितिमूलाधारमारभ्यहृदयांतस्थानेषुमंडूकादिरत्न
पीठांतदेवताविन्यासक्रममनुसृत्यक्रमप्राप्तधर्मादिन्या|
सःकार्ययाइत्यर्थः देशिकित्यनेनदक्षिणांसमारभ्यदक्षोरु
पर्ययंतं न्यासःकर्त्तव्यितितंत्रांतरोपदेशवानित्युक्तं ननुतं
त्रांतरेतथात्वेप्यत्रतंत्रेवामांसमारभ्यदक्षिणांसेसमासा?
पिमूलवाक्यमुपपद्यतितिकुतस्तथानियमित्यत्राह वि
द्वा नितितंत्रद्वयैकवाक्यत्वेकथितदिशालाद्यवादिप्रतिसं
धानवानित्यर्थः नामाद्यक्षरेति स्वस्वकलानाम्नांतपिन्यादि
स्वरूपाणांआदिभागेयानिकंभमादीनिअमादीनियमादी
निवाक्षराणितत्पूर्विकाइत्यर्थःकलानांतप्तप्रामादौतानि
तान्यक्षराणिदेयानीतिफलितार्थः तथैव नामाद्यक्षरपूर्व
कत्वेनैव अत्रतुसत्वादिनाम्नांपदाद्यक्षरंसकारादितत्पूर्व|
कत्वंविवक्षतंसविंदुत्वमुभयत्रापि तेनकंभंतपिन्यैनमः
इत्यादि अमृतायैनमःइत्यादिःमंधूम्रार्चिषेनमःसंसत्वाय
नमःइत्यादिश्चप्रयोगःपर्यवस्यति उत्तरत्रापकर्षेवानामा
द्यक्षरेत्यादेरितिपदार्थादर्शे तथैवेत्यस्ययथानंत्वादीनामु
पर्ययुपरिक्रमेणन्यासादिस्तथैवेत्यर्थितिचतत्रोक्तं स्त्रीलिं
गद्वितीयावहुवचनांतपूर्विकापदपाठेनोतरत्रसंवंधशं
कापुंलिंगद्वितीयावहुवचनांतपूर्वकपदपाठेनपूर्वत्रसं
वंधशंकेतितुरहस्यं एवमुक्तप्रकारेणपीठदेवतानांन्या
साद्देहस्यपीठमयत्वेसिद्धेपीठस्यापिदेहमयत्वमर्थाया|
तंमित्यभिप्रेत्यदेहपयिति मुद्राःतत्तत्कल्पेविशेषतोव
क्ष्यमाणाः वह्निमंडलेत्रिकोणेसाधारमितिशंखविशेषणं
स्वमुद्रयासन्निरोधनमुद्रया एतावत्यात्रासंभवेएकमे|

पृ० ७५अ) वतत्स्यात् एकस्मिन्नथवापात्रेपाद्यार्घ्यादीनिकल्पयेदि|
तितांत्रिकवचनादितिपदार्थादर्शकृतः तदयुक्तं वि
शेषार्घ्यपात्रसामान्यार्घ्यपात्रयोरावश्यकत्वात् एकपात्रं
नकर्तव्यंयदिसाक्षान्महेश्वरः मंत्रार्थानिष्फलंयांतिआ
पदःस्युःपदेपदेइतिनवरत्नतंत्रदर्शनात् अतेवसर्व
मेवचेतिविहायपाद्यादिनामविशेषतौगृहीनमिति
पुष्पाद्यैरिति सतिसंभवेपुष्पैस्तदलाभेक्षतैरित्यर्थः|
यतुपुष्पस्याद्यंगंधःवहुवचनात्त्वक्षतपुष्पादिः तथाचगं
धाक्षतपुष्पादिभिःसंपूजयेदित्यर्थितिपदार्थादर्शकृतो
क्तंतन्नवहुवचनस्यप्रेकृत्यर्थमात्रगतबहुत्वप्रत्यायक
त्वेनाक्षतादीनांलाभासंभवात् नचवहुवचनमेवपुष्प
मभिदधातीतिवाच्यं तथानुशासनालाभात् यतुपुष्पा
णिआद्योगंधश्चेत्यर्थकरणं तदपिन गंधाद्यैरित्युपेक्षावी
जगवेषणापतेःयदपि गंधाद्यैरित्युक्तावक्षतादीनामपि|
ग्रहणप्रसक्तिरित्यतस्तथानुक्तिरिति तदपिन अक्षतादी
नामसंग्रहस्येष्टत्वेप्रमाणाभावात् संग्रहेकिंप्रमाणमि
तिचेत् पूजासामान्यशास्त्रमेवेतिगृहाण तदनंतरंस्वेष्टदे
वस्यमानसपूजामाहतस्मिनिति पूर्वोक्तदिशापूजितेदेह
मयेपीठेपरदेवतांनैवेद्यादिघटितैःसर्वैरप्युपचारैः संपू
ज्यस्वात्मानंस्वेष्टदेवस्वरूपंध्यात्वापंचकृत्वःस्वमूर्द्धादिपं
च पुष्पांजलिंदत्वानैवेद्याति रिक्तैरुपचारैः संपूज्यशे
षंमानसजपहोमनीराजनादिमानसपूजानिवेदना
दिकंस्वगुरूक्तप्रकारेणगुरुकुर्यात् पदार्थादर्शकृतस्तुपर
देवतामित्यत्रविनानैवेद्यंगंधाद्यैरुपचारैरित्यस्यात्वयतथाच
भगवतोपिमानस०

पृ० ७५ब) पूजायांननैवेद्यंदेयमित्याहुः तत्रेदंप्रष्टव्यं सर्वमतेपि उपा
सकशरीरेषुपुष्पांजलिपरेणैकश्लोकेनव्यवधानात्कथं|
तथान्वयःस्यात् भागवतमानसपूजायांसुदर्शनसंहिता
दिनानातंत्रेषुनैवेद्यदर्शनात्कथमत्रनैवेद्यत्यागुपप
द्येत् तस्माद्यत्रैवपुष्पांजलिपंचकंतस्यैवविनानिवेद्यमि|
त्यादिनोक्तपूजाकर्म्मत्वमितिद्रष्टव्यं अनन्यधीरित्यनेनस्व
स्यपूज्यताप्रयोजकंरूपंस्वेष्टदेवतायाभेदभावनात्मकंद
र्शितं नअन्यःस्वेष्टदेवतापेक्षयाहंनभिन्नित्येवंरूपाधीर्य|
स्येतिहितदर्थः यत्तुअनेनत्रिशोवेत्युक्तमितिपदार्थाद
र्शकृतोक्तं तत्तुमूलशव्दतोव्रह्मणोप्यशक्योपपादनं यत्तु
मानसधूपदीपावपिशेषपदार्थांतःपातिताविनिध्वनितं
तेन तदयित गंधाद्यैरित्यस्यैवतत्संग्राहकत्वेनशेषत्वस्य
तत्रासंभवात् नचगंधाद्यैरित्यत्रगंधादिकंप्रात्यक्षिकमेव
नमानसमितिमानसयोर्धूपदीपयोः शेषतासंभवत्येवे
तिवाच्यं एवंतर्हिगंधादीनामपितत्रापेक्षणेनशेषतौचि
त्येनत्वयाशेषपदार्थेषुतदगणनयान्यूनतापत्तेःप्रात्यक्षि
कत्वेनमानसधूपादीनामपेक्षैवनास्तीतिशेषपदार्थेषुत|
द्गणनमयुक्तमितितुनदूषणं उभयविधापिपूजाविव
क्षितेत्युत्र्यासमाधातुंशक्यत्वात् बहिर्यागंवक्तुमारभते
सर्वमेतत् धर्मादिपूजामारभ्यात्मपूजांतंउपचारार्पणा
र्थंतलापेक्षणात् वहिर्यागंवक्तुमारभते ततित्यादिना
आत्मपूजानंतरंवेद्यांलिखितसर्वतोभद्रादिमंडलस्यगंधा
दिभिः पूजांकृत्वातत्कर्णिकांशालिभिःसंपूर्ययशालिधा
न्यानामुपरितंडुलौद्यप्रक्षिप्य तत्रदर्भानास्तीर्यतत्राक्षत

पृ० ७६अ) युक्तंग्रसोसप्तविंशतिदर्भपत्रमयंवेण्याकारेणग्रथि
तंविष्टरापरपर्यायंकूर्वंनिधायतत्राधारशक्त्यादिपी
ठदेवतात्पूजयेदितिसमुदितार्थः आग्नेयादिचतुःकोणे
षुधर्म्मादीन्क्रमेणवृषसिंहभूतत् रूपदेवयोनिवि
शेषहस्तिभःदिस्वरूपात् रक्तश्यामचीलवर्णान्संपूज्यपु
नः पूर्वादिचतुर्दिक्षुतादृशानेवाधर्मादिनभिपूज्यकम
लंपूजयेत् नपूर्वात् नःपूर्वाणियान्यधर्मादिपदानितैः
प्रतिपाद्यानधर्मादिरूपानर्थान् अत्रानंदकंदायनमः
सविन्नालामनमः इत्यादिप्रयोगमिछंतिवहवःकंदनाला
दिस्वरूपवर्णनार्थकत्वेनैवतथोक्तिसाफलेनैतादृशप्र
योगेमानाभावात्कंदायनमित्यादिकमेवप्रयोक्तव्यं अन्य
थाधर्मादीनामपिपीठगात्रपीठपादत्वादिनोल्लेखंकिंन
रोचयेदितितुन्यायविदःप्रणवस्येति अकारोकारमका
रैःक्रमादेकैकशःपूर्वभागेयुक्तान्सूर्यादिमंडलशव्दा
न्कृत्वासूर्ययमंडतायनमित्यादिरीत्यापर्यवसितमं
त्रैः सूर्यादिमंडलपूजोतरमुक्तयादिशाततत्कलाःपूज
येदितिवर्तुलार्थ त्रिगुणात्मनेति सत्वरजस्तमोरूपकै
कतंतुघटितत्रिगुणसूत्रेणनीरंध्रंयथास्यात्तथाकलशं
परितःसंवेष्ट्यकूर्चांतरेणयुक्तंतत्राभिनिवेशयेदित्यर्थं
केचिदाहुःपरेतुनीरंजमितिकलशविशेषणंमध्येतुछं
दोनुरोधमात्रेणोपातमित्याहुः नीरंध्रंसंवृतांगंचतंतुनात्रि
गुणात्मनेतिकुतोनुक्ताग्रंथासौरस्यंकृतमितितेप्रष्टव्याःन
चकेचिन्मतेगपदवैपर्ययमितिपदार्थादर्शकृतादूषणंद
तमेवेतिवाच्यं त्वन्मतेप्येतदोषतादवस्थात् नहिआवेष्टित

पृ० ७६ब) वेष्टितमिति विहायावेष्टितमितिकथनादासमंताद्वेष्टत|
स्यैवविवक्षितत्वप्रत्ययात् यद्वांगपदमेवसर्वावयवा|
वच्छेदेतवेष्टनेतात्पर्ययग्राहकंअन्यथायत्किंचिद्भागस्यवे
ष्टनेपिकलशीययत्किंचिद्भागस्यासमेताद्देष्टनस्यसिद्धत
यातावतैवशास्त्रार्थसिद्धिःस्यादिति परेतुकेचिन्मतेवा
यसंहिताविरोधः सौवर्णंराजतंवापिताम्रंमृन्मयमेववा
गंधपुष्पाक्षताकीर्णंकुशदूर्वांकुरार्चितं सितसूत्रावृतंकंठे
नववस्त्रयुगावृतमितिहितत्रत्यंवचनं तत्रसर्वांगावच्छे
देनतंतुवेष्टनेवस्त्रानृतत्वंकथंनविरुध्येतेतिवदंति
अपरेतु अंगपदकंठरूपांगविशेषपरं तेननास्यवैयर्थ्यं
आवेष्टनेवाध्याहृतवस्त्रयुगस्य अन्यतस्तुतंतुनानीरंध्रः
कलशःकर्तव्यःकंठातिरिक्तसर्वावयवावच्छेदेनसूत्रेणवे
ष्टनं कर्तव्यमितियावत् इत्थंचनीरंध्रंसंवृतांगंवेतिकुतोनो
क्तमितिदूषणंपरिहृतं नचोक्तसंहिताविरोधितिवदंति
कलशंअश्वत्थोडुंवरप्लक्षवटरूपक्षीरवृकषायतः किंवा
तीर्थजलेनसंपूर्ययपूर्वस्थापितशंखाछंखांतरंक्षीरशा|
खिनांक्वाथजलेनापूर्ययवक्षमाणततन्मंत्रानुगुणगंधाष्ट
केनालोड्यतत्रावाहनादिपूर्वकंवह्रिसूर्ययचंद्रकलाःसंपू
ज्यपंचाशत्कलाश्चवर्णजाःपूर्वमुक्ताःसंपूज्यसंस्कृतंशंख
स्थक्वाथजलंकलशेप्रक्षेप्यमित्याह शंखेइत्यादिना शक्ती
त्यादिआत्मपदंनस्वपरमपितुस्वीयपरं तथाचशक्त्यादी
नांयत्रात्मीयतातछक्त्याद्यात्मकंगंधाष्टकं इत्थंचशक्त्यादी
नामात्माआत्मीयतायत्रेतिबहुव्रीहिःपर्यवसन्नः शक्त्याया
त्मकंशक्त्यादिस्वरूपं तत्संवंधिनस्तेनसहाभेदाभावेपित

पृ० ७७अ) दीयप्रीतिजनकतयातदात्मत्वोपचारितिपदार्थादर्शकृ
तः चोरःभटिचूरितिकान्यकुव्जभाषायांकर्वूरितिचप्रसि
द्धःकपिःरक्तचंदनं ह्रीवेरःवालषसितिचप्रसिद्धःसेव्यकः
उशीरेःतमालपदवाच्यस्तु सुगंधिःसमुद्रितिचप्रसिरजो
नीलवर्णोवृक्षविशेषःजलंह्रीवेरमेवच कुशीतंरक्तचंद
नं एतानिसमभागानि सौरगंधाष्टकंऋचभास्करे सेव्यकं
कुंकुमंकुष्टंह्रीवेरागरुचंदनं जटामांसीमुरमितिसौरं
गंधाष्टकंस्मृतंमुरंचोरापरपर्यायं गणेशगंधाष्टक
मपिरुद्रयामले केसरंचोचनामांसीकस्तूरीअगह
स्तथा सुचंदनंचमुस्तावरक्तचंदनकंतथा अष्टगंधं
विनिर्दिष्टंमहागणपतेर्विभोरिति प्राणप्रतिष्टांकुर्वी
ततत्रतत्रेत्युक्तं तत्रतन्मंत्राकांक्षामाह पाशादीति पाश
वीजमायावीजांकुशनीजात्मकंत्र्यक्षरंआत्मायस्येत्ये
वंभूतमंत्रस्यांतेऽमुष्यपदंस्यात् त्र्यक्षरस्यांतेइतिपाठे
तुसुगमुक्तेवार्धः शूलेववक्ष्यमाणैतन्मंत्रेकिंचि
द्वैषम्येपिनक्षतिःनिश्चितार्थकविसंवादितंत्रांतरस्यवै
कल्पिकार्थपरतायाःसर्वसंमतत्वात् पदार्थादर्शकृत
स्तुपाशादित्र्यक्षरादौआत्माजीवस्तंत्येइत्येतावतायं|
रेलमित्यादिवक्ष्यमाणवीजान्यपिसंग्राह्याणीतिवक्ष्यमा
णप्राणप्रतिष्टामंत्रादभेदिहापीत्याहुःपाशादित्र्यक्षराद्या|
न्मांतेइतिपाठेस्यादपिपाशादित्र्यक्षरादावित्याद्यर्थलाभः
नह्येवंपाठुपलभ्यते नवाकल्पयितुंशक्यः छंदोभंगप्रसंगा
त् यथाश्रुतत्यागेप्रमाणोभावाच नचपूर्वापरतंत्रैकवाक्य
नायैतथा सुदर्शनसंहितादिसंवादिनोस्यापिमंत्रस्यसर्वैर

पृ० ७७ब) याआवश्यकतयैकवाक्यतायाफलत्वात् तस्मादुभय
त्रैवमूलस्यतात्पर्ययमित्येवोपेयमितिनकिंचिदेतत् अ|
परेतु त्रिपदंतकाररकारयोगप्राप्ताष्टसंख्यापरं आत्म
पदंहंसितिमंत्रपरं तथाचपाशादौयमाद्यष्टाक्षरा|
णिआत्ममंत्रश्चांतेइतिविवक्षणात्पूर्वापरमंत्रैकवाक्य|
तासंपाद्येतिवदंति तदपिप्रयोजनाभावात्किष्टव्यास्या|
नापत्यानयुक्तं हर्षदीपिकाकारोपिसर्वत्रदेवताप्राणप्र
तिष्टामनेनैवकुर्यात् उपासनार्थंतुविशेषंमूलेववक्ष्य
तीत्युक्त्वाप्रकृतेपरमादिवीजयोगोनास्तीतिसूचितवान्
अक्षरस्यांतेइत्येवचपाठंव्याख्यातवान् किंचसंपूर्णवक्ष्य
माणप्राणमंत्रस्यात्रविवक्षितत्वेइदानीमेवतथाब्रूयात्
अमुष्येति साध्यसाधकयंत्रादेर्यस्यैवप्राणप्रतिष्टाचिकी
र्षितातस्यैवषष्ट्यंतंपदमत्रप्रक्षेप्यमित्यर्थः नयनमिति
नयनपर्यायस्यचक्षुःपदस्योपलक्षकमिदं केवलंछंदोनु
रोधात्तथोपदेशितिपदार्थादर्शकृतः तद्वद्वाङ्मनसंदृशं
भुतिमथोघ्राणंसचसप्राणकमित्याचार्यवचनंचोक्तार्धे
उपोद्वलकतयाप्रदर्शितं तद्वद्वाङ्मनसीउदीर्ययतदनुप्रा
णिहायांत्वितीत्यपितेषांवचनमुपदर्शितं नहीदंवच
नद्वयमपिचक्षुःपदस्यप्रवेशसूचकं नचवाङ्मनसाग्र
हणंचक्षुःश्रोत्रघ्राणानामुपपादनार्थमितिपद्मपादाचा
र्ययकृताचार्ययवचनव्याख्या दृक्यपदेनचक्षुःपदंलक्ष्यतिति
चव्याख्यैवतत्रप्रमाणं तदर्थमेवचाचार्यवचनोपन्यास
इतिवाच्यं चक्षुःपदस्यैवकाचित्कप्यनयनोपलक्षकतासं
भवेनविनिगमनाविरहात् शिवतांडवसंहितादिषुन

पृ० ७८अ) यनपदस्यापिदर्शनेनैकतरस्यैवपक्षस्यगृहीतुमशक्य
त्वात् अतेवदृक्पदलोचनादिपदप्रक्षेपापतिरपिप्र
त्युक्ता मूलमंत्रोद्धारवचनेषुतदनुपलंभात् चक्षुःपद
मिवनयनपदमपिवहुषुमूलतंत्रेषूपलभ्यितितत्रै
कतरनिश्चयोव्रह्मणोप्यशक्यकरणःइति आविक्यंच
भक्तितरंगिण्यामनुसंधेयं ननुअमुष्यपदस्यैवमूलेस
माम्नाततयानद्घटितस्यैवमंत्रत्वंयुक्तं तत्स्थानेप्रक्षिप्त
पदांतरघटितस्यतुतत्वेप्रमाणाभावः पौरुषेयत्वादिति
चेत्मैवं अग्नयेत्वाजुष्टंनिर्वयामीतिमंत्रःप्रकृतौश्रुतःवि
कृतौचसूर्यदेवताकेचरौन्यायान्मंत्राणामनुष्टेयार्थ|
प्रकाशकत्वनियमात्सूर्ययायेतिपदमूह्यतेइतिभवतुत
स्यामंत्रत्वं सर्वनाम्नामाम्नानंतुराजादिविशेषनाम्नामा
नंत्यादाम्नांतुमशक्यतयाराजादिविशेषार्थप्रतिपादना
र्थं नचास्यस्वतोविशेषणरूपेणप्रतिपादनसामर्थ्यमस्ती
तिप्रयोगानर्हंसद्विशेषशव्दानेवप्रयोगार्हानुपलक्षयति
तस्मारजादिनाम्नामप्याम्नानप्रायतयामंत्रत्वमेवेतिध्ये
यं प्राणपदानीति स्रुवंतत्वरूपंपदत्वमत्रविवक्षितं विभ
क्तिविशेषानाम्नानस्थलेप्रथमैवसाधुत्वार्थंप्रयोक्तुमुचिता
तिष्टंत्वितिक्रियापदस्यप्रथमांतसाकांक्षितत्वाच्च तत्रा
पिवागादिभिः द्वंद्वदर्शनाद्वहुवचनांतत्वमेवोचित
मितिघ्राणप्राणाइति तदुद्धारोमूलकृताध्वनितः|
चषकं शरावःसचकलशधातूत्थःछायायामिति
कल्पवृक्षफलत्वेनाध्यवसितचषकस्योपरिकल्पवृक्ष
छायार्थायातेतिध्येयं ||

पृ० ७८ब) मूलमंत्रेणस्वेष्टदेवतायामूर्तिं प्रतिपाद्यंत्रशालिग्रामादि
रूपपूजाधिष्टानंतस्मिन्कुंभेचषकस्योपरिद्रष्टास्थापयि
त्वाकल्पयित्वावातत्राहनंविधायप्रस्तुतमंत्रदेवतांमत्री
तत्तत्पूजोपयुक्तमंत्रवान् गुरुःपूजयेदितिवर्त्तुलार्थः य
तुमंत्रीत्यनेनैकदेवतादीक्षायामेकपंचायतनदीक्षायां
तुप्रधानत्वेनाभिमतदेवतार्थंमध्येकलशंसंस्थाप्येशादि
चतुर्विदिक्षुकलशचतुष्कमन्यत्स्थापयेत् यत्रयत्रवि
दिशियद्यद्देवतास्थापनंतत्रतत्रकलशोपीत्युक्तं प
दार्थादर्शकृता तत्रयुक्तं एकतरस्याप्राधान्यंत्वयाभ्युपग
तमितिप्रधानस्यैवदीक्षाकलशास्थीयतांनेतरेषां अ
तेवप्रधानदेवतार्घ्यपात्रेणैवापरदेवतापूजामावरंति
सांप्रदायिकाः नचप्रोक्तेनैवंकलशविधिनैकेनवानेक
कुंभैरित्यादिकमाचार्ययवचनंमयापंचकलशपक्षेप्रमा
णतयोपन्यस्तंकथंसंगच्छतेतिवाच्यं स्वेष्टदेवतायाआव
रणदेवतापूजनार्थमशक्तस्यैकस्मिन्नेवकलशेतत्पूजाभ्यु
पगमेपिशक्तस्यस्वेष्टावरणदेवतासंख्ययातावत्कलश
विधिपरत्वेनतस्यवर्णनीयत्वात् अतेवेष्टदेवताभेदाव
रणसंख्यायानैययत्यादनेकेत्युक्तं प्रत्युतत्वन्मतेवेदंवि
रुद्धं एकदीक्षायामेकस्यैवपंचायतनदीक्षायांपंचानामे
वव्यवस्थापिततयाएकत्रैववैकल्पिकपक्षद्वयसूचकवा
कारस्यासौरस्यप्रसंगात् नचव्यवस्थितविकल्पार्थकोत्र|
वाकारितिवाच्यं एकदेवतापंचदेवताप्रापकशव्दस्य
तत्रदौर्लभ्येनतादृशार्थलाभस्यव्रह्मणोप्यशक्यकरण
त्वात् पंचानामेवकलशानामपेक्षणेनामेकपदासौरस्या

पृ० ७९अ) च्चा अत्रकलशेचषकोपरिस्थापितप्रतिमादिषुपूजन|
मिष्टदेवतायाकर्तव्यमित्यभिप्रेत्यतत्प्रकारमाह शूले
नेत्यादिना करस्थेपुष्पसंचयेध्यातंयन्मातृकाकमलंत
त्रस्वस्थानातत्तद्देवतायाःश्रीकृष्णादिरूपायाःप्रसिद्धंय
न्मथुरादिरूपंस्थानंतस्मात्षट्चक्रक्रमेणसुषुम्णावर्त्म
नाव्रह्मरंध्रंप्रतिगतंयत्तेजस्तस्मिन्नासिकारंध्रमार्गेणनि
गतंसंयोज्यप्रतिमादौक्षिपेत् इदमेवावाहनंनाम सूर्यय
मंडलंस्वहृदयंवास्थानमुपदिशंतस्तुप्रामाणिकायासां
देवतानांस्थानंनप्रसिद्धंतत्परतयासमाधेयाःगुरुसंप्र
दायाद्वाव्यवस्था सकलीकरणंच अंगसाकल्पेनस्थि|
तिप्रार्थनारूपं उपचाराणांमेकाग्रत्वादेश्चवैधुर्ययेणप्रस
क्तन्यूनताकायाःपूजायाः पूर्णताप्रार्थनारूपंच यद्यपूर्णं
भवेत्कृत्यंतदाप्यभिमुखोभवेतितन्मंत्रेअपूर्णतयाप्र
सक्तवैमुख्यपरिहारेणपूर्णतासंपतिद्वाराभिमुखस्यै
वप्रार्थनाप्रतीतेः एतेनाभिमुखीकरणस्यानुपादानात्प्र
सक्तामूलकारन्यूनतापरिहृता अनंतरपदादेवसन्मु
खीकरणंसूच्यतितिपदार्थादर्शकृतःतंत्रांतरेसंनिरोध
नादनंतरसाम्नातत्वेनानंतरपदप्रतिपाद्यत्वंतस्यकथंचि
दुपपाद्यंतत्रागमनप्रार्थनासांमुख्यप्राप्रार्थनंवावाहनं
स्थितिप्रार्थनंस्थापनंप्रतिमादौसनिधानप्रार्थनंआभिमु
खेनोपचारांगीकरणप्रार्थनंवासनिधापनंअनन्यचितप्रा
र्थनंचतुर्थंकिंवापूजासमाप्तिपर्यंतंस्थितिप्रार्थनंतथाउप
चारादिन्यूनताकृतदोषापहारप्रार्थनंपंचमंदेवतायाःपूर्णरू
पत्वेनावस्थितिप्रार्थनंसकलीकरणं तच्चदेवतांगेपुष्कादिभिः
षडंगन्यासात् |

पृ० ७९ब) अवगुंठनंअयोग्यदृष्ट्यविषयत्व प्रार्थनंअमृतीकरणमा
नंदपूर्णत्वेनावस्थितिप्रार्थनं परमीकरणंतुसर्वापराध
सहिष्णुताप्रार्थनं यदुक्तंसिद्धांतसारे स्वतेवाभिपूर्णस्य
तत्वस्येहार्चनादिषुसादरंसन्मुखीभावस्तदावाहनमुच्य
ते शिवस्यावाहितस्यास्यविद्यदेहेनुसंततं स्थिरीकरणमु
दिष्टंस्थापनंभक्तितोर्चने पूजांप्रयुज्यमानांतुगृहीत्वानुग्रहा
दिकं कर्तुंसामर्थ्यमस्येहतत्सांनिध्यंप्रचक्षते असमाप्तेस्तुपू
जायाःसान्निध्यंहिशिवस्ययत् ससंनिरोधित्युक्तोविभोरस्या
पिशक्तित इतिस्वमुशभिःआवाहनादिनवमुद्राभिः समा
हितःसमाधानः असावधानस्तुतत्तन्मुद्राप्रदर्शनतत्तत्कर्मा
नुष्टानमंत्रपठनयोःपौर्वापर्ययमपिकुर्यात् करणीयंतुतयो
समानकालीनत्वमितिभावः यत्तुसमाहितित्यनेनदेवदेहे
मूलपुटितमातृकाक्षराणितन्मातृकास्थानेषुविन्यसेदिति
पदार्थादर्शकृतोक्तं तन्महासाहसमूलकं नहितादृशप
दसहस्रेणापितादृशोर्थोधिगंतुंशक्यते नवान्यासक्रमे|
णमनुतेत्यादिवक्ष्यमाणमूलस्यपौनरुक्त्यापतिर्नसंभवति
ष्टतदुत्तरंतेजःपुंजमयस्यभगवतःस्वेष्टदेवस्यकिरणानेव
स्यकिरणानेवतत्तत्स्थानेषु गतांस्तत्तत्प्रधानसमकक्षदेव
तांगवरणदेवतारूपतयापर्यवसन्नानध्यायेत् पंचायत
नदेवतापूजापक्षेतेषांतत्तत्प्रतिमादिषावाहनादिकंसर्व
मनुष्टेयं एकैकस्यावाहनंकृत्वापरस्यस्थापनमित्यादिरू
पःपदार्थानुसमयोनात्राश्रयणीयः किंतुएकस्यावाहना
दिकंकृत्वापरस्यतथेतिकंडानुसमयेव पूजनेप्येवमेव
मुख्येपुष्पांजलिंदत्वागणेशाद्यर्चनंभवेदितिवचनात् अर्च

पृ० ८०अ) नंहि यथाशक्तिउपचारसमर्प्पणंगणेशमारभ्यचपूजा
क्रमःपूर्ववचनात् गणेशस्यैवमुख्यत्वेसूर्यमारभ्यप्राद
क्षिण्येनगणेशेवमुख्यश्चेत्सूर्ययाद्यर्चनमाचरेदितिव
चनात् तत्स्यापनक्रमश्चतंत्रांतरे शंभौमध्यगतेहरीनहर
भूदेव्योहरौशंकरेभास्येनागसुतारवौहरगणेशाजांवि
काःस्थापिता देर्व्याविष्णुहरैकदंतरवद्योलंवोदरेजंत्वरा
र्ययेनाःशंकराभागवतोतिसुखदाव्यस्तास्तुतहानिदाइति
अन्यत्रापिशंनागरदेमध्यान्नाशंगरमेशतः शूशंगंनादे
देनाशंगरनानाशंभसूचिदिकपूज्याइति मध्यातीशतः
विदिक्पूज्याइत्यन्वयः मध्येपूजांप्रथमोक्तस्यप्रधानीकृत
स्यकृत्वापश्चातीशानक्रमेणविदिक्षुद्वितीयादिपूजांकुर्या
त् शंशंकरःनानारायणःररविःगगणेश देदेवी भभवा
नी सूसूर्ययःपूज्याइतिपूर्वोक्तवचनविरुद्धं गणेशमारभ्यै
वपूजायाउक्तत्वात् पूज्याइत्यस्यस्थाप्याइत्यर्थःननुअन्यथा
पिस्थापनक्रमोदृश्यतितिकथमुक्तंव्यस्तास्तुतेहानिदा
इतीति यदुक्तंतंत्रांतरेमध्येभ्यर्च्यहरिंगणेननगजाशर्वा
गणंमध्यतःशंषायांरविविष्णवोरविमथोविघ्नाजशक्ती
श्वराः मध्येशक्तिमथेशविघ्नरवयोविष्णुश्चमध्येहरेसूर्ये
भास्यशिवाच्युताहिविहिताआग्नेयकोणादिमेइतीतिचे
त् मैवं तत्तत्स्थानानांफलतःसमानत्वैवपर्यवसाना
त् हरिंगणेननगजाशर्वाःस्युरग्रादितःशंभौमध्यगतेग
णेश्वरशिवाघ्नेनानैस्थानपूजयोर्द्वयोरपिक्रमवोधकोम
दीयश्लोकोयथा मध्येभ्यर्च्यत्यंतःशक्तौविघ्नरवींहरिश्चगिरि
शोऋत्यतःस्युर्गणेसूर्यश्रीशमहेशपर्वतसुताःवायादिको
णक्रमात् सूर्येविघ्नरमेशशक्तिगिरिशःअग्न्यादितः||

पृ० ८०ब) स्थापनेपूजायांक्रमेषतंत्रविधिनायंचामराणांस्मृतः सुधा
मंत्रेणेतिसुधेत्येवंमंत्रेणेति प्रामाणिकाःसुधामंत्रेणवमि
त्यमृतवीजेनेतिव्याख्यानमुपगच्छंतःपदार्थादर्शकारादय
स्तुमुधेत्यातमनंमुखेइत्युडडामरादिभिः प्रत्याख्याताः इति
तत्रपदपरतानिश्चयात् उत्सर्गमंत्रेषुसर्वत्रपाद्यंकल्पया
मिनमः अर्घ्यंकल्पयामिनमितित्यागार्थकनमःपरस्यैवग्र
योगः निवेदनमंत्रेतुमधुपर्काचमनाययादिषुसुधास्वाहा
दिप्रयोगितिहृदयं ननुकिमपूर्वमिदमुच्यतेयदुत्सर्गमं
त्रान्निवेदनमंत्रोभिन्नितिसत्यंयस्ययदीयतेवस्त्रमलंकारा
दिकांचनं तेषांदैवतमुच्चार्ययकृत्वाप्रोक्यणपूजनं उत्सृज्य|
मूलमंत्रेणप्रतिनाम्नातिवेदयेदितियोगिनीतंत्रादिरहस्या
नवेक्षिणामपूर्वमेवेदंनसंप्रदायविदां विस्तृततरमुप
पादितंचैतद्भक्तितरंगिण्यां जातीलवंगेत्यादि तत्तद्रव्याला
भेत्वक्षताएवप्रक्षणाःस्मरणंपुनरावश्यकं यदुक्तं तंडुला
न्प्रक्षिपेत्तेषुद्रव्यालाभेतुतत्स्मरन् तथान्यत्र द्रव्यालाभेप्र
दातव्याःक्षालितास्तंडुलाःशुभाइति न्यासक्रमेणेति यत्रय|
त्रदेहावयवेयद्यन्मातृकान्यासुन्नूस्तत्रतंत्रवदेवतासंवं
धिनीदेहावयवेमंत्रपुटितेनमातृकाक्षरेणस्वेष्टदेवंपू|
जयेदित्यर्थः अंगादीनिति अंगदेवतानामादिभूतान्प्र
धानसमकक्षदेवान् तेवयथाश्रीरामस्यसीतालक्ष्मणाद
यः श्रीराजराजेश्वरस्यदत्तात्रेयहनुमत्कनकप्रभादयः य
थावा मूलेववक्ष्यमाणसुरस्वप्तेकादशाक्षरमंत्रेदेव्याद
क्षिणवामभागयोःसंस्कृतवाणींप्राकृतवाण्यौ ननुयस्यदे
वस्यप्रधानसमकक्षदेवाननिर्दिष्टास्तत्रकागतिरितिचेत्

पृ० ८१अ) नयस्यैवतेसंतितदर्थमेवसामान्यविधेरस्योपादानस्या|
वश्यकत्वात् अन्यथातादृशदेवतानांपूजाकिंनकर्तव्याक
र्तव्याचेत्कदेतिशंकायाउपशमानापतेः तद्व्यतिरेकस्थलेतु
शंकैवनास्तीतिध्येयं अंगादिलोकपालांतमित्यादिनांगदे
वतानामग्रेवक्तव्यतयापुनरुपादानमसंलग्नकमितिशं
काप्यतेवपराहना पदार्थादर्शकृतस्तु इहाप्यंगादिपद
मंगावरणादिपरमेव अयमाशयः मुख्यदेवेगंधपुष्पेदत्वां
गावरणदेवताःपूजयित्वाधूपदीपादिकुर्यादिति अंगादी
न्पूजयेदित्युक्तं तत्रादिपदग्रास्वस्वस्वविशेषावरणदेवता
नांस्वस्वकल्पेवतत्रत्रा?मास्यानादिनावक्तव्यत्वेपिअंगादि
लोकपालादिसामान्यावरणानांसामान्यकल्पेववक्तुमु
चितत्वात्तयोःस्थानथानप्रयोगान्वक्तुमादिशव्दार्थंवप्रकट
यितुंपुनःसंगृह्णातिअंगादिलोकपालांतमित्याहुः अत्रेदंप्र
तिभाति एवंतर्हिप्राथमिकेवांगादीनित्यत्रतत्स्थानाद्या
कांक्षायाउत्थितायाःकुतोनोपशमःकृतःकुतोवाग्रेनुत्थिता
मप्याकांक्षांपुनरुत्थाप्यतन्निवृतिकरणमित्यत्रवीजंवक्तव्यं
अस्मन्मतेतुस्वेष्टदेवंतस्यैवसमकक्ष्यमतेवांगभूतंशरीर
भूतमतेववक्षामार्णागाद्यावरणदेवतानामादिभूतंमु
ख्यतुल्यतयाप्रथममभिपूज्यगंधादिनैवेद्यांनसकलोपचा
रैःसंपूज्यःक्षमाप्याज्ञांगृहीत्वापश्चादंगाद्यावरणदेवताःपूज्या
इतितदानीमेवस्थानाद्याकांक्षयातन्निरूपणमितिनकिंचिद
समंजसं प्रत्युतःप्रधानसमकक्षदेवतानांतंत्रांतरप्रतिपा
दितस्यपूजनस्यात्रानुक्त्यान्यूनत्वायतिस्त्वन्मतेवभवती
ति अतेवदत्तात्रेयप्रियमतोधूपदीपादिभिस्तथा ||

पृ० ८१ब) संपूज्यांगामथाम्यर्वेछक्तियुक्तान्दलेषुतानित्यादिकाम्य
कल्पोडडामरादितातंत्रविरोधोपिभवन्मनेवायतन्स
माहितोभवतीतिदिक् द्वेरक्तशुक्ले उपदिष्टानीति एते
ननदूर्वयायजेदुर्गांनतुलस्यागणाधिपं नविल्वैरर्चये
दर्कनोन्मत्तार्कैर्यजेद्धरिमित्यादिनानिषिद्धंपुनरनादेय
मित्युक्तं नोपरीति इदमुपलक्षणं प्रातनिर्माल्यापकर्ष
णमथावश्यकं यदुक्तंविद्वल्लीतंत्रे तृषाक्रांतःपत्र्युर्वद्धःक
न्यकाचरजस्वला देवताचसनिर्माल्याहंतिपुण्यंपुराकृते
तस्माद्यत्तेननिर्माल्यमपसार्ययवरानने दद्यात्पुष्पांजलिं
विद्वान्पाद्यमर्च्यंतथैवच मुखप्रक्षालनंदद्यादद्याद्वैदंतधा
वनं दद्याराचमनीयंचदद्यावासोमलंशुभमिति देशिक
इत्यनेनमूलमंत्रादिनाधूपाद्युत्सर्गःकरणीयितिज्ञानवा
नित्युक्तं नीवैस्तन्निवेदनंतुतदनंतरं यत्तुदेशिकित्यतेन
घंटामंत्रेण घंटापूजनमुक्तमितिपदार्थादर्शेघंटायाःप्रकृ
तेउपस्थितेरप्यभावेनकथमयमर्थोलभ्यतितिनजानी
मः यदपिधूपयेदित्यस्यर्घटामंत्रेणपूजितांघंटांवामह
स्तेनवादयन्धूपंदद्यादित्यर्थितितैरुक्तंतदपिन धूपये
दिसस्यतावदर्थासंभवात् संभवेदेशिकित्यादिस्तवैव|
ग्रंथोव्याहन्येत् घंटामंत्रेणपूजनस्यधूपयेदित्यतेवा
यातत्वात् किंचघंटावादनादिपूर्वकंधूपस्यनीवैर्निवेद
नमेवनधूपोत्सर्गरूपं तदानमितिमंतव्यं नीचैःनाभिदे
शे उच्चैर्नेत्रदेशे अत्रायंविशेषः घृतदीपादक्षिणतःतैल
दीपाः वामतःस्थाप्या एवंवर्तिःसिताचेदक्षिणतःरक्ताचे
द्वामतःस्थाप्याः अथैवंरक्तवर्त्त्याघृतदीपस्यसितवर्त्त्यातैल

पृ० ८२अ) दीपस्यकुत्रभागेस्थापनमितिचेत्न स्नेहस्यवर्त्तितःस्वातं
त्र्येणाध्यक्षेस्तेहानुरोधस्यपृथगध्यक्षाभावेवर्तिगतरूपा
नुरोधस्यशरणीकरणीयत्वात् मंत्रीनिवेदयेदिति निवे
दयामिभवतेजुषाणेदंहविर्हरेइतिषोडशाक्षररूपनिवेद
नमंत्रवानित्यर्थः तादृशमंत्राभावेनिवेदनकरणमंत्राज्ञा
नेननिवेदनस्यकर्तुमशक्यत्वात् यतुमंत्रीत्यनेनास्त्रज
पूजत्वेननैवेद्यंप्रोक्षयेदितिपदार्थादर्शकृतोक्तंतत्साह
समात्रं तस्यतावदर्थाप्रापकत्वात् अन्यथावक्रमुद्रयाभि
रक्ष्यवायुवीजेनहविःसंप्रोक्षोत्यादिसकलस्वोक्तप्रयोग
स्यापितत्पदेनसूचनसंभवेनतदनुक्त्यातदैवन्यूनत्वाप
त्तिः किंवहुनावक्ष्यमाणनानार्थानामनेनैवसूचनसंभ
वादितःपरंमूलमपिनिष्प्रयोजनंस्यात् एतावदेवानेन
सूचयितुंशक्यतेनान्यदितितुतवमतेशपथनिर्णेयंस्या
त् तन्मतेतुशद्रस्वारस्यमेवतन्निर्णायकमितिनकिंचिदेत
त् उपदंशःसहभोज्यंव्यंजनं नैवेद्यांशंचकिंचिदुच्छिष्टभोजि
भ्योदत्वाशेषंप्रसादरूपमंजलिनासमादायान्यताः स्थाप्यंय
द्यपिदेवार्पितद्रव्येस्वस्वत्वाभावेननोच्छिष्टभोजिभ्यःपुनर्दा
तुंशक्यंतथापिप्रतिपत्तिरूपमेवदानीविवक्षितमितिनदोषः
तेचोक्तातंत्रांतरे विषतसेनोहरेरुक्तश्चंडेश्वरुमापते विक
र्तनस्यचंडांशुर्वक्रतुंडोगणेशितुःशक्तेरुच्छिष्टचांडालीउक्ता
उच्छिष्टभोजनितिसर्वेष्वप्युक्तोपचारेलयेदित्यपिसर्वोपचा
रेषुवोध्यं आवरणान्यपीति नकेवलंप्रभोरेवनाथंमादिपद
प्रतिपादितप्रभुसमकक्षदेवतानामेवपूजानियताकिंतुतद्व
देवतदावरणदेवतानामपीत्ययेरर्थः किंवावरणदेवताना
मंतरांतराप्रभोरपिपूजाकार्यये ||

पृ० ८२ब) तितंत्रांतरसंवादिनमर्थमपिः सूचयति अपिनावरण
देवतानामपिपूजायांमध्येमध्येमध्येजलमर्प्पणीयमि
तिपदार्थादर्शोक्तस्त्वर्थस्तदाप्राप्येतयद्यंगादीत्यर्द्धश्लोका
नंतरंतत्रतत्रेत्यर्द्धश्लोकःस्यात् स्याच्चोपचाराणामप्यंतरां|
तरेतिपाठः अपितातत्रतत्रेत्यादेरनुषंगित्यपिनसाधीयः
अपेरनुषंगंप्रतिकारणत्वेप्रमाणाभावात् नापितात्पर्य
ग्राहकत्वं अन्यार्थपरत्वेनोपवर्णनात् नचायमेवतात्पर्या
र्थोयेरस्माभिरिष्यतितिवाच्यं उक्तार्थेवस्वारस्येनान्यथा
र्थकरणेमूलस्वारस्यभंगापत्तेः प्रत्यावरणपूजायाः प्रां|
तेश्रीशंसमर्चयेदितिसंहिताद्युक्तार्थासंग्रहापत्तेश्चेतिध्ये
यं अंगावरणदेवतानांस्थानमाह केसरेषिन्यादिविशेष
विहितातिरिक्तस्थलेइतिशेषः तेनकर्णिकायामेवांगदे
वतानांश्रीराजराजेश्वरीयाणांपूजनेपिनक्षतिः कोणादी
त्यादिनानैरृत्यवाग्वीशानपरिग्रहः इदमपिकाचित्कं ते
नाग्रीशासुरवायव्यकोणेषुहृदयादिकाइतिश्रीराजरा
जेश्वरकल्पीयवचनस्यनविरोधः पदार्थादर्शकृतस्तु गु
हसंप्रदायादेतत्पक्षद्वयव्यवस्थामाहुः ममतुप्रतिभाति
पद्यदेवताकल्पेयथायथा विदिगुपादानंतत्तद्देवतायां
तथैवतद्ग्रहणंनियतंयत्रतुनकिंचिदुक्तं तत्रतथैवास्तु
व्यवस्थेति हृदयादीनांपूजासुनमोंतताकरणेनहृदया
यनमः इत्यनंतरंनमःपदंप्रक्षेप्तव्यं होमेस्वाहापदंपुनः
प्रक्षेप्तव्यंतेनशिरसेस्वाहास्वाहेति मंत्रांतेवह्निजायायासा
तुमंत्रस्वरूपिणी होमांगत्वेनद्वितीयानुकीर्तितासामया
तव तथैवतर्प्पणेविद्धिहृन्मंत्रस्तुद्वितीयकिति शक्तिसं

पृ० ८३अ) गमतंत्रवचनादायातीत्युक्तंभक्तितरीगिण्यां तेनपदार्था
दर्शोक्तोहृदयायनमित्यादिकेकमात्रनमःपदकःप्र
योगःप्रत्याख्यातःस्त्रियित्यपिनसार्वत्रिकं पुरुषाकृतयो
ध्येयाइत्यादिसंहितादितःश्रीराजराजेश्वराद्यंगदेवातानांपु
रुषाकारत्वप्रत्यवगमात् अंतेस्वस्वकल्पोक्तावरणपूजीते
इदमपिप्रायिकं तेनश्रीराजराजेश्वरस्यांत्यावरणदेवतातः
पूर्वमेवलोकपालानामभ्यर्चनेपिनक्ष्यतिः यद्वा अंतेवाह्ये
भूपुरेआवरणांतत्वंतुअंगादिलोकपालांतमित्यनेनैवोक्त
मितिध्येयं लोकपालान्यजेदित्युक्त्याइंद्रायनमित्यादिरे
वप्रयोगः प्राप्तस्तत्रविशेषमाह मूलेति स्वस्यतदानींप्रधान
त्वेनाभिमतोयोदेवस्तद्वावकपदातेयत्यारिषदपदंत|
दन्वितमंतेप्रविष्टंयेषांयत्प्रतिपादकपदानांतानि
तिलोकपालविशेषणं हेतयोव्रज्राद्यायुधानि जातयः
सुरतेजःप्रभृतयः तदधिपपदानिउपेतानिप्रविष्टानि
येषुतत्प्रतिपादकवाक्येषुतानित्यपितद्विशेषणं तेन
श्रीविष्णुपारिषदायसायुधायसुराधिपायिंद्रायनमित्या
दिप्रयोगोलभ्यतेनत्वयंयुज्यते प्रयोगांतरस्यैवतंत्रांतर
सिद्धत्वात् इदंतुतंत्रंसंदिग्धार्थकमितिनेतोनिश्च|
यः संभवति किंच एतन्मूलवचनस्यपदपरत्वम
प्यंपरत्वंवा आद्येहेत्यादिपदानामेवनिवेशप्रसंगः
जात्यधिपेत्येवचप्रयोगेप्राप्येत यजेदित्यस्यानन्व
यप्रसंगश्च अंतेश्रीविष्णुपारिषदायेत्यपिप्रयोगो
न प्राप्येत तादृशार्थस्यपूजाकरणवोधनादेवकृता
र्थस्यतस्यवचनस्यप्रयोगवोधनेउदा  ||

पृ० ८३ब) सीनत्वादित्यतोन्यथैवासौग्रंथोव्याख्यायते तथाहि ननु
लोकपालान्यजेदित्युक्तंतत्किंतेषांप्रधानसमकक्षतया
आहोस्विदावृतितया नाद्यःअंगादीदित्यतेवतेषांपूजोप
देशात् नाप्यंत्यः कल्पोक्तावृतयित्यतेवतत्पूजालाभसं
भवादितिशंकामपनेतुंतृतीयापिकाविद्विधापारिष
दरूपास्ति तत्वेनैवलोकपालपूजानुसर्तव्येत्यभिप्रायेणाह
मूलेति भावप्रधानोनिर्देशः तेनपारिषदत्वेनान्वितानित्य
र्थः यद्वापारिषदपदमन्वितंअनुगतंयेषामित्यर्थः एतेन
पारिषदत्वेनैतेषांपूजेतिलभ्यते हेतीत्यादावपिभावनि
र्देशादिकंपूर्ववत् एतदभिधानंध्यानोपयोगितयायेन
केनापिपदेनतदर्थस्यप्रयोगवाक्येप्रक्षेपसूचनायवा य
तुवंवज्रायवज्रलांक्षितमौलयेसायुधायसवाहनायसप
रिवारायसशक्तिकायश्रीविष्णुपारिषदायनमः इतिप्रयो
गः इंद्रादिपूजायामिववज्रादिपूजायामप्यधवसेयःअर्च्या
वहिर्निजसुलक्षितमौलियुक्तिःस्वस्वायुधाभयसमुच्चयत
पाणिपद्याइत्याचार्ययवचनादितिपदार्थादर्शकृतोक्तं त
त्तुएतद्वचनस्यपदपदार्थयोरेकतरपरत्वेतदुभयपरत्व
वानेदृशप्रयोगलाभः संभवतीतिप्रमाणांतराभावेन
वनसमंजसं किंनुवज्रायनमः इत्यादिप्रयोगःसाधी
यान् यदुक्तंरुद्रयामले तदायुधानितत्रैवतत्तद्वीजयु
तानिच ताराद्यानियजेन्मंत्रीतत्तदिक्षुस्थितानिच वज्रंश
क्तिर्दंडखड्गौपाशांकुशगदेपुनः शूलेचक्रंचपद्मंचेत्यायु
धानिक्रमाच्छिवेइति यमेत्यादि अत्रेदंतत्वं अमीषां लोकपा

पृ० ८४अ) लानीनांपूजनादिमंत्रेषुनेषुनेच्छयापदप्रवेशःप्रयोगानं
त्यप्रसंगात् नापिपौरुषग्रंथोक्तनाम्नांप्रवेशःतेषामपिव
हुतरत्वात् नापितंत्रोक्तनाम्नांतथा तेषामपिवहुत्वात् तत्त
दर्थपूजाविधानेनैवचरिताथीभवतांतेषांतत्तत्पदनिवे
शनियामकत्वाभावात् परंतुतत्प्रयोगोधुनोच्यतेतारंवी
जमथेंद्रायामुकाधिपतयेनतः सायुधायसवाहांतेनायसां
तेपरीतिच वारायांतेसशक्तीतिकायामुरुपदंततःपार्ष
दायनमोंतोयंदिक्पालानांमनुःस्मृतःइंद्रायेतिपदस्थाने
वह्न्यादिपदमुच्चरेत् आद्यामुकपदस्थानेक्रमाज्जातीर्वदे
त्सुधीः पार्षदात्पूर्वममुकस्थानेस्यात्स्वेष्टदेवता इत्यादिदी
पकल्पीयहियामलादिवद्यस्यैवतंत्रस्यपदपरत्वंतत्रतंत्रे
यानिनामान्याम्रातानिनान्येवप्रयोगेभिनिवेश्यानिनान्या
नि एवंचतत्रादृष्टानियमवरुणसोमादिपदान्यंतर्भाव्य
कृता पदार्थादर्शहर्षकौमुद्यादिग्रंथकृतांप्रयोगाःकथं
प्रामाण्यमुपयांतुनजानीमःएवंतर्हिकेषांनाम्नांतत्रप्रवे
शुक्तितिवेच्छृणुइंद्रोवह्निःपितृपतिर्निरृतिश्चजलेश्वरः
वायुर्विधुस्तथेशानोततोव्रह्मेतितेक्रमादितिवीत्येतिगृहाण
एवमितिशोडशाद्युपचारैःप्रभोःपूजांकृत्वानंतरंपुनःप्रा
रव्धपूजायांपूर्वमेवगंध्यपुष्पेसमर्पिते ततःसंप्रार्थांगा
दिस्वारणपूजाकृता तांसमाप्यचधूपदीपनैवेद्यांतोपचा
रैः संपूज्यवैश्वदेवोनुष्टेयित्यर्थः यद्वा लोकपा
लार्चनानंतरकर्तव्यमाह एवमिति     ||

पृ० ८४ब) स्वेष्टदेवमितिप्रकरणप्राप्तं ततित्यस्येववातमित्यर्थःसं
पूज्येत्यतेवानंतर्ययलाभात्प्रसक्तमनतिप्रयोजनकत्वम
स्यातेवायास्तं अन्यथार्थकतयैवास्यवर्णनात् तथाचनै
वेद्यांतैःपंचोपचारैःसंपूज्येतिपर्ययवसितार्थः सर्वावरणा|
नांप्रत्येकंप्रांतेपचारैःपूजांमुख्यदेवस्याभ्युपगच्छतःप्रत्या
वरणपूजायाः प्रांतेश्रीशंसमभ्यर्चयेदित्यादिरूपतंत्रांतर
स्यसुतरांलोकपालावरणपूजांतेतत्पूजनेमूलग्रंथेना|
न्यावरणप्रांतेतदशक्तस्यापितस्रांतेत्वावश्यकमेवेत्येवं
तात्पर्यकेनाभिहितेपक्षपातोभविष्यतीतिद्रष्टव्यं नित्यहो
मप्रकारमाह ततोगुरुरित्यादिना स्वेष्टदेवतायादक्षिण
भागेस्थंडिलंकृत्वातत्राग्निंप्रज्वाल्यवीक्षणादिभिर्वक्ष्यमाण
चतुःसंस्कारैःसंस्कृत्यतत्रप्रभुमावाह्यवैश्वदेवाख्यंहोमक
र्मकर्तव्यं यतुगर्भाधानादि संस्कारास्तचकर्तव्याइतिपदा
र्थादर्शकृतोक्तं अग्न्याधानादिकंकर्मनित्यहोमेनविद्यते
इत्येतत्संहिताविरुद्धमेतदभिधानंयतुप्रदक्षिणांकृत्वा
नत्वास्तुत्वानित्यहोमंकुर्यादितितेनैवोक्तेः तदपिन एतस्यै
वनित्यहोमत्वात् संहितादिषुपूर्वोक्तहोमाभिधानानंतर
मेवाग्र्याधानादिकमित्यादिदर्शनात् अतेवहर्षकोमु
दीकृतावैश्वदेवाख्यंकर्माहरह क्रियमाणंसंक्षेपेणावार्ययै
रुक्तंस्मार्तवैश्वदेवेपिकल्पकृताभ्युक्षणमात्रमुक्त्वातत्कर्मो
क्तंतद्वदत्रापिभवतीतिवहुतंत्रविधिकथनमसंगतंमा
नीत्युक्तं एतदनंतरं अदोदेवतायाःसर्वपार्षदेभ्योवलि
र्नमितिमंत्रेणस्वाग्रतः प्रादक्षिण्येनचतुर्दिक्षुपरितःप
दवाच्यासुवैश्वदेववाशिष्टद्रव्येणगंधाक्षतपुष्पादिसहि

पृ० ८५अ) तेनवलिर्देयित्याह वलिमिति ततःवलिनिवेदनानंत
रं आनंतर्ययवाचिनश्चास्यपदार्थादर्शोक्तजलदानभोज
नांताचमनदानवहिर्निर्गततेजः कर्तृकदेवमुखकर्म्म
प्रवेशविश्वक्सेनादिसंप्रदानकनैर्वेद्यांशदानांत क
र्म्मणांवोधनेसामर्थ्यंनास्तीतिसहृदयाएवजानंतु ननु
नवयंततित्यस्यायमर्थितिव्रूमोपित्वानंतर्प्यंवलिदा
नस्यनैवेद्योद्वरणेयुक्तं तदेतैःपदार्थैर्व्यवहितमितिता
त्पर्ययग्राहकंततितीतिचेत्न आनंतर्यवोधनादेवचरिता
र्थोभवतोस्यतथातात्पर्ययनियमनासमर्थत्वात् यदिवि
कीर्ययततितिपाठःस्यात्तदाल्पयैवानंतर्प्यवोधनादनुति
प्रयोजनकस्यतस्यतथातात्पर्ययनिश्चायकत्वेनसार्थकी
करणमुचितंस्यात् कर्करीनामकःसनालःपात्रविशेष
स्तांमीशानविदिशिकूटीकृतविकिरसमुदायेसंस्थाप्यते
जेलेनापूर्ययतस्यामस्त्रदेवतांपूजयेत् हेमवस्त्रेत्यादिद्वयं
कर्कर्ययाःसिंहस्थेत्यादिचतुष्टपंचास्त्रदेवतायाविशेषणं च
त्वासनेन उत्थितोभूत्वा स्थिरासनेन उपविश्यगुरुस्तांकर्क
रींपुनरादायनालमुक्तेनजलेनलोकपालानांदेवाज्ञांश्राव
यन्नंतर्मंडनयाभ्यंतरेवेद्याः प्रदक्षिणंपरिवृत्यास्त्र
मंत्रमुच्चारयन्यथापूर्वंनिवेशयेत् पुनश्चतत्रास्त्र
देवतांसंपूज्यसंस्कृतेवीक्षणादिचतुः संस्कारैः सं
स्कृतेवह्नौचरुपचेदित्यन्वयोर्थश्च भुंजीतेतिच|
रोस्तृतीयभागंतुग्रासत्रितयसंमितं अष्टग्रास|
प्रमाणंवादशनस्पर्शवर्जितं  ||      ||

पृ० ८५ब) पालाशेपुटकेक्षिप्त्वामुक्तौपिप्पलपत्रजे हृदासंयोजयेन्मंत्री
पूतैराचामयेज्जक्तैरितिविशेषसोमशंभूक्तोनुसर्त्तव्यःहृज
सं स्वस्वहृदयमंत्रेणाभिमंत्रितं प्रसृतपाणेरंगुष्टग्रान्मध्य
माग्रंयावत्तालः तस्यप्रमाणंतंत्रांतरेअंगुष्टमध्यमांगुल्यौये
नहस्तस्यप्रसारितेनदंगुल्योरंतरालंतालमाहुर्मनीषिणि
ति यथाविधीति स्वस्यवामभागेनिषिद्धेतरदिशिप्रक्ताल
नपूर्वकंप्रक्षेपरूपोयस्तंत्रांतरोक्तोविधिस्तमनतिक्रम्येत्यर्थः
प्रक्षाल्यनिक्षिपेद्भूमौवामतोवामपाणिनेति प्रयोगसारे
इदंतकाष्टंहृदाजप्तंक्षीरवृक्षादिसंभवं संमार्ज्यदंतांस्तच्छित्वा
प्रक्षाल्यैतद्भुविक्षिपेत् दिक्षुपूर्वाद्यधोर्द्धासुतस्याग्नयतने
क्रमात् वृद्धिस्तापोमृतिर्वित्तक्षयः शांतिर्गदोधनं सुखंवृ
द्धिःपरंदुःखंफलान्येतानिशंसतीतितंत्रांतरे अन्यत्रापि पश्चि
मोत्तररुद्रैंद्रेशुभःपातोन्यथाऽशुभिति यत्रवेद्यांसर्वतोभ
द्रादिमंडलंलिखितमस्तितत्रैवदर्भास्तरणंकृत्वाशिष्ये
णसहितोगुरुः स्वपेदित्यन्वयः अथवेद्यांस्थलाभावेकथं
स्यादितिचेत् तत्समीपस्थलांतरेतदास्तरणंकार्यमितिनदो
षः अतेववेद्यामितिसामीप्यमधिकरणार्थितिपदार्था
दर्शकृतः शयीतेति रागप्राप्तानुवादोयं नचस्वप्नेशुभाशु
भंदृष्टंपृछेत्प्रातःशिशुंगुरुःशुभेशुभंवदेतस्यजुहुयाद
शुभेशतं अस्त्रेणेतिक्रमात् प्रोक्तोविधिःशिष्याधिवासनेइ
तिविरुध्येत व्याकुप्येतचक्ररेधमामध्यमास्याददृष्टेतूतमो
त्तमेइतितंत्रांतरे दर्भशययांगतोरात्रौदृष्टास्वपूंनिवेदयेदि
तिकपिलपंचरात्रवचनस्यतुनकापिसौरस्यप्रत्याशादृष्टे
न्यतोदर्शनविचेःस्पष्टंलाभादितिवाच्यं दर्शननिवेदनयो

पृ० ८६अ) र्द्वयोर्विधानेगौरवेणदृष्टस्यनिवेदनमात्रमंतिमवचने
नविध्वीयते अन्यैस्तुवचनैणाप्राप्तस्वापेस्वप्नदर्शनेफ
लमात्रंकथ्यतितिस्वापविधौमानाभावेव लौकिक
प्रमाणेनाप्राप्तांशेवविधिविधेयतास्वीकारादितिसं
क्षेपः   ||    यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितो
मापतिर्नामप्रेमनिवीतिपंथकुलभूःकूर्माचलोजन्मभूः|
सूपास्यंकृतवीर्ययचाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्तस्मादभु
दितेयमव्धिपटलःशव्दार्थचिंतामणौ ||    ||
अग्निजननमिति अग्नेस्तंत्रोक्तस्तत्तदाहुतिफलसमर्पणम
र्थत्वरूपशक्तिविशेषविशिष्टस्यवह्नेर्जननंयस्मादेवंभूतक
र्म्मवक्ष्येइतिशिष्यावधानायप्रतिज्ञातेनवक्ष्यमाणेनकर्म
णाविनाग्निसमुत्पत्तावपिनक्षतिः अप्रामाण्यशंकांनि
रसितुमाह तंत्रेत्यादि ननुतर्हिएतन्मूलतंत्रादेवायम
र्थोलभ्यितिकिमनेनापूर्वग्रंथारंभेणेत्यत्राह सर्वेत्या
दि तथाचनानातंत्राणांदर्शनेमहाक्लेशापतिःएकैकदर्श
नेत्वेतावदर्थालाभितिनास्यवैयर्थ्यमितिभावः विधिवत्सं
स्कृतेइत्युक्तंतत्रकोविधिःकश्चसंस्कारित्यपेक्षायामाह अष्टा
दशेत्यादि यद्वाविधिवदित्यस्यैकपादप्रवेशसांनिध्यात्कु
डेवान्वयःशास्त्रवर्त्मनेत्यस्यचसंस्कृतेइत्यनेनकिंतच्छा
स्त्रवर्त्मेत्याकांक्षायांअष्टादशेत्यादियोजनामात्रेविशेषोनतु
फलेपि नत्वेवंशास्त्रवर्त्मनाविधिवत्संस्कृतेआचार्ययकुंडेइति
संवंधितिपदार्थादर्शग्रंथोव्याकुप्येतेतिचेत् किंचातःशा
स्त्रवर्त्मपदविधिवत्पदयोरेकतरोपादानादेवतद्विवक्षिना
र्थप्रतीत्यातदेकतरपदोपादानवैयर्थ्यप्रसक्तेस्तन्म    ||

पृ० ८६ब) तेकथमप्यनुद्वारात् किममीसंस्काराःश्रौतस्मार्त्तकर्म्मस्व
प्यादेयानेत्याह तंत्रेत्यादि अस्तुतमूलमंत्रेणकुंडस्यदर्शनंप्र
थमःसंस्कारः अस्त्रमंत्रेणकुंडस्यप्रोक्षणंद्वितीयः अस्त्रेणकु
शैस्तत्ताडनंतृतीयः कवचमंत्रेणभ्युक्षणंचतुर्थःप्रोक्षणा
भ्युक्षणयोरयंभेदोयदाद्यमुत्तानहस्ताग्रेण द्वितीयंमुष्टि
वंधेन सेवनंनवमःसंस्कारोयद्यप्यभ्युक्षणमेवेतिटीका
कृतस्तथाचकथमष्टादशत्वंसंस्काराणांसंख्यायाविभिन्नध
र्मिगामित्वादितिशंकाभवति तदनुष्टानकालभेदाद्व्यक्ति
भेदित्यभिप्रेत्यसमाधेयं किंवासेवनंसर्वावयवावच्छेदे
नजल निषेचनं इतरतुकिंचिदवच्छेदेनेतिभेदःकल्पनीयः
अस्त्रमंत्रेणकिंचित्कुंडस्यखननंपंचमः अस्त्रेणैवकुंडान्मृ
दामुद्धरणंषष्टःहृदयमंत्रेणमृदंतरेणकुंडस्यविषमगर्त
पूरणंसप्तमःअस्त्रेणकुंडदेशसमीपकरणमष्टमःसेव
नमभ्युक्षणमेवनवमःसंस्कारःहेतिमंत्रेणअस्त्रमंत्रेणकुं
डनंकुदृनंदशमःसंस्कारःवर्ममंत्रेणमार्जनमेकादशतमः
कवचेनगोमयेनविलेपनंद्वादशतमः कवचेनैवकला
रूपकल्पनं वह्निसूर्ययचंद्रकलास्वरूपताविभावनंकुंडस्यत्र
योदशतमःसंस्कारः अपरेतु कुंडस्यरूपंजानीयात्प्रकृतेः
परमंवपुरितिमूलकृतैववक्तव्यत्वात्पंचभूतात्मकत्वंत
स्ययुक्तमितितत्कलाभावनमेवयुज्यतेइतिनिवृतिप्रभृति
तत्कलाभावनमेवप्रकृतेकलारूपकल्पनपदार्थोनतुप्र
कृतानुपयुक्तोक्तकल्पकल्पनपदार्थोनतुप्रकृतानुपयुक्तो
क्तकलाकल्पनमितिप्राहुः त्रिसूत्र्यामेखलासुकुंडस्यवेष्ट
नमपिकवचेनैवेतिचतुर्दशतमः हृदयमंत्रेणकुंडस्यार्च

पृ० ८७अ) नंपूजनंपंचदशतमः अस्त्रमंत्रेणवज्रीकरणंवज्रव
दृढताचिंतनंषोडशतमः नमितिहृन्मंत्रेणकुशैश्च
तुर्दिक्षुमार्गकरणंचतुःपथंकुर्यादित्यनेनसूचितंस
प्तदशतमः अक्षपाटनंकवचमंत्रेणेंद्रियोद्घाटनंचर
मः संस्कार केचित्तुक्षयायामटंतीतिक्षपाटनाराक्षसाः
नक्षपाटनायेनतदक्षपाटनाख्यंकर्म्म तथाचहुमितिक
वचमंत्रेणराक्षसानांप्रस्तुतकर्मोपद्यातकानांनिवारणं
कुर्यादित्यर्थित्याहुः एतावत्संस्कारात्कर्तुमसमर्थंप्रत्या
ह अथवेति सतिसामर्थ्येलघुपक्षमनुसरंस्तुनाभीष्टसं
पत्सरणिमारोढुमर्हतिप्रभुःप्रथमकल्पस्ययोनुकल्पे
नवर्तते सनाप्नोतिफलंतस्येतिवचनात् तिस्रिति पश्चि
ममारभ्यपूर्वपर्यंतास्तिस्रस्तिस्रश्चदक्षिणामारभ्योतरप
र्यंताःपूर्वरेखाभिःसंभिन्नारेखाःकर्तव्याइत्यर्थःरेखात्रयं
प्रादेशमात्रंकर्तव्यं संप्रदायात् अन्योपिविशेषःसौशम
णीतंत्रेप्रागग्रंस्यादुदक्संस्थंदक्षिणारंभमालिखेत् उद
गग्रंपुरःसंस्थंपश्चिमारंभमालिखेदिति पक्षांतरमथवे
त्यादिनावक्ष्यति उपचारैःकामोपचारैःतेचमर्दनाधरक्ष
तचुंवनादयःकामशास्त्रप्रसिद्धाःवागीश्वरेणसहसांगसु
रतक्रीडासक्तामितितुफलितार्थःकुचमर्दनचुंवनादिभि
श्चेत्सविलासंसुरतक्रियाभवेत् सदपत्यसमुद्भवस्तदा
नींविपरीतंविपरीतरीतितित्यर्थकवचनानांदर्श
नात् पूजयेदित्यतेवोपचारलाभाउपचारैःपूजयेदि
तितुनान्वयःसाधीयान्वाकीईश्वरीवाणीलक्ष्मीपार्वद्याता
मिति एकवचनमेकस्यांदीक्षायामेकैकैवधेयानतुसर्वायीति
सूचनाया |

पृ० ८७ब) तेनव्रह्मदीक्षायांसरस्वतीविष्णुदीक्षायांलक्ष्मीशिवदीक्षायां
रूढ्याईश्वरीपदवाच्यापार्वतीगणेशसूर्ययदीक्षायांतत्तच्छ
क्तियोगेनेश्वरीपदवाच्या वागीश्वरेणसंयुक्तामित्यत्रापिवा
कवाणीर्द्रः लक्ष्मीदीर्घेकारस्यलक्ष्म्यांरूढत्वात् तदुतरंपु
नरीकारीश्वरीनामैकदेशीश्वरीपरः साचपूर्वोक्तप्रका
रेणद्विविधापीतिसब्रह्मशक्तिकाःपंचायतनशक्तयःस
र्वाद्यप्यायाताः तासांप्रत्येकमीश्वरित्यर्थकरणाव्रह्मवि|
ष्णुशिवगणेशसूर्ययलाभः एकवचनंपूर्ववदुपपादनी
यं शिववीजेत्यत्रापिनुषष्टीतत्पुरुषःकिंतुकर्म्मधारयः
शिवंशुभचतुष्टमितियावत् अतेवतत्पुरुषदोषोपिल
क्षणापत्यादिलक्षणःपराहतः दुष्टवीजस्यपुत्रोत्पत्यनाधा
यकतावैद्यशास्त्रादौप्रसिद्धत्वात् ऋतुमत्यापिप्रथमादि
दिनेषुसंगतौशुभदीर्घायुःपुत्रोनभवतीत्यतस्तातेतिनी
लेंदीवरेत्यादिमनोज्ञात्वादिप्रापकंमनोज्ञांरमयेत्स्त्रिय
मित्युक्तेः नचापरदेवीनामपरदेवानांवात्रोपादानमफ
लमितिवाच्यं अस्यकल्पस्यदेवतासामान्यविषयतयाए
कपरत्वेमूलग्रंथासौटस्यप्रसक्तेःईदृशरहस्यगोपना
र्थमेवप्रायलोपेत्यादिवत्क्लिष्टंकृतमितिध्येयं अतेव
लक्ष्मीमृतुमतींतत्रप्रभोर्नारायणस्यच ग्राम्यधर्मेणसं
जातमग्निंतत्रविचिंतयेदित्यादिसंहितादिषुलक्ष्म्यायुक्तिः
जुहुयाद्वैष्णवेवह्नाविनिमूलेपि पात्रेणेत्यादिकांस्यादि
पात्रेणपात्रांतरपिहितेनसूर्यक्रांतादिसंभववह्निमुप|
पादायास्त्रमंत्रेणनैरृत्यभागेक्रव्यादांशत्वेनपरिकल्पि
तंसाग्र्यंगारंपरित्यज्यावशिष्टमग्निंवीक्षणादिभिश्चतुर्भिः

पृ० ८८अ) संस्कारैःसंस्कुर्यादित्यर्थःवैंदवोविंदुप्रभवोवह्निःविंदोरग्नीषो
मस्वरूपतयातदुत्पन्नत्वंवह्नःसंभवति भौमस्यवसोःभूमि
संवंधिनःप्रस्तुतपुरोगतवह्नेःदेवस्यदेव्याश्चेतिसामान्यनि
र्देशोसस्मदुक्तपक्षपाती आचमनावीत्यादिनागंधपुष्पादि
परिग्रहः चित्पिंगलेतिस्वरूपांतेहनेतिपदद्वयंदहेतिपद
द्वयंपवेतिपदद्वयंवोचार्ययसर्वज्ञेत्यादिस्वरूपंमनुनानेने
त्यादिनाप्राक् प्रथमश्लोकेउदीरितः मनुत्वरूपसामान्य
धर्म्मेणकथितोयोमंत्रःसोयमित्यन्वयः अग्निप्रज्वालनंच
मुखेनैवनसूर्ययव्यजनादिना मुखेनैयधमेदग्निंमुखादे
षह्यजायत निषेधोलौकिकेवह्नौप्रवृत्तोतत्वलौकिकेइ
त्यादिसुधार्णवाद्युदाहृततांत्रिकवचनात् आत्मनोदेहवि
न्यसेदित्युक्तं तत्किंप्रत्येकशःशिरःप्रभृत्यंगेषुकिंवाव्याप
कत्वेनेत्याकांक्षायामाह लिंगेत्यादिसर्वतःसर्वांगावच्छेदे
न अत्रातिरक्तायांत्यायापिनेत्रेन्यासः वहुरूपायाउपां
त्यायापिअंतेसर्वांगेन्यासः सलिंगगुदमूर्द्धास्यनासाने
त्रेषुचक्रमात् नित्यसेदतिरिक्तांताःसर्वांगेवहुरूपिणी
मिति वचनान्मूलकृतोंत्योपांत्यजिह्वयोव्युत्क्रमेणा|
भिधानंतुजिह्वामंत्रोद्धारसौकर्ययाय अन्यथासादी|
त्यादिशव्दलाघवंनस्यात् जिह्वानांन्यासोहितत्तन्मं
त्रन्यासद्वारास्यात्तेवतु नज्ञायंते केतन्मंत्राइत्यपे
क्षायामाह वह्नीरेत्यादि सादियांतार्थात्प्रतिलो
मगणनया वह्निनारकारेणदूरेण यकारेण अ
र्घ्रीशेन षष्ठस्वरेणसंयुक्ताः संतःप्रत्येकंस
विंदवोवह्नेः सप्त     ||

पृ० ८८ब) जिह्वानांक्रमेणमंत्रतामापद्यंते गुणभेदःसात्विकादि|
गुणवैलक्षण्यं तद्विशिष्टकर्म्मसुसात्विककर्म्मणिराज
सकर्म्मणितामसकर्म्मणिवेत्यर्थः काम्यकर्मणीत्यत्ररा
जसेइतिशेषः जातिभिःहृदयायनमित्यादिपदैः ताराग्न
येइत्यादितारश्चअग्नयेपदंचेतिद्वंद्वानंतरंताराग्नयेपदे
आद्येयेषांतेइतिबहुव्रीहिः ननुतारेत्यस्यपदपदेनाथन्व
यः तथाचसतितारश्चअग्नयेवेतिद्वंद्वोत्तरंताराग्नयेवतेप
देवताराग्नयेपदेइत्थंकर्मधारयेणभवितव्यंइत्थंचता
रेतिपदप्रयोगापत्तिश्च वह्निमूर्त्तयःवह्निमूर्तिप्रतिपाद
कजातवेदःप्रभृतिशव्दाःतेननतिशव्दांतत्वप्रणवादिपूर्व
कत्वयोर्मूर्त्तिभावेपिनक्षतिः तथाच ओंअग्नयेजातवेदसे
नमः इत्यादिप्रयोगः पर्यवस्यति आसनमिति स्वदेहेपूर्व
वन्मंडूकादिपरतत्वांतदेवताविन्यस्यवह्नेःपीठशक्तीश्चवि
न्यस्यस्वतनौमनसावह्नेरासनंदत्वावह्नेर्मूर्तिंतत्रध्यायेदि
त्यर्थः इष्टंवरमुद्रां अभीतिं अभयमुद्रां ततितिध्यानानंत
रमित्यर्थः तथाचध्यानानंतरंपरिषेचनंततोदर्भैःपरिस्त
रणं ततःपरिधिप्रक्षेपस्ततस्तत्रव्रह्मादिपूजा ततोध्यातस्य
वह्नेःकुंडमध्येपूजेतिक्रमोलभ्यते पदार्थादर्शकृतस्तुतत
इत्यस्यांतर्यागक्रमेणस्वहृदयेवह्निसंपूज्येत्यर्थमाहुः नहीदं
शव्दादधिगम्यतेध्यातवह्निमित्यग्निममूलात् ध्यानस्यसां
प्रतमेवोगयोगितिप्रतीयते वह्निपूजामंत्रोप्यग्रेवक
थ्यते तस्मात्ततोपूजाकथमायाति दिक्षुदक्षिणपश्चिमो
त्तरदिशासुतेषांपरिधीनांत्रित्वात्तनोपूजाकथत्रिकस्यैव
पूजनात् अतोत्रनविदिशांग्रहणं मध्येकुंडमध्येपूजाया

पृ० ८९अ) अभिधानादेवमंडूकादिपीठदेवतापूजार्थाक्षिप्ताम
ध्यित्यस्यैवमंडूकादिपीठमंत्रांतमंत्रैःसंपूजितेकुंडम
ध्येइत्यर्थितिपदार्थादर्शकृतः कथमपिचेदृशार्थला
भस्याभावेभवेदपिलक्षण नह्येवं तादृशार्थस्यास्मा|
भिःपूर्वमेवप्रापितत्वात् मध्यिति ईशानादिक्रमेणवा
युकोणपर्यंतंषट्सुकोणेषुषट्जिह्वातिरिक्रांताःसंपू
ज्यमध्येवहुरूपापूज्येत्यर्थः रुद्रेंद्रवह्निमांसादवरुणानिल
गोचरे हिरण्याद्याःस्थितावह्नेरसनाः षठ्यनुक्रमात् म
ध्यतोवहुरूपात्वित्यादिसोमशंभुवचनात् परेतुमध्येइ
तिप्रथममुपातंकथमंतेभवितुमर्हति कथंवाग्रंथ|
स्यासौरस्यंनस्यात् तथाविवक्षणेषट्कोणेषपिम|
ध्येचेतिकुतोनोक्तंतस्मान्मध्येवप्रथमंजिह्वापूजाततःको
णेषित्येवग्रंथसंमतःपंथा सोमशंम्वादिवचनंतुपक्षांत
रपरंस्वस्वगुरुसंप्रदायाद्व्यवस्थापकं कर्मभेदेनमध्येपू
ज्यानांजिह्वानांव्यवस्थोक्तांतंत्रांतरे कुंडस्यमध्येत्वथसाप्र
शस्ताजिह्वाहिरण्याभुविकर्मणादौस्तंभनादिशुमताकन
कांतर्द्वेषणादिषुमताखलुरक्तामारणेनितदिताभुवि
कृष्णासुप्रभावुधवरैरिहशांतौ उच्चाटनेतिरक्तांतरिति दी
क्षायांवहुरूपातनुतेमध्येशुभानिसदेतिचेतिवदंति दिक्षि
तिमेखलाश्रितदर्भेषुप्राच्यादिषुन्यासक्रमादष्टमूर्तीःपूजयेदि
त्यर्थः यदुक्तंमध्येचकोणषट्कचजिह्वाभिःकेसरेष्वपिअंग
मंत्रैस्ततोवासेत्वष्टाभिर्मूर्तिभिःक्रमात् मेखलाश्रितदर्भेषुदि
क्पतीन्पूर्वतःक्रमादिति एतेनषट्कोणाद्वहिरिष्टदलंमूर्त्यष्ट
कपूजनार्थमवश्यंकर्तव्यमितिमूलतात्पर्ययमुनीयते अन्यथा
दलेषितिकथमुच्येतेतिहर्षकौ|

पृ० ८९ब) मुदीकारोक्तिःप्रत्युक्ता पदार्था दर्शोदाहृतपूर्वोक्तवचनै
कवाक्यतयादलेष्वित्यस्यमौलस्यमेखलाश्रितदर्भेषुपूर्वा
दिदिग्दलेष्वित्यर्थकथननिश्चयेनतादृशाष्टदलानुमाप
कत्वासंभवात् वस्तुतस्तु केसरेष्वित्यनुरोधादष्टदलस्या
वश्यकत्वेनदलेष्वेवमूर्तिपूजनमुचितमितिसाधीयान्
हर्षदीपिकाग्रंथः मेखलाश्रितदर्भेषुतुदिक्षुदिक्पालपूज
नमात्रमितिप्रतिभाति अतेवशिष्टकल्पे वह्निकोष्टंषड
स्राष्टदलभू मंदिरानृतं मध्येनारपुटामायांलिखित्वापीठ
मर्चयेदितिस्पष्टंदृश्यते मायेतितत्तद्देवताशक्तिवीजाना
मुपलक्षणं अतेववैष्णवाग्नौरमावीजमितिनानातंत्रेषु
दृश्यते यतुप्रसिद्धपूर्वादिदिक्षुमूर्तिपूजनमितिपदार्था
दर्शकृतोक्तं तत्रयुक्तं पारिभाषिकशच्यैवसर्वत्रावरण
पूजनादत्रतद्वाधेप्रमाणाभावात् नचोक्तविशेषवचनाद्वा
धः तद्वचनेपूर्वादिपदस्यैवसत्वेनपारिभाषिकतत्परत्वे
नाप्युपपत्तेः दिक्पतीनित्येतावन्मात्रेणान्वयेनापिचारिता
र्थ्यसंभवात् धर्मादिपूजनेप्राचीतथैवाचरणार्चने पूज्यपू
जकयोरंतरिंद्रादीनांयथास्वकमित्यादिवचनादिंद्रादेःप्र|
सिद्धप्राचीग्रहणस्यसर्वसंमतत्वादितिध्येयं स्रुक्स्रुवयोः
संस्कारमाह पश्चादित्यादिना यथाक्रमादितिदर्भाणामग्नै
रग्नंमध्येमंध्यंमूलेनमूलंमार्जयेदित्यर्थःआज्यसंस्कारमा
ह आज्येत्यादिना अस्त्रवारिणा अस्त्रमंत्रसहितेनजस्तेनत|
च्चास्त्रमंत्रपाठपूर्वकंजलेनप्रोक्षणात् अंगुष्टोपकनिष्टा
भ्यांअंगुष्टानामिकाभ्यां षडिति तापनप्रभृतयःसंस्तुवनां
तामीसंस्काराःषट् वीक्ष्यणादयस्त्वाज्यस्थाल्यधिकरणक

पृ० ९०अ) प्रक्षेपपूर्वभाविनश्चत्वाराज्यसंस्काराःपृथगेवेतिनाधि
क्यशंका ननुअष्टादशस्युःसंस्काराःकुंडेशैवागमोदिताः
घृतेषुविस्रुवेवाष्टावितिपदार्थादर्शादर्शिततंत्रांतरावि
रोधःकथंपरिहार्ययितिचेत्मैवंन्यस्यमंत्रंघृतेमुद्रांदर्श
येद्धेनुसंज्ञितामितिवायवीयसंहितासंवादात्स्थाल्यामा
ज्यप्रक्षेपात्प्रागेवमूलमंत्रेणाभिमंत्रणंधेनुमुद्रयामृ
तीकरणंचेतिसंस्कारद्वयघृतस्याधिकंकार्ययमितिनैष
दोषः घृतस्पतिक्षेप्यस्यविशेषाधीनोनिक्षेपणस्यापिविशे
षित्यभिप्रेत्यनिक्षेप्येतिविहायविनिक्षिप्येत्यतेवोक्तंमू
लकृतास्रुक्स्रुवयोस्तुआदानप्रतापनमार्जेनःपुनःप्रता
पनशिवशक्त्यात्मकस्वेष्टदेवतच्छक्तिन्यासत्रिसूत्रीकरण
कतदीयग्रीवावेष्टनपूजनस्वदक्षिणभागाधिकरणक
तत्स्थापनात्मकाष्टौसंस्काराइतितंदेशेपिनदोषः तदुक्तं
शैवागमेगृहीत्वास्रुक्स्रुवावूर्द्धमुखौवाधोमुखौक्रमात्
प्रताप्याग्नौत्रिधादर्भमूलमध्वाग्रकैःस्पृशेत् पुनस्त्रिंशःप्र
ताप्याधोमुखावग्नौकुशान्क्षिपेत् स्रुविशक्तिंस्रुवेशंभ्रंवि
न्यसेद्वदयाणुनात्रिसूत्रवेष्टितग्रीवौपूजितौकुसुमादि
भिकुशानामुपरिष्टात्रौस्थापयेत्स्वस्यदक्षिणेइति अग्नौद
र्भप्रक्षेपस्तुतत्प्रतिपत्तिकर्मन कस्यापिसंस्कारः मूलेता
वदनुपादानंतंत्रांतरनयासमाधेयं हेतिं हुतद्रव्यशे
षंस्रुवस्थं अत्वाहुतिप्रत्याहुति एतेनस्रुवेणहोमेक्रि
यमाणैसर्वमशेषेणनाग्रौप्रक्षेप्यंकिंतुमशेषमित्युप
दिष्टं मूलेव्याहृतिपदंमहाव्याहतिपरं ताश्चतंत्रांतरोक्ताःप्र
दर्शिताराघवभट्टैःओंभूरग्नयेचपृथिव्यैचमहतेचस्वाहा

पृ० ९०ब) ओंभुवोवायवेवांतरिक्षायमहतेचस्वाहा ओंस्वरादित्यायच
दिवेचमहतेचस्वाहा ओंभूर्भुवःस्वश्चंद्रमसेनक्षत्रेभ्यश्चदि
ग्भ्यश्चस्वाहेति तथानामकरणमिति यदेवमंत्रदीक्षापु
रश्चरणाद्यर्थंहोमोविधीयतेतथानामतदनुरूपंनामकर्त
व्यमित्यर्थः तथैवशैवेदीक्षादौशिवाग्निरितिमृत्युंजयाग्नि
र्भैरवाग्निरितिवावैष्णवेविष्णुग्निरितिश्रीराग्निःकृष्णाग्निरि
तिवा शक्तिप्रभृतिदीक्षायांशक्त्यग्निरित्यादित्रिपुराग्निस्ता|
राग्निरित्यादिकंवानामस्थापनीयमितिपर्ययवसितार्थःत
स्यवह्ने पितरौपूर्वोक्तौ एतदनंतरंतिष्टन्नेवपंचसमिधा|
मूलाग्रभागेषुसंप्लुताः कृत्वैकवारमेवजुहुयात् ततोजि
ह्वानांमंत्रैरंगदेवतादीनांचहोमःकार्ययितिमूलस्वरससि
द्धःपंथाः अतेवहर्षकौमुदीकृतःगर्भाधानादिसकल
संस्काराभिधानानंतरंसंस्कारांतरमाह समिधेतिदशां
गुलाः पंचसमिधःपरिधिवृक्षोद्भवाः अलाभेश्वत्थादिभवाः
मूलाग्रेषुघृताक्ताः कीटाद्यभक्षिताःसत्वचस्तूष्णींतिष्टन्नैक
दैवजुहुयात् अत्राचार्ययेणतिष्टन्वोपविष्टोवेकिमपिनो
पदिष्टंकात्यायनानुसारेणास्माभिस्तिष्टन्नित्युक्तंतिष्टन्समि
वःसर्वत्रेतितेनपारिभाषितत्वादित्यादिकमुपदिष्टवंतः
पदार्थादर्शकृतस्तुअनंतरमितिनामकरणमित्यत्रापिसं
बध्यते अनंतरमित्यस्यायमर्थःवक्ष्यमाणपंचसमिद्धोमल
क्षणंनालापनयनंकृत्वासूतकंविशोध्यतथातप्तदेवताना
म्नाग्रेर्नामकुर्यात् यथानारायणाग्निःकृष्णाग्निर्दुर्गाग्निरित्या
दि ततःपित्रोरग्नेर्विसर्जनंकृत्वावौलादिसंस्काराःकार्ययाः|
ततोजिह्याद्यंगारचरणादिहोमित्येवक्रमःसाधीयान् यदु

पृ० ९१अ) क्तंवायुसंहितायां जातंजात्वैवमाकारंजातकर्मसमाचरे
त् नालाएनयनंकृत्वातततःसंशोध्यसूतकंशिवाग्नीत्या
दिनामास्यकृत्वाहुतिपुरःसरं पित्रोर्विसर्जनंकृत्वाचौलो
पनयनादिकं अथोद्वाहावसानंचकृत्वासंस्कारमस्यत्वि
ति शैवागमे ततोनालापनुत्तयेसमिधःपंचहोतव्याःप्रां
तेमूले घृतप्लुताइतीत्याहुः अत्रेदंवक्तव्यं अस्यार्थस्यतंत्रां
तरसिद्धत्वेपिनमूलसिद्धत्वमस्ति ततःश्चेत्यादिमूलतःस
र्वसंस्कारानंतरमेवपितृविसर्जनसमिद्धोमयोराम्नान
क्रमादेवपौर्वापर्यमापन्नयोःप्रतीतत्वात् नचांततोनिष्टे
द्वलक्षणयान्वयवैपरीत्येनचायमर्थोमूलादानीयते
इतिवाच्यं एवंतर्हिसर्वत्रतंत्राणामेकवाक्यतासंभवेन
विकल्पेवभज्येतेतिदिक् यथाविधि पूजाप्रकरणोक्त
क्रममनतिक्रम्यप्रत्येकमेकांप्रतिदेवमेकैकामाहुतिं मं
त्रवित्तमः होमादिमंत्रज्ञोमंत्रवित् प्रणवादिकेपिमंत्रेपु
नःप्रणवांतरंस्वाहांतेपिमंत्रेहोमावसरेपुनःस्वाहांतत्वंयो
जानातिसमंत्रवितरःयस्त्वेवंभूतोभवनपिपुरश्चरणादिना
सिद्धहोममंत्रकःसमंत्रवित्तमःतेनोंस्वस्तिपूर्णायशिरसेस्वा
हास्वाहेत्यादित्रयोदशाक्षरादिमंत्रैर्होमःकार्ययित्युक्तंभवति
यतुयथाविधीत्यनेनहोमयंत्रेस्वाहांततेत्युक्तंस्मारयतीति
मंत्रवितमित्यनेनलोकपालतदस्रावृतिग्रहणमुक्तमिति
पदार्थादर्शे तत्रयुक्तं ईदृशार्थस्यततःप्रात्थसंभवात् होम
मंत्रेकिंचिद्विशेषपरंकर्तव्यं किंतुअंगभूताप्रधानभू
तायामूर्तयः इत्यर्थकं आवरणदेवतामूर्तेयितियावत् आ
वरणदेवताश्चअंगदेवतामूर्तिदेवतालोकपालत    ||

पृ० ९१ब) दस्त्रदेवतांताःसर्वप्रसिद्धाः अंगावरणात्पूर्वपूजनीयाःक्वा
पिदेवतांतरेनाम्नाताजिह्याश्चपूर्वोक्तार्थकेनापिअंगमूर्ति
पदेजनायांतीतितासांपृथक् निर्देशितिनकिंचिदनुपप
न्नं यतमानसो देशिकः स्रुवेणाज्यंचतुर्वारंसुचिनिधा
यतांस्रुचंस्रुवेणपिधायतिष्टन्नेववौषडंतेनवह्निमंत्रेणा
ग्नौजुहुयादित्यन्वयः असावधानस्तुनाभौतन्मूलमाधाय
ऋंगाग्रव्यग्रलोचनः वामस्तनांतरानीयतयोर्मूलमतंद्वि
तितितंत्रांतरोक्तक्रियांकर्तुमसमर्थःस्यादतोयतेत्यादि
संपदिति संपत्कामनायामसौविशेषितिनभ्रमितव्यंकिं
त्वसौसंस्कारार्थमवश्यमनुष्टेयोनुद्देश्यांसंपदमपिकरो|
तीतितात्पर्यं किंवाग्निसंस्कारस्यसंपदेइतितदर्थः अथ
वासंपदेसमीचीनेस्थानेवह्नौइत्यर्थः तथाचवह्नेर्ज्वालाम
ध्येइतिपर्ययवस्यति अतेवाग्नावितिविशेष्यसमर्प्पणाय
सार्थकं पूर्वमतेजुहुयादित्यतेववांछितार्थलाभादग्ना
वित्यनतिप्रयोजनकंस्यात् विघ्नेश्वरस्येति दशेतिमंत्रेणे
त्यत्रापिसंवध्यते तथाचमहागणपतेरष्टाविंशत्यक्षरंमंत्र
मेकंदशधाप्रकल्पदशाहुतीर्दद्यात् तत्रप्रथमवीजेनेका
हुतिः प्रथमद्वितीयाभ्यांद्वितीयाद्वितीयतृतीयाभ्यांतृतीया
तृतीयचतुर्थाभ्यांचतुर्थी चतुर्थपंचमाभ्यांपंचमी पंचम|
षष्टाभ्यांषष्टी गणपतयेइतिपंचवर्णैःसप्तमीवरवरदेति
पंचवर्णैरष्टमी सर्वजनंमेइतिपंचभिर्नवमीवशमानय
स्वाहेतिसप्तभिर्दशमीसाभवति यद्वाएकेनप्रथमाप्रथम
द्वितीयाभ्यांद्वितीया प्रथमद्वितीयस्तृतीयैस्तृतीया प्रथम|
द्वितीयतृतीयचतुर्थैश्चतुर्थी एवमेवाग्रेपिपूर्वपूर्वतनस

पृ० ९२अ) कलवर्णोपादानमुत्तरत्रशक्यतेचायमर्थोमूलवाक्या
दधिगंतुं ततःसमस्तेनचरुराहुतयःकार्याइतितंत्रांतरसि
द्धं यदुक्तंगणेशविमर्शिन्यांमहागणेशमंत्रेणपूर्वपूर्व
युतेनच तारादिवीजषट्केषुकरणेषद्रिवर्णकैःभिन्ने
नदशधाहुत्वासमस्तेनसुरेश्वरि जुहुयाच्चचतुर्वारंसम
स्तेनैवतेतत्विति संस्कृतेषुअष्टादशसंस्कारैःपूर्वोक्तैःसं
स्कृतेषुकुंडस्यैवसंस्कृतेष्वितिविशेषणदानादग्निमिति
सामान्यलिर्देशाच्चकुंडस्यैवसंस्कारास्तवृत्तदृत्विक्द्वारा
करणीयानाग्नेः संस्कृतस्यैवतस्यापरकुंडेषुप्रणयना
दितिध्वनितं अतेवसमाहितिति संम्यकुक्तविधि
नाआहितः संस्थापितोवह्निर्येनेत्यर्थः तथाचैकवारंवि
धिनाहितत्वान्नपुनःसंस्कारापेक्षा ऋत्विजस्तुस्वस्वकुंडेय
मंत्रदेवतांसांगावरणदेवतांपूर्वमाचार्ययेयौवावाहितां
गंधादिभिः संपूज्यमूलमंत्रेणपंचविंशतिसंख्ययाज्येनजु
हुषुः आचार्ययेणतुपूर्वंस्वकुंडेहुतमेवेतिनपुनर्होमित्या
ह ऋत्विजित्यादिना साज्येनवरुणेत्यत्रेतःपूर्वपटलेकारि
तोयश्चहतस्याभागत्रयंकारितमासीत् तत्रैकभागोदेवाय
निवेदितः द्वितीयो भागोहोतव्यमित्युक्तंसोयमेवहोम
इदानीमुपदिष्टः तृतीयभागोगुरुणासशिष्येणभोक्त
व्यित्युक्तं अत्रपदार्थादर्शकृतोऽपरकुंडसंस्कारमपिऋत्वि
क्कर्तृकंऋत्विग्भिरितिशेषपूरणेनसमामनंतिवयंतुऋ
त्विजित्यस्याग्रेएवदर्शनात्पूरणेगौरवात्प्रमाणाभावाच्च
प्रकरणप्राप्तस्याचार्ययस्यैवपरकुंडसंस्कारकत्वं अतेवकुंड
संस्कारोन्यकर्तृकःवह्निसंस्कारश्चापरकर्त्तृक  ||       ||

पृ० ९२ब) इतिवैषमामपिदूरीकृतं आचार्ययस्यैवतदुभयसंस्कारक
त्वाभ्युपगमादितिव्रूमःप्रातरित्यनेनैतावत्पर्यंतमभिहि
तोहोमोधिवासनदिनस्यैवकृत्यमित्युक्तं प्रातःकृत्यंतुघृ
तान्विततिलहोमप्रभृतिकंजुहुयुरित्यत्रपूर्वोपस्थिता
आचार्ययोऋत्विजश्चकर्तृभावमापद्यंते आनयनादौत्वाचा
र्ययेवकर्त्ता मंडपाद्वहिर्गत्वापंचगव्यंपापयित्वादक्षिण|
द्वारेणपुनरागच्छेत् तदुक्तंप्रयोगसारे पंचगव्यंयथाप्रोक्तं
पीत्वावांतंयथाविधिद्वारेणदक्षिणेनाथयागस्थानंप्रवेश
येदिति तच्चैतन्यं शिष्यगतचैतन्यं शिष्यहृदयतोवहन्नाद्वां
कुशमुद्रयाचैतन्यमाकृष्यस्ववहन्नाडीमार्गेणस्वहृदिसंयो
जयेत् तदुक्तंहृदिस्थितंतच्चैतन्यंप्रस्फुरत्तारकाकृति आदाय
स्थापयैत्स्वीयेहृदयेंकुशमुद्रयेति अपरंत्रयमिति ननुअध
षट्कमित्येववक्तुंयुक्तंनतुइतित्रयमितिअपरंत्रयमिती|
तिचेत् उच्यते शव्दत्वार्थत्वरूपविरुद्धधर्म्माश्रयणेनतयोर्द्वै
विध्यमभिप्रेत्यतथोक्तिः तत्रशाव्दस्त्रयोधानस्त्रयस्त्वार्थाः|
समीरिताः इतिवायुसंहितोक्तेः निवृत्तिःसप्रतिष्टास्यादित्या
दिनाद्वितीयपटलोक्तंकलापंचकमेवकलाधेत्युच्यते त
त्वाधापंचविधःशिवतत्वाधाविष्णुतत्वाधामित्रतंत्वाधा प्रकृ
तितत्वाधा त्रिपदतत्वाधावेति तत्रप्रथमनिर्देशाच्छिवत
त्वाधपदवाच्यानिसंदर्शयति शिवित्यादिना तत्रपंचशु
द्धानि आणवकार्मणमायीयमलत्रयरहितानि तत्राणवो
नामसदाशिवस्यस्वस्थानवमर्शःकार्म्मणःपुण्यवान्याय
वानहप्रमितिप्रतीतिः मायीयोनामअहंकारादावात्मप्रती
तिः मायादिपुरुषांतसप्ततत्वानिशुद्धान्यशुद्धानिचकारण

पृ० ९३अ) त्वेनमलत्रयरहितत्वाच्छ्रद्धानि कार्यत्वेनमलत्रयवत्तया
त्वशुद्धानि प्रकृतिर्गुणत्रयस्यसाम्यावस्था पंचज्ञानेंद्रि
याणिचक्षुरादीनि वागादीनिपंचकर्म्मेंद्रियाणिपंचत
न्मात्रागंधादयः पंचभूतानिपृथिव्यादयःइतिचतुर्विंश
तित्वशुद्धान्येवेतिसर्वाणिमिलित्वाषट्त्रिंशतत्वानिशै
वानिशिवशास्त्रोक्तानिभवंतीत्यर्थः वैष्णवेतुतंत्रेद्वात्रिंश
त्तानिकथितानिहृदयकमलमेकं तेजसांत्रयंअग्नींडसू
र्यास्त्रयः वासुदेवादयःवासुदेवसंकर्षणप्रेद्युम्नानिरु
द्वाःमैत्राणिमित्रःसूर्यस्ततंत्रोक्तानिचतुर्विंशतितत्वानि
दशप्रकृतेः शक्तेस्तंत्रेकथितानितत्वानि त्रिपदतत्वाधा
तुसप्तविधःशिवःविद्यास्वयंआत्मेतित्रयंआत्माविद्याशि
वंसर्वतत्वंचेतिभेदात् त्रिपदंचप्रणवपरमितिकेचित् त्रि
पुरापरमित्यन्ये भुवनाध्वा चतुर्दशभुवनानि आकाशवा
युतैजसाप्यपार्थिवभेदात्पंचभुवनांनीतिपदार्थादर्शका
रः अकारादिक्षकारांतवर्णाएववर्णाधपदवाच्या स्रुवं
तंतिङंतंवापदंपदाध्वा अथोक्तषडध्वशोधनप्रकारमाह
पदेत्यादिना शिष्यस्यचरणयोःकलाध्वानं तल्लिंगेभुवना
ध्यानं तन्नाभौभुवनाध्वानं तत्तदीक्षाभेदनभिन्नंभिन्नांत
स्यहृदयेवर्णाध्वानं तद्भालेपदाध्वानंतस्यर्द्धनिमंत्राध्वानंसं
स्मृत्ययथोक्तलक्षणेनकूर्चेनतंशिष्यंतत्तदधस्थानावच्छेदे
नस्पृशन्नेवगुरुःस्वकुंडेओंअमुष्यकलाध्वानंशोधयामिस्वा
हेतिमंत्रेणतिलाहुत्यष्टकंहुत्वाकलाध्वानंतत्वाधनिली
नंभावयेत् एवमेवापराधशोधनं मंत्राध्वनिपदाध्वनंवि
लीनंभावयित्वा ओंअमुष्यमंत्राध्वानंशोधयामिस्वाहेतिमं ||

पृ० ९३ब) त्रेणाष्टाहुतीर्हुत्वा ओंअमुष्यमंत्राध्वानंशिवेपरमशिवेलीनं
विभाव्यतस्माच्छिवान्मंत्राध्वक्रमेणकलाध्वपर्यंतंपुनरुत्प
न्नान्विभावयेत् अनेनाधशोधनशरीरशुद्धिः संपद्यतेयतो
ध्वमयंशरीरं यदुक्तंवायुसंहितायां शांत्यतीतकलामूर्द्धा
शांतिवक्त्रशिरोरुहा निवृत्तिजानुजंघांघ्रिर्भुवनाध्वकरो|
मका मंत्राध्वमांसरुधिरापदवर्णशिरायुता तत्वाध्वमज्ज
भेदोस्थिधातुरेतोयुतातनुरिति ततःस्वयंहृतंचैतन्यंपुनः|
शिष्यस्यहृदयेस्थापयेत् अग्नावावाहितायादेवतायाःकुंभे
विसर्जनंकृत्वापुनर्व्याहृतिहोमंजिह्वाघंगावरणादिहो|
मंचविधायपरिषिंच्यस्वस्यात्मनिगुरुरग्निंविसर्ज्यपरि
स्तरणदर्भान्परिधींश्चाग्नौप्रक्षिपेत् नैमितिकेदहेदिन्यत
एवान्यत्रदाहाप्रसक्तौनित्येपुनस्तन्निषेधादिदंसूचितं प
दत्रनैमित्तिकपदेनकाम्यमपिविवक्षितंनिमित्तेनकाम
नात्मकेनतस्यापिप्राप्तत्वात् नेत्रेकर्म्मणी आत्मयागक्र
मात् पूर्वोक्तांतर्यागप्रकारेणपूर्ववद्भूतशुद्ध्यादिकमात्म
यागांतंकर्म्मकृत्वेतियावत् विधिवत् इष्टदेवताविसर्ज
नपूर्वकं तयोःशिष्येष्टदेवतयोः अंबुपूर्वकं देशकालौ
स्मृत्वानामगोष्टादिवोल्लिख्य शिष्यस्यापिचतुर्थ्यंतनामायु
ल्लिख्यअमुकदेवतायाःप्रसादसिद्धयेइत्यादिरीत्याकामना
मप्युल्लिख्यअमुकदेवतामंत्रंसंप्रददेइतिसंकल्पपूर्वकं
कायिकवाचिकमानसभेदात्त्रिविधसंकल्पमध्येंबुनो|
प्यपेक्षासत्वाद्यंच्चित्यतः कथंचितादृशार्थलाभात् शिष्यकृ
त्यमाह गुरोरित्यादिना वर्णमयीदीक्षानामशिष्यस्यतनौव
र्णान्स्वस्वस्थानयुतान्स्वस्वकारणेषुसंहृत्यचैतन्यंचसंहृत्य

पृ० ९४अ) पुनस्तथैवस्वकारणतःसर्वमुत्पाद्यःसंपन्नयोग्यताकेशि
ष्येमंत्रोपदेशनमेवेत्यभिप्रेत्यक्रमप्राप्तांवर्णमयींदीक्षांनि
रूपयितुमुपक्रमते अथेत्यादिना तत्तत्स्थानेत्यादिक्षंले
लंहेहकारंसेसंषेषंसेइतिक्रमात् मुखंहृदिहृदंश्रोस्तुपा
दौहस्तितिक्रमात् वर्णंस्थानंचचैतन्यंशिष्योयंपरमात्म
नियोजयेत् ततःपरमात्मनःसकाशादुत्पन्नंसर्वंवर्णं|
स्थानंचविभाव्यसंपद्यतेदेवताभावः अतेवाज्ञासिद्धोयं
भवति ततोमंत्रोपदेशःइहापिस्नानांतक्रियाकलापः स
कलोपिचानुसर्तव्यः इदंपुनरपिकमितिकेचित् एताव
देवात्रकर्तव्यंइतितुग्रंथसौरस्यायातोर्थःपदार्थादर्शकृ
तापिनात्राधिकंदर्शितं कलावतीदीक्षानामशिष्यस्यपाद
तलमारभ्यजानुपर्यंतंनिवृतिकलास्तिसाचव्रह्मस्थानंत
तोनिवृतिकलांव्रह्मणि व्रह्मणंजानुतानाभिस्थितायां
प्रतिष्टाकलायांताचस्वस्तितेविष्णौविष्णुंचरुद्रस्यस्थानभू
तायांनाभिताकंठंस्थितायांविद्याकलायांतांचरुद्रे रुद्रं
चीश्वरेईश्वरंचभ्रूमध्याद्व्रह्मरंध्रांतंस्थितायांसदाशिवस्था
नभूतायांशांत्यतीतायांविलापयेत् ततःसदाशिवाच्छांत्य
तीताततीश्वरःततःशांताततोरुद्रःतस्माद्विद्याततोविष्णुः
ततःप्रतिष्टाततोव्रह्माततोनिवृतिरितिक्रमेणोत्पाद्यमंत्रो
पदेशनंभवतीत्याह ततःकलावतीत्यादिना वेधमयींदीक्षा
मभिधातुंप्रतिजानीते ततवित्यादिनाशिष्यस्यतनोर्मध्येयन्
मूलाधारेस्थितंचतुर्दलकमलंतत्रवर्तमानेत्रिकोणेशक्तिं
धायेदितिसंवंधःयद्यपिमूलेवपूर्वंनानावलमकत्वमस्या
उक्त तथापिवेदत्रिकरूपप्रधानसृष्टेर्वस्त?त्रयसंवंधाइत्यतेस्त
थोक्तिः षट्चक्राणि   ||

पृ० ९४ब) मूलाधारस्वाधिष्टानमणिपूरकानाह तविशुद्धाज्ञासंज्ञ|
कानि हक्षौविंदौशिवात्मके शिवापरपर्यायविंदोःशक्त्य
परपर्यायवीजात्मककलायां तांकलीशिवशक्तिसमवा
यात्मकनादेविंदुःशिवात्मकोवीजंशक्तिर्नादस्तयोर्मिथः
समवायित्यादेर्मूलेवोक्तत्वात् नादमपिकारणरूपसि
सृक्षोन्मुखपरमशिवस्यसमतावस्थानादांतापरपर्याया
यातस्यांयोजयेत् तामप्यवस्थांमुन्मनीनामकमायावि|
शुद्धपरमशिवावस्थायां तामप्यवस्थांचंद्रमुखे ततस्तद
पिगुहवक्त्रेसंयोज्यात्मनासहशक्तिकुंडलिनींपरमेशि
वेवेधयेत् एवंरीत्यासंयोज्यपुनरुक्तक्रमेणतानुत्पाद्यमंत्रो
पदेशःकार्ययित्यर्थःहोमश्चायंसर्वोपिवह्नेर्भूमावस्थितिं
ज्ञात्वानुष्टेयोनान्यथा तदवगमप्रकारोव्रह्मयामलेधृतिश्च
तिथिवाराश्चसप्तद्वीपंचतुर्युगं एकीकृत्यहरेद्भागंत्रिभिः
शेषेणपुत्रक एकेनवसतिस्वर्गेद्वाभ्यांपातालेवच शू
न्येवमर्त्यलोकःस्यादेवंवसतिपावकःउत्पात स्वर्गलोक
स्थेपातालस्थेधनक्षयः वह्नौचमर्त्यलोकस्थेहोमादिष्टफ
लोदयिति एकोनत्रिंशत्संख्याधृत्यादिभिःसंपन्नांप्रकृति
वारयोःसंख्ययासंमेल्यजातराशिंत्रिभिर्हुत्वाशेषेणफलं|
वाच्यं मुहूर्त्तचिंतामणौतु सैक्यतिथिर्वारयुताक्षताप्ताशे
षेगुणेभ्रेभुविवह्निवासः सौख्यायहोमःशशुयुग्मशेषेप्रा
णाथंनाशौदिविभूतलेचेत्युक्तं शुक्लप्रतिपदमारभ्यभीष्ट
तिथिपर्यंतंगणयित्वातत्रैकसंख्यामधिकांप्रक्षिप्यरव्या
दितदिनवारसंख्यामपितत्रसंमेल्यसंपन्नराशेश्चतुर्भि
र्हरणेसतिशेषतः फलमादिशेदितितदर्थः ग्रहमुखे|

पृ० ९५अ) आहुतिपातुपदिष्टोरुद्रयामलेसूर्यभादिनभंयावद्ग
णयेतस्यसंख्यया त्रिभिर्विभक्तयालव्धंयावतावन्मितो
ग्रहः तदिनीयितिज्ञेयंभास्करोज्ञोभृगुःशनिःचंद्रभौमौ
गुरुश्चाथराहुकेतूइतिक्रमःसावशेषेतुलव्धांकंयोजये
देकसंख्ययेति अयमर्थःतदिननक्षत्रांतंगणयित्वायाव
तीसंख्यास्यातस्यास्त्रित्रिसंख्ययाविभागंकृत्वाप्रथमेत्रि|
केतदिननक्षत्रेप्रथमोग्रहः द्वितीयेत्रिकेद्वितीयितिरी
त्यानवमेत्रिकेनवमःसलभ्यतेयदितुचतुर्थपंचमाहिषु
तदिनचंद्रस्तदानदिनचंद्रस्यसावशेषत्वेपिलव्धोपश्चतु
र्थादिरूपोनक्षत्रांकस्तंएकसंख्ययावशिष्टपंचाद्यंकसं
ख्ययासहेकत्वेनयोजयेत् जानीयात् तत्त्रिकेलव्धुच्चा
रिताचसंख्याएकस्यैवग्रहस्यनतूर्वरितांकैर्ग्रहांतरंजानी
यादिति एतस्यफलमुक्तंतत्रैवसौम्यदेवगुरुभार्गवेंदवःसौ
म्यकर्मणिशुभाःसमीरिताकूरकर्मणिखलाःखलाहुति|
र्नोखलेष्टकहुतावपीष्यते वस्तुतस्तुवह्निवासस्यशुभग्र
हाहुतीनांवानेहविचारःअस्यहोमस्यदीक्षांगतयाप्रधान
त्वाभावात्प्रधानहोमेवहिकालाकांक्षयातत्छुद्धिकाल
शास्त्रवतारःअंगेनुप्रधानकालेनैवकालाकांक्षोपशमः
अतेवोपनयनविवाहप्रायश्चित्तादिहोमेषुउक्तहोम
कालशुद्धानपेक्षणंशिष्टानांसंगच्छतेमूलकृतोमुपेक्षण
मपितस्यस्वारस्यमावहतीतिप्रतिभातिततत्कामनाभे
देनकर्तव्यहोमद्रव्याणांपरिमाणमभिधातुंप्रतिजानी
ते अथेत्यादिना होमप्रकारनिरूपणेनस्मृतहोमद्रव्यप्र
माणनिरूपणस्यानुपेक्षणीपलादितिभावःकर्षःयतच
तुर्थांश  |

पृ० ९५ब) कर्षद्वयंतुशुक्ति अक्षमात्रंकर्षमात्रंप्रसृतिमात्रंपलद्वयमा
त्रं मुष्टिसंमिताःफलसंमिताःग्रासार्द्धं अशीतिरिक्तिकाउ
र्वारुकंकर्कटीफलं चुलुकमात्राःपाणितत्वमात्राः कर्षमा
त्राइतियावत् पुरंगुग्गुलुःवदरमानंअशीतिगुंजाःराम
ठंहिंगुःचंदनागुरुकर्पूरादीनांविंचाफलमात्रंप्रमाणं कुं
कुंममृगमदचंदनघनसाराश्चणकमानास्युरितिमंत्रद
र्प्पणेमानांतरंत्वनुकल्पः ननुपाणिनाहोतव्यवस्तूनांप्रमा
णाभिधानंसाकांक्षमेवाभिहितं स्रुवहोतव्यघृतादीनांतु
नमानाकांक्षा कर्षग्राहिणेवस्रुवरंध्रस्याम्नातत्वादितिचे
त् सत्यं मधुदध्यादेर्ग्रहतयापयःप्रभृतेर्लघुतयाशुक्तिमा
नमुक्तं तेनमधादेःकर्षाधिकस्यापिस्रुवेस्थितिः संभवति
घृतप्रभृतयनुरोधेनतत्कर्षग्राहिणेवतस्यानुष्टानात् पयः
प्रभृतीनांतुपालाशपुटकादिभिरस्तुहोमः यद्वा चुलुके
नापिहोमोनेनज्ञाप्यतेत्यावश्यककर्म्मस्वितिनदोषः ननु|
यवैःषोडशभिर्होमित्येतद्विरोधः तथा चुलुकार्द्धास्तिलाः
प्रोक्ताकर्षाद्वासर्षपामताइतिचविरुद्धमितिचेत् न अल्पमा
नस्यानुकल्पपरतयाविवक्षणात् वस्तुतस्तुहोमद्रव्यस्यमु
ख्यतयातत्प्रमाणसापेक्षमेवस्रुवादिमुखगर्तकल्पनं न|
पुनरंगभूतगर्त्तादिमवेक्ष्यद्रव्यप्रमाणस्यन्यूनाधिकभावः
कल्पनाहः मौलंतुकर्षग्राहीतिपदंघृतस्यमुख्यतयानुक्त
होमद्रव्यकस्थलेप्युपादेयतयासर्वहोमेष्वप्यवश्यापेक्षे
ततयाचतदनुरोधादेवोक्तमितिध्येयं कर्षादिलक्षणमु
क्तंतंत्रांतरे गुंजादिर्दशभिर्माषणणोमाषचतुष्टयं द्वौशा
णौधटकःकोलोवदरंदंक्षणश्चयःद्वौद्वौपाणितलंकर्षः

पृ० ९६अ) सुवर्णंकवलग्रहःपिक्षुर्विडालपदकंतिंदुकोक्षश्चतद्वयं|
शुक्तिरष्टमिकातेद्वयेपलंविल्वंचतुर्थिकाःमुष्टिमात्रंप्र
कुंचोथद्वेपलेप्रसृतिस्तथेति आस्यांतरिति आस्यादिलक्ष
णमुक्तमन्यत्रसधूमोग्निःशिरोज्ञेयंनिर्धमश्चक्षुरेवच ज्वाला
कृशोभवेत्कर्णःकाष्टलग्नस्तुनासिका अग्निर्ज्वालायतेयत्रे
शुद्धस्फटिकसन्निभः तन्मुखंतत्रविज्ञेयंचक्षुरंगुलमानत
इति विपश्चिदित्यनेतापरकामनायामेवैतन्निषिद्धं स्वप्रत्य
र्थिनोव्याधादिकामनायांतुतत्तदंगेषुहोमोभ्यनुज्ञायते
व तत्तदंगानांतत्तत्कार्यकरत्वस्योक्तत्वादितिध्वनितं भावि
शुभाशुभज्ञानायवह्नेर्वर्णगंधादिकंपरीक्षणीयं तत्रकेनके
नवर्णादिनाकिंकिंज्ञेयमित्याकांक्षायामाह स्वर्णेत्यादि नन्वे
वंविधायशकुनेषुकिंदीक्षैवत्याज्यानेत्याह पंचविंशतीत्या
दि नानानिष्टसूचकेषु तत्समसंख्यापंचविंशत्याहुतीना|
मानृतिः प्रतिनिमित्तंनैमितिकमावर्ततितिन्यायात् नाना
दोषेषुत्याज्यमेवेतितुमन्मतिः ||
यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेम
निधीतिपंथकुलभूःकूर्म्माचलोजन्मभूः सूपास्यंकृतवी|
र्ययचाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्तज्जातेयमिषुप्रमाणप
टलःशव्दार्थचिंतामणौ ||
अथदीक्षामंत्राणांकर्तव्येतिमेतिकर्तव्यताकमुक्तं तत्रमं
त्राणामेवाज्ञातत्वाद्व्यर्थोयंतदंगनिरूपणपरिश्रमिति
शंकामपनेतुमधुनामंत्रावश्यंपंचायतनदेवतानां
स्वस्वप्रीतिस्वस्वानुकूल्यवशादुपादेयाः स
र्वेपिकथनीयाएव  ||

पृ० ९६ब) तत्रवसकलमंत्रोपासनायामवश्योपादेयन्यासकतया
सकलमंत्रघटकतत्तद्वर्णघटितयाचप्राधान्यात्प्रणवोमा
तृकादेवीहृल्लेखेत्यमृतत्रयं दीपनंसर्वमंत्राणामित्याहभ
गवान्शिवित्यादितांत्रिकवचनादपरमंत्रोद्दीपकतया
चावश्यापेक्षंमातृकामंत्रमेवप्रथमतोनिरूपयितुंप्रति
जानीते अथेत्यादिना यस्यामिति नचयस्यामुपलब्धायांज
गदिदंप्रवुद्धंभवतीत्यादिकस्यान्वयमुखेनवक्तुमुचितया
व्यतिरेकमुखेनतदुक्तिरसमंजसेतिवाच्यं विश्ववोधेत्ये
तच्चरणेनैवान्वयमुखेनोक्तप्रायत्वात् तथाचान्वयव्यति
रेकाभ्यांवोधविशेषेएतदुपासनायाएवहेउतुत्वमितिसर्व
थैवात्रज्ञानेच्छुभिर्यतितव्यमितिध्वनितं वर्णाकारादिक्ष
कारांताः एकपंचाशद्वर्णास्तनवाललाटसंधिमुखवृत्तद
क्ष्यतामाक्ष्यादिरूपशरीरावयवायस्याइत्येवंभूतांसरस्वती
मित्यर्थः एतेनवर्णाएवमंत्रस्वरूपमित्यपिध्वनितं तथाचा
त्रात्यमंत्रकल्पांतरिवमंत्रोद्धारोनकृतःकिमर्थमित्यपिशं
काव्याहतीकृतेतिमंतव्यं क्लीवाःसप्तमाष्टमनवमदश
माश्चत्वारःस्वराः एकोह्रस्वःपूर्वमेकस्तदुत्तरभाव्यवदीर्घः
पश्चात् अनयोर्मध्येएकःक्रमात्कादिवर्गःदीर्घांतेहृदयाय
नमित्याद्यंगमंत्राः इत्येवंप्रकारेणषडंगमंत्राउद्धर्त्तव्याइत्या
ह अक्लीवेत्यादिना षड्वर्गकैरित्यत्रोपलक्षणेतृतीया षडं
गानिषडंगमंत्राः जातियुक्तानि जातिभिर्हृदयायनमःशि
रसेस्वाहेत्यादिमंत्रैःक्रमादंतेयुक्तानि विधेयानि षडंगेषु
अंगुष्टादिषुहृदयादिषुचन्यासेनुष्टेयेप्रयोक्तव्यानि तथा
च अंकंखंगंघंङंआंहृदयायनमितित्रयोदशाक्षरादिमंत्रैः

पृ० ९७अ) षडंगन्यासोनुष्टेयितिपर्यवसितार्थः षडंगानिषडंगान्या
साः इतित्वर्थोनुयुज्यते जातियुक्तत्वस्यमंत्रेषुसंभवतोपिन्या
सरूपार्थेऽसंभवात् मुद्रांज्ञानमुद्रां विद्यापुस्तकंतन्मुशवा
ललाटाद्यास्यांतंस्वराणांआस्यपदंवास्यांतर्गतत्वसंवंधाज्जि
ह्वायांलाक्षणिकं अतेवरसनार्णमित्यनेनविसर्गोपादा
नमनुपदमेवमूलकारःकरिष्यति शेषेषुहलांन्यासःहृ
त्पूर्वमित्यस्यपाणिपादयुगेजठराननयोश्चप्रत्येकमन्व
यवितक्षणेनहृदादिदक्षकरांतंहृदादिवामकरांतंच
न्यासःकर्तव्यित्यादिकंलभ्यते अत्रहृदयंयस्यदक्षांसोरस्य
ककुल्लस्यवामांसोवस्यदक्षपाणिः शस्यवामपाणिःषस्य
दक्षपादःसस्यवामपादोहस्यजठरंलस्यमुखंक्षस्यढ्वानंभ
वतीतिध्येयं पुरश्चरणजपसंख्यामाह जपेतत्संख्ययेति ल
क्षसंख्यचेत्यर्थः तथाचैकवारंमातृकाणांस्वशरीरेन्यासंकृ
त्वामातृकाजपःकर्तव्यपुनर्न्यासःपुनर्जपिति पंचाशद्वर्ण
मूर्त्तिंतामेवंध्यात्वास्वविग्रहे स्थानेषुक्रमतोन्यस्यपूर्वोक्तेषु
जपेल्लिपिं पंचाशत्संख्ययानित्यंयावल्लक्षंप्रपूर्ययतितिवच
नात् उपलक्षितत्वंतृतीयार्थः तस्यचलिपिपदार्थेन्वयःस्वरू
पकीर्तनपरमेतत् नतुप्रात्यहिकपुरश्चरणजपोपयौगि
कसंख्यासमर्प्पकमिदं वहुवर्षसाध्यत्वापत्ते पयोमधुघृतं
चेतिसमंत्रिमधुरंस्मृतमित्युक्तलक्षणंत्रिमधुरं पयसःस्था
नेशर्करांकेचिदिच्छंति गीर्वाणें शस्तुतत्स्थानेगुडमाहुःहोम
द्रव्येविशेषमभिधातुंतन्मात्रोपादानेपिसामान्यशास्त्रप्राप्त
मपरमप्यंगंनविस्मर्तव्यं यजेदित्यत्राधिष्टानाकाक्षायांपूजा
यंत्रमाह व्योमेत्यादिना अष्टदलंपद्मंसकर्णिकंसकेसरंतद्वहि  |

पृ० ९७ब) र्भूपुरंक्षत्वातत्रयंत्रसामान्यप्रक्रियाप्राप्तंसामान्यशास्त्रा
देवाधिगंतव्यमित्यभिप्रेत्यविशेषमात्रमादर्शितं व्योमहः
इंद्रःसःऔस्वरूपं रसनार्णःजिह्वाविन्यसनीयस्वरोवि
सर्गः इदंसर्वंमिलितमेकवीजभावमापन्नंसत्कर्णिकाम
ध्येकेसरेषुद्विशोद्विशःस्वराःपत्रेषुकवर्गादिकमारभ्या
ष्टौवर्गाः लांतोवकारावृत्याचतसृषुदिक्षुःलांगलीटका
रः आवृत्याचतुर्षुकोणेषुचतुरस्रस्यलेख्यःकर्णिकांतंके
सरांतंत्रिवर्गांतंवृत्तांतंचेति चतुष्टयंपद्मस्यविशेषणं अ
त्र अनयारीत्यानिष्पादितेयंत्रेतां वर्णात्मिकांसरस्वतीं वर्णा
ब्जनेति मातृकायोगपीठायनमितिमंत्रेणाआसनंपीठं
दद्यात् पूजनपूर्वकमितिशेषः तत्रपूजनेवास्यकरण
त्वंविवक्षितं वर्णाब्जपदंमातृकायोगपीठपदपरमितिके
षांचिदभिप्रायः वर्णाब्जेन पूर्वोक्तवर्णपूजायंत्रभूतकम
लकर्णिकायांस्थितेनस्तौः इतिवीजेन तादृशवीजमादि
तःकृत्वाआसनमंत्रेणसर्वशक्तिकमलासनमित्येवंमंत्र
परत्वंवर्णाब्जेत्यादिमूलस्याहुः अनंतरंचतुर्थावरणं तेषा
मष्टवर्गाणां शक्तिभिःकास्ताःशक्तयित्यपेक्षायांव्यापिनी
त्यादिवक्ष्यति वज्रपदंहिसर्वदेवानांप्रायःपीठयंत्रपदवाच्ये
यंत्रेभूपुराद्वहिश्चतुर्दिक्षुलेख्यपरस्परसंबद्धान्योन्याभिमु
खषट्त्रिरूपांकविशेषेपिसंकेतितं आद्यपदंचतद्यंत्रको
णस्थत्रिशूलमपिसंगृह्णीयात् पूजापिवतेषांसंभावितैव
किंहिवचनंनकरोतिन्यायादित्यतोलोकपालायुधैरिति
एतावन्मात्रोक्ताविंदधनुरादीनांग्रहणप्रसंगितिवज्रा|
द्यैरितिविशेष्यदलं सृष्टिन्यासेहियथाविधिध्यानंपंचाश

पृ० ९८अ) ल्लिपिभिरित्यादिनोक्तमेवेतितत्रध्वानंपृथगुपदिष्टंअभ्य
र्चनंस्थितिमातृकायाः आदिनांगादिसप्तावरणार्चन
परिग्रहः पदिचार्चनपदादेवोभयार्चनमुच्यतेतदापिननो
विद्वेषः आदिनापूजायंत्रस्यसंग्राह्यत्वात् अत्रकेचित् अका
रादिष्टकारांतेवसृष्टिन्यासः उकारादिक्षकारांतंस्थिति
न्यासःसविसर्गत्वंटांतानामेवाष्टाविंशतिवर्णानांबिंदुस
र्गोभयवत्वमपिडादीनांत्रयोविंशतिवर्णानामेव तदुभयं
मिलित्वाचसकलमातृकान्यासः अतेवडार्णाद्यामितिमू
लस्वारस्यंटांतवर्णानांसृष्टिवर्त्मनैवन्यस्तत्वादितिवदंति
तत्र वीजेनपुटितंवर्णंवर्णंवावीजसंपुटं विन्यसेन्मातृका
स्थानेदशधासृष्टिरीरितेतिसंहिताविरोधात् सकलवर्णा
नांसृष्टिवर्त्मनान्यासस्यतत्स्वारस्यायातत्वात् वर्णपदस्यटां
तमात्रपरत्वेलक्षणापति अन्यथातदितरवर्णप्राप्तेःकथ
मपिवारयितुमश्यक्यत्वात् नहिघटपदतःपंचखादिमात्र
घटानांनीलादिमात्रघटानांवावोधोविनालक्षणांसंभवति
डार्णाद्यामितितुसंहारस्यक्षादित्वमेवंस्थितेर्डादित्वंवि|
शेषवचनसिद्धंनकेनापिशक्यतेप्रत्याख्यातु मित्येववोध
नार्थमिति तेननतत्पूर्वतनसृष्टिन्यासस्यटांतत्वसिद्धिरि
तिध्येयं अंतर्गतस्यचिद्रूपस्यजगदीशितुः स्वेष्टदेवस्यग्राह्य
ग्राहकवैचित्र्येणवहिःप्रकाशध्यानपूर्वेकोन्यासःसर्वस्यैव
जगतःपरमात्मानिसंकीर्णतांध्यात्वान्यासःस्थितिन्यासःसंस्का
रमात्रशेषतयापरमात्मनिस्वस्यन्वयंध्यात्वान्यास संहारन्या
सःकथ्यते ननुआदिडादिक्षादिन्यासत्वादिकंतथा मंत्रन्यासा
दावव्याप्तत्वात् यद्यपिपकारादिवर्णन्यासादेवतायाः    ||

पृ० ९८ब) सामान्यशरीरकल्पनासिद्धैवेतिव्यर्थंकादिरूपाणंन्यास
स्तथापिविशेषावयवसिद्ध्यर्थंतन्मासः प्रथमंसामा|
न्यांगकल्पनापश्चाद्विशेषांगकल्पनेतिनियमोनप्रामा
णिकः नचपूर्वंविशेषसंहारःपश्चात्सामान्यसंहारित्यपि
नियमःनचसामान्यसंहारेणैवसंहृतत्वाद्विशेषसंहारो|
व्यर्थःइतिवाच्यं विशेषवचनाद्विशेषसंहारक्रमस्याप्यव
श्यमनुसंधेयत्वात् न्यासाश्चामीअंतर्मातृकान्यासपूर्वाए
वअंतर्न्यासंविधायेत्थंवहिर्न्यासमुपाश्रयेदितिवचनात्
तत्प्रकारोदक्षिणामूर्तेसंहितायां कलापत्रांबुजेसम्यक् 
स्वरात्कंठेप्रविन्यसेत् हृद्यर्कपत्रेकाद्यर्णान्नाभोदशदले
न्यसेत् दशवर्णान्लिंगमूलेषट्वर्णान्षट्दलेन्यसेत् 
चतुर्दलाधारचक्रेचतुर्वर्णांस्ततोन्यसेत् भ्रूमध्येद्विदले
रुक्षावित्यंतमातृकांन्यसेदितितंत्रसारादर्शिततंत्रांतरेए
कैकंवर्णमुच्चार्ययमूलाधारांछिरोंतकं नमोंतमितिवि
न्यासःआंतरःपरिकीर्तितिति एतयोश्चपक्षयोःशक्ति
विष्णुपरतयाव्यवस्थांतंत्रसारकृतोवर्णयंति कलामा
तृकान्यासमुपदिशति तारेत्यादिना प्रणवस्याकारोका
रमकारविंदुनादात्मकाःपंचांशास्तेभ्यःसमुत्पन्नाःसृ
ष्टिप्रभृतयः कलाःनादस्यचरमत्वेपितदुद्भवानांनिवृत्या
दिकलानांन्यासःप्रथमेवेतिमूलेवाभिहितंप्राक् इह
तुतारोत्थाभिःकलाभिरितिदर्शनात्क्रमानुरोधेनाका
रादिकलानांसृष्ट्यादीनामेवप्रथमंन्यासःप्रतीयतिति
कथंपूर्वापरविरुद्धमिदमभिधानमितिशंकायामाह
वार्णाद्याइति प्रथमोपस्थितत्वेनअकाराद्याइत्यर्थ तथा

पृ० ९९अ) विध्वास्तुनिवृत्यादयेवेतिताएवन्यस्तव्याइतिभावः त
थाचवर्णक्रमादेवकलाक्रमोनप्रणवांशक्रमादितिभा
वः युक्ताइतिविहायसंयुक्ताइतिकरणात्प्रथमतस्तार
योगोविवक्षितः नमोंतत्वकथनादेवचतुर्थ्यंतत्वंध्वनि|
तंतेन ओंअंनिवृत्यैनमः इत्यादिप्रयोगःसूचितःगुणःपाशः
शुभ्रमितिकपालविशेषणं दरःशंखःदशहस्तापंचमु|
खीप्रत्तिवक्त्रंत्रिनेत्राचेयंकलामातृकासरस्वतीभवति श्री
कंठादिमातृकान्यासमादर्शयति तार्त्तीयपूर्वामिति तार्त्ता
यविसर्गचतुर्दशस्वरसंवद्धौपरस्पराश्लिष्टौच रकारस
हितौरुकारसकारौ द्वादशपटले भैरव्यास्तृतीयवीज|
स्यतथावक्तव्यत्वात् रुद्रसंयुतामिति रुद्रा श्रीकंठादयःपू
र्णोदरीप्रभृतिशक्तिसंयुताः वक्ष्यमाणवदत्रापिवीजेनेत्यु
क्तौरकारस्यापिसंग्रहःस्यादित्यतोहसेतिविशिष्योक्तिर्मू
लकारस्य अत्रयकारादिवर्णन्यासेविशेषमाह सध्वात्वि
ति धातवत्वगसृग्मांसमेदोस्थिमज्जाशुक्राणीतिसप्त प्रा
णःशक्तिःआत्मानृसिंहस्यासात्माक्रोधंइतियानत् एवंमि
लित्वादशसंख्यानांत्वगादीनांप्रयोगोयादिन्यासेनुष्टेये
करणीयित्यर्थः नन्वेवंसकलमंत्रसिद्धोंतेआत्मानेपद
प्रयोगोनेतोग्रंथादधिगम्येतेतिचेत् किंचात तंत्रातरानु
सरणादेवतथाप्रयोगस्यानुसर्तव्यत्वात् गूढार्थदीपिका
कारस्तुआत्मेतियथाश्रुतमेवक्षकारन्यासप्रयोगेभिनिवे
शयति तत्तुजीवंशक्तिंक्रोधमप्यात्मनेंतानित्यादितंत्रवि
रुद्धं तेरुद्राः ननुरुद्रपदस्यपूर्वमभावात्कथंपरामर्शःरु
द्रसंयुतामितिपूर्वमस्त्येवेतिचेत् नतस्यतृतीयांतत्पुरुष

पृ० ९९ब) समासप्रविष्टत्वेनपदार्थतावछेदकत्वादितिचेत् मैवं
अव्याप्यापक्षधर्म्मयोस्तत्वावहितेत्यादिप्रयोगदर्शनात्
वुद्धिस्थपरामर्शकत्वपक्षेतुनकापिशंका हसापरस्पर
संयुक्ताभ्यांहकारसकाराभ्यांविंदुसहिताभ्यामितिशेषः
तेनह्सांहृदयायनमःह्सींशिरसेस्वाहेत्यादिप्रयोगःपर्यय
वसन्नःकेशवादिमातृकान्यासमादर्शयति स्मराद्यामित्या
दिना अत्रकीर्तियुक्तकेशवायनमः इतिकेशवयुक्तकीर्त्त
येनमःकेशवायनमःकीर्त्त्यैनमःकीर्तिकेशवाभ्यांनमः
केशवकीर्तिभ्यांनमित्यादिप्रयोगानुद्भाव्यं युक्तपदप्रयो
गेप्रमाणाभावेनसहितादिपदैःसहविनिगमनाविरह
प्रसक्त्याच मातृक्रुयासहकीर्त्यादिनाकेशवादेर्व्यवधानाप
त्त्याचपूर्वद्वितीचतुर्थप्रयोगात् उभयत्रचतुर्थीप्रापकप्रमा
णाभावध्यानश्लोकावगतदैवतैक्यवाधापाताभ्यांतृतीय
प्रयोगंचदूषयित्वापंचमंप्रयोगमनुमन्यंतेपदार्थादर्श
कृतः श्रीकंठमातृकान्यासेप्येषैवरीतिः अगस्तिसंहिताया
गौतमसंहितायाश्चानुरोधातृतीयमेवपक्षप्राथमिकन
मःपदशून्यंवयमनुमन्यामहे छंदोनुरोधात्केशवकीर्ति
भ्यांनमितिप्रयोगेवक्तव्येकेशवायततःकीर्त्त्यैःकांत्यैना
रायणायचेत्याद्युपदिष्टमितिकथनंमहासाहसमूलकं
किंच छंदोनुरोधाश्रयणेविष्णुवेधृत्यैवदेत्ततःशूरायरमा
यैनमः पुरुषोत्तमायवसुधायैवलिनेपराजितायै वृषा
यसंध्यायैनमित्यादिनानास्थलेषुतदनाश्रयणेनतद्व्याको
यः अस्मन्मतेवाभीष्टप्रयोगानुरोधात्तदनादरोयुज्यते अ
पिचोंकारमारवीजंचमातृकाक्षरमेवच एकंदेवंतथा

पृ० १००अ) शक्तिंमेकंनमितिक्रमःतथाक्रमेणकामवीजंचमातृका
क्षरमेवच केशवंवापिकीर्तिंचनमोंतांखिन्यसेत्पुनरि|
तिगौतमादिसंहितादितोपिएकवचनांततैवनिश्चिता
कथंत्वदुक्तप्रयोगंननिराकुर्यात् एतदेवचनमःपदस्यै
कधैवप्रयोगेप्रमाणं उभयचतुर्थीप्रापकमपीदमेवप्रमा
णं सतिचतुर्थीप्रापकप्रमाणदार्ढ्येयदिचैकदेवतात्वंवा
ध्यते तदापिनास्माकमपराधःतृतीयपक्षेवारद्वयंनमः
पदंतुनानुमतं एकंनमितिदर्शनात् इत्थंचोंक्लीकेशवा
यकीर्त्त्यैनमः इत्यादिप्रयोगःपर्ययवस्यति यत्रापिकेशवादि
युतांकीर्तिप्रभृतिंविन्यसेदितिस्यात्तत्रापिचैषेवपंथाःप्र
योगेउभयलाभायैवयुतादिपदकथनेनतन्निवेशेप्रमा
णाभावात् अनयैवदिशाश्रीकंठादिन्यासमंत्रापिपरि|
ष्करणीयाः अलाभेविशेषवचनस्यसमेप्येकत्रनिर्णीतो
र्योपरत्रापियोज्यतामितिन्यायात् अधिकंभक्तितरंगिणां
स्पष्टीकृतमस्माभिःयामादिमातृकान्यासमाह शक्तिपूर्वा
मिति शक्तिर्मायावीजंह्रांह्रींह्रमित्यादिमंत्रैःषडंगन्यासःका
र्ययित्याह दीर्घेत्यादि जयवटी अक्षमाला श्रीवीजादिमातृ
कान्यासमाह न्यसेदित्यादिना प्रस्तुतवीजेनश्रीवीजेनका
मादिमातृकान्यासमाहस्मराद्यामिति त्रिवीज्यादिमातृ|
कान्यासमाह शक्तीत्यादि पूर्वोदितःसंमोहनः त्रिभिःशक्ति
श्रीकामैःतथाचह्रींहृदयायनमःश्रींशिरसेस्वाहा क्लीं
शिखायैवषट् ह्रींकचवायहुं श्रींनेत्रत्रयायवौषट् 
क्लींअस्त्रायफडितिषडंगमंत्रैः षडंगेषुन्यासः |
कर्तव्यित्युक्तं भवति   ||        ||

पृ० १००ब) प्रपंचमातृकान्यासपूर्वकंप्रपंचयागमाह प्रपंचेत्यादिना
प्रणवेववेदादि शक्तिर्मायावीजं अजयाहंसितिद्व्यक्षर
मंत्रः परमात्ममनुःसोहमितिमंत्रःप्रतिवर्णमादौतारमा
ये अंतेत्वजपादयः ओंह्रींहंसःसोहंस्वाहेत्यादयोनवाक्षर
मंत्राललाटादिस्थानेषुन्यस्तव्यत्वेनदर्शिताभवंति पंचम
नुभिरित्युक्तौप्रणवादिलाभःस्यादतःस्वाहाद्यैरितिएताव
न्मात्रोक्तावकारादिमातृकाप्यंतर्भूयेतेतितद्व्युदासायपं
चेति अष्टाक्षरमंत्रघटकपंचमंत्रप्रदिष्टातुनमात्रेकेतिन
तद्ग्रहणः तथाचोक्तमनूनांप्रतिलोमक्रमेणैकैकमामादा
यतेनपंचांगन्यासंकृत्वाहरिहरेतिचतुरक्षरैरस्त्रायफडि
त्यस्त्रमंत्रस्यपूर्वभावमापन्नैःषष्टांगन्यासःकार्यितिपर्यव
स्यति अत्रषष्टांगमंत्रन्यासोन्यमंत्रेषुकरतलयोरास्फोटपूर्व
कंक्रियतेतदत्रनास्तिकिंतुदशदिग्वंधनदिशाछोटिकाभि
रित्याह अस्त्रमिति भूयःपंचांगमंत्राणांकनिष्टिकानेत्रांत|
स्थानेषुन्यासानंतरं वस्तुतस्तुहरिहराक्षरैरस्त्रंकुर्यात् भूयः
पुनर्हरिहराक्षरैर्दशभिग्वंधंकुर्यादित्येवार्थोभूयःपदसौ
रस्यात् पदार्थादर्शकृतामप्येषेवपंथाःअन्येतुहकाररका
रावंत्यतृतीयस्वरकौहरिपदार्थः हकाररकारौहरपदार्थ
इतिह्रिहेतिवर्णाभ्यामस्त्रन्यासित्याहुः वर्णाःपंचभूतस्व
रूपाभवंत्यतोज्ञानेंद्रियस्वरूपाभवंतीत्यर्थायातंचक्षुरादी|
निहिज्ञानेंद्रियाणिवह्निप्रभृतिपंचभूतात्मकान्येवंशरीर
मपिपंचभूतात्मकं तथाचवर्णानांस्थानानांप्रपंचभूतानां
होमात्प्रपंचयागसिद्धात्येवेत्यभिप्रायः अयंचविलोमन्या
सःपूर्वोक्तन्यासाद्भिन्नेवपूर्वोहिसृष्टिक्रमेणन्यासिति के

पृ० १०१अ) चित्तु पूर्वपूर्ववर्णलकारादिरूपेउत्तरोत्तरवर्णस्यक्षका
रादेस्तत्स्थानभूतमुखादेश्चपूर्वपूर्वस्थानभूतजठरादौ
विलीनत्वभावनमेववक्ष्यमाणवाक्यस्मरणपूर्वकंव
क्ष्यमाणनवार्णोआरणपूर्वकंचप्रकृतेविलोमतोन्य|
सनपदार्थोनतुहोमःपृथगित्याहुः पदार्थादर्शकृतस्तु
ज्ञानेंद्रियेत्युपलक्षणं तथाचाकाशवर्णादशज्ञानेंद्रिय
कर्मेंद्रियस्वरूपाः वायुवर्णाइंद्रियाणामर्थस्वरूपाग्निव
र्णाः प्राणादिदशवायुस्वरूपाःइतिप्रपंचःसर्वोपितन्मय
एव शरीरमपिभूतमयं इत्थंचपृथिव्यादशवर्णान्पूर्व
रीत्याएकैकशःउचार्ययपादतोजात्वंतं जलवर्णान् जानुन
आनाभि एवमाकाशांतंविन्यस्य पुनराकाशत्रामारभ्यभू
मिपर्यंतंतद्वर्णान्यसेत्पादपर्यंतं ततश्चक्षकारं तदधि
ष्टातृदेवतांतस्थानंचतदवच्छिन्नेचैतन्येजुहोमिस्वाहेति
ध्यायन्नेवोंह्रींक्षंहंसःसोहंस्वाहेतिमंत्रादिन्पठन्नेवव|
क्षादिप्रतिलोमंन्यसेदित्याहुः तत्रविलोमक्रमेण ओंह्रींहं
सःसोहंस्वाहेति ओंह्रीलंहंसःसोहंस्वाहेत्यादिक्रमेणाका
रांतंतत्तत्स्थानेषुविलोमरीत्यापूर्वपूर्ववर्णमुतरोत्तरव
र्णेपूर्वपूर्ववर्णतत्तत्स्थानमुतरोतरतत्तद्वर्णस्थानेक्षका
रस्थानभूतंमुखंवलकारतत्स्थानावछिन्नचैतन्येजुहो
मिस्वाहेत्यादिवाक्यंमनसास्मरन्नेव ततोंतेअकारंतत्|
स्थानललाटंचपरंव्रह्मणिजुहोमिस्वाहेतिमंत्रस्मरन्यासेदि
त्येषेवप्रपंचयागःप्रपंचमातृकान्यासश्चेतावत्पर्यंत
युक्तानांसृष्टिस्थितिसंहारकलादिश्रीकंठादिकेशवादि
मायादिश्रीवीजादिकामादित्रिवीज्यादिदशविधमातृकान्यास
प्रपं

पृ० १०१ब) चमातृकान्यासप्रपंचयागांतानांपदार्थानांसर्वेष्वपिमंत्रेषू
पपादेयतामाह न्यस्येत्यादिना यथान्यायमितिसर्वन्यासे
ष्वसामर्थ्येनवकाशेवातत्तदेवताभक्तस्तत्तन्मातृकान्यासं
केवलमातृकान्याससहितमवश्यमेवकुर्यादित्यर्थःइतः
परंमातृकामंत्रप्रयोगानाह द्रव्यैश्चेत्यादिना तदिदंपर्य
वसन्नं मातृकामंत्रोपासनंद्विविधंप्राधान्यात् इतरांगत|
याचतत्रप्राधान्येपूर्वोक्तमंत्रेषेकतरस्यप्राधान्येनोपासन
महरहःकार्ययं तदीयमेवस्नानसंध्यातर्प्पणवैश्वदेवादि
दिकंसिद्धितोत्तरंतेनैववक्ष्यमाणःप्रयोगापि अंगत्वेनोपा
सनंपुनःसर्वासामपिमातृकाणामावश्यकमेव अंतरेण
न्यासमंत्रोपासनेदोषश्रवणात् मातृकामंत्रस्यापिमंत्रता
याआवश्यकत्वेनतदेकतरोपासनेपीतरसकलतदुपा
सनंन्यासरूपमावश्यकमेवेति अमीभिरित्यनेनसर्वना
मोपस्थितवहुत्वविशिणत्वंनतुप्रत्येकशोपि अतेवद्र
व्यैर्जुहुयादित्यतेवनैराकांक्ष्येपिपुनरमीभिरित्युपादानं
सफलं एकैकशस्तदुपादानभ्रमनिवर्तनस्यतत्फलत्वा
त् पदार्थादर्शकृतस्तुप्रत्येकशेवकथितद्रव्यैर्होमःलक्ष
संख्याचसर्वद्रव्यहोमेनापूरर्णायानतुप्रत्येकशोपीत्याहुः
परेतुव्रीहिभिर्जुहोतियवैर्वाजुहोतीत्यादाविवाष्टद्रव्या|
णांविकल्पित्याहुः तत्रैकधात्वर्थेयुगद्वयोर्नान्वयःवाक्यद्व
यश्रवणात् वाकारश्रवणाचयुज्यतेविकल्पः इहतुवहुत्व
विशिष्टानामेकत्रधात्वर्थेत्वयोस्तिवाकारश्चनश्रूयतेइति
बहुवैषम्यं समाहितित्यतेनार्द्धस्थाप्यर्द्धस्यलाभःमंत्रीतद
र्द्धमथवापितदर्द्धकंचेतितंत्रांतरसंवादादितिपदार्थाद

पृ० १०२अ) र्शकृतोक्तं तत्रयुक्तं नहितंत्रांतरसहस्रेपिसतिमूलैतत्प
दादीदृशार्थलाभःसंभवति यदिवमदुक्तोर्थोयथाकथं
चित्समाधेयःव्याख्यानक्लेशोपितंत्रांतरसंवादसौरस्येन
नानुपादेयतामेष्यतीत्युच्यतेतदासमस्तुल्येकोभागोऽहि
तोऽनभिप्रेतोयस्येत्यर्थःकरणीयःएकोभागुपस्थितत्वा
दर्द्धस्यैव तथाचार्द्धस्यैकोभागोयद्यनुपादेयस्तदार्द्धार्द्धहो
मलाभेकिमवशिष्टंस्यादितिव्रूमःक्षुद्ररियादिनाशेत्वि
तोपिन्यूनासंख्यानुसर्तव्येत्याह एभिरित्यादिना स्तंभद्वे
षौतथोत्सादुच्चाटोभ्रममारणे व्याधिश्चेतिस्मृतंक्षुद्रमि
तिपरिभाषितक्षुद्रपदमिदंक्षुद्रपदमितिकेचित् मंत्रव
र्णानांयथोपदेशमनुच्चारणमयथावृत्तिः इतोमंत्रात्फलं
नभविष्यतीतिवुद्धिरप्रतिपत्तिः अयथावृत्तेर्विकारःफलं
वातपीडाकुष्टरोगादि द्वितीयस्योन्मादादि समुद्राहृतोयं
होमः अर्कसहस्रावृत्याल्पतमेपंचविंशतिसहस्रावृ|
त्यात्यतरेलक्षार्द्धावृत्याल्पेलक्षावृत्यामहतितद्विकारेपू
र्वोक्ताष्टद्रव्यकरणकोहोमःपूर्वमुक्तःआशुशीघ्रंतकाल
विलंवात् सुतरांजन्मपरिवर्तनेननाशयेत् पदार्थादर्श
कृतस्तुसहस्रावृत्याकृतोहोमोविकारानक्तानाशयेदित्या
हुःनत्वसौसमुदाहृतोहोमःशमयेरविरात्सहस्रवृत्येतितं
त्रांतरसंवादादसावर्थितिचेत् चिंतावतापिमूलसमुदाहृ
ततामायाति तंत्रांतरेइतिशेषपूरणातंत्रांतरेसमुदाहृतो
यंहोमोविकारान्नाशयेदित्यर्थमाचक्ष्महेरितिचेत् सहस्रा
वृतितःकृतित्युपेक्षायांवीजाभावानापत्तेःअन्यत्रप्रयोगस्यै
वहोमस्यस्वयमेवंमुखोपादानेननैराकांक्षकरणमंत्रैवतुतंत्रांतरप्रतीक्षणमितिमूल
स्यास्वारस्यंच तंत्रांतरतुतद्युतमादपिलघुकामनापरतयाशक्यतेयोजयितुंभवता||

पृ० १०२ब) पिलघुपक्षाणांगुरुपक्षाणांचैवमेवव्यवस्था ||
पनात् अमीभिर्जुहुयाल्लक्षमितिमूलार्थप्रस्तावेकार्ययस्या
ल्पत्वमहत्वेविचार्ययतत्तद्विगुणंचतुर्गुणंवाहोमःकार्यः
द्वादशसहस्रमथवातद्विगुणंवाथचतुर्गुणंजुहुयादित्यु
क्तेः अत्यल्पत्वेएकादिशतावृत्येत्यपिज्ञेयं एकद्विकत्रिक
चतुष्कशताभिवृत्यातांतांसंमीक्ष्यविकृतिंप्रजुहोतुमंत्री
तितंत्रांतरोक्तेरित्यादेर्जुहुयाच्चकार्यगुरुतालाघवमभि
वीक्ष्ययोग्यपरिमाणमित्यादेश्चभवद्ग्रंथदर्शनादितिदिक्
अमीभिःत्रिमधुरोपेतैरष्टद्रव्यैः वश्यादीत्यादिनाकर्षणप
रिग्रहः आकर्षणेवशीकारेएकेवविधिर्मतितिसंहिता
दर्शनात् शुद्धैःपूर्वोक्तद्रव्यांतरामिश्रितैः इतोपिचपूर्वोक्तप्र
योगेषुमिश्रितत्वमध्यवसीयते नचेदेवंशुद्धैरित्युपादेयम
त्रनस्यात् नचकेशकर्करादिव्युदासायेदं अतेवपदार्था
दर्शकृत्वाशुद्धैरितिअवकरंदूरीकृत्यप्रत्यक्षात्मशोधितैरि
त्यर्थित्युक्तमितिवाच्यं तादृशशुद्धत्वस्यपूर्वत्राप्यपेक्षयात
त्रानुक्त्यान्यूनतापत्तेः अथसामान्यशास्त्रादेवतत्रशुद्धत्वमी
दृशंप्राप्तमितिचेत् तत्किंभवदाज्ञामात्रादेवात्रसामान्यशा
स्त्रंनप्रवर्तेत अथपादपूरणार्थंहित्वादिपदमवश्यंप्रयोक्त
व्यमेवेतितदपहायानतिप्रयोजनमपिशुद्धपदमत्रप्रयु
क्तमितिचेत् एवंतर्हिटीकाकारतामासादयतोपिभवतो
मूलग्रंथस्यासौरस्यकरणेकज्जाभावेकिंवक्तव्यमस्माभिः
लक्षमित्यनुवृत्तावपिपुनर्लक्षग्रहणमनुक्तस्थलेलक्षावृ
त्तिप्राप्तिव्युदासार्थं जुहुयात्प्राप्नुयादितिधात्वर्थयोर्हेतुहे
तुमद्भावविवक्षयाहुत्वाप्राप्नुयादित्यर्थःलाभःयोजुहुयात्स
प्राप्नुयादितियत्तदाध्याहारेपितुल्यंफलं लवणैर्गुटिकांकृ

पृ० १०३अ) त्वाताभिर्जुहुयादितिसंवंधः लवणैरितिवहुवचनाद्यथा
लाभंसामुद्रिकसैंधवसौर्वचलादिरूपवहुलवणग्रह
णंयुज्यते सर्वपदाभावाच्चसर्वतद्ग्रहणेप्रमाणाभावः
वहुवचनस्यत्रिवोधादैवचरितार्थत्वात् एतेनपंचलव
णैरितिहर्षकोमुदीग्रंथः प्रत्युक्तःपत्रखंडेषुतालपत्र|
खंडेषुपृथक्पृथकेकैकक्रमेणनतुद्वित्र्यादिक्रमेण
तत्तत्फलकामनावतापुरुषेणहोमस्यस्वयंकर्तुमशक्य
त्वेसतिव्राह्मणद्वारा सकरणीयितिसर्वतंत्रसिद्धं तत्रचत
स्मैव्राह्मणायकादक्षिणादेया यदानेनतत्कर्तृकादपिहो
मात्स्वस्यफलभागित्वंस्यात् स्वयंहोमेपिसांगतासिद्ध्यर्थमा
वश्यकीदक्षिणेतितत्रापितदपेक्षायामाह सहस्रेत्यादि
अर्द्धंचेत्यतेवैतत्प्रत्यक्षस्यानुकल्पत्वंसूचितमिति स|
मर्थासमर्थपरतयाव्यवस्थासंभवेपिशक्तितितिपद
मितोप्यर्द्धादिपक्षप्राप्यर्थकृतयाव्याख्येयं निष्कमात्रंतद
र्द्धंशक्तितोवादद्यादिति परेतुनिष्कतदर्द्धदक्षिणयोःन
षोडशीग्रहणाग्रहणावद्यादृछिकोविकल्पःकिंतुशक्ति
तद्वैधुर्ययाभ्यांव्यवस्थितविकल्पित्याह शक्तितितीत्याहुःल
भेदित्यत्रार्कमासतितिशेषःपानकालाक्षांप्यतेवनिवर्त
नीया अनेनमूकोपिकवित्वगर्वितःपरांचसिद्धिंलभतेर्कपा
सतित्याचार्ययवचनात् व्राह्मीरसिति अत्रायमुपदेशःप्र|
स्थमितंजीववत्सायाएकवर्णायागोघृतंपलद्वयपरिमि
तः श्वेतवचाकन्क्वःघृताच्चतुर्गुणोव्राह्मीरसःचतुर्गुणमे
वजीववत्सैकवर्णगोदुग्धंइदंमिलित्वायावज्जातंतच्चतुर्गुणं
जलंदत्वामातृकामंत्रजपःपुरःसरंपाकः कर्तव्यः   ||

पृ० १०३ब) वेद्यशास्त्ररीत्यासमपाकंज्ञात्वोत्तार्ययघृतंशीतलमापाद्यव|
स्त्रपूतंकृत्वाशुद्धेपात्रेसंस्थाप्यतन्मध्येमातृकापीठंध्यात्वा
यथोक्तरीतितः सांगांसावरणांमातृकांसंपूज्यःअयुतसंख्य
यामातृकामंत्रेणाभिमंत्र्येकांतेस्थापयेत् ततोयथासा|
त्म्यंप्रातःप्रातर्वर्षपर्ययंतंपिवेत् तेनयथोक्तंफलंस्यादिति
प्रयोगांतरमाह व्राह्मीमित्यादिना अभिषेकप्रयोगमाह पू
र्वोक्तमित्यादिना पूर्वोक्तं मातृकापूजावसरोक्तंमातृकापू
जायंत्रमितियावत् नरमितिलिंगमविवक्षितं नारीवंध्या
पिनानाविधगुणनिलयंपुत्रवर्ययंप्रसूतेइतितंत्रांतरवच
नात् प्रयोगांतरमभिषेकस्याह पूर्वोक्तमंडलेत्यादिना य
थाक्रमादिति निक्षिपेदित्यत्रान्वयःमध्यकलशस्यप्रधान
देवताधिष्ठानतयाप्राधान्येनततारभ्यप्राथम्यादिकम
नुसर्तव्यं तथाचमुक्तारत्नंमध्यकलशे माणिक्यंपारिभा
षिकंपूर्वकलशैवैडूर्ययंतादृशाग्नेयकलशेइत्यादिरीत्यायो
ज्यमितिपदार्थादर्शकृतः अन्यत्रकलशेसर्वनवरत्नानामे
कत्रैवनिक्षेपदर्शनात् इहापिनवरत्नानितेषुकुंभेष्वितिद
र्शनात्सर्वेषामेवनवरत्नानामेकैकत्रप्रक्षेपःप्रतीयते य
थाक्रमादित्यस्यसांनिध्यादुक्तानीन्यत्रैवात्वयोयुज्यते नवर
त्नानांनिक्षेपणमपिकिंयुगपत् किंवायथेच्छंपौर्वापर्यये
णाहोस्वित्कश्चित्क्रमित्यताकांक्षापिवारणीयैवेतितदर्थ
मपियुज्यतेयथाक्रमादीतितुवयंव्रूमःवृषादितःपूर्वादि
तः दिक्षुकुंभेष्वितिव्यधिकरणेसप्तम्यौवर्गेत्यादि अकव
टतयायशात्मकाष्टवर्गाणांमंत्राःपूजामंत्राःतैर्युताःस्वक
रणकपूजोत्तरकालानुष्टेयपूजाकत्वसंवंधेनसंवद्धाःते

पृ० १०४अ) नपूर्वंतन्मंत्रैर्वर्गपूजातत्तत्तछक्तिरूपव्यापिन्यादिपूजे|
तिफलितार्थः वर्गाएवमंत्राइतिकेचित् साग्रंअष्टोत्तरंश
तंशतमितिवीप्सयाप्रतिकुंभमष्टोतरशत्यावृत्याजपुपदि
श्यते विलोमेनमध्यांतमिति ईशानोतरवायव्यादिव्युत्क्र
मेणपूर्वांतकलशैः प्रत्येकशोभिषिंच्यमध्यमकलशेनां
तेभिषिंचेदित्यर्थः अभिषेचनंचेदंदक्षिणादानोत्तरंनप्राग
पीत्याह दत्तदक्षिणमिति अन्यप्रयोगमाह ज्वरार्तेत्यादि प्र
योगोतरमाह परतेजसीत्यादि व्रह्मरंध्रोपरिसहस्रदलंक
मलंपरमात्मस्थानं तत्रस्रवदमृतंपूर्णेंदुंध्यात्वामातृकां
जपेदित्यर्थः मुद्रिकाप्रयोगमाह सौमत्यादिना स्वराणांव
र्णसंख्ययारौप्यस्य स्पर्शानामक्षरसंख्ययातास्य भागक
ल्मनेतिषोडशपंचविंशतिदशभागाःक्रमेणमुद्रिकाघ
टकरौप्यहेमताम्राणांस्फुरित्येवमर्थंमनसिकृत्वाह स्वरा
द्यक्षरेत्यादि यद्वामकारस्यशिवात्मकस्यपार्श्वक्यमितिच
तुर्विंशतिसंख्याएववर्गवर्णाःतेचद्वादशकलाजन्यतया
तद्रूपाएवेतितैर्द्वादशसंख्याप्रत्यवगम्यते इत्थंचद्वादशैव
हेमभागाःपर्यवस्यंति यतुताम्रतारसुवर्णानामर्कषोड
शखेंदुभिरितिशैवागमवचनंतदपिव्युत्क्रमेणसंख्याप्रत्या
यकंसत्पूर्वोक्तार्थपर्ययवसाययेचेतिध्येयं पूर्वमसंकलिता
परस्परममिलितापश्चातुमिलितायामुद्रिकासाह्यसंकल्पि
तसंगता नवग्रहमुद्रिकामाहविभजेदित्यादिना विभागमै
वाह अष्टावित्यादिना स्वराणामाद्याष्टौवर्णाः सूर्ययस्य
ततोष्टाविंदोः कवर्गोभौमस्यरक्तापरपर्यायस्य चवर्गो
ज्ञस्य टवर्गोगुरोः नवर्गोभृगोः पवर्गो    ||

पृ० १०४ब) मंदस्पशनेः यवर्गश्चतुर्वर्णात्माहिपदार्थस्यराहोःषव
र्गःषडक्षरःकेतोःमाणिक्यादीनिचतत्तदैवत्यरत्नानिक्र
मशोभवंति यतुपंचशित्यस्यव्यापकेष्वप्यत्वयोपिनाप्रत्या
प्यते तेनयवर्गोपिपंचवर्णितिपदार्थादर्शकृतोक्तं तत्र
युक्तं यवर्गस्तुर्ययवर्णःस्यादितिशिवतांडवादिविरोधाप
तेः यदिचनायंवर्गविभागःकथमन्यथावर्गःषोडशार्णः
स्यादितिशिवतांडवादिवचनैरेकवर्गतामापन्नस्यापिअ
वर्गस्याष्टावष्टावितिविभागकरणंसंगच्छेत तथाचयव
र्गस्यचतुर्वर्णात्मकत्वेपियादयःपंचैववर्णाराहोरादेया
इतिव्रूमित्युच्यते तथापितावद्वर्णानांराहुदेवताकत्वेकिं
प्रमाणंतदुदाहरणीयं इदंतुप्रमाणंयवर्गस्यैवतदैवत्यत्वं
प्रत्यापयतिनाधिकस्येति यवर्गसूक्तवचनाच्चतुर्वर्णेवे
तिपंचवर्णस्यतदैवत्वेनप्रमाणं धारणयंत्रमाह तार्तीय
त्यादिनाभैरव्यास्तृतीयेनह्स्रौंःइतिवीजेनुज्वलाकर्णि
कायस्येति यंत्रविशेषणं केसरेषुद्विशोद्विशःस्वराःपत्रेष्वे
कशोष्टवर्गाःकचटतपयशलात्मकाः तत्रयवर्गश्चतुर्वर्णः
शवर्गोपिचतुर्वर्णःलवर्गोद्विवर्णःशेषःपंचपंचवर्णाइ
तिध्येयं पूजायंत्रात्पूर्वोक्ताद्विशेषमाह तारेत्यादि ताराधी
श्वरवर्णःवकारः वारिवर्णोवकारःतयोश्चक्रमादावृत्या
चतुर्दिक्षुचतुर्विदिक्षुचलेखनंकार्ययमित्यर्थः यतुविना|
लसंतौयोदिक्कोणावित्यर्थकारणाद्विदिक्षुविकोणेषुचे
तिलभ्यते तथाचविदिक्षुटकाकारविकोणेषुवकारंलि
खेदित्यर्थितिपूजायंत्रादभिन्नमेवेदंयंत्रंधारणःस्येतिके
नविदुक्तं तत्रयुक्तं यंत्रंवर्णतनोःसमर्चनकृतेसर्वामय

पृ० १०५अ) घ्नधृतमितिचरमपादस्यपूर्वपूजायंत्रोद्धारश्लोकेकर|
णादेवसर्वाभिमतसिद्धाश्लोकांतरप्रणयनवैयर्थ्यप्रसं
गात् दिक्कोणार्थयोर्नविपदेनयुक्तत्वं दिक्कोणपदाभ्यां
वनशोभितंयंत्रंतुवाताराधीश्वरेत्यादिपदानामन्वयःसं
भवदुक्तिकः पूजेतकर्णिकामध्यलेख्यवीजभेदादेवपूजा
यंत्रमोर्भेदोभविष्यति नहिव्यौमेंदौरसनार्णसमुदाय|
एवतार्त्तीयंवीजंकिंतुआकाशभृगुवह्निस्थोमनुःसर्गंदु
खंडवानितिवक्ष्यमाणलक्षणेवेतियतुमतेपिनकिंचि
दूषणमितिप्रत्युक्तंदूषणांतरस्यतत्रदत्तत्वात् इतिसंक्षेपः ||
यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनि
धीतिपंथकुलभूःकूर्मावलोजन्मभूःसूपास्यकृतवीर्ययजा
च्युतपदंवाराणसीवासभूस्तज्जातेसमपूरिषष्टपटलः ||
शव्दार्थचिंतामणौ ||      मातृकाविशेषभूतभूत|
भूतलिपिमंत्रंप्रदर्शयिष्यन्शिष्यावधानायप्रतिजानीते
अथेत्यादि तदवधानमपितदिष्टसाधनतामग्राहयित्वा
दुष्करमित्यतोयांप्राप्येत्यादि पदार्थादर्शकृतस्तुभूतलि
पिमाह अथेतीतिवदंति तत्वथेन्यनेनलिपिमंत्रःप्रोच्यते
अथअथेतीत्यस्यअथेत्यादीत्यर्थः आदिनाचतन्मंत्रोद्धार
श्लोकोपिगृह्यतितिव्रूमितिचेत् कयानुपपत्यात्वमादिप
देविहायप्रतीकधारणंकृत्वापुनस्तथाव्याख्यानंकुरुषेन
जानीमःकिंचमंत्रमुद्धरतिपंचेतीति तत्रैवोतरग्रंथस्तर्हि
पुनरुक्तःस्यात् आदिनापंचेत्यादिग्रंथस्यपूर्वमेवधृतत्वा
त् यदपिसर्वान्कामानित्यनेनविनियोगुक्तितितदपि
मंदे ऋष्यादिकथनानंतरमेवविनियोगेक्तेःस्वारस्यसि

पृ० १०५ब) सिद्धत्वात् नवविनियोगानुक्त्यान्यूनतापतिरितिवाच्यं अग्नेप्रद
र्श्यप्रयोगैरेवविनियोगस्यसूचयितुंशक्यत्वात् श्रीभूतलिपि
देवतांयःसेवतेशुभैःपुत्रैर्धनधान्यैश्चपूर्ययतेइत्यनेनवामूले
वसूचनीयत्वात् पूर्वंनिरूपणीयत्वेनप्रतिज्ञातमंत्रमुद्धरति
पंचेत्यादिना अत्रुऋऌएतेह्रस्वाः एऐओऔसंधिवर्णाः अ
त्रापिअंत्यमाद्यंद्वितीयंचचतुर्थंचमध्यमंतथेतिक्रमादेवह्रस्वा
णामाकाशादिभूतवर्णत्वंसंधिवर्णेषुचरममात्रव्युत्क्रमात्त
थात्वंवोध्यंतेनद्वितीयपटलकैवाक्यतेतिकेचित् वस्तुतस्तु
आकारादयेवस्वराःपंचप्रथमवर्गःक्रमादाकाशादेःसं
धिवर्णाप्याकाशादिक्रमादेवभुवश्चरमायाःसंधिवर्णो
नास्त्येव इष्यतेवपूर्ववैमत्यंस्वरांसेव्यंजनांशेत्वेकवाक्यतै
वेत्येवसांप्रदायिकःपंथाः व्योमहःइरःवायुस्तेनमकारःअ
ग्निरःजलंवःवरालःइहवर्णक्रमेणनवर्गवर्णोपादानंकिंतु
क्रमविशेषेणतत्रकोसौक्रमित्यपेक्षायामाह अंत्यमित्यादि
वांतश्वेतेंदवःवकारोत्तरपठितास्त्रयोवर्णाः ननुभूतपिलि
र्भूतेव तेवशिवतांडवादितंत्रेषुपंचाशत्संख्याआम्राता
मूलेपिपंचह्रस्वाःपंचदीर्घाइत्यादिनादीर्घाद्यंतर्भावेनप्रद
र्शिताःतत्कथमेतेववर्णाभूतलिपिःस्यादित्यत्राह द्विच
त्वारिंशेत्यादि एषमंत्रविशेषस्तद्वर्णसमुदायेभ्योविलक्ष
ण्येवेतिभावःभूतलिपिर्हितंत्रांतरेनववर्गात्मिकोक्ता त
त्कथमत्रतद्वैलक्षण्यमित्याशंकांपरिहर्तुंनववर्गात्मक
तामस्याउपपादयति आयंवरेत्यादि अश्चेवअंवरार्णोह
कारश्चतिद्वंद्वःतथाचअवर्गःपंचाक्षरेकःएवर्गश्चतुर
क्षरोद्वितीयः हवर्गोव्योमेराग्निजलंधरेन्यनेनोक्तःपंचाक्षर

पृ० १०६अ) स्तृतीयःङवर्गश्चतुर्थःभवर्गःपंचमःणवर्गःषष्टःतवर्गःस
प्तमःमवर्गोष्टमःएतेपंचापिप्रत्येकंपंचवर्णाःशवर्गस्त्र्य
क्षरोनवमःइतिपर्यवसितार्थःननुभूतलिपिर्भूतवर्णा
एवेतिशंकरंवाचोयुक्तिविशेषेणनिरस्यकंठरवेणतांनि
रसितुमाह व्योमेत्यादि व्याख्यातार्थकमिदं यद्वा ननुमका
रोतरंपठितानांयादीनांनवमवर्गत्वमेवोचितं मकारस्या
ष्टमवर्गत्वात् किंच हकारस्यतृतीयवर्गत्वंपाठक्रमानुरो
धोदव्यवसितंतत्रकिंतद्वर्गस्यैकवर्णकत्वमेव किंवाप
रेपिवर्णास्तस्यघटकाइतिशंकाद्वयंनिरसितुमाह व्योमे
त्यादितथाचपंचवर्णात्मकंहवर्गंपृथक्प्राप्तनवमत्वका
दितरत विदुरित्यनेनस्वकल्पनानेयमपितुप्राचीनतांत्रि
कसिद्धोयमर्थित्युक्तं यतुकथितनववर्गवर्णानांभूता
त्मकतांवक्तुंव्योमेत्यादिपृथक् प्रत्येकंनववर्गाणांप्रथमा
दयोवर्णाःक्रमादाकाशादिभूतात्मकाःस्युरित्यर्थरितिप
दार्थादर्शकृतोक्तं तत्रयुक्तं एषाभूतलिपिःप्रोक्तेत्यतेव
तथाथंलाभेतपौनरुक्त्यापत्तेः हवर्गकियद्वर्णकितिशं
कायानुद्धृतत्वापतेश्च ननुद्वितीयवर्गस्यचतुरक्षरतया
पंचभूतलिपित्वंकिंचरमवर्णस्यावृत्योपपाद्यंकिंवात
भूतस्यतद्वर्गवर्णोनास्सेवेतिवक्तव्यंएवंनवमवर्गस्यत्र्य
क्षरतयाजलपृथिवीभूतयोरपितथासंशयितिशंका
यांद्वितीयंसमाधानमभिप्रेत्याह द्वितीयेत्यादि नववर्गा
णामधिदेवताआह विरंचीत्यादिना दीगीश्वरत्वेनसर्वे
षामपींद्रादिलोकपालानामेकदेवतात्वंविवक्षितं क्रि
याशक्तिर्ज्ञानशक्तिरिच्छाशक्तिश्चेतिदेवतात्रयं   ||

पृ० १०६ब) एवंमिलित्वानवनववर्गाणामधिदेवताभवंतीत्यर्थः पदा
र्थादर्शकृतस्तु चत्वारोदिगीश्वराःअत्रविवक्षिताःशक्ति
त्रयंचत्रिरावृत्तंनवतामानेयं इत्थंचविरंच्याद्याइंद्रयमवरु
णसोमांतानवदेवताःशक्तयश्चनवतद्देवताःप्रथमवर्गस्य
विरंचिःक्रियाशक्तिश्चेतिद्वयंदेवता एवमग्नेपिद्वयंदेवतेत्या
हुः सतितंत्रांतरसंवादेक्लिष्टमपीदंव्याख्यानंन्याययमेव अ
सतिचतस्मिन्मूलासौरस्यकरत्वादुपेक्ष्यमेवैतत् हर्षकौमुदी
कृतस्तुक्रियादीत्यादिना इच्छाज्ञानंक्रियापश्चात्कामिनीका
मदायिनीरतीरतिप्रियानंदानवमीस्यात्मनोन्मनीत्यादिनो
क्तशक्तिपरिग्रहःतत्रतिसृणाव्युत्क्रमःकामिन्यादीनांक्रम
इतिगुरुचरणातातचरणाइतिऊचुः मूलसिद्धंतुनैतत् आ
दिनाइच्छादीनांसंग्रहासंभवात् क्रियायाआदिरित्युक्तौका
रमित्यादिसंग्रहासंभवात् हवर्गेणहृदयायनमितिजाति
सहितेनहृदयंडवर्गेणशिरसेस्वाहेत्यंतेनशिरः इत्यादिस्व
यमूह्यं वर्गषट्केनेत्युक्तौप्राथमिकानामवर्गादीनांसंग्र
ह अंताल्लोपितिन्यायान्नमशवर्गाणांत्यागश्चप्रसज्येतेत्य
तस्तदुपेक्ष्यविशेषतस्तदुपादानं आधारदेशेलिंगगुदयोरं
तरालदेशे अधिष्टानेलिंगमूलदेशे विंदौभ्रूमध्येनादेके
शांते शक्त्यांकेशांतादूर्धदेशे शिवेव्रह्मरंध्रेइत्येवंरूपनवाधा
रचक्रेषुअवर्गीपात्यंचेकर्गीयांचतुरोमिलित्वानववर्णा
त्कथितक्रमेणयथाविधि ओंअंनमः ओंईनमःइतिरीत्यान्य
सेत् हेवर्गंतुस्वोममुखस्योर्द्धभोगपूर्वमागदक्षिणा भागो
तरभागपश्चिमभागरूपेषुऊर्द्धादिदेशेषुन्यसेत् रोःयत्स्वि
ति अत्रलक्षणयाजठरादिस्थानमपिसंग्राह्यं तथाचकरेषु

पृ० १०७अ) पादेषुजठरादिषुपंचवर्गान्यसेदित्यन्वयःतत्रक्रमाकांक्षा
यामग्रेत्यादिपृष्टेइत्यंतं यथाश्रुतेतुदोःपत्सुपंचवर्गाणा
मन्यासादन्वयप्रसंगः रोपत्सुजठरादिषुपंचवर्गान्प्रसे
दित्यन्वयेवनलक्षणा दोः यत्स्वित्यत्राकांक्षायामग्नेत्यादि
जठरादिषुतुनाकांक्षास्पष्टमुक्तत्वादितिपदार्थादर्शकृतः
नात्रमूलस्वारस्यं व्यवहिततत्वाज्जठरेत्याद्यर्द्धंश्लोकस्य य
द्वावर्णानित्यस्यविंशतिसंख्यानित्यर्थः वकारेणचतुः सं
ख्यावोधनात्तयासंख्ययाणकारवोध्यपंचसंख्यायागु
णनेविंशतिसंख्यायालाभसंभवात् तथाचपंचवर्गाणां
विंत्रातिवर्णान्क्रमप्राप्तान्दोःपत्सुन्यसेत् उर्वरितवर्णा
नांचन्यासंजठरेत्यादिनावक्ष्यति अतेववर्गाणांवर्णानि
त्युक्तं संपूर्णपंचवर्गस्यन्यासेविवक्षितेपंचवर्गानित्येवव्रू
यात् नतुवर्णानिति नचवर्गत्वेनतद्वर्गत्वेनचानुगतीकृ
त्यैकन्यासभ्रमोमाभूदित्येवमर्थंवर्णानित्युक्तमितिवा
च्यं अत्रमूलेत्यादितावत्स्थाननिर्देशादेवतथाभ्रमस्यप
रिहर्तुंशक्यत्वात् अग्राणिकरपादांगुल्यंतभागाश्च
त्वारः मूलानिअंसद्वयोरुद्रयमूलानिचत्वारि उपमू
लानि मूलसमीपदेशाः कूर्परद्वयजानुद्वयमितिच
त्वारः उषाग्राणिअग्रसमीपदेशाःकरांगुलिपादांगुलि
प्रथमसंधिदेशचतुष्टयं मध्यदेशः पणिवंधद्वयंगु
ल्फद्वयंचेतिचत्वारोदेशाइतिविंशतिस्थानेषुडादिविं
शतिवर्णान्विन्यस्यजठरादिषुमवर्गंविन्यस्यशंगुह्येषंहृदि
संभूमध्येविन्यसेदित्यर्थःअसौन्यासत्रिविधःसृष्टिस्थितिःसं
हारभेदात् तत्रसृष्टौविसर्गांनत्वंवर्णानांयथाक्रमयुक्तानां
भवति |

पृ० १०७ब) स्थितौतुविदुसर्गोभयांतत्वंवह्निवर्णादिपूर्वकत्वंच संहृतौ
विंद्वंतत्वंयथोक्तमंत्रशतिलोम्यंचस्वीकार्ययमित्याह सृष्ट्या
मित्यादिना लक्षंन्यसेदितिभूतलिपिमंत्रोयथा अंइंउंऋंऌं
एऐंओंऔहंयंरंवंलंडंकंखंगंघंगं ञंचंछंझंजं णंटंठंढंडंतं
तंथंधंदंमंपंफंभंवंशंषंसंइतिद्विचत्वारिंशद्वर्णाः ४२ सृष्टि
न्यासोह्याधारदेशमारभ्यभ्रूमध्यांतःस्थितिन्यासस्तुनाभि
मारभ्यगुह्यांतः उकारस्यनाभिविन्यस्यत्वाछकारस्यगुह्यवि
न्यस्यत्वाउकारादिशकारांतोहितन्न्यासःतन्मंत्रोयथा डंःइंः
ऋंःअंःऌंःओंःऐंऔंःएंःएंयंःवंःहंःलंखंःकंःघंःङंगंःछंःचंः
झंःभंःजंःटंःठंःणंःडंःथंःतंःधंःनंःदंःफंःपंःभंःमंःवंःसंः
षंःशंःइति तदिदंमंत्रद्वयंवर्णभ्रमनिरासायोह्रियते श्रीकं
ठाक्षिशरागनंदपुरजिद्भानुत्रिभूशक्रकाःपूर्वंस्युःक्रमशोवि
यन्महदथोवह्निजंलंभूस्ततः वर्गाणांक्रमशोंत्यभूभुजविधिं
अत्मानवर्णावकःश्वेतश्चंद्रितिप्रभार्णुदितोभूतार्णमंत्रः
परःश्रोत्राक्ष्याद्रिप्रथमनवमाविश्वभात्विंद्रशर्वप्रांत्येग्निर्वायु
वारित्रितयवरमकंभूश्चवर्गाक्षराणां दृक्क्षोणीतुर्ययवाण
ज्वलनपरिमितार्णाभृगुश्वेतवर्णोश्वेताद्यश्चेतिमंत्रःफलति
कृतधियांतत्स्थितीन्यासकालेइति संहारन्यासोभ्रूमध्यमार
भ्याधारदेशांतःस्थानानितुनन्यासभेदाद्भिद्यंते तावदिति ए|
कवारंन्यासंकृत्वाएकवारंमंत्रमेनंजप्त्वापुनर्न्यासंकृत्वापुन
र्जपित्येवंरीत्यालक्षवारंन्यासोजपश्चकार्ययःइत्यर्थः प्रागुदी
रितिति अष्टदलेकमलेभूपुरयुतेइत्यर्थः अत्रपत्रेष्वेवांत|
र्वहिर्भावेनसर्वाःशक्तयःपूज्या तत्राष्टशक्तिरेकावृत्याषोड
शक्तीस्ततोवहिर्द्व्यावृत्या ततोपिवहिर्द्वात्रिंशच्छक्तीश्चतुरा

पृ० १०८अ) वृत्या ततोपिवहिरष्टावृत्याचतुःषष्टिशक्तिःपूजयेत् अं
विकाद्याश्चतस्रःशक्तयःताश्चाष्टदलकमलेवदिग्दले
षुचतुर्षुपूर्वादिक्रमेणपूजयेदितिपदार्थादर्शकृतःश्री
रितिभिन्नाशक्तिरित्यतःपंचांविकाद्याःशक्तयःतत्रांगपू
जानंतरंतदंगस्थानसविधेवांविकाद्याश्चतश्रःश्रीपर्यं
ताःपंचमीतुशक्तिनेत्रिस्थानेपूज्येत्याहुर्हर्षकौमुदीकृतः
श्रीशक्तेःषोडशशक्तिषुवक्षमाणतयानेदंयुज्यते लोकपा
लतदायुधानिचभुपुरेष्वेवसर्वत्र विशिष्यांविकादिनामा
निवक्तुंपुनरनुवदति स्थलेषिति नहिविभिन्नस्थलेव
पूजनंविभिन्नावरणत्वेप्रयोजकंकिंतुतंत्रप्रणेतुर्विवक्षा
मात्रंफलंतुतत्तदंतेतत्तत्पूजानिवेदनप्रधानपूजापौनः
पुन्यकरप्रक्षालनादिकमेव यतूक्तं अत्राष्टदलंतद्वहिः
षोडशदलंततोभूपरमितिपदार्थादर्शकृतातस्यत्वभिश
यंनाभिजानीमःद्वात्रिंशच्छक्तीनांतत्तद्विगुणशक्तीनांचा
र्चनार्थंतथातथाकमलवृद्ध्यनादरणात् षोडशदलेवा
वृत्यातदर्चनमपीतिचेत् तर्हितवाष्टदलेनकिमपराद्धं य
दितुद्वात्रिंशदलादिकमलांतरद्वयंतत्रापिस्वीकरणीयमि
त्युच्येततदापिनसम्यक् तत्करणेप्रयोजनाभावात् नवावृ
त्तिर्नाममध्यस्थेष्टस्यसर्वतःआवरणत्वेनपूजाकर्मत्वंतदे
कधाष्टमूर्तिपूजनेनैवजातमितितद्वहिर्द्वितीयाद्यावृत्या
नवम्यादिशक्तयःषोडशशक्त्याद्यंतर्गताश्चेत्पूज्यंतेतदावरण
भेदेनावरणांतरमेवस्यात् नतुप्रथमांतर्भावःमंत्रांतरेषुत
थात्वस्यकाप्यदर्शनादितिवाच्यं ईदृशनियमस्याप्रयोजक
त्वात् भगवदिच्छायाएवावृत्तिभेदप्रयोजकत्वात्  ||

पृ० १०८ब) नहीदंतंत्रांतरेष्वदृष्टपूर्वंशतसंख्यानांकार्तवीर्ययार्जुनादि
शक्तीनांदशदिक्षुपूजामभिधायबहिःपुनरष्टदिक्षुसर्वा
युधधरादिपूजाविधानेप्येकावरणत्वोक्तेःकेसरेषुचोर
मदविभंजनादीनांपूजामभिधाययत्रेषुक्षेमंकर्ययादिक
पूजाभिधानेपिएकावरणत्वस्याम्रातत्वाच्च त्र्यावरणपक्षे
लोकपालाद्वहिःपूजादीनामपिवज्रादीनामेकावरणत्वक
थनाच्च किंचप्रागीरितेपीठेइत्यधिकरणसप्तमीश्रुतिः
कथंसंगच्छेत प्रागुक्तशक्तिपीठमंत्रानुत्रापिपूजयेदित्यर्थ
स्तुनेतःशव्दाद्व्रह्मणोपिशक्यकरणितिहर्षकौमुदीकृत
स्तु यत्रेष्वेवद्विद्विक्रमेणैकैकपत्रेषोडशशक्तयःचतुश्चतु
क्रमेणद्वात्रिंशत् अष्टाष्टक्रमेणचतुःषष्टिःशक्तयोर्चनीया
इतिस्वगुरुमतमुपन्यसंति पूर्वमतेअंगैरेका अंविकादि
भिर्द्वितीया कराल्यादिभिश्चतुर्दशिंद्रादिभिरष्टादशतमा
वज्रादिभिरेकोनविंशतितमेतिएकोनविंशत्यावरणक
त्वंस्यात् तथाचाष्टावृतिरितिमूलंव्याकुप्येतेत्यपिवदंति त
दिदंदूषितमेवकिचसर्वत्रप्रथमपत्रेलिखनानंतरंद्वितीये
लेखनंन्यायसिद्धंवचनसिद्धंचतदत्रकेनविशेषवचनेन
वाधनीयंनजानीमःशक्त्याधिक्यंचशक्तीनामावृत्यालिख
नोपदेशेवसमर्थंनपुनर्निश्चितार्थवाधनितिध्येयं इति
संक्षेपःशुभेतिशक्तिविशेषणं नतन्नामदंडिमुंडित्यौदंडि
नीमुंडिनीच स्वधेत्यभिष्यानामयस्याःमायेतिसंज्ञाभिधा
यस्याःस्थितिःसंहृतिरेवचेतिपाठोनसांप्रदायिकोपितुस्थि
तिःसंस्थितिरेवचेत्येवपाठःप्रामाणिकितिपदार्थादर्शका
रःहर्षदीपिकायांसंहृतिपाठेवधृतः सुरेत्येकासुरविम

पृ० १०९अ) र्दिनीत्वपरा रविरेखेत्याद्वयंयस्या सातथा परेतिशक्ति
विशेषनाम अत्रमायांता अष्टौस्कंदमातेत्यंतंषोडश सृ
ष्ट्यंताश्चतुर्विंशति परदेवतांतंत्वात्रिंशत् असुरविमर्दि
नीत्यंतंचत्वारिंशत् गगनवेगेत्यंतमष्टचत्वारिंशत् अ
नंगकुसुमोतंषट्पंचाशत् वागीशीत्यंतंचतुःषष्टिः
शक्तयोभवंति हर्षकौमुद्यामभिष्यासंज्ञयोःस्वतंत्रशक्ति
नामत्वंपरेतिनशक्तांतरनामेतिवाभ्युपगतं तन्मतेएक
शक्तिनामाधिक्यवारणप्रकारश्चिंतनीयः अत्रापिसाध
कःभूतलिपिमंत्रेसाधकतामापन्नोपिनरोमातृकामंत्रो
क्तप्रयोगान्कुर्यात् घ्राणवित्योगीमध्यवर्त्मनासुषुम्णामा
र्गेणमूर्द्ध्निपरंस्थानंपरव्रह्मतेनसहकुंडलींसंगमययनि
ष्यन्नममृतंध्यात्वातेनामृतेनमूलाधारांतानिषट्चक्राण्या
प्लावितानिध्यात्वाभूतलिपिन्यासंयःकुर्यात्सोयंभास्करते
जाःस्यादित्येकंप्रयोगमादर्शयति प्रसुप्तेति वक्ष्यमाणयंत्रे
षुनतावत्येवक्रियाकिंतुयंत्रसामान्यप्राप्तापरापिप्रक्रिया
नुसर्तव्येत्याह यंत्रेत्यादिना कर्माणि तत्तभूतमंत्रसाध्यक
र्म्माणि तान्येवयंत्राण्याह विंद्वाढ्यमित्यादिना अत्रसर्व
त्रपूर्वमष्टदलेकमलंतद्वहिस्तत्तद्भूतमंडलंतद्विहर्वृ
त्तंत्रयंततोपिवहिर्भूपुरमितिज्ञेयं तदेव विंद्वाढ्यग
गनमेव शिवयुक् एकारयुक्तं ज्ञानीज्ञानिशव्दःतथा
चहंहेज्ञानिनेनमितिसप्ताक्षरमंत्रोद्धारःपर्ययवस्यति एत
न्मंत्रंकर्णिकायांलिखित्वाष्टपत्रेषुतस्यहकारस्यसंबं
धिनोव्योमरूपभूतस्यप्रोक्तवर्णान्हकारेणपुटितान् 
कृत्वालिखेत् ननुनवमः कुत्रलेख्यिति  ||

पृ० १०९ब) शंकांअंताल्लोपितिन्यायाद्वारणीयेत्यनुवदति शिष्टमि
त्यादि तथाचचरमदलेहकारपुटितमेकंवर्णंलिखित्वा
द्वितीयमपिवर्णंतादृशंलिखित्वाषट्वर्णाःपर्ययवस्यंति
भूतवर्णाएतत्पटलोक्ताएवपंचह्रस्वाःपंचदीर्घाइत्यादिनो
क्ताः एतेषामेवशीघ्रोपस्थितिकत्वात् अतेवशिष्टमित्येक
वचनंपूर्वोक्ततद्ग्रहणेत्वक्षरद्वयस्यशिष्टत्वेनतदसंजसं|
स्थात् अतेवजलयंत्रेशिष्टमितिनोक्तं अन्यथापूर्वोक्तव
र्णग्रहणेनतत्रापिशिष्टत्वंसंभवत्येव अतेवभूयंत्रेलांता
नित्युक्तं अन्यथालांतत्वस्यतत्रपूर्वोक्तरीत्यैवप्राप्ततयातथा
नोपपादीयेत अत्रसर्वाण्यक्षराणिसविंदुकानि साष्यस्य|
विषग्रस्तस्यदेवदत्तादेर्वंधुभूतानियान्यक्षराणि सिद्धार्णावां
धवाःप्रोक्ताइत्युक्ततयासिद्धकोष्टस्थितायेवर्णास्तानपिपत्रे
षुलिखेत् यद्वा वंधक्षरपदेनदेवदत्तादेर्नाम्नप्रथमभूतद
कारादेर्मित्रभूताक्षराणिगृह्यंते तानिचकुलाकुलविवारा
वसरेदर्शितानि एतेषांचनपुटितत्वं पार्थक्येननिर्देशात्
रोहिण्यांरोहिणीमुहूर्तेसचदितेनवमोरात्रावष्टमःसम
दिनरात्रिकेकालेद्विघटिकापरिमाणःनायंमुहूर्त्तःसर्वो
प्युपादेयोपितुराहोरुदयोयस्मिन्सेव प्रतिदिनंद्वादशरा
शयोभवंति प्रतिराशिपंचभूतघटिकाःसंतितत्रग्रहाणा
मुदयोभवति तत्रराशिपंचघटिकापरिमाणःतत्रप्रथम
घटिकावायोःतत्रगुरुराहोरुदयःद्वितीयावह्नेःस्तत्रशु
क्रभौमयोः तृतीयाभूमेस्तत्रवुधार्कयोःचतुर्थीतलस्यत
त्रशनिचंद्रयोः पंचमीवियतस्तत्रसर्वेषामपिग्रहाणामु
दयोभवति तदुक्तंतंत्रांतरे दिनंमेषादिमीनांतैरेकंद्वा

पृ० ११०अ) दशराशिभिः राभोष्वेतेषुभूतेषुविज्ञातव्याग्रहोदयाःभू
तेषुभूतकालेषुतत्तद्राशिगततत्तभूतघटिकास्वितिया
वत् तथाएकैकस्मिन्भवंत्यत्रराशौभूतानिपंचच वायुर्व
ह्निस्ततोभूमिरापःखमितिपंचमं सर्वेषामेवराशीनांवा
ययायातुनाडिका द्वितीयानाडिकाग्नेयीतृतीयापार्थिवी
मता चतुर्थीवारुणीज्ञेयाव्योम्नःसापंचमीस्मृता गुरुरा
हूभृगुकुजौवुधार्कौचंद्रसूर्ययजौ क्रमाचतुर्षुभूतेषुव्योम
सर्वात्मकंभविदिति एतद्यंत्रंरोहिणीस्थेराहौकर्तव्यमित्य
र्थितिहर्षकौमुद्यांस्थितं वायव्यंयंत्रमाह यौद्वाविति त
त्रैकोयकारोक्ष्णतृतीयस्वरेणेंदुखडेनविंदुनाचयुतःका
र्यःद्वितीयोपकारोधरेणद्वादशस्वरेणविंदुनाचयुतःको
पेशेतिस्वरूपंडेयुतंचतुर्थ्येकवचनांतंपिंयैंकोपेशायन
मित्यष्टाक्षरोद्वारःवायव्यान् अत्रपटलेकथितान्वायु
भूतवर्णान्यकारेणपुटितान्कृत्वाष्टदलेषुलिखेत् वृ
त्तमेवषड्विंतुलांछितंवायुमंडलं स्वात्यांस्वातीमुहूर्तेआर्द्रा
श्लेषानुराधाचमयावैवधनिष्टिका पूर्वाषाढोतराषाढेअ
भिजिद्रोहिणीतथा ज्येष्टाविशाखामूलंचनक्षत्रंशततारि
काउतरापूर्वफाल्गुन्यौदिनेपंचदशक्षणाःरात्रावार्द्धात
थाचाष्टौपूर्वभाद्रपदादयःपुनर्वसुक्षणःपुष्यःश्रुतिस्ति
स्रःकरादिकाइतिदर्शनात्संपूर्णाहोरात्रस्ययस्त्रिंशतमो
मुहूर्तःसस्वातीमुहूर्तःशनेरुदयोजन्तभूतोयायांतुरी
चघटिकायांभवति स्वातीमुहुर्तशन्युदययोःसंवं
धेइदंवायव्ययंत्रंलेख्यमितिनिर्गलितार्थः वह्नेर्यं
त्रमाह वह्नेर्वीजमिति रकारद्वय    ||

पृ० ११०ब) श्रवणसद्यार्द्धेंदुभ्यांपंचमस्वरत्रयोदशस्वरविंदुभ्यांवयुतं
क्रमेणकार्ययं खरौःरोफडितिस्वरूपंहन्नमःसाध्याक्षरे पौ
षकैरिति वांधवाःसिद्धकोष्टस्याःपोषकास्तेसुसिद्धगाःघा
तकावैरिकोष्टस्थाःसेवकाःसाध्यकोष्टकाइत्युक्तेःसुसिद्ध|
कोष्टस्थितावर्णारकारपुटितवह्निरूपभूतवर्णाश्चदलेषु
लेख्याइत्यर्थः घातकाक्षराणिवैरिकोष्टगतावर्णाःतद्वस्त्रे
चितावस्त्रेनाशयेदित्यत्रतद्वारेतद्यंत्रनिखननादितिशेषः
जलीययंत्रमाह नासेत्यादि नासयासप्तमस्वरेणअर्द्धेंदुना
चयुक्तं अंवुवकारःतन्मार्द्धंदुयुक्तमंवुमतुनाचतुर्दशस्वरे
णयुतंकार्यंङेतोविधुः चतुर्थ्येकवचनांतोविधुशव्दःवि
धंतेविधुशव्दांतेभुवेइतिपदं नमितिपदमेव तेनवृंवौंवि
धवेविधुभुवनेमित्येकाक्षरमंत्रुद्धृतोभवति वारुण्य
निति अत्राष्टवर्णानामष्टयत्रांतमेववारुणानांसमाप्तिः
अत्रपत्रेषुयथोक्तरीत्याप्राप्तस्यवांधवाक्षरसंघस्यलिखनं
चभवतीति अतेवकिंचिदप्यत्रनोक्तंअधिकवर्णाभावा
त्शिष्टमंत्येवेत्यादिवत्पृथिवीयंत्रेत्वष्टमस्याप्यभावा
तत्राष्टमपत्रेकिंलेख्यमितिशंकायांलांतानितिवक्ष्यतित
थाचसप्तपत्रपर्यंतंप्रस्तुतपृथ्वीभूतवर्णानालिख्यअष्ट|
मेपत्रेलकारमधिकंपृथ्वीवर्णतयाद्वितीयपटलोक्तमभि
लेखेदितितदर्थोभविष्यतीतिनकिंचिदतुपपन्नं वारु
णार्क्षंशतभिषातदीयेमुहूर्तेयदाकाव्युदयःकविशु
क्रस्तत्संवंधीउदयःस्यातत्रेदंलेख्यं भूयंत्रमुद्धरति गंडवि
त्यादिना गंडोनवमस्वरःवसुमतीलकारःगण्डयोःगका
रुकारयोर्मध्येजगौगकारजकारौ लुकेस्वरूपं नतिर्नमः

पृ० १११अ) शव्दःतेनऌलंगजगण्डलुकेनमितिदशाक्षरमंत्रुद्धृतो
भवति अत्रापिपूर्ववत्समार्णानामेवपृथ्वी भूतवर्णतया
तावंतेवतेलेख्याइति भ्रमोमाभूदित्येवमर्थंलांगानिति
एतेषांसर्वेषामपिलकारपुटितत्वकरणादतांतिमदलेल
कारत्रयंपर्यवस्यति मृदिमृत्पात्रे ज्येष्टामुहूर्तेवुधस्योदये
यंत्रमिदंलिखितंसर्वत्रनतुलघुगुहविवेकेनकिंवासर्व
त्रचौरगतिरिपुसेनागतिवादिवाणीप्रभृतिषुस्तंभनकृ
तस्यात् अत्रविशिष्यानुक्ताःपुत्रपौत्रादयःसर्वेपिकामाः
सिद्ध्यंतीत्यत्रस्तत्तत्कामार्थिभिरुपास्यमित्याह गुह्येत्यादि
ना ननुतर्हिसर्वमपरंपरित्यज्यात्रैवसर्वःप्रवर्तेतेत्यत्रा
ह गुह्यतरामिति एतदुपासनाप्रकाप्रकारस्यसर्वैःप्राप्तु
मशक्यत्वादितरत्रप्रवृतिरितिभावःएतावताप्रवंधेन
सकलमंत्रप्रकृतिभूतामातृकामंत्राःपरिसमापिताः|
सांप्रतंपरेमंत्रावक्तव्यास्तत्रदेवीत्वेनप्रस्तुतमातृकासा
जात्यात्प्रथमंदेवीमंत्राणामवश्यवक्तव्यत्वेसतिसृष्टिक
र्त्तृव्रह्मशक्तित्वेनसरस्वतीत्वेनसाजात्याच्चसरस्वतीमंत्र
भेदानेवादावाह अत्रिरित्यादिना अत्रिर्दःवरुणसंरुद्धः
आदावंतेवकारेणयुक्तःदवाग्वादिनीतिस्वरूपं वद्वयंस्वा
हापदंठकारश्चंद्रवावकःसकारवकारयोश्चंद्रवाचकयो
र्द्वयोरत्रसत्वाद्विरेफोभ्रमरस्येवस्वाहाप्येतत्पदवाच्यःते
नवदवाग्वादिनिस्वाहेतिदशाक्षरोमंत्रुद्धृतःश्रव
णादिकंद्विधाद्विधा तेनशिरःप्रभृतिगुदांतदशस्था
नेषुदशवर्णानामेकैकशोन्यासःफलति मातृकोक्ते
ति अंकंखं गंघंङं    ||             ||

पृ० १११ब) आंहृदयायनमः इत्यादिरीत्येत्यर्थः वर्णाब्जेन ह्सौःइतिवी
जेन एतदनंतरंवाग्वादिनीयोगपीठायनमित्येकादशा
क्षराणामपरेषामपियोगमामनंतिप्राचीनाःइमाःअनु
पदमाविर्भाव्याःमुद्राःव्याख्यानमुद्राताःपूर्वोक्तःसंत्रांतरमु
पदिशति हृदयेत्यादिना ऐंनमोभगवतिवदवदवाग्दे
विस्वाहेतिषोडशाक्षरोयंमंत्रः षड्भिःपदैरिति वाग्भवःप्र
थमं नमोद्वितीयं भगवतीतितृतीयं वदवदेतिवीप्सितं
पदमेकमितिचतुर्थमिदं वाग्देवीपंचमं स्वाहाषष्टं मंत्रां
तरमाह तारेत्यादिना यद्यप्यधरोविंदुरितिपृथगेवनि
र्दिष्टंतथापिकेवलविंदोरुल्लेखासंभवातदाश्रयतया
न्यस्ययस्यकस्यप्याश्रयणेकर्तव्येसत्यविहितपूर्वोपस्थि
तस्याधरपदवाच्यस्यद्वादशतमस्वरस्याश्रयणंन्याययमि
तिवाग्भववीजमुद्धृतं ओंह्रींऐंह्रीं ओंसरस्वत्यैनमःइत्येका
दशाक्षरोमंत्र क्रमादिति कर्णाक्षिनासिकायुग्मवक्त्रलिं
गगुदात्मकनवरंध्रक्रमात् मंत्रांतरमुपदर्शयति वाच
स्पतेइत्यादिना वाहवाग्भववीजं आद्यंयस्येतिमनोर्वि
शेषणं अमृतेइतिपदीयाकारस्यपतेइतितेकारेणसह
संवंधिनीस्तोन्येवमर्थंसूचयितुंरुद्रसंख्याक्षरिति नन्वेवं
प्रथममंत्रेकिमर्थमेकादशाक्षरदित्युक्तं नहितत्रापिसं
धिकृतःकश्चित्संदेहोस्तीतिचेत् अस्येवतत्रापिसःअधरो
विंदुरित्यनयोः स्वातंत्र्यभ्रमसंभवात् विंदोर्विशेषतोनु
चार्ययंत्वेपिवीजोपरिविंदुनादकलानामिवधानमात्रस्य
संभवित्वात् यतंषोडशवर्णाद्व्यमित्यनुपादेयंस्यात् नस्या

पृ० ११२अ) त् हृदयादिपदानांस्वरूपपरताभ्रमनिराकरणार्थक
त्वेनावश्योपादेयत्वात् अधरोविंदुरित्यादावप्येवंसमा
धातुंशक्यते एवमन्यत्रापिकिंचित्प्रयोजनंतदुपादान
स्यस्वयमूह्यंविधिवत् जातिसाहित्येनतत्तन्मुद्राभिश्च
पंचभिःपादैरित्युक्तौस्वकृतोद्वारक्रमप्राप्त्यावाचस्पतेपदा
दितः पंचांगक्रमभ्रमःस्यादित्यतोवागाद्यैरिति तृतीयां
तस्यकुर्यादितिक्रियायांकरणतयांगानीन्यस्यकर्म्मत
यान्वयःविधिवदित्यनेनसमस्तेनास्त्रमुक्तम्तत्रकथंक
र्तव्यमित्याकांक्षायांपंचभिःपदैरिति एतावन्मात्रोक्तौक
थमेतैः पंचभिः षडंगानीतिसंदेहः स्यादित्यतोवि
धिवदिति अनेनषष्टमंगंसमस्तमंत्रेणकार्ययमित्यु
क्तं गोपनार्थस्पष्टमनुक्तिरितिपदार्थादर्शकृतः अत्रेदं
वक्तव्यं विधिवदित्यनेनहिअंगानीतिसमभिव्याहारे
णतदनुष्टानविधिरेवप्रतीयते नत्वस्त्रनामकेषष्टमं
गंतेनकर्तव्यमितिशव्दसामर्थ्याभावात् यच्चोक्तं कुर्या
दंगानीतिविधिनाषडंगमेवप्राप्तमिति तदपिन कृत्वां
गानिमनोरंत्यैर्नवभिर्व्यापयेद्वयुरित्यादिसंहितादा
वपितत्प्राप्तिप्रसंगात् षट्दीर्घभाजामुंडावीजेनांगानि
षट्चरेदित्यत्रयामलादौषट्पदवैयर्थ्यप्रसंगाच्चां
गानित्येतावतैवषडंगप्राप्तिसंभवात् यदिवषट्दीर्घेत्या
दिनैवषडंगप्राप्तिसिद्धौत्वन्मतेपिषट्पदंव्यर्थमेवेत्युच्ये
त तदापिषडंगानिविधेयानीतिमातृकाप्रस्तावीयस्यकुर्या
दंगानिषट्क्रमादितिभुवनेश्वरीप्रस्तावीयस्यद्विरुक्तैस्तै
र्वीजैरंगानिषट्क्रमा  |

पृ० ११२ब) दिकत्यादिकस्यत्रिपुराप्रस्तावीयस्यचमूलस्यासौरस्यमेवष
ट्पदवैयर्थ्यप्रसंगात् यच्चोक्तंयत्रांगपंचकमस्तितत्रपंचांगा
नीत्यादिकमेवोच्यतिति तदपिन दशाक्षरशालिनिमहा
लक्ष्मीमंत्रेपंचांगशालिन्यपिअंगमंत्राःसमुद्दिष्टाःअंगानि
प्रथमंयजेदित्यादेर्मूलेवाभिधानादितिसंक्षेपःव्राह्मीर
सिति घृतस्याष्टमांशःकल्कःघृतचतुर्गुणोव्राह्मीरसःजप्त
मितिसप्तावृत्यानित्यंत्रिवर्षंपंचवर्षंवायदुक्तंनारायणीये
व्राह्मीरसस्यकपिलाज्ययुजःप्रभातेजप्तंतयापिवतियश्चु|
लुकंत्रिवर्षं एकोदितंसखल्लधारयंति त्रिरुक्तंपंचाव्दतोमुख
धृतंनतुविस्मरेत्तदिति तोयंवकारःतत्रस्थितंविष्णोःशयनं
विष्णुशयनभूतानंतप्रतिपाद्यद्वितीयस्वरःतेनवाइतिसिद्धं
केवलेनस्वरहीनेनचतुर्मुखेन ककारेणसहितं एतेनवा
कितिसिद्धेनवाग्भववीजेनेकोमंत्रोभवतीतिकेचित् त्रि
वीजात्मकमंत्रस्यघटकमिति दमित्यपरे नाहितिस्वरूपमे
वमंत्रोमंत्रघटकोवेत्यपरे यतविस्तोस्तोयस्थंशयनंअनंतः
तेनद्वितीयस्वरःकंशिरसेस्तेनप्रथमस्वरःइतिस्वरूपं अका
रेकारयोर्वलतंमिलनंयत्रतकेवलं अकारेकारयोर्योगेए
कादशस्वरनिष्पति तेनसहप्रथमसंपादिनद्वितीयस्वर|
स्यसंधौद्वादशतमस्वरनिष्पतिःचतुर्मुखःकतेनशिरते
नविंदुरितिवाग्भववीजलाभितिकेनचिदुक्ते तत्रयुक्तंतो
यस्थमित्यस्यवैयर्थ्यप्रसंगात् शयनपदादेवानंतलाभात्
अर्घीशःषष्टस्वरःवह्निःरःतेनरूमितिद्वितीयमुद्धतं सद्यो
कारःअंवुवःभृगुःसःतेनस्वोमितितृतीयंवीजमुद्धृतं व्याद्या
तारग्वधः सिंदुवारःनिर्गुंडी आम्रातंअमाडोइतिभाषयाप्र

पृ० ११३अ) सिद्धः तैलंकेवलंप्रत्यक्षभूतं शाड्रीष्टंशिष्टंशिडाडाइति
तिप्रसिद्धं तांवूलमिति तांवूलंवदनेधृत्वानस्वपेदित्य
र्थः यदुक्तंस्मृतिषुशयनमुपक्रम्यतांवूलंवदनाल्प
जेदिति तेनरात्रौतांवूलभक्षणेपिनदोषःअक्षराढानी
ति स्वानुपयुक्तत्वेपितादृशपत्राणांयथारक्षाभवतित
थायतनीयमितिभावः || यस्योद्योतमतीस
तीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनिधीतिपंथकु
लभूःकूर्माचलोजन्मभूः सपास्यंकृतवीर्ययचाच्युतपदं
वाराणसीवासभूस्तज्जेपूतिंमगाद्विशैलपटलःशव्दार्थ
चिंतामणौ || सृष्टिकर्तृशक्तिमंत्रानभिधायस्थितिकर्तृ
शक्तिभूतमहालक्ष्मीमंत्रान्वक्तुंप्रतिजानीतेअथेत्यादिनं
सत्यीहिश्रोतृणांप्रवृत्तौनिरूपणंसफलंस्यात् तदेवनप्र
वृत्तिंप्रतिप्रयोजकीभवतःस्वेष्टसाधनत्वग्रहस्यात्राभावा
दितिनिष्फलंतेतन्निरूपणमितिशंकानिराचिकीर्षया
मंत्राविशिनष्टि श्रीसौभाग्येत्यादि ननुभवेदेवंतन्मंत्र|
ष्णुसामर्थ्यंयदितद्देवतायांतथासामर्थ्यंस्यात्तदेवनेत्या
शंकांपरिहर्तुंश्रयंविशिनष्टि यस्याइत्यादि यद्यपिमं
त्रस्थांह्यत्वादप्राधान्याच्चश्रीविशेषणमेवपूर्वंवक्तुमुत्वं?
तं तथापिमंत्रस्यसामर्थ्यमेवप्रकृतेकार्यसाधकंनदे
वतायाः अतेवेकदेवताकेषपिकेषुचिन्मंत्रेष्वधि
कंकेषुचिन्मूनंसामर्थ्यंदृश्यितिध्येयं वांतःशकारःवह्नी
रकारःवामनेत्रंचतुर्थस्वरःइंदुर्विंदुरित्येतेषांयोगेश्रीवी
जमुद्धृत्यंभवति छंदोभिधायकवाक्येद्वितीयवर्णःकूर्मोन
तुजलं शकारोवीजंतुर्ययस्वरःशक्तिः षट्दीर्घेति  ||

पृ० ११३ब) द्वितुर्यषष्टद्वादशचतुर्दशषोडशस्वरैरित्यर्थःत्रिभिःकम
लतिलबिल्वफलैः अत्रचत्रिभिर्मिलितैःकृत्वासहस्रंहोमि
तिकश्चित् सहस्रसंख्यातैःपूरणीयात्रयस्त्रिंशदधिकत्रिशत
संख्ययातेषामेकैकेनहोमः एकसंख्यातुयेनकेनापिस्वेच्छ
येतिकश्चित् केचितुउक्तैस्त्रिभिःप्रत्येकंसहस्रंहोमितित्रिस
हस्रंहोमःपर्यवस्यतीत्याहु पदार्थादर्शकृतस्तुत्रिभिरुक्तद्र
व्यैरेकैकशःसहस्रसंख्ययाहोमंकृतापुनःसमुदितैस्त्रिभिः
सहस्रसंख्ययाहोमितिसहस्रचतुष्टयंहोमःपर्यवस्यती
तितिकथयंति वाकारस्तुमौलेनस्वारस्यमेतत्पक्षेसमावह|
तिपुरोवदिति पूर्वोक्तदेवतांगदेवतानांयथाकेसरेष्वभ्यर्च
नंकर्तव्यमित्यर्थः तेष्वेवदलेष्वेवकर्णिकायामेवंदेव्यादक्षि
णेभागेशंखनिधिःसवनितःवामभागेपद्यनिधिस्तथावि
धःकंवुकनिधिःशंखनिधिः छंदोनुरोधात्पदपरावृत्तिःव
सुधारावसुमतीचतयोर्वनिते एताःवक्ष्यमाणाःइत्थंसप्ताव
रणदेवताःसंपूज्य श्रियोमंत्रंसुसिद्धीकृत्यप्रयोगानादर्शय
ति वक्ष्यित्यादिना अशोकवह्नौ अशोककाष्टदीपितानले
एवमग्रेप्येवंविधस्थलेर्योवधेयःशुद्धैःपूर्वोक्ताज्यपरिप्लु
तत्वरूपधर्मशून्यैः यद्यपिसर्वत्राज्येनविनाहोमोनास्तितथा
प्यत्रविशेषवचनातद्भवतीतिध्येयं पदार्थादर्शकृतस्तुशु
द्धैःकेशकीटाद्यवकरंदूरीकृत्यप्रक्षाल्यशुद्धतामानीतैरि
त्यर्थित्याहुःइदंचेदृशशुद्धतायासवत्राप्यपेक्षणादत्रैव
तदभिधानेवीजाभावित्याद्युक्त्यादूषितप्रायं अथात्रसा|
मान्यशास्त्रस्याप्रवृतिसूचनायसामान्यशास्त्रप्राप्तमपिशु
द्धत्वंपुनरत्रोक्तमितिचेत् तर्हिप्राणायामसंकल्पाचमना

पृ० ११४अ) दिकमपिलुप्येत लुप्यतांकालोहानिरितिचेत्तर्हिशिष्टा
चारविरोधः तस्मादस्मदुक्तार्थेवन्याययिति विल्वंश्रीसू
क्तजापीनिजभुविमुखजोवर्द्धयित्वास्यपूर्वंपत्रेस्त्रिस्वादुयु
क्तैःकुसुमफलसमित्स्कंदभेदैस्ततश्च तन्मूलैर्मंडलात्प्रा
कृनियमपरिवृतोसौहुतानिर्म्मलात्मारूपंपश्येद्रमायाः
कथमपिनपुनस्तत्कुलेस्यादलक्ष्मीरितिप्रयोगांतरंतंत्रांत
रे अयमर्थः व्राह्मणोनिजभूमौविल्ववृक्षंश्रीसूक्तजपपूर्व
कंजलंसैवनादिनावर्द्धयेत् विलुंस्पृष्टाजपेचश्रीसूक्तं त
तस्त्रिमधुरसिक्तैःपत्रपुष्पफलसमितशृंगभेदमूलैषड्भिः
क्रमेणजुहूतुक्तफलंस्यादितिसंक्षेपः नियुतंलक्षं तत्फ
लैः तदादीनांसमासप्रविष्टपदार्थपरामर्शकत्वस्यपूर्वं
सदृष्टांतमुपपादितत्वात् मंत्रांतरमाह वाग्भवमित्यादि
ना विष्णोर्वनिता श्रीवीजं मकरकेतनःकामवीजं अंते
भानुलक्षजपंपरिसमाप्य नतुप्रत्यहंहोमपक्षिहाश्रयणे
यितिभावः तत्सहस्रंभानुसहस्रं तद्विधानेनेति तत्पूजा
तदावरणपूजादिकमपिपूर्वोक्तयैवदिशाकर्तव्यमित्य
र्थः मंत्रांतरमाह दीर्घेत्यादिना दीर्घानकारःएषहिप्रति
षेधार्थ प्रतिषेधश्चदातुर्याचयितुश्चदीर्घनिश्वासहेतुर्भ
वतीतिशास्त्रेनदीर्घपदेननकारोलक्षतेइतिहर्षकौमुदी
कृतःवस्तुतस्तुदीर्घासंज्ञककलायाःनकारादुत्पत्तेतत्सं
ज्ञात्वंतस्यसृष्टिप्रभृतिसंज्ञत्वंतस्यसृष्टिस्थितिसंज्ञाहिकका
रादेरतेवभवतीतिध्येयं यस्ययकारस्यादिर्मःव्रह्माकः
भानुर्मःवसुंधरालःचांतेवाकारस्यांतेसिन्यैस्वरूपं वह्नेःप्रियास्वाहाशदः
तथाचनमःकमलवासिन्यैस्वाहेतिदशाक्षरोमंत्रुद्धृतोभवतिदानं
वरदानं वरमुद्रेतियावत्  ||

पृ० ११४ब) अभयपदसामानाधिकरणात् तयोःसाहचर्यस्यभूरिशो
दर्शनात् त्रयोदशाक्षरंमंत्रमुद्धरति वाग्भवेत्यादिना तार्त्ती
र्यंवालायास्तृतीयंवीजं यद्वा परस्परसंसृष्टहकारसकारौ
रेफ् विसर्गविंदुचतुर्दशःस्वरैःश्चतुर्भिःसंयुक्तौइत्येवंरूपंभै
रव्याएवतार्तीयग्राह्यं केचितुरेफरहितमेवभैरवीतार्त्तीय
मादेयमित्याहुःपक्षत्रयमपीदंपदार्थादर्शेजगदितिस्वरूपं
पार्श्वःयकारोवह्निवीजेनसमुज्वलःसंवद्धःअर्घीशेनषष्टस्व
रेणाढोभृगुःसःसैस्वरूपं तारःप्रणव आद्योयस्येत्येवंभूतता
मापन्नोद्वादशाक्षरस्त्रयोदशाक्षरमापद्यतेइत्यर्थः प्रणवोवी
जं तार्तीयंशक्तिः हस्तावित्यादि संपूर्णमंत्रंहस्तयोःप्रत्येकंव्या
पययहस्तशुद्धिंकृत्वाओंऐंनमःइत्यंगुष्टयोःओंह्रीनमःतर्जन्योः
ओंश्रींनमःमव्यपयोःओंक्लींनमःअनामिकयोःओंह्सौंनमः
कनिष्टिकयोर्विन्यस्य ओंजगत्प्रसूत्यैनमःइतिसप्तवर्णाप्रत्ये
कंकरतलयोर्द्वयोर्विन्यस्यसंपूर्णमंत्रेणव्यापकन्यासंकृत्वा
ओंऐंनमःइत्यादिरीत्यैवपंचवीजानिमूर्द्धनिनेत्रयोर्वक्षसिगु
ह्येअंघ्र्योश्चक्रमेणविन्यस्यावशिष्टसप्तवर्णान् ओंजंनमः ओं
गंत् नमः ओंप्रंनमःओंसूंनमःओंत्यैंनमःओंनंनमःओंमंनमः
इतिक्रमेणत्वगसृग्मांसमेदोमज्जाशुक्रेषुमनसान्यसेत् धातु
षुन्यासेकर्तव्येत्वेषविशेषोयत्ततद्धातून्मनसाध्यात्वाहृदयेन्य
सेदिति ततश्च ओंऐज्ञानायाहृदयायनमः ओंह्रींऐश्वर्ययाय|
शिरसेस्वाहा ओंश्रींशक्त्यैशिखायैवषट् ओंक्लींवलायकवचा
यहुं ओंह्सौंःवीर्ययायनेत्रायवौषट् ओंजगत्प्रसूत्यैनमःतेजसे
अस्त्रायफडितिषडंगमंत्रैःषडंगन्यासंकुर्यात् नमेरुःरुद्रादः

पृ० ११५अ) लकुचःवहरितिभाषया सुरपर्णी अमीषांचतृतीयांताना
मलंकृतमित्यत्रान्वयःहेमकुट्टिमंसुवर्णनिवद्धभूभागं
अतेवोजलंप्रकाशमानं अंवुसुगंधिद्रव्यविशेषःकस्तूरी
नामकस्यमृगस्यनाभिः तेननपौनरुक्त्यंमृगांतरनाभियु
दासायकस्तूरीति नकेवलंतन्मात्रंपृथक्कृतंतत्रासीत् किं
तुतन्मृगापितत्राभवन्नितिसूचनार्थमेवमुक्तिःकस्तूरी
मृगाचनाभिश्चेतिद्वंद्वोवा नाभिश्चोपस्थितत्वातेषामेवेति
अर्थद्वयेपिफलंतुल्यं तथाचात्रपीठपूजायामेषविशेषःपृ
थिव्यनंतरंक्षीरसमुद्रःतन्मध्येरत्नद्वीपः तत्रोद्यानंतत्रसरो
वरं तत्रमंडपःतन्मध्येपारिजाततरुःतस्याधस्तात्रत्नसिंहा
सनमिति शेषंदेवतांतरवत् कोटीरेकिरीटंहारोमुक्ताहा
रःपटीरपंकश्चंदनपंकःततःकेवलघृतेनदशांशसंख्य
याहोमानंतरं द्वादशायुतसंख्यहोमदशांशस्तुतर्पणेसति
द्वादशसहस्रंतत्प्राप्येतेतितदपवादार्थमाह अयुतद्वयमि
ति पूजनंहियेनकेनाप्येकोपचारेणापिसंभवतीत्यतषोड
शोपचारादिपूजालाभायप्रेति व्यवस्थापितंहि षोडशैरु
पचारैस्तुप्रभुंसंपूज्यभक्तितः पुनर्गंधंवपुष्पंचनिवेद्यप्रा
र्थयेत्प्रभुमित्यादिवचनानुरोधात्मुख्यस्यप्रधानसमकक्ष
स्यचसंपूर्णपूजनोतरमेवपुनर्गंधपुष्पेदत्वावरणपूजा
ज्ञांसंप्रार्थ्यतत्पूजनमितिसिद्धातःशंकरनंदनोगणेशः
स्कंदस्तुसतिविशेषवचनेस्यात् गणेशस्तुसर्वत्रैवकॢप्तपू
जाकःस्थलविशेषकालविशेषमात्रंप्रतीक्षते अन्यतःवाम
नः कर्णिकायामेवदक्षिणवामपार्श्वयोःक्रमेणजह्रसुतागंगा
सू |

पृ० ११५ब) र्ययसुतायमुनाचपूज्या तत्रैवपश्चिमेदेव्याःपृष्टभागेवरुणः
क्षेमंकरीमहाशक्तीरक्तमालानुलेपना धृत्वामुक्तामणिछ
त्रमुपास्तेपूर्वदिगातेत्यत्रश्रीराजराजेश्वरस्तवराजेपूर्वप
दमपिप्रसिद्धपूर्वपरतयाव्याख्यातंसद्देवपृष्टभागमेवप
श्चिमदिक्पर्यवसन्नंप्रत्यापयति यद्यपिकर्णिकापूज्याना
मादावेवशंकरनंदनादेरिवेपन्यासोन्याययःतथाप्यंगानां
पूजनोतरमेतत्पूजनंनपूर्वमितिसूचयितुमित्थमभिधानं
तथाचगणेशकामदेवयोःप्रधानसमकक्षत्वं अंगादीनां
तदुतरपूज्यानांसर्वेषामप्यावरणत्वमेवेतिध्येयं ततोष्टद
लाद्वहिः स्वस्वदिक्षुपूर्वादितोमेषादयःपूज्याःनवग्रहापि
स्वस्वदिक्षुपूजनीयाः तत्तद्दिशात्यागेमानाभावात् परितो|
यजेदित्यपिनैवंसत्यसमंजसंस्यात्केतोरपिराहुवदिशा
केतुर्वायौचतुर्वर्णितिस्मार्त्तवचनाद्वायौतत्पूजेतिकेचि
त् दिक्षुचतुरस्यांतःपूर्वादिस्वस्वदिशासु तदत्रमहालक्ष्मा
अष्टावरणानि प्रथममंगानि द्वितीयमुमादितृतीयंगंगा
दि चतुर्थंराशयःपंचमंनवग्रहाःषष्टंदिग्गजाःसप्तममिं
द्रादयःअष्टमंवज्रादयः इतिविवेकः तत्रांगानिपीठयंत्रस्य
केसरेषु उमाद्याःपीठयंत्रस्यैवाष्टपत्रेषु गंगादित्रिकंकर्णि
कायामेवाग्नयभागेशानभागपृष्टभागेषु अष्टदलाद्व
हिर्वृतरेखातोंतःपूर्वादितोमेषादयोराशयःपूज्या तत्रायं
क्रमः मेषवृषमिथुनकर्कटात्पूर्वादिचतुर्दिक्षुसंपूज्यपुनः
पूर्वादिसिंहकन्यातुलावृश्चिकान्संपूज्यपुन पूर्वादिधनु
रादिचतुष्कंपूजयेदिति यद्वातुलामेषौदेवप्रभुदिशि त
थाकर्कमकरौप्रतीच्यां राशीद्वौयमदिशिमतौवृश्चिकवृ

पृ० ११६अ) षौ विधोःसिंहःकुंभोदिशिवसतिवह्न्यासुरमरुद्भवेषुष्णुः
शेषामिथुनललनाकार्मुकह्यषाइति तद्वहिःपूर्वाद्यष्ट
दिक्षुग्रहाः यदुक्तंनारायणीये पूर्वादिदिक्षुसंपूज्याश्चद्र
ज्ञगुरुभार्गवाः आग्नेयादिषुकोणेषुकुजमंदाहिकेतव
इति सूर्योपिपूर्वदिश्येवदिगाजाःअपिः स्वस्वदिक्षुपूर्वा
देस्तत्तद्गजदिशात्वेनप्रसिद्धेः इंद्रादीनांतुचतुरस्रमेवय
थापूर्वं अत्रराशिप्रभृतीनांदिगाजांतानामिंद्रादीनामिव
प्रसिद्धयैवपूर्वादिशार्चनमितिवोध्यं शंकरनंदनपुष्पध
न्वनोस्तुगणेशकंदर्प्परूपयोःप्रधानसमकक्षतयानावर
णेषंतर्भावःप्रत्येकमावरणांतेमहालक्ष्म्याःपूजनंतर्पणं
करप्रक्षालनंपूजानिवेदनंचेतिविवेकफलमवधेयं ए
तन्मंत्रप्रयोगानादर्शयति दूर्वाभिरित्यादिना तांवूलाका
रपत्रास्याद्रक्तविंदुश्चमध्यतःश्वेतपुष्पानिगदितालक्ष्मीव
ल्लीतिपंडितैःभस्माभिमंत्रणसंख्यातूपस्थिततमाष्टोतरस
हस्ररूपा अष्टोतरशतरूपेतिपदार्थादर्शकृतःनहिसंख्ये
यंमूलकृताकंठतःप्रतिपाद्यतेपूर्वोपस्थितसंख्ययाव्यवधा
नान्नानुषंगोपिमूलस्वारस्यकरः इयताप्रवंधेनैकादशप्र
योगानुक्ताद्वादशतममभिषेकप्रयोगमभिधातुमुपक्र
मते कृत्वेत्यादि नचपदानिनवकोष्टाआत्मनियस्येतिवि
ग्रहान्नवपदेत्यात्मापर्यायांतरस्वरूपंयस्येतिविग्रहाद्वातृ
तीयपटलोक्तनवनाभमंडलस्योपादानमनेनकृतं मं
त्रेणवक्ष्यमाणमहालक्ष्मीयत्रेणस्वकर्णिकायामालिखि
तेनभूषितंचतदपेक्षितं विधिनाभिषेकंकुर्वीतेत्युक्तं
तत्रकोसौविधिरित्यपेक्षामाह   ||

पृ० ११६ब) कलशानित्यादिना नवरत्नैःपूर्वोक्तैःसम्यक्दिक्रमेण
आवद्धंसंवद्धंकर्षेणषष्ट्यधिकशतरतिकसुवर्णेनवपद्मं
कृत्वातत्कर्णिकायांपुनर्लक्ष्मीयंत्रंलेख्यं तच्चमध्यकलशें
तर्निक्षेप्यं ततोनवस्वपिकलशेषुचंदनादिदशद्रव्याणि
संपेष्यभागशःसमभागेनमध्यकुंभमारभ्येशानकुंभांतं
निक्षेप्याणि नचरत्नान्यपिसर्वत्रतथा ननुमध्यकलशेषु
नर्नवरत्नानिप्रक्षेप्याण्येव सर्वरत्नानांपद्मसंस्कारकता
रत्नसमावहुत्वस्यपद्मविशेषणत्वेनाम्नातत्वात् इमानिपु
नःकलशसंस्कारकाणिकलशेषुनिक्षिपेदित्युक्तेरितिचेत्
अत्रकेचित् कलशीयजलेरत्नसंवद्धाद्विफलविशेषाधानश
क्तिर्जायतितिकल्पं तच्चैकधाप्रक्षेपादपिसंभवति अतेव
रत्नान्यपिसर्वत्रेत्येवोक्ते तत्पुनरप्रक्षेपादपिसंभवतीतिपु
नस्तत्प्रक्षेपेप्रमाणाभावेवेतिवदंति अपरेतुसर्वकुंभेषु
रत्नान्यपीतिदर्शनात्मध्यकुंभेपुनस्तत्प्रक्षेपोन्याययः नचसर्व
पदंमध्यातिरिक्तपरमितिवाच्यं उपक्रांतसर्ववोधकत्वस्यैव
सर्वपदादेर्व्युत्पतिसिद्धत्वात् मध्यातनेकुंभेचंदनादिप्रक्षेपा
प्राप्तिप्रसंगाच्च नह्येकमेवसर्वपदंमध्यकलशंव्रूतेनब्रूते
चेतिसंभवदुक्तिकं नचसर्वकुंभेष्वित्यस्यरत्नान्यपीत्यत्रानु
षंगेव इत्थंवप्रथमस्यनवकुंभेषित्यर्थः द्वितीयस्यचाष्टकुं
भेष्वित्यर्थितिवाच्यं तथासतिरत्नान्यपीत्यपिकारासौर|
स्यप्रसंगात् एकपदोपातैकधर्मिणिद्विधर्मवोधनेस्वपि
वादिःप्रयुज्यतेइत्यामनंति लक्ष्मीप्रभृतिकंतुक्रमेणमध्य
ममारभ्येशानांते प्रियंग्वादिकमप्येवं वस्तुतस्तुप्रत्येकमे
वसर्वकलशेषुसर्वंवस्तुप्रक्षेप्यमित्येवपक्षः साधीयानि

पृ० ११७अ) त्यक्तप्रायं अतेवधात्रीफलादीनांपंचानांसमुदिनामेकै
कत्रप्रक्षेपोवक्तव्यः नहितत्रापियथासंख्यंसमानसंख्यत्वा
भावादितितत्वं पुष्पपल्लवयोरप्येषेवपंथाःकुशद्वारा
यथासकलकलशस्पर्शोभवतितथायतमास्थायत्रिस
हस्रसंख्ययाजपोनुष्टेयः इतिकश्चित् प्रत्येकंसर्वकुंभाभि
मंत्रणंत्रिसहस्रसंख्ययाकार्ययमितिसप्तविंशतिसहस्र
संख्ययाजपःपर्यवसितित्यपरे सकलकलशानामेवैषा
भिमंत्रणसंख्यानैकस्येतित्रिसहस्रसंख्यांनवधाविभज्य
त्रयस्त्रिंशदधिकत्रिशतसंख्ययाएकैककुंभाभिमंत्रणं
कार्ययं एकैकसहस्रेएकैकसंखाप्यधिकापूरणीयेति
कश्चित् सुमंगलाभिःअविधववाभिःअर्चितानामित्यने
नपूर्वंव्राह्मणान्संपूज्यदक्षिणादिभिःसंतोष्यशीर्वादौत्वे
षणीयोनान्यथेत्युक्तं क्रमात् स्थापनक्रमात् तवेपूर्वादिक्र
मेणपूर्वादिवेहापिपूजांतरवत्यारिभाषिकमेव भद्रंवा
ह्यपीडाराहित्यं शिवांतरपीडाराहित्यं यद्वाभद्रंशरीर|
सौख्यमारोग्यादिप्रयुक्तं शिवंपुत्रादिसौख्यं तेनभद्रपद
शिवपदयोःपर्यायतयाप्रसक्तंपौनरुक्तमयाकृतपदेत्स
राज्यपदकार्मःपूजामंत्रमुद्धरतिवेदेत्यादिना अत्रपूर्वार्द्धोपा
तंविशेषणत्रयंयंत्रस्यतद्वहिः पद्मंलिखेदितिवाक्यांतरं
तत्रपद्मविशेषणद्वयंधराविंवाभ्यामित्यादिचवाक्यांतरं
वेदादिःप्रणवःतन्मधेस्थितंसाध्यनाम काम्यार्थनामद्विती
यांतं यंत्रसामान्यप्राप्तमपरमपिसाधकनामक्रियापदप्र|
भृतिकमत्राप्यप्रतिषेध्यंसाध्यनामेत्यस्यसाधककर्मनामेत्यर्थकत्वमु
पदिशतःपदार्थादर्शकारस्यमतमवलंव्यचेदं भक्तितरंगिण्याम
स्मदुक्तप्रकारानुसरणंतुवरीयः  ||

पृ० ११७ब) साध्ययत्रतुजानीयाद्देवतांपरमेश्वरीत्यादिशिवतांडवादि
दर्शनाद्देवतायांसाध्यपदस्ययोगरूढिप्रतिपत्तेःदेवतावा
चकसंवोधनंविनावश्यलेख्यक्रियादिपदस्यास्वारस्यप्रस
क्तेश्च युगशःचतुर्वारंकिंजल्कावछेदेनादिवीजैस्त्रिभिः
प्रत्येकमन्वितमितियंत्रविशेषणं तथाचपूर्वमेकैकशः|
श्रीवीजशक्तिवीजकामवीजानियत्रत्रयपर्यंतंलिखित्वा पु
नश्चतुर्थादिषष्टांतंपुनःसप्तमादिनवमांतंदशमादिद्वाद
शांतं चपुनः पुनश्चतुरावृत्यालिखेत् यद्वा एकैकशःपूर्वं
चतुर्षुकेसरेषुश्रीवीजानि पंचमाद्यष्टमांतेषुमायाचतुष्कं
नवमादिवरमांतंकामचतुष्कमितिपर्यवसन्नंकेचित्तुयु
गशःयुग्मशःतथाचप्रथमकिंजल्केश्रीशत्तरात्मकवीजद्व
यं द्वितीयेशक्तिमारात्मकं तृतीयेमारश्रीरूपमित्यादिक्रमे
णद्वादशकिंजल्कसमाप्तिपर्यंतमालिखेदित्यताहुः हर्षकौ
मुदीकारास्तु प्रथमेकिंजल्केश्रीशक्त्यात्मकंद्वितीयेश्रीका
मरूपं तृतीयेशक्तिकामात्मकं पुनश्चतुर्थादिषुपूर्ववदि
तिचतुरावृत्यावीजत्रयंलेख्यमित्याहुःपदार्थादर्शकृतस्तु
प्रथमेद्विवारंश्रीवीजानिततःशक्तिद्वयंततःकामद्वयमि
तिषट्केसरेष्वालिख्यपुनरेवंलेख्यमित्याहुः द्वादशपत्रा
णिमंत्रेसंवंधिभिःप्रणवातिरिक्तैर्द्वादशवर्णैःसंपूजयेत्
व्यंजनानितुलकारस्यद्विधागणनमनाश्रित्यचतुस्त्रिंशत्सं
ख्यानितत्रहक्षयोरन्यत्रलिखनोपदेशाद्वात्रिंशत्संख्यान्युर्व
रितानि तेषांचद्विद्विक्रमेणैकैककेसरेषुलिखनादावृत्या
वातेषांलेखनात्षोडशदलकेसरेषुपूर्तिःसंभवति स्वैरैरे
कैकशोलसंतिपत्राष्टयुग्मानिषोडशपत्राणियस्यतत् ध

पृ० ११८अ) राविंवाभ्यांभूपुराभ्यांपरस्परसंवद्धाभ्यांवेष्टितंत्वरिताया
वक्ष्यमाणायावषडंतेनमंत्रेणत्वरितामंत्रस्यांतभागेवष
ट्पदमधिकंप्रवेश्यसंपन्नमंत्रेणचावेष्टितमिदंयंत्रंस्यात्
त्वरितयावेष्टितस्यभूपुरेणवेष्टनंकार्ययं पौर्वापर्यंतुछं
दोनुरोधादितिपदार्थादर्शकृतः त्वरितयेत्यत्रयंत्रान्वितंवै
शिष्ट्यंतृतीयार्थः तादृशतृतीयांतार्थविशिष्टयंत्रेचवेष्टित
मित्यस्यपदार्थांतरस्यान्वयविवक्षयात्वरितायोगस्यैवप्रथ
ममधिगमातस्यैवप्राथम्यंन्याययमितिन्यायविदःयतुभूपु
रयोःपरस्परव्यतिमिश्रत्वविरहेद्वितीयचतुरस्रस्ययंत्रवे
ष्टनत्वंनस्यात् भूपुरस्यैवतेनवेष्टनादितिपदार्थादर्शकृतो
क्तं तत्रयुक्तं एवंतर्हित्वरितावेष्टनस्यैवभूपुरद्वयतःसंभवेन
यंत्रवेष्टनस्याभावेनतवापितदोषतादवस्थात् ननुत्वरितां
तंयंत्रस्वरूपमेवेतिचेत् न प्रथमभूपुरांतंयंत्रस्वरूपमित्यस्य
मयापिवक्तुंशक्यत्वात् संप्रदायतस्तदुभयस्यव्यतिमिश्रत्वं
त्वतुमत्यामहेव तथाचपूर्वंद्वादशदलकमलंततोवहिः
षोडशदलंतद्वहिरष्टारंचतुरस्रंमितियंत्ररेखास्वरूपंपर्यय
वसन्नं दुःखानिज्वरादिप्रभवानि आपदःराजशत्रुचौरादि
प्रभवाइतिभेदःमंत्रांतरमाह शंखित्यादिना श्रीवीजेनाद्यं
तयोर्युक्तामायेतिवीजत्रयंसंपन्नं कमौककारमका
रौ महीलकारोभगेनेकादशस्वरेणयुतः व्रह्माकःआ
दित्योमःदीर्घाधरालाकारः लितिस्वरूपं किमयंयवर्गां
योनेत्याह क्षादीत्यादि सविसर्गमध्यकेलःक्षादिरिति
पाठेव्याख्येयमविविसर्गमध्यकेलक्षादीतिपाठे  |
तुलक्षेतिस्वरूपस्यादि   ||      ||

पृ० ११८ब) मोलकारित्यर्थःउभयथापिफलंसमानं मरुत्यःभग|
वानित्युक्तार्थंमहालक्ष्मीतिस्वरूपंसंवुद्ध्यंतं तथाच ओंश्रींह्रीं
श्रींकमलेकमलालयेप्रसीदप्रसीदश्रींह्रींश्रींमहालक्ष्मिन
मः इतिसप्तविंशत्यर्णोयंमंत्रःपर्ययवसन्नः तेनैवप्रसीद
पदेनैव चतुरक्षरैःमहालक्ष्मीतिस्वरूपैश्चतुर्वर्णैःउक्तानि
हिकमलेइत्यादिषट्पदानिनकेवलंयथाम्नानमादेयानि
किंतुमंत्रांरंभेप्रविष्टानियानित्रीणिवीजानितैःसंपुटिता
नीत्याह एतैःपदैरित्यादिना तथाचश्रौह्रींश्रींकमलेश्रींह्रीं
श्रींहृदयायनमित्यादिःप्रयोगःपर्यवस्यति देवीसहदेवी
मधुव्रताभृंगराजः अंजलिप्रिया हाथाजोडीतिभाषयाप्र|
सिद्धा हरिचंदनंपीतचंदनं मालूरंविल्वं निशारसै हरिद्रा
रसैः एतेनतत्कालखनिताहरिद्राग्राह्येतिध्वनितं शुष्कायार
सासंभवात् जलांतरसंवंधंविनापिवचनोपयतौतत्संवंध
मुपाश्रित्यतदुपपादनेप्रमाणाभावात् यद्वदेतत्स्मितपूर्वं
प्रियंपरकीयदुःखानुसादकंचयथास्यात्तथा एतेनवस्तु
गत्यासुखकारकस्यतदानीमेवाप्रियत्वेन भातस्यकटुकौ
षधादेरिवभाषणेपिनशास्त्रार्थहानिप्रसंगः तरुणासहे
तिरागप्राप्तंनन्वेकादशादिव्रतेषुतयासहास्वापेशास्त्रार्थ
भंगःस्यादित्यत्राह नान्यथेति रागप्राप्तेहिस्त्रीभिःसहशय
नेवृद्धायाःप्रतिषेधमात्रंविधीयते नतुतरुणासहस्रापवि
धौतात्पर्ययमितिभावः द्रोणंगुंजेतिप्रसिद्धंश्रीदेवीलक्ष्मीव
ल्ली विष्णुवल्लभाविष्णुक्रांताकन्याधृतकुमारी एतस्याउपास
कस्यविष्णुभक्तिरप्यावश्यकीतिकथनाद्वैष्णवाचारोत्रानुस
र्तव्योनवामित्युपदिष्टं  ||        ||

पृ० ११९अ) यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेम
निधीतिपंथकुलभूःकूर्मावलोजन्मभूःसूपास्यंकृतवी
र्ययवाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्तज्जेपूर्तिमगात्मतंगप
टलःशव्दार्थचिंतामणौ || अथस्थितिकर्तृशक्तिनि
रूपणानंतरंसंहारकर्तृशक्तिमंत्रानिरूपणीयाःतेषांच
तच्छक्तीनांनानात्वेननिरूपणपौर्वापर्ययनियामकाभा
वप्रसक्तौभुवनेश्वरीनामशक्तेरेवप्रथममभिधानंयुज्य
ते यतोह्येषाभुवस्यतत्वेकैकस्य एश्वर्ययस्यनदुःखाभाव
संवंधमात्रस्यदायिका अतेवेश्वरी यांज्ञात्वाज्ञानपूर्वक
मुपास्यव्रह्मादयोपिसृष्ट्यादिकर्तृतासामर्थ्यभाजोपि किं
पुनर्मुनीश्वराः कावकथामनुष्याणां अथवाज्ञात्वापिकिं
पुनुपास्येतिअयेरर्थःऊर्जितांननुयांकांचित् श्रियंप्रायुः
सेयमेवसकलशक्तिषुश्रेष्टाभवतीत्येवंनियामकंवाच्यमे
त्यभिप्रायवानाह अथेत्यादि लकुलीशोहकारःवामनेत्रंच
तुर्थस्वरः हंवीजंमीशक्ति यदुक्तंदशपटल्यां हंवीजमीशक्ते
रस्यष्टिर्थेविनियोजनमिति सद्योकारस्तदादयोयेवि
लोमतः ओएउइइत्येवंभूताह्रस्वास्तेयेषुवर्तंतेएवंभू
तानिमूलवीजानिआद्यानियासांताइतिहृल्लेखादिपंचक 
विशेषणं इत्थंचह्रौंहृलेखायैनमःद्रेंगगनायैनमःऊंरक्ता
यैनमःह्रिंकरालिकायैनमःह्रूंमहोष्मायैनमितिप्रयोगःय
तुनपुंसकद्वयमपिक्रमप्राप्तंह्रस्वेष्वंतर्भाव्यमिति गूढार्थदी
पिकाकृतोक्तं तत्रयुक्तं सद्यौष्टश्रुतिनेत्रायैविद्यांसंभेद्यमंत्रवित् हृ
ल्लेखादीन्प्रविन्यस्येदितितंत्रांतरविरोधापत्तेःमहोष्मायाःपदद्व
येन्यासोयुगपदेवैहस्तेनकार्ययःअन्यथामंत्रावृतिप्रसंगादि  ||

पृ० ११९ब) तिपदार्थादर्शकृतः तदेतदावृत्यांगयुगादिषितिसंहिता
दिविरोधादुपेक्षणीयं भूतसप्रभाः पृथिव्यादिभूतपंचक
स्येवक्रमात्प्रभाकांतिर्यासांताः अंगानीति पूर्वमुद्धारमा
त्रंतन्मंत्रस्यिदानींतदनुष्टानावसरितिटीकाकृतः नहि
पूर्वमुद्धारःपूर्णःकृतःकृतेतुअंगानिविन्यसेदित्येतावदे
वोच्येत वस्तुतःपूर्वंवीजमंत्रेणन्यासःइदानींतुजातिसहि
तांगमंत्राणामितिमूलतात्पर्ययार्थः इतिवोध्यं व्रह्माणमि
त्यादि ओंब्रंव्रह्मणेनमः ओंगांगायत्र्यैनमःइतिभालेन्यासः
एवमन्यत्र परेतुगायत्रीसहितायव्रह्मणेनमःइत्यादिप्र
योगमाहुः अन्येतुगायत्रीव्रह्मभ्यांनमःइत्यादिप्रयोगमाहुः
निधीशंखपद्मनामानौ वदनेमूलमंत्रंविन्यस्यपुनर्व्रह्मा
दिमिथुनषट्कनिधिद्वयमूलमंत्रांतनवपदार्थात्कंठादिन
वस्थानेषुन्यसेदित्याह वदनेत्यादिदेशिकांतेन केचित्तुस्त
नयोःपार्श्वयोश्चस्थानद्वयत्वंएतानितिनपाठःकिंत्वेतामि
ति तथाच एतां मूलविद्यांकंठादिनवस्थानेषुन्यसेदित्य
र्थित्याहुः परकेककुदि लाभादिहृदयांताष्टस्थानेषुव्रह्मा
णीप्रभृतयोष्टमातरोविन्यस्याः उद्यतुदयावस्थामुपेयुष
इनस्यसूर्ययस्येवद्युतिर्यस्याः भुवनेशीति व्योमवीजेमहेशा
निकैलासादिप्रतिष्टितं तथाचस्वर्लोकाधीश्वरत्वमुक्तं
वह्निवीजात्सुवर्णादिनिष्पन्नंबहुधाप्रिये तेनायंवर्त्तते|
लोकेभूमंडलमितिस्थितिः तुर्ययस्वरेणपातालंशेषंरूपे
णधार्ययते महाभूमंडलंतस्मात्पातालस्यापिनायिका
अतेवमहेशानिभुवनाधीश्वरीत्वसाविति पूजायंत्रमा
ह पद्ममित्यादिना अंतःषट्कोणंतद्वहिरष्टदलंकमलं

पृ० १२०अ) तदुपरिएकावृत्तरेखातद्वहिःषोडशदलंकमलं तत
श्चतुरस्रंचतुर्द्वारमितियंत्रसामान्यप्राप्तंबीजाद्यं प्रस्तुत
वीजात्मकमंत्रपूर्वकं आसनंयोगपीठासनं तथाच ओंह्रीं
भुवनेश्वरीयोगपीठासनायनमः इतिमंत्रःपर्यवसन्नः
तेनैववीजेनैव मध्यप्रागादिकंकर्णिकायामेव केसरे
षुषडंगदेवताःपूज्याइत्याह पूर्वमुक्तेषिति पश्चातंगपू
जनानंतरं कर्णिकायामेवषट्कोणघटितायामेवतेषा
मपिपूजनमित्यतोनंतरत्वमात्रवोधनार्थंपश्चादितिन
वहिरितिकथितं तथोक्तौहिकर्णिकातोवहिर्देशःप्रती
येतेतिज्ञेयं षट्कोणेति नत्वेतावक्ष्यमाणानंगकुसुमाद्याः
शक्तयःपत्रेषुपूज्याइत्यनुपदमेवाग्रेवक्तव्यं तच्चनयुज्यते
कर्णिकादेवतापूजानंतरंकेसरदेवतानांपूजनीयतया
तदुत्तरमेवयत्रदेवतानांपूजाविधानस्योवितत्वादित्याशंक्या
ह अंगानीति तथाचकेसरदेवतानामंगदेवतास्वरूपाणां
सपर्यायाःपूर्वमेवोक्तत्वात्सांप्रतंयत्रदेवतापूजनस्यैवाव
सरितिनकिंचिदसौरस्यं विशेषवचनमहिम्नातुकर्णिका
देवतातोपिपूर्वंकेसरदेवतापूजाभिधानमिति एतेनकेस
रेषंगदेवतापूजनस्यपूर्वमेवाभिहितत्वात्सांअनंतदभिधा
नमनुचितमितिप्रत्युक्तं अंगानिकेसरेषित्यनेनांगपूजावि
धानेन्यासक्रमःपूजायामप्युचितोवाध्येत न्यासोहिपूर्वंहृ
ल्लेखांदीनांप्रधानसमकक्षाणांततोंगानांततोमिथुनषट्क
स्यततोनिधिद्वयस्यसवनितस्येतिदृश्यते अतेवहृल्लेखा
दिन्यासात्पूर्वमंगन्यासोनेष्टः पूजोक्तक्रमवाधापत्तेःसंदि
ग्धेर्थेउभयत्राथेकविधक्रमानयनप्रकारस्याश्रयणीय
त्वात् अनंगरूपादीनामष्टपरिवार   ||

पृ० १२०ब) काणांचषकाद्यष्टकंक्रमात्करेषुज्ञेयं चामरद्वयमेकैक
क्रमेणनतुद्वयमेकस्याः तेननाष्टत्वव्याघातः इत्थंपूर्वोक्त
प्रकारेणकृतायाप्रकृष्टापूजातामाचरन्नित्येतावताश
क्तावंगदेवतापूजामंत्रानुष्टातुरपितप्रत्यवायितिध्वनितं
अतेवमूर्खस्त्रीवालवृद्धाद्यार्वोधाइतिविश्रुताः रत्नमंड
पधर्मादिचतुष्कमुरगोंवुजं मूलमूर्तिस्तथांगानितेषांपूज्या
नियत्नतः अन्येषामपिसर्वेषांपूजासंक्षेपकर्मणीत्यादिना
तंत्रेणअंगानामेवावरणेषवश्यपूज्यत्वमुक्तं पीठदेवतासु
रत्नमंडपधर्म्मादिचतुष्कानंतकालानीत्येवंसप्तैवदेवताः
पूज्याःआवरणेष्वंगदेवतामात्रंपूज्यमितिदुर्वोधानांस्त्रीप्रभृ
तीनांपूजाविधिःसुवोधानामप्यावश्यकसंक्षेपप्रसक्तौ नस्वे
च्छया यस्यकस्याप्यर्थस्यत्यागोनाप्यंताल्लोपितिन्यायेनत्या
गःकार्योपितु प्रोक्तदिशैवपदार्थानुपादायशेषार्थस्माज्यत्र
तिहितदर्थः अथैतन्मंत्रप्रयोगानाह मंत्रीत्यादिना तत्पत्नीः
राजप्रमदाःमंत्रिणःराज्ञोमात्यान् नित्यस्नानाद्यनुष्टानसम
येपंचविंशतिसंख्ययोक्तमंत्रेणाभिमंत्रितजलेनयःस्वात्म
नोभिषेचनंकुर्यात्सोयंसर्वसौभागानिभजेतेत्येवंरूपमेक
प्रयोगमाह पंचविंशतीत्यादिना नकेवलंप्रज्ञावाप्तिरेव
तस्यकिंतुसर्वकवीनांश्रेष्टतयाप्रसिद्धिरपितस्यस्यादित्या
ह कवीनामित्यादिना साधुतंत्रांतरोक्ताष्टोत्तरशतसंख्यया
साधितं अभिमंत्रितंपुत्तलीद्वादशांगुलप्रमाणायामासा
रसंग्रहेविशेषः साध्यजन्मांशकेचांद्रेषोडशांगुलताकृ
तेःसूर्यायेत्वर्कतन्मानान्यत्रभैर्निर्णयोभवेत् अश्विन्यादि
षुनवसुचतुर्दशमितांगुलैःमयादिनवसुत्वर्द्धत्रयोदशमि

पृ० १२१अ) तांगुलामूर्षादिनवसुत्वेषात्रयोदशमितांगुलेति तत्रा
ष्टमांशेनशिरस्तावतैववक्षः तावतैवजठरंनाभेःक
ट्यंतमपितावत् ततोद्वैगुण्यादूरूतावेतैवद्वैगुण्येनजंघा
दिकमिति भक्षणंचदक्षिणापादांगुष्टमारभ्यवामपादां
गुष्टपर्यंतं पुरुषवशीकरे वामपादांगुष्टमारभ्यदक्षिण
पादांगुष्टपर्यंतंवस्त्रीवशीकरणकर्मणीत्युपदेशःजप्तां
अष्टोतरसहस्रसंख्ययाभिमंत्रितांतत्संखायामेवपूर्वमुप
स्थितः राजानमित्यादेर्यदीयायुतलीनमित्यर्थः तांमायांपू
र्वसेवादिनासिद्धभूतंभुवनेश्वरीवीजं ससाध्यां भोभोभुव
नेश्वरिअस्याः सुखप्रसवंकुरुकुर्वितिसाध्याक्षरैःसहितोअ
स्याएतस्थानेप्रसवशूलवत्यानामलेख्यं इदंतुपुत्रस्योत्कट
संभावनायांपलाशकाष्टभस्मना नोचेक्तौमयभस्मनाच
तुरस्रंकृत्वालेख्यमितिसंप्रदायविदः तत्कालेप्रसववेदना
काले दर्शयेत् गर्भिणाइतिशेषःसुखंनतुदुःखमनुभूय
सूयेतनतुवेदनामात्रोपशमःतथाचसुखप्रसव एतदर्श
नफलमितिसिद्धं एतदेवतायाः कामनायंत्रेषुवक्तव्येषु
प्रथमंत्रिगुणितयत्रमाह शक्त्यंतःस्थितेति नामांतंयंत्र
विशेषणं वह्नेर्भवनेऊर्द्धाग्रत्रिकोणेएतत्सप्तम्यर्थवृति
त्वस्यशक्तावचयः वृत्तैकदेशत्वेपिप्रामाणिकप्रयोगा
नुरोधादितिटीकाकृतः विशिष्टनाम्न्येवात्वयमभ्युपेत्य
त्रिकोणमध्येशक्तिवीजं तस्यांतःसाध्यनामेत्यर्थलाभसंभ
वाद्व्यर्थंव्युत्पत्तित्यागितिसंप्रदायविदःसाध्येतिसाधकक
र्म्मणीरप्युपलक्षणं साध्यपदंवफलपरंतच्चद्वितीयांतंसा
धकपदंचषष्ट्यंतंकुर्वित्यादिलिखमपियंत्रसामान्यप्रक्रि
याप्राप्तमत्रापीति   ||

पृ० १२१ब) पदार्थादर्शकृतः वस्तुतस्तुशिवतांडवादिवचनात्साध्य
पदंदेवतापरमित्युक्तमेव साध्यपदंसाधकादेस्त्वन्मति
वास्माकमपिमतेउपलक्षकमेवफलसाधकादीनांभवि
ष्यतीनिकिमनुपपन्नं अत्यधासाध्यसाधककर्माणीत्या
दितंत्रांतरेकर्मपदोपादानंपृथक् नोपयुज्येत साध्यपदे
नैवत्वन्मतेतदभिधानात् अतेवसाध्यःकर्ताकर्म्मत
त्तत्क्रियाचेतिप्रामाणिकवचनेपृथगेवैतयोरुपादानं
वाह्ये त्रिकोणाग्रभागेषु वहिर्भूतेषुत्रित्वादेवतेषांस्यादा
र्थिकंशक्तित्रयलिखनमपिगतार्थंएकैकत्रशक्त्यावृत्या
शक्तिनवकादिप्रसक्तिस्तुनास्ति सकृत्कृतेकृतःशास्त्रा
र्थित्यादिन्यायादेकैककोणेष्वैकैकशक्तिलिखनेनापि
बहुवचनस्यकृतार्थत्वेनाधिकलिखनायासस्यनिष्प्रमा
णत्वेनव्यर्थचेष्टात्वेननिषिद्धत्वात् कपिंजलाधिकरण
न्यायादत्रशक्तित्रयस्यैवलेखनमितिवदतांपदार्थादर्श
कृतामप्ययमेवाशयः नहिंस्यात्सर्वभूतानीतिवन्नवृथा
चेष्टांकुर्यादित्यपिनिषेधःश्रूयते वहुवचनस्यवारिता
र्थ्यकरसंख्योतरंपूर्वत्रवयरोपिनिषेधःकथंनप्रवर्तेतत
स्माच्चतुर्थादिकपिंजलानांहननमिवचतुर्थादिशक्ती
नांलिखनमपिप्रतिषिद्धमेवेति कोणगतेपुनमिति को
णेषुतेष्वेवांतर्देशावच्छेदेनींकारेणसविंदुचतुर्थस्वरेण
युक्तमितियंत्रस्यैवविशेषणं कोणानांत्रित्वादिदमपित्रि
वारं कपोलेत्यादि हरीतिनिर्विभक्तिकाक्षरद्वयंत्रिकोणी
योर्धकोणस्यदक्षिणपार्श्वे हरेतितथाविधवर्णद्वयंवाम
पार्श्वे एवंकोणद्वयपार्श्वेष्वपि तथाचैतल्लिखनंत्रेधापर्य

पृ० १२२अ) वसितं यत्तुह्रिह्रेतिवर्णद्वयंलेख्यमितिकेनविदुक्तंत
न्नयुक्तं प्रत्येकंकोणपार्श्वेषुहर्ययर्णौचहरार्णकावितितं
त्रांतरविरोधापतेरितिपदार्थादर्शकृतः अत्रेदंवक्तव्यं
केनहिपदेनास्यहरीतिपदपरत्वमवगतंतद्वक्तव्यं नह
रिपदात् त्रयाणांसंयोगेपितत्वानपायात् नाप्यर्णपदम
हिम्ना त्रयाणांमिलनेप्यर्णत्वानपायात् हरीतिहरेतिच
यदिस्यात्तदातादृशानुपूर्व्याइतिनावोधनादन्यथानुपू
र्वीनोपादेयेत्युच्येत तचैवमस्ति तस्माद्यथासंप्रदायमेव
व्यवस्थेतिध्येयंकपोलार्प्पितैरित्युपलक्षणेतृतीयायंत्र
मित्यत्रचतदत्वयतेर्हरिहरेतिचतुर्वर्णैःरीयुतैरींकारं
मध्यतःसंयोज्यपंचाक्षरतामापत्रैर्वहिरावीतंवेष्टितंयं
त्रंपुनर्लिपिभिर्मात्रिकाभिरावीतंकुर्यादित्यर्थःतदुक्त
संहितायांपुनरेतद्वयोर्मध्येतुर्ययंचैवसविंदुकंइत्यर्णै
र्वेष्टयेद्वाह्येवृत्तंकुर्याद्वहिस्ततिति अन्यत्रापिहरिवीजह
रानादीक्षांतवर्णांश्चवाह्यतितिवीजंसविंदुचतुर्थस्वरः
केचित्तुहरिंईहरंईइतिषडक्षरैर्वेष्टितमाहुः मध्येसमा
यैर्हरिरवाग्निवर्णैरित्यर्थकावार्ययवचनविरुद्धमेतत्सा
रसंग्रहकृतस्तुहरिहरेतिवर्णचतुष्टयोत्तरंतुर्ययस्वरयो
गमाहुःपश्चात् एतल्लिखनोत्तरंक्रमोनेनप्रदर्शितःतथा
चव्युत्क्रमाल्लिखितमिदंनफलसिद्ध्यैभवतीतिसिद्धं वेष्टनंच
वृत्तरेखांकृत्वैवप्रामाणिकाउपदिशंतितथाचपूर्वंत्रिको
णंततोवहिरेकैकपंक्तावकाशंवृत्तप्रथमेहरिरीत्यतादिद्वि
तीयेमातृकातृतीयेप्राणप्रतिष्टा ततोवहिश्चतुरस्रमितिरे
खालेखःपर्यवसितःसौभाग्येत्यादिफलनिर्देशःआयुष्येम
ध्यमावेष्ट्यशक्ति   |

पृ० १२२ब) मृत्युंजयाणुना वश्येतुशक्तिवीजेनरममाचधनश्रियोःकी
र्तौत्वजययेत्येवंसंप्रदायविदोविदुः षट्गुणितंयंत्रमुपदि
शति वीजमित्यादिना वीजंप्रस्तुतमेव अत्रैववह्निपुरद्व|
येइतिसप्तम्यर्थात्वयः वह्निपुरद्वयंपरस्परमिलितत्रिको
णद्वयं षट्कोणमितियावत् तथाचपूर्ववत्कर्णिकायां
वीजंतदंतःसाध्यादिनामेतस्यैवशरसःपंचशःपूर्वंपंच|
भिर्मायावीजैर्वेष्टनंततःपंचभिःश्रीवीजैर्वेष्टनं ततोमन्म
थवीजैरावेष्टनंकार्ययं यत्तुएवंपंचदशवीजैरेकंवेष्टनंप
र्यवस्यतीतिपदार्थादर्शकृतोक्तं ततुतदादर्शितमूलेनै
व विरुद्धं पद्मपादाचार्यैर्मायावीजेनपंचधावृतेनेका
वृत्तिरित्युक्तं इतोह्येकंवेष्टनंपरिपूर्णमितिप्रतीयते हरमा
याःपंचकृत्वःस्युर्वहिर्गर्भवर्तुलं तद्वहिःशरमायाश्चकल
मायाश्चतद्वहिः रित्याचार्यवचनादपिबहिःपदघटिताद्वे
ष्टनत्रयंस्पष्टमवगम्यते पुटितंवह्निमालिख्यमध्येशक्तिं
नियोजयेत् ठकारवेष्टितंकृत्वावहिःशक्तिंतुपंचधा वि
लिख्यतद्वहिस्तद्वछीवीजंकामवीजकमितितंत्रांतरमपि
वेष्टनत्रयपक्षस्यैवपक्षपाति रसपुटेषट्कोणे सामाकं
सविंदुःअनात्मकं अनुच्चार्ययत्वेनात्मसदृशविसर्गयुक्तंत
थाचषट्सुकोणेषुसविंदुकंपूर्वोक्तवीजत्रयंलिखित्वातदे
ववीजत्रयंसविसर्गंक्रमादालिखेदितिफलितार्थः अत्रैवं
लिखनक्रमःईकारगतेऊर्द्धभागेकोणत्रयेसाधकनाम
वंतिसविंदूतित्रीणिवीजानिलिखेत् ततःप्रादक्षिण्येन
रेफगतेअधोभागेकोणत्रयेसाध्यनामकर्मवंतिसविस
र्गाणिलिखेदिति तदुक्तंवह्योःकोणेषुषट्सुवूर्द्धभागे

पृ० १२३अ) सविंडूनित्रीणिवीजानिसंलिखेत् साधकाख्यायुतान्येव
मधोभागेतुतान्यपि सविसर्गाणिसाध्याख्याकर्मवंतिव
लिखेदिति आषाढ्यमितिसाध्यसाधकर्म्मनामभिर्युक्तमि
त्यर्थः ईंसविंदुचतुर्थस्वरः शिखायांशिरसियस्यतदिति
वीजविशेषणं ईदृशंवीजंयत्रतद्यंत्रमितिपरंतरयातथा
त्वंयंत्रेपूर्ववदेवहरिहरेतिपदाभ्यांपार्श्वद्वयमंकितम
त्रापिस्यात् वीजैमूलवीजैःषट्वारमावद्धःसंधिदेशोय
स्यतत् लिपिभिःमातृकावर्णैःभुवोगृहाभ्यांपरस्परभे
दिभ्यांभूपुराभ्यांवीतंयुक्तं चिंतामणिवीजमीशानकोणे
नरसिंहवीजंपूर्वदेशेइतिरीत्याष्टकोणेषुतद्वीजद्वय
लिखेदित्यर्थः तदुक्तं महीदिक्त्थनृसिंहार्णाचिंतामण्या
श्रितास्रिकेति ततःकोणेषुसंधिषुविलिख्यशूलानीतिवि
शेषोदक्षिणामूर्त्तिसंहितायां आचार्ययाश्चवहिःषोडशशूल
कमितिवदंति तथाचपूर्वंषट्कोणंतदंतर्वृत्तत्रयं षट्को
णादहिरेकंवृत्तंततोष्टास्रंभूपुरुद्वयरूपंतद्वहिर्वृत्तंततश्च
तुर्द्वारंभूपुरमितिरेखालेखःपर्ययवसन्नःद्वादशगुणितयं
त्रमाहवीजमित्यादिना वसोर्गृहंत्रिकोणंतद्युगंषट्
कोणं तद्वंद्वेद्वादशकोणे वीजंप्रकृतमेवव्याहृदय
श्च भू भुवःस्वःमहःजनःतपः सत्यमितिसप्त आभि
श्चविलोमाभिर्वेष्टनंनयथाश्रुतंपठिताभिः मूलेन
एवमर्थालाभेपिसप्तव्याहृतिभिर्मंत्रीवेष्टयेत्प्रति
लोमतितिसंहितादिवचनात् मूलस्यापिनात्र 
महदसौरस्यंवैपरीत्येनवेष्टनेपिव्याहृतिवेष्टनस्य
सिद्धिसंभवात् दौर्गंदुर्गासंवंधिदुरि  ||

पृ० १२३ब) तिवीजंकोणेषुद्वादशसुलिखेत् गायत्र्यालिपियुगैःप्रसि
द्धायागायत्र्याक्षरद्वंद्वेनअत्रापिप्रातिलोम्यमेव तथाच
प्रसिद्धपूर्वादिकोणमारभ्यैकैककोणपार्श्वेप्रतिलोमतो
वर्णद्वयंवर्णद्वयंलिखित्वा द्वादशसुकोणेषुचतुर्विंश
त्यक्षरणानिलिखितानिभवंति वरेण्यमित्यत्रवरेणिय
मितिलिखित्वातावद्वर्णपूर्तिःवहिरिति कोणाग्रेषुबहि
र्देशावच्छेदेनद्वादशभिःशक्तिभिर्मायावीजैर्वद्धंविवरमं
तरालदेशोयस्येत्यर्थः तत्रवंधप्रकारश्चैवंसर्वत्रस्वस्वरेफे
णततद्वीजंप्रदक्षिणीकृत्यान्यस्याधोनीत्वाएकांतरवीजस्य
ईकाराग्रेणवध्नीयात् एकैकांतरितास्तास्तुसंवध्युरितरेत
रं शिखाभिरांतराभिस्तुवाह्यावाह्याभिरांतराइत्याचार्ययादि
वचनात् मंत्रमुक्तावल्यादावप्येकैकांतरितवद्धसंधित्वमेव
कथितं युक्तिश्चात्रभवति एकैकातंरवंधेनस्वत्रिकोण
गतवीजवंधःसिद्ध्यतीति त्रिष्टुप्मंत्रश्चजातवेदसित्यादि
रूपोद्वाविंशतितमेपटलेस्पष्टीभविष्यती एतद्वेष्टनमपि
प्रातिलौम्यमवलंव्यैव तद्वहिःकोणपार्श्वेषुविलोमाग्नेय
सन्मनुमितितंत्रांतरवचनात् मातृकाभिःअनुलोमाभिः
प्रतिलोमाभिश्च अनुलोमांविलोमांचमातृकांवेष्टयेद्वहि
रितिसंहितोक्तेःधरेत्यादि षट्गुणितंमंत्रप्रस्तावसमव्याख्या
नकं यंत्रांतरंदर्शयतिलिखेदित्यादिना मध्येकर्णिकायां
दलेषु षट्स्वपिपत्रेषु इयांस्तुविशेषोयत्कर्णिकायामेव
सुसाध्यादिनामयुक्तायालेखोन्यत्रनुकेवलायाइति यंत्रां
तरमाहषडित्यादिना अत्रमध्यिवषट्कोणेष्वपिससा
ध्यनामादिगर्भमायालेखःप्रतिभाति तामेवससाध्यगर्भा

पृ० १२४अ) मित्युक्तेःकेचित्पूर्वयंत्रेपिसप्तसुस्थानेषुसाध्यादिनामगर्भ
मायावीजलेखमाहुःमंत्रांतरमाह वाग्भवेत्यादिना मध्येन
शंभुवनितया प्रयोगानाहहुत्वेत्यादिना नात्रेति प्रयोगांत
रतस्तुतदनुष्टानेसतिवलवतिवंधकेएकेनयदिनसिद्धि
स्तदात्रिवारंविधिःकार्यःवारत्रयेप्यसिद्धौकार्यंस्यात्पंचभि
र्दीपैरित्यादिवचनादावृत्यंतरमपिप्रसज्येततत्वेतत्प्रयो
गेणेतिभावः सतिलैरिति मिश्रिताभ्यांतिलतंडुलाभ्यां हो
मात् तथाराज्यश्रीप्राप्तिःस्यादित्यर्थःप्रागुक्तानिभुवनेश्व
रीवीजकल्मोक्तानि मंत्रांतरमाह वाग्वीजेत्यादिना वाग्भ
ववीजाभ्यामाद्यंतयोर्युक्तायाषट्दीर्घयुक्तामायातयाष
डंगन्यासोनुष्टेयित्याह मध्येनेत्यादिना दानंवर भयहरं
अभयमुद्रां तत्वलक्षं चतुर्विंशतिलक्षंमातृणांध्यानमाह
भैरवेत्यादिना एकैकांकसमारूढाक्रमादेकैकामातेति|
ध्येयं असितांगादयोष्टभैरवाःभैरवाणांभैरवांकसमारू
ढाइत्यत्रोक्ततयातज्ञानार्थमुक्ता क्वचिद्भैरवपूजासूपयु
क्ततन्मंत्रेषुविशेषमत्रैवप्रसंगादर्शयितुंह्रस्वाद्याइती
तिवहवः पदार्थादर्शकृतस्तु अंजसितांगभैरवाकसं
स्थायैआंव्राह्मैनमितिप्रयोगप्रात्यर्थंभैरवकथनं
ह्रस्वाद्याइतिचेतिकथयंतिति तच्चिंत्यंमूलस्यान्य
थापियोजनेनताद्दशप्रयोगेप्रमाणाभावात् स्मेरवक्त्रा
यैमदालसायैइत्यादेरपिप्रयोगांतःपातित्वापतिश्च ननुधा
नोपयोग्यंशस्यनप्रयोगेभिनिवेशितिचेत् तत्किंभैरवांक
समारूढत्वंनध्यानोपयोगिकेचित्तुभैरवाप्यावरणतामु
पयांति तथाचैउऋऌएओअंइत्येवंरूपह्रस्वाष्टकप्रथमक
मसितां  |

पृ० १२४ब) गादिनाममंत्रमुद्धत्यतेषांपूजांकृत्वाआईऊऋॡऐऔअः
इत्येवंरूपदीर्घाष्टकाद्यान्मातृमंत्रान्मुद्धत्यतासांपूजानुष्टे
या आवरणत्वंत्वेतयोर्विभिन्नमेकंवेत्यन्यदेतत् प्रतिपा
दितंहिआवरणभेदेप्रयोजकंभगवद्वचनमेवेतिपूर्वमे
वेतिवदंतितदपित मूलस्यान्यथैवसौरस्यवर्णनेनभैरवा
णामावरणत्वेप्रमाणाभावात् मंत्रांतरंघटार्गलयंत्रादेर्व
क्ष्यमाणस्यमूलमंत्रभूतमुपदर्शयति अनंतवित्यादिना
उदरगंपाशादिकंत्र्यक्षरमित्यादिवचनेषुपाशादिपदव्यु
त्पत्तिसिद्धयेप्रथमवीजस्यनामकीर्तनपूर्वकंव्रह्माग्नीत्या
देःस्वरूपपरत्वभ्रमव्युदासार्थंमंत्राक्षरसंख्यामाह पाशे
त्यादिना वीजेन मायावीजेनषट्दीर्घयुक्तेनेतिशेषःकेचि
तुवीजेनवीजत्रयेणेकैकांगन्यासेकैकेनैववीजेनवी
जाभ्यांवीजैर्व्यान्यासितिसूचनायेकवचनं तदिदंवीज
त्रयस्यद्विरावृत्या तथाचैकैकवीजेनैकांगन्यासितिभाव
इत्याहुःहृल्लेखेत्यादि अत्रषोडशदलंवहिस्तनंकमलंकर्तृ
व्यंतथान्नाभिपूज्यानामत्राभावादितिपदार्थादर्शकृतः
तत्सहस्रंतत्वसहस्रं प्रजुहुयात् प्रकर्षेणतंत्रोक्तविधिना
नस्वेच्छयाजुहुयात् तत्संख्ययापूर्वोपस्थितयासाक्षाद्वैश्रव
णः अन्यूनानतिरिक्तवैश्रवणवै भववान् ननुततोन्यूनवै
भवःस्यात् भास्करोयमतासप्ताश्ववद्रथकतयावा संज्ञाव
ल्लभत्वादिभिःसकलगुणैर्वेत्यपेक्षायामाह तेजसेत्यादि
राजपदस्याभिषेकादिगुणविशिष्टप्रजापालकविशेषेरू
ढतयातत्पलीनामप्राप्तौपुनराह तत्पत्नीमपीति साधये
दिति अनेनमंत्रेणेतिशेषः अथैतन्मंत्रस्यघटार्गलनाम

पृ० १२५अ) कंधारणायंत्रमुपदर्शयति आलिखेदित्यादिना पूर्वमे
वचतुस्रद्वयात्मकमष्टकोणंसंपाद्यकोणाष्टगतरेखाः
सर्वाऋजुप्रसारयेत् यथारेखाद्वयंमध्येपरस्परंसंलग्नं
क्षुद्रदुंदुभिसमानाकारंभवतितथाप्रसार्ययअर्गलाग्रसं
वंधियथास्यातथैकंवृत्तमालिख्याष्टास्राणामुपर्यैकैक
कोष्टसिद्धिर्यथाभवतितथातदंतरवृत्तांतरमालिखेत्
दुंदुभिमध्योभयभागयोर्वृत्तद्वयंविधायेतिपदार्थादर्श
ग्रथस्याप्युक्तेवार्थः ततश्चवहिर्वृतस्याष्टदुंदुभ्यग्नरेखा
द्वयादारभ्यार्गलसमानिअष्टदलानिसकेसराणिविरव
ययवृत्तत्रयांतेवहिरूर्द्धमुखाधोमुखपद्मपुटितंकलशंलि
खेदितियंत्रशरीरनिर्माणप्रकारः यदुक्तंदक्षिणामूर्तिसं
हितायांततोभूविंवयुगलंसंपुटीकृत्ययोजयेत् अष्टकोणं
यथादेविजायतेदृङ्मनोहरं अष्टदिक्षुतथाग्राभ्यांरेखेआ
कृष्यमांत्रिकः रेखाभ्यामर्गलाकारंविदध्यादेविसुंदरंवृ
त्तंतदग्रेचंद्रस्यविंववद्रचयेततःपुनरंतःसमाकृष्यपूर्वव
द्वृत्तमुत्तमं विलिख्यसाधकेंद्रस्तुवसुकोष्टयुगंक्रमात् व्य
क्तंयथाभवेदेविकोणानांचवसुद्वयं अर्गलानिचरम्याणि
यथाष्टस्युःस्फुटानिचेति तत्रमध्यतः सर्वस्यससाध्योमूल
मंत्रःपाशादित्र्यक्षरात्मालेख्यः मायावीजस्यमध्यस्यांतःपू
र्ववत्साध्यनामलिखेत् चतुरस्रसंवद्धाष्टकोष्टेषुहृद
याद्यंगानि तदनंतरकोष्टेषुपाशाद्यष्टार्णमंत्रः तद
नंतराष्टकोष्टेषुकामिन्याद्यष्टाक्षरं अर्गलेषुअचपूर्वे
त्यादिनोद्धृतवीजलिखनं तदंतरालकोष्टद्वंद्वेषुऊर्द्धाधः
क्रमेणषोडशकोष्टंतामापत्रेषुषोडशाक्षरंलिखेत्   ||

पृ० १२५ब) इहापिचतुर्द्वारचतुरस्रस्यसर्वतोबहिराणचरनं तत्र
यंत्रगायत्रीदिक्पालवीजभूतमंडलतन्मंत्रादिलिखनंसा
मान्यशास्त्रादेवप्राप्ततयाविशेषतोनुपन्यस्तमपिनविस्म
र्त्तव्यंप्रकृतकलशाद्वहिर्भागेचतुर्द्वारचतुरस्रादंतर्वृत्त
द्वयंकृत्वातत्रप्राणप्रतिष्टालिखनमंत्रमपिनोपेक्षणी
यं नहीदंयंत्रंनयंत्रसामान्यंयेनयंत्रसामान्यप्रक्रियोपात्त
मत्रनप्राप्येतेतिध्येयं उदरगंकर्णिकागतं साध्यनामादि
कमध्यत्रोपलक्ष्यं आग्नेयादिविदिक्कोष्टेषुहृदयादिक
ववांतानि मध्येकर्णिकायांनेत्रंचतुर्दिकोष्टेषुचतुर्ष्वस्त्रंलि
खेत् परेषुतद्वहिस्तनाष्टकोष्टेषुअष्टार्णमंत्रंप्रथमंपाशा
दिकंलिखित्वा पुनर्वहिस्तनाष्टकोष्टेषुकामिन्याद्यष्टाक्षर
मंत्रंलिखेत् अवपूर्वेत्यादि अवपूर्वषट्कं आइईउऊइत्ये
वंरूपं अतपरषट्कं एऐओऔअंअःइत्येवंरूपः लकारा
दयश्चत्वारोपिवर्णाःप्रत्येकमुक्तस्वरैर्युक्ताःव्योम्नोहका
रस्यासनास्थितिर्येष्वेवंभूताः इंद्रजलाधिपादि पूर्वप
श्चिमादिक्रमेण गुणशःअक्षरत्रयक्रमात् पंक्तिद्वयात्
पंक्तिद्वयंकृत्वानत्वेकपंक्तावेव तथाचेकपंक्तावेकैक
शोक्षरत्रयंपूर्वागंलेउतरदिशिवत्तमारभ्योधोर्धक्रमे
णार्गलांतंलिखित्वादक्षिणतोद्वितीयपंक्तावप्येकैकश
एवार्गलाग्रमारभ्यवृत्तपर्यंतमक्षरत्रयंलिखेत् तच्च
- - इतिह्रांहुंहूंइतिचततस्तदीयपश्चिमार्गलाया
मप्येवह्रेह्रैंह्रौंह्रौंहुंहः इतिचतत्राक्षराणिपूर्ववदेवपं
क्तिद्वयेएकैकशोक्षरत्रयंलिखेत् पूर्वंदक्षिणतित्य|
पिज्ञेयं इत्थंचद्वादशवर्णाह्रकारस्यलिखिताभवंति|

पृ० १२६अ) ततेवमेवाग्नेययां पश्चादुत्तरतह्य(झ?)कारस्यसुविंदून् स्वरा|
नालिख्यपश्चात्तत्पश्चिमतोवायव्यविदिशिषट्दीर्घस्व
रानालिखेत् ततोदक्षिणदिशिपूर्वंपूर्वतोहकारस्यसविं
दुन्षट्स्वरानालिख्यपश्चादुत्तरदिशितत्पचिमतःषट्दी
र्घानालिखेत् ततोनैरृत्यदिशिपूर्वंह्रकारस्यसंविंदुषट् 
स्वरान्लिखित्वातत्पश्चिमतीशानदिशिषट्दीर्घानालि
खेत् तदुक्तंसंहितायां शक्रेरजलव्रह्मर्णंविंदुव्योमान्वितंकु
रु तद्वीजंस्वरसंयुक्तंक्रमात्कीवविवर्जितं एकंद्वादशधा
तत्रचतुर्धाकुरुसुंदरि स्वराकाराद्याःक्लीवहीनाद्वादश
एकस्यवीजस्यक्रमाद्वादशस्वरयोगेनद्वादशधेतितस्यद्वि
द्विपंक्तिक्रमेणपूर्वपचिममार्गलयोर्लेखाच्चतुर्द्धेति वृत्ता|
दिवसुपत्रांतंलिखेदूर्द्ध्वार्द्धसत्क्रमात् आद्यंत्रिकंपूर्वमुख्यं
लिखेदुत्तरतःप्रियेद्वितीयंततुपूर्वादिवृतांतंतस्यदक्षिणे
इति दक्षिणतोवृत्तमारभ्यार्गलांतमालिख्योतरतोर्गलाग्र
मारभ्यवृत्तांतंपचिममार्गलायांलेखःतदुक्तंतृतीयंपश्चि
मेभागेतथादक्षिणतोलिखेत् चतुर्थमार्गलेतस्मिंस्तद्वदु
त्तरतोलिखेत् अत्रत्रित्रिस्वरैरेकैशांशितिवीजानांचत्वा
रोंशाइत्यभिप्रायेणतृतीयेत्यादि तथातद्वदितिपदानां
वृतादिकत्वादिकमुक्तं आग्नेयेपूर्वंपूर्वतुत्तरदिशिलि
खित्वापश्चात्पश्चिममारभ्यदक्षिणभागेलिखेत् तदुक्तं
भुवंहित्वार्कवीजानांवायुंतत्रनियोजयेत् अग्यर्गलायात्रि
तयमाद्यंपूर्वतालिखेत् तथापश्चिमतोप्यत्त्रिकंदक्षिणभा
गतःवायव्यार्गलायांपूर्वत्रपश्चिमतःपश्चादक्षिणभागेपूर्वतस्तलिखनं
यदुक्तंवायर्गलायांतद्वतलिखेत्पश्चिमतःपुराउतरांशेपूर्वनस्तुदक्षिणे
विलिखेत्रिकमिति  |

पृ० १२६ब) याम्यर्गलायामपिउत्तरतःपूर्वमारभ्यवीजत्रयंलिखित्वा
दक्षिणतःपश्चिममारभ्यपूर्वांतंलिखेत् उतरार्गलायांपू
र्वंपश्चिमतुत्तरदिशिपश्चात्पूर्वतः यदुक्तंवायुंहित्वार्क
वीजानांवरुणंतत्रनिक्षिपेत् याम्येत्रिकंपूर्वतस्तुद्वितीयं
पश्चिमत्रिकं अथोत्तरार्गलायांतुपूर्वंपश्चिमतस्त्रिकंच
तुर्थंपूर्वतोदेविलिखेदक्षिणभागके नैरृत्यार्गलायां
पूर्वंदक्षिणदिशिपूर्वतारंभःततुत्तरतःपश्चिममार
भ्यपूर्वांतंतल्लेखः ईशानार्गलेतूत्तरदिशिपूर्वंपश्चिम|
तारंभःपश्चात्पूर्वतः यदुक्तंनीरंहित्वार्कवीजानांरेफंत
त्रविनिक्षिपेत् लिखेद्रक्तोर्गलायांतुत्रिकामाद्यंत्रिकंप
रं दक्षिणोतरतोमंत्रीक्रमाच्छैवार्गलंपुनः आदावुनरतो
देविपश्चिमादक्षिणेततःसर्वतःपश्चिमांतंस्याद्यक्रांतंरा|
क्षसेत्विदमिति अर्गलानामंतरालभूतार्द्धाधोपस्थितषो
डशकोष्टेषुषोडशाक्षरमंत्रंमष्टयुगार्णपर्यायभूतमा
लिखेत् ततःकेसरेषुअंआंइत्यादिह्रस्वदीर्घस्वरयोर्मध्ये
आत्ममंत्रोहंसित्येवंरूपः मायाचतुर्थस्वरः तथाचअंहं
सःईंहंसः आंइत्येवमादिसप्ताक्षरीलेख्या यदुक्तं हंसःप
दंवामनेत्रंविंद्वीदुपरिभूषितं पुनर्हंसपदंचैतन्यंचार्णम
नुमालिखेत् खरद्वंद्वोदरगतंसप्तार्णंचाष्टधाभवेदिति
तद्दलेषुत्र्यक्षरंप्रकृतमूलमंत्रंअधोधःपंक्तित्रयंकृत्वा
लिखेत् ततोवहिर्वीथांपाशांकुशाभ्यामेकंवेष्टनंसंपू
र्णयंत्रस्यकृत्वातद्वहिरनुलोममातृकयाद्वितीयंप्रति
लोममातृकयातृतीयंवेष्टनंकुर्यादित्युक्तं त्रिःपाशेत्यादि
ना केचितुपाशांकुशाभ्यामेवत्रिवारंवेष्टनंमातृकाभिवे

पृ० १२७अ) ष्टतद्वयंतद्वहिरन्यदेवेत्याहुः तदेतत्पाशांकुशाभ्यांतद्वा
ह्येवृत्ताकारेणवेष्टयेत् अनुलोमप्रकारेणमातृकावेष्ट
नंप्रिये तथैवप्रतिलोमेनमातृकावेष्टनंभवेदितितंत्रां
तरविरुद्धत्वादुपेक्षणीयं घटार्गलमिति घटस्यार्गलानांच
लिखनादत्वर्थसंज्ञेयंसकलमर्त्त्याधारभूतमहीपतीनपि
वशयेत्काकथामर्त्यवशीकारेइत्येवमर्थंसूचयितुंवि
षेणेतिसकलान्मर्त्यान्वशयेदित्यत्रान्वेति यथाश्रुतेतुवि
शेषणानापासेनमहीपतीत्यधिगम्यते नचेदंयुज्यतेदुः
खेनवशीकरणयोगानांभूभुजांविशेषेणसुखेनवशी
करणायोग्यानामपरमर्त्यानांतुयथाकथंचितथेत्य 
र्थस्यापूर्वत्वात् संभोगार्थंस्त्रीणामाकर्षणेविशेष
माह नीलपद्रेइत्यादिना सप्ताहादितिप्रयोगकालो
नफलकाल अन्यथानित्यमित्यस्यकियत्पर्यंतमित्या
कांक्षापतेः स्मरविह्वलामित्यनेननकेवलमाकर्षण
मात्रमस्याः सिद्धतिकिंतुस्वानुमतसंभोगानुकूलत्वम
पीति वांछितामित्यनेनासंभवसंभोगामप्याहरेदि
तिकथितं विलिख्येति विहितलेखन्याविहितद्रवद्रव्ये
णलिखनस्यैवलेखनेविशेषोविवक्षणीयःसाधितंसं|
पाताज्यपरिप्लुतं यत्रांतरमाह वज्रेत्यादि वह्निपुरद्व
येषट्कोणे पाशांकुशाभ्यांप्रवद्धांमायांपाशवीजां
कुशवीजसंपुटितमायां गुणशःत्रिधामायालिखने
त्रिगुणत्वं तथाचपाशांकुशयोर्मध्येतांमायांत्रिधा
लिखेदित्यर्थः पर्यवसन्नः भूर्जेसरोजेइतिपाठः ||
          ||

पृ० १२७ब) यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रे
मनिधीतिपंथकुलभूःकूर्माचलोजन्मभूःसूपास्यंकृ
तवीर्ययवाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्तज्जेपूर्तिमुपाग
तोंकपटलःशव्दार्थचिंतामणौ ||       पूर्वंत्वरितामं
त्रस्यलेख्यत्वेनोपदिष्टतयातदाकांक्षायांतन्मंत्रमुपदिश
ति ततित्यादिना नचैवंसतिमहालक्ष्मीपटलानंतरमे
वैतदभिधानमुचितं तत्पटलप्रांतगततद्यंत्रेवास्यप्रवि
ष्टत्वादितिवाच्यं श्रीशक्तिमारान्वितमित्यस्यतद्यंत्रेवप्र
थममभिधानात्प्रथमोक्तशक्तिवीजनिरूपणस्यैवप्रथ
मंकर्तुमुचितत्वादितिभावः ततःभुवनेशीमंत्रानंतरं
त्वरितंफलदायिनीमित्यनेनत्वरिताशशेनरूढःकिंतु
योगरूढितिध्वनितंत्वरितफलदायित्वस्यमंत्रांतरेस
त्वेपिरूढेरपिअथाभिधास्येत्वरितामितिप्रथमचरणे
नसूचनात्रतत्रतथाप्रयोगःऋद्धिःखकारःऋद्धिसंज्ञ
कककलायाःस्वकारोत्पनत्वात् तस्येशस्वरसंयोगेखे
इतिसिद्धं कूर्मश्चकार तदंतःछकारस्तस्यभगेनेकाद
शस्वरेणयोगेछेइतिसिद्धंक्षस्त्रीस्वरूपं दीर्घतनुछदंहूं
कारःसंवर्तःक्षकारःतथाचोंह्रीहुंखेचछेक्षःस्त्रीहूंक्षे
ह्रींफडितिद्वादशार्णोमंत्रुद्धतः फडंतित्यत्रमंत्रिति
शेषः तत्रैवद्वादशाक्षरित्यस्याप्यन्वयः ऊर्वोर्दक्षिणवा
मक्रमेणस्थानद्वयत्वप्रापणाययुग्मपदं तेनतत्रवर्ण
द्वयन्यासःजान्वादेःस्थानद्वयत्वेप्यावृत्यैकैकवर्णस्यैव
न्यासःतथाचैकादशाक्षराणांक्रमादेकादशस्थानेषु
न्यासितिसिद्धोर्थः पदार्थादर्शकृतस्तुमायाद्वयमपि|

पृ० १२८अ) माययावर्जितानित्यनेनप्रतिषेध्वितं तथाचदशवर्णाना
मेवन्यासःकार्ययितिऊरुयुगोएकवर्णस्यैवन्यासःकर
णीयितिवदंति तनूमम्यक् ऊरुयुग्मपदवैयर्थ्यप्रस
क्तेःजान्वादिष्वपिस्थानाद्वैविध्यसत्वेनतदेकतरस्थले
वतथोक्तेर्ग्रंथासौरस्यकरत्वात् अस्मन्मतेवोर्वोरेवस्थान
द्वयत्वंनजान्वादेरितिसूचनायतथोक्तिरितिसंभवतिसौ
रस्यं माययेत्येकवचनाचप्रथमोपस्थितामायाएकैवप्र
तीयतेइतिसर्वंनिरवद्यं त्वन्मतेएकवचनस्याप्यसौरस्यम
धिकमितिनकिंचिदेतत् समस्तेनसमायेनद्वादशाक्षरमं
त्रेण एवकारेणपूर्ववत्प्राप्तस्यमायावर्जितत्वस्यप्रतिषेधः
कृतः कूर्म्माद्यैचकारप्रभृतिभिःसप्तवर्णैःषडंगन्यास क
र्तव्यःतत्रवपूर्वपूर्ववर्जिताभ्यांद्वाभ्यांद्वाभ्यामपरापरांगन्या
सः यद्यपिपूर्वपूर्वेत्यादिनापूर्वपूर्वांगमंत्रत्यागः प्रतीयते
इष्टंतुनैतत् प्रथमप्रथमाक्षरमात्रस्यैवत्यागेनोत्तरोतर
स्यैकैकाक्षरस्यैवोपादानेनांगमंत्रस्येष्टत्वात् तथापिपूर्वस्य
पूर्वांगमंत्रस्ययःपूर्वःपूर्ववर्णस्तेनविवर्जितैरितिपूर्वेत्या
देरर्थोविवक्षितः उतरोतरस्यत्वेकैकवर्णस्यैवग्रहणमर्था
यातं प्रथममंत्रादेकवर्णस्यैववर्जनादेकस्योपादानेप्राप्ते
एकवर्णस्यैवाकांक्षितत्वेनोत्तरोत्तरतोग्रहणात् तृतीयस्तु
वर्णोद्वाभ्यांमित्यतेवप्रतिषेधितःयद्यपिपूर्वपूर्वविवर्जि
तत्वंद्वाभ्यामित्यस्यैवविशेषणमुचितंतथापिछंदोनुरोधा
त्कृतमपिकूर्मादिविशेषेणमंततोद्वाभ्यामितिविशेषे
णतयैवपर्ययवस्यति तथाचवछ्रेंहृदयायनमःछेक्षः
शिरसेस्वाहेत्यादयः क्षेह्रीं अस्त्रायफडि      ||

पृ० १२८ब) त्यंताःषडंगमंत्राःपर्यवस्यंतीतिहर्षकौमुदीकृतःपदार्था
दर्शकृतस्तुकूर्मस्याद्यःखेकारःबहुवचनमाद्यर्थंखेप्र
भृतिभिरित्यर्थः सप्तभिर्वर्णैःक्षेकारांतैःफट्प्रणवाभ्यां
हीनंदशाक्षरममुमेवमंत्रमुद्धत्यनवमांतंतुरीयादिप
दंस्याद्वर्णसप्तकं तेनांगानिद्विवर्णानिकर्तव्यात्युपदेश
तितितंत्रांतरवचनात् तथाचखेचहृदयायनमःव
छेशिरसेस्वाहा छेक्षःशिखायैवषट् क्षःस्त्रीकवचायहुं
स्त्रींहुंनेत्रायवौषट् हूंक्षेअस्त्रायफडितिषडंगन्यासमंत्राः
पर्यवस्यंतीत्याहुः परेतुमायाविवर्जितत्वस्यपूर्वमुक्तत
मात्रापितदनुवर्तनीयं तथाचक्षेफडितिषष्टोगमंत्रि
तिपूर्वतनमतमपेक्षविशेषः यदुक्तंसंहितायां पूर्वोक्त 
मेवदशाक्षरमंत्रमुपक्रम्यविद्याचतुर्थवर्णादिसप्तभि
स्त्वक्षरैरथ कुर्यादंगानियुग्मार्णैःषट्क्रमेणकरांगयोरि
ति तथाचछेयुगंहृदिरस्तुछेक्षौयुग्मंशिखाततःक्षःस्त्री
युगंचकवचंस्त्रीहूयात्मयुगंतथा हुंक्षेनेत्रेतुविन्यस्यक्षे
फडस्त्रंप्रकीर्तितमित्याहुःअत्रषडंगन्यासस्याक्षरन्यासो
तरमुक्तावपिनैवंकार्यं किंतुषडंगन्यासोतरमेववर्ण
न्यासःतेनततंत्रराजविरोधः मूलेतथोक्तिस्तुसकलमं
त्राक्षराणांविनियोगमुक्तैवकतिपयाक्षरविनियोगोव
क्तुमुचितित्यभिप्रेत्येतिप्रतिभाति ध्यानमाहश्यामामि
त्यादिना नाटंकादीन्प्रापितानष्टाहियान्विभ्रतीमित्यन्व
यः तत्रानंतकुलिकोविप्रवर्णावहिराजोताटंकरूपौवा|
सुकिशंखपालौक्षत्रियवर्णौकेयूरापरपर्यायांगदरूपौ
तक्षकमहापद्यौवैश्यवर्णौमेखलारूपौ कर्कोटकपद्म 

पृ० १२९अ) नानौशूद्रवर्णौनूपुरतांगतौज्ञेयौ तदुक्तं विप्राहिकुंडला
राजनागकेयूरसंयुता वैश्यनागकटीवंधावृषलाहीश
नूपुरा तथा अनंतकुलिकौविप्रौवह्निवर्णावुदाहृतौ प्रत्ये
कंसहस्रेणफणानांसमलंकृतौ वासुकिःशंखपालश्च
क्षत्रियौरक्तवर्णकौतक्षकश्चमहापद्मोवैश्योज्ञेयावही
श्वरौ नीलवर्णौफणापंचशतयुक्तोत्तमांगकौपद्मकर्कोट
कौशूद्रौफणात्रिंशतकौसिताविति एकश्चक्षुद्रघंटिका
रूपःकश्चिदहिःपरश्चगुणरूपःकश्चिदहिःयदाहिपांड
वार्जुनेनपाशुपतास्त्रार्थंतपश्चरितंतदाकिरातरूपिणे
श्वरेणवरोदत्तः तत्समयेभवान्यपिकिरातवेषाजाताश्या
मांगीमयूरपिछकृतमुकुटापत्रैर्विरचितस्वांगवस्त्रागुंजा
हारेणशोभितस्तनभरा अष्टनागादिभिःकृतभूषणाभू
तिस्मृतिःतदाभवान्यप्युक्तद्वादशाक्षरमंत्रेणतेनाराधि
तातस्मान्पांडवार्जुनेतद्विपायाऋषिःप्रथमप्रकाशकः
मंत्रज्ञिति ओंह्रींनमोनित्येस्वाहेतिमंत्रोष्टाक्षरः ओंनमो
भगवतेशवरायमहाकिरातरूपायकंकालधरायहुंफ
ट्स्वारेत्येकोनत्रिंशद्वर्णकश्चमंत्रःतथाशिवपंचाक्षरकिं
करमंत्रश्चतेषांज्ञाननिवात्यर्थः एतद्विद्योपासितुःप्रथम
त्रस्यजपोमुख्यमंत्रजपदशांशतोपरमंत्रजपःशतांशतो
विहितस्तंत्रांतरेइतिपदार्थादर्शकृतःहृल्लेखेत्यादि अत्रपी
ठमष्टदलमेवषोडशपूज्यानामावरणदेवतामत्राभावा
त्यदुक्तंसंहितायां अष्टपत्रंलिखेत्पद्मंवहिभूविंवमालि
खेत् मध्येतुभुवनेशानौवेष्टयेन्मातृकांवहिःसर्वरक्षाक
रंनामचक्रमेतदुदाहृतं *?त्रावाह्ययजेदेवीमुपचारैः ||

पृ० १२९ब) सुकल्पितैरिति पूजामंत्रमिदंधारणात्सर्वरक्षाकरमपि
भवतीत्यर्थः आसनमंत्रमुद्धरति संवर्त्तकेत्यादि कला
अर्द्धेदुःविंदुसमुपलक्षकमेतत् वज्रदेहेतिस्वरूपंक्षिं
इत्यपिस्वरूपं अंत्यःक्षकारोविंदुद्वितीयस्वराभ्यांयुतः
कार्यःपंचाननायेतिस्वरूपंहृदयंनमः तथाचक्षंहुंहंव
ज्रदेहपुरुपुरुक्षिंगुलुगुलुगर्जगर्जहुंहुंक्षांपंचानना|
यनमः इतित्रिंशद्वर्णकःपीठपूजामंत्रुद्धतःआवरण
पूजामाह अंगैरित्यादिना अंगानिषट्पूर्वादिकेसरे|
षुसंपूज्यकुवेरेशानकेसरेषुप्रणीतांगायत्रीचपूजये
दित्यर्थः अत्रविशेषवचनानेत्रस्यापिकेसरेवपूजा अ
स्त्रदेवतयाश्चयथाक्रमप्राप्तकेसरेएकधैवपूजेतिपूर्व
तोविशेषः पूर्ववदेवांगदेवताःकेसरेष्वभ्यर्च्यपुनः के
सरेषुअष्टधाप्रणीतांपूजयित्वापुनस्तथैवगायत्रींपूजये
दितिहर्षदीपिकाकारः तदेतत् यजेत्तत्राष्टकिंजल्केपू
र्वाशाद्यंगदेवताः सौम्येप्रणीतामैशेवगायत्रीमभिपूज
येदितितंत्रांतरविरुद्धंलोकेशेत्यादि लोकेशानामिंद्रा
दीनामिवायुधानिभूषणानिचमासामित्यर्थःवाहनव
र्णयोरपीदमुपलक्षणंतेनेंद्रादिसमाकृतयेरावतादि
वाहनावज्राद्यायुधाहुंकार्ययाद्यष्टशक्तयःक्रमाद्भवंती
त्युक्तं अत्रप्रथमाकवचादिमाक्षरकासप्तमीदीर्घकव
चाद्यक्षरकेतिभेदःश्रीवीजादित्वंसर्वासांतेनश्रींहुंकार्ययै
नमःश्रींखेचर्ययैनमित्यादिमंत्राःपर्यवसिताःकेचिछ्री
कारमात्रमादौदापयंति देव्याग्रेसन्मुखेकिंतुवाह्येद
लेभ्योवहिर्भागेफट्कार्ययैनमिति द्वारस्यभूपुरद्वारस्य

पृ० १३०अ) सामान्यशास्त्रप्राप्तस्यदक्षिणवामपार्श्वयोः क्रमाज्जयां
विजयांचपूजयित्वाद्वाराद्वहिः किंकरःपूजननीयःत
न्मंत्रमुद्धरति किंकरेत्यादिना किंकरायरक्षरक्षत्वरिता
ज्ञास्थिरोभवहुंफडित्यष्टादशाक्षरोमंत्रः किंकरपूजायाः
कृष्णानिश्यामवर्णानिवर्वराणिकुटिलानिमूर्द्धजानिशि
रोरोमाणियसोतिकिंकरध्यानं अत्रलोकेशानपूजनी|
याःशक्तीनामेवहुकार्यादीनांतद्रूपत्वात् अतेवतदायु
धादिधारणंतासांयुज्यते अतेवमूलेप्रकृतेइंद्रादिपूजा
नोपदिष्टेतिकेचित् केचित्तुयोषिदूपानेचेंद्रादीन्पूज
येत् तदुक्तंतोतलामते योषिदूपान्दिशानाथांस्तद्वाह्याव
रणेयजेदित्याहुः परेतुमूलेनुक्तमपिलोकेशादिपूजनंसा
मान्यतयापूर्वमेवोपदिष्टमिहाप्यप्रतिषेध्यमितिवदंति
एतद्देवीपूजायामारण्यवस्तुप्रशस्तमभिप्रेत्याह आरण्यै
रिति वनोद्भवैरित्यर्थःप्रयोगानाह योनीत्यादिना अत्र
एतद्देवताकहोमप्रयोगे अन्यत्रहिकामनाभेदेनतत्तच
तुरस्रवर्तुलपद्मयोनिषट्कोणादिकुंडोपादानं अत्रतुदे
वताविशेषेवैकतरतदुपादानेनिमितमितिभावः नि
जेछयेति गुरुकार्येछायांगुरुसंख्यालुयुकार्येछायां
लघुसंख्योपादेयेत्यर्थः यदुक्तंतंत्रातरे हुतसंख्याच
साहस्रीसहस्रात्रियुतांतिकी लाघवंगौरवंकार्ययेवि
चार्ययनिपुणश्चरेदिति मल्लिका चमेलीतिभाषायाप्र|
सिद्धा कंडनैःधान्यतुषैः अक्षैःविभीतकफलैःएतच्मंत्रे
णाभिमंत्रिताहोमावशिष्टाहुतिभिःपूर्ववत्कृतसंपाता
त्रिलोहानांसमभागैः कृतामुद्रिकाधारिता     ||

पृ० १३०ब) सतीपरकृत्यादिभयंनाशयतीत्याह त्रिलोहेत्यादिना
यंत्रसामान्यप्रक्रियाप्राप्तलेखनकागायत्रीतूद्वतातंत्रां|
तरे त्वरितादेविशव्दांतेविद्महेपदमुद्धरेत् तूर्णिंविद्यां
धीमहिचतन्नोदेवीप्रचोदयात् गायत्रीत्वरितायास्तुज|
पात्सान्निध्यकारिणीति धारणमंत्रमाह मध्येइत्यादिना
मध्येसरोजेसरोजस्यमध्येदशदशकमलकर्णिकाया|
मितियावत् आदौदशदलंकमलंतद्वहिःषट्कोणंतद्व
हिश्चतुरस्रंकार्ययं तत्रकर्णिकायांमायावीजं तद्वीजस्यां
तःस्ववांछितंकामितार्थंपुत्रधनादिसाध्यंभोत्वरितेइत्ये
वंरूपंप्रकृतयंत्रदेवतापदंसंवुध्यंतंएतेनान्येष्वपियंत्रे
षुदेवतापदंलेख्यमितिध्वनितं युक्तंचैतत् अन्यथाकर्णि
कायांलेख्यस्यकुर्वित्यादिक्रियापदस्यकर्तृपदसाकांक्षत
यावैरस्यापतेः अतेवहनुमद्यंत्रप्रस्तावेहनुमत् रक्ष
रक्षेतिलिखनंस्पष्टमुपदिदेशसुदर्शनसंहिताते
वलिखेत्साध्यनामायिकर्मादियुक्तमितिसंहितायामा
दिपदं यंत्रांतरमाह तारेहुमिति तारस्त्रयोदशस्वरःस
विंदुः कर्णिकायांप्रणवंलिखित्वातदंतहुंकारंकवचरू
पंतदंतःसाध्यकामनादिकंलिखित्वामत्रार्णान् मायाद्वय
तारवर्मरहितान्मायावीजेनत्रिवारंवेष्टनंकृत्वातद्वहि
रधः कमलमष्टदलंकृत्वातदुपरिघटंकुर्यात् तस्यांतरि
दंयंत्रंलेख्यं एतद्यंतस्यादौमुखपदवाच्येकमलस्यलि
खितत्वादजाननमिति संज्ञासाध्यनामादिकवचप्रण
वानामंतर्वहिर्भावश्चविलिखेदित्यत्रस्थितेनविनाल|
भ्यते यंत्रांतरमाह कोष्टानामित्यादिना पूर्वापरायतद|

पृ० १३१अ) क्षिणोत्तरायतद्वादशरेखाभिरेकविंशतियुतशतंको
ष्टाजायंते तत्रसर्वतोमध्यकोष्टेसाध्यसाधकादिनाम
युक्तंप्रणवंलिखित्वाशिवंईशानमारभ्यक्रमेणप्रण
वमायावीजविनाकृतत्वेनदशाक्षरतामापन्नमुक्तमूल
मंत्रंद्वादशावृत्यालिखेत् असकृत् अष्टचत्वारिंशद्वारं
जपानंतरंहोमस्तत्रसंपातः कृतव्याख्यानेव अत्रक्षेडे
मध्येगरुडमंत्रवीजंतत्रसाध्यादिलिखनं अभिचारेमृ
त्युंजयवीजस्यवश्येमायावीजस्य श्रीप्राप्तौश्रीवीजस्यांतः
साध्यादिलिखनंकेचिदाहुः मूलोक्तप्रणवलिखनंकुत्र|
कार्ययमितितेप्रष्टव्याः मोक्षकामतायामितिचेत् तादृश
फलस्यैतद्यंत्रप्रभत्वेप्रमाणांतरगवेषणापतेः एतद्व
चनस्यान्यार्थकत्वेनापिवर्णतात् यंत्रांतरमाह एकाशीती
त्यादिना दशपूर्वापरायतादशदक्षिणोत्तरायतारेखाः
कृत्वाएकाशीतिपदानिरवयेत् तत्रमव्यकोष्टेठांतंठका
रंतन्मध्येसाध्यादिकंलेख्यं नतःपूर्वपश्चिमदक्षिणोत्तर
दिगातानियानिचतुःकोष्टकानिचत्वारिपदानितेषुजूं
सः वषडितिचतुरोवर्णाश्चतुरावृत्यालिखेत् त 
तोवशिष्टेषु चतुःषष्टिकोष्टेषुवक्ष्यमाणंसर्वतोभद्र
वंधरूपंलक्ष्मीमंत्रमीशानादिक्रमेणैकवारंलिखि
त्वानैरृत्यादिक्रमेणपुनस्तमेवलक्ष्मीमंत्रंलिखेत् 
ततश्चशस्त्रं फट्तस्यस्थानेतद्विलोप्याविर्भूतं
प्रकटीभूतंयद्वषडितिस्वरूपंतदंतेययस्याएवं
भूतयात्वरितयाचतुर्दिक्षुदिशिदिशि
एकैकावृत्यावेष्टयेत्    ||

पृ० १३१ब) येतुपूर्वोक्तलक्ष्मीयंत्रेपिफट्कारमपहायवषट्कारं
तत्स्थानेप्रक्षिप्यपर्यवसितत्वरिताविद्ययैववेष्टनमा
हुस्तनमतेत्वत्रैवशस्त्राविर्वषडंतयेत्युद्यादानंनपूर्वत्रेत्य
त्रवीजंप्रष्टव्यं पूर्वत्रतादृशार्थाप्राप्तिश्च अन्यथात्रतदु
पादानंव्यर्थंस्यात् तस्माद्वषट्कारमधिकमेवतत्रप्र|
क्षिप्यसंपन्नमंत्रेणवेष्टनंकर्तव्यमित्येवमूलकृतामा
शयितिध्येयम् ततोवहिर्लातेनवकारेणसविंदुनावे
ष्टयेत् ततश्चमूलेग्रेवकमलेनयुक्तकलशेनवेष्टयेदि
ति त्वरितयाहिचतुर्दिगवच्छेदेनैववेष्टनंनाग्रेयादि
विदिगवछेदेनापि वकारेणतुसर्वाष्टदिगवछेदेन
पीत्यपकर्षप्रकर्षौवोधयितुंवीतंप्रवीतमितितत्रतत्रो
क्तं तंत्रांतरेप्यस्यफलमुक्तं यमेनतुधृतंयंत्रंव्रह्मणावि
ष्णुनापुरा वुधेनभैरवेणापिहेरंवेनोगुहेनच सर्वेतेव
शमायांतिविद्यायंत्रप्रभावतःतथा कुड्येसमेखडिकया
भवनेलिखित्वासंपूजयेत्परमनुग्रहचक्रमेतत् सर्वो
नरोभवतितत्रकुटुंववर्गःसर्वात्मनावशगतोनविचा
रणात्रेति लक्ष्मीमंत्रंलेख्यत्वेनोपदिष्टमुपदिशति श्रीसा
मेत्यादि अविंदुश्रीवीजंभृगुरपिसदीर्घामययुगंसदी|
र्घंप्रत्येकं पुनरपिचतद्व्युत्क्रमवशात् सदीर्घःसोनोया
ज्ञशिवपरकाययुत्क्रमवशात्पुनश्चैतेमायालुविधिलुभु
जार्णौतुपुनरिमेविलोमत्वप्रात्थायमुखसशिवज्ञास
मुखलुःसतुर्योलोर्णोमीपुनरपिमताव्युक्रमवशात् 
इत्थंसमुद्धत्यकथनेनाशुद्धत्व लिखेदित्यादिना प्राक्
प्रत्यक्गतानवदक्षिणोतरगताश्चनवरेखाविलिख्य

पृ० १३२अ) चतुःषष्टिपदानिभवंति तत्रेशानमारभ्यक्रमात्पूर्वो 
क्तश्रीमंत्रंलिखेत् ततःकन्यादितैरृत्यमारभ्यपुनस्त
मेवश्रीमंत्रंलिखेत् प्राच्यादिगृहेक्रियादयोद्वौद्वौको
णगताद्विमूर्तयितिज्योतिर्निवंधात्कन्याराशेर्नैरृत्य
दिगवस्थिततयाकन्यापदातल्लाभःत्वरितयेत्यत्रवष
डंतयेतिपूर्ववत् चतुर्दिक्षुनसर्वत्रमध्यगतेषुचतुर्षु
कोष्टेषुविद्वालित्यनेनपूर्वयंत्रोक्तमामान्यंप्रकारोपिले
ख्यितिज्ञातवानित्युक्तंभवति ठकारमालिख्यतस्यां
तःसाध्यादिनामलिखेत्वक्ष्यमाणषोडशकोष्टकयं
त्रोक्तरीत्याविनिक्षिपेदित्यर्थः मंत्रांतरमुद्धरति कवच
मित्यादिना श्चंडश्चकारोभगवानेपुनःहुंवेक्षःइति
त्र्यक्षरोमंत्रः आस्यात्सितेत्यन्वयःदंष्टाकरालैरुदरय
तिगतैचतुर्भिर्वक्त्रैर्भीषणांगीतिवान्वयः कनिष्टांगु
ष्टयोगाछेषाणांतुप्रसारणात् त्रिशुलमुद्राभवतीति
ज्ञेयम् भ्रमोभवेदिति यंत्रोतरमाह अत्रशोधपत्रं क्षेरु
द्रास्त्रीइति आद्यंतयोःक्षेकारोमध्येस्त्रीतिस्वरूपमि
त्यर्थः नृसिंहोभगाढ्योवेधूश्चापिहीनाशशांकेनयश्च
क्षकारोभगाढ्यगुणणेहिमत्रोगनावश्यकारी नरौद्या
नपिद्रःक् वश्यकर्तुमीष्टे वीप्सितैःद्विरुक्तैःत्रिनियुतं
त्रिलक्षं नित्यामंत्रमाह तारवित्यादिना ओंह्रींऐंनित्यकिने
मदद्रवेऐंह्रींस्वाहेतिपंचदशाक्षरोमंत्रः वाव्यः तत्रद्वा
भ्यामित्यादिवर्णोपादानप्रकारः वाचंविनापीत्यने
नवाचास्वातंत्र्येणैवपुनरंगन्यासः कर्तव्यित्युक्तं
भवति तंत्रांतरसिद्धोस्वयमर्थः     ||

पृ० १३२ब) रात्रिक्रूरांशसंख्यैःस्वैवर्णैःस्वेनचवाग्विनान्यस्यांगष
ट्कंवाचैवपुनश्चांगानिविन्यसेदितिदर्शनात् त्रिको
णंत्रिकोणाकारंद्वीपंसुरासमुद्रमध्यस्थितंस्मृत्वात
स्मिन्द्वीपेमाणिक्यमंडपंस्मृत्वातत्ररत्नसिंहासनंवि
चिंत्यतत्रपद्मंध्यात्वातस्यकर्णिकायांत्रिकोणंस्मृत्वा
देवींतत्रविचिंतयेदितिसंवंधःदेवतांतरेपीठशक्ती
नांनवसंख्ययातथैवात्रापिभवेदितिभ्रमनिराविकी|
र्षयाप्रकृतदेवतायांचतस्रेवपीठशक्तयोननवेति
विशेषमुपदर्शयति चतुःशक्तीतिअत्रशक्तित्रयस्यवा
मादेरीशानादिकोणत्रयेपूजाचतुर्थ्यास्तुमध्येवन
वायव्येकोणेषीशादिमध्येचतत्रशक्तीर्न्यसेदिमाइति
तंत्रांतरसंवादितिपदार्थादर्शकृतः वायौयजेद्गुह्यश
क्तिमितिपाठस्यमूलपुस्तकेषुदर्शनादितरकोणेषुपू
जनंवायव्यमात्रस्यत्यागित्यस्यासौरस्याधायकत्वाच
वायव्येवगुह्यशक्तिपूजेतिहर्षकौमुदीकारःआंवा
मायैनमः ईंज्येष्टायैनमःऊंरौद्र्यंनमःऐंगुह्यशक्त्यैनमः
इतिमंत्रास्तत्पूजायामुन्नेयाःकेचितुद्राविणीत्वादिवि
शेषणस्याप्युल्लेखःकार्ययःतेनांद्राविण्यैवामायैन
मः ईंआह्लादकारिण्यैज्येष्टायैनमः ऊंक्षोभिण्यैरौद्र्यैन
मःइतिप्रयोगःसिद्ध्यतीत्याहुःमायाद्यमिति हिंसर्वश
क्तिकमलासनायनमःइतिपीठमंत्रःह्रींआसनायन
मः इतिमंत्रंकेचिदाहुःआदिस्वरयुग्मं आइति अंत्यस्व
रयुग्मंअंअःइतिक्लीवाॠऌॡइतिचत्वार एतेरष्टस्य

पृ० १३३अ) रैर्विवर्जिताइईप्रभृतयोष्टस्वराःक्रमेणनित्याप्रभृती
नांवीजमंत्राभवंति तथाच इंनित्यायैनमः ईंसुभद्रायै
नमः इत्यादिमंत्रैर्दलेषुनित्यादयःपूजनीयाइत्यर्था
द्यंतेत्यादेर्वोध्यःअपरांगेपृष्टे निषंगेणतूणीरेणवाणा
वासस्थानविशेषेणाढ्याःपंचानामपिकामानांहका
रविसर्गाभ्यामधिकाभ्यांयुक्तंकामवीजमेववीजं क्लीं
वाःपूर्वोक्ताःओष्टद्वयंएऐस्वरौएभिःषड्भिःस्वरैरहिता
आप्रभृतिदशस्वराःचतुराननेनजकारेणसंवद्धाःसं
तःक्रमेणरत्यादीनांवीजमंत्राभवंति तथाचाष्टदलोप
रिपरितःपंचकामाःह्र्क्लींः?अनंगायनमःइत्यादिमंत्रैःपू
ज्याःतत्तत्कामोभयपार्श्वयोःजंरत्यैनमःजांविरत्यैनमः
इतिमंत्रैर्दशतछक्तयःपूज्याःचतुराननो व्रह्मा तेनक
कारलाभःतथाचकंकामित्यादीन्येवरत्यादिवीजानीति
हर्षकौमुदीकारःमंत्रांतरमाह वाग्भवेत्यादिना ऐंक्लींनि
त्यक्लिन्नेमदद्रवेस्वाहेतिद्वादशार्णोमंत्रःऋषिरित्यादि य
त्रृषिछंदःप्रभृतिनोक्तंतत्रसिद्धतममंत्रतयाऋष्याद्यु
ल्लेखेप्रयोजनाभावात्तत्तदुक्तिरिति कश्चित् अव्यव
हितपूर्वमंत्रोपस्थितेवतत्रर्ष्यादिरितिकेचित् हृ
ल्लेखाकथितेपीठैइत्यादिनायत्रयत्पीठानितिदेश
स्तत्रतदीयमेवर्ष्यादिकंग्राह्यमितिकश्चित् मृणिरं
कुशःपूर्णकपालःसुरापूर्णःकपालाःवाहनायुधेत्या
दिनापूर्वनिष्कृष्टस्यसायुधायसवाहनायेत्यादिमंत्रस्यस्मा
रणंकृतं मंत्रांतरमाह वागित्यादिना       ||

पृ० १३३ब) कामवीजस्थानेमायीवीजंप्रक्षिप्यपूर्वोक्तद्वादशार्णेवा
यं अत्रचपीठपूजायांपृथिव्यनंतरंरक्तसमुद्रस्तदुपरिरक्त
नौकातत्रद्वादशदशदलंकमलमितिशेषः मदनधनुःइ
क्षुचापंस्तनभरभरणात् स्तनयोरतितुंगताकृतभाराधि
क्यात् द्वादशदलेषुहृल्लेखाद्याएकादशशक्तीःसंपूज्यद्वा
दशतमेदलेकामःसंपूजनीयःमेखलाद्राविणीवेगवती
कामश्चताःस्मृताः इतितंत्रोतरवचनात् अतेवशक्तीना
मेवेदंध्यानंनस्मरस्येतिसूचनायशक्तयिति अन्यथाउप
क्रांततयैवशक्तीनामेवतत्वसंभवाछक्तयित्यनतिप्रयो
जकंस्यात् स्मरध्यानंतुतंत्रांतरोक्तमनुसंधेयं मातृपूजा
तुद्वादशदलाद्वहिःपुरोभागादिप्रादक्षिण्येनाष्टदिक्षुकर्त
व्यात्रैपुटंमंत्रमाह श्रीत्यादि तांवूलकरंडकमेकं समुहुकः
आभरणासंपुटंगंधादिस्थापनमात्रमितिकेचित् घृणिनी
सूर्याआदित्याप्रभावतीतिचतस्रःसौम्यपूर्वदक्षिणपश्चि
मस्याद्विभुजादक्षिणहस्तेषुचामरादिकचतुष्टयंप्रत्येकं
मेकैकस्याःवामहस्तेषुत्वभयंसर्वासांनिरायुधेकरेप्रोक्तो
वरःसाधारणोभयमितिवचनात् यतुतदूतीश्चकृतांज
लीःसौम्यादिघृणिनीसूर्यादित्याचैवप्रभावतीतितंत्रांत
रेकृतांजलित्वमुक्तं ततंत्रांतरतयैवसमाधेयंगुरुतोष
णस्यसार्वत्रिकत्वेप्यत्राभिधानमावश्यकत्वधननाय
विधानतिति पूजोक्तविधानेत्यर्थःषट्कोणंपूर्वमालि
ख्यमध्येविद्यांलिखेत्सुधीःवीप्सयातांतुषट्कोणकोणे
षुक्रमशोलिखेत् वाह्येवसुदक्षंकुर्यादीर्घस्वरविभूषि
तं चतुरस्रंचतुर्द्वारभूषितंमंडलंलिखेदितितंत्रांतरोक्त

पृ० १३४अ) यंत्रस्योपरिपूजनविधिमदुपेक्ष्यं आग्नेयादिषट्कोणेषु
केनापितत्तुहृल्लेखाविहितेपीठेइत्येतन्मूलविरूद्धत्वा
दुपेक्ष्यं आग्नेयादिषट्कोणेषुक्रमाल्लक्ष्मीप्रभृतयःस्म
रांताःषट्देवताःपूजनीयाःततःपार्श्वयोःसस्ववनितौ
पूर्वोक्तनिधीपूज्यौ केसरेष्वंगानिपत्रेषुव्राह्माद्याःचतुर
स्रेपूर्ववीथ्यांपूर्ववद्वनितारूपधारिणिंद्रादयः तद्वहि
र्द्वितीयवीथ्यांस्त्रीरूपधारिणेववज्रादयःचतुरस्रंहि
चतुर्द्वारोपेतंदहनमितिकरेखासुघटितंभवतितिकु
त्रविथीद्वयमितिनाशंक्यं नवात्रैवदेवताविशेषेइदमि
त्यपिभ्रमितव्यं सामान्यशास्त्रस्मरणार्थमेवेदमस्मदवि
धानमितिध्येयं अश्वारूढासंज्ञकशक्तिविशेषमंत्रमाहपा
शेत्यादिनापाशांकुशयोरंतःप्रविष्टत्वमेवशक्तेरत्रतत्पु
टत्वंझिंटीशेकादशस्वरःसदृक् सतृतीयस्वरं तेनों
आंह्रींक्रोंएहिपरमेश्वरिस्वाहेतित्रयोदशाक्षरोमंत्रुद्ध
तःस्मरशरविवशांसाधांपाशेनावध्येत्यत्रकंठेइतिशे
षः कंठेवधाथपाशेनेतितंत्रांतरदर्शनात् वाणलक्षंपंच
लक्षं यंत्रंधारणार्थकमाह आलिख्येत्यादि विकाराःषो
डश पंचपूर्वापराःपंचदक्षिणोतरारेखाःकृत्वाषोडशको
ष्टान्युत्पाद्यमध्यस्यचतुःकोष्टेषुप्रणवंतदंतसाध्यनामलि
खित्वेशानमारभ्यप्रादक्षिण्येनप्रणवरहितान्द्वादशमंत्र
वर्णानालिखेदित्यर्थः अन्नपूर्णामंत्रमाह मायेत्यादि ह्रींन
मोभगवतिमाहेश्वरिअन्नपूर्णेस्वाहेतिमंत्रः ननुकारोतर
मकारश्रवणादिकोयणवीत्यनुशासनाद्यकारेणभाव्यं
तत्कथंतदादेशमकृत्वातदुपत्यासित्यत्राह सप्तत्यादितथा
चतंत्रोक्तस्यसद्वादश  ||

पृ० १३४ब) क्षरत्वस्यव्याघातापत्यासंधिंविनैवात्रतदुपादानंनिश्चीय
तितिभावः अस्यव्रह्माऋषिर्गायत्रंछंदःअन्नपूर्णादेवी
देवतामायावीजंस्वाहाशक्तिःअन्नसमृद्धिधनसमृद्धिसि
द्धयेजपादौविनियोगितिटीकाकृतःमाययेति षट्दी
र्घयुक्तयेतिशेषः इंदुशकलाभरणंशिवं श्रियासहेति
एतेनकेवलंभिक्षयान्नसमृद्धिर्नास्याःसाधकस्यकिंतु
धनसमृद्ध्यार्थायातान्नसमृद्धिरितिधनितं पद्मावतीमं
त्रमाह मायेत्यादिना अत्रापिपूर्वोक्ताएवृष्यादयःपक्ष
लक्षं लक्षद्वयंकाम्यमंत्रमाह षट्कोणिति षट्कोणक
र्णिकायां तस्यारेफभागेसाधाख्यां ईकारभागेसाधका
ख्यांअस्याधःकर्मपदंलिखित्वासाग्रात्प्रदक्षिणंषट्सुको
णेषुशिष्टान्षण्मंत्रवर्णान्लिखित्वातद्वहिर्वृत्तद्वयाभ्यं
तरेमातृकार्णैरावेष्टयेदित्यर्थः अमठन्यासमाह तारामि
त्यादिना अंमठन्यासमंत्रस्यलक्ष्मीनारायणृषिःवृहती
छंदःअंमटश्रीर्देवताश्रीवीजंक्लींशक्तिःवश्यार्थेन्यासेवि
नियोगितिसंकल्पः ओंश्रींहृदयायनमःश्रीकरिशिरसेस्वा
हा धनंकरिशिखायैवषट् धान्यकरिकवचायहुं ऋद्धिक
रिनेत्रायवौषट् पुष्टिकरिअस्त्रायफडितिमंत्रैःषडंगन्यासं
कृत्वाभारतींसरस्वतींसप्तमपटलोक्तरीत्याध्यात्वा प्रणवां
तेसरस्वत्यैनमः इत्युच्चार्ययप्रणवमात्रंवोच्चार्ययशिरसिन्य
से नवमपटलोक्तरीत्याभुवनेश्वरीध्यात्वा ह्रींभुवनेश्वर्ययै
नमित्यादिरीत्यामायावीजंललाटेन्यसेत् रवेर्वक्ष्यमाणं 
ध्यानंकृत्वांसूर्यायनमः इतिदक्षिणनेत्रेअंकारंन्यसेत् 
अग्निंपंचमपटलोक्तरीत्याध्यात्वाःअग्नयेनमःइत्यादिरी

पृ० १३५अ) त्याःकारंवामनेत्रेन्यसेत् मुखेवृत्ताकारेणटांतंटकार
टंचंद्रमसेनमितिरीत्यावक्ष्यमाणरीत्याचंद्रंध्यायन्मसे
त् अष्टमपटलोक्तरीत्याश्रियंध्यायन्श्रींश्रीयैनमिति
जिह्वायांश्रीवीजंन्यसेत् तद्गजेंद्रयोर्लक्ष्मीगजेंद्रयोस्तार
कुंदेदुधवलौकलगंडमदोत्कटौ लसत्पुष्करशोभाढ्यौ
स्फुरदंतौगजौभजेइतिप्रकारेणध्यानंकृत्वास्वांगजाय
नमःहांगजायनमःइत्यादिदिशास्वाकारंचदक्षिणवाम
गंडयोर्न्यसेत् पूर्वंकामवीजेनमुखमार्जनंकृत्वादशार्ण
मंत्रस्यशेषनववर्णानामपिसकृत्स्मरणंकृत्वापूर्वोक्तयै
वदित्यान्यसेत् इयांस्तुविशेषोयछिरसिनकेवलंप्रण
वोन्यस्तव्योपितुप्रणववाग्भवौद्वावपिति विसर्गस्था
नेप्रथमस्वरन्यासेवेष्टःस्यतितिमिरंषंडयतीतिसःसं
देहखंडकतयावासःसूर्याग्निरूपतयाध्यानातस्यतिमि
रखंडकत्वेनसत्वं नेत्रयोर्न्यासान्नेत्ररूपतयापदार्थसत्ता
संदेहखंडकतयावासत्वंतथाचविंद्वकाररूपौसौअम
सौइत्यर्थकरणान्मूलतोप्यकारस्यैवन्यासायाति दशा
क्षरश्चमंत्रुद्धृतस्तंत्रांतरेप्रणवंवाग्भवंमायामंमठंश्री
वसेन्सुधीःमारोवह्निवधूःप्रोक्तोदशार्णोह्यं(झं)मटोमनुरि
ति ओंऐंह्रींअंमटंआंक्लींस्वाहेतितदुद्धारितिहर्षकौमुदी
कारानुसारिणःकेचितुवाणीसाताररूपाशिरसिगिरि
सुताशक्तिरूपाललाटे अक्ष्णेरंमोर्कवह्नीविधुरपिवदनावे
ष्टनंटांतरूपंश्रीर्जिह्वायांस्वरूपामदिहकरिरूपौस्वहौदीर्घयुक्तावेवर्त्य
सोमुखश्रीमुखविभुवयशःकांतिमेधाकरःस्यात् षोडशतमस्वरस्था
नेमकारस्यैवैतन्मतेन्यासित्येवविशेषःअंमटन्यासंतिएतत्संज्ञाप्यते
इवोपपन्नामदेमदस्थानभूतेगंडस्थलेशेषंव्याख्यातप्रायमित्याहुःइतिसंक्षेपः  ||

पृ० १३५ब) यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेम
निधीतिपंथकुलभूःकूर्मावलोजन्मभूःसूपास्यंकृतवीर्यय 
वाच्युतपदंवाराणसीवासभूःस्तज्जेपूर्तिमुगातृवभूमिपट
लःशव्दार्थचिंतामणौ अथदुर्गावीजस्यलेख्यत्वेनपूर्वमुक्त
तयातत्स्वरूपाकांक्षायांदुर्गामंत्रानाह ततिति दृष्टंधनपु
त्रादि अदृष्टंस्वर्गादि अत्रिर्दकारःकर्णःपंचमस्वरःभूयःपु
नरपि असौदुकारःस्वर्गावानितिस्वातंत्र्येणेदमपिवीजांत
रमितिधनयितुं प्रकृतमंत्रेतुरेफेवविसर्गः इतिपदार्था
दर्शकारः नहीदंयुज्यतेमूलवाक्यात् प्रस्तुतमंत्रोद्धारना|
पतेः तस्मादेवंव्याख्येयं रासहितःसरुसवासौगश्चसर्गःत
द्धान्पंचांतकःगकारोद्वित्वमापन्नःसरेफुद्धतोनेनेतिसर्वं
स्वस्थं नन्वसावित्यत्रिमात्रग्राहकंसविशेषणस्यवाउभयथा
विदुकारमात्रस्याग्राहकमेवेतिवेत्तुल्यं त्वन्मतेपिअस्मन्म
तेएतत्तुकुठारस्त्वन्मतेकागतिरितिचेत् इत्थंभूपदंचतुः
संख्यायाःयपदमेकसंख्यायाग्राहकमितितद्योगात्पंचसं
ख्यावगमःततश्चार्शाद्यच तेनभूयित्यस्यपंचमवानि
त्यर्थः असावितिअत्रिपरं तथाचकिमवशिष्टंदुमात्रलाभः
यद्वा असौसविशेषणोत्रिः भूयःपुनरपिअत्रिविद्यतेत्रिः|
नविद्यतेत्रिस्तृतीयोयत्रदुंकारेहिदकारोकारबिंदवस्त्र
योघटकास्तत्रतृतीयाभावेकिमचलंव्यव्याख्यातंतत्रभूय
इत्यस्यासौरस्यंपूर्वोपस्थितस्यैवपुनरुपादानेपुनर्भूयःप
दादिकंप्रयुज्यते नचतथाकथंविदुपस्थितमितिदिक् 
पंचांतकोगकारःप्रतिष्टाद्वितीयस्वरस्तेनयुक्त भौतिकंद्वा
दशस्वरोयस्यासनभूतःआश्रयीभूतःसमारुतोयकारः

पृ० १३६अ) तथाचोंह्रींदुंदुर्गायैनमःइत्यष्टाक्षरुद्धृतःदुंवीजंमा
याशक्ति ह्रामाद्यैरिति ह्रांह्रींमित्यादिषट्दीर्घयुक्तेनन
मस्कारवियुक्तेनमूलमंत्रेणषडंगन्यासकर्तव्यः यथावि
धीत्यनेनहृदयायनमःइत्यादीनामप्यंतर्भावोत्रमंत्रेकार्य
इत्युक्तंतथाच ओंह्रींदुंदुर्गायैह्रांहृदयायनमित्यादिप्रयोगः
पर्यवस्यतिकेचितुह्रांहृदयायनमित्यादिकमेवप्रयोग
माहुःतदेतन्मूलविरुद्धं ह्रामाद्यैःसहमूलमंत्रेणेतिमूल
ग्रंथदर्शनात् आमुक्ताधृत्वांगदादयोपयेतिविग्रहःवा
माद्यूर्द्धहस्तयोराद्येअधस्थयोरंत्ये आयुधेध्यानानंतरंदुर्गा
मुद्राप्रदर्शनायमुष्टीवधाकराभ्यांतुवामस्योपरिदक्षिणं
कृत्वाशिरसिसंयोज्यंदुर्गामुद्रेयमीरितेति वसुलक्षंअष्ट
लक्षं पयोंधसादुग्धोदनेन पायसेनेतिकेचिथ्रस्वत्रयेपू
र्वोपस्थिततयाइउस्वरूपंक्लीवाश्चत्वारस्तैरहितैरभिःस्व
रैराईऊएऐओऔअंअः इतिनववर्णैनववर्णान्प्रत्येकमा
दि भागेषूक्ताचतुर्थ्यंततन्नाममंत्रैरिमाः प्रभेत्यादिनवश
क्तीःपूजयेत् आंप्रभायैनमःईमायायैनमः इत्यादिश्चप्रयो
गः ओंवज्रनखदंष्ट्रायुधायमहासिंहायहुंफट्नमःइत्येको
नविंशत्यक्षरकःसिंहमंत्रस्तेनपीठपूजानुष्टेया स्वनामा
क्षरेति स्वनाम्नामक्षरंपूर्वोपस्थिततयाप्रथमाक्षरंतत्पूर्वं
यासामित्यर्थःविंदुयोगोप्यन्यत्रोक्तोत्रास्तु तथाचजंजयायै
नमित्यादिप्रयोगः विधानवदिति श्रीवीजादिःश्रियैमृ
त्युंजयादिर्दीर्घितायुषि नृसिंहादिर्वैरिजयेकामादिर्पुत्र
वांछयेदितितंत्रांतरोक्तविधिवेधेत्यर्थःएतद्वीजयोग
श्चमौलमायावीजोत्तरंज्ञेयः इदंतुवोध्यं  ||

पृ० १३६ब) प्रकृताष्टाक्षरादितत्तन्मंत्रवन्निक्षेप्यवीजस्यापिपुरश्चर्यया
दिनासिद्धत्वमपेक्षितमिति हेमादीत्यादिनाकलशनि
क्षेप्यगंधपल्लवादिपरिग्रहः नवसुपदेषुस्थितानित्यने
ननवताभमंडलस्येहकलशाधस्ताल्लिखनंकार्ययभि|
तिध्वनितं अकस्मादुद्भवद्वज्रपातादिनाप्रत्यर्थिक्षयेपि
जयेवपरंतुनासौविजयःपरस्परंसेनयोःकरवालादि
प्रहारपूर्वकोजयेवचविजयःसोयमस्मात्प्रयोगतः
स्यादित्याह विजयश्रियाविजयतिति रुग्णस्यव्याधिवि
वर्जितत्वमेतछरीरत्यागादपिसंभवतीतिनतयेतः प्र
योगात्स्यात् किंतुएतछरीराविरोधेनैवव्याधिनाशित्या
ह दीर्घायुरितिरुग्णाल्पायुर्दुर्मतिपुत्रलाभोपिपुत्रत्वाभाव
एवसनेतःप्रयोगात्स्यात्किंतुस्वाभिमगुणविशिष्टतया
वरःश्रेष्टेवसस्यादित्याह वरमिति आज्यंभक्षितंसत् भ
स्मधृतंसदुक्तफलदंस्यात् यंत्रंधारणार्थकमाह मध्येइ
त्यादिना अष्टदलकर्णिकायामध्येप्रणवंविलिख्यतन्म
ध्येदुर्गावीजंविलिख्यतस्यांतसाध्यादिनामलिखित्वाग्रा
त्प्रदक्षिणाक्रमेणदलेषुप्रणवाद्यानष्टमंत्रवर्णानालि|
ख्यतद्वहिर्वृत्तत्रयंकृत्वाप्रथमवीथींजातवेदोमंत्रेणनक्ष्य
माणेनावेष्ट्यद्वितीभूतमंडलतद्वर्णलिखनस्यसामान्य
शास्त्रप्राप्तस्याश्रयनयोपादेयमित्यर्थः अत्रपूर्वमुत्तरत्रच
वीथीलेख्यानांवृतरेखायामेवालिखनंसंप्रदायसिद्धमि
तिनविस्मर्तव्यं तृतीयवृतेप्राणप्रतिष्टामंत्रःगर्भिणीनां
सुतीयगर्भार्थिनीनां यद्वा गर्भिणीनामपिगर्भपाता|
दिनानोपद्रवसंभवात्तदुपद्रवनाशंकृत्वासुतप्रदमित्य|

पृ० १३७अ) र्थः सुतलाभोल्पायुर्दुर्गुणादिपुत्रलाभादपिस्यादितिग
र्भावस्थायामेतद्यत्रधारणंसुतस्यप्रकर्षेणलाभफला
नुभवपूर्वकंस्यादिर्थितिवा महिषमर्दिनीमंत्रमाह
भांतमित्यादिनाश्वेतःषःमहिषमर्दिनिस्वाहेत्यष्टाक्षरो
मंत्रःमार्कंडेयोमुनिःछंदःप्रकृतिर्देवतालसौ महिषा
सुरमर्दन्येवमंवीजंवसुप्रिया शक्तिःस्यादपरेत्वस्यशा
कवत्समृषिंविदुःअंगमंत्रानाह महिषेत्यादिना शिखा
वर्म्मणोर्मंत्रोद्धारमूलेमहिषपदंद्वितीयांतंपठनीयं
तथाचमहिषसिंहिकंहुंफठृदयायनमः महिषश
शेशाधिहुंफट्शिरसेस्वाहा महिषंहेषयहेषयहुंफट्
शिखायैवषट् महिषंहनहनदेविहुंफट्कवचायहुं म
हिषसूदिनिहुंफटस्त्रायफडितिमूलमंत्रैःक्रमाचतु
र्दशषोडशद्वादशाक्षरैःपंचांगन्यासः पर्यवसन्नःध्यान
माह गारुडेत्यादिना आयुधानिचक्रमेणदक्षवामवा
ह्वोरादिमेदोतदधस्तृतीयतुरीये ततोप्यधःपंचमषष्टे
ततोप्यधोदक्षिणहस्तेत्रिशूलं वामेतर्जनीमुद्रा तर्जन्ये
काकिनीत् र्द्वाशेषाःसंमिलितास्त मुद्रेयंतर्जनीप्रोक्ताव
क्तृश्रोत्रोस्तमुक्तिदेत्युक्तलक्षणेतिप्रकारेणज्ञेयानितदु
क्तमीशानसंहितायां चक्रशंखलसद्व्रह्मांतदधःखड्ग
खेटकौ वाणवायौचतदधःसशूलांतर्जनीमधिति प्रा
गीरितेअव्यवहितोक्तेदुर्गापाठेदीर्घस्वरैरिति तथाच आदु
र्गायैनमः ईंवरवर्णिन्यैनमः इत्यादिप्रयोगितिहर्षकौमु
दीकारः पदार्थादर्शकारस्तुदीर्घपदंदीर्घक्लीवद्वयांत्यस्वरैतत्रितये
तरपरं अपेक्षितार्थद्योतनिकायां तथाव्याख्यानात् तथाच ऋंकनक
प्रभायैनमःइत्यादिकोनप्रयोगस्वन्मतसिद्धः साधीयान्किंतुएंकन
क  ||

पृ० १३७ब) प्रभायैनमःऐंकृत्तिकायैनमःइत्यादिरितिवदंति मूल
स्वारस्यायातस्तुपूर्वोक्तेवार्थ नवाकिंचित्तंत्रंविरुध्यते
यादिभिरिति यकारादिहकारांताःक्रमाच्चक्रादिमंत्रेषा
दितोनिधेयाः तेनयंचक्रायनमःरंशंखायनमःइत्यादिः
प्रयोगःजयदुर्गामंत्रमाह तारेत्यादिना रक्तंरकारःअंत्यं
क्षकारःठांतरेणकारः सलोचनंतृतीयस्वरसंयुतं तथा
चदुर्गेदुर्गरक्षिणिस्वाहेतिदशार्णोमंत्रुद्धृतःसलोचन
मित्युभयतिशेषणंतेनक्षिणीतिमंत्रवर्णलाभःतारंदु
र्गेद्वयंवह्निरंत्यंठांतंसदृक्शिरितिनायायणीयतंत्रस्यस
दृक्पदस्योभयान्वयितयापेक्षितार्थद्योतनिकाकृता|
व्याख्यातत्वादितिपदार्थादर्शकृतः इहापिमार्कंडेयृषिः
वृहतीछंदः प्रणवोवीजंस्वाहाशक्तिःत्रिशिखंत्रिशूलंत|
र्प्पणादीनामवश्यकत्वेपिभोजनमात्राभिधानंतस्यासं|
तावश्यकर्ताधनयति यदुक्तं व्राह्मणाराधनादेवप्यंगं
सांगंभवेत्प्रियेइति सर्वत्रैवप्रयोगेव्राह्मणभोजनस्याव
श्यकत्वेपिक्रूरतरकर्मस्वसाविनियोगेतत्तद्भोभोजन
स्यात्यंतावश्यकत्वसूचनार्थमत्रतथोक्तिः अष्टाक्षरोदि
ते दुर्गाष्टाक्षरमंत्रोदिते प्रयोगानाह मंत्रमित्यादिना अ|
स्त्राणि वाणादीनि शस्त्राणि खड्गादीनिशूलिनीदुर्गामं
त्रमाह जलेत्यादिना जलजलशूलिनिदुष्टग्रहहुंफट्स्वा
हेतिपंचदशाक्षरोमंत्रः मूलेपंचभिर्दशभिरित्यत्रपंचवि
शिष्टैर्दशभिरित्यर्थः दीर्घतमाऋषिःककुच्छंदःशूलिनी
देवता हुंवीजं स्वाहाशक्तिःपंचांगन्यासमात्रानाह दुर्गेइ
त्यादिना दुर्गेइतिस्वरूपं हृतहृयायनमःइतिहृदयमं

पृ० १३८अ) त्रःएवमन्यत्रेतेपंचापिमंत्राआदौशूलिनिपदवंतःयस्यै
वादौशूलिनीतिनिक्षिप्तंतस्यचांतेहुफडितिप्रक्षेप्यं तथा
चशूनिदुर्गेहुंफठृदयायनमः शूलिनिवरदेहुंफट्
शिरसेस्वाहा शूलिनिविंध्यवासिनिहुंफट्शिखायैव
षट् शूलिनिअसुरमर्दिनियुद्धप्रियेत्रासयत्रासयहुंफ
ट्कवचायहुंशूलिनिदेवसिद्धपूजितेनदिनिरक्षरक्षम
हायोगेश्वरिहुंफटस्त्रायफडितिपंचांगमंत्रैःपंचांग
न्यासः कर्तव्यितिफलितार्थः ध्यानमाह अध्यारूढामि|
तिअक्षणिधाराःसंत्यस्मिन्नित्यपरिचक्रंजलजःशंखःदक्षह
स्तादधस्तनहस्तपर्यंतंआयुधानिक्रमाज्ञेयानि असि|
नासहखेटकान्विभ्रतीभिचतसृभिर्जयाविजयाभद्रा
कात्यायनाख्याभिःकन्याभिःसेव्यमानांवर्णलक्षंमंत्राक्षर
संख्यासमानलक्षंप्रयोगानाह अष्टोतरेत्यादिनादूर्वाहो
मोष्टोतरशतसंख्यया दूर्वयात्रिक्युजेप्सितंलभेत्सम्य
गष्टशतसंख्ययाहुतादितितंत्रांतरदर्शनात् संपाताज्य
विलिप्तानिपचादमुनामनुनाजप्तादीतिसंवंधःसंपाता
र्थकहोमःपंचसहस्रसंख्ययाजपोदशसहस्रसंख्यया यदु
क्तंतंत्रांतरे तीक्ष्णेखड्गेसमावाह्यगंधाद्यैरभिपूज्यतां आज्ये
नजुहुयात्पंचसहस्रंप्रोक्तमार्गतः संपाताज्यविलिप्तोसौ
प्रजप्तोमनुनामुना पंक्तिसंख्यासहस्रेणशक्तोमंत्रविशे
षवित्खड्गहस्तोयोद्वास्याद्रियुसेनाविमर्दकिति खड्गेन्या
युधमात्रोपलक्षणंछुरिकाकृपाणेत्याद्याचार्यवचनात
श्वत्थेति अत्रहोमसंख्याद्वादशसहस्रंज्ञेया आर्कैमंत्रीत्रिम
धुरयुतैर्कसाहस्रमिध्यैराश्वत्थैर्वात्वतिविशदतरैर्वातिलै
संजुहोतीति   |

पृ० १३८ब) तंत्रांतरदर्शनात् पाशांकुशधनुर्वाणधरामारक्तवर्णकां
वंधंपाशेनसाध्यस्यकुर्वंतीमंकुशेनतुआकर्षयंतींध्या
त्वैवदेवींहवनमाचरेदित्युपदेशःउद्यति एवंभूतेदेवी
स्वरूपमात्मानंभावयित्वाआर्तंस्पृशन्नेवमंत्रंजपेदिति
संवंधः ग्रहित्येकत्वमविवक्षितं ग्रस्तमूर्द्ध्निविचिंत्यैतान् 
द्विभुजान्स्रस्तलोचनात् ज्वालाममैर्मंत्रजापीपातयेच्चु
ल्लुकोदकै आविष्टान्क्षणमात्रेणत्याजयेदखिलानृग्र
हानित्युक्तेः मोचनप्रकारोयथा आत्मरोगिणोर्मध्येउक्त
रूपांदुर्गांध्यात्वाकनिष्टादित्रयमंगुष्टेनावष्टभ्यदृढमुष्टिं
कृत्वातर्जनींदक्षिणकर्णपार्श्वेप्रसार्यातिद्रुतंचक्रवद्भ्रा
मयेदित्यनयाचक्रमुद्रयामोचयेदितितदुक्तं अंनराथपु
नरात्मरोगिणोरंविकामपिनिजायुधाकुलांसंविचिंत्य
जपतारिमुद्रयाविद्रवंत्यवशविग्रहाग्रहाइति सर्प्पेत्यादि
आदिनाश्वादिपरिग्रहःआत्मनेइतिशेषःतथाचस्वात्म
निप्रोक्तदेवताधियामनुंजपन्विषंनाशयेदितिसंवंधः
देवतावुद्धिस्तुध्यानविशेषेण अहिमूषकवृश्चिकादिजं
वावहुपान्कुकुरलूतिकोद्भवंवा विषमाशुविनाशयेन्न
राणांप्रतिपत्यैवचविंध्यवासिनी शरछशांकसंकाशां
स्मितवक्त्रांवुजोज्वलांशंखचक्रसुधाकुंभयुग्महस्तांवुजां
शुभां मुग्धंचविषमेतेनसिंचतींसितभूषणां अमृताद्रांमि
मांदुर्गांध्यायन्हन्याद्विषंनरिति वाणाग्रेपिदेवीध्यानं
आधायवाणेनिशितेपिदेवींक्षेमकरीमंत्रमिमंजपित्वे
ति प्रविशेदिति जपन्नितिशेषःतदुक्तं आत्मानमायांप्र
तिपद्यशूलपाशान्वितांवैरिवलंप्रविश्यमंत्रंजपन्नाशु

पृ० १३९अ) परायुधानिगृह्णातिपुष्णातिचवोधमेणामितिश्यामव
र्णामहाकायाज्वलद्वह्निविलोचना पाशंडमरुकंशूलंचू
र्णंमोहनसंहितं हस्तैश्चतुर्भिर्विभ्राणानागेंद्रैःसमलं
कृत्वा अतिदीर्घैर्महाकेशैराकीर्णैःपरितश्चमूं आछाद
यंतीकृष्णाभैरदृहासपरायणा ध्यातादुर्गाविरेणैवमो
हयेछत्रुवाहिनीमितिरीत्याध्यात्वाशत्रुसेनांप्रविशन्वै
रिणांमोहनेकुर्वंस्तेषोमायुधग्रहणात्स्वयंनिर्व्रणःस्या
दित्यभिप्रायःयथाविधीति नाममंत्रयुक्तंहुंफडितिप
ल्लवयुक्तंचजपन्जुहुयादित्यर्थः विद्वेषमितिवियोग
स्याप्युपलक्षणं द्विष्ट्यैमिथोवियोगिनौभवतित्युक्तेःत
धतीमुशलंशूलंगरकुंभद्वयंकरैःकृष्णादिगंवराध्येया
मूर्तिविद्वेषकारिणीतिध्यानविशेषोवोध्यः गोमयमा
नदुहं व्योम्नीति निःसरणावसरेअंतरिक्षेवगृहीतं
गोमयित्यर्थः अस्पृष्टकुंगोमयमंतरिक्षेइत्युक्तेःपानी
यां धःपाणिमार्यांप्रसन्नांधात्वाग्रामंवापुरंवाभिगच्छेत्
जप्त्वामंत्रंतर्प्पयित्वाप्रविष्टोमिष्टंभोज्यंप्राप्नुयाभृत्यवगैः
अयमर्थः अत्रजलहस्तांदुर्गांध्यात्वामंत्रममुंजप्त्वासंत
र्प्यचग्रामंपुरंवागच्छतःसाधकस्यसभृत्यवर्गस्यमिष्टा
न्नलाभस्तद्ग्रामेतत्पुरेवायावत्स्थितिःस्यादिति प्राति|
स्विकरूपेणसर्वप्रयोगाणांवक्तुमशक्यत्वेनाहवहुनेत्या
दि वनदुर्गामंत्रमाह उतिष्टेत्यादिपुरुषिपदंस्यादित्यन्वयः
पितामहःककारोनेत्रेणतृतीयस्वरेणिंदुनाविंदुनाचयु
क्तः भयंचेत्यत्रचकारोनमंत्रातर्गतःउतिष्टपुरुषिकिं
स्वपिषिभयंमेसमुपस्थितं यदिशक्यमशक्यंवातन्मेभगवतिश
मयस्वाहेतिसप्तत्रिंशद्वर्णोमंत्रः ||

पृ० १३९ब) वातन्मेइतित्रीणाक्षराण्यत्रकीलकानितत्स्थानेयदिहुंदु
र्गेत्यक्षरत्रयंप्रवेश्यते पूर्वंपाशमायादुर्गाकवचदुर्गावी
जानिसर्वमंत्रांतेदुर्गामायावीजानिपुनरधिकानिदीयं|
तेतदानिष्कीलेयंदीपितासतीविद्यासद्यसिद्धिदाभवति
यदुक्तमीशानसंहितायांगुणवीजंसमुद्धृत्युतिष्टेतिपदं
ततःपुरुषीतिसमुद्धृत्यव्रह्माणंसूक्ष्मसंयुतंसविंदुकंसमु
चार्यरचपिषीतिपदंवदेत् भयंचमेसमाभाष्यतथाचस
मुपस्थितंतयदिशक्यमितिप्रोच्यअशक्यंसमुदीर्ययच च
र्मवीजंसमुद्धृत्यदुर्गेभगवतीतिच शमयेतिसमुद्धृत्यत
थास्वाहापदंवदेत् एवमेषामहादेवीनिष्कीलासर्वसि
द्धिदा गुणांतेभुवनेशानींदुर्गवीजंसमुद्धरेत् वर्मणांते|
स्वकंवीजंउक्ताचांतेविलोमतः पूर्वोक्तवीजत्रितयंयोजये
त्क्रांचदारुणःतदाप्रदीपिताविद्यानिष्कीलासर्वसिद्धिदेति
तथाचमौलुद्धारःसकीलःवातन्मेइत्यत्रवर्णांतरप्रक्षेपे
निष्कीलतामात्रंगुणःपाशःतदादिकाष्टवीजयोगेदीपि
तेयंविद्येतिध्येयं अत्रसविंदुःपंचमस्वरोवीजंस्वाहाशक्तिः
दुरितीवीजमिति पद्मपादाचार्ययाःअक्षरन्यासमाह पादे
त्यादिना पादसंधयोहस्तसंधयश्चप्रत्येकंचत्वारःइतिषो
डशस्थानानिपार्श्वस्तननासाकपोलाक्षिकर्णानांषष्णांप्र
त्येकंस्थानद्वयत्वमितिद्वादश गुदलिंगाधारोदरहृत्कंठ
मुखभूमध्यमूर्द्धांतनवस्थानानामेकैकतयानवैवेति
मिलित्वासत्वत्रिंशत्स्थानेष्वेकैकवर्णन्यासःकर्तव्यः|
अंगन्यासमाह यद्भिरित्यादिना उतिष्टपुरुषिहृदयायन
मःकिंस्वपिषिशिरसेस्वाहाभयंमेसमुपस्थितंशिखायैव

पृ० १४०अ) षट् यदिशक्यमशक्यंवाकवचायहुं तन्मेभगवतिनेत्रा
यवौषट् शमयस्वाहास्त्रायफडितिषडंगमंत्रैःषडंगन्या
सःकर्तव्यित्यर्थःदक्षहस्तेऊर्द्धेचक्रंवामहस्तोर्द्धेशंखःद
क्षाधस्तनेवरःवामाधस्तेनअभयं एकैकेनद्रव्येणायुत
मेकंहोमितिद्रव्यचतुष्टयेनप्रत्येकंतावतिहोमेयुतच
तुष्टयंहोमःपर्यवस्यतिसेवदशांशेनहोमःइतिकेचि
त् अन्येतुयथालाभमेषांद्रव्याणांविकल्पेनोपादानमाहुः
विकल्पानुकल्पत्वादिवोधकवाकाराद्यभावाच्चतुर्णांसमु
च्चयेनहोमितिकश्चित् एतस्यापूजाधारणोपयुक्तंयंत्रमु
क्तंतंत्रांतरे षट्कोणकर्णिकेपद्मंमष्टपत्रंसकेसरं तद्वहि
र्द्वादशदलंचतुर्विंशदलंततःतद्वहिर्वृतयुगलंमध्येदुं
साध्यसंयुतं कर्णिकायांषडस्रेषुदावदुर्गाषडंगके अष्ट
पत्रेषुविलिखेन्मतिमातृमहिषार्दिनी दलद्वादशकेदा
वदुर्गामंत्रार्णकांस्त्रिशःशिष्टंप्रथमपत्रेतु चतुर्विशदले
पुनःमालामनोर्वर्णयुग्मंप्रतिपत्रंसमालिखेत् त्रैष्टुभं
प्रतिलोमेनतद्वहिःयत्रसंधिषु तद्वहिःप्रथमेवृतेअष्ट
मूर्त्तीःप्रविन्यसेत्द्वितीयेष्टायुधान्येवंदौर्गांयंत्रमनुतम
मिति अस्यार्थःषट्कोणकर्णिकायांदुर्गावीजंदुमिति षट् 
कोणेषुप्रकृतमंत्रषडंगमंत्राःअष्टपत्रेमहिषमर्दन्यामं
त्रस्याष्टवर्णाःद्वादशदलेषुत्रिशःप्रस्तुतमंत्रवर्णाःतद्वहि
चतुर्विंशतिपत्रेषुप्रतिपत्रंद्विद्विक्रमेणोंभूःभुवःसुवःज्व
लज्वलज्वालामालिनीसर्वभूतसंहारकारिकेवरदेजातवे
दसेज्वलज्वलहुंफट्स्वाहेत्यष्टचत्वारिंशद्वर्णमालामंत्रस्य
वर्णानालिख्यव्युत्क्रमेणत्रैष्टुभवक्ष्यमाणमंत्रावर्णान्द्विद्वि
क्रमेण |

पृ० १४०ब) विंशतियत्रसंधिपर्यंतंलिखित्वाशिष्टसंधिषुशिष्टवर्णा
नालिख्यप्रथमवृतदुर्गायैवरवर्णिन्यैआर्यायैकनकप्र
भायैकृतिकायैः अभयदायैकन्यायैसुरूपायैइतिप्रत्येकं
नमोंतैर्व्यंत्रैरावेष्ट्यद्वितीयवृत्तंचक्रशंखखड्गेखेटकवा
णधनुस्त्रिशूलकपालपदैरष्टभिः प्रत्येकंचतुर्थीनमों
तैरावेष्टयेदिति यथापूर्वमिति आग्नेयादिषुहृदयादी|
नांचतुर्णांपुरतोनेत्रस्यचतुर्दिक्षुचास्त्रस्यपूजनंकेसरेषु
कुर्यादित्यर्थः यतुकर्णिकांतःषडंगपूजनमितिपदार्था
दर्शकृतोक्तंतत्रयुक्तं यथापूर्वमितिमूलविरोधापतेः
पूर्वंकेसरेष्वेवतत्पूजाभिधानात् नचपत्रमूलभूताएव
केसराःयेनतत्रशक्तिपूजनस्याम्नातत्वान्नतत्रांगपूजनंसं
भवतीत्युच्येत केसरपत्रमूलयोर्विभिन्नपदार्थत्वात् अत
एवकेसरेष्वंगानि पत्रमूलेष्वार्याद्याःपत्रमध्येषुचक्राद्या
युधानि यत्राग्रेषुव्राह्माद्याइतिहर्षकौमुदीकारःप्रयोगे
षिति वैरिमर्दनायुःसिद्ध्यादावन्यथैवध्यानं यदुक्तं ज्वल
दग्निनिभांसिंहस्कंधारूढांभयावहां ध्यायेत्षोडशवाहुं|
तांसम्यग्वैरिविमर्दने श्यामलांगीमष्टवाहुंमहिषासुर
संस्थितां आयुःसिद्ध्यैचिंतयेतामिति कालपावकःप्रलया
नलः करोटिकाकपालं दक्षैरूर्द्धतश्चक्रखड्गेशरशूलानि
वामैरूर्द्धंतःशंखखेटकधनुःकपालानि रक्षार्थकमिदं
ध्यानं अनेनैवप्रातःस्नानानंतरंजपविधानेनैवचतुःसं
ख्यापितत्रैषांतर्भाव्यारिप्रजपादेःसंपत्प्रात्यपेक्षयाक्षर|
कर्मतयातत्रैकसंख्यायानुचितत्वात् अनुक्तत्वाच्च सौ
म्येकर्मफलावात्यैसहस्रंप्रजपेन्मनुं उच्चाटनादिक्षुद्रेषुवि

पृ० १४१अ) शेषादयुतंजपेदितितंत्रांतरवचनात् एवमादिप्रयोगे
षुमूलमंत्रेभयपदतःपूर्वंग्रहक्षुद्ररिपुचौरराजादिप
दंप्रक्षिप्यग्रहभयंमेसमुपस्थितमित्यादिमंत्रोजप्यिति
पदार्थादर्शकृतः यत्रह्यन्यथानुपपतिस्तत्रैवलोकिक
पदप्रक्षेपोयुज्यते यथाइषेलाइत्युक्तावाकांक्षयाकश्चिद
र्थेवनप्रतीयतेइतिछिनद्मिप्रभृतिपदंप्रतिक्षिप्यते
अत्रतुनकाप्यनुपपत्तिः नहिभयंपदंग्रहक्षुद्रादिभयं
नाचष्टे नातत्पदप्रक्षेपस्याभिप्रेतत्वेऽमुकभयेत्येवोच्ये
तेतितुप्रतिभाति जलेस्थित्वार्कमंडलेदेवींध्यायेदित्युक्तं
तंत्रांतरे शंखारिनिधिपात्रेष्टकरांरक्तांस्वलंकृतां भानु
विंवसरोजस्थांदुर्गामेतांस्फुरत्प्रभां अष्टोत्तरशतंनयांना
भिमात्रेजलेस्थितःसंयतःप्रजपेन्मंत्रमचिराछीप्रसिद्धये
इति प्रयोगांतरमाह अयुतमित्यादिना अर्चितेनलेसशुं
गैःसाग्रभागैर्वटवृक्षोत्थैःसमिद्वरैरयुतंहोमंकुर्यादिति
संवंधःअर्चितितिप्राप्तमपिस्मारणार्थमनूद्यतितिके
चित् वटसमिद्भिरेवनिष्पादनेनप्रज्वालितेनाएवार्चिते
नवह्निनायंहोमित्यर्थेतुमूलस्वारस्यंप्रयोगांतरमाह
अपामार्गेत्यादिना वनोद्भवतिलाःजर्तिलाइतिप्रसिद्धाः
सहस्रमितिप्रत्यहंप्रयोगांतरमाह सारानित्यादिनाखदि
रादिदृढपवित्रवृक्षसंभवात्शकलात्काष्टखंडानुपादाय
एधितेनतुस्वल्पतांप्राप्तेवह्नौस्वानुकूल्यानुरोधायंकंचनवा
रमारभ्यसप्तवारपर्यंतमुक्तप्रस्तुतमंत्रेणजुहुयात् अखिलं
सौम्यंकूरंचतत्रविशेषस्तंत्रांतरे नवकुंदनिभांदेवींशूलं
डमरुकंभुजैःशरंधनुः सौधकुंभयुगलंद     ||

पृ० १४१ब) धतींपरां ध्यात्वादुर्गांमहाकायांभीषणास्यांसुभूषितां
आज्येनजुहुयान्मध्येमध्येपौष्टिककर्मणि यदिक्षुइविधौ
क्षेदुरसपूर्णघटद्वयं दधतींचिंतयेदेवींषड्भुजांप्रोक्तल
क्षणां विलोममनुनाविद्वान्शकलैर्घृतसंयुतैःसारैर्वि
शुद्धैर्जुहुयात्पश्चिमाशामुखःसुधीरिति प्रयोगांतरम
प्याहज्वरेत्यादिना तर्जन्यावामयेत्विशेषःतान्ज्वरादीन्
प्रयोगांतरमाह विदर्भेत्यादिना भूर्जपत्रेसाध्याक्षरद्वयंत
तःमंत्रेकोवर्णस्ततोसाव्यनाम्नोवर्णद्वयंततोमंत्राक्षर
मेकंततःसाध्यवर्णैइत्यासमाप्तिलिखित्वातत्पत्रंगुटुगुटि
कीकृत्यकुलालस्यघटादिमृत्पात्रनिर्माणावसरेकरल
ग्नांमृदमादायतयासाधाकारांद्वादशांगुलांप्रतिमांनिर्मा
यतस्याहृदयेतत्पत्रगुटिकांप्रक्षिप्यप्राणप्रतिष्टांकृत्वां
गधपुष्पादिभिःसंपूज्यतांप्रतिमांस्वस्याग्रतःपीठोपरि
स्वपादतलयोरधस्तात्स्थापयित्वापक्षमात्रंसायंसंध्या
सुअष्टोत्तरसहस्रेप्रत्यहंनैरंतर्येणजयतःसाधकस्य|
ससाधोवशीभवतीत्यर्थःप्रयोगांतरं साध्याख्यक्षरगर्भि
तंमनुमिमंपत्रेलिखित्वाथतच्चक्रीहस्तमृदाकृतप्रति
कृतेविन्यस्यमंत्रीहृदिसप्ताहंत्वथयुततीमभिमुखेव|
स्थाप्यसंध्यात्रयेजप्यादष्टशतंसुरोपिवशतांगच्छत्यसौ
निश्चयः अयमर्थः कर्णिकायांसाध्यनापलिखित्वातद्व
हिरष्टदलेषुविभज्यमंत्रवर्णानालिख्यतसुत्रंकुलाल
हस्तलग्नमृतिकाकृतयुतल्याहृदिविन्यस्यकृतदेवी
प्राणप्रतिष्टांतांपुरतोवस्थाप्यत्रिसंध्यमष्टोत्तरशतसं
ख्ययाजपतःससाध्यावश्यंवशीभवतीति प्रयोगांतर

पृ० १४२अ) माह अभ्यर्च्येतिस्वस्तिकादिमंडलंभुवनेश्वरीपीठेवा
दुकूलपरिवृतेत्रिंशछरांस्थापयित्वातत्रदेवीमावाह्य
संपूज्यत्रिकोणकुंडेयथोक्तविधिनादेवीमावाह्याभ्यर्च्य
तीक्ष्णतैलेनसार्धपतैलेनराजिकातैलेनवायुतसं
ख्ययाहुत्वासंपाततैलंतेषुप्रक्षिप्ययुगपदेवत्रिंशद्वा
णानुपस्पृश्यनियुतंलक्ष्यसंख्ययामूलमंत्रंजप्त्वासंस्कृ
तान् रक्तसूत्रैःपुंखदेशेषुवेष्टितान्वाणान्वैरिसेनासु
प्रक्षिप्यतांसेनांपलायितांकुर्यादितिसमुदायार्थःयदुक्तं
पीठेस्वस्तिकमध्यस्थेमायाचक्रगतेपिवा विधिवत्पूज
येत्सूक्ष्महकालादिसमावृतेपिनिधायनिशितात्स्वर्ण
पुंखास्त्रिंशछिलीमुखान्कात्यायनींसमावाह्यगंधाद्यैः
प्रवरैर्यजेत् त्रिकोणकुंडेपूर्वोक्तक्रमोत्पन्नेविभावसौ
आवाह्यषोडशभुजांतामिष्टाचंदनादिभिःसिद्धार्थतैलं
जुहुयात्सहस्रमथवायुतं नियुतंतत्रलव्धेनसंपातेन|
विलेपयेत् उद्वास्यदेवींतत्रैवहुतसंख्यंजपेदिति रक्तेन
तंतुनापुंखसविधेवेष्टयेदृढं  तेषुविद्वेषुदक्षेणधन्वि
नावैरिवाहिनी विनष्टसंज्ञाशक्रेणपालिताप्यभिधाव
तीति ईदृशंक्रूरकर्मप्रतिलोममंत्रेणेतिपद्मपादाचा
र्या प्रयोगांतरमप्याह जपित्वेत्यादिना कुडवंपलचतु
ष्कं कुलिकोमुहूर्तविशेषःयदुक्तंरत्नमालायां मन्वर्क
दिग्वम्वृतुवेदपक्षैरर्कानमुहूर्तैःकुलिकाभवंति दिवा
निरेकैरथयामिनीषिति अर्कादिवारेषुमन्वादयःस
प्तमुहूर्ताःक्रमेणदिवाकुलिकाभवंति रात्रौतुएकैकरहि
तास्तेमत्वादयस्त्रयोदशतामापन्नामुहूर्ताः कुलिकाइतित
दर्थःअन्येतुशत्रोकुलिकोदयेइ

पृ० १४२ब) त्यन्वयः तथाचस्वरशास्त्रविचारेण शत्रोर्मृतिस्वरोयत्रति
थ्यादौभवतितदेत्यर्थित्याहुः प्रयोगांतरमाह सेनेत्यादि
ना कारस्करोविषतिंदुकःकुवेलाइतिभाषयाप्रसिद्धःसं
स्तंभनमित्यत्रोदिश्येतिकुर्यादितिवाशेषः यःसितिचत
थाचकारत्करपुष्पैःसहस्रंयोजुहुयात्ससेनासंस्तंभनंकु
र्यादित्यर्थःउदिश्येतिपूरणपक्षेयःसित्यपिनपूरणीयं
स्तंभनमुदिश्यतत्पुष्पैर्जुहुयादितितत्पक्षेर्थःकारस्कर
पत्रहोमेनतुसेनानिवर्त्तेतस्वीयदेशेवनिर्गच्छेत् प्रयो
गांतरमाह अंगारेत्यादिना भौमवारे दशममुहूर्त्तेकुलि
काख्येशत्रोःशिरसिअष्टोत्तरशतावृत्याभिमंत्रितंभस्म
कृष्णांकरालवदनांभुजंगैरभिमंडितां मरीचचूर्णादहन
शूलराजभुजाकुलां दिगंवरांमहादुर्गांचिंतयेद्वेषणादि
षु उत्सादभ्रामणोघाटकृत्यास्वाधावनोद्यतामिति तंत्रांत
रोक्तरीत्यादेवींध्यायन्निक्षिपेत् प्रयोगांतरमाह महदित्या
दिना तस्यवैरिणःपादस्यवामपादस्यरजसायुक्तैर्वातव
शेनपतितकारस्करपत्रैर्होमादुक्तध्यानपूर्वकादरीणा
मुच्चाटःस्यात् प्रयोगांतरमाह कारस्करेत्यादिना प्रतिमा
चषण्नत्यंगुलाद्वादशांगुलावामारणेदारुरूपांतांद्वाद|
शांगुलसंमितां षण्नवत्यंगुलांवापिकुर्यान्मात्रांगुलैःक्र
मात् वश्याकर्षणयोःप्रोक्तांतांकुर्ययाद्वादशांगुलामितितं
त्रांतरदर्शनात् नचद्वादशांगुलायाएवमुख्यत्वंप्रथमो
पदेशादितिभ्रमितव्यं अधिककष्टसाध्याधिकद्रव्यसा
ध्यादिकश्रमसाध्यानामेवतद्विधिवैयर्थ्यवारणार्थंमुख्य
त्वस्याभ्युपगम्यत्वात् छेदयेदित्यत्राष्टोत्तरसहस्रसंख्य

पृ० १४३अ) येतिशेषःअंगशिति दक्षिणांगुष्टमारभ्यवामांगुष्टांतं
एवमेवहुताशनादितेव दुमकुड्यनिपातेननिर्घाते
नारिखड्गतःसलिलात्पावकात्सर्प्पदंशान्मतद्विपाद्व
टात् यक्षराक्षसगंधर्वपिशाचव्रह्मराक्षसैःअन्यैर्वाका
रणैःक्षिप्रंनाशमेनिरिपुर्ध्रुवमितिस्मरणात् दिनत्रयात्
प्रयोगकालभूतकृष्णचतुर्दशीत्रयात् त्रिचतुर्दशीप्र
योगादर्वाड्प्रियतेनसंदेहित्युक्तेः मारणेध्यानविशेषोय
थाकालमेद्यनिभांदुर्गांदंदशूकविभूषितां निशितंदव
तींखड्गंनिजदक्षिणपाणिनासव्येणपाणिनासाध्यंकेशे
संगृह्यकर्षतींसिंहस्कंधंसमारूढांध्यायेन्मारणकर्म
णीति प्रयोगांतरमाह उन्मतेति अत्रकर्मणिधानंयया
शतभंगाहूयाचूर्णंकपालंगरपूरितं रधानाशांवरीदुर्गा
ध्येयामादनकर्मणीति उन्मतोधतूरः प्रयोगांतरमाह उलू
केत्यादिना स्ववसारक्तेउलूककाकीयवसारुधिरेताभ्यां
संयुतैस्तदुभयपक्षैर्वनेगत्वारात्रौजुह्वतःशत्रुमरणंस्यात्
प्रयोगांतरमाह रात्रोरित्यादिना शत्रोर्जन्मनक्षत्रज्ञानेत
न्नक्षत्रवृक्षेणतदज्ञानेकारस्करेणद्वादशांगुलांशत्रोःप्रति
कृतिंशत्रुसमानाकारांप्रतिमांकृत्वाप्राणांस्तत्रप्रतिष्टाप्य
विषेणहालाहलेनकुषणेनमरीचंशामलंप्रोक्तंवल्लीजंघो
षणंस्मृतमित्यभिधानान्मरीचापरपर्यायेणचविशेषेण
सर्वावच्छेदेनलिड्मानिअंगानियस्याएवंभूतामत्युष्णेजले
निनितरांयथासर्वांगेषुजलसंयोगोभवतितथाक्षिपेतेन
यथोक्तफलंस्यात् यदितत्प्रतिकृतेर्दुग्धेनमेकःक्रियतेतदा
ज्वरोनाशमृच्छेन्नान्यथेत्यर्थः प्रयोगांतरमाह   ||

पृ० १४३ब) तर्जनीमित्यादि प्रयोगांतरमाह खड्गत्यादिना सन्नद्धांरि
पुंनाशयितुंशस्त्राद्युपादानंकृत्वाधावितुमुद्यतां नाशन
मर्दनंफलायनादिनापिसंभवेत् तेननमारणेनपौनरु
क्त्यं यद्वाआयुधादिधारणध्यानविशेषेणप्रकारद्वय
मिदंमारणस्यैवेच्छयाविकल्पितमितिद्रष्टव्यं प्रयोगां
तरमाह चापेत्यादिना तादृशंधावंतजान्वाधोभागपर्यं
तमेवतोयमपेक्षितं प्रयोगांतरमाह आनित्यकेति आनि
त्यकःपरच्छीनिभाषयाप्रसिद्धोवृक्षविशेषः प्रयोगांतर
माहरक्षायैइति अष्टोत्तरसहस्रसंख्ययाभिमंत्रितेनपंच
गव्येनदंतिनोगजानुपलिप्यरक्षास्यादित्यर्थःप्रयोगां
तरमाह गव्याज्येत्यादिना गव्याज्याद्यष्टद्रव्याणांमध्येप्र
तिदिनमेकैकद्रव्येणाष्टोत्तरसहस्रवारंहुत्वाव्राह्मणांश्च
प्रतिदिनंवहुवचनसामर्थाद्यथाशक्तिद्विसंख्यातोधिका
न्भोजयित्वायोगुरुंदक्षिणादिभिःसंतोषयेतस्यराज्ञोग
जाश्वादिसमृद्धिर्महतीस्यात् क्षुद्राणांपरकृतमारणोच्चा
टनद्वेषणादीनांपीडाचनस्यात् प्रयोगांतरमाह कार
येदित्यादिना व्राह्मणभूमिस्थेनसफलेनपलाशवृक्षेण
शंखाद्यायुधपंचकंशिल्पिद्वाराकृत्वापंचगव्येषुप्रक्षि
प्यतानिस्पृष्टापंचसहस्रसंख्ययाजपेत् एकैकसहस्रमे
कैकायुधंस्पृष्टाजपेदितियावत् तावत्संख्ययैवहुत्वासं
पाताज्यंतेषुक्षिप्तावक्ष्यमाणैः स्वस्वमंत्रैस्तेषांपूजांकृत्वा
पंचगव्यान्समुद्धृत्यपुनःस्पृष्टैवपूर्ववत् पंचसहस्रसं
ख्ययामंत्रमाजप्यमध्येपूर्वादिचतुर्दिक्षुचावटानवान
यित्वातेषवटेषुमध्यादितःपंचगव्यंप्रक्षिप्यपंचवाद्या

पृ० १४४अ) न्वादयित्वामध्यादितःशंखादीनिप्रक्षिप्यतेषांपूजांपूर्ववत्कृ
त्वावालुकाभिरवटान्पूरयित्वामृतिकाभिःसमंस्थलंकृ
त्वातत्रतत्तत्स्थलेतत्तदायुधेभ्योवलिंदत्वादिक्पालेभ्योपि
तत्तदिक्षुवलीन्दत्वा व्राह्मणान्भोजयित्वागुरवेयथाशक्ति
दक्षिणांदत्वादीनानाथांश्चसंतोष्यसंपन्नेयंरक्षायत्रैवग्रा
मनगरादावनुष्टीयेततत्रैवधनधान्यादिसंपदोवर्द्धमा
नाः प्रत्यहंस्युरितिसमुदायार्थः ईशानसंहितायामपिद्वि
जभूम्यांस्थितंछित्वाफलाढ्यांविप्रभूरूहं फलाग्रहीनंनि
र्भिद्यपंचधासर्वतःसमंमध्याद्यंशैःक्रमाच्छंखंनंदकंचक्र
कंतथा शार्डंकौमोदकींतालप्रमाणंपरिकल्पयेत् सपंच
गव्येतत्पात्रेनिक्षिपेत्तन्निधायच स्वस्तिकेसम्यगभ्यर्च्यजपे
त्पंचसहस्रकं घृतेनतावहुत्वाज्यसंपातेनयथाविधि आ
लिप्यतावद्भूयोपिजपेन्मंत्रमिमंसुधीः खात्वावटान्हस्तमा
नान्मध्येदिक्षुविदिक्षुचेति कश्चिद्विशेषोप्युक्तस्तत्रपीठंस
मभ्यर्च्यमूलमंत्रेणविन्यसेत् तानिशंखेमहादुर्गामावाह्या
स्मिन्स्थितांजपेत् तत्रमध्यस्थावटेपीठदेवताःप्रस्तुतमंत्रदे
वतायाःसंपूज्यमूलमंत्रेणशंखादितस्तान्यायुधानितत्रनि
दध्यात्मध्यस्थशंखेप्रस्तुतमंत्रदेवतांमहादुर्गामावाह्यपू
जयेदित्यर्थः तथातप्तदायुधमूर्तीश्चदिशामूदितलक्षणाः
अस्रमंत्रेणपरितःप्राकारंपरिकल्पयेदिति तत्तदायुधानि
प्रस्तुतदेवतायुधानि तत्तन्मूर्त्तीप्रस्तुतदेवतावरणमूर्त्तीः
दिशासु दिमातावटविन्यस्तायुधानामुपरिदिक्षु एवंसंपू
ज्यपूर्वरीत्यापरितःप्राकारंचिंतयेदित्यर्थः तंत्रांतरे अव्जारि
गदांवुजकरंमुकुंदंविचिंत्यरविंदेव्यत्यस्तंपु  ||

पृ० १४४ब) रुषिभगवतिपदंमनुंजपेत्सर्वसिद्धिकरमिति अयमर्थः
शंखचक्रगदापद्माख्यायुधधरंचतुर्भुजंविष्णुसूर्ययमं
डलेध्यात्वावनदुर्गामनुंपूर्वोक्तंजपतःसर्वकार्यसिद्धिः
स्यात् पुरुषीतिस्थलेभगवतीतिस्थलेवलिंगव्यत्यासः
स्त्रीलिंगस्थानेपुलिंगप्रयोगःकार्ययितितुविशेषःका
म्ययंत्रमुपदर्शयति पद्ममित्यादिना द्वादशदलंकमलं
विलिख्यतत्कर्णिकायांप्रणवंतदंतर्मायातस्याप्यंतर्दुर्गा
वीजंतदंतःसाध्यसाधकादिनामलिखित्वाद्वादशकेस
रेषुदिशोद्विशोष्टमितान्महिषमर्दिन्यामंत्रवर्णान्लिखि
लात्रिरावृत्यापरिपूर्यय प्रस्तुतमूलमंत्रस्यगुणशस्त्रित्रि
क्रमेणवर्णानालिख्यावशिष्टमेकंवर्णमतिमेवदलेसु
मालिख्यतद्वहिर्वृत्तद्वयमध्येमातृकार्णान्लिखित्वाततो
पिवहिर्भूपुरंत्रिरेखाभिरेकंभवतीतिषट्रेखाभिर्भूपुरद्व
यंविरचययतदंतःसामान्यशास्त्राधिगतंदिक्पालवीजयं
त्रगायत्र्यादिकंलिखेदिति यद्वाभूपुरद्वयमध्यगमित्येत
दिग्विदिगातकोणकंभूपुरुद्वयमध्यगतत्वंविवक्षितंच
तुर्द्वारोपेतंभूपुरसामान्यप्राप्तंनकेनापिप्रतिषेध्यमिति
मंतव्यं यतुहर्षकौमुद्यांमायावीजांतदुर्गावीजस्यलिख
नंनकर्तव्यं शक्तिगंशक्तिगतंशक्तिसंवंधीतियावतेवं
भूतंयद्वीजंमायावीजमितिमूलार्थमभिप्रेत्याभ्युपगतं
तदिदंमूलास्वारस्यकरं तथाविवक्षणेशक्तिवीजमित्ये
वव्रूयात् गपदमनर्थकंस्यात् यतुदैर्घंवीजंसविसर्ग
मिहोपादेयमितितदपिचित्यं मूलेसविंदुकस्यैवदुर्गावी
जत्वेनाभिधानात् द्वादशगुणयंत्रेस्वयमपरैरपिसविंदु

पृ० १४५अ) कस्यैवतस्योपादानाच्चेतिसंक्षेपः ||  यस्योद्योतमती
सतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनिधीतिपं
थकुलभूःकूर्माचलोजन्मभूःसूपास्यंकृतवीर्ययवाच्यु
तपदंवाराणसीवासभूस्तज्जेपूर्तिमगान्महेशपटलःश
व्दार्थचिंतामणौ ||       अथवक्ष्यमाणविद्याया
तिगोप्यत्वेनतत्प्रकाशनेदेवताक्रोधःस्यादित्यतक्षमाप
नार्थंस्तौतिअज्ञानेत्यादिनाएतद्विद्याप्रकाशनेनशिष्य
णामुपकारोमदीयकीर्तिश्चभविष्यतीत्येवंरूपाज्ञानस्या
पराधरूपस्यनाशोममापिभविष्यतीतिभावःमतःकथ
मस्याविद्यायानिरूपणंभविष्यतिकथंवानिरूपणेनासां
प्रदायिकेनतदुपासकानांक्रोधोनस्यात् सांप्रदायिकेपि
निरूपणेगोपनाख्यसंस्कारहान्यामंत्रदेवतायानिवीर्ययता
नस्यादित्येवमादिचिंतासमुद्रतरणंममापिसंभवेदेवेत्य
भिप्रायवान्विशिनष्टिसंसारेत्यादि आनंदवीजमिति तथा 
च निरूपणादिनातदुपासितःसुतरामानंदंदास्यतीतिभा
वः अतर्क्यमित्यनेनावाङ्मनसगोचरस्यकथंवानिरूपणंश
क्यकरणमित्युक्तं श्रोतृप्रवत्त्यर्थंयांज्ञात्वेत्यादिएवंस्तुत्वा
पराधंक्षमाप्यप्रतिजानीते त्रिपुरांविद्यामित्युक्तं श्रोतृप्रवृ
त्यर्थेयांज्ञात्वेत्यादिएवंस्तुत्वापराधंक्षमाप्यप्रतिजानीते त्रि
पुरांविद्यामिति सिद्धेश्वरीतंत्रेत्रिभिःपुरार्चितेतित्रिपुरेति
तत्पदनिरुक्तिरुक्ता व्रह्मविष्णुमहेशानैस्त्रिदेवैरर्चितापुरा
त्रिपुरेतितदानामकथितंदेवतैःपुरेति पुरासृष्ट्यादिस्वस्व
चिकीर्षितकर्मादौतत्तत्कर्मचिकीर्षयेतिभावः तथावसृष्ट्या
दिमहादुष्करकर्मनिर्माणशक्तिदात्र्याःसिद्धादिप्रभुत्वदानेकः

पृ० १४५ब) वियत् हकारःभृगुःस हुताशःरःभौतिक ऐकारः|
इंदुःइतिप्रथमंवीजं वियत् हःतदादिःसःकःस्वरूपं
इंद्रःलःअग्निःरःवामाक्षिदीर्घेकारःविंदुश्चेतिद्वितीयं
हकारसकाररकाराश्चतुर्दशस्वरविसर्गानुस्वाराःषट्
तृतीयंवीजं एतद्वीजत्रयस्यक्रमेणवाग्भवादिसंज्ञा
सांप्रतमपूर्वा द्वितीयवीजेहसकलरात्मकानांपंचव्यं
जनानांप्रथमीतिमयोश्चपंचानांस्वरसहितानांतेषां
प्रविष्टतयापंचकटात्मिकेतिकथितं अस्यपंचकूटात्म
कत्रिवीजमंत्रस्यदक्षिणामूर्तिःऋषिःपंक्तिव्धंदस्त्रिपुर
भैरवीदेवता आद्यंवीजं मध्यंशक्तिःसकलाभीष्टसाध
नेविनियोगः नाभितःपादपर्यंतंवाग्भववीजंप्रथमवी
जं एवमादिव्यवहारार्थमेवसंज्ञाकरणंकरयोःवामद
क्षिणयोःहस्ततलेचसव्येदक्षाद्वयेद्वितीयेइतितंत्रांतर
दर्शनात् न्यासत्रयमुपदर्श्यचतुर्थंनवयोन्यात्मकन्या
समाह कर्णेत्यादिना त्रिभिस्त्रिभिस्थानैस्त्रिकोणाकार
तासंपादकैरेकैकोवीजत्रयस्ययोनिन्यासःसोयंवामांगा
दिःसर्वत्रवामकरमारभ्यैवपूर्वोक्तन्यासस्यवामकोण
मारभ्यैवपूजायाश्चदर्शनादितिसांप्रदायिकाःशंखयोः
ललाटपार्श्वस्योचप्रदेशयोःकुक्षिपदेननाभिप्रदेशोनैक
द्यालक्ष्यते क्वचिन्नाभावित्येवपाठः अतेवयोन्यांकारता
न्यासस्य कूर्परोवाहुमध्यसंधिदेशभागःध्वजोलिंगं गुह्य
देशेगोप्यदेशे गुदप्रदेशितियावत् रूढागुह्यपदाभि
धेयस्यलिंगस्यपूर्वमुक्तत्वात् पंचमंरत्यादिन्यासमाह
मूलेत्यादिना वक्ष्यमाणैवालावीजैस्त्रिभिक्रमेणरत्यादि

पृ० १४६अ) भिःसंवद्धैर्मूलाधारादिषुन्यासःकार्ययितिहर्षकौमुदीकृ
तः विलोमतितिमूलेश्रुततयावालायास्तृतीयेनवीजे
नप्रीतेर्द्वितीयेनमतोभवायाःसंवंधःइहस्थानानामपेक्षा
भावादुत्तरत्रस्थानापेक्षासत्वास्थानेषेषितिउत्तरत्रसंवध्य
तरतिपदार्थादर्शकृतः नहीदंयुज्यतेस्थानेत्यादेर्मध्यस्थ
स्योतरान्वयोर्विलोमतितिचरमस्थस्यपूर्वान्वयित्युक्तौग्रं
थासौरस्यप्रसंगात् नचविलोमतःस्थानप्रात्थर्थमिदम
पिपरेणैवसंवद्धमस्त्वितिवाच्यं एवंतर्हिवालावीजानां
विलोमतःप्राप्तौप्रमाणाभावेवेतिमंतव्यं नचसर्वंवै
लोम्यमप्याश्रितं रत्तेःप्रथमायायाःप्रथमवीजस्यैवाश्रय
णात् नचकामस्यकामवीजंरतिवीजंवाग्भवंसमुदिष्टं सं
मोहनाख्यमंत्यंप्रीतेर्वीजं तथाप्रोक्तमितिवचनमेवमदुक्तै
प्रमाणमितिवाच्यं एतस्यप्रामाणिकत्वेपिमूलविसंवादित्वे
नपक्षांतरपरतयासमाधेयत्वात् वालायाःप्रातिलोम्या
नुलोमयोरेकस्याप्यत्रानाश्रयणात् षष्टन्यासमाह अमृते
शीत्यादिना चतुर्थचरणस्येहसंवंधः तथाचभ्रूमध्येवाला
तृतीयवीजसहितामृतेशीहृदिवालाद्वितीयसहितायोगे
शीमूलाधारेवालाप्रथमसहिताविश्वयोगेशी मूलाधा
रेवालाप्रथमसहिताविश्वयोनिर्न्यस्तव्येत्यर्थः सप्त
मंमूर्तिन्यासमाह खस्येत्यादिना भृगुःसःव्योम हः
अग्निः रःसद्यादौयेषामेवंभूताव्युत्क्रमतःपंचह्र
स्वाः ओएउइअस्वरूपाःक्रमेणसंयोजिताः संतःपं
चमूर्तीनांवीजानिभवंति तथाचस्ह्रों ईशानम
तोभवायनमः    ||

पृ० १४६ब) स्हेतत्पुरुषमकरध्वजायनम इत्यादिमंत्रान्मूर्द्धवक्त्रादि
षुन्यसेदितिफलितार्थःपदार्थादर्शकृतस्तुईशानादि
पंचमूर्तीनामुक्तान्येववीजानिमनोभवादीनांतुपंचा
नांचनितादिवीजानांवक्ष्यमाणतयातदादित्वमेवकार्य
तेनस्ह्रोंईशानायस्त्रींमनोभवायनमित्यादियोगित्याहुः
मूलांसम्मतंचेदं अन्यथाईशादीनामिवमनोभवादीना
मप्यत्रैववीजनिरूपणस्यावश्यकत्वेनतदनिरूपणान्मू
लस्यन्यूनत्वापतिःस्यात् अस्मन्मतेचस्वातंत्र्येणमनोभवा
दीनांस्वतंत्रवीजसद्भावेपिमूर्तिसहितानामेतद्वीजस्यैव
सत्वाभिप्रायेणतदनभिधानमितिनकापिन्यूनता अ
ष्टमंमूर्तिन्यासमाह ततित्यादि पंचमुखेषुपूर्वोक्तवीज
पूर्वकतत्तन्मूर्तीःसकामानिन्यसेत् नवमंषडंगन्यासः
षडित्यादिनाह्स्रांहृदयायनमःह्स्रींशिरसेत्यादिभिःष
डंगन्यासित्यर्थःपदार्थादर्शकारस्तुवीजेनद्वितीयेनवी
जेनषट्दीर्घयोगोप्यस्यैवअत्रसंप्रदायान्मायावीजमपि
षट्दीर्घयुक्तमादितोयोज्यं आयेनेत्यस्यषडंगन्यासमंत्रा
णामादिभूतेनेत्यर्थकस्यद्वितीयवीजप्रतिपादकलेनो
पवर्णितवीजपदविशेषणत्वमेवतथाचह्रांह्स्क्लांहृ
दयायनमः ह्रींह्स्क्लींशिरसेत्यादिःप्रयोगःइत्याहुः मूल
स्यैवमभिप्रायेसतिषट्दीर्घयुक्तवीजेनाद्येनाद्यंमक्रिया
मतेसेववव्रूयान्नतुत्वदभिमतयोर्विशेषणविशेष्य
योरंतःपदांतरंप्रक्षिपेत् यदिचमदुक्तेवपक्षोगुरुप
रंपरानुमितरश्रुतिछलुकितिव्रूषेतर्हिमूलमपि
तमेवार्थमनुवदिष्यति तथाहि आकारोनामैकदेश

पृ० १४७अ) तयाकाशपरः आआद्योपत्रेत्याद्यःआघ्राशपदस्यहका
हकारपरतयाहकारादिनेत्यर्थः तादृशंचवीजत्रयम
पीतिमध्येतन्नामायषडित्यादिषट्षष्टोदीर्घोयश्चतुर्थस्व
ररूपस्तद्युक्तेनेत्यर्थः षष्टस्तुदीर्घोद्वितीयेववीजेनापरत्रे
तितद्व्युदासःषट्दीर्घेत्यादिकंपुनरावर्तनीयं यथाश्रुता
र्थकस्यतस्यचोक्तरीत्याप्राप्तद्वितीयवीजेनान्वयःनिरुपदं
वीजपदंचमायावीजमेवाचष्टे तथापियथाश्रुतार्थकस्यष
ट्दीर्घेत्यादेरन्वयितिकिमवशिष्टंत्वदुक्तार्थलाभे यद्वा
आद्यपदमाकारादिषट्दीर्घपरंसहचरत्वात् ततश्चार्श
आद्यचप्रत्ययाश्रयणेनतद्युक्तत्वलाभः अस्यचदेहलीदी
पन्यायेनाद्यंताभ्यांषट्दीर्घयुक्तपदवीजपदाभ्यांनिरुक्ता
र्थकाम्यामन्वयः तथाचकिमवशिष्टंत्वत्प्रयोगेइतिरहस्यं
रहस्यत्वादेवातिक्लिष्टशव्दैःप्रतिपादनंमूलकृतिति
प्रतिभाति दशमंवाणन्यासमाह पंचवाणानित्यादिना
अत्रयद्यपित्रिपुरासारसमुच्चयेद्राद्रीपदयोरंतेमेकारेव
पठितःअत्रीशोमुखवृतवह्निसहितस्त्वाद्यंसदंडस्त्रि
मूर्त्याक्रांताननवृतमेवखलुतद्वीजंद्वितीयंस्मृतं मुखां
तस्थितंदेवराजाधिरूढंसवामेक्षणंवक्त्रंपूर्वेणयुक्तं भ
पूर्वंसवृत्रारिषष्टस्वरार्द्धक्षयेशंकत् र्ययंकपूर्वेणयुक्तमि
ति अयमर्थः अत्रीशोदःमुखवृत्तमाकारःवह्नीरःदंड
अनुस्वारःएतेपरस्परंमिलिताःसंतःप्रथमवीजभावमाप
द्यंते अत्रित्रिमूर्तिनाचतुर्थस्वरेणयद्याननस्थानमाक्रा
तंशेषंसर्वमपिपूर्ववद्भवत्तदाद्वितीयंवीजं मुखंक्षःत
स्यमुखेन्यासात् तस्यातर्मध्येस्थितः     ||

पृ० १४७ब) ककारःक्षकारोहिककारषकारयोःसंयोगान्निष्पयति
तितदंतः पातिताकस्यदेवराजोलुःवामेक्षणंचतुर्थस्व
रःवक्त्रंविसर्गःतस्यमुखेन्यासात्तस्यपूर्वोनुस्वारःएता
वताकामवीजमुहृतंतृतीयंवीजंभपूर्वोवकारःष्टत्रा
रिर्लःषष्टस्वरूकारःअर्द्धक्षपेशोर्द्धदुर्विदूपलक्षकःए
तेपरस्परंमिलितान्लूंभावमापन्नाश्चतुर्थवीजंगौतमसं
हितायांतुचतुर्थवीजस्यपंचमस्वरांतत्वमुक्तंथांतौरेफ
समायुक्तावास्यशांतिविभूषितौ विंदुनादसमायुक्तौवी
जौत्रैलोक्यमोहनौ कामवीजंततःपश्चाज्जलंधरासमन्वि
तं पंचमस्वरसंयुक्तंविंदुनादसमन्वितंवीजान्येतानिवां
तेवचंद्रःसर्गसमन्वितितिषष्टोवामकर्णःस्वरोद्वितीयो
यस्मादितिव्युत्पत्यापंचमस्वरपरतयोक्तवचनमिपिश|
क्यतेनेतुंकंजत्वंवकारःतस्मातुर्ययःसकारःपूर्वोविसर्गः
मातृकास्रककारात्पूर्वंविसर्गपाठात् एतत्पंचमवी
जमिति तथापिनानातंत्रदर्शिनोग्रंथकृतोडःकारेवा
भिप्रेतःइतितदनुसारिणांडांतगर्भैरेवमंत्रैर्न्यासःकर
णीयितिप्रतिभाति तथाचद्राडद्राविण्यैनमःद्रीङ्क्षोभि
ण्यैनमःइत्यादि अथैकादशतमंसुभगादिन्यासमाह
भालेत्यादिना मुखमध्यस्थितस्थानविशेषःकंठिका वि
धिनेतिपंचतारात्समुचितानेवादितःकृत्वेत्यर्थःमंत्रिणे
त्यनेनपंचतारादिसुभगादिमंत्राणामपरेषामपित
तत्कल्पोपमुक्तसकलमंत्राणायथांगमंत्रोपदेशवि
धिश्रीगुरुमुखान्मंत्रंप्राप्यमंत्रित्वमपेक्षितंनतुपुस्तका

पृ० १४८अ) द्यवलोकेनादिभिर्वुद्धमंत्रतापिकार्ययकरीत्युक्तं वाक्स
रस्वतीप्रस्तावोक्तंवाग्भववीजंकामःप्रसिद्धंकामवीज
लक्षणं इहचतुर्थंतुस्त्रीवीजं एतानिपंचवीजानिपंचता
रपदवाच्यानिस्यु द्वादशतमंभूषणन्यासमाह न्यासमि
त्यादिना अत्रमातृकावर्णानामेवदेव्याःभूषणत्वेनध्याता
नांस्वस्यशिरःप्रभृतिष्वंगेषुन्यासेवभूषणन्यासःअत्रभ्रू
पदमेकस्यैवस्थानस्यवोधकमितिपदार्थादर्शे दंतपंक्त्यो
रेवैकस्थानत्वंभ्रूपदेनस्थानद्वयमेवविवक्षितमितिहर्ष
कौमुद्यां सत्यपिस्थानद्वयत्वेयुगलांतद्वंद्वपतितत्वेपिचस
तिकुतोवाकर्णादेःस्थानद्वयत्वंनभुवितिप्राचीनाःप्रष्टव्याः
गंडयोरोष्टयोर्दंतपंक्त्योरितिद्विवचनसाम्येपिकुतोवांत्य
योरेकस्थानत्वमन्ययोर्द्विद्विस्थानत्वमितिद्वितीयाः प्रष्ट
व्याः कथंतर्हिशिरः प्रभृतिमुखांतस्थानानांषोडशसंख्यत्व
मुपपाद्यंयेनतत्रषोडशस्वराणांन्यासःस्यादितिचेत् भ्रांतो
सि सत्यपिनासिकायाएकत्वेषोडशसंख्यायाआलाभात् न
हिनासिकेंद्रियंतदधिष्टानंवाद्वेधा अतेवनासाग्रवर्त्तिप्रा
णेंद्रियमितिन्यायशास्त्रेघंटाघोषः अतेवकर्णादौस
र्वत्रद्विवचनंनासिकास्वैवैकृवचनंकर्णौव्याप्तजग
त्त्रयः नयनेपुण्डकाक्षोनासिकांमेगुणाकरित्यादि
श्रीराजराजेश्वरकवचादिष्वाम्नातंयत्रनासिकायाःस्थान
द्वयत्वमुच्यतेतत्रनासिकापदंतत्पुटलक्षकतयोपयायंअ
तेवमूलेनसीत्येकवचनमुपातमितिध्येयं तस्मा 
न्नासिकायाएकस्थान    ||

पृ० १४८ब) त्वादेकवचनांतपदप्रतिपाद्यत्वाचैकस्थानत्वेनशिरःप्रभृ
तिमुखीतस्थानांषोडशत्वसंख्याव्यवस्थापनेनकश्चिद
पिक्लेशोनापिमूलस्यकिंचिदपिवैमुख्यं प्रत्युतैकवच
नस्ययुगलांतद्वंद्वानंतःपातनस्यचसौरस्यमेवाधिक
मितिदिक् विवुकादिचरणांगुष्टांतंसप्तविंशतिंसंख्या
निककारादिरकारांताक्षराणिन्यस्तव्यानि तत्रपाण्यो
रेकस्थानत्वंपदार्थादर्शोक्तंनयुज्यते दोर्मूलादेरिवद्वि
वचनांतत्वाविशेषात्तत्सहवरितत्वात् पाणिपृष्टदेश
स्थानेकत्वेपिद्विवचनांतत्वाभावान्नस्थानद्वयत्वसंभा
वना अणुरपिविशेषोध्यवसायकरितिन्यायात् चरणां
गुष्टयोस्तुककारादिरकारांतवर्णेषुन्यस्तव्येषुअक्षरांत
रस्थानुर्वरितत्वात्पश्चाद्वयोरित्याम्नानसामर्थाचैकेवर
कारोन्यस्तव्यः एकस्थानकल्पनाप्यंताल्लोपोविवृद्धिर्वे
तिन्यायादंतेवोचितानमध्ये स्थिक्पदेनोच्चत्वसाम्या
द्गुल्यद्वयमत्रविवक्षितमितिराघटभट्टाःइदमेवस्थाने
द्वित्वैरकत्वस्थानपर्यायाद्युपदेशस्याविस्मरणेसावधा
नत्वरूपेसमाहितत्वमत्रविवक्षितं उर्वरितवकाराद्य
ष्टवर्णन्यासस्थानंकांचीत्यादि कांचीस्थानेकद्यांवःग्री
वायांलःकटकस्थानेकरमूलभूतेद्वितीयोलःहृदिता
लुवाःशःगुह्ये अंत्यवर्णःक्षःकर्णकुंडलयोःक्रमेणमूर्द्ध
न्यदंत्यौषेकारसकारौःमौलौहकारितिविवेकःऋष्या
दिन्यासस्तनुक्तोप्यत्रसामान्यवचनानुसर्तव्येव तदेवं
सामान्यशास्त्रमातृकादिसामान्यन्यामानंतरमृष्यादि
न्यासादिकभूषणन्यासांतत्रयोदशविशेषन्यासान्कृ

पृ० १४९अ) त्वादेवींध्यायेदित्याह एवमित्यादिना शिरसीमुंडानांमा
लायस्याःसावच्छिन्नमुंडमालागलद्रुधिरालिप्तस्तनी
दक्षिणाभ्यांहस्ताभ्यांजपमालावरौवामाभ्यांपुस्तकाभये
यद्यपिदीक्षापेक्षायाःसर्वत्रैवतुल्यता तथाप्यत्रसर्वथैव
दीक्षायामेवपूर्वोक्तप्रकारायांयतितव्यं नोपदेशमात्रे
णकार्त्तार्थ्यंमंतव्यमितिविवक्षयापुनराह दीक्षामिति
प्राप्यप्रकर्षेणुक्तसामान्यप्रकारविशिष्टसिद्धेश्वरीतंत्रा
युक्तविशेषप्रकारविशेषेणलव्धानतुयथाकथंचित्
प्राप्यप्राप्त्युत्तरंनतुततःपूर्वमपि तल्लक्षंचतुर्विंशतिल
क्ष्यंपूजायंत्रमाह पद्ममित्यादि अष्टदलंकमलंकृत्वा
तत्कर्णिकायांत्रिकोणद्वयमधराग्रमेकमूर्द्ध्वाग्रंकृत्वा
युक्त्यानवयोनिंसंपाद्यतद्वहिश्चतुरस्रंकुर्यादित्यर्थः
युक्तिश्चेत्थंकर्णिकायामंतःपूर्वाग्रमहात्रिकोणंकर्णि
कायाःपश्चिमतेकत्रिकोणपर्याप्तभागंत्यक्त्वासेमनु
ष्टाय ईशानाग्रेयरूपयोस्तत्पूर्वाग्रत्रिकोणपार्श्वयोःप्रत्ये
कंसूत्रद्वयदानेनत्रिकोणद्वयंसंपाद्यकिंचिन्मूलभा
गंमहात्रिकोणस्यपरित्यज्यपार्श्वत्रिकोणमहात्रिकोण
संपातरेखाद्वयमधस्तनमारभ्यदक्षणोतरयोस्त्रिको
णद्वयंसंपाद्यसंपातस्थानतः पश्चिमाग्रंमहात्रि
काणमध्यमभागपर्यंतत्रिकोणांतरंकृत्वामध्यस्थत्रि
काणाग्रंमध्येयथास्यात्तथापश्चिमतः पश्चिमाग्रं
त्रिकोणांतरंकुर्यादिति वस्तुतस्तुशक्त्याशक्तिंवि
निर्भिद्यभूयोवह्निपुरेणतेः संपुटी
कृत्येति     ||       ||

पृ० १४९ब) योगिनीहृदयवचनादादावेकांशक्तिंविलिख्यातांमध्य|
भागेरेखांतरेणनिर्भिद्यभेदकरेखायाईशाग्निभागाग्र
संश्लिष्टेवामदक्षिणरेखेआकृष्यप्रथमशक्तिपश्चिम
कोणात्पश्चिमस्यांदिशिपश्चिमकोणांतरोत्पादनेनद्वि
तीयशक्तिंरचयेत् ततःप्रथमशक्तेपूर्वस्यांदिश्यारभ्य
कोणरचनपूर्वकंतद्वायुराक्षसपर्यंतेवामदक्षिणरे
खेआकृष्यपूर्वरेखांप्रथमशक्तिपश्चिमकोणसंश्लेषे
णविरच्यवह्निपुरंरचयेदितिरीत्यानवयोनिरचनानुष्टे
या शक्तिरधोग्रंत्रिकोणंवह्निपुरमूर्द्धाग्रंत्रिकोणमिति
भेदः केचितुऊर्धाग्रत्रिकोणहयंअधोग्रंवैकंत्रिकोण
मितिपूर्वरीत्यानवयोनिरचनानुसर्तव्या अष्टस्वपिको
णेषुत्रिशूलान्यनुष्टेयोनि दक्षिणामूर्तिसंहितासंवादी
वायमर्थितिवदति पीठमंत्रमुद्धरति वाग्भवमित्यादि
ना लोहि तःपःरायैस्वरूपं श्रीकंठःअःरकारस्यदीर्घवत्वं
पैपराइतिस्वरूपं अपरेतिस्वरूपं परंतुपरेत्याकारेणस
ह अपरेत्यकारस्यसंधिः हसौपरस्परसंवद्धौसदाशि
वमहाप्रेतांतंस्वरूपं ऐंपरायैअपरायैपरापरायैह्सौं
सदाशिवमहाप्रेतपद्मासनायनमित्येकोनत्रिंशद्वर्ण
कोमंत्रःपूजनीयाःपीठस्यास्तीत्यर्थःप्राङ्मध्ययोन्यंतरा
लेश्रीगुरुक्रमंपूजयेदित्यन्वयः सचत्रिविधःदिव्यौघ
सिद्धौघमानवौघभेदात् परप्रकाशानंदपरमेशानंद
परमशिवानंदकामेश्वर्यानंदकामानंदामृतानंदभे
दाद्यःषद्विधःईशानतत्पुरुषाघोरवामदेवसदानंदाः
पंचसिद्धौघाः मानवौघस्तुस्वस्वगुरुपरमगुरुप्रभृतिः

पृ० १५०अ) स्वयमुत्रेयः पीठस्योत्तरभागेतुगुरुपंक्तिंप्रपूजयेदिति
सामान्यविधिश्चनेहप्रवर्तने अत्रविशेषविधिदर्शना
त् आगमोक्तेनेत्येतावताप्रामाणिकत्वमुक्तं आगतंशिव
वक्तातुगतंतुगिरिजामुखं मतंतुवासुदेवस्यतस्मादा
गमुच्यतितितन्निरुक्तिश्रवणेननिर्दुष्टसर्वज्ञभगव
त्प्रणीतत्वानुमतत्वाश्रयेष्वप्रामाण्यशंकायाः कथमप्य
संभवात् पंचप्रणवैरित्युक्तंतत्रतामाह वागित्यादिना
वाग्भववीजंवाचोमायावीजंरमावीजंव्योमस्वादिमदुर्गा
पार्श्वांत्याग्निस्थझिंटीशःसेंदुस्तुर्ययस्तारोजीवोयंत्रस्यचांत्यः
सेतितेषामुद्धारः तथाचैंह्रींश्रीह्ख्फ्रैह्सौंःइतिपंचप्र
णवाः नतिर्नमस्कारमुद्रायथापूर्वमिति मध्यस्थत्रिकोण
स्यश्रीमुख्यदेव्यधिष्टितस्यांतर्देव्यावामेभागेस्वस्यदक्षिणे
भागेरतिंतत्रैवदेवीदक्षिणभागेस्वस्यवामभागेप्रीतिं तत्रै
वदेव्याःपुरतोमनोभवांसंपूज्यवहिस्तनाष्टदलकेसरेषुपू
र्ववदंगान्यभ्यर्च्यमध्ययोनिमध्येवचतुर्दिक्षुअग्रेचद्रावि
ण्याद्याः संपूज्य पूर्वाद्यष्टयोनिषुसुभगाद्यष्टशक्तीः
संपूज्य अष्टपत्रेषुव्राह्माद्याः संपूज्य चतुस्रस्यप्रथ
मवीथ्यामिंद्रादींस्तद्वहिर्वीथ्यामशन्यादींश्चपूजये
त् तत्ररसादयः प्रधानसमकक्षाः तत्पूजीकृत्वा
आवरणपूजार्थंसंप्रार्थ्यअंगादिवज्राद्यंतषडावर
णदेवताः पूर्ववदभ्यर्च्या इतिसमुदितार्थः पयोन्नैरि
तितृतीयःपक्षःसघृतत्वंसर्वत्र अमृतागुडची गिरि
कर्णीअपराजिता अनुलोम्येत्यादि मूलमंत्र
स्यत्रिवीजांते अमुकंवशमान     ||

पृ० १५०ब) येत्यादिसाध्यपदमुच्चार्ययपुनर्विलोमेनमूलस्यवीजत्रयांते
स्वाहेत्युच्चार्यजुहुयादित्यर्थः पटुलवणंजातिविल्वपुष्पा
णांमिलितमेवमूलाभिप्रेतं तद्वंद्धांतेभवपदंप्रयुज्यपुष्पै|
रितिकरणात् नहितदुभयपुष्पहोमस्तदेकतरपुष्पहो
मात्सिध्यति कृतमालैराजवृक्षैःपाटलैरित्यादीनांविक
सितैरितिविशेषणात्पुष्पाणिहोमद्रव्यतयाप्रतीयंते ति
लकप्रयोगमाह पादद्वयमित्यादिना कपिरक्तचंदनं चोरं
कर्वूरंसटीतिप्रसिद्धं चतुर्दशीरात्रौश्मशानेकन्यया पिष्ट
मितिविशेष सुसाधितंमूलमंत्रेणाभिमंत्रितं धारणार्थंमं
त्रमाह मध्येत्यादिना पूजायंत्रंविधानेनात्रापिभूर्जपत्रादौ
यंत्रंनवयोन्याढ्यकर्णेकमष्टदलकमलंतद्वहिर्वृतद्वय
परस्परसंभिन्नाष्टारचतुरस्रद्वयस्वरूपमभिलिख्यप्रथ
मंवीजंमध्ययोनौलेख्यंतदग्रादियोनिषुप्रादक्षिण्येनद्वि
तीयादिवीजांतराणीतित्रिकूटमंत्रस्यावृत्तित्रयेणनवयो
निपूर्तिर्भवति अत्रमध्याद्यमित्यस्यमध्येमध्ययोनावाद्य
माद्यवीजंयथास्यातथाकिंवामध्ययोनिराद्यंयथास्यात
थामध्ययोनिमारभ्येतियावदित्यर्थितिकेचित् परेतुम
ध्याद्यंमूलमंत्रस्यत्रिवीजात्मकस्ययन्मध्यंमध्यवीजंतदाद्यं
प्रथमंयथास्यातथेत्यर्थः तथाचमध्ययोनौप्रथमंमध्य
वीजंततःस्वाग्रेप्रथमंततस्तृतीयमितिरीत्यालिखेत् द्वि
तीयाद्यावृत्तौतुक्रमादेववीजलेखः क्रमत्यागेप्रमाणाभा
वात् वस्तुतस्तुनवयोनिषुमध्यायंयथास्यातथावीजानि
लिखेदितिदर्शनाद्वितीयाद्यावृत्तावपिप्रथमंमध्यमवी
जमेवततःप्रथमद्वितीयेइत्येवयुक्तमित्याहुः आद्यमते

पृ० १५१अ) मध्याद्यमित्यनतिप्रयोजकंसर्वेष्वपिहियंत्रेषुमध्यभूत
कर्णिकामारभ्यैवप्रथममंत्राक्षरमारभ्यैवचयंत्रलिख
नस्यप्राप्ततयातेनविशेषानभिधानात् द्वितीयवीजस्य
प्रथमंकर्णिकायांलिखनस्याप्राप्ततयाद्वितीयमतेत्व|
स्तिविशेषाभिधानमितितुप्रतिभाति साधकसाध्यनामा
दिकंतुनेहापिप्रस्मर्त्तव्यं ततोष्टदलेषुप्रस्तुतमूलगायत्र्याः
वर्णानृप्रतिपत्रंत्रित्रिक्रमेणलिखेत् तद्वहिर्वीथ्यांमातृ
काणांलेख्याः ततोभूपुरद्वयस्याष्टकोणेषुकामवीजा
निलिखेत् शेषंयंत्रसामान्यप्रक्रियाप्राप्तमत्रापीतिध्येयं
यंत्रांतरमाह काममित्यादिना षट्कोणंविरचययतत्रक
र्णिकायांकामवीजंसाध्यादिसहितंविलिख्यषट्सुकोणे
षुषट्काग्रवीजान्यालिख्यतद्वहिःकृतेषुषोडशदलेष्वे
कैकशःकामवीजानिविलिख्यतद्वहिः सविंदुनाहकारे
णवेष्टयेत् वेष्टनंचरेखाद्वयकृतैकवीथ्यामेवपूर्वव
त् अत्रकामवीजंभैरव्याद्वितीयवीजरूपमेवोपादेयंन
प्रसिद्धंतत् पदार्थादर्शकृतोप्यत्रैवपक्षेपक्षपातःततश्च
तुरस्रमष्टदिक्षुवज्रांकितमनुष्टातव्यमित्युपदेशःयंत्रां
तरमाह वह्नेरित्यादिना पूर्वेषट्कोणंविरचययतत्कर्णि
कायांकामवीजंतदंतः साध्यादिनामलिखेत् भैरव्यावा
ग्भववीजंप्रथमकूटंषट्कोणेषुततःषट्कोणरेखासं
धिषुषट्धाम्लमितिचतुर्थकामवीजंलिखित्वातद्वहिः
स्त्रीमितिस्त्रीवीजेनवेष्टयेत् अत्रस्त्रीमित्येकत्वंविवक्षि
तं तथाचवहिस्तथादीर्घस्तममेकंस्त्रीवीजमालिखे
द्यथाषट्कोणंपूर्वक  ||      ||

पृ० १५१ब) ल्पितंतदंतःप्रविष्टंस्यादितिलुभ्यते यदुक्तं मनोभवस्य
सकलंकुक्षौतदेतक्षिपेदिति मनोभवस्त्रीवीजरूपोत्रय
तुवाग्भवंप्रसिद्धमिति पदार्थादर्शे तत्प्रामादिकं तस्य
मनोभवसंज्ञकत्वाभावेनपंचमनोभवाख्यत्वानापत्तेः
यदापिवहिर्वृत्तद्वयंकृत्वातदंतःस्त्रीवीजेनवेष्टयेदिति
हर्षदीपिकाकृतोक्तंतदप्युक्ततंत्रांतराविरोधादुपेक्षणी
यमेवेति इदंयंत्रपंचभिर्मनोभवैःकामवीजैरुद्धृततया
पंचमनोभवनामकंभवति पंचमनोभवास्तूद्धतास्तंत्रां
तरे कपंचमंशुविनयनांतसंयुतं सवामदृक्पवनगु
णान्वितंकरः रविस्वरोहरिहयविष्णुषष्टवहद्वलंततस्त
रुपरान्वितोभृगुः तेषांशिरःसुविदधीतवुधोर्द्धचंद्राने
वंमयानिगदिताःखलुपंचकामाइति अयमस्यार्थः कं
जलंतेनतद्वाचकवकारोलक्ष्यते ततःपंचमोहकारःस
शुविनारकारेणनयनांतेनप्रथमनेत्रद्वितीयेनचतुर्थ
स्वेरेणद्वितीयनेत्रपदवाच्येनसंयुतंप्रथमंवीजंमायावी
जमुद्वतमेतेन पवनायकारस्तस्माद्गुणस्तृतीयोलकार
स्तेनान्वितःकरःककारःकरमूलेककारस्यन्यासात् एते
नकामवीजमुद्धृतंभवतिरविस्वर ऐकारःइहयस्मिन्ह
रिःहकाररकारयोर्मध्येइतियावत् विनाचतु संख्यापदां
तेष्णुपदांतेनलंकारेणत्रिसंख्यामिलित्वासप्तसंख्यायका
रात्सप्तमःसकारःसमध्येयत्रास्तितत्यविष्णुएवंभूतंहरि
तिस्वरूपं इत्थंचह्स्रैइतिप्रथमकूटमुद्धृतंभद्धृतंभवति
षष्टःषष्टस्वरःतत्रवहंतौवलौवकारतलकारौयत्रेत्येवं
भूतंवीजंएतेनन्लुमितिसमुद्धतं तरःतकारसहितोरका

पृ० १५२अ) रःतरोस्मिन्नस्तीत्यर्थेअर्शायव तथाचतकाररकारा
भ्यांयुक्तोभृगुरित्यर्थःउकारःपंचमस्वरोयस्यसःतुर्यस्व
रितियावत् भृगुःसःत्तेनस्त्रीइत्युद्धृतंभवति एतेषांवी
जत्वंशिरःस्वर्द्धचंद्रस्यतदुपलक्षितविंदोर्दानाद्भवतीति
अथवालावीजपूर्वस्यरत्यादेर्न्यासस्यपूर्वमुक्ततयातज्ञा
नार्थंतन्मंत्रमुद्धरति अधरेत्यादिना अधरो द्वादशस्वरः
व्रह्माककारःइंद्रस्थःलुकारस्थःशशीयुतितिशशि
नाविंदुनाचतुर्थस्वरेणचयुतःसशक्तोव्रह्मानुष्टेयित्यर्थः
ईकारस्यशशिपदांतेविन्यासात् सकारविसर्गाभ्यांयुक्त
श्चतुर्दशस्वरस्तृतीयं एतत्प्रयोगस्तंत्रांतरे व्राह्मीबवाक
णनिशाऽमपपंचगव्यसंपाचितंप्रतिजपेदयुतंघृतंतत्
गर्भिण्यथोलिहनुवागधिपंधियासासर्वज्ञमूर्ज्जितगुणं
नयनंप्रसूते आमयंकुष्टं तथा इदमेवदिनेदिनेदिनादावुप
रागेप्यथवानिशेशभान्वोःलिहतांमुखतोगिरामधोशाप्रति
निर्यातिमहाप्रवाहरूपेति गायत्र्यास्त्रिशितियंत्रेउक्ततया
तदाकांक्षायांतामुद्धरति मन्मथमित्यादीना मन्मथपदंसां
प्रतमेवोद्धृतवालाद्वितीयंवीजपरं धीमहिमितिशव्दकर्मणिद्वितीयाक्लीं
त्रिपुरादेविविद्ममहेकामेश्वरिधीमहितन्नःकिन्नेप्रचोदयादितिचतु|
र्विंशत्यक्षरागायत्रीमुख्यस्वेष्टदेवस्यस्तुतिप्रार्थनांतांपूजांपरिसमाप्यै
वपंचायतनांतर्गतापरदेवतापूजानुष्टेयानासमाप्यायीतिधनयि
तुंस्तौति व्रह्मादयित्यादिना एतेनकांडानुसमयपक्षेवपूजायाम
नुसर्तव्योनपदार्थानुसमयपक्षितिध्वनितं पदार्थादर्शका
रोप्यमुमेवपक्षमुररीचकार सूक्ष्मरूपांनिर्गुणांत्वांस्तु
तिपदैः स्तुतिप्रतिपादकशशव्दैः निर्गुणस्यस्तुतिप्र|
तिपादकाः केशव्दाइत्यपिनजानंतिवयंतुसुतरां त
स्मात्सूक्ष्मारूपांत्वांविहायकुच ||   ||

पृ० १५२ब) कुंकुमाकारादिधारिणींस्थूलरूपामेवस्तुमःअतेवता
मेवार्चयामःतारःशुद्धोयोहारः मुक्ताशुद्धौचतारःस्या
दितिकोषः अन्योन्येति येतवोपासनांसत्काशास्त्रांतर
गतमतभेदनिराकरणकलहेनप्रमाणविशेषचिंतो
न्मूलितवित्ता अतेवजढधियस्तेतवरूपंकिंजानंति
वाग्भवेति वाचामुद्भवोयस्याःसकाशादितिव्युत्पत्त्यावा
ग्भवःकुंडलिनीपरादीश्चतुरोभावान्परापश्यंतीमध्यमा
वैखरीरूपानवस्थाविशेषान्पदेषुआधारनाभिकंठमु
खेषुक्रमादाश्रित्यकंठादिभिःकरणैर्विहितार्थविशेषे
णहितार्थंवांछितार्थमुदीरयंतीत्यर्थःवायुंप्राणापान
वायुंवैरिषट्कंअंतिमपटलेवक्ष्यमाणकामक्रोधलोभ
मोहमदमत्सररूपं त्वांप्राप्येति त्वययेवसृष्टिंकरोति त्वद
भावेत्वाधारभावात्कृतापिसृष्टिर्विलीयेत नह्याधारे
णविनास्थितिःतयाचविनासृष्टिस्थैर्ययमितिभावःके
चितुत्वांप्राप्यैवमन्मथस्यरिपुणानतुकामासक्तेनसृष्टिः
कृतानाचेत्स्त्रीपुरुषाभ्यांजायतेसृष्टिरितिस्थितिमर्या
दानस्यात् र्मर्यादास्थापिकापित्वमेवेतिभावितिवदंति
स्ववासभवनान्मूलाधारात् शिवराजधानीं ब्रह्मरंध्रस्थि
तसहस्रदलकमलंसौषुष्णायार्गेयान्याधारादिस्थान
गतानिचतुर्दलादिकमलानिसप्तशव्दार्थयोर्भाव स
त्तायत्रशारंकर्म्मफलंद्यतिखंडयतीतिशारदा एवमादि
स्तुतिंकृत्वाक्षमाप्याज्ञांगृहीत्वैवपरदेवतागणेशादि
क्रमात्पूजयेत्यभिप्रायः मातंगीमंत्रमुद्धरतिवागित्यादिना
नमोंतेतमोइतिओकारांतव्रह्माकःअग्नीरकारस्तस्यास

पृ० १५३अ) नास्थितियंत्रत्येवंभूतंनेत्रंह्रस्विकार भृगुःसःत्ववेत्यपि
स्वरूपं रविर्मकारःशिवयुकेकारयुक्तःतथाचैंह्रीं
श्रींओंनमोभगवतिश्रीमातंगेश्वरिसर्वजनमनोहरिस
र्वमुखराजिसर्वमुखरंजिनिसर्वराजवशंकरिसर्वस्त्री
पुरुषवशंकरिसर्वदुष्टमृगवशंकरिसर्वसत्ववशं
करिसर्वलोकंअमुकंमेवशमानमेस्वाहेत्यष्टाशीत्य
क्षरोमंत्रःअस्यदक्षिणाणामूर्तिःऋषिःगायत्रीछंदःमातं
गीदेवतामायावीजंस्वाहाशक्तिः कंठस्तन्मणिरुचदेश
विशेषःगलस्तदधोभागः पदान्यष्टादशन्यसंदित्युक्तं
तत्रकिंवर्णमात्रंपदं किंवाशक्तंपदं आहोस्वित्सुवंतं
किंवातिडंतंअथवाप्रत्येकंतदुभयांतमितिशंकायां
स्वरूपविषयापदविभागंदर्शयतिगुणेत्यादिना प्राथ
मिकैस्त्रिभिःप्रथमंप्रणवेनद्वितीयंनमितिद्वाभ्यांतृ
तीयं भगवतीतिचतुर्भिश्चतुर्थं श्रीमातंगेश्वरीतिपं
चमंसर्वजनमनोहरीत्यष्टवर्णैःषष्टंसर्वमुखराजी
तिष * ड्गैवर्णैःसप्तमंसर्वमुखरंजितीतिसप्तभिरष्ट
मंसर्वराजवशंकरीत्यष्टभिर्नवमंसर्वस्त्रीपुरुषव
शंकरीतिदशभिर्दशमं सर्वदुष्टमृगवशंकरीति
दशभिरेकादशतमंसर्वसत्ववशंकरीत्यष्टभि
र्द्वादशतमं सर्वलोकमितिचतुभिस्त्रयोदशत
मंअमुकमितिसाध्यनामपरंतद्वहूक्षरमपिअ
मुकमितित्रिभिर्वर्णैरुपन्यासात्र्यक्षरमुच्यते तद
भिप्रायेणैवाणोरष्टाशीत्यक्षरत्वमुक्तं जानकीव
ल्लभरामादिप्रक्षेपेणाधि   ||      ||

पृ० १५३ब) कन्यूनाक्षरकत्वेपिनदोषः तथाचत्रिभिश्चतुर्थर्दशतमं
इत्येकेनपंचदशतमंवशमितिद्वाभ्यांषोडशतमं आन
येतित्रिभिः सप्तदशतमं स्वाहेतिद्वाभ्यांमष्टादशतमंप
दंकर्तव्यमित्यर्थः नमोइतिद्वाभ्यांतृतीयंवशेतिद्वाभ्यां
षोडशतमं मानयेतित्रिभिःसप्तदशतममितिसांप्रदायि
काः मूलस्यवर्णानांयथास्थितानामेवन्यासोयुक्तित्ये|
षामाशयः मौलुपदस्वारस्यातुपूर्वोक्तमेवयुज्यतेइत्येष
पदन्यासः प्रथमःवागित्यादे ऐंश्रींह्रींरत्यैमातंग्यैनमः
ऐंरत्यैमातंग्यैनमः इत्यादिप्रयोगामतभेदादवधेयाः इ
तिरत्यादिन्यासोद्वितीयः स्वनामादिमवर्णस्यवीजत्वोक्ता
सविंदुत्वमुक्तं तेनहृहृल्लेखामातंग्यैनमःइत्यादिप्रयोगाः
एषतृतीयोन्यासः चतुर्थःषडंगन्यासःऐंह्रींश्रींओंनमोभ
गवतिश्रीमातंगेश्वरिसर्वजनमनोहरिहृदयायनमि
त्यादिस्तत्रप्रयोगः पंचमन्यासमाह वाणेत्यादिस्वनामा
दीत्यनेनद्रांशाविणीमातंग्यैनमःइत्यादियोगःसूचितः
षष्टन्यासमाहमन्मथेत्यादिना वामांगसमारभ्यदक्षि
णांसपर्यंतंसवदनेषष्टस्थानेषुक्रमेणैंह्रींश्रींमन्म
थमातंग्यैनमः इत्यादि मंत्रैरष्टकामान्यसेत् सप्तमन्या
समाह ततोन्यस्येत्यादिना वदनांसादिरूपेषुस्थानेष्वि
त्यर्थः मंत्रविदितिगुरूपदेशादनंगकुसुमादीनांमंत्र
वेत्तेत्यर्थः तेनवीजत्रयादिकामातंग्यंह्याएतेषांमंत्राइ
तिसूचितंतेनैंह्रींश्रींअनंगकुसुमामातंग्यैनमित्यादि
प्रयोगःसिद्ध्यति अष्टमंन्यासमाह विन्यस्तव्याइत्यादिना

पृ० १५४अ) मातंगीपदस्यशेवरशेखरलक्ष्मीभूताप्रभृतयः इहापिमं
त्रिणेतिपूर्वोक्तार्थकेनवीजत्रयलाभःवीजत्रयादिका
नितिवासर्वत्रानुवर्ततेतेनैंह्रींश्रीलक्ष्मीभातग्यैनमः
इत्यादिप्रयोगः ततोमूद्ध्निमूलमंत्रन्यासोनवमः आवारा
द्यष्टस्थानेषुव्राह्माद्यष्टमातृन्यासः अत्राप्यनुवृत्यापीज
त्रयलाभःतेनैंह्रींश्रींव्राह्मीमातंग्यैनमःइत्यादिप्रयोगः
एषदशमोन्यासः एषेवस्थानेष्वसितांगभैरवादिन्यासः
इहाधिपूर्ववत् ऐंह्रींश्रींअसितांगभैरवमानंग्यैनमि
त्यादिप्रयोगः एषदशमोन्यासः पुनर्मूर्द्ध्निमूलमंत्रन्या
सोद्वादशतमः त्रयोदशतमन्यासमाह आधारेत्यादिना
इमाःक्रमादित्यंतेनक्रियाशक्तिरेकासृष्टिसंज्ञेत्येकाप्रत्ये
त्येकासुंदरानंदेह्येकाभुवोर्मध्यित्यारभ्यशिवांतमूर्द्ध्वार्द्ध्वा
दिदशस्थानानिवोद्धव्यानि एषुचमूलाधारादिमारभ्यशि
वांतषोडशस्थानेषुवामाद्यानवृवुद्ध्यंताःषोडशशक्तयो
न्यस्तव्याःतत्रवामामातंग्यैनमःज्येष्टमातंग्यैनमःइत्याद
यःप्रयोगाः चतुर्दशतमंन्यासमाह शिरित्यादिना एता
वक्ष्यमाणाःतांमातंगींमातंगीपदाद्यांपुनर्महदाद्यांमतं
गींपुनर्महालक्ष्मीपदादिकांततःसिद्धलक्ष्मीपदादिकां
न्यसेत् वीजत्रयप्रयोगः सर्वत्रमातंग्यंतत्वमपिसर्वत्र तथा
चैंह्रींश्रींमातंगीमातंगीमातंग्यैनमःइतिमातंगीपदत्र
यघटितःप्रथमोत्रःऐंह्रींश्रींमहामातंगीमहामातंगीम
हामातंग्यैनमःइतिमहापदमधिकमंतर्भाव्यमातंगी
पदघटितोद्वितीयः ऐंह्रींश्रींमहालक्ष्मीमातंगीमातंग्यै
नमः इतितृतीयः ऐंह्रींश्रींसिद्धिलक्ष्मी  ||    ||

पृ० १५४ब) लक्ष्मीमातंगीमातंग्यैनमः इतिचतुर्थः वस्तुतस्तुमहा
पदपूर्वकत्वमेवमातंग्यामहादाद्यांतमितिमूलात्प्रती
यतेनतुमहामातंगीपूर्वपदमपि तथाचमहामातंगी
मातंग्यैनमः इतिमातंगीपदद्वयघटितेवायंमंत्रोन
तत्पदत्रयघटितितिध्येयंमूलमंत्रस्यमूलाधारेन्या
सोयंपंचदशतमः पुनमूलेनव्यापकन्यासःषोडश
तमःसामान्यप्रक्रियाप्राप्तांतर्मातृकान्याससृष्टिस्थि
तिः संहारसृष्टिस्थितिन्यासकलादिमातृकान्यासप्रपं
चमातृकान्यासादयोत्रापिनविस्मर्तव्याः कूलिकाकेश
समुदायोमूर्द्धःतस्यकल्हारेणसुगंध्युत्पलविशेषेण
वद्धयानिर्मितयानियमितेकीकरणेनितस्ततोगति
विशेषोपयातांशंखपत्रंशंखकृतताटंकंइतिकेचित् 
शंखपदंकंकणादिरूपशंखकृताभरणविशेषपरं
यत्रपदंचतालपत्रार्थंताडीपदंहिस्त्रियःकर्णभूषणं
रचयंति शंखेनसहितंपत्रंयस्याःसातथेत्याहुःकेचि
त् चित्रकंतिलकंतमालपत्रंतिलकंचित्तकंचविशेष
कमितित्रिकांडीस्मरणात् पूजायंत्रमाह त्रिकोणेत्या
दिना पूर्वमधोग्रंत्रिकोणंतदुपर्ययेकंवृत्तंततोष्टदलं
ततोवृतंततःपुनरष्टदलंतद्वहिर्वृत्तंततोवहिःषोड
शदलंकमलंतद्वहिः मवज्रंभूपुरंकमलत्रयमपिस
केसरमितिध्येयं विभूत्यादयोनचात्रपीठशक्तयोमा
तंग्यंताः तेनविभूतिमातंग्यैनमित्यादिप्रयोगः ऐं
ह्रींश्रीसर्वशक्तिकमलासनायनमः इतिपीठपूजा

पृ० १५५अ) मंत्रःपूर्ववदित्यनेनरामकोणमारभ्येत्युक्तं रत्यादेःपूजा
मंत्राश्चन्यासमंत्राएव तत्ररत्यादयस्त्रिकोणमध्येव
वामकोणादिषुहृल्लेखाद्यापित्रिकोणेवपूर्वादिच
तुर्दिक्षुमध्येचअंगानिप्रथमाष्टदलकेसरेषुततस्त्रि
कोणेवहृल्लेखादितोवहिर्भागेपंचवाणाचतुर्दिक्ष्वग्रं
चप्रथमाष्टदलेषुअनंगकुसुमाद्याःमध्येव्राह्माद्याःअ
ग्रेअसितांगादिभैरवाःषोडशदलपत्रेषुवामाद्याःषोड
शचतुरस्रेपूर्व्यदिदिक्षुमातंग्यादिपूर्वकामातंग्याश्च
तस्रःचतुरस्रकोणेषाग्नेयादिक्रमेणविप्रेशादयःएत
चतुरस्रवाह्येसामान्यशास्त्रप्राप्तत्रिरेखाकृतभूपुरप्र
थमवीथ्यामिंद्रादयःतद्वहिर्वीथांवज्रादयःपूजनीयाः
इतिनिष्कृष्टार्थः रत्यादयोहृल्लेखाद्याःप्रधानसमकक्ष
देवतापूजाज्ञांसंप्रार्थ्यअंगादिद्वादशावरणपूजाए
कैकावरणपूजांतेहस्तप्रक्षालनप्रथमाद्यावरणप्र
थमपूजानिवेदनादिकंपूर्ववत् अथैवंप्रकारेणसा
धितमंत्रस्यस्वेष्टसाधकत्वमुपदिष्टंतत्रप्रकाराकांक्षया
माह मक्षिकेत्यादिमल्लिकाचमेलीपुनागःकेसरःउत्प
लैःनीलोत्पलैःलक्ष्मीस्तांवूलाकारवल्लीकिंशुकःपला
शःवंजुलोवेडसित्यपरपर्यायःकृष्टिःआकर्षणंसर्व
मितिपूर्वोक्तमत्रप्रकरणेयतरेवोपादेयंनवक्ष्यमाणम
पि तथासतिसर्वांतेवपरिभाषार्थंसर्वादौवेदमभिहि
तंस्यात् मध्येतदभिधानंतुग्रंथासौरस्यकरमेवेतिध्येयं
त्रिमधुरंमधुघृतशर्करात्मकंमधुघृतदध्यात्मकमितिके
चित्   |

पृ० १५५ब) कुंकुमादीत्यादिनाजटामांसीकर्वूररक्तचंदनानितथाच
शक्तिगंधाष्टकनेतिपर्यवसनंतत्समुदितगंधाष्टकहो
मफलंजगद्वश्यतातिलकंतुकन्ययाहिमोदकेनचतु
र्दश्यांरात्रौपिष्टेनपुनरेतन्मंत्राभिमंत्रितेनकर्तव्यं ए
तानिचंदनादीन्यष्टद्रव्याणि वीजानिजलपिष्टानिकां
स्यपात्रेखरातपेस्थापयेत्तस्यतत्तैलंनिःसरत्येवनान्यथे
तिप्रकारेणसंपादितनिंवतैलान्वितलवणहोमतोवैरि
णांजयःपरान्शत्रून् अत्रपत्रहोमसंख्यानोक्तातत्रसा
मान्यतःपूर्वमुक्ताकार्यलाद्यवणैरवमवेक्ष्यसहस्राद्ययुतां
ताकालानाम्नानेमंडलादिरूपःसकृदितिन्यायादेकप्र
योगपर्ययाप्तेववायत्रतुनैकप्रयोगात्सिद्धिस्तत्रप्रयोगाः
पंचपर्यंतमनुष्टेयाइतिसर्वसिद्धं सिद्धमंत्रकस्यसाध
कस्यस्वकामनानुसारिसामग्रीपौष्कल्येपंचसंख्याकप्र
योगादवश्यमेवस्वकर्मार्थोदयितिभगवत्प्रतिज्ञास्त्यव्य
भिचारिणीइतिकाम्यप्रयोगांतंमातंगीमंत्रविधिंनिरूप्य
गोप्यप्रकाशनसंभूतापराधक्षमापनार्थं मुख्यस्तोत्रपा|
ठांतपूजांपरिसमाप्यैवगणेशाद्यपरदेवतासपर्याचर
णंनासमाप्यापीतिसूचयितुंचमातंगीस्तुतिमारभतेरे
वतामिति रत्नमालेतिस्तुतिनामअन्येवृहस्पतिप्रभृत
यःअन्येकुवेरादयः एतेनस्वस्वाभीप्सितलाभार्थमेषै
वोपास्येतिध्वनितंदेवींपदराज्ञींराज्यसंपरानंप्रथ
ममनुक्तमितितदप्याह विनम्रेत्यादिना एतेनप्रथ
मश्लोकेवांतिमेनान्यपदेनेंद्रादयोराजानोग्राह्या
इतिसूचयंतीहर्षकौमुदीप्रत्याख्याता नहिश्रीपदंल

पृ० १५६अ) क्षलक्षणादिक्लेशमंतरेणराज्यश्रियमाचष्टे संपदंपुन
रनायासादेवाभिदधाति अक्षत्रिमाणांदोषवत्पुरुषाप्र
णीतानांतेनसर्वज्ञभगवत्प्रणीतत्वस्यमत्स्यावतारोदे
वंवक्तीत्यादिवोधितस्यनैययायिकाभ्युपेतस्याभ्युपगमे
पिनक्षतिःस्परमतेतुवक्तीत्यस्याविर्भावयतीत्यर्थः नि
दंगुंफाः प्रवंधावेदागमाइतियावत् पदात्पदंपदेपदेप
दवीपंथानंस्वीयपदनिधानेनकृतार्थयंती धिनोतुप्री
णातु अलव्धेति लव्धानीत्यतःपूर्वंभूषाभावायाति
लव्धाभूषायैस्तेलव्धभूषाःपूर्वमाभूषणाभाववंतःसं
तःपश्चाद्भूषणवंतःइदंस्वभावाज्जन्मप्रभृत्येवभूषास्पद
मित्यतोऽलव्धभूषंविंवाधरेवन्यस्तललामस्थापितभू
षाविशेषस्तेनरम्यमित्यर्थः विंवाधरेन्यस्तंललामति
लकमिवरम्यंमुखंनेदंमुखंकिंत्वधरस्यरम्यंवतिलक
मित्यर्थः इतिकश्चित् परांश्रियमित्यत्रतेइत्यध्याहार्ययं ||

यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नाम
प्रेमनिधीतिपंथकुलभूःकूर्म्मावलोजन्मभूः सूपा
स्यंकृतवीर्ययजाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्तज्जेपूर्त्ति
मगादिनेशपटलःशव्दार्थचिंतामणौ ||   ||

पृ० १५६ब) अथमुख्यपूजांकृत्वापरेषांपूजाकर्त्तव्यामुख्ये पुष्पांजलिं
दत्वागणेशाद्यर्चनंभवेदितितंत्रांतरवचनात् पुष्पांजलिश्चा
यमपरदेवताभ्यर्चनाप्रार्थनार्थकः तत्रपूजायांगणेशा
दिरेवक्रमःपूर्वोक्तादेववचनात् ततश्चप्रादक्षिण्येनम
दुक्तस्थापनक्रमात्पूजानुष्टेया तथाचगणेशसूर्ययवि
ष्णुशिवाःपूजनीयाः क्रमशित्यायाति तेनैवचक्रमेणनि
रूपणमपियुज्यतित्यभिप्रेत्यगणेशनिरूपयितुमाह अ
थेत्यादिनायान्लव्धेत्यादिश्रोतृप्रवृत्यर्थंआचार्ययैः प्रणप्र
णवादिरयमुक्तःचतुर्राद्योपिविलोमेनतारादिर्विंदुसंयुतः
विघ्नमंत्रोहृदंतोर्चाविधौहेमेद्विठांतकिति प्रयोगसारे
औकारयोगः वीजमिंदुमरौयुक्तंकतृतीयंतथैवचेतिध्यान
माहसिंदूराभमित्यादिना ऊर्ध्वस्थवामदक्षिणहस्तयोरंकुश
पाशौदधस्थः योस्तयोर्दंवरमुद्रे वेदलक्षंचतुर्लक्षं इदंच
सर्वंसर्वत्रकृतयुगाभिप्रायं कल्पोक्तसंख्याचतुर्गुणंकलौ
सर्वमंत्रेषु कृतेकल्पोक्तमेवस्यात्त्रेतायांद्विगुणंचरेत् द्वापरे
त्रिगुणंप्रोक्तंकलावेतच्चतुर्गुणमितिसंहितादिवचनात् त
तःदैवैलक्षजपानंतरं एषोपिननियमःविंशल्लक्षजपेन्मं
त्रंतीर्थादौनिर्जनेवने तदंतेहवनंकुर्याल्लक्षांतेवापृथक्
पृथक् लुक्षांतेहवनंकुर्यादेषेवक्रमःशुभः इतिसंहिता
दिस्मरणात् तस्मादेकैकलक्षांतेवहवनंसाधीयः अत्र
मिलितैरेवाष्टद्रव्यैर्होमः दशांशसंख्याविशिष्टहोमक्रियां
प्रतिसर्वेषामप्यष्टद्रव्याणांयुगपत्करणत्वेनान्वयात्
एकैकद्रव्यकरणकोहिहोमोनाष्टद्रव्यकरणकः यत्तु
आहुतिप्रमाणालाभःस्यादितिपदार्थादर्शकृतोक्तं तन्न

पृ० १५७अ) एकैकद्रव्याहुतिप्रमाणस्यमूलेवोक्ततयातावद्रव्यमिलते
तावदाहुतिप्रमाणस्यार्थायातत्वात् यदपि नैवव्रीहिभिरिष्टं
स्याद्यवैर्नवयथाश्रुतेः मिश्रैरिज्येतयदिवेदिति भादृवचनोप
न्यसनेनविशिष्टस्यद्रव्यांतरतयामिश्रितद्रव्यहोमेनैकेनापि
द्रव्येणहोमःकृतोभवतीतितेनप्रतिपादितं तदपिन यवव्री 
ह्यादिस्थलेवकारश्रवणादितरद्रव्यतैरपेक्षेणहोमकरणता
याएकैकद्रव्येवोधनादशास्त्रार्थता प्रकृतंतुवाकारस्याश्रव
णात्केनवानैरपेक्ष्यकरणत्वंवोधितं नजानीमः वाकारश्रव
णयोरेकोकारबोधेवाकारोपादनमेवव्यर्थंस्यात् विशिष्टस्य
द्रव्यांतरत्वेपिकानोहानिः नह्येकैकद्रव्येणहोमपक्षपक्षपा
तिनोवयं येनकेनापिमोदकाद्यन्यतमद्रव्येणतवहोमोन
जातित्यस्मन्मतेव्रूयाः किंतुद्रव्यांतरत्वेनत्वदभिमतविशि
ष्टद्रव्यकरणतावादिनेवेतिनेदंकिमपिदूषणं यदपि
अष्टद्रव्यैस्त्रिमध्वक्तैजुहुयाच्चपृथक्पृथगितिगणेशविम
र्शनीवचनोपन्यसनं तदप्यस्मदनुकूलमेवामिलितानाम
ष्टद्रव्याणामेकक्रियायांयुगपदन्वयात् अष्टद्रव्यनामकंन
किंचिद्द्रव्यांतरमस्ति प्रमाणाभावात् संयोगमात्राद्रव्यांतरोत्प
तौनानाद्रव्यकल्पनयागौरवापत्तेः तस्मात्तत्तद्रव्यमेवसंयुक्त
मष्टद्रव्यमितिसूचमितुंपृथक्पृथगितिद्रव्यान्वितमुक्ति
एतेनाष्टद्रव्यकरणकहोमेकिमाहुतिप्रमाणमितिशंकानि
राकृता तद्द्रव्याहुतिप्रमाणस्यैवाष्टधामिलितस्यतद्दाहुति
प्रमाणतयार्थादेवप्राप्तत्वादितिदिक् शुद्धैः अवकरंदूरीकृ
त्य *?क्ताल्पशोषितैः सर्वशक्तिकमलासनायनमः इतिपीठ
मंत्रेमूलादित्वंकर्त्तव्यमित्युपदेशःकर्णिकायांमुख्यपूजा

पृ० १५७ब) नंतरंअंगाद्यावरणपूजातःपूर्वंप्रधानसमकक्षाणांग
णाधिपादीनांचतुर्दिक्षुपूजाकार्या अंगादिलोकपालांत
मितितुमूलवचनंपूर्वोक्तमावरणदेवतापरं नहिगणा
धिपादयोत्रावरणदेवताः एषैवदिशान्यत्रापि एतेनां
गादिलोकपालांतमितिसंभवाभिप्रायेणननियमिति मू
लेन्यूनताप्रदर्शनंपदार्थादर्शकृतां प्रत्युक्तं आवरणपूजा
यामंगादित्वस्यैवनियतत्वाभ्युपगमात् लोकपालांतत्वां
शेपुनरगत्याप्रायिकत्वाभ्युपगमःसाधीयात् लोकपानिं
द्रादीनांलां?प्रथमतःस्थलदानेनअनुगृह्णंतीतिव्युत्प
त्यालोकपालस्यक्वचिद्व्यभिचारस्थलेंत्यपूज्यकार्त्तवीर्ययार्जु
नाद्दिशक्तिसंग्राहकत्वसंभवेनसर्वांशेवमूलस्वारस्यम
प्युपपादयितुंशक्यते इतिमंतर्व्य तर्प्पयेदिति गंगणेशा
यनमः इतिप्रयोगंकेवित् गंगणेशंतर्प्पयामिनमः इति
प्रयोगंकेचनाहुः दिनशः इति एकैकदिनेचतुःशतसं
ख्ययाएकैकनारिकेलादिद्रव्येणजुहूंश्चतुर्दिनमध्येसक
लद्रव्यहोमंसंपादयिष्यतिसाधकः क्रमादित्यभिधानेव्यु
त्क्रमात्समुच्चितैर्वाचतुर्द्रव्यैर्होमःस्यात् तत्रापिनिर्देशक्र
मोव्युक्तमंवाधयेन्नतुपूर्वदिशाप्राप्यस्यसमुच्चयस्यवाधकं
किंचित्प्रत्युतसाधकमेवेतरेतरद्वंद्वोत्तरेवहुवचनं अत्र
क्रमोपादानादपिपूर्वत्रसमुच्चयः प्रतीयते यत्तुयथाला
भमष्टद्रव्योपादानंननुएकैकशोपिसर्वद्रव्यग्रहणमाव
श्यकत्वेनाम्नातं अन्यथातदेकतरद्रव्यस्यालाभेहोमक
र्म्मण एवानिष्पत्तिप्रसंगादितिहर्षकौमुदीकृतोक्तंतन्नयु
क्तं होमकर्मानिष्पत्तावपीष्टापत्तेः नचेदंप्रत्यवायोपादका

पृ० १५८अ) करणकत्वलक्षनित्यत्ववत् प्रमाणाभावात् नचदीक्षोत्तर
मिदंनित्यत्वमप्यत्रास्सेवेतिवाच्यं पुरश्चरणस्यानावश्यक
त्वस्यभक्तितरंगिण्यांसमूलंप्रतिपादितत्वात्  काम्यकर्म्मे
छोरेवपुरश्चरणस्यावश्यकत्वात् अतेवकाम्यकर्म्मणांपु
रतश्चरणीयत्वात्पुरश्चरणमुच्यतेइतितन्निरुक्तिः होमासं
भवेपिद्विगुणेजपादिरूपानुनुकल्पाश्रयणेनकर्म्मनिष्पत्तिः
संभवत्येवेतिकिंचिदेतत् नचकाम्यानुरोधार्थमेवयथा
लाभमितिमदुक्तिरितिवाच्यं यदाशक्नुयात्तदाकुर्यादिति
वचनाद्रव्यालाभेकथंकाम्यंकर्त्तव्यमित्याकांक्षायाभाये
नयथालाभमितिकल्पनायावसरस्मैवाभावात् ननुक
ल्पोपदिष्टद्रव्यंसकलमपिसंपाद्यप्रवृत्तस्याप्यकस्मादेका
दिद्रव्यव्यपगमेकथंकर्त्तव्यमित्याकांक्षायाभवत्येव काम्ये
प्युपक्रमादूर्द्धंकेचित्प्रतिनिधिंविदुरितिवचनादितिचेत्
मैवंकिंचिदित्यनेनैतर्थस्यमुख्यत्वंनास्तिकिंतुतादृशस्थ
लेकाम्यप्रयोगमंगेवभगवतीतिसर्वसंमतोर्थितिध्वन
नात् सतिलैरित्यत्रलाजैदित्यत्रचतुष्कशक्नुप्रतिपदमा
रभ्यचतुर्थ्यंतमित्यनुवर्त्तनीमीचतुर्दिनमित्यप्येतत्परमेव
एतेनवृद्धिन्यूनत्वाभ्यांयदासावनचतुर्दिनत्वप्रतिपदादि
चतुर्थ्यंतंनसंभवतितदैषप्रयोगोनानुसरणीयितिध्वनि
तं संवादं विवदतासहैकवाक्यत्वं हस्तिनाभग्नेनश्चेताकं
रक्तचंदननिंवान्यतमेनगजदंतेनवागणेशस्योक्त ध्याना
नुगुण्येनप्रतिमांकृत्वा आवाहनपूर्वकंगणेशंसंपूज्यसो
पवासस्तांप्रतिमांस्पृशन्नेवस्पर्शमारभ्यामोक्षंचंद्रग्रहणे
मंत्रममुंजप्त्वासमावाराद्धोमसंपातवतींतांशिखायांस

पृ० १५८ब) मुद्वहन्साधकोविवादादिषुजपवान्स्यात् मदः करिम
दः अनुलोमेति एकस्यैववीजस्यानुलोमविलोमस्थत्वंम
ध्यस्थत्वरूपमेवपर्यवस्यति तथाचवीजयोरनयोर्मध्येअमु
कंवशंकुरुइत्यादित्याध्यनामसौवर्णराजतकांस्यादिपात्र
प्रसारितनवनीतमध्येलिखित्वातत्रविघ्नेशरभ्यप्राणप्रति
ष्टांकृत्वासंपूज्याष्टोत्तरशतावृत्यामूलमंत्रेणाभिमंत्र्यरात्रौमौ
नंकृत्वाभक्ष्ययेद्यदितदातस्यसाधकस्यससाध्योवश्यंशीघ्रं
वशीभवतीत्यर्थः इतिपदार्थादर्शकारः आदौगमितिअंते
अंगृइतिविलोमतोलेख्यमिति हर्षकौमुदीकारः युज्यतेचे
क्षमेव अन्यथाएकाक्षरकेवायंमंत्रितिजानतोप्याचा
र्यस्याजुलोमविलोमस्थेतिकथनंकथंयुज्येतगंवीजंदक्षि
णोतयोः सौवर्णेराजतेताम्रेकांस्येवामृन्मयेपिवा शुद्धंपात्रे
नवनीतंप्रसार्ययाष्टदलंलिखत् कर्णिकायांपरस्परंगंवीजं
सन्मुखद्वयंलिखेचुतदुदरेसाध्यनाप्रसंलिखेत् गमिति
वीजांतरितंसाधनामाक्षराणिचविष्टमेहुमितिवीजेनमंत्र
येच्चसहंस्रकं ततःसाध्यस्यप्राणप्रतिष्टामंत्रकं शुभं शत
वारंजपेदाशुजप्त्वातन्नवनीतकं भक्षयेत्साधकोनूनमेवं
सप्तदिनंचरेत् साधकस्यवशेनूनंसाध्योवश्यंभवेत्ततः अर्थैः
प्राणैश्चसर्वस्वैःसवशोभवतिध्रुवमितिसाध्यनामलिखने
प्राणमंत्रमूलमंत्रजपयोश्चविशेषस्यावेदकस्यश्रीभगवत्प्र
णी ततद्रयामलस्यदर्शनापरस्परा?भिमुखंइस्थमेवानुलोम
विलोमपदाभ्यामभ्युपदिष्टं यद्वामौलंअष्टोत्तरशतमितिप्रा
णमनुपूर्वेणैवान्वेतु अल्पांतरत्वात् मूलमंत्रंप्रजप्येत्यत्रतु
दर्शिततंत्रोक्तसहस्रसंख्ययैवसंख्याकांक्षापहर्त्तव्येतिध्येयं

पृ० १५९अ) पाणौऽलिखित्वातयोरंतस्तिर्यकपंक्ष्माकारेणसाध्यादिनामे
तिकेचित् नवनीतित्युपलक्षणमपूपादेःकार्योयंविधिरपू
पेचेतितंत्रांतरदर्शनात् सप्तवासरानिति शुक्लपक्षप्रतिपदमु
पारभ्य प्रकारांतरेणाकांक्षानिवर्त्तनापेक्षयाप्रकरणोपस्थित
स्यशुक्लप्रतिपदेवाकांक्षानिवर्त्तकत्वेनस्वीकर्त्तुमुचितत्वा
त् अस्यतंत्रांतरोक्तंकाम्ययंत्रंयथा अष्टारंपद्ममालिख्यकर्णि
कोपरितस्यवागौटींविंदुसमायुक्तांनाम्नासार्द्धंसमालिखेत् को
णपत्रेषुवाग्नीशनैरृत्यानिलसौम्यतः क्रमादंगाद्यस्ववर्णांश्च
ततःपन्नाग्रकेषुच मातृशक्त्यादिवर्णांश्च ततःपद्मस्यवाह्यतः
स्वदिक्षुलोकपालानामाद्यर्णानिसमालिखेत् शिष्टमातृका
यावेष्टायाशेनैवाकुशेनच तस्मिन्तावाह्यदेवेशंविघ्नंयंत्रेसम
र्चयेत् क्षौमादिवस्त्रैसंवेष्ट्यगलेवामूर्द्ध्निचारयेत् तस्यहस्तग
तालक्ष्मीर्वाणीएजिह्वागतासदा मेधामनोगताकीर्तिंवर्द्धमा
नासदाभवेदिति अस्यार्थः पूर्वमष्टदलकमलंविलिख्य तदु
पर्ययष्टारंविलिख्य तदुपरिषोडशदलंविलिख्य ततोवृत्तच
तुष्टयेनवीथीत्रयंरचयेत् तत्रकर्णिकायांमूलमंत्रंवीजात्म
कंतस्यांतःसाध्यादिनामप्राग्दलमूलमारभ्यक्षिप्रप्रसादनमं
त्रस्यवक्ष्यमाणस्यमूर्त्त्यष्टकादिमाक्षराणिलिखित्वाष्टाक्षरस्या
ग्नेयादिकोणदलेषुसौम्यदिग्दलेचक्रमादंगपंचकनामादिमा
क्षराणिलिखित्वाप्रथमाष्टपद्मस्यदलाग्नेषुव्राह्मादिमातृरूपा
याःशक्तयस्तत्नामाद्यवर्णानालिख्यतद्वाह्यतःस्थितेष्टारेखदि
क्षुइंद्रादिदिशासुक्रमादिंद्रादिलोकपालानामादिवर्णानालि
ख्यषोडशदलेषुस्वरान्लिखित्वाशिष्टावशिष्टाया कादिक्षांत
मातृका तयाप्रथमवीथीपाशवीजेनद्वितीयां अंकुशवीजे

पृ० १५९ब) नतृतीयामावेष्टयेदिति गायत्र्याःयंत्रेषुलेख्यतयासोद्धतातं
त्रांतरे एकद्दंष्ट्राशव्दांतेविद्महेपदमुच्चरेत् वक्रतुण्डपदंङे
तंधीमहीतिपदंततः तन्नोविघ्नःपदांतेप्रवोवर्णौततोदया
त् एषागणेशगायत्रीसर्वविघ्नविनाशिनी होमपूजोपयु
क्तानांद्रव्याणांप्रोक्षणंबुधः कुर्याद्गणपतेरेतद्राद्यत्र्येतिसतां
मतं सारसंग्रहेतु पूर्वयंत्रेएतद्गायत्र्यापत्रेष्वेवलिखनमुप
दिष्टं तदीयवचनंफक्किकाचयथा नवनीतेनवेलिख्याद
नुलोमतः उदरस्थितसाध्याख्यंतद्वीजंचप्रवेष्टयेत् समीर
णंप्रतिष्टाप्यजप्त्वाष्टशतसंख्यकं तूष्णींप्रभक्षयेदेतत्सप्त
रात्राद्वशीकरं अस्यार्प्यः कर्णिकायांषट्कोणमध्येपरस्प
राभिमुखंगंकारद्वयमालिख्यमध्येवीजभागयोःसाध्यादि
दिकंविलिख्यवीजैःसंवेष्ट्यषट्कोणेष्वंगषट्कंलिखित्वातद्व
हिरवृदलस्यकेसरेषुद्विशःस्वरान्दलेषूक्तगायत्रींत्रिश
स्त्रिशोलिखित्वाबहिर्व्यंजनावेष्टितंतद्वहिश्चालिद्वयेवी
जंलिखित्वासाधस्यप्राणाःप्रतिष्टंत्वितिजप्त्वावीजमंत्रेणा
ष्टोत्तरशतसंख्ययाभिमंत्र्यसाध्यदिग्वदनोभूत्वातूष्णीमे
वार्द्धरात्रेस्वयंभक्षयेदितिस्वसंप्रदायाद्व्यवस्थात्रोत्रेया महा
गणपतिमंत्रमुद्धरति श्रीशक्तीत्यादिना श्रीवीजादिप्रसि
द्धं भूवीजंपंचांतकः शक्रयुतःसविंदुर्मनुस्वरेणांतुपा
श्रितश्च विघ्नवीजंपूर्वोद्धतैकाक्षरमंत्रेव इतिपंचवीजानि
प्रथमं वरदमितिशव्दकर्मणिद्वितीया मंत्रेतुसंवुद्ध्यंतःके
षांचिन्मतंगणपतिपदमपिसंवुध्यंतमेवचतुर्थ्येकवच
नांतं केचितुश्रीमहागणपतिपदंसंवुद्ध्यंतं वशमितिवी
प्सितमाहुः एतदभिप्रायेणैवद्वात्रिंशद्भेदगुणीतामहागण

पृ० १६०अ) पतेर्मनुमितिमूलकृतापूर्वमभिहितं गंवीजंस्वाहाशक्तिःष
ष्ठंवीजंद्विठःशक्तिरितिवचनात् प्रणवंकमलामायांभुवारू
ढंगणंतथा मन्मथंगंगणेशस्याद्यंषष्ठंसमुच्चरेत् वीजान्ये
तानिसंकीर्त्त्यस्वाहाशक्तिर्मनोभवेदिति रुद्रयामलानुसारि
णस्तुसकलान्यपिषड्वीजानीत्याहुः षडंगन्यासमंत्रानुद्धरति
षड्वीजेत्यादिना स्वस्यपूर्वोक्तानियानिषट्स्ववीजानितत्स्थेत
अंतर्वर्त्तितयातत्सहितेनदीर्घभाजादीर्घषट्केनक्रमशोयु
क्तेनस्वबीजेनगमित्येवंरूपेणेत्यर्थः यथाविधीतिहृदयादि
मंत्रसाहित्यप्रापणाय० विधानविदित्यनेनषडंगादिमुद्राक
रणार्थंतदीयज्ञानवत्वमपेक्षिततमित्युक्तं तथाचोंगांहृद
यायनमः श्रींगींशिरसेस्वाहेत्यादि गंगःअस्त्रायफडित्यंतः
प्रयोगःपर्यवसन्न इतिपदार्थादर्शकारः ओंश्रांह्रींक्लींग्लौं
गंगांहृदयायनमः इत्यादिरेवप्रयोगः षड्वीजानामेवप्राथ
म्यस्यमूंलकृताभिधानादेकैकबीजप्राथम्यस्यप्रमाणप
दवीमनारूढत्वादितिगूढार्थदीपिकाकारः केवलंगांगी
मित्यादिमंत्रैरेवषडंगन्यासः स्ववीजानिहिवहूनिसंति खां
तंसांतविषं सविंदुसकलं विंद्वौयुतं केवलं पंचैतानिपृथक्
फलंविदधतेबीजानिविघ्नेशितुरितितंत्रांतरदर्शनात् तदि
हकिंस्ववीजमादर्त्तव्यमित्या कांक्षायांषट्वीजस्थेतिस्ववी
जविशेषणमाम्नातं एषेवचमूलस्वारस्यापातःपंथाः
प्रथममतविवक्षायांपृथक्तारादिस्वेनेतिव्रूयात् द्वितीय
मतानुमतौषड्बीजांतस्वबीजेनेतिवास्ववीजेनेतिवाब्रूया
त् देतिकेचिदाहुप्रणकदिपंचवीजांतेगांगीमित्यादिना ष
ड्बीज षडंगन्यासोनुष्टेयः सवीजस्यवारद्वयमुल्लेखेप्रमा

पृ० १६०ब) णाभावादित्यपिकश्चित् परेतुआद्यंगणपतेबीजंषड्दी
र्घस्वरसंयुतं षड्भीबीजैस्तुसंयोज्यहृद्व्रह्मादिषडंगकौइति
रुद्रयामलमनुसरंतोगूढार्थदीपिकाकारमतमेवानुम
न्यंते पृथिव्यामध्येइक्षुरससमुद्रःतन्मध्येनवरत्नमयोद्वी 
पः तन्मध्येरत्नमयेवपारिजातवृक्षः तस्याधस्तात्मातृ
काकमलीतदंतः षट्कोणंतस्यांतस्त्रिकोणंतत्रमहाग
णपतिंपूजयेदितिविशेषः ध्यानमाह हस्तींद्रेति हस्तींद्र
स्याननमिवाननंवामांकस्यायायस्य प्रियायावामहस्तेप
द्मंददक्षियोनालिंगनं दशहस्तोयांमहागणपति तत्रद
क्षिणाधः करमारभ्यदक्षिणोर्धकरपर्यंतंगदोदित्रिशि
खपदार्थत्रिशूलअब्जपदार्थशंखोत्पलविषाणपदार्थ दं
ताः वामाधःकरमारभ्यत रूर्द्धकरपर्यंतंव्रीह्यग्रपाशचक्रे
क्षुधनुर्वीजपूरफलानि उक्तंहिगणेशविमर्शिन्यांदक्षाधः
करमारभ्यवामाधस्थकरांतकं गदाशूलाब्जकह्लारविषा
णंदक्षिणैःकरैः शाल्यग्रपाशचक्रेक्षुचापसद्वीजपूरकं वा
मैर्दधानंमंजीरविलसच्चरणांवुजं लीलयारत्नकलशं
पुष्कराज्रनिधायचेति अत्ररत्नेकलशशुंडाग्रेइतिध्येयं
चतुश्चत्वारिंशत्सहस्राधिकचतुर्लक्ष्मीपुरश्चैरणजपसं
ख्या प्रागुक्तेनेति चत्वारिंशदधिकचतुःशतसंख्ययाप्र
तिदिनंतर्प्पयेदित्यर्थः त्रिकोणमधोग्रंतदुपरिसकेसरम
ष्टदलंपूजायंत्रं तत्रत्रिकोणमध्येप्रस्तुतदेवतांसंपूज्य
चतुर्दिक्षुपूर्वादिक्रमेणमहालक्ष्मीनारायणादिमिमिथु
नदेवताचतुष्कमभ्यर्च्य देवाग्रेलक्ष्मीगणनायात्मकपं
चममिथुनदेवतामभ्यर्च्यषट्कोणेषुक्रमादामोदादिष

पृ० १६१अ) ट्कंसस्वस्ववनितंसंपूज्यषट्पार्श्वयोः सस्ववनितौशंखप
द्मनिधीसंपूज्यअंगाद्यावरणदेवताःपूजयेत् आवरणानि
चात्रचतुर्विधानि अंगमातृ० लोकपाल वज्राद्यायुधभेदात्
अन्येनिध्यंताः प्रधानसमकक्षाः इतिविवेकः नचमिथुना
वृतिराद्यास्यारामोदाद्यैर्दिगंवरैः द्वितीयांगैस्तृतीयास्यादि
त्यादिवक्ष्यमाणमूलविरोधः मिथुनदेवताप्रभृत्येवावर
णदेवतानांगणनादितिवाच्यं तत्रमिथुनादिदेवतानांमु
पदेशतोनुक्ततयातद्देवतानांतत्तत्क्रमतः पूजासूपादाना
र्थमाद्यत्वादिकथनस्योपपन्नत्वात् नहितत्रोपदेशक्रमःना
प्यतिदेशःनिधिपूजामाःव्यावर्त्तनीयत्वात् नवावृत्तिपद
मत्यंगतमितिवाच्यं चतुर्दिक्षुस्थित्यामध्यस्थदेवतायाआ
वृत्तत्वेनावृतित्वस्यानपायात् आवृत्तित्वकथनमपिमध्य
देवतायाआवरणं यथास्यात्तथाचतुर्युगाद्यवच्छेदेनपूजा
प्रार्त्थमेव पारिभाषिकंतुमध्यंमुख्यपूजातर्प्पणप्रथमप्र
थमपूजानिवेदनहस्तप्रक्षालनादिफलकमावणत्वमं
गदेवताप्रभृत्येव मूलस्यअंगादिलोकपालांतमित्यम्यपू
र्वमुक्तस्यस्वारस्यात् पोत्री वाराहावतारोविष्णुः शुकःप
क्षिविशेषःप्रसिद्धः कल्पचोदितैर्वाद्रव्यैःस्वेप्सितान्साधये
दित्युक्तं तत्र तद्द्रव्याकांक्षायामाह पद्मैदित्यादि भूपालोभि
षेकादिगुणविशिष्टः नरपतिः तद्योग्यतयाक्षत्रियमात्रं
पूर्वापरयोर्व्राह्मणवैश्यवर्णोपादानात्मध्येतनस्यापिव
र्णपरतायाएवोचितत्वात् अतेवपद्मैर्दुर्मिलमहाश्रेष्ट
पुष्पभूतैः पूर्वंसुलभैरुत्तरत्रहोमोभिहित तर्प्पण प्रयो
गमाह प्रत्येकमित्यादिना आदौमूलमंत्रेणमहागणप

पृ० १६१ब) तिं तर्प्पयामीत्यंतेनचतुर्वारंगणेशंतर्प्पयित्वा श्रीशक्त्यादी
नांपंचानांप्रत्येकंस्वस्ववीजान्वितानांस्वस्वप्रियहर्म्यादियु
क्तानांचतुर्वारंतर्प्पणंकृत्वा एकैकमिथुनतर्प्पणांतेचतु
र्वारंगणेशंतर्प्पयित्वा गणेशवीजमुच्चार्ययामोदादीन्स्व
प्रियायुक्तातृप्रत्येकंचतुर्वारंसंतर्प्य गणेशमपिचतुर्वारं
प्रत्येकंतत्तदंतेसंतर्प्य शंखंपद्मनिर्धिचसविंदुस्वनामाद्या
क्षरबीजकंचतुर्वारंसंतर्प्य पूर्ववद्गणेशंचतुर्वारंतर्प्पयेत् 
तथाचाष्टोत्तरशतंतर्प्पणानिसिद्धानि प्रथमंचतुर्वारं मु
ख्यदेवस्य पंचमिथुनानांमिलित्वापंचविंशतिः आमोदादि
मिथुनानिषट् तेषांचतुर्विंशतितर्प्पणानि तत्तदंत्यमुख्य 
तर्प्पणान्यपिचतुर्विंशतिऽ निधिद्वयस्याष्टतर्प्पणानि तत्त 
दंत्यमुख्यतर्प्पणमप्यष्टसंख्यमितिसोयंपक्तः कनिष्टः य
दातुप्रियान्विताः शक्तियुक्तानितिमूलपदाभ्यांश्रीपत्या 
दियुक्ताः श्रीप्रभृतयःश्रीप्रभृतिशक्तियुक्ताःश्रीपत्यादयः
संतर्प्याइतिवुध्यतेइत्युच्यतेतदाषोडशाधिक द्विशतसं
ख्यानितर्प्पणानिभवंतिसोयंमध्यमःपक्षः तत्रमूलंचतु
र्वारंसंतर्प्य० श्रींश्रीपतिसहितांश्रियंतर्प्पयामीतिचतुर्वा
रंपुनः श्रींश्रींसहितंश्रीपतिंतर्प्पयामीतिचतुर्वारंतर्प्प
येत् एवंषड्विंशतिदेवतानांप्रत्येकेचतुर्वारंतर्प्पणेचतु
रधिकशतंतर्प्पणानि मध्येमध्येनुष्ठेममुख्यीयचतुःसं
ख्यतर्पणान्यपित्रयोदशधाफलिनानीतितत्संख्यापिच
तुरधिकशतमेवपुनः सर्वांतेचतुर्वारंमूलतर्प्पणमिति
क्रमः उत्तमस्तुपक्षश्चतुश्चत्वारिंशदधिकचतुः शतसंख्य
यातर्प्पणैर्भवति तत्प्रकारोयथा आदौमूलंचतुवारंसंत

पृ० १६२अ) र्प्यमूलीयाष्टाविंशतिवर्णानांप्रत्येकंचतुर्वारंप्रत्येकंवर्ण
णांतेपूर्ववन्मूलतर्प्पणेनाष्टावंशतिधातर्प्पणचतुष्कंपुन
र्मूलेनचतुर्वारंतप्पणं एवंमिलित्वाष्टाविंशत्यधिकद्विश
तसंख्याकानितर्प्पणानिजातानि ततोमध्यमंपूर्वमुक्तं प्र
कारमनुसृत्यतर्प्पणेषोडशाधिकद्विशतसंख्याकतर्प्प
णान्यधिकानीतिमिलित्वोत्तमोक्तसंख्यासंपद्यतिति तदे
तदुक्तं गणेशविमर्शिन्यां सर्वाभीष्टप्रदंवक्ष्येचतुरावृत्ति
तर्प्पणं एकांतेविजनेरम्येसर्वोपद्रववर्जिते कृतस्नाना
दिकोमंत्रीपूर्ववन्न्याससंयुतः तडागमध्येसंचिंत्यपुष्पि
तंनलिनीवनं तस्यमध्येमहापद्मंतरुणादित्यसंभवं
समुन्नतंसुगंधाढ्यंरमणीयंमनोहरं सद्योविकसितं
ध्यात्वामंचीपूर्वोक्तमंत्रवित् शुद्धंरजतसोपानपंक्त्यांत
राविमंडलात् विनिर्गत्यावरुह्योव्यकर्णिकामध्यसं
स्थितं इतिध्यात्वासावरणंमहागणपतिंसुधाः प्रकटै
र्गंधकुसुमैः समभ्यर्च्याथपूर्ववत् निधायपुष्करंमुखं
साधकेंद्रस्यमूर्द्धनि वर्षंतंरत्नधाराभिध्यात्वादेवस्यमू
र्द्धनि चंद्रचंदनकाश्मीरकस्तूरीलेपितैर्जलैः प्रथमं
मूलमंत्रेणचतुर्वारं यतर्प्यच मिथुनानिपंचषट्चशंख
पद्मनिधीअपि स्वस्ववीजादिकैर्मंत्रीस्वाहांतैश्चचतुश्च
तुः मूलमंत्रंचतुर्वारंपूर्ववत्तर्प्पयेत्पृथक् संभूयाष्टो
त्तरशतंकनिष्टःस्यादमंक्रमः अथवा मूलमंत्राद्यैर्व्यस्तै
रेतैश्चपूर्ववत् मंत्रैर्वातर्प्पमेद्विद्वानर्चनोक्तप्रकारतः
मध्यक्रमोयंसंभूयद्विशतंषोडशोत्तरं अथवामूलमंत्रे
णचतुर्वारं प्रतर्प्यच सर्वमंत्राक्षरैःसर्वैःस्वाहांतैश्चच

पृ० १६२ब) तुश्चतुः मूलमंत्रंचतुर्वारपूर्वकंप्रेसंतर्प्यच मिथुना
दींस्ततःपश्चात्पूर्ववत्संप्रतर्प्पयेत् भवेत्संभूयसचतु
भ्रत्वादिशच्चतुःशतं एवंज्येष्टक्रमःप्रोक्तोवुधैरागमपा
णैः एवंसतर्प्यतत्पश्चात्पूर्ववत्सोपचारकैः संपूज्याभी
ष्टमध्यर्थ्यप्राणस्योद्वासयेत्सुधीः मेवंतर्प्पयेन्नित्यं
मंडलात्सफलंभवेत् अनावृष्ट्यांभयेघोरेराजाचौरा
द्युपद्रवे महाज्वरेविवादेवमहादारिद्र्यसंकटे विवा
हादिषुकार्येषुसर्वेषुचविशेषतः एवंवैतर्प्पणंकु
र्यान्मानवेंद्रःप्रसन्नधीः महागणेश्वरःप्रीतोमहासंप
त्करोभवेदिति भूवीजयुद्धरतिस्मृतीत्यादिना स्मृति
र्गःमांसंलः प्रयोगांतरंतंत्रांतरोसाध्यहुफलकेलोहे
ताडपत्रेथताम्रके लिखेत्सप्तचतुष्कोष्टेरेखारेखाय
शूलकेर्क्रमान्मंत्रंवृहिःसाध्यमावाह्यवगणेश्वरं सं
पूज्यविधिवच्चक्रंस्पृशमांत्रंसहस्रशः जपावसानासू
र्वंतुस्त्रीणामाकर्षणंभवेदिति सप्तचतुष्कोछंदक्षि
णित्तरतःसप्तकोष्टानिअष्टरेखाभिःपूर्वपश्चिमतश्च
त्वारिकोष्टानिपंचरेखाभिरित्यष्टाविंशतिकोष्टकंरे
खायसूमकलंषुकोषुष्वेकशोमंत्रवर्णानाणिलि
ख्यसाध्यवर्णैर्वहिरावेष्ट्यसंपन्नयंत्रेगणपतिमावा
ह्यसंपूज्यतद्यंत्रंस्पष्टासहस्रसंख्यमामंत्रंजपेदिति
जपसंख्यासमासैः प्रागैवस्तोदैश्यस्त्रीसमाकर्ष
णंस्यादित्यर्थः शरणार्थंमंत्रमुद्धिति वीजमित्या
दिना पूर्वंत्रिकोणमधोमुखंतदुपरिषट्कोणंत

पृ० १६३अ) स्योपर्ययष्टदलंकमलंतदुपरिवृत्तरेखाचतुष्टयेनैकैकपं
क्त्यवकाशंवीथीत्रयंतदुपरिभूपुरद्वयेनपरस्परसंभिन्ने
नाष्टारंविरचयय त्रिकोणमध्येसाध्यादियुक्तंमूलवीजंग
मित्येवंरूपंतद्वहिः प्रणवेनावेष्टितंलिखित्वा तद्वहि स्त्रि 
कोणाद्वहिश्चतुर्दिक्षुप्रसिद्धपूर्वादिमारभ्यैकशोलक्ष्मीमा
यामन्मथभूमिवीजान्यालिख्यषट्कोणेषुप्रणवादिषट् 
वीजान्यालिख्यषट्कोणसंधिषुवाह्यतःपूर्वोक्तषडंगमं
त्रानालिख्य मंत्रस्यशिष्टानेकविंशतिवर्णास्त्रिशःस्त्रिशः
सप्तपत्रेष्वालिख्य शिष्टमेकाक्षरमष्टपत्रेलिखित्वाप्रथ
मांक्रमतोद्वितीयांव्युत्क्रमतोमातृकाणैर्वीथिंपूजयित्वा
तृतीयांपाशांकुशाभ्यांपूरयेदिति अन्यत्रानलपुरस्योर्द्ध
मुखत्वेप्यत्राधोमुखत्वोक्तिः पदार्थादर्शादिप्रामाणिक
ग्रंथानुरोधेन पद्मपादाचार्ययास्तुशिष्टमंत्रवर्णानांद्वाविं
शतिसंख्यानामष्टपदानिगणपतयेइत्येकं वरेतिद्वितीयं
वरदेतितृतीयं सर्वजनमितिचतुर्थां मेइतिपंचमं वशमि
तिषष्टं आनयेतिसप्तमं स्वाहेत्यष्टमंपदं एतान्येकशोष्ट
दलेषुलिखित्वावीथीत्रयंमातृकापाशांकुशैरेकशःसंवे
ष्ट्याष्टारेपाशमायावीजानिचतुरावृत्यालिखेदित्याहुः गुणश
श्चतिचकारेणद्वितीयःपूर्वोक्तःप्रकारःविद्वानितिज्ञानवा
नित्यर्थकं ज्ञानंवनिरर्थकाद्वर्णाद्विशिष्टंलिखनंपदार्थवो
धाधायकंलिखनंयदानामेवलिखनाद्भवतीतिस्वरूपमिति
द्वितीयोपिपक्षोमूलगम्योभवत्येवेतिसंक्षेपः प्रयोगांतरंतं
त्रांतरे श्वेतार्कमप्यपामार्गांपरेतपृथिवीरुहेसिद्धयोगादिना
त्पूर्वंशुक्रसौम्येंदुवासरे गंधंपुष्पंवधूपंचवलिंदत्वाप्रणम्यच

पृ० १६३ब) यदर्थंकेनसृष्टासिभूतलेसांप्रतंवयं आगतास्तवतत्सिद्ध्यै
तिष्टतिष्टमहौषधे इतिसूत्रंत्रिधावधादशवारंतपेन्मनुं
सिद्धयोगेसमुत्पाद्यमूलमछिन्नमादितः तेनांगुलीयकंकृ
त्वावेष्ट्यतस्मिन् गणेश्वरं अष्टोत्तरसहस्रंतुजप्त्वाधृत्वांगुली
यकं तेनहस्तेनजंतूनांकराग्रंसंस्पृशेद्वुधः तस्यस्पर्शनपा
त्रेणमहावश्यंभवेद्ध्रुवं जंतवस्तद्वशंप्राप्यदास्यंतिप्राणम
प्यहोइति तन्मुद्रिकायामुक्तमहागणपतिमंत्रोलेख्यः अ
ष्टोत्तरसहस्रसंख्ययामंत्रणाभिमंत्रितंचांगुलीयकंधारये
दित्यर्थः शेषंस्पष्टं विरिगणपतिमंत्रमाह मायेत्यादिना ख
ड्गीशोवः पावकोरः ह्रींविरिविरि गणपति वरवरदसर्वलो
कंमैवशमानयस्वाहेतिषड्विंशत्यक्षध रोयंमंत्रःअंगमंत्रा
नाह अंतःकरणेत्यादिना अंतःकरणमितिचतुःसंख्यातथा
चगणपतीतिचतुरक्तरैर्मायावीजादिकैहृदयायनमित्यं
तैर्हृदयेंगुष्टेचन्यासःफलितः एवन्यग्रेपियोज्यं ध्यानमाह
सिंदूराभमित्यादिना दक्षैहहोपाशवामेंकुशः अधोदक्षेमधुम
त्कपालं अधोवामोयोन्याहितः इतिचतुर्भुजोयं पुष्टिरपिचतुर्भु
जा तत्रवोर्द्धदक्षवामाभ्यांपद्मद्वयं पद्माभ्यामुल्लसंतौहस्तौ
यस्याइतिविग्रहान्मूलादप्येषोर्थः शक्यतेलव्द्धुं? अधोदक्षिणे
नप्रियाश्लेषः अधोवामेनतदीयलिंगाग्रस्पर्शितिध्येयं पुष्क
रंहस्तिहस्ताग्रंशुंडेतिप्रसिद्धं भक्ष्यंलड्डूकादि भोज्यमोदना
दि आदिनालेह्यचोष्ये लेह्यंरसालादि वोष्यमिक्षुखंडादि श
क्तिगणपतिमंत्रमाह शक्तीत्यादिना ह्रींगंह्रींगणपतयेस्वा
हे तिद्वादशार्णेमंत्रः व्यस्तैरिति मायास्ववीजमायासप्ताक्ष
रस्वाहात्मकैःपंचभिर्नेत्रांतंपंचांगन्यासंकृत्वासमस्तमंत्रेण

पृ० १६४अ) षष्टांगन्यासंकुर्यादित्यर्थः ध्यानमाहमुक्तेत्यादि ऊर्द्धयोदंक्ष
वामयोः कमलपाशौ अधोदक्षेरत्नकुंभःअधोवामोदेवीयो
निस्थ इतिचतुर्भुजोयं देवीतुद्विभुजा तत्रदक्षहस्तस्थितेनस
रसिजेनरुकशोभाइतिविग्रहादक्षिणहस्तेकमललाभःवा
महस्तःस्वपतिध्वजाग्रस्पृक एतद्गणपतैरेवमंत्रांतरमाह
शक्येति ओंह्रींगंह्रींवशमानयस्वाहे तिरुद्राक्षरोमंत्रः मंत्रप
दैरंगन्यासोनुष्टेयित्युक्तंतत्रकानिपदानीत्याकांक्षाभामाह
एकेनेत्यादिना समस्तेनेकादशाक्षरमंत्रेण अपूपैः केवलै
रेवघृतयोगोद्वितीयः पक्षः नचसामान्यशास्त्रात्सर्पिः साहिसं
होमेत्यावश्यकमितिवाच्यं अपूपानांघृतपक्वत्वादेवघृतसं
बद्धत्वात् अत्रत्येनवाकारघटितविशेषवचनेनसामान्यशा
स्त्रवाधोवाभिप्रेतः पूर्ववत् विरिगणपतिमंत्रकल्पवत् क्षि
प्रत्यादनगणपतिमंत्रमुपदर्शयति संवर्त्तेत्यादि संवर्त्तःक्ष
कारः पार्श्वः पकारः हृतनमः तेनगंक्षिप्रप्रत्यादनायनमि
तिदशाक्षरोमंत्रुद्धतः दीर्घयुक्तेन षट्दीर्घैः प्रत्येकंसंयु
क्तेन वीजेनस्वादिमवीजेन ध्यानमाहपाशेत्यादिना दक्ष्या
द्यूर्द्धयोराद्येतदधः स्थयोरंत्येआयुधेध्येये समधुत्रितयैरिति
तिलविशेषणं नचयन्मनेयथालाभमष्टद्रव्यैहोमस्तन्मतेति
लानामष्टद्रव्यांतर्भूततयैव प्राप्तौपुनरुपादानंपौनरुक्त्याय
स्थादितिवाच्यं मधुरत्रययोगस्यतत्राप्राप्ततयापुनरुक्त्यसं
भवात् अष्टद्रव्येष्वपितिलानामेवमुख्यत्वमितिसूचनार्थ
कतयापिपुनरुपादानसार्थक्यात् मधुरत्रितयैरि तिपाठेपि
मधुराणांत्रितयंयत्रेतिवहुव्रीहिणातिलविशेषणत्वमेवा
भ्युपेयं अथतिलैरद्युतंत्रिमधुरसिक्तैर्जुहुयादित्याचार्यचवना

पृ० १६४ब) त् नारिकेलस्यांतर्वर्त्तीउपरितनोभागोलोष्टंत्वग्लक्षणुपरि
तनोभागश्चर्मपदवाच्यहो माहुतिषुपूर्वमष्टध्यानारिकेल
मित्युक्तंतदपवादार्थमिदं अमुनाविधिनाः पार्थिववशीक
रणविधिना अष्टद्रव्यहोमेनेतियावत् तर्प्पणप्रयोगमाह
दिनादीत्यादिना दिनादिषुप्रातःकालेषुशुभोदकैः चंदनक
र्पूरकुंकुमादिमिश्रितजलैः पूर्वोदाहृतगणेशविमर्शिन्यां
तद्योगस्थोपात्तत्वात् तर्प्पणेध्यानमाह पाशेत्यादिना सोपा
नपंक्त्याराजतयादिननाथबिंबाज्जले आयांतंविविंत्यतर्प्प
येदित्यन्वयः जलपदशेषपूरणादौगणेशविमर्शिन्यैवपूर्वो
क्ताप्रमाणं येतुसर्वेष्वपिप्रयोगेषुध्यानमेतदिति ब्रुवतेतन्म
तेप्रमाणमन्वेषणीयं अंभोजगतं यज्जलेतर्प्पणमनुष्टेयं
तत्सरोवरादिजलध्यातसरोरुहगतेसाध्यमूर्द्धिपुष्करंदत्वा
तद्यंत्रनिर्यत्सुधयासिंचंतमित्यपिवोध्यं यदुक्तं बिंबादंबुज
वत्समेत्यसवितुःसोपानकैराजतैस्तोयंतोयजविष्टष्टरैर्धृत
लतादंतंसपाशांकुशं तासांसाध्यतृकेनिधायसुधयातद्रं
ध्रनिर्यातयासिंचंतंपुनरन्वहंगणपतिंस्मृत्वामृतैस्तर्प्पयेदि
ति हेरंवमंत्रमाह पंचेत्यादि ओंगूंनमितिचतुर्वर्णोयंमंत्रः
ध्यानमाह मुक्तेत्यादिना द्युसृणंकुंकुमं उर्द्धादिंकृत्वामुक्ता
दिपंचवर्णैःपंचमुखैर्गजमुखाकारैरुपलक्षितं हरिःसिंहः
सवाहनंयस्य दक्षवामयोरधस्थयोर्वराभयेनदूर्ध्वस्थितयोर
न्यान्ये दानं वरमुद्रा पंचवक्त्रा प्रतिवक्त्रंत्रिनेत्रादशभुजा सिं
होपरिस्थितामूर्त्तिरसौतत्रपूर्ववदेवपीठमंत्रप्राप्तौविशेष
माह प्रणवेतिगामिति ओंहुंहुंमहासिंहायगांहेरंवास
नायनमः इतिसप्तदशाक्षरमंत्रेणपीठपूजानुष्ठेयेत्यर्थः

पृ० १६५अ) विघ्नवीजेन सर्वतःप्रथममुक्तेनगमितिवीजेन तस्यैवविघ्न
देवताकत्वान् पदार्थादर्शकृतस्तुप्रकृतमंत्रवीजमेवात्रांत
र्भावयंति षष्ट्यामित्यादि अविशेषोपादानादुभयपक्षगतंति
थित्रयं पर्वदिने पूर्णिमामावास्ययोः धारणयंत्रमाह अभो
जमित्यादिना भूर्जपत्रेरोचनागजमदकुंकुमैरष्टदलंकमलं
लिखित्वातत्कर्णिकायांगूमितिप्रस्तुतमंत्रवीजंतस्यांतःसाध्या
दिनामलिखित्वाआग्नेयादिकोणगतपत्रकेसरेषुअंगचतुष्ट
यंकर्णिकायामेवाग्रतोनेत्रंदिक्पत्रकेसरेषुचतुर्धास्त्रंविलि
ख्यपत्रमध्येपूर्वादिक्रमेणप्रत्येकंसप्तसप्तसंख्यान्वक्ष्यमाण
मालामंत्रवर्णान्सप्तपत्रपर्ययंतमालिख्याष्टमद्यत्रेतूर्वरितष
ड्वर्णानालिख्यतद्वहिर्वीथ्यांमायावीजेनवेष्टनंतद्वहिर्द्वितीय
वीथ्यांसविंदुनातालव्यशकारेणवेष्टयेदित्यर्थः शक्त्याशका
रेणचेत्यावृत्तिद्वयमितिपदार्थादर्शोक्तेः मालामंत्रमाह शक्ती
ति स्ववीजं सांप्रतमेवोक्तहेरंबवीजं स्तंभयेत्यनेनैवद्वयमित्य
स्यान्वयः पंचपंचाशदक्षरित्येतावताशमनायेत्यकारस्ये
ह्येहीत्येकारेणनसंधिः एह्येहीतिसंधिकमेवेतिपाठादेव
सूचयन्ध्वनयति तथाच ह्रींक्रोंओंगूंनमःसर्वविघ्नाधिपा
यसर्वार्थसिद्धिदायसर्वदुःखप्रशमनाय एह्येहिभगवन्स
र्वंखादय स्तंभयस्तंभय ह्रींगूंनमःस्वाहाक्रोंह्रींइतिपंचपंचा
त्राद्वर्णकोयंमालामंत्रः प्रयोगात्साधयेदित्युक्त्यात्वातंत्र्यम
प्यस्यधनितं अंगानामप्यंगिन उपकारद्वाराफलसाधकत्वम
स्त्येवेत्यभिप्रायेणेदमित्यपिकश्चित् सुव्रह्मण्यमंत्रमाह तारे
त्यादिखड्गीश्वरोवः कूर्मश्चः निःस्वरःखरसामान्यहीनोणांत
स्तः भुवेस्वरूपं नतिर्नमःशव्दः अत्रतकारस्यभकारेणस

पृ० १६५ब) हसंधौदकारोभवति सेवमंत्रेंतर्भाव्यः वचद्भुवेनमोमंत्रः
सुव्रह्मण्याधिदैवतितिप्रयोगसारवचनात् मूलात्कथम
यमर्थोनिःसरतीतिचेत् इत्थंणांतस्यीरित इतिविशेषणं
पिंडांत्यैरक्षरैरंकाइतिपरिभाषणात् ईरितिद्विसंख्या तथा
चस्वतोद्वितीयेईरिभुवर्णेइतोगतोणांतित्यर्थ इतितस्य
दत्वमर्थात्सिद्धं नहिभुकारसंबंधोदत्वमंतरेणभवति संभ
वेपिद्वितीयगतत्वकीर्त्तनमनर्थकंस्यात् मन्मतेतुदकारपा
ठाभ्यनुज्ञासूचनार्थमेवतदितिध्येयं इत्थंच ओंवचद्भुवेन
मः इतिसप्तार्णोमंत्रुद्धतोभवति वह्निवीजेन रकारेण ध्या
नमाह सिंदूरेत्यादिना दक्षहस्तादूर्द्धयोराद्येतदधःस्थयोरं
त्ये सुव्रह्मण्यितिकार्त्तिकेयस्यमूर्त्तिविशेषः अभयंवामहेस्ते
स्यादंभोजंदक्षिणेकरे कुक्कुटंवामहस्तेतुशक्तिंदक्षिणतोन्य
सेत् चतुर्भुजःसमाख्यातेकवक्त्रोग्निजस्त्वयमितियग्रीव
पंचरात्रवचनात् वह्निमंडलपश्चिमित्यनेनमंडूकमारभ्य
वह्निमंडलांतमेवपीठदेवतापूजानतदुत्तरमपीत्युक्तं विधि
नेत्युक्तविधिमवाहकेसरेष्वित्यादिना केसरेष्वंगदेवताःसंपू
ज्य पत्रमध्येजयंतादिकान् पूर्वादिग्दलाग्नेषुचतुर्षुदेवसे
नापत्यादिकान् दिक्कोणपत्राग्रेषुचतुर्षुशक्त्यादीनभ्यर्च्यक
मलवाह्यगतभूपुरवीथीद्वयेलोकपालतदस्त्राणिपूजयेत्
अत्रनैवेद्यांशदानंधूर्त्तसेननामकगणविशेषायेतिध्येयं
कुमारान् अनुपनीतान् व्रह्मचारिणःप्रसिद्धान् गणेशपूजां
तेस्तुतिस्तस्यकर्त्तव्येत्यभिप्रायेणस्तुतिमारभते ओंकारमित्या
दिना श्रुतिनांवाचोपिआद्यंयंगृणंतिसंतसंयत एवोंकार
वाच्यंश्रुतीनामाद्य ओंकारेववचसामाद्यस्तद्घटकअकार

पृ० १६६अ) एव करांवुजेनशुंडाग्रेण आरात्समीपे मौध्यादितिदेवीस्तनौ
तुसर्वदैवानुच्छिष्टावितिभावः कालगतिंकालपारवश्यं
आप्तवाचांवेदातां कारणंप्रवर्तयितारं० पुराणं महाभारतं
पदंवर्णनीमंस्थानं अपदंअगोचरं अभेद्यंअपरिछेद्यं तदु
भयसाधारणधर्मदर्शनात् शिवयोः शिवावशिवश्चेतिस्व
पित्रोः अनेकंलीलास्वीकृतविग्रहैः एकंवस्तुगत्या तेषांपु
रुषाणांशास्त्राणांचत्वत्तोन्ययज्ज्ञेयंप्रतिपाद्यंचनास्ति तत्का
लयोगैः तत्तत्कालकृतयोगविशेषः तथाचयोगिभिरप्यने
कयोगै कृत्वात्वमेवसायुज्यमुक्त्याप्राप्योसीतिभावः यद्वा
स्वस्वावसानकालसंवंधैस्त्वंमवप्राप्योसिसर्वेषामपिक्रमा
त्त्वप्येवविलयोभवतीत्यर्थः मौग्ध्यमिति शरीरग्रहणमि
वेदमपिलीलयैव परमात्मत्वेनपूर्ववर्णितस्यतथात्वानव
काशात् नरितिनृशव्दस्यप्रथमाबहुवचनांतं यस्योद्योत
मतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनिधीतिपं
थकुलमूः कूर्माचलोजन्मभूः सूपास्यंकृतवीर्ययवाच्युतप
दंवाराणसीवासभूःसज्जेपूर्त्तिमगाद्धिविश्वपटलः शव्दार्थ
चिंतामणौ अथगणेशात्प्रादक्षिण्येनस्थितस्यपूजेवनि
रूपणमप्यवशातुष्टेद्यं तथाविधश्चनसूर्ययःसूर्ययत्वरूपे
ण एवंतर्हिचंद्रज्वलनादीनांपंचायतनबहिर्भावापत्तेः
किंतुचंद्रज्वलनादिसाधारणतेजोविशेषत्वादिरूपेण ए
वंविष्णुशिवादेरपितत्तत्साधारणरूपेणैवत्वं नातोविभाग
व्याद्यातः इत्थंचयत्किंचित्तेजोदेवतायानिरूपणेप्राप्तेसूर्य
मंत्राणामधिकत्वेनसूचीकटाहन्यायात् सौम्यस्योग्रापेक्ष
याप्राथम्यौचित्यादेतच्छास्त्रेधिकृतानांअख्यानांव्राह्मणानां

पृ० १६६ब) राजत्वाच्चप्रथमंचंद्रमंत्रान्निरूपयति अथोच्यतित्यादिना
खड्गीशस्थिति खड्गीशस्यवकारस्यस्थास्थितिर्यस्मिन्नित्यर्थः
स्वौसोमायनमः इतिषडक्षरोयंमंत्रः स्ववीजेन मंत्रादिस्थेन
केचित्स्वेतिवीजेनेत्याहुः धनं निधिपात्रं अंकस्थमृगादुत्पन्नः
आश्रयगुणोनीलमालक्षणोयत्र रसलक्षं षट्लक्षं साधक
सत्तमित्यनेनवक्ष्यमाणविद्यामंत्रसाधनेनतत्तद्दशांशज
पहोमाद्यात्मकेनसाधकत्वमप्यपेक्षणीयमित्युक्तं प्रयोगे
ष्वपितत्तदशांशतोविद्यामंत्रजपोप्यनुष्टेयः सोमांतमिति
सोमांतंपूजितेपीठेइमाःपूजयेत् ततस्त्वासनमंत्रेणासनपं
कजंसंपूज्यरोहिणीपतिंपूजयेदित्यन्वयः वह्निमंडलांता
मंडलपूजान्यत्रोक्ता अत्रतुसोममंडलांतासानुष्टेया तथा
चसूर्याग्निमंडलेप्रथमतःसंपूज्यअंतेसोममंडलपूजेति
भावः केचित्तुसोममंडलांतमेवपीठदेवताःपूज्या अग्नेतु
तत्पूजानकेर्त्तव्या अतेवपीठदेवतापिनाक्रोक्ताः क्व
चित्तंत्रांतरे राकाकुमुद्वतीनंदासुधासंभाविनीक्षमा आ
प्यायनीचंद्रिकाचह्लादिनीनवमीतथा पूर्वादिक्रमतोमं
त्रीनत्यंतापूजयेदिमा ततस्त्वासनमंत्रेणसंपूज्यासनपं
कजं सोमांतंपूजितेपीठेपूजयेद्रोहिणीपतिमिति तासां
प्रतिपादनेपितंत्रांतरतयैवसमाधेयं अन्यत्रदेवतासुतत्क
थनंक्वचिदेवतुतदप्रदर्शनंतदसत्वमेवस्वमतसिद्धंदृढी
करोतीतिप्राहुः पूजितेइत्यपिसोमांतमित्यतेवनैराकां
क्ष्यं यत्तुपूजितेपीठितिपीठनवशक्तिपूजापूर्वकमित्यु
क्त्वातंत्रोतरोक्तनवशक्तिकथनंपदार्थादर्शकृतः तत्रमू
लसंमतं अन्यथातासामपिदर्शनंकृतमेवस्यातावरणदे

पृ० १६७अ) वतापूजामाह अंगानिकेसरेष्वित्यादिना केसरेष्वंगदेवताःसं
पूज्य रोहिणीप्रभृतिकलांताष्टशक्तीःपत्रमध्येषुसंपूज्यप
त्राग्रेषुक्रमेणसूर्यमंडलादिग्रहामभ्यर्च्यतद्वहिश्चतुरस्रेलो
कपालतदस्त्राणिपूजयेदित्यर्थः स्वसवर्णानिस्ववर्णका
निपानिअंवराणिवस्त्राणितद्युक्ताः स्वस्वनाम्नामादिमानि
यानिअर्णानिअक्षराणिसविंदुनितान्येववीजानियेषामि
त्यर्थः सस्ववर्णेत्यादेः अर्घ्यदानप्रयोगमाह पौर्णमास्यामि
त्यादिना रात्रिभागेर्घ्यदानकालपर्यंतंदिवाप्यपुंजानः सा
धकोगोमयेपूर्वपश्चिमीमतंचतुरस्रमंडलत्रयंकृत्वातत्र
प्रथमेस्वस्योपवेशनार्थमासनंमध्यमपार्श्वयोःपूजासाम
ग्रींनिधायतृतीयेष्टदलंश्वेतंकमलंकृ त्वातत्रचंद्रस्यपूर्व
वत्पूजांकृत्वाराजतार्घ्यपात्रंपुरतःसंस्थाप्यगोदुग्धेनपूर
यित्वाष्टोत्तरशतसंख्ययाचंद्रमनुनाभिमंत्र्यविद्यामंत्रेण
चंद्रार्घ्यंद्यादित्यर्थः सुधीःसमापूर्ययेति सुधीःविलोममंत्र
जपपूर्वकंपूरणंकर्त्तव्यमितिजानवान् यदुक्तं संस्थाप्यरा
जतंतत्रचषकंपरिपूरयेत् विलोमंप्रजपन्मंत्रंगव्येनप
यसासुधीःक्षिपेच्चतत्रकर्पूरशीतकाश्मीरकाक्षतात् कु
शग्रंथियवांश्चैवपुष्पाण्येतानिवादरात् कुसुदेंदीवरस्व
र्णकेतकीनवमल्लिकाः चंपकानियथालाभंशतपत्रा
णिचक्षिपेत् आवाहयेच्चंद्रविंवान्निजाद्वाहृदयाद्विभुं
एवमावाहितंगंधपुष्पाद्यैरर्चयेद्विधुमिति निराहारो
र्घ्यंदद्योदित्युक्त्यातदुत्तरभोजनंनप्रतिषिद्धमितिध्व
नितं विद्यामंत्रंपूर्वसूचितममुद्गरति विद्येइत्यादिना
विद्येविद्यामालिनिचंद्रिणिचंद्रमुखिस्वाहेतिषोडशा

पृ० १६७ब) र्णोमंत्रः सूर्यमंत्रानुद्धरति तारवित्यादि घृणिरितिस्वरूपं
वस्वासनः वसोरग्नेरकारस्यासनास्थितिर्यत्रेत्येवंभूतोमरु
त् यकारः आकारःशेषशव्दार्थःअत्रिःर्दकारःमनेत्रीका
रसहितः त्यकारःपश्चिमेअंत्येयस्येतिसतथा ओंघृणिःछ०
वस्तुवस्तुत्येनयुक्तःपश्चिमितिमध्यपदलोपीसमासः सो
त्रास्तीत्यर्थेअर्शाद्यच पश्चिमपदंचस्वराणांसर्वेषामप्यंते
प्रयुज्यमानत्वाद्विसर्गपरंतद्वत्वंचांतोल्लोपोविवृद्धिर्वेतित्या
यादंतेव तथाचांतेत्यकारविसर्गवान् अत्रिरित्यर्थः पूर्वो
क्तार्थमनुसरतांपदार्थादर्शादीनांमतेतुविसर्गानुद्धारप्र
संगेविषणमितिध्येयं ओंघृणिःसूर्यअदित्यित्यष्टाक्षरोमं
त्रः अंगमंत्रानाह सत्यायेत्यादिना सर्वेषामेवमंत्राणामंतेते
जोज्वालामणिहुंफट्स्वाहेति दशाक्षरमंत्रंकृत्वासत्यायेत्या
दिमंत्रैःषडंगन्यासःकर्त्तव्यः सत्यायतेजोज्वालामणिहुंफट्
स्वाहाहृदयायनमः व्रह्मणेतेजोज्वालामणिहुंफट्स्वाहा
शिरसेस्वाहेत्यादयः प्रयोगाःसिद्धाः पंचमूर्त्तिन्यासमाह पु
नर्न्यसेदित्यादित्वा ओंआदित्यायनमः एंरवयेनमः उंभाम
वेनमः ईभास्वरायनमः अंसूर्यायनमः इत्यादयः प्रयोगाः
वाणन्यासमाह मूर्द्धेत्यादिना ओंओंनमः ओंघृंनमः ओंणिःन
मः इत्यादिप्रयोगः वामदक्षयोरूर्द्धयोरक्ताव्जद्वयंतदधस्त
नयोरभयवरौ अवध्यानानंतरंकमलविंवमुद्रेप्रदर्शनीमे
दर्शयेदग्नतः पद्मविंवमुद्रेयथोदितेइतिप्रयोगत्यारवचना
त् तन्मुद्रालक्षणंयथा करौतुसंमुखौकृत्वासंहतावुन्नतां
गुली तलांतर्मिलितांगुष्टौकुर्यादेषाव्जमुद्रिका पद्माका
रौकरौकृत्वाविश्लिष्टेतुमध्यमे अंगुल्यौधारयेत्तस्मिन्विं

पृ० १६८अ) बमुद्रेतिसोव्यतेइतिवसुलक्षं अष्टलक्षं पीठस्यकॢप्तेः प्रथमं
धर्मादिपीठदेवताकल्पनात्पूर्वंमंडूकादिमारभ्यवेदिकांतंसं
पूज्यधर्मादिपूजनात्प्रागितियावत् दिक्षुप्रभूतादयश्चत्वारः
मध्येपरमसुखःसंपूज्य एतदुत्तरंधर्म्मादिपूजाकर्त्तव्यैव त
त्यागेप्रमाणाभातात् अन्यथाधर्मादिस्थानेइत्येवव्रूयात् प्र
थमंपूजानिषेधात्तुपश्चात्पूजाभ्यनुज्ञायतेइतिकेचित् परे
तुपीठाश्रीकल्पयेदेता न्हृदामध्येविदिक्षुचे तितंत्रांतरद
र्शनाद्धर्म्मादिकार्यकारित्वेनैतेषामेवपूजनंनधर्म्मादीना
मित्याहुः अधर्म्मादिपूजनंपुनःसर्वसंमतंतत्कार्यस्मैतैरप्य
कृतत्वात् दिक्पदमत्रविदिक्परं नहिविदिशांदिक्त्वमे
वनास्ति अष्टत्वादेर्दिक्षुव्याघातापतेः तथाचाग्नेयादिषुवि
दिक्षुतत्पूजंतिफलितार्थः प्रयजेदथवाभूतांविमलांसारा
धृयांसमाराध्यां परमसुखामग्न्यादिष्वस्रिषुमध्येर्चपीठशक्तेः
प्रागित्याचाम्मेवचनात् अतेवधर्मादीनांकार्ययकरत्वमत्रो
क्तंनहिधर्म्मादयःपूर्वादिषुयुज्यत्वेनपूर्वमुक्ताः अक्लीवेति
इउइतिह्रस्वत्रयं क्लीवाश्चत्वारितिसप्तस्वरास्तदतिरिक्ता
न्नवस्वरान्विंदुरेफाभ्यांयुक्तान्कृत्वामंत्रादौयोजयेत् ते
नरांरींरूंरेंरैंरंरः इतिनववीजानिप्रत्येकंक्रमेणदीप्तादिनव
पीठशक्तीनांभवति केचित्तुविंद्वग्निसंयुतानितिस्थानेविंदु
समन्वितानितिमूलपाठंमन्यमानाः केवलंनवस्वरानेवत
द्वीजान्याहुः पीठमंत्रमुद्धरतिवदेत्यादिना व्रह्मविष्णुशिवा
त्मकाय सौराययोगपीठायनमः इत्येकोनविंशतिवर्णःपी
ठमंत्रः खंहकारः अन्यत्स्वरूपं ओंहंखखोल्कायनमः इत्य
ष्टाक्षरमंत्रेणमूर्त्तावाहनंरवेः ततस्तत्रषोडशाद्युपचारैर्मु

पृ० १६८ब) ख्यदेवंसंपूज्यकेसरेषुअंगदेवताः दिक्पत्रेष्वादित्याया
विदिक्पत्रेपूषाद्याः पत्रेषुव्राह्म्याद्यामातरःमुख्यदेवस्यपुर
लकर्णिकायामरुणःवहिःपत्रांतरालेषुचंद्राद्यष्टग्रहाःपूर्व
वच्चतुरस्रेशक्तादयःपूज्याःस्वस्वनामाद्यानिसविंदूनिअक्षरा
णिविशेषानुक्तिस्थलेवीजानीत्यर्थः पदार्थादर्शकृतस्तु
चतस्रितिशक्तयित्यत्रसंबध्यते आदित्याद्यास्तुपूर्वोक्तापंच
तेषांचतुर्दिक्षुपूजाचादित्यस्यमध्येपूजांकृत्वारव्यादीनांपू
र्वादिषुपूजयानिर्वाह्येत्याहुः एतन्मतेदिक्पत्रेषुआटित्याद्या
इतिमूलंकथंसंगच्छेत आदित्यस्यमध्येवत्वयापूजनस्योप
देशात् नचादित्याद्योयेषामिल्पतद्गुणसंविज्ञानबहु
व्रीहिणारव्यादिचतुष्कमात्रपरमेवेदमितिवाच्यं आदित्य
स्यपूजनाप्राप्तिप्रसंगात् नचेष्टापत्तिः प्रधानपूजयैवतत्पू
जायाजातत्वादितिवाच्यं रव्यादेरपिपूजायाजातत्वात्तेषाम
पितदनापत्तेः यदित्वा दित्यस्यैतन्मंत्रेप्रवेशात्तस्यैवपूजाजा
तानरव्यादेः अतेवपंचसुकःपूजितःकोनेतिनियामकाभा
वितिपदार्थादर्शोक्तिः प्रत्युक्तामंत्रवर्णानामेवनियामक
त्वादितिब्रूषेतथापिसूर्ययस्यमंत्रप्रविष्टस्यपूजितत्वापत्यादि
क्षुतत्पूजनाप्रसक्तौएकस्यादिशोमूर्त्त्यभावापत्तेः अग्नेसर्व
त्रपंचमूर्त्तिसंपूजनस्याम्नाततपात्रंत्रिमूर्त्तिमात्रपूजनेवैष
म्यापत्त्येष्टापत्तेः कर्त्तुमशक्यत्वात् यदितुत्वयामूलग्रंथं
संगमययपद्मपादाचार्याद्यभ्युपगतपंचमूर्त्तिपूजापक्षःसं
गमनीयेवेतिव्रूषेतर्हिआदावितिमौलंपदंअंगानिपूज
येदित्येत्रसंबद्धंनकार्ययंपूर्वतःपूजोपदेशात्सामामान्यशा
स्त्राच्चतत्पूजायाःप्राथम्यस्याधिगंतुंशक्यत्वात् किंतुआदौच

पृ० १६९अ) तुर्दिक्षुआदित्याद्याइतियोज्यं आदिश्चसर्वादिभूताकर्णिकैव
तत्रापिमध्येप्रधानदेवतायाः पूजितत्वाद्रिक्तस्तत्पुरोभागेव
तथातत्रादित्यंपूजयित्वाचतुर्दिक्षुरव्यादिचतुष्कंसंपूज्यपंच
मूर्त्तिपूजासंपन्नैवेत्यवेहि अरुणपूजापिकेषांचिन्मतेव्राह्म्या
दिमातृषुचरमायामहालक्ष्म्याख्यामातातत्स्थानेमातृभिररु
णांताभिरित्याचार्यवचनात् ग्रहपूजापिनप्रसिद्धक्रमेणकिं
तुपूर्वादिचतुर्दिक्षुचंद्रबुधगुरुभार्गवाः आग्नेयादिचतुर्विदि
क्षुशनिराहुकेतवः पूर्वादिदिक्षुसंपूज्याश्चंद्रज्ञगुरुभार्गवाः
आग्नेयादिकोणेषुकुजमंदाहिकेतवितितंत्रांतरवचनात्
अर्घ्यदानप्रयोगमाह दद्यादित्यादिना वृत्तंमंडलंरक्तचंदने
नकुर्यात् प्रस्थप्रमाणमुक्तंप्राच्यैःकुडवश्चतुःपलःस्यात्
प्रस्थःकुडवैश्चतुर्भिःस्यादिति पूरयेत् विलोममनुलोमेने
तिशेषः प्रजपन्मनुंप्रतिगतःक्रमतःप्रतिपूरयेत्सुविमलै
रितिवचनात् रक्तंरक्तचंदनं वैणवंवेणुविजानि करवीर
जपापुष्पेरक्ते कुंकुमादिद्वादशपदार्थेषुमध्येयथालाभमु
पादानं नतुयदाशक्नुयात्तदाशक्नुयात्तदाकुर्यादितिन्यायेन
काम्यतयासकललाभेवेदमनुष्टेयमितिमंतव्यं यथाप्र
लाभात्संयोज्यभक्तिरतोर्घ्यविधिः प्रदिष्टित्याचार्ययवचनात् 
तस्मिन्मंडलेपीठपूजांकृत्वास्थापितार्ययपात्रे सांगं पूर्वोक्त
सकलावरणसहितं पुनजपानंतरं मंत्रांतरमाह आकाश
मित्यादिना ह्रांह्रींसः इतिअक्षरोयंमंत्रः मनोरस्यभवेद्व्रह्मा
मुनिरुक्तोथवाभृगुः छंदोपिखलुगायत्रीदेवतातीक्ष्णदी
धितिः आद्यंवीजंद्वितीयंचशक्तिस्ताराद्योर्यमतांतरेशेषंपू
र्ववदेव मार्त्तंडभैरववीजमुद्धरति आकाशेत्यादिनासद्यस्या

पृ० १६९ब) त्रयोदशस्वरस्यांतश्चतुर्दशस्वरः तथाचहकाररकारय
काराः औकारषष्ठस्वरविंदुभिःसंयुक्ताःस्वगुरूपदेशादु
च्चारणीयाः दहननेत्रेंदुभिः सहितष्टांतःठकारोबिंबवी
जं तथावद्ध्रिंह्रौंद्ध्रिं इतिमूलमंत्रः फलितः पंचभिः पूर्वो
क्तैरकारादिसंघांतह्रस्वैःक्रमाद्युक्तैनमार्त्तंडभैरववीजेन
युक्ताःसूर्यादिपंचमूर्त्तयोमध्यमातर्जन्यंगुष्टानामिकाक
निष्टासु शिरोमुखहृदयगुह्यपादेषुन्यसनीयाः उपस्थित
तयाप्रथमादिदीर्घयुक्तेनवीजेनहृदयःशिरःशिखाकव
चनेत्रेषुचविन्यासित्याह पंचेत्यादिनायत्तुनेत्रस्योस्त्रतःपूर्वं
प्राप्तस्यपौर्वापर्ययकरणार्थमेवनेत्रांतानीतिनतुसर्वथा
स्त्रत्यागः तथाचवर्मांतंविन्यस्यपुनरस्त्रंविन्यस्यनेत्रंविन्यसे
दितिपदार्थादर्शकृतोक्तं तन्नयुक्तं षड्दीर्घाणामत्रप्राप्तेरे
वाभावात् दीर्घयुक्तेनेत्यस्यैवश्रवणात् पूर्वोपस्थिततयापं
चह्रस्वसंवंधिनामेवदीर्घाणांझटित्युपस्थितिसंभवात् पं
चांगानिमनोर्यस्यतस्यनेत्रंपरित्यजेदित्यस्यापचादेननेत्रां
तपंचांगविधानमेवात्रकृतमितिप्रतीयते अंगानिकुर्या
द्वीजाढ्यरमावीजेनमंत्रवित् मध्येनदीर्घयुक्तेनचाक्पु
टेनप्रविन्यसेत् अंगानिजातियुक्तातिक्रमेणमनुवित्तम
इतिदृष्टांतदानेनदीर्घपदस्यषट्दीर्घमरतोत्कीर्त्तनमपि
तेषांनसाधीयः दृष्टांतेह्यंगपदमात्रदर्शनादसतिविशेषे
तत्पदस्यषडंगपरतायाएवौचित्येनयथासंख्येनतावन्मंत्र
लव्धयेस्तुनामदीर्घपदंदीर्घषट्कपरं प्रकृतेनुनेत्रांतानीत्यु
क्त्यैवांगपदस्यसंकोचितत्वात् कुतःषट्दीर्घपरतामुष्प
स्यात् प्रत्युतप्रकरणोपस्थितपंचपदंवाधकमेव हर्ष

पृ० १७०अ) दीपिकाकारोपिपंचांगपक्षमेवस्वीचकार यदर्प्पगपूजाय
थापूर्वमित्यतोस्त्रपूजाप्यायातेति तदपिन निर्णायकशास्त्रे
णनिर्णीतानामंगानांहिपूजातेनस्थानसूचनपूर्वकमनू
द्यते नित्वदमेवनिर्णायकै अंगपदस्यप्रकृतेनेत्रांतांगपर
तयातत्स्थानाकांक्षायामीशानेति तथाचविशेषवचनादी
शानादिशिअंगद्वयपूजा अथजयामंत्रमाह वियदित्यादि
त्यादिना तदाहिःहकारस्यादिमोवर्णः हसेतिपरस्परसंयु
क्तत्वेनास्यैकत्वंविवक्षितमित्यभिप्रेत्यैकवचनं तेनह्सांह्सी
मित्यादिप्रयोगलाभः अंगादीत्यादिपदग्राह्यमाह क्रतुमित्या
दिना मंत्राढ्येतिमातृकाकमलकर्णिकायामजपामंत्रंलि
खित्वेत्यर्थः न्यस्तमंत्रंण न्यस्तोध्यातोऽजपामंत्रोयत्रेत्येभूते
नवामहस्तेन विंदुभ्यां अंत्यवीजांन्यभूतविसर्गावयवभूता
भ्यां चंद्रविंबद्वयत्वेनाध्याताभ्यामितियावत् ततःअंत्यवी
जात्सकारात् स्त्रवताविंदुनाहकाररूपमाप्लावितंचिंतये
दित्यर्थः अत्रतंत्रांतरोक्तोविशेषोयथा षष्टिश्चासैर्भवेत्प्रा
णःषट्प्राणाघटिकामता षष्टिनांद्याहोरात्रंजपसंख्या
जपामनोः विनाजपेनदेवेशिजपोभवतिमंत्रिणां अजपे
यंततःप्रोक्ताभवपाशनिकृंतनी एवंजपंमहेशानिप्रत्य
हंविनिवेदयेत् गंणेशव्रह्मंविष्णुंभ्योहरायपरमेश्वरि
जीवात्मनेक्रमेणैवतथैवपरमात्मने षट्शतानिसहंस्रा
 णिषडेववतथापुनः षट्सहस्राणिचपुनःसहस्रंचस
हस्रकं पुनःसहस्रंगुरवेत्रमेणतुनिवेदयेत् आधारेतु
चतुःपत्रंकमलंतत्रविघ्नेराट् लिगमूलेषट्दलाब्जेव्रह्मा
निवसतिध्रुवं नाभौदशदलांभोजेवसतिश्रीरमापतिः

पृ० १७०ब) हृदयेद्वादशदलांभोजेवसतिशंकरः कंठेद्व्यष्टदलां
भोजेजीवात्माकृतसद्यकः परमात्माद्विदलकपद्मेभ्रू
मध्यगेस्थितः व्रह्मरंध्रेदशशतपत्राब्जेश्रीगुरुःस्थितः
एतेषुसप्तचक्रेषुस्थितेभ्यःपरमेश्वरि जपंतिवेदयेदेन
महोरात्रभवंप्रिये अजपानामगायत्रीत्रिषुलोकेषुदुर्ल
भा अजपांजपतोनित्यंपुनर्जन्मनविद्यते अस्याःसंकल्प
मात्रेणनरःपापैःप्रमुच्यते अनयासदृशीविद्यानयास
दृशोजपः अनयासदृशंपुण्यंनभूतंनभविष्यतीति अस्या
जपस्यनिवेदनंचप्रातः कृत्यावसरेवेतिप्रसंगादुक्तंमेव
अग्निमंत्रमाह व्याहृतीत्यादि अग्निरितिस्वरूपं ओंभूर्भुवः
स्वःअग्निर्जातवेदिहावह सर्वकर्माणिसाधयस्वाहेति
पंचविंशत्यर्णोयंमंत्रः अत्रप्रणवोवीजं स्वाहाशक्तिः अष्ट
भुजोयंदेवः तत्रवामोर्द्धादिषुशक्तिकुशमुष्टिस्रुगभय
मुद्राः दक्षिर्णार्द्धादिषुस्वस्तिकाकारायुधविशेषजपमा
लास्रुववरमुद्राः चतुर्दशीतःपूर्वदिनेगुरुतोलव्धमंत्रः
शिष्यश्चैत्रकृष्णचतुर्दश्यामुपोषितःसन्द्वादशसहस्र
संख्ययामंत्रंजप्त्वामावास्यायांमधुरोत्तरैर्मधुराधिक्यव
द्भिर्भक्त्यभोज्यादिभिर्व्राह्मणान्भोजयित्वादक्षिणयासंतोष्य
वटसमित्प्रभृतिहोमद्रव्याणिषट्संख्यानिस्वयमानीय
संशोध्यप्रतिपदमारभ्यदशाहंयावत्प्रत्येकंषट्द्रव्यैरष्टौ
न्तरशतसंख्ययाहुत्वापूर्णाहुत्यादिकृत्वागुहंतोषयेत् अं
गदेवताःपूर्वोक्ताएवेतिनपुनरत्रप्रतिपादिताः ननुपू
र्वोक्ताएवेष्टदेवताःसंतीतिपुनरेषांप्रतिपादनंपौनरुक्त्या
यकिंनस्यात् नस्यात् अग्निर्वैश्वानरःपश्चातपरःप्रोक्तो

पृ० १७१अ) हुताशनः हुतवर्त्माजातवेदाततश्चापिहुतावहः भूयोदे
वमुखःसंह्यजिह्वश्चेत्यग्निमूर्त्तय इतितंत्रांतरेमूर्त्त्यंतरप्र
तिपादनात्तन्मूर्त्त्यंतरमत्रमाभूत्किंतुपूर्वोक्तमेवमूर्त्त्य
ष्टकमितिसूचनार्थकत्वेनपुनरभिधानस्यसार्थकत्वात्
अथकातंत्रांतरगतिःस्यादितिचेत् इत्थंव्याहृतित्रयाघटिते
ग्निमंत्रेतंत्रांतरोक्ताष्टमूर्त्तयः इहत्वेताएवेति स्ववीजेन
रमितिवह्निवीजेन रंवह्नियोगपीठायनमः इतिपीठमंत्र
नित्यंजुहुयात्प्रतिप्रतिपदंवेतिविकल्पितिपदार्थादर्श
कृतः नहीदंयुज्यते समश्रमकयोःसमव्ययकयोश्चवि
कल्पःनह्यनयोश्चविकल्पःनह्यतयोस्तथात्वं तस्मात्प्रथ
मपहेचसमर्थानुग्रहार्थमनुकल्पोयमाम्नातितिमंतव्यं
दुग्धमहीरुहामश्वत्थोदुंवरप्लक्षवटानीसर्वेषामुपादाना
त्सप्तदशद्रव्याणीतिहषंकौमुदीकारः एकस्यैवकस्यचि
दुग्धतरोरुपादानमितिमतमाश्रित्यचतुर्दशद्रव्याणीति
रामचंद्रः अरुणोत्पलपदंरक्तकमलरक्तकुवलयोभय
परंकृत्वापंचदशद्रव्याणीति तत्रसप्तपूर्वतनाःसमिधः
सप्तपुष्पाणिएकादूर्वेतिपंचदशद्रव्याणांप्रतिपदमार
भ्यपर्वांतंएकेननित्यंजुहुयादित्यर्थितिपदार्थादर्शका
रः एकेननतुसमुचितेन तथाचेकैकद्रव्येणाष्टोत्तर
शतसंख्याकहोमात्तावद्भव्यसमसंख्याकाष्टोत्तरशतावृ
त्तिःपर्यवस्यति तुरगाग्निमंत्रमादर्शयति उत्तिष्टेत्यादिना
यद्यपिममपदस्यमेइत्यादेशोअपादादौस्थितस्यैवतथाप्य
नुकरणरूपेणशव्दमात्रार्थकतयानैषदोषः उत्तिष्टपुरुष
हरिपिंगललो हिताक्षदेहिमे देदापयस्वाहेतिचतुर्विंश

पृ० १७१ब) त्यक्षरोयंमंत्रःपुराप्रोक्ताः भृगुगायअग्नयःक्रमादृष्या
दयः भूतानिपंच करणानिचत्वारि उत्तिष्टपुरुषहृदया
यनमः इत्यादयः प्रयोगाः प्रागीरिते अव्यहितपूर्वोक्ते
प्रयोगानाह प्रातरित्यादिना भानुंजलेप्रतिविंवितं अप
मृत्युभयमित्यपिनिर्जित्येत्यत्रान्वेति छंदोभंगयाद्भयमि
तिद्वितीयांतंपृथक्कतं क्वचिदविंदुरेवपाठः मृगमुद्र
येति सायथा मिलित्वानामिकांगुष्टमध्यसाग्राणियोज
येत् शिष्टांगुल्युच्छ्रितेकुर्यान्मृगमुद्रेयमीरितेति नृपभू
रुत् राजवृक्षः धनबहेरा इतिभाषयाप्रसिद्धःकुरंटैः
कटसरैपाइतिभाषयाप्रसिद्धैः एतैःप्रत्येकममिश्रितैः
शतसंख्ययाहोमोभीष्टकृत् शतहुनेदेकैकशःशत
मितितंत्रांतरदर्शनात् गोदुग्धेन रक्तगोदुग्धेन शाले
यैस्तंडुलैःप्रस्थैःशोणगोक्लीरसाधितं हविःपिंडंघृताक्तं
तुजुहुयादाज्यमिश्रितमिति प्रयोगसारदर्शनात् दिना
गमेप्रातःकाले स्त्रियासहेति सपत्नीकःसाध्यित्यर्थः
परेतुअस्मात्प्रयोगान्नकेवलाद्दारिद्र्यभावसंवंधानुवृ
त्तिःकिंतुसंपदप्यधिकेत्याह श्रियेतिभृगुपूर्वकंनेदंतृ
यांतंपदंकिंतुबकादिकमेवलक्ष्मीसंयुतःसन्नेवताव
ज्जीवेन्नतुकदापिसंपतिंर्मुक्तः इतिभावःइत्याहुः ज्वराः
प्रसिद्धाः ग्रहा भूतग्रहादयः मद्वारोगाःकुष्टादयःएतै
रेकैकशःसमस्तैर्वाग्रस्तस्यापितावज्जीवनंसंसंभय
त्येवेत्यतोविजित्येति पटलोकांतरगममेनापितज्जयो
भवत्येवेत्यतोजीवेदिति द्वित्रादिदिनेषुजीवनादपि
तथासंभवतीत्यतोवर्षशतमिति तथाचैवंविशिष्टफल

पृ० १७२अ) ममुष्याभिषंकस्येत्यवश्यमत्रयतितव्यंसाधकैरित्यभिप्रा
यः अथातिपापीयस्त्वंनातितरप्रसिद्धाजामिलादेरपि
परमपददातृश्रीनारायणारिमंत्रनिरूपणस्यनंतर
कर्त्तव्यस्यस्मरणप्रभावानंदपरंपराभिरपहतपौर्वा
पर्ययप्रतिसंधानकत्वेनपरमपरप्राप्तिमंत्रनिरूपण
एवौस्तुक्यादिंशयादाः मार्त्तंडादेःसूचनंमूलकृता
नानुष्टितमिति पूजांतेवरूपकामंव्यांस्तुतिमभिनया
मारव्योपदर्शयामः प्रकाशिवमादृशामपिचसंपदीं
संचयस्तमोहतिरिवध्रुवंविपदुपरवाणांक्षयः वि
काशिवपंकजादिषुरुजांविभंगोडियेत्प्रणामंविधि
नाद्रुतंमुकरेनमंर्कस्तुमः १ विकाशेपद्मातांत्व
मसिपडुरित्थंनितजलव्रजीक्तिंसत्यार्थीरचिनुमिव
वश्रीमुररिपोः दृशो मूर्त्तिर्भूत्वामुखयसिहिपद्मामि
हसतीपरप्रोक्षीकृत्वाविकसतिजनानुद्युतिपते २
नवतिभवतिनीलश्चंद्रमात्वकरोद्यैः पुनरपिपरिपू
र्णोजायतेत्रानुमासं इतिविध्युरनिशंह्योहंसित्यु
क्तनांस्त्वांहरिहृतविनिषंधंनामहंसेतितजै ३ दिवः
सर्वोपीहवासंविंदत्तेत्वययैवादौभीदिनेशःस्वभावा
न मंत्रःकृत्वाकृत्रिमौवासुक्तःपश्चान्मूर्त्तौयंत्रके
वामणौवा ४ मंत्रादिवैकल्पसुसंशयेनसंदिग्धवासेखलु
मूर्तिमुख्ये पूजाविधिःसंशयितोस्तिसिद्ध्यैत्वययेवचार्वोचि
नतांतुयाति ५ सहस्रशःसंतुसुराःसमर्व्यास्त्वप्येवयातेह्य
दयाद्रिमौलिं क्रियाऽसमस्ताःप्रभवंतिह्यैतस्मात्तुसिद्धेस्त्व
दधीनतैव ६ जीवनावधिसुखंत्वदधीनंनिस्वतारुगभि

पृ० १७२ब) नाशविधानात् मृत्युसद्यनिगतेतवपुत्राधीनमेतदिहना
स्तिसुतोन्य ७ त्वंजगदक्षिध्वांतसुभक्षीसज्जनरक्षीदुष्टवि
पक्षी प्रेमनिधित्वादुर्गतनॄणांमादृशदीनंप्रमनिधेहि
८ इति अस्यार्थः मादृशमिति अत्यंतमेवपापीयस्त्वेनसंप
दांभवनत्वेनभवितुमनर्हाणामित्यर्थः संपदांपशुपुत्रग
जाश्वादीनांसर्वेषांनत्वेकैकस्य संवयोनतुतस्यतस्याप्येकै
कव्यक्तिः यथाहिघटपदादिवस्तूनांप्रकाशनिर्माणेस
वितुर्नाणीयानपिश्रमोभवतितथैवमादृशामकिंपुनः
सुकृतितांसंपत्तिसमुद्भावनेश्रमस्तवस्यात् एवंतिमिरधं
मादावपियोजनीयं पद्मानामितित्यावंनलक्ष्मीवाचकप
दस्यषष्ट्येकवचनेपिरूपंभवतीतिपद्मायाविकाशने
सकलानांपद्मानांविकाशनंसंतोषणरूपंस्ततःकर्तुंश
क्यमितित्वयाश्रीभगवतोहरेर्नेत्ररूपंधृत्वातस्याःसंतोषणं
कृतमितिभक्तानामभीष्टार्थंनानारूपाणिधत्तेइत्यभिप्रेत्या
ह विकाशेइतिमंतोषातिशयेनप्रफुल्लताविकाशः २ भ
वतित्वमिचंद्रमाःप्रेतिमासंलीनोभवंस्त्वत्किरणैरेवपूर्णोभ
वति तस्माच्चंद्रमाहंसितित्वांप्रतिपदंवदतिअहंसःसू
र्ययेवेत्यर्थः तत्वस्त्वन्नामैवहंसितिजातं ननुअकारःकु
त्रगतित्याकांक्षायांहरीत्यादि सर्वेषामेववेस्तुहरणाद्ध
रितामापन्नोयंविष्णुस्तवनामादि भार्गवर्तिप्रतिषेधवाच
कतयानुवितधारणकमकारंपरिहृतवान् स्वनामार्थ
मितिभावः ३ मूर्त्तिप्रतिमायंत्रादौपूजनमपेक्ष्यत्वययेवसर्व
दैवतानामर्चनमिष्टदायीतित्वमेवसर्वेषामुपादेयोमीत्या
ह देवित्यादिना श्लोकद्वयेन ४ अन्येषामपिदेवानांत्वत्पा

पृ० १७३अ) रतंत्र्येणैवफलदातृत्वमित्यतः सर्वातुपेक्ष्यत्वमेवकुतोनसे
व्य इत्यभिप्रेत्यसट्स्रशित्यादि ६ रोगाणांदारिद्र्यस्यचना
शऽसोधारणंकारणंत्वमेवेतिजीवतावस्थायांसुखंत्वद
धीनमेव मृतौनुधर्मराजाधीनताभवनेनसुतरांत्वदधीत
तानहित्वत्युत्रस्त्वतोन्यित्याह जीवनेत्यादिना ७ मादृशिदीं
नेअनिर्वचनीयटीनताशालिनिमपि यस्योद्योनमतीस
तीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमतिपंथकुलःभूःकू
र्म्माचलोजन्मभूः सूपास्यंकृतवीर्ययचाच्युतपदंवाराणसीवा
सभूस्तज्जेपूर्त्तिमगान्महेंद्रपटलःशष्टार्थचिंतामणौ

अथसूर्ययतःप्रादक्षिण्यक्रमप्राप्तश्रीविष्णुमंत्रानुद्धर्तुंप्रतिजा
नीते अथवक्ष्येइति मंत्रगतमितरमंत्रापेक्षयोत्कृष्टत्वरूपं
महत्वमेवदर्शयितुमाह सर्वार्थेति प्रायशोर्थपदंलक्ष्मीरा
ज्यपुत्रादिसंपत्परमेवतिषामेवसुसाध्यतयामंत्रैःसाधयि
तुंशक्यत्वादित्यत्रापिअर्थपदंतथैवभविष्यतीतिभ्रमनिवार
णायाह येषा मिति तारंप्रणवः नमितिस्वरूपं अःपश्चात्प
दंतारमित्यनुषंगः अःविसर्गः पश्चान्मंत्रस्यार्थानुसंधाना
वौराजपादावुच्चारणसमयेतुयथाश्रुतेव एएकमात्रा
तंपतिखंडयतिस्वतोनिष्काशयतीनियावत् प्रणवादेकमा
त्रांताल्लोपोविवृद्धिर्वेतिन्यायादंतिमायामकाररूपापानि
र्गतौत्रयोदशस्वरमात्रमवशिष्टं तेनमितिव्यंजनस्ययोगमो
कारुद्धतोभवति सेवचप्रकृतमंत्रस्यतृतीयोवर्णिति
ध्येयं वस्तुतस्तु नमितिषष्टांतंपंचम्यंतंवा तस्यतस्माद्वा
पश्चात्पदंएकमात्राहीनितिपूर्वोक्तार्थकंतारमितितदर्थः
यद्वायंएकंस्वघटकांतःपातिवर्णंददातीतिपदं ददाति

पृ० १७३ब) श्चात्रत्यागार्थकः तथाचपूर्वन्यायादंतिमैकाक्षरत्यागेत्रयो
दशमात्रंशिष्यतितिपूर्ववदिष्टलाभः यन्नाश्रुतेतथोद्धारस्य
मूलादलाभादसौरस्यप्रसंगात् यत्तुअत्रनमःपदस्यरोरुत्वे
गुणेचोकारोभवतीतिपदार्थादर्शकृतोक्तं तदतिमूलहा
स्यकरमेव मूलेनविवक्षितवर्णोनोद्धतित्यस्यततःप्रतीतेः
नरौ नकाररकारौसंसंम्यक्प्रसेकंदीर्घेणप्रथमोपस्थितत्वा
तत्वात्दाकारेणअन्वितौयुक्तौ पवनोयः णायेतिस्वरूपं इ
त्थंच ओंनमोनारायणायेत्यष्टाक्षरोयंमंत्रुद्धतः प्रणवोवी
जं आयेतिशक्तिः श्रुतेरादीर्वीजमस्यमनोरष्टाक्षरस्यहिका
त्पंचदशाद्वर्णात्केवलंव्यंजनीकृतात् उत्तरोमंत्रशेषस्तुश
क्तिरित्यस्यकथ्यतितिमंत्रतंत्रप्रकाशादिषुदर्शनात् प्रत्य
र्णमपिऋषिछंदोदेवतास्यतंत्रांतरे गौतमश्चभरद्वाजो
विश्वामित्रृषिस्तथा जमदग्निर्वसिष्टश्चकश्यपोत्रिश्चकुंभ
जःगायत्र्युष्णिगनुष्टुप्चृहतीपंक्तिरेवच त्रिष्टुप्जगत्यौ
चविराट्वसवोष्टौचदेवताइति पंचमंत्रामुद्धरति क्रुद्धेत्या
दिना अत्रुल्कैःक्रुद्धमहावीरद्युसहस्रेतिपूर्वकैः एषांवि
भक्तिमुक्तानांभवेदंतेग्निवल्लभा क्रुद्धोल्कादिपदैर्वह्निजा
यांतैर्जातिसंयुतैरित्यादि तंत्रांतरसंवादायस्वाहापदमं
तर्भाव्यक्रुद्धोल्कायस्वाहाहृदयायनमः महोल्कायस्वाहा
शिरसेत्यादिमंत्रैःपंचांगन्यामोनुष्टेयितिपदार्थादर्शकृतः
क्रुद्धोल्कायस्वाहाशिरसेस्वाहेत्यादिमंत्रैःपंचांगन्यामोनुष्टेय
इतिपदार्थादर्शकृतः क्रुद्धोल्कायनमःहृदयायनमःइत्या
दिप्रयोगंहर्षकौमुदीकृतोमन्यंते मूलस्वारस्यंतुक्रुद्धोल्का
यहृदयायनमित्यादिप्रयोगेवनस्वाहानमोंतर्भावेपि

पृ० १७४अ) नचचतुर्थ्यंतत्वकरणादाक्षेप्यंकिंचित्तेषामभिप्रेतमेव अ
तेवचतुर्थ्यंतोद्धारेणतेषांस्वाहांततोक्तेति पदार्थादर्श
कृतफक्विकेतिवार्च्य हृदयायेत्यादिपदसामानाधिकर
ण्यायापिचतुर्थ्यंतासंभवाच्चतुर्थ्यंततायास्वाहाद्याक्षेपकत्वा
संभवात् पंचांगन्यासमुक्तरीत्याकृत्वाओंहृदयायनमः न
शिरसेस्वाहामोशिखायैवषट् नाकवचायहुं रानेत्रायवौष
ट् यत्रास्त्रायफडितिषडंगन्यासंकृत्वाणाकारंमावृत्याकुक्षौ
यकारंपृष्टेन्यसेदित्याह भूयोवर्णैरित्यादिना वक्ष्यमाणचक्र
मंत्रेणदिग्वंधनंकृत्वावर्णन्यासोनुष्टेयः सर्वाष्टधा आधारा
दिनासिकांतमेकः तत्रहस्तद्वयस्यमूलद्वयंस्वंधद्वयंरूपंस्था
नद्वयंवर्णद्वयस्य पादद्वयमप्यूतद्वयरूपंवर्णद्वयस्यस्थानं
नासिकात्वेकंस्थानमितिवेकः कंठादिपृष्टांतंद्वितीयः तत्र
स्तनयोःपार्श्वयोश्चद्विद्विस्थानत्वं मूर्द्धादिघ्राणांतंतृतीयः
अत्रनेत्रादिस्थानत्रयस्यद्विद्विनत्वंविवक्षितं घ्राणादिपदंहि
तत्पुटयोरुपलक्षकं दोःसंध्युंगुलिष्वितिचतुर्थः एकैक
वाहोस्त्रयस्त्रयःसंधयःएकैकमंगुल्यग्रमित्यष्टसंख्यापूर्त्तिः
एवंदिशापादसंध्यंगुलिषुपंचमः सप्तधातवः प्राणणश्चे
त्यष्टस्थानेषुहृदयेकरमाधायाष्टवर्णानांन्यासोनुष्टेयःसो
यंषष्टः मूर्द्धादिपदद्वयांतंसप्तमः पदद्वयितिश्रवणात्प
दद्वयपर्यंतंस्थानपंचकंद्विद्विभूतमप्यावृत्यैकैकवर्ण
स्यैवस्थानतयाविवक्षितमितितत्संख्यापूर्त्तिः गंडादिषु
एकैकस्थानतयाविवक्षितेषुचतुर्ष्वपिस्थानेषुन्यासंविधा
यवामभुजोर्द्धभागेशंखस्थानभूतेसप्तमंतदधोभागेकम
लभूतेष्टमंवर्णन्यसेदितिसोयमष्टमोन्यास इतिहर्षकौमु

पृ० १७४ब) दीकारः पदार्थादर्शकृतस्तु विभूतिपंजरनामायंन्यासोद
शधा तत्रन्यासत्रयंपूर्वतनंप्रत्येकमेकैकार्द्धश्लोकप्रति
पाद्यं तदनंतरभाव्यर्द्धश्लोकोत्तरवरणप्रतिपाद्यं तदनं
तराद्धंश्लोकप्रतिपाद्यं तदुत्तरैकसंपूर्णश्लोकप्रतिपाद्यं
चन्यासत्रयंपूर्ववत् तदिमेषट्न्यासाःसंवृत्ताःएतत्त्रिक
द्वयमध्यवर्तिनस्तुचत्वारोन्यासाः दोःपादेत्याद्येकेचरण
प्रतिपाद्याः तत्रसंधिचतुष्टयंमंगुष्टातिरिक्तांगुलिचतुष्क
मितिदक्षवामकरपदभेदादावृत्तिचतुष्टयंन्यासस्याव्या
हतमेव केचित्तुसंधित्रयंपंचांगुलयश्चेतितदष्टत्वमुप
पादयंति अन्येतुअष्टसंख्यकरद्वयसंधिष्वेका तथाविध
पदसंधिष्वन्या अंगुष्टातिरिक्तरद्वयांगुलिषुतृतीया तादृ
शपादांगुलिषुचतुर्थीन्यासावृत्तिरितिवदंति इत्थंचपूर्वोप
पादितषट्न्याससंख्ययासहैतन्न्याससंख्यायाश्चतूरूपा
यामेलनादव्याहतमेवन्यासानांदशविधत्वमुपदिशंति
अत्रप्रत्यक्षरंप्रणवपुटित्वंसविंदुकुत्वंचानुष्टेयं प्रत्यावृ
त्तिसमाप्तिसंपूर्णमूलमंत्रेणव्यापकन्यासश्चानुष्टयः वि
न्यसेद्वर्णमेकैकंबिद्वंतंध्रुववेष्टितमिति मंत्रतंत्रप्रकाश
वचनात् प्रतिमंत्रवर्णंप्रणवपुटितत्वंप्रतिपर्यायंव्याप
कन्यासश्चेतिपद्मपादाचार्चोपदेशाच्च यत्तुसबिंदुकत्वे
यथोक्तमंत्रभंगप्रसंगेनतादृशंरामचंद्रमतमुपेक्ष्यमिति
हर्षकौमुदीकृतोक्तं तन्नयुक्तं उक्तवचनविरोधापत्तेः स
त्यपिविशेषवचनेयदितिमंत्रानुपूर्वीत्यागाद्विभेषितदा
ग्रथनदर्भणादिकमपिमंत्राणांत्यक्ष्यसिपरिष्यसिचसुत्त
रामर्ययादौजलप्रक्षेपमंत्राणांप्रतिलोमत्वं अष्टप्रकृत्यात्मा

पृ० १७५अ) मूलप्रकृतिः महत्तत्वं अहंकारःपंचभूतानीत्येवंरूपाष्टप्र
कृतिस्वरूपः आत्मांतरात्मपरमात्मज्ञानात्मनांसंयोगाद
स्यैवद्वादशाक्षरत्वं अयंभावःद्वादशाक्षरोहिमंत्रोष्टप्रकृत्या
त्माचतुरात्मस्वरूपश्च असावष्टाक्षरोप्यष्टप्रक्षत्यात्मातस्य
न्यासेनसंयुक्तीकृतस्तदात्मकर्ताप्रतिपत्स्यतेइतितदात्म
कताकरणायतस्यन्यासोवश्यंकरणीयिति तथाचद्वाद
शार्णद्वादशस्वरद्वादशादित्यसहिताः केशवादिद्वादश
मूर्त्तीर्वक्ष्यमाणललाटादिषुस्थानेषुन्यसेदितिफलितार्थः
ओंअंधात्रेकेशवायनमः इतिप्रयोगः ओंधातृकेशवाभ्यां
नमः इतिप्रयोगितिकश्चित् ओंअंधातृसहितायकेशवा
यनमः इतिकश्चित् ओंअंकेशवायधात्रेनमित्यपरे अयं
म्णेतिपूर्वसंवंधि कंठदेशतित्यग्निमसंवंधि अंसस्थंद
क्षिणांसस्थं गले ग्रीवादक्षिणभाजो अग्निमयोरंसकलवो
योर्वामपरत्वं यदुक्तं दक्षिणपार्श्वांसतद्गले तथावामत्र
येन्यस्याइति हृषीकेशेतिपूर्वान्वितं त्वष्टेत्यपितथा ककु
दिग्रीवापृष्टभागे नाभौनारायणंन्यस्येदितितंत्रांतरदर्श
नादत्रकुक्षिपदंनाभिपरतयाव्याख्येयमितिकेचित् महा
मंत्रमित्यष्टाक्षरं मंत्रद्वयंपुनर्न्यसेदित्यर्थः पुनरितिपूर्वा
न्वितं अष्टाक्षरेणसहितंविन्यसेद्वादशाक्षरमितिवचनात्
केचितुमहामंत्रमितिद्वादशार्णमित्यस्य विशेषणमिति
वदंति द्वारमितिकुंडलमित्यादिचशव्दकर्मणिद्वितीया
ज्योतिर्द्वयमितिस्वरूपं तथाच ओंकिरीटिकेयूरहारमक
रकुंडलशंखचक्रगदांभोजहस्तपीतांबरधरश्रीवन्सां
कितवक्षःस्थल श्रीभूमिसहितस्वात्मज्योतिर्द्वयदीप्तिक

पृ० १७५ब) रायसहस्रादित्यतेजसेनमः इतिसप्तषष्ठ्यक्षरोमंत्रोयं के
चित्कुंडलांतेलंकृतेतिवर्णत्रयमत्रमंत्रेधिकर्मतर्माव
यंति तारःकिरीटकेयूरहारांतेमकरंपदंकुंडलांलंकृ
तेत्यंखचक्रगदांवुजं श्रीभूमिसहितस्वात्मज्योतिर्द्वयप
दंवदेदिति मंत्रतंत्रप्रकाशवचनंतत्रप्रमाणतयोपन्यं
संति आयुधानिचपंकजंदक्षिणाधःकरेशंखस्तद्रधंक
रे वामाधःकरेगदावामोर्द्धकरेचक्रमितिरीत्याध्येयाति
विकारलक्षं विमलादीत्यादिपदार्थमेवविवृणोति विम
लेत्यादिनाओंनमोभगवतेविष्णवेसर्वभूतात्मनेवासुरे
वायसर्वात्मसंयोगपद्मपीठात्मनेनमः इतिसप्तत्रिंशद
क्षरकोयंपीठमंत्रा आदिनाधूपदीपनैवेद्यादिकमुच्यते
येनुगंधपुष्पेसमर्प्यांगादिपूजनमाहुस्तेकथमत्रादिना
धूपदीपादिसंग्रहंकरिष्यंति तस्मादादिपदमत्रप्रमादप
तितमेवेत्युररीकरिष्यंतीतिजानीमः अत्रांगपूजाकर्णि
कायामेव केसरेष्वष्टांगमंत्रभूतेकैकवर्णपूजाविधाना
दितिकेचित् केसरष्वेवमूलाग्रभेदात्तदुभयांगपूजा अ
तेवपूर्ववदत्रापिकेसरेष्वेवेषडंगपूजाविधानेनवि
शेषाभावादंगान्यभ्यर्च्येत्येवमूलकृतोक्तं स्थानांतरस्य
विवक्षितत्वेतुतदुपादीयेतैवेतिहर्षकौमुदीकृतः ओंन
मः नंनमः मोंनमः इत्यादिवर्णपूजायांप्रयोगः विभक्त्या
वियुतैर्वीजैर्पूजास्यात्केसरोपरीतितंत्रांतरदर्शनात् मं
त्रार्णध्यानंयथामहाकपिलपंचरात्रे ओंकारंतुसदाध्या
येज्ज्योतिर्मालासमाकुलं नकारंमेघवर्णाभंसौम्यरूपं
तुमोपदं राकारंजलवर्णाभंसम्यक्संदीप्ततेजसं धूम्र

पृ० १७६अ) र्णंसदाध्यायेयद्यकारंपरमुत्तमं अनौपम्यगुणाकारंणा
कारंचेतिचिंतयेत् यकारंतुपरंध्यायेत्पद्मरागसमप्रभ
मिति दलेषु दिग्दलमध्येषुकोणदलमध्येषुशक्तीनांपू
जनाम्नानात् दलाग्रेषुशंखाद्यायुधपूजनस्यवक्तव्यत्वात्
अग्रभागस्यपारिभाषिकपूर्वपर्यवसन्नतयापूर्वदक्षिणो
त्तरपश्चिमेषुदलाग्रेषुक्रमतोगरुडशंखपद्माख्यनिधि
द्वयधेजानभ्यर्च्याग्नेयादिदलाग्रेषुअरुणार्ययदुर्गासे
नान्यातभ्यर्च्यतद्वहिश्चतुरस्रेपूर्ववदिंद्रादीन्वज्रादींश्च
पूजयेदितिसंपूर्णप्रद्यदृकार्थः एतत्प्रयोगास्तंत्रांतरेय
था नरसिंहमिवात्मानंदेवंध्यात्वातिभैरवं मंत्रेणस्पर्शये
छस्त्रंनानिजित्यनिवर्त्तते १ नारसिंहेनवीजेनयोज्यमंत्रंत
दाजपेत् शतमष्टोत्तरंजप्त्वावामहस्ताभिमंत्रिता ४ पुनः
पुनरपःसिंचेत्सर्प्पदष्टोपिजीवति दक्षिणहस्तेमालावा
महस्तेनजलस्यस्पर्शितिवामहस्ताभिमंत्रितत्वमपां २
गारुडेनतदायुक्तंपंचार्णेनमनुंजपेत् निर्विषीकरणे
ध्यायन्विष्णुंगरुडवाहनं ३ अशोकफलकेपक्षावालि
ख्याशोकसंहतौ अशोकपुष्पैराराध्यभगवंतंतदग्रतः
जुहुयात्तानिपुष्पाणित्रि संध्यंसप्तरात्रकं प्रत्यक्षोजायते
पक्षीवरमिष्टंप्रयच्छति ४ तानिपुष्पाणि अशोकपुष्पा
णिनिर्माल्यभूताशोकपुष्पाणि विनापिमूलस्वारस्यसंभ
भवान्निर्माल्यपुष्पाणांहोमेविनियोगकरणेप्रमाणाभावा
त् गाणपत्यसमायुक्तंजपेल्लक्षंपयोव्रतः महागणपतिं
देवंप्रत्यक्षमिहपश्यति ५  भारतीवीजसंयुक्तंषाण्मासि
कजपाच्चतां ६ श्रीवीजेनयुतंमंत्रंतत्कालस्तन्मनाजपेत्

पृ० १७६ब) आदावष्टाक्षरस्यस्यात्प्रणवःसार्वकामिकः ८ आदावंते
यदातारोज्ञानवृद्धिस्तदाभवेदिति ८ तत्रांतरोक्रमस्ययं
तंत्रांतरोक्रमस्ययंत्रंयथ अष्टपत्रंचषट्कोणंरविसंख्य
दलाग्रकं दंतपत्रंचतद्वाह्येवृत्तंभूमिपुरंशुभं ससाध्यंक
र्णिकंर्णिकायांतुलिखेदाद्यस्वरंसुधीऽ अत्रमूलेषुमूला
र्णात्पत्रेषुश्रीकरंलिखेत् षट्कोणेचक्रमंत्रार्णान् सूर्या
रेद्वोदशार्णकं दंतत्रंमंत्रराजंवृत्तेनृहरिवीजकं षण्मं
त्रैरिहसंयुक्तंसाक्षाद्विष्णोश्चमंदिरं आवाह्यमंत्रैराराध्य
सूत्रैर्वधादृढंवहत् सर्वथातस्यवेर्द्धंतंधनारोपार्थसंप
दः सारूप्यंसार्ष्टिसालोक्येसायुज्यंवापिवांछितमिति अष्ट
दलकर्णिकाया ममितिसानुस्वारमकारमालिख्यकेसरे
षुनारायणाष्टाक्षरमंत्रंलिखित्वातत्पत्रेषुवक्ष्यमाणंश्रीक
रमंत्रंसुदर्शनमंत्रस्यप्रणवातिरिक्तषट्वर्णानषट्कोणे
षुद्वादशदलस्यतद्वहिस्तनस्यपत्रेषुद्वादशाक्षरमंत्रं द्वा
विंशत्पत्रेष्वेकशोमंत्रराजंलिखित्वानृसिंहवीजेनवेष्टये
त् इत्थंविष्णोःषण्मंत्रालिखिताभवंतिइत्यर्थः द्वादशा
क्षरमाह प्रणवविति प्रणवित्येवंरूपस्यसविसर्गपाठ
स्यप्रस्तुतमूलेनुपलंभात्प्रणवितिपाठनिर्देश प्राच्य
टीकाकृतामनुचितेव ओकारेणयुतंहृतोहृत्प्रण
वश्चश्रोहृच्चेतिद्वंद्वः प्रणवस्तारःओस्वरूपंहृत्नमःश
व्दःतस्यचोकारयोगे ओंनमोइत्योकारांतःअक्षरोद्धारः
सिद्ध्यति हृत्पदार्थेहिनमःशव्देविसर्गस्थाने आकारःप्र
क्षिप्यतामितिभावः नमसाशिरितिवदतानमःपदेनशिरों
गमितिसूचितं पदंचनमितिविसर्गांतंनतुनमोइत्योका

पृ० १७७अ) रांतं तेननमःशिरसेस्वाहाइत्येवप्रयोगः वर्णन्यासेत्वोका
रांतेवनहिमंत्रेविसर्गांतोमकारः प्रविष्टितिमंतव्यं न
नुमंत्रेपिविसर्गांत एवपठितुमुचितः अतेवमूलस्या
र्थोपिक्तिष्टठकर्त्तुंनपतति अंगमंत्रेपियथामंत्रपठित
एवांतभंविष्यतीतिचेत् न तंत्रांतरवैमत्यप्रसंगात् यदु
क्तंमंत्रतंत्रप्रकाशे अंत्यौयौपंचमेषष्टेवक्तव्यौक्रमतस्तुतौ
द्वितीयोमिश्रसंयुक्तस्तस्माद्भगवतेपदं सानंतंवारुणंवी
जंजीवःस्याछिवसंयुतः पंचमस्थोभगीरामोवायांतोद्वा
दशाक्षरः स्त्रीशूद्रयोर्वितारोयंसतारोयंद्विजन्मनामिति
अकचरतपयशेत्यष्टवर्गाभिप्रायेणेदं तत्रपंचमेवर्गेअं
त्योनःषष्ठेवर्गेंत्योमः समिश्रः मिश्रेणत्रयोदशस्वरेण
संयुक्तः वारुणंवीजंवः अनंतेनाकारेणयुक्तं जीवःसः
सोयंशिवेनपंचमस्वरेणयुक्तः उकारस्यशिववाचक
त्वाच्छिवशव्दादुकारः पंचमेवर्गेस्थितोयोरामस्तृतीयोद
कारस्तस्यभगेनेकादशस्वरेणयोगेदेकारुद्धतोभव
ति वायेतिस्वरूपं तथाचमकारस्यसमिश्रत्वोपादानाद
मिश्रत्वाभ्युपगमेकथंतंत्रांतरवैमत्यंनस्यादितिमंतव्यं न
नुप्रणवेत्यकारोत्तरमोकारनिर्देशेचतुर्दशस्वरापद्येत
नसेवंपाठितिचेत् विस्मरणशीलोसि हकारोविंदुमान्
जीवितिव्याख्यावसरेद्वितीयपटलेवैतदनुपपत्तेःप
रिहृतत्वात् वर्णन्यासंमाहमूद्धीत्यादिना आयुधानिचू
र्द्धादिदक्षयोश्चक्रपद्मै ऊर्द्धादिवामयोर्गदाशंखौअष्टाक्षरो
क्तपीठपूजांकृत्वाद्वादशार्णमूलमंत्रेणमूर्त्तिंकल्पमित्वा
तत्रमुख्येष्टदेवतांषोडशाद्युपचारैः संपूज्यावरणदेवतार्चना

पृ० १७७ब) र्थं संप्रार्थ्यअष्टदलकेसरेष्वंगमूर्त्तयः अष्टदलस्यदिग्दले
षुवासुदेवाद्याविदिग्दलेषुशांत्याद्याः अष्टदलाद्वहिःक
ल्पितद्वादशदलेषुकेशवनारायणाद्याद्वादशमूर्त्तयः
तद्वहिश्चतुरस्रेलोकपालास्तदस्त्राणिचेत्यर्थः लक्ष्मीवा
सुदेवमंत्रमुद्धरति हृल्लेखेत्यादिना ओंह्रींह्रींश्रींश्रींलक्ष्मी
वासुदेवायनमः इतिचतुर्दशाक्षरोयंमंत्रः रमाभागेवा
मेषूर्द्धादिविद्यामुद्राकमलदर्प्पणरत्नकुंभाःभगवद्भा
गेदक्षिणेषूर्द्धादिकमलांतरगदाशंखचक्राणिध्येयानि
वर्णलक्षं प्रकृतमंत्रवर्णसंख्यासमानसंख्यलक्षं चतुर्द
शलक्ष्यमितियावत् दधिवामनमंत्रमाह तारोहृदिति अ
त्रापितारश्चोहृच्चेतिद्वंद्वः ओकारेणयुतंहृत्श्रोहृदि
तिमध्यपदलोपीतत्पुरुषःपूर्ववत् ओंनमोविष्णवेसुरप
तयेमहावलायस्वाहेत्यष्टादशाक्षरोयंमंत्रः इंदुःश्चंद्रःस
ऋषिः प्रथमप्रकाशकः प्रणवोवीजंस्वाहाशक्तिः मंत्र
स्यक्रमादेकादिवर्णैःषडंगन्यासमनुष्टायमूर्द्धादिष्वष्टा
दशस्थानेषुएकैकशस्तावत्संख्यमंत्रवर्णान्न्यसेत् द्देग्यु
ग्मकर्णाष्टवाहुरुजानुजंयापादाष्टौप्रत्येकंद्वित्ववंतो
पिचैकस्थानतयागण्यंते तेनतत्रतत्रप्राप्ततत्तद्वर्णाःप्र
त्येकमेकात्मकाप्यावृत्त्यातत्तत्स्थानद्वयेन्यस्तव्याइति
शिरोललाटनासातालुकंठपृष्टहृदयोदरनाभिगुह्या
त्मकदशस्थानानितुस्वभावादेवैकतामापत्रान्येकैकव
र्णस्यसौरस्यादेवन्यासपदानि गुणलक्षं त्रिलक्षं चंद्रांत
मिति अत्रचंद्रमंडलर्यंतमेवपीठदेवतापूजानतदुत्त
रंवचनविशेषादितिकश्चित् यत्रस्थानेचंद्रमंडलपूजा

पृ० १७८अ) न्यत्रक्लप्तातत्रपूजांत्यक्तातदितरसकलपीठदेवतानांयथा
प्राप्तक्रमंपूजनमनुष्टायतदंतेचंद्रमंडलस्यपूजाकर्त्तव्यान
तुसर्वथात्यागः युक्तंचैतदेव चंद्रसंस्थमित्यनेनचंद्रमंडल
स्यप्रस्तुतदेवतास्थानतयाप्रतिपादनात्सर्वेषांपीठदेवताना
मुपर्ययेवतदीयध्यानपूजयोरावश्यकत्वादि तितुसांप्रदायि
काः शगुक्तेनारायणाष्टक्षरोक्ते ओंनमोविष्णुवेसोमायत्रैलो
क्याप्यायनायस्वाहेत्यष्टादशाक्षरमंत्रेणचंद्रमंडलपूजाक
र्त्तव्येतिविशेषः विष्णवेसहसोमायत्रैलोक्याप्यायनायच
स्वाहांतस्तारहृत्पूर्वोमंत्रोऽनेनार्च्चयेच्चतदितितंत्रांतरवचना
त् यत्तुयथाविधिपदेनायंविशेषःसूचितितिपदार्थादर्शकृ
तोक्तंतदयुक्तं नहियथाविधीतिपीठसमर्चनेचंद्रसम
र्चनेवान्वितं तत्पदाभावात् एकार्द्धश्लोकोपात्ततयाजुहु
यादित्यनेनैवहोमप्रकारसापेक्षेणयथाविधीत्यादेरन्वय
स्योचितत्वाच्च केसरेष्वदलस्यपूर्ववदंगदेवताः पूजयित्वा
दिग्विदिग्दलेषुवासुदेवादिचतुष्कशांत्यादिचतुष्कमभ्य
र्च्य ध्वजादीन्शार्ङपर्यंतानष्टदेवानष्टदलाग्रेषुपूजयित्वा
तद्वहिर्द्वादशदलंकमलांतरंकृत्वातद्दलाग्नेषुकेशवादि
द्वादशमूर्त्तीःसंपूज्यतद्वहिश्चतुरस्रेंतर्बर्हिभावेनशक्रादि
तदायुधानिसंपूज्यैरावतपुंडरीकादिकाष्टदिगाजानर्च
येत् शतपुष्पी शौफितिभाषयाप्रसिद्धा पट्टे पट्टवस्त्रेभि
तौवादेवंपूर्वोक्तलक्षणंलिखित्वाप्राणप्रतिष्टादिनातत्र
स्वेष्टदेवत्वंसंपाद्यसुगंधिपुष्पैर्नित्यमभ्यर्चयन्महतींसं
पदंप्राप्नुयात् यंत्रमाह ससाध्येत्यादिना सकेसरमष्टदल
कमलंलिखित्वातत्कर्णिकायांससाध्यंप्रणवंलिखित्वाप्रस्तु

पृ० १७८ब) तमंत्रस्यप्रणवादीनियान्यष्टादशाक्षराणि तेतेषांद्विद्विक्र
मेणषोडशवर्णानालिख्याविशिष्टवर्णद्वयमपितत्रवरम
दलेसमालिख्यतदुपरिवृत्तत्रयेणवीथीद्वयंकृत्वाप्रथमां
द्वादशार्णमंत्रवर्णैर्द्वितीयांमातृकाभिर्वेष्टयेदिति रामचं
द्रास्तुप्रणवस्यकर्णिकायांलिखित्वान्नपुनर्लिखनमनुष्टे
यं किंतुनमोप्रभृतिसप्तदशवर्णानामेव तत्रद्विद्विक्रमेणा
ष्टदलेषुवर्णलिखनेएकोवर्णुर्वरितःसोयमंताल्लोपोवि
वृद्धिर्वेतिन्यायात् शिष्टार्णयुग्मोल्लसितांत्यपत्रमितिमूल
वचनाच्चरमेवदलेलेख्यितिवदंति तदिदंमतंहर्षकौ
मुदीकृतोदूषयंति शिष्टं अष्टदलेषुद्विद्विक्रमेणलिख
नादवशिष्टंयदर्णयुग्मंवणाद्वयंतेनोल्लसितमंत्यपत्रंयस्ये
तिमूलविरोधात् वृन्मतेह्येकाक्षरस्यैवावशिष्टत्वादिति य
दितुरामचंद्रमतंसमाधेयमित्युच्यते तदेत्थंशृणु अशिष्ट
मितिनार्णद्वयविशेषणं किंतुस्वतंत्रंशिष्टपदार्णयुग्मप
दयोंर्द्वंद्वंकृत्वाताभ्यामुल्लसितमंत्यपत्रंयस्येतिविग्रहः इ 
त्थंच शिष्टंलिखितशिष्टमेकमक्षरंयुग्मार्णंपूर्वलिखित
क्रमप्राप्ताक्षरद्वंद्वमित्यक्षरत्रयंमिलित्वांत्यदलेलेख्यमिति
पर्यवस्यतीतिनकस्यापिविरोधः नवाकर्णिकायांलिखित
स्यापिविनाविशेषवचनंपुनर्लिखननिवंधनसौरस्यप्रस
क्तिरितिप्रतिभाति हयग्रीवमंत्रमाह उद्गिरेत्यादिना ओंउ
द्गिरत्प्रणवोद्गीथसर्ववागीश्वरेश्वर सर्वदेवमयाचिंत्यस
र्वंवोधयति त्रयस्त्रिंशदक्षरोयंमंत्रः प्रणवेनहृदयं चतु
र्भिःपादैरेकैकशःशिरःप्रभृतितंत्रातिरिक्तापरांगानि वी
जेनमूर्तिंमकल्प्यदेवंपूजयेदित्युक्तं तत्रप्रणवस्यैववीज

पृ० १७९अ) त्वेनप्राप्तौविशेषमाह वीजमित्यादिना सकारषष्ठस्वरयोरु
परिविंदुनायुक्तंविपदस्यवीजं ह्यूंइत्येवंरूपंकेसरेषुपूर्वा
दिदलकेसरेषुओंऋग्वेदायनमः इत्यादिमंत्रैश्चतुरोवेदान् 
विदिवूदलकेसरेषु ओंवेदांगेभ्योनमः ओंस्मृतिभ्योनमःओं
न्यायशास्त्रायनमः ओंसर्वशास्त्रेभ्योनमः इतिमंत्रैःशिक्षाक
ल्पोव्याकरणंनिरुक्तंछंदेवच ज्योतिषंचषडंगानीत्युक्तां
गादिकमभ्यर्च्यपत्रमध्येहृदयांगदेवताःपूजयित्वातद्वाह्ये
चतुरस्रेलोकपालास्त्राणिपूजयेत् वृताच्चतुर्गुणेव्राह्मीर
सेघृतंपाचयित्वाघृतमात्रावशिष्टंतद्रसंमष्टोत्तरसहस्रादि
संख्ययाभिमंत्रितंपीत्वाकवित्वमनर्गलंस्यात् श्रीराममंत्रमु
द्धरति अनंतेत्यादिना अग्नेरासनादिस्थितिर्यत्रसतथा रां
बीजं नमःशक्तिःजानीयात्प्रथमंवर्णंबीजंशक्तिंनतिंतथेति
शौनककल्पदर्शनात् पार्श्वगतांसीतांपश्यंतंराघवंभजे
इतिसंबंधः राघवभद्दास्तुपश्यंतीतिपाठंकल्पयित्वाइत्येवं
रूपांसीतांभजेइतिसंवंधमाहुः चकारादर्शनादशक्यक
ल्पनोयंपाठः कर्णिकायामैवश्रीरामस्यअग्नेपुरतःसीतांवा
मदक्षिणपार्श्वयोःशाओंशरांश्चक्रमेणपूजयित्वापूजानुज्ञां
संप्रार्थ्यषट्कोणेषुरांहृदयायनमः रींशिरसेस्वाहारूंशि
खायैवषडित्यादिकांगानि अष्टदलेषुपूर्वदलेग्रतोहनूमं
तंदक्षिणोत्तरदलयोः पार्श्वरूपयोर्भरतशत्रुघ्नौपश्चिमेल
क्ष्मणं आग्नेयादिविदिग्लेषुक्रमात्सुग्रीवंविभीषणमंग
दंजाववंतंचपूजयित्वा तत्पत्राग्नेषुक्रमेणसृष्टिजयंतादि
कं तद्वाह्यचतुरस्रेपूर्ववदिंद्रादिवज्रादिकंपूजयेदिति अ
त्राप्यंगदेवतामारभ्यैवावरणानि वामपार्श्वेत्रिकोणस्यशा

पृ० १७९ब) ओंदक्षिणकेशरान् शंशार्ङायनमोस्त्वेवंशंशरेभ्योनमोस्त्वि
ति पूजानुज्ञांततोलव्धारश्मीनंगान्यथार्चयेदिति तंत्रातरे
आज्ञाप्रार्थनस्यसीतादिशरांतपूजांतेवोपदिष्टतयात
त्प्रार्वानपूजायाः प्रधानसमकक्षपूजात्वमेवध्रुवं पदार्था
दर्शकारोप्येतावत्पर्यंतंमुख्यपूजेत्युक्तत्वान् एतेनेकमा
वरणंपूर्वंअंगैर्द्वितीयमितिहर्षकौमुदीग्रंथः प्रत्युक्तःअं
गादिलोगपालांतमितिमूलग्रंथविरोधश्च पूजानुज्ञाप्रा
र्थनानंतर्प्यस्यांगपूजासुकथनेनसर्वत्रैवांगमारभ्यैवाव
रणानीतिभगवताध्वनितं एतदभिप्रायेणास्याभिस्तत्रत
त्रांगदेवतातःपूर्वोपात्तदेवतानांमुख्यत्वापरपर्यायंप्रधा
नसमकक्षत्वमुक्तमितिमंतव्यं धारणयंत्रमेववक्ष्यमाणं
पूजायंत्रतयोक्तमगस्त्यसंहितायां षट्कोणादिधरण्यंतं
पूर्ववद्विलिखेदथ यस्यमध्येलिखेत्तारंषट्सुकोणेष्वपि
क्रमात् मूलमंत्रोक्षराण्येवंसंधिष्वंगंचमान्मथं मायांगंडे
षुकिंजल्केस्वराणांलिखनंभवेत् पत्रेषुपूर्ववन्मालामंत्रो
लेख्यःक्रमेणहि दशाक्षरेणसंवेष्ट्यकाद्यानिव्यंजनानिच
दिग्विदिक्षुलिखेद्वीजेनरसिंहवराहयोः एतद्यंत्रांतरंचात्र
सांगावरणमर्चयेत् सौवर्णेराजतेभूर्ज्जेलिखित्वार्चनमा
रभेदिति एतदेवयंत्रंधारणयंत्रत्वेनमूलकाराह तारमि
त्यादिनाषट्कोणंलिखित्वातत्कर्णिकायांसध्यत्वादिनामग
र्भकंप्रणवमालिख्य अग्रादितःषट्कोणेषुमूलमंत्रवर्णा
न्षट्कोणाद्वहिः कर्त्तव्याष्टदलकमलकर्णिकार्थमनुष्टेयै
कवृत्तरेखांतषट्कोणसंधिषुरां हृदयायनमः इत्याद्यंग
षट्कमंत्रान्षट्कोणगंडस्थलयोःक्रमेणमायावीजकाम

पृ० १८०अ) वीजेतद्वहिः स्थिताष्टदलाव्जस्यकेसरेषुद्विशोद्विशःस्वरान् 
पत्रमध्येषुसप्तसुगुहमुखमितान्षण्मुखत्वेनप्रसिद्धकार्त्ति
केयमुखसमानसंख्यान्वक्ष्यमाणमालामंत्रवर्णान्तदीया
ष्टमपत्रमध्येतूर्वरितपंचवर्णान् लिखित्वातद्वहिः कृत
प्रथमवीथींवक्ष्यमाणदशाक्षरमंत्रेणद्वितीयवीथीकादि
भिर्व्यंजनैएवेष्ट्य भूपुरांतर्दिक्षुनृसिंहवीजं तद्वदिक्षुवारा
हवीजंलिखेदिति मालामंत्रमुद्धरति नमोभगेत्यादिना ओ
मादिश्चप्रणवादि ओंनमोभगवतेरघुनंदतनामरक्षोद्यूविं
शंदायमधुरप्रसन्नवदनायअमिततेजसेवलायरामाय
विष्णवेनमः इतिसप्तचत्वारिंशद्वर्णकोयंमालामंत्रः अमि
तेत्यत्राकारस्यमायेत्यकारेणसहसंधावेकाक्षरत्रुटिर्नानु
ष्टेया संधिर्तकर्त्तव्येतियावत् इदमेवसूचयितुमष्टमेशि
ष्टवर्णानितिविहायपंचवर्णानित्युक्तं संधौतुचत्वारेवव
र्णाःशिष्टाःस्युर्नपंचेतिनद्व्याकोपःस्यात् हंजानकीवल्लभा
यस्वाहेत्ययंदशार्णमंत्रः यत्तुअनेनवेष्टनेद्वित्रावृतिरनुष्टे
येतिहर्षकौमुदीकृतोक्तं तन्नयुक्तं सकृत्कृतेकृतःशास्त्रा
र्थितिन्यायवाधनसमर्थस्यविशेषवचनस्यानुपलंभात्
अत्रलक्ष्मणमंत्रस्यजपोत्यावश्यकः अजप्त्वालक्ष्मणमनुंरा
ममंत्रंयजंतिये तज्जप्तस्यफलंनैवप्रयांतिकुशलापीति
तंत्रां तरदर्शनात् तदुद्धारोयथारिफपूर्वंसमुद्धत्यविंदुयुक्तं
चलक्ष्मणः ओंतोयंलक्ष्मणमनुर्नमसांतेसमन्वितः भरतो
प्येवमेवस्याच्छत्रुघ्नस्याप्ययंविधिरिति अयंविधिःसविंदुनामा
द्याक्षरपूर्वकत्वेसति ओंतनाम्नोनमोंतताकल्पनाप्रकारः
सीतामंत्रोमूलेवोक्तः हनुमन्मंत्रस्तंत्रांतरोक्तः पूर्वरीत्या

पृ० १८०ब) परिष्कृतनाममंत्रोवाआह्यः वराहमंत्रमुद्धरतितारमित्या
दिना ओंनमोभगवतेवराहरूपायभूर्भुवःखःपनयभूप
तित्वंमेदेहिददापयस्वाहेतित्रयस्त्रिशद्वर्णकोयंमंत्रः क
वचंहुंवीजमस्यशक्तिःस्वाहानलप्रिया ध्यानमुपवर्णय
ति आपादेत्यादि रथचरणं चक्रं दरःशंखःक्षितिः पृथिवी
तस्याश्चरणंमूलं तत्रलसंतीदंष्ट्रायस्यतंदंष्ट्रालग्नभूमिक
मितियावत् दक्षाद्यूर्द्धयोराद्येआयुधेतदधोधःस्थयोरन्ये
इत्यायुधध्यानं आग्नेयादिषुहृदयादिपूजासर्वत्रोक्तातस्या
अपवादायदिक्षुपूजाविधिमुपदिशति पूर्वादिष्वित्यादिना
अस्त्रांगपूजापूर्वंचतुर्धाकथिताचतुर्दिक्षुतदपवादेनचतुः
कोणेषूर्द्धमधश्चेतिषट्धातत्पूजनमाह अस्त्रमित्येकचर
णेन केसरैष्वेवेयंपूजा० दिग्मात्रस्यैववाधोनस्थानस्यापि
तद्वहिःकेसरेभ्योहृदयादिभ्योवावहिः पत्रमध्येष्वितियाव
ताबाह्येभूपुरे पूर्ववल्लोकपालादिपूजनं मंत्रांतरमपितं
त्रांतरेव्रह्माऋषिर्भवेच्छंदोगायत्रीदेवतामनोः श्रीवराह
श्चंद्रचंद्रवेदबाहुमिताक्षरैः मंत्रस्यपूर्णमंत्रेण क्रमात्पंचां
गकल्पना प्रणवःकवचंवराहशव्दः कथितोङेचरमोन
मोंतकश्च गजवर्णयुतमनुर्वरिप्रथितःप्रोदितवत्प्रयोग
वर्चाइति ध्यानहोमजपादिप्रभृतीनांक्रमेणफलमाह ध्या
नादित्यादिना वैरिभूतवौरादिकृतबाधाशमनार्थकंशि
लाप्रयोगमाह रवावित्यादिना सिंहेतिमेषचापयोरप्युप
लक्षकं शुक्लाष्टम्यांरवौसिंहमेषचापगतेखनेदितिनाराय
णीयेदृष्टत्वात् दशपलांविल्वपत्रादिस्थामितिपद्मपादा
चार्ययैरुक्ततयादशपलास्फटिकादिशिलात्रग्राह्या उदङ्मु

पृ० १८१अ) खोभूत्वाऽभिजिन्मुहूर्त्तेभूवीजसहितोक्तवराहमंत्रजपन्ने
वनिखनेदित्युपदेशऽभूमिलाभार्थकप्रयोगमाह भानूद
ये इत्यादिना साध्यक्षेत्रात्जिघृक्षितक्षेत्रात् यत्रतुसामान्य
तोभूमीच्छानतत्तद्भूमीर्छातत्रनायंप्रयोगः मंत्रंप्रस्तुतमूल
मंत्रंजपन्नतुजप्त्वा यत्क्षेत्रनिमित्तकोत्येनविवादस्तस्येत्रप्रा
प्त्यर्थकंप्रयोगमाह प्रातरित्यादिना सर्वसंपत्करंप्रयोगमा
ह राजवृक्षेत्यादिना नैकस्यहिप्रयोगस्यदृष्टंनानाविधंफ
लमित्या दिवचनदर्शनान्नैकदैवफलद्वयादिकमुद्देश्यी
करणीयंकिंतुसर्वापिकामनाप्रत्येकंप्रयोगेणास्यसिद्ध्यती
त्यत्रतात्पर्ययं तत्तत्कामतापुरस्कारेणविशेषोक्तद्रव्यालाभे
वेदं तेनसहविकल्पोस्येतिकश्चित् विशेषतःसमाख्यातस्यै
वमुख्यता सामान्यपुरस्कारेणोक्तस्त्वयमनुकल्पित्यपिक
श्चित् पूर्वसंख्ययात्रिसहस्ररूपयापूर्वोक्तसख्यया यंत्रमाह
मध्येवीजमित्यादिना आदौषट्कोणंकृत्वातत्कर्णिकायांप्र
णवंतदंतर्वराहवीजंवक्ष्यमाणं लिखित्वाषट्कोणेषुसुद
र्शनसप्ताक्षरमत्रस्यादिभूतप्रणवस्यमध्येलिखित्वातदव
शिष्टषट्वर्णानालिख्य प्रस्तुतमंत्रस्यपंचांगकत्वेनसुदर्श
नमंत्रस्योपस्थितत्वेनचतदीयषडंगमंत्रान्षट्कोणसधिष्वा
लिख्यतद्वहिर्लिखितचतुर्द्दलकमलेकेसरेषुद्वंद्वशोना
रायणाष्टार्णान्दलमध्येषुप्रत्येकमष्टशोष्टशोष्टशःप्रस्तु
तमंत्रवर्णानालिख्यविशिष्टमप्येकंवर्णंचतुर्थेवपत्रेलि
खित्वा तद्वहिर्लिखिताष्टपत्रेकेसरेषुद्विशःद्विशःखरान् 
प्रतिपत्रमध्यंप्रत्येकंचतुरश्चतुरोमंत्रवर्णानालिख्यावशि
ष्टमेकमष्टमपत्रेवालिख्य तद्वाह्येषोडशदलकमलंकृ

पृ० १८१ब) त्वातत्केसरेषुद्विशःकादिसांतद्वात्रिंशद्वर्णानालिख्यपत्रेष्वपि
युग्मशोमंत्रवर्णानालिख्यशिष्टंमातृकासुहकारलकारक्ष
कारात्मकवर्णत्रयंमंत्रवर्णेषुहाकारंचचरमेवषोडशतम
पत्रेलिखित्वातदुपरिप्रणवभूवराहवीजैर्मध्येमध्येएकैक
साध्यवर्णसंयुक्तैः ओंदेग्लौंवहूंदोंक्षंग्लौंर ह्रंक्षोंरग्लौंक्ष
हूंइत्यादिरीत्यासमावेष्ट्यतद्वहिर्वीथ्यांसाध्यनामार्णविदर्भि
तमंत्रवर्णान्देव ओंदत्तंनरक्षमोरक्षभदेवगदंत्तंवरक्षतेइ
तिरीत्यालिख्यतद्वहिर्भूपुरेकोणचतुष्टयेभूवीजचतुष्टयं
तेषुवीजेषुप्रत्येकंसाध्यनामसंपूर्णंलिखित्वा भूपुरस्यबहि
रष्टदिक्षुप्रत्येकंत्रिशूलानिलिखित्वातत्रमध्यरेखायादक्षि
णतोवाराहंवामतोभुवोबीजंलिखेदितिसमुदितार्थःवारा
हवीजमुद्धरति सार्घीशेत्यादिनासार्घीशःषष्टस्वरःअयंस्व
तंत्रोपिमंत्रः अस्यर्ष्यादिकंतंत्रांतरेहयग्रीवृषिःप्रोक्तःछं
दस्त्रिष्टुप्देवता वराहो दीर्घयुक्स्वेनषडंगानिचकल्पये
त् ध्यानपूजाप्रयोगाद्यमस्यवाराहमंत्रवदिति तंत्रांतरेभूरि
त्यस्यवीजंक्वचिन् ग्लौमिमिति नाभिर्वामश्रवाःसगीतस्यवीज
सिद्धोच्यते पंचांतकेंद्रकौविंदुमत्वाद्यौक्रोडवीजकमितिद
र्शनात् यंत्रलिखनेद्रवद्रव्यंनियमयतिरोवनेत्यादिना ले
खनींनियमयति हेममययेति कामनाभेदेनयंत्रलिखनार्थ
कपत्राणिनियमयति स्वर्णपट्टेइत्यादिना तत्तत्कामनाभेदभि
न्नःकालोपिस्वयमूहनीयः सुसाधितं पुरश्चर्ययोत्तरकालिक
जपपूजाहोमसंपातैःसाधककार्ययसाधनोन्मुखीकृतेवारा
दावित्यादिनास्थिरराशिलग्नेइत्युक्तं सांगमिति भूमौयंत्रंनि
धायवालुकाभिःपूरयित्वातत्रपुनर्वराहंसांममावाह्यस्वात्मा

पृ० १८२अ) नंस्वेष्टदेवभूतवराहस्वरूपंध्यायन्पूजयेत् दिक्षुत्वंगानीति
विशेषस्मरणार्थं यदुक्तंमंत्रीसमास्थायवराहरूपंसाध्यप्र
देशेनिखनेच्चयंत्रं स्थिराख्यराशावभिवाह्यकोलमंगानिदि
क्षुक्षिपतांयथावदिति परंअत्यर्थंसदेशोयंत्राधिष्टितोदेशो
नशक्यते द्रष्टुमपिक्षुद्रैरुच्चाटनादिप्रयोगैरपमृत्युप्रभृति
भिश्चेत्यर्थः अथवराहप्रसंगान्महाफलाधायकःस्वप्नवारा
हीमंत्रोपितंत्रातरोक्तोत्रनिरूप्यते वाग्भवमायाप्रांतमेषःसू
र्ययोथसंघातः दीर्घाढ्यौवरवर्णोव्योमप्रोक्तंदृशायुक्तं श्रीकं
ठःसृष्टिविधिर्विश्वाढ्योभगयुतोग्निश्च भृगुवरुर्णौकेशव
गौपार्श्वोमेषेसमासक्तः ....टीशस्थःप्रोक्तःकूर्म्मादवलश्चतु
र्द्धास्यात् वह्नेर्जायेत्येवंमंत्रोयंस्वप्नवाराह्याः सद्यःप्रत्ययका
रीगजविधिवर्णःशिवादिष्टिति अस्यार्थः सरस्वत्यावाग्भ
वोनभैरव्याः मेषोनःसूर्ययोमकारःसद्येनत्रयोदशस्वरेणसं
युक्तः श्रीकंठःप्रथमस्वरःसृष्टिविधिःककाराच्चतुर्थोघका
रोविश्वेनसद्यापरपर्यायेणत्रयोदशस्वरेणसंसृष्टः अग्निश्च
रेफोभगेनझिंटीशापरपर्ययायेणेकादशस्वरेणसंवद्धःके
शवःप्रथमस्वरः पार्श्वःपकारः कूर्म्माच्चकारादचलःसप्तमः
ठकारःशेषंस्पष्टं इत्थंचैंह्रींनमोवाराहिअघोरेस्वप्नेठठ
ठठस्वाहेत्यष्टादशाक्षरमंत्रुद्धतोभवति ईश्वरोस्यृषिः
छंदोनुष्टुवुक्तंहिदेवताप्रोक्ताश्रीस्वप्नवाराहीवाग्भवोवीज
मीरितं मायाशक्तिष्टठठठस्वाहेत्यर्णस्तुकीलकं द्वाभ्यांशरै
स्त्रिभिर्द्वाभ्यांविधिवक्त्रैस्ततोक्षिभिः मंत्रसंवंधिभिर्वर्णैःषडं
गन्यासिष्यते कटिकंठगंडकर्णनेत्रमूर्द्धसुचक्रमात् प
दषट्कंन्यसेदुक्तमावृत्यांगद्वयेतथा इतिविन्यस्तमंत्रोसौ

पृ० १८२ब) ध्यायेद्देवींसमाहितः ध्यानंयथा नीलांजनगिरिश्यामांम
णिरत्नविभूषितां अश्वारूढांचवाराहींपाशांकुशधरीशि
शिवां कामरूपांमहादेवींखड्गखेटकधारिणीं चतुर्भुजांती
क्ष्णदंष्ट्रांदंष्ट्राग्रस्थवसुंधरां दुष्टसंहरणोद्युक्तांसाधकानां
वरप्रदां विरंनिरंतरंभक्त्यासमुपासेसनातनीमिति अथै
तन्मंत्रसाधनप्रकारः शृणुनारदतत्वेनयादृशीसाधना
भवेत् सोपवासःशुचिर्भूत्वाकृष्णस्यैकतमेतिथौ पूजये
देवदेवेशींनैवेद्यंवनिवेदयेत् पूजायानैवेद्यगर्भत्वपिपु
नस्तदुपादानमपरोपचारासंभवेपिनैवेद्यस्यावश्यक
त्वध्वननार्थंकेवलंनैवेद्यसमर्पणेनैवेद्यंचेतिचकारो
नसंगच्छेतेत्यतोपरस्य यस्यकस्याप्युपचारस्यसमर्प्पणे
पियतितव्यमेव तथा ततोजपंप्रकुर्वीतअष्टोत्तरसह
स्रकं समाहितमनाभूत्वाततः सिद्धचसाधयेत् भूतंभव्यं
भविष्यंचसर्वसावक्तितस्यच सादापयतिसाध्यस्यस्वप्नेषू
क्त्वामनोरथं अथप्रयोगः भूर्ज्जपत्रेथतांवूलदलेवामंत्र
राजकंलिखित्वोन्मत्तरसतोमुकंवशययुग्मकं अमुक
स्येतिवालिख्यस्वकीयेहृदयेन्यसेत् प्रतिष्टाप्यचपुष्पाद्यैः
पूजयित्वाविधानतः तच्चपत्रंसाध्यमयंध्यात्वातूत्तारये
द्धृदः वामपादेनाक्रम्यैतदष्टौत्तरशतंजपेत् त्रिसंध्यमेवं
विधितःसप्तवारंसमादृतात् वशीभवत्यवश्यंहिसकला
पि जनावली स्त्रियोवापुरुषोवापिप्राणैरपिधनैरपि या
वज्जीवंसाधकानांवशीभवतिरासवदिति अयमर्थः भूर्ज्ज
पत्रेतांबूलदलेवापूर्वोक्तमंत्रंधर्त्तूरवीजरसतोलिखि
त्वातदंतेदेवदत्तस्ययज्ञदत्तंवशयवशयेत्यादिसाध्यनामा

पृ० १८३अ) पिलिखित्वातत्पत्रंहृदिस्वकीयेविन्यस्यसाध्यस्यप्रतिष्टांकृत्वा
तन्मयंध्यात्वापुष्पादिभिः संपूज्यहृदयादुत्तार्ययस्ववामपादे
नतत्पत्रमाक्रम्याष्टोत्तरशतसंख्ययामंत्रममुंजपेत् इत्थं
प्रकारेणप्रति दिनंसप्तवारांतंत्रिसंध्यासुजपतोवश्यंसा
ध्योवशीभवतीति प्रयोगांतरं महाभस्माकृतिंवामपादेना
क्रम्यसेजपेत् प्रयच्छस्वामुकस्येष्टांस्त्रीरत्नग्रामपूर्वकं रा
जानंमोहनंकृत्वावशयेदमुदीरयेत् साध्यस्याकृतिंमह
तींभस्त्यनाविधायतत्रप्राणान्प्रतिष्टाप्यतामाकृतिंवामपा
देनाक्रम्याष्टोत्तरसहस्रसंख्ययामंत्रमिमंजप्त्वामुकस्येति
स्थानेसाधकनामगर्भितंसप्तविंशतिवर्णकृष्णोकमंत्रे
णप्रार्थयेदित्यर्थः प्रयोगांतरं महाभस्माकृतिंकृत्वाहृदि
वामांगुलिर्जपेत् अष्टोत्तरसहस्रंचस्वप्नेतंभीषयत्पलं दास्य
तीहामुकस्यायंसर्वंवापिमनोरथमिति अयमर्थः पूर्वव
देवभष्यनासाध्यस्यमहाकृतिंनिर्मायतत्रसाध्यस्यप्राणा
न्प्रतिष्टाप्यतस्याकारस्यहृदयोपरिवामहस्तस्यांगुलिपंचक्र
मपिनिषायाष्टोत्तरशतसंख्ययाजप्त्वापूर्वोक्तेनसप्तविंशत्य
क्षरमंत्रेणप्रार्थयेत् एवंप्रार्थिताभगवतीसाध्यंस्वप्नेभी
षयित्वामुकस्यममसाधकस्यमनोरथंनसाधयिष्यसिचे
तवानिष्टंभविष्यतीत्यादिवचनादिभिस्त्रासयित्वासाधक
स्यमनोभिलषितंसाधयतीति० जपानंतरंदेवीप्रार्थनामं
त्रायथा नमस्तेस्वप्नवाराहिस्वप्नेकथयमेरिपोः सदाभयं
चजनयभक्तेमयिकृपांकुरु १ प्रसाध्यपीडयक्षिप्रंयोयथा
साध्यतेमया पाशेनवंधयक्षिप्रंचित्तमाकर्षयांकुशात् २
दुःखंवारयखेटेनमदीयमतिदुस्तरं छिंधिनःखड्गतोमृत्युं

पृ० १८३ब) कथयस्वशुभाशुभं ३ स्वयमागत्यनःसाध्यःप्रणम्याज्ञांकरो
त्वयंइति नपुरश्चरणक्लेशोनापिक्लेशांतरंत्विह उक्तेनैवप्र
यत्नेनविद्यासौद्रुतसिद्धिदेतिसंक्षेपः तंत्रांतरेमहोदद्ध्युदा
हृतेतुक्वचित्क्वचिद्विशेषः उच्यतेस्वप्नवाराहीजनतावश
कारिणी वेदादिवीजंमायाचहृद्दीर्यौजलषावकौ खंसदृक्
सद्ययुग्मेधारेस्वप्नंसर्गिणौचठौकृशानुवल्लभांतोयंमंत्रःपं
चदशाक्षरः वेदादिवीजप्रणवः दीर्घोद्वितीयस्वरयुक्तौप्रत्ये
कं खंहकारः मेद्याकवर्गचतुर्थवर्णः रेस्वप्नमित्यनुस्वारांतं
वर्णत्रयंस्वरूपपरं सर्गिणौविसर्गवंतौ टावितिद्विवचनात्त
द्द्वयलाभः शेषंस्पष्टार्थं तथाच ओंह्रींनमोवाराहिस्वप्नंद्योरे
ठःठःस्वाहेतिपंचदशार्णोमंत्रः उद्धतोभवति ईश्वरोजगती
स्वप्नवाराहीमुनिपूर्वकाः तारोहिवीजंहृल्लेखाशक्तिष्टौकी
लकंमतं द्विपंचनेत्रदस्राक्षियुग्मार्णैरंगकंमनोः पादलिंग
कटीकंठगंडाक्षिश्रुतिनस्सुके विन्यस्यमंत्रजात्वर्णान्चिंत
येत्परदेवतां लिंगकंठशिरसामेकस्थानत्वंपरेषांद्विद्विस्था
नत्वमितिमंत्रवर्णसमानसंख्यत्वंस्थानानां मेद्यश्यामरुचिं
मनोहरकुचांनेत्रत्रयोद्भासितांकोलास्यांशशिशेखरामचल
यादंष्ट्रातलेशोभितां विभ्राणांस्वकरांवुजैरसिलतांचर्माथ
पाशंसृणिंवाराहीमनुचिंतयेद्वयवरारूढांशुभालंकृतिंल
क्षंजपेदृशांशेननीलपद्मैःशुभैस्तिलैःजुहुत्पूर्वसंप्रोक्तेपी
ठेसंपूजयेदिमां पूर्वोक्तपीठेवैष्णवपीठे तथाचविमला
यैनमः उत्कर्षिण्यैनमः ज्ञानायैनमः योगायैनमः प्रह्यैनमः
ईशानायैनमः इतिपूर्वादिषु मध्येऽनुग्रहायैनमः इतिसंपू
ज्य ओंनमोभगवतेविष्णवेसर्वभूतात्मसंयोगयोगपद्मपीठा

पृ० १८४अ) त्मनेनमः इत्यष्टाविंशतिवर्णमंत्रेणपीठमासनत्वेनकल्पयि
त्वादद्यात् तथात्रिकोणेतांसमाराध्यषट्कोणेष्वंगदेवताःषोड
शारेयजेच्छक्तीर्वक्ष्यमाणस्तुषोडश उच्चाटनीतदीशींवशोष
णीषोषणीश्वरी मारणीमारणीशीचभीषणीभीषणीश्वरी त्रा
सनीशसनीशीचकंपनीश्वरी आज्ञाविवर्त्तनीपश्चादाज्ञाविव
र्त्तनीश्वरी वस्तुजातेश्वरीवाथसर्वसंपादनीश्वरी एताःपूज्याश्च
तुर्थ्यंताःप्रणवाद्यानमोंतिकाः स्पष्टार्थं यजेदृष्टदलेपद्मेमा
तृर्भैरवसंयुताः व्राह्माद्याष्टमातरोदलेषुअसितांगभैरवा
दयोदलाग्रेषुपूज्याइत्यर्थः लोकपालान्दशदलद्वितयेहेति
संयुतान् भूपुरेसामान्यशास्त्रप्राप्तजांवाविधित्वाविशेषतोद
शदलविधिरयं एवंसिद्धंमनुमंत्रीकाम्यकर्मणियोजयेत्
तर्प्पयेन्नारिकेलोस्थैर्जलैस्तीर्थोद्भवैरपि मानयेत्तरुणीवर्गा
न्सर्वकामार्थसिद्धये कृष्णपक्षेष्टमीद्यस्रेभूताहेवाकृतव्रतः
चतुःपथान्नदीकूलद्वयान्कौलालवेश्मनः मृदमानीयधत्तूर
रससंयुतमानया चरयेत्युत्तलींरम्यांसाध्यासुस्थापनान्वितां
ततःप्रेतांवरेयंत्रंतृकाकाजासृजालिखेत् देवेतांगारयुजा
योनिंषट्कोणंभूपुरान्वितं तदंतर्मंत्रमालिख्यवेष्टयेन्मनुना
मुना साध्यमुच्चाटययुगंशोषयद्वितयंततः मारयद्वितयंवा
र्ययेभीषयद्वयमंततः नाशयद्वितयंपश्चाच्छिरःकंपययुग्म
कं ममाज्ञावर्त्तिनंपश्चात्कुरुसर्वाभिमार्णकाः तवस्तुजातंश
व्दांतेसंपादययुगंततः सर्वंकुरुयुगंस्वाहामुनिसप्ताक्षरो
मनुः अनेनवेष्टितंयंत्रंकृतदेवीप्रतिष्टिति पुत्तल्याहृदिवि
न्यस्यमजेतामुक्तमार्गतः तदग्रेप्रजपेन्मंत्रंरात्रावेकांतमा
स्थितः सहस्रंसाष्टकंभूयःपूजयेत्तांयथाविधि एवंकृतेन

पृ० १८४ब) रानार्योराजानोराजवल्लभाः सिंहागजामृगाःक्रूराभवेयुर्वश
गाध्रुवं वित्तेधृत्वानिजंकार्ययंशयीतविजनेत्रती यथाभावित
थादेवीस्वप्नेवदतिमंत्रिणेइति अत्रमंत्रे प्रयोगत्रयं नारिके
लजलैस्तदभावेगंगादितिर्थजलैस्तर्प्पणंशतसहस्रायुता
दिसंख्ययासर्वत्रापिकाम्यार्थेकार्ययमित्येक प्रयोगः कृष्ण
पक्षस्याष्टम्यांचतुर्द्दश्यांवोपवासब्रतमाचरन्नेवसाधकःच
तुःपथस्थḻआत्कैलासगृहान्नदीकूलद्वयाच्चमृदमानीयध
तुररसेनसंयोज्यमूर्त्तिंदेव्याःकृत्वातत्रसाध्यस्यप्राणप्रतिष्टां
कृत्वातस्याहृदिवक्ष्यमाणयंत्रंनिधायतत्रदेव्याःप्राणप्रति
ष्टांकृत्वानिधायावाहनादिपूर्वकमुक्तप्रकारेणतत्रपुत्तल्यांदे
वींसंपूज्यतदग्रतःस्थित्वारात्रावेकांतस्थानेऽष्टौत्तरसहस्रसं
ख्ययामंत्रममुंजपतोवश्यंभूपादयोवशीभवंतीतिद्वितीयः
प्रयोगः यंत्रोद्धारोयथा प्रेतवस्त्रेनरकाकमेषाणांत्रयाणा
मसृजाचिंतागारयुक्तेनपूर्वंत्रिकोणंलिखित्वातदंतर्मूलमं
त्रलिखित्वातद्वहिःषट्कोणंतद्वहिर्भूपुरंकृत्वातद्वहिःकृत
वृत्तेसाध्यमुच्चाटयोच्चाटयशोषयमारयमारयार्ययेभीषय
भीषयनाशयनाशयकंपयकंपयममाक्षावर्त्तिनंकुरुकु
रुस्वाहाइतिसप्तसप्तत्यक्षरमंत्रंलिखेदिति उपवासव्रतंकु
र्वन्नेवस्वजिज्ञासितकार्ययंमनसिकृत्वामुंमंत्रमष्टोत्तरसह
स्रसंख्ययायोजयतितस्यस्वप्नोभाव्यर्थंदेवीकथयतीतितृ
तीयःप्रयोगः अथतस्याधारणयंत्रमाह अथैतस्यामहायं
त्रंप्रवक्ष्येसिद्धिदंनृणां कृत्वात्रिकोणंषट्कोणंषोडशारंव
सुच्छदं दशारद्वितयंपंचदशास्रंभूपुरद्वयं त्रिकोणेकाम
वीजस्थंवाग्भवंविलिखेत्पुनः षट्कोणेषुतुवाग्वीजंपाशंमा

पृ० १८५अ) यांसृणिंश्रियं दीर्घंचकवचंपश्चाद्विलिखेत्षोडशछदे शक्तीः
षोडशपूर्वोक्ताव्राह्म्याद्याष्टपत्रके भैरवैःसंयुतान्यस्येदशारे
दिक्पतीन्क्रमात् स्वस्ववीजादिकान्वीजसमूहःकथ्यतेधुना
मांसंरक्तंविषंमेरुर्जलंवायुर्भृगूर्वियेत् एतानिविंदुयुक्तानि
पाशमायांतिकानिवै वज्राद्यान्विलिखेत्सम्यक्पंक्तिपत्रेद्वि
तीयके तिथिपत्रेमूलवर्णान्गायत्र्यर्णैःप्रवेष्टयेत् वायवग्नीवि
लिखेद्भूमिमंदिरद्वितयास्त्रिषु भुर्ज्जादोयंत्रमालिख्ययंत्रंसंपा
तसाधितं वाह्वादौविधृतंदद्यान्नृणांकीर्त्तिधनंसुखं वहुनाकि
मिहोक्तेनवाहोष्टंप्रयच्छतीति अयमर्थः त्रिकोणकर्णिकायां
कामवीजंतदंतर्वाग्भवःतस्यार्प्पतःसाध्यादिनाम० षट्कोणे
षुक्रमात्वाग्भवःपाश० मायां०कुश०लक्ष्मीवीज०कूर्चवीजा
न्यालिखेत् षोडशपत्रेषु ओंउच्चाटन्यैनमः इत्यादिषोडशश
क्तिमंत्रानालिखेत् अष्टपत्रमध्येआंव्राह्म्यैनमः इत्यादि दला
ग्नेषुअंअसितांगायनमः इत्यादिचालिखेत् दृशपत्रेषुलंइंद्रा
यित्यादि वहिर्दशपत्रेषुवंवज्रायनमःइत्यादि तद्वहिःपंच
दशपत्रेषुमूलमंत्रवर्णानालिख्यवेदगायत्र्यावहिरावेष्ट्यत
द्वहीरचितपरस्परसंवद्धभूपुरद्वयस्याष्टकोणेषुवा युवी
जाग्निवीजयोश्चतुरावृत्यालिखनमनुष्टेयमिति इदंयंत्रंसा
मान्यप्रक्रियामवलंव्यशेषलिखनजपहोमसंपातादिभिः
साधितंसकलफलदंस्यादिति|| भूमिलामसाधकत्वसाध
र्म्यादुपस्थितभूमंत्रमाहहृदयमित्यादिना हृत्नमः अयंहृ
दयमंत्रोयमकारोत्तरंपूर्वोक्तमंत्रेष्वनुवर्त्तमानः ओकारिति
यावत् ओंनमोभगवत्यैधरण्यै उरणीधररेस्वाहेत्येकोन
विंशद्वर्णोमंत्रः प्रणवोवीजंस्वाहाशक्तिःपृथिव्यैनमःव

पृ० १८५ब) ह्नयेनमः इत्यादिमंत्रैर्दिक्पत्रचतुष्केपृथिव्यादिचतुष्कंवि
दिक्पत्रेषुक्रमेणपृथिव्यादीनांनिवृत्तिविद्याप्रतिष्टाशांत्या
त्मककलाचतुष्कं ओंनिवृत्यैनमः ओंविद्यायैनमः इत्यादि
रीत्यापूजयित्वापूर्ववदिंद्रादिसंपूजयेत् केचित्तु लंरंवंयं
इतितद्वीजपूजनंतत्तद्वीजकलानामेवच ज्वलिन्यादीनां
पूजामुपदिशंति रामचंद्रास्तुनिवृत्यादयःपूज्याइदंसत्यंप
रंतुतत्कालत्वेनतासांमूलकृतानिर्देशादेवंज्ञायतेयद्भूक
लायैनमः वह्निकलायैनमित्यादिरेवप्रयोगस्तत्संमत
इतीत्याहुः अत्रेदंवक्तव्यं पूर्वंतत्तत्कलानांनामकथनस्ये
दमेवप्रयोजनंयत्तन्नाम्नांपूजादिमंत्रेष्वभिनिवेशनमि
ति तथावतन्नाम्नांमंत्रेष्वनभिनिवेशेतन्नामाभिधानश्रम
एवमूलकृतोव्यर्थःस्यत् तत्कलात्वेनाभिधानंतुकेवलंश
वृलाद्यवायेति ध्येयं दिनमुखेप्रातःकालेतांसाध्यक्षेत्रात् 
जिघृक्षितक्षेत्रान्मृदमानीयजलेनिक्षिप्यकर्करादिभिःसं
शोध्यतयोपलिप्तेपात्रेत्रपदप्रतिपाद्येचरुंकृत्वादुग्धघृ
ताभ्यांसहिततच्चरुहोमादिष्टावाप्तिरितिकश्चित् अंभसि
तांमृदंक्षिप्त्वातत्रैवजलेत्रप्रतिपाद्येवरुंपक्त्वादुग्धादि
सहितेनहोमितिकेचित् शोधिनेसतिएतदवसरेत्रप
दप्रतिपाद्येपात्रेक्वचिच्चरुंत्यक्त्वातादृशमृत्तिकायुतज
लप्रतिपादकपयःपदार्थेतघृतेनच सहितंवरुंहुत्वेष्ट
सिद्धिरितिकश्चित्

यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रे
मनिधीनिपंथकुलभूःकूर्माचलोजन्मभूः सूपास्यकृत
वीर्ययचाच्युतपदंवाराणसीवालभूस्तज्जेपूर्त्तिमगाच्छरें

पृ० १८६अ) दुपटलः (पास्यकृतवीर्ययवाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्त
ज्जेपूर्त्तिम)शव्दार्थचिंतामणौः    अथश्रीनृसिंहमंत्रानुद्दि
धीर्षुःप्रत्यक्षवेदोपलभ्यतयामंत्रराजतयाचप्रथमंश्लोक
मंत्रमुद्धरति उग्रमित्यादिना अत्रमूलेसर्वाणिपदानिद्वि
तीयांतानि उग्रंवीरंमहाविष्णुंज्वलंतंसर्वतोमुखं नृसिंहं
भीषणंभद्रंमृत्युमृत्युंनमाम्यहमिति श्लोकरूपोयंमंत्र
राजः वैदिकत्वात्प्रणप्रणवादिरयं अपरेपिमंत्राः प्रणव
रूपसेतुनाआद्यंतसंयोजिताएवजप्याः निःसेतुचय
थातोयंक्षणान्निम्नांप्रसर्प्यति मंत्रस्तथैवनिःसेतुःक्षणात् 
क्षरतियज्वनां तस्मात्सेतुंपुराकृत्यजपकर्म्मसमारभेत् मंत्रा
णांप्रणवःसेतुसत्सेतुःप्रणवःस्मृतः चतुर्द्दशस्वरोयोसौ
शेषौकारसंज्ञकः सवानुस्वारचंद्राभ्यांशूद्राणांसेतुरुच्य
तेइति हंवीजंईंशक्तिःआकाशंवीजंविद्यात् मायामेतांश
क्तिंविद्यादितिनृसिंहतापिन्यामुपदेशात् मायाचतुर्थस्वरः
प्रथमंतावद्भिरितिस्वपूर्वोपस्थिततयाचतुपरंद्वितीयंता
वद्भिरितिस्वपूर्वोपस्थितषट्संख्यापरे करणैश्चतुर्भिःता
पनीयेतुपंचांगमेवास्योक्तं तस्यपंचांगानिचत्वारःपादा
श्चत्वार्ययंगानिसप्रणवंसर्वंपंचमंभवतीति ननुप्रत्यक्षोप
लव्धश्रुत्यर्थानुष्टानमेवयुक्तं ननुकल्पनीयश्रुत्यर्थानुष्टा
नं अतेवौदुंवरींस्पृष्टोद्गायेदितिप्रत्यक्षश्रुतिविरुद्धा
थौदुंवरीसर्वावेष्टयितव्येतिस्मृतेऽकल्पनीयश्रुतिमू
लिकायाःयावच्छ्रुतिप्रत्यक्षमनुष्ठेयार्थकत्वलक्षणप्रामा
ण्यमंगीकृतंमीमांसकैः तथावकथंषडंगानुष्ठानंयुज्ये
तेतिचेत् नानुष्टीयतांषडंगपक्षस्तावताकानोहानिः मू

पृ० १८६ब) लस्थाननुष्टेयार्थकत्वलक्षणमप्रामाण्यमापतितमितिचे
त् न मूलस्यापिपंचांगपक्षपरतयानेतुंशक्यत्वात् तथा
हि वर्णैश्चतुर्भिरित्यर्थः वराद्विसंख्ययाणेनपंचसंख्यया
अवगमाद्विपंचाश त्संख्यालाभस्तद्वादशभिर्भागेनचतुः
संख्यायादुर्वरितत्वात् तथाचचतुर्भिर्वर्णैरितिपदाभ्या
मष्टसंख्यैरित्यर्थःपर्यवसन्नः अक्षरैरितिद्वितीययादांत
स्थसर्वत्रविशेष्यंदारभाग्यशूलस्थागर्भानिध्यातुरितिसू
त्रेनयैवदिशादारादिपदैश्चतुर्द्ध्येकादशसंख्यायाववो
धितत्वात् यदितुतत्रज्योतिःसूत्रेद्वादशराशितोधिकसं
ख्यानपेक्षणाद्वादशभिर्हरणंकर्त्तव्यमितिसंप्रदायोनस
र्वत्रा अन्यथापातालातलवितलेत्यादिधर्म्मशास्त्रवचनेप्ये
कषष्ट्यधिकत्रिशतादिसंख्यावगमोनस्यादितिसूक्ष्ममीक्ष्यते
तदापिनक्षतिः चकारेणषट्संख्यायास्तुराद्विसंख्यायावो
धनेनद्वाभ्यांमिलित्वाष्टसंख्यायावोधनेद्वाभ्यांमिलित्वाष्ट
संख्यायाधिगंतुंशक्यत्वात् तावद्भिःअष्टभिः षट्पदमपि
पूर्ववत्सप्तसंख्यापरं अकारप्रश्लेषलद्ध्यैकसंख्यायासंमे
लनाच्चाष्टसंख्याधिगमः तथाचअषड्भिरित्यस्याष्टभिरित्य
र्थः फलितः अक्षरैरितीहापिविशेष्यमितिसर्वत्रेतिपदादु
क्तमेव एवंकवचांगपर्यंतश्चतुर्भिःपदैश्चतुरंगन्यासः
संवृत्तः पंचांगपक्षे हिकेचिन्नयनांतमेवन्यासमाहुःअं
ताल्लोपितिन्यायंपोद्वलकतयास्वीकुर्वंति अतेवना
रायणभट्टाःश्रीकार्त्तवीर्ययार्जुनसपर्यायांनेत्रांगमेवपं
चांगन्यासमुपदिशंति तदिदंमतमवलंव्याह तावद्भिर्नय
नमिति यावद्भिरक्षरैश्चतुरंगन्यासेतावत्पर्यंतमुपदिष्टः

पृ० १८७अ) कृतस्तावद्भिरक्षरैरित्यर्थः संपूर्णश्लोकेननयनन्यासिति
यावत् पंचांगानिमनोर्यस्यतत्रनेत्रंपरित्यजेदितिवचनानेऊ
त्रत्यागेवपंचांगस्थलेसमुचितः तादृशन्यायस्तुतत्रैवप्र
वर्त्ततेयत्रह्येकमंगंपरित्यजेदिकमुक्तंस्यात् अतेवास्मा
भिर्भक्तितरंगिण्यांनारायणभट्टमतंदूषयित्वास्त्रांतपक्ष
न्यासेवव्यवस्थापित तदिदंमतमवलंव्याह अस्त्रमिति
करणाक्षरैः प्रस्तुतप्रयोगेषुकरणीभूतोयोमंत्रराजस्तद्द
क्षरैः संपूर्णमंत्रेणेतियावत् यद्वाकरणानिअष्टसंख्यान्य
क्षराणियत्रेत्येवंभूतैः श्लोकपादैःवहुवचनाच्चतुष्टुरूपासं
ख्याविवक्षिता इत्थंचचतुर्भिःपादैरस्त्रन्यासित्यर्थोनदुर्ल
भः तथाचपंचांगपक्षेवमूलाभिप्रेतितिसर्वंनिरवद्यं
क्वचित्तंत्रेकथितःषडंगन्यासपक्षोपिसांप्रतमनुमेपश्रुति
प्रत्यक्षोत्तरंस्वस्वगुरुसंप्रदायाद्विकल्पेनानुष्ठेयोपीतोग्रंथा
ल्लभ्यतामितीछयापुनरेवंभूतद्व्यर्थकक्लिष्टशव्दैर्न्यासा
भिधानंमूलकृतोनकिंचिदसौरस्यमासादयति वस्तुतस्तु
श्रुतिमूलकतयानास्यप्रामाण्यंकिंतुनिर्दोषसर्वेज्ञभगव
त्प्रणीतत्वेनैव नैययायिकमतिववेदस्यतत्रमत्स्यावतारो
वेदंवक्तीत्यादिवदत्रापिशिवोक्ततासाधकवचनानांसह
स्रशुपलंभात् नचैवंवाममार्गस्यापितदुक्तत्वात्प्राया
र्ण्यस्यादितिवाच्यं इष्टापत्तेः यथाहिसंध्यामुपासीताष्टकाः
कर्त्तव्याइतिश्रुतिःसर्वान्प्रतिप्रमाणभूतापिचोपनीतव्रा
ह्मणादिमृतपितृकद्विजैरेवानुष्टेयार्थकानाखिलैःतथा
मदिरांपीत्वानग्नांपरस्त्रियंपंचपुरुषगमिनींपश्यन्जपेदि
त्यादितंत्रवचनानिसर्वानेवप्रतिप्रमाणभूतान्यपिशूद्र

पृ० १८७ब) पतितद्विजानेवस्वार्थेप्रवर्त्तयंलिनाखिलान् वचनांत
रैस्तदधिकारिनिर्णयात् किंचतंत्रशास्त्रेवतत्प्रतिपा
दकानीवतन्निषेधकान्यपिबहूनिवचनान्युपलभ्यंते
तथाचयथाश्येनेनाभिचरत् यजेनेतिश्रुतिर्वैरिमरण
कामनायांश्येनयागमुपदिशंत्यपिनहिंस्यात्सर्वभूतानी
तिनिषेधशोस्त्रवोधितनरकभोगादिकंनवारयति तथै
वराज्यसुखवश्याकर्षणादिकैहिकसुखवोधकान्यपि
मदिराद्युपदेशकानिवचनानिनिषेधवोधितनरकादि
कंनविनिवारयंति स्तुतिवचनानांहितन्मार्गेप्रवृत्तिंसं
पाद्यराज्यसुखादिकारितयोपयोगः नेषेधवचनानांतु
तन्मार्गान्निवर्त्तनद्वारानरकादिदुःखाभावसंपादकतयै
वोपयोगःसर्वैःकथनीयः तथाच तन्मार्गस्यनरकजनक
त्वमर्थसिद्धमितिमंतव्यं नचदिवास्वापकृशरान्नभक्षणा
दिनानानिषिद्धेभ्यःकुतोत्रवाममार्गे विशेषतोविद्वेषस्त
वेतिवाच्यं पापादृष्टस्यदुर्ज्ञेयतयागुरुलघुभावःप्रायश्चि
त्तविधिगम्येव अतेववरंस्वमातृगमनंवरंगोमांस
भक्षणं वरंहत्यासुरापानंनैकादश्यांतुभोजनमित्या
दिनागुरुतल्पादिसमुच्चितसर्वमहापापेक्षयाधिकनि
षिद्धत्वेनप्रतिपादितमपिएकादशीभोजनंएकादश्यां
दिवारात्रौभुक्त्वावांद्रायणंचरेदितिप्रायश्चित्तविधिना
स्वल्पतयाबोधितत्वादल्पमितिगीयते तस्माद्वादशवा
र्षिकप्रायश्चिताद्यपनोद्यवाममार्गघटकसुरापानप
रस्त्रीगमनगुरुतल्पाद्यपेक्षयालघीयस्तरमेवस्नाना 
द्यपनोद्यदिवास्वापादिपातकमितिनिर्विवादं इत्थंव

पृ० १८८अ) षडंगन्यासोपिश्रुतिकल्पनमनपेक्ष्यैवप्रमाणंभवन्निषात्यू
हंस्वार्थे प्रवर्त्तयितुमीष्टंइतिस्वस्वगुरुसंप्रदायाद्यवस्थि
तविकल्पकंपक्षद्वयंप्रापयितुमित्थंभूतक्लिष्टशव्दोपा
दानंमूलकर्त्तुरतिसंक्षेपः अक्षन्यासमाहशिरविति प्रण
वयोर्मध्येएकैकंसविंदुकंवर्णमुच्चार्ययवर्णन्यासोमूर्द्धा
दिष्वनुष्ठेय प्रत्यक्षरमुभयतोंकारोभवतीतिज्ञापनीये
दर्शनात् मातृकान्यासोक्तरीत्यावाहुपदसंध्यग्रस्थाना
निविंशतिः कुक्षिरेकंस्थानमेकवचनेनविवक्षितं नेत्रपा
र्श्वयोर्द्विद्विस्थानत्वमितिपंचस्थानानि शिरोललाटमुख
हृदयगलाःपंच अपरांगंपृष्टभागःनाभेरधोभागोपरांग
मिति कश्चित् ककुत्गलपृष्टभागितिस्थानद्वयं इत्थं
द्वात्रिंशत्स्थानेष्वेकशोमंत्रवर्णान्यसेत् वर्णलक्षं द्वात्रिं
शल्लक्षं तत्सहस्रंद्वा त्रिंशत्सहस्रं दशांशहोमापवादेन
विशेषविधिरयं विधिवदिति केसरेष्वंगोनि दिग्दलेषुग
रुडाडीन् विदिग्दलेषुश्रीप्रभृतिनभ्यर्च्यपूर्ववच्चतुरस्रे
लोकपालतदस्त्राणिपूजयेत् सौप्यकार्ययेशांतिवश्यादौ
सौम्यरूपंमाणिक्येत्याद्युक्तरूपं क्रूरेविद्वेषणोच्चाटनमा
रणादौ क्रूररूपंउद्यत्कोटीत्यादिरूपं श्रीरितिपूर्वोक्ताल
क्ष्म्याख्यलता लवंगं देवकुसुमंश्रीसंज्ञमित्यमरकोशा
द्यभिधानाल्लवंगपुष्पैरित्यर्थित्याहुः केचित् तत्रसलि
ले गौणोयंहोमःशव्दःस्वाहांततायास्तन्मंत्रेलाभार्थमु
पात्तः शतमितिलघ्वभिप्रायं कार्यगौरवेतुतादृशंसह
स्रं यदुक्तमाचार्यै दूर्वात्रिकैरष्टसहस्रसंख्यैराराध्यमंत्री
जुहुयादथाप्सु शांतिंप्रयांत्येवतमोदोपसर्गाआपोहि

पृ० १८८ब) शांताइतिश्रुतिःस्यादिति स्नात्वादुःस्वप्नमनंतरमेवस्ना
त्वाजपेदित्यत्राष्टोत्तरंशतमित्यनुषज्यते सुखस्वप्नफ
लदापित्वेनसेवदुःस्वप्नःसुखप्रभावमृच्छेदित्यर्थो
नतुमंत्रजपानंतरंपश्चात्सुस्वप्नंपश्येद्येनदुःस्वप्नफल
नाशःस्यादित्यर्थः मंत्रजपेनसुस्वप्नलाभस्तेनदुःस्वप्न
फलनिवृत्तिरितिकल्पनामपेक्ष्यमंत्रजपादेवतन्निवृत्ति
कल्पनाद्याःसाधीयस्तात् सिंहरूपमिति स्वात्मानंश्रीनृ
सिंहाभिन्नंध्यात्वास्वरिपुंमृगशिशुंध्यात्वातंगलेगृहीत्वा
दिक्षुक्षिप्तंध्यात्वारिपोःसपरिवारस्योच्चाटनंस्यादित्येकः
प्रयोगः नचेदंमंत्रंविनापिसंभवतिमंत्रजपहोमादेरत्रा
नुक्तत्वादिदिवाच्यं कृतपूर्वोक्तमंत्रपुरश्चरणकस्यैवा
त्राधिकारोनसर्वस्येति तदुत्तराम्नानादेवमूलकृतासू
चितत्वात् स्वयंनृसिंहरूपोध्यायेनभूत्वापूर्वोक्तमंत्रेप्र
थममंत्रपदस्थानेदेवदत्तादिरूपस्वमारणीयवैरिना
मप्रयोज्यशेषंपूर्ववत्स्थापयित्वासिद्धंतंमंत्रंतीक्ष्णनख
दंष्ट्रादिभिर्भक्ष्यमाणंरिपुंस्मरन्नेवाष्टोत्तरशतसंख्यया
यदिजपेत्तदासवैरीमंडलादर्वागेवयमालयंगच्छेदि
तिचैकःप्रयोगः विधिमेवाह विभीतेत्यादिना रिपुमर्द
नंनृहरिंविचिंत्यशत्रून्तीक्ष्णनखादिभिःखादयंतंनृ
सिंहंध्यात्वासहस्रंशरैर्होमंकुर्यात् तत्रमंत्रोघोरणेरि
पुंखादयन्निवस्वात्मानंनृसिंहरूपंध्यात्वारीन्भिंदं
न्निवनृसिंहोहमितिध्यायन्नग्नौशरान्प्रक्षिपेत् तदुक्तं
खादयन्निवोच्चरेनानुमरींश्चभिंदन्निवक्षिपेत्समिधः इ
तिहुत्वामहीपतेरिष्टांसेनांशुभेलग्नेप्रस्थापयेदितिसं

पृ० १८९अ) वंधः तस्याःसेनायाःपुरस्तात्पूर्वतः रिपुमंडलंनिघ्नंतंमारयं
तंनृसिंहंस्मृत्वाजपध्यानरूपंप्रयोगंसेनायाः पुनरागमन
पर्यंतंकुर्वीत पुनश्चराजाविजयवोन्प्रयोगकर्त्तारंतोष
येदेव तदतोषणेदोषस्यात् यथाशक्तिदानादपियदिन
तुष्येद्गुरुस्तदाकिंकार्यमितिचेत् ऋणु अतेवपूर्वंपरी
क्षितस्वभावेवसावरणीयोनाखिलः अथपरीक्षितो
पियदिदैवादन्यथास्वभावःस्यात्तदाकथमनुष्टेयमितिचे
न्त तत्पत्नीपुत्रादीनामेवसंतोषणीयेयतनीयत्वात् अथ
तेपियदातादृशाःस्युःस्तदाकथंस्यादितिवेत् शृणु भगवं
तमेवगुरुत्वेनध्यात्वायथाशक्तिदक्षिणांदत्वातद्भक्तेभ्योवि
भजेत् तदलाभेवैष्णवेभ्यःतस्याप्यलाभेवैदिकेभ्योदद्यात्
गुरोस्तोषाभावप्रायश्चित्तंवभगवत्पूजातुलस्यर्पणव्राह्म
णभोजनमंत्रराजजपगायत्रीजपान्यतमरूपंकुर्यात्
यंत्रमुपदर्शयति वीजमित्यादिता अष्टदलंकमलंरच
यित्वातत्कर्णिकायांवक्षामाणनृसिंहवीजंतस्यांत साध्या
दिनामलिखित्वापत्रेषुश्रुतिशश्चतुरोमंत्रराजवर्णानालि
ख्य तद्वहिर्वृत्ताकारेणमातृकाभिर्वेष्टयित्वापरस्परव्यति
भिन्नंभूपुरद्वयंकृत्वातत्कोणेषुसर्वेषुनृसिंहवीजंलिखे
दिति वद्धंपरस्परव्यतिभिन्नंपद्वसुधागेहद्वयं भूपुरद्व
यंतेनावृत्तमितियंत्रंविशेषणं चिंतामणिसंज्ञकंयत्रांत
रमप्युक्तंतंत्रांतरे षोडशारंमहावक्रंलिखेद्भूर्जेसमाहि
तः दलेषुमंत्रवर्णानियुग्मक्रमाल्लिखेत् त्रैलोक्यमोहनं
वीजंकर्णिकायांलिखेद्वुधः श्रीवीजेनतुसंवेष्ट्यक्रोंकारे
णावरुध्यच विवाहेकलहेन्यायेतथाराजकुलेजयी मे

पृ० १८९ब) धाकरीवश्यकरीनरनारीवशंकरी शिखायांधारयेद्वाहौ
कंठेवाकटिसूत्रके सर्वत्रसुभगेलोकेसर्वशप्रतिमोभवेत्
चिंतामणिर्नामरक्षास्वयंसिंहेननिर्मिता एषनवताभमंड
लस्थितकलशेषुक्षीरवक्ष त्ववां कषायेवतोयस्थानाभि
षिक्रोज्ञेयः रत्नादीत्यादिनापूर्वोक्तकलशनिक्षेप्यसकलव
स्तुपरिग्रहः शांतविग्रहंमाणिक्येत्यादिनोक्तप्रकारकं तार्क्ष्या
दीन्गरुडप्रभृतीन्पूर्वोक्तान् शक्त्यावंचयनधिकसा
मर्थ्येसत्यपिन्यूनसामर्थ्यप्रकाशनादिनायाप्रतारणाताम
कुर्वाणोराजायथावत् यथाशक्तिसंपादितसामग्र्यागंधालं
कारपुष्पमालादिरूपयागुरुंतदानीमुक्तप्रयोगकर्त्तृत्वेन
वृत्तंव्राह्मणंपूजयेत् यंत्रांतरमाह बीजांकमित्यादिना प्रा
क्प्रत्यक्नवरेखाःकृत्वादक्षिणोत्तरायताः पंचरेखाःकु
र्यादितिहर्षकौमुदीकारः पूर्वपश्चिमायताः पंचदक्षिणो
दङ्मताश्चनवेतिपदार्थादर्शकृतः रामचंद्रास्तुशेषनाग
स्यदीर्घाकारंफणापंचकपुच्छसहितंशरीरंनिर्मायतस्यांतः
पूर्वरीत्याद्वात्रिंशत्पदानिचरचयेदित्याहुः पंचसुपूर्वरेखा
सुफणाकारतापश्चिमासुपंचरेखासुपुच्छाकारताबहिः
किंचिद्रेखावृद्व्याकरणीयामध्यममते दक्षिणोत्तररेखासु
प्रथममतेतथानुष्टानं तत्रफणासुनृसिंहवीजंवक्ष्यमाणं
पंचधालिखित्वाद्वित्रिंशत्पदेषुपंक्त्याकारेणेशानतःक्रमेणो
क्तमंत्रराजवर्णानेकैकशालिख्यपुच्छगतपंचरेखासुप्र
त्येकंसाध्यनामदेवदत्तस्यभूतोपद्रवंशालिख्यपुच्छमय
शमयेत्यादिरूपंलिखेदिति शेषस्यभोगितिमूलशव्दस्यस्वा
रस्यंशरीरनिर्माणादेवनिर्वहतीतिसांप्रदायिकाः जीवात्पं

पृ० १९०अ) केषुयस्येतिफणपंचकविशेषणं पूर्वोक्तयंत्रंस्वाधिष्ठितकल
शजलेनाभिषेकद्वारैवाभीष्टसाधनं इदंतुधृतंसदेवाभीष्ट
प्रदमितिमूलात्प्रतीयते पूर्वयंत्रस्यधारणद्वाराभिषेकद्वारा
चोपयोगितितुकश्चित् वीजांकमित्यादिष्ठाकांक्षितं वीजमे
वोद्धरति तकारविति अयमपिस्वतंत्रोमंत्रः यदुक्तंऋषिर
त्रिश्चगायत्रीछंदः श्रीनृहरिःप्रभुः देवतादीर्घयुग्वीजेनैवां
गंपरिकल्पयेत् ध्यानंपूर्ववदेवस्यादेकलक्षंजपेन्मनुं तद्द
शांशंहुनेत्पश्चात्घृताक्षैःपायसैःशुभैः अर्वाहोमादिकंस
र्वयस्यपूर्ववदाचरेत् मंत्रराजवदेवास्यप्रयोगानपिसाध
येदिति एतस्ययंत्रमप्युपदिष्टं अष्टारंविलिखेत्पद्मंश्लक्ष्णं
कर्णिकयायुतं मूलमंत्रंलिखेत्तत्रप्रणवेनसमन्वितं ए
काक्षरंनारसिंहंनाभ्यांचैवससाध्यकं अष्टदलेषुनाभ्यांक
र्णिकायांचप्रणवांतःप्रविष्टंएकोक्षरनारसिंहरूपंमूलमं
त्रंलिखेत् इयांस्तुविशेषोयन्नाभौतल्लिखनेतस्यांतःसाध्या
दिनामापिलिखेदित्यर्थः तथाजपेदष्टसहस्रंतुसूत्रेणावे
ष्ट्यतद्वहिः सुवर्णेनतुसंवेष्ट्यरौप्येणावेष्टयेत्ततः ताम्रे
णवेष्टयेत्पश्चाल्लाक्षयावप्रयत्नतः पुनर्मूलेनसमंत्र्यह्य
ग्निमुत्तारयेत्प्रिये कंठेभुजेशिखायांवाधारयेद्यंत्रमुत्तमं न
रनारीनरेंद्राश्चसर्वेस्युर्वशगाभुवि दुष्टास्तंनैवबाधंतेपि
शाचोरगराक्षसः चक्रराजप्रसादेनसर्वत्रजयमाप्नुयादि
ति अस्यैवयंत्रांतरमप्युक्तं द्वादशारंमहाचक्रंपूर्ववद्विलि
खेत्सुधीः मात्राद्वादशसंभिन्नंदलेतल्लेखयेद्वुधः मध्येमंत्रं
शक्तियुक्तंश्रीबीजेनतुवेष्टयेत् कालांतकंनामचक्रंसुरासु
रवशंकरं चक्रमुल्लेखयेद्भूर्जेसर्वशत्रुनिवारणं यस्यधार

पृ० १९०ब) मात्रेणसर्वत्रविजयीभवेत् सश्लाघ्योथभवेल्लोकेयथादे
वोन्केसरीति मध्येकर्णिकायांप्रस्तुतमेकाक्षरमंत्रंलि
खित्वातस्यांतःसाध्यादिनामलिखित्वामायावीजस्यांतया
प्येदंभवतितथामायावीजंकर्णिकायामालिख्यदशसुपू
र्वादिक्रमेणनपुंसकातिरिक्तद्वादशस्वरयुक्तमूलबीजा
न्येकृशःसमालिख्य श्रीबीजेनद्वादशारंवहिर्वृत्ताकारेण
वेष्टयेदित्यर्थः ज्वालानृसिंहमंत्रमाह वीजमित्यादिना ओं
क्ष्म्रौंनमोभगवतेनरसिंहायज्वालामालिने दीप्तदंष्ट्रायां
ग्निनेत्राय रक्षोंघ्नायसर्वभूतविनाशनाय सर्वज्वरविनाश
नायदहदहपचपचरक्षरक्षकुंफट्स्वाहेतिसप्तषष्ट्यक्ष
रोयंमंत्रः करणैश्चतुर्भिः ननुहृत्त्रयोदशभिरित्यादिना
ष्टषष्टिवर्णातामंगत्यासमंत्रेषुप्रक्षेपःसूचितः मंत्रस्तुस
प्तषष्ट्यक्षरेवोपदिष्ट इतिकथमेतत्संगच्छतेतिचेत् भ्रां
तिमानसि अंगविधावग्निनेत्रायेतिपृथगसंधिकपदद
र्शनान्मंत्रेपितथैवपाठोविवक्षितितिभ्रांतिनिराकरण
यैवहिसप्तषष्ट्यक्षरित्युक्तं तेनचाग्नीत्यकारस्यदंष्ट्रायेत्य
कारेणसहसंधिःकर्तव्योयेनाकारह्रामादेकाक्षरह्रासो
मंत्रेपर्यवस्येदितिध्वनितमितिपदार्थादर्शकृतः हर्षकौ
मुदीकृतस्तु अग्नीत्यसंधिकेवमंत्रेपिपाठः महामनोर्हि
सप्तषष्ट्यक्षरोपलक्षकत्वंध्रुवादित्वंचविशेषणं नतुध्रुवा
दित्वविशिष्टस्यतावदक्षरकत्वंविशेषणतयाविवक्षितं
तथासतिवीजमिवप्रणवोपिपूर्वमेवोद्धृतःस्यात् ध्रुवा
दिकितिस्वातंत्र्येणविशेषरगदानमनतिप्रयोजनकंस्या
त् तथाचप्रणवादित्वसप्तषष्ट्यक्षरकत्वाभ्यांविशेषणाभ्या

पृ० १९१अ) मष्टषष्ट्यक्षरकत्वंमनोर्मूलकृतोक्तमितिनकोपिदोषि
त्याहुः युज्यते चोत्तरःपक्षःहृत्त्रयोदशभिरित्यादिसंख्याश
व्दानांहिमंत्रवर्णाएवविशेष्याःतत्रचाग्निनेत्रायेत्याद्येका
दशमंत्रवर्णैःशिखांगन्यासःकरणीयः अकारस्त्वयंनमं
त्रपठितोवर्णः पूर्वतनयाकारग्रहणेप्राच्यशिरोमंत्रेए
काक्षरच्युतिप्रसज्येत संधिकरणाद्यथाकथंचिदकारोपि
मंत्रपठितोवर्णोभवत्येवेतिचेत् संभवतिस्वारस्यैनैवस
र्वानुपपत्तिपरिहारेयथाकथंचिंत्वाश्रयणस्यानुवितत्वा
दितिध्येयंविकीर्णैर्यतस्ततःप्रसृतैःसटाकलापैःस्कंध
केशसमूहैर्भीषणंभयकारकंवामोर्द्ध्वदक्षिणोर्द्धदक्षिणा
धस्तनवामाधस्तनवाहूंतमायुधानिभिध्येयानि अत्रना
रायणाष्टाक्षरोक्तपीठेनृसिंहानुष्टुभमंत्रवत्पूजासावर
णानुष्टेया क्षुद्राणांविद्वेषणोच्चाटनादीनांभूत्वानांचविशे
षादपरमंत्रापैक्षयाशीघ्रतयानाशकोयंमंत्रः लक्ष्मीनृ
सिंहमंत्रमुपदर्शयति पाशेत्यादिना आंह्रींक्ष्रौंक्रौंहुंफ
टितिषडक्षरोयंमंत्रः क्ष्रौंवीजंह्रींशक्तिःअष्टभुजोयंनृ
सिंहः तत्रदक्षवामाभ्यामूर्द्धकराभ्यांचक्रशंखौतदधरा
भ्यामंकुशपाशौ तदधराभ्यांवज्रगदे तदधराभ्यांचतु
र्थचतुर्थाभ्यांदक्षिणवामभुजाभ्यांदारणमुद्राद्वयंदारण
मुद्रायथामिथःसंसृष्टसंमुख्योगुलयोऋज्वध्वोग्रकाःस्व
स्थानसरलांगुष्टौमुद्रेयंदारणीमतेति अनयामुद्रयाहिर
ण्यकशिपोर्हृदयस्यदारितत्वाद्दारणीसंज्ञा ऋतुलक्षंषट्
लक्षं तत्सहस्रंषट्सहस्रं एतेनदशांशसंख्यायाःसामान्य
शास्त्रप्राप्तायापवादःकृतः केचित्तुतदादशांशप्राप्तषष्टि

पृ० १९१ब) संख्याभिधीयते यद्वा तकारोत्तरवर्त्तिनाकेवलस्व
रेणशून्यसंकेतितेनतदवगमः त्कारःषट्संख्याम
भिधत्तेइतिषष्टिसंख्यालभ्यतेशित दशांशसंख्ययैवहो
मित्याहुः तदितिवर्णाभ्यांषट्षषष्टिसंख्यावगमाद्दशां
संख्यातोल्यांतरत्वात्तत्संख्ययैवशव्दस्वारस्यायातोहो
मोन्याययित्यपिकश्चित् अंगानिकेसरेषुसंपूज्यपत्र
मध्येषुचक्राद्यष्टायुधानिसंपूज्यचतुरस्रेइंद्रादिकंपू
र्ववदर्चयेत् परस्यपुरश्चरणादिनासिद्धमंत्रकत्वा
भावेपिस्वस्यैवसिद्धमंत्रकत्वेनिः संशयंपरहिता
र्थंप्रयोगानुसरणीयाइत्याह परस्यवेति ति
लराज्यपामार्गहविर्घृतात्मकैः पंचद्रव्यैः प्र
तिद्रव्यंद्विद्विसहस्रसंख्ययाक्रमेणजु
हूतःक्षुद्राणांकथितलक्षणानां
रोगाणांदुर्ग्रहाणांचोपश
मोभवतीत्यर्थः सति
क्तैंरित्यादेः नृसिं
हेति शुद्धा
यांभूमौ
महाश
रीरकं ||
||

पृ० १९२अ) प्रणवंलिखित्वातन्मध्येमहात्रिशूलंलिखित्वातत्रपूर्वको
ष्टेनृसिंहवीजं उत्तरकोष्टेमायावीजंलिखित्वातत्रोभयत्र
भूतग्रहार्त्तमुपवेश्यतस्यशिरःस्पृष्ट्वासहस्रसंख्ययाष
डक्षरमंत्रंजपेत्तेनभूतग्रहार्त्तोभूतग्रहेभ्योमुच्येतेत्यर्थः
यंत्रमुपदर्शयति अखिलेत्यादिना षट्कोणंपूर्वमालिख्य
तत्कर्णिकायांमायावीजंससाध्यादितामकं लिखित्वाष
ट्कोणेषुषडक्षरस्यैकशःषट्वर्णानालिख्य तद्वहिर्विर
चिताष्टदलकमलस्यकेसरेषुद्विशःस्वरान् पत्रेषुवेदश
श्चतुःसंख्यानुष्टुभमंत्रराजवर्णान्लिखित्वाबहिर्वृता
कारेणकादिभिःक्षांतैःपंचत्रिंशद्वर्णैरावेष्ट्य भूपुरंतद्वहिः
कुर्यात् तत्कोणेषुचतुर्ष्वपिवक्ष्यमाणचिंतामणिवीजंलि
खेदितिमूलस्वारस्यानुयापिनः पूर्वकोणद्वयेचिंतामणि
वीजमावृत्यातुत्तरकोणद्वयेनसिंहवीजद्वयं किवाक्र
मात्द्व्यावृत्यावीजद्वयमिति हर्षकौमुदीकृतः अमीषामय
मांशयः नारसिंहमितिमूलस्थंपदंपूर्वत्रान्वितंकृत्वाक्षिति
पुरेकोणेषुचिंतामणिंनारसिंहंचलिखेदित्यर्थः करणीय
इति चिंतामणिमितिनरसिंहवीजविशेषणं तेननृसिंहवी
जमेवचतुरावृत्याकोणेषुलिखेदित्यर्थः यदुक्तंनरसिंह
कल्पे षट्कोणवीजेनविशिष्टकर्णिकंशक्त्यर्णयुक्मू
लचतुःकलाष्टकं वृतंजनन्याजगतीगृहास्रकेयत्रंसचिं
तामणिकंविचिंतयेत् आंह्रींक्ष्रौंक्रोंचहुंफट्चशक्तिमंत्रः
कालाष्टकं अचांयुग्मानि चिंतार्शोनृसिंहैकाक्षरोमनुरि
ति अयमर्थः अष्टदलस्यकर्णिकाषट्कोणेनवीजेनमा
यावीजेनवयुताकार्या षट्कोणेषुशक्तिमंत्रवर्णाःपत्रे

पृ० १९२ब) षुमूलस्यानुष्टुभराजमंत्रस्यचतुश्चतुर्वर्णाः केसरेषु
कलाष्टकंलेख्यं जनन्यामातृकयावहिर्वीतंवेष्टितंज
गतीपुरस्यभूपुरस्यास्रकोणेऽविशेषात्सर्वत्रैवको
णेचिंतामणिंलिखेदिति कोत्रशक्तिमंत्रार्णःकिंचक
लाष्टकंकश्चचिंतामणिरित्यपेक्षायांस्वयमेवतत्पदश
क्तिंग्राहयति आमित्यादिना युग्मानि ह्रस्वदीर्घात्मका
नि अत्रह्रस्वत्वंपारिभाषिकं तेनेओअंसंग्रहः इत्थंच
मूलेनानरसिंहपदंचिंतामणिपदस्यविवरणरूपतया
पर्यवस्यति अस्तुवाचिंतामणिपदंगूढार्थकमेवमूल
कृतोपन्यस्तं नारसिंहपदंतुयंत्रविशेषणमितिपदा
र्थादर्शानुयायिनांपरिष्कृतःपंथाः प्रातिस्विकरूपेण
प्रयोगाणामशक्यनिरूपणकतयासामान्यरूपेणक
लार्थसाधकत्वमस्यापरमंत्राणांतत्तदर्थसाधनेऽसाधा
रण्यमागतानामप्यपेक्षयाधिक्येनास्तीत्याह वहुनेत्या
दिना शापोनिष्टंसकलं अनुग्रहः सर्वमपीष्टंतिना
खिलप्रयोगसंग्रहः यद्वानृसिंहयंत्राणांवहूनांसत्वा
त्किमर्थमेतावन्मात्रोपादानमित्यत्राह बहुनेति मंत्रेणे
तिशेषः तथाचसकलमंत्रेष्वेतदीयेष्वेत्तावन्मात्रमंत्रा
णामेवसर्वोत्तमतयैतावन्मात्रमंत्रोपादानमत्रेतिभा
वः श्रीविष्णुमंत्राणांनिरूपणीयत्वेनश्रीसुदर्शनचक्र
स्यापिवीष्णुतयावाराहमंत्रेश्रीसुदर्शनमंत्रलिखनस्यो
पदिष्टतयावतन्मंत्राकाक्षायामाह तारविति भूयःपु
नरपितदायं हकारादिमंएकवारंभृगुपदेनतस्मैवो
पादानात्पुनरिति संवीजं हुंशक्तिः स्वयंनत्वंशरूपःत

पृ० १९३अ) त्परंअस्त्रं द्विठांताः प्रत्येकंस्वाहाशव्दांताःसर्वेपिजातिभिः
नमःस्वाहादिरूपाभिःप्रत्येकंसंयुताः आंतेमिलिताःआच
क्रायेत्यादिस्वरूपपरं हृदयेपरंहृत्पदं तच्चनमोंतत्वाद
न्यत्रहृदयायेत्यादिदर्शनाच्चतुर्थ्यतंएवमग्नेपि आख्या
तंअंगमंत्रस्वरूपतयाभगवताप्रोक्तं तथाचाचक्रायस्वा
हाहृदयायनमः विचक्रायस्वाहाशिरसेस्वाहेत्यादयःष
डंगमंत्राःपर्यवसिताः शगादिपूर्वमारभ्यदिशां दशदि
शामपि यद्यपिअनेनमंत्रेणदशदिशामपिवंधित्युक्तं
तथाप्याग्नेयादिदिग्वंधेऐंद्रीपदघटितस्यास्यमनोरसम
वेतार्थकत्वादुक्ततत्स्थानेआग्नेययादिपदानामूहःकरणी
यः प्रक्षिप्तभागस्यमंत्रत्वंनास्तिकिंतुकंठतःसमाम्नात
भागस्यैवेत्यभिप्रायेणमंत्रेणानेनतिदिक्पालपूजा
विषयेप्रागादिउर्द्ध्वांतदिक्क्रमःदिग्वंधनेतुप्रागादिअ
धस्तादंतंक्रमिति विशेषः ऐंद्रींसमारभ्यदिशंत्वध
स्तादंतंवङेतांहिसुदर्शनाख्यां चक्रेणबध्नामिनमस्त
थोक्ताचक्रायशीर्षंचदिशांप्रबधिति आचार्ययवच
नात् अन्योविशेषः वामहस्ततलेनदक्षिणहस्तेकूर्प्प
रमारभ्यतलांतंओंसहस्रारफडितिसुदर्शनास्त्रमंत्र
णवैष्णवविषयेशेवविषयेतुं ओंश्र्लींपशुपतयेहुंफट् इ
तिशुपतास्त्रेण इतरदेवताविषयेतुओंतपःसत्यात्मनेअस्त्राय
फटितिव्रह्मास्त्रमंत्रेणन्यसेत् एवंदक्षिणहस्ततलेनवामह
स्तेकूर्प्परमारभ्यतलांत्यंन्यसेदिति आग्निप्राकारमंत्रमाहत्रै
लोक्येत्यादि त्रैलोक्यशव्दस्यांतेरक्षपदद्वयंस्वाहाशव्दश्च आ
दौध्रुवःप्रेणवः तेनोंत्रैलोक्यरक्षरक्षस्वाहेतिमंत्रोमूलान्निःसरति

पृ० १९३ब) आत्मनोरक्षार्थमितिवदतात्रैलोक्यपदंद्वितीयांतमिति
कस्यचिन्मतंप्रत्याख्यातं तथासतित्रैलोक्यमेवरक्षाक
र्म्मत्वेनप्रतीयेतनपार्थक्येनस्वात्मेत्यभिप्रायः यत्तुमं
त्रेत्रैलोक्यपदंद्वितीयांतमेवक्रियापदश्रवणादितिप
दार्थादर्शकृतोक्तं तदुक्तमूलविरुद्धंविशेषपदासमभि
व्याहारेरक्षादिपदमस्मदादिपदमिवीच्चारमितुरेवतद्वो
धकमितिक्रियापदस्यापिनाकांक्षत्वापत्तिः त्वन्मतेपिक
र्तृपदसांकांक्षत्वस्यक्रियापदेप्रसक्तिश्चत्रैलोक्यंरक्षर
क्षेतितंत्रांतरमपितदुदाहृतमविंदुपाठेपिसंलग्नकत्वा
त्सविंदुतामांसंदिग्धप्रामाण्यकमेवेतिरहस्यं यदितु
सविंदुकेवपाठःप्रायथादिनानिर्णीयतेतदामूलाद
प्येषमंत्रःप्रत्यापयितुंशक्यतेव तथाहि आध्रुवादिक
इतिपदच्छेदः आआदौमुखेवाध्रुवोयस्यैत्याध्रुवः आदौकं
यस्येत्यादिकः आध्रुवेणसहितादिकाध्रुवादिकि
तिमध्यमपदलोपीसमासः कादिनवटादिनवपादिपं
चयाद्यष्टेतिपारिभाषिताःपंचवर्णः तत्रपंचवर्गेत्र्या
दिर्यकारः कंशिरस्तत्रविंदोर्न्यासात्कंविंदुःयस्योपरि
विंदुलाभेकिमवशिष्टंत्वदभिमतमंत्रसिद्धाविनि यद्वा
ग्नेः प्रकृष्टाकारोयस्मादेवंभूतोवायुःआकाशाद्वायु
वायोस्तेजितिस्मरणात् वायुतोग्नेरभिवृद्धेः प्रत्यक्षसि
द्धत्वाच्च तस्यमंत्रोयकारमात्रस्वरूपोनात्रमंत्रेप्रविष्टः
किंतुयमितिस्वरूपःसविंदुर्यकारोत्रप्रविष्टितियाव
त् एतेनअनेनमंत्रेणप्राकारंकुर्वीतेत्यतेवास्ममंत्र
स्यप्राकारमंत्रताबगतौअग्नीत्यादिकथनमनुपयुक्त

पृ० १९४अ) मित्यपित्युक्तं अत्यार्थकतयैवास्यवर्णनात् अग्निप्राकारमं
त्रः अग्निप्राकारमंत्रघटकःसर्वतद्वकवर्णापेक्षयाश्रेष्ठ
त्वेनस्तुतिकरणायमंत्रेंत्वोत्कीर्तनमितिकश्चित् अतेव
त्रैलोक्यंप्रणवायंचरक्षयुग्मंतनुत्रकं अस्त्रशीर्षयुतोमं
त्रोह्यग्निप्राकारसंज्ञितितिसंहितासंवादः कुर्वीतेति म
नसाग्निप्राकारंचिंतयन्नात्मनःप्रदक्षिणंपरिभ्रमदुदकं
क्षिपेत् यदुक्तं आत्मनःपरितोवह्निप्राकारं त्राणनायच
भूतप्रेतपिशाचेभ्योविधायतदनंतरं अद्भिःपुष्पाक्षतै
श्चैववह्निवीजास्त्रमंत्रितैः प्रक्षिपेत्परितोमंत्रीभयविघ्न
निवृत्तये इति वर्णानांन्यासोहितत्तद्वर्णध्यानपूर्वकेवा
नुष्टेयोनान्यथेत्यभिप्रायेणध्यानपूर्वकंन्यासमाह सिते
त्यादिना प्रणवघटकंहिवर्णत्रयंक्रमेणसितत्वादिकं प
दद्वयसंधिरूपज्वान्वतिरिक्तषट्स्थानेष्वावृत्तिषट्केनस
प्तमाद्यक्षरन्यासः वापंशरंधनुःएकस्मिन्नेवृकरे अते
वसशरंधनुरितिपूजायांवक्ष्यति दक्षवामार्द्धयोरायेत
दधरयोस्तयोरन्ये तदधरयोःपुनरन्ये तदधस्तनयोरंत्ये
आयुधेध्येये अर्कलक्षं द्वादशलक्षंतत्सहस्रं द्वादशस
हस्रंतिलादिभिःपंचद्रव्यैःप्रत्येकंचतुर्विंशतिशताहुति
भिः सासंख्यापूर्ययते पाठक्रमादेवक्रमलाभेपिक्रन्यादिति
कथनंतिलादीनांमिश्रितत्वभ्रमनिराकरणार्थं चक्रादी
त्येतावतैवायुधप्राप्तावपिपुनरुपादानंपूर्वोक्तचापेसश
रत्वस्याधिकस्यविधानार्थं लक्ष्म्यादीनांपूर्वमनुक्ततयादि
पदग्राह्याःशक्तीर्दर्शयति लक्ष्मीत्यादिना तथाचकेसरेष्वं
गानि दलेष्वायुधाति दलाग्रेषुलक्ष्म्याद्याः चतुरस्रेइंद्राद

पृ० १९४ब) योवज्रादयश्चेतिपंचावरणदेवताएतन्मनोरितिपर्यव
सितार्थः द्विशिति आद्येद्वेपीतेतदुत्तरेद्वेरक्ते तदुत्तरे
सिते तदुत्तरेद्वेतुष्टिपुष्टिरूपेशक्तीश्यामेइत्यर्थः दृष्ट
फलं आयुरारोग्यपुत्रादिरूपंस्वप्रत्यक्षगम्यं अदृष्टफ
लंपापक्षयादि नहिपापक्षयःप्रत्यक्षगम्यः पापस्यैवा
प्रत्यक्षत्वात् दृष्टद्वारकमदृष्टद्वारकंचफलमितितुन
साधीयः प्रयोगमात्रस्यादृष्टंद्वारीकृत्यैवफलजनक
त्वात् नहिव्यापारकल्पनामंतरेणप्रयोगफलयोरव्य
वहितपौर्वापर्ययघटितःकार्यकारणभावोनिर्वहति
अत्रगायत्र्याजपोपिमूलमंत्रजपदशांशेनानुष्टेयःप्र
योगषु गायत्री तुतंत्रभेदात्त्रेधा ओंसुदर्शनायविद्महे
चक्रराजायधीमहि तन्नश्चक्रःप्रचोदयात् सुदर्शना
यविद्महेमहाचक्रायधीमहि तन्नश्चक्रःप्रचोदयात्
नमश्चक्रायविद्महे सहस्रज्वालायधीमहि तन्नोऽनि
वारितप्रचोदयादिति स्वस्वगुरुसंप्रदायाच्चव्यवस्था
पक्षत्रयस्य मृत्युंजयादितादीर्घायुषि श्रीवीजपूर्वता
लक्ष्मीप्राप्तौ सुमेधाप्तौवाग्भवादित्वमिष्यतां अस्यमूल
मनोरित्थमुपदेशोमहात्मनां आपन्निवारणप्रयोगमा
ह दिनत्रयमिति नृसिंहवीजपूर्वत्वंमनोरस्यापदांक्षये
कार्ययगौरवेचतुदिनंयावदत्यौप्रयोगः यदुक्तंजुहुया
द्गुग्गुलुगुटिकाःसहस्रकंचाष्टकंचमंत्रितमः त्रिदिनं
चतुर्दिनंवेति सप्तदिनंयावच्चिंतनेमूर्च्छार्त्तिःमंडलपर्यं
तंतथाचिंतनेमृतिःस्यात् उच्चाटनप्रयोगमाह अकारा
दीति मंत्रस्यद्वितीयवर्णमकारादिभिःषोडशस्वरैर्वेष्टि

पृ० १९५अ) तंतद्वहिर्याहियाहीतिपदेनावेष्टितंचशत्रोमूर्द्धनिदशा
हयावत् ध्यात्वाशत्रुमुच्चाटयेत् दशाहतोसौप्रतिवाध
तेरिपुमित्युक्तेः रामचंद्रास्तुअकारादौयेषामितिवि
ग्रहाद्दीर्घाएवस्वराग्राह्याइत्याहुः यकारयोगेनस्वरावी
तत्वंकार्ययं तथाचयंयांपिंपीमित्यादिनावेष्टतंकार्ययमि
तिफलितार्थः युक्तंचैतत् उच्चाटनेवावीजस्यविनियो
गादितिपदार्थादर्शकारः मतद्वयेप्यंतेवायुवीजानां
हियकारोयथाश्रुतेवलेख्यः मंडलपर्यंतमभ्यस्तो
सावेवप्रयोगोमारणप्रयोगतामासादयतीत्याह अनेने
त्यादिना वायससमानाकारतयामंत्रतृतीयाक्षरस्यहका
रस्यशत्रुमूर्द्धिसप्ताहंस्थितिंचिंतयित्वातमुच्चाटयेदिति
तंत्रांतरेप्रयोगः यदुक्तंसांतंवायसवर्णंशत्रोःशिरसिस्म
रेच्चसप्ताहं उच्चाटयतिक्षिप्रंमारयतेवाधियोस्यनैशित्या
दिति नैशित्यंक्रूरताययाविनामारणप्रयोगेवनानुष्टी
येतेतिभावः अनुग्रहप्रयोगमाह शरदित्यादिना अत्र
चंद्रनिभत्वंचंद्रसदृशत्वंचंद्रेणचंद्रसंवंधिनावीजेनव
मित्यमृतवीजेनपरितोवेष्टनेननिभानितरांशोभाय
स्येत्यर्थकत्वंचविवक्षितं तथाचवंवांविंवीवुंवूमित्या
दिरीत्याषोडशस्वरसुधावीजाभ्यांवेष्टनंमंत्रद्वितीया
क्षरस्यात्रापिकर्त्तव्यमितिफलितार्थः जपेदितिस्थानेहृ
षीकेशेतिगीतोक्तश्लोकमंत्रांतेसहनमोस्रारनाराहुंफ
ट्यणायोंइतिचतुर्द्दशाक्षरमंत्रंजपेदित्यर्थः सर्जःशा
लः कनकोधत्तूरः अस्यसौम्यप्रयोगत्वादत्रकनकप
दंनागकेसरपरमितिकेचित् क्षुद्ररोगास्तंभाद्याःपर

पृ० १९५ब) क्षताभिचारपरिहारप्रयोगमाह अपामार्गस्येत्यादिना
अपामार्गसमिद्भिरष्टोत्तरंशतंहुत्वापुनर्घृतेनतावद्धु
त्वापंचभिर्गव्यैः ऋतेनवरुणापितावद्धुत्वापुनघृते
नतावद्धुत्वाप्रत्येकंसंपादितसाषितचरुंप्राशयेत् स
मिद्धोमेसंपातः प्रत्याहुतिकरस्पर्शादेवचरुंहोमावशि
ष्टं ननुअवशिष्टत्वाभावेचरुप्राशनंनभवतिप्राशनं
हिप्रतिपत्तिकर्म्म० शिष्टचरोकुत्रविनियोगित्यपेक्षा
यांहिप्राशनमुपदिश्यते अवशेषाभावेतादृशाकांक्षा
याभावात्प्राशनाभावेपिनक्षतिरितिवेत् मैवं सं
पातेनचरुसंस्कारस्याम्नाततयाचरुंदद्यादितिविधि
दर्शनाच्चश्राद्धशेषस्येवैतछेषस्यभोजनस्यापूर्वविधिरे
व तेनयथाहोमाच्चरुरवशिष्येततथातदाधिक्यादिना
यतनीयमेवेतिमंतव्यं पूर्वंक्षुद्ररोगापहःप्रयोगःउक्तः
सचपूर्वमनुष्टितः प्रागभावंपालयतिपंचगव्यपरिप्लु
ताइत्यादिकस्तुप्रयोगस्तदुत्पत्तौसत्यांकृतस्तंनाशय
तीतिभेदः विकल्पोवातावद्द्रव्याणांनिर्गुंडीप्रभृतीना
मलाभविषयंचेदं सर्वतोमुखी उक्तानुक्तसर्वोपद्र
वविषयिणीशांतौतद्विषयत्वंतत्प्रतियोगिकत्वमेवकृ
त्यादिशमनप्रयोगमाह दक्षिणोत्तरगेत्यादिना स्वस्य
दक्षिणेएकं उत्तरतश्चापरंचक्रं तच्चषट्कोणंतत्रक
र्णिकापीतवर्णाषट्कोणारक्ताः तदंतरालदेशःकृ
ष्णः वहिःपरिधिरेखानेमिपदवाच्याश्वेता तद्वहिर्व
क्त्राकारारेखाःकृत्वाकृष्णंभूगृहमित्येतावत्समुदाय
रूपं तत्रोत्तरभागगतेचक्रेयथोक्तविधिनाकुंभंसं

पृ० १९६अ) स्थाप्यलाक्षादिरसरूपेणरक्ततोयेनापूर्ययः तत्रावाहनादि
पूर्वकंपूर्ववत्सुदर्शनात्मविष्णुपूजांकुर्यात् तौनयेद्वाह्ये
इत्यादिदर्शनाकुंडस्थंडिलयोर्नायंहोमः किंतुहसंत्या
मेवतथा दक्षिणभोगगतेचक्रेसपार्दाहसंतीसंस्थाप्य
तत्रैवकुंडस्थानाभिषिक्तायां यथोक्तविधिनाग्निंसंस्था
प्यघृतायामार्गसर्षपतिलपायसपंचगव्यघृतात्मकैर
ष्टद्रव्यैःप्रत्येकंषड्विंशत्यधिकशतसंख्ययाहुत्वाष्टोत्तर
सहस्रसंख्ययासंपूर्णहोमंसंपाद्यप्रत्याहुतिकलशेसं
पातंकृत्वाप्रस्थार्द्धप्रपाणतंडुलैश्चरुंकृत्वातदर्द्धेनैकं
पिंडंकृत्वाकुंभांतःप्रक्षिपेत् जलांतरेणस्नानंनवीनान्य
मलिना निधौतानिचयानिवस्त्राणितैर्युतंचसाध्यंकृत्या
दिभिरार्त्तंकुंभाद्दक्षिणतोग्नितोदक्षिणस्थापितातूतरतोग्नि
कुंभयोर्मध्यभागेस्थापयित्वा कुंभाग्निभ्यांसाध्यंक्रमान्नीरा
ज्य ग्रामाद्वहिश्चराशिमंडलंकृत्वातत्रकृत्यार्त्तस्याष्टमराशि
र्यत्रतिष्टतितत्स्थानेकुं भाग्नीपूर्ववदुत्तरदक्षिणक्रमेणस्था
पयित्वापूर्वोक्तद्रव्यैःपूर्वोक्तसंख्ययैवहुत्वाचरुशिष्टान्नेन
दश दिक्षुबलीन्दत्वामधुरधिकान्नादिनाव्राह्मणान्भोज
यित्वादक्षिणादानादिभिर्गुरुंसंतोष्यकर्मसमापयेदि
तिसमुदित्वार्थः दक्षिणचक्रेवस्थापनपक्षेपितत्रवर्त्त
मानायाहसंत्यानोत्थापनमिदानीमनुष्टेयं अग्नेवतन्न
यनविधिदर्शनेनतदैवतदुत्थानप्रत्ययात् किंतुचक्र
मेवमहीयःकार्यंयत्रद्वयोरपिसमावेशःस्यात् गीतामंत्रे
णसाध्यस्यसकलीकरणमेतदवसरेकार्ययमितिसांप्रदा
यिकाः गीतामंत्रेणनीराजनमितितेवाहुः यत्तुयु ||

पृ० १९६ब) गपन्नीराजनसिद्ध्यर्थंपुरुषांतरापेक्षेतिपदार्थादर्शकृतो
क्तंतच्चिंत्यं मूलान्नीराजनमात्रंप्रतीयतेनयौगपद्यंनवा
तादृशार्थकंतंत्रांतरंप्रदर्शितं राशिस्थानानितंशंतरोक्ता
निदर्शितान्येव यथापूर्वमिति कुंभदाक्षिणभागेग्निःसं
स्थाप्यित्यर्थः यदुक्तं अग्न्यादिकमपिसर्वंक्षिपेदथघट
स्यदक्षिणेभागेइति वलिमंत्रमाह सहृदित्यादिना अत्र
यथाविवीतिसंवध्यते व्याकरणोक्तसंधिमनतिक्रम्येति
तदर्थः तथावतादृशविधिनानमःपदेप्रयुज्यमाने ओ
कारांतताभ्योपदेतुप्रयुज्यमानेविसर्गांततासिद्ध्यति ते
ननमोविष्णुगणेभ्यःसर्वशांतिकरेभ्योवलिंप्रतिगृह्णं
तुशांतयेनमः इतिचतुर्विंशत्यक्षरोयंवलिदानमंत्रः प्र
योगांतरमाह विधायेत्यादिना मंजूषाकारंपंजरंक्षीर
वृक्षाणामेकतरकाष्टेननिर्मायतत्पंचगव्येनापूर्ययत
स्मिन्स्नानवस्त्रादिभिःशुद्धंसाध्यमुपवेश्यतंस्पृष्ट्वाष्टोत्तर
सहस्रादिकसंख्ययाजपेत् पूर्वाद्यष्टदिक्षुअष्टकुंडेषु
स्थंडिलेषुवाष्टव्राह्मणद्वारापूर्वोक्ताष्टद्रव्यैःप्रत्येक
शःपूर्वकथितसंख्ययाजुहुयात् यजमानश्चहोतृजप्तृ
व्राह्मणान्यथाशक्तिसंतोष्यस्वगुरुमपितोषयेत् तेनस
र्वरोगकृत्याद्युपशमःस्यादित्येकःप्रयोगः प्रयोगांतरमा
ह पंचगव्यैरि त्यादिना नवनाभमंडलंकृत्वातत्रनवक
लशात्संस्थाप्यपंचगव्यक्षीरवृक्षंकषायान्यतरद्रव्येण
तानापूर्ययतेषुमध्येमंत्रोक्तस्वेष्टदेवतांपरितोष्टकुंभे
षु अंगाद्यावरणदेवतासंपूज्य अष्टोत्तरसहस्रादिसंख्य
याजप्त्वासंपाताक्षिप्तपूर्वोक्ताष्टद्रव्यकरणकहोमंकृत्वा

पृ० १९७अ) तत्संपातैःकलशाताषिंच्यतदुदकैःसाध्यमभिषिंचेत् ते
नग्रहकृत्यादिभिरभिभूतःसाध्यःशीघ्रंसुस्थःस्यादित्य
र्थः प्रयोगांतरमाह भानुवारित्यादिना भानुवारेएकंक
लशंसर्वतोभद्रादिमंडलेसंस्थाप्यावाहनादिपूर्वंतत्रसां
गासावरणामभ्यर्च्याष्टोत्तरसहस्रादिसंख्ययाकलशमु
पस्पृश्यजप्त्वापूर्वोक्ताष्टद्रव्यैःकथितसंख्ययाहुत्वासं
पातंतत्रकलशोदकेनगर्भिणीस्नापयेत् तेनसुखप्रस
वःस्यादित्यर्थः प्रयोगांतरमाह सप्तेत्यादियद्ययंविधिः
सप्तवारपर्यंतंक्रियेतलदासर्वेप्युपद्रवाःशांताभवंति
वाराःसर्वेपिभानुवाराएव प्रयोगांतरमाह पंचगव्येत्या
दि घृताच्चतुर्गुणंपंचगव्यंपवेत् घृतमात्रावशेषेतूता
रयेत् पाकोपिमंत्रजपपूर्वकः पाकोत्तरंमष्टसहस्रसंख्य
याजपोनुष्टेयित्यर्थः प्रयोगांतरमाह उच्चेत्यादि उच्चस्था
नगतेमीनराशिस्थिते साधुसाधिताषष्टपटलोक्तदिशा
एतन्मंत्रेणाभिमंत्रिलोहीमुद्राधारितासतीकथितफ
लंदद्यादित्यर्थःसूत्रप्रयोगमाह तद्वर्णेत्यादिना तद्वर्णसं
ख्ययेत्युभयत्राप्यन्वेतितेनसप्तसूत्रेषुमिलितेषुसप्तमंत्रा
र्णाःसंतीतिसप्तग्रंथयोमंत्रपाठपूर्वकंदेयास्ततोष्टोत्तर
सहस्रसंख्ययाजप्त्वातथैवहुत्वासंपातंतत्रदत्वासाधितंत
त्सूत्रंहस्तादौवध्नीयात्तेनसर्वदुःखपरिहारःस्यादित्यर्थःप्रयो
गांतरमाह पंचेत्यादि पंचगव्यंसहस्रसंख्ययानेनमंत्रेणा
भिमंत्र्यपद्मपत्रेपालाशपात्रेविल्वफलपात्रेवानिक्षिप्यमु
खेमप्यक्बधास्वस्यरक्षणीयस्यपरस्यवागृहेनिख
नेत् ततोरक्षासंपद्वद्विश्वस्यादित्यर्थः     |       |

पृ० १९७ब) भस्मप्रयोगमाह पलाशेत्यादिना पंचगव्येनपूर्णेपा
त्रेपलाशवृक्षत्वगादिसप्तविंशतिद्रव्याणिप्रत्येकंमंत्रो
च्चारणपूर्वकंप्रक्षिप्यपूर्वोक्तविधिनासंस्कृतेवैष्णवे
वह्नौभस्मयथाभवतितथापचेत् ततो भस्मदेवतास्व
रूपंध्यात्वाप्रयुतपदवाव्यदशलक्षसंख्याभिमंत्रयेत् ते
नसर्वांगमालेपयेच्छिरस्यपिकिंचित्प्रक्षिपेत्तेनकृत्या
दिशांतिःशत्रुनाशःपापनाशोवश्यतादिसिद्धिःगर्भि
णीवालादीनांविशेषतोरक्षाभवतीत्यर्थः पलाशत्वक् 
१ अश्वत्थोदुंवरप्लक्षवटाश्चत्वारःक्षीरवृक्षास्तेषांत्वचश्च
तस्रः ५ महायजंश्रीखंडचंदनंर्द्दपुरंगुग्गुलं कुंकुमं
द्युसृणंठयामिनी हरिद्रा ६ कुष्टंकूठितिप्रसिद्धं १० वि
ल्वंविल्वफलंत्वग्वा ११ अपामार्गः १२ सर्षपाः १३ तिलाः १४
दूर्वा १५ यवाः १६ सहदेवी १७ तुलसीयुगलंहरितुलसी
१८ कृष्णतुलसीच ९ लक्ष्मीपूर्वोक्तलताविशेषः २० गो
रोचना २१ पद्मं २२ विल्वपद्मयोस्त्वकपत्रपुष्पफलमूला
त्मकंपंचांगंग्राह्यमितिसांप्रदायिकाः २३ वचा २४ गोमयं
२५ विष्णुक्रांता २६ अर्कत्वक् २७ इतिसप्तविंशत्यौषधानि
पाकोपिमंत्रजपपूर्वकेवानुष्टेयः कष्टाधिक्यादेवस
कलरक्षातश्रेष्टत्वमस्याःरक्षायाः पंचगव्यघृतमाह
मुस्तेत्यादिना वह्निश्चित्रकः यष्टीमष्टीमधु वृषावास
कः दार्वीदारुहरिद्रा रोहिणीकटुकी फलत्रयंहरीत
कीविभीतकामलकानि यथान्यामंवैद्यकशास्त्रकथि
तप्रकारेण प्रस्थमात्रंघृतंकल्कस्तुस्तेहपादादिकमि
त्युक्तत्वात्कुडवमात्रःकल्पः पंचगव्यानिप्रत्येकंघृतस

पृ० १९८अ) मानिप्रस्थमानानीतियावत् यावत्पर्यंतंघृतमात्रंप्रस्थ
मितमवशिष्यतेतावत्पर्यंतंपाकंकृत्वोत्तारयेत् ततोज
पहोमाभ्यांपूर्ववदनुष्टिताभ्यांसंपातेनचसमाधितमि
दंद्य तंभुक्तंलापितंचोक्तफलाधामकंस्यादितिप्रद्यदृ
कार्थः आपन्निवारणयंत्रमाह रांतानित्यादिना षट्कोणं
कृत्वातत्रकर्णिकायांकोणेषुचक्रमेणरांतान्ठकाराना
लिख्यमध्यस्थवकारस्यांतःप्रणवंतन्मध्येसाध्यादिनाम
लिखित्वाषट्कोणलिखितठकाराणामंतःसहादिषड्वर्णान् 
लिखेदिति श्वासज्वरयोस्त्वसाधारण्येननाशकमेतत् चक्रं
श्वासज्वरापहमिति नारायणीयेदर्शनात् यंत्रांतरमाहष
डिति षट्कोणेतद्वहिर्वृत्तंकृत्वामध्येसाध्यादिनामसहितं
प्रणवंषट्कोणेष्ववशिष्टषट्वर्णानालिख्यसंधिष्वंगमंत्रा
नाचक्रायस्वाहाहृदयायनमः इत्यादीनालिखेत् ततोजप
होमाभ्यांसंपातेनचसाधितमिदंरक्ष्यस्थानेस्थापयेत्तेनसर्व
तोरक्षास्यादित्यर्थः विधिवदित्यनेनपूर्वोक्तहोमसंपातवि
धिःस्मारितः प्रजप्तमित्यत्रप्रशव्देनपूर्वोपस्थिताष्टोत्तरस
हस्रसंख्याकत्वरूपःप्रकर्षोजपेप्रदर्शितः तंत्रांतरेप्येवमे
वमुक्तं मध्येतारंतदनुचमनुंवर्णशःकोणषट्केबाह्येवांगं
लिखतुकनकेरौप्यकेताम्रकेवा पाषाणेवाविधिवदभि
जप्यापिसंस्थापितंतच्चक्रंचोरग्रहरिपुभयध्वंसिरक्षाकरंचे
ति यंत्रांतरमाहनारमित्यादिना षट्कोणंलिखित्वातत्क
र्णिकायांठकारंलिखित्वातदंतः प्रणवंतदंतःसाध्यादिना
मलिखित्वाषट्कोणेष्ववशिष्टषड्कर्णान्संधिष्वंगमंत्रान्त
द्वहिर्निर्मितवृत्तोपरिषोडशदलकमलेष्वेकैकशःषोड

पृ० १९८ब) शाक्षरमंत्रंवक्ष्यमाणंलिखेत् तद्वहिर्भूपुरंलिखित्वाजपहो
मसंपातैःसंसाधितंसद्वाहुकंठादिनाधृतमुक्तफलप्र
दंसदित्यर्थः यंत्रांतरमाह मध्येइत्यादिना षट्कोणंकृ
त्वासंवद्धाष्टदलकेसरकमलंतदुपरिवृत्तसंवद्धसके
सरषोडशदलकमलंततेकैकपंक्त्यावकाशंवृत्तचतु
ष्टयेनवीथीत्रयंततश्चतुरस्रंसामान्यशास्त्रप्राप्तंलिखि
त्वाकर्णिकायांसाध्यादिनामसहितंप्रणवंषट्कोणेषुष
ण्मंत्रवर्णानष्टकेसरेषुद्वंद्वशोद्वंद्वशःस्वरानष्टपत्रे
षुश्रीनारायणाष्टार्णंषोडशकेसरेषुद्विशोद्विराःकादि
सांतद्वात्रिंशद्वर्णान्षोडशपत्रेषुवक्ष्यमाणमंत्रस्यषोड
शवर्णानालिख्यदेवदत्तस्यरक्षांकुरुकुर्वित्येवंरूपंय
त्स्वनामतेनमध्येमध्येयुक्ताभ्यामवशिष्टाभ्यांदक्षवर्णा
भ्यांप्रथमांवीथीमापूर्यय अकारोकारमकाररूपवर्णत्र
यघटिततयात्रिपदवाच्येन तारेतिपाठेतद्वाच्येनप्रण
वेनद्वितीयावीथीमापूर्यय० पाशांकुशाभ्यांक्रमशोलिखि
ताभ्यांतृतीयांतांसमापूरयेत् किंजल्केइत्यत्रवीतमित्यनु
षंगः एकंतारेणकेवलेनद्वितीयंपाशांकुशाभ्यांसमुच्चि
ताभ्यामितिवेष्टनद्वयसूचकंद्विवचनं षोडशाक्षरमंत्रमु
पदर्शयति तारमित्यादिना ओंनमोभगवतेमहासुदर्श
नायहुंफडितिषोडशाक्षरोयंमंत्रः अयमपिस्वतंत्रोमंत्रःए
तस्पर्ष्यादिपूजाप्रयोगांतंसर्वंपूर्ववत् यंत्रंतुस्वतंत्रमुक्तं
तंत्रांतरे षट्कोणंचक्रमाल्लिख्यतस्यारेषुसुदर्शनं अष्टा
रंपंचकंवाह्यदलेष्वष्टाक्षरंपरं तद्वाह्येद्वादशारंस्याल्लि
खेच्चद्वादशाक्षरं षोडशारंततःपद्मंमूलमंत्रंसमालिखेत्

पृ० १९९अ) कामवीजेनपरितोवेष्टयेद्यंत्रमुत्तमं महासुदर्शनंवाह्येवे
ष्टयेद्देशिकोत्तमः तारंनमोभगवतेमहासुदर्शनायच
महाचक्रायचमहाज्वालङदीप्तरूपङे सर्वतोरक्षयु
ग्मंचमहावलसङेद्विठः मध्येसाध्यंसमालिख्यप्रणव
स्योदरेसुते सर्वसिद्धिप्रदंयंत्रमितिदेवोब्रवीत्स्वयमितिष
ट्कोणककायामध्येप्रणवंतदंतःसाध्यंषट्कोणेषुसुदर्श
नमंत्रस्यषट्वर्णान् तद्वहिःस्थिताष्टदलेषुनारायणाष्टा
र्णं तद्वाह्यलिखितद्वादशदलेवासुदेवद्वादशार्णंपूर्वोक्तं
तद्वहिःस्थषोडशदलेप्रस्तुतमूलमंत्रंलिखित्वातद्वाह्येका
मवीजेनवेष्टयित्वातद्वाह्येओंनमोभगवतेमहासुदर्शनाय
महाचक्रायमहाज्वालायदीप्तरूपायसर्वतोरक्षरक्षमहा
बलायस्वाहेतित्रिचत्वारिंशद्वर्णेनवेष्टयेदितियंत्रंपूर्वव
त्साधितं सर्वसिद्धिद्मदंभवतीत्यर्थः सप्तकोष्टकयंत्रातर
माह रेखाविलिख्येत्यादिना पूर्वापरायताष्टरेखामध्येमध्ये
महावकाशादीर्घाश्चकृत्वाप्रथमरेखाग्रंस्वतुर्ययन्खाग्रेणसं
मेल्यपुनस्तृतीयरेखाग्रात्स्वतुर्ययभूतषष्टरेखाग्रमाबध्य पुनः
पंचमरेखाग्रादष्टमरेखाग्रमाबध्यपश्चिमतोपिप्रथमतृती
यपंचमरेखाग्राणिस्वस्वतुर्ययरेखाग्रैरावध्यकेवलंद्वितीयस
प्तमरेखेवशिष्यते तत्रापिद्वितीयरेखायाःपूर्वाग्रमपिस्वते
वारभ्योत्तरतोनीत्वास्वपश्चिमाग्रेणवंधयेत् सप्तमरेखापूर्वाग्र
मपिस्वतेवारभ्यदक्षिणतोनीत्वास्वपश्चिमाग्रेणबंधयेदित्यर्थः
श्रुतिशित्यावर्त्तनीयं श्रुतिपदंएकत्रिपरंअपरंचतुःपरं तथा
चपूर्वंप्रथमतश्चतुर्थंततस्तृतीयातृतीयाचतुर्थंचतुर्थंरेखा
ग्रमितिलभ्यतेइतिवोध्यं पद्मपादाचार्ययास्तुश्रुतिशित्यस्यत्रिश
इत्यर्थः

पृ० १९९ब) तथाचप्रथमादिरेखातःस्वस्वतृतीयरेखाग्रेणसहप्र
थमादिरेखाग्नंवध्नीयादित्यर्थः एवंसतिनकापिरेखा
परिशिष्यतेइत्याहुः अन्येनुश्रुतिशितिचतुःपरपेच
परंतुअवधिभूतांप्रथमादिरेखामवगणयय तथाच
स्वतपंचम्याःपंचम्यारेखायाबंधनमग्नावछेदेनकार्यय
मित्याहुः तत्रसर्वतोमध्यभूतेचतुर्थकोष्टेसमाध्यंच
क्रमनुंसुदर्शनष्टडक्षरमंत्रविदर्भितसाध्यनामवर्णं
सर्वमपिलिखेत् प्रथमकोष्टेएकपंक्तौनारायणाष्टा
क्षरप्रविदर्भितंस्थानेहृषीकेशेतिवक्ष्यमाणमंत्रैकपा
दंद्वितीयेकोष्टेतादृशमेवद्वितीयपादंलिखेत् तृतीय
पंचमपंक्तिद्वयेद्व्यावृत्यायथावत्नारायणाष्टाक्षरमं
त्रविदर्भितंसुदर्शनस्यषोडशाक्षरमंत्रंपूर्वोद्धतमालि
खेत् षष्टसप्तमपंक्त्योःपुनर्नारायणाष्टाक्षरविदर्भितं
स्थानेहृषीकेशेत्यादिमंत्रतृतीयचतुर्थात्मकपादद्व
यंक्रमशोलिखेत् इतिहर्षकौमुदीकारः चक्रमनुपदं
त्रिष्वपिसप्ताक्षरपरमेवेतिकेचित् यथावदित्यनेनतृ
तीयपंचमपंक्त्योर्नारायणाष्टाक्षरविदर्भितसुदर्शन
मंत्रलिखनंनोपदिश्यतेपितुससाध्यचक्रमंत्रस्येतिप
दार्थादर्शकृतः पूर्वोक्तसंग्रहेवोत्तरपदानांस्वारस्यं
नवक्ष्यमाणार्थसंग्रहेइतिसर्वजनसिद्धं तदिहसाध्य
नामाग्रेवक्तव्यंपूर्वंत्वष्टार्णविदर्भितत्वमितिपदार्थाद
र्शमतमत्रनसम्यक् एकमेवचक्रमुपदमेकत्रषो
डशार्णमपरत्रसप्तार्णंकथंव्रूयादितिविभिन्नमंत्रद
र्शकंहर्षकौमुदीकारमतमत्रनसम्यक् चक्रमंत्रिति

पृ० २००अ) वदताषोडशाक्षरमंत्रस्यैवचक्रमंत्रत्वमुक्तमितिकेचिन्म
तेमूलस्यास्वारस्यंभवति तस्मात्सर्वत्रषोडशाक्षरमंत्रे
वग्राह्यः मूलस्वारस्यात् इयांस्तुभेदोयन्मध्येसाध्ययुक्तं
तृतीयपंचमकोष्टयोस्त्वष्टाक्षरविदर्भितंतदालेख्यंय
थावदित्यस्याष्टार्णविदर्भितमित्यर्थकत्वादितितुप्रति
स्थानित्यादिमंत्रमुपदिशति स्थानेइत्यादिनास्वरूप
परमेवेदंस्वतंत्रोप्ययंमंत्रः पादैश्चतुर्भिःसर्वैश्चपंचांग
मिहकीर्त्तितं अग्निमूर्द्धाचक्षुषीचंद्रसूर्ययौदिशःश्रोत्रेवा
वृत्तिश्चवेदाः वायुःप्राणोहृदयंविश्वमस्यपादौपृथ्वीस
र्वभूतांतरात्मेतिध्यानं दशलक्षंजपश्चास्यपुरश्चरणक
र्म्मणि सर्वपापक्षयःसर्वशांतिःसर्वग्रहार्त्तिहृत् सर्व
रक्षोघ्नमितिचफलमुक्तंपुरातनैरिति यंत्रधारणंतुगु
लिकीकृत्यलाक्षाभिवीतंकृत्वाकृतप्रातणप्रतिष्टाजप
होमसंपातसाधितंकृत्वास्वर्णादिमंर्द्दकेक्षिप्त्वानुष्टेय
मितिसर्वयंत्रसाधारणं     यस्योद्योतमतीसतीगुण
वतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनिधीतिपंथकुलभूःकू
र्म्माचलोजन्मभूः सूपास्यंकृतवीर्ययचाच्युतपदंवाराणसी
वाभूस्तज्जेमूर्त्तिमगान्नरेंद्रपटलःशव्दार्थचिंतामणौः

अथपुरुषोत्तमादिमंत्रानुद्दिधीर्षुःश्रोतृ
प्रवृत्तिसिद्ध्यर्थमिष्टसाधनत्वप्रतिपादनपूर्वकंशिष्या
णांविषयांतरमनोविच्छेदलक्षणावधानसिद्धयेप्रतिजा
नीते अथेत्यादि श्रीविष्णुमंत्रनिरूपणेनविष्णुत्वसामान्य
धर्मवन्मंत्रत्वेनैतत्स्मरणानंतरमित्यर्थः श्रीपुरुषोत्त
मदेवताकत्वेनतदभेदोपचाराच्छ्रीपुरुषोत्तमत्वेनमंत्रो

पृ० २००ब) त्कीर्त्तनं श्रीपुरुषाश्रीमंतःपुरुषा उत्तमा उत्कृष्टतमाये
नयदुपासनयेतिवातदर्थः श्रीपुरुषोत्तमस्यजगतामा
दित्वेनदेवतात्वकथनावसरेप्रतिपादनादत्रापिजगन्मू
लत्वोक्तिः तथाचजगतामादिःश्रीपुरुषोत्तमोदेवतेत्ये
वमृष्यादिवाक्यप्रयोगेउल्लेखोनतुश्रीपुरुषोत्तमदेवते
त्येतावन्मात्रमुल्लेख्यं अतेवकार्त्तवीर्यार्जुनोयंविष्णुर्दे
वश्चक्रवर्त्तीप्रदिष्टितिसंहितादिमूलावलंवनेनश्रीका
र्त्तवीर्ययार्जुनोविष्णुश्चक्रवर्त्तीदेवतेतिप्रयोगंकाशीव्यासा
दमःपद्धति ग्रंथकाराभ्युपगच्छंतिस्म नचैवंमुनिशे
षणस्यापिदिव्यतेजस्कत्वादेःकुतोनसमुल्लेखः विंशत्यर्ण
स्यास्यमंत्रस्यदत्तात्रेयःप्रोक्तोदिव्यतेजामुनिश्चेतितत्संहि
तायामेवतथाविशेषणस्यमुनेःश्रवणादितिवाच्यं रुद्रया
मलोड्डामरकवचस्तवराजादिषुकेवलस्यैवमुनेरुपदेशा
देकत्रतदुपदेशःस्तुत्यर्थकोनप्रयोगाभिनिवैशनात्यर्थ
कः अन्यथाचक्रवर्त्तिविष्णुत्वेनदेवतायाइवदिव्यतेजस्क
त्वेनमुनेरप्युल्लेखःसर्वत्राद्वियेतेतिनिर्णेतुंशक्यत्वात्
इदंतुवोध्यं अस्यमंत्रस्येत्यादिनैवप्रकारेणर्ष्यादिप्रयो
गवाक्येउल्लेखोनत्वस्यश्रीपुरुषोत्तममंत्रस्येत्यादिप्रकारे
ण पुरुषोत्तमदेवताकत्वलक्षणपुरुषोत्तमसंवंधित्व
स्येतेवावगतौअग्नेदेवताकथनवैयर्थ्यप्रसक्तेः अ
तेवविंशत्यर्णस्यास्यमंत्रस्येत्येवभगवतानिर्दिष्टं एव
मन्यमंत्रेष्वपिद्रष्टव्यं भुक्तिमुक्त्यौःनत्वेकैकस्यप्रकर्षेण
शैश्रेणअनापासेनवदायकं अतेवगोपितं अनधिका
रिणोपासितादस्मादपिफलादर्शनाद्वैष्णवानांश्रद्धाविच्छे

पृ० २०१अ) दःस्यादित्यतधिकारिणामेतत्प्राप्तिवैधुर्यसिद्ध्यर्थकोयंवैष्ण
वानांगोपनायासोनतुमुक्त्यादिफलमन्येषांमाभूदितिद्वे
षेणमहात्मनांविशेषेणवैष्णवानामेवंद्वेषासंभवात् ना
रेत्यादिनिरुक्तार्थकंशेषंस्वरूपपरं इत्थंचोंक्लींश्रोंन
मःपुरुषोत्तमा प्रतिरूपलक्ष्मीनिवाससिकलजगक्तोभ
णसर्वस्त्रीहृदयविदारणम्रभुवनमनोन्मादकरसुरासु
रसुरमनुजसुंदरीजनमनांसितापगतापयतापयदीप
यदीपयशोषयशोषयमारयमारयस्तंभयस्तंभयमो
हयमोहय द्रावयद्रावयाकर्षयाकर्षयसमस्तपर
मसुभगसर्वसौभाग्यकरसर्वकामप्रदामुकंहनहनच
क्रेणगदयाखड्गनसर्ववाणैर्भिंदिभिंदिपाशेनकट्टकट्ट
अंकुशेनताडयताडयतुरुकिंतिष्टसितावद्यावत्समीहि
तंमेसिद्धंभभवतिहुंफट्नमः इतिमंत्रः पर्यवस्यतिन्मत्र
पुरुषोत्तमेत्यस्याप्रतिरूपेत्यनेनसवर्णदीर्घः प्रदेत्यस्या
मुकेत्यनेनचतथा अन्यत्राख्यातपदेषुक्कापिसंधिर्नास्ति
समीहितमितिसिद्धमितिचमंत्रेनपुंसकलिंगकंप्रथमां
तंइतरत्सर्वंसंवुद्ध्यंतं अमुकमितिसाध्यनामपरंभवती
तितन्नामवर्णानांसंख्यायानियमात्तत्प्रापकामुकेति
वर्णानामेवसंख्यात्रमंत्रेप्रक्षिप्तातेवद्विशताक्षरसंयु
तःप्रोक्तःकंठरवेणोक्तःपरेतुसाध्यवर्णाःस्वयमूहनीया
इत्यभिप्रेत्यद्विशतीक्षरसंयुतोयमनुःप्रोक्तंमूलकृता यत्तुता
रश्चतारश्चेत्येकशेषेणदेवीप्रणवरूपंशक्तिवीजमप्यत्रविव
क्षितमितिपरार्थादर्शकृतोक्तं यदपिकट्टांकुशेनेत्येवंसंधिः
अन्यत्रनक्वापिसधिरितिहर्षदीपिकाकृतोक्तंतदुभयमपिद्वि
शताक्षरिति

पृ० २०१ब) मूलविरुद्धं एकवर्णवृद्धिह्रासयोःक्रमेणमतद्वयेप्रस
क्तेः अंकुशेत्यत्रैवसंधिर्नान्यत्रेत्यत्रप्रमाणगवेषणापति
द्वितीयमतेधिका अष्ट्यद्विशताक्षरमंत्रस्यजैमिनिःऋषिः
अमितंछंदःजगतामादिःश्रीपुरुषोत्तमोदेवता प्रणवी
जंहुंशक्तिःस्वेष्टसिद्धयेविनियोगःषंडंगमंत्रानुद्धरति
पुरुषोत्तमेत्यादिना शिखामंत्रेअंगजेइत्यस्यमन्मथोत्त
मेनसहसंधिः मन्मथवर्णानुक्तातदनुवदेदुत्तमांगजे
वर्णानितितंत्रांतरेववनेतद्दीकाकारैस्तथाव्याख्यातत्वा
त् अस्त्रमंत्रेहृदयेतिपदद्वयमपिस्वरूपपरंताराद्याःफ
ट्नमोंतिकाश्चामीसर्वेपिषडंगमंत्राःप्रत्येकंवोध्याः त
त्रनेत्रास्त्रयोःपूर्वापरीभावस्यापरसकलमंत्रसिद्धस्यात्रा
पवादमाह नेत्रांताइति तत्किमस्त्रस्यत्यागेवात्रस्वीका
र्योविशेषवचनाच्चनेत्रंतत्रपरित्यजेदित्यस्यापवादोभवि
ष्यतीत्याशंकायामाह षडंगमंत्राइति तथाचनैसर्वथा
नतस्यत्यागोपितुविशेषवचनात्पौर्वापर्ययमात्रंनेत्रास्त्रमं
त्रयोस्सज्यतेइतिभावः एतेनेतदृष्टांतेनान्यत्रापिनेत्रां
तत्वकथनस्थलेस्त्रसमावेशकरणंपदार्थादर्शकृत्वां
साहसमूलकमेवेतिधवितं षंडंगमंत्राइतिपदस्यतत्रा
भावात् एतदभावेपिअस्त्रमंत्रग्रहणेप्रकृतेत्रेत्रांतां
गमंत्राइत्येवोच्येत षडितिचव्यर्थोपादानकंस्यात् इति
परमरहस्यं ओंपुरुषोत्तमत्रिभुवनमनोन्मादकरहुंफ
ट्नमः हृदयायनमः ओंसकलजग्रक्षोभणलक्ष्मीदयि
तहुंफट्नमःशिरसेस्वाहा ओंमन्मथोत्तमांगजेकाम
दायिनिहुंफट्नमः शिखायैवषट् ओंपरमसुभगसर्वसौ

पृ० २०२अ) भाग्यकरहुंफट्नमः कवचायहुं ओंसुरासुरमनुजसुं
दरीहृदयविदारणसर्वप्रहरणधरसर्वकामिकहन
हनहृदयवंधनानिआकर्षयाकर्षयमहावलहुंफट् 
नमःअस्त्रायफट् ओंत्रिभुवनेश्वरसर्वजनमनांसिहनह
नदारयदारयमेवशमानयहुंफट्नमःनेत्रायवौषडित्ये
वंरूपा क्रमेणषड्विंशतित्रयोविंशतिद्वाविंशतित्रयोविं
शतिद्विषष्ट्येकोनत्रिंशद्वर्णाःषडंगमंत्राः एतैरंगन्यासं
कृत्वाओंत्रैलोक्यमोहनहृषीकेशाप्रतिरूपमन्मथसर्व
स्त्रीहृदयायकर्षण आगच्छागच्छनमः इतिचतुस्त्रिंशद्व
र्णकमंत्रेणव्यापकन्यासंकुर्यात् ततोदक्षिणकरेचक्रख
ड्गगदांकुशानांवामकरेशंखशार्ङ्गमुशलशशानांस्वस्व
मुद्राप्रदर्शनपूर्वकंवक्ष्यमाणस्वस्वमंत्रेणन्यासोनुष्टेयः
तन्मु्द्राश्चोक्तास्तंत्रांतरोवामुष्ट्यंतरंगुष्टंदक्षिणंसरलां
गुलिः वामांगुष्टःस्पृशेदग्रेयोजितादक्षिणादर मुष्टिःशां
र्ङस्तथाखङ्ग ऊर्द्धांगुलिकरःस्मृतः प्रमारितांगुलीहस्तौ
मिलितौव्यत्ययादरिः मध्यमोर्धांन्यवक्रत्वंमुद्रास्यादंकु
शाभिधा तर्जन्यंगुष्टाग्रयोगःपाशोविवृतमध्यकमुष्टि
र्गदापिमुशलंमुद्राष्टकमितीरितमिति दक्षिणांग्रष्टगर्भा
वाममुष्टिःदक्षिणांगुलयोवाममुष्ट्यग्रयोजिताःसरलाःशं
खमुद्रावामहस्तमुष्टिःशार्ङमुद्रा ऊर्द्धप्रसारितांगुलिर्द
क्षिणकरःखड्गमुद्रा विततप्रसारितांगुलीउमौहस्तौपरि
वर्त्त्यमणिवंधोपर्ययंगुलियोजितौचक्रमुद्रा दक्षिणामध्य
मासरलानामिकातर्ज्जन्यौवक्त्रेंकुशमुद्रावक्रितर्जन्यग्र
वक्रितांगुष्टयोर्योगेपाशमुद्रा मुशलगदेमुष्टिरूपेइत्यर्थः
क्षीरेत्यादिनापृथिव्यनंतरंक्षीरसमुद्ररत्नद्वीपाद्भुतोद्यानम
णिमंडपकल्पतरुमहासिंहासनरत्नारविंदगरुडान्  ||

पृ० २०२ब) पीठदेवतापूजास्वधिकानर्चयेदित्युक्तं कमलाद्विभुजा
दक्षिणेनालिंगनंवामेनपद्मंविभर्त्ति० साव्धवामकरांपी
तिश्लिष्यंतीपाणिनापतिमितितंत्रांतरोक्तः केवलंक
र्णादिपदानामुक्तौदक्षिणांगमेवोपादीयतेइतित्वत्रपरि
भाषैव वामेषूर्द्धादिवाणशंखधनुर्गदाः दक्षिणेषूर्द्ध्वा
दिअंकुशमुशलखड्गचक्राणि पद्मपुष्पजातीपुष्पप
वात्मकद्रव्यत्रयेणप्रत्येकंजपदशांशरूपायुतचतुष्ट
यसंख्ययावात्रहोमः अत्रपूजासामग्रीघटकपुष्पादिस
कलवस्तुप्रोक्षणेगायत्र्येवविनियोज्यानापरोमंत्रित्याह
अर्चयिष्यन्नित्यादिना त्रैलोक्यमोहनामविद्महेस्मरामधी
महि तन्नोविष्णुःप्रचोदयादितिचतुर्विंशत्यक्षरागायत्री
प्राक्प्रोक्ते नारायणाष्टाक्षरोक्ते पक्षिराजायस्वाहेतिस
प्ताक्षरोस्यासनमंत्रःप्रकीर्त्तितः प्रकर्षेणयुक्तत्वेन
कीर्त्तितः गरुडेवहिभगवदासनंतत्प्रकाशकमंत्र
एवतत्पूजायांयुज्यते व्यापकेनव्यापकत्वेनन्यस्यतयोप
दिष्टेनोंत्रैलोक्यमोहनेत्यादिमंत्रेणेतस्यावाहनेपूज
नेचान्वयः तथाचतेनैवावाहनं आसनादिसकलोपवा
रार्प्पणमपितेनैवेत्यर्थः यदुक्तं आवाहनविसर्गांतेषू
क्तोयंपूर्वसूरिभिरिति भगवतोगंधाक्षतपुष्पांनपूजां 
कृत्वाभगवद्वामोरुस्थितकमलापूजाकर्त्तव्या दक्षेतरो
रौकमलामथेष्ट्वासमर्वयेदावरणानिभूयितिदर्शना
दिति केनमंत्रेणतत्पूजोनुष्टेयेत्याकांक्षामातद्वीजमुद्ध
रति भृगुरित्यादिना लांतोवः तथाचस्वंकमलायैनमः
इतिमंत्रेणतत्पूजाकर्त्तव्येतिपर्यवसितार्थः कुत्रस्थानेदे

पृ० २०३अ) व्याःपूजानुष्टेयाकदाचेत्यपेक्षायात्याह कर्णिकायांयजेदा
दाविति आदौअंगादिपूजातःपूर्वं अंगपूजातुविधानेन
पूर्वोक्तेनकेसरेणष्टंगपूजास्यादित्यादिरूपेण एतेन
पद्यपिकर्णिकायामेवांगपूजोक्रामूलकृतातथापिक
र्णिकासंविधिदेशलक्षणयाकेसरेष्वेवांगपूजानुष्टेयेति
हर्षकौमुदीग्रंथःप्रत्युक्तः मूलतःकर्णिकायामंगपूजा
याएवालाभात् लाभेवाकयानुपपत्यालक्षणास्वीक्रीयते
नजानीमः पूर्वापरस्वग्रंशविरोधापत्यातथेतिचेत् एवं
तर्हिनेत्रांतपक्षन्यासमपिकिंनदूषयसि केसरेष्वग्रादिचतु
र्दिक्षुहृदयादिवर्मांतानीत्यादिप्रामाणिकविरोधापत्यात
थेतिचेत् प्रामाणिकग्रंथेलक्षणापत्याकिंनविभेषि श्री
वत्सकौस्तुमौवक्षसिवनमालांगलेऊर्वादौपीतवस्त्रादि
कमभ्यर्च्यमितीदमपिकर्णिकायामेवफलतःसिप्त्वति?
यदुक्तं श्रीवत्सकौस्तुभौविद्वान्स्तनस्योपरिवक्ष्यसि व
नमालांगलेचान्यतपीतवस्त्रादिपूजयेदिति ततःकेसरे
ष्वंगपूजांविधायदलेषुलक्ष्म्याद्याःपूर्वमुक्ताष्टशक्तयः
पूज्याःइतितासांवीजान्याह ह्रस्वेत्यादिना ह्रस्वत्रयं इउक्ली
वाश्चत्वारः सर्गोविसर्गःषोडशतमस्वरः एतदतिरिक्तस्वर
युक्तं पूर्वोहृतदेवीवीजमेवक्रमेणतासांवीजं तेनस्वांलक्ष्म्यै
नमः स्वीसरस्वत्यैनमः इत्यादिः प्रयोगोलभ्यते ततोदलाग्रे
षुशंखादयःपूजनीयाःशार्ङिणेतानिअस्त्राणिस्वमुद्राभिः
सहदलाग्रेषुस्वमनुभिर्यजेदितिचान्वयः अपरतंत्रोक्ताना
मपरतंत्रसंवलितानांवामंत्राणांनेहोपादानंकिंत्वेनन्मात्रो
क्तानामेवेतिसूचयितुंकथ्यंतेइतिप्रतिज्ञा जलवरायस्वाहेति
सप्ताक्षरःशंखमंत्रः पदार्थादर्शकृतस्तुजलचरेतिमहाजलचरपरंठद्वय
मिदंवर्म्मास्त्रयोः||

पृ० २०३ब) पूर्वमुच्चारणसूचकं मनुरीरितिदंपांचजन्यायनमः इ
त्यस्यांतेप्रयोगसूचकं तेनोंमहाजलवरायहुंफट्स्वा
हापांचजन्यायनमः इतिशंखमंत्रःपर्ययवसन्नित्यूवुः
तत्रेदंवक्तव्यं ठद्वयादिपदानांतादृशपदसूचकत्वंवि
नानिषिद्धलक्षणांकथमपिनसंभवति तंत्रांतरैकव
क्यतायैनिषिद्धापिलक्षणास्वीकार्ययैवेतिचेत् एवंतर्हिमं
त्राणांविकल्पकल्पेवलुप्येत निषिद्धलक्षणादिभिःसर्वे
षामेवतंत्राणामेकमंत्रप्रतिपादकतायावक्तुंशक्यत्वात्
तारःकामोमहाजलचरायहहुंफट्स्वाहांतेपांचजन्याय
हृन्मनुः शंखस्यविंशत्यर्णाद्व्यितितंत्रांतरैकवाक्यत्वाय
कामवीजांतर्भावे कुतस्तेविद्वेषः किंचेतत्तंत्रमात्रोद्धत
मंत्राणांपूजादावनुपयोगेतदुद्धारग्रंथेवसर्वोव्यर्थोऽ
शुद्धार्थकश्चस्यात् पूजामनुत्वाभावात् एवंपूजामंत्राःक
थ्यंतित्यप्यसंगतंस्यात् नन्वेतन्मूलतयाश्रीभगवद्वचना
दर्शनात्तंत्रातरानुसरणंक्रियत इतिचेत् एवंतर्हितिर्मू
लेवायमुद्धारितिस्पष्टंकथय विनातादृशतंत्रदर्शन
मप्रतारकसांप्रदायिकशिरोमणिनाचार्येणनेत्थंलिखि
तंभविष्यतीतिचेत् एवंतर्ह्येतदुद्धृतमंत्राएवसमुपादे
या नतंत्रांतरस्थिताइति अतेवायुधमंत्रोद्धारःस्पष्टेवे
ति गूढार्थदीपिकाहर्षकौमुदीकारावाहतुरिति वस्तुत
स्तुगौतमतंत्रेसर्वेषामप्यमीषांमंत्राणां मूलोक्तसमानानु
पूर्वीकेवोद्धारःप्रत्यक्षमुपलभ्यतेवेतिनकिंचिदेतत्
शार्ङ्गायसशरायस्वाहेतिनवाक्षरःशार्ङमंत्रः सुदर्शन
महाचक्रराजदहदहसर्वदुष्टजयंकुरुकुरुछिंदछिंद

पृ० २०४अ) विदारयविदारयपरमंत्रोन्ग्रसग्रसभक्षयभक्षयत्रासय
त्रासयंहुंफट्फट्चक्रायनमःइतिपंचषष्ट्यक्षरश्चक्रमंत्रऽ
छिंदकट्टयुगंपृथगितिपाठेखड्गतीक्ष्णछिंदछिंदकट्ट
कट्टेतिद्वादशाक्षरोमंत्रःछिंदछिंदयुग्मंहुंमादिचेत्येवपा
ठःसाधुरितिपदार्थादर्शानुसरेणेतुहुमादिहुंफट्स्वाहा
पदंखड्गतीक्ष्णछिंदछिंदहुंफट्स्वाहेतिद्वादशाक्षरःखड्ग
मंत्रःकौमोदकीपरःकौमोदकीविषयकः प्रियितिपाठेस
म्यगेव कौमोदकीपरित्यतःकौमोदक्यैनमठितिषडक्ष
रपरकत्वंतुतन्मंत्रेकथमपितावगंतुंशक्यते अन्यथाङे
तंतन्नमसायुतमित्यादिकथनंविनापितादृशार्थलाभेत्य
त्रापितथाकथनंव्यर्थमापद्येत तथाचकौमोदकिमहा
वलेसर्वासुरांतकिप्रसीदप्रसीदहुंफट्स्वाहेतिचतुर्विं
शत्यक्षरःकौमोदकीमंत्रः अंकुशकिकट्टेतिसप्ताक्षरो
मंत्रः संवर्त्तकमुशलयोथयपोथयहुंफट्स्वाहेतिसप्तदः
शाक्षरोमुशलमंत्रः पाशवंधवंधाकर्षयाकर्षयस्वा
हेतिषोडशाक्षरःपाशमंत्रः प्रयोगानाह हयारीत्यादिना
करवीरपुष्पैः प्रभुंपूजयित्वाशिशुप्रसूनैःकुमुदैर्योष्टोत्त
रसहस्रसंख्ययाजुहोतितस्यमासमध्येवशगत्वंनृपाःप्रा
प्नुयुरित्यर्थः मासोहोमकालितिकश्चित् अमुकेतिपद
स्थानेसाध्यनामप्रक्षिप्यमंत्रंजपेत् होमोपितथचकार्ययं
श्रीकरमंत्रमाह उत्तिष्टेत्यादिना क्रोधीशकः हुताशनःरः
तथाच उत्तिष्टश्रीकरस्वाहेत्यष्टाक्षरोयंमंत्रः वामोवामदे
वः ऋषिरस्यवामदेविति तंत्रांतरसंधादात् उंवीजंस्वा
हाशक्तिः विष्णुःसविंदुरुदितोवीजंशक्तिःशिरोस्यविज्ञे

पृ० २०४ब) यमितितंत्रांतरदर्शनात् भीषयभीषयहुंहृदयायन
मः त्रासयत्रासयहुंशिरसेस्वाहा प्रमर्दयप्रमर्दयहुं
शिखायैवौषट् प्रध्वंसयप्रध्वंसयहुंकवचायहुं अस्त्रा
यफडितिपंचांगमंत्राः मूर्द्धानेत्रद्वयकंठहृदयोरद
योरुजंघापदद्वयात्मकाष्टस्थानेषुक्रमादष्टवर्णानां
न्यासः नेत्रादिद्वंद्वेषुक्रमप्राप्ततत्तन्मंत्राक्षरस्यैकस्यैवा
वृत्त्यान्यासितिपूर्वोक्तंनविस्मर्त्तव्यं मुखवाहुरुपादेषु
व्राह्मणोस्येत्यादिवैदिकमंत्रस्यपादान् एकैकशोविन्य
स्यस्वस्यमुद्राप्रदर्शनपूर्वकंस्वस्वमंत्रैःशखादिचतुष्कं
विन्यसेत् न्यासस्थानमायुधध्यानेन आयुधध्यानंतुद
क्षाद्युर्द्धयोराद्येतदर्धःस्थयोरंत्येइति सारसंग्रहस्तु मू
र्द्धाक्षिकंठहृदयोदरत्योरुजंयापादद्वयेषुलिपिसोन्यस
तुस्वदेहे विप्रादिकान्मुखकरोरुपदैषुवर्णात्चक्रादि
कानपिकरेषुतततस्तदस्रानितिमूलमुपन्यस्यडंव्रा
ह्मणेभ्योनमत्तिंक्षत्रियेभ्योनमः ष्टंवैश्येभ्योनमः श्रींशू
द्रेभ्योनमःइत्यादिरीत्यान्यासमाहुः शक्यतेचविप्रादि
कानित्यस्यापिव्राह्मणोस्येत्यादिमंत्रभागपरमूलैकवा
क्यतयायोजनं क्षीरद्रुमाःअश्वत्थोदुंवरप्लक्षतुटाश्चत्वा
रःपूर्वमुक्त्वाएव विल्वादिघृतांष्टद्रव्यैःप्रत्येकमयुता
युतहोमाज्जपदशांशहोमसिद्धिः नारायणाष्टाक्षरो
क्तपीठेमूर्त्तिंमूलेनपरिकल्प्यषोडशाद्युपचारैर्देवतां
संपूज्यकेसरेष्वंगानिदिग्दलेषुश्रीप्रभृतिशक्तिचतुष्कं
ईशानविदिग्दलेवपूजितानिरुद्धकेविश्वकसेनंसं
पूज्यतद्वाह्येचतुरस्रेपूर्ववदिंद्रादीनर्चयेत् इत्थंसिद्ध

पृ० २०५अ) मनोःप्रयोगानाह ड्पूर्वेत्यादिना चरुद्वयंकृत्वातदेक
तरचरुणाहुत्वाद्वितीयचरौसंपातःपातनीयः चरुणा
चनकेवलेनहोमोपितुदूर्वाघृताभ्यांमिश्रितेन अष्टसं
ख्यानिकमलमृणालसूत्राणिसमानीयानेनमंत्रेणग्रंथ्य
ष्टकंदत्वाक्षयहोमसंपातैःसाधितमव्जसूत्रभुजेवद्धस
दयमृत्यादिनाशकंस्यादित्येकःप्रयोगः गोपालमंत्रमुप
दर्शयति कृष्णेत्यादिना क्लींकृष्णायगोविंदायगोपीजन
वल्लभायस्वहेत्यष्टादशार्णोयंमंत्रः अस्यक्लींवीजंस्वाहा
शक्तिः यदुक्तंवक्ष्येमंत्रस्यास्यवीजंसशक्ति चक्रीशक्रीवा
मनेत्रप्रदीप्तसप्रद्युम्नोवीजमेतत्प्रदिष्टंमंत्रःप्रद्युम्नोज
गन्मोहनोयं हंसोमेदोवक्त्रवृताभ्युपेतःपोत्रीमेत्राद्यन्वि
तोसौयुगार्णाप्रोक्ताशक्तिःसर्वगीर्वाणवृंदैर्वंद्यस्याग्नेवल्ल
भाकामदेयमिति अयमर्थः चिक्रीककारशक्रीलकार
युक्तः वामनेत्रेणचतुर्थस्वरेणयुक्तःप्रद्युम्नोनुस्वारः अनु
स्वारयुक्तप्रद्युम्नस्यशिरसिन्यासाम्नानात् तथाचकामवी
जमुद्धतंभवति अयंप्रद्युम्नस्यजगन्मोहनकर्त्तास्वतंत्रोपि
मंत्रोस्तीतिप्रासंगिकोवादः हंसःसःमेदोवःवक्त्रवृत्तं आ
एतेषांयोगात्स्वाकारलाभः पोत्रीवराहस्तेनहकारःनेत्र
स्यादिनामुखवृत्तेनयुक्तःयुगाणाक्षरद्वयघटिताशक्तिः
प्रोक्ताकामदेयमितिस्वातंत्र्यमुक्तं पूर्वमंगचतुष्टयंप्रत्येकं
चतुश्चतुःसंख्यवर्णैःपंचमंद्वाभ्यांवर्णाभ्यामित्याह चतु
रित्यादिना सहस्रशोगोपकन्यामोहयंतमितिसंवंधः च
र्हावतंसप्रियं मयूरपिच्छकरणकाभरणानिप्रियाणिय
स्येत्येवंभूतं यथान्यायमित्यनेनतंत्रांतरोक्तस्थानेतिकर्त्त

पृ० २०५ब) व्यमित्युक्तं अद्रेःशृंगेनद्यास्तटेविल्वमूलेतोयेहृदघ्नेगो
कुलेविष्णुगेहे अश्वत्थाधस्तादंवुधेश्चापितीरेस्थानेष्वेते
ष्वासीनेकैकशस्तुप्रजपेदयुतचतुष्ठंदशाक्षरंमनुवरं
पृथक्क्रमत्राः अष्टादशाक्षरंवेदयुतद्वयमित्युदीरितासं
ख्येतिस्थानमुक्तं इतिकर्त्तव्यतांपुनरग्रेनिवेदयिष्यामः
केसरेष्वंगानिसंपूज्यपत्रेषुकालिंद्यायाःअष्टमहिषीःसं
पूज्यपत्राग्रेष्वैरावतादिगजानभ्यर्च्यचतुरस्रेइंद्रादीनर्वये
त् प्रयोगानाह लक्ष्मीप्रसूनैरित्यादिना यत्रहोमसंख्यानो
क्तातत्रकार्यगौरवादिनासोत्तरेसहस्राद्ययुतसंख्यांतंसाज्ञे
या तर्प्पणेप्यसावेवरीतिः धारणयंत्रमाहा पिंडमित्यादिना०
षट्कोणंलिखित्वातत्कर्णिकायांपिंडवीजंतदंतःसाध्यादि
नाम तद्वीजंकर्णिकायामेवमूलमंत्रेणावेष्ट्यषट्कोणेषु
षडर्णमंत्रवर्णनकैकशोलिखित्वा तद्वहिर्लिखितदशद
लकमलस्यदशसुदलेषुदशार्णमंत्रस्यैकौःकाक्षरंलि
खित्वाकामवीजेनवेष्टयित्वातद्वहिर्वृत्तस्योपरिरचितषो
डशदलकमलस्यकेसरेष्वेकैकशःस्वरान्दलेषुषोडशा
र्णमंत्रवर्णानालिख्यतद्वहिर्वृत्तरचितद्वात्रिंशद्दलपद्मस्य
केसरेषुकादीन् अंत्यकेसरेसर्वानप्युर्वरितान्दलेषुद्वा
त्रिंशदर्णमंत्रवर्णानेकैकशालिख्यतद्वहिःपाशांकुशा
भ्यांसमुच्चिताभ्यायावेष्ट्यतस्यवहिर्भूपुरद्वयंपरस्परसं
वद्धंविरवययतत्कोणेष्वेकशोष्टाक्षरमंत्रवर्णानालिखेदि
तिवर्त्तुतार्थः गौतमीयसंहितायांपुनःक्वचित्क्वचिद्वैल
क्षण्येनैतद्यंत्रमुद्धतं अथवक्ष्येमहायंत्रंसर्वेप्सितफलप्र
दं यस्यधारणमात्रेणकिंनसिद्ध्यतिभूतले वीजंत्रिकोण

पृ० २०६अ) मालिख्यषट्कोणंतद्वहिर्लिखेत् षडक्षरंलिखेत्तत्रवृत्तंचाष्ट
दलंखिखेत् अष्टाक्षरेणसंयुक्तंतद्वहिःषोडशछदे षो
डशार्णकृष्णमनुंवहिर्दशदलान्वितं दष्टाक्षरेणसंयुक्तं
अष्टादशदलंततः अष्टादशार्णंतन्मध्येतद्वहिर्द्वात्रिंश
दंवुजं आनुष्टभाख्यंतंत्रैवतद्वहिर्वृत्तमालिखेत् पिंडवी
जंलिखेत्तत्रवेष्टकत्वेनसर्वतः तद्वहिर्वृत्तंनिष्पाद्यपात्रि
कांतत्रवेष्टयेत् वृत्तद्वयंततःकृत्वापाशांकुशेनवेष्टये
त् तद्वहिर्वृत्तमेकंवचतुरस्रंसवज्रकं एतदुक्तंमहायं
त्रंकृपयामुनिसत्तम स्वर्णपदेयथाभूर्ज्जेराजतेवाथता
म्रके अष्टगंधैर्मषींकृत्वालिखेत्स्वर्णशलाकया प्राणा
न्संस्थाप्यविधिवत्सहस्रंहोममाचरेत् तदंतेपुनसंख्यंच
जप्त्वायंत्रंहिधारयेत् अस्यधारणमात्रेणसाक्षाद्भूमिपुरंद
रः मुच्यतेमलिनैःकृत्यैर्दुःखैर्घोरतरैरपि शांतिचशाश्व
तींलव्धायातितत्परमंपदं स्त्रीणांतुवामकेहस्तेधारणा
त्किंनसिद्ध्यति वंध्यापिलभतेपुत्रंशतहायनजीवनं श
शिचक्रंविलिख्याथकुंभंसंस्थाप्यपूर्ववत् निक्षिप्ययंत्रं
तन्मध्येसेकात्सर्वंहिसाधयेत् दिव्यदर्शाभवेद्विप्रोम
हींशास्तिमहीपतिः वैश्यःसमृद्धिमान्भूयालभेच्छूद्रोय
थेप्सितमिति पिंडवीजंचगोपालपिंडसंज्ञंचकथयामि
मुने शृणुयदाकर्णागुरोर्भक्त्यापरत्रेहचमोदते इत्यु
पक्रम्यैतत्पिंडवीजोद्धारस्यगौमतसंहितायामुक्तनया
गोपालवीजंभवति कामवीजंपुरोच्चार्यंकृष्णंतुर्यपदा
न्वितं तुर्यपदंचतुर्थी गोविंदंचतथाप्रोक्तादशाक्षरम
थोच्चरेत् अष्टादशार्णमंत्रस्तुगुह्याद्गुह्यतरःस्मृतिति क्लीं

पृ० २०६ब) कृष्णायगोविंदायगोपीजनवल्लभायस्वाहेत्यष्टादशाक्ष
रौमंत्रौमुक्तग्रंथविदेवसंहितायामुक्तः पिंडादयःषट्मं
त्रावक्ष्यमाणाएव दहनपुरयुगेषट्कोणेरसार्णःषड
क्षरः विकृतिदलेषुषोडशदलेषु विकृतियुगदलंद्वा
त्रिंशदलं क्षोणीपुरयुगास्त्रिषुभूपुरस्यचतुर्षुकोणेषु
तथाचद्विशोष्टार्णलिखनंफलतिक्षोणीपुरयोर्यत्पर
स्परव्यतिमिश्रंयुगंद्वयंतस्यास्त्रिषुअष्टकोणेषुतथाचै
कशेवाष्टवर्णलिखनंफलतीतिकेचित् पिंडादीन्
षण्मंत्रान्क्रमेणोद्धरति पंचत्यादिना धरालःइरःयः
तपोस्थितःपंचांतकोगःक्लींकृष्णायस्वाहा हेतिषडर्णः
गोपीजनवल्लभायस्वाहेतिदशार्णः ओंनमःकृष्णायदेव
कीपुत्रायहुंफट्स्वाहेतिषोडशार्णः ग्ल्यौंक्लींनमोभग
वतेनंदपुत्रायवालवपुरुषेश्यामलायगोपीजनवल्ल
भायस्वाहेतिद्वात्रिंशदर्णः क्लींकृष्णायगोविंदायेत्य
ष्टाक्षरः तत्रगोपालपिंडमंत्रस्पर्ष्यादिकंयथा ऋषि
व्राह्मास्यगायत्रीछंदः श्रीकृष्णदेवतागलाभ्यांवीज
शक्तीतुकीलकंनुर्प्पमुच्यते षट्दीर्घाभाजावीजेनषडं
गानिप्रकल्पयेत् वृंदावनगतंकृष्णंरत्नसिंहासनस्थि
तं कदंवमूलदेशेतुगोपिकाजनराजितं नारदाद्यैर्मुनि
गणैर्दिव्यगानरसोत्सुकैः सहितंपरयाभक्त्यावनमा
लिनमीश्वरं रत्नालंकारसंदीप्तंशंखचक्रलसत्करं श
व्दव्रह्ममयंवेणुमध्वपाणिद्वयेस्थितं एवंध्यात्वामुनिवर
लक्ष्यमात्रंजपेद्वशी सितान्वितैःपायसैस्तुअयुतंहोममा
चरेत् येवंभजतेमंत्रीसिद्धयस्तस्यहस्तगाः धवलैःकु

पृ० २०७अ) सुमैर्होमाद्वाक्सिद्धिंलभतेऽचिरात् कर्णिकारस्यहोमेन
लक्ष्मीःसर्वविधाभवेत् अनेनमंत्रितंशुद्धंप्रातःप्रातः
पिवेज्जलं कविर्वाग्मीश्रुतिधरःसर्वज्ञोजायतेःचिरं अस्यो
पपासनमात्रेणकिंनसिद्ध्यंतिमंत्रिणः इदंभुक्त्वावरान्भो
गान्पुत्रपौत्रसमन्वितः अंतेतत्परमंधाममंत्रीयानिनिरा
मयं तुर्यांचतुर्थंमंत्रघटकेषुतादृशंचमनुस्वरेवेतितस्य
कीलकत्वं गकारोवीज(रसेस्वाहे)लकारःशक्तिःऔकारः
शक्तिःकीलकंमितिफलितार्थःग्ल्यांहृदयायनमःग्ल्यीं
शिरसेस्वाहेत्यादयःषडंगमंत्राः वृंदावनमित्यादिध्यानं
लक्षमात्रंपुरश्चरणजपसंख्या येवमित्यादिनाप्रयोग
त्रयमुक्तं शेषंस्पष्टार्थं अत्रपूजाप्रकारोदशाक्षरवत्
पूजायंत्रंतुगौतमीये कामक्रोधादिदोषोत्थसर्वदुःखनि
यंत्रणात् यंत्रमित्याहुरेतस्मिन्देवःप्रीणातिपूजितः पद्म
मष्टदलाशंतुचतुरस्रंसुलक्षणं चतुद्वारसमायुक्तंका
मगर्भितकर्णिकं सामान्यंयंत्रमित्युक्तंमष्टादशाक्षरेशृ
णु चतुरस्रंचतुद्वारंपद्ममष्टदलान्वितं षट्कोणमध्ये
कामाख्यमष्टादशार्णवेष्टितं षडक्षरंमनुवरंषट्कोणे
विलिखेत्ततः एतद्यंत्रंमहाभागकृपयाकथितंतवेति
अत्रविशेषोन्योपि लक्षचतुष्टयंगोपालपिंडमंत्रं जप्त्वात
दशांशेनहोमातर्प्पणाभिषेवनव्राह्मणभोजनांतंकर्म्म
निर्वर्त्ययंत्रराजस्यास्यचतुःकोणेषुगणेशभार्गवहिगौ
र्ययात्मकदेवताचतुष्कंमागमोक्तैःस्वीयैःस्वीयैर्नाममंत्रै
वासंपूज्ययंत्रसामान्यप्रक्रियाप्राप्तमपरमपिवक्ष्यमा
णं प्रकारमनुसृज्यसंस्कृतस्यास्ययंत्रराजस्यधारणात्सक

पृ० २०७ब) लमपिसमोहितंप्राप्नुयादिति एतदुक्तंगौतमीये पं
चांतकोधरेरस्थोपनुविभूषितः पिंडवीजमिदंप्रोक्तंस
र्वसिद्धिकरंपरं चतुर्लक्षंजपेदेनतदशांशकुनेत्ततः
तर्प्पयेत्तदशांशंचदशांशंचाभिषेचयेत् व्राह्मणान्
भोजयेचापिदशांशमितिचक्रमात् गणेशंभास्करंरु
द्रंगौशृंचपरिपूजयेत् विदिक्षुयंत्रराजस्यस्तस्वमंत्रपुरः
सरं एतद्धारणमात्रेणत्रिकालज्ञोभवेद्ध्रुवं यद्यन्निजे
प्सितेसर्वंसाधयेनात्रसंशयः अनेनसदृशोमंत्रोयंत्रं
चापिनविद्यते केवलंप्रेमभावेनकथितंतवसुव्रते
तिचतुलंक्षजपतद्दशांशहोमादिश्चाधारणपूर्वांगत
याम्नातः पौरश्चरणिकजपाद्भिन्न एवकृतेकल्पोक्ता
मेवस्यादित्यादिवचनात्पौरश्चरणिकजपोपिचतुर्लक्ष
संख्येवप्रयोगेतुकृतकल्पोक्तमित्यादिनंप्रवर्तते
पुरश्चरणमुपक्रम्यैवतद्ववचनस्थाम्नातत्वा वस्तुतःश्री
कृष्णमंत्रेषुयुगसंख्यावचनस्यनप्रवृतिरितिप्रागुक्त
मेवेतिसंक्षेपः यंत्रांतरमाह प्रागित्यादिना प्राक्प्र
त्यगग्रंदक्षिणोगग्रंचरेखाचतुष्कंकृत्वानवपदानिभ
वंति कोणचतुष्टयेशूलचतुष्टयं मध्यकोष्टेवलययु
गंचकर्तव्यं तत्रमध्यकोष्टस्थप्रथमवृतांतस्तंवेदेवर
तोरतमितिद्वितीयपादं प्रथमंलिखित्वातंसकीदेवदे
वेतमितिप्रथमपादंपश्चाल्लिखेत् ततोवहिस्तनद्विती
यवलयेतंख्यातोदेवकीसुतमितिचतुर्थपादंप्रथमंलि
खित्वातंरक्तरूढतोख्यातमितितृतीयंचरणंचर मोलि
खेदिति कथमसौमूललभ्योर्थः मूलालभ्यस्यतुकुतः

पृ० २०८अ) प्रामाण्यमितिचेत् शृणु मध्यपूर्वंतदंतमितिमूलेना
यर्थःप्रतिपाद्यते श्लोकमंत्रस्यहिचत्वारःपादाः तत्रद्वि
तीयतृतीयौपादौमध्यौ प्रथमंमध्यमितिमध्यपूर्वमित्य
स्यमध्यांतमितितदंतमित्यर्थः लिखेदित्यत्रलिखित्ये
त्रवैतदन्वयः मध्यकोष्टमारभ्यलिखितंतुसामान्यशा
स्त्रतः प्राप्तमेवेतिसाधकानामादिलिखनमिवनेहोक्तं
अतेवश्लोकस्यपूर्वोर्द्धंप्रतिलोमताद्यवृत्तेलिखेत्
उपरितेनद्वितीयवृत्तेतथैवविलोमतोद्वितीयार्द्धंलिविदि
तिवदृताचरणयोरेवव्यन्यासुक्तोतवर्णानां गुढार्थदी
पिकाकाकारोपिप्रथमवलयेपूर्वार्द्धप्रतिलोमतोविलि
ख्य द्वितीयवलयेद्वितीयार्द्धंतथैवलिखेदित्युक्त्यावरण
योर्व्यत्यासमेवोपदिष्टवान् तत्परितौष्टकोष्टेषुअग्रकोष्टा
त्प्रादक्षिण्येनपूर्वोक्ताष्टाक्षरमंत्रवर्णनेकशोलिखित्वातद्वा
ह्येचतुर्दिक्षुप्रत्येकंद्वादशाक्षरमंत्रंलिखित्वा चतुरावृत्या
मंत्रस्यैकंवेष्टनीफलतीतिवदंति हर्षदीपिकाकृतः ननु
मध्यपूर्वंतदंतमित्यस्यार्थांसंभवादूषितमिदंमतंपदार्था
दर्शकृतेतिचेत् किंवातः एतदर्थस्यप्रसंगात्पूर्वमेवास्मा
मेवास्माभिरुपपादितत्वात् प्रत्युततन्मतेवतदंतमित्यसं
लग्नंईशानांतमेवलिखतेनमध्यांतलिखनाभावात् क्रि
यांतरानुपादनादन्यत्रैतदन्वयासंभवात् मध्यस्थस्यमध्ये
मध्येपिवावनेनातेववावाचनाभावेनवाचयेदित्यध्या
हारेणमध्येपूर्वंलिख्येभन्मध्यात्तंवाचयेदित्यर्थकरणे
पिनतिर्वा इतिममप्रतिभाति पादार्थादर्शकृतस्तु प्राक् 
प्रत्यक्रेखाद्वयंदक्षिणोदक्वरेखाद्वयमितिमिलित्वारे

पृ० २०८ब) खाचतुष्कंमूलोक्तमुपपन्नं कोणोद्यछूलयुक्तंमध्यको
ष्टकोणेभ्योवहिः कर्णसूत्रचतुष्टयदानेनशूलाकारतया
संपादितानयायुक्तं वलययुगयुक्तं एकंवृतंवहिस्तन
सकलरेखाग्रस्पर्शिद्वितीयंवृत्तंमध्यकोष्टतद्वृत्तयोरंतरा
लोकर्तव्यमित्येवंविधवृतद्वययुक्तं मध्यपूर्वमिति मध्य
कोष्टमारभ्यलेखनारंभः तदंतमिति मध्यकोष्टेवस
माप्तिरित्यर्थः तत्राक्षरलेखनक्रमोयथा प्राक्संस्थतया
मध्यादिकोष्टत्रयेआद्यवर्णत्रयमालिख्याग्नेययांवृत्तद्व
यांतरालेकौणरेखामभितः कोष्टद्वयेदेवेत्यक्षरद्वयंत
तोदक्षिणेऊर्द्धादिकोष्टद्वयेदेकारवेकारौतंकारस्तुम
ध्यस्थेववाचनीयः इतिप्रथमपादः ततोमध्यकोष्टाद
क्षिणकोष्टद्वयाक्षरवाचनेतंवेदेलक्षणमक्षरत्रयंसंपा
द्यनैरृत्यकोणेमध्यरेखोभयतोवरेत्यक्षरद्वयंलिखेत्
पश्चिमेऊर्द्धादिकोष्टद्वयेतोरेतिवर्णद्वयंतंकारस्तुमध्य
स्थेववाचनीयः || इतिद्वितीयः पादः संपन्नः ततोमध्य
स्थकोष्टात्पश्चिमस्थमेवाक्षरत्रयंवाचयित्वातंरतोस्वरूपं
वर्णद्वयंतंकारोमध्यस्थेवतथा इतितृतीयपादः ततो
मध्यकोष्टादुत्तरस्थमेवाक्षरत्रयंसंवाच्यतंख्यातोस्वरूप
वर्णत्रयंनिष्पाद्यीशानकोणेमध्येरेखोभयतः कोष्टद्वये
देवेत्यक्षरद्वयंलिखेत् ततःप्राच्यांलिखिताक्षराण्यूर्द्धतो
मध्यकोष्टपर्यंतंवाचयेदिति चतुर्थःपादः परस्तादिति म
ध्यकोष्टाद्वहिः प्रथमवृत्तस्यांतेकैकस्मिन्कोणेकर्णसू
त्रोभयतः कोष्टद्वंद्वमवशिष्यते इतिसर्वकोणेषुमिलित्वा
ष्टकोणानामवशिष्टतासंपन्नातत्रक्रमेणगोपालाष्टार्णमं

पृ० २०९अ) त्रवर्णानालिखेदित्यर्थः तदनु अष्टार्णमंत्रलेखनानंतरंतद्वा
हो वहिःकृतद्वितीयवृत्तवाह्येशूलोत्पन्नकोष्टाष्टकदिक्कोष्ट
चतुष्कसंलग्नतयावहिर्द्वादशार्णंवासुदेवस्यलिखेदित्य
र्थः अष्टार्णमंत्रलेखना शूलानितुवहिर्नरवनीद्यानिशू
लाकारतासंपत्यैवमूलस्यसंलग्नत्वात् द्वादशार्णतोवहिर्नृवं
तार्थिकमितिवदंति ननुमंत्राक्षराणांद्वात्रिंशत्संख्यानामत्रा
लिखनात्कथंश्लोकस्यार्णानृलिखेदितिमूलंसंगच्छेत अत
एवेवंकृतेश्लोकमंत्रस्यद्वात्रिंशदक्षररूपसकलवर्णलेख
नभंगप्रसंगः यंत्रेतुसकलमंत्रलेखनादेवफलावाप्तिःमं
त्रोहीनःस्वरःस्वरतोवर्णतोवामिथ्याप्रयुक्तोनतमर्थमाहेत्यादि
दर्शनात् वर्णतित्यन्नेनैकवर्णहीनोपिनमंत्रार्थव्रूतेकाकथा
वहुवर्णहीनतायामितिध्वनितं तस्मात्साहसमूलकमेवेदमेवं
विधयंत्रोद्धरणमितिरीत्यामतमिदंहर्षकौमुदीकृतोदूषितवं
त इतिचेत् मैवंकेषांचिद्वर्णानांतंत्रेणलिखिनेपिलिखना
भावस्यासंवृतत्वात् नहितंत्रेणकृतमकृतंभवतीति इदंतुवो
ध्यं पूर्वप्रकारेणसंजातरेखाद्वादशसंख्यासुद्वादशान्ममंत्रव
र्णानेकशोलिखेदित्यत्रैवमूलस्वारस्यं नवाविनावलवलवत्प्र
माणंमंत्रावृतिरितिसंक्षेपः यंत्रांतरमाहश्लोकमित्यादिना
प्राक्पश्चिमायताभिर्दक्षिणोत्तरायताभिश्चनवरेखाभिश्चतुः
षष्टिपदानिभूर्जपत्रेसंपाद्यर्दशादिर्दशानकोष्टमारभ्यक्र
मेणक्षीरगोमयगोक्षीरक्षमाक्षमाक्षरः गमानोमागोयक्ष
गक्षक्षगक्षयेनिवर्णानेकशालिख्यपंक्तिचतुष्टयंपूरयि
त्वाभूर्जपत्रंविपरीतकृत्वा दैत्यादिनैरृत्यकोष्टमारभ्यक्र
मेणतमेवश्लोकमंत्रलिखेदित्यर्थः वर्णभ्रमंनिराकर्तुमु

पृ० २०९ब) द्धारः क्रियतेनयोः णांतःसेंदुरथोभृगुःश्रुतियुतःखादि
र्दृगंत्यान्वितोदेवातेदिशिवो भगाढावयदांते तंतदेनत्त्र
यं वाच्यंव्युत्क्रस्ततोवरपदांतोतोरतंस्यात्पदंतपश्चाद्यु
त्क्रमितत्रयंवदहनः षष्टान्वितोणादिमः तोष्यातंविप
रीतकंवनदिदंस्यादेवकीतः सुतंमंत्रोयंभुजवर्णकोनि
गदितोवालौद्यरक्षाकरः वर्णांत्योनयनांत्ययुक्ज्वल
ननाखांतोमरुत्व्युत्क्रांताःपुनरर्णकाध्रुवममीरक्षेत्य
तोमाक्षयुक् एतेव्युत्क्रमतःपुनश्चगणपाद्यर्णः सविश्वः
स्वरोमानोगेति ततस्तश्चचतुरोवर्णान्वदेद्युत्क्रमात् यक्षा
द्रक्षपदंततश्चतदिदंस्याद्युत्क्रमेणान्वितंमंत्राययदुना
यकस्यगदितोगोरक्षणादिक्षमः भूर्जपत्रादौविलि
ख्य तस्यास्यवाहौधारणात्सर्वरोगशांत्यादिःसिद्ध्यति
यदुक्तंगौतमीते अथयंत्रंप्रवक्ष्यामिदृष्टादृष्टफलप्रदं
पूर्वोत्तरभुवंभित्वासूत्रंनवनवंन्यसेत् जायंतेनचको
ष्टानिचतुः षष्टिप्रभेदतः ईशानाद्राक्षसंयावद्राक्षसा
द्वायुकोणकं विलिखेन्मंत्रवर्णानिअनुष्टुप्संभवानिच
इंत्रमेतत्सर्वतोभद्रसंज्ञकं सर्वरोगप्रशमनंममस्तुपुरु
षार्थदं लिखितंभूर्जपत्रादौद्यंत्रमेतद्यथाविधि वि
धृतंवाहुनानित्यंसर्वकामफलप्रदं फलकेखादिरे
कॢप्तेगवांगोष्टेनिवेशितं रक्षाकृच्चौरमारीघ्रंसवत्सा
नांगवाहितमिति एकांक्षरंकाममंत्रमुद्धरति व्रह्मेत्या
दिना एतद्वीजनिरुक्तिरुक्तागौतमीयतंत्रै क्लींकारा
दष्टजद्विश्वमितिप्राहश्रुतेः शिरः लकात्पृथिवीजा
ककाराज्जलसंभवः ईकाराहह्रिरुत्पन्नोनादाद्वायुःप्र

पृ० २१०अ) जायते विंदोराकाशसंभूतिरितिभूतात्मकोमनुरिति
कारणेषुकार्योपचाराद्भूतात्मकत्वमुक्तं व्रह्मकःभूमि
लः तद्रूपंयदासनंतत्रग्रासीनःस्थितः ककारोवीजं
दीर्घीकोरःशक्तिः तुर्ययेवीजशक्तिकेद्रितेदक्षिणामू
र्तिसंहितावचनात् वामोर्द्धादक्षिणोर्द्धंयावदंकुशादिच
तुष्टयं वक्ष्यमाणेपीठेइति मंडुकादिपरतत्वांतंपीठदेव
ताः पूर्वोक्ताएवसंपूज्यवक्ष्यमाणाः पीठशक्तीःपूजये
दित्यर्थः नाश्वमोहिन्याद्याक्लेदिन्यांद्याऽतानवक्लींका
मयोगपीठायनमः इत्यासनमंत्रः अत्रांगपूजाकर्णिका
यामेव दृष्टाकर्णिकायामंगानीतिवचनादितिराघवभ
टाः दृष्ट्वांगावरणमितिमूलकृतस्तुस्वारस्यंकेसरेषुत
त्पूजायामेवस्थलांतरेपूजाभिप्रायेस्थलांतरंकर्णिका
रूपंप्रदर्शितमेवस्यात् केसराणांपूर्वोक्तपरिभाषया
प्राप्तत्वादकथनंयुज्यतेएवतथाचकेसरेष्वंगानिद
लमूलेषुपूर्वादिचतुर्दिक्षुकर्णिकामध्येवदेवस्यपुर
तः क्रमेणद्राङशोषणायनमः द्रीङमोहनायनमः
क्लींसंदीपनायनमः न्लूङ्तान्लूङ्तापेनायनमःसःमा
दनायनमः इतिमंत्रैः पंचवाणान्पूजयेत्प्रणामोनति
मुद्रा अनंगरूपाद्यानंगदीपिकांता अष्टशक्तीःपत्रम
ध्येषुसंपूज्य तद्वहिर्निर्मितषोडशदलकमलपत्रेषुयु
वत्याद्यामायावत्यंताः षोडशशक्तीःसंपूज्य पत्राग्रेषु
शोकाद्यात् मदांतान्षोडशपरिवारकान्संपूज्य तद्वहि
रष्टदिक्षुपरभृत्प्रभृतीन्भावांतानष्टरतिप्रियान्संपूज्य
चतुरस्रकोषुमालत्यादिमदोत्कटांतपरिचारिकाच

पृ० २१०ब) ष्कंसंपूज्यचतुरस्रवीथीद्वयेशक्रादिवज्रादिपूर्ववत्प्र
पूजयेदितिनवावरणोयंमंत्र प्रयोगानाह अशोके
त्यादिना यंत्रामाह कामेत्यादिना पूर्वंषट्काणंविर
चययतद्वहिरेकवृतपूर्वकमष्टदलंतद्वहिः पुनर्वृत्त
पूर्वकमष्टदलंतद्वहिः पुनर्वृत्तपूर्वकमष्टदलंकृत्वा
तद्वहिर्भूपुरंकृत्वाकर्णिकायांकामवीजंतन्मध्येसाध्या
दिनामषट्कोणेष्वंगषट्कंतत्पत्रेषुत्रिशस्त्रिशस्तद्गायत्र्य
र्णान्तद्वहिस्तनाष्टदलेषुषट्षट्मालामंत्रवर्णाना
लिख्यचतुरस्रकोणेषुकामवीजचतुष्कंलिखेत् काम
देवायविद्महे पुष्पवाणायधीमहि तन्नोनंगःप्रचोदया
दितिकामगायत्रीनमः कामदेवायसर्वजनप्रियायस
र्वजनसंमोहनायज्वलज्वलप्रज्वलजलसर्वजनस्यहृद
यं ममवशंकुरुकुरुस्वाहेत्यष्टचत्वारिंशद्वर्णकोयंमा
लामंत्र यंत्रांतरमुपदर्शयति साध्येत्यादिना तांवूलप
त्रेष्टदलंकमलंकृत्वातत्कर्णिकायांकामवीजंतस्यांतः
साध्यादिनामपूर्ववलिखित्वाकर्णिकायामेवसाध्यना
मपुटितैयथेच्छंकामवीजैरावेष्ट्यपत्रेष्वष्टसुवीजानि
लिखेत् नारःप्रणवःनारस्यत्रिवर्णघटिततयात्रिसं
ख्योच्यते तेनह्रस्विकारस्तन्यदवाच्य इतिपदार्थादर्श
काराः इदमेवचवहुग्रंथसंमतमित्याहुः विकारःषोड
शस्वरः पक्षेद्वितीयस्वरः पद्मपदाचार्याः पक्षपदंपंच
दशस्वरपरमाहुः कपरःखः व्रह्मणोवाचकःकःस्या
त्कशव्दोवायुवाचक इतिवचनात् कोत्रवायुः सपरोय
स्येति व्युत्पत्यामकारोग्राह्यः स्वस्तुपद्मपादाचार्ययग्रंथ

पृ० २११अ) विरोधादनुपादेयितिपदार्थादर्शकारः तासानसो
घोरणीयानुनासिकः तत्रापिप्रथमत्यागेकारणाभावे
नङकारोविवक्षितः ऋकारस्तुप्रामाणिकग्रंथविरो
धादुपेक्ष्यः अर्घिःषष्टस्वरः झिंटीशेकादशस्वरःक
वर्गाचतुर्थश्चेत्यष्टौवर्णाः समृर्द्धृताः दलेषुदलाग्रेषु
शूलानिकुर्यात् पूजांपरिसमाप्यस्तवंपटित्वाक्षमाप्यदे
वतांतरपूजारव्धव्येतिसर्वत्रपूजायांकांडानुसमयप
क्षोनुसरणीयोनपदार्थानुसमयपक्षितिवशिक्तायै
स्तौति आदायेत्यादिना यतुशिष्यभक्त्युत्पादनायस्तौती
ति पदार्थादर्शकृतोक्तेंतन्नयुक्तं भक्त्यभावेनमंत्रश्रव
णेप्रवृत्तेरेवाभावेनत्वनिरूपणस्यारण्यरुदितत्वा
पतेः पूर्वमेवाभिहितविधिवाक्यैर्भक्ष्यभावेर्थवादसह
स्रैरपिस्तावकत्वेननिर्णीतैर्भक्त्यसंभवात् अस्तुवावि
धिवाक्यैकवाक्यतयास्तुतेरपिभक्तिजनकतातथा
पिसापूर्वमेवापेक्षितायेनश्रवणेश्रद्धास्यादितितत्वं
अन्यस्यपदस्यन्यासायसुराणांपदंनालमिति संवंधः

यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापति
र्नामप्रेमनिधीतिपंतकुलभूः कूर्माचलोजन्मभूः
सूपास्यंकृतवीर्ययचाच्युतपदं वाराणसीवासभूस्तज्जे
मूर्त्तिमगान्नगेंदुपटलः शव्दार्थचिंतामणौः     अथ
क्रमप्राप्तश्रीसदाशिवमंत्रान्निरूपयितुंशिष्यप्रवृत्त्यर्थं
मिष्टसाधनत्वप्रतिपादनपूर्वकंशिष्यावधानामप्रति
जानीते अथेत्यादिना|| हृदयंनमः वपरं शकारःसा
क्षिह्रस्वेकारयुतः लांतोवकारोनंतेनदीर्घाकारेणयुक्तः

पृ० २११ब) मरुत् पकारः शिवायनमः इतिपंचाक्षरोयंमंत्रः अस्यै
वप्रणवादित्वेनषडक्षरत्वं द्विविधोपिद्विजानामुपास्यः
स्त्रीशूद्रयोस्तुपंचाक्षरेव एतदेवनमोंतवेच्चांडालम
पिदीक्षयेदितिवचनाच्छिवायनमः इतिपंचाक्षरेचाडाला
देरप्यधिकारः पंचाक्षिरेशिंवीजंषडक्षरेप्रणवोवीजं उ
भयत्राप्युमाशक्तिः प्रणवादिभिःषड्वर्णैःषडंगानिस्त्री
शूद्रादिभिस्तुपंचभिः पंचांगंसमस्तेनषष्टमंगंन्यस्तव्य
मित्यभिप्रेत्याह षड्भिरित्यादि वर्णैःषड्भिरितिप्रथमेपक्षे
वर्णैरर्थात्पंचभिमंत्रेणेतिद्वितीये मूर्तिन्यासमाह मं
त्रेत्यादिना देशिकित्यनेनप्रणवादिचतुर्थीनमोंतता
मंत्राक्षराणांसविंदुताचसांप्रदायिकीज्ञायते येनसा
वित्युपदिष्टं तथाच ओंनंतपुरुषायनमः इतितर्जन्यो
ओंनमः अघोरायनमः इतिमध्यमयोः ओंशिंसद्योजा
तायनमः इतिकनिष्टेकयोः ओंवांवामदेवायनमः इत्य
नाममयोः ओंयंईशानायनमः इत्यंगुष्टयोर्विन्यस्यव
क्त्रादिमूर्द्धांतपंचस्थानेषुपुनस्तानेवमूर्तिमंत्रान्विव्य
सेत् अत्रावसरेषडंगन्यासोनुष्टेयः पूर्वंतुमंत्रोद्धारमात्रं
कृतमितिटीकाकृतः जातियुक्तानीत्यस्येदानीमेवकथ
नात्कथंपूर्वमुद्धारकथनं तस्मात्पूर्वंकेवलंवर्णैरेवन्यासः
ओंनमः इतिक्रमेणषडंगेषु सांप्रतंपुनरंगन्यासप्रका
रेण ओंहृदयायनमः नंशिरसेस्वाहेत्यादिनेतिकेचिदाहुः
संप्रदायविदस्तु ओंसर्वज्ञधाम्नेहृदयायनमः ओंनंतृप्ति
धाम्नेशिरसेस्वाहा ओंनमः अनादिवोधगम्नेशिखायैवष
ट् ओंशिंअलुप्तशक्तिधाम्नेकवचायहुं ओंवांस्वतंत्रशक्ति

पृ० २१२अ) धाम्नेनेत्रायवौषट् ओंयंअनंतशक्तिधाम्नेअस्त्रायफडि
तिषडंगमंत्रः यदुक्तं चतुर्थ्यंतधमपदैःषडंगान्यस्यक
ल्पयेत् सर्वज्ञांतेतथातृप्तिंवोधंवाद्यंतवजितं अतुलुप्तश
क्तिंस्वातंत्र्यमनंतशक्तिमेवचेति षड्वर्णैरित्यादिकार्द्धश्लो
कगतेनदेशिकपदेनेषेवनविशेषोविवक्षितः तथाच
पूर्वमेषेवन्यासः पश्चात्केवलमंत्रवर्णैरेवजातिसहितैरि
त्याहुः दशावृतिकगोलकन्यासमाह कुर्वीतेत्यादिना मू
लमंत्रस्यषट्वर्णान् यथावदेशिकोत्तमः इत्यस्यहृदीत्या
दिसप्तम्यंतेषुरटरेष्वित्यंतेषुसमन्वयः तत्रप्रथमचरणेन
प्रथमाषडमंत्रस्यषट्वर्णानामावृतिः सार्द्धैकचरणेनद्वि
तीया सार्द्धैकचरणेनेतृतीया ततोर्द्धश्लोकेनावृतिचतु
ष्कंदोः संधयोत्रपंचग्राह्या अंगुलिसंधित्वेनतत्रदोःसंधि
त्वा भावान्मातृकान्यासेपरित्यक्तस्यापिसांप्रतंयथोकथं
चिद्दोर्गतसंधित्वेनरोः संधित्वमुपपाद्य पंचसंधयोत्रविव
क्षिताः एकंचाग्रमितिषट्स्थानान्येकहस्तस्या एवमप
रहस्तस्येत्यादिवृत्तिद्वयं एषैवरीतिः पदद्वयीपीतिवोध्यं
एवंसप्तावृतयःसिद्धाः एकाद्धैनाष्टमी हृदीत्याद्यैकार्द्धेन
वमीटंकः परशुःएतन्न्यासश्चमुद्राप्रदर्शनपूर्वकः तन्मु
द्रायथा | करेकरंतुकरयोस्तिर्यक्संयोज्यचांगुली संहताः
प्रसृताः कुर्यान् मुद्रेयंपरशोमिंतामिलित्वामामिकांगुष्ट
मध्यमाग्राणियोजयेत् शिष्टांगुल्युच्छ्रितेकुर्यात्मृगमुद्रे
यमीरिता ऊर्द्धीकृतोवामहस्तःप्रसृतोभयमुद्रिका अधोमु
खोदक्षहस्तः प्रसृतोवर मुद्रिकेति अर्द्धेनदशमीतदावृतिः
मूर्द्धादिपंचसपुनःपूर्ववन्मूर्तिन्यासः ततश्चमूलकृत्वास्व

पृ० २१२ब) रूपतेवपठितेननमोस्तित्यादिमंत्रेणव्यापकन्यासः क
रणीयः ध्यानमाह ध्यायेदित्यादिना अवतंसशव्दोमुकु
टमप्यभिधत्वे पुंस्युतंसावतंसौवाकर्णपूरेपिशेखरेइति
विश्वकोशदर्शनात् दक्षाद्यूर्द्धयोराद्येतदधस्तनयोरंत्ये
तदायुधेधेये अत्रध्यानांतरंपद्मलिंगमुद्रेप्रदर्शनीये द
र्शयित्वा ततःपद्मलिंगमुद्रेतदग्रतितिप्रयोगसारवच
नात् उछ्रितंदक्षिणांगुष्टंवामांगुष्टेनवंधयेत् वामांगुली
र्दक्षिणाभिरंगुलिभिश्चवंधयेत् लिंगमुद्रेयमाख्याता
शिवसान्निध्यकारिणीतिलिंगमुद्रालक्षणं तत्वलक्षंच
तुर्विंशतिलक्षं उक्तंच अक्षरलक्षचतुष्कंजप्यादिति ता
वत्संख्या तत्वसंख्या चतुर्विशतिसंख्यायाहोमेनुष्टेयि
तियावत् दृष्टांशसंख्यासहस्राणीत्यर्थितिकेचित् अत्रपू
जावस्तुप्रोक्षणंहुंफडंतेनमूलमंत्रेणकार्यं इतिविशेषः
वर्म्मास्त्रांतेनमूलेनसंप्रोक्ष्यैवंप्रकल्पितमितिप्रयोगसा
रादिदर्शनात् मंडूकादिपरतत्वांतंसंपूज्यवामाज्येष्टादि
नवशक्तीः संपूज्य ओंनमोभगवतेसकलगुणात्मशक्ति
युक्तायानंतायायोगपीठात्मनेनमः इत्येकोनत्रिंशद्वर्ण
केनपीठमंत्रेणसंपूर्णपीठपूजांकुर्यात् कलपदादिके
त्युत्तरान्वपिवलायेत्यपिस्वोत्तरान्वपि कर्णिकायांश्रीस
दाशिवंमुख्येदेवंगंधाक्षतपुष्पांतैरुपचारैः संपूज्यक
र्णिकायामेवचतुर्दिक्षुतत्पुरुषादिमूर्तिचतुष्कंसंपूज्य
तत्रैवैशानदिशिईशानमूर्तिंसंपूज्यकर्णिकायामेवको
णचतुष्केनिवृत्याद्याः ईशेशात्यतीतांपूजयित्वाधूपदी
पंनैवेद्यंनीराजनस्तुतिपाठक्षमापनांतांपूजांपरिस
माप्यावरणपूजाज्ञांसंप्रार्थ्यकेसरेष्वंगानिपत्रेषुअनं

पृ० २१३अ) तादिसंज्ञकानष्टविद्येशान् पत्राग्रेषुउतरमारभ्यप्रादक्षि
ण्यादुमाप्रभृतिस्कंदांत्यमूर्त्यष्टकंपूज्ययित्वाइंद्रादिकंच
तुरस्रेपूर्ववदभ्यर्चयेत् यद्वा ईशानेईशमेवपूर्वंसंपूज्य
पूर्वादिषुतत्पुरुषादिकाःपूजनीयाः एषेवपक्षोमू
लकृतामभिप्रेतः शेषंपूर्ववत् इत्थंपंचावरणकोयंमं
त्रः सहस्रवृद्धोति पावत्कामनापूर्तिदिनंमंडलांतंवा
शतलक्षंकोटिमात्रं तंत्रांतरे आकर्षणादिकामनासुवि
शेषुक्तः पंचाक्षरंमनुवरमनुमाकर्षणविधौजपेत्
शिवायेतिपदप्रांतेनमित्यस्ययोजनात् वायुर्नमःशि
वाइस्थंस्तंभनेजपीरितं नमःशिवायित्थंतुमोहनेज
पनंमतं वायेत्यंतेनमः शीतिसंहारमनुरुच्यते पंचाक्ष
रोयथापूर्वुच्चाटनकरोमनुः आकर्षणाद्यामनुवोल
क्षमात्रेणसिद्धिदाः तथाआकर्षणयंत्रेटकारमध्येशि
नमः यवाइतिक्रमेणपंचाक्षरींलिखेत् स्तंभनेचतुरस्रं
विलिख्यकोणेषुचतुर्षुलकारलिखित्वामध्येनकारमा
त्रंलिख्येत् मोहनेअर्द्धवंइलिखित्वामध्येमकारंलिखेत् 
उच्चाटनेषट्कोणंविलिख्यतन्मध्येवायित्यक्षरद्वयंलि
खेत् एतानियंत्राणिस्वस्वकामनोक्ततत्तन्मंत्रेणाभिमं
त्रयेत् मःशिवर्णयोर्मध्येवायनेतिवर्णत्रयमंतर्भाव्यं
संपन्नोमंत्रोगोरक्षणस्येतियंतव्यं मंत्रांतरमाह|| षडक्ष
रित्यादिना शक्तिरुद्रःपूर्वापरभागयोर्मायावीजयुक्तः
अस्यवामदेवृषिः पंक्तिःछंदःश्रीमदुमापतिर्देवता
ओंवीजंह्रींशक्तिः अंगानिअंगयंत्राःपूर्वोक्ताएवषट्दीर्घ
युक्तशक्तिवीजाद्यैः षट्वर्णै षडंगन्यासितिसंप्रदायवि
दः ह्रां ओंहृदयायनमः ह्रींनंशिरसेस्वाहा ह्रंमंःशिखायै

पृ० २१३ब) वषट् ह्रैंशिंकवचायहुं ह्रौंवांनेत्रायवौषट् ह्रः यंअस्त्रा
यफडितितन्मतेंगन्यासमंत्राः सोममित्युभयासहितं
कथंचिंतयेदित्यत्राह वंधूकाभमित्यादि दक्षाद्यूर्द्ध्वंयो
राद्येतदधस्तनयोरंत्येतदायुधे देव्यावामकरेरक्तोत्पलं
दक्षिणेनालिंगनंवामोरुपीठगतयानिजवामहस्तेन्य
स्तारुणोत्पलयुजापरिलव्धदेहमिति मंत्रांतरदर्शनात्
मनुलक्षंचतुर्दशलक्षं मनुर्मंत्रस्तल्लक्षंतदीपवर्णसं
ख्यासमानसंख्यलक्षंअष्टलक्षमितियावदित्यर्थमपरेव
दंति तत्सहस्रंचतुर्दशसहस्रं इहाप्यर्थद्वयंपूर्ववत् के
सरेष्वंगानिपूजयित्वापत्रमूलेचतुर्दिक्षुहृल्लेखाद्याः
कर्णिकायामेवमध्यपदार्थभूतायांदेवस्याग्रतः पंच
मांसंपूज्यपत्रमध्येषुवृषभाद्यष्टदेवानर्चयेत् सध्या
नंतानेवाष्टश्लोकैराह हिमालयाभमित्यादिनंदिध्यान
श्लोकेएणोमृगः पत्राग्रेष्वष्टमातर ततश्चतुरस्रेपूर्व
वदिंद्रादयोवज्रादयश्चेत्यत्रषडावरणदेवता प्रासाद
मंत्रमाह सांतिति सांतोहः सांद्व्यांतश्चतुर्दशप्रसाद
नत्वान्मनसोयथावत्प्रसादसंज्ञास्यमनोःप्रदिष्टेतितं
त्रांतरोक्तोयोप्रस्तांत्रिकाणामत्रतथाव्यवहारश्चेतियो
गरूढोयंशव्दः हंवीजं औंशक्तिः तदुक्तं सांतोनुग्रहसं
युक्तोविंदुर्भूषितमस्तकः प्रासादाख्योयन्त्रःप्रोक्तोवी
जं हंशक्तिरौंस्मृतेति वामदेवेत्यतःपूर्वंषट्दीर्घेतिश्लो
कार्द्धपाठः क्वावित्कःप्रामादिकेव सर्वत्रैवर्ष्यादिन्या
सस्यषडंगादिन्यासेभ्यः पूर्वमुक्तत्वादितिपादार्थदर्श
कारः सर्वत्रैवमेवपाठेविशेषवचनादत्रषडंगेन्यासे

पृ० २१४अ) वपूर्वंभविष्यतीतिकेचित् आसांपंचमूर्तानांविलोमादका
रादिपंचस्वस्यऽह्रस्वाः ओएउइइत्येवंरूपाः तथाचहोईं
शानायनमः हेंतत्पुरुषायनमः हुंअयोरायनमः हिंवा
मदेवायनमः हंसद्योजातायनमः इतिमंत्रानंगुष्टादिकनि
ष्टांतागुलिपंचकेविन्यसेदितिलभ्यते तत्तदंगुलिभिरिति
अंगुष्टादिषुन्यसेदित्यनेनाद्यस्यायस्यामूर्तेर्यत्रयत्रांगुल्यां
न्यासचक्तस्तन्मूर्तीनांमूर्द्धादिषुन्यासस्तयैवस्तयैवागुल्या
कार्ययित्यर्थः तथाचांगुष्टेशिरसितर्जन्यामुखेमध्यमयाहृ
दयेअनामिकयागुह्येकनिष्टियापाददेशेएवमूर्द्धादिषु
मुखेन्यासः फलितः अष्टत्रिंशत्कलान्यासंमाह वक्तंपुन
रप्यंगतयामूतिन्यासमाह ईशानाद्याइत्यादिना ईशानादि
कानीपंचसंख्यामूचांक्रमेणांगुष्टादिपंचांगुलीन्मूर्द्धादि
पादांतपंचस्थानेषुपंचवक्त्रेषुवन्यासंकुर्यादित्यर्थः ऋचः
एवयथा ईशानः सर्वविद्यानामीश्वरःसर्वभूतानांव्रह्माधि
पतिव्रह्मणोधिपतिर्व्रह्माशिवोमेअस्तुसदाशिवो १ त
त्पुरुषायविद्महे महादेवायधीमहितन्नोरुद्रःप्रचोदयात्
२ अघोरेभ्योथघोरेभ्योघोरघोरतरेभ्यः सर्वेभ्यः सर्वेभ्योन
मस्तेऽस्तुरुद्ररूपेभ्यः ३ वामदेवायनमोज्येष्टायनमोरुद्राय
नमः कालायनमः कलविकरणायनमोवलविकरणा
यनमोवलप्रमथनानायनमः सर्वभूतदमनायनमो
मनोन्मन्यायनमः ४ सद्योजातंप्रपद्यायिसद्योजाता
यवैनमः भवेभवेनातिभवेभजस्वमाम् भवोद्भ
वायनमः || इति| यतु अंगुष्टाभ्यांनमः तर्ज
नीभ्यांनमः  ||     ||    ||    ||    ||

पृ० २१४ब) इत्यादिप्रयोगोदिशिकसत्तमः इत्यादिप्रयोगोदेशिक
सत्तमित्यनेनम्वित इतिपदार्थादर्शकृतोक्तं तत्र
युक्तं हर्षकौमुद्यादिषुतथाप्रयोगानादरणात् मूले
प्यंगुलिशुन्यसेदितिवदनाधिकरणतयैवांगुल्यःसू
चितादेशिकसत्तमित्यत्रेनायमंगुष्टादिषुन्यासःपंचां
गमंत्राणांषडंगमंत्राणांचानास्तियेनहृदयाद्यप्युल्ले
ख्यंस्यात् तथाचतदुल्लेखनप्रमाणांनास्तीत्युक्त अंअं
गानिन्यसेदित्युक्तं तत्प्रकारमाह नारेत्यादिना प्रसिद्ध
वाग्भववीजं मायावीजं २ श्रीवीजं ३ व्योमभृगुगदि
वामपार्श्वरेफझिंटीशविंदवः परस्परसंवद्धाश्चतुर्थं ४
ह्सौः इतिवीजं इतितारपंचकमुक्तंद्वादशपटलेमूर्तिक
ल्पनायां एतदंतेसर्वज्ञायहृदयायनमः अमृतेतेजो
मालिनितृप्तायव्रह्मशिरसेस्वाहा अंगज्वलितशिखि
शिखायानादिवोधायशिखायैवषट् वज्रिणेवज्रह
स्तायस्वतंत्रायकवचायहुं भृगुवरुणेव्योमानिप्रत्येकं
मनुस्वारविंदुयुक्तानित्रीणात्रवीजानितथाचसौंहौं
अलुप्तशक्तयेनेत्रायवौषट् श्रींपशुंहुंफट् अनंतश
क्तयेअस्त्रायफडितिषडंगमंत्रोः शिरोंगंशिरोगमंत्रित्य
र्थः ज्वलितेत्यादिमारभ्यैवशिखामंत्रोनंगपदांतभा
वोप्यत्रेति राघवभद्राः एतैरंगुष्टादिषुहृदयादिषुवन्या
संकृत्वाकलान्यासः करणीयः तत्रपूर्वदक्षिणादिमु
खेषुईशानमंत्रस्यकला क्रमशोन्यसेत् तत्रैतस्याऋ
चः पंचखंडात्कृत्वाक्रमादेकैककलासंवंधःकार्यः
तथाच ओंईशानःसर्वविद्यानांशशिन्यैनमः इतिपूर्वव

पृ० २१५अ) क्त्रे ओंईश्वरः सर्वभूतानांअंगदायैनमः इतिदक्षिणव
क्त्रे ओंव्रह्माधिपतिर्व्रह्मणोधिपतिर्व्रह्मादृष्टदायैनमः
इतिपंश्चिमवक्त्रो ओंशिवोमे अस्तुमरीचयेनमःइति
सौम्यवक्त्रे ओंसदाशिवोंअंशुमालिन्यैनमः इतिमध्ये
वक्त्रे ईशानमंत्रकलाविन्यस्यतत्पुरुषमंत्रकलाविन्य
सेत् पूर्वादिषुमुखेषु तत्पुरुषस्यखंडचतुष्टयंकृत्वाए
कैकखंडमिलिता एकैकलाःपूर्वादिमुखेषुक्रमान्प्र
सेदिति पूर्वेत्यादेरर्थः ओंतत्पुरुषायविद्महेशांत्यैनमः
इतिपूर्वमुखे ओंमहादेवायधीमहिविद्यायैनमः इतिप
श्चिममुखे ओंतन्नोरुद्रः प्रतितिष्टायैनमः इतिदक्षिणव
क्त्रे ओंप्रचोदयात् निवृत्यैनमः इत्युत्तरमुखेइति अघो
रमंत्रकलान्यासमाह हग्रीवेत्यादिना हृदयाद्यष्टस्था
नेष्वयोरमंत्रस्यष्टधाविभक्तस्यतत्तदष्टकलासहितस्य
न्यासः कर्तव्यित्यर्थः ओंअघोरेभ्यः तमायैनमः इतिहृ
दि ओंअघोरेभ्यः मोहायैनमः इतिग्रीवायां ओंअघोरक्ष
पाद्यैनमः इतिदक्षिणांसे ओंअघोरतरेभ्यःनिद्रायैनमः
इतिवामांसे ओंसर्वेभ्यःसर्वव्याधयेनमितिनाभौ ओंसर्वे
भ्यः मृत्यवेनमितिपृष्टे ओंनमस्तेअस्तुक्षुधायैनमःइति
कपदार्थेशिरसि ओंरुद्ररूपेभ्यः तृषायैनमःइतिवक्षसि
न्यसेतिफलितार्थः वामदेवमंत्रस्यत्रयोदशभागान्कृ
त्वा एकैकतत्खंडमिलितानांतत्कलानांगुह्यादिवाम
पार्श्वं तत्रयोदशस्थानेषुक्रमान्न्यासः कत्तव्यित्यर्थोगु
ह्येत्यादिश्लोकस्य ओंवामदेवायनमः रजसेनमःइतिगुह्ये
ओंज्येष्टायनमः रक्षायैनमः इतिपुष्कपदार्थंडकोशे ओंरुद्रा

पृ० २१५ब) नमः रनमः इतिदक्षिणोरौ ओंकालायनमः पालिन्यैन
मः इतिवामोरौ ओंकलकायायैनमः इतिदक्षजानुनि
ओंविकरणायनमः संयमिन्यैनमः इतिवामजानुनि ओं
वलिक्रियायैनमःइतिदक्षजंघायां ओंविकरुणायनमः
वृद्ध्यैनमः इतिवामजंघायां ओंवलस्थिरायैनमः इति
दक्षिणस्फिजि ओंप्रमथनायनमः रात्रयेनमः इतिवा
मस्फिजि ओंसर्वभूतदमनायनमः भ्रामण्यैनमःइतिक
ट्यां ओंनमोमोहिन्यैनमः इतिदक्षिणपार्श्वे ओंउन्मनाय
नमः जरायैनमः इतिवामपार्श्वे इतिदक्षपादतलादि
वामवाहुपर्यंताष्टस्थानेषुसद्योजातमंत्राष्टषडंगसहि
ततदष्टकल्पन्यासोनुष्टेय इत्याहपादेत्यादिना ओंसद्यो
जातंप्रपद्यामिसिद्ध्यैनमः इतिदक्षिणपादतलै ओंसद्यो
जातायवैनमः वृद्धैनमः इतिवामपादतले ओंभवेद्युत
येनमः इतिदक्षिणहस्ततले ओंअभवेलक्ष्म्यैनमः इतिवा
महस्ततले ओंनातिभवेमेधायैनमः इतिनासिकायां ओं
भजस्वमांप्रज्ञानायैनमः इतिशिरसि ओंभवप्रभायैन
मः इतिदक्षिणवाहौ ओंउद्भवायनमः सुधायैनमःइति
वामवाहौ इति अत्रप्रणवपदंप्रणवमायावीजप्रसाद
वीजानुपलक्षकं तेन ओंह्रींह्रौंईशानसर्वविद्यानांश
शिन्यैनमः इत्यादेरेवसर्वकलान्यासप्रयोग इतिपदा
र्थादर्शकारः ऐतेचकलान्यासाप्रासादमंत्रप्रस्तावो
क्ता अपिनैतन्मात्रविद्यायाः किंनुसर्वशैवमंत्रविषयाइ
तिसांप्रदायकाः अशयमुपदेशः प्रथममंत्रकलासांगु
ष्टपुष्टिना द्वितीयमंत्रकलातर्जन्यंगुष्टाभ्यां तृतीयमंत्र

पृ० २१६अ) कलामध्यमांगुष्टाभ्यांतुर्ययमंत्रकलानामिकांगुष्टाभ्यां
पंचयमंत्रकलाकनिष्टांगुष्टाभ्यांन्यसतीमेति कलका
मेत्यत्रकलेतिमंत्रांशः कामेतिकलावलेतिमंत्रांशः
क्रियेतिकला विकरणायनमित्येतावानुभयत्रापिमं
त्रांशः कलानुसंयमनीयवृद्धिश्चेतिविभिन्ना भूयिति
छंदोरक्षार्थंभवेतिपंत्रांशः पंचव्रह्मपरादिकाइतिवे
दयाव्रह्मपदवाच्याः पंचेशानाद्याःऋचःतेषायुक्तानि
यानिखंडपदानितान्पादौयासांताइत्यर्थः गंगाधरोभवे
दिति तथाचशिवःशिवमर्चयेदितिवचनाछिवता
दात्म्यंविनाकस्यापिशिवमंत्रस्यपूजादिरूपोपासनाया
असंभवाछिवतादात्म्यार्थंसर्वैरपिशिवोपासकैरत्र
न्यासेसर्वथापतितव्यमितिभावः ध्यानमाह मुक्तेत्यादि
ना ऊर्द्धमुखंमुक्तावर्णं पूर्वमुखंपीतवर्णं नीलमेद्यंवर्णं
दक्षिणमुखं अतेवमेद्यघनादिपर्यायंत्विहायपयोदे
त्युक्तं पयोदानकालेहिनीलाएवमेद्याभवंति पश्चिममु
खमपिवो.... मुखवदेवमौतिकवर्णंजपावर्णंविद्रुमव
र्णामुत्तरमुखं त्र्यक्षैरंचितमितिइंदुमुकुटमितिवप्रतिव
प्रतिवकुऊर्द्धादिदक्षिणकरेषुशूलादिदहनांतानिवामहस्ते
ऊर्द्धादिनागेंद्रोदिनागेंद्रंसर्प्पराजःभीतिहरःअभयमुद्रा दक्षिणे
शूलपरशुखड्गवज्रानलोज्जलं सव्येनागेशघंटांकुशपाशा
भीतिकोज्ज्वलमितिवायवीयसंहितोक्तेः पूर्वोक्तेपंचाक्षरोक्ते
मूर्त्याद्येत्यादि मूर्तयादौयेषामेवंभूतैरावरणैसहेत्यर्थः आव
रणानिअंगादीनि अंगादीनिवक्ष्यमाणानिएतेनमूर्तिदेव
तापूजनमंगाद्यावरणपूजातःपूर्वमनुष्टेयमिति अंगदेवताः
पूर्वपूजनीयानामावरणदेवतांत्वनास्तीतिवसूचितं तत्फलंचोप
दर्शितंप्रागेव ||

पृ० २१६ब) कर्णिकायांप्रभुंगंधाक्षतपुष्पैः संपूज्य तत्रैवेशानपूर्व
दक्षिणपश्चिमोत्तरेषुईशादिमूर्तिपंचकंतथैवनिवृत्या
दिकलापंचकंसंपूज्यधूपदीपनैवेद्यनीराजनस्तुति
क्षमोपनंपूजांपरिसमाप्याज्ञांसंप्रार्थ्यकेसरेष्वंगा
निअनंतादिविद्येशान्पत्रेषुउपादिकांस्तत्रोक्तान्यत्रा
ग्रेषुचतुरस्रेपूर्ववदिंशदीन्वज्रादींश्चपूजयेत् तत्रेशान
श्चतुर्भुजः शक्तिवरावुपरितोदक्षिणाभ्यांउमर्वभयौवामा
भ्यामुपरितः तत्पुरुषोपिचतुर्भुजः उपरितः परशुवरौद
क्षाभ्यांमृगाभयौवामाभ्यां अघोरस्त्वष्टभुजः उपरितोजप
मालापाशडमरुशूलान्दक्षैः प्रस्तकींकुशनृमुंडमाला
कपालान्वामैर्दधानाः वामदेवोपिचतुर्भुजः जपमा
लावरौदक्षिणयौः परशुभयेवामयोः सद्योजातोपिचतु
र्भुजः दक्षिणयोर्जपमालावरौ वामयोर्मृगाभयाविनि
एतेषांपूर्वमुक्तानिवीजान्यपि पूजामंत्रेष्वादेयानि अस्य
धारणार्थंयंत्रमुच्यते षट्कोणमंडलंवाह्येरोचनाचंद
नाक्तया दूर्वायाविलिखेन्मंत्रीप्रासादंनामसंयुतं नाम
साध्यसाधकादिनामवहिरितिचाग्रेकथनादिकंकर्णिका
यांवहिः षट्सुचकोणेषुप्रणवाद्यंषडक्षरं त्रयस्त्रिंशद
लंवाह्येत्रित्रिंशद्वर्णमालिखेत् ईशानवर्णषट्कंचतत्पु
रुषंतुसप्तकं अघोरवर्णषट्कंचवामदेवस्यसप्तकं सद्यो
जातंतथासप्तनमोंतंवर्णमालिखेत् वर्णाःसर्वेपिप्रत्ये
कंनमोंताः मृत्युंजयेनसंवेष्ट्यधारयेद्यंत्रयुतममिति यं
त्रांतरंयथा षट्कोणांतःसाध्ययुक्तंप्रासादंमूलमस्त्रि
षु संधिष्वंगानितद्वाहोपद्मंपचदलंत्विहा ईशानाद्या

पृ० २१७अ) लिखेत्पंचमूर्तीङहृदयांतकाः अष्टपत्रमातृकाष्टवर्गयु
क्तंलिखिद्वहिः संवेष्ट्यानुष्टभायंत्रजपहोमादिसाधितं आ
रोग्यायुःसुतैश्वर्ययचतुवर्गफलप्रदमिति मूलंषडक्षरः
आनुष्टुभमंत्रश्चव्यापकन्यासमंत्रपूर्वोक्तः जपादिसंख्या
कार्ययलाघवादिनाष्टोत्तरसहस्रादयुतांतिकी आदिनां
संपातपातनमपि अष्टाक्षरप्रासादमंत्रमाह तारेत्यादिना
ओंह्रींहौंनमःशिवायेत्यष्टाक्षरोयंमंत्रः मायाषट्दीर्घाढ्यप्रा
सादवीजंषडक्षरैकैकवर्णश्चेतित्रिभिस्त्रिभिःषडंगन्यासाः
करणीयाइतिसंप्रदायविदः वेदःपुस्तकंटंकःपरशुः
वामोरुन्यस्तःपाणिर्दक्षः अरुणकुवलयंरक्तोत्पलंवा
मपाणौ निहितकरतलमिति वामाधस्तनकरतलं ऊर्द्धं
वामेइष्टंवरात्मकं वेदटंकेदक्षस्थेअष्टलक्षंजपः अष्ट
सहस्रंहोमः पंचाक्षरोक्तपीठेमध्येमुख्यदेवतांसंपूज्यके
सरेष्वंगैः अनंताद्यैः पत्रेषुउमाद्यैः पत्राग्रेषुचतुरस्रेश
क्तादिभिर्वज्रादिभिश्चतद्वहिरभ्यर्चितैरावरणंकार्ययमि
त्यर्थः मृत्यंजयमंत्रजपमाहतारेति स्थिराजकारैः
कर्णःपंचमस्वरः भृगुःसः तेन ओंजंसः इतित्र्यक्षरोयं
मृत्युंजयमंत्रः हर्षदीपिकाकारोप्यमुमेवमंत्रमादि
ष्टवान् तंत्रांतरेपिस्वसप्तमः कर्णयुतोर्द्धचंद्रवान्कुपं
चमोर्द्वद्वंदुयुतोध्रुवादिकः मृत्युंजयस्यास्तिमनुः स्त्रिव०
र्णकः इतिखात्सृष्टिद्वितीयात्कर्णःपंचमस्वरःद्वीदुःविस
र्गः नंदिकेश्वरतंत्रेतु तारंतृतीयवर्गस्यतृतीयंवाद्यषष्ट
युक् तदुपांन्यस्तरारूढमष्टमस्यतृतीयकं आर्द्यातवर्ण
संयुक्तमेषमृत्युंजयोमनुरिति अकचटतपयशेत्यष्टौव

पृ० २१७ब) गांइत्यभिप्रेत्येदं तथाचतृतीयवर्गश्चवर्गः आद्यःअवर्गः उपांत्य
स्वरोविंदुः आद्यंतवर्णोविसर्गःशेषंस्पष्टं इत्थंचवामकर्णवत्वं
जकारस्यसिद्ध्यतीति तदेतन्मूलमतात्पक्षांतरप्रापकमेवनमू
लायातमिति ध्येयं पुरार्थादर्शकृतस्तुद्वंद्वावेवसंपातेपूर्व
स्यादौपरिग्रहितिपरिभाषयाकर्णपदंयद्यपिपंचमस्वरत
याप्रतीयते तथापिविशेषवचनात्सामान्यपरिभाषावाधने
नकर्णपदंचरमकर्णपरमेवकर्तव्यंतेनषष्टस्वरलाभः यदु
क्तंप्रयोगसारवेदादिःकाष्टमःकष्टस्वरार्द्धेंद्धनितश्चसःइतित
स्मात् ओंजूसितिदीर्घमध्यकेवायंमंत्रित्याहुः परेतुस
कारश्चंद्रवीजंतेनैकसंख्यालाभः कर्णपदेनपंचसंख्याद्वा
भ्यांचपरस्परमिक्षिताभ्यांषट्संख्याववोधः सकर्णाभ्यांयुग
इंदुर्यत्रेतिविग्रहात्सविंदुषष्टखेरलाभः यद्व इंदुश्चरंदुश्चेत्येक
शेषः प्रथमेंदुनाएकसंख्याद्वितीयेंदुःनाविंदुः प्रतिपाद्यतं
इतीष्टवीजलाभः एवंचनकोपिपरिभाषाव्याकोपित्या
हुः प्रणवोवीजंसःशक्तिः भृगुणेति सांहृदयायनमःसीं
शिरसेस्वाहेत्यादिमंत्रैःषडंगन्यासोनुष्टेयित्यर्थः नाभिहृ
त्भ्रूमध्येषुक्रमात्मूलवर्णान्न्यूसेदितितंत्रांतरे पद्मद्वयां
तःस्थितिमिति एकमूर्द्धेमुखंपद्मंतदुपर्शुपविष्टंद्विती
यंपद्ममधोमुखंशिरसीत्यर्थः मुद्राज्ञानमुद्रा तर्जन्यंगुष्टा
ग्रयोगरूपा दक्षोर्द्वादक्षाधस्तनकरंयावदायुधानि गुण
लक्षंत्रिलक्षं प्रयोगानाह दुग्धाक्तैरित्यादिना सुधागुडु
ची पयोहविः पायसं एतैःसप्तभिर्द्रव्यैःप्रत्येकंअष्टौत्तर
सहस्रसंख्ययासप्तवासरांतंकार्यगौरवेवासराणांद्वैगु
णांद्वैगुण्यादिकमनुसृत्यकृतोहोमःकृत्याद्यपहारकः
स्यात् गीर्वाणेंद्रास्तुकार्यगौरवेअमृतादिसप्तद्रव्याणां

पृ० २१८अ) मध्येएकद्रव्येणसप्तवासरांतंहुत्वाम्रतःक्रमोपातद्र
व्यांतरेणसप्तवासरांतमित्येवंरीत्याएकोनपंचाशव्दि
नैः सप्तद्रव्यहोमः परिसमाप्यात्यंतिकप्राणवधा
वस्थायांतसुधादिसप्तद्रव्यैव्युहोमेजातेसतिध्रुवां नै
वमृत्युर्मवेत्पुंसामितिलोकप्रसिद्धितः एकैकदिने
पिसप्तद्रव्याणांहोमः कार्ययः एवंसप्तवासरंनतोप्य
धिकंवाकार्ययमित्युपद्दिरीति त्रिजन्मसु जन्मेतारामा
रभ्यगणनायांजन्मनारायद्यन्नक्षत्रंभवतितत्रतत्र ति
थिवारनक्षत्राणांत्रयाणांजन्मसंवंधिनांयत्रसप्तावेश
स्तत्र सर्वेष्वप्येवंभूतसमयेष्वनुष्टानसूचनायवहुव
चनमिति केचित् पद्मद्वयस्यापिनालंप्रणवमयं कम०
लपत्रेषुसर्वेष्वपिजूकारः कर्णिकार्यासः वर्णात्कर्णि
कागतानिर्यंतीयासुधामृतं तयादंस्मरतःसर्वदुःखो
पशमः अभिष्वेकप्रयोगमाह यंत्रेत्यादिना यंत्रंवक्षा
माणां प्रोक्तवत्मनेत्यतेवरत्नादिलाभेपिप्रोक्तसक
लपदार्थालाभेथत्रोक्तमनुकल्पतयागृहीत्वाप्यभि
षेकप्रयोगोनुष्टेय इतिसूचनार्थंपुनरुपादानंरत्नादेः
यंत्रमाह मध्ये इत्यादिना अष्टदलंपद्मंकृत्वातत्क
र्णिकायांससाध्यंप्रणवंविलिख्यदिक्पत्रेषुमध्य
मं विदिक्पत्रेष्वंतिमंवर्णमालिख्यवहिर्गतचतुर
स्यदिक्षुवंशनखकारानालिख्यविदिक्षुटांतान्वु
कारानालिखेदिति खड्गीशलांगलिभ्यांतुदिग्विदि
क्षूंकितंवहिः भूपुरंविनिवेश्यास्मिन्नितिपदार्था
दर्शोदाहृततंत्रांतरसंवादात् पुनः फलनिर्देशा
दस्ययंत्रस्याभिषेकप्रयोगेवनोपयोधग किंतुस्वातंत्र्यणा

पृ० २१८ब) तीनांवेदानांजन्मयस्मादित्यर्थः | अतींद्रियत्वंचक्षुराद्यगोचरत्वं
शाश्वतत्वंसार्वकालसंवंधित्वं स्थूलविभागेष्वनिर्देश्यःनिर्देष्टुमश
क्यःअतिस्थूलत्वात् सूह्यविभागेष्वप्यतिसूक्ष्मत्वान्निर्देष्टुमशक्यः
निरस्ताशेषाःअशेषाणांवाभीतयोयेनेतितथाकालस्यापमृत्यु
प्रभृतेर्हंता सरिद्गंगातद्रूपैतदाम्नाडोरकेणवद्धःकपर्दोजटाजूटोये
न शुद्धायपुण्यपापाभ्यांरहिताय शुद्धोन्यद्वेषशून्योभावोभिप्रायोय
स्यसतथा तादृशानामेवपुंसामंतःकरणेआत्मत्वेनस्फुरद्रूपाय नि
र्वाससेदिगंवराय | व्रह्मविष्णुमहेश्वरास्त्रिमूर्त्तयस्तेषामपिमूलभू
तुत्पादकः त्रिधाम्नांसूर्याग्निचंद्रमसांध्वामस्थानं मुक्तिदानद्धा
राजगतांजन्महंत्रे | देवासुराश्चपरस्परंविरुद्धापित्वत्सेवाविष
ये अविरुद्धाःसंतोयुगपत्त्वत्पदयोर्मूर्द्धापतंतीत्यद्भुतोयंतवमहिमा
दानसामर्थ्यमप्यद्भुतमित्याहनिजेत्यादिना

यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनिध्वीति
पंथकुभूःकूर्माचलोजन्मभूः | सूपास्यकृतवीर्यचाच्युतपदंवारा
णसीवासभूस्तज्जेपूर्त्तिमगार्द्धद्वयद्विपटलः शव्दार्थचिंतामणौ
ननुसर्वमिदंसतिमंत्राणांप्रामाण्येस्यात्तदेवतुदुर्द्यटंश्रुतिमूलकत्वे
नस्मृतीनामनादिवाक्यत्वेन सर्वज्ञेश्वरप्रणीतत्वेनवाश्रूतीनांप्रामा
ण्यंभवति | नचेहतदेकतरमपि | नहिश्रुतिमंत्रैःकेषांचिदर्णा
योप्यनिष्टमुत्पाद्यते एवंतर्हिविश्वोपकारकत्वव्याद्यातापत्तेः ए
भिस्तुपूर्वनिरूपितैः पंचायतनदेवतामंत्रैः प्रयोक्तुरिष्टमिवप
रेषामनिष्टमपिनिष्पाद्यतितिस्रुपदिष्टंभवतैव यतुनृसिंहा
नुष्टुभसौराष्ट्राक्षरादिमंत्राणांप्रत्यक्षश्रुतिसिद्धतयाप्रामाण्ये
तत्सामान्यादपरेषामपिप्रामाण्यमिति पदार्थादर्शकृतोक्तंतन्न

पृ० २१९अ) युक्तं गुणवृद्ध्यादिव्याकरणस्मृतीनांप्रामाण्येपिकालाट्टहवामदेवा
द्रुद्र्या?वित्यादेरप्रामाण्याभ्युपगमात् | अष्टकादिस्मृतेः प्रा
माण्येपिवैसर्जनीयंवासोर्ध्वर्युर्गृह्णातीत्यादिस्मृतेः प्रामाण्यानभ्यु
पगमाच्चत्तत्सामान्यत्वस्यप्रामाण्यासाधकत्वात् | अथफलदर्श
नादेवप्रामाण्यंसाधयिष्यामः नह्यप्राणिकभागादणीयोपिफलं
भवितुमीष्टेइतिचेत्मैवं | दैवादागतरासभादेरिवपूर्ववर्त्तिता
मात्रेणकारणत्वासंभवादिति | अत्रोच्यते उभयथाप्यस्यप्राण्यं
वेदविरुद्धभागस्याप्यध्विकारिविशेषविषयतद्याश्येनयागादि
श्रुतेरिवोपपादितुंशक्यंप्रामाण्यं | वेदमंत्राणामपिश्रेष्टतमैर्गा
यत्र्यादिमंत्रैः शांत्यादिकाः प्रयोगाष्टीयंतेकाकथापरवैदि
कमंत्राणां | तथाचकिमपराद्धमुपदर्शितपंचातनदेवता
मंत्रैरितिदृढतरममीषांप्रामाण्यमितिविवक्षयावैदिकमं
त्रेष्वपिश्रेष्टतममंत्रैवप्रयोगानुपदर्शयितुमारभते | अथो
वदामीत्यादिप्रयोगोपयोगित्वेनेतिशेषः | नातःस्वरूपतोगाय
त्र्याइहानुद्धारेपिक्षतिः | अत्रप्रविष्टानांवर्णानांतत्वरूपनया
वक्ष्यमाणत्वात्तत्वरूपत्वंत्रयीमपीमिति | तथाचसुतरामेकैक
वेदमंत्राणांप्रयोगकरत्वमितिभावः | सत्यंविज्ञानमानंदंव्र
ह्मेतिश्रुतिप्रतिपादितस्वरूपकं व्रह्माप्येत्वदुपासनयागम्यते
इतिदर्शयतिपयेत्यादिना | सतृसत्यं | चित्विज्ञानं | आनंदः
सुखविशेषः | एतानिलक्षणानिस्वरूपाणियस्यनतुकरचर
णादिमत्वमपिसप्तव्याहृतयःप्रणवाद्याइत्यष्टौ | तत्पदंगाय
त्र्याः प्रथमाक्षरंतदादिकाः तस्यादिभूताः गायत्रीतः पूर्वंसप्र
णवाव्याहृतयःपठनीयाइतियावत् | ण्यमित्यत्रणियमितिपठ

पृ० २१९ब) नीयमितिछंदःसूत्रकृतोक्तमितितावद्वर्णगणनयाचतुर्विं
शतीति शिरः आपोज्योतिरित्यादि | अयंमंत्रः प्राणायामादावु
पयुज्यते | मुनिभिःप्रणवस्यपरिकीर्त्तिताऋष्याद्यामयासमी
रिताइतिसंवंधः | अप्रामाण्यशंकाव्युदासायमुनिभिरित्यादि
मुनिभिरित्येतावन्मात्रोक्तौएतस्यमुनिवाक्यत्वाभावात्प्रत्यक्षवि
रोधित्युच्येतेतिमयातद्ग्रंथानालोच्योक्ताइत्युक्तिः | अग्निःवा
युःसूर्योवृहस्पतिर्वरुणिंद्रोविश्वेदेवाश्चक्षमाद्व्याहृतीनांदेव
ताः देव्यादिकागायत्रीदेवीगायत्रीछंदः प्रणववछिरसोपि यं
वीजंईशक्तिःणंकीलकं | गायत्र्यायंतुवीजंस्यादीशक्तिर्णंवकी
लकमितितत्कल्पवचनात् | न्यासानाह | व्याहृतीरित्यादि
ना | मंत्रज्ञित्यनेनयथागायत्रीन्यासात्पूर्वंव्याहृतिन्यासस्तथा
व्याहृतिन्यासात्पूर्वंप्रणवन्यासोप्यनुष्टेयितिसामयिकसंके
तविशेषजित्युक्तं | गोप्यवार्त्ताविशेषस्यापिमंत्रपदेनप्रतिपा
दनात् | तत्प्रकारस्तंत्रांतरे | अंनमोव्रह्मणेनाभौहृदये ओंच
विच्छवे | मंशिवायनमोमूर्द्ध्नितत्तद्रूपंस्मरन्न्यसेदिति | अंव्रह्म
णेनमः इतिनाभौ | ओंविष्णवेनमःहृदये | मंशिवायनमः
इतिमूर्द्धनीतिप्रणवस्यखंडत्रयंविन्यस्य ओंभूःइतिहृदये ओं
भुवः इतिमुखे | ओंस्वः इतिदक्षिणांसेः ओंमहःइतिवामांसे | 
ओंजनितिदक्षिणोरौ ओंतपःइतिवामोरौ | ओंसत्यंइतिजठरे | 
व्याहृतिन्यासः | अंतेप्रत्येकंसर्वत्रनमःपदयोगंकेचिदिछंति|
ततश्चदक्षपदसंध्विषुचतुर्षुतत्सवितुरित्यक्षरचतुष्टयं ओंनत्न
मः ओंसनमः ओंविनमः ओंतुर्नमः इतिरीत्याविन्यस्यपुनर्वामप
दसंध्विषुचतुर्षुतानेववर्णास्तथैवन्यसेत् | ओंवनमितिगुह्ये
ओंरेनमितिनाभौ ओंणिनमः इतिहृदये ओंयंनमःइतिकंठे

पृ० २२०अ) भुजयोरपिप्रत्येकंसंध्विचतुष्कंतत्रभर्गोदेवेतिवर्णचतुष्कं ओं
भनमः ओंर्गोनमः ओंदेनमः ओंवंनमःइतिरीत्याविन्यसेत् ओंस्यनमः
इतिमुखे ओंध्वीनमःइतिनासिकायां ओंमनमःइत्यानृत्याकपोल
योः ओंहिनमःइतिनेत्रयोरावृत्या ओंध्विनमः इतिकर्णयोरावृत्या
ओं योनमःइतिभ्रुवोरावृत्या | ओंयोनमःइतिमस्तके | ओंनितिपश्चि
ममुखे | ओंप्रनमःइतिउत्तरमुखे | ओंवोनमःइतिदक्षिणमुखे | 
ओंदनमःइतिपूर्वमुखे ओंयातृनमःइतिवोर्द्धमुखे | इत्यक्षरन्यासं
कृत्वापदन्यासंकुर्यात् | एकत्र्यग्निद्व्यग्निवह्निद्व्येकैकाद्व्यक्षरैःक्र
मात् पदानिदशगायत्र्याःकथितामुनिपुरातनैः तथाच ओं तत्न
मः इतिशिरसि ओंसवितुर्नमः इतिभ्रूमध्ये ओंवरेण्यंनमः इ
तिआवृत्यानेत्रयोः ओंभर्गःनमःइतिवक्त्रे | ओंदेवस्यनमःइतिकंठे
ओं धीमहिनमः हृदये | ओंध्वियःनमः इतिनामौ ओंयःनमिति
गुह्ये ओंनःइतिआवृत्याजानुद्वये | ओंप्रचोदयात्नमः इतिपाद
योरावृत्यान्यसेत् | षडंगन्यासमाह व्रह्मणेइत्यादिना | व्रह्मणे
हृदयायनमः विष्णवेशिरसेस्वाहेत्यादयस्तन्मंत्राः पन्नुसर्वात्मने
इत्यस्त्रमंत्रेदर्शनाद्व्रह्मादिघटितमंत्रेपिआत्मनेइत्यंतत्वंग्रंथक
र्तुर्विवक्तितमितिपदार्थादर्शकृतोक्तंतत्रयुक्तं | व्रह्मादिपदो
तरंचतुर्थ्येकवचनप्रयोगान्नावन्मात्राभागस्यैवमंत्रनायाग्रंथकृ
ताकथितत्वात् अन्यथाव्राह्मणहृदयमित्यादिकमेवव्रूयात् व्रू
याच्चसर्वादिकामात्मनेत्यादि व्यातमाह | मुक्तेत्यादिना | कशा
श्वादिताडनरज्जुः शुभ्रमितिकपालविशेषणं गुणःपाशः द
क्षाद्यूर्द्धयोरंत्येकमलमुमितदधस्तनयोश्चक्रशंखौ तदधस्थ
योः पाशकपाले | तदध्वःस्थयोःकशांकुशौ तदधःस्थयोद
भयवरौइतिदशभुजासौ संध्ययोरितिदिनरात्र्योः | संध्याप्रा

पृ० २२०ब) तःसंध्यासायंसंध्याचदिनेवपूर्वार्द्धोत्तरार्द्धयोः संध्यामध्याह्नसं
ध्येतिसंध्यादूयं | एतदमिप्रायेणद्विवचनं | रात्रिसंध्यादिनसंध्य
योरितितदर्थःसंध्विकालेवचसंध्या प्राणायामंकृत्वेत्युक्तेतत्प्र
काराकांक्षायामाह सप्तेत्यादि अत्रसप्तव्याहृतीनांप्रत्येकंप्रण
वयोगः गायत्र्याशिरश्चेतिनवप्रणवाःशिरसोंतेत्वेकितिद
शप्रणवघटितेकःप्राणायाममंत्रः संपूर्णप्राणायाममंत्र
स्यकेवलगायत्रीमात्रस्यवासंध्ययोजंपेदित्यादौजपस्यप्रस
क्तोविशेषमाह | व्याहृतीन्यादि | तत्वलक्षंचतुर्विंशतिल
क्षं | विधानेनपुरश्चरणोक्तविधानेनमिक्तापि समीचीनमो
जनेछयातथातथास्वेप्सितवस्तुलाभस्थानेनकार्याकिंद्रिय
जिद्भूत्वायत्रतत्रभिक्षांकृत्वाप्राप्ताशनशीलितिविध्विः | यद्य
नुद्रेशोपिदेवोत्स्वेप्सितलाभस्तदातदशनमपिनवारयामः
क्षीरोदनंक्षीरमोदनं तिलादूर्वाः इतिचत्वारि | अश्वत्थोदुंव
रप्लक्षवटानांप्रत्येकंसमिधित्यष्टद्रव्याणितैःप्रत्येकंत्रित्रिस
हस्रसंख्ययाहोमेचतुर्विंशतिसहस्रंहोमःपर्ययवस्यति पू
जाविधिमुपदर्शयति विधायेत्यादिना | पूर्वोक्तंसर्वतोभद्र
मंडलेकृत्वाऊर्द्धाग्रंत्रिकोणंतद्वहिरष्टदलकमलंकृत्वात
त्रदीप्तादिरूपसूर्प्यीयनवपीठशक्त्यंतंमंडूकादिक्रमतः
पूर्ववदभ्यर्च्यतत्रमूलेनमूर्त्तिपरिकल्प्यगायत्रीदेवींगंधा
क्षतपुष्पैः संपूज्यत्रिकोणांतरग्निवरुणेशानकोणेव्रह्मवि
ष्णुमहेश्वरान्संपूज्यतत्रैववहिर्भागेऐं द्रनै रृत्यवायव्यकोणे
षुव्रह्माणीसावित्रीसरस्वत्याख्याशक्तीःपूजयेत् | हर्षदीपि
काक्षतस्तुवामाज्येष्टारौद्रीतिशक्तिपदार्थमाहुः नानातंत्रवि
रुद्धंवैतदभिधानंयदुक्तंगायत्रींशतमखगे निशाचरोत्थे

पृ० २२१अ) सावित्रीं पवनगतेसरस्वतींच व्रह्माणंहतभुजि वारुणेचविष्णुं
षष्टेसमभियजेत्तथेशमैशेइति यद्यप्येतद्वचनात्रिमूर्त्तिशक्तीः
प्रथमंसमर्च्येः यावार्यवचनाच्चव्रह्मादितः पूर्वयेवव्रह्माण्यादिश
क्तिपूजनंप्रतीयतेतथापिचैतन्मूलानुसारिणा मुक्तेवपूर्वापरी
भावः तटस्थानांगुरुसंप्रदायाद्व्यवस्थितोविकल्पः | तदेवंप्रथ
मावरणं कर्णिकायावहिश्चतुर्दिक्षुआदित्यरविभानुभास्कराः
विदिक्षुडखाप्रज्ञाप्रभासंध्याः इतिद्वितीयावरणं केसरेषुषडं
गानितदिदं तृतीयमावरणं | पत्रमूलेषुअग्रात्प्रादक्षिण्येनप्रह्रा
दिन्यादिशांतिंताष्टशक्तयः पूज्याः इतिचतुथां | पत्रमध्येषुकां
तादिविमलांताष्टशक्तयःपूज्या इतिपंचमं | षत्राग्रेषुतमोपहारि
ण्यादिपद्मरूपांताःसंपूज्याइतिषष्टं ततःपत्रवाह्येष्टदिक्षुव्राह्म्या
द्याःसप्तमहालक्ष्मीस्थाने० रुणित्यमृदेवतानर्चयेत | केचि
त्तुअरुणोपिनवम पूज्यस्तत्रैवमुख्यदेवतायाःसन्मुखे नतुम
हालक्ष्मीत्यागोपि व्राह्म्याद्याःसारुणाइत्यपितदैवस्वारस्यमाव
हति नह्यादिपदंसहवरितांमहालक्ष्मींपरित्यक्तुं प्रभवतीत्या
हुः | तदिदंसप्तमं | तद्वाह्येचंद्रादयोग्रहाःपूज्याः आदित्यस्तु
द्वितीयावरणेवपूजितः | यद्वामध्येदेव्याग्नेसूर्यः ततोष्ट
दिक्षुचंद्रादयिति अष्टमंइंद्रादिभिर्नवमं वज्रादिभिर्दशम
मिति ननुसर्वत्रांगदेवताप्रभृत्येवावरणगणनापूर्वमुक्ता त
त्कथमत्रान्यथाकरणमित्यत्राहदशभिरावरणैरिति | तथाच
दशावरणदेवैस्तुसहपूज्यामहेश्वरीत्यादिमूलवचनादत्रान्य
थानुपपत्त्यांगदेवतातःप्राक्पूज्यानामप्यावरणदेवतात्वमि
तिभावः | वस्तुतस्तुअंगदेवतातःपूर्वपूज्यानांप्रधानसमकक्ष
त्वमेव आवरणत्वंत्वंगादितेवगणेशपटलायमहागणप

पृ० २२१ब) तिकल्पोक्तरीत्येतिध्येयं | फलंतुषोडशोपचारैमुख्यपूजातदाज्ञा
प्रार्थनानंतरमारंभः मध्येमध्येतत्पूजानांहस्तप्रक्षालनमुख्य
पूजातत्पूजानिवेदनादिकंप्रयोगानाह तलेत्यादिना तत्वसं
ख्याचतुर्विंशतिसंख्या आयुःप्रयोगमाह | आयुषेइत्यादि | 
केवलेनहविषाकेवलेनसर्पिषाच तथाचसाज्यंहविरेकंके
वलंहविर्द्वितीयंकेवलमाज्यंतृतीयं द्रर्वात्रिकंचतुर्थंतिलाः
पंचमंद्रव्यंएभिःपंचद्रव्यैः प्रत्येकंत्रिसहस्रसंख्ययाहोमादा
युश्चिरतरकालंस्यादित्यर्थः यदुक्तंतंत्रांतरे आयुःकामोजु
हुयात्पायसहविराज्यकेवलाज्यैश्च दूर्वाभिःसतिलाभिः
सर्वैस्त्रिसहस्रसंख्यकंमंत्रीतिप्रातिस्विकरूपेणप्रयोगाणां
वक्तुमशक्यतयासाधारणशव्देनसकलप्रयोगानाह | वहुते
त्यादिना शूद्रादेरधिकारेवनास्त्यत्रेतिसूचयितुंद्विजन्म
नामिति | एतस्या यंत्रमुक्तंतंत्रांतरे | शक्तेर्वाह्यगतत्रिकोण
विलसद्भूरादिसत्कर्णिकंकिंजल्कस्वरयुग्मकंप्रतिदलंपुष्पं
क्रंत्रिवर्णैमनीः चूडामंत्रतुरीयवेष्टितमिदंक्ष्माकोणताराकि
तंगायत्र्याः कथितंमहःप्रभृतिभिर्यंत्रंतुदिक्ष्वंकितमिति | 
अयमर्थः अष्टदलकमलकर्णिकायांत्रिकोणंतन्मध्येमाया
वीजंतदंतःकोणेषुभूरादिक्याहृतित्रयंकेसरेषुद्विशः स्व
रान्दलेषुत्रिशोगायत्रीवर्णास्तद्वहिर्वृत्तद्वये आपोज्योति र
सोमृतमित्यादिचूडामंत्रपरो जसेसावदोमित्यष्टाक्षर मंत्रं
हिलिख्यतद्वहिभूपुरेकोणेष्वावृत्याप्रणवः दिक्षुमहःजनः
तपःसत्यमितिव्याहृतिचतुष्टयंलेख्यमिति | केचित्तुपूर्वोक्त
द्वादशगुणितयंत्रमेवास्यायंत्रमाहुः | आग्नेयास्त्रमंत्रप्रयोगा
नादर्शयितुमाग्नेयमंत्रसाधनप्रकारमाह आग्नेयमित्यादि

पृ० २२२अ) ना | अभिधास्यामि तत्तत्प्रयोगकथनद्वारासर्वार्थसाधकमि
त्यभिधास्यामि किंवानानाप्रयोगाधायकत्वेननिरूपयिष्यामि
तेनतन्मंत्रानुद्धारेपिनक्षतिः | मरीचिःमरीचिपुत्रः कश्यपः
तन्नामधेयोमुनिविशेषः | हुंवीजंह्रींशक्तिः रंकीलकंइति
सारसंग्रहकृतः | अथवा | अत्रमंत्रेस्थिताहलोवीजानि | अ
त्रस्थिताःस्वराःशक्तयः | जातवेदसेसुनवाम | सोममराती
यतोनिदहातिवेदः सनःपरिषदतिदुर्गाणिविश्वानावेवसिं
धुंदुरितात्यग्निरितिचतुश्चत्वारिंशदर्णोपमृज्वेदमंत्रः षडंग
न्यासमंत्रानाह | नवमिरित्यादिना | ओंजातवेदसेसुनवामहृ
दयायनमः सोममरातीयतोशिरसेस्वाहा | निदहातिवेदः
शिखायैवषट् सनःपरिषदतिकवचायहुं दुर्गाणिविश्वा
नामेवनेत्रायवौषट् सिंवुंदुरितात्यग्निःअस्त्रायफटितिषडं
गन्यासमंत्राः फलिताः | वर्णन्यासमाह | अंगुष्टेत्यादिना | अं
गुष्टपदंपादांगुष्टपरं | अंगुष्टगुल्फजंघाजानूरुपार्श्वेस्तनस्कं
धप्रकूर्प्परप्रकोष्टेंकर्मणिवंधकृरतलनासाक्षिकर्णांतानां
पंचदशस्थानानांप्रत्येकंद्विद्विस्थानत्वस्यविवक्षणात्त्रिंशत्स्था
नानिजातानि कटिगुह्यनाभिहृदयपृष्टगृवामुखमस्तमस्ति
कमूर्द्धांदशस्थानानामेकैकस्थानत्वमेवेतिचत्वारिंशत्स्था
नानि वाहूमूलंस्थानद्वयुपवाहुरूपंचस्थानद्वयमितिच
तुश्चत्वारिंशत्स्थानानितषुमंत्रवर्णमेकैकंविन्यसेत् स्कंध
योर्द्धयोःसाहचर्यान्मध्यंपदमपितन्मध्यपरमितिग्रीवालाभः
वाहूमूलप्रकूर्पयोर्मध्येतनभागुपवाहुपदार्थः प्रकूर्प्परप
देनकुद्भणीतिभाषयाप्रसिद्धोवाहुगतद्वितीयसंधिभागःक
थ्यते मणिवंधपदेनतृतीयोवाहुसंधिभागः मणिवंधप्रकूर्प्प

पृ० २२२ब) योर्मध्यभागःप्रकोष्टपदवाच्यः | मस्तंललाटकेशसंधिःमस्ति
ष्कंतदूर्द्धकेशः मूर्द्धपदंव्रह्मरंध्रपरं | पदन्यासमाह शिखेत्यादि
ना अत्रनयनयोःपदद्वयंकर्णयोःपदद्वयं अन्यत्रत्वेकैकंपदं त
दुक्तमीशानशिवेनस्मृतमिहतुपदानांकंललाटाक्षिकर्णेत्व
धररसनकंठेवाहुहृन्नाभिदेशाः कटिरपिमदनोरूजानु
जंघाद्यरयोमीश्रवणनयनयोर्द्धेस्थानमेकैकमन्यदिति | 
पदान्यष्टादशशराधिद्वीष्वेषुवद्द्रिद्व्येकैकं द्व्यैकैकपंचकैः
द्व्यग्निद्व्यग्निद्विद्विवर्णैरष्टादशपदोमनुरितिदशानात् तथा
चजातवेदसेइतिशिखायांशुनवामितिललाटे | सोमंइतिदक्षि
णनेत्रे | अरातीयतोइतिवामनेत्रे | निइतिदक्षिणकर्णे इहाति
इतिवामकर्णेवेदित्यावृत्याओष्टयोः | सितिरसनायां नः इ
तिकंठे | परिइतिआवृत्यावाहोः षतितिहृदि | अतिदुर्गाणि
इतिआवृत्याकुक्षिद्वये नावेवेइतिगुह्ये | सिंधुंइतिआवृत्या
ऊर्वोः दुरितितिआवृत्याजान्वोः | अतिइतिआवृत्याजंघयोः
अग्निरितिआवृत्यापदयोर्न्यासः कर्तव्यितिफलितार्थः ह
र्षदीपिकाकारस्तु | वाहोःकुक्ष्योश्चस्थानद्वयत्वंकल्पयंति त
देतदुक्तेशानवचनविरुद्धं | यदपिगुह्येवर्णद्वयस्यजंघयोर्वर्ण
चतुष्टयस्यन्यसनंनैरेवोपदिष्टं | तदप्युक्तपदविभजकवचो
विरुद्धं | ध्यानमाह | विद्युदित्यादिरःशंखवगुणस्त्रिशूलं | 
पाशोगुणपदार्थितिहर्षदीपिकाकारः | तद्दक्षमाणवचन
विरुद्धं | अष्टभुजेयं | तत्रदक्षिणैश्चक्रखड्गशरत्रिशूलानि
वामैःशंखचक्रधनुस्तर्जनीमुशःतत्रापिदक्षावूर्द्धयोश्चक्रशं
खौतदधस्थयोःखड्गावर्मणी * र्म्म * तदधःस्थयोःशरधनु
षीतदधःस्थयोःशूलतर्जन्यौ || यदुक्तं | चक्राणिवाणशूलाख्या

पृ० २२३अ) न्द ध्वतीदक्षिणैःकरैः शंखचापाख्यकोदंडतर्जनीर्वामवाहु
भिरिति अनलात्मिकेति | तथाचअनलात्मिकादुर्गौवात्रदेव
ताभवतीति देवताप्रतिपादकपूर्वोक्तवचनेग्निपदमप्येवंभू
तदुर्गानलपरमेवेतिध्येयं दीक्षाप्रकारेणचैतदीक्षोत्तरमेषमं
त्रोपासनप्रकारोनान्यथा यदुक्तं दीक्षाप्रवर्त्त्यतेपूर्वयथावद्दे
शिकोतमैः | ततोस्त्रकॢप्तिःसंप्रोक्तास्यात्प्रयोगविधिस्तति
तिअन्यत्रापिभ्रास्त्राणिदीक्षितस्यैवकथयेत्सतुसाधयेदिति
चित्रश्चित्रकःनिलसर्षपचित्रक्मूलाश्वत्थोदुंवरप्लक्षवट
सुमिद्धृतपायसोदनरूपैर्दशभिर्द्रव्यैर्मिलिलातुश्चत्वारिंश
दविकचतुः सहस्रसख्ययाहोमोनुष्टेय केचितुहविरन्नै
रित्यकृमेवद्रव्यमितिनवैवहोमद्रव्याणीत्याहुः | एतन्मते
चतुर्नवत्यधिकचतुःशतऽसंख्ययाप्रतिद्रव्यंहोमःपर्यवस्य
ति | पूर्वमतेचत्वारिंशदभिकचतुः रातसंख्याप्रतिद्रव्यंहोमः
(पर्यवस्यति | पूर्वमतेचत्वारिंशदभिकचतुः) प्राप्यते | चतुसं
ख्यावशिष्यते सापिचतुर्भिरेकैकाहुत्यापूरणीयेति | इदमे
वचपूर्वमतेस्वारस्यंयदुक्तसर्वद्रव्यैःसर्वसंख्यापूर्तिर्नजाते
ति | तस्मादुत्तरमतमेवसाधीर्यः पूजाविधिमुपदर्शयति
मंडलेइत्यादिना | षट्कोणेत्यनेनषड्गुणितंयंत्रंपूर्वोक्तमुप
लक्ष्मति | टादुक्तमाचार्ययैः | दीक्षकाख्याक्षराणादौशक्त्या
वेष्ट्यततौवहिः यंत्रंषट्गुणितंकृत्वादुर्वर्णललितास्रकं
वहिरष्टदलेपद्ममित्यादि | केचित्षट्कोणमात्रंसर्वतोभद्र
कर्णिकायामामनंतिमंत्रस्यचरमोवर्णोग्निरितिसवर्णा
दौयस्येतिप्रथमपादः | एवंक्रमेणाष्टपादायेवक्ष्ममाणास्ते
भ्युत्पन्नाष्टमूर्त्तयःपत्रमध्येपूजनीयाः | पुनमूर्त्तिकथनं

पृ० २२३ब) ध्यानभेदात् मूर्त्तिभेदःस्यादितिमूर्त्तिनिवृत्यर्थंपूजामंत्राश्चपू
र्ववदेव ओंअग्नयेजातवेदसेनमःइत्यादयः केचित्तुपुनरुक्तिसा
मर्थ्यात्पूर्वाक्तमंत्राणांत्यागः प्रतीयतेतेननाममंत्राएवचतुर्थीन
मोंतात्रोपपादेयानुत्ववग्नयेपदपूर्वकाः तथासतितादृशमूर्त्ति
र्वृंदस्यपूर्वमुक्ततयापुनरुपादानंनघटेत अस्मन्मतेचतथाविध
विशेषणविशिष्टानामत्राग्राह्यतयापुनरुक्तिसामंजस्यं मूर्त्ती
नांपुनरुक्तिरन्यमूर्त्तिनिवृत्यर्थतिपदार्थादर्शोक्तिरथेतदर्थ
परतयैवशक्यतेयोजयितुंयुक्तं मितिमुक्तमुपदिशंति ततः
पत्राग्रेषुस्वात्मनेनमः सलिलात्मनेनमः अग्न्यात्मनेनमः दूरात्म
नेनमितिचतुर्दिक्षुसंपूज्य तत्कोणपत्राग्रेषुनिवृत्तिप्रतिष्टा
विद्याशांतात्मककलात्मकंचतुष्टयंसंपूजयेत् | वातात्मनेनम
इतितुहर्षकौमुद्युक्तोनसाधीयात्प्रयोगः | मूलाक्तरत्यागेना
नापर्यायाणामापत्यानानाप्रयोगप्रसक्तेः तद्धारणायत्तत्तत्य
दप्रयोगपरमूलगवेषणापत्तेः वाषात्मनेनमितितुप्रयोगो
युज्यते | वायुमंत्रेताइशपदस्यैवप्रवेशितत्वात् | पूर्वादिदि
क्षिति एकैकस्यांदिशिएकादशैकादशक्रमेणच तुश्चत्वा
रिंशन्मूर्त्तयोभ्यर्च्याइति | अष्टदिक्षुपंचपंचक्रमेणताःसंपू
ज्यपुनः पूर्वादिषुईशानदिश्येववाचतस्वःमंपूज्याइतिकेचि
त् दशदिक्षुचतुश्चतुःक्रमेणताःसंपूज्यशेषाः पूर्ववदेवे
तितुकेचित् | परेतिषष्टीतिचवर्णशक्तिनाम तत्परेतिश
क्तिविशेषणं जांजागतायैनमः तंतपिन्यैनमः इत्यादिप्रयो
गः यत्रुजाजागतामैनमः तनपिन्यैनमःइत्यादिमंत्रेकैकाक्ष
रपूर्वकावर्णशक्तिमंत्राइतिहर्षकौमुदीकृतोक्तंतत्रमूलं

पृ० २२४अ) लंमृग्यं जाणंआपोयासामित्यतव्युजाकारपूर्वकृत्वंसर्वत्रप्रा
प्येतनतुजादिवर्णपूर्वकत्वं तस्माज्जार्णोयत्रेतिजार्णाजाग
तानामकप्रथमशक्तिःसाआद्यायासांजागताप्रभृतयोवर्णश
क्तयित्येवार्थोमूलान्निर्गलति | जार्णाद्याःजाप्रभृतिमंत्राक्षरा
द्याइतिपदार्थादर्शोक्तिरप्युदकूरताभ्युपगमनेनैव जाद्यार्णा
द्याजाप्रभृतिमंत्राक्षराद्याद्याइतिवायदिमूलकारःपठेछंदःसू
त्रकारश्चैवमपिनछंदो भंगितिपठेत्तदा भवतुनामासौप्रयो
गोमूलार्थः सविंदुनामाद्याक्षरपूर्वकत्वंतुसामान्यशास्त्रप्राप्तं
नकेनापिप्रतिविध्यतेनेनजांजागतायैनमः इत्यादिरेवप्रयोगः
लोकपालाद्यर्चनंपूर्ववच्चतुरस्रेएच तथाचषडावरणपक्ष
कोयंमंत्रितिपर्यवसितं उक्तदीत्यान्यासजपहोमपूजादिभिः
सिद्धमंत्रस्यैवाग्नेयास्त्रमंत्रेवक्षमाणेधिकारोनान्यस्ययदुक्तंमू
लकृता इत्थंजपादिभिःसिद्धेस्मिनस्त्राधिकारीतिविलोमतः
पूर्वोक्तोमंत्रेवाग्नेयास्त्रमंत्रःसयथाग्निःत्यतारिदुधुंसिंचवेना
श्वाविणिर्गादुतिदष्वरिपनःस दःवेतिहादनितीयतीराममसो
मवानशुसेदवे तजाइतिचतुश्चत्वारिंशदर्णोयंमंत्रः विलोम
पठितत्वेनमुन्यंनरत्वादिशंकायामाहपूर्वोक्ताएवैति तत्किं
पूर्वोक्ताएवषडंगमंत्रानेत्याह | प्रतिलोमेत्यादिना प्रातिलो
म्यंचनवभिःसप्तभिःषड्भिरित्यादिनोक्तसंख्यायाःतथाचसप्ता
ष्टसप्तषट्सप्तनवभिर्वर्णैः षडंगविधिरितिफलितं यदुक्तं
शिलाहिलोकांगसंख्यैर्धातुनंदप्रसंख्यकैः विलोमभूतैस्ता
रादिवीजत्रयशिरोगतैः | आद्यंपदंमांरक्षरक्षाग्नयेस्त्रायच
फट्युतैः | जातियुक्तैःषडंगानिदहनास्त्रस्यकल्पयेदिति |

पृ० २२४ब) अयमर्थःशिलाःसप्तअहयोष्टोलोकाःसप्त | अंगानिषट्धा
तवःसप्तनंदानव एतत्संख्याकामंत्रस्यपूर्वोक्तस्यप्रतिलोमभू
तावर्णाःग्निःत्यताप्रभृतयः तारादिवीजत्रयंप्रणवमायादुर्गा
वीजानितानिशिरोगतानिपूर्वभूतानियेषामितिवर्णविशे
षणं आद्यंपदंजातवेदसेपदंअन्यत्स्वरूपंचपादपूरणार्थः
वीजानांशिरोगतत्वोक्ष्माजातिसाहचर्ययाच्चैषामंत्यगतत्वं जा
तियुक्तैरितिव्याख्यातार्थंशतशः तथाच ओंह्रींदुःग्निःत्य
नारिदुधुंसिजातवेदसेमांरक्षरक्षास्त्रायफठृदयायनम
ओंह्रींदुःववेनाश्वाविणिर्गादुजातवेदसेमांरक्षरक्षास्त्राय
फट् शिरसेस्वाहा ओंह्रींद्वदुःतिष्टषत्रिपतःसजातवेदसेमां
रक्षरक्षांस्त्रायफट् ओंह्रींदुःदःवेतिहादनिजातवेदसेमांरक्ष
रक्षास्त्रायफट्कवचायहुं ओंह्रींदुःतोयतीराममसोजात
वेदसेमांरक्षरक्षास्त्रायफट् नेत्रत्रयायवौषट् ओंह्रीदुःमवा
नस्त्रसेदवेतजाजातवेदसेमांरक्षरक्षास्त्रायफट् इतिषडंगमं
त्राःपर्यवसन्वः केचित्तुकेवलरेवमंत्रार्णैः षडंगन्यासमाहुः
वर्णेत्यादिवर्णन्यासोहिग्निःप्रभृतीनांपूर्वमंत्रवर्णप्रतिलोम
भूतानांमगुष्टादिमूर्द्धांतस्थानेषुक्रमशः एवंपदानिपूर्ववद
ष्टादशैवतेषांविभागोपिपंचचतुर्द्व्यादिकथितप्रकारेणैव
स्थानान्यपिशिखादीनितान्येवप्रतिलोमतित्युक्त्यावर्णप्रा
तिलोम्येनपदानुच्चारणीयानीनिविशेषः तथाचसेदवेतजाइ
तिशिखायांमवामशुइतिललाटेइत्यादिरीत्यापदन्यासःफलि
तः केचित्तुअस्यैवप्रतिलोममंत्रस्यपंचादिविभागेनाष्टादश
विभागान्कृत्वाशिखादिक्रमेणन्यासमाहुः परेतुपदविभा
जकवचनस्यापिवैपरीत्यमाश्रित्यद्विद्वित्रिद्वित्रिद्विक्रमात्पंचां

पृ० २२५अ) तंपदविभागंकल्पयित्वाशिखादिस्थानेषुनन्न्यासमाहुः परे
तुपदविभाजकवचनस्यापि स्थानानामपिवैपरीत्यमाश्रित्यत
त्तत्स्थानेष्वेवतत्तद्वर्णानांतत्तत्पदानांचन्यासः संहारमातृका
न्यासेपिहिसृष्टिमातृकान्यासवदेवस्थानानिनतुतेषामपि
व्यत्यासितिकेचिदुपदिशंति ध्यानभेदानिति तत्राग्नेयास्त्र
देवताध्वानंयथामध्येतालवनस्याग्निवप्राढ्येवह्निभूतले म
हतस्तालवृक्षस्यमूलाभ्यासविराजिते सिंहस्कंधेग्निकोणे
वाचलच्चरणसंस्थितां तडित्कोटिसमप्रख्यांकल्पांतदहनोज्व
लां अकृत्रिमोग्रदंष्ट्रास्यांघंटामालास्फुरत्कटिं शूलभो
गींद्रडमरुचिद्युहह्रीनृज्वलत्प्रभां दध्वानांकररंडैःस्वैर्भूषाम
दवलाकुलैः भूषितांभूषणैरुग्रैर्भोंगींद्रपरिकल्पितैः आ
दिवर्णमयींदेवींसंविद्रूपांविचिंतयेदिति पूर्वोक्तसंख्ययेति
अत्रविशेषस्तंत्रांतरे मौनीव्रतपरोमंत्रीशुद्धाचारोजितेंद्रियः
पूर्वोक्तासनमध्यस्थःप्राङ्मुखःस्वस्तिकासःआग्नेयास्त्रंजपेद्वि
द्वान्सिद्ध्यर्थंपूर्वसंख्ययेति उभयविधानामपिमंत्राणांसि
द्धत्वेमांप्रयोगाः नान्यतरसिद्धत्वे प्रतिलोमानुलोमांतांवि
द्यांसंसाध्यदेशिकः प्रयोगमारभेदेषामस्त्राणामुक्तमार्ग
तितिवचनात् योहिसम्यगसाध्यैतत्क्रियाःकर्त्तुमभी
प्सतिदिव्यास्त्रदेवनास्तंवैनाशयंत्येवदारुणितिप्रतिषेधा
च्च पूर्ववदेवजपहोमादिसंख्यापंचगव्यपाचितचरुणाहोम
इतिहोमद्रव्येविशेषः पूजापिपूर्ववदेव जागताद्याःशक्त
यः परंविलोमतःपूजनीयाःनिःसंपन्नाप्रभृतिर्जगतापर्मतं
पूज्याइतिमावत् एषपूजायांविशेषः एतेनतंत्रांतरोक्ताष्ट
पदशक्तिपूजनमप्यधिकमत्रेत्युपदिशन्पदार्थादर्शग्रंथः

पृ० २२५ब) प्रत्युक्तः शक्तिवैपरीत्यमात्रकृतविशेषस्यैवमूलकर्त्तुरभिप्रे
तत्वात् सर्वत्रअनुलोमविधौप्रतिलोमविधौवप्रयोगमात्रेप्र
योगीयोयावान्मंत्रजपस्तत्द्विगुणेतत्पटलप्रारंभेकथित
प्रायगायत्र्याजपःकर्त्तव्यः द्वेषमारणादीनिप्रतिलोममंत्रेणै
व शांतिकपौष्टिकेतुपूर्वोक्तप्रायानुलोममंत्रेणैव प्रयोगप्रा
रंभान्पूर्वंपाराष्टकजपोपिकिंचिन्मात्रमनुष्टेयः मनोःस्थि
रादिदोषाणांसर्वेषामुपशांतये अभिचारकृतानांचमनुपा
दाष्टकंजपेदितिषेचनात् मूलजपादिपादाष्टकजपांतक
र्मसमुदायात्साध्वितत्वमाग्नेयास्त्रेस्मिन्संपद्यते पादाष्टक
मुपदर्शयति ग्न्याद्यित्यादिना त्वगसृग्मांसमेदोस्थिमज्जा
शुक्राणीतिसप्तधातवः तत्स्वरूपाःक्रमेणत्यादयः सप्तवर्णाः
वुभुक्षापिपासाशोकमोहजरामृत्यवःषड्मंयः स्तम्वस्थि
मज्जत्वक्मांसांत्राणिषट्कोशाः धातुत्वेनोक्तानामपिको
शत्वेनपुनःकेषांचिदुपादानंधर्म्मभेदांददोषायशव्दादयः
शव्दस्पर्शरूपरसगंधाः वचनादानगमनविसर्गानंदावच
नादयः इंद्रियोत्पन्नाःपादद्वयाभ्यामादिमाभ्यामनुत्पन्नाः
अंत्यपादद्वयभवाएविंद्रियार्थोद्भवाः स्त्रीरूपाधस्तिर्यङ्मु
खाश्चभवंति अन्याश्चदेवताः क्कीवरूपाः मनुष्यनक्षत्रेषुआ
राधनप्रारंभः राक्षसनक्षत्रेषुप्रयोगः देवनक्षत्रेषूपसंहारः
कार्यितितन्नक्षत्रनिरूपणपूर्वकमादर्शयति अस्त्रमित्या
दिनातिथिवारलग्नान्याप्यारंभाद्यनुकूलानिदर्शयति उप
क्रमेतेत्यादिना सकलसामग्रीसंपादनंकृत्वागणेशादिपूजांच
कृत्वाप्रधानकर्मसंकल्पुपक्रमः होमादिकरणंअस्त्रवि
मर्जनादिपदार्थःप्रयोगपर्यायः इष्टप्राप्तनंतरंइद्वासनंसंहर

पृ० २२६अ) णंमंहृतिश्चेति उभयेषुद्विस्वभावेषुअनलेनदक्षिणनासापुटसं
चरन्महताशशिनावामनासापुटसंचरन्महताभानुनाभानुरू
पतयाध्यातेनस्वात्मनायमर्थः आत्मनोभास्कररूपत्वंध्यात्वा
कृष्णपक्षेनासायांवायौवहतिसतिविसर्जनोपसंहारौ शुक्लपक्षे
वामनासायांवायौवहतिसतिताचनुष्टेयाविति केचित्तुअन
लंत्रिकोणमग्नियंडलंसवीजंविचिंत्यात्मनोमास्वररूपतां
ध्यात्वाकृष्णपक्षेताचनुष्टेयौ शुक्लपक्षेतुचंद्रमंडतंसवीजं
ध्यात्वास्वस्यभास्करत्वंविचिंत्यतांनुष्टेयावित्याहुः अपरेतुअन
लशशिपदे उपदर्शितनक्षत्रतिथिपरेएवक्वचित्तंत्रांतरेकथि
तानलादिपदेनापिनक्षत्रादिकमेषोच्यतेनाधिकंकिंचिदिति
तदेकवाक्यतैवममग्रंथस्यापीतिसूचयितुतादृशदेनोक्तार्थ
स्यैवानुवादःभास्करेत्यादिकंत्वपूर्वविधिः तथाचस्वात्मनो
भास्कररूपतांध्यात्वापूर्वोक्तनक्षत्रतिथिष्वेवपक्षद्वयेपिमो
क्षसंहारौकुर्यादित्यर्थः यदुक्तमाचार्यैः नक्षत्रात्माहुताशः
स्यात्तिथात्मेंदुहदाहृतः ताभ्यांकरोतिदिनकृद्विसर्गादान
कर्म्मणीइतियुक्ततममुपदिशंति एषचनक्षत्रतिथिवार
शोधः सावकाशकार्येषुनिरकाशेषुतुनायंनियमः परव
क्रभयादौवतीव्ररूपमाहाभये नकालनियमोगम्यःप्रयो
गाणांकदाचनेतिवचनात् सर्वत्र उपक्रमेविसर्जनेउपसंहा
रेचपश्चिमाभिमुखत्वंकर्त्तुःस्यात्प्रयोगानाहनक्षत्रेत्यादि
ना शत्रोर्जन्मनक्षत्रकृतांश्चत्वारिंशत्संख्यान्प्रादेशमात्रान्
कलशान्हत्वातेषुप्रत्येकंधत्तूररसेनसूव्यादिलेखन्यादे
वदत्तंमारयमारयेत्यादिरूपांकर्मसंयुतांसाध्याख्यांमंत्राक्ष
रेणग्र्यःप्रभृतिनाएकैकशोंतेयुक्तांकृत्वाविलिख्यतत्रसाध्य

पृ० २२६ब) स्यप्रन्प्रतिष्टाप्यलिखनक्रमादेकैकंशकलंजुहुयादिति
यद्यपिसंयुतानित्यतोमंत्रस्थांतेभवेन्नामयोगःप्रतीयतेन
थापि अंतेनास्तोभवेन्मंत्रःपल्लवोमारणेमतित्युक्तल
क्षणःपल्लवेवन्याययः प्रयोगस्यमारणरूपत्वात् संयु
तानित्यस्यसंयुक्तत्वमात्रार्थकत्वेनाप्युपपत्तेःसाध्यकथ
नानंतरंमंत्रार्णकथनान्मूलकृतोप्येवमेवतात्पर्ययमुन्नी
यते येतुसंपूर्णमंत्रलिखनंप्रतिसकलमामनंतितन्मते
मूलकृतोमंत्रोपेतानितिविहायमंत्राक्षरोपेतानितिकथ
नस्यासौरस्यंभवतीतिमंतव्यं प्रयोगांतरमाह कृष्णाष्टमी
त्यादिना विषवृक्षकारस्करःकुचिलाइतिभाषयाप्रसि
द्धः अक्षोविभीतकः धत्तूरादिसमिद्भिःप्रत्यहंप्रत्येकंसह
स्रसंख्ययाहोमोनुष्टेयः एवंसप्तदिनपर्यंतंहोमेएकैक
द्रव्यस्यससप्तसहस्रसंख्योहोमःपर्यवस्यति दिनह्रा
सवृद्धिस्थलेतुहोमसंख्यायाःप्रात्यहिक्याःक्रमेणवृद्धि
ह्रासावंगीकरणीयौ प्रयोगांतरमाह सप्तरात्रमित्यादि
नायत्किंचित्सप्तरात्रमत्रननुकृष्णाष्टमीत्यादिपूर्वोक्तं तत्र
सप्तरात्रत्वस्यानैययत्यात् तालपेत्रेत्यादिनाजायतेइत्यंतेन
प्रयोगांतरं यथावि ध्वीत्यनेनकामनासंगृहीतंलिखनं
मारणेकार्ययंधत्तूररसतोखिलमित्युपदेशठ सरिपुः
तत्ताडपत्रं वशःस्वाधीनःस्यात् ज्वरान्मुच्येत इतिभि
न्नेवज्वरप्रतीकारविधिः पिष्ट्वेत्यादिभिन्नप्रयोगः क्व
थितेंभसीतिप्रयोगांतरमर्द्धश्लोकेनक्वाथः पिष्ट्वेत्यादि
नोक्तेव तांऋक्षवृक्षीयसाध्यप्रतिकृतिं प्रयोगांतरमा
ह तीक्ष्योत्यादितीक्ष्णातैलंराजिकातैलं मूलकवीजतै

पृ० २२७अ) लमितिकश्चित् प्रतिलोममनुंआग्नेयास्त्रमनुंहोमात् प्र
स्तुतायारिपुप्रतिकृतेर्होमात् अस्यशत्रोः प्रयोगांतरंसा
मुद्रेत्यादिसामुद्रिकलवणमिलितेतोयेइतिसमुद्रजले इ
तिकेचिदर्थमाहुः समुद्रलवणजेहिंगुविषजीरकपदवा
व्यकृष्णजीरकमिश्रितेक्वाथंकृत्वातत्राधोमुखींसाध्य
पुत्तलींतन्नक्षत्रवृक्षोद्भवांनिक्षिप्यकारस्करकाष्टोस्ययष्ट्या
तांशिरसिताडयन्नेवजातवेदसेइतिमंत्रमेवप्रतिलोमतो
स्त्रसंज्ञामापत्तंजपेत् तेनज्वरार्त्तोभूत्वासप्ताहमध्येशत्रुर्य
मपुरंयायादित्यर्थः प्रयोगांतरमाह आदित्येत्यादिना सू
र्यरथेस्थिततयाध्यातैर्नागेंद्रैःसर्पैःपरितोग्रस्तपादंतादृ
शसर्प्पविषैः आहतंव्याकुलीकृतंतैललिप्तांगंनग्नंदि
गंवरंभानुकिरणैर्दग्धमधोमुखंस्वरिपुंध्यात्वास्वयंसू
र्यमालोकयन्नेवसमुद्रलवणादिक्वथितजलेनदेवी
मस्त्रमंत्रेणासुनातर्प्पयेत्तेनशत्रोर्मृतिः स्यादित्यर्थः प्रयो
गांतरमाह विभ्रतीत्यादिना कार्पासवीजनिंवपत्रयोसमु
च्चयोनविकल्पः वाद्यश्रवणात् विभ्राणामित्यादिनाप्र
योगांतरं तर्जनीतन्मुश | ध्यात्वोत्यादिनाप्रयोगांतरं
अजामेषीतदीयरुधिरमरिचाभ्यांयुक्तेनोदनेनदिनत्रयप
र्यंतंहोमाछत्रुसेनायाउच्चाटनंस्यादित्यर्थः प्रयोगांतरम
ग्नीत्यादिना दक्षिणेनवह्निंवामेतत्रिशूलंविभ्राणांप्रलया
ग्निज्वालाकारांदुर्गांविभाव्यसर्षपतैलसंस्पृष्टैर्धत् रवी
जैःकिंवासर्षपमरीचाभ्यांहुत्वारिपूणांमोहःस्यादित्यर्थः
कालांजनेत्यादिनाप्रयोगांतरं व्रणकृत् भन्नातकः सिंहा
धिरूढामितिप्रयोगांतरी अतिदुर्गादयःपंचजातवेदोमं

पृ० २२७ब) त्रभेदाएववक्ष्यमाणाःतत्तदधिष्टात्र्यःपंचदेवतातिदु
र्गादिपदैरत्रविवक्षिता तासांचतत्तदुक्तध्यानपूर्वकात्त
त्तत्प्रयोगात्ससकाम्यार्थःसिद्ध्यति तदेवेदंप्रपंचयति
अतिदुर्गामित्यादिना यद्यप्येतन्मंत्रप्रयोगान्परिसमाप्यै
वप्रकरणांतरारंभणंमुज्यते तन्मध्येतथापिदुगाध्यान
प्रसंगादवांतरदुर्गाणांप्रस्तावःकृतोनदोषायेतिमंतव्यं
अपोमुष्टिःषड्गःपुलकैःतुछवान्यैःनिःसारधान्यैरि
तियावत्फलिनीप्रियंगुः अतिदुर्गादिमंत्रैरेवातिदुर्गा
दिध्यानानंतरंतेतेप्रयोगानुष्टेयाइतिमंत्राकांक्षाया
माह अतीत्यादिना अतिदुर्गाणिविश्वानावेवसिंधुंदु
रित्याग्निःजातवेदसेप्रानवामसोममरातीयतोनिदधाति
वेदः सनःपरिषदितिचतुश्चत्वारिंशदक्षरोयमतिदुर्गा
मंत्रः गाणिविश्वानावेत्यादिअतिदुरित्यंतश्चतुश्चत्वारिं
शदूर्णेवगाणिदुर्गामंत्रः विश्वानामेवेत्यादिदुर्गाणि
पदांतः संपूर्णमंत्रेवविश्वादुर्गामंत्रः सिंधुंदुरितात्यग्नि
रित्यारभ्यनावेवपदांतःसंपूर्णमंत्रःसिंधुदुर्गामंत्रः अग्निः
जातवेदसेशुनवामेत्यादिकः सिंधुंदुरितातिपदांतःसर्व
मंत्रेवअग्निदुर्गामंत्रित्यर्थः इतिपदार्थादर्शाद्यनुसारी
पंथा हर्षदीपिकाकृतस्तु अतिषदितित्र्यक्षरोतिदुर्गामं
त्रःगाणिदुरितानिगाणिदुर्गाथाः विश्वानीतिविश्वादु
र्गायाःसिंधुर्विति सिंधुदुर्गायाःअग्निःत्यितिअग्निदुर्गा
यामंत्रितित्र्यक्षराएवपंचापिमंत्राइत्याहुः अत्रेदंवक्तव्यं त्रि
ष्टुवीरितेतित्वन्मतेऽसंलग्नेमपूर्णं मंत्रस्वरूपस्यत्र्यक्षरात्म
नःकंठरवेणैवोद्धृतत्वादाद्यंतपदमपिचानतिप्रयोजकं

पृ० २२८अ) अतिदुर्गेयमितिदुरित्यादिमात्रादेवाभीप्सितार्थलाभात् 
अंगणेस्थंडिलंकृत्वावल्यंतेकः प्रयोगः अग्निंस्थापयि
त्वातदग्रेजपितिपरप्रयोगः | उभयत्रापिहोमःकिंचिद
नुष्टेयेवेतिहर्षदीपिकाकारः पश्चिमामुखितिस्मर
णमात्रार्थं पूर्वमेवतथापरिभाषणेनापूर्वविधानासंभ
वात् शालीनित्यादिकस्तानेवभक्षयेदित्यंतेकःप्रयोगः
व्राह्माद्याज्यांताष्टद्रव्यैःप्रत्येकंसहस्रसंख्ययाहोमात्संप
ल्लाभितिप्रयोगांतरं सिकताप्रयोगमाहभास्करित्यादिना
साक्षात्समुद्रगामिन्याभागीरथादेः स्वच्छंजलंयत्रस्थाने
भवतिततःसिकतावालुकाउद्धत्यशुष्काःकृत्वाकर्क
रकेशाद्यपनयनरूपशोधनंकृत्वापंचगव्येषुप्रक्षिप्यपू
र्वोक्तविधिनासंस्कृतेवह्नौपलाशापरपर्यायव्रह्मवृक्ष्यनि
र्मितपादर्व्याप्रचालयन्नेवभुर्जयित्वासिंहादिस्थेर्वेऊ?कृष्णा
ष्टम्यांविशाखाद्यन्यतमनक्षत्रेगुरुशन्यतिरिक्तवारेगृहर
क्षार्थंगृहेग्रामरक्षार्थंनगरेराष्ट्ररक्षार्थंराष्ट्रेयत्रकुत्रचि
त्नसंख्यान्मध्यपूर्वादिक्रमादवटान् कृत्वातेषुगृहर
क्षोदेश्यतायांप्रत्येकंमध्यपूर्वाग्नेयादिक्रमेणप्रस्थमितास्त
थैवग्रामरक्षायामुपदिष्ट्ययापाढकमितानगरराष्ट्रयोर
क्षायांशेणचतुष्करूपघटप्रमाणाःसिकतामुनामंत्रे
णाभिमंत्रितामध्यपूर्वाग्नेयादिक्रमेणप्रक्षिप्यतत्रमध्येप्र
स्तुतदेवतामावाहनादिपूर्वकमभ्यर्च्यपूर्वादितश्चक्राद्यायुधा
निसंपूज्यदेव्यादिकायुधांतदेवताभ्योवलिंदत्वानक्षत्रग्रह
राशिलोकपालेभ्योपिवलिंदद्यात् अनेनकर्मणारक्षासंप
दादिवृद्धिश्चभवतीत्येकःप्रयोगःहर्षदीपिकायांघटाः सि

पृ० २२८ब) कताभिःपूरितावटेषुनिधेयाइतिविशेषः तंत्रांतरे देक्षां
तरंगच्छतियोर्थकामीतस्यैवनाम्नाजुहुयाद्धृतेन अष्टाधिकं
सप्तदिनंसहस्रंशीघ्रंसमागच्छतिसोतिदूरादिति तस्यनाम्नासा
ध्यनामयुक्तेनमंत्रेणाष्टोत्तरसहस्रसंख्यया सप्तदिनपर्यंतंहु
त्वापरदेशंगतः शीघ्रंसमागच्छेदित्यर्थः तथा रक्तकार्यासयु
ष्वापिमंत्रेणा तानामित्यादिनाशुद्धत्वंचपूर्वोक्तदीन्याभागीर
थीगंभीरजलादितुद्धरणादिना विकाराः षोडश कुडवःक
र्षचतुष्कं चरुस्थापनंपंचगव्यस्थापनंशिलास्थापनमपिसि
कतास्थापनविधिनाकुर्वतःफलसमानं गोमयांभित्यने
नगोमयरसस्यैवप्रक्षेपोनगोमयस्येतिध्वनितं कपिलायाः
क्षीरमित्यादिक्रमः प्रयोगांतरमाह एकोनेत्यादिना पालाश
वृक्षस्यकाष्टस्यपीठंकृत्वातत्ररेखाष्टकंपूर्वापरायनंरेखाष्ट
कमेवदक्षिणोत्तरायतंकृत्वैकोनपंचाशत्कोष्टानिसंपाद्यत
त्रमध्येकोष्टेमायावीजंविलिख्यकोणकोष्टचतुष्कंविहायेत
रकोष्टेषुप्रथमपंक्तिमारभ्यैवक्रमादुक्तंचतुश्चत्वारिबर्णंमं
त्रंलिखेत् एवंरीत्यालिखितंयंत्रंजपहोमसंपातादिभिः सा
धयित्वाक्वचिद्रक्ष्यस्थानेनिखनेत्तेनोक्तफलंस्यादित्यर्थः
इदमेवयंत्रंयदिविवादविषयभूमौनिखन्यतेतदाजपपूर्व
कंतल्लाभःस्यात् मदुक्तंतंत्रांतरे विप्रतिपत्तिधरायांनिख
नेत्रश्यंत्युपद्रवाःसद्यिति धारणयंत्रमाह मध्येइत्यादिना
चतस्रःपूर्वापरायताश्चतस्रश्चोत्तरदक्षिणायतोरेखाः कृ
त्वानवकोष्टानिसंपाद्यमध्येकोष्टेमायावीजंपरेषुपूर्वोक्तमंत्रा
ष्टपादानालिख्यजपहोमसंपातसाधितमिदंधारणादुक्तफलं
दद्यादित्यर्थः विसर्गःसंहारः आदानंप्रयोगानंतरंप्रनर्मंत्र

पृ० २२९अ) खीकरणं यदुक्तं विधिवन्मारणंकृत्वामंत्रमूर्तिंविसृज्यच
समुद्रगायांनद्यांतुकंठमात्रेजलेस्थितः अहोरात्रेजपेन्मंत्रमु
ष्टाधिकमहस्रकं शुद्धंमनुंतंस्वीकुर्यादिति आदानप्रकारोयं
विसर्गप्रकारस्तुमूलेवोक्तितिदिक्     यस्योद्योतमती
सतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रेमनिध्वी तिपंथकुलभूः
कूर्माचलोजन्मभू मूपास्यंकृतवीर्ययचाच्युतपदंवाराणसीवा
सभूतज्जेपूर्त्तिमगाद्विपटलःशव्दार्थचिंतामणौ २१
पूर्वोक्तानिदुर्गामंत्रस्यपुनःप्रयोगान्वक्तुमुपक्रमाचरन्न
न्वेतेदिनास्त्रप्रयोगत्वेनैवतंत्रांतरेषुप्रसिद्धानातिदुर्गाप्रयो
गलेनेतियदिकश्चिद्धूयात्तत्समाधानार्थंतयौरैक्यमेवास्ती
तिप्रतिपादयन्नेवदिनास्त्रत्वेनैवतत्प्रयोगानाह अथोदत्या
दिना यत्तुअतिक्रोधाक्रांतस्यनहिस्यादित्यादिनिषेधशास्त्र
मुन्नंघतः शत्रुनिग्रहमिछतःसाधकस्यहितार्थंपटलांतरमा
रभते इतिगूढार्थदीपिकाहर्षदीपिकाकाराभ्यामुक्तं तत्रयु
क्तं पूर्वपटलेपिरागद्वेषोद्रेकान्निषेधशास्त्रोल्लघिसाधकहि
तार्थप्रयोगाणामेववहुशःप्रतिपादनेनात्रविशेषाभावात्
अतिदुर्गामनुःपूर्वमुद्धतेव प्रातिलोम्येनपठितोतिदुर्गामं
त्रेवकृत्यास्त्रमंत्र सयथा तृषरिपनःसदःवेतिहादनितो
यतीराममसोमवानशुसेदवेतजाग्निःन्यतारिदुधुंसिंचवेणा
श्वाविनिणिर्गाडतिइतिचतुश्चत्वारिंशदर्णोयंकृत्यास्त्रमंत्रः
हर्षदीपिकाकृतांपुनरत्रसंपूर्णमंत्रस्यैवप्रतिलोमतांपूर्वत्रत्र्य
क्षरमात्रस्यातिदुर्गामंत्रतामभ्युपगछतामभिप्रायंनविद्यः न
चपूर्वपटलोक्तोतिदुर्गामंत्रस्त्र्यक्षरात्मातत्तदुक्तप्रयोगोपयो
गीभिन्नेवविनास्त्रतादात्म्यमापन्नोतिदुर्गामंत्रोपृथगेवसोयंन

पृ० २२९ब) त्र्यक्षरःकिंतु अतिदुर्गाणीत्यारभ्यसनःपरिषदित्यंतश्चतुश्च
त्वारिंशद्वर्णितिवाच्यं पूर्वपटलेअतिदुर्गामंत्रस्त्रिष्टुवुक्तः
सेवदिनास्त्रं असावेवप्रतिलोमपठितः कृत्यास्त्रमितित
त्फक्विकादर्शनेनतथाभिप्रायस्यवर्णयितुमत्राक्यत्वात्
अतिदुर्गामंत्रयोरेवपटलभेदात्त्वदुक्तिमात्रादेवभिन्नरूपता
कल्पनेप्रमाणाभावाच्चेतिप्रामादिकेवायंपूर्वापरग्रंथः
दिनास्त्रमंत्रस्यषडंगमंत्रानाह दिनास्त्रस्येत्यादि अनुलोमो
दितात् जातवेदसेथुनवामेत्यादिनोक्तात् जातवेदसेशुनवा
महृदयायनमः सोमरातीयतोशिरसेस्वाहे त्यादिपूर्वोक्तमं
त्रैः षडंगन्यासःकार्ययितिफलितार्थः एतेनृष्यादयोपि
तदीयाएवेतिसूचितं षडंगादीनित्यादिनावर्णन्यासपदन्यास
योः संग्रहः मनोराद्यपदेनैवषडंगानिचपूर्ववत् द्राङाघेन
चतानिस्युरतिदुर्गामनोरपीतिवचनात् अत्रवचनात्संप्रदाया
च्चद्राङ्स्त्रींव्लंसःइतिपूर्वोक्तवीजपंचकमपिदेयमितिविशेषंप
दार्थादर्शकाराउपदिशंति कृत्यास्त्रमंत्रस्यषडंगमंत्रानाह कृ
त्यास्त्रस्येत्यादिना प्रतिलोमोदितान् आग्नेयास्त्रमंत्रकथितान्
तथाच ओंह्रींदुःग्निःत्यतारिदुधुंसिंजादवेदसेमांरक्षरक्षास्त्रा
यफठृदयायनमः ओंह्रींदुःववेनाश्वाविणिर्गादुजातवे
दसेमांरक्षरक्षास्त्रायफट्शिरसेस्वाहंत्यादयः पूर्वोक्ताज्ञेया
स्त्रमंत्रषडंगमंत्रात्रापिकृत्यास्त्रमंत्रेतेभवंतीतिपर्यवसिता
र्थः ऋष्यादयोपितेएवादिनात्राप्यक्षरन्यासपदन्यासपरि
ग्रहः कार्ययभेदादेवध्यानभेदमुपदिशंस्तत्तत्कार्ययकारिप्र
योगात्पूर्वंक्रमानुरोधेनदिनास्त्रस्योपदिशतिभानुविंवमित्या
दिना देवीध्यानंतुतंत्रांतरे उद्यानमध्यपूर्वोक्तसिंहस्कंधोप

पृ० २३०अ) रिस्थितां कालमेघनिभामुग्रांसर्प्पभूषणभूषितां शूलंख
ड्गंकुठारंचखेटखर्प्परतर्जनी दधानांदक्षिणान्यैःस्वैःकरदंडै
रितस्ततः अतिदुर्गामनोर्मूर्त्तिधावमानांविचिंतयेदिति वर
दारिदराभीतिपाणिपद्यैर्विराजितां तामंत्रप्रतिलोमाख्यांसिं
हस्थांचिंतयेच्छिवामिति विशेषध्यानंतुतत्रतत्रमूलकृदेव
वक्ष्यति सूर्ययरथस्थितसर्प्पतिर्ययग्विषग्रस्तंसूर्यविंवगतंअ
धोमुखंमूलाधारगतयाकुंडल्याचग्रस्तंरिपुंकालानलसं
निभेमूलाधारेक्षिपेत् एवंध्यायतिष्टसिद्धिःस्यादित्येकप्र
योगः पूर्वोक्तदिनास्त्रमंत्रेणपरितोग्रस्तंस्वाधिष्टानचक्रेस्थितं
प्राणादिपंचवायुसंवर्द्धितवह्निनादग्धोविग्रहः शरीरंयस्ये
त्येवंभूतंचस्वरिपुंभावयन्नेवयः प्रस्तुतमंत्रंजपेत्तस्येष्टसिद्धिः
स्यादित्यपरः मणिपूरेत्येवंध्यायतोजपतःसैवसिद्धिः अना
हतेमंत्रवह्निनादग्धंरिपुंचिंतयतोप्येवं विशुद्धस्थानेमंत्र
वह्निहतस्यअध्वामुखरिपोश्चिंतनादप्येवंआज्ञाचक्रेस्थित
स्यरिपोः प्रकृतास्त्रेणदाहनादप्युक्तसिद्धिः मूलाधारोगु
दमेढ्रांतरालदेशःस्वाधिष्टानेलिंगादुपरितनोनाभेरधस्त
नोदेशःस्वाधिष्टानेलिंगादुपरितनोनाभेरधस्तनोदेशः
मणिपूरकंनाभिस्थानंअनाहतंहृदयंविशुद्धस्थानंकं
ठःआज्ञाभ्रूमध्यभागः सूर्ययविंवेस्थितंसूर्यकिरणैःप्रति
दग्ध्वशरीरवैरिणंध्यायन्नेवयदिनाभिमात्रोदकेस्थित्वा
मंत्रममुमष्टोत्तरशतसंख्ययाजपेतदासप्तदिनादर्वाक्
वैरिमरणरूपेष्टसिद्धिःस्यादितिपरः प्रकारः भौमवार
मारभ्यसप्तदिनपर्यंतंसूर्योदयादस्तपर्यंतंयद्यमुंमंत्रमा
जपेत्तदापीष्टसिद्धिः दुर्गालयेस्थित्वाप्रस्तुतमंत्रेणसंवे

पृ० २३०ब) ष्टितांगंचिंतयन्नेवयद्यमुंमंत्रमभिजपेतदापीष्टसिद्धिः दुर्गा
मूर्तिस्पृशन्नेवदिनत्रयमुपवसन्तेवामुनामंत्रेयाप्रपीडितंभू
लोपरिनिविष्टंस्वरिपुंचिंतयन्नेवचयद्यमुंमंत्रमभिजपेत्तदाप्यु
क्तेष्टसिद्धिः रविरथगतसर्प्पविषैर्दग्धानिसर्वाण्यंगानियस्ये
त्येवंभूतंरिपुंसूर्यमंडलेस्थितंचिंतयित्वोष्ट्यजलेन्नप्रस्तुतमं
त्रेणतर्प्पयतोपीष्टसिद्धिः सूर्यमंडलादागतयाज्वालयाश
रीरंग्रस्तंशरीरंयस्येत्येवंभूतंरिपुंध्यायतोपीष्टसिद्धिः राहु
णाग्रस्तस्यसूर्यस्यमंडलेस्थितंमंत्रवर्णमयैर्वाणैः परितो
विद्धंस्वरिपुंप्रतिपद्यध्यात्वायुतसंख्ययामंत्रमिमंजपतो
प्युक्ताभीष्टसिद्धिःस्यात् प्रलयाग्निसंनिभांसिंहस्कंधारू
ढांकालरात्रिस्वरूपांदक्षवामहस्ताभ्यांक्रमेणशूलपाश
धरांसूर्यमंडलमध्येस्थितांरक्तीभूतनेत्रत्रयनिर्गछद्धि
स्फुलिंगनिर्दग्धशरीरोति एवव्याकुलीकृतोरिपुविग्र
होययेत्येवंभूतांसर्वैरपिप्रकटतयाज्ञातुंशक्याभिर्दंष्ट्वा
भिर्युक्तांभुवोःकौटिल्येनभयानकीकृतवदनांतर्जनीमु
द्रयारिपुंभीषयंतीदंष्ट्रानिर्यत्किरणैःसर्वदिशांमध्यभा
गान्प्रकाशयंतीत्रिशूलेनवै रिवक्षःस्थलस्फोटयंती
दुर्गादेवीप्रतिपद्यध्यात्वादिनत्रयंमंत्रमिमंजपतोपीष्टसि
द्धिः अस्त्रमंत्रस्यदिनास्त्रमंत्रस्योक्तानृष्यादिवर्णपदन्या
सान्कृत्वाप्रलयानलप्रभांक्रुद्धांरक्तवस्त्रांरक्तत्रिनेत्रां
सिंहारूढांधावंतंरिपुंप्रतिधावंतींखड्गेनरिपुशिरःछि
त्वातत्कालमेवाकाशमागतांदुर्गांध्यात्वात्रिदिनमुपवस
न्नेवयदिमंत्रमिमंजपेतुतदाप्युक्तेष्टसिद्धिः जपसंख्याके
तिचेत् त्रिदिनमित्युक्त्यासूर्योदयादस्तपर्यंतंन्यासादि

पृ० २३१अ) कालातिरिक्तकालेयावान्जपःसंभवतिसैवप्रात्यहिक
जपसंख्येतिगृहाण एतावत्पर्यंतमुक्तप्रयोगात्दिनेव
कुर्यान्नरात्रावपीत्याह कर्माण्येतत्यादिना प्रयोगांतरमा
ह पश्चिमेत्यादिना पश्चिमामुखंयत्रद्वारमस्तितादृशशि
वालयस्थितंलिंगमित्यर्थः पश्चिमाभिमुखंयत्तिंगसहस्रसं
ख्यमितिकर्मधारयंकेचिदाहुःकारस्करस्यसमिद्भूतसह
स्रसंख्यकाष्टेषुप्रत्येकंत्रिकोणंतदंतःसाध्यनामयुक्तान्मं
त्रस्यैकैकवर्णानालिख्यमेषरक्तेनसंयोज्यसूर्ययमंडलेप्रल
याग्निनिभामित्यादिमूलोक्तप्रकारेणदेवींध्यायन्नेवसह
स्रसंख्ययाजुहुयादित्यर्थ प्रयोगांतरमाह ऊर्द्धमित्यादि
ना भुजंगमंजीवंतंकृष्णसर्प्पं अधःस्थितेनैवोष्मजलेनत
दूर्धमेवस्थितकृष्णसपास्येतर्प्पणंनतु व्यक्त्यंतराश्रयणं
मध्याह्नेत्यादिनाप्रयोगांतरं शूलेषुप्रोताहितावैरिणोप
येतिविग्रहःऋक्षवृक्षेत्यादिनाप्रयोगांतरं खड्गेनकृत्तःछि
त्तोऽहितोयथा प्रजपेदिति जपेप्रकर्षश्चवक्षमाणलक्षण
कपल्लवाश्रयणादिरूपः प्रयोगांतरमाह प्रकल्प्येत्यादि
ना मेषरुधिरपरिप्लुतत्वंवारद्वयंप्राणप्रतिष्टातःपूर्वं
होमकालेच एतावतादिनास्त्रप्रयोगानुक्त्वाकृत्यास्त्रप्र
योगानाह आधारादित्यादिना स्वगृहंमूलाधारं प्रयो
गांतरमाह अंगारेत्यादिना चिताग्नौस्वगृहादिष्वेवकुडो
परियथोक्तविधिनास्थापितचितावह्नौ केचित्तु चित्ताव
ह्निः चितायांदह्यमानायांद्योवह्निः सेवनतुक्वचित्तस्या
नयनं नापिसंस्कारांतरमितिवदंति चतुर्दश्यामिति प्र
योगांतरं व्रणतैलंभल्लातकतैलं तुषास्थीत्यादिप्रयो

पृ० २३१ब) गांतरं तुषाधान्यस्य अस्थीतिमनुष्यस्येतदुभयंमेल
यित्वाप्रतिमाकारां कृत्यास्त्राभिमंत्रितवालुकासंवंधा
वेवतज्जलस्यकृत्यास्त्रक्वथितत्वंनतुसंस्कारांतरंकिं
चित् तडागादीत्यादिनावापीकूपादिपरिग्रहः नदीनां
तुवलवद्वेगाद्वालुकानामेकत्रस्थित्यसंभवान्नोपादानं
अन्यथानद्यादामित्येववक्तुमुचितंस्यात् कृष्णांगारेत्या
दिप्रयोगांतरं प्रेतभस्ममंत्राक्षरसंख्ययाजप्त्वामहिषाज्ये
नसंपृक्तंकृत्वामंत्राक्षरसंख्याकाएवगुटिकाःकृत्वाकृता
प्राणप्रतिष्टादेव्यायासुतुश्वितिकाष्टैर्वृद्धिमापन्नेवह्नौजु
हुयात् श्मशानेत्यादिनाप्रयोगांतरं माहिषैःपंचगव्यैरि
तिलाक्षणिकःप्रयोगः प्रयोगांतरमाह सप्तारवारेष्वित्या
दिना अंगारवारमारभ्यसोमपर्यंतंकुलिकवेलास्वेवाग्ने
यादिशैवीपर्यंतंसप्तदशसुदुर्गायाआलयेस्थितावालु
कागृहीत्वासप्तमेहनिकुलिकवेलायांतद्ग्रहणोत्तरंताः
सर्वाःसप्तापिवालुकाएकीकृत्यस्पृष्ट्वामुंमनुंजपेदित्यर्थः
यथापुरेति विषकाष्टाग्नौविषकाष्टदर्व्याभुर्जयेदित्यर्थः
प्रयोगांतरमाह व्रह्मदंडीत्यादिना व्रह्मदंडीविजया मकं
टिकाकाकपिकछ्रःकरक्रोशनिकावज्रकंदः उत्सादःपुन
रप्यगमनाभावंविशिष्ट उच्चाटनं प्रयोगांतरमाह षड्विं
दुषड्भूमित्यादिना षड्विंदुःकीटविशेषोयस्यनामांतरंपं
चकूटेति तस्यपंचविंदवःश्वेतेकोन्यवर्णःसचवर्षासु
प्रथमजलपातेदृश्यते तदुक्तं पंचकूटस्यकीटस्यपंचस्युः
श्वेतविंदवः भिन्नवर्णस्तथाचैकःसुस्निग्धःश्वेतवर्णतः
भवेत्सजलदारंभेषड्विंदुरितिकीतितिति पुत्तल्यांसाध्य

पृ० २३२अ) जन्मर्क्षवृक्षोद्भवायामितियेशेषः महाप्राणिशिरःखंडा
नित्यर्थः कपालशकलानित्यस्य इतेवारभ्यप्रयोगांतरे
प्राणस्थापनंसाध्यस्य प्रयोगांतरमाह अजेत्यादिना अहिं
जीवंतंकृष्णसर्प्पं तंद्यटंस्पृष्टाजपःतस्यैवसंपूर्णस्यहोमः
साध्येत्यादिनाप्रयोगांतरं विडालंकृष्णमार्जारंपूजादीत्या
दिनापिधानरक्तदस्त्राछादनपरिग्रहः कृत्यास्त्रपाठपू
र्वकंप्रज्वालनात्कृत्यास्त्रासमेध्वितत्वंवह्नेः व्रणतैलेनभ
ल्लातकतैलैनामुतहोमानंतरंपटकर्मकोहोमःसुंदरमि
त्यादिनाप्रयोगांतर क्रमादितिराजीभिटयुतहोमंपरिसमा
प्यभल्लातकसमिद्भिरयुतहोमंसमाप्यतिलतैलेनायुत
होमंकुर्यादित्यर्थः अत्रतैलशव्दप्रत्येकमभिसंवध्यति
तिपदार्थादर्शकारःस्थापितानिलांकृतसाध्यप्राणप्रति
ष्टांहस्तेनतु हृषाकृत्याकर्त्तारमपीति नन्वेवंसत्यकर्त्त
व्यताप्रसक्तौव्यर्थेप्रयोगविधिस्तन्निरूपणंचेत्यताहस
जपेदिति तथाचात्मरक्षाभवत्येवेतिनतदकरणंप्रसक्तमि
तिभावट || त्रिष्टुप्मंत्रप्रसंगादिंद्रत्रिष्टुप्मंत्रोपीहलि
ख्यते गृत्समृषिःत्रिष्टुप्छंदः इंद्रोदेवता इंद्रश्रेष्टानि
द्रचिणानिध्वेहिहृत् चित्तंदक्षिणस्यसुभगत्वमस्मेशिरः
पोषंरपीणामरिष्टुंतनूनांशिखास्वाद्यानंवाचसुदिनत्वम
ह्रांकवचंसंपूर्णमंत्रेणास्त्रमितिपंचांगन्यासः शीर्षालि
केश्रवणनेत्रंसद्योणगंडदंतोष्टपाणिपदसंधिषुसाग्रेषु
आधारेनाभिजेजठरस्तनेपार्श्वपृष्टहृन्मस्तकेषुमनुवि
न्न्यसतुक्रमेणविन्यस्यैवमंत्रवर्णान्पदानिन्यसेद्भूयोदेवता
त्वप्रसिद्ध्यैस्थानेष्वेषुद्व्यष्टसंख्येषुदेहेताराद्यानिष्टसंख्यानि

पृ० २३२ब) मंत्री शीर्षेश्रुतिकपोलासंदक्षपार्श्वकुटीषुच गुह्यवामक
टीपार्श्वेसांसुगुंडः अवःस्रुच आधारनाभिहृदयेवदने
षुयथाक्रमं एवंपदानिविन्यस्यध्यायेत् मांतंगारातिपी
ठेस्थितमतिरूचिरंनंदनेकल्पवृक्षैर्मंदाराद्यैर्मनोज्ञैर्विवु
धमुनिनुतंनप्रकार्त्तस्वराभं हस्तोद्यत्स्वर्णकुंभप्रकरप
रिगलद्रतूधाराप्रवाहान्वर्षंतंवांछितार्थप्रदमरपतिंसु
प्रसन्नंनमामिइति अथपूजा ऋध्यैनमः १ मृद्ध्यै २ सु
खदायै ३ मनोज्ञायै ४ कांत्यै ५ कामदायै ६ सुरूपायै ७ 
कामरूपायै ८ इत्यष्टपीठशक्तीःसंपूज्य ओं नमोभगवते
रनूमयायसिंहासनायनमः इतिकर्णिकांपूजयेत् इंद्र
स्यवामपार्श्वेपुलोमनंदनायैनमः पुरतोमातलयेनमः त
तोंगदेवतापूजाकेसरेषुप्रथमावरणं मंदारायनमः सं
तानकायनमः २ कल्पवृक्षायनमः ३ हरिचंदनायनमः ४
इतिपूर्वादिचतुर्दिक्षु पारिजातायनमः इतिमुख्यस्यपृ
ष्टे इतिद्वितीयकेसरेष्वेवअंगाद्वहिः अष्टदलमूलेषुआ
दित्येभ्योनमः विश्वेभ्योदेवेभ्योनमः २ मरुद्भ्योनमः ३ 
प्रजापतिभ्योनमः ४ वसुभ्योनमः ५ अश्विभ्यांनमः ६ रु
द्रेभ्योनमः ७ साध्येभ्योनमः इतितृतीयंदलमध्येउर्वश्यै १
मेनकायै २ रंभायै ३ घृताच्यै ४ युंजिस्थलायै ५ तिलोत्त
मायै ६ चित्रलेखायै ७ उत्ततायै इतिचतुर्थं दलाग्रेषुगुरु
भ्यो १ नारदाय २ तुंवुरवे ३ चित्रस्थाय ४ अभ्रमुवल्लभाय ५
वाजिपतये ६ अदित्यै ७ जयंताय ८ पंचमंचतुरस्रेइंद्राय पू
र्ववत्वज्रादयोपिपरतः इतिषडावरणानि पुरश्चरणार्थं
लक्षंजपः त्रिमधुरसिक्तैःकपलैर्दशांशेनहोमः शेषंपूर्ववत्

पृ० २३३अ) अथप्रयोगः दूर्वात्रिकैश्चाथसहस्रसंख्यंदुग्धाप्लुतैः सप्तदि
नंहुनेद्यः रोगैर्विमुक्तःसहवंधुवर्गैः शतंसजीवेछरदानरो
सौ प्रयोगांतरं पाशांकुशौकामभंभीतिमुद्रांकरैर्दधानंक
मलासनस्थं रक्तांशुकालेपनमाल्यमेनंशद्वीपतिंतल्पतले
निशीथे विचिंत्यपाशांकुशशाक्तिवीजै युक्तंमनुंमंत्रितमः
सहस्रं जपन्ननंगानुरचिन्नवृत्तिमययुर्व शीमानयतेनिजांके
इतिकाममुद्रावरमुद्रापाशांकुशाभ्यांपुटितंशक्तिवीजं त
थाचांह्रींक्रोंइंद्रश्रेष्टानिद्रविणानीत्यादिऋक् इतिसप्तत्रिं
शदक्षरकंमंत्रंसहस्रावृत्याजपतोवश्यमुर्वश्याद्याकर्षणंस्या
दित्यर्थः प्रयोगांतरं वराभीतिशक्तीः पविंवापिहस्तैर्वहंतं
सुरक्तंप्रसन्नाननाव्जं वरलारानिमेनंविचिंत्यार्कविंवेप्रजप्या
त्सहस्रंसमृद्ध्यैदिनादाविति दिनादौप्रातःप्रयोगांतरं पृथु
लांयोमधुरयुतांशालीनांमंजरींजुहोत्यग्प्रः सशालिपूर्णगृ
हस्थान्मंत्रितमोमंडलत्रयादर्वाकिति त्रिमधुरसिक्ताभिर्मं
जरीभिःसहस्रायुतादिसंख्ययाजुह्वूतः पुंसोवश्यंमंडलत्रयाद
र्वाक्शालिसमृद्धिःस्यादित्यर्थः गीर्वाणेंद्रास्तुमंडलत्रयाव
धिकालोहोमस्यैवनफलस्ये त्याहुः मूलस्वारस्यंतुनात्रार्थे
त्वन्मतेकियान् प्रयोगकालितिचेत् यावतालघुगुरुकार्य
व्यवस्थितसहस्रादिसंख्यापूर्त्तिस्तावानेवेतिगृहाण एके
नयदिनसिद्धिरितिन्यायस्तुसर्वेषामप्यादरणीयेवेतिदि
क प्रयोगांतरं वैश्वदेवविरचितौगृहाश्रमीयोजुहोतिवसुसं
ख्यमंधसा तस्यभक्तमतिमिष्टमन्वहंसंप्रयच्छतिसहस्रलो
चनः प्रयोगांतरं सकृदुच्चरितोप्यमराधिपतिर्मनुवर्ययममुं
दिसस्यमुखेमुखजस्यकुंटुंवयुतस्यपरंप्रददात्यशनंदिनशः

पृ० २३३ब) सरसं प्रातरेकवारमपिमंत्रममुंजपतोव्राह्मणस्यकुटुंवयुत
स्यावश्यमत्नंप्रयछतींद्रित्यर्थः अथयंत्रं साध्याख्याकर्मयु
क्तंशिखिपुरयुगलस्यालिखेत्कर्णिकायांतारं कोणेषुवी
जंवसुदलकमलेकेसरोद्यत्स्वरौद्ये दिक्पत्रेष्विंद्रियार्णान्
गुहवदनमितान्कोणपत्रेषुपश्चादावीतंव्यंजनार्णैरव
निपुरयुतंयंत्रमैंद्रंतदेतदिति षट्कोणकर्णिकायांप्रण
वःतन्मध्येसाध्यनामादिःषट्कोणेष्वावृत्यालमितींद्रवी
जी तद्वहिरष्टदलस्यकेसरेषुद्विशःस्वराः पूर्वादिचतुर्दि
क्दलेषुपंचशःपंचशःआग्नेयादिविदिक्दलेषुषट्धा
षट्धामंत्रवर्णाः तद्वहिर्वृत्तैकादयःतद्वहिश्चतुरस्रमि
त्यर्थः तत्फलंतत्रैव आलिख्येदंताम्रपत्रेसुजप्तंहुत्वावह्नौसा
धुसंपातसिक्तंरक्षांकुर्ययात्स्थापितंमंदिरादौरक्षोभूतप्रेत
चौरादिकेभ्यः इति यदद्यकच्चवृत्तहन्नुदगाश्रभिसूर्यये
सर्वंतदिंद्रतेवशेइतींद्रगायत्रीचत्रित्रिवर्णक्रमेणपूर्वव
द्भुपुरेवलेख्येति सूर्ययपुत्रसूरियमितिवर्णत्रयंलिखेनु
सर्त्तव्यं अथलवणमंत्रप्रयोगानादर्शयितुंप्रतिजानीते
अथविति यद्यपिचैकैकनिरपेक्षस्यजपोहोमादिष्टनियोगा
दृवांभेदसाधनमनुपयुक्तं तथापिएकैकयाप्रजुहुयादृवेत्या
दिवक्ष्यमाणप्रयोगेतदुपयोगात्तद्भेदंसाधयितुमाह ऋग्या
द्याःकथिताइति अत्रग्रंथेऋचामद्याःवर्णाःकथितानसंपू
र्णाइत्यर्थः तदेवविशदीकृत्यदर्शयति पूर्वेत्यादिना लव
णांभसिपूर्विकाऋक्पूर्वाप्रथमास्तीत्यर्थः तेनजपहोमादि
षुतस्याः पूर्वंविनियोगोभवति साचसंपूर्णोद्गताचार्ययैःपृथि
वीमुदकंवोत्काणांभसीतिततःपरंतीक्ष्णोस्युग्रोसिहृदयंतवे

पृ० २३४अ) तिलवणस्यगीः पृथ्वीइतिचमातालवणस्यवरुणःपिता प्र
थमेयमिति पृथ्वीइतिचतुर्थस्वरोतरंसंध्यभ्रमंह्रस्वकरणनि
रासायमूलकृतोपिपृथ्वीइतिदीर्घांतद्व्यक्षरपाठेवसंमतपल
वण मंत्रस्यद्वात्रिंशदक्षरकत्वस्यपूर्वमुक्तस्यपृथिवीतित्र्यक्ष
पाठेविरोधापतेः एतेनृगाद्याकथितापूर्वलवणां भसीति
मूलपाठंक्वचिल्लेखकप्रमादपतितमपिप्रामाणिकंमत्वापूर्व
लवणेत्यादिपूर्वाऋक्नतुलवणेत्यादेत्युपदिशंतःप्रत्युक्ताः
आचार्यैःपृथिवीवर्णभूतंलकारमारभ्यैवप्रथमाद्याऋवुपक्र
मात् सर्वत्रैवपूर्वपदस्यपाठादर्शनाच्च द्वितीयांसूचयति लव
णादिद्वितीयेति सासावुद्धतातैरेव द्वितीयायालवणेइत्युप
क्रमः हूयमानेत्वितिकुतोनिद्रेतिचकुतोरतिः लवणंपचती
त्युक्त्वातथापावयतीतिच लवणंछिंदतीत्त्युक्त्वाभिंदतीतिर
भाष्यनु अमुकस्यदहगात्राणिदहमांसंदहत्वचमिति तृती
यांसूचयति अन्यादहाद्येति अन्यातृतीया सषाशुद्धतातैः द
हेतिचतृतीयाभवेदवुपक्रमः लगस्थियज्जानीत्यस्थिभ्योश
व्दंमज्जिकांदह ततोयदीतिसंभाष्यवसतीति पदंवदेत् योज
नेतिशनेवर्णान्रदीनांवाशतांतरेइति चतुर्थींचसूचयति
दंदग्ध्वेति आचार्ययैरप्युद्धतंयथाः तंदग्ध्वतिचतुर्थ्यादौन
यमेशीघ्रमित्युत अग्नेइत्येतदंतेस्याल्लवणस्येतितेजसा नग
रेलोहवर्णाःस्युःप्रकारेकृष्णवर्णकाः सर्प्पेत्यंतेकृतार्गेतिले
नत्रैववशार्णकाः मायात्वितिस्याल्लवणमंत्रवर्णाः पुरस्कृतः
इतिपंचमीमृचंचसूचयति यातेपूर्वेति एषापिचोद्धृतातैःया
तेरात्रिःशल्यविद्धस्यशूलाग्रारोपितस्यच यातेरात्रिरितिप्रोक्ता
महारात्रिरितीरयेत् सातेरात्रिर्महेत्युक्त्वानिशेत्येवंतुपंचमी

पृ० २३४ब) ती प्रणवःपाशमापेचांकुशवीजमिदंपुरा वाग्विंद्रामृतवी
जानियंलंबंतदनंतरं चिटिमंत्रोंतिमेभागेमध्येऋक्पंचकं
मतं एवंमिलित्वामंत्रोयमेकोद्व्यग्निभुजाक्षरः तथाच ओं
आंह्रींक्रोंयंलंबंलवणां भसितीक्ष्णेस्युग्रोसिहृदयंतव लव
णंस्यपृथ्वीमातालवणस्यवरुणःपिताः लवणेहूययाने
तुकुतोनिद्राकुतोरतिः लवणंपचतिपाचयतिलवणंछिंद
तिभिंदति अमुकस्यदहगात्राणिदहमांसदहत्ववं दहत्वग
स्थिमज्जानिआस्थिभ्योमज्जिकांदह यदिवसतियोजनश
तेनदीनांवाशतांतरे तंदग्धानयमेशीघ्रमग्रेलवणस्यते
जसा नगरेलोहप्रकारेकृष्णसर्प्पकृतार्गले तत्रैववशमाया
तुलवणमंत्रपुरस्कृतः यातेरात्रिःशल्यविद्धस्यशूलाग्नारोपित
स्यच यातेरात्रिर्महारात्रिःसातेरात्रिर्महानिशा ओंचिटिचिटि
चांडालिमहाचांडालिअमुकंमेवशमानयस्वाहा इतिद्वात्रिं
शदुत्तरद्विशताक्षरोयंमंत्रः २३२ इतिनिष्यन्तोर्थः ऋष्यादि
कमाह अंगिरेत्यादिना पद्मपादाचार्ययैर्मायावीजंवीजमुक्तंहि
शक्तिःस्यात् क्रोंकारोयोंकुशाख्यातदुक्तित्युक्तं अस्यद्वात्रिं
शदधिकद्विशताक्षरमहामालामंत्रस्यअंगिराऋषिअनुष्टुप्
छंदःअग्निरात्रिदुर्गाभद्रकाल्योदेवता ह्रींवीजंक्रोंशक्तिमं
त्रसिद्धयेजपेविनियोगित्यादिकंसंकल्पवाक्यं ओंअंगिटसे
ऋषयेनमः अनुष्टुभेछंदसेनमः श्रीमदग्निरात्रिदुर्गाकाली
भ्योदेवताभ्योनमः ह्रींवीजायनमः क्रोंशक्तयेनमितिऋष्या
दिन्यासमाचरेत् ततश्च ओंचिटिचिटिहृदयायनमः चांडालि
शिरसेस्वाहा महाचांडालिशिखायैवषट् अमुकंमेकवचाय
हुं वशमानयनेत्रात्रयायवौषट् स्वाहास्त्रायफड्तिमंत्रैरं

पृ० २३५अ) गुष्टादिषुहृदयादिषुचविन्यसेत् ततश्चानुष्टेयंध्यानमाह नव
कुंकुमेत्यादिना दक्षादूर्द्धयोराद्येतदधस्तनयोरंत्येइत्यायुधध्या
नमग्निध्यानं वामाधःकपालं वामोर्द्धंपाशः दक्षोर्द्धमंकुशं
दक्षाधस्तात्त्रिशूलं रात्रिध्याने दक्षोर्द्धवामोर्द्धवामाध्येदक्षो
धोहस्तपर्यंतंवक्राद्यायुधानिक्रमेणदुर्गायाःदक्षाधःकरे
टंकःपरशुः वामाधःकरेकपालंवामोर्द्धकरेडमरुःदक्षोर्द्ध
करेत्रिशूलंभद्रकाल्याः पुरश्चरणजपसंख्यामाह ऋक्पं
चकमित्यादिना सम्यकचिटिमंत्रादिसहितं अयुतमितिसम
र्थमधिकृत्य असमर्थस्यतुसहस्रत्रयंजपसंख्या यदुक्तमा
चार्यैः अयुतंसंपतोमंत्रीमंत्रकूपंचकान्वितं पूजयेत्त्रिसह
स्रंवासम्यगेनंसमाहितितिकार्यगौरवलाघवाभ्यांवाजप
संख्यागुरुलघुभावः तंत्रांतरेतुकश्चिद्विशेषः गंगादिमुख्य
सरितांतीरदेशसमाश्रिते स्वयमेवसमुद्भूतदुर्गानिलयने
वशी त्रिसहस्रंजपेदेतदथवायुतसंख्यया पूर्वोक्तंचिटिमं
त्रंतुजपेत्तस्यचतुर्गुणमिति प्रयोगकुशलःप्रयोगकरणेयो
ग्यः पुरश्चर्यावत्कालंतावत्कालंनित्यपूजाययावश्यकी
साप्युक्तप्राया| क्वचिद्विशेषस्तंत्रांतरे भीषणे वहुरूपाचती
क्ष्णदंष्ट्रामदोत्कटा मारणीमोहनीकांताकमंडलुधरापिच
अभिचारकरीचेतिलोणमंत्रस्यशक्तयः शक्तयःपीठशक्त
यः पाशांकुशयुटाशक्तिसर्वशक्तिपदंकमौ लासनायनमों
तःस्यात्पीठमंत्रोधुवादिकः ओंआंह्रीक्रोंसर्वशक्तिकमलास
नायनमः इतिपीठपूजामंत्रः मूर्त्तावावाह्यगंधाद्यैर्देवतांसं
प्रपूजयेत् अंगैरावरणंपूर्वंद्वितीयंवह्निमूर्तिभिः तद्वहिः
शूलहस्तादिशक्तिभिश्चसमीरिता उत्कटाद्यैश्चतुर्थीतुपंच

पृ० २३५ब) मावृत्तिरीरिता लोकेशैलोण्यमंत्रस्यविधानमितिकीर्तितं व
ह्निमूर्त्तयोजातहेदःप्रभृतयःपूर्वमुक्तेवशूलहस्तादिश
क्तिराह शूलहस्तांविकेशीदारुणालवणप्रिया वराकरा
लीवात्युग्रातामस्यश्चाष्टशक्तयः उत्कटादीनाह उत्कटो
विकटाक्षश्चशूलहस्तोमहावलः अग्निजह्नःखड्गधरः
कपालीतारणप्रियविति लोकपालाःकथिताएव वज्रा
दयोप्यत्रलोकपालपदेनैवसंग्राह्याः सर्वत्रसाहचर्यात् 
अष्टावरणत्वंतुनामीषां पंचमावृत्तिरीरितेत्यतः पंचावर
णपक्षस्यैवधननात् यथाहि श्रीराजराजेश्वरस्यदत्तात्रेया
नुमतत्र्यावरणपक्षेइंद्रादिभिःसहवज्रादीनामेकावरण
त्वंरुद्रयामलादिषुस्पष्टमुक्तं तथेहापितयोरेकावरण
त्वस्यवक्तुंशक्यत्वादितिमंतव्यं मंत्रस्यास्यदेवताचतुष्टय
मुक्तंतत्पुरश्चरणादावेव प्रयोगेतुवश्याकर्षणरूपेअग्नी
रात्रिश्चदेवतेनतुतच्चतुष्टयं एवंमारणप्रयोगेदुर्गाभद्रका
ल्यावेवदेवतेनतच्चतुष्टयमित्याह अग्नीत्यादिना प्रयोगा
नाह जान्वित्यादिना रात्रोंजानुप्रमाणेजलेस्थित्वामनुम
ष्टोत्तरसहस्रादिसंख्ययाजपतः साध्वोवशीभवतित्वेकः
प्रयोगः नाभिमात्रेजलेस्थित्वाष्टोत्तरसहस्रसंख्ययारात्रौ
जपतोपिफलमेतदितिद्वितीयः कंठमात्रेजलेस्थित्वात
त्संख्ययाजपतोभूयावशीभवेतीतितृतीयःपक्षः पूर्वप्र
योगयोरपिलघुगुरुभावसत्वेननरसामान्योत्कृष्टनरव
श्यविषयलंक्रमादूहनीयं नहिलघुगुरुपक्षयोःसमानं
फलंव्राह्मणापिशक्यंवक्षुं यत्साध्यनामवर्णविदभित
मुक्तमंत्रंताडपत्रेलिखित्वाक्षीरमिश्रितजसेक्वथयेत्ससा
ध्योवक्षीभवतीत्यपरःप्रयोगः ताडपत्रेमंत्रंलिखित्वाभद्र

पृ० २३६अ) काल्याःप्रासादेनिखननादपिपूर्वंफलं एवंविलिख्येत्यनेन
साध्यनामविदर्भितत्वमत्रापिकार्ययमित्युक्तं मंत्रंसाध्यनामवि
दर्भितंकृत्वाताडपत्रेलिखित्वाखदिरकाष्टप्रज्वलिताग्नौतत्प
त्रंमासमात्रंतापयतोशुक्तंफलं त्रिकोणकुंडेगव्यदुग्धेनप्र
क्षाल्यकर्करापनयनादिनाशोधितसैंधवलवणस्यसम्यक्
चूर्णंकृत्वातद्धोमात्सप्ताहपर्यंतंफलंजनवश्यत्वरूपंस्यादित्यं
परःप्रयोगःत्रिकोणकुंडेवदधिमधुघृतयुक्तैः सेंधवल
वणैर्जुह्वतोवश्यमेवपृथिवीपतिर्वशीस्यादित्यपरः प्रयोगः
प्रक्षालनादिनाशुद्धंसैंधवलवणंप्रस्थमात्रमानीयतत्पंच
धाविभज्यतदैकैकभागेनप्रथमादिक्रमादेकैकयाऋवापं
चदिनपर्यंतमेकैकदिनेयस्यवश्यतामुदिश्यमंत्रीयामुकप
दद्वयस्थानेयन्नामोल्लिखेत्सोपमवश्यंवशीभवेदित्यपरः
प्रयोगः पूर्ववदेवशुद्धलवणमेकोनपंचाशदावृत्याजुहु
तोपिकथितफलसिद्धिः शत्रुवशीकरणेपिशुद्धलवणस्यै
वहोमः घृतमधुशर्करात्मकमधुरत्रयसंयुक्तैर्लवणैर्होमा
न्नरादिवश्यताभवतीत्यपरःप्रयोगः पूर्वंदध्नोनिवेशःसांप्र
तंशर्करायाइतिभेदान्नपौनरुक्ष्मं अतेवमधुरत्रयमध्येद
ध्नेवाभिनिवेशोनशर्करायाइतिवदतांमतं नमूलानुमत
मितिप्रतीयते अन्यथापौनरुक्त्यापत्तेः प्रयोगांतरमाह मं
त्रमित्यादिना अष्टमीतदीयैवकृष्णाष्टमी सांगोपांगाइति
कहस्तहृत्पार्श्वकटीयत्स्कंधौकंधराभुजौ पृष्टंतथोदरंउरू
जंघे इत्यंमसंग्रहःकंशिरः पात्पादः कंधराग्रीवा हस्तोम
णिवंधोत्तरभागः भुजसूत्पूर्वभागः उपांगानिभ्रूपुटौचता
रागंडौचनासिका ओष्टौवदशनाजिह्वाचिवुकास्यंसनाभिच
जघनंयोनिगुह्येचजानुनीमणिवंधकौ षष्टीगुल्फौतथांगुल्यः

पृ० २३६ब) करयोःपादयोस्तूलेइति सौम्यांसुंदरींपंचापिंद्वादशांगुलाः
सर्वावयवाः अंगोपांगरूपाः पूर्वोक्तेव प्राणमंत्रकृतंयंत्रंए
तदग्निमपटलेवक्ष्यमाणं प्राणप्रतिष्टापनेविशेषस्तंत्रांतरे
पुत्तलिकायाहृदयंस्पृशन्जीविहस्थितित्यंतंजपेत् इं
द्रियाणिस्पृशन्सर्वेंद्रियाणिवाङ्मनोनयनश्रोत्रघ्राणे
तिपर्यंतं सर्वांगंस्पृशन्प्राणाइतारभ्यसर्वंशिरः स्पृश
न्स्वाहेतिहुयेदिति मातृकान्यासः पूर्वोक्तेव मंत्रन्या
समेवाहू निटीत्यादिना अत्रस्तनयुग्मपदंकदिद्वयपदंच
द्विद्विस्थानविवक्षयाभिहितं श्रुत्योर्दृशोश्चद्विवचनादे
वद्विद्विस्थानत्वविवक्षोवगमः नासायाएकत्वादेकस्था
नवोधकपदाभ्यांसहद्वंद्वकरणाच्चैकस्थानत्वविवक्षा
लाभः कुक्षोःस्थानद्वयरूपतयैवतथात्वमप्रत्यूहं तथा
चमूर्द्धादियाम्वंतंविंशतिस्थानानिसिद्धानि दुर्वादिका
नामपिडात्येकंद्विद्विस्थानत्वभ्रमोमाभूदित्येवमर्थंशिष्ट
मित्यादिनापुनरारंभः दारुणासाध्यनक्षत्रवृक्षीयकाष्टेन
खनेत् निखनेत् निखननंसर्वासामपिप्रत्येकंद्व्यंगुलाध
स्तात् अधोमुखीमिति सिक्यमयीपुत्तल्यभिप्रायेण वक्ष्य
माणमारणप्रयोगेसर्वासामप्यधोमुखी त्वादरणाद्वातथो
क्तिः प्रस्तुतेतुवश्यप्रयोगेपुत्तलीत्रयस्यापिउत्तानस्यैवनि
खननंनाधोमुखस्या यदुक्तंकुंडांतंद्व्यंगुलाधोनिखनतु
तरुजांमूर्त्तिमुत्तानरूपामिति उत्तानंदारवींकुंडेनिखने
न्मंत्रिमंत्रितामित्याचार्याश्वव्रुवते धूमेनस्पृश्यमानामुपरि
मयनजांलयेद्रर्द्धपादां लंवयेदंवरेसिक्थमयीमूर्द्धामधोमु
खीमित्यादिवचनसिद्धत्वंहिसिक्थमययाःपुत्तल्याधोमु

पृ० २३७अ) खीत्वंकुंडस्याधोदारुमययाःस्वस्यासनस्याधः मिष्टमययः स्व
पादस्थितिदेशेस्वासननिकटेएवकुलालमृन्मययाः कुंडस्योर्द्ध
भागेंतरिक्षेमयनमययाःपुत्रल्याःनिखननस्थापनाभ्यांविनि
योगंकृत्वोर्वरितायाःपंचम्याउपयोगमादर्शयति लवणेनेत्या
दि यथान्यायं यस्मिन्निवपुत्तल्यामपिदेवताभूतायांमंत्रषडंग
न्यासंपूर्वोक्तंकृत्वा अंगानिविन्यसेत्स्वांगेनथाप्रतिकृतावपी
तितंत्रांतरवचनात् जपे दिति चिटिमंत्रसहितमृकृ?पंचकमि
तिपूर्वोक्तमेव संहृत्येति अंगुष्टादिमारभ्यमूर्द्धांतमित्यर्थः
पुनस्तस्याःपुत्तल्यास्तुनावित्युपादानात्पूर्वमनेनप्रकारेणस्व
तनौन्यासितिध्वनितं अंगुष्ट्यदिकानामूर्व्वंतानामेकैकस्था
नतयागणनयाषट्स्थानत्वंअन्यत्रस्थानद्वयेवर्णद्वयमेवा
यदुक्तमाचार्ययैः अधोगुह्यादभेदःस्यादूर्द्धंभेदोद्विकेसती
ति अयमर्थः गुह्यंपायुस्थानं तस्यापिगोप्यत्वाविशेषात्तथो
क्तिः तस्मादधः ततःपूर्वतनस्थानानामंगुष्टाघूर्वंताना
मितियावत् अत्रोरुजान्वादेः प्रत्येकंद्विद्विस्थानत्वेप्यभेदःए
कस्थानत्वमेवविवक्षितं एकैकवर्णस्यैवावृत्याततत्रोर्च्चादि
द्वयेन्यासःकार्यितिफलितार्थः ऊर्द्धंपायुस्थानतोनंतरमु
क्तानांतु भेदोद्विद्विस्थानतातत्रस्थानद्वयेवर्णद्वयंन्यसनी
यंनत्वेकाक्षरस्यैवावृत्यान्यासिति तत्किमैकैकस्थानभू
तेलिंगनाभ्यादावप्येवंकार्यंनेत्याह द्विकेसतीति तथाचै
कव्यक्तिकस्थानेवाधादेवनतथास्तनकर्णादिषुतथात्वमे
वा भ्युपेयमिति अग्निमाधायेति पूर्वोक्तविधिनाग्निस्थापनं
कृत्वा साध्यनक्षत्रकाष्टैस्तंप्रज्वाल्यतत्रावाहनादिपूर्वकंमंत्र
देवतांप्रस्तुतामग्निरात्रिरूपांसाणंसावरणंषोडशाद्युपचारैः

पृ० २३७ब) संपूज्यस्तोत्रैस्तुत्वाक्षमाप्य रूप्यपात्रंकुशीतापरपर्यायरक्तचं
दनराजिकापुष्पजलैः संपूर्ययअर्घ्यस्थापनोक्तप्रकारेणसंस्कृ
त्यार्घ्यंदत्वात्वमनेनेत्यादिभिर्हुताशनरात्रिमंत्रैः प्रणमेत् दु
र्गा भद्रकालीमंत्रैःप्रणामस्त्वग्रेवक्तव्यमारणप्रयोगेवोपयु
क्तोनात्रे तिध्येयं पूजार्घ्यदानादिकमपिद्वयोरेवेति यतुपदा
र्थादर्शकृता अग्निमाधायसंदीप्यसाध्यनक्षत्रदारुभिः त
स्मिन्नभ्यर्च्यमंत्रोक्तांदेवतामितिमूलवचनस्थस्यतस्मिन्नित्य
स्यतंत्रांतरोक्तासनेइत्यर्थः अग्नौपूजायाश्चतुर्थपटलेवोक्त
तयापुनरुक्तेःप्रयोजनाभावात् तथाचतंत्रांतरोक्तासनेदेव
तामावाहनादिपूर्वकंसंपूज्यार्घ्यंदद्यादित्युक्तंतन्नसाधीयः
तंत्रांतरोक्तासनस्याप्रस्तुतत्वात् अग्निमाध्ययान्यत्रपूजनेअ
ग्न्यधिकरणपूजायावाधप्रसंगाच्च नचेदंतवाप्यनुमतं अन्य
थाग्नौदेवतापूजाचतुर्थपटलेवोक्तेत्यादिकंकुतोनव्रू
याः तस्मान्नमूलार्थोयमितिसिद्धांतः अथतंत्रांतरोक्तोप्य
र्थोग्राह्यशचयदिस्वीक्रियतंत्रोक्तार्थाविरोधीस्यादितिचेत्
ओं तथाचाग्रावभ्यर्च्यततः पूर्वदिग्भागेचतुरस्रांहस्तमात्राय
तांकुंडाच्चतुष्टयद्वादशान्यतमांगुलमानेनोन्ननांवेदिकांला
क्षारक्तारंजितपादांमनोरमांविरचयय तत्रसप्तहस्तायनंसू
क्ष्मंशुक्लंनवंवस्त्रंचतुर्गुणीकृत्यपरिस्तीर्यतदुपर्ययपिरक्त
वस्त्रंरूपंप्रत्येकंसप्तहस्तायतमंतर्वहिर्भावेनचतुर्गुणीकृत्या
स्तीर्यतत्रप्रस्तुतदेवतांपीठपूजावाहनादिपूर्वकंसांगांसाव
रणांसंपूज्यार्घ्यंदद्यादितिविशेषोत्राप्यनुसर्तव्यितिफलितं
तदेतदुक्तंतत्रांतरे कुंडस्यपूर्वदिग्भावेचतुरस्रंसमुन्नातंहस्त
मात्रायतंलाक्षारक्तपादादिकंनवं तस्मिन्सुविमलंवस्त्रमा

पृ० २३८अ) स्तीर्ययादौसुशोभनं सूक्ष्मंचतुर्गुणीकृत्यसप्तहस्तायतंनवं त
स्योपरिपरिस्तीर्यरक्तवस्त्रद्वयंपुनः विशालमिति सूक्ष्मंचपूर्वव
द्गुणितंनवं अत्रासनेपूर्वरीत्याभ्यर्च्याग्नेःपीठदेवताः आवाह
नादिपूर्वंचाभ्यर्च्याप्रस्तुतदेवता सांगावरणापश्चादययंदानवि
धिर्मतिति प्रयोगादावितिएतन्मंत्रप्रयोगस्यादावंतेवार्घ्यदानं
कर्त्तव्यमित्यर्थः पुत्तलींसप्तधानिर्भिद्येत्युक्तंतत्रयथेछंनिकृं
तनेप्रसक्तेनियममाह प्रथमवित्यादिना प्रोक्तेष्वितिदक्षिण
पादादिरूपैकैकविभागेसप्तसप्तभागान्यथेछमेवकृत्वाए
कोनपंचाशद्भागैस्तावदाहुतीर्जुहुयादितिफलितार्थः अयमे
वमुख्यःपक्षः अधिकाहुतिकत्वात् एकैकांशस्यैकादशै
कादशभागपक्षः पुनरितोपिमुख्यः यदुक्तं सप्तानामंगाना
मेकैकंसप्रभागान्वारुद्रांशान्वाकृत्वाहोतव्यंमंत्रिवर्ययेणेति
दक्षिणःपादितिपुरुषवश्यत्वाभिप्रायं स्त्रीवशीकरणेवाम
पादादित्वं मारणैप्रयोगेपुरुषाणांवामपादादित्वंवक्ष्यतिततः
स्त्रीणांमारणप्रयोगेदक्षिणपादमारभ्यैवावदानंकर्त्तव्यमिति
वोध्यं मारणप्रयोगेविशेषंवक्तुंपूर्वोक्तसकलांशेनविशेषः
इतिदर्शयति पूर्वसंप्रोक्तमित्यादिना तथाचपुत्तलीचतुष्ट
यंनक्षत्रवृक्षादितत्तद्वस्तुभिरेवकृत्वातथैवकुंडाधोदेशादि
षुनिखननंकुर्यात् पंचमीतुलवणेनकर्त्तव्याकिंतुवराहपा
रावतयोर्विष्टेतिला शुंठीपिप्पलीमरीचात्मकं त्र्यूषणंरामठं
हिग्वपरपर्यायंभत्नातकवीजंनिववीजसर्षपाः साध्यवायपा
दसंलग्नंरजश्चेत्येकादशद्रव्यैर्मिलित्वासानुष्टेयेति पूर्वोक्तं
लवणंसामुद्रंतदपितत्रसंयोज्यंमहिषीमूत्रेणजलेनसंपेषणम
मीषां इतित्रयोदशद्रव्याणामत्रापेक्षा पदार्थादर्शकृतस्तुति

पृ० २३८ब) लभल्लातकविंचवीजसिद्धार्थानांतैलमेवग्राह्यं सनिंवति
लसिद्धार्थव्रणक्तैलसंयुतैरित्याचार्यवचनादित्याहुः तं
त्रांतरतयासत्यपिसमाधानसंभवेकुतोमूलवचनस्वारस्यंप
रिहर्जव्यमितितुप्रतिभाति सम्यक्विधायेति तच्चतंत्रांतरे
आयामःपादयोस्तस्याआकद्याश्चतुरंगुलं पादोनद्व्यंगुला
कुक्षिस्तावदेवांगुलोदरं अंगुलद्वयमावक्त्रात्कंठदेशस्य
मानकं शिरसोवक्त्रमानंस्यात्सार्द्धयमिहांगुलैरिति अन्य
त्रविशेषांतरं पंचांशेनमुखंकृत्वातदर्द्धेनगलंपुनःशिष्टे
नसर्वाण्यंगानिपुत्तलीनांप्रकल्पयेदिति दुर्गांवाभद्रका
लींचेतिवाकारेणयुगपद्वयोर्नदेवतात्वमितिसूचितं यु
क्तंचैतत् युगपद्वयोर्भिन्नभिन्नपीठदेवताध्यानभेदेनभि
न्नमूर्तितदावरणादिपूजायाःकर्त्तुमशक्यत्वात् वाकाराभा
वेत्वगत्यापाठक्रमात्पौर्वापर्ययेणतदुभयपूजासंभवेदपीति
केचित् वस्तुनस्तु सर्वेष्वपिपक्षेषुप्रस्तुतमंत्रमुपक्रम्यो
क्तावरणादीनामेवपूजाकरणीयानाग्नित्वादिधर्म्मपुर
स्कारेणप्राप्तावरणानामितिकेचित् प्रत्येकमेवदेवतात्वं
पर्याप्तं नवतुर्षुनापिद्वयोरितिसूचयितुमेवपूजाकरणीया
अग्न्यादिपदानांचतुर्णामपिप्रत्येकंप्रथमांतत्वंमूलकृतः
एकैकैवदेवतास्वस्वगुरूपदेशेनतत्तत्कार्यसमुपदेश्याए
तेन पूर्वत्रापि विकल्पेवनतूभयपूजाद्येक्प्रयोगेइतिध्व
नितं अघ्यंदानमययेकदेवतायाएवेतिरहस्यं त्रिसप्ताहेति
तथाचमासत्रयमध्येकृष्णाष्टमीमारभ्यचतुर्दशीपर्यंतंसं
भवत्सुसप्तदिनेष्वमुंप्रयोगमनुसरतोभीष्टसिद्धिरसाध्या
यिस्यादितिफलितं मारणकर्मणिदक्षिणाविशेषस्तंत्रांतरे स

पृ० २३९अ) स्वर्णंचसमुक्तांगांशोणांदद्यात्सवर्णकां दक्षिणांसप्तकर्षंतु
दद्यान्मारणकर्मणीति शोणांरक्तांसवर्णकांसर्वावयवाव
छेदेनेकरूपवतींकर्षसुवर्णरूपमानविशेषापरपर्यायः
अन्योपिविशेषः श्मशानेनिर्जनेदेशेविदध्यादाभिचारिकं य
त्राभिचारहोमंतुकरोतिभुविसाधकः तत्राभितोभटैरक्षांका
रयेदात्मसिद्धये तथा स्वराष्ट्रसंधौकुर्वीतनकुर्वीतस्वमं
डले यदिकुर्यात्प्रमादेनसाधकोऽ ज्ञानमोहितः तद्राष्ट्रंपी
डयत्येवशनकैर्भूभृतोध्रुवमिति अन्योपिविशेषः सुदर्शन
संहितायां क्रूरकर्माणिकुर्वाणोरिपोरायुर्विचारयेत् ल
ग्नाद्वाशकुनाद्वापिग्रहाणांस्थितिभावतः वेधचक्राद्वाम
काद्वाविवार्यसुविरंसुधीः अभिचारंप्रकुर्वीतनोचेदभिभवे
त्स्वयं प्रतिकूलग्रहग्रस्तःकुर्याच्चेदभिवारकं स्वयंदुःखम
वाप्नोतिमृत्युंवाप्रतिपद्यतिति तथा शत्रुलग्नेनिर्वलेचस्व
लग्नेवीर्ययवाहिनि अष्टमस्थानकेशत्रोर्युक्तेसौम्यैर्निवीक्षिते
अष्टमस्थेनिशाधीशेशत्रोर्मृतिगृहस्थिते अन्येष्वथोखेचरे
षुमृत्युयोगोपकारिषु स्वस्यसंमतलग्नेथजीवितेवलशालि
नि आरभेतवधोद्योगंविशतांदीक्षितोनृपिति नन्वेवंतत
एवशत्रुमरणसंभवात्कृतंप्रयोगेणेतिचेन्न एतेषांहिमर
णप्रतिवंधकतयैवोपदर्शनं तथाचतदभावःप्रतिवंधका
भावपर्यवसन्नः नहिप्रतिवंधकाभावमात्रात्फलमुत्पद्यते
तस्मात्कारणसिद्ध्यर्थंप्रयोगोनुसरणीयेव स्वस्यग्रहाद्यानु
कूल्यंचप्रयोगस्यनिर्विप्नंपरिपूर्णतार्थेप्रयोगफलभोगार्थं
वापेक्षिनमितितदुक्तंनहिकारणसहस्रेणापिफलंभव
तिसत्येकस्मिन्नपिप्रतिवंधकेइतिशत्रोरायुर्विचारयेदित्यादि

पृ० २३९ब) कमुक्तं शत्रोर्मृत्युकारिग्रहापेक्षणंतुदंडचक्रादिन्यायेनसा
मग्नीसमवधानार्थमुक्तं अतेवोपकारिष्टितिनत्वाधायके
ष्वित्युक्तं उपकारित्वंह्यन्येनफलजननेवश्यापेक्षितत्वलक्षणं
सहकारित्वमितिसर्वंसमंजसं अन्योपिविशेषस्तंत्रांतरे तस्या
रात्र्यामुपोस्याथपरेहनितुसाधकः प्राणायामादिभिरपिगा
यत्रीजपहोमकैः विमुक्तपातकोभूत्वासपुनर्विहरेद्वशीति
ननुसाध्यर्क्षद्रुमेणपुतलींकुर्यादित्यादिकंपूर्वमुक्तं तत्रसा
ध्यजक्षत्रवृक्षाणां ज्ञानमंत्रेणतदनुष्टातुमशक्यमेवेत्याकां
क्षायामाश्विनीप्रभृतिसकलर्क्षवृक्षानादर्शयति कारस्क
रित्यादिना कारस्करःकुविलाधात्रीआमलकीखदिरः श्वे
तसारः खदिरविशेषः कृष्णःकृष्णसारःखदिरविशेषःना
गोनागकेसरः रोहिणीवटवृक्षः प्लक्षःकर्क्कटीअंवष्टःआ
म्रातः अर्जुनः ककुभः सर्जः शालः वंजुलोऽशोकः आमुः
कामः खर्क्षवृक्षंछेदयेन्नकदाचनेति प्रतिषेधात्स्वक्षंवृक्षस्यै
वसाध्यर्क्षवृक्षत्वेद्धारांतरतस्तच्छेदनंछिन्नस्यैववापुत्तली
करणंवोध्ये अक्षराणामपिवृक्षास्तंत्रांतरोक्तायथा चंदन
कुचंदनागरुकर्पूरोशीरजलघुसृणाः कंकोल जातीयांसी
मुरचोर पिंपलामूल ग्रंथिरोचनापत्रा पिप्पलविल्वग्रहारुण
तृणकलंवकाहुकुंमिचंदिन्यः सौदुंवरिकाश्मरिकास्थि
राव्जदरपुष्पिकामयूरशिखाप्लक्षाग्निमंथसिंदुननभेटेतिना
षया हीकुशाह्रदर्भाश्चकृष्णदरपुष्पी रोहिणहुंगिरमाला
डुकवृहतीपाटलिचित्रातुलस्यपामार्ग्ग शतमस्वाताद्विभृंग
राजरेफाविष्णुक्रांतामुशल्यष्वांजलिना डूर्वाश्रीदेविसहैतथै
वलक्ष्मीसदाभद्रे आदीनामितिकथितावर्णानांक्रमवशादष्टौ

पृ० २४०अ) षधयः गुलिकाकषायभसितप्रभेदतोनिखिलसिद्धिदामिन्यितितंत्रांतरे
प्येतदौषधिप्रयोजनमुक्तं योयोमंत्रस्तस्यतस्यवर्णौषधिविनिर्मिताः
तत्तद्वर्णोत्थंसंख्याभिर्गुलिकामंत्रसिद्धिदा तथाभिषेकस्तद्धरणं
तत्स्वादस्तद्विलेपनं तत्पूजाचतथासिद्धिर्दायकःस्यात्तचान्यथेति
ननुसंभवेद्रत्रप्रवृत्तिर्वलवदनिष्टादनुवंधित्वज्ञानेसत्येव प्रवृत्तिसा
मान्येतस्यकारणत्वात् इदंतुसर्वेषामपिद्विष्टंयन्नरकंतज्जनकमे
वतथाचप्रवृत्यभावान्निष्यूलमेतत्क्षानंसुतरांत्वेतन्निरूपणमि
त्यताह आत्मेत्यादि आत्मरक्षातत्कर्मप्रभवपातकक्षयंगायत्रीज
पहोमादिभिःसंपाद्यनरकपातादिनिवृत्तिः यथापुरा प्रयोगात्पू
र्वंयथापूर्वोक्तलक्षणात्मरक्षाभूत्तथैवप्रयोगानंतरमपिकर्त्तव्येत्य
र्थः तथाचप्रायश्चित्तेनयथापूर्वेवभविष्यतिनपुनः कश्चिदपिपा
पांशःस्थास्यतीत्यभिप्रायः यद्वा यथापूर्वोक्ताज्ञेयास्त्रादिमंत्रेषुमृत्युं
जयगायत्रीजपाभ्यामात्मरक्षापायविहितिश्चकर्त्तव्यत्वेननिर्दिष्टातथा
सात्रापिकार्ययेत्यर्थः   यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापति
र्नामप्रेमनिधीतिपंथकुलभूः कूर्माचलोजन्मभूः सूपास्यंक्षतवीर्ययचा
च्युतपदंवाराणसीवासभूस्तज्जेपूर्त्तिमगाद्भुजद्विपटलःशव्दार्थचिंताम
णौ              नन्वात्मरक्षांकुर्यादित्युक्तंतत्रचकेनप्रकारेणसाचनु
ष्टेयेत्याकांक्षायांमृत्युंजयमंत्रमुपदिशति अथेत्यादिनारक्षामेवसूच
यति यंभुजंतमिति विक्षितुमप्यक्षमस्यक्वाचर्वास्वाधीनीकरणे तथा
चकिमुर्वरितंरक्षायामितिभावः त्र्यंवकंयजामहेसुगंधिंपुष्टिवर्द्ध
नं उर्वारुकमिववंधनान्मृत्योर्मुक्षीयमाऽमृतादितिद्वात्रिंशदक्ष
रोयंमंत्रः एतन्मंत्रस्यकंठरवेणानुद्धाराद्यद्यन्मंत्रमभिधास्यामीत्यनु
वितंतथाप्यभिधास्यामीत्यस्यविधाननिरूपणेनोपासनार्हंकरिष्या
मीत्यर्थःकरणात्तदोषः अतेववक्ष्येइत्यादिविहायअभीत्युपसर्ग
संवलितंक्रियापदमुक्तं वशिष्टृषिःअनुष्टुछंदःस्त्र्यंवकोदेवता
श्रींवीजंह्रींशक्तिः तदुक्तंश्रीदेव्यौप्रणवौवीजशक्तीयोगःशिवार्च
नेइति प्रणवावित्यभेदेनान्वितंश्रीदेव्योःयोगःविभक्तैर्मंत्रवर्णैः ष
षडंगन्यासकल्पनमुक्तंतत्किं     ||      ||       ||  ||

पृ० २४०ब) ग्राह्याः षट्कर्म्मादिकसाधनेयस्मिकस्मिन्नृतौकार्यमंत्राणां
वाप्यसाधनमितिवसिष्टसंहितावचनंतत्तुकालसहत्त्वेप्र
सिद्धाःसूर्योदयमित्यादिनोक्तावसंतादिपेवृतवोव
श्यादिषूपादेयाः| अन्यावश्यकेषुराजक्रोधविषग्रस्त
प्रसवादिप्रयोगेषुतुयस्मिन्कस्मिन्नपितृतौननुतत्तत्कर्मनि
यमिततत्तदनुप्रतीक्षयाकर्मकार्ययमित्यर्थकंगौणर्न्नुपरत्वेतु
गौणेवृतौकार्ययामित्येवव्रूयात् | केचित्तु अन्येवसं
तंपूर्वाह्णंग्रीष्मंमध्यंदिनंविदुः प्रावृट्कालंवापराह्णंसं
ध्यांनशिशिरंविदुः इतरांशेप्रमाणाभावात् | नवषट्को
णमेवास्तुकृतमष्टदलेनमंत्रवर्णैस्तुयादिभिर्वेष्टनमेवा
स्त्वितिवांच्यं| पत्रलिखितैरथयादिर्वैर्णैरितिमूलविरोधाप
न्नेः| वर्णवृत्तमिति| मातृकावर्णवृत्तमित्यर्थः| इतिगूढा
र्थदीपिकाकृतः| तदेतदवशिष्टेनवहिः संवेष्ट्येतिपद्मपा
दावार्यग्रंथविरुद्धं वशयेदिति यंत्रादीनांप्राणवत्वकर
णाद्वारेतिशेषः नह्यस्यैवसाक्षाद्वशीकरणंफलमुपदिष्ट
मितितत्वं| इयताप्रवंधेनमंत्रनिरूपणंपरिसमाप्यसक
लमंत्रदेवतापूजोपयोगिमुद्राःप्रतिपादमितुंप्रतिजानीते
आवाहन्यादिकाइत्यादिना| मुद्रापदव्युत्पत्तिंदर्शयति|
याभिरित्यादिनातथाचमुदंरांतिप्राप्नुवंतियाभिस्तामुद्राइ
तिव्युत्पत्तिरुपदर्शिता| यदुक्तंपृथिव्यादीनिभूतानिकनि
ष्टायाःक्रमात्मनाः| तेषामन्योन्यसंभेदप्रकारैस्तत्प्रसन्नता
अर्चनेजपकालेचध्यानेकाम्येवकर्म्मणि| तत्तन्मुद्राःप्र
योक्तव्यादेवतासन्निधायिकाइति| परंत्वतिगोप्यामुद्राःय
दुक्तं अक्षमालांचमुद्रांवेगुरोरपिनदर्शयेत्| परत्रापि| नजा

पृ० २४१अ) तुदर्शयेन्मुद्रामहाजनसमागमे गुह्यमेतन्मुनिश्रेष्टतस्मा
द्रहसियोजयेत् अन्यपत्रापि| नादीक्षितस्यमुद्राणालक्षे
णानिप्रकाशयेत् क्षुभ्यंतिदेवतातस्यविफलंचकृतंभवेदि
ति| दृतरत्रापि| मुंदरातीतिमुद्रास्याद्यथैकामुष्टिरेवतु| स्व
ल्पभेदात्कोपहर्षोपहर्षौजनानांजनयत्यतः| तथैवसर्वदेवा
नांमुद्राहर्षप्रदामतेति| अंजलिरेवपुष्पपरिपूर्ण आवाहन
मुद्रा| केचित्तुहस्ताभ्यामंजलिंकृत्वानाभिकामूलपर्वणोः
अंगुष्टौनिक्षिपेत्सेयंमुद्रात्वावाहनीस्मृतेतिदर्शनादनाप्ति
कामूलपर्वणोरंगुष्टदानपूर्वकंरचितोंजलिरावाहनमुद्रे
त्याहुः| सैवावाहनीमुद्रैवस्थानकर्मणि प्रदर्शनीयत्वेन
प्रोक्ता नामतुस्थापनकर्मोपयुक्ततयास्थानीत्येवंरूपंसु
वोधमेवेतितत्रोक्तं| प्रोन्नतेमितिऊर्द्धीकृतमंगुष्टयुग्मंय
त्रेत्येवंभूताचमुद्रासन्निधानकर्मणिप्रदर्शनीयत्वेनतंत्र
शास्त्रज्ञैः कथिताइत्यर्थःसैवसन्निधानमुद्रैव| षडंगन्या
सितिपंचांगन्यासस्याप्युपलक्षकं| तेनपंचांगकर्मत्रस्थ
लेनसृकलोकरणासिद्धिप्रसंगः| दक्षिणहस्तेनपुष्टिंकृ
त्वादीर्घांप्रसारितामध्वोमुखोंचतर्जनींएवस्यवामपार्श्वा
त्पृष्टमार्गेणभ्रामयेत्| एतद्व्राह्मणविशिष्टतर्जन्येवाव
गुंठनसंलकामुद्रा| धेनुमुद्रांलक्षयति| अन्योन्येत्यादि
ना| कनिष्टानामिकादक्षकृतिष्टावामानामिकान्योन्या
भिमुख्येनाश्लिष्टापरस्परसंलग्नाकार्या| दक्ष्यकनिष्टाद
क्षानामामुल्लघ्यतद्वामभागमागतायामानामिकयाग्नतो
योजनीयेतियावत्| वामकनिष्टादक्षानामिकाचकनिष्टेत्या
दिमूलार्थः तत्रवामाकनिष्टायथास्थितैवदक्षानामिकाग्र

पृ० २४१ब) तः संयोज्यातर्जनीमध्यातथैवअन्योन्याभिमुखाश्लिष्टैव तत्र
वामतर्जनीवाममध्यमापृष्टमुल्लंघ्यत्तदक्षःभागमसदक्षम
ध्यमयायोज्यांदक्षतर्जनीयथास्थितैववाममध्यमयायोज्या
महामुद्रामुपदर्शयति| अन्योन्यंग्रथितेत्यादिनाधोमुख
हस्तयोरंगुष्टौपरस्परंग्रथनेनावद्व्यशेषाःसर्वांगुलीःप्रसा
रयेदित्यर्थः| प्रयोजयेदिति| मोक्षातिरिक्तकामनायाविषय
मिदं| मोक्षार्थिनांतुमनसैवमुद्राध्यानं मनसारूपसंकल्पां
मुद्रांमोक्षार्थिनांविदुः| दृतरेषांतुसर्वेषांहस्ताभ्यांशस्यतेवुधै
रितिवचनात्| यद्यपिनानाविधामुद्राःसंतितथापिसर्वत्रोप
योगाभावात्तताः प्रदर्शिताइतिध्वननापदेवतायागेतिसा
मान्यतोनिर्दिष्टमितिमंतव्यं| अथसर्वमंत्रजपोपयुक्तमाला
दर्शयतिआदीत्यादिना आकारादिभिःक्षकारांतैःकृतामा
लाक्षमालातन्नक्षप्यगणनामणित्वेनाविशेषेपिमेरुत्वे
नप्रवेशोव्याहतेव| तदुक्तंतंत्रांतरे| ब्रह्मनाडीगतानादि
क्षांतवर्णान्विभाव्यच अर्णंविंदुयुत्वंकृत्वास्वेष्टमंत्रंजपेत्पुनः
क्षार्णंमेरुमथोतत्रकल्पयेज्जगदीश्वरि| तदालिपिर्भवेदक्षमा
लार्द्धशतसंख्यया| अनयासर्वमंत्राणांजपःसर्वार्थसाधकः
इति| शतार्द्धेत्युपलक्षणं| शतेनाष्टोत्तरशतेनचाक्षमालासं
भवात्| अनुलोमतोऽकारादिलकारांतंसंविंदुकतत्तद्वर्णो
च्चारणपूर्वकंमंत्रमभिजप्यक्षकारमंत्रजपंविनास्मृत्वापुनर्ल
कारादिक्षोकारपर्यंतंजपेदितिशताक्षमाला| यदित्वकारां
तंप्रतिलोमतोजपानंतरंकचटतेषशलात्मकवर्गाष्टका
दिमवर्णमेकैकशुच्चार्ययापिमंत्रंजपेत्तदाष्टोत्तरशताक्षमालां
सिद्ध्यति| यदुक्तंअकारादिलकारांतंपंचाशन्मणिसूत्रकं

पृ० २४२अ) क्षकारमेहसंस्थानेलकारादिविलोमतः| वर्गाष्टकविभेदे
नशतमष्टोत्तरंभवेदिति| पणिकाभेदेनफलविशेषमाहः
रुद्राक्षेत्यादिनारुद्राक्षपद्माक्षकुशग्रंथिपुत्रजीवरौप्यस्वर्ण
प्रवालस्फटिकमुक्ताफलशंखमणिभिर्दशद्रव्यैःप्रत्येकंनि
र्मिताभिर्मालाभिःक्रमेणसकलमनोरथेशत्रुनाशेपापक्षय
पुत्रसंपत्स्वेप्सितसर्वकामप्रवुरधरलाभसौभागल्मीप्राप्ति
कीर्तिप्राप्तिरूपाणिकार्याणिसिद्ध्यंतिएकैकस्यपंचपंचम
णिभिःकृतयातुपूर्वोक्तदशद्रव्याणांमालयामोक्षप्राप्तिः
स्यादित्याह| एतेदित्यादिनामणिसंख्याभेदात्फलभेदस्तंत्रां
तरे| पंचविंशतिभिर्मोक्षस्त्रिंशद्भिर्षनसंपदः| सर्वार्थाःसप्त
विंशत्यापंचदश्याभिवादिकं| पंचशद्भिःकाम्यकर्मसिद्धिः
स्याच्चतुरुत्तरैः अष्टोत्तरशतैःसर्वसिद्धिरक्तैःकृतस्रजेति|
नित्यजपेतुतंत्रांतरेविशेषः अष्टोत्तरशतैर्मालापंचाशच्चतु
त्तरैः सप्तविंशतिभिर्वाक्षैःसर्वसाचारणोजपिति पिंगल
वितेतुविशेषः स्फटिकप्रवालमुक्तावामीकरपुत्रजीवकृ
तमणिभिः| अष्टोतरशतसंख्यैःकुर्ययाज्जपमालिकांमंत्री|
मोक्षाभिचारशांतिकवश्याकर्षेषुयोजपेक्रमेशःइति| म
ध्यमायांन्यसेन्मालांज्येष्टेतावर्त्तयेक्रमात्| भुक्तिमुक्तिप्रदः
सोयंमणिकागणतक्रमः| तथा| अंगुष्टानाभिकाभ्यांतुज
पेदुत्तर कर्मणि| तर्जन्यंगुष्टयोगाद्विविद्वषोच्चाटनेजयः
कनिष्टांगुष्टकाभ्यांतुजपेन्मारणकर्मणि| तथा| अंगुल्यग्रे
णयज्जप्तंयज्जप्तंमेरुलंघते| असंख्यानेनयज्जप्तंतज्जप्तेनिष्फ
लंभवेदिति| तथायेनप्रतिष्टितामालातमेवनुमनुंजपेत्| अ
न्यमंत्रजपाविद्वानकार्याकर्दिविद्वुधैः तर्जन्यानस्पृशेत्सूत्रंकंप

पृ० २४२ब) येत्नोविशेनयेत्| नस्पृशेवामहस्तेनकरभ्रष्टांनकारयेत्
अक्षाणांवानलैगुष्टेनान्यमक्षंनसंस्पृशेदित्यादयोविशेषा
अस्मत्कृतभक्तिमदंगिण्यादिभ्योवधेयाः| एतदुक्तमा
लाभावेंगुलिभिरपिजपुक्तस्तंत्रीतरे| अंगुलीपर्वभिर्मं
त्रजंनिक्ष्यंप्रकल्पयेत्| मध्यमानामिकामध्यपर्वद्वितयक
ल्पितं मेरुंप्रदक्षिणीकुर्वन्ननामामूलपर्वणि| आरभ्यम
ध्यमामूलपर्यंतंगणयेत्क्रमात् मध्यापर्वयुगेनप्रकल्प्यमे
रुंत्वनामिकामध्यात्| तर्जनिकामूलांतंगणयेदेतत्प्रका
रतोवाथेतिप्रकारद्वयेनपर्वमालाजपुक्तः| पंचसंख्या
भिरंगुलिभिद्विंरावृत्याजपादश संख्याकोजपः सिद्ध्यती
त्येषांगुलिमालाजपदुक्तः एवोक्तप्रकारेणैवरेखाभिर्ग
णनयाकृंप्तोजपोरेखाजपः| पदंत्वेषांफलविशेषस्तंत्रां
तरे| अंगुलीजपसंख्यांतःफलमेकगुणस्मृतं| रेखास्व
ष्टगुणंविंद्यात्पर्वभिःशतसंगुणमिति| एषाचतुर्विधापि
मालाकरमालोच्यते| तत्रविशेषस्तंत्रांतरे| अंगुलीर्न
विमुंजीतकिंचिदाकुंचितेतले| अंगुलीनांवियोगेहि
छिद्रेषुस्रवतेजपिति| अथपूर्वंशांतिवश्यादिकर्म्मा
ण्युक्तानि नहितानिकियंतीतित्राक्यतेवोद्धुंयेनतत्तत्कुर्मां
तर्भावंतत्तत्कर्मणोवुधातत्तत्कर्मोक्तप्रकारेणतत्तत्कर्मा
नुष्टीपेत| नवातावदुक्तमात्रानुष्टानादभीष्टलाभः श्रू
यतेहितंत्रांतरेषुतत्तत्कर्मदेवतापूजावस्त्रपुष्पादिवर्ण
भेदान्महानाडंभेदान्महानाडंवरः| किंवशीत्यादिलक्षणा
ज्ञानेतदुक्तंहमंकुवकामनायामनुष्टेयमितिमदानेवव्याकु
लीभावित्यंतस्तद्विभागलक्षणदेवतादिकंसर्वमभिधातुं

पृ० २४३अ) प्रतिजानीते| अथेत्यादिना| तंत्रांतरश्रुतमप्यत्रावश्यकमुक्त
मेवेतिनमंत्रांतरपेक्षाकर्त्तव्यानाप्यप्रामाण्यवुद्धिरितिसूच
यितुमाह| सर्वतंत्रेत्यादि| वक्षामाणप्रकारमनुसृत्यकथि
तानांप्रयोगाणांफलमेवनोत्पद्यतेइतिव्यर्थंतन्निरूपणस्या
दित्यनतारणिकाग्रंथोक्तमेमार्थंसूचयितुमाहप्रयोगेत्यादि
रोगादीनांस्वयमुपभुज्यमानानांनिरासोध्वंसःशांतिःतेषाम
लाभः प्रागभावपालनरूपस्तदत्त्यंताभावस्योत्तरोत्तरमनुव
र्त्तनरूपोवास्तंभनेवश्येवांतर्भविष्यति| नतुशांतौ| अतेव
परसेनामानागमनरूपंपरचक्रनिवारणंस्तंभनेवांतर्भा
वयंतितंत्रज्ञाः| भगवतापिशिवेनस्तंभनोक्तपीतवस्त्रमा
लादिकमेवोपदिष्टंपरचक्रप्रयोगेसंहितायां| ननुचौराघु
पदवेप्राप्तेप्राप्तवारंजपेन्निशि| पश्चमातिमुखःस्थित्वासवौरा
नपिनात्रायेदितिस्तवराजविरोधः चौरतारास्यशांतितयाप
श्चिमाभिमुखत्वासंभवादितिवेत्तविशेषवचनस्यवलीयस्त्वा
त्| रक्षाप्यतिष्टतिवर्तनरूपायदिविवक्षितातदाशांतिदेव| अ
निष्टानागमनरूपासास्तंभनंअनिष्टाभावस्योत्तरोत्तरसंवंधा
नुवर्तनरूपावश्यमेवेतिपार्थक्यशंकाकार्या| जनानांसर्वे
षामितिविशेषाणविशेष्यभावः| किंतुवधायदुष्टदैत्यानां
तथाशुंभनिशुंभयो रित्यादाविवप्राधान्यसूचनायजनाना
मितिसर्वेषामित्येवतुविवक्षितंविधेयत्वंस्वाधीनत्वंतथाच
सर्वेषांस्वाधीनीकरणमेववश्यपदार्थः तेननधनपुत्रस्त्री
हृतादिलाभानामाधिक्येनकर्मणांषट्संख्यत्वव्याघातः| अ
तेवविधेयत्वंवचनकारित्वमितिपदार्थादर्शादिव्याख्यापि
प्रत्युक्ता| धनप्राप्त्यादावव्याप्तत्वात्| नन्वेवंचौदैर्हृतंयदाप

पृ० २४३ब) श्येत्पश्वादिधनमात्मनः सप्तवारंतदाजप्यान्निशिंपश्चिम
दिङ्मुखितिश्रीराजराजेश्वरीयकवचवचनव्याकोपः|
त्वनांतेस्यप्रयोगस्यवश्यतयादेशवंदेंइत्यादिवक्षमाणमू
वचनाच्चंद्रदिश्येवकरणीयत्वापन्नेः| अथमहाराजवशी
कारेसमविंशदिनावधिसप्तविंशतिधाजप्यात्पूर्वाशाभि
मुखःस्थितः इत्यादिसंहितावचनंसर्वमतेवव्याकुप्येतं|
नहिमहाराजवश्यकरणप्रयोगस्यास्यवश्यप्रयोगतं
नास्तीतिकश्चिदपिमनसापिवक्तुमीष्टे| येतस्तंभनरूपक
र्म्मदिशापूर्वात्मिकाप्राप्येत| नचवशीकारोनाममत्को
पस्तंभननमेवेतिसर्वंसमेजसमितिवाच्यं| एवंतर्हितदा
यत्तीकरणेप्रयोगसाकांक्षत्वापत्तिः| एतत्प्रयोगाभिधा
तानंतरमेवोक्तस्याकर्षणेवशीकारेएकेवविभि
र्मनितिसंहिताव्याकोपापनिश्च| नह्युक्तलक्षणस्तंभन
विधिनासहैक्यमाकणविधेःसंभवदुक्तिकं| प्रतियोग्य
भावसपंक्षतयात्यंतविरुद्धत्वात्| नचान्यथानुपपत्त्या
वचनलात्तद्विध्यैक्यंशक्येवक्तुमितिवाच्ये| मुख्यवश्य
परतयावचनस्यसंभवेनान्यथानुपपत्तेरभावादितिचेत्
मैवं| विशेषवनादेवपूर्वाभिमुखतायावशीकरणविशे
षेसमुपादेयतासंभवेनतावत्कर्मातरत्वासंभवादितिषे
तुच्यते| मीपिमत्येविशेषवचनादेवपश्चिमाभिमुख
तासंभवेनास्यकर्म्मणोवश्यांतर्भावोनिष्प्रत्यूहंभवती
तिदिकस्मिंभनंलक्षयति| प्रवृत्तीत्यादिना| कार्यमात्रंहि
ममानागमनक्रोधकरणवादविजयादिलक्षणंप्रवृत्य
धीनंभवतीतितशेधाक्रोधोयोगगनीनांरोषोर्थसिद्धेवेतितत्र

पृ० २४४अ) तत्रलक्षणसमन्वयः| नचैवंभोजनादिनाशेवृतिदपिन
स्यादितिवाचे| नहिवयंस्तेभनसामान्यमुद्दिश्यप्रयोग
मुपदिशामोपितुरिपुसेनागमनादिरूपतत्तत्स्तंभनमु
दिश्यैवेतिनदोषःरिपोत्सामान्यमुद्दिश्यप्रयोगाद्भोज
नादिप्रवृतिछायातेपीष्टापत्तिरेवामिथःपरस्परंप्रीति
मापन्नानांवैरोसादनविद्वेषणं| नचोदासीनयोद्द्वेषो
त्पादनंनात्रांतर्भूतंस्यात्| नहितौपरस्पदंतेहवंताविति
वाचीद्वेषणकर्मणोमाहात्म्यवर्णनायैवस्निग्धाना
मिति| स्निग्धोनामपिद्वेषंजनयतिकिंपुनरतथाभूता
नामिति| लक्षणेतद्देषजनमित्येवप्रविष्टमित्यव्याप्ति
परिहारासंभवात्| परस्परमित्यपिमाहात्म्यमात्रदर्शन
परं| एकतरद्वेषनिर्माणकर्मणौपिद्वेषेएवांतर्भावे
नलक्षणेतदंशस्याव्याप्तिकरत्वेनप्रवेशयितुमशक्य
त्वात्| स्वदेशनगरग्रामगृहादितोनिष्काशनमुच्चाटनं
यद्यपिदेशादिनिष्काशितस्मार्द्धसिद्धमेवगृहनिष्काश
नमितिव्यर्थितरांशित्याभाति तथाचमौलंनगरादि
संग्राहकमादिपदंव्यर्थंस्यादितिपूर्वपक्षःशक्यतेविधा
तुंतथापिनगरादेवगृहादेवचानिष्काशनंयस्योद्दे
श्यंतस्यापिनिष्काशनस्थोच्चाटनेवांतर्भावमाविव
यितुंतथोक्तिः अन्यथादेशानिष्काशनस्यैवतथात्वेनन
गरादिमात्रनोनिष्काशनस्यकर्म्मांतरत्वापत्तिःस्यात्|
मारणेवर्जयेद्विप्रानन्याश्चापिसुधार्मिकान्| स्त्रीजन
व्यतिरिक्तेषुराजवैरिषुयोजयेत्| स्वरोचतोवालोका
नांरक्तार्थंवातदाचरेत् ननुलोभाद्भवापिकुर्यान्मंत्रीतुमा

पृ० २४४ब) रणमित्यादिवचनप्रसक्तं मारणंलक्षयतिप्राणिनामित्यादि
ना कृतप्राणप्रतिष्टानांप्रज्ञन्यादीनांहोमखननादिना प्राण
हरणस्यापिमारणत्वापतिरित्यताह| प्राणिनामिति| स्वतः
सिद्धप्राणवतामित्यर्थः| ननुशांतिनश्यादिकर्मनिष्पादना
र्थंमंडपादिनिर्माणेप्रवृत्तस्यवृक्षाप्रानयततछेदनादिषु
दैवान्मृतशिल्पादिकस्यमारणप्रयोगकर्तृतापत्तिः तदु
क्तलक्षणस्यतत्राप्यक्षुस्मत्वात् नचेष्टापत्तिः एवंतर्हिमर
णशंकायाःसर्वत्रसतेनशिष्टानांमंडपतिर्माणादौनिष्कंप
प्रवृत्तेरेवानापत्तेरितिचेत् मैवंहरणंनामहरणोदेशको
व्यापारः नह्यत्रशिल्पिप्राणनाशयुदिश्यासौप्रवृतोयेन
मारकत्वमत्रसंभाव्येन| नचैवंत्रिसंध्येस्तवपठितुर्मारक
त्वंतथापिदुर्वारं| तस्यमारणमुदिश्यैवस्तत्पठिनृत्वादिति
वाच्यं| यद्यावश्यकंमरणंतदागंगायामस्तितिदेशवि
शेषस्यैवोदेश्यत्वात्| नचैवमपियत्रमरणमुदिश्यप्रयोगः
कृतःप्रतिवंधकेनतुवलवतानतन्निष्पन्नं तत्रप्रयोगेति|
व्याप्तिः तत्रप्रायश्चित्तस्यलघुत्वेनेष्टापत्रेःकर्त्तुमशक्यत्वा
दितिवाच्यं| एवंतर्हिहरणोदेश्यकोहरणानुकूलोव्यापा
रेवहरणपदार्थः प्रकृतेस्तुनचैवमपिश्येनयोगादावति
व्याप्तिः वैरिमरणस्यैवतत्रोद्देश्यतयामरणाध्यायकखख
ड्गावद्यातादिप्रयोजकतयाचोभयदलस्यापिसमावेशादि
तिवाच्यं तादृषाद्वारकतेनव्यापारस्यविशेषणीयत्वात् नहि
श्येतयागादिरूपोव्यापारोऽदृष्टमद्वारीकृत्यैववैरिमरणो
हेतुतामापद्यते किंनुश्येनमागाददष्टंतेनखड्गाभिद्याता
दिनिष्पत्तिः ततोमरणमिति| नचैवंशिष्टानामप्यत्रप्रवृ

पृ० २४५अ) त्त्यापतिरितिवाच्यं श्येनाद्वधोवधावधाच्चनरकमितिपरंपर
यानरकजनकृत्वात्| नत्वपंचधोपिक्रतोनरकजनकः|
नहिंस्यादितिनिषेधः| विषयत्वादितिचेत् एवंतर्हिपशुना
मजेतेत्यादिविहितोपियागस्तथाकिंनस्यादिति| उच्यते| प
शुयागेहिस्वर्गमुदिश्यक्रियमाणोविधिवश्याद्विंसामप्यंतः
कारयतिनहिंसोदेश्यकः श्येनादिस्तुहिंसामेनोदिश्यप्रवृत्त
इत्यस्ति तयोर्महदवैषम्यंनन्वेवमपिसतीगमनादावतिव्या
प्तिः एवंप्रयागादिमरणेप्यतिप्रसंगप्रसक्तिः| नहितत्रवै
दिकपूर्वक्रियादृष्टंतेनमरणमितिभवत्यदृष्टद्धारकत्वमे
वेतिभ्रमितव्यं| तादृशक्रियाविशिष्टमरणस्यमुख्यफलंप्र
त्येवसाधनत्वात्| ननुक्रियामरणयोरपिपरस्परंहेनुहेनुम
द्भावः| प्रात्पक्षिकादग्निप्रवेश्यादिरूपक्तप्रकारणादेवमर
णोत्पत्तौक्रियायान्यस्यान्यथासिद्धत्वादितिचेत्मैवं| वि
हितान्यत्वेनापिव्यापारस्यविशेषणीयत्वात्| नहिसतीगम
नादिकंविहितेनरत्| नन्वेवंसत्यसंभवेषपुत्रन्यादिहोमा
दिप्रयोगाणामपिमारणप्रयोगत्वेनसर्वसंमतानांतंत्रशा
स्त्रविहितत्वादितिवेत्सत्यं| विधातंहिद्विविधं| ऐहिकध
तराजवश्यत्वंवैरिमरणादिकामनाभिरेकं| आमुष्मिकस्वर्ग
मोक्षकामनाभिर्द्वितीयं| अद्यमपिवचनांतरप्रतिषिद्धपर
स्त्रीगमनमदिरापानहिसादिगर्भंतदगर्भंवचेतिद्विविधं| इ
त्थंचवनांतराप्रतिषिद्धंसद्यद्विहितंतदेवात्रविहितपदेनोच्य
ते| नहिपुत्तली होमादिप्रयोगोवचनांतरेणप्रतिषिद्धोयेना
स्यविहित्वत्वमस्मदुक्तंस्यादितिविहितान्यत्वस्यसूपपादतया
नासंभवसंभावनेतिमृत्युपरिहारश्चयदिज्योतिःशास्त्राद्यवग

पृ० २४५ब) तमरणाधायकत्वविशिष्टतत्तत्कालस्यविशेषणध्वंस
द्धाराध्वंसरूपोविवक्तितस्तदायदिवजीवनाख्यवायुसं
वंधस्यांत्तशेतरंकालमनुवृत्तिर्विवक्षितातदावश्यकर्म
यदिचमरणकालस्यानागमनमात्रंविवक्षितंतदास्तंभ
नं| एवंसर्प्पचौरादिनाशोपितत्प्रभवानिष्टसंभावनानि
वृत्ति| तद्दर्शनाभावसंधीयोत्तरोत्तरकालानुवृत्तितद्देशा
नागमनविवक्षाभेदेनमयथायथंशांतिवश्यस्तंभनेष्वंत
र्भावनीयमितिरात्रत्रयोपियदिजपनाशोविवक्षितस्तदा
शांत्यादिशत्रुजयप्रागभावपदिपालनरूपोयदिवाजपा
त्यंताभावस्योत्तरोत्तरानुवृत्तिलाभरूपस्तदावश्यंयदिज
यानागमनंतथातदास्तंभः शत्रुनाशस्तुनतथा| शत्रुक्ष
मेभवतिदेविशतेनदीपस्तेनैवपादरहितेनपराजयेस्येति
संहितायांशत्रुक्षयशत्रुपराजययोः पृथगुपन्यासाति
त्यलमनल्पजल्पेन मारणप्रयोगश्चनैवानुष्टातुमुवितः
नरकजनकत्वात्| नचैतच्चैतन्मेतत्प्रयोगाभिधानानु
पपत्तिः सर्वेषामपिनरकेद्वेषसंभवादितिवावर्णयंत्राणां
यंत्रांकंवर्णसंवद्धांकयंत्रंअंजसाइतरयंत्रापेक्षयानाया
सेन संहितायांतु नारीणांवर्णयंत्राणिसद्यःस्युःफलदा
निच| नराणायकयंत्राणिफलदानिभवंतिहीतिव्यवस्थो
क्ता| तत्रप्रथमतुदिष्टानिकतिपयवीजमंत्राणिमूल
कारः प्रकटीकर्तुसमुपक्रमते अथेत्यादिना तंत्रेषुनतु
तंत्रे गोपितान् संदिग्धार्थकपदैर्निरूपितान् एतावताप्रा
माण्यंस्वकृतपरिश्रमसाफल्यंचसूचितं यैःसाधयतीत्या
दिनायंत्रप्रयोजनमुपदिष्टं यंत्रंचसर्वमपिस्वानुकूलत्वेनजा

पृ० २४६अ) तमेधारणादिषुनियोज्यंनाखिलं| तदानुकूल्यज्ञानंवे
त्थं अतस्नानादिनित्यकृत्यंविधायसेष्टदेवतांसंपूज्यव्र
ह्मचर्ययंकुर्वन्नेवहविष्याशीचभवेन्नेवसानुकूलेदिने
स्वकुलदेवतामाराध्ययंत्रेतिखित्वारात्रौच || 
ओंइदंमेलिखितंयंत्रंमिष्टंतत्कीदृशंप्रभो| इतिपृच्छा
मौत्रिदिनंस्वप्यात्| ततश्चातादिप्राप्त्यानुकूलज्ञानेसति
तद्देवयंत्रंप्रतिष्टादिनासंस्कृत्यधारयेत् निवारणदुःख
खप्राग्भ्यासस्वप्नेनप्रातिकूल्येनवज्ञानेयंत्रांतरमनुस
र्त्तव्यंननुतदिति| एतदुक्तंयंत्रचिंतामणौ|| स्नानंकृत्वा
शुचिर्भूत्वापूजयेत्कूलदेवतां| लेखनंयंत्रयत्नेने
कांतेयंत्रमुत्तमं | दिनत्रयंप्रकुर्वीतपूजांभोगविधानतः
त्रिदिनंभूमिशायीस्याद्व्रह्मचर्ययरतःशुचिः त्रिदिनाज्जा
यतेस्वप्नंसाधकस्यनसंशयः| सिद्धंसाध्यमरिंचैवसुसि
द्धमथवाध्रुवं|| अवश्यंवदतिस्वप्नेयंत्राधिष्टानदेवता| य
दानजायतेस्वप्नंतदासाध्यंविनिर्दिशेत्| नोवेद्यथाश्रुतं
स्वप्नेतत्तथैवविनिर्दिशेत्| श्रुत्वादेवमुखात्स्वप्नेफल
सिद्धिंविधानतः| यदानिवारितास्वप्नेतदान्यद्यंत्रमुत्त
मं आतेवममोक्तानिमंत्राणिसुवहून्यपि येनयंत्रे
णसंसिद्धिर्येषांयेषांप्रजापते| तेनतेनहितद्ग्राह्यंनिषि
द्धंतुविवर्जयेत् एवंविलिख्ययःकुर्यात्सिद्धिरेवप्रकीर्तिताः
यस्यकस्यप्रयोगस्यविधिरेषप्रकीर्तित इति| मंत्रमहोद
धावपि| शुभेदिनेसमाराध्यस्वेष्टदेवंयतात्मवान् स्वप्या
त्रिदिवसंभूमौहविष्याशीजयेरतः| इदंमेलिखितंयत्रमि
ष्टंत्वत्कीदृशंप्रभो| इतिपृच्छानिजंदेवंप्रत्यहंतंसमर्चयन्

पृ० २४६ब) तृतीयेदिवसेरात्रौस्वप्नेसंप्राप्नुयान्नरः सिद्धंसाध्यंसुसि
द्धंवाशत्रुभूतमथोइदं शत्रुयंत्रंलिखेन्नैवतदातदितरल्लि
खेत् स्वप्नाभावेपितद्धित्वापरंयंत्रंलिखेत्सुधीरिति|
तृतीयितिप्रथमद्वितीययोस्तदर्शनाभिप्रायेण| नतुत
त्रैवनियतं त्रिदिनादितिपूर्वमुक्तत्वात्| अन्यत्रविशेषः
ऋजुरेखाभवेल्लक्ष्मीर्वक्ररेखादरिद्रता यंत्रनिर्माणस
मयेरेखान्यत्रगतायदि सफलंनभवत्येवचिरायासजया
दपि विहितात्यस्थलेवार्णंयदिमोहादिनालिखेत् स्वप्ना
भावेपितद्धित्वापरंयत्रंलिखेत्सुधीरिति| अन्यथासिद्धि
माप्नोतिदेहजाप्रमथापिवा विहिताक्षरजालेषुलुप्तमेका
क्षरंयदि नपूर्णसिद्धिमाप्नोतिसाक्षाछिवसमोपिवा मंत्रा
क्षरविलोपेनकर्त्तुरायुःक्षयोभवेत् आलस्यंवीजलोपेन
साध्यलोपात्क्रियाक्षयः यंत्रपीठस्यसंकोवादव्यक्ताक्षर
लेखनात् सर्वयंत्राणिसिद्ध्यंतिसाक्षाछिववचोयथा| तस्मा
त्समाहितोभूत्वासर्वयंत्राणिसंलिखेदिति| अथसर्वयंत्रे
षुलेख्यवर्णाः प्रदर्श्यंते यत्रविशेषतःकर्णिकादिषुवीजं
लेख्यते ननाम्नातंतत्रतत्तत्कार्यानुगुणसंभूतसंवंधिवी
जमेकंकर्णिकायांलिखेत्|| ह्रींह्रींह्रूंह्यैंहौं इतिवापंची
कृतवीजानि| एतदुक्तंपदार्थादर्शकृत्वा| एतानिअपची
कृत्वानि एतन्मध्येतत्तत्कार्ययेएकंवीजंविलिख्यतिद्वांध्वो
भागादिषुसाध्यसाधकादिकंलिखेदिति| कर्णिकामध्ये
वीजांतरलिखतेतुतद्वीजाधस्तात्| किंवातत्तद्भूतमंडलांतः
किंवातत्तद्वहिर्वीजमेकंलिखेत्| वीजान्यपंचीकृतसंत्त
काविमध्येर्प्पयेत्कार्यवशाद्विपश्चिदित्यर्जुनार्वापारिजात

पृ० २४७अ) दर्शनात् भूपुरस्यचतुःकोणेभूतवर्णात्समर्प्पयेत्| भूपु
रस्याष्टकाष्टासुयंत्रगायत्रिकान्| तिस्रस्तिस्रोलिखेद्देवि
तथाऽपंचीकृतार्णकानितिसंहितादर्शनाच्च| तानिवो
द्धतान्यर्जुनावांपारिजाते| प्राणाःसद्दीर्घाः पुरुहुतपा
शिधनंजपप्राणयुताःसदंडाः| अंत्यस्वरावर्जितरिक्त
भावावीजान्यपंचीकृतसंज्ञकानीति| प्राणाहकाराश्च
त्वारः क्रमालवरपकारैर्युताः संतोदीर्घैर्द्वितीयचतुर्थष
ष्टाद्वादशस्वरैर्युताः संतश्चदंडेनानुस्वारेणयुक्ताःकार्याः
पंचमश्चप्राणोंत्योयोदीर्घस्वरस्तदतिरिक्तेनरिक्तोरहितो
र्थात्तेनसहितोदंडवांश्चेतिप्रासादवीजंपर्ययवसन्नं| एते
पंचाप्यपंचीकृतवीजपदेनोच्यंतेइत्यर्थः तथाजीवः
प्राणस्तथाशक्तिर्दृष्टिर्वश्यादिकंतथा|| मंत्रयंत्रस्यगाय
त्र्यौप्राणस्थापनकोमनुः| भूतदिक्पालवीजानियंत्रस्यां
गानिवैदशेतितंत्रांतरं| अस्यायमर्थः| जीवःसांतःषांत
युतोभुवनस्वरसंयुतः नादविंदुकलाक्रांतःसविसर्गश्च
कथ्यत इत्युक्तलक्षणोवर्णविशेषोयंत्रस्यजीवपदवाच्यः
| सांतोहकारः षांतेनसकारेणभुवनस्वरेणौकारेण
नारादिनावसंवद्धोजीवसंज्ञोभवतीत्यर्थः| तस्यांतःक
र्णिकायांमध्यवीजादधोलिखनंकार्ययं| ह्यौंयंत्रस्यजीवः
स्यान्मध्यवीजादधौन्यसेदितिकामिकतंत्रवचनात्| जीव
वीजस्यमध्येसः इतिसविसर्गोभृगुःप्राणत्वेनप्रसिद्धोन्यो
लेक्य इतितृचभास्करेभास्करायः प्राणाहंसः सोहमित्य
क्षरचतुष्टयं| तस्यवेशानादिविदिक्चतुष्टयेलेखःकार्यः
हंसः सोहमितिप्राणमैशान्यादिक्रमाल्लिखेदितिवचनात्

पृ० २४७ब) अनुलोमविलोमवर्णतोप्यजपांशंभुदिगादितोलिखेदि
तिसंहितोक्तेश्च| यंत्तुजीवात्ममंत्रौपरितोदिक्चतुष्केर्ण
शोल्लिखेदितिवचनमेवैशान्यादिप्रापकंदिक्पदस्यवि
दिक्परत्वादितिकैश्चिदुक्तंतन्नयुक्तं| तथाविधस्यपदस्या
सौरस्यकल्पनायांप्रमाणाभावात् उक्तवचनैकवाक्यत्वा
र्थमेवतथेतिचेत्| मध्यवीजस्यपार्श्वतःसांतंषांतंस्वरंचो
क्तेशांतस्याच्चविसर्गयुक्| शांतंत्रयोदशोपेतंसांतंसानुस्व
रंवदेदित्यादौशिवतांडवादिवचनेपार्श्वयोरजपामंत्रलि
खनाम्नानात्तदेकवाक्यत्वायतत्रापिलक्षणांकिंनरोच
येः| नचपार्श्वपदमयीशानादिषुलाक्षणिकमेवास्त्विति
दिक्पदमेवपार्श्वयोर्लाक्षणिकंनस्यात् नवचदूना
मनुरोध्वोत्पायः इतिवाच्यं| दिपदस्यपार्श्वपदस्यवेशाना
द्यर्थकत्वस्यत्वयापिकल्पनीयत्वेनानेकस्थलेष्वसौरस्य
स्यतवाप्यक्षस्यत्वात्| नचदिक्पदंसौरस्यादेवविंविदि
शमत्वष्टे| अन्यथात्रदिक्पदस्यविदिक्परत्वादितितवै
वग्रंथोव्याकुप्येत्| विपदस्यसत्वासत्वयोस्तुल्यत्वेसर्वत्रवि
पदोपादानमेवानतिप्रयोजनकंस्यात्| किंच शव्दस्वारस्यं
परित्यज्यापिसर्वैकवाक्यत्वेविकल्पकल्पेवलुप्येतेति
नकिंचिदेतत्| शक्तिरितिमध्यवीजस्यतत्तत्कल्पोक्तस्यो
पलक्षकं| तेनजीववीजस्यैवमध्यमत्वेशक्तिवीजाभाव
स्थलेभवतीतिवदंतःप्रत्युक्ताः| प्रायःसर्वत्रैवतत्रद्वीजा
नालिखनस्योपदिष्टत्वात्| क्वचित्तादशस्थलाभावेपिपू
र्वोक्तापंचीकृतवीजलिखनस्यसप्रमाणमुपदिष्टत्वात्| अ
नयैवदिशायंत्रसामान्यस्यदशांगकत्वंत्वयाप्युपपाद्यं| अ

पृ० २४८अ) न्यथाशक्त्यलिखनस्थलेतथात्वोपपादनंतवैवदुर्घटंस्या
त् शक्तिवीजंसर्वत्रैवलेख्यमितिवदंतोपितस्यधीर्यासः
दुपलक्षणपरत्वेनैवास्यौपपत्तौशक्तिवीजस्यसर्वत्रलि
खतेप्रमाणाभावात्| इदंतुवचनंतत्तत्कल्पीयवचनांतर
दर्शनातत्तद्वीजपरत्वेनापिशक्यंतनेतुमितितेः सहसमु
च्चयेनप्रमाणीभवितुंप्रभवति वस्तुतस्तुयंत्रांगाश्चमनून्व
क्त्येक्रमादेवमहामते| आंवीजंशिरुद्वत्यद्रीमितिप्राण
वीजकं| मुखवीजंश्रीमिमदृष्टिवीजंततः क्रमादितिवि
शिष्टसंहितागायत्रीमंत्रोद्धारप्रस्तावेप्रदर्शनान्नकेवलंमा
यावीजमात्रंसर्वत्रावश्यकं किंनुपाशवीजश्रीवीजेअपि
तिध्येयं| दृष्टिः नेत्रद्वयं| श्रोत्रद्वयस्याप्युपलक्षकं| दृष्टि
पदप्रतिपायत्वेनह्वयोरनुगमस्यविवक्षितत्वात्तदशत्वव्या
द्यातः| तयोश्चलिखनंमध्यवीजपार्श्वयोर्दक्षवामक्रमात्
इमांनेत्रेलिखेत्पार्श्वेउमूश्रोत्रेतथैवचेतिदर्शनात्| कर्णि
कालिखितमूलवीजतः पार्श्वयोश्चनयनश्रुतीलिखेत्| 
प्राणवीजमपिविन्यसेदधोभूधरेंइसकृतावद्येस्यवेति
संहितोक्तेश्च| पूर्वंनेत्रतदक्षिणादुत्तरतस्तद्वामाद्दक्षि
णतः क्रमेणदक्षवामश्चोत्रंलेख्येतपुनःस्वेच्छयाआम्ना
नक्रमवस्तुस्थित्यनुरोधयोरनुसत्वंसुवितत्वात्| केचित्तुभृ
गुमरुदनलानांषष्टवर्णस्थितानांशिरसिधतविधूनामेक
वीजत्वभाजां| प्रथितमिदजगत्यांयंत्रजिह्वेतिनामत्यं न्य
सतुविगतशंकंमध्यवीजादधस्तामित्युपदिशंति| जिह्वा
वीजंपुरोन्यसेदितिक्वाचित्कंवचनंतत्पुरः जिह्वांस्प्रूमिति
मंत्रसारवचनंच| तत्रप्रमाणतयोपन्यसंति| अन्येतु| अ

पृ० २४८ब) परसकलवर्णाः संहितोद्रामराद्रौमनुजकृतनिवंधे
षुप्यहोकिंनजिह्वां गदितुमिहनजिह्वेत्यादिशंकांकु
लानांविवुधकरकुलानांकेनवाश्वासनंस्यात्| तस्मा
द्यत्रैवजिह्वायादुक्तायालिखतंस्मृतं| तद्यंत्रमेवविष
योनसामान्यमितिस्थितिरित्याहुः| वश्यादिकमिति| आ
दिनाशांत्यादिकर्मांतरस्यसाध्यस्यसाधकक्रियामांपदयो
श्चपरिग्रहः चैत्रेणदेवऽदस्यवशीकरणार्थंमंत्रेक्रियमा
णे यत्रचैत्रस्यममदेवदत्तंवशंकुरुकुर्वितिवाक्यंलेखि
मस्तिः तत्रचैत्रः साधकःदेवदत्तः साध्यःवशमितिकर्म्मं
कुर्वितिद्विरुक्तैक्रियापदे| ऐतेषांलिखनमुक्तंसंहिता
यां| शष्ट्य|तां साधकस्याख्यांमध्यवीजोपरिन्यसेत् द्वि
तीयांतंसाध्यनाममध्यवीजादधौलिखेत्| कर्णिकाम
ध्यवीजस्यपार्श्वयोःकुरुयुग्मकं| आप्रेडितंपत्नवंवाकु
रुस्थानेलिखेत्सुधीरिति| आम्रेडितंद्विरुक्तं| पल्लवंवश
यवशयेत्यादि रामपूर्वतापनीयेपि| लिखेत्साध्यंद्वि
तीयांतंषष्ट्यंतंसाधकैतथा| कुरुद्वयंतत्पार्श्वे इति| ष
ष्ट्यंतंसाधकपदंमध्यवीजोपरिस्मृतं| द्वितीयांतंसाध्य
मधपार्श्वयोः कुरुयुग्मकमितितंत्रांतरं| तत्रमायावीजस्य
यंत्रेमध्येभिनिवेशदुस्तत्रप्रकारविशेषः पदार्थादर्शे| 
वीजरेफेभागेसाध्यनाम| चतुर्थस्वरभागेउपरिसाधकस्य
| तयोर्मध्येसाध्यकनामांशेवशमित्यादिकर्मकुर्वितिक्रि
यापदंसाध्यस्योपरिलेख्यं| यदुक्तंसंहितायां| तछक्तिरे
फभागेतुसाध्यनामाक्षरंलिखेत्| तुरीयस्वरभागेतुसा
धकस्यवशंकुरु| साध्यस्योपरिसंसृष्टंविलिखेत्सर्वसिद्धये

पृ० २४९अ) इति| आचार्यापि| साध्यंवर्तुलसंस्थायाहृल्लेखायाःक
पोलयोः| अथदेसाध्यनामार्णंसाधकस्योत्तरेलिखेत्
अंतरग्निश्रियोःकर्मसाधकांशेसमालिखेदिति अयमर्थः
साध्यंसाध्यायाः क्रियायाः वाचकंकुरुकुर्व्वित्यादिपदं| सा
ध्यादिनामसमावेशयोग्यवर्त्तुलाकारतयालिखितपाया
वीजस्यकपोलयोःपार्श्वपोलेंख्यं| अधरेहृल्लेखायाधोभा
गेसाध्यनामरेफांशेवलेख्यं| साधकस्यनामार्णंनूत्तरेउ
त्कृमृतरेशिरसीतियावत्| तथाचतुरीयस्वरभागेवोर्द्धेदे
शेसाधकनामलेख्यमित्यायाति अग्निश्रियोरेफचतुर्थस्व
रयोरंतर्मध्येकर्मपदंवशमित्यादिपदंसाधकांशेमध्यभागा
दीषदूर्ध्वंभागेलेख्यमिति| यदपितच्छक्तिरेफभागेतुसा
ध्यनामांतरंलिखेदितिपाठकरणंपूर्ववचनस्यकेषांचित्
तत्राप्यंतरंसावकाशित्यर्थ्यान्नवैमत्यंकिंचिदंशेपि| सा
ध्यसाधकयोर्मध्येइतिअत्रापिविवक्षितं तत्रसाधकस्योप
रिभागेवशमितिसाध्यस्योपरिभागेकपोलपरपर्यायेकु
र्वितिलेख्यमित्यर्थस्येतोपिलव्धुंशक्यत्वात् वीजांतःसा
धकंसाध्यंपृष्टेधःकर्मवाचकमित्यपिवचनंतेहार्थेप्रति
कूलं| तुरीयस्वरभागस्यवीजांतःस्वरूपत्वात् रेफभास्य
वीजपृष्टतायाःस्पष्टत्वाच्च| तस्माच्चैत्रस्यममेतिपंचाक्षरंसा
धकनामवाक्यमीकारभागेउपरिलेख्यं रेफभागेधःसा
ध्यनामदेवदत्तमित्यादिचतुरक्षररेफचतुर्थस्वरयोर्मध्ये
गर्भेवशमितिवर्णद्वयेसाध्यादुपरिस्थितमोहल्लेखापार्श्व
योःकपोलापरपर्याययोः कुरुकुर्वितिलेख्यमितिसिद्धांतः
कामवीजचामुंडावीजश्रीराजराजेश्वरवीजादिष्वपिदर्शित

पृ० २४९ब) एवपंथाः स्वेच्छयोर्द्ध्वादिभागेषुलिखनमपेक्षान्यत्रोक्तनि
यमोपादानस्यैवोचितत्वात् अथममेतिप्रयोगेकिंप्रमाग
चैत्रनामकानांवहुत्वातद्व्यावर्तनायेतिचेत् मैवं उच्चारमि
त्रिमात्रस्यैवमत्पदस्याभिधेयत्वेनाव्यावर्त्तनात् यंत्रलिख
नसमयेतदुच्चारयिताविवक्षितितिचेत्| तर्हितेवापर
व्यापेत्तंनसंभवात्कृतंममेत्यनेन अथस्वनामनुचतुर्थ्यं
तंमह्यंपदोत्तरंततः फलाभिधांद्वितीयांतां ततोदेहीति
वाभ्यसेदितिवचनदर्शनात् षष्ट्यंतस्थलेपितथाप्रयोग
इतिचेत्| एतद्वचनस्यपदार्थादर्शादिनानाकरग्रंथेष्वद
र्शनेनाविश्वासात्| अस्तुवायद्यंत्रप्रस्तावेवचनमिदंतत्प
दमेवतथेतिचेत् मैवं एतच्चसंप्रदायान्ममेतिपदसहित
मितिभास्कररामग्रंथानुरोधेनषष्ट्यंतेसाधकपदमित्यादि
मूलवाक्येषुअस्मच्छव्दस्यापिसाधकपदत्वाविशेषेणत
योर्द्वयोरपिग्रहणस्यविवक्षितत्वात् यत्रापिषष्ट्यंतांसाधक
स्याख्यामित्यादितत्रापिचाख्यादिपदस्यवाचकपरतयातदु
भयोपादानंसुकरमितिदिक्| अपावासर्वमपिसाध्यसांध
ककर्म्मक्रियापदवृंदंवीजस्यांतरेपंक्तिक्रमेणलेख्यं| यदु
क्तं वीजांतर्वाप्रयोगस्यसकलस्यैवलेखनमिति| संहिता
यामपि तदंतः पुनर्मूलवीजं तदंतर्लिखेत्साध्यनामापि
कर्मादियुक्तमिति| मंत्रयंत्रस्यगायत्र्यौमंत्रस्यगायत्रीयं
त्रस्यगायत्रीचलेख्या| मंत्रगायत्रीतत्तन्मंत्रकल्पोक्तात
त्पुरुषायविद्महेमहादेवायधीमहीत्यादिरूपा यंत्रदेव
तायायस्याविशिष्यगायत्रीतोक्तातत्रमंत्रराजायविद्महे
वरप्रदायदीमहितन्नोमंत्रः प्रचोदयादितिगायत्रीलेख्या

पृ० २५०अ) यत्रगायत्र्यं प्येवंरूपैवमंकारस्थानेयंकारप्रक्षेपात् यत्रा
ष्टदलादिकंरिक्तंविशेषवचनंवातत्रप्रतिपत्रंत्रित्रिक्रमे
णमंत्रगायत्रीवर्णानालिख्यद्वितीयपंक्तौत्रित्रिक्रमेणयं
त्रगायत्रीवर्णानालिखेत् विशेषाष्टदलादौतुगायत्रीले
खनंस्मृतं वर्णास्तुयंत्रगायत्र्याःप्रतिपत्रंत्रिशस्त्रिशितिव
चनात् यंत्रस्येतिमंत्रस्याप्युपलक्षकं यंत्रंत्वष्टदलादौवि
शेषतोन्यवर्णानामेवलिनमाम्नातंतत्वमीषांतत्रभूपुर
स्याष्टकासुतल्लिखनमनुष्टातव्यंयदुक्तंसंहितायां त्रिधा
भाजितैर्यंत्रगायत्रिकाणैः ककुप्स्वष्टस्रव्याप्तमूर्वीपुरांत
रिति यत्रमंत्रगायत्र्याविशेषतोन्यत्रलिखनमाम्नातंतत्र
केवलंयंत्रगायत्र्यैववहिर्लेख्यानपुनर्मंत्रगायत्र्यपि पूर्वो
क्तवचनस्यापिकथंविल्लेखनेवतात्पर्यंनतुद्वयोरेकत्र
लिखने इति यत्रतुसंख्यावैषम्यंतत्रासतिविशेषेसामा
न्यवचनास्त्रिशादितोलिखित्वाचरमपत्रादौअंदाल्लोपोवि
वृद्धिर्वेतिन्यायाच्छेषाणामधिकानांन्यूनानांलेखनमनु
ष्टातव्यं यत्तुतृतीयदलेवद्यकारादिः पंचमदलेवय
धीमेति अष्टमदलेवचोदयादितिनियमाविरोधेनैवाक्ष
राणांन्यूनाधिकभावस्थलेपिविभाद्रुह्य इतिकैश्चिदुक्तं
तत्रेदंवक्तव्यं चतुर्विंशत्यक्षरस्थलेतादृशपत्रेषुतादृ
शवर्णानामापातत्वेपिनियमेप्रमाणाभावः| प्रमाणा
भावश्चयावत्संभवंसामान्यशास्त्रस्याप्रवर्तते निष्प्रमाणं
चेदृशस्थलेवलव्धविषयस्यांताल्लापित्यादिन्यायस्या
ननुसरणं| किंचपूर्वोक्तनियमस्तीकारेमूलगायत्रिका
वर्णास्तदधस्ताल्लिखेत्पुनः वेदवेदत्रिपंचत्रिद्विद्विवेदार्ण

पृ० २५०ब) संख्ययेतिकेरलतंत्रीयतारणीयंत्रोद्धारपटलीयवचनव्या
कोपःप्रसज्येत ततोहिसप्तविंशतिवर्णकगायत्र्यास्मृतीयं
चमाष्टमपत्रेषुविद्महे इतिधीमहीतिप्रचोदयादितिवर्णा
नामेवलिखनस्यप्रतिसंभवात् अथतदुक्तापिरीतिर्नात्रादृ
तेतितवापिग्रंथोव्याहतेवेतिचेत् तव्याह्वताः| ईदृशस्थ
लव्युदासार्थमेवासतिविशेषेइत्यस्यमयापूर्वमेवाभिहित
त्वात् अथमयापिस्वग्रंथेविशेषवचनानामसत्वेइत्यध्याहृत्य
निष्काश्योपंदोषितिचेत् निष्काश्यतां किंतेनअध्याहार
दोषस्यैस्यैवप्रायुणिकीभूतत्वात् निष्प्रमाणत्वादिकपूर्वो
क्तदोषस्यवज्रलेपत्वाच्चेतिक्यदपिअष्टपत्राद्यभावस्थले
गायत्रीलिखनस्थलालाभेनव्याकुली भूयचतुरस्ररेखात्र
य वीथीमध्येतलिखनंतस्याभावेमनसैवाष्टपत्रस्यध्यानं
कृत्वा यंत्राधारेक्वापितलिखनंकार्यमितिकैश्चिदुपदिष्टंत
दुक्तसंहितायानवलोकनमाविर्भावयति प्राणस्थापन
कोमनुः प्राणप्रतिष्टामंत्रः तंवासतिविशेषवृत्तद्वयांतरा
लेवृताकारेणैवलिखेत् तद्वहिप्राणदेव्यास्तुमंत्रंसर्वत्रवे
ष्टयेदिति संहितावचनात्| तद्वहीर्वृतमालिख्यप्राणमंत्रे
णचेष्टयेतिकवचपटलीयसंहितायांस्पष्टमेवेवृतनिर्मा
णोपदेशाच्च| मंत्रश्चायंद्विरालेख्याम्रेडितेनेति तत्रैवो
पदेशात् दंतपत्रेप्राणमनोश्चतुरश्चतुरोर्णकान् वर्णानां
तिमपत्रेषुशेषार्णान्पंचचालिखेदितिकेवलीयतंत्रेविशेष
दर्शनादसतिविशेषेइति केवलंवृत्तरेखायामेवमातृका
प्राणप्रतिष्टादिमंत्राणांलेखनंतुवृतद्वयसंपादितवीथ्यंतः
एवमेवसर्वत्रेतितुवहुदर्शिनः अग्नरेखावकाशेषुप्रतिष्टां

पृ० २५१अ) प्राणदालिखेदितिवचनमप्येतत्परमेव अग्नेरेखाचकाशे
षुअष्टदलादितोवहिर्निर्मितवृत्तरेखाद्वयांतरालेषुचरस्र
रेखावकधोषुतुदिक्पालमंत्राणांलेखनंभविष्यतीतितदे
षांतरालेष्टितिनास्यार्थः मातृकाभिर्वेष्टनंवृत्तरेखाद्वयंकृ
त्वातदंतरालेयत्क्रियतेतत्प्राणप्रतिष्टामंत्रचेष्टनात्प्रथमत
एवकार्ययं| समंताद्वृतंकादिमेर्घंतवर्णैंरितिसंहितायावृ
तंप्रवेष्टयेद्वर्णैः कादिभिरितिमंत्रकल्पोद्रामरादिकस्यचद
र्शनात् यत्रतुविशेषवचनात् स्थलविशेषस्तत्रनपुनस्तल्लि
खनं भूतवीजानि भूतवर्णाःद्वितीयपटलोक्ताः कर्मभेदा
द्भूतभेदसभूतार्णानपिन्यसेदितिमंत्रातरवचनात् उद्रामरे
पिभूमिकोणचतुष्केवभूतवर्णान्समालिखेत् तत्तत्कार्यय
वशादेवितत्तद्वर्णान्समर्प्पयेत् अस्यभूपुरकोणेष्वित्यादि
भूतवर्णानांसमालिखंनयत्पूर्वार्द्धेनकथितंतत्राविशेषात्
सर्वेषामेवलिखतेप्राप्ते तत्रकार्ययेत्यादि| तथाचशांति
वश्यादिकर्मसुप्राप्ततत्तद्भूतवर्णाएवदशसंख्यालेख्यान
सर्वेपीत्यभिप्रायः एतेकुत्रलेख्या इतिस्थलाकांक्षायाम
स्येत्यादि अन्यत्रापि भूमिकोणचतुष्केषुभूतवर्णान्सम
र्प्पयेत तत्तत्कार्ययवशादेवितांस्तान्वर्णान्समप्ययेदिति
क्वाशीव्यासोपि षट्कर्म्मप्रयोगकरणावसरेतत्तद्भूतमंड०
लेख्यत्वेनोक्ताभूतवेर्णाश्चतुरस्रस्याग्नेयकोणादारभ्यप्रा
दक्षिण्येनचतुर्षुकोणेषुएकद्वित्रिचतुःक्रमेणविभज्यले
ख्यादशवर्णा इतिसंप्रदायित्युपदेश| नारायणभद्रा आ
पिभूतवर्णाश्चतुर्द्धाविभज्यवचतुर्दिक्षुलिखेदित्याहुः| यत्तु
तत्तत्कार्येत्यादिकोर्णोष्वत्यंतपादोनश्लोकेनभूमिकोणेत्य

पृ० २५१ब) र्द्धेश्लोकस्यैवार्थविचरणमित्यपौनरुक्त्यमिति नारायण
भद्रैरुक्तं तन्नयुक्तं उक्तकं उक्तदिशातत्कथनस्यात्याव
श्यकत्वात् नापिविचरणत्वमपिसंभवति तस्यैवार्थस्यप
र्यायांतरेणकथनंहिविचरणं यथापचतीत्यस्यपाकेक
रोतीति नह्यत्रतथा| तत्तत्कार्येत्यादेराधिक्यादित्यानं प्र
संगागतविचारेण एतेनेतेषांस्थलानुक्तोः प्राणप्रति
ष्टालिखतस्थलेवलेखः किंवाभूतदिक्पालवीजातीति
द्वंद्वावगतसाहित्यदलादशदिक्ष्वेवदिक्पालवीजानामि
वभूतवर्णानामपिलेखित्यादिकंकेषांचित्समायातेप्र
त्युक्तं स्थलाकांक्षायाएवाभात परेनभूतमंडलानांतत्त
त्कामनाभेदात्प्राप्तानामपीहलेखनं यदुक्तंशांतिककर्म
णिसर्वत्रविलिखेद्वारिमंडले वश्यायमंडलेवहूःस्तंभायाव
निमंडले विद्वेषणेव्योमगेहेवायोरुच्चाटनेगृहे वह्निगेहे
मृतौकामंलिखेत्संपूजयेदपि तत्तद्भूतौदयेकालेतत्तन्में
डलमुद्वरेदिति| अंत्रयंत्राणांवहिस्तनचतुरस्रांतर्विदिक्षु
मंडलानिलिखेदित्येतदर्थंकेचिदामनंति चतुरस्रोत्तरमे
तानीतिकश्चित् चतुरस्रस्थानेइदमितिकश्चित् मतद्वमम
पीठंभूमिकोणेत्याद्युक्तोद्रामरविरुद्धं| कोणलिखितमंड
लेषुभूतवर्णलिखनेपिनकोणेपिनकोणलिखनंविरुद्धा
त इतिप्रथममतंप्रनर्नतद्विरोधमासादयति तस्मात्कोणं
लिखितमंडलांतरेवसमंत्राणांभूतवर्णानांलेखनमि
त्याहुः यदुक्तेचैतत् वश्यत्वादिधर्म्मचतयासर्वमंत्रेष्वपिमं
डलानांप्राप्ततयाकॢप्तस्थलेष्वेववर्णलिखनस्याप्यौवि
त्यात् किंच वहिर्वैभूतमंडलभूताक्षराणिविलिखेदितिदुंदु

पृ० २५२अ) भियंत्रप्रस्तावुद्रामरेदर्शनात् स्वस्वमंडलसंयुक्तात् भूतव
र्णाल्लिखेत्ततितिसंहितायाश्चतत्प्रस्ताचेवदर्शनादन्यत्र
तल्लिखनमन्याप्यमेव भूतमंडलेषुतत्तत्कार्यंवशान्तियमि
तेष्टनियमिताभूतवर्णाःसर्वेपिदशसंख्याःप्रत्येकमालेख्याः
यत्तुविभज्येतिकाशीव्याह्यादिभिरुक्तं तन्नयुक्तं दशदिक्षु
रावृत्याभूतवर्णान्समर्पयदितिश्रीराजराजेश्वरकवचत्रप्र
स्तावीयसंहिताविरोधापतेः इदंहिनैकभूतवर्णलिखनप
रं एकैकवर्णन्यासादेवदशदिक्पूर्तिसंभवाद्वितीयावृति
वैफल्यात्| अत्रयंत्रेसंकलकामनाश्वरत्वेनद्विरावृत्येतिवि
शेषदर्शनाच्चसर्वभूतमंडलानिद्विरावृत्यादशदिक्क्ष्वालेख्य
प्रत्येकंस्वस्वमंडलेसंपूर्णानपितत्तद्भूतवर्णानालिख्यदश
दिक्षुतत्तल्लिखनेत्वावस्यकेद्विरावृत्तिरितिनास्तितन्मतेको
पिविरोधः एवैकभूतस्यैववश्चतुःकोणेषुपूर्वोक्तवचनैः
प्राप्तास्तद्वाधेनदशदिक्क्ष्वितिविशेषोविधीयते तथासकृत्
कृतेकृतः शास्त्रार्थितिन्यायादेकचैवतेषांलिख्यतेप्राप्तेद्वि
रावृत्त्येति विशेषोविधीयतितिचेत् विधेयद्वयस्वीकारेवा
क्यापत्तेः| अस्मन्मतेदशदिगवच्छेदेनेत्येतावन्मात्रंलिखने
विधीयते पंचानांदशसुलिखलंपुनरावृतिंविनानुपप
द्यमानमाक्षिपतिद्विरावृत्तिमितिनतदंशेविधेयताकिंत्व
र्थप्राप्तस्यैवानुवादः अनेयैवदिशायजेतेत्यनेनैवावेदितो
यागविधिद्रव्यंविनानुपपद्यमानः सर्वमपिद्रव्यमाक्षिपती
तिब्रीहिणामपिप्राप्ततयाव्रीहिभियजेंनेत्यादयोनियमवि
धयेषपूर्वविधयितिसिद्धांतयंतिमीमांसकाः अत्र अंआं
नमः ऐंऐंनमः इतिरीत्यावयवादिदशवर्णानांतत्तत्कामना

पृ० २५२ब) नुसाराल्लेखोमुष्टेयः तथाचद्वाभ्यांद्वाभ्यांवर्णाभ्यामेकैकर्म
त्रितिएकैकपूतवर्णानांपंचपंचमंत्राः सिद्धंतियदुक्तमाचा
र्यैःदशभिर्दशभिरमाभिर्नमोंतिकैर्द्वंद्वराश्चविंदुयुतैरिति
आन्यत्रापि प्राक्प्रोक्तान्भूतवर्णान्दशदशरायुगणेविंदु
युक्तान्नमोतानिति तस्मात्कामनानुसारेणप्राप्तभूतवर्णा
कथितदिशपंचमत्रतांप्रापिताएवलेख्यानतथाश्रुतात
त्रापिलेख्यमंत्रस्थानभूतयत्रकुत्रापिभूतमंडलेत्रिकोण
भावनांकृत्वामव्याग्रेशानाग्नेयमध्यभागेषुक्रमशः प्र
थमादयः पंचमंत्रालेख्यानस्वेच्छया योनेर्मध्यकोणत्रि
तयेमध्येचसंयजेन्मंत्रीयोनेर्मध्याग्रमध्येष्वपिपुनरखिन् 
स्थाप्यभूताथवर्णानित्युक्ताचार्ययवचनद्वयशेषदर्शन्
इतिपदार्थादर्शकृतः इतिसंक्षेपः दिक्पालवीजान्यपित
त्तद्दिक्पालमंत्रप्रस्ताचोक्तानितत्तद्दिनु?उलेख्याति विशेष
तोदिक्पालमंत्रलेखनाम्नातेर्थसिद्धमेवत्वद्वीजानामपि
लिखनं अनाम्नातस्थलेत्वेतेषामेवतत्तदिक्षुचतुरस्रांत
र्लिखनंकार्ययं तत्तद्दिक्पालवीजानितत्तद्दिक्षुसमर्पयेदि
त्यादेस्तद्वाह्येतिलिखेदिक्षुशक्रादिमनुमंडितं चतुंरस्रंच
तुद्वारंचलयत्त्रितयान्वितमितिसंहितादेश्चदर्शनात् यत्तु
हृदयाख्यादिगीशार्णातत्रदिश्यष्टवाह्यतितितंत्रांतर
वचनं तत्रापिवाह्यतितिवाह्यैइतिसंहितासमानार्थकं
नहिसंहितायांवाह्येइत्यस्यचतुरस्वाद्वाह्यित्यर्थौमनसा
पिनशक्यतेकर्तुं किंतुपूर्वप्रस्तुतयंत्राद्वत्ताद्वावहिरितित
दर्थोवाव्यस्तथेहापि एतेनदिक्पालवीजानांहृदययंत्रहृ
दयमितिसंज्ञा तानिचवहिर्भागेतत्तदिशिलेख्यानीतिकस्य

पृ० २५३अ) चिद्ग्रंथः प्रत्युक्तःवृतादितोवहिभागितिविवक्षणाद्वासम
र्थनीयः एतानिसंगृहीतानिअंगानिदशसंख्यानि असंगृही
तान्यपराणितुतंत्रांतरतोग्राह्यणीतितात्पर्यं अन्यथारन्य
थारक्तावर्णापंचीकृतवीजादीनामनुक्ततयादशत्वव्याद्या
तापत्ते| आग्नेयक्षरंदिक्षुरक्षायैमंत्रवाह्यत इतितंत्रांतर
दर्शनादग्निवीजमपियंत्राद्वहिरष्टदिक्षुलेख्यं| तदेतदखि
लमपिसंगृह्यदर्शितं ऋचभास्करेभास्कररायैः जीवःप्रा
णोजीवमंत्रात्ममंत्रौशक्तिर्नेत्रःशोत्रयुग्मंचजिह्वा साध्यः
कर्ताकर्मैतक्रियावद्वेगायत्र्यौमंत्रयंत्रप्रभेदात् प्राणक्षे
पोमंत्रहृद्भूतवीजंरक्षावर्णामातृकाभूतवर्णाः| इत्यं
गानांविंशतिर्लेखनीयामंत्रेयंत्रेसंप्रदायानुरोधादिति
जीवः ह्सौः इतिपंचमातृकाविशेषसमुदायः प्राणः
सविसर्गोभृगुः जीवमंत्रःहंसितिद्वाक्षरः कर्त्तासांधकः
प्राणानांक्षेपःप्रक्षेपःपुत्तल्यादौयेनसोयंप्राणक्षेपःप्रा
णप्रतिष्टामंत्रः मंत्रहृत्लोकपालवीजानि भूतवीजा
नि अपंचीकृतवीजान्येव हारमात्राधिक्येपितत्वानपाया
त् अतेवपदार्थादर्शादिषूपादेयत्वेनोक्तानामपिते
षांनेहोपादानचर्चा नाप्यत्रोक्तानामपिभूतवीजानांतत्रो
क्तिरितिवैषम्यंन्यूनाधिकत्वंचापहृतं| ननुभूतवर्णलि
खनादेवमातृकामंत्रोपिलिखितःस्यादितिचेत्नस्यात्
तत्कामनानुसायदेकैकभूतवर्णानामेवलेख्यत्वात्शेषं
स्पष्टार्थं अत्रेदमतिरहस्यं ह्सौंःवीजंमंत्रमध्येप्राणतेना
नुकल्पयेत् साध्यसाधकयोर्वर्णाविलिखेद्वीजमध्यतः
साध्यस्तुदेवताज्ञेयःसाधकःकार्ययलोलुपः मयोक्तेषु

पृ० २५३ब) तुयंत्रेषुसाध्यनामानिवैपृथगित्यादिशिवतांडवादिषु
साध्यपदस्यदेवतायामपिसंकेतितत्वात्तस्याश्चमध्येलि
खनस्यतत्रैवाप्रातत्वाद्यंत्रदेवतानामपिवीजांतरवश्यमा
लेख्यं अतेवचकुर्वित्यादिक्रियायाः कर्तृसाकांक्षतानि
वृतिः पूर्वमतेसाकांक्षमेवेदंचैत्रस्यदेवदत्तंवशंआनय
आनयानयेतिकुरुकुर्वितिवाक्यंस्यात् साकांक्षतादोष
स्वीकारमपेक्षातंत्रांतरोपादनस्यैवस्वीकर्तुमुचितत्वात्
तदंतः पुनर्मूलवीजंतदंतर्लिखेत्साध्यनामापिकर्मादि
युक्तमितिसंहितादिष्वपिसाध्यपदंदेवतापरतयापिशक्यं
तेवर्णयितुं अतेवतत्रैवपूर्वखंडेहनुमद्यंत्रप्रस्तावेस्पष्ट
मुक्तं ह्सौंःमध्यगलंलेख्यंसाध्यनामहनूमतिति हनूमदभि
न्नसाध्यनामेत्यर्थः अभेदकथनंत्वपरत्रापिसाध्यलिखनंये
त्रवक्ष्यामस्तत्रसाध्यपदेनदेवतैवग्राह्येतिसूचनाय अन्य
थाहनू मतोनामधेयंलेख्यमित्येवव्रूयात् तच्चसंवुद्ध्यंत
मेवा कुर्वित्यादिलोडंतक्रियानुरोधात् हनुमन्नक्षनक्षे
तिषट्कोणेषुलिखेत्यग्निमार्द्धंएवतथादर्शनाच्च भोभोप
दमंतरेणापिसंवुद्ध्यंतस्यहनुमन्नित्यस्यदर्शनात्तत्पदप्रयो
गेनास्माकमाग्रहोनापिचतत्रविद्वेषः भोभोसंवोधनान्प
रमित्यादौतथाभ्यनुज्ञानात् साध्यकर्तेत्यादिश्लोकेसाधक
पदंप्रसिद्धमपित्यंक्ताययत्कर्तृपदोपादानंसांप्रदायिका
नांतस्याप्ययमाशयः यंत्रकर्तुःसाधस्येवतस्यकामना
यावश्यादिरूपायाःकर्तुर्यंत्रदेवस्याप्युपादानंयंत्रलिखने
नुष्टेयमितीति यंत्रवीजत्वेनाम्नाताः शशांकादिवर्णाःशी
तांशुसलिलक्षोणीत्यादिनामूलेवोक्ताःपरितोलेख्याः व

पृ० २५४अ) र्णाश्चसर्वेपिकर्णिकायांमुख्यतयालिखितवीजाभिमुख्येन
लेख्यातुयथेच्छं अनुग्रहेंतवक्त्राःस्युर्निग्रहेस्युर्वहिर्मुखाःपर
त्रस्युर्वर्णायंत्रेषुकर्मणीत्यादिवचनात् अनुग्रहःशांतिवंश्यं
चनिग्रहोमारणं परत्रस्तंभनद्वेषणोच्चाटनेषु अत्रवश्यादि
षुकश्चित्प्रयोगनियमःसंहितायां वशमानयसं|लेख्यंवश्ये
वाम्नेडितान्वितं विद्वेषयाम्नेडितंचविद्वेषेसमुदीरितं आम्नेडि
तंस्तंभयेतिस्तंभमेसमुदाहृतं आम्नेडितंमारयेतिमारणेस
मुदीरितं आम्नेडितंमोहनेतिमोहनेप्रकटीकृतं आम्नेडितं
मोक्षयेतिवंधमुक्तौसमीरिति मिति आम्नेडितंपल्लवंवाकु
रुस्थानेसमालिखेदितिवचंनीतरस्याप्युक्तेवार्थः अत्रचै
त्रस्ययथादेवदत्तोवशीभवतितथायतस्वयतस्वअनयोःपर
स्परंविद्वेषणंकुर्याःकुर्याः शत्रुसेनायैस्तंभितगतितांदेहि
देहि एतस्यमरणंसंपादयसंपादयेत्यादिप्रयोगेवयादृ
च्छिकः प्रतिषिध्यतेनतुदेवदत्तंवशंकुरुकुरुअनयोः पर
स्परंद्वेषणंकुरुकुरुसेनायास्तंभनंकुरुएतस्यमारुणंकुरु
कुर्व्वितिप्रयोगोपि पार्श्वयोःकुरुयुग्मकमितिवचनेनैतत्प्र
योगस्यविहितत्वात् अनयैवदिशाशांतावपिरोगंशमयश
मयरोगशांतिंकुरुकुर्व्वित्यादिः प्रयोगःऊह्याः यंत्राणिच
धारणार्थकानिप्रसिद्धपूर्वादिदिशानुसरणेनैवलेख्यानि
नान्यथा यदुक्तंसंहितायां पूजार्थंचेल्लिखेदेवितदास्वाग्रादि
तोलिखेत् धारणार्थंमहेशानिशुद्धप्राच्यादितोलिखेदिति
तथान्यत्रापि इदंयंत्रंमहादेविशुद्धप्राचीदिशालिखेत् धारणे
पूजनेतुस्यात्स्वाग्रकल्पितयादिशेति यंत्रोपासितुर्भूतलिपि
समुपासनात्वर्णाकर्षणाभैरवोपासनावात्यावश्यकीभवती

पृ० २५४ब) त्युक्तंमंत्रमहोदध्यादिषु तत्रभूतलिप्युपासनाप्रकारःस
प्तमेमूलेवोक्तः स्वर्णाकर्षणभैरवोपासनाप्रकारस्तुमं
त्रमहोदध्यादितोवधेयच इतिदिक् इदंचयंत्रजातंविशेष
तःस्थलानुक्ताभूर्जपत्रादिष्वालेख्यगुलिकांकृत्वापट्टसू
त्रेणावेष्ट्यलाक्षयाछाद्यस्वर्णरौप्यताआन्यतममर्द्दल्लकेनि
क्षिप्यतत्तदेवतामूलमंत्रेण संपूर्णेनतन्मध्यलिखितवीजे
नचावाहनप्राणप्रतिष्टादिपूर्वकं संपूज्यअग्न्युत्तारणंकृत्वा
वणौषधिकषायपंचामृतादिभिः संस्ताप्यसहस्रादिसंख्य
यामूलमंत्रमभिजप्यतदृशांशेतहुत्वातद्यंत्रोपिरिप्रत्याहुति
संपातंप्रक्षिप्यमूलमंत्रेणशतादिसंख्ययाभिमंत्र्यगुरुंव्राह्म
णांश्चभोजनदक्षिणादिभिः संतोष्यतदाज्ञयायंत्रतद्देवतयोः
प्रणिपातपूर्वकंमूर्द्धागलहस्तादौतिथ्याद्युल्लेखांतेमुककाम
नमाइदंयंत्रंधारयिष्येइतिसंकल्पपूर्वकंवधाकृतस्यास्ययंत्र
धारणकर्म्मणः सांगतासिद्धयेव्राह्मणभोजनभूयसीदक्षिणा
दिकंदत्वाकर्मेश्वरार्प्पणंकृत्वा यथासुखंविरमेत् यदुक्तंमंत्र
महोदधौ स्थलानुक्तौभूर्जपत्रेक्षौमेवातालपत्रके यंत्रंविलि
ख्यगुलिकांवध्वासूत्रेणवेष्टयेत् लाक्षयाच्छादितंस्वर्णेरूप्ये
ताम्रेथवाक्षिपेत् मध्यवीजेनसंपूज्यदेवंमातृकयापिवा संज
प्यहुतासंपातसिक्तंकृत्वानियोजयेत् मूर्द्ध्निवाहौगलेवापित
त्तदिष्टार्थसिद्धये इति तथा यंत्रसेवनसक्तेनोपास्याभूतलि
पिःपरा ययोपासितयासर्वयंत्रसिद्धिः प्रजायतेइति नन्वेवं
विनामंत्रैर्जपहोमैरक्तेशेनमहाप्रभो तत्क्षणाज्जायतेसि
द्धिः सुसिद्धाःसर्वकामदाइतियंत्रचिंतामणिस्थदेवि प्रश्नवा
क्यविरोधः| इंदृशयंत्राणामनुक्तत्वेतदुतरत्वस्यानुपपतिःउ

पृ० २५५अ) क्तत्वेतदुक्तोपासनानुपपतिरितिचेत्मैवं मंत्रस्यप्राधान्ये
नोपासनायांयथाक्लेशाधिक्यंतथामंत्रांगत्वेनतदुपासना
यानांस्तीत्यत्रैवतात्पर्ययात् अतेवयंत्राणामपिपूजाजपहो
मादिविधिस्तत्रतत्रोक्तसाधुसंगच्छते अक्लेशेनेत्यत्रनभो
ल्पत्वमेवार्थ इतितदपंसंग्रहः संवुद्ध्यंतनिजेष्टनामवनिजं
षष्ट्यंतनामेप्सितंसाध्यंकर्म्मपिभक्तियुक्दृगजपाश्रौतात्म
भूताणवः जीवप्राणयुताक्रियामनुवरोयंत्रस्यहृद्धेपुनर्गाय
त्र्यौसकलालिपिर्निजनिजेभूतार्णकामंडले वीजंप्राणमनु
स्तथैवरसनावक्त्रंशिरोनासिकारक्षार्णाइतिषट्भुजोन्मिति
मितांयंत्रेपदार्थाःस्मृताः लेख्यत्वेनततश्चकालविहितंतत्तद्वि
लेख्यंभवेदिस्थंसंग्रहद्रंरितोनिखिलतंत्राणांगृहीत्वागिरः
ईप्सितेतुप्रसादेवारोगनाशादिके तथा वश्यादौसाध्यतांपात्य
देवदत्तोपिलुप्यते वशयेत्यादिलेखेतुक्रियाखंतर्भवेत्स्पृहा
तस्मादुक्तमितिपदंप्रायिकंनतुसर्वनितिसंक्षेपः| अथरक्षा
याः सर्वाभिलषितत्वात्तद्यंत्नमेवमातृकादेवताकमादावाद
र्शति मार्णमित्यादिना अष्टदलंकमलंकृत्वातत्कर्णिकायां
सानुस्वारेभृगुपरपर्यायंसकारमालिख्यतदंतः पवर्गपंचमं
मकारंसानुस्वारंलिखित्वातस्याप्यंतःसाध्यंसकर्मकृंदेवदत्तं
रक्षंरक्षेत्यादिरूपमालिख्यकेसरेषुद्विशोद्विशः स्वरानपत्रे
षुकवटतपपशलांत्मकासृवर्गानालिख्यतद्वहिर्वृद्वयांत
रालेहामितिवीजैर्वेष्टयेदिति देवदत्तंरक्षरक्षेतिहर्षदीपि
कामनुसृत्योक्तं वस्तुतस्तुदेवदत्तस्यरक्षांकुरुकुर्वित्येवप्र
योगः पूर्वमेवसंहितादिवचनैस्तथाव्यवस्थापनात् अत
एवपदार्थादर्शकृतः साध्यमिति साध्यसाधककर्म्यसहित

पृ० २५५ब) मितिवोध्यं तत्रस्वनामपदंषष्ट्यंतंसाध्वीभूतफलवाचकप
दंद्वितीयांतंक्रमेणालिख्यततः कुर्व्वितिद्विरभ्यसेदितिसं
प्रदायित्याहुः शेषंयंत्रसामान्यक्रिययातमेवात्राप्यु
पादेयं एतच्चनार्णंसार्णयुतंससाध्यमितिद्वितीयांतपाठ
मनुसरतांहर्षदीपिकाकारादीनांमतमवलंव्योक्तं मार्णे
लिखेत्सार्णयुतंस्वसाध्यमितिसप्तम्यंतवांतद्वितीयसकार
कपाटमनुसरतांपदार्थादर्शकृतांमतेपुनरपमर्थः मका
रस्यांतर्भृगुंतदंतः साध्यादिकंलिखेत्कर्णिकायामिति शे
षमशेषंपूर्ववत् वश्ययंत्रमाह पुरीकृत्येत्यादिना परस्प
रव्यतिभिन्नेभूपुरद्वयेमध्यतोमायावीजमालिख्यतदंतःसा
ध्यसाधकादिनामकथ्यतरीत्यैवलिखित्वातदष्टकोणेषुसा
नुस्वारंजलवीजभूतंवकारमालिख्यतद्वहिर्भूपुरंकृत्वावज्रा
ष्टकंतदष्टदिक्ष्वोलिखेदितिचेत् पदार्थादर्शकृतस्तु मही
पुरेणसहपुटीकृतेभूमिपुरस्ययुग्मेइत्यन्वयः पुटीकृतेपु
टीकृतेवदंतरंतःस्थिते तत्रप्रथमंचतुःकोणंकृत्वातदंतः
प्रथमचतुरस्ररेखासंलग्नदिक्कोणोग्रकमपरंचतुरस्रंकृ
त्वा तदंतर्द्वितीयचतुरस्ररेखासंलग्नविदिक्कोणाग्रकंतृ
तीयंचतुरस्रंकृत्वातन्मध्येमायावीजंलिखित्वातदंतःपूर्वोक्त
दिशासाध्यादिकंलिखित्वाकोणाष्टकेवकारंलिखेदिति
यदुक्तमपेक्षितार्थयोननिकायांपार्थिवंमंडलंकृत्वातस्यपू
र्वदक्षिणपश्चिमोत्तरदिग्मविअस्रंकोणंयथाभवतितथा
तदंतः पार्थिवमंडलांतरंलिखित्वापुनरपितदंतस्तथालि
खित्वेत्यादीत्याहुः हर्षदीपिकाकृतस्तु एवंविदिक्कोणकम
परंदिक्कोणकंपरस्परसंवद्धंचतुरस्रंनिष्पाद्यसंप्रदरूपंकुर्यात्

पृ० २५६अ) तन्मध्येमायादिकमालिख्यवहिर्विदिक्कोणकेणभूपुरांतरे
णावेष्ट्यवेहिःस्थतृतीयभूपुरकोणेषुवकारस्यसानुस्वा
रस्यलेखनंकर्त्तव्यं सर्वत्रकोणेषुवज्रलिखनंचकार्यमित्या
हुः अत्रमायावीजदेवताभुवनेश्वर्ययेवद्देवता रक्षाज्वरना
शादिपूर्वशांतिपुष्टिश्रीप्राप्त्यादिरूपवश्ययोरेकमेवयंत्र
माह मध्येइत्यादिना नामविशेषणंत्रयमपि अष्टदलक
र्णिकायांक्षकारोलेख्यस्तस्यांतर्देवदत्तस्यरक्षीकुरुकुर्वित्या
दिरूपंसाध्यनामपदोपलक्ष्यंसंदेसंदसंदसंतसंस्यसंरसंक्षां
संकुसंरुष्टंकुसंह इतिक्रमेणविदर्भितमादौक्रमेणवरमे
व्युत्क्रमेणत्र्यक्षरपूर्वोक्तमृत्युंजयमंत्रेणपुटितंचकृत्वाभिलि
ख्यकेसरेषुस्वरान्द्विशोविलिख्याधस्तादूर्ध्वमुखेनपद्मे
नविलिखितेनयंत्रमिदंपुटीकुर्यादित्यर्थः यतुसकाररूप
मंत्राक्षरस्यैकत्वान्मंत्रार्णद्वयमध्यस्थंसाध्यनामाक्षरंलिखे
दितिविदर्भलक्षणस्यात्रासंभवात्साध्यनामेवाक्षरद्वयमं
त्रद्वयमितिहर्षदीपिकाकृतोक्तं तत्रयुक्ते एवमपिलक्ष
णाव्याप्तितादवस्थ्यात् नहिमंत्रसाध्ययोरन्यतरार्णद्वयम
ध्यस्थमितिलक्षणेप्रविष्टंनवाएकमंत्रार्णस्थलेएकमं
त्रार्णमध्यस्थंसाध्यनामाक्षरद्वयमितितांत्रिकंलक्षणमुप
लभ्यतेयत्तोव्याप्तिरपहृतास्यादिति नकिंचिदेतत् परेतु
सार्णविदभितामितिदर्शनात्सार्णद्वयेनैवनोमवर्णसमाप्ति
पर्यंतंप्रतिनामार्णमावृत्याविदर्भः करणीयः एकाक्ष
रेणैवविदर्भानुष्टानवादिनापितदावृत्तेःसाध्यनामानुरो
धदवश्यमनुसरणीयत्वात् मयाप्रथमतेवदनुसरणे
किमपराद्धं मूलकारस्याप्यसावेवाभिप्रायः अन्यथामध्ये

पृ० २५६ब) ग्रंथितंसतः प्रपुटितंमृत्युंजयत्र्यक्षरेरित्येवव्रूयात्रतुविदर्भि
तमितीति प्राहुः सर्वकामसाधकस्याप्यस्यविषज्वरादिकं
टरवोक्तकर्मणामनांयासादेवसद्यःसाधकत्वमस्तीत्यभि
प्रायवानाह विषेत्यादि मृत्युंजयोत्रदेवता ज्वरनाशप्र
संगादपरमपिचिंतामणिदेवताकंतन्नाशकयंत्रमाह सा
ध्येत्यादिना सस्वस्तिकमूर्द्धाग्रंत्रिकोणंनिर्मायतस्यांतःशै
वंपूर्वोक्तंचिंतामणिवीजमालिख्यतस्यांतर्देवदत्तस्यज्वरो
पशमंकुरुइत्यादिरूपंसाध्यमभिलक्ष्यतद्वहिरपरेणपू
र्वोक्तप्रकारेणाग्निगेहेनावृत्यतद्वहिः संप्लवसःप्लावय
सः इत्यष्टाक्षरमंत्रेणवेष्टयेदित्यर्थः एषेवेतिकेवलम
ष्टाणंमंत्रोप्युपासितो विषनाशकोज्वरनाशकश्चभवती
त्यर्थः वस्तुतस्तुविषाक्रमषप्रभवज्वरनाशनित्येवाग्धः
दृष्टमुत्थापयेदेषस्वजप्तांभोभिषेकतः तज्जप्तशंखभेर्यया
दितिस्वनश्रवणेनवेतिनारायणीयेविषनात्रामात्रस्यैवफ
लस्यैवफलदर्शनात् अर्थसंदेहेतंत्रांतरेणैवार्थनिर्णय
स्यकर्तुमुचितत्वात् विषप्तप्रसंगात्सर्प्पघ्नः यंत्रमाहतारे
त्यादिना अत्रकुरुकुल्लादेवतातारः पूर्वंवरमतःस्वाहाप
दंमध्येकुरुकुल्लेइतिसंवुद्ध्यंतंचतुरक्षरंपदंइतिसर्वमिलि
त्वासप्ताक्षरोयंमंत्रः तस्यप्रथमक्षरंमध्येषट्कोणेषुवशि
ष्टानेकशः षट्वर्णानालिखेदित्यर्थः इदंयंत्रंभूर्जपत्रेगो
रोचनयालिख्यं भूर्ज्रेरोचनयाषडंस्रकगृहेसर्प्पघ्नयंत्रंलि
खेदिति तंत्रांतरदर्शनात् विनिहंतीति गृहेएतद्यंत्रस्था
पनेगृहात् तद्विलेत्वेतद्यंत्रस्थापनेतद्विलादुच्चाटयतीत्य
र्थः तेननायंमारणप्रयोगापितूच्चाटनस्येति तदनुकूलाए

पृ० २५७अ) ववायुरूपभूतवर्णादयोत्रोपादेयाः ननुयथाश्रुतमूलार्थः
कुतस्त्यक्तितिचेत् तंत्रांतरैकवाक्यत्वायेतिगृहाण उक्तं
हिनारदीये सर्प्पान्निर्गमयेद्विलेषुनिहित्वोकहात्तथोच्चा
टयेदिति सर्प्यघ्नयंत्रांतरमाह ओंकारेत्यादिना मेखलान्न
देवता ओंह्रींमेखलेस्वाहेतिसप्ताक्षरोमंत्रः रिपुनागेतिरि
पुभूतोनागः सर्पस्तदपहारकित्यर्थः रिपुलाभावेयंत्रमे
वनकुर्यादितिभावः नतुसर्वनागापहारकंनेदंयंत्रंकिंतु
शत्रुभूतनागमात्रापहारीत्यत्रैतस्यैतात्पर्यं षट्कोणंकृ
त्वामध्येप्रणवमग्रादिकोणेषुमायादिवर्णानालिखेत् अ
त्रापिपूर्ववद्भूर्जगोरोचनयोरेवानुसरणपूर्वोक्ततुल्यक्रि
यतिति तंत्रांतरदर्शनात् सर्प्पोच्चाटनप्रसंगादुच्चाटन
सामान्ययंत्रमाह शूलांकितेत्यादिना धूमावतीदेवता
षट्कोणंनिर्मायतन्मध्येधूंधूमितिवीजद्वयमालिख्या
ग्रादिकोणेषुशिष्टान्षट्वर्णोनालिख्यतद्वहिःषट्विं
दुलांछितवृतात्मकवायुमंडलंकृत्वातद्वहिर्वह्निवीजेना
वेष्ट्यततोपिवहिः एवनवीजेनावेष्टयेदित्यर्थः धूमावती
मंत्रमुद्धरति दांतावित्यादिना दांतौधकारद्वयं तयोःप्र
त्येकमधीशेनषष्टस्वरेणविंदुनावयोगेधूंधूमितीष्टला
भः इतिपरेटीकाकृतः राघवभट्टास्तु दांतावितिप्राप्ता
दिकः पाठः साधीयांस्तुपंचांतकापरपर्यायगकारघटित
एवतेनद्यूंद्यूमितिवीजलाभः नारायणीयेतथा दर्शनादि
त्याहुः कनकेत्यादि धक्कूररसद्यूष्टेनविषेणप्रेतवस्त्रेइदंप
त्रंलिखित्वाश्मशानेनिस्वनतैनशत्रुरुच्चाटितोभवतीत्यर्थः
श्मशानप्रेतयोःप्रस्तावातस्मरणमारूढानांभूतप्रेतपिशा

पृ० २५७ब) चरेती?मपहारकयंत्रमाह हुत्याशेत्यादिनावैवस्वतोत्रदेव
ता षट्कोणमलेअग्रकोणमारभ्यमध्यांतंमप्यपर्यंतत
थास्याःतथाचैवस्वतायस्वाहेतिमंत्रमेकैकवर्णक्रमेण
लिखित्वातद्वरिंदुविंबेनवृतेनवेष्टयेदित्यर्थः श्मशान
प्रसंगादेवतत्रविहितनिखननकंद्वेषणयंत्रमाह नोंमे
त्यादिअष्टदलकमलंकृत्वा तत्कर्णिकायांमकारंलिखित्वा
तदीययोरेववृत्तचतुरस्रयोः क्रमेणसाध्यनामसाध
कनामनीविद्वेषणंकुरुकुरुचैत्रयोरित्येवंरूपेविलिख्य
मकारचतुरस्तस्यैस्यैवैशानादिचतुःकोणेषुप्रत्येकंसं
विंदून्ङभणनानालिख्यपत्रेषुपूर्वोक्तधूमावतीमंत्र
वर्णानेकशः समालिख्यततोविहितवृत्तद्वयांतराले
र्घुघुटिकेषुघुर्घुटिकेमर्कटिकेघोरेविद्वेषकारिणिवि
द्वेषोद्वेगकारिणिघोराघोरयोरमुकामुकयोर्विद्वेषयवि
द्वेषयहुंफट् इतित्रिपंचाशदक्षरमंत्रंवृत्ताकारेणा
लिखेत् तद्वहिर्वायुमंडलत्रयेणावेष्टयेत् अमुकामुकां
योरित्यत्रदेवदत्तयज्ञदत्तनामप्रक्षेप्यधूमवतीदेवता
श्मशानप्रसंगादेवतत्प्रापकंमारणयंत्रमाह प्रागि
त्यादिना व्याख्यातमेवेदंमतभेदेनसप्तदशतमेपटले
इयानेवहिभेदोयदत्रमंत्रांतरमिति यमोत्रदेवता विधि
वदित्यनेनपार्श्वद्वयेमहिषाश्वयोः शिरसिलिखित्वातन्म
ध्येयंत्रमिदंलेख्यमितितंत्रांतरोक्तोविधिःस्मारितः उक्तंहि
नारायणीदीपे वित्यंगादाक्षनिंवाद्भिर्महिष्याश्चशिरोंतरेति
वर्णांतरभ्रमंपरिहर्तुंश्लोकमंत्रोद्धारःक्रिययते यमांतेरा
जः स्याद्भृगुरथसविश्वोत्रिरुद्दिनोमयंतेवायुर्व्युक्रमेनिद

पृ० २५८अ) मुक्तंत्रयमपिमरुन्मित्रंकर्णान्वितमथचरणांतेनित्यर्थः
तौयदावोसंश्लिष्टानिलवरमकत्वान्विततनूपदस्यांतेयो
निर्ज्वलनपवनौक्षश्चभगवानृपतोव्युक्त्रांतैतत्रयमथनृ
सिंहोहिभगवान्निरामस्यप्रांतेमरुदितिमनुवाहुंदह
नाक्षरोयाम्यप्रोक्तस्त्रिपुररिपुणामारुणकृते इतिपटे
प्रेतपटे अष्टविषाण्युपदर्शितान्येवमारणस्मैवयंत्रांतर
माह एकाशीत्यादिना दशपूर्वापरायतादशदक्षिणोत्त
रायताः परस्परविमिश्रिताःकृत्वाएकाशीतिपदानिसं
पाद्यतन्मध्येरमितिदहनवीजंदेवदत्तंमारयमारयेत्या
दिसाध्यसहितंलिखित्वातस्मान्मध्यकोष्टात्पूर्वादिको
ष्टचतुष्टयेसरेफकोष्टेषुक्रमेणमूलोक्तंएवंपश्चिमादि
कोष्टचतुष्केदक्षिणादिसौम्यादिकोष्टचतुष्केसर्वंमिलि
त्वाषोडशकूर्ववीजनृसिंहषष्टस्वरविंदुसंभूतवीजकका
रात्रिंशत्तमाणेंइष्वष्टस्वटविंदुसमुदायरूपवीजात्मेकवीजच
तुष्टयेलिखित्वाततः शिष्टकोष्टेषुपूर्वमीशानादितःक्र
मेणश्लोकात्मककालीमंत्रमालिख्यपुनर्नैऋत्यादिक्र
मेणकालीमंत्रतमेवालिखेत् तद्वाह्येवषडंतत्वरितामंत्रे
णपूर्वमावेष्ट्यपश्चाद्वक्ष्यमाणयममंत्रेणीशानादिनावे
ष्ट्यपुनर्नैऋत्यादिमारभ्यवक्ष्यमाणेनैवयममंत्रेणपरिवे
ष्ट्यततोरमितिवीजेनवेष्टयित्वायमितिवीजेनवेष्टयेदित्य
र्थः स्पष्टीकृतमिदंमंत्रमुक्तावल्यी चषडंतांलिखेद्विद्यांत्व
रितांपूर्ववद्वहि यममंत्रावसानेचवह्निवीजंसमंततः प्रभं
जनमयंवीजंतद्वाह्येपरितोलिखेदिति हर्षेकौमुदीकृत
स्तुचतुर्दिक्षुएकैकचरणक्रमेणयममंत्रेणयमंत्रेणवेष्ट

पृ० २५८ब) येत् आचार्ययास्तुततःशैवानैरृत्यादितःकालीमनुंलि
खेत् तथाक्रमाद्यमेनापिव्रतमित्युपदिशंति अग्निपवन
शव्दाभ्यांतत्तन्मंडलोपादानमितिकेचित् एतन्मतेवह्निवी
जमित्यादेः स्पष्टंविरोधः कालीमंत्रंयममंत्रंचक्रमेणोद्धरति
कालीत्यादिना स्वरूपपरंसर्वमपिवर्णभ्रमनिरासार्थंत
योरुद्धारुच्यते कालीमारपदंक्रमोत्क्रमयुतंलीनांततोमो
क्षतोव्युत्क्रांतार्णचतुष्टयंमयुगमाद्विश्वस्वराभ्यांपृथक्युक्तं
देतपदंततोक्रंमयुतंवेदार्णवृंदंत्विदं रक्षेत्यक्षरतत्ववर्ण
कथनांतेव्युत्क्रमातत्पुनःकालीमंत्रवरोमृतेरतितरांसंसा
धकःसाधनात् वायुर्वायुपुराततःसवदनास्तत्यंविमोव्यु
त्क्रमात्सास्यः सोपियतःशिवःसकथितोमीव्युत्क्रमात्स्युःपु
नर्वा*?ध्यर्णभिवेथटाव्युनरमीव्युक्त्रांततामागताः धामो
भूरिपदंक्रमोक्रमयुतंटद्वंद्वरीस्वात्मकंवृंदंस्यात्क्रमवैपरी
त्यपठितंमंत्रोयमस्योदितिति| वैरिणांकालरात्रिरितिवै
रिविनाशन इतिचानयोःस्वातंत्र्येणापिमंत्रत्वधनधानाय
अत्रत्वरिताविद्ययामहिषाज्येनाष्टोत्तरसहस्रंहुत्वायंत्रेसं
पातंसंपात्यपश्चान्निखनेदितिविशेषः माहिषेणघृतेना
ष्टसहस्रसहितेनव कुतेनसिद्धिंसंपातंयोजपेन्मूलविद्य
मेति अयंमंत्रविलेखप्रकारस्तुपुरुषमारणमुदिश्यस्त्री
मारणेतुयममंत्रेवद्विधाकोष्टेषु कालीमंत्रेणतुवेष्ट
नमनुष्टेयमितिसंप्रदायविद अंगारः चिंतांगार मनुष्य
कपालपात्रेनृवसादिस्तेहेनशूलारूढप्रेतकपंटवर्त्त्या
प्रज्वालित्वदीपसंभूतकज्जलस्यवेहोपादानं| कर्ष्यवेशू
लाधिरूढप्रेतवस्त्रे विभीतकवृक्षेविभीतकतरुकोटरे

पृ० २५९अ) वल्मीकेचत्वरेवाकृतरुविचरेवानिदध्यादितितंत्रांतरदर्शना
त् अत्रयंत्रनिधानेरिपोर्मरणं चतुःपथेनिर्धानेमहारोगाः
श्मशानेनिधानेमहावृक्षादितःपतितोभवति शिलायां
रजकशिलायांवस्त्रक्षालनार्थमुपकल्पितायांइष्टाकायां
शिवालयेस्थितायां दंडीव्रह्मदंडी एतैस्त्रिभिरालिप्यअधो
मुखीकृत्ययत्रैवस्थानेशिलादिलिखितंचक्रमेतन्निखन्यते
तत्रैवदेशग्रामादौपुनःपुनरनुशुभंस्यादितिशिलायामित्या
दिरेकः प्रयोगः यत्रग्रामपुरादौमंत्रीदेशेषुनिक्लिपेद्यंत्र
मितितंत्रांतरदर्शनात् साध्यनामस्थानेनगरग्रामादेरेव
न मलेख्यमितितत्वार्थायातं कालीमंत्रलिखनप्रसंगा
लेख्यकालीमंत्रकमुच्चाटनकरंयत्रांतरमाह लिखे दित्या
दिना यमात्मकेनेतिसंवेष्ट्येत्यत्रसंवध्यते शिलायामिष्टका
यांवाष्टविषादिनापूर्वोक्तद्रव्येणकाकपक्षलेखिन्यानव
पूर्वापरायतानवदक्षिणोतरायतारेखाःकृत्वा चतुःषष्टि
कोष्टकान्निर्मायीशानादितः क्रमेणपूर्वोक्तकालीमंत्रंलिखित्वा
पुनःकन्यातानैरृत्यमारभ्यकालीमंत्रंलिखित्वावहिर्वष
डंतंत्वरितामंत्रेणवेष्टनोत्तरंयममंत्रेणावेष्ट्यतद्वहिः संप्र
दायात्साध्यसाधककर्मक्रियानामसहितवह्निवीजेनावेष्ट्य
पश्चाद्वायुवीजेनावेष्टयेत्तंत्रांतरपमध्यकोष्टस्यपूर्वादिषु
पूर्वोक्तह्रूंघ्रभृतिवीजलिखनमाम्नातंचतुः षष्टिपदेकाली
मीशदोषावरादिकं विन्यस्यमध्येचतुष्टंह्रूंकाराद्यक्षराणि
चकारात्क्रमप्राप्तकालीमंत्रवर्णसंग्रहः मध्येपरितःको
ष्टत्रयंकोष्टत्रयंवहिष्णत्यमध्येतनकोष्टचतुष्टयेतत्कारस्था
नेभूते अंतरालेतुतेषांचसाध्यनांनामकर्मच तेषांवीजा

पृ० २५९ब) क्षराणांयथावकाशर्मतरालेषुमध्यभागेसाध्यादिनामलि
खेत् शिखांतविद्ययायाम्यमनुनादहनेनच शिखांतवि
द्ययावषडंतंत्वरित्वामंत्रेणदहनः रंवीजं वायुनावसमा
वेष्ट्यकॢप्तमेतन्सुसाधितं मारणोत्सादनादीनिकर्माण्या
शुप्रसाधयेदिति इदमपिपुरुषोच्चाटनमुदिश्य स्त्रीणामु
च्चाटनेयाम्योमंत्रः कोष्टेषुतुद्विशः वेष्टनंकालिकामंत्रेणे
तितांत्रिकसंमतं मषीपूर्वोक्तंकज्जलीं दंडीव्रह्मदंडी मर्क
टीकपिकच्छः इदानीमुक्तयोर्द्वयोरपियंत्रयोस्त्वरितादेवता
अथाभिचारप्रसंगात्तदपहारकयंत्रमुपदर्शयति आख्यामि
त्यादिना अत्रहर्षदीपिकाकृतः अष्टदलंकमलंकृत्वातत्क
र्णिकायांतुंवुरुवीजमालिख्यतदंतः कामवीजंतस्यांतःसाध्य
साधककर्मनामदेवदत्तस्ययज्ञदत्तंवशमानयेत्यादिरूपं लि
खित्वास्वाग्रादिकपत्रेषुवक्ष्यमाणांजंभादिकांविद्यांक्रमेण
लिखित्वाविदिक्पत्रेषुकामवीजंतदंतःसाध्यादिनामलि
खेत् देवीरिति जंभादीनामेवविशेषणमित्याहु तदसत् जं
भादिकांविद्यांदेवीरित्यनयोर्विभिन्नवचनकत्वेनविशेषण
विशेष्यभावाषंभवात् असतिवलवत्साधकेविशेष्यविशेष
णपदयोः समानविभक्तिवत्वस्यैवसमानवचनत्वस्याप्यभे
दवोधेनियामकत्वात् असतीतिकरणाद्वेदाःप्रमाणंस्मृतयः
प्रमाणमित्यादिप्रयोगोपपत्तिः किंच अथेत्यनेनपूर्वान्वय
स्यव्यावर्तितत्वात्कथंदेवीरिप्तस्यपूर्वान्वयःस्यात् एतदर्थमे
वत्ययोपादानमितिनकिंचिदेतत् पदार्थादर्शकृतस्तुकर्णि
कायांतुंवुरुमध्येकामवीजंतदंतः साध्यसाधककर्मनामं
पूर्वोक्तमालिख्यदिग्दलेषुप्रसिद्धपूर्वादिजंभादिविद्याआ

पृ० २६०अ) आलिख्य विदिक्दलेषुदेवीस्तुंवुहकल्पोक्तजयाविजयाजि
तापराजितावीजात्यालिख्यतद्वीजानामंतःकामवीजानित
दंतःकर्णिकावत्साध्यसाधकनामान्यालिखेदित्याहुः दि
वोपदंतद्वीजमात्रपरंकुतः जंभादीनामिवजपादीनामपि
संपूर्णमंत्रलिखनेमूलखारस्यप्राप्तेपिकुतोवातेषांविद्वेषो
नजानीमः तुंवुरुर्यंत्रदेवता एतस्मिन्नेवकिंचित्किंचिद्विशे
षकरणेनफलभेदसंपादकान्यष्टयंत्राणिदर्शयतिहितेत्या
दिना कामपंचकंमध्यविदिग्दलमपहायतत्स्थलेशांति
श्चतुर्थस्वरोलिखेत्तदावश्यकरमुच्चैरितिशयेनस्यात् इदं
नृकपालेवलेख्यप्रातरादित्रिसंध्यासुचयंत्रंतापयेत्य
दिचतुंवुरुवीजमध्यादिगतंशांतिपंचकंविहायतत्स्थानेव
र्मवीजंप्रक्षिप्यतेतदामारकमिदंप्रेतपटेनृचर्मणिवाकाक
पक्षलेखन्याविषाष्टकेनधतूररसक्षृष्टेनवलेखनमेतस्यव
ह्निगृहेनत्रिकोणेनवहिरावेष्ट्यतद्वहिर्वायुगृहेणषट्विंदु
लांछितवृतरूपेणावेष्टयेत् श्मशानेचास्यनिखननं पा
शांकुशाभ्यांचेष्टनमत्रनास्तीतिहर्षदीक्षितः मूलान्नुनायम
र्थोलभ्यते लभ्यतेवप्रत्युतताभ्यांवेष्टनमेवस्मरवीजमात्रव
र्ज्जनस्यमूलेसमाम्नातत्वात् नहिवह्निगृहादिभिर्वेष्टनंवीज
वेष्टनकार्यकरं नापिविरुद्धसमुच्चयकं येनवह्निगृहाद्याम्ना
नसामर्थ्याद्वीजवेष्टनवाधोधिगम्येत अतेवपदार्थादर्शकृ
तस्तन्निषेधंनोपदिशंतिस्मेतिसंक्षेपः दिग्वावर्म्मेति वर्म्मवीज
पंचकंत्यक्तातत्स्थानेअस्त्रमंत्रंलिखेत् अग्निवीजंवायुवीजंचत
त्रैवलिखेत् रेफेसाध्यसाधकादिनामलिखनं इदमेवपूर्वयं
त्रादत्रविलक्षणमितिवह्निगृहादिनावेष्टनमत्रापिलभ्यतेएव

पृ० २६०ब) अत्रविभीतकफलकेकाकपक्षलेखन्याविषाष्टकसहित
कालोलूकोभयरुधिरेणयंत्रलेखः चत्वरेगृहांभगणे जप्तंअ
ष्टोत्तरसहस्रादिसंख्ययात्तुवहवीजेनाभिमंत्रितं पूर्वोक्तस्था
नपंचकैपिरकारंत्यक्त्वामध्यमरकारस्थानेलकारंविदिगा
तरकारस्थानेयकारमेकंलिखेत् एकस्तुपूर्वोक्तेवयका
र इतिदिक्पत्रेषुयकारद्वयंफलितं एतदेवाहयकारौद्वावि
वितिधरापुरेणेतिपूर्वोक्तपुरांतरेणवह्निवायुगृहात्मकेन
वेष्ट्यननिवृतिः एककार्ययकरत्वेनसमुच्चयायोगात् स्तंभनो
पयोगितायांधरामंडलेवाभिधानाच्च मध्यस्थलकारय
कारयकारयोर्मध्येयथाचकाशंसाध्यादिनामलेख्यमित्यु
क्तप्रायं इष्टकांतःइष्टिकाद्वयस्यापिमध्येहरिद्रयालिखेत् हि
त्वालकारमिति अनंतरोक्तयंत्रमध्यस्थितंलकारंपरित्यज्य
यकारंपरित्यज्यपकारंतत्स्थानेप्रक्षिप्यतत्रसाध्यादिनाम
लिखित्वायंत्रमिदंसंपादयेत् ध्वजवाससिप्रेतपताकावस्त्रे
कावस्त्रेकाकपक्षलेखन्याष्टविषमेपीरक्तपूर्वोक्तवज्जले
स्वरूपमषीकाकविष्टाभिर्मिलित्वायंत्रमिदमालिख्याधोमु
खंश्मशानेनिखनेतेनवैरिकुलनाशः स्यादित्यर्थः मुक्तेतिवा
युवीजस्थानेस्त्रमंत्रमालिख्यवायुवीजंसर्वतेवत्यक्ताशेष
पूर्ववदाचरेत् प्रेतवस्त्रेकाकस्यरुधिरेणकाकपक्षलेखन्या
लिखित्वा ईप्सितेस्थानेपरस्परंकर्तव्यद्वेषकयोः संवारस्था
नेयथायंत्रस्यलंघनंभवतितथानिखनेत् तेनविद्वेषसिद्धिः
स्यादिति हर्षदीपिकाकृतस्तु मध्यस्थमेवयकारंपरित्यजे
त् विदिक्पत्रगतंतुयकारचतुष्कंयथास्थितमेवास्तिति
वदंति मुक्तामध्येवायुवीजमितित्यक्तावायुमयमितिसामा

पृ० २६१अ) न्यनिर्देशंकुर्वतोमूलकारस्यतुनैत्थंतात्पर्ययमितिमूलव्याको
पोत्राव्याहतेवेतिध्येयं अस्त्रमित्यादि अस्त्रवीजपंचवमप्य
पास्यदूरीकृत्यास्मिन्नस्त्रस्थानेसवत्रसार्णेनभृगुणापुरीकृ
तमाद्यंतयोर्युक्तमुकारंसविंदुपंचमस्वरमालिखेत् सकार
स्यांतदेवदत्तस्यरक्षांकुरुकुर्वितिसाध्यादिनामलिखेत् हेम
रूप्यताम्रात्मकलोहत्रयेणवेष्टयेत् भूर्जपत्रेश्वेतचंदनेनले
खःहस्तादौधारणातकृत्यानाशादिफलसिद्धिः विहायेति
पूर्वोक्तयंत्रेकर्णिकायांतुंवुरुवीजमध्येविलिखतमुकारंप
रित्यज्यतस्यस्थानेग्लौमितिभूवीजमालिख्यंतन्मध्येदेवद
त्तस्यसैन्यंस्तंभयस्तंभयेतिसाध्यमालिखेत् उकारनिवृत्तौ
तदाद्यंतभूतयोः सकारयोरपिनिवृत्तिः नहितयोःस्वातं
त्र्येणलिखत्तमाम्नातंकिंतूकारविशेषणतयाविशेष्यनि
षेधेत्वर्थायातोविशेषणप्रतिषेधः गमितिगूढार्थदीपि
काकारः ग्लमितिहर्षदीक्षितः पाटसंदेहेभूवीजपाटे
वोपादातुंसमुचितःस्तंभनेपृथिव्याएवमंडलवर्णाद्युपादा
नात् वाह्येअष्टदलाद्वहिःक्षेकारेणवेष्टयेत् क्षकारेणविशे
षतोवेष्टनाम्नानात्सामान्यप्राप्तंपाशांकुशवेष्टनंवाधितं भ
विष्यतीतिभ्रमनिरासार्थंपुनःपाशांकुशवृतमिति ततःपाशां
कुशाध्यांमिलिताभ्यांद्वितीयंवेष्टनं तद्वहिष्टपरेणठकारेण
तृतीयंवेष्टनं ततोवहिर्वज्राष्टकयुक्तदिगष्टकेनभूपुरेण
वेष्टयेत् तद्वहिःसविंदुपृथ्वीवर्णमूललकारेणवेष्टयेत् ततो
पिवहिरेकपंचाशन्मातृकावर्णैः सविसर्गैवेष्टयेत् ततोपिव
हिर्वृत्तेनवेष्टयेदित्यर्थः एतद्यंत्र(पद्रवस्त्रेदरिद्रयालिखित्वा?) 
प्रतिष्टाप्यिष्टकाद्वयमुपर्ययधोभावेनस्थापयित्वातयोरंत

पृ० २६१ब) र्यंत्रमाक्षिप्यसैन्यस्याग्रेसंभावितागमनमार्गेनिक्षिपेत् ते
नध्रुवमवश्यमेवस्तंभः सेनायावैरिणांभवति एवंनवधा
भिन्नंतुंवुहदेवताकंयंत्रमभितिरूप्यमुख्यतुंवुरुयंत्रफलत
योयदिष्टगृहादिभयहर्तृत्वप्रसंगात्सर्प्पनाशद्वारागृहा
भयापहारकंगरुडदेवताकंयंत्रमाह मध्येइत्यादिना श्रीति
इष्टदेवतागुरुमान्यानांनामश्रीकारपूर्वकंउच्चरेदित्यभिप्रेत्य
तथाचाष्टदलकर्णिकायांनृसिंहवीजंमध्यस्थितसाध्यकंवि
लिख्यकेसरेषुद्वंदशःस्वरानालिख्यवारीद्रचंद्रयमेंद्रपद
वाच्यानांक्रमान्पश्चिमोत्तरदक्षिणपूर्वाणांपत्रेषुवक्ष्यमा
णपंचार्णकरुद्रमंत्रस्यैकैकमक्षरंलिखित्वाहावर्णांनृसिं
हवीजस्याधोलिखित्वावायव्याग्नेयनैरृत्येशानपत्रेषुक्र
मादंतः स्थान्परलवान्सविंदूनालिख्यतद्वहिर्वर्णैःकादि
भिरंतः स्यातिरिक्तौरावेष्ट्यतद्वहिः सविसर्गेणक्षकारेण
वेष्टयेदष्टदिक्षुचतुचतुर्वर्गावृतमितिपाठंधृत्वाष्टदिक्षुका
द्येष्टवर्गैरावृतमितिहर्षकौमुदीभिर्व्याख्यातं तदपरेनक्षमं
ते लिप्यासारकिकषाष्टकावृतमिदंयंत्रंफणिभ्योवतीतिना
रायणीयतंत्रवचनविरोधापत्तेः लिप्यक्षरैर्मालेवचेष्टयित्वा
सविसर्गमंत्यमष्टदिक्षुलिखेदित्यपेक्षितार्थद्योतनिकादर्शि
ततदर्थविवरणग्रंथविरोधापतेश्च गरुडमंत्रमुद्धरति संवर्त
कवित्यादिनाक्षिप ओंस्वा हेतिपंचाक्षरोयंमंत्रः विषद्वयंस्था
वरजंगमात्मकंएत्यवतास्यविषनाशनेस्वातंत्र्यमप्युक्तं तदे
वप्रयोगदर्शनद्वाराप्रकटयतिस्मरन्नित्यादिना ||   ||
विषघ्नप्रयोगात्क्षुद्राणांपरनिर्मितद्वेषणोच्चाटनदीनांरोगा
णांवापहारकयंत्रमादर्शयति मध्येइत्यादिना अत्रहर्षदीपि

पृ० २६२अ) काकृतः अष्टदलकर्णिकायांभृगुंसकारमालिख्यतन्मध्ये
गरुडमंत्रस्यपूर्वोपस्थितस्यवर्णंचतुरक्षरंमध्यवीजस्यप्रण
वात्मकस्याग्रेलेख्यतमातद्भिन्नंक्षिपस्वाहेत्यात्मकंलिखि
त्वातन्मध्येदेवदत्तस्यसंजीवनंकुरुकुर्वितिसाध्याख्यांलिखि
त्वाकेसरेषुस्वरात्द्विशोविलिख्यदलमध्येष्वष्टसुप्रणवंम
ध्यवीजभूतमालिख्यतद्वहिर्वृत्तंकृत्वातत्संलग्नंषोडशदल
कमलंकृत्वा तत्केसरेषुद्विशोद्विशःकादिसांतवर्णानालिख्य
षोडषपत्रेषुमध्यवीजभूतंप्रणवंपुनरालिख्यतद्वहिर्जलमं
डलेनावेष्टयेत् गरुडोदेवतात्रास्तीत्याहुः पदार्थादर्शकृत
स्तु भृगुस्थंवार्णंसकारस्थितंवकारंतेनस्वमितिवीजंकर्णि
कायांलिखेत् साध्यनाम्नाविधिवत्समेतमितिविदर्भितं
मित्यर्थः जीवंनामविदर्भितंकमलगंमध्येलिखेदिति
नारायणीयतंत्रदर्शनात् तथाचदेवस्वंदत्तस्वंस्यसंस्वजी
वनंकुस्वंरुकुस्वंरुदीस्वमितिरीत्यालिखित्वामध्यवीजंक
र्णिकामध्यस्थितंस्वमितिवस्त्रदलेष्वाष्टदलेषुषोडशदले
षुवालिखेत् शेषंपूर्ववत्  मृत्युंजयोत्रदेवता सजीवनसं
जतात्वस्यमंत्रस्योभयेवादिसिद्धेत्याहुः मध्यवीजमित्यत्र
प्रथममतेकर्मधारयोद्वितीयमतेतत्पुरुषः तत्पुरुषाच्च
कर्मधारयोलयीयानितिसर्वेष्वपिशास्त्रेषुघंटाघोषः वा
र्णस्यभृगुस्थत्वंमार्णंलिखेन्सार्णयुतंससाध्यमित्यादाविंवा
तर्वहिर्भावेनानुसर्त्तव्यं आहोस्विद्भृगुसंसृष्टत्वेनेतिशंका
निराचिकीर्षयातंत्रांतरानुसरणंतत्परुषानुपायिनामाव
श्यकमापद्यते मूलमंत्रस्यपूर्वमुपस्थितयातस्यर्णंचतुर्मि
तंवर्णंभृगुस्थंलिखेदित्युक्तौनकिंचिदसौरस्यं नहिवकारे

पृ० २६२ब) णचतुः संख्याधिगमोपिमूलकर्तुरयूर्वः लंगौरपित्यादि
द्वितीयपटलेएवचकारेणतत्संख्यायात्मधिगमितत्वात्
किंच पूर्वोत्तरयंत्रयोगरुडमंत्रालिखनेमध्येतनयंत्रेतु
मंत्रांतरमेवलेख्यां गरुडमंत्रस्यतुनैवानुमणमितिमूल
स्यासौरस्यंस्यात् नारायणीयंतुमूलोक्तयंत्राद्विभिन्नमेवयं
त्रंप्रतिपादयतीति प्रतिभाति गरुडमंत्रलिखनप्रसंगादुप
दिष्टगरुडमंत्रलिखनकंयंत्रांतरमाह मध्ये पिंडमिति परा
र्थादर्शमतानुसरणेतुरोगापहारकयंत्रप्रसंगादापुरारो
गापहारकयंत्रप्रसंगादापुरारोग्यादिकरामयनाशनयंत्रा
भिमानमित्यनयोः संगतिः अष्टदलकर्णिकायांपिंडवीज
मालिख्यतन्मध्येशांतौवारुणवीजंवश्येपाशाभिधविद
र्भार्थं उच्चाटनेक्रोधनकंवीजंवह्नेस्तुमारुणेभिहितमि
त्यर्थकनारायणीयतंत्रदर्शनात्कामनानुसारेणवारुणा
दिवीजविदर्भित्वस्वसाध्यसाधककर्मनामदेवदत्तस्यरक्षां
कुरुकुर्वित्यादिक्तपमालिख्यदलादिषुदलानांपत्राणामा
दिभागस्थितेषुकेसरेषुद्विशोद्विऽवःस्वरानालिख्यपू
र्ववद्वारीशवरुणादिग्भूतपश्चिमताराधिपचंद्रदिगुत्तर
प्रेताधीश्वरयमदिक् दक्षिणशक्रदिक्पूर्वगतपत्रेषुवि
पतः पक्षिप्त्वासिनोगरुडस्यपूर्वोक्तमंत्रीयांश्चतुरोवर्णा
नालिख्यचरमवर्णंकर्णिकायामेवमध्यपदार्थभूताया
मालिख्यवायव्याग्नेयनैरृत्येशानपत्रेषुपरेस्तवान् स
विंदून्समालिख्यतद्वहिःकादिक्षांतवर्णैपरलव सहि
तैरेकंचेष्टनंकृत्वासविंदुनाचतुर्थस्वरेणवामनयनपद

पृ० २६३अ) वाच्येनत्रिवारंवेष्टनमाचरेत् त्रिर्वर्हिर्माययापद्मंवेष्टयेद्विं
दुयुक्तैति नारायणीयतंत्रदर्शनात् गरुडोदेवतेतिहर्षदी
क्षितःपिंडात्मैवदेवतेति पदार्थादर्शकृतः पिंडवीजमुद्धरति
मत्वित्यादिना अजेशश्चवर्गतुरीयोऊकारः चतुराननःक
कारितिपदार्थादर्शकारः चवर्गतृतीयोजकारश्चतुरानन
इतिहर्षदीपिकागूढार्थदीपिकाकारौ मनुनाचतुर्दशस्वरे
णिंदुनाविंदुनारकारेणचयुक्तावेतौसकारककारौपिंड
वीजभावमापद्येते गर्भिण्यागर्भरक्षाकरं अगर्भिण्याःपुत्रे
च्छाशालिन्याःपुत्रदं सर्वार्थसिद्धिदमित्येतेनस्वातंत्र्येणाप्य
स्यप्रयोगासंतीसूचितं तेचतंत्रांतरेयथा पिंडंचंद्रेंद्रगेहस्थं
कुलिशाकारमुज्वलं पीतंचिंतितमश्वादौसैन्यस्तंभकरंभवे
त् तथा सोमेंद्रवह्निपुरगंमूर्ध्निध्यालंतथाकृति विद्विषन्स
र्वमत्तेभमहिषादिनिवारणं तथा देवताग्निसमप्रख्यंपरंसैन्ये
विचिंतयेत् यथापराङ्मुखीपिंडज्वालादग्धारिवाहिनी तथा
एतशेचनयालिख्यपटादौयत्रपूज्यते त्यजंतिरोहंतच्चौरक्षुद्र
रोगोरगादयः तथा उद्यंतस्तंभयस्ससुमैइत्थंतदहीनपि त
था वारुणांतगतंपिंडंतेजोनुग्रहवर्जितं द्वष्टोतमांगंविन्य
स्तंविषनाशंकरोतितदिति तेजोरः अनुग्रहः औकारः आभ्यां
हीनंवारुणोनवकारेणअंतेगतंयुक्तंचपिंडवीजविषनाश
नमित्यर्थः वारुणांतेनशकारेणयुतमितिकेचित् मृगोव्या
घ्रः || वश्यमिति तत्रविशेषस्तंत्रांतरे पद्ममध्येपिंडवीजंत
दंतर्नामवक्त्रगं विपतिश्चोक्तयुक्त्यैवलेख्यापरलवास्तथा
त्रिर्महामाययापद्मंवेष्टयेद्विंदुयुक्तमागोमयांवुयुजायंतमंत

पृ० २६३ब) द्रोवनयालिखेत् भूजेंसुवर्णलेखन्याजतुरौप्येणवेष्टयेत्
हेम्नाचजपपूजाभ्यांहवनेनचसाधयेत् शिखांतंपाशपुटि
तंपिंडंवश्येसदाजपेदिति प्रकारांतरानुसरणादुच्चाटन
करत्वमप्यस्योक्तंतंत्रांतरे वातानीतापतत्यत्रकाकपक्षेण
कल्पितं विद्वंतःस्थाप्यदहितंयंत्रमुच्चाटनंरिपोःक्रोधाग्निपु
टितंमंत्रीपिंडंमुच्चाटनेजपेत् आकाशःसाग्निकर्णार्द्धचंद्रःक्रो
धाग्निरुच्यतिति वातेनस्वस्यपुरःसमानीतेयस्मिन्कस्मिंश्चि
न्यत्रेकाकपक्षलेक्षन्यायंत्रमिदंलिखेत् तत्रपूर्वोद्धृतयंत्रेया
वंतोविंदवोनुस्वारास्तेयरलवायेअंतःस्थसंतास्तेवस्यकाम
नायामास्यपदार्थभूतंपाशवीजंपल्लिखितुमाम्नातंतच्चेति
त्रितयमपिनेहोच्चाटनयंत्रेसमुपादेयं हुमितिक्रोधाग्निना
मकेनवीजेनपुटितंपिंडवीजपुटनेभिजपेदित्यिर्थः || 
आमयनाशनादि प्रसंगादामयनाशनादिकार्यकरयंत्रांत
रमाह मध्येतोयेत्यादिना तोयगृहं प्रथमपटलोक्तं जलमं
डलंकर्णिकायांजलमंडलमालिख्यतदंतलंकारमालि
ख्यतदंतः सकारमालिख्यतस्याप्यंतः देवतस्यरक्षांकुरुकुरु
इतिसाध्यसाधकादिनामालिख्यपत्रेष्वष्टष्वपिहंसितिमं
त्रमष्टधालिख्यहंसमंत्रेणवहिस्तनेनकमलमावेष्टयेत् 
तद्वहिश्चभूपुरेणवेष्टयेत् हसंत्रदेवता यशःसंपदादिक
रयंत्रप्रसंगात्संपदादिकरमतेववश्ययंत्रमाह ईकार
मित्यादिना अष्टदलकमलमालिख्यतत्कर्णिकायांचतुर्थ
स्वरमालिख्यतदंतः साध्यसाधकादिनामदेवदत्तस्ययज्ञद
त्तंवशमानयानयेतिरूपमालिख्यपत्रेष्वष्टसुचतुर्थस्वरम
ष्टधाभिलिख्यचतुर्थस्वरेणैवसविंदुनातद्वहिः कमलमा

पृ० २६४अ) वेष्ट्यभूपुरेणवेष्टयेदित्यर्थः हर्षदीपिकायांतुचतुर्थस्वर
स्थानेवाग्भववीजमाम्नातं मायादेवता वशीकरणेनत
द्भयनिवृतिर्भवतीतिनिवृतिप्रसंगादरिभीतिनिवर्तकंयं
त्रमाह| मध्येभांतमित्यादिना अष्टदलकमलकर्णिका
यांमृगौसकारेभांतंमकारंलिखित्वासाध्यसाधकवर्णैर्देव
दत्तस्ययज्ञदत्तभयपरिहारंकुरुकुर्वित्येवसादिरूपैःपरितो
वेष्टयित्वाष्टपत्रेषुटांतंलांतसहितंटकारवकारात्मक
वर्णद्वयंसमुच्चितंप्रत्येकशोष्टपत्रेषुभूपुरेणवेष्टयेदित्य
र्थः मृत्युंजयोत्रदेवतेतिपदार्थादर्शकृतः मकारसकार
टकारयोगात्सूर्याचंद्रमसोर्देवतात्वमितिहर्षदीपिकाका
रः एतच्चतत्वंशिवेववेति|| भयनिवर्तकयंत्रप्रसंगा
ज्ज्वरभयनिर्वतकंयंत्रमाह| वर्णावृतमित्यादिना अष्टद
लकर्णिकायांटकारंलिखित्वातदंतसकारंतस्याप्यंतःसा
ध्यादिनामलिखित्वासोयंससाध्यसकारश्चवकारस्यांतः
प्रवेश्यः अष्टदलेषुप्रत्येकशोहंसितिवर्णद्वयंलिखित्वा
तद्वहिर्जलमंडलेनावेष्टयेत् ततोपिवहिलांतेजक्षका
रेणवेष्टयेत् यद्वा साध्यादिनामयुतंसकारंवकारैःपरि
तोवैष्टयित्वा टकारमध्येप्रक्षिप्यकर्णिकांतर्निवेश्यअष्ट
दलेषुहंसितिप्रत्येकमालिख्यलांतेनचकारेणावुनात
द्वेहिरावेष्ट्यततोपिवहिर्ललमंडलेनावेष्टयेत् हंसोत्रदेव
ता ज्वरघ्नयंत्रप्रसंगादभिचारघ्नयंत्रमुपदर्शयतिटांतिति
अष्टदलकर्णिकायांपूर्वंक्षकारः तदंतंष्टांतः टकारः त
स्याययंतर्मृत्युंजयत्र्यक्षरीरुद्धंसाध्यादिनामलिखेत् नामा
द्यंतमध्येषुरोधनंस्यादित्युक्तलक्षणंरोधनमत्र पत्रेष्वपिप्र

पृ० २६४ब) त्येकंमृत्युंजयत्र्यक्षरीरुद्वंनामलिखेत् ततोवृतंकृत्वाषो
डशदलंकमलंकुर्यात् तत्केसरेष्वेकैकराः स्वरान्दले
षुपूर्ववत्र्यक्षरीरुद्धंसाध्यादिनाम तद्वहिर्वृतंकृत्वाद्वा
त्रिंशद्दलंकमलंकृत्वातत्केसरंष्वेकशः ककारादीन् 
लिखित्वावरमकेसरेवावशिष्टवर्णानालिख्यपूर्ववत्प
त्रेषुमृत्युंजयत्र्यक्षरीरुद्धंसाध्यादिनामलिखित्वाचतुर्थ
स्वरेणसविंदुनावहिर्वेष्टयेत् वस्तुतस्तु टकारक्षकार
योः कर्णिकालिखित्वानपुनपुनर्लिखनंन्याययं लका
रोपिपवर्णीसमकंक्ष्येलिखितेवेतिनपुनर्लेख्यित्ये
वमूलाभिप्रायः यद्वा टांतितिसमम्यर्थवृतित्वस्यनना
म्निसमन्वयोयेनक्षकारांतःप्रविष्टेतेनामलिखलंलभे
तकिंतुक्षकारे तथाचटांतवृतिक्षकारविवरेइत्यर्थला
भिति पूर्वं ठकारंलिखित्वाक्षकारंतत्रालिख्यतन्मध्ये
नामलेख्यमित्यर्थः फलमिति एतन्मतेक्षांतःस्थंनि
जसाध्यनामेत्यादिपूर्वोक्तयंत्रसंवादोपिभवतिइत्यर्थः
मृत्युंजयोत्रदेवता रुद्वाक्षरलिखनप्रसंगादुद्वाक्षरलि
खनकंयंत्रांतरमाह ग्लौरुद्धेत्यादिना लिखेदिति वृ
तांतरितिशेषः तथाचपूर्वंवृतंकृत्वातदंतः ग्लोंओंओं
ग्लों इतिभूवीजरुद्धंप्रणवद्वयंलिखित्वातदंतःसाध्या
दिनामालिख्यतद्वहिर्भूपुरंतद्वाह्यतोष्टदिक्षुवज्ररेखांकृ
त्वातद्रेखामध्येप्रणवानष्टलिखित्वातदिशास्वंतर्लकारं
सविंदुकमांलिख्यपाशांकुशत्र्यक्षर्ययापाशांकुशांतरित
मायावीजात्मकत्र्यक्षरीमंत्रेणतद्वहिपरिवेष्ट्यतद्वहिर्जुं

पृ० २६५अ) भादिविद्याष्टकर्णैरावेष्टयेदित्यर्थः यदुक्तमार्ययैव प्रण
वयुगलंभूवीजांतःस्थितंनृगतंचतद्वसुकुलिशगतेषा
मध्येध्रुवंभुवमंतरा अमरपतिदिक्क्षारंपाशांकुशांतर
माययावलयितमथोजंभाद्यष्टौलिखेत्कुरुतेजयमिति
वृगतंवृत्तगतं नामैकदेशेननामग्रहणस्यविवक्षितत्वा
दिति पदार्थादर्शानुयायीपंथाः अत्रस्तंभनस्यमुख्यफ
लत्वात्तदुचितचतुरस्रमेवांतः कृत्वातत्रसाध्यादिकंभूवी
जरुद्धप्रणवद्वयरुद्धंकृत्वावि लिख्यतद्वहिर्वृतसंलग्ना
ष्टदलंकृत्वा तत्रप्रतिंयत्रंप्रण|वंलिखित्वातद्वहिर्वृत्तांतं
तत्कोणेषुक्षकारंतदिशासुलंकारंलिखित्वातद्वहिः
पूर्ववद्वेष्टनमितिहर्षदीपिकाकारानुयायीपंथाः अ
ष्टपत्रेतिपाटेपिवृतंकृत्वेतिशेषपूररमावश्यकमेवेति
व्यर्थमाचार्ययवचनविरोधसहनमेतेषामितिवोध्यं अष्ट
वज्रेतिपाठेतुनायमर्थः संभवदुक्तिकोपिभूमिरत्रदेव
ता स्तंभनप्रसंगाद्वाक्स्तंभनयंत्रमाह लांतित्यादि
ना चतुरस्रंकृत्वातदंतर्लांतः क्षकारोलेख्यतस्यांतलं
कारविदर्भितानामलेख्यं तद्वहिश्चतुरस्रांतरंकृत्वात
दष्टदिक्षुतमेवलकारमेवलिखित्वातन्मध्येनरेंद्रभूतौ
क्षत्रियवर्णत्वेनपूर्वमुक्तौषासुकिशंखपालनामानौप
रस्यसंसृष्टौलिखित्वातदास्ययोर्द्वयोरपि प्रत्येकंसाध्य
नामलिखेत् एवंक्षकारस्याप्यंतरितित्रिधासाध्यलिख
नंपर्ययवसितं इदंवयंत्रंविभीतकतरुनिर्मितफलेर्गैरि
केणालिख्यशिवनिर्माल्यस्थानेनिखनेत्पुनः शिलयाम

पृ० २६५ब) हत्याक्रांतंकुर्यात् हर्षदीपिकाकारास्तुरांतेइत्येवमूल
पाठः तेनलकारेवमध्येलेख्योनक्षकारः लांतिति
पाठेपिलस्यलेखनोन्नरंनामलेख्यमित्यर्थः संभवतीत्या
हुः तदेतत्तंत्रांतरविरूद्धंउक्तंहिनारायणीये| मांसाष्टक
कवृतेर्णांत्येनाममांसविदर्भितं साष्टाशावज्रमैंद्रंचपार्थि
वाहिवृतंलिखेत् आस्येवफणिनोराख्याविभीतकफ
लकार्प्पितंगौरिकेणशिलाक्रांतंनिर्माल्येस्तंभकृद्भवेदि
ति निर्माल्येशिवनिर्माल्येइत्यपेक्षितार्थद्योतनिकाकारः
भूमिरत्रापिदेवता वाक्स्तंभनेमंत्रांतरमाह साध्याययमि
त्यादिना अष्टदलकर्णिकायांसाध्यादिनामयुक्तंकवचवी
जंहुमात्मकमालिख्यदिक्पत्रेषुतत्कवचवीजमेवचतु
र्द्धांलिखित्वान्येषुविदिक्पत्रेषुग्लौमितिभूमिवीज
मालिख्यतद्वहिर्वज्राष्टकभूषितभूपुरंकृत्वातत्कोणेषु
लांन्वितंगंग्लमित्येवरूपमालिख्याष्टवज्रेषुप्रत्येकशो
वर्मलिखित्वातद्वहिर्जलमंडलेनावेष्ट्यततोपिवहिर्भूपु
रेणवेष्टयेत् इस्थंलिखितमिदंयंत्रंहरिद्राचूर्णेनहरि
द्रागणपतेर्मूर्तिंकृत्वातदुदरेप्रक्षिपेत् तांवमूर्तिंशराव
द्वयांतरितांकृत्वारहसिस्थापयेत् तांचपूजयन्ननुदिनं
शत्रुवाकस्तभादिंकार्यंसंपादयेदित्यर्थः हर्षदीपिका
कृतस्तुहरिद्रागणपतिमंत्रतोवहिर्वेष्टितंकर्तव्यं मंत्रश्च
तंत्रांतरे प्रणवानंतरंवर्म्मवीजंगणपतेरपि भूवीजांते
हरिद्राद्यंङेतंगणपतिंवदेत् वरद्वंद्वंसर्वजनहृदयंस्तंभ
द्वयं निशागणपतेंर्मत्रष्टद्वयांतःप्रकीर्तितः इति ओंहुं
गंग्लौंहरिद्रागणपतयेवरवरसर्वजनहृदयस्तंभयस्तं

पृ० २६६अ) भयस्तंयस्वाहेतिरूपेणैवत्रिंशद्वर्णकरात्रिवितायकमंत्रै
णवेष्टनंकर्तव्यमितिफलितार्थ इतिवदंति तदपरेन
क्षमंते एवंमूलतात्पर्येजंभादिविद्यायाइवरात्रिविना
यकमंत्रस्याप्युद्वरणीयत्वापत्तेरिति सेनारीनामित्यादि
नाविवादगत्यादिकंगृह्यते तदुक्तंनारायणीयेलिखेद्व
स्त्रेनिशारत्यैः विघ्नस्यकुक्षौनिक्षिप्यनिशापिष्टमयस्यतत्
शरावसंपुटेस्थाप्यपीतपुष्पैः प्रपूजयेत् स्तंभःस्याद्वृष्टि
सेनावाग् विवादागमनादिष्विति विनायकोत्रदेवता
अनागतावस्थायामादिपदग्राह्यस्यज्वरस्यापिस्तंभनप्र
योगमुक्तातस्यागतत्वावस्थायांसमुचितनाशप्रयोगमाह
कृतेत्यादिना पूर्वापरायतंरेखाष्टकंदक्षिणोत्तरायतंरे
खाषट्कंपरस्परसंभिन्नंकृत्वापंचत्रिंशत्कोष्टकान्संपा
द्यवाह्यगतविंशतिकोष्टेषुसविंदुकंक्षकारंतदंतर्गतप
रितः स्थितद्वादशकोष्टेषुसविंदुकमेवधरणीपदवाच्यं
लकारंलिखित्वातदंतः स्थितोर्वरितकोष्टत्रयंतद्विभाज
करेखासंमार्जनादेकीकृत्यतदंतर्देवदत्तस्मज्वरपरिहार
मेतच्छरीराविरोधेनकुर्वितिसाध्यनामीलिखेदित्यर्थः स
मभ्यर्च्येति आवाहनप्राणप्रतिष्टादिपूर्वकषोडशादिश्वे
तोपचारसमर्प्पणादिकत्वमेवात्रपर्ययायांसम्यक्त्वं य
द्वा संक्षिप्तादौर्वोधकीत्रासीसौतकीआतुरीसाधनाभादि
नीचयापूजातत्तदधिकारिणांविहितासानेहोपादेया त
द्विधेर्नित्यपूजाविषयत्वात् एषाचकाम्यपूजायदाशक्रु
यातदा कुर्यादितिवचनादितिसकलसामग्रीततदर्प्पणा
द्युपयुक्तसकलतत्तन्मंत्रतत्पूर्वांगभूतशुद्धिपातृकान्या

पृ० २६६ब) सादिपूर्वकृतमत्रसंपदार्थः भूतवलिमिति पंचवर्णोद
नेन ओंसर्वभूतेभ्योनमः इतिमंत्रेण भूतवलिंदद्यादित्य
र्थः यदुक्तंनारायणीये ऋजुरेखालिखित्वाष्टौषट्तियं
कृत्वावृत्तिद्वयेनारीराज्येपदेत्येशैलेख्यौनामपदत्रये पंच
वर्णवलिंदत्वाकलयेच्चक्रमर्चितं त्र्याहिकज्वरदैवादिज्व
राभासप्रशांतये इतिपंचवर्णवलिंपचवर्णौदनवलिमि
तिचापेक्षितार्थद्योतनिकार्याव्याख्यातं भूमिरत्रदेवता
ज्वरघ्नंयंत्रांतरमाह तारमित्यादिना वह्निपुरस्ययुग्मेप
रस्परंसंभिन्नेषट्कोणेइतियावत् तत्केर्णीकार्याप्रण
वमालिख्यपूर्वापरयोःपार्श्वयोर्लमितिपृथ्वीवर्णंलि
खित्वातत्कोणेषुषट्स्वपिरमितिवह्निवीजंलिखित्वातद्व
हिर्वृतवीथ्यांपाशांकुशाभ्यांवेष्टयेत् एतच्च ओंआंक्रोंइति
त्र्यक्षरंमंत्रेणपूजनादिकंकृत्वासाधितंसज्जरनाशंहस्तेमू
र्द्ध्निगलेवाधृतंकुर्यादितिहर्षदीपिकाकारः पदार्थादर्शकृ
तस्तुवह्निपुरस्ययुग्मंदक्षिणोत्तरयोः पृथक्पृथक्लेख्यं
तयोद्वयोरपिलेख्यंसमानं मध्येप्रणवःप्राणवपाश्वंयो
र्लार्णंलमितिवीजंद्विधा कोणेषुद्वयोरपिवह्निपुरयोस्त्रि
षुत्रिषुकोणेषुप्रत्येकशः पूर्वापरयोश्चवहिर्भागस्थित
योर्दिशोः क्रमेणंपाशांकुशौलेख्यौ गुणांकुशावीतमि
तितंत्रांतरसंवादीपाटः अंकुशत्रयमेकैकवह्निपुरस्यपू
र्वापरपार्श्वयोः प्रत्येकंलेख्यमितितदर्थः तद्रिदमुक्तंनार
दीये सौम्ययाम्यमुखतारंलिखेद्वह्निगृहद्वये तारस्यपार्श्व
योरिंद्रंकोणकोष्टेषुचानलं प्राक्प्रतीच्योवहिश्चक्रमंकु
शत्रयभूषितमितीत्याहुः प्रणवपाशांकुशात्मादेवतावि

पृ० २६७अ) शेषेवात्रदेवता ज्वरघ्नमेवयंत्रांतरमाह पिंडेइति अष्टद
लकर्णिकायांसविसर्गेणटांतेनविदर्भितंसाध्यनामपूर्वो
क्तपिंडवीजस्योदरेलिखित्वाकेसरेषुद्विशोद्विशाः स्वराना
लिख्यटांताः टकाराष्टपत्रेषुलेख्याः वहिश्चेदंभूपुरे
णावेष्टयेदित्यर्थः इदंचमंत्ररोगनाशमिवकांतिवृद्धिमपि
नसंपादयति ज्वरहरणंयंत्रप्रसंगादुरुद्विषाहरणयंत्र
मादर्शयति तारादीति मध्येमायावीजमालिख्यतदंतःसा
ध्यादिनामलिखित्वा ओंललुवंस्वाहेतिषडक्षरमंत्रेणा
वेष्ट्यतद्वहिष्टांतेनटकारेणेदंसवमावृत्यतद्वहिरपिचंद्र
मंडलापरपर्यायंवृत्तद्वयंकृत्वातद्वयमधोवदनैरधो
मुखैरर्द्धचंद्रैः संवेष्ट्यवध्नीयात् साध्येति साध्ये स्यामस्ती
ति साध्याशंआदित्वादत्वा तदेतदुक्तंनारायणीये तारं
लयुग्ममुदकंचशिरोभिरर्णैःशक्तिवृंत्ताचशिशुनामवती
शशांकौ अर्द्धेंद्रकैर्वहिरधोवदनैःपरीतोयंत्रंतदाशुशि
शुरोदलमुच्छ्रिणोतीतिव्याख्यानंचैतदयेक्षितार्थद्योतनि
कायां देवींलिखित्वातन्मध्येशिशुनामलिखित्वा ओंलु
लुवंस्वाहेतिमंत्रेणतांमालिववेष्टयित्वा तद्वहिश्चंद्रमंड
लद्वयंविलिख्य एकैकमधोमुखांद्धेंदुभिः संभूष्यवध्नी
यादितीत्याहुः पदार्थादर्शकृतः भूर्जपत्रादौमायावीजं
लिखित्वातदंतः साध्यनामलिखित्वातदिदंसर्वं ओंलुलु
ज्वलस्वाहेति सप्ताक्षरमंत्रेणावेष्ट्यततोपिवहिष्टवर्गद्वि
तीयवार्णेनवेष्टनंकृत्वा तद्वहिश्चवदनसंवद्धार्द्धचंद्रैःपा
शवीजपर्यवसितैर्वेष्टनंकुर्यादित्यर्थः इतिहर्षदीपि
काकारः केचित्तु ओंलुलुपदांतेवारिपर्यायजलपदां

पृ० २६७ब) तेस्वाहेति सप्तार्णंमंत्रमाहुः ज्वलेतिपाटोनमूलेस्ति
छंदोभंगापत्तेरितिकथंवाजकारवकारमोर्मिलि
तयोर्मंत्रेतर्भावष्टिष्यणकृद्भिरपिहर्षदीपिकाका
रैः कृतितिनजानीमः शक्तिरत्रोभयमतेपिदेवता पु
नर्ज्वरनाशमेवप्रस्तुतयंत्रातरमाहव्योमार्णेत्यादिना
यद्यपिज्वरनाशनयंत्राणामानंतर्ययेणैवाभिधानमु
चितं नतुरुरुदिषापहारियंत्रेणव्यवधानमपेक्षितं
तथापिलुत्रयघटितंयंत्रमपेक्ष्यलुद्वयपघटितयंत्र
स्यैवप्राथम्यमपेक्षितमित्यभिप्रेत्यतथाकरणं व्योमा
र्णं हकारं अमुमेवविशिनष्टि सविंद्वित्यादिना विंदु
श्चमश्चविंदुमौताभ्यांसहितंसविंदुमपितिव्योमार्णवि
शेषणं तेनस्मतितिवीजंमध्येलेख्यत्वेनपर्ययवसितं पु
नविशेषणांतरमस्यैवाह अख्येत्यादि देवदत्तस्यज्वर
नाशंकुरुकुर्वित्यादिरूपायासाध्यसाधककर्माख्यात
याविदर्भितमित्यर्थः ततश्चसविंदुमपराख्याविदर्भित
पदयोः कर्म्मधादयः इत्थंवदेवह्म्यंदत्तह्म्यंस्यज्वह्म्यंर
नाह्म्यंकुरुह्म्यंरुकुह्म्यंशंकुह्म्यंरुइतिरीत्यामध्येलिखि
नंकृत्वातद्वहिर्निर्मितपरस्परसंभिन्नभूपुरद्वयस्याष्ट
स्वेपिकोणेषुलकारत्रयंप्रत्येकपंक्तिक्रमेणालिख्यसि
द्धंयंत्रंहस्तादौवंधनादुक्तफलदंस्यात् लुंत्रयंतस्यकोणे
षुमध्येसविषंवियत् आख्याविदर्भितंयंत्रेमेतत्सर्वज्व
रापह मितिनारायणीयदर्शनादितिपदार्थादर्शकृतः
भूगृहद्वयंविदिक्विदिक्कोणकंसवज्रवहिर्दिगष्टक
कंनिष्पाद्यतन्मध्येहमितिसविंदुव्योमवर्णमालिख्यभूगृ

पृ० २६८अ) हकोणचतुष्टयेप्रत्येकंनवमखररूपऌकारत्रयंलिखे
दितिहर्षदीपिकाकारः व्योमात्रेवता पुनज्वरादिनाश
नयंत्रमाह सार्णमित्यादिना अष्टदलकर्णिकायांभृगुं
पूर्ववन्नामविदर्भितंलिखित्वापत्रेष्वष्टस्वपिसकारमेव०
लिखित्वा तद्वहिनिर्मितवृत्तोपरित्रिंशद्दलंकमलंकृत्वा
त्रैकैकशः कादिशांतत्रिंशद्वर्णानालिखेत् अष्टपत्रेष्वि
त्येतावतैवसामंजस्येपिवाह्यितिकथनात्तदंतः किंचि
ल्लेख्यमितिप्रतीतं कादीनामग्नेलिखनाम्नानात्स्वराए
वलेख्या इतिचाध्यवसीयते त्वेचप्रापःकेसरेष्वेवाभिलि
ख्यंते इतिअष्टदलकेसरेषुद्विशः स्वरालेख्याइतिनिर्ग
लितार्थः तद्वहिश्चजलमंडलेनवेष्टयेदितिमातृकास्यदे
वता ज्वरापहारकंयत्रांतरमाह वक्त्रेइत्यादिना नवपू
र्वापरायतानवदक्षिणोत्तरायताश्चरेखाःकृत्वावज्रःष
ष्टिपदानिसंपाद्यतेषुयरलवात्मकानंतः स्थवर्णामी
शानादिताक्रमेणषोडशावृत्यासविंदूनालिखेत् सर्वा
सामपिरेखाणांशिरः सुत्रिशूलान्यपिकुर्यात् अस्ययंत्र
स्यवायुवह्निभूमिजलानिदेवताद्वर्णानमेवलिखनात्
शीतज्वरहरमिदंनसामान्यज्वरहरमितिगुरुक्तिरितिह
र्षदीक्षिताः पदार्थादर्शकृतस्वक्रमशित्यनेनक्रमवि
शेषोत्रविवक्षितः तथाचप्रथमावृतौसविंदुंयकारमष्टा
विंशतिकोष्टेषुद्वितीयावृतौरकारंसविंदुकेविंशतिको
ष्टेषुतृतीयावृतौद्वादशसुकोष्टेषुसविंदुंलकारंअतः
कोष्टचतुष्टयेसविंदुंवकारंतत्तद्भूतसमानाकारिवद्रव्यै
णभूमौलिख्येत् षट्त्रिंशच्छूलानिततद्रेखाखेकशःशू

पृ० २६८ब) लनिर्माणेनसंपाद्यतत्रस्वापंकुर्वतः सर्वेपिज्वरानश्यंति
तदुक्तं नारायणीये चतुषष्टिपदेक्षेत्रेषट्त्रिंशच्छूलदी
पिते जरानारीत्रयीभानुकोष्टेष्वावृतिषुक्रमात् लिखे
त्सविंदूनंतःस्थात्चक्रंत्वस्योपरिस्वेत् नश्यंतस्यशयान
स्यज्वराः सर्वेविधानतः इति तत्तद्वर्णद्रव्येणभूमौलिखि
त्वातत्रशययामासाद्येत्यपेक्षितार्थद्योतन्यांव्याख्यातंका
दिनवटादिनवेत्युक्तसंकेतमभिप्रेत्यजरानारीत्रयीभा
नुपदैश्चतुर्भिः क्रमादष्टाविंशतिद्वादशचतुः संख्या
धिगम्यंते अनयैवरीत्यानारीराज्यपदाभ्यांपूर्वमुक्ता
भ्यांविंशतिद्वादशसंख्ययोरधिगमः देवतास्तुतान्येवेति
वदंति ज्वरहरंयंत्रांतरमाह पुटितेति दिकविदिक्कोण
गंभूपुरद्वयंविरच्यतन्मध्येमायांतन्मध्येसाध्यादिनामलि
खित्वाकोणान्पृष्टकेषुप्रत्येकंप्रणवमालिखेत् भुवने
शीदेवता ज्वरार्तिपरिहारकंयंत्रप्रसंगाद्वश्यद्वारासक
लकामज्वराद्यार्त्तिपरिहारयंत्राण्यादर्शयति वर्णेइ
त्यादिना भूपुरंचतुरस्रंकृत्वादंतर्वरुणचकारमालि
ख्यतदंतः शशांकंटकारमभिलिख्यतस्याप्यंतश्चैत्रस्य
मैत्रंवशमानयानयेत्यादिसाध्यवर्णानालिख्यवहिःप
रितःटकारेणचेष्टयेत् तद्वहिर्वृतमालिखेदित्यर्थः चंद्रो
देवता स्त्रीत्वपुरस्कारेणवश्यकरंयंत्रंवश्यप्रसंगप्राप्त
मुपदर्शयति सत्यादिना अखंडितवृहन्नरनागवल्लीदले
षट्कोणंकृत्वा तद्वहिः कोणसंलग्नानिस्वस्तिकानिकृत्वा
वषट् कोणांतर्मायावीजंलिखित्वातदंतश्चैत्रस्यदेवदत्तं
वशमानयमानयेति साध्यादिनामलिखित्वापाशांकुशा

पृ० २६९अ) भ्यांषट्कोणमावेष्ट्याकथितदिशासाधितमिदंयंत्रंरात्रौ
दीपज्वालयापाशमयांकुशात्मकत्र्यक्षरीमंत्रंजपन्नेवय
स्तापयेत्तस्यसाध्यावशीकरणीयास्त्रीस्वयमेवापासांतरं
विनैववशीभूतयतेसाधकंप्रतिव्रजतिगच्छतीत्यर्थः ए
तदुक्तंप्रवसारे हृल्लेखामध्यमाध्याह्न यमथवहिरांक्रोंवृ
तंवह्नियेहद्वंद्वास्रिस्वस्तिकाथंप्रविलिखतदलेयंत्रकं
नागवल्या जप्त्वाशक्तिंतुपाशांकुशलिपिसहितांतापये
दीपवह्नौ लक्षंभक्त्यानतांगीस्मरशरविवशाप्रेमलो
लाभियानी शक्तित्रयदेवता स्त्रीवश्यकरं यंत्रांतरमा
ह षडितादिना अत्रापिशक्तिरेवदेवता तांवूलपत्रेको
किलाक्षकंटकैःषट्कोणंलिखित्वातन्मध्येमायांतदंतः
साध्यादिनामपूर्वदमिलिख्यतत्कोणसाध्यादिनामवि
दर्भितांमायांप्रत्येकमालिख्यतद्वहिः सवज्रंभूपुरंकृ
त्वातदंतःकोणेषुचतुर्द्धाकामवीजमालिखेदित्यर्थः
लिखेन्मध्यतितिस्थानेलिखेचस्मरमितिपाठः प्रपंच
सारानुयायीप्रामाणिकितिपदार्थादर्शकृतः तथावष
ट्कोणेषुकामवीजमपिलेख्यमितिफलितार्थः जप्त
मितिमाययासहस्राद्यावृतितः यदुक्तमाचार्यैः शक्ति
स्थंनिजनायवह्निभवनद्वंद्वोदरेमान्प्रथंवीजंनामविद
र्भयापरिवृतंशक्त्यावहिः पार्थिवं तत्कोणस्मरमन्यपु
ष्टनयनप्रात्थैः पुनःकंटकैतांवूलेलिखिताभिजप्तमद
यंयोषिन्मनोमोहनमिति हर्षदीपिकाकारस्तु शक्तौ
नामलिखेद्वृतंस्मरिमापाशांकुशैस्तद्वहि षट्कोणेषु
विदर्भितामथलिखेच्छक्तिंस्वसाध्याख्ययेतिपूर्वार्द्धपाठो

पृ० २६९ब) मूलस्यदृश्यते तस्यायमर्थः इमेकामश्रियौषट्कोण
कर्णिकायांसाध्याख्यागर्भितांमायांकामवीजस्योंतःस
मालिख्यतांकामश्रीपाशांकुशाख्यौश्चतुर्भिर्वीजैःपरि
वेष्ट्यषट्कोणेषुपूर्वेवन्मायांस्वसाध्याख्याविदर्भितामा
लिखेत् त्रोषंपूर्ववदितिवदंति इदंतुरहस्यं साध्ययेदं
ममवशीकरणार्थंदत्तमितिज्ञातंनापेक्षितं एवमेवस
र्वत्रवश्योच्चाटनद्वेषणमारणादिषुवोध्यं अज्ञातेव
साध्येनप्रयोगः फलसाधनं ज्ञातेतुतेनताभीष्टमिति
सर्वत्रमिश्चयितिसंप्रदायविदांपंथावश्यकर्म्मण्येवयं
त्रांतरमाह शक्राविनि साध्यनरस्यपिष्टजाकृतेर्हृदयम
ध्येशक्तिंमायावीजंलिखित्वा तस्यांतश्चैत्रस्यमैत्रंवशमा
नमानयेति साध्यादिनामालिख्यचतुभिर्वीजैस्तामावे
ष्ट्यपुनः शक्तिमनोभवांकुशप्रोमात्मकैश्चतुर्भिर्वीजैःप
रिवृतंकृत्वा तत्रप्राणप्रतिष्टापूजादिनासंस्कृत्यत्रिस्वादु
भिर्घृतमधशर्करात्मकत्रिमधुरैस्तमाकृतिंभजंयित्वा
भुजानस्यसाधकस्यससाध्योयावज्जीवंदासवद्वशीभव
तीत्यर्थः चतुर्भिर्वीजैरित्यत्रोपदेशपरंपरयानृसिंहचिं
तामणिशक्तिदुर्गावीजान्यादेयानीतिकंचित् उपस्थि
त्तवाच्चत्वारिशक्तिवीजान्येवयाह्याणीतिकेचित् केचि
तुचतुर्भिः समावेष्टयेदित्युक्तंकिंनच्चतुष्कमिक्षायांवी
जमित्यादितथाचशक्त्यादिभिश्चतुर्भिरेकवारंवेष्टनं
कृत्वापुनरेतैरेववेष्टयेदितिप्राहुः अन्येतमनुस्थाने
मरुदितिपठित्वाह्रींक्लींक्रांयंप्रोपितिपंचवीजैवहिर्वीज
त्वमामननति तदिदंशक्त्यंतःस्थितसाध्यनामपरितो

पृ० २७०अ) वीजैश्चतुर्भिः समावेष्टितमितितंत्रांतरविरोधादुपेक्ष्यं तद
यंपदार्थादर्शादर्शितः पंथा हर्षदीपिकाकृतस्तु शांतिम
नोभवांकुशमरुद्भिंरितिपाठः पूर्वंचतुर्वीजपदंचपूर्व
श्लोकीयपाठांतरादर्शितमारणपाठांतरादर्शितमारमा
पाशांकुशात्मकवीजचतुष्कपरं तथाचघृतमधुशर्करा
क्षभृष्टतंडलपिष्टकृतासाः साध्यप्रतिकृतेहृदयेससाध्या
यांमायामालिख्यकामादिचतुर्वीजैः परिवंष्ट्यतद्वहिःशां
तिपदवाच्यचतुर्थस्वरमनोभवांकुशवायुवीजैःपरिवेष्ट्य
प्राणप्रतिष्टादिकंकृत्वाभकृयतः साध्योवश्यंवश्यमा
प्नोतीत्यर्थितिवदंति वश्येव यंत्रांतरमाह काममि
त्यादिना अष्टदलंपद्मंकृत्वा तत्कर्णिकायांकामवीजंत
दंतः साध्यादिनामलिखित्वाकेसरेषुद्विशः खरान्पत्रेषु
कादिवर्गाष्टकंलिखेदितिकामोत्रदेवता तदेवंपंचचत्वा
रिंशद्यंत्राणिमूलतः प्राप्तानिविवृतान्यत्रनानामतस
माश्रयादितिसंक्षेपः यंत्रलिखनद्रव्याण्याह काश्मारे
त्यादिना काश्मीरंकुंकुमं रोचनागोरोचना मृगमदः
कस्तूरी द्रभमदः गजगंडस्थलनिर्यन्मदः एभिःषट्
द्रव्यैर्मिलितैरेवलिखनं यदुक्तंतत्रांतरे गजमदकाश्मी
रैर्मंत्रितयः सुरभिरोचनायुक्तैः विलिखेदलक्क्षकरसा
ललितैर्यंत्राणिसकलकार्यार्थी इति हेमलेखन्येति अ
नुक्तशुभकर्मविषयमेतत् उक्तेहिवश्यादिशुभकर्म
णिजातीजाप्युदिता अशुभेतुलोहचितांगारादिभवा
इमानिवसकलान्यपि यंत्राणिगोप्यतमानि त्वयापुत्र
तदातव्यं यंत्रजातंमहोदयं नाशिष्यायनपापायना

पृ० २७०ब) शांतायाप्रियायच शिष्यायमंत्रनिष्टायशुद्धभक्तिपुना
यच अस्त्रप्रदायदातव्यमन्यथानरकंव्रजेदितिहिरण्यग
र्भसंहितावचनात् अन्यचापि यदापिकश्चिल्लोभेनकुशि
ष्यायददातिचेत् तदागोवालस्त्रीव्रह्महत्यापातकमाप्नु
यात् अधार्ययंयंत्रमादर्शयति भूमिस्पृष्टमित्यादिना सा
क्षात्स्पर्शोत्रप्रतिषिद्धः दग्धंअक्षरैखाणामदग्धत्वेप्येक्देशे
नदग्धाधारभूर्जपत्रादिकं यथाश्रुतेदग्धयंत्रस्यव्यक्त्यभा
वादेकदेशदग्धस्यापि यंत्रशरीरभूतरेखावर्णव्यपगमेन
यंत्रव्यक्ताभावादेवधारणाप्रसक्तानिषेधसौरस्मासंभवात् 
विशीर्णं कतिपयदिनैः संभाविताधारविदलनादिकंन
धारयेदितिप्रतिषेधः फलप्राप्तिविरहमात्रप्रदर्शकोनप्र
त्यवायवोधनार्थकः यंत्राशव्दार्थस्तूक्तः शितांडवे यंत्रे
हियंत्रताप्रोक्तायमनेशमनंपरं यंत्र्यतेसकलंविश्वंयत्र
मित्यभिधीयते यंत्रंसंत्रायतेऽत्रातंयंत्रार्थस्तुदुदीरितः
इति अयमर्थः दिर्हेत्वर्थः यमनित्यस्यशमनितिविवर
णं तथाचयतः शमनेदुष्टानांनिग्रहेपरं तत्परं ततोयंत्रे
यंत्रतेत्यर्थः अतेवयमयत्यसाधून्निगृह्णातीतिव्याख्या
तवान्नीलकंठः यंत्र्यतेरोगकृत्यादिभ्योव्यावर्त्यतितिवा
यंत्रां अत्रातंकेनापिप्रयोगात्रेणसदित्यरक्षितंत्रायते
इतिवायंत्रपदार्थःइति यंत्रार्थंयंत्रशव्दार्थः उतुत्कर्षे
णकश्चिद्योगरूढ्याकश्चितुकेवलंरूढ्यैवीरितःकथित
इतिसंक्षेपः यंत्राणिहितत्तच्छव्दव्रह्मरूपमंत्रवर्णानांक
र्णिकाकेसरादिस्थानेषुनियमनरूपान्नियंत्रणान्नाना
श्चर्ययफलान्यनापासेनसाधकेभ्यः प्रयछंतीतिस्मृत्वासं

पृ० २७१अ) जातभक्त्युद्रेकेणशव्दव्रह्ममयींदेवींस्तौतुमारभते अ
थेसादिता व्रह्मविष्णुमहेशानांमयिप्रतिपादयित्र्याःकर
णभूताया अतेवमृष्टिप्रभृतिसाधनभूतायाः स्तवस्तु
तिंकोवात्वज्जन्यपरंपरासुप्रविष्टः कर्तुमर्हतीत्यतोनर्ह
त्वामापन्नोसश्चहंत्वत्स्तुतिकरणछूलेनस्वगिरमेवपवि
त्रयामिनतुस्तौमिअशक्यत्वा दित्याह आद्यामित्यादिनाभू
जलाग्निवाताकाशयजमानचंद्रार्करूपाष्टमूर्तिभाजःशि
शिवस्यापिमहिमात्वदधीनैवेत्याह पृथ्व्येत्यादिना तिस्रो
स्रोतसोगंगायायत् सर्वापेक्षयावैशिष्ट्यंविशेषतःपवित्री
करणासामर्थ्यंतदपित्वज्जन्यमेवेत्याह त्रिस्रोतसित्यादिना
चंद्रसूर्यादिकमपिजगतिप्रसिद्धसामर्थ्यमेकैकमेवाभिनं
दयति त्वंतुसर्वमयीतिसर्वोत्कृष्टत्वमेवेत्याह अनंदयेदि
त्यादिना नानाविरुद्धधर्मापित्वययेवसंतीत्याह अपा
द्यापीपीत्यादि पूजादिषुमनुष्याणामेवाधिकारस्तत्रा
पीद्रियपाठभाजाधिकारिणोपियेनपूजयंतितेस्वर्गा
देः सोपानभूतंमनुष्यशरीरादिमारुह्यापिपतंत्येवपुन
रधस्तादेवनरकतिर्ययकृपोन्यादिश्वेवायांतीत्याह आसा
द्येत्यादिना येपुनस्त्वांमतिसुलभेरपिचंदनपुष्पादिभिः
समर्चयंतितेपुनरतिदुर्लभमपिभुवनाधिभूत्वंभुवनाथ
त्वं भजते इत्याह कर्पूरेत्यादिना आविश्येतियुग्मं प्रथमे
सरोजे मूलाधारकमलेसुप्तोयोहिराजःशेषनागस्तत्सदृ
शीकुंडली भूयस्थिताविद्युलतासादृश्यातद्भ्रममातन्वती
तंमध्यपदवींसुषुम्णामध्यमार्गमाविश्यपंचपद्मानिस्वाधि
ष्टानमणिपूरकानाहतविशुद्धाख्यानिविदलर्प्यविलंघ्य

पृ० २७१ब) खंव्रह्मरंध्रमश्रुवानासमाश्रितातत्रव्रह्मसंगनिर्गलमृ
ताइ?गायत्रीभूत्वापुनः पंचपद्ममार्गेणैवमूलाधारमा
गतांयेस्मरंतितेषांसारोछेदः सिद्ध्यतीतियुग्मश्लोकार्थः
चिंताज्ञानमुद्राः आलिखितं प्रस्नकंचिंतादिचतुष्कहस्तांस
रस्वतीरूपामितियावत् आस्थेपेति एक्यंजीवात्मनोराहुयो
गंयोगविशारदा इत्युक्तलक्षणंचित्तवृत्तिनिरोधंवायोगम
वलंव्यकामक्रोधलोभमोहमानमदरूपंवैरिषट्कमवजि
त्यतद्वशतामपाकृत्यिंद्रियगणंचक्षुरादिपंचकमपिम
नसिआवद्व्यमनोनिरिक्तेस्वस्वविषयेनिर्गतप्रतिरुद्व्यत्वांयो
गिनः कृतकृत्यापिपाशांकुशादिरुस्तांमगुणंचिंतयंती
त्यर्थः सगुणमपित्वत्स्वयंकृतकृत्यानामपिध्येयंकिंपुनर
स्मदादीनां निर्गुणस्यतुकावर्चेत्यभिप्रायः लक्ष्मीस्वरूपत्व
मेवासीत्याह उत्तप्तेत्यादिना दुर्गायित्वमेवेत्याह अष्टाभिरि
त्यादिना आविर्निदाद्यः पादचलनादिश्रमप्राविर्भवद्धर्म्मः
पत्रांशुकां तरूपलाशकृतवसनां अनंगतंद्रांयौवनभरा
भिर्भवत्कामोद्रेकमथरां तंद्रशव्दोत्राधीनत्ववाचकः एतावतां
तश्चारिणीगृहचारिणीरणचारिणीतित्वमेवेतिकथितंभ
वति हंसैरिति पादभूषणस्यहंसनामत्वंप्रसिद्धमेव तत्रप
क्षिविशेषहंसापिगतितः परिक्रमणेनक्वणितेनशव्द
विशेषेणचनूपुरेषुस्वसजातीयत्वभ्रांत्याआयातित्युत्प्रेक्ष
ते हंसाएवअर्था द्रव्यादयः वचनानिसर्वेशव्दाश्चेत्युभयरू
पेणाध्यवसिताः पद्मत्वेनपादयोर्नालत्वेनजंघयोरध्यव
सायः सर्वोपिजनोद्विनेत्रैवेतिकुतः शंभोस्त्रिनेत्रमित्य
त्रहेतुरुत्प्रेक्षते द्वाभ्यांमित्यादिना करावलेयः शुंडादंडगता

पृ० २७२अ) हंकारः रंभाकदलीस्तंभः श्रीण्योरपिगुरुत्वेनतदीयभा
रसहनामूनूस्तंभावेवमध्यमेनवयसातारुण्येनदत्तौवा
ल्पेतनैवंभूतावभूताग्नितिभावः मध्यदेशस्यकृशतमत्वे
हेतुमुत्प्रेक्षते श्रोण्यावित्यादिना युगपदित्यत्रनयोवनेस
हैवद्वयोरपिगरिमामध्यस्यकृशिमाचमवतीतिस्वभावप्र
दर्शनंकृतं इतिसूक्ष्मस्यसत्वेकिंप्रमाणमित्यत्राह रोमाव
तीति आश्रयंविनानुपपद्यमानयातयास्वश्रयत्वेनयेवा
क्षिप्यतेसेवास्माकंमध्यपदवाच्य इतिभावः नाभिस्मर
मित्रभूतयौवनदत्तासंभावितरिक्तत्वपललत्वेनोत्प्रेक्षतेस
ख्येत्यादिना उपगूहस्यालिंगनस्यपिपिशुनंसूचकंभसितं
भस्म पूर्वस्तातः पश्चादुत्थितः स्तातोत्थितः कंठातिरिक्तौम
हादेवकंटाद्वंधनीयाद्दधिकौ नहिवंधनीयवस्तुनोन्यूनेनवं
धनंसंभवति गलंतिस्रवंतीचयाउज्वलाकांतिस्तद्वारैवपा
शपार्श्वसंलग्नशस्त्रधारास्थानीयापाशांतेहिशस्त्रधाराक्वचि
त्पुराणेवर्णिनास्तीतितदनुसृत्येदं कंवुःशंखः अभिजातं
सुंदरं दरंद्रंषत् सेवजातिति तस्यैवजन्मसफलमित्यर्थः
आविरितेः आविर्भूताप्रकटीकृतातुषारकररेखाचंद्ररेखा
यत्र चंद्राकारभूषणविशेषेणकेशयाशस्यवद्धत्वात् अन
न्यगंधानांकेशपाशोपरिस्थितानांपुष्पाणामुपरिभ्रमता
मव्दंद्रेननिर्विशेषोगतवैलक्षण्यःकालिमासाम्यात्केशपा
शः पुराणपाशः अनाद्यविद्यालक्षणः यद्यपिस्वरूपसतःस्तो
त्रपाठस्यैवफलंप्रतिसमर्थत्वंनतुफलविशेषसमर्प्पकत्वेनज्ञा
तस्यअतेवहरिर्हरतिपापानिदुष्टवित्तैरपिस्मृतः अनिच्छ
यापिसंस्पृष्टोदहत्येवहिपावक इति नहिदाहकत्वेनेज्ञाना

पृ० २७२ब) नंतरभाव्येस्पर्शोस्यदाहसमर्थेनापर इतिकस्याप्यनुभव
सिद्धं तथापिफलज्ञानमंतरेणपाठप्रवृत्तेरेवासंभवात्फ
लप्रत्याशाकुतः स्यादित्यभिप्रेत्यफलंदर्शयति|| श्रुती
त्यादिना धीमतांवुद्धिमतांश्रुत्योःकर्णयोः सुचरितःपाकः
श्रवणजन्मानंदफलरूपोयस्येत्यर्थः || 

यस्योद्योतमतीसतीगुणवतीमातापितोमापतिर्नामप्रे
मनिधीतिपंथकुलभूःकूर्माचलोजन्मभू सूपास्यंकृतवी
र्ययवाच्युतपदंवाराणसीवासभूस्तेज्जेपूर्त्तिमगाद्विधिःद्विप
टलःशव्दार्थचिंतामणौ ||    ||     अथपूर्वोक्तवेधम
दीयदीक्षादेर्योगिमात्रसाधातयातदुपयोगियोगस्यसाध
नोपायमादर्शयति अथेत्यादिना संविदितिफलप्रदर्श
नं संसम्यक्चित्ज्ञानविशेषः नित्यानंदानुभवोमोक्षापर
पर्यायः इतियावत् तथाचयोगस्यफलंमोक्षोभवतीत्यु
क्तंभवति जीवात्मपरमात्मनोरभेदज्ञानंयोगः इतिवेदांति
नः शिवेनसहस्वस्याभेदज्ञानंयोगितिप्रत्यभिज्ञादिग्रंथ
काराः शक्त्यासंसारंप्रतिकारणत्वविशिष्टयासहशिवस्यै
क्यैज्ञानंयोगः विशिष्टेतिकरणात्कार्ययेणसहापिशिवस्यै
क्यज्ञानंतल्लक्षणकोटौप्रवेशितं इतितांत्रिकैकदेशिनः
पुराणपुरुषस्यसम्यक्परिज्ञानमेवयोग इतिभेदवादिनो
नैययायिकादयोव्रुवते तदेतन्मतचतुष्टयमपिदर्शयति ऐ
क्यमित्यादिश्लोकद्वयेन योगलाभोपायमाह जित्वेत्यादि
ना आत्मनः पुनः पुनर्नरकादिनानानादुःखानुभवजनक
तयाशत्रुभूताः कामादयः षट्स्त्रीभोगादिविषयाभिलाषः
कामः सत्वादिजिघांसाक्रोधः तादृशजिघांसानुकूलश्चित्त

पृ० २७३अ) वृत्तिविशेषः क्रोधितितुकेचित् धनराज्यादितृष्णालो
भः तात्विकस्यपदार्थस्यतानंमोहः अहंधनीसुखीविद्या
वानित्यादितानविशेषोगवंदर्ययाद्यपरपर्यायोमदः अन्य
शुभविषयकोद्वेषोमत्सरः वदंतीति यतेतेआत्मनो
दुःखस्तेतात्कामादीनरिषड्वर्गामाहुरित्यर्थः एतज्जयो
पापमाह योगाष्टांगैरित्यदिनायोगिनः योगाभिलाषवं
वंतः अष्टांगानिनाममात्रेणनिर्दिशति ययमित्यादिना
सोक्तावप्रामाण्यशंकाव्युदासार्थंयोगिनाआहुरिति
योगिनःप्राप्तयोगा तथावानुभवसिद्धमेवतैरुपदिष्टमि
तिसर्वथायमादिमिरष्टसंख्याकैरंगैर्योगप्राप्तिर्भवतीति
योगप्राप्तिकामैरवश्यमेवयमादिषुयतितव्यमित्यमिप्रा
यः तत्रप्रथमोदिष्टंपमंभजते अहिंसेत्यादिना नकमपि
जीवंद्यातयामीतिदृढतरयथार्थसंकल्पोत्महिंसा लोभा
दिनानृतभाषणंनकरोमीतिदृढसंकल्पःसत्यं व्राह्मण
रक्षाद्यर्थकमनृतभाषणमपिसत्यमेवभवतीतितत्राव्या
प्तिपरिहारापलोभादीति परेतुतदनृतमपिनसत्यंकिंत्व
नृतमेवप्रत्यवायोपिततोभवत्येवा नानृतंवदेदितिप्र
तिषेधेनतस्यापिक्रोडीकृतत्वात् परंतुव्राह्मणत्राणादि
कृतः पुण्यातिशयोपितस्यभवति तेनतदनृतप्रभवप्रत्य
वायपरिक्षयोधिकोभ्युरपश्चक्रियते इति अतेवतदभ्युद
यलोभेनतादृशमनृंतंनपरित्यजंतिशिष्टाः अथलोभा
द्यभिभूतमसत्यंवन्मीत्यभ्यासप्रवर्णवित्तकरयांसत्यमिति
हर्षदीपिकाग्रंथोविरुध्येतलोभाद्यभिभूतेत्यस्यत्वदुक्तदि
शावैमध्यंप्रसक्तेरितिचेत् किंचातः अतेवसत्यंनचनीत्य

पृ० २७३ब) भ्यासश्रयणचिततासत्यमिलितल्लक्षणंलोभादीत्या
द्यघटितमेवचक्रिरेपदार्थादर्शकृतः इतिप्राहुः समक्ष
समक्षंवास्वत्वोत्पादकप्रतिग्रहविजयक्रयादिकंविना
परस्वग्रहणंस्तेयंतद्व्यतिरेकेवास्तेयं अनृनुकाले
स्त्रीणामभिलाखंविनास्वकीयायापिभोगाभावोव्र
ह्मचर्ययं ऋतुकालावच्छिन्त्येहिभोगोविहितोतयावदृ
लुकालावच्छिन्नः सचवसतेग्रिमादधीतेत्यादिविधे
सकृदग्प्राधानेनैवृतावुपेयात्स्तांभार्यामित्यादिविधे
रपिसकृद्गमनादपिचारितार्थ्यसंभवात्सकृदेवेतिभव
त्यसकृद्गमनोम्णस्त्रार्थप्रच्युतिः स्त्रीणामिंद्रवरदाना
त्तदभिलाषपूरणेपिव्रह्मचर्ययप्रच्युतिनंभवतीतिमिता
क्षकारादिभिरुक्ततयाविनेत्यंतमभिहितंप्राणिभ्यः
क्रूरवुद्धिनिवृत्तिः कृपा निरुपधिपरदुःखप्रहाणेच्छै
वदयापरपर्यायाकृपा किंचिल्लोभादिनापरदुःखाप
हारमकृपालुरपिकरोतीतितोनिरुपाधीतिकेचिदा
हुः चित्तकौटिल्यैनिवृत्तिरार्जवं अभिभावकंप्रत्यप्यक्रो
धप्रवणचितताक्षमा इष्टवस्तुताभप्रयुक्तखचिंताव्य
तिरेकोधृतिः क्रमेणाहारापकर्षणाच्छरीरस्थितिमात्रो
पयोगिभोजनंमिताहार यथोक्तशौचानुष्टानंचित्तनैर्म
ल्पकारकंशौचंयमाः कामादीनांनिवर्तकाःयमुउपर
मे इतिधातोनिष्पन्नत्वात् यमयंतिनिवर्तयंतीतियमा
इतितत्रविग्रहः तत्राहिंसाव्रह्मचर्याभ्यांकामजयःकृपा
क्षमाभ्यांक्रोधजयः अस्तेपधृतिसत्यार्ज्जवैर्लोभस्यजयः
पितामहारशौचाभ्यांमोहस्यक्षमार्जवाभ्यांमदस्य अहिं

पृ० २७४अ) साकृपार्जवक्षमाभ्योमत्सरस्यजयः करेणीयः इति
लक्षणानिचोक्तानिचोक्तानिसंहितायां सर्वेषामेव
जंतूनांवाङ्मनःकर्म्मभिस्तुयत् अक्लेशजननंतद्धि
अहिंसेत्यभिधीयते| यथादृष्टश्रुतार्थानांस्वरूपक
थनंपुनः सत्यमित्युच्यतेनूनमिति एतेनवास्तवि
कार्थकथनंनसत्यं तथासतिस्वयंशुक्त्यादौरजतादि
भ्रांतिमानपिपः परंशुक्तिरेषेतिप्रतारयतिसोयंभ्रां
तप्रतारकोपिसत्यवादितामुपेयादितिधनितं तत्रै
वरजतमिदमितिभाषमाणः सत्यवाद्येवयथादृष्टा
र्थवक्षत्वात् नचास्तांवास्तविकेत्याद्येवलक्षणं मा
स्णुव?भ्रांतप्रतारकोप्यनृतभाषी आंस्तांवतत्रेदरजतमि
तिवक्तैवसंवादिप्रवृतिजनकवाक्यकतयानृतवा
दितिवाच्यं तादृशस्थलेशिष्टैर्भ्रांत प्रतारकस्येंवा
नृतवादित्वात् उक्तंहितायाएवविनिगमकतासंभा
च्च संवादिवृतौचनमसवाद्युच्चरितवाक्यंप्रयोजकंकिं
तुवस्तुगत्यातद्वतितद्वतावोधकंवाक्यमेवेत्यनृत्तं
वादिवाक्यादपिभवतिसंवादिनीप्रवृत्ति संपद्यतेवस
त्यवादिवाक्यादपिविसंवादिनीप्रवृतिरितितत्वं तथा
तृणादेरप्यनादानंपरस्वस्यतयोधनं अस्तेयमुच्यति
ति नपोधनेतिसवोधनं स्वस्वस्यैवयद्ग्रहणंतदस्तेयमि
त्युक्तावरण्यस्थकुशकाशयोर्नदीतडागादिजलानां
चग्रहणेपिस्तेपिताप्रसक्तिः स्वस्वस्यानादानादित्यतः
सरस्वातादानमित्युक्तं तहियथानस्तीयंभवतितथा
परकीयमपिनभवतीतितदादानंभवत्येचेतिनकायय

पृ० २७४ब) नुपतिः तथा अवस्थास्वपिसर्वासुकर्म्मणामनसागिरा
स्त्रीसंगतिपरित्यागोव्रह्मचर्ययमितिस्मृतमिति अवस्था
सुसर्वासुऋत्ववस्थासुकामोद्रेकावस्थासुच अपिनाचै
दंसूचितं ऋत्वाद्यवस्थासुस्मृतिवाक्यैरम्यनुज्ञातुस्त्रीसं
गतिकास्वपिस्त्रीसंगतिस्त्याज्याकिंपुनरपरावस्थासु
अपिवेदांतगंरणेजिघांसंतंजिघांसीयादित्यादौयथावे
दांतगातिरिक्तस्यावश्यकहननेवतात्पर्ययंनतुवेदी
तिहनतेपि तथेहाप्यपरावस्थास्वगमनेवतात्पर्ययंन
तुतदवस्थोस्वप्यगमने योगीश्वरादिभिस्तदवस्थासुग
मनस्याप्यनुजातत्वात् तथा परेषांदुःखमालोक्यस्व
स्येवालोक्यतस्यच उत्साधनानुसंधानंदयेतिस्वस्येवे
तिदृष्टांतेनकिंचिल्लोभादिकमनुसंधायतद्दुःखोत्साद
नेच्छातथेत्युक्तं नहिस्वीयदुःखोत्सादनव्यापारोलोभा
दिनानुष्टीयते तथा व्यवहारेषुसर्वेषुमनोवाक्कायक
र्म्मभिः सर्वेषामपिकौटिल्यराहित्यंवार्जवंस्मृतं तथा स
र्वात्मनासर्वदाचसर्वत्राप्यपकारिषु वंधुष्विवसमाचा
रःक्षमास्यादितितांत्रिकाः इच्छाप्रयत्नराहित्यंजातेषुवि
षयेष्वपि धृतिरित्युच्यते इति स्वयमकस्माल्लव्धेष्वपिकिं
पुनरलव्धेषु विषयेषुस्रक्चंदनवनितादिषु इतिदच्छा
याकरणंसुतरांप्रयत्नस्यिच्छोत्तरभावित्वात्तस्यतदेव
धृतिपदेनकथ्यते इत्यर्थः तथाभोज्यस्यैवचतुर्थांशभोज
नंस्वच्छचेतसः हितंमेध्यंचसुस्निग्धंपिताहारंप्रचक्षते
तथा निर्गतंनखरोमम्योनवरैध्रेभ्येवच मलंवदंतिते

पृ० २७५अ) षांचक्षालनंशौचमुच्यते मृज्जलाभ्यांवहिः सम्यगांतरंत्वथवा
पुनः पूर्वोक्तभूतशुद्ध्यादिकर्म्मणाशोचमिष्येते इतिशौचं
द्विविधं वाह्यमाभ्यंतरंच वात्यंमृज्जलाभ्यांसम्यक्त्रिवारं
प्रक्षालनात् आंतरंभूतशुद्धिमातृकान्यासाव्यग्रत्वादिने
तितदर्थ तपित्यादि तपःप्रभृत तपेते दशपदार्थानि
यमेनावश्यंकर्तव्यतयानियमाउच्यंते इत्यर्थः एतेषामपिल
क्षणयुक्तंसंहितायां तपस्तुतत्रानंतामविधिपूर्वकमिष्य
ते विधिपूर्वकंउपवासचांद्रायणादिव्रतानुष्टानेनातश
तेतपित्यर्थः यदृच्छालाभतस्तुष्टिसंतोषितिकथ्यते
श्रुत्याद्युक्तेषुविश्वासास्तिक्यंसंप्रचक्षते आदिनास्मृति
शस्त्रागमशास्त्रादिपरिग्रहः परलोकवुद्ध्याधम्माद्याचर
णमास्तिक्यमितिनुपदार्थादर्शादर्शितलेक्षणंनोक्तं
संहिताक्षरार्थः तस्माच्छ्रुतिस्मृतिपुराणागमाद्युक्तार्थे
षुयथार्थताबुद्धिरेवास्तिक्यमितिमंतव्यं अस्तिकंविश्वा
सोयस्यसास्तिक तस्यभावास्तिक्यमित्येवार्थवर्णन
मुक्तसंहिताकृताभगवतासूचितं नत्वेवमुक्तमेवल
क्षणंतस्यप्रदर्श्यतदुक्तंसंहितायामित्यादिनोक्तमेवचन
मादर्शयतांपदार्थादर्शकृतांग्रंथोव्याकुप्येत स्वाक्ता
र्थस्यसंहितातोऽप्रायणेनस्वोक्तार्थोपष्टंभकतयातत्प्र
दर्शनानौचित्यादितिचेत् नायमस्माकमपराधः तथा
यदिष्टदेवतांध्यात्वातदर्प्पणधिपान्वहं सत्पात्रदीयतेन्ना
दितद्रानमभिधीयते तथा श्रुत्यादिभिर्लौकिकैश्चयदत्यं
तविनिंदितं तत्राप्रवर्तनंलज्जासैवह्रीरितिगीयते तत्रप्र

पृ० २७५ब) वृत्तौहिचित्तमालिन्येनज्ञानमेवनस्यात् तस्मान्निंदिता
र्थेयथाप्रवृत्तिर्नभवतिकिंतुत्वतुद्वेगाद्यथानिवृत्तिर्भव
ति तथायननीयमितिभावः तथा नकैर्यदनुसंधानंस
म्यक्शव्दस्मितेरपि मननंतन्मनिश्चेतितर्कैनानावि
धमुक्ति शव्दस्थितोःशव्दमर्यादयावश्रुतार्थस्यमननंचिं
तनमेवममतिर्भवतीत्यर्थः तथा गुरोतिव्धस्यमंत्रस्य
शश्वदावर्तनंजयः तथा द्रव्यैः कल्पादित्यैर्हौमोहुतमि
त्यभिधीयतेइति आसनान्युपदर्शयति पद्मासनमित्या
दिनास्थित्याभ्यासेश्रमः तल्पादौदंडवत्पतितस्यनुनिद्र
याभिभवोभवतीतिआसनेषुसमुपविष्टानामेवाभ्या
साधिकारितितदन्यतमासनमवश्यमुररीकरणीय
मिभावः रोगनाशोप्यासनसेवयासंपद्यते यदुक्तं
वशिष्टसंहितायां आसनेनरुजोहंतिप्राणायामेन
पातकं विकारंमानसंयोगीप्रत्याहारेणसर्वदा धारणा
भिर्मनोधैर्ययंनादैश्वर्यामुत्तमं समाधौमोक्षमाप्नोतित्यक्त
कर्मशुभाशुभःइति ऊर्वोरुपरीति व्युत्क्रमादितीहा
प्यनुषज्यते तथाचदक्षिणंपादंवामोरूपरिवापादंद
क्षिणोरूपरिविन्यस्यपृष्टभागेनव्यत्यस्तवाहुद्वयंनीत्वा
दक्षिणकरेणवामपादांगुष्टंवामकरेणदक्षिणपादां
गुष्टंवध्नीयात् एवंस्थितिःपद्मासनमित्युच्यते तदिदंयो
गिनांप्रियंभवतीत्यर्थः सोयसर्षदीपिकाकृतांपंथाः प
दार्थादर्शकृतस्तुव्युत्क्रमादितिपृष्टभागेहस्तमात्रादिति
व्युत्क्रम वंधतेनुनसः किंतुतत्तद्व्रह्मेनैवतत्तदंगुष्टवंध
नमित्याहुः जानूर्वोरिति दक्षिणजानूर्वोमेध्येवामपा

पृ० २७६अ) दतलंवामजानूर्ध्वोमध्येदक्षिणपादतलंनिधाय ऋजुः
सन्नेवोपविशेषेत् इदंस्वस्तिकाकारतयास्वस्तिकासनं
स्यादित्यर्थः यद्यपिपूर्वासनेपि ऋजुकायत्वमपेक्षि
तीतात्रैवतथाप्यंगुष्टवंधताम्नानादेवतत्रृजु
कायतार्थप्राप्तत्वादत्रैवतथाभिधानं सीवन्याइति
गुदमेढांतरोर्द्धरेखासीवनी तस्यादक्षिणपार्श्वेवाम
पादगुल्फं वामपार्श्वेदक्षिणपादगुल्फं वृषणाधःअं
डकोशाधस्तात् व्यत्यासेनभवत् इतिशेषः पद्मासन
इवात्रापिपाणिभ्यां इस्ताभ्यांपादांगुष्टद्वयंवध्नीयादि
त्यर्थः सीवन्याआत्मनःपार्श्वेगुल्फौनिक्षिप्यपादयोः
सव्येदक्षिणगुल्फंचदक्षिणेदक्षिणेत्तरं दक्षिसव्यक
रंन्यस्यसव्येपादेपरंकरं अंगुष्टौचनिवध्नीयाद्धस्ताभ्यां
व्युक्रमेणत्विति ऊर्ध्वोरिति स्वकोर्ध्वोरुपरिप्रत्यङ्मु
खांगुलीस्वसन्मुखांगुलीपादौनिधायस्वसन्मुखांगु
लीकरावपिस्तस्वजान्वोनिंदध्यात् इदंवज्रासनंनाम्नां
भवतीत्यर्थःएकमिति कंचित्पादंकस्यविदूरोरधस्ता
पयित्वापरंपादमूरोरुपरिस्थापयेत् तदिदंवीरासनं
स्यादित्यर्थः प्राणायामलक्षणमाह इडयेत्यादिना
गमनागमनेवायोः प्राणस्यधारणंतथा प्राणायाम
इतिप्रोक्तोयोगशास्त्रेविशारदै इतितत्रक्षणमुक्तंगौतमी
ये प्राणस्येतीतिषष्टीतत्पुरुषः सचप्रावायवपरपर्यायः
आयामपदार्थश्चखेछयागतिनिरोधः तच्चकेवलंगम
नेकेवलगमनेपूरणरूपेगमनागमनयोर्द्वयोरपिनि
रोधनेचसंभवतीत्यभिप्रायेणपूर्वश्लोकंविवृणोतित

पृ० २७६ब) तत्रैवगौतमः प्राणोवायुरितिख्यातायामस्तन्निरो
धनं प्राणायामितिप्रोक्तोयोगिनांयोगसाधनमिति गुर्व
क्षरस्यह्येकस्यनद्रुतंनविलंचितं कालेनयाववतोच्चारः
समात्राशव्दतःस्मृत इतिहर्षदीपिकायांवायवीयसंहिता
यां जानुप्रदक्षिणीकृत्यतद्रुतंनविलंवितं अंगुलिस्फोटनं
कुर्यात्समात्रेतिप्रकीर्तितेति इडावामनाडीतयाषोडश
मात्राकालपर्ययंतंवायुंवाह्यदशादंतः समाकर्षयेत्
तदिदंपूरकंतामान्वर्थं आकृष्टस्यवायोश्चतुःषष्टिमात्र
पर्यंतंनिश्चलतयास्थापनंकुर्यात् तदेतत्कुंभकंकुंभ
वच्चज्ञनक्रियारहितत्वात् ततःशनैर्द्वाविंशन्मात्राकाल
पर्यंतंपूरितंवायुंनिःसारयेत् तदेतदेवनान्निःसार
णाद्रेवकंनामान्वर्थं एवंरीत्यापूरककुंभकरेचका
त्मकानांवायुनियमनानांत्रयाणामनुष्टानादेकःप्रा
णायामासिद्ध्यति सुषुम्णामध्यगंवायुंपूर्वपूरितंसम्य
क्धारयेदिति पूर्वेणसंवंधः ततश्चव्यत्यासेन्रेचदक
पूरककुंभकक्रमेणपुनःपुनरभ्यासेनद्वादशप्राणाया
मान्षोडषप्राणायामांश्चकुर्यादित्यर्थः एवंकृतेपापक्ष
येभवति यदुक्तं शुच्चे?प्राणायामान्प्रणवसहितान्
षोडशवशीप्रभातेसापंचप्रतिदिवसमेवंवितनुतेद्विजो
यस्तंभ्रूणप्रहणनसुरापानकलितंपुनंत्येनमासादपिदु
रिततूलौद्यदहनाः इतिसोयंप्राणायामःसगर्भोविग
र्भश्चेतिद्विधय प्रणवमूलमंत्रादीनांसमुच्चारपूर्वकोध्या
नपूर्वकस्तदुभयपूर्वकोवायःप्राणायामःससगर्भःय
त्रतुतूष्णींवायुनियमनमात्रंसविगर्भः प्राणायामसिद्धि

पृ० २७७अ) स्त्रिविधैः कार्ययैरनुमीयते प्राणायामेमध्यसतेवस्वो
दोहुमोवमोधमायास्तत्सिद्धेरनुमापकः शरीरकंपाया
उद्भवेसतितयामर्घ्यमासिद्धिरनुमेयाउत्तमस्यनुउत्तम
तत्सिद्धियुतस्यपुंसस्तुयावच्छीलनंतदभ्यासकालप
र्ययंतंभूमित्यागोभवति अंतरिक्तेस्थितिरूपोगुणोभवती
तिपर्ययवसितार्थः प्रत्याहारंलक्षयति इंद्रियाणामित्या
दिना प्राणरसनाचक्षुःश्रोत्रत्वक्रूपाणि पंचज्ञानेंद्रि
याणिगंधरसरूपशव्दस्पशेषुस्वस्वविषयेषुनिर्गलंनि
ष्यूत्यूहमेवप्रचरंतितेषांवलात्तत्तद्विषयान्निवर्तनंप्र
त्याहारपदवाच्यंइत्यर्थः ततोनिवृतिश्चतत्तद्दिष्टसाधन
ताज्ञानेनद्वेषाद्भवति तच्चेष्टसाधनतयागृहीतार्थव्या
द्यातकलग्रहाद्भवतीति तश्चैकत्रैवेष्टसाधनताग्रहे
णमनसियोजितेसतिसंभवति मनोविनाहिनाहिन
केषामपींद्रियाणांस्वार्थग्राहकत्वंसंभवतीति सि|द्ध
इंद्रियाणांप्रत्याहारितिभावः धारणालक्षमाह अंगु
ष्टेत्यादिना प्राणायामाभ्यासवशीकृतस्यप्राणवायो
रंगुष्टादिद्वादशांतांतषोडशस्थानेषुधारणमेवधारणे
त्युच्यतेइत्यर्थः लंविकातालमूलंघंटिकापरपर्यायंम
स्तकललाटकेशसंधिः तदुपरिभागोमूर्द्धपदार्थःद्वा
दशांतंव्रह्मरंध्रस्थानंध्यानलक्षणमाह समाहितेनेत्या
दिना समाहितेनविषयांतरेष्वव्यासक्तेन चैत्यन्यांतरव
र्तिना परव्रह्मणश्चैतन्यस्यमध्येस्थितेनपरव्रह्मासक्तेने
तियावत् स्वात्मनिस्वेष्टदेवस्ययद्व्यानंतदेवध्यानपदवा
व्यमित्यर्थः उपसंहरतिप्रोक्तमिति योगस्याष्टांगानांल

पृ० २७७ब) लक्षणंप्रोक्तमेतावताप्रवंधेनत्यर्थः अथमूलाधारमा
रभ्यतत्रनाडीस्थानेषुवायुसंचारंवक्तुंसप्रमाणंशरीर
स्वरूपमुपदर्शयति षडित्यादिना अग्नीषोमात्मकत्वेन
शुक्रशोणितात्मकत्वेनवोभयात्मकंशरीरंसर्वेषांस्वांगुलैः
षरानवत्यंगुलदीर्घंभवति तत्रमध्यभागेनाभिर्भवतित
त्रशरीरेलिंगगुदांतरालेद्व्यंगुलमानेनोच्चंचतुरंगुलंवि
स्तृतंवृत्तारंकुंदंमूलाधारंनामसर्वनाडीमूलत्वेनमूला
धारकंदामामनंति तस्मादनंतानाड्य उसन्नाभवंति ता
सांमध्येमुख्यस्तिस्र इडापिंगलासुषुम्णासंज्ञा तत्रसुषु
म्णानाडीवंशंपृष्टवंशंआश्रितांतर्गतापदाहुः यामुंडा
धारदंडांतरविवरगतेतिशिफाभ्यांतासांमध्येसुषुम्णा
पादांगुष्टादारभ्यप्रवृताव्रह्मरंध्रपर्यंतंशिरसिवस्थितास्ति
शिफाभ्यामित्यनुक्तौअंगुष्टाजात्वत्वेपिततेवप्रवृत्तत्वं
तल्लभ्यतेति तदुक्तं ततोजाताप्रवृताचेतिलभ्यते एकवच
नेएकांगुष्टादेवतल्लाभःस्यादितिद्विवचनं सेयंसुषुम्णा
सोमसूर्याग्निरूपिणीभवति तस्याःसुषुम्णायामध्येविश
संज्ञानाडीवर्तते तस्यामेवहिपद्मसूत्रनिभंमृणालतंतुव
त्परंसूक्ष्मंव्रह्मरंध्रनामकंस्थानमस्तिमूलाधारेणापिचि
त्रासंज्ञानाडीसंवद्धास्ति आधारामतभेदेननानाविधाःए
केएकमेवेति परेद्वादश अपरेषोडश अन्येवहितिवदंति
एषासुषुम्णांतर्गताचित्रानाडीदिव्यवस्तुनोमृतस्यनिःस
रणद्धारातयादिव्यमार्गपदेनाभिधीयते एतद्द्वाराहिव्रह्म
रंध्राच्युतममृतंमानन्ददेतुभूतंप्राणिनीशरीरेप्रविशतिइ
डापिंगलाद्वाराशरीराद्वहिनिर्याति वीर्यापरपर्यायस्यत

पृ० २७८अ) स्यनिर्गमाच्चायुरारोग्यनाशादयोनेकदेशाभवंति तस्यय
थानिःसरणंपुंसांवहिर्नभवति तथोपायस्तुश्रीगुरोर्यो
गिनुपदेशसाध्येव तत्रयदीडायांचंद्रसंचारस्तदाव
श्यादिषुभकर्मणांसिद्धिःपिंगलायांसूर्यसंचारेक्रूरकर्म्म
सिद्धिः सुषुम्णायांचंद्रसूर्यययोर्द्धरपिसंचारेयदाभवतिसो
यंकालोयोगाभ्यासेशुभोभवति एषविभागोयोगिना
मेवज्ञातुंशक्योनान्येषामितिषरातवत्यादेरर्थः अथकुं
डलीस्थानमुपदर्शयति आधारेत्यादिना पूर्वोक्ताधारकं
दमध्येत्रिकोणंमंडलमस्ति तत्रसुप्ताहिसमानाकाराकुं
डलीशक्तिरस्ति साचात्मानंपरमात्मानंविभर्तितत्संव
द्धाभवति केनप्रकारेणतस्याःपरमेश्वरेणसहसंवंधित्य
त्राह हंसमिति हंसंजीवात्मानं आश्रिताविभ्राणाजीवा
त्मानमादायसुषुम्णावर्त्मनाव्रह्मरंध्रंप्रतिसमागतायतः
शक्तिरेषाभवति ततःपरमात्मसंगेति व्रह्मरंध्रंहिपरमा
त्मस्थानंभवति तत्रसंगतायाःसुतरांतत्स्थितसंगतिर्भ
वतीतिभावः हंसस्याश्रयादीन्समुपदर्शयति हंसित्या
दिना प्राणाश्रयःप्राणवायुसमाश्रयित्यर्थः प्राणवायु
स्तुनाडीषुसमाश्रयोयस्येत्येवंभूतोस्ति कथंनाडीसमाश्र
यस्यप्राणत्वंप्राणस्येत्यत्राह आधारादित्यादि तथाच प्रया
तिवहिर्देशमितिप्राणनामत्वंवायुंविशेषणस्येतिभावः
प्राणोहिनाडीषुसंचरतीत्युक्त्यासर्वशरीरांतः संचारिणी
तद्वाराकुंडलीशक्तिरपिभवतीतिर्ध्वन्यते द्वादशांगुलमा
नेनवहिःप्रयातीत्यत्रवामदक्षिणभागयोरितिशेषः तत्यू?
मुक्तंतंत्रांतरे भोजनंमैथुनंयुद्धंफलपुष्पग्रहंतथा कुर्या

पृ० २७८ब) क्रूराणिकर्माणिवायौदक्षिणसंस्थिते यात्राविवाहक
र्माणिशुभकर्माणियानिवा तानिसर्वाणिकुर्वीतवामे
वायौनुसंस्थिते इतियोगाभ्यासकारमाह रम्ये इत्यादि
ना रम्यित्यंतेनचित्तविक्षेपकारीएकांतदेशोभिधीय
ते वहुजनसमाक्रांतेकुत्सितवस्तुसमाकुले वदेशेचित्त
स्यविक्तेयोभवतीतियोगाभ्यासस्तत्रनसंभवतीतितत्यागः
कृतः आसनस्यकठोरत्वेपिचित्तविक्षेपःस्यादितितदुपे
क्षा यस्यत्वभ्यासदार्ढ्यान्नचित्तविच्छेदकत्वंतंप्रतितुनेदम
भ्यनुज्ञायते उक्तेषुपद्मासनाद्यासनपंचकेषुमध्येकिंचि
दासनमवलंव्येत्यर्थ्येविध्येकमासनमित्यस्यभूतंजपेदि
ति पृथिव्यादीनिपंचभूतानिइडयापिंगलयावनाड्यावहं
तीतिस्वभावः यदाचवायुधारणाभ्यासवशेनप्राणद्धारैवव
हनेतेषांसिद्ध्यति तदातेषांजपोभवतीतिभावः तत्तद्भूतोद
येइत्युक्तं तत्रकोसौभूतौदयकालित्यपेक्षायामाहदंडेत्या
दि दंडाकारतयाप्राणदंडंस्पृशन् ऋजुतयाद्वादशांगुल
प्रवाहोयदावायोर्भवतितदाभूमेरुदयोज्ञेयः प्राणाधोभा
गंस्पृशन्नधोदशांगुलंवायोर्वहनकालेजलस्योदयः घ्रा
णोद्धं भागस्पृशन्चतुरंगुलमूर्द्धमुखंयदावायोर्वहनंत
दातेजसुदयः प्राणस्यवहिः पार्श्वंस्पृशन्नष्टांगुलंनिर्य
दाप्रवहितितत्कालेवायुभूतोदयोज्ञेयः प्राणस्यपरितश्च
तुर्दिक्षुस्पृशन्नेवयदामध्येवहितितदात्वाकाशोदयोभव
तीतिर्थः प्रसंगात्तत्तद्भूतोदयानांतत्तत्कार्येषुविनियोग
मादर्शयतिधरणेरित्यादिनाव्याख्यातप्राययेतत् यो
गस्वरूपमुपदर्शयति अंगुलीभिरित्यादिना करणानि

पृ० २७९अ) इद्रियाणिचक्षुःऔत्रघ्राणमुखात्मकानि दृढंनध्वैति अन्य
थास्वल्पस्यापिस्वनिःसरणमार्गस्यप्राप्तौवलवान्वायुःके
नापिमार्गेणवहिर्निःसरतिंद्रियाणायुमुपद्यातमेवकुर्या
जीवात्मप्राणमनसामैक्यंचिंतयन्क्रमात्प्राणवायुधार
णमभ्यसन्मनसःस्थिरतांदेहस्यदृढतांवाप्नोति अंगु
लीभिःकरणानीतिसामान्यतदुक्तं तत्रकयांगुल्याकिंकर
णंवंधनीयमित्याकांक्षांयामाह अंगुष्टाभ्यामित्यादि एव
मेववहुकालमभ्यसतःपुंसःपूर्वंमत्तभृंगावलीनांगीत
सदृशःप्रथमोधनिःसंजयते तदनंतरवींशिकास्यानिला
पूर्णवंशधनिसमोधनिर्जायते ततश्चघटाधनिसमोध्व
निसमोधनिर्जायते ततोद्यनानिविडायेमेद्यास्तेषांध्वनि
तुल्योध्वनिरुत्पद्यतेइत्याह नादित्यादिना एवमभ्यासा
निशयेनज्ञानमुत्पद्यते ज्ञानानिहिवैषयिकाणिप्रत्यह
मुत्पद्यंते विलीयंतेवेत्तिकिंज्ञानाभिलव्धितोपिस्यात्दि
त्यत्राह संसारधांतेति संसारनाशकत्वादिदंज्ञानंज्ञानां
तरेभ्योतिशयिनमितिसर्वथातातादृशाभ्यामेयतितव्यमि
भावः ज्ञानस्यसविषयत्वनियमात्किंविषयंतज्ज्ञानमिति
त्यत्राह हंसेति शिवशक्तिविषयकमित्यर्थः एवमव
स्थायांप्रणवस्थैवजपोयोगिभिःकार्ययित्यग्रेवक्तव्य
मस्तितत्रकोसौप्रणवःकथमुत्पन्नः इत्याकांक्षापरिजि
हीषंयातदुत्पत्तिमाह पुमित्यादिना विंदुःपुमान् सर्गा
प्रकृतिः ताभ्यांविंदुसार्गभ्यां हसाविति विंद्वसानकोह
कारःसर्गावसानकः सकारः पुंप्रकृतिभ्यांजातावितित
दात्मकावेवकिमविशेषेणद्वयोद्विरूपत्वंनेत्याह हमि

पृ० २७९ब) त्यादि अत्रविंद्ववसानकत्वेनोत्तस्यहकारस्यपुंरूपत्वेन
वक्तव्यत्वात्सविंदुकस्यैवहस्योक्तिः पूर्वत्रतुविदूवसान
कत्वस्यपृथगुक्तत्वत्वेनसविंदुकतत्पाटोलेखकप्रमादा
यातेव एतावेवाजपापदेनाप्यभिधीयते हंकारस्यपु
रुषत्वादेवततःपूर्वमकारप्रक्षेपादहमितिस्वात्मानंसर्वे
एवावकलयंति तेनैवमंत्रेणजीवःप्राणप्रवेशनिर्गमा
भ्यांतदुच्चारणंकुर्वन् पुरुषंपरमात्मानंतुपतिष्टतिआ
राधयति कुतःपरमात्मोपस्थानंजीवःकरोतीत्यत्राह
स्वाप्रायमिति आत्मनःप्रकृतेःजीवस्वरूपभूताया प्र
कृतेःस्वाश्रयंमत्वेतिशेषःप्रकृत्यैवहिमायास्वरूपाया
जीवात्माव्रह्मणःपुरुषस्यसकाशाद्भिन्नत्वेनपरिक
ल्पितः इत्यतोजीवात्मभूतत्वंप्रकृतेरुक्तं प्रकृतिश्च
पुरुषाश्रयाभवतीतिस्वात्मभूताश्रयस्याराधनमाव
श्यकमितिसमुचितमेवजीवात्मनः परमात्मसमा
राधनमितिभावः इयंप्रकृतिर्यदायोगाभ्यासातिशये
नतद्भावंव्रह्मैक्यंगच्छतितदाप्रकृतिपुरुषयोरभेदा
जीवात्मपरमात्मनोरैक्यसिद्ध्यासोहमितिदृढभाव
नाभवति सोहमित्यत्रस्थितयोःसकारहकारयोर्लो
पेसतिओइतिअंइतिवोर्च्चदितंभवति तयोरेङःपदां
नादतीतिसूत्रेणपूर्वरूपसंधौकृतेओमितिसिद्ध्यति
तथाचदुमितिजपाभ्यासवतःसोहमित्यवस्थाप्राप्ति
र्भवतितयोर्जन्यजनकभावादित्यभिप्रायः हकारस
कारयोर्लोपः पुंप्रकृत्योर्लोपः अकारादुकाराच्चत्रयो
दशस्वरसिद्धिः तत्रविंदोःशिवस्यपूर्वरूपेव्रह्मणासह

पृ० २८०अ) मिलितेविष्टावभेदंवुद्धौसत्यांयोगीप्रणवोभवति व्रह्मविष्णु
शिवात्मकस्यपरव्रह्मणेस्तादात्म्यमाप्नोति तदेतदेवाहपरानं
दमयमिति परअतिछत्रप्रवाहोयानंदस्तन्मयंप्रकृतिर्य
थासविकारतयाजन्येवप्रतिनेदंतथेत्याह नित्यमितिचैत्यन्य
नामायेकोगुणस्तदात्मकंनतुतदाधारभूतंआत्मनःयोगिन
आत्मनःसकाशादेनअभिन्नतयास्थितंयोगाभ्यास्ये(द्रे?)कवश
तःपूर्वरीत्यापर्यवसितंतदानिरंतरंभावयेत् अभ्यसेत् याव
न्निःशेषंसंसारवासनायाविच्छेदोनभवतिततश्चायंविधिनि
षेधयोरधिकार्ययेवनभवतीतिव्रह्मनिरूपतामापन्नोयथे
च्छावारीभविष्यतीत्यभिप्रायः इयताप्रवंधेनस्वविकीर्षितग्रं
थंपरिसमाप्यमंगलादीनिमंगलांतानिचकर्माणिप्रश
स्तामीतिमहासांप्रदायिनामुपदेशांग्रंथांतेभगवत्स्तुत्या
दिरूपंमंगलंविधायशिष्यशिक्षायैनिवध्नाति आम्नायेत्या
दिना आम्नायवाचांवेदवचनानांअनिद्ररंतिर्गुणत्वेनप्रतिपा
दयितुमशक्यंयतोवाचोनिवर्ततेसंप्राप्यत्येनस्यसहेतिश्रुतेः
सुतरांपुनरल्पवेदिपुरुषवचनानामप्राप्यत्वंनित्यंविज्ञानमा
नंदंव्रह्मेत्यादिश्रुतिरपिहिनित्यत्वनित्यज्ञानविशिष्टत्वा
दिगुणविशिष्टंप्रतिपादयतीननिगुणंविषयीकरोतीतिभा
वः उक्तंहिभागवतेवेदस्तुतौ क्वचिदजयात्मनानुचरतो
नुवरेतिगमःइति अजामायासैवप्रकृतिस्तत्संसर्गेणवर
णंतदीयसत्वादिगुणस्वीकरणं तथाभूतंत्वांनिगमोवेदो
नुवरेत् प्रतिपादयेन्नतुनिर्गुणमितितदर्थः स्वसंवेद्यंगु
णेनवेद्यंस्वप्रकाशज्ञानेनविषयीकृतं आत्मनिनिष्टाम
नो मनोवृतिर्येषामेवंभूताःस्तंपश्यंतीत्यर्थः ||

पृ० २८०ब) स्तंपश्यंतीत्यर्थः सत्यमिति तद्भिन्नंतुवास्तविकंनास्ति
किंतुविद्यापर्यंतमेवस्थिरं सत्यतयाप्रतीयतेस्वप्नोपल
व्धगजादिकमिवेतिभावः हेतुविवर्जितेहेतुभिकुत
र्क्कैर्विशेषणविवर्जितमविषयीकृती अथवाकारण
हीनमितितदर्थः अंतर्गतचैतन्यं आत्मरूपंचैतन्यं ता
रस्येति सप्तविभवाः अकारोकारमकारविंदुनादश
क्तिशांताकलात्मकसप्तभागाः तैरपिपरिचीयतेएव
नतूच्यतेपि यदुक्तंगानैरगम्यमिति प्रमाणाप्रतिपा
द्यंमितितदर्थः श्रुतिमौलिषुउपनिषद्भागेषुमृग्यंतद
भ्यासप्राप्यंचातुर्मुखेनव्रह्मणाआश्रितंअधिष्टितं
नाभिपद्मंयस्येत्यर्थश्चतुर्मुखेत्यादेः आम्नायगं चेदप्र
तिपाद्यं निर्गुणस्यचेदप्रतिपाद्यंत्वंनसंभवतीत्युक्तं
प्राक् विंदोरिति पुररिपोरानंदमूलंवपुर्वःपापा
दित्यन्वयः तस्यवपुषः शिरःप्रणवात्मकं तस्यतार
स्योत्पत्तिमाह विंदोरिति विंदुतोनादोनादातारः जग
त्तारकत्वाच्चारस्यतारत्वं तस्यवपुषोमुखंचतुर्विंशतित
त्वानिभूतैः परिवृतंभगवतोभवस्यवपुःप्रसिद्धंइद
मपिभूतजैः पृथिव्यादिभूतंसंवंधिभिः वर्णैःपरि
वृत्तंचत्वाराम्नायाएवास्यवपुषः पदारमुक्तभूता
दिंदुखंडाद्विशेषेणनिर्गलंगलतानिःसरतामृ
तौयेनसुधासंदोहेनाप्नुतमाइभूतमितिवपुविंशे
षणं पिंडमिति आकारोकारमकाररूपतयाप्रण
वस्यैवपिंडत्वंतदेवशरीरंकुंडलीरूपायाशिवासैवा
त्मा हंसवर्णावेवपदस्थानीयौ विंदुरेवरूपस्थानी

पृ० २८१अ) ये एवंभूतंशिवेनसमंसमरसत्वंयस्येत्येवंभूतंकिंचिदनि
र्वाच्यं अतीतागच्छतभोयोगिनितिशेषः अतिपूर्वस्येण
धातोर्मध्यमपुरुषवहुवचनेक्रियापदमिदंपिंडादीति पिं
डयोगोनामप्रणवजपपूर्वकःपूर्वोक्तलक्षणयोग आ
दिनापरमंत्रवीजमंत्रपरिग्रहः पिंडयोगोदिशिवात्मवी
योग इतिकथ्यते यतोहिशिवात्मतीयावीजंकारणं
सयोगोभवति अपरमंत्र वीजयोगस्तुसामरस्मात्मता
यावीजंभवति सामरस्यंहिसरूपतामात्रं यस्तुफलापे
क्षामकृत्वानिर्वीजेवयोगः क्रियतेसोयंसगुणेशिवेल
यस्यतादात्म्यस्यकारकौनिर्गुणस्यपरव्रह्मणःसांनि
ध्यमुक्तिकारकोभवतीत्यर्थः मूलेत्यादि मूलान्मूलाधा
र?न्निद्राजाग्रद्रूपायांती व्रह्मरंध्रस्थितंशिवंप्रतिगच्छंतीआ
धारसमूहंस्वाधिष्टानादिचक्रषट्कंव्योमांभोजं आकाशमंड
लेव्रह्मरंध्रपर्यतंभ्रूमधादुपरिस्थितेवर्तमानंसहस्रदल
कमलं संभाव्यसम्यक्ध्यात्वास्वगृहंमूलाधारं हंसंजीवं
तंजीवंहंसंगृहीत्वागतेतिपूर्वस्याछ्लोकाद्भेदः अव्यक्तं
स्वात्मानंगृहीत्वागतेतिचोत्तरत्रविशेषः समीरणद्वये
ति अपानवायोःप्राणवायोःप्राणवायोश्चनिरोधाद्गर्धा
धोगतयोः प्राणापानवायोर्मिथः संघटः संघट्टजन्मशव्दा
तिक्रमणमात्रमत्रविशेषः जांयिकी शैघ्र्येणगतिसम
र्था आधारेत्यादि आधारोमूलाधारवक्रंतत्रस्थिताशक्ति
स्त्रिकोणं तस्यविंदुर्मध्यदेशःसनिलयावासस्थानंय
स्याइत्यर्थः यद्वामूलाधारस्थितकामवीजसंवंधिविंदुस्थ
तायास्तंत्रांतरेतस्याउक्तत्वात् कोदंडमध्यंभ्रूमध्ये आ

पृ० २८१ब) ज्ञाचक्रमितियावत् अत्रैतच्चक्रमध्यस्थिततेनध्यानमेववि
शेषः सत्सरीसदृशीवालार्कारुणतेजसातमोनिर्भत्सयं
तीमितिसंवंधः एकैकश्लोकेनत्रिषुस्थानेषुकालभेदेन
स्थितिमुक्तायुगपत्त्रिषुस्थानेषुस्थितिमाह मूलेइति एक
स्यवस्तुनः कथंयुगपत्रिस्थानेस्थितिःस्यादितिचेत्सामर्थ्य
निशेषादितिगृहाण केचितु चक्रभेदात्कुंडलीभेदमभ्युपेत्य
कुंडलीषट्कमामनंति अपानवायुनिरोधाद्राधारवंधः प्र
मुखपदमाद्यर्थकं तेनप्राणवायुनिरोधः संगृहीतः त्रिधा
मवीजंशिवंसुधाभिरचंयंतीतिसंवंधः अनंगतंत्रंकामप्रधा
नं दीर्घादीर्घैरिति|कटाक्षकरणेदीर्घत्वंतत्संकोचेत्वदीर्घ
त्वमितिपदार्थादर्शकारः वस्तुतस्तुदीर्घाणिदीर्घवस्तूनिअदी
र्घाणिस्वल्पदीर्घतावंतियेभ्यितिविग्रहः अतिदीर्घाणीतिफ
लितार्थः विनतमरुतांविशेषतोनम्रीभूतदेवानां कोटीराग्रैः
मुकुटाग्रभागैः वर्णैरित्यादिषट्चक्रमध्यात्भिंदानापरदेवता
त्रिजगतांचितेमुदोविधत्तामितिसंवंधः चक्रमध्यस्यविशेष
णंत्रयं तत्राद्यंवर्णैरित्यादि आद्यैः अकारादिषोडशस्वरैः
सादिभिः सकारमारभ्यककारांतेः प्रथमचक्रेचतुर्दलबरु
णवकश्चेतभृगवोन्यस्तव्याःसंतितत्रापिवरुणादिक्रमतो
नन्यासोपितुभृग्वादिव्युक्रमेणेत्यभिप्रेत्यसकारादित्वमु
क्तं क्षहयुतैरितिवर्णैरित्यत्रसंवध्यते दस्यांतेसमुपादानम
पिव्युत्क्रमेणैवन्यासमधिगमयतिडाकिन्यादीत्यादिनाराकि
नीकाकिनीशाकिनीपरिग्रहः व्रह्मेत्यादिभिरित्यादिनावि
ष्णुदिनाविष्णुरुद्रेश्वरसदाशिवशिवशिवानांपरिग्रहः यदु
क्तं तंत्रांतरे मूलाधारंव्रह्मणस्थानमेतत्सौवर्णाभंडाकिनी

पृ० २८२अ) देवतात्रस्वाधिष्टानंविष्णुगेहंप्रदिष्टं वालार्काभंराकिनीदेव
तात्रमणिपूरंतुनीलंरुद्रस्थानंलाकिनीतत्ररक्तमनाह
तमीश्वरगृहंतुशाकिन्यपीहोक्तासदाशिवस्थानभिदं
विशुद्धंकाकिन्यपीहास्तिचधूम्रवर्णं आज्ञापुरंशारद
चंद्रकांतंद्राकिन्यथोक्ताशिवगेहमेतदिति आधारादि
ति त्रिकोणकर्णिकंसत्वरजस्तमोरूपगुणत्रयात्मकं
वृत्तंतस्माद्वहिरित्येवंभूतमाधारस्वरूपंतस्मात्सत्वरंनिर्ग
त्वरींशीघ्रंनिर्गंतुकामां कमलानिचक्राणिपूर्वोक्तानि
चिन्मयः संवित्स्वरूपः द्यनोनिविडोऽखंडितोयानंदस्त
दात्मायोनिर्गुणः शिवस्तस्ययःप्रवोधःसृष्टिनिर्माणा
द्युन्मुखीकरणंतत्रोद्धराद्युक्तासमर्थावा मंजुरमीयसिं
जितंक्वणितंयस्येत्येवंभूतंमंजीरंपादभूषणंयस्यतत्तथा
अर्द्धमप्यखंडितमितिविरोधाभासः दिक्कालेत्यादिदेशवि
वर्ज्जितत्वंएवदेशेवस्थितोनैतद्देशेइतिनिश्चेतुमशक्य
तात् अस्मिन्नेवकालेस्थिस्तिनतस्मिन्नितिनिश्चेतुमशक्य
तयाकालवर्जितत्वं आदिनास्वरूपपरिग्रहः रक्तेवायं
ष्णेवायमितिनिश्चेतुमशक्यतयास्वरूपविवर्जितत्वंत
स्यशून्येपापपुण्यादिवासनयाहीनंकारणपंचकंसम
वाप्यसमवापिनिमित्तप्रयोजकप्रतिवंधकाभावरूपकार
णपंचकस्यविलयंतीतेविनाशस्थानंतयास्वीकृते पदा
र्थादर्शकृतस्तुसहकारिकारणंमंचमंकारणंमाद्रः यद्वा
कारणंपंकं पृथिव्यादिपंचभूतानि अथवाभूतानांकार
णंपंचतन्मात्रा निरालंवेआधारहीनेआत्मानंजीवात्मानं
निश्चलधिपाविनिवेश्ययोगफलंप्रयाति फलंविशिनष्टि

पृ० २८२ब) मूलेभमिति एवमुक्तदिशायोगेसिद्धेकारणांतरानपे
क्षणात्सुलभमित्यर्थः नहितत्फलंयोगेनजन्यतेना
पिकुतश्चिदोषातदानीयतेकिंनुनित्यंसर्वकालमुदित
मेवनापिनयनानयनादित्रियावदित्याह नित्योदितमि
त्यादिना अथयावदेशकालावच्छेदेनस्वीयग्रंथप्रवार
स्तावत्पर्यंतंपूर्वजहसितस्यस्वस्यापिनामप्रवारमा
कांक्षमाणःकतिवतस्वपूर्वजानादर्शस्वनामाभिधातुं
स्ववंश्यवर्णनमारभते महावनायेत्यादिना महावतःक
श्चित्पंडितविशेषोग्रंथकर्तुः प्रपितामहः वनमपिल
तालिंगनेनशीतलंभवतीत्यसावपिज्ञानविशेषरूपया
लतयालिंगितःसन्संसारप्रभवसंतापपरिहारेणशी
तलतामायातिस्म वनमपिनानाफलैराकीर्णंस्वकी
यतरुशाखाश्रितेभ्यः फलानिप्रयच्छति असानपिआ
म्रायरूपाणांतरुशाखानामाश्रितेभ्योवेदशाखापटितृ
भ्यःस्वशिष्येभ्योवेदांतोपतिषद्भागोपदेशेनमुक्तिरूपंफ
लपरमपुरुषार्थंप्रयच्छति महावनपंडितानांपुत्रस्त्वा
वार्यपंडितोभूत् शांत्यादिषट्कर्म्मणिसागरः दुष्करत्वेन
दुस्तरत्वरूपसाधर्म्यात्सागरत्वमुक्तं एषतुसुकरषट्क
र्मकृतयानत्रसागरेविहारंयथेच्छसंवारंकर्तुमीष्टे
आचार्ययपंडितानांपुत्रः श्रीकृष्णनामाभवत् तत्कृपाभिः
श्रियंमहतींशिष्याः प्राप्नुवंतिस्मः तस्यपुत्रोलक्ष्मणः
प्रस्तुतग्रंथकर्ताभवत् आचार्ययेषूचिताभिर्विद्याभिर्वि
भवोयस्यविद्यैवविभवोयस्येतिवा विद्यानामपिपुराण
न्यायमीमांसाधर्म्मशास्त्रांगमाश्रिताः वेदाःस्थानानि
विद्यानांधर्म्मस्यचचतुर्दशेतिसंगृहीतानांचतुःषष्टिक

पृ० २८३अ) लांतर्गतत्वेपिपृथगुपादानमपरसूचीग्रथनपाक
करणदाहतक्षणमंडपनिर्माणादिकलापेक्षयाप्रो
क्तलक्षणविद्यारूपकलायामाधिक्येनाभिनिवेशरू
पप्राधान्यसूचनार्थेविद्यास्वितिवहुवचनंकपिंजलाधि
करणन्यायेनत्रित्वयर्मवसायिमाभूदेतदर्थमशेष
स्तितिपृषैवरीतिः कलास्वित्यादावपिनकेवलंतज्ज्ञा
नमात्रंवास्तविकंकिंतुतज्ज्ञातृत्वेनजगतिप्रथाख्याति
रप्यभूदित्याह प्रथामित्यादिना अशेषविद्याज्ञानस्यफ
लमादर्शमति आदायेत्यादिनामानिखिलानांनतुद्वि
त्राणांआगमानांआगतंशिववक्त्रेभ्योगतंगिरिसुता
मुखं मतंश्रीवासुदेवस्यतस्मादागममुच्यते इत्युक्तल
क्षणमूलतत्राणां नतुपुरुषप्रणीतानांसर्वमपिसार
भूतंनतुसंक्षिप्तग्रंथानुष्टानाद्यत्किंचिदेव आदाद्यवु
द्धिपूर्वकं संगृह्यनाकस्मादापातं नकेवलंयथाश्रुता
र्थोत्राभिनिवद्धःकिंतुतत्रन्यायमीमांसादिभिर्विचारं
कृता एकतरार्थंनिश्चयेत्याह प्राजिति सेषःसर्ववि
द्यासुप्रथितः नह्येवंभूतैःकायस्थवद्यथादृष्टोर्थोभिनि
वध्यतेइतिभावः नत्वसंख्यैःपंचविंसतिसंख्यैः तत्रप्रथ
मेसृष्टिकथनव्याजेनप्रकृतिःसप्रपंचानिरूपिता मध्येत
नैस्त्रयोविंशतिपटलैस्तुप्रकृतिविकृतयोनिरूपिताः अं
तिमेनुपटलेयोगकथनव्याजेनप्रकृतितोविकृतितश्च
भिन्नःपरमपुरुषेवनिरूपणातर्होपिप्रतिपादितिति
तत्वसमसंख्याकाःपटलाइत्यर्थः ग्रंथनिर्मितप्रयोजनमो
ह विदुषामित्यादिनामहनीयांसर्वैरपिपूजनीयांनिर्दुष्ट
त्वात् संतःसमीचीना सांप्रदायिकैरभ्युपेतार्थायस्याए

पृ० २८३ब) वंभूतांगिरंसृजतिसेतिमदीयग्रंथनिर्वाहिकापिसैवभ
वानीभवतीतिसमुचितमेवग्रंथांतेतत्स्मरणमित्यभि
प्रायः अतिपंडितगजपूथैराद्यवभट्टादिभिस्तंत्रे दुःखैः
कृतविनिशेयानंसंभावितंकिंमे देशेदेशेवुधार्नानि
वसतिनिवहेत्यक्तमात्सर्ययदोषेः कस्मात्कस्मात्कृतेमे
निजनिहितपदार्थाभिशोधनार्थं खिन्नासित्वंविमूढैः
कतिपयमनुजैः सादरंनेक्षितेतिक्षोणीपृष्टेतिदीर्घेति
रवधिसमयेकिन्नसंभावितंस्मात् २ आस्तेभक्तितरंगि
णीचभगिणीदीपप्रकाशोग्रजः प्रायश्चितविधिप्रदी
पितरः शव्दप्रकाशोपिच मल्लादर्शिइतिप्रयोगपदपू
र्वाख्यश्चरत्नाकरो|| यस्यासौशिवाग्रजोविजयतांशव्दा
र्थचिंतामणिः ३ दूरादूरतरंप्रयातिचपदैर्हीनःपुर
स्थोप्यहोयैः प्रज्ञान्स्वपदैःप्रतोषयतिदुर्न्यायांस्तु
तैरेवच सम्यक्खंडयतीहवर्णपटितोवर्णोप्यवर्णा
न्वितः पुत्रोग्रंथितिप्रसिद्धगुणक्वोजीयाच्चिरंधीयतां
४ स्वभावात्संमूढोभ्यसनविरहेणत्वतितरां स्वसंदेह
छेदप्रभुविवुधसंगानधिगमात् प्रकामंतादृक्किंरच
यतुनिवंधंमतिमतां मनोज्ञंश्रीभर्तुः प्रणिभवतियदा
नैवकरुणा ५ क्वायंप्रेमनिधिर्जडाधिपतिकोग्रथो
नवीतः क्ववा कुत्रासौपरसम्मतार्थविसरप्रोदूषणा
थंस्पृ


पृ० २८४) ओथेर् ४ fओलिओ इस् ब्लन्क्

###########   END OF FILE  #######