####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00058
Uniform title: śivāgamādimāhātmya
Main title: śivāgamādimāhātmyasaṅgrama
Author : jñānaprakāśa - śālivāṭipuranivāsi
Manuscript : IFP transcript 1059 copied from a ms belonging to g. swaminatha gurukkal, tiruvadudurai. MS l no. 154 a

Description: 



Notes: 
Data entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski.

Revision 0 February 13, 2009

Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute
Publication year : 
Publication city : 
Publication country : India
####################################################





|| शिवागमादिमाहात्म्यम् ||

नमो ----------------------- बिन्दवे शाश्वताय च |
गुरवे च गणेशा ------------------------------------- ||

केचिन्निरीश्वरवादिनां मतमवलम्ब्य स्मृतीनामकृतकत्वेन 
प्रामाण्यं शिवागमानां कृतकत्वेन प्रामाण्यं नास्ति यद्यस्त्यपि 
कथञ्चि * * * * श्रुतिपथगलितानां मानुषाणामिति दुर्बुद्धयो * * * * 
* |

* * * * * * भूत्वा पञ्चभिस्तैर्मुखैरपि |
वेदादिग्रन्थजालं यत् तत्सर्वमवदत् प्रभुः ||

अदृष्टविग्रहाच्छान्नात् शिवात्परमकारणात् |

नादरूपं विनिष्क्रान्तं * * * सर्वमिति स्थितमिति 
पौष्करशिवागमश्रुतेश्च |

पुनरङ्गानि * * * मीमांसा न्यायविस्तरः |
पुराणं धर्मशास्त्रं च विद्याह्येताश्चतुर्दश ||
आयुर्वेदो धनुर्वेदो गान्धर्वं चेत्यनुक्रमात् 
अस्त्रशास्त्रं परं तस्मात् विद्या ह्यष्टादश स्मृताः |
अष्टादशानां विद्यानामेतासां भिन्नवर्त्मनाम् ||

प्. २) आदिकर्ता कविः साक्षाच्छूलपाणिरिति श्रुतिः |
अष्टादश पुराणानि कथितानि समासतः ||
तेषां सर्गान्तरेष्वेव द्वापरे दर्शको मुनिः |
व्यासो यथा महादेवः कामिकादिप्रकाशकः ||
अष्टादशपुराणानां कर्ता सत्यवतीसुतः |
कामिकादिप्रभेदस्य यथा देवो महेश्वरः ||

	इति वायव्यसंहिता धर्मसंहिता सूतसंहिता श्रुतिभिश्च 
यथा कामिकादीनां शिवेनैव प्रणयनात् | प्रामाण्ये यथापि 
नारायणावतारेण व्यासेन प्रणयनात् प्रामाण्येऽपि असाववशिष्ट इति 
सूतसंहिता प्रतिवचनाच्च | वेदानां शिवागमानां च 
परमाप्तपरशिवकृतकत्वेनैव प्रामाण्यम् | नाकृतकत्वेन | 
कालिदासादिवाक्यवद्वर्णपदवाक्यरचनावत्वात् | सत्कार्यतया वेदाः 
नित्या इति चेच्छिवागमाश्च | नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सत इति 
वचनात् | तथेव्यभिव्यक्तिकर्तृत्वं शिवस्य सिद्धमित्यकृतकत्वं वाऽस्तु 
|
तदुक्तं सूतसंहितायां -

वेदोऽनादिः शिवस्तस्य व्यञ्जकः परमार्थतः |
अभिव्यक्तिमपेक्ष्यैव प्रणतेत्युच्यते बुधैरिति ||

प्. ३) तथा सहस्रनामव्याख्यायां कृतागमायेत्यत्र कृताः प्रणीता 
आगमाः कारणकामिकाद्यास्तन्त्रविशेषा येन सः कृतागमस्तथा 
चोक्तः -

	कामिकाद्या वातुलान्ताः शिवेनोक्ताः शिवागमा 
इत्यलङ्कारदीक्षितेन व्याख्यातम् | ततः शिवकृतकत्वेनैवोभयोः 
प्रामाण्यम् | तदुक्तं चतुर्वेदार्थतात्पर्यसंग्रहे -

वेदाः प्रमाणमिति संगिरमाण एव
दिव्यं तवागममवैति जनः प्राणम् (प्रमाणम्) |
त्वद्ध्यानवाक्यविषयौपयिमे(कैः) पदार्थै * * * *
कलितविग्रहमा च मूलात् ||

कल्पाः प्रमाणमृषिभिर्यदि नः प्रणीताः 
किं नः प्रमाणमृषिणां महतां महर्षे 
शक्यं न वक्तुं परिग्रहदूषितानि
तन्त्रान्तराणि भवता शिवकर्तृमन्तीति ||

वायव्यसंहितायां च-

अजाताशेषदोषेण सर्वज्ञेन शिवेन * |
* * णीतममलं वाक्यं तत् प्रमाणं न संशयः ||

तस्मादीश्वरवाक्यानि श्रद्धेयानि विपश्चिता | 
यथार्थं पुण्यपापेषु तदश्रद्धो व्रजत्यध इति ||

प्. ४) ततः परस्परं वेदानामिव परस्परोपबृंहणत्वमन्तरा 
स्वतन्त्रत्वेनैवोभयेषां प्रामाण्यं | तदुक्तं मतङ्गे -

प्रमाणमेकं तद्वाक्यं तथ्यमीश्वरभाषितम् | इति |

पौष्करेऽपि -

	प्रमाणमेकं तद्वाक्यं तथ्यं श्रेयोनिधिः सदेति | तथा 
व्याख्यातं सूतसंहितायां विद्यारण्यस्वामिभिरपि 
शिवपूजाप्रक्रमे -

वैदिकी तान्त्रिकी चे * द्विजेन्द्रास्तान्त्रिकी तु सा |
तान्त्रिकस्यैव नान्यस्य वैदिकी वैदिकस्य हीति ||

अत्र वेदतन्मूलस्मृतिपुराणादिप्रतिपादितप्रकारा वैदिकी | 
तदनपेक्षशिवप्रोक्तकामिकाद्यागमप्रतिपादितप्रकारा तान्त्रिकी | तत्र 
तान्त्रक्या अधिकारिविशेषमाह | तान्त्रिकस्यैवेति | 
तत्रोदितकुण्डमण्डलादिपुरस्सरदीक्षादिसंस्कृतस्यैवेत्यर्थ इति | तथा 
हि |

	न हि परस्परं वेदानामिव स्वतन्त्रप्रयुक्तशिवागमानां 
वेदबाह्यत्वम् | वेदसारमिदं तन्त्रमिति वेदोत्कृष्टवेदविशेषत्व * * 
समुक्तत्वात् | तदुक्तं शैवपुराणसंभववायव्यसंहितायां -

भगवञ्च्छ्रोतुमिच्छामः शिवेन परिभाषितम् |
प्. ५) वेदसारं शिवज्ञानं संश्रुतां (संश्रुतानां) विमुक्तय इति 
| मकुटे च -

वेदसारमिदं तन्त्रं तस्माद्वैदिक आचरेत् |
वेदान्तार्थमयं ज्ञानं सिद्धान्तं परमं शुभम् ||
ऊर्ध्वस्रोतोद्भवं श्रेष्ठमष्टाविंशतितन्त्रकम् |
वेदसारार्थदं ज्ञेयमन्यत्त्वन्यार्थसाधनमिति ||

सुप्रभेदे -

शैवं पाशुपतं सोमं लाकुलं च चतुर्विधम् |
तेषु शैवं परं सौम्यं रौद्रं पाशुपतादिकम् ||
कामिकाद्यष्टविंशच्च तन्त्रं शैवमिति स्मृतम् |
तदेव सौम्यमाख्यातं सिद्धान्तं हि तदेव तु ||
तदन्यद्रौद्रमाख्यातं तन्त्रं पाशुपतादिकमिति |

कामिके च -

सिद्धान्तं वेदसारत्वादन्यद्वेदवहिष्कृतम् |
सिद्धान्ते विहिताचारो वैदिकाचार उच्यते ||
कर्त्तव्यं चेदनुष्ठेयं शैवकर्माविरोधि यत् |
विरुद्धं चेत् परित्याज्यं न तु शैवं परित्यजेत् ||
संग्राह्यं वैदिकं सर्वं शैववाक्याविरोधि यत् |
शैवं वैदिकमेवोक्तं वैदिकं शैवमेव च ||

प्. ६) वैदिकान्तर्बहिर्भूतं शैवं शैवात्तदप्यधः |
तथापि वैदिकाच्छ्रेष्ठं शैवं तस्मात् परं नहि ||
सिद्धान्तं कामिकादि स्यात् नास्मात्परमनुत्तमम् |
शैवं तु मूलभूतं स्यात् चतुर्वेदास्तदुद्भवाः ||
तथापि वैदिकं वेदसारमित्यादिवाक्यतः |
शैवं प्रोक्तं च सर्वत्र तदर्थैक्यान्मुनीश्वरा इति ||

ननु वेदसारं श्रौतमस्वतन्त्रं तन्त्रमन्यत् | 
पुनरवेदसारमश्रौतं कामिकादिकं स्वतन्त्रं तन्त्रमन्यत् |

तदुक्तं वायव्यसंहितायां -

शैवागमोऽपि द्विविधः श्रौताश्रौतश्च संस्मृतः |
श्रुतिसारमयश्रौत स्वतन्त्र इतरो मतः ||
स्वतन्त्रो दशधा पूर्वं तथाष्टादशधा पुनः |
कामिकादिसमाख्याभिः सिद्धः सिद्धान्तसंज्ञितः ||
श्रुतिसारमयोऽन्यस्तु शतकोटिप्रविस्तरः |
परं पाशुपतं यत्र व्रतं ज्ञानं च कथ्यत इति ||

तदेवं स्थिते कथं कामिकादिकं वेदसारमिति मकुटादिषूक्तम् | 
सत्यम् | श्रौतत्वापादकं वेदसारत्वं द्विप्रकारम् | तत्र प्रथमं 
शैवपाशुपतप्रतीततन्त्रवैदिकपाशुपतप्रमेयप्रविस्तारकशतकोटिप्र
विस्तरे कस्मिंश्चिदद्य 
प्. ७)  यावदष्टसिद्धा स्वतन्त्रं तत्र दृष्टं वेदसारत्वं 
वेदानुसारित्वम् |
द्वितीयसिद्धान्तप्रमेयप्रविस्तारकपदार्थादिप्रविस्तरे स्वतन्त्रतन्त्रे 
कामिकादिके दृष्टम् | वेदसारत्वं तु न हि 
दध्यादेर्नवनीतादिवद्वेदादुत्पन्नत्वं वेदानुसारित्वं 
वेदव्याप्यत्वं वा | अन्यच्च किञ्चिदुक्तमपि | वेदानुसारित्वं 
वेदार्थस्वीकारत्वमित्यर्थः | तत्त्वेन वेदव्यापकत्वात् | तदुक्तं 
वायव्यसंहितायां -

यदुक्तमन्यथास्त्रेषु विद्यते तच्छिवागमे |
न दृष्टं यच्छिवज्ञाने तदन्यत्र न विद्यत इति ||

कामिके च -

सिद्धान्तात् परमं ज्ञानं नेति शास्त्रस्य निश्चयः |
अन्यथास्त्रेषु --------------------------------------------- ||

अष्टाविंशतितन्त्राणि सिद्धान्तमिति कीर्त्तितमिति |

चिन्त्यविश्वे च -

शैवं पाशुपतं ज्ञेयं सर्वतत्त्वैकनायकम् |
सर्वमन्त्रमयं ज्ञेयं सर्वदेवमयं भवेत् ||
जन्मान्तरतपोभिश्च सन्मार्गज्ञानसंभवमिति |

अरुणाचलमाहात्म्ये च -

नास्ति शोणाद्रितः क्षेत्रं नास्तिपञ्चाक्षरान्मनुः |
नास्ति माहेश्वराद्धर्मो नास्ति शास्त्रं शिवागमादिति ||
प्. ८) किं तु प्रमाणविरोधस्य स्वतः प्रमेयविरोधमूलत्वात् | 
परस्परं वेदानामिव कथञ्चित् 
क्वचित्किञ्चिदेकात्मवादादिप्रमेयप्रदेशप्रतिपादनप्रकारविरोध-
मात्रपरित्यागेन वेदविहितविधिनिषेधकत्ववैधुर्येण 
बहुशोऽर्थैक्यादविरोधवेदाचारवेदार्थस्वीकारेण 
शैववेदविशारदानिति सुप्रभेदकृते स्वातन्त्र्येण 
वेदाधिगतानधिगतार्थगन्तृत्वलक्षणवेदजनकवेदविशेषशिवागम
नामशिववेदत्वमेव वेदसारत्वमिति पर्यवसितार्थः 
मनुष्यजनकमनुष्यत्वविशेषब्राह्मणत्ववत् |
तदुक्तं मोक्षकारिकासु -

पाशदृष्टिविरोधाय प्रवृत्तमपि मानताम् |
न जहाति यतश्चेद्यां पाशास्तस्येह सर्वतः ||
न च स्वगोचरे तासां बाधते तत्प्रमाणताम् |
तासु वर्णाश्रमाचारा न ह्यनुज्ञानवच्च तत् ||
न चान्येन प्रमाणेन संरुद्धस्तस्य गोचर इति |
विशोरपि च कर्त्तव्यं पत्युं प्रेरणपूर्वकमिति च |

मोहशूरोत्तरे च -

पुराणं साध्यते वेदैरागमैश्च तदुक्तयः |
सामान्यं च विशेषं च शैवं वैशिष्टिकं वच इति ||

प्. ९) वृद्धाचलमाहात्म्ये च -

एतास्तु मूर्त्तीः परमेश्वरस्य
वृद्धाचलेशालयमण्डपेषु |
स्थानेषु संस्थाप्य चकार पूजां 
शिवागमप्रोक्तविशेषमार्गैरिति ||

पुनरत्रायं विवेकः | बहुधा वेदविरुद्धार्थप्रतिपादकत्वमेव 
वेदबाह्यत्वं न सर्वधा | तथात्वे 
शिवशास्त्रेतरचार्वाकादिसर्वशास्त्राणामपि 
यथाकथञ्चिद्विरुद्धार्थप्रतिपादकत्वमस्तीति न सर्वधा * * 
बाह्यानीति यथानुरूपं प्रमाणानि सफलान्येव | तदुक्तं 
शिवागमे गुरुकृतौ च -

चार्वा * * भूतसंसिद्धा(ः) स्मार्तास्तन्मात्रसंहतौ |
वैशेषिकास्त्वहङ्कारे मानसाश्चेन्द्रिया अपि ||

बुद्धितत्त्वे स्थिता बौद्धास्ततत्त्वे न्यायवा * * ||

आर्हतास्तु गुणे तत्त्वे प्रकृतौ पाञ्चरात्रकाः |
वेदान्तज्ञाश्च सांख्याश्च योगिनः पुरुषे स्थिताः ||
शैव पौराणिका रागे सोमा विद्यापदे स्थिताः |
कापालास्तु कलानिष्ठाः काले कालेश्वरा(ः) स्थिताः ||
* * * शाः कलान्तस्थाः पृथक् तस्मान्न चोदिताः |
पाशुपतास्तु मायायां विद्यायां तु महाव्रताः ||
प्. १०) प्रवाहेश्वरकास्त्वीशे प्रयोज्यकर्तृका अपि |
ये सदाशिवतत्त्वस्थाः शिवसंबन्धवादिनः |
शक्तौ शाक्ताः शिवे शैवाः सामा * * स्मृता बुधैः |
सिद्धान्ती शिवसायुज्य सिद्धिमनु * रि स्थित इति |
तदिदमेव शिवसायुज्यमपीदृगुक्तम् -

नाम्नश्छेदोऽपवर्गो न च पशुशिवयोरैक्यमत्रापवर्गो 
नाविद्याग्रासहानिर्न च गुणविलयो नापि पाषाणमुक्तिः | 
यद्बोधानन्दरूपं त्रिमलविगमने व्यक्तमात्मस्वरूपं तत् 
सायुज्येन वाच्यं शिवसदृशविभुः शैवतन्त्रेऽपवर्गः || इति ||

ततः साक्षान्महर्षित्वेन श्रुतिसिद्धशिवकृतकत्वेनैव शिवशास्त्रस्य 
सामान्यार्षसूत्रशास्त्रादेरुत्कृष्टत्वं चानुक्त्वा सिद्धम् | तस्मात् 
सूतसंहितादिके -

अधः स्रोतोद्भवाद्धर्मादूर्ध्वस्रोतोद्भवः परः |
ऊर्ध्वस्रोतोद्भवाद्धर्मात् स्मार्तधर्मो महत्तरः ||
स्मार्तेभ्यः स्रौतधर्माश्च वरिष्ठा मुनिसत्तमा इति |

क्वचिदर्थमन्यथोक्तमपि तदुक्तिरमलशिवमहावाक्येन बाध्यते | 
शिवागमस्य वेदादुत्कृष्टत्वमीशानमुखादुत्पत्तिश्रुतेः |

प्. ११) तदुक्तं श्रीमद्धालास्यमाहात्म्ये -

शिवज्ञानानि दिव्यानि कारिकादीनि भूसुराः |
श्रीमद्धालास्यनाथस्य संभवन्त्यूर्ध्ववक्त्रतः ||

पुनः स देवदेवस्य पुरुषाख्येन वक्त्रतः |
एकविंशतिभेदेन युक्तं ऋग्वेदमब्रवीत् ||

यजुर्वेदं चैकशतं ------------------------------ |
सहस्रभेदसहितं सामवेदं तु वामतः ||

अथर्वं नवधा भक्तं सद्योजातेन चाब्रवीदिति |

श्रीकामिके च -

ईशानवक्त्रादूर्ध्वस्थ * * * * कादिकम् |
ऋग्यजुस्सामाथर्वाश्च पुरुषाद्य * * * * ||
* * * मन्त्रतन्त्राख्यं सदाशिवमुखोद्गतम् |
सिद्धान्तं गारुडं वामं भूततन्त्रं च भैरवम् ||

ऊर्ध्वपूर्वकुबेराप्ययाम्यवक्त्राद्यथाक्रममिति |

तस्मादाप्तपरमात्मोभयाप्तप्रणीतानां 
चार्वाकादिशैवसिद्धान्तानां सर्वेषां शास्त्राणां 
प्रत्यक्षादिप्रमाणानामिव 
यथानुरूपमधिगतानधिगतार्थगन्तृत्वेन 
बाध्यबाधकसामान्यविशेषव्याप्यव्यापकतटस्थलक्षणस्वरूप-
साध्यसाधकसावधिनिरवधि प्रामाण्यं सिद्धम् | न हि 
स्वस्थमतमेकैकं प्रमाणम् | तथा स्वीकारे -

प्. १२) सुगतो यदि सर्वज्ञः कपिलो नेति का प्रमा |
अथोभावपि सर्वज्ञौ मतिभेदस्तयोः कथमिति निर्वक्तुमशक्यत्वात् | 
सर्वाणि शास्त्राणि अप्रमाणानि स्युरित्यनिष्टं जगदान्ध्यमापतेत् | 
ततः सर्वाणि शास्त्राणि स्वस्वावधिप्रमाणान्येव | तथा साधितं 
श्रीरामकण्ठशिवाचार्येण रौरववृत्तिविवेके |

तदुक्तं च पौष्करे -

अन्योऽपि मार्गो वेदादिः पशुपाशार्थदर्शकः |
स्वोक्ततत्त्वावधिव्याप्तिर्ब्रह्मविष्ण्वादिकर्तृकः || इति ||

परत्वान्मोक्षमार्गस्य स्थितस्वर्गादिभोगदः |
न चार्षं पौरुषैर्वाक्यै ऋषिभिर्दैविकं तथा ||

न देवैर्ब्रह्मणो वाक्यं वैष्णवं पद्मजन्मना |
तथा रौद्रं न हरिणा न रुद्रेण शिवात्मकम् ||

बाध्यमूर्ध्वोर्ध्ववैशिष्यादधोऽधो बाध्यमूर्ध्वतः |
शिवागमाविरोधेन शास्त्रं सर्वं व्यवस्थितम् ||

नान्यशास्त्राविरोधेन तत्संवादतयाथवा |
शिवशास्त्रं व्यवस्थाप्यं तद्व्यवस्थापकं यतः ||

प्. १३) यस्य यस्य हि शास्त्रस्य यावती व्याप्तिरिष्यते |
तावत्येव भवेद्विप्राः प्रामाण्यं तस्य तस्य चेति ||

सूतगीतायामपि सूचितम् -

तन्त्रोक्तेन प्रकारेण देवता या प्रतिष्ठिता |
सा सुवन्द्या सुसेव्या च वन्दनीया च वैदिकैः ||

राजा तु वैदिकान् सर्वान् तान्त्रिकानखिलानपि |
असङ्कीर्णतया नित्यं स्थापयेन्मतिमत्तमः ||

अन्नपानादिभिर्वस्त्रैः सर्वान् राजाभिरक्षयेदिति |
ननु पूर्वं वेदादिकं सर्वं शास्त्रं शिवकर्तृकमित्युक्तम् | 
इदानीमन्योऽपि मार्गो वेदादिब्रह्मविष्ण्वादिकर्तृक इति |
ब्रह्मविष्ण्वादिकर्तृकमित्युक्तम् | महान् विरोधः | सत्यम् | वेदादिकं 
सर्वं शास्त्रं शिवशास्त्रं च महामायायां नादात्मना 
प्रथमं शिववक्त्रतः वर्णपदवाक्यरचनात्मना पुनः 
साधिकरणनिरधिकरणशिवकृतमिति न कोऽपि विरोधः |

तदुक्तं श्रीमत्कामिके -

लौकिकं वैदिकं चैव तथाध्यात्मकमेव च |
अतिमार्गं च मन्त्राख्यं तन्त्रमेकमनेकधा ||

प्. १४) सिद्धान्तं मन्त्रतन्त्रं स्यादतिमार्गं ततो वरम् |
अध्यात्माय ततो नीचं तस्माद्वैदिकमेव च ||

वैदिकाल्लौकिकं हीनं ब्रह्माद्याः पञ्च देवताः |
सद्यो वाममहाघोरपुरुषेशानमूर्तयः ||

प्रत्येकं पञ्चवक्त्राः स्युस्तैरुक्तं लौकिकादिकम् |
सद्यमन्त्राद्विनिष्क्रान्तो ब्रह्मा नामाखिलार्थदृक् ||

तेन वै लौकिकं शास्त्रं मर्त्यलोकेऽवतारि * * |
शब्दशास्त्रमलङ्कारं निरुक्तं छन्द एव च ||

कौ * * भारतं ज्योतिश्शास्त्रं वात्स्यायनादिकम् |
आयुश्शास्त्रं धनुश्शास्त्रं वृक्षायुर्वेद एव च ||

लोकायतं तथा सांख्यमर्हतो मतमेव च |
मीमांसा दण्डनीतिश्च वार्ताद्यं लौकिकं * * ||

धाममन्त्राधिपो विष्णुः कारणेशो द्वितीयकः ||

तेन वैदिकमुद्दिष्टमष्टादशपुराणकम् ||

धर्मशास्त्रं च वेदान्तं पाञ्चरात्रं च बौद्धकम् |
रुद्रो घोराद्विनिष्क्रान्तस्त्वध्यात्मं च प्रणीतवान् ||

न्यायवैशेषिकं सांख्यं * * * * * रं च प्रणीतवान् |
ईश्वरः पुरुषाज्जातस्त्वनिमार्गं प्रणीतवान् || 

प्. १५) पञ्चार्धं लाकुलं चान्यत्तथा पाशुपतं मतम् |
सदाशिवोऽपि भगवान् मन्त्रतन्त्रमपालयत् ||

उक्तानि प्रतिषिद्धानि पुनः सम्भाषितानि च |
सापेक्षनिरपेक्षाणि शिववाक्यान्यनेकधा ||

ऊर्ध्वस्रोतोद्भवं सर्वमनन्तादीनबोधयत् |
तेनोक्तं परमेशेन श्रीकण्ठाय महात्मने ||

आदावभूद्द्विधा ज्ञानमधिकारविभेदतः |
परापरेण भेदेन पतिपाशात्मदर्शकम् ||

शिवप्रकाशकं ज्ञानं शिवज्ञानं परं स्मृतम् |
वेदाद्यपरविज्ञानं पशुपाशार्थदर्शकम् ||

यथाविधिक्षणं चक्षुः क्षपायां नृबिलालयोः |
तथा विलक्षणं ज्ञानं एवमेतत् परापरम् ||

ज्योतिर्ज्ञानरतं वेदपुराणाहितचेतसा |
तत्सिद्धपुरुषार्थेषु कृतयत्नं परित्यजेत् ||

कामिकादिशिवज्ञानं वेदार्थज्ञानमेव च |
समं यो मन्यते मोहात्तं प्रयत्नेन वर्जयेदिति ||

पुनस्तत्रैव -

गारुडं भूततन्त्रं च भैरवं वाममन्त्रकम् |
कापालं पाञ्चरात्रं च लाकुलं कुलशास्त्रकम् ||

प्. १६) इतिहासं षडङ्गं च ऋग्यजुस्सामसंज्ञकम् |
अथर्वणं तथा बौद्धमर्हतो मतमेव च ||

ऊर्ध्वस्रोतोद्भवाच्छास्त्रादपशान्तमुखक्रमात् |
कामिकादिशिवज्ञानं मूर्धा भगवतः सदा ||

इतराणि महेशस्य हृत्कण्ठाद्यङ्गकानि वै |
पूर्वपक्षतया तानि कथितानीह शम्भुना ||

हेयोपादेयवस्तूनां निर्णये परमार्थतः |
तत्सर्वमधरीकृत्य शिवसिद्धान्त ईरित इति ||

	तथा महाभारते च वेदादेः साधिकरणशिवकृतकत्वमुक्तम् |
युगान्तेऽन्तर्हितान् वेदान् इतिहासान् महर्षयः ||

लेभिरे तपसा पूर्वमनुज्ञाताः स्वयम्भुवेति |

वायव्यसंहितायां च-

आम्नायसिद्धमखिलं धर्माश्रमिणामिह |
ब्रह्मणा कल्पितं पूर्वं ममैवाज्ञापुरस्सरौ ||

स तु पैतामहो धर्मो बहुवित्तक्रियान्वितः |
नात्यन्तफलभूयिष्ठक्लेशायाससमन्वितः ||

तेन धर्मेण महता श्रद्धां प्राप्य सुदुर्लभाम् |
वर्णिनो ये प्रपद्यन्ते मामनन्यसमाश्रयाः ||

प्. १७) तेषां सुखेन मार्गेण धर्मकामार्थमुक्तये |
वर्णाश्रमसमाचारो मया भूतः प्रकल्पितः ||

तस्मिन् भक्तिमतामेव मदीयानां तु वर्णिनाम् |
अधिकारो न चान्येषामित्याज्ञा नैष्ठिकी ममेति ||

अतः श्रुतिपथगलितानां मानुषाणां तु तन्त्रमित्युक्तं तन्त्रं न 
शिवागमः | तथा कृते शिवादधीतशिवतन्त्राणां सनकादीनां 
श्वेतोपमन्युकृष्णार्जुनमार्कण्डेयप्रभृतीनां च 
श्रुतिपथगलितार्थश्रुत्यनधिकारित्वप्रसङ्गात् | तेषां 
चाधीतशिवागमत्वमुक्तं स्कान्दे सम्भवकाण्डे -

एतस्मिन्नन्तरे देवः कैलासे रजताचले |
सनकादिमुनीन्द्रेभ्यस्त्रिपदार्थार्थसम्मितम् ||

रहस्यमागमाम्नाख्यं सिद्धान्तं कथयंस्थित इति |

उपदेशकाण्डे च -

पुरा ब्रह्मात्मजाः पुण्याः सनकश्च सनातनः |
सनन्दनश्च भगवान् सनत्पूर्वकुमारकः ||

चत्वारो ऋषयः शम्भोः पूजां पुण्यां विधाय च |
प्रसन्नेन ततो वेदाच्छिवेनाध्यापिताः खलु ||

आगमांश्च पुराणानि सेतिहासानि सुव्रताः |
शिवार्चनपरा नित्यं शिवयोगेन पावनः(नाः) ||

	शिवज्ञानाग्निना दग्धमहापातकसञ्चया इति |

शिवपुराणे काञ्चीपुरमाहात्म्ये च -

सनत्कुमारः पप्रच्छ साञ्जलिः कमलासनम् |
भगवन् सकला वेदाः साङ्गोपाङ्गाः ससंहिताः ||

शिवागमास्तथा सर्वे व्ययिता भवतो मुखादिति |

स्कान्दे स्वेतारण्यमाहात्म्ये (श्तारण्य-), पुण्डरीकपुरमाहात्म्ये -

व्याघ्रपादसुतो यत्र पुरा स्नात्वा महामुनिः |
शिवागमस्य वै पारं गतोऽप्राप्यं सुरैरपि ||

यस्य शिष्योऽभवत् कृष्णस्तत्तीर्थं नवमं स्मृतमिति |

उपदेशकाण्डे च-

पुनश्च वसुदेवस्य दैवक्यां कृष्णरूपधृक् |
जज्ञे विष्णुरमेयात्मा भृगुमाप नियन्त्रितः ||

तत्राभ्यर्च्य महादेवं कृत्वा शत्रुजयं पुनः |
उपमन्यु समासाद्य विधिना तेन दीक्षितः ||

शैवमुख्यस्ततो तीर्थं (-ततस्तीर्थं) भक्त्याराध्य च शङ्करम् |
भूभारमपनीयाथ विष्णुलोकं जगाम स इति ||

तत्रैव बाणासुरं प्रति शिववचनं -

तमाह पूर्ववन्नैष जेतुं शक्यस्त्वयासुर |
इदानीं मम भक्ताग्न्यादुपमन्योर्महात्मनः ||

प्. १९) शिवदीक्षास्य

शिवागमानां पानं च शैवाचार्यत्वमेव च |
लब्ध्वा च परमं योगं शिवसारूपतां (-रूप्यतां) गतम् ||

यस्य नाम्ना वनमिदं कथितं सवनत्रये |
अवनायास्य भक्तस्य श्वेतनाम नृपस्य त्विति ||

निर्वृत्तं शिवागमविशारदात् -

भस्मधारी च सततं वीर्यवान् भक्तिसंयुत इति |

तत्रैव -

सोऽपि संप्राप्य नित्यत्वं मार्कण्डेयो महामुनिः |
स्वगृहं प्राप्य परया प्रीत्या पित्रोः समावसत् ||

अनन्यसदृशो लोके शिवशास्त्रविशारदः |
शिवागमार्थविज्ञानसंपन्नोऽद्यापि वर्तत इति ||

किं तु श्रुतिपथगलितानां मानुषाणां तु तन्त्रमित्यत्र तन्त्रं 
नादरूपं विनिष्क्रान्तं शास्त्रं सर्वमिति श्रुतेर्नादात्मा 
शिवकृतवर्णपदवाक्यरचनात्मना 
शम्भुपदोपलक्षितश्रीरीश्वरप्रेरितमाया रुद्रकृतं 
वामादितन्त्रमिति मतिमदूह्यम् | तदुक्तं कामिके -

वामं पाशुपतं चैव लाकुलं चैव भैरवम् |
न सेव्यमेतत् कथितं वेदबाह्यं तथेतरमिति ||

प्. २०) सूतसंहितावृत्तौ च विद्यारण्यस्वामिभिः शिवागमोदाहरणं 
स्वीकृत्य लिखित्वा गुरुणा चोपदिष्टोऽपि तन्त्रसंबन्धवर्जित इत्यत्र | 
तन्त्रसंबन्ध इति | कापालं लाकुलं 
वाममित्यादिवेदविरुद्धागमसंसर्गरहित इति व्याख्यातम् |

तथा हालास्यमाहात्म्ये विक्रमपाण्ड्यचरिते पाण्ड्यस्य 
वेदबाह्यशास्त्राणि परित्यज्य शिवशास्त्रस्य श्रवणं श्रुतम् |

प्रसृता वैदिका धर्माः सर्वतः क्षितिमण्डले |
वेदबाह्यमना ये च ते गच्छन्ति सुदूरतः ||

सदा शैवानि शास्त्राणि पुराणानि शुभानि च |
शृणोति विद्वद्वक्त्रेभ्यः सावधानश्च सादरमिति ||

तथा शिवागमस्य पूज्यत्वमुक्तं वायव्यसंहितायां -

मन्नामनिरता वाणी वाङ्मतां (वाग्मिनां) मम नेतरा |
लिङ्गैर्मच्छासनोद्दिष्टैस्त्रिपुण्ड्रादिभिरङ्कितः ||

ममोपचारनिरतः कायः कायो न चेतरः |
मदिज्याकर्म विज्ञेयं बाह्यं यादिनोच्यते ||

मदर्थे देहसंशोषस्तपः कृच्छ्रादिनो मतः |
जपं पञ्चाक्षराभ्यासः प्रणवाभ्यास एव च ||

प्. २१) रुद्राध्यायादिकाभ्यासो न वेदाध्ययनादिकम् |
ध्यानं मद्रूपचिन्तार्थं नान्यदर्थं * * * यः ||

ममागमार्थविज्ञानं ज्ञानं नान्यार्थवेदनमिति |

तथा यथाकथञ्चित्सामान्यविशेषत्वविलक्षणत्वेऽपि उभाभ्यां 
वेदान्तसिद्धान्तमार्गाभ्यामसंशयं मोक्षप्राप्तिरस्ति | तदुक्तं 
स्कान्दे चिदम्बरमाहात्म्ये -

वेदान्तनिष्ठिता ये तु ज्ञानिनो वीतकल्मषाः |
मदागमपरा ये च ज्ञानपादैर्व्यवस्थिताः ||

उभयेऽपि च विन्दन्ति सायुज्यमतिदुर्लभम् |
उभयेषु च मार्गेषु कर्म ब्रह्मपरेषु च ||

वेदागमप्रसिद्धेषु ये न तिष्ठन्ति पापिनः |
चतुर्विधैश्च ते दण्ड्या दण्डैः शास्त्रप्रचोदितैरिति ||

उभयेऽपि च विन्दन्ति सायुज्यमतिदुर्लभमिति श्रुतेरयं विवेकः | 
सिद्धान्तानुसारिणो वेदान्तिनोऽपि वेदान्तज्ञत्वेऽपि 
प्रकृत्यूर्ध्वशिवागममात्रसिद्धरागादिशिवतत्त्वान्तपदार्थ-
ज्ञानार्थं मोक्षार्थं च शिवदीक्षावन्तः सन्तः सद्यः 
सत्यशिवसायुज्यं विन्दन्ति | शिवदीक्षाराहित्ये वेदान्तज्ञत्वेऽपि न 
साक्षाद्विन्दन्तीति | तदुक्तं सूतसंहितायां -

प्. २२) स्थापयित्वा गुरुः शिष्यं मण्टपस्य तु मध्यमे |
ग्रन्थिच्छेदं पुनः कुर्यात् (कुर्याद्) गुरुक्तेनैव वर्त्मना ||

कृते कारुणिकेनैवमाचार्येण द्विजोत्तमाः |
महादेवो महानन्दो महाकारुणिकोत्तमः ||

स्वात्मभूतां परां शक्तिं प्रेरयत्येव सुव्रताम् |
प्रसन्ना सा महादेवी महाकारुणिकोत्तमा ||

शिष्यस्यात्मनि चिद्रूपे स्वयं पतति निर्मला |
महादेवस्य भक्तश्चेत् शिष्यः सद्गुरुभक्तिमान् ||

तस्य शिष्यस्य विप्रेन्द्राः कर्मसाम्ये मतिद्विजाः |
शाम्भवी शक्तिरत्यर्थं तस्मिन् पतति चिद्धने ||

तस्य प्रसादयुक्तस्य विद्या वेदान्तवाक्यजा |
दहत्यविद्यामखिलामन्तस्सूर्योदयो यथा ||

शक्तिपातविहीनोऽपि सत्यवाक् गुरुभक्तिमान् |
आचार्याच्छ्रुतवेदान्तः क्रमान्मुच्येत बन्धनात् ||

शक्तिपातप्रकारस्य रहस्यांशश्च कश्चन |
मया नोक्तो रहस्यत्वात् राज्ञा भङ्गभयादपीति ||

अत्राप्ययं विवेकः | शक्तिर्दीक्षाकर्मसंपादयित्री सती ततः पूर्वं 
सामान्यरूपिणी पतति, पश्चाद्दीक्षाकर्मणि 

प्. २३) कर्मणि साक्षाद्दीक्षात्मिका सती विशेषरूपिणी पतति | तथा पतती 
शक्तिः |

तस्माद्वैदिकमार्गेण मलनाशो न विद्यते |
शैवागमोक्तमार्गेण दीक्षया मोक्ष एव हीति ||

देव्यामतवचनात् मलमौढ्यात्मिकामविद्यां क्रमतो दहति | 
दीक्षानन्तरं वेदान्तवाक्यजा विद्या 
पृथिव्यादिप्रकृत्यन्ततत्त्वविषयात्मनात्मन्यात्मज्ञानादिरूपं 
प्रकृतिजामविद्यां क्रमतो दहति | पश्चात् सिद्धान्तवाक्यजा विद्या 
रागतत्त्वादिशिवतत्त्वान्ततत्त्वविषयां तथाभूतां 
मायाजामविद्यां क्रमतो दहतीति तावत्कालं प्रकृतेरूर्ध्वं 
पुरुषतत्त्वभुवनं प्राप्य महाभोगं भुञ्जतीति तात्पर्यम् | 
तदुक्तं सर्वज्ञानोत्तरादिके -

तामसं जिनभक्तानां पौरुषं ब्रह्मवादिनाम् |
नासतो विद्यते भावो नाभावो विद्यते सतः ||

तस्मादेकात्मवादोऽयं कल्पितो मूढचेतनैः |
इत्यद्वैतग्रहाविष्टाः प्रलपन्ति दयालुभिः ||

गुरुभिः प्रतिबोध्यन्ते सिद्धान्तागमदायिभिः |
अद्वैतबलमाश्रित्य ये विशृङ्खलवृत्तयः ||

प्. २४) तेषामद्वैतनिष्ठां पुंस्तत्त्वे विलयो भवेत् |

वेदान्तज्ञाश्च सांख्याश्च योगिनः पुरुषे स्थिता इति | 
क्वचित्कथञ्चिद्वेदोपबृंहणत्वेन शिवागमानां सौम्यत्वमुक्तं 
तन्न पारमार्थिकम् | किन्तु सौम्यत्वं स्वाभाविकम् |

तदुक्तं कामिके -

तथा पाशुपतं सोमसिद्धान्ताख्यं च लाकुलम् |
गारुडं भैरवं वामं भूततन्त्रं च यामलम् ||

कापालं पाञ्चरात्रं च बौद्धमप्यार्हतं तथा |
बृहस्पतिमतं सांख्यं योगं वैघानसस्तथा ||

वेदान्ताख्यं च मीमांसा पुराणं धर्मशास्त्रकम् |
वस्तुशास्त्रं तथा सूत्रं षडङ्गमितिहासकम् ||

तथा वेदाश्च चत्वारो यत्तत्र परिचोदितम् |
सर्वं रौद्रं समादिष्टं सिधान्तं सौम्यमिष्यते ||

रौद्रैश्च स्थापितं यच्च विष्ण्वादिप्रतिमादिकम् |
तत्सर्वं शैवमापाद्य शैवः समर्चयेत् ||

लिङ्गाद्यमादिशैवेन स्थापितं पूजितं तु वा |
तद्रूपं पूजितं तैश्चेद्राष्ट्रं राजानमेव हि ||

प्. २५) तद्ग्रामं ग्रामसंस्थांश्च सर्वा हन्ति न संशयः |
यजनं त्रिविधं प्रोक्तं उत्तमं मध्यमाधमम् ||

केवलं शिवमन्त्रैस्तु यजनं चोत्तमं भवेत् |
वैदिकैः शिवमन्त्रैश्च यजनं मध्यमं भवेत् ||

केवलं वैदिकैर्मन्त्रैर्यजनं चाधमं भवेत् |
केवलं शैविकैर्मन्त्रैर्यजेदात्मार्थमुत्तमम् ||

शैवमन्त्रसमो मन्त्रो नास्तीति भुवनत्रय इति |

स्कान्दे युद्धकाण्डे कुमारविश्वरूपप्रदर्शनाध्याये -

शब्दजालमशेषं तत् कर्णदेशे समाश्रितम् |
आस्यमध्ये स्थिता वेदा देवदेवस्य भूसुराः ||

अक्षराणि च दन्तेषु जिह्वायां तु शिवागमाः |
सप्तकोटिमहामन्त्रा ओष्ठमध्ये व्यवस्थिता इति ||

चिदम्बरमाहात्म्ये -

इति देवान् समाहूय ध्वजं वृषभलाञ्छितम् |
पुरं प्रदक्षिणीकृत्य सभेशस्य तु सन्निधौ ||

दृढमारोपयामासुरागमोक्तेन वर्त्मनेति |

शिवपुराणे * * * नाथमाहात्म्ये -

शिवार्चनं तपो मुख्यं वेदागमनिरूपितम् |
तपस्सिद्धिप्रदस्थानं पुण्डरीकपुरं महदिति ||

प्. २६) शिवपुराणे एकाम्रनाथमाहात्म्ये इन्द्रस्य शिवपूजाप्रकरणे -

ब्र * * श्शिवतन्त्रोक्तैर्व्रतहोमजपादिभिः |
प्रत्यहं प्रीणयामास कामाक्षीरमणं शिवमिति ||

शिवपुराणे विरिञ्चिमाहात्म्ये -

शिवनायक इत्यासीच्छिवभूसुरनायकः |
कामिकाद्यागमार्थज्ञः साक्षादिव महेश्वर इति ||

शिवपुराणे कालहस्तिमाहात्म्ये -

सुवर्णमुखरीस्नातो जापागमिकान्मनून् |
प्रायश्चित्तविधानेन प्रसन्नात्मा स भूसुरः ||

यथातन्त्रं प्रयुज्येशं यवौ भूयस्तपोवनमिति |

शैवपुराणे पुण्डरीकमाहात्म्ये -

शिवशास्त्रं लिखित्वा यो ददाति शिवयोगिने |
रौद्र भक्तिसंयुक्तः शिवसायुज्यमाप्नुयादिति ||

हालास्यपुरमाहात्म्ये -

महालिङ्गस्य पूजार्थं शिवसृष्टिद्विजोत्तमान् |
गङ्गातीरस्थनिरतान् समाहूय महीपतिः ||

सिधान्तैः कामिकाद्यैस्तु महालिङं निरन्तरम् |
पूजयन्त्विति संप्रार्थ्य वृत्तिं तेभ्यः प्रदाय चेति ||

प्. २७) पुनस्तत्रैव -

गङ्गातीर्थस्य सलिलैर्हेमकुम्भसुसंभृतैः |
शिवागमोक्तैर्विधिभिरभिषिञ्चत् सहोत्सवमिति ||

वेदारण्यमाहात्म्ये कुलेश्वरवैभवे -

आगमोक्तेन मार्गेण पूजयामासुरादरात् |
सुधारूपं महेशानं शङ्करं शशिभूषणमिति ||

शिवपुराणे रामेश्वरमाहात्म्ये -

मन्त्रैरागमिकैस्तैस्तैर्महितं रामपूजितम् |
रामेश्वरेति लिङ्गं तु तदाप्रभृति पप्रथ इति ||

आगमादिपदनिर्वचनं चोक्तमंशुमदादिके |

आगतं शिववक्त्रात्तु गतं च गिरिजामुखे |
मतं च ऋषिभिः सर्वैर्यस्य आगम ईरितः ||

तत्त्वमागम्यते येन आगमो वेति च स्मृतः |
ततोऽतिविपुलानर्थां स्तत्त्वमन्त्रसमाश्रितान् ||

त्राणं च कुरुते पुंसां तेन तन्त्रमिति स्मृतमिति |


इति शिवागममाहात्म्यं समाप्तम् ||




दीक्षामाहात्म्यम्

	तदित्थं भूतं शिवशास्त्रं प्रोक्तप्रकारं दीक्षितैरेव 
श्रोतव्यं पठितव्यं च | दीक्षाविहीने तु ज्ञानादिकं सर्वं 
व्यर्थं स्यात् | 
प्. २८) ज्ञानादेरस्वातन्त्र्याद्दीक्षाङ्गत्वेनैव ज्ञानादिकं 
मोक्षसाधनं नान्यथा तदुक्तम् (तस्य तेन तदङ्गत्वं)

तस्य तेन तदङ्गत्वं दीक्षा सातोङ्गिनी भवेत् |
शिवदीक्षां तु मुक्त्वैकां सपत्राव्याहतां पराम् ||

ज्ञानतो योगतश्चापि चर्यातश्च न मुच्यते |
ज्ञानादीनां तु सामर्थ्यं तत्रापि स्वर्न विद्यते ||

बालबालीशवृद्धस्त्री भोगिनां सरुजां तथा |
ज्ञानादिना न मोक्षोऽस्ति तस्माद्दीक्षैव मोचिनीति ||

केवलं ज्ञानादेव मोक्ष इत्यत्रापि ज्ञानशब्दस्य दीक्षादिरेवार्थः |

तदुक्तं सुप्रभेदे -

अथातः संप्रवक्ष्यामि ज्ञानपादं समासतः |
तस्यादौ शिवसृष्टिश्च शृणुष्वैकाग्रमानसः ||

ज्ञानं प्रवर्त्तते वत्स क्लान्तिनिर्णाशनाय च |
अध्वश्रेणिविनाशाय शिवव्यक्तिकराय च ||

अन्धकारवदज्ञानं ज्ञानं दीपवदुच्यते |
ज्ञेयं भास्करवत्प्रोक्तं पश्चाद् ज्ञानं विनश्यति ||

पाशजालानि विच्छेद्य दीक्षादिर्ज्ञानमुच्यते |
पशुपाशपतित्वं च ज्ञानेनाश्रयते बुधः ||

प्. २९) ज्ञानेनैव तु कैवल्यप्राप्तिस्तत्र न संशय इति |

दीक्षा च दीक्षाकर्मण्यभिव्यक्ताना |

विनेज्यानलकर्मादिमनोव्यापारमात्रतः |
दीक्षाज्ञानवती प्रोक्ता सम्यक्तत्त्वावबोधिका ||

इज्यानलवती या तु क्रियाकौशल्यसंभवा |
क्रियावत्यथ सानेका निर्बीजाथ सबीजिका ||

कालोत्तरे -

दीक्षा क्रियावती प्रोक्ता ब्राह्मणादिचतुष्टये |
पुनर्हौत्री त्रिधा प्रोक्ता --------------------------- ||

वामने -

शाम्भवी चैव शाक्ती च मान्त्री चेति शिवागमे |
दीक्षोपदिश्यते त्रेधा शिवेन परमात्मना ||

नासाग्राच्छुलिका यावत् तत्त्वज्ञानदृशा गुरुः |
गुरोरालोकमात्रेण स्पर्शात् सम्भाषणादपि ||

सद्यः संजायते चात्र पाशोपक्षेयकारिणी |
सा दीक्षा शाम्भवी प्रोक्ता सा पुनर्भिद्यते द्विधा ||

तीव्रा तीव्रतरा चेति पाशोपक्षयभेदतः |
यथा स्यान्निर्वृत्तिः सद्यः सैव तीव्रतरा मता ||

प्. ३०) तीव्रा तु जीवतोऽत्यन्तं पुण्यपापविशोधिका |
शाक्ती ज्ञानवती दीक्षा शिष्यदेहं प्रविश्य च ||

गुरुणा योगमार्गेण क्रियते ज्ञानचक्षुषा |
मान्त्री क्रियावती दीक्षा कुण्डमण्डपपूर्विका ||

मन्दमन्दतरोद्देशात् कर्त्तव्या गुरुणा बहिः |
ज्ञानेन क्रियया वाथ गुरुः शिष्यं विशोधयेत् ||

योऽन्यथा कुरुते मोहात् स विनश्यति दुर्मतिरिति |
एका ज्ञानवती प्रोक्ता द्वितीया तु क्रियावतीति च ||

श्रीमच्चिन्त्यविश्वसादाख्ये प्रोद्धृत्योक्त्वा पुनः -

एवं मान्त्री क्रिया दीक्षा संपन्नो गुणसत्तमः |
स एव योगदीक्षायामधिकारी च नान्यथा ||

पूर्वदीक्षासमायुक्तशिष्याणामुत्तमं तथा |
प्रणवं शक्तिसंभूतं शाम्भवं त्रिविधं भवेत् ||

शाक्ती शाम्भवदीक्षा च क्रियते तत्त्वया मया |
अन्यैराणवदीक्षा तु मन्दतीव्रादिभेदतः इति च प्रोक्तम् |

अन्यैरपि योगबलवद्गुरुभिः क्रियादीक्षामन्तरापि अतिपक्वेऽतिदरिद्रे वा 
मन्त्रादिवैकल्यकृतक्रियादीक्षे वा 
शाक्तिशाम्भव्योरेकतरास्वान्तरितान्या च कार्येति गुरवः |


प्. ३१) यथाकथञ्चित्कृताभ्यासयोगिभिरपि गुरुभिर्मन्त्रक्रियाभावना 
साङ्गोपाङ्गसाकल्यवत्या क्रियादीक्षया दीक्षितस्य कृतस्य 
करणासंभवादिति न्यायात्तदेतत्क्रिया दीक्षाङ्गतया सद्यः 
समुच्चरितप्रासादमन्त्रसमुद्धृतिकृतशिवयोजनषाङ्गुण्योदय-
शिवत्वाभिव्यक्तिसंपादिका तन्मन्त्रमन्त्रात्मिका सती सह संक्षिप्ता 
शाक्ती शाम्भवी च सहकार्येत्यप्यर्थोऽन्तः स्फुरति | 
तदेत्तत्त्रिविधदीक्षाविहीनः पशुः | तदुक्तं -

चतुर्वेदधरो विप्रः शिवदीक्षाविवर्जितः |
दुष्टचाण्डालभाण्डेषु यथा भागीरथीजलम् ||

कोटिविप्रसमः शूद्रः शिवदीक्षासमन्वितः |
सुदुर्लभं शिवज्ञानं तदभ्यासश्च सुदुर्लभः ||

सुदुर्लभमिदं ज्ञात्वा शिवे भक्तिं समाचरेदिति ||

इति शिवदीक्षामाहात्म्यं समाप्तम् ||




शिवभक्तमाहात्म्यम्

ततः शिवशास्त्रं शिवदीक्षया दीक्षितैश्चतुर्वर्णैरेव पठितव्यम् | 
तदुक्तं सुप्रभेदे -

साधु साधु महाप्राज्ञ यत्त्वया परिचोदितम् |
प्. ३२) शुद्धशैवमिदं तन्त्रं न देयं न प्रकाश्यकम् ||

दीक्षितस्यैव धीरस्य शिवभक्तिपरस्य च |
श्रावणीयं न चान्यत्र कथनं हि प्रशस्यते ||

चतुर्णां शुद्धशैवानां दीक्षया प्रापयेच्छिवम् |
लौकिकाचारमार्गेण सर्वेषां वर्तनं शृणु ||

अध्ययनं चाध्यापनं यजनं याजनं तथा |
शिवमुद्दिश्य यद्द्रव्यं दत्तं तद्दानमेव च ||

प्रतिग्रहं ततो वाथ तस्य षट्कर्म उच्यते |
शिवसद्भावयुक्तस्य शुद्धशैवस्य धीमत || इति ||

मकुटे -

निर्वाणदीक्षितानां तु दातव्यं शिवयोगिनाम् |
अन्येषां तु न दातव्यमिदं तन्त्रमनुत्तममिति ||

काञ्चीपुरमाहात्म्ये च -

ब्राह्मणं वेदविद्वांसं शिवभक्तं जितेन्द्रियम् |
भूतिरुद्राक्षसंपन्नं शिवपूजापरायणम् ||

आगमार्थपरिज्ञाननिरतं शिवधर्मिणम् |
क्षत्त्र्यं वैश्यमपि वा शूद्रं वा प्रतिलोमजम् ||

अनुलोमोद्भवं वापि साक्षादाम्रेशसंश्रयम् |
भक्त्या वित्तानुसारेण गृहक्षेत्रधनादिभिः ||

प्. ३३) वासयेदधिका * * शे चरणाम्भोजभक्तितः |
प्रतिष्ठया तु देवानां यत्फलं तदुदीरितम् ||

तत्फलं सकलं लब्ध्वा मुच्यते भवसागरादिति |

शैवपुराणे -

इदं हि शिवभक्ताय शिवशास्त्रावलोकिने |
शिवदीक्षाविशुद्धाय प्रकाश्यं मुनिपुङ्गवा इति |

तथा किरणवृत्तौ भगवता रामकण्ठाचार्येण | 
अत एवास्य निर्वाणदीक्षा संपन्नेति प्रतीयते |

नादीक्षितानां श्रवणाधिकार इति वक्ष्यतीत्युपक्रम्य यदवाप्य 
नराः सर्व इत्यत्र सर्व इति ब्राह्मणाः क्षत्त्र्या वैश्याः शूद्रा 
म्लेच्छादयोऽपि हीति श्रुत्यधिकारिण एव गरुत्मतोऽधिकारप्रक्रमतः 
सर्वपदस्यानियतार्थत्वादिति व्याख्यातम् | न तु दीक्षाविहीनैः 
पठितव्यम् |

तदुक्तं कामिके -


दीक्षाविहीना विप्राद्यास्त्रिवर्णाः शुद्रजातयः |
पठन्ति शिवशास्त्रं चेद्राजराष्ट्रं विनश्यति ||

चिन्त्यविश्वे -

विप्राद्यदीक्षितेनैव शिवज्ञानं न लेखयेत् |
अदीक्षितसकाशे तु नाध्येतव्यं विशेषत इति ||

प्. ३४) वीरतन्त्रे -

नादीक्षितैस्तु श्रोतव्यं न देयं न प्रकाश्यकम् |
शिष्याणां चैव दातव्यं समासात् कथयामि त इति ||

अन्यत्र च -

पशुना लेखयेन्नैव शिवज्ञानं प्रयत्नतः |
न समीपे पशूनां च कुर्यादध्ययनं बुध इति ||

चतुर्वर्णेष्वपि दीक्षिता एव श्रेष्ठाः | तदुक्तं शैवपुराणे -

गतं शूद्रस्य शूद्रत्वं द्विजत्वं ब्राह्मणस्य च |
शिवसंस्कारसंबन्धाज्जातिभेदो न विद्यते ||

शिवदीक्षाभिजातस्य पूर्वजातिं न चिन्तयेत् |
संप्रतिष्ठितलिङ्गे तु न यथापूर्वभावनेति ||

शिवधर्मे -

स्थावरं जङ्गमं चैव द्विविधं लिङ्गमिष्यते |
स्थावरं स्थापितं लिङ्गं जङ्गमं दीक्षितं विदुः ||

जङ्गमस्यावमानेन स्थावरं निष्फलं भवेत् |
तस्माल्लिङ्गद्वयं प्राज्ञो नावमन्येन सर्वदेति ||

श्रीमत्मतङ्गे -

शिववच्छिव * * * * * * शिवकाङ्क्षिभिः |
संस्कृताश्च शिवैर्मन्त्रैर्गुरुणा मन्त्रमूर्त्तिना ||

प्. ३५) वागीशीगर्भसंभूतास्सर्वे प्राप्तवरा नराः |
यथोक्तशिवसंस्कारपवित्रीकृतमूर्तयः ||

सर्वे समानधर्माणस्तथाप्येष विधीयत इति ||

कामिके -

इन्धनं वह्निसंयोगाद्वृक्षनाम न विद्यते |
गतं शूद्रस्य शूद्रत्वं द्विजत्वं ब्राह्मणस्य तु ||

शिवसंस्कारसंबन्धाज्जातिभेदो न विद्यत इति |

अन्यत्र च -

काञ्चनं राजतं ताम्रं लोहं चेति चतुष्टयम् |
तत्प्रयाति सुवर्णत्वं रसभेदप्रभावतः ||

रससिद्धं यथा ताम्रं न भूयस्ताम्रतां व्रजेत् |
ज्ञानसिद्धस्तथा देही न भूयः शूद्रतां व्रजेत् ||

यथा शुक्तिगतं तोयं मौक्तिकं जायते ध्रुवम् |
न पुनस्तोयतां याति मौक्तिकत्वं न मुञ्चतीति ||

ज्ञानलक्षणसमुच्चये -

वागीशी जननी यस्य व्योमव्यापी पिता शिवः |
मन्त्रैः शिवाध्वरे जातः स शुद्रः स्यात् कथं त्विति ||

मृद्भावना घटादीनां संस्कारान्न कदा यथा |
तथैव पाशहानाच्च न प्राकृत्यस्तु जातयः ||

प्. ३६) नराणां शिवसंस्कारात् शिवत्वं न भवेद्यदि |
न भवेयुस्तदा नूनं द्विजदेवादिदेशिकाः ||

मन्त्रसंस्कारदीक्षाभिः संस्कृतं गुरुणा सदा |
चराचरं प्रपद्येत शिवत्वं तत्क्षणाद् ध्रुवमिति ||

चिन्त्यविश्वे -

शिवलिङ्गे शिलाबुद्धिं कुर्वाण इव पातकी |
श्रेष्ठत्वं विद्यते तस्य दीक्षया तु विशेषतः ||

यस्य चित्तं भवेल्लीनं तस्य जात्यादि न स्मरेत् ||

यस्य चित्तं भवेल्लीनं तस्य जात्यादि न स्मरेत् |
शूद्रजातिं समुद्धृत्य स्वाहान्तेनैव मूलतः ||

स्कन्दकालोत्तरे -

जात्युद्धरणहोमं तु एकैकं तु शतं शतम् |
दहेद्वै शूद्रजातिं तु अनलेन तु षण्मुख ||

सच्छूद्रत्वं योजयित्वा क्रियां वै षोडशं कुरु |
साक्षाद्विप्रत्वमापन्ने पश्चाद्दीक्षां कुरुष्वथ ||

त्रैवर्णिकानामेवं तु कारयेद्विधिना बुध इति ||

कामिके -

नमो वौषट् च शूद्रस्य प्रणवादिविवर्जितम् |
निर्वाणदीक्षितो यस्तु प्रणवेन तु योजयेदिति ||

प्. ३७) मकुटे च -

निर्वाणदीक्षितेन्द्रे प्रणवं तु नियोजयेदिति |

सुप्रभेदे -

यतीनां शुद्धशैवानां मर्त्यमाहेश्वरात्मनाम् |
विशेषभोजनं दानं कुर्यात्तत्रैव शक्तित इति ||

अदीक्षिता यद्यपि शिवभक्ता मुक्तभक्तीतरेऽप्यश्रेष्ठा भवन्ति | 
शिवभक्तलक्षणमुक्तमुपदेशकाण्डे -

शिवभक्ता महात्मानः सन्ति देवेषु केचन |
दैत्येषु यातुधानेषु यक्षगन्धर्वभोगिषु ||

मुनीश्वरेषु मर्त्येषु ब्राह्मणेषु नृपेष्वपि |
ऊरुजेष्वपि शूद्रेषु संकरेष्वपि सर्वशः ||

वर्णाश्रमव्यवस्थाश्च नैषां सन्ति मुनीश्वराः |
केवलं शिवरूपास्ते सर्वे माहेश्वराः स्मृताः ||

अतिवर्णाश्रमाः प्रोक्ताः सर्ववेदेषु सत्तमा इति |

वायव्यसंहितायां -

एवमष्टविधं लिङ्गं यस्मिन् म्लेच्छेऽपि वर्तते |
स विप्रेन्द्रे मुनिः श्रीमान् स यतिः स च पण्डितः ||

न मे प्रियश्चतुर्वेदी मद्भक्तः श्वपचोऽपियः |
तस्मै देयं ततो ग्राह्यं स च पूज्यो यथा ह्यहमिति ||

प्. ३८) वासिष्ठलैङ्गे -

शिवेति वाचं यो नित्यं चण्डालोऽपि वदेन्मुदा |
सह तेन वदेद्वाचं सह तेन वसेत् सदेति ||

वृद्धाचलमाहात्म्ये च -

चिह्नैर्युतो विप्रवरश्च विद्वान्
	यदि श्वपाकोऽपि स एव भक्तः |
नान्यश्चतुर्वेदधरोऽपि पूज्यो
	देयं च तस्मै सशिवस्वरूपः ||

उपदेशकाण्डे -

पापिष्ठस्यापि वै मुक्तिर्भस्मरुद्राक्षधारिणः |
इति सर्वत्र वेदेषु पुराणेष्वागमेष्वपि ||

वहुधा गण्यते लोके सर्वैरपि महात्मभिरिति |

भक्तिलक्षणं चोक्तं सूतसंहितायां -

शिवज्ञानैकनिष्ठानां शिवज्ञानस्य सुव्रत |
दूषकस्य शिरच्छेदः शिवभक्तिः प्रतीयते ||

लेखनं शिवविद्यायाः प्रदानं पुस्तकस्य च |
शिवभक्तिरिति प्रोक्ता शिवशास्त्रविशारदैरिति ||

किरणे -

भोज्यमन्नं त्रयाणां तु शूद्रान्नं न कदाचन |
प्. ३९) शौचाचारसमायुक्ताः शूद्रा ये मद्यपाः शुभाः ||

रुद्रार्चनपरा भक्ता भोज्यन्ते भोग्यजानपीति |

इति शिवभक्तमाहात्म्यम् समाप्तम् ||




आदिशैवादिमाहात्म्यम्

कामिके -

ऋषीणामपि सर्वेषां वक्ष्ये गोत्रविनिर्णयम् |
द्विविधं गोत्रमत्रोक्तं दीक्षोत्थं जातिजं तथा ||

कौशिकः काश्यपश्चैव भरद्वाजोत्थ गौतमः |
अगस्त्योऽत्रिर्वसिष्ठस्तु जमदग्निश्च भार्गवः ||

अङ्गिराश्च मनुश्चाद्यो द्विविधाश्च प्रकीर्तिताः |
शिवसृष्टिसमोपेता मुनयस्तद्विवर्जिताः ||

शिवसृष्ट्यन्विताश्चैते पञ्चवक्त्रेषु दीक्षिताः |
शिवेन तत्कुलोत्थाः स्युः शैवाः सान्तानिका द्विजाः ||

आदिशैवास्तु ते ज्ञेयाः सर्वानुग्राहकाः स्मृताः |

प्. ४०) सुप्रभेदे -

दीक्षितानां द्विजातीनामात्मार्थमनुलोमिनाम् |
परार्थमादिशैवानामात्मार्थसहितं भवेत् ||

कामिके -

वृत्त्यर्थं ये शिवं विप्राः सामान्यास्त्वर्चयन्ति चेत् |
षाण्मासात् पतनं यान्ति यस्मात्तान् परिवर्जयेत् ||

शिवदीक्षाविशुद्धस्य शिवविप्रस्य धीमतः |
शिवाज्ञावशतस्तस्य परार्थे ज्ञानदोषदा ||

शिल्पे -

शिवार्चनं शैवशिवद्विजानां 
	वैघानसं पूजनमेव विष्णोः |
तथार्चयेदन्यमहीसुरश्चे -
	च्चण्डालकं देवलकं वदन्ति ||

अन्यत्र -

अदीक्षितस्तु विप्राणां षाण्मासं पूजयेद्यदि |
षाण्मासात्पतनं यान्ति स वै देवलकः स्मृतः ||

वीरतन्त्रे -

(वृ)भूत्यर्थं सर्वदा कालमादिशैवः शिवं यजेत् |
तच्च स्वधर्मानुष्ठानं न दोषाय प्रकल्पते ||

प्. ४१) अदीक्षितश्चतुर्वेदी शिवलिङ्गं तु न स्पृशेत् |
दीक्षितश्चापि यो विप्रो व्रत्यर्थं तु न पूजयेत् ||

आत्मार्थपूजनं कुर्यात् परार्थं नैव पूजयेत् |

वीरतन्त्रे -

अदीक्षितश्चतुर्वेदी शिवपूजां न कारयेत् |
वृत्त्यै च ये पूजयन्ति दीक्षाविधिविवर्जिताः ||

षाण्मासात्पतनं यान्ति ते वै देवलकाः स्मृताः |
त्रीणि वर्षाणि वृत्त्यर्थं स्थिरलिङ्गेषु दीक्षितः ||

पूजयेद्यदि विप्रस्तु स वै देवलकः स्मृतः |

शैवरत्नाकरे -

अदीक्षितश्च यो विप्रश्चतुर्वेदपरोऽपि वा |
संस्पर्शेद्यदि वा लिङ्गं श्वानो वा स्पृशिते यदि ||

अदीक्षितश्च यो विप्रः कुर्याल्लिङ्गस्य पूजनम् |
अरण्ये निर्जले देशे भवति ब्रह्मराक्षसः ||

चतुर्वेदेष्वहङ्कारी शिवलिङ्गं तु पूजयेत् |
राजराष्ट्रा विनश्यन्ति तस्य ग्रामो विनश्यति ||

योऽर्चयेत् मन्त्रपूर्वं तु सर्वे देवलकः स्मृतः |


प्. ४२) योगजे -

अदीक्षितश्चतुर्वेदी परार्थपूजां न कारयेत् |

सन्ताने -

अदीक्षितोऽपि यो विप्रः षाण्मासं तु शिवं स्पृशेत् |
सोऽपि देवलकः प्रोक्तो स नार्हो देवपूजने ||

दीक्षितश्चापि यो विप्रो वृत्त्यर्थं वत्सरत्रयम् |
पूजयेद्यदि देवेशं सोऽपि देवलको भवेत् ||

मकुटे -

विप्रक्षत्रियविट्शूद्रा दीक्षिताश्च प्रवेशकाः |
आत्मार्थयजनं कुर्युर्न कुर्युस्तु परार्थकम् ||

अंशुमति -

विप्रक्षत्रियवैश्याश्च शूद्राश्चैव तु दीक्षिताः |
आत्मार्थयजनं कुर्युर्न कुर्युस्तु परार्थकम् ||

चातुर्वर्णोद्भव * णामर्चनं तु विशेषतः |

कामिके -

शिवाय शिवविप्रेभ्यो दद्याद्गां दक्षिणान्विताम् |
दशनिष्कं तदर्धं वा तदर्धं निष्कमेव वा ||

तत्रैव 

परार्थयजनं कार्यं शिवविप्रेण नित्यशः |
धार्मिकः कथ्यते नित्यमादिशैवो द्विजोत्तमः ||

प्. ४३) अन्येषां स्वार्थमेवं स्यात् कुर्युश्चेत्कर्तृनाशनम् |
शिवसृष्टिं विना ये तु जायन्ते ब्रह्मणो मुखात् ||

ते सामान्या ने तेषां तु परार्थेष्वाधिकारिता |
यदि मोहेन कुर्वीरन् राज्ञो राष्ट्रस्य नाशनम् ||

तत्रैव -

तस्मात्परार्थमात्मार्थं * * पनं * * पनं तथा |
शिवविप्रेण कर्तव्यमन्येषां स्वार्थमेव हि ||

परार्थमपि कुर्याच्चेल्लोभेन नृपतेस्तदा |
तद्राष्ट्रस्य विनाशः स्यादचिरेण न संशयः ||

तत्रैव -

विपरीतक्रियां दृष्ट्वाप्यौदासीन्यात् करोति यः |
स राजा क्षयमाप्नोति नात्र कार्या विचारणा ||

तस्मादाचार्यवर्येण पञ्चगोचरवर्तिना |
शैवागमपरिज्ञानपारगेण क्रियावता ||

क्रिया निर्वर्त्यमाना स्यात् स्वस्वराष्ट्राभिवृद्धये |

तत्रैव -

शान्तिकं पौष्टिकं कर्म कार्यं राज्ञां विशेषतः |
अन्येषामपि सर्वेषामाभिचारादिकं तु वा ||

प्. ४४) विधेयं धर्मानुष्ठेन सान्तानिकपरेण तु |
तेनैवानुष्ठितं कर्म कामदं सर्वदा नृणाम् ||

तत्रैव -

आदिशैवेन कर्त्तव्या न चान्यैश्च विशेषतः |
अन्यश्चैव कृता चेत्तु निष्फला सा भवेत्तथा ||

तत्रैव -

आदिशैवस्य कर्त्तव्यमात्मार्थं च परार्थकम् |
स्थापनं यजनं चैव आदिशैवार्हकं भवेत् ||

अन्येन यत् कृतं कर्म आभिचारमिति स्मृतम् |

तत्रैव -

आदिशैवेन कर्त्तव्यं प्रतिष्ठाद्यर्चनान्तकम् |
अन्यथा कारयेद्यस्तु निष्फलं तदवाप्नुयात् ||

सुप्रभेदे -

चर्यापादे तु यन्नोक्तं सामान्यश्वेतवच्चरेत् |
तच्च बोधायने सूत्रे दृष्ट्वा कर्म समाचरेत् ||

तस्माद्बोधायनेनोक्तं तेषां सूत्रमुदीरितम् |
आदिशैवा इमे प्रोक्ताः संक्षेपान्न तु विस्तरात् ||

योगजे -

आदिशैव इति प्रोक्तः स शिवब्राह्मणो गुरुः |
प्. ४५) देशिकः साधकश्चैव तस्य पर्यायवाचकाः |

आदावेव तु शैवत्वादादिशैव इति स्मृतः |
शिवेन दीक्षितत्वाच्च शिवब्राह्मण उच्यते ||

सर्वेषां तु गुरुत्वाच्च गुरुरित्यभिधीयते |
देश आदिश्यते येन स देशिक इति स्मृतः ||

लिङ्गस्थापनयोग्यत्वात् स्थापको नाम कीर्त्तितः ||

तत्रैव -

आदिशैव इति प्रोक्तः स शिवब्राह्मणो गुरुः |
आदिशैवेन दीक्ष्याः स्युर्महाशैवा न शैवकाः ||

महाशैवं तु विप्राणां नृपाणामनुशैवकम् |
वैश्यानां भोगशैवं चान्तरशैवं तु शूद्रकम् ||

आदिशैवादिशैवानामादिशैवो गुरुर्भवेत् |

कामिके -

आदिशैवकुले जातः श्रेष्ठः स्यात् स्थापनादिषु |
विप्रादयश्चतुर्वर्णा अपि यो * * * कर्मणि ||

दीक्षायां सर्वमर्त्यानां प्रतिष्ठा परमथोत्सवे |
स्नपने प्रोक्षणेऽन्यत्र प्रायश्चित्तेऽभिषेचने ||

व्याख्यानादौ च युक्तः स्यात् स्वार्थे वाथ परार्थके |
सर्वदेवार्चने चैव आदिशैवो गुरुर्मतः ||

प्. ४६) मकुटे च -

चतुवर्ण्यस्य (चा-) दीक्षायां विशेषब्राह्मणो गुरुः |
विप्रक्षत्रियविट्शूद्रादीक्षिताश्च प्रवेशकाः ||

आत्मार्थयजनं कुर्युर्न कुर्युस्तु परार्थकम् |
ऊर्ध्वशैवेन कर्त्तव्यमात्मार्थं च परार्थकम् ||

ऊर्ध्वशैव इति प्रोक्तः स शिवब्राह्मणो गुरुः |

कारणे -

पञ्चशैवाः समाख्याताः सिद्धान्ते तु प्रजापते |
प्रथमोऽनादिशैवः स्यात् स शैवस्तु सदाशिवः ||

आदिशैवो द्वितीयस्तु शिवश्वेतः स उच्यते |
आदौ सदाशिवेनैव दीक्षितस्त्वादिशैवकः ||

कौशिकः काश्यपश्चैव भरद्वाजोऽथ गौतमः |
अगस्त्यश्चैव पञ्चैते पञ्चवक्त्रेषु दीक्षिताः ||

कौशिकः शिवमूर्त्या तु दीक्षितः शिवगोचरः |
काश्यपस्त्वीश्वरेणैव शिवागोचरसंस्थितः ||

ईशानेन भरद्वाजो दीक्षितो ज्योतिगोचरः |
गौतमो ब्रह्ममूर्त्या तु सावित्री गोचरः स्मृतः ||

अगस्त्यश्चोर्ध्ववक्त्रेण दीक्षितो व्योमगोचरः |
ऋषीणां चैव पञ्चानां गोचरत्वं प्रकीर्त्तितम् ||

प्. ४७) आदिशैवा इमे प्रोक्ता गोचरं कुलमुच्यते |
कुलेष्वेतेषु सञ्जाता स्थापनादिक्रियार्हकाः ||

सदा प्रवर्तकास्त्वेते आदिशैवा इति स्मृताः |
तृतीयस्तु महाशैवः स शैवो विप्र उच्यते ||

चतुर्थमनुशैवं च नृपवैश्यौ तु तौ स्मृतौ |
पञ्चमोऽन्तरशैवस्तु स शूद्रश्चेति कथ्यते ||

शिवस्त्वनाश्रितः प्रोक्त आदिशैवस्तमाश्रितः |
आदिशैवाश्रिताः प्रोक्ता महाशैवानुशैवकाः ||

स्वायम्भुवे -

सिद्धान्तेषु समाख्याता पञ्चशैवाश्चतुर्मुख |
अनादिशैवः प्रथमो ह्यादिशैवो द्वितीयकः ||

तृतीयस्तु महाशैवश्चतुर्थश्चानुशैवकः |
कृष्णस्त्वान्तरशैवः स्यात् प्रोच्यते तेऽधुना क्रमात् ||

स शिवो नाश्रितः प्रोक्तश्चादिशैवस्तमाश्रितः |
अनाद्याद्यादिशैवाश्च दीक्षितास्त्वादिशैवकाः ||

महाशैवादयस्त्वन्ये ते विप्राद्याः प्रवेशकाः |
प्राप्ता प्रविश्य यस्मात्तु शिवतां चतुरानन ||

तस्मात् प्रवेशकेत्युक्ताश्चाम्रलेपनतवाम्रवत् |
प्रवेशकेति नामापि सामान्यं तेषु पद्मज ||

प्. ४८) सुप्रभेदे -

मर्त्यानां मलनाशाय तेषां मुक्त्यर्थमेव च |
परार्थपूजनार्थाय परेषां शोधनाय च ||

स्थापनप्रोक्षणं दीक्षाविधानकरणाय च |
ये शिवान्निर्मितास्तेन शिवेन परमात्मना ||

ते शैवा ब्रह्मवक्त्राच्च मत्यलोकं गता(ः) क्रमात् |
काश्यपादिकनामैश्च ऋषिरूपैश्च कीर्त्तिताः ||

आदौ शिवत्वमस्तीति आदिशैवा उदीरिताः |
शिवेन दीक्षिताः श्वेतास्ते शिवब्राह्मणाः स्मृताः ||

सव्योमाः परमाचार्याः विप्रोत्तमशिवोत्तमाः |
द्विजोत्तमोत्तमाश्चैव शिवः श्वेताः शिवात्मजाः ||

तेषां पर्यायनामानि संक्षेपात् कथितानि ते |

तत्रैव -

अनुशैवांस्तु वक्ष्येऽहं दीक्षिताः ब्राह्मणास्त्विमे |
अनुशैवाः क्रमेणोक्ता अन्तराश्च ततः शृणु ||

क्षत्रियाद्यास्त्रयो वर्णाः शैवास्तेऽन्तरसंज्ञकाः |
आदिशैवानुशैवैर्वा दीक्षा संपद्यते क्रमात् ||

एवमन्तरशैवानां लक्षणं च समासतः |
तेषामन्तरशैवानामनुशैवो गुरुर्भवेत् ||

प्. ४९) तेषां चैवानुशैवानामादिशैवो गुरुर्भवेत् |
सर्वेषां गुरुरित्युक्तः शिवः श्वेतः शिवात्मकः ||

पूर्वं ब्रह्ममुखेष्वेव श्वेत * * समुद्भवः |
ततः श्वेताः समुत्पन्नाः सामान्यश्वेतकाः स्मृताः ||

शिवसृष्ट्या समुद्भूता ब्रह्मवक्त्रचतुष्टयात् |
ये भूमौ ब्राह्मणा जातास्ते शिवब्राह्मणाः स्मृताः ||

शिवसृष्ट्या विना यस्माज्जायन्ते केवलं मुखात् |
सामान्यब्राह्मणांस्तांस्तु दीक्षया प्रापयेच्छिवम् ||

तत्रैव -

ततस्तु दीक्षितान् शिष्यान् ब्राह्मणादिक्रमेण तु |
आचार्यलक्षणोपेतः शिवसिद्धान्तवत् सुधीः ||

आदिशैवः सुसंसृष्टः सर्वेषां च गुरुत्तमः |

वीरागमे -

विप्रक्षत्त्रियविट्शूद्रा दीक्षिताश्चापि देशिकैः |
आत्मार्थयजनं कुर्यान्न कर्तव्यं परार्थकम् ||

कारणे -

महाशैवानुशैवाश्च तथैवान्तरशैवकाः |
आत्मार्थयजनं कुर्युर्न कुर्युर्न कुर्युस्तु परार्थकम् ||

प्. ५० सुप्रभेदे -

दीक्षितानां द्विजादीनामात्मार्थमनुलोमिनाम् |
परार्थमादिशैवानामात्मार्थं च समर्चनम् ||

तत्रैव -

अथातः संप्रवक्ष्यामि आचार्यस्य तु लक्षणम् |
फलपाकविधिं ज्ञात्वा शिवभक्तिर्भवेद्यदा ||

* * प्रवर्तते पुंसा लिङ्गसंस्थापने रतिः |
आचार्यं पूर्वमन्विच्छेन्मूर्त्तिपांस्तदनन्तरम् ||

आदिशैवकुलोद्भूतः पञ्चगोचरसंस्थितः |
सर्वशास्त्रार्थतत्त्वज्ञः शिवज्ञानविशारदः ||

ईदृग्भूतस्तु यो विद्वान् स्थापनादी न कारयेत् |
स एव स्थापको वत्स नेतरः सर्वधा विभोः ||

अनुशैवादिभिर्नैव स्थापनादी न कारयेत् |
कर्मिणामादिशैवस्य कर्त्तव्यं स्थापनादिकम् ||

अन्यथा तु कृते राज्ञस्त्वभिचारकमेव तत् |
न तद्गृह्णीत देवेशो न फलं जायते यतः ||

तत्रैव -

आदिशैवाङ्गकैर्युक्तान् विधिज्ञान् मन्त्रसंयुतान् |
शिवव्रतधरान् मुख्यान् शैववेदविशारताम् ||

प्. ५१) शतमष्टोत्तरं वापि आदिशैवान् प्रगृह्य च |
स्थापनादिक्रियाः सर्वास्त्वादिशैवेन कारयेत् ||

दीक्षामाज्ञां च सर्वेषां कारयेद्विधिचोदितः |

कामिके -

गुरुर्मूर्तिधरैः सार्धं होमकर्मसमारभेत् ||

पूर्वोक्तभूषणोपेतस्त्वादिशैवकुलोद्भवः |

तत्रैव गौरीकल्याणपटले -

शिवद्विजकुलोद्भूतः समधीतशिवागमः |
सोष्णीषश्चोत्तरीयश्च धृतः सर्वाङ्गलक्षणः ||

ध्यात्वोद्धृत्योदकं दद्यात् कराभ्यां करकेण च |

तत्रैव शताभिषेकपटले -

ब्राह्मणं क्षत्रियं वैश्यं शूद्रं चैव मयापि वा |
अनुलोमसमुद्भूतं विशेषात् भूपतिं द्विजाः ||

राजस्त्रियं वा सामन्तममात्यं वा पुरोहितम् |
तत्तज्जातिसमुद्भूतां स्त्रियं वा शिवविप्रजः ||

पञ्चाङ्गभूषणोपेतस्त्वभिषेकं समाचरेत् |

तत्रैव -

स्नात्वा समाप्य सन्ध्याद्याः कृतनित्यो गुरुत्तमः |
पञ्चगोचरसंजातः सोष्णीषः सोत्तरीयकः ||

प्. ५२) पञ्चाङ्गभूषणोपेतो द * णो हृष्टमानसः |

तत्रैव नैमित्तिकपूजापटले -

उपयुक्तं महद्द्रव्यं यागे स्वर्णाम्बरादिकम् |
आचार्यायैव दातव्यं * * गोचरवर्तिने |

स्वायम्भुवे -

योगपूजाविधानज्ञः शिवद्विजकुलोद्भवः |
पूजां कृत्व तु विधिवन्नटेशस्य विशेषतः ||

सुप्रभेदे -

आचार्य आदिशैवस्तु सकलीकृतविग्रहः |
पुण्याहं वाचयित्वा तु प्रोक्षयेत् पञ्चगव्यकैः ||

कर्षयेच्छिवमन्त्रेण प्रागुदक्प्रणवान्महीम् |

कामिके -

यस्य राज्ञः शिवज्ञानव्याख्यानं वर्तते द्विजाः |
तद्राष्ट्रं वर्धते नित्यं स नराधिप ऊर्जितः ||

राजराजगुरुत्वे च सेनापत्येऽन्यकर्मणि |
पुरोहितत्वे सर्वस्य राजकार्यस्य दर्शने ||

शुद्धशैवो भवेद्योग्यः स चेत् शान्तानिकेश्वरः |

प्. ५३) तत्रैव -

सृष्ट्यनन्तरकाले ये दीक्षिताः कौशिकादयः |
शिवेन तत्कुलोत्थाः स्युः शैवाः सन्तानिका द्विजाः ||

सान्तानिकाश्च विज्ञेयाः सर्वानुग्राहका मताः |
चीर्णा चर्याव्रते वा तद्वियुक्तास्तु वा मताः ||

शिवद्विजकुलोत्था ये ते वै माहेश्वरा जनाः |

वीरतन्त्रे -

शिवद्विजास्तु विप्रेन्द्रा आदिशैवा इति स्मृताः |
कश्यपः काश्यपश्चैव भारद्वाजोऽत्रिरेव च ||

गौतमश्चैव पञ्चैते पञ्चवक्त्रेषु दीक्षिताः |
तेषामृषीणां विप्रेन्द्र जातानां च पुनः पुनः ||

शिवद्विजानां दीक्षादौ ----------------------------- |
मदर्चनार्थं तेषां च दीक्षा शुद्ध्यर्थमिष्यते ||

कामिके -

उत्सवाद्यङ्गकॢप्तं च देवतावाहनादिकम् |
तत्काले मूललिङ्गादिपूजनं नित्यहोमकम् ||

अनेकनरनिर्वर्त्यं कथमेकः करोत्यहो |
* * * महाप्राज्ञाः समाधिं कथयाम्यहम् ||

प्. ५४) नित्यनैमित्तिके काम्ये यत्कर्मैकालयस्थितम् |
एकाचर्येण कर्तव्यमेति साधूदितं मया ||

देशिकस्यास्य पुत्रो वा पौत्रो वा तस्य बान्धवः |
तद्दीक्षितास्तदादेशभया विभ्रा * * न्नराः ||

आदिशैवकुले जाताः ब्राह्मणः क्षत्रिया विशः |
शूद्रा ये वानुलोमास्ते गन्धर्वा नर्तकादयः ||

रूद्रकन्याश्च मद्दास्यस्तदाज्ञापालका यदि |
तैरप्यनुष्ठितं कर्म देशिकानुष्ठितं भवेत् ||

सूक्ष्मे -

आदिशैवेन कर्तव्यं प्रतिष्ठास्थापनादिकम् |
अनुशैवादयः सर्वे आत्मार्थविषये क्रमात् ||

समयीपुत्रकश्चैव साधको मूर्त्तिधारकः |
गुरोराज्ञावशात् कुर्याद्देशान्तरगतो यदि ||

योगजे -

भवेत् कर्मान्तरे विघ्न आचार्येऽप्यगुणे यदि |
तस्य पुत्रेण शिष्येण कर्तव्यं तदनुज्ञया ||

कारणे -

गुरुणाकरणस्यैव विरोधे सति तत्र तु |
सा क्रिया तस्य शिष्येण कर्तव्या तेन शास्त्रतः ||

प्. ५५) कामिके -

शिवाश्रितस्य तत्प्रोक्तं ब्राह्मणस्य शिवागमे |
क्षत्रियादित्रयाणां च नार्चनं तु परार्थकम् ||

कामिके -

तस्मात्परार्थमात्मार्थमात्मार्थस्नपनं तथा |
शिवविप्रेण कर्तव्यमन्येषां स्वार्थमेव हि ||

परार्थमपि कुर्याच्चेल्लोपेन नृपतेस्तदा |
तद्राष्ट्रस्य विनाशः स्यादचिरेण न संशयः ||

वीरतन्त्रे -

आदिशैवकुले जातः स वै देशिक उच्यते |
आदिशैवेन कर्तव्यं प्रतिष्ठाद्यर्चनान्तकम् ||

अन्यथा कारयेद्यस्तु अभिचाराय चैव हि |


तत्रैव -

तेषामृषीणां वंशेषु जाता ये तु शिवद्विजाः |
पुनर्दीक्षां न कुर्वन्ति कर्तव्यां * * त्तु निष्फला ||

कारणे -

उत्सवं कारयेत्पश्चाद्यावत्सप्तदिनावधि |
एकाहमुत्सवं वापि कारयेद्देशिकोत्तमः ||

प्. ५६) आरम्भादन्तमेवं तु एकदेशिकता भवेत् |
आचार्यस्य अभावे तु मूर्तिपेन तु कारयेत् ||

यागोपकरणं सर्वं देशिकाय प्रदापयेत् |

अन्यत्र -

आदिशैवान्वयोद्भूतः शिवदीक्षाभिषिक्तकः |
पञ्चगोचरसम्भूतः शैवानुष्ठानतत्परः ||

ईदृशं गुरुमासाद्य प्रणयेत् स्थापनादिकम् |
मूर्तिपास्तादृशाः प्रोक्ताश्चानयेद्धोमकर्मणि ||

कामिके -

सिद्धान्तशास्त्रतश्चैव शिवविप्रैर्यथाक्रमम् |
शास्त्रान्तरैश्च यत्स्थाप्य लिङ्गं तदुभयात्मकम् ||

पूजनीयं नृपग्रामयजमानाभिवृद्धये |
शैवः सर्वाधिकारी स्यात् स्वकीये च परत्र च ||

शैवाः सर्वेषु * * न्ति ये गृहस्था द्विजोत्तमाः |
यामले मान्त्रतन्त्रे च कापाले पाञ्चरात्रके ||

बौद्धे वा चार्हते चैव लागुडे वैदिकेऽपि च |
अन्येष्वपि च मार्गेषु तत्तच्छास्त्रोक्तमार्गतः ||

शैवाः कुर्वन्ति दीक्षाद्यं तल्लिङ्गस्थापनादिकम् |

तदेवं सान्तानिकशिवद्विजाः सर्ववर्णपूज्यानां ब्राह्मणानां 
प्. ५७) च परार्थपूजानिषेधवचनानि प्रदर्शितानि |
तथापि क्वचित्सुप्रभेदाजितागमादिके 
कथञ्चिद्भक्तिप्रकर्षाकृष्टविधे शिवदीक्षितानां महाशैवानां 
परार्थपूजा प्रतिपादिता |

यथा सुप्रभेदे -

दीक्षया प्रापिता यस्मादनुशैवास्तु कीर्त्तिता 

इत्युपक्रम्य 

स्वार्थं वा तु परार्थं वा पूजयेत्तु विशेषतः |

अजिते -

शिवाश्रितस्य तत्प्रोक्तं ब्राह्मणस्य शिवागमे |
क्षत्रियादित्रयाणां च नार्चनं तु परार्थकम् ||

हालास्यमाहात्म्ये -

दीक्षाविहीना विप्राश्च महालिङ्गस्य तस्य तु |
अर्चनायामनर्हाश्च क्षत्रियाश्चापि दीक्षिताः ||

ते सर्वे कारयामासुरन्यैरन्यैस्तु भूसुरैः |

अन्यत्र -

तन्मध्ये वै पुनर्दीक्षां शैवमासाद्य पूजकाः |
कर्तुमात्मपरार्थं ते पूजामर्हन्ति वै द्विजा इति || 

प्. ५८) ततोऽयमत्र विवेकः |

	वैदिकी शैवी चेति पूजा द्वेधा | तत्र शैवी परार्थपूजा 
वैदिकेषूक्ता यद्यपि प्रोक्तप्रकारेण 
परिपाकदीक्षामुमुक्षुविषयाप्यर्चनाङ्गशिवदीक्षितानामेव 
महर्षिमहाशैवानां केवलं वैदिकी परार्थपूजा च | केवलं 
वैदिकानां बोधायनसूत्रोक्तप्रकारेण कर्तव्या यद्यपि 
शिवागमोक्तशिवदीक्षाविधुरत्वेनादीक्षितानां 
वैदिकपाशुपतादिषूक्तप्रकारेण कथञ्चिच्छिवदीक्षितानामेव | 
सर्वधा नादीक्षितानां 
कर्षणादिप्रतिष्ठान्तोत्सवादिप्रायश्चित्तान्तकर्मणां 
शिवागमसापेक्षत्वेनादीक्षितानां शिवागमेऽनधिकारात् | 
तत्सापेक्षत्वं च वेदोपबृंहणे सूतसंहितादिपुराणे प्रोक्तम् |

आगमेनैव शास्त्रेण प्रोक्तलक्षणलक्षितम् |
आदावश्रद्धया विप्राः शिवलिङ्गं समाहिताः ||

ब्रह्मोत्तरखण्डे -

आगमोक्तेन विधिना पीठमामन्त्रयेत् सुधीः |

स्मृतौ च -

केचिद्वेदविदश्चापि तान्त्रिकेणाध्वना सुरान् |
अभ्यर्च्य सिद्धिमायान्ति काङ्क्षन्तश्च ततः फलम् ||

प्. ५९) तथैव वैदिकपरार्थमीमांसायां 
श्रीमदापदुद्धारणदीक्षितैरपि शिवागमशिवदीक्षासापेक्षत्वं 
सूचितम् | प्रधानप्रकृष्टकर्माधिकारिभिः साकल्येन प्रवृत्ते 
सत्यप्रधानेन तथाभूतं कर्म न कार्यस्तथा कृतं 
कर्मप्रोक्तसर्वदोषकृत्तथा मीमांसान्यायाच्च पूजासु 
शिवतान्त्रिकीपूजा मुख्या | तत्र मुख्याधिकारिणां 
शिवब्राह्मणानामभावे वैदिकेन वैदिकीं शिवपूजां 
कथञ्चिद्राजा कारयेत् | वैदिकपरार्थपूजाप्रकारश्च पौराणिकः 
प्रोल्लिख्यते |

कलिदोषेण मर्त्यानां महामोहो भविष्यति |
वेदमार्गरतिः शुद्धा न भविष्यति सर्वधा ||

वेदबाह्येषु मार्गेषु श्रद्धां कुर्वन्ति सन्ततम् |
अल्पायुषो भविष्यन्ति दरिद्राश्च विशेषतः |||

आधिव्याध्यस्त्रशस्त्राद्यैर्व्याघ्रचोरादिभिस्तथा |
त्यक्तवर्णाश्रमाचारा नष्टोपायविशेषतः ||

भूयो भूयो भविष्यन्ति विवशात् सर्वयोनिषु |
मामुक्तलक्षणं साम्बं राजराष्ट्रविवर्धये ||

प्रतिष्ठाप्य नदीतीरे प्रणवेनैव केवलम् |
गन्धपुष्पादिभिर्दिव्यैः सार्वभौमो भवेद्ध्रुवम् ||

प्. ६०) विचित्रमालयं कुर्यात् प्राकारैर्गोपुरैर्युतम् |
नृत्तगीतादिकं दद्यात् त्रिसन्ध्यं शुद्धमोदनम् ||

षण्मुखं वायुकोणे च नैऋते च विनायकम् |
स्थापयित्वार्चयेन्नित्यं राजराष्ट्राभिवृद्धये ||

द्विजैराराधनं कार्यं राजराष्ट्राभिवृद्धये |
राजा विजयमाप्नोति तत्रैव मम पूजनात् ||

आयुरारोग्यसम्पन्नो भवेन्मुक्तो भविष्यति |
शत्रवश्च विनश्यन्ति देवि राज्ञो न संशयः ||

धनधान्यसमृद्धं स्यात् राष्ट्रं सर्वत्र सर्वदा |
काले कालेऽभिवृद्धिः स्यात् सर्वत्र मम पूजया ||

वर्णाश्रमसमाचारनिरताः सर्वमानवाः |
भविष्यन्ति न सन्देहस्तत्र मामर्चयेत्ततः || इति |

तदेवं शिवब्राह्मणव्यतिरिक्तब्राह्मणानामपि 
कथञ्चित्परार्थपूजा भाषितापि गौणवृत्त्येति मन्तव्या |

इति शैवाचार्यमाहात्म्यं समाप्तम् ||




अथ चतुर्वर्णशैवाचार्यविधिरुच्यते | तदुक्तं शैवपुराणे -

शिवशास्त्रसमायुक्ताः पशुशास्त्रपराङ्मुखाः | 
ब्राह्मणादिचतुर्वर्णा आचार्यास्तु प्रकीर्तिताः ||

प्. ६१) कामिके -

स्वार्थेऽष्टौ चललिङ्गस्य प्रतिष्ठायां त्रयस्त्विमे |
शूद्रोऽपि शूद्रदीक्षायां स्वार्थे च चलसंज्ञक इति ||

सुप्रभेदे -

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राः शुद्रकुलोद्भवाः |
आचार्यास्ते तु विज्ञेया नान्येषां तु कदाचनेति ||

तत्रैव जातिनिर्णये -

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्चैव प्रकीर्त्तिताः |
एतेषां चातुर्वर्णानामाचार्यत्वं नियोजयेदिति ||

सर्वज्ञानोत्तरे -

ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राः शुद्धास्तु साधकाः |
स्ववर्णादानुपूर्व्येण आचार्याश्च षडाननेति ||

चिन्त्यविश्वे -

विप्रादिषु चतुर्ष्ववमनुलोमादिषट्सु च |
एतेषां दशजातीनामाचार्यत्वं विधीयत इति ||

सर्ववर्णानतो विप्रः क्षत्रियस्त्रितयं गुरुः |
वैश्यशूद्रौ द्वयं चैकं दीक्षयेद् दृक्क्रियार्थवित् ||

ब्राह्मणः सर्वजातीनां सदानुग्राहकः स्मृतः |
स्वजातिपूर्वमाचार्यास्त्रयः शेषा नृपादय इति || 

प्. ६२) तथा षट्सहस्रिकायां -

चतुर्णामपि वर्णानामाचार्यत्वमिहोदितम् |
ब्राह्मणादिचतुष्कस्य द्विजोऽनुग्राहकृन्मतः ||

त्रयाणां क्षत्रियो द्वाभ्यां वैश्यः शूद्रस्त्वयोनिजे |
एवं चानुग्रहः कार्यश्चतुर्भिरपि देशिकैरिति ||

किरणे गरुडः -

मध्ये वर्णचतुष्कस्य गुरुत्वं कस्यचिद्वद |

ईश्वरः -

चतुर्णामपि वर्णानामाचार्यत्वमिहोदितम् |
ब्राह्मणादिचतुष्कस्य द्विजोऽनुग्राहकृन्मतः ||

त्रयाणां क्षत्रियो द्वाभ्यां वैश्यः शूद्रस्त्वयोनिज | इति |

पुनः कामिके च -

नित्यादित्रितयं कार्यं चतुर्भिरत(वि) चारतः |
वैश्वदेवं तथा सन्ध्यां शूद्रस्त्यक्त्वात्ममयीमिति ||

कालोत्तरे -

अभिषिक्तोऽयमेवं हि ब्राह्मणः क्षत्रियोऽथवा |
वश्यो वाप्यथ शूद्रो वा प्रतिष्ठाद्यधिकारिणः ||

ननु चतुर्थविषयगुरुत्वप्रतिपादकप्रदर्शवचनानां 
प् ६३) नैष्ठिकशूद्रविषयत्वमस्तु | न तु गृहस्थविषयत्वम् | 

तदुक्तं कामिके -

शूद्रोऽपि शूद्रदीक्षायां स्वार्थे च चलसंज्ञके |
बाणलिङ्गे क्षणे वापि स्थापको यदि नैष्ठिकः ||

शूद्रस्यापि गृहस्थस्य नित्येऽष्टावेव योग्यता |
अभिषेकेऽप्ययोग्योऽयं किं पुनः स्थापनादिष्विति ||

सत्यं श्रोतुरभिप्रेताधीनमिदं वचनं क्वाचित्कम् |

अन्यथापि भूयासामिति न्यायादपार्थकमेव | तथा च वाक्यविदः - 
विप्रतिषिद्धधर्मसमवाये भूयसां स्यात् |

सधर्मत्वं लौकिके -

त्यजेदेकं कुलस्यार्थे ग्रामस्यार्थे कुलं त्यजेत् |

ग्रामं जनपदस्यार्थे आत्मार्थे पृथिवीं त्यजेदित्यादि 
पुराणविप्रतिपत्तिपरिहारे तत्र भवता स्कान्दरातेनाप्युक्तोऽयं 
न्यायः आर्षेण वा विप्रतिषिद्धं मार्यं संयुक्तेन नेतव्यं 
युज्यमानं नेतव्यमल्पं बहुना तथैव सतां प्रवृत्त्या पथिकेन 
चान्यदिति | शूद्रगृहस्थानां गुरुत्वं सिद्धमेव | नैष्ठिकस्त्वधमो 
ज्ञेय इत्यादिनैष्ठिकस्याधमत्ववचनमप्युक्तन्यायेन परिहरणीयः | 
तदुक्तं पराख्ये -

प्. ६४) गृहस्थः सर्ववर्णेषु श्रेष्ठो गुरुरुदाहृतः |
नैष्ठिकस्त्वधमो ज्ञेयो भौतिकस्तु विशेषत इति ||

कालोत्तरे -

चतुर्णामपि वर्णानां लिङ्गिनां गृहिणामपि |
आचार्यत्वं शिवेनास्मिन् सिद्धान्ते प्रतिपादितमिति ||

उत्तरकामिके -

चातुर्वर्ण्यगृहस्थानामाचार्यत्वं विशेषतः |
अथवा ब्रह्मचारीणामाचार्यत्वं विशेषत इति ||

षट्सहस्रिकायां -

शृणु षण्मुख तत्त्वेन भोगमोक्षौ यथास्थितौ |
ब्रह्मचारी गृहस्थश्च द्विविधो देशिकोत्तमः ||

दीक्षाप्रतिष्ठयोरेतौ उभावप्यधिकारिणौ |
किं तु मोक्षैकयुक्तानां विभूतिविमुखात्मनाम् ||

ब्रह्मचारी गुरुर्ज्ञेयो गृहस्थश्चोभयात्मनाम् |
गृहस्थादितरेषां तु नास्ति भोगाधिकारिता ||

त * * ग्रणी गुरुः कार्यो भोगमोक्षोभयार्थिभिरिति |

तथा सन्ताने -

गृहस्थश्चोत्तमो विद्यात् ब्रह्मचार्यधमो भवेदिति |

प्. ६५) सुप्रभेदे -

गृहस्थश्चोत्तमो ज्ञेयो भौतिकब्रह्मचार्यपीति |

वीरतन्त्रे -

* * त्तमं विद्यादथवा ब्रह्मचारिणः |
सान्तानिकगृही श्रेष्ठो गृहस्थस्तदभावतः ||

भौतिको ब्रह्मचारी वा देशिको गृहमेधिनाम् |
नैष्ठिको नैष्ठि * * स्यात् भुक्तौ मुक्तौ क्रमान्मत इति |

किरणे -

सान्तानिको गुरुः प्रोक्तो गृहस्थो देशिकोत्तमः |
गृहस्थं चोत्तमं विद्यात् अथवा ब्रह्मचारिणम् ||

गृहस्थो देशिकः श्रेष्ठो भोगमोक्षप्रसिद्धय इति |

कामिके -

सृष्ट्यनन्तरकाले ये दीक्षिताः कौशिकादयः |
शिवेन तत्कुलोत्थाः स्युः शैवाः सान्तानिका द्विजाः ||

सान्तानिकगुरुः श्रेष्ठो गृहस्थस्तदभावतः |
भौतिको ब्रह्मचारी वा देशिको गृहमेधिनाम् ||

नैष्ठिको नैष्ठिकेषु स्यात् भुक्तिमुक्तिक्रमान्मतः |
भुक्तिमुक्तिप्रसिद्ध्यर्थं गृहस्थो गुरुरिष्यते ||

प्. ६६) तत्रैव -

महापुरस्य सौम्यायामभिषिञ्चेद्द्विजानथ |
पूर्वायां क्षत्रियान् ब्रह्मन् वैश्यान् दिशि यमस्य तु ||

शुद्रांस्तु पश्चिमाशायां सर्वान् वा * * * त् स्थितानिति |
सर्वलक्षणहीनोऽपि ज्ञानवान् गुरुरिष्यते ||

वर्णावर्णविचारो यः स नरः पातकी भवेदिति ||


इति चातुर्वर्णशैवाचार्यमाहात्म्यं समाप्तम् ||




चातुर्वर्णसन्यासविधिः

चिन्त्यविश्वे -

यतयस्त्रिविधा ज्ञेयास्तपस्वी विदुषस्तथा |
विद्वानिति त्रिधा प्रोक्तास्तेषां लक्षणमुच्यते ||

तपोनिष्ठस्तपस्वीति तस्य वृत्तिस्तु सुव्रत |
नाध्येतव्यं न संकल्पो न श्रोतव्यं कदाचन ||

शिष्याणां संग्रहं चैव नैव विद्याप्रकाशकः |
न वदेत् संस्कृतां भाषां न दण्डी न कमण्डलुः ||

लिङ्गमक्षकमभ्यर्च्य भक्तिमात्रेण संयुतः |
एकाकी वृक्षमूले वा वने वा जनवर्जिते ||

प्. ६७) जनाद्भीतिसमायुक्तो वसेद्बाहूपधानकः |
वसनं येन केनापि तथैवाशनपानकम् ||

पाणिपात्रोदरोपानो याचितान्नेन जीवनम् |
इत्युक्तस्तु तपस्वी स्यात् साधको याति नामवान् ||

विदुषोश्च यतेर्वापि वर्तनं नन्दिकेश्वर |
अध्यापनं चाध्ययनं श्रवणं चिन्तनं तथा ||

एतच्चतुष्टयं तस्य विदुषोश्च विशेषतः |
विद्वद्यतेर्विशेषोऽस्ति व्याख्यानं चिन्तनं भवेत् ||

सदाचार्याभिषेकेण युक्तो विद्वत्समाख्यकः |
यतीनां त्रिविधं प्रोक्तं शैवानां चतुराश्रमे ||

आश्रमाणां च भेदोऽस्ति निष्ठाभेदो न विद्यते |
* कद्वयं फलं भुङ्क्ते मोक्षः साधारणस्तयोः ||

सूतसंहितायां किरणादिके च भङ्ग्यन्तरेण नामानि वृत्तानि 
खननदहनव्यवस्थादीनि च द्रष्टव्यानि सुप्रभेदे -

ब्राह्मणादिचतुर्वर्णाः काश्यपादिसमुद्भवाः |
परमेशप्रसादेन अधिकारे नियोजिताः ||

गोचरं गोत्रसूत्रं च संक्षेपेण वदाम्यहम् |
गोचरं शिवचिह्नं हि गोत्रं स्वमुनिवर्गकम् ||

प्. ६८) सूत्रमाचारमेवं हि शैवानामुच्यते क्रमात् |
शिवः शिखा तथा ज्योतिः सावित्रीचेति गोचराः ||

एतच्चतुर्थनामानि शैवानां शिवशासने |
गोचरमि * * तच्चिह्नं च चतुर्विधम् ||

काश्यपः कौशिकश्चैव भारद्वाजोऽथ गौतमः |
एते चतुर्विधा ज्ञेयाः संप्रोक्ता मुनयस्त्विह ||

व्रतं हि द्विविधं प्रोक्तं सामान्यं च विशेषतः |
ब्रह्मचारी गृहस्थश्च वानप्रस्थोऽथ भिक्षुकः ||

चतुराश्रम एवं हि सामान्यविधिचोदितम् |
चतुर्णां गोचराणां तु समनेतच्छिवागमिति ||

कालोत्तरे च -

शिवः शिखा तथा ज्योतिः सावित्रीति चतुष्टयम् |
शैवं कुलं शिवाज्जातं शक्तेर्जातं शिखाकु * * ||

बिन्दोर्ज्योतिष्कुलं जातं नादात् सावित्रमेव च |
दीक्षाकाले यदा मन्त्रो लीयते च शिवादिषु ||

तत्तद्द्वारवशाज्जातं क्रमात् कुलचतुष्टयम् |
क्रमादेतं तु विज्ञेयं ब्राह्मणादिचतुष्टये ||

	शुद्धजात्युदये नश्येत् प्राकृतं यत् कुलं स्थितम् | कृतयुगे 
ब्राह्मणसन्यासी श्रेष्ठः | त्रेतायुगे क्षत्रियसन्यासी च श्रेष्ठः |
प्. ६९) द्वापरयुगे वैश्यसन्यासी श्रेष्ठः | कलियुगे शूद्रसन्यासी 
श्रेष्ठः इत्यादिकं ब्रह्माण्डपुराणादिके विद्यमानं द्रष्टव्यम् |

सर्वज्ञानोत्तरे -

द्वावेवाश्रमिणौ शौ * व गृहस्थब्रह्मचारिणौ |
लोकानुग्रहकर्तारौ परिव्राट् तापसौ न हि ||

कालोत्तरे -

वानप्रस्थयतीनां तु गुरुत्वं नेष्यते सदा |

सुप्रभेदे -

भावद्रव्याग्निसन्त्यागाद्येते सन्यासिनो यदा |

दीक्षास्थापनयोस्तस्मादेतेनैवाधिकारिण इत्यादिनिषेधवचनात् 
कथं कथयन्ति सन्यासिनां गुरुत्वमिति चेत् | सत्यम् | आणवी नाम क्रिया 
दीक्षां विना शाक्ती शाम्भवीति दीक्षा द्विविधा | तस्यां 
ज्ञानवतीदीक्षायां कथञ्चित् क्वाचित्कं गुरुत्वमस्त्येव | तदुक्तं 
सन्यासदीपिकायां -

परहंसयतीनां च तपः सन्यासिनां च यौ |
अनयोराग्निकार्येषु योग्यत्वं न विधीयते |

होमं विना तयोरेवमभिषेकं विधीयते |

इति शैवसन्यासविधिः समाप्तः ||




प्. ७०) शिवपूजाधिकारविधिः ||

रौरवे -

श्वेतवर्णं भवेद्विरे क्षत्रिये रक्तवर्णकम् |
पीतवर्णं भवेद्वैश्ये कृष्णवर्णं तुरीयके ||

ज्ञानसारे -

श्वेतं रक्तं तथा पीतं कृष्णवर्णं चतुर्विधम् |
भूसुरादिचतुर्णां तु वर्णानां लिङ्गकं क्रमात् ||

अथवा कृष्णवर्णं तत् सर्वजात्यर्हकं भवेत् |

कालोत्तरे -

अभावात् कृष्णवर्णं तु सर्वजातिषु सिद्धिदम् |

तत्रैव -

सर्वार्थसिद्धिदं कृष्णं चतुर्वर्णहितावहम् |
सर्वेषामथवा श्वेतबाणलिङ्गं विमुक्तिदम् ||

सूक्ष्मे -

ब्राह्मणस्य तु वस्वश्रं क्षत्रियस्य षडश्रकम् |
वैश्यस्य चतुरश्रं स्यात् शूद्रस्यैव तु वृत्तकम् ||

सर्वजातिषु कर्त्तव्यं पीठं वृत्तं विचक्षणः |

प्. ७१) विद्यासारसंहितायां -

र - लिङ्गं ब्राह्मणानां सर्वाभीष्टप्रदं भवेत् |
रत्नलिङ्गं क्षत्रियाणां महाराज्यप्रदं भवेत् ||

स्वर्णलिङ्गं तु वैश्यानां महाधनपतिप्रदम् |
शिलालिङ्गं तु शूद्राणां महदैश्वर्यदं विदुः ||

स्फटिकं बाणलिङ्गं च सर्वेषां सर्वकामदम् |
स्त्रीणां तु पार्थिवं लिङ्गं सभर्तॄणां विशेषतः ||

विधवानां निवृत्तानां रसलिङ्गाद्यनुक्रमम् |
बाल्ये वा यौवने वाथ वार्धके वाथ सुव्रताः ||

शुद्धस्फटिकलिङ्गं तु स्त्रीणां वै सद्यभोगदम् |

अंशुमति -

विप्रक्षत्रियवैश्याश्च शूद्राश्चैव तु दीक्षिताः ||

आत्मार्थमर्चनं कुर्युर्न कुर्युस्तु परार्थकम् |

चातुर्वर्णोद्भवस्त्रीणामर्चनं च विशेषत इति शिवपूजाधिकारविधिः 
समाप्तः ||




शिवादिनिन्दादोषप्रतिपादकं वचनं सुप्रभेदे ज्ञानपादे -

देवद्रव्यापहारश्च शिवशास्त्रविदूषकः |
प्. ७२) पितृघातश्च ब्रह्मघ्ना एवमाद्यस्त्वनेकशः |
यातनास्थानमाश्रित्य पतन्ति नरकार्णवे ||

उपदेशकाण्डे -

एताः षडपि शम्भ्वादीन् शिवस्थानान्यपि द्विजाः |
वेदान् विभूतिरुद्राक्षमागमानपि शङ्करान् ||

तथा शिवपुराणानि शिवशम्बरकान् परान् |
विनिन्दयति मूढात्मा शिवद्रोही स ईरितः ||

विनिन्दकस्य निकटे वर्तनं श्रवणं तथा |
वीक्षणं स्पर्शनं तस्य तेन सम्भाषणं तथा ||

तद्वाक्यश्रवणं तद्वत् शिवद्रोहः स ईरितः |

ब्रह्माण्डादिसकलपुराणसारे विरूपाक्षमाहात्म्ये पूर्वभागे -

शिवशास्त्रं शिवाचारं शिवमन्त्रं शिवोञ्चयम् |
शिवलोकं शिवज्ञानं शिवध्यानं शिवार्चनम् ||

शिवशक्तिं शिवस्तोत्रं शिवक्षेत्रं शिवागमम् |
लघु कुर्वन्ति ये पापास्तान्निबीडतानिशम् ||

शैवं पाशुपतं कालामुपं कापालधारिणम् |
यदि हन्याज्जगत्पूर्वं हतं तेन दुरात्मना ||

प्. ७३) स्कान्दे काशीखण्डे विष्णुं प्रति शिववचनम् -

ममाश्रमरतांश्चान्ये ये निन्दन्ति नराधमाः |
ब्राह्मणादिचतुर्वर्णान् शिवास्त्रकवचान्वितान् ||

पाषण्डास्ते सुरश्रेष्ठ भविष्यन्ति न संशयः |
तेषां तप्तं हुतं जप्तं स्नानं ध्यानादिपूजनम् ||

भस्मनीव हुतं हव्यं सर्वं भवति निष्फलम् |
ममाश्रमरता द्वेष्टि यः समाद्वेष्टि माधवम् ||

ममाश्रमरतांस्तौति यः स मां स्तौति निर्मलम् |
* चान्यथा करिष्यन्ति त्वं मायामूढ * * ||

* * * * * * * * ब्रह्मेन्द्रार्कादिदेवताः |
समर्थाः स्युः परित्राणे पातुकान्नरकार्णवे ||

स्वच्छन्दे -

ब्राह्मणा क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्चान्येऽथवा प्रिये |
सर्वे ते समधर्माणः शिवधामनियोजिताः ||

सर्वे जटाधराः प्रोक्ता भस्मोद्धूलितविग्रहाः |
एकपङ्क्तिभुजः सर्वे * * वतु वरानने ||

मन्त्रमेतत् समाहृत्य प्राग्जातिं न ह्युदीरयेत् |
पुत्रकाणां साधकानां तथा समयिनामपि ||

प्. ७४) प्राग्जात्युदीरणाद्देवि प्रायश्चित्तीतरोभवत् |
दिनत्रयं तु रुद्रस्य पञ्चाहं केशवस्य तु ||

पितामहस्य पक्षैकं नरके पच्यते तु सः |
ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश्च परमेश्वरी ||

आश्रमत्वे युक्ताश्च ते सर्वे शिवा स्थिताः |
अन्यथा प्राक्स्वरूपेण ये पश्यन्ति नराधमाः ||

नरके ते प्रपच्यन्ते सादाख्यं वत्सरत्रयम् |

काशीखण्डे -

शिवनिन्दारतो मूढः शिवशास्त्रविनिन्दकः |
तस्य नो निष्कृतिं दृष्ट्वा क्वचित् शास्त्रेऽपि केनचित् ||

सूतसंहितायां च -

अस्ति चेद्ब्रह्मविज्ञानं स्त्रियो वा पुरुषस्य वा |
वर्णाश्रमसमाचारास्तस्य नास्त्येव सर्वदा ||

न विज्ञायात्मविज्ञानं सवर्णाश्रममास्तिकाः |
जहाति यः स मूढात्मा ----------------- स | इति |

मनुस्मृतौ -

त्रिपुण्ड्रं भस्मना धार्यं नित्यमेव द्विजादिभिः |

--------------------------------------------------- याति सः |
--------------------------------- दत्तं यथा फलमिति ||

प्. ७६) वृद्धाचलमाहात्म्ये च -

स्नाने वा जपहोम * * * तिथौ देवार्चना तयोर्दीक्षा श्राद्धकयोः 
कृतौ स भवितो रुद्राक्षमालाधरः |
आयुः कर्म च वैदिकं च सकलस्योदक्षयन् तत्फलं नो 
चेद्व्यर्थमिदं भवत्ययमहो पापोऽनवद्यो भवेदिति ||

अंशुमति -

त्रिपुण्ड्रेण विना श्राद्धं त्रिपुण्ड्रेण विनाहुतिः |
त्रिपुण्ड्रेण विना दानं राक्षसं तत्प्रकीर्तितमिति ||

अतः शिवागमप्रोक्तविशेषाचारतत्पराः |
नराः श्रेयांसि भूयांसि विन्दन्तीति निश्चितम् ||

इति शालिवाटिपुरनिवासि- 
ज्ञानप्रकाशगुरुविरचितशिवागमादिमाहात्म्यसङ्ग्रहः समाप्तः || 
श्रीमद्देवशिखामणिगुरुभ्यो नमः | श्रीमत्षण्मुखगुरवे नमः ||


###########   END OF FILE  #######