####################################################
MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE
Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0
Catalog number: M00238
Uniform title: śrītattvanidhiḥ
Author : kṛṣṇarāja vodeyar

Description: 



Notes: 
Data entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S. G. Dyczkowski. 

Revision 0: Sept. 18, 2011

Publisher : Shri Venkateshvar Press
Publication year : 1908
Publication city : Bombay
Publication country : India
####################################################





श्रीरस्तु |

अथ श्रीतत्त्वनिधिः |

तत्रादिमो महाशक्ति देवतानां लक्षणनिधिः |

शुभमस्तु ||

निर्विघ्नमस्तु ||

श्रीगणाधिपतये नमः ||
 
श्रीमच्चंडिकायै नमः ||

शुक्लांबरधरं विष्णुं शशिवर्णं चतुर्भुजम् ||
प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशांतये || १ ||

लक्ष्मीप्रदानसमये नवविद्रुमाभां विद्याप्रदानसमये शरदिंदुशुभ्राम् ||
विद्वेषिवर्गविजये हरिनीलवर्णामंबां त्रिलोकजननीमजनिं प्रपद्मे || २ ||

जयत्वं देविचामुण्डे जयभूतार्तिहारिणि ||
जय सर्वगते देवि भद्रकालि नमोस्तुते || ३ ||

श्रीमच्चामुण्डिका देवी कटाक्षशुभवीक्षणात् || 
निगमागमतंत्राणां पुराणवचसामपि || १ ||

धर्मशास्त्रेति हासानामुपतंत्रगिरामपि ||
मंत्रज्योतिषशिल्पानां सारं संगृह्य तत्त्वतः || २ || ||

चामुंडा प्रमुखानां च देवतानां पृथक् पृथक् ||
स्वरूपायुधवर्णानां भूषावाहनलक्ष्मणाम् || ३ ||

पुष्पाभिधेय वस्त्राणां प्रभेदाश्च ततः परम् ||
विष्ण्वीश ब्रह्मशक्रादि देवानां लक्षणानि च || ४ ||

युगादिकालभेदाश्च कालजातगुणागुणाः |
एतत् प्रसंगादन्येषां वक्तव्यानां क्रमा अपि || ५ ||

महीशूर पुराधीशकृष्णराजमहीभुजा ||
ग्रंथे श्रीतत्त्वनिध्याख्ये नवनिध्यात्मके शुभे || ६ ||

प्रपंचस्योपकाराय प्रकाश्यंते यथा मति ||
वक्ष्यामाणेषु विधिषु ज्ञातव्योयं त्वनुक्रमः || ७ || ||

चामुंडादि महाशक्तिलक्षणं प्रथमे निधौ ||
विष्णुमूर्तिप्रभेदानां लक्ष्मप्रोक्तं द्वितीयके || ८ ||

प्. २)

तृतीये शिवशैवादि मूर्तीनां लक्षणं मतम् ||
तुरीये ब्रह्मशक्रादिदेवरूपनिरूपणम् || ९ ||

पंचमे ग्रहनक्षत्रकालादीनां च लक्षणम् ||
षष्ठे प्रोक्तं हरिक्षेत्रशालिग्रामादिलक्षणम् || १० ||

सप्तमे तु शिवक्षेत्रशिवलिंगादिलक्षणम् ||
निगमागमतंत्रादिलक्षणं प्रोक्तमष्टमे || ११ ||

प्रोक्तं च नवमे संख्यालिपिप्रमुखकौतुकम् ||
एतन्नवनिधि ज्ञानात्सुलभानिधयोनव || १२ ||

१ अथ श्रीचामुंडेश्वरीध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

निगद्यतेत्रया चंडी हेमाभासुस्वरूपिणी ||
त्रिणोत्रायौवनस्था च क्रुद्धा चोर्ध्व स्थितामता || १ ||

कृशमध्या विशालाक्षीचारुपीनपयोधरा ||
एकवक्त्रा तु सुग्रीवा बाहुविंशति संयुता || २ ||

शूलासि शक्तिचक्राणिबाणशंख पवीनपि ||
अभयं डमरुं चैवच्छुरिकां दक्षिणैः करैः || ३ ||

ऊर्ध्वादिक्रमयोगेन बिभ्रती सा सदा शुभा ||
नागंपाशं तथा खेटं कुठारांकुश कार्मुकान् || ४ ||

घंटा ध्वजगदादर्शान् बिभ्राणा कामरूपिणी ||
तदधोमहिषश्छिन्नमूर्धा पतितमस्तकः || ५ ||

त्रस्तोद्यतकरः क्रुद्धस्तद्ग्रीवासंभवः पुमान् ||
शूलभिन्नोवमद्रक्तोरक्त भ्रूश्मश्रुलोचनः || ६ ||

सिंहेन खाद्यमानस्तु पाशबद्धोगलेभृशम् ||
वामांघ्र्याक्रांत सिंहा च सव्यांघ्र्यालीढगासुरा || ७ ||

चंडीचोद्यत शस्त्रेयमशेषरिपुनाशिनी || स्वर्णवर्णः || १ ||

२ अथ राजराजेश्वरीध्यानम् (षोडशीकल्पे) 

कोटिकं दर्पलावण्यशिववामांकवासिनीम् || 
एककालोदितानेक चंद्रकोट्यर्ककोटिभाम् || १ ||

प्रभा पाटलितानेककोटिब्रह्मांडमंडलाम् ||
जपाकुसुमसंकाशाम जपाम जपात्मिकाम् || २ ||

कुंकुमोदर संकाशां दाडिमी कुसुमारुणाम् ||
बालार्ककोटिभां त्र्यक्षां बालेंदुमकुटोज्ज्वलाम् || ३ ||

पाशांकुशे क्षुकोदंड पंचबाणलसत्कराम् ||
अचंचलतटित्कोटिप्रभा पिंगलवाससम् || ४ ||

समवृत्तसुवृत्तोरुजघनस्तनमंडलाम् ||
कोटरिकोटी घटितसुधाकर सुधाप्लुताम् || ५ ||

प्. ३)

फालभूतिलकी भूतलोचनां कामलोचनाम् |
कटाक्षसरणी निर्यत्करुणा पूर्णलोचनाम् || ६ ||

सूर्येंदुमंडलाकारमणिताटंकमंडिताम् ||
शुक्रतारासमाकारनासाभरणशोभिनीम् || ७ ||

दाडिमीबीजसंदोहसंदेहदशनावलिम् ||
वीणारवघृणादायिनिजवाणीगुणोदयाम् || ८ ||

कर्पूरवीटिकागंधसुगंधितदिगंतराम् ||
मणिदर्पणदर्पघ्नकपोलफलकप्रभाम् || ९ ||

प्रसन्नवदनांभोजां समंदहसितेक्षणाम् ||
मणिमंगलसूत्रेण विलसत्कंबुकंधराम् || १० ||

श्रितकल्पलतीभूतभुजवल्ली चतुष्टयाम् ||
रत्नांगुलीय निवहैर्लसदंगुलि पल्लवाम् || ११ ||

तारहारझरैर्भास्वत् स्तनहाटकभूधराम् ||
कुचभार नमन्मध्यत्रिवली ललितोदराम् || १२ ||

अनर्घ रत्नघटितरशनाजघनस्थलाम् ||
सुवृत्तजंघोरुकांडांगूढगुल्फां गुडालकाम् || १३ ||

शिंजा न मणिमंजीर मंजुपादाब्जमंजुलाम् ||
रत्नग्रैवेय वलयमकुटांगदकंकणाम् || १४ ||

कंबुकंठींसुनासाढ्यांबिंबोष्ठीमुडुपाननाम् ||
सर्वशृंगार वेषाढ्यां सर्वाभरणभूषिताम् || १५ ||

चंदनागुरु कर्पूरमृगनाभि सुगंधिनीम् ||
कारणे शशिरोरत्ननिघृष्ट चरणांबुजाम् || १६ ||

पंचप्रेतासनासीनां पंचप्रणवरूपिणीम् || सिंदूरवर्णः || १ ||

३ अथ महाकालीध्यानम् (चंडीकल्पे)

खड्गं चक्रगदेषु चापपरिघाञ्छूलं भुशुंडींशिरः शंखं संदधतींकरैस्त्रिणयनां सर्वांगभूषावृताम् ||
नीलाश्मद्युतिमास्य पाददशकांसेवे महाकालिकां यामस्तौत्स्वपितेहरौकमलजोहंतुं मधुंकैटभम् || १ || नीलवर्णः || १ ||

४ अथ महालक्ष्मीध्यानम्  (चंडीकल्पे)

अक्षस्रक्परशुंगदेषु कुलिशंपद्मं धनुः कुंडिकां दंडं शक्तिमसिंच चर्मजलजं घंटांसुराभाजनम् ||
शूलंपाशसुदर्शने च दधतीं हस्तैः प्रवालप्रभां सेवेसैरिभमर्दिनीमिह महालक्ष्मीं सरोजस्थिताम् || १ || प्रवालवर्णः || १ ||

प्. ४)

५ अथ महासरस्वतीध्यानम् (चंडीकल्पे)

घंटाशूलहलानि शंखमुसलौ चक्रंधनुस्सायकं हस्ताब्जैर्दधतीं घनांतविलसच्छीतांशु तुल्यप्रभाम् ||  
गौरीदेह समुद्भवां त्रिजगतामाधारभूतां महा पूर्वामत्रसरस्वतीमनुभजे शुंभादिदैत्यार्दिनीम् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

अथ ललितोपाख्यातरीत्या श्रीचक्रस्थदेवता प्रारभ्यते |

६ अणिमादि सिद्धिदेवताध्यानम् 

अणिमामहिमा चैव गरिमालघिमा तथा | 
प्राप्तिः प्राकाम्यामीशत्वं व शित्वंचाष्टभूतयः || १ ||

मुक्तिसिद्धिस्सर्वसिद्धिर्दशसिद्धय ईरिताः |
एतादेव्यश्चतुर्वाहाः जपाकुसुमसंनिभाः || २ ||

चिंतामणि कपालं च त्रिशूलं सिद्धकज्जलम् ||
दधानादयया पूर्णायोगिभिश्च निषेविताः || ३ || रक्तवर्णः || १० ||

७ अथ महालक्ष्मी सहिताष्टमातृकाध्यानम् 

ब्राह्मीमाहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा ||
वाराही चैव माहेंद्रीचामुंडा चैव सप्तमी || १ ||

महालक्ष्मीरष्टमी च द्विभुजाश्शोणविग्रहाः ||
कपालमुत्पलं चैव बिभ्राणारक्तवाससः || २ ||

अथ वान्यप्रकारेण केचिद्ध्यानं प्रचक्षते ||
ब्रह्मादिसदृशाकारा ब्रह्मादिसदृशायुधाः || ३ ||

ब्रह्मादीनां परं चिह्नंधारयंत्यःप्रकीर्तिताः || रक्तवर्णः || ८ ||

८ अथ सर्वसंक्षोभिण्यादिदशमुद्रादेवताध्यानम् 

मुद्राविरचनायुक्तैर्हस्तैः कमलकांतिभिः ||
दाडिमी पुष्पसंकाशाः पीतांबरमनोहराः || १ ||

चतुर्भुजाभुजद्वंद्वधृत चर्मकृपाणिकाः ||
मदरक्तबिलोलाक्ष्यस्तासां नामामिसं शृणु || २ ||

सर्वसंक्षोभिणी चैव सर्वविद्राविणी तथा ||
सर्वाकर्षिणिमुद्रा च तथा सर्ववशंकरी || ३ ||

सर्वोन्मादिनि मुद्रा च षष्ठी सर्वमहांकुशा ||

प्. ५)

सर्वखेचरि मुद्रा च सर्वबीजा तथा परा || ४ ||

सर्वयोनिश्च नवमी तथा सर्वत्रिखंडिका ||
इत्येताः कथिता विप्रदशमुद्राधिदेवताः || ५ || रक्तवर्णः || १० ||

९ अथ गुप्तयोगिनीध्यानम् 

कामाकर्षिणिका चैव बुद्ध्या कर्षिणिकाकला ||
अहंकारा कर्षिणी च सर्वाकर्षिणिकाकला || १ ||

स्पर्शाकर्षिणिका नित्यारूपा कर्षिणिकाकला ||
रसाकर्षिणिका चैव गंधाकर्षिणिकाकला || २ ||

चित्ताकर्षिणिका नित्याधैर्या कार्षिणिकाकला ||
स्मृत्याकर्षिणिका नित्यानामा कर्षिणिकाकला || ३ ||

बीजाकर्षिणिका नित्याचात्मा कर्षिणिकाकला ||
अमृताकर्षिणी नित्याशरीराकर्षिणी परा || ४ ||

एताः षोडशनित्यास्स्युः कलारूपाश्च शक्तयः ||
विद्रुमद्रुम संकाशामंद प्रहसिताननाः || ५ ||

चतुर्भुजास्त्रिणेत्राश्च चंद्रार्धमकुटोज्ज्वलाः ||
चापबाणौ चर्मखड्गौदधानादिव्यकांतयः || ६ || रक्तवर्णः || १६ ||

१० अथ गुप्ततरयोगिनीध्यानम् 

अनंगकुसुमानङ्गमेखला च द्वितीयका ||
अनंगमदनानंगमदनातुरया सह || १ ||

अनंगररेखाचानंगवेगानंगांकुशापि च ||
अनंगमालिन्य पराचैता देव्योजपात्विषः || २ ||

इषुचापं पुष्पशरान् पुष्पकं तु कमुत्पलम् ||
बिभ्रत्योदभ्रविक्रांति शालिन्योललिताज्ञया || ३ || रक्तवर्णः || ८ ||

११ अथ संप्रदाययोगिनीध्यानम् 

सर्वसंक्षोभिणी मुख्यास्संप्रदायाख्यया युताः ||
वेणी कृतकचस्मोताः सिंदूरतिलकोज्ज्वलाः || १ ||

अतितीव्र स्वभावाश्च कालानलसमत्विषः ||
वह्निचापं वह्निबाणं वह्निरूपमसिं तथा || २ ||

वह्निचक्राख्य फलकंदधानादीप्त विग्रहाः ||
असुरेंद्रं प्रतिक्रुद्धाः कामभस्म समुद्भवम् || ३ ||

प्. ६)

आज्ञाशक्तय एवैताललिताया महौजसः ||
सर्वसंक्षोभिणी चैव सर्वविद्राविणी तथा || ४ ||

सर्वाकर्षणिका शक्तिः सार्वाह्लदिनिका तथा || 
सर्वसंमोहिनी शक्तिस्सर्वस्तंभिनिका तथा || ५ ||

सर्वजृंभिणिका शक्तिः तथा सर्ववशंकरी ||
सर्वरंजिनिका शक्तिः सर्वोन्मादिनिका तथा || ६ ||

सर्वार्थ साधिका शक्तिस्सर्वसंपत्प्रपूरिणी ||
सर्वमंत्रमयी शक्तिस्सर्वद्वंद्वक्षयंकरी || ७ ||

इत्येवं संप्रदायानां नामानि कथितानि वै || रक्तवर्णः || १४ ||

१२ अथ कुलोत्तीर्णयोगिनीध्यानम् 

ताश्च स्फटिकसंकाशाः परशुं पाशमेव च ||
गदांघंटामणिं चैव दधानादीप्त विग्रहाः || १ ||

देवद्विषमभिक्रुद्धाः भ्रुकुटीकुटिलाननाः ||
एतासामपि नामानि समाकर्णयकुंभज || २ ||

सर्वसिद्धिप्रदादेवी सर्वसंपत्प्रदा तथा ||
सर्वप्रियंकरीदेवी सर्वमंगलकारिणी || ३ ||

सर्वकामप्रदादेवी सर्वदुःखविनाशिनी ||
सर्वमृत्युप्रशमनी सर्वविघ्ननिवारिणी || ४ ||

सर्वांगसुंदरीदेवी सर्वसौभाग्यदायिनी ||
दशैताः कथितादेव्योदयया पूरिताशयाः || ५ || श्वेतवर्णः || १० ||

१३ अथ निगर्भयोगिनीध्यानम् |

निगर्भयोगिनीनाम्ना प्रथितादश कीर्तिताः ||
सर्वज्ञा सर्वशक्तिश्च सर्वैश्वर्यप्रदायिनी || १ ||

सर्वज्ञानमयीदेवी सर्वव्याधिविनाशिनी ||
सर्वाधार स्वरूपा च सर्वपापहरा तथा || २ ||

सर्वानंदमयीदेवी सर्वरक्षास्वरूपिणी ||
सर्वेप्सित प्रदादेवीमुक्ता गौरसमत्विषः || ३ ||

एताश्चतुर्भुजा ज्ञेयाः वज्रं शक्तिं च तोमरम् ||
चक्रं चैव च बिभ्राणा भंडासुरवधोद्यताः || ४ || श्वेतवर्णः || १० ||

१४ अथ रहस्ययोगिनीध्यानम् 

रहस्य?योगिनीनाम्ना वागीश्वर्यो हि सुश्रुताः ||
रक्ताशोकप्रसूनाभा बाणकार्मुकपाणयः || १ ||

कवचच्छन्न सर्वांग्योवीणापुस्तकशोभिताः ||

प्. ७)

वशिनी चैव कामेशीमोदिनीविमला तथा || २ ||

अरुणा चैव जयिनि सर्वेशी कौलिनी तथा ||
अष्टावेतास्स्मृता देव्योदैत्यसंहारहेतवः || ३ || रक्तवर्णः || ८ ||

१५ अथ अतिरहस्ययोगिनीध्यानम् 

तिस्रस्त्रिपीठनिलया अष्टबाहुसमन्विताः ||
चापबाणौपानपात्रं मातुलिंगं कृपाणकम् || १ ||

फलकं नागपाशं च घंटां चैव महाध्वनिम् ||
बिभ्राणामहिरोन्मत्ता अतिपूर्वरहस्यकाः || २ ||

कामेशी चैव कमेशीभगमालिन्यथा परा ||
तिस्र एतास्स्मृता दैत्येभंडेकोपसमन्विताः || ३ ||

ललिता सममाहात्म्या ललितासमतेजसः ||
एतास्तु नित्यं श्रीदेव्या अंतरंगा प्रकीर्तिताः || ४ || सिंदूरवर्णः || ३ ||

१६ अथ नित्यक्लिन्नादेवतानांध्यानम् 

ललितोपाख्यानरीत्या चक्रेश्वर्या त्रिपुरसुंदर्यासाकं षोडशानामपि || 

देवीसमनिजाकारा देवीसमनिजायुधाः ||
जगतामुपकाराय वर्त्तमाना युगे युगे || १ ||

आसामेवशरभ तंत्रोक्तरीत्याध्यानं प्रारभ्यते |

(भेरुंडायास्तु शरभतंत्रे अनुक्तत्वेपि ज्ञानार्णवे चंद्रज्ञान विद्यामुक्तेर्लिखितम्)

१७ अथ कामेशीध्यानम् 

पाशेक्षु चापौमधुपूर्णपात्रं महांकुशं पुष्पशरंवरं च || 
करैर्दधानामरुणां त्रिणेत्रां कामेश्वरीं नित्यमहंभजामि || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१८ अथ भगमालाध्यानम् 

कह्लारपंकजसपाशसृणीक्षु चापंपुष्पायुधं च दधतीं निजबाहुषट्कैः ||
बंधूकपुष्परुचिरामति सुंदरांगीमंबांभजामि हृदये भगमालिनीं ताम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१९ अथ नित्यक्लिन्नाध्यानम् 

उद्यत्सूर्यारुणकिरणनिभां त्रीक्षणामिंदु खंडापीडांकांचीवर मणि विलसद्भूषणालंकृतांगीम् ||

प्. ८)

दोर्भिःपाशं सृणिवरमभयं पानपात्रं दधानां नित्यक्लिन्नामहमनुदिवसंमानसे भावयामि || १ || रक्तवर्णः || १ ||

२० अथ भेरुंडाध्यानम् (ज्ञानार्णवे चंद्रज्ञानविद्यायाम्)

मुक्ता कुंदेंदुगौरांमणिमयमकुटांरत्नताटंक युक्तामक्ष स्रक्पुष्पहस्तामभय वरकरां चंद्रचूडां त्रिणेत्राम् ||
गुंजामाला विराजत्कुचभरनमनोन्मध्यमामब्जसंस्थां नाना लंकार युक्तांसुरमकुटमणिद्योतित स्वर्णपीठाम् || १ ||

भक्ताभीष्टाधिदेवीं परमसुखकरीं स्वाकृतिं सुन्दरास्यां भेरुंडां मुक्तकेशीं त्रिभुवनजननीं चेतसा चिंतयामि || श्वेतवर्णः || १ ||

२१ अथ वह्निवासिनीध्यानम् 

पद्मं शंखेक्षुचापंहिमकिरणमथो वामहस्तैर्दधानां कह्लारं हेमशृंगं कुसुममयशरंमातुलिंगं च दक्षैः || 
तप्तोद्यत् कांचनाभां मणिमयमकुटामष्टहस्तां त्रिणेत्रां नित्यां चित्तारविंदे प्रतिदिवसमहं वह्निवासीभजामि || १ || कनकवर्णः || १ ||

२२ अथ महावज्रेश्वरीध्यानम् 

रक्तांभोधिस्थपोते नवमणिविलसत्पद्मपीठे निषण्णां पाशंकोदंडमिक्षूद्भवमपि च सृणिं दाडिमीजं फलं च ||
बिभ्राणां रक्तवर्णां त्रिभिरपिनयनैः सादरं वीक्षतीं तां वज्रेशीं भावयेहं सुरगणमुनिभिः स्तूयमानां भवा**? || १ || रक्तवर्णः || १ ||

२३ अथ शिवदूतीध्यानम् 

वामाधो रत्नपात्रं तदुपरि च गदां खेटपाशौदधानां दक्षैःपद्मं कुठारं तदुपरि च महाखड्गमप्यंकुशं च ||
मध्याह्नार्क प्रभाभां नवमणिविलसद्भूषणामष्टहस्तां दूतीं नित्यां त्रिणेत्रां सुरगणमुनिभिः स्तूयमानांभजेहम् || १ || पाटलवर्णः || १ ||

प्. ९)

२४ अथ त्वरिताध्यानम् 

नागैः कल्पितभूषणां त्रिणयनां गुंजागुणालं कृतांश्वामां पाशवरांकुशा भयवरां दोर्भिर्युतां बालिकाम् ||
पीतांपल्लववासिनीं शिखिशिखा चूडावतंसोज्ज्वलां ध्यायाम्यन्वहमृक्षसिंहनिवहैः पीठस्थि तां सुन्दरीम् || १ || पीतवर्णः || १ ||

२५ अथ कुलसुंदरीध्यानम् 

बालादित्यनिभारुणांत्रिणयनां बालेंदु चूडान्वितां हालागंधि सुकोमलाधर युतां लीलावतीं सुस्मिताम् || 
मालांपुस्तकमप्यभीष्टमभयं संबिभ्रतीं बाहुभिर्बालां तामखिलांगभूषणधरां ध्यायामि संसिद्धिदाम् || १ || अरुणवर्णः || १ ||

२६ अथ नित्याध्यानम् 

उद्यद्भानुसमप्रभां रसमुखां पाशाक्षसूत्रंधनुः खेटंशूलमभीष्टदं च दधतीं वामैश्चषड्भिःकरैः ||
दक्षैरंकुशपुस्तकेषु कुसुमं खड्गं कपालाभयं माणिक्याभर  णोज्ज्वलां त्रिणयनां नित्यांभवानींभजे || १ || रक्तवर्णः || १ ||

२७ अथ नीलपताकाध्यानम् 

नीलाभामरुणांशुकां त्रिणयनां पंचाननांसुस्मितां वामे पाशपताकपद्मविलसच्चापंवरं बिभ्रतीम् ||
दक्षेचांकुश खड्गशक्तिसु महाबाणाभयान्बाहुभिः पद्मस्थां मणिमौक्तिका वृतकुचांनीलध्वजामाश्रये || १ || नीलवर्णः || १ ||

२८ अथ विजयाध्यानम् 

शंखं चक्रं च पाशं सृणिमपिसुमहाखेटखड्गौसु चापंबाणं कह्लारपुष्पंतदनुकरगतं मातुलंगंदधानाम् ||
उद्यद्बालार्कवर्णां त्रिभुवनविजयां पंचवक्त्रं त्रिनेत्रां देवीं पीतांबराढ्यांकु च भरनमितां संततं भावयामि || १ || रक्तवर्णः || १ ||

प्. १०) 

२९ अथ सर्वमङ्गलाध्यानम् 

हेमाभांकरुणाभि पूर्णनयनांमाणिक्यभूषोज्ज्वलां द्वात्रिंशद्दलषोडशाष्टदलयुक्पद्मस्थितांसु स्मिताम् ||
भक्तानां धनदांवरं च रधतींवामेनहस्तेन तद्दक्षेणाभयमातुलंगसुफलं श्रीमंगलां भावये || १ || कनकवर्णः || १ ||

३० अथ ज्वालामालिनीध्यानम् 

कल्पान्ताग्नि समप्रभांस्मितमुखैः षड्भिर्भुजैर्द्वादशैर्युक्तां पाशकखेटकंजसुशरं शूलंवरंवामतः ||
दक्षेत्वंकुशखड्गशक्तिसुशराञ्चापाभये बिभ्रतीं ज्वलामालिनिसंज्ञितां मणिमयीभूषान्वितामाश्रये || १ || रक्तवर्णः || १ ||

३१ अथ मित्राध्यानम् 

बालार्ककांतिशशिलांछितवक्त्रशोभां पाशांकुशौ च वरमप्यभयंदधानाम् ||
चित्रांशुकां च नवरत्नविभूषितांगीं चित्रांबिकांत्रिणयनां हृदिभावयामि || १ || रक्तवर्णः || १ ||

३२ अथ त्रिपुरसुंदरीध्यानम् 

राजराजेश्वरीवत्पाशांकुशेक्षुचापपुष्पबाणहस्ता सिंदूरवर्णाकार्या || १ ||

३३ अथ षडंगदेवीध्यानम् 

हृद्देवी च शिरोदेवी शिखादेवी तथैवच || 
वर्मदेवी दृष्टिदेवी ह्यस्त्रदेवीषडीरताः || १ ||

नवलावण्य पूर्णांग्यस्सावधानधृतायुधाः || 
परितोबिन्दुपीठं च भ्राम्यंत्योदीप्तमूर्तयः || २ || रक्तवर्णः || ६ ||

३४ अथ योगनिद्रादेवीध्यानम् (पांचरात्रेपाद्मसंहितायाम्)

निद्रा तु शयनारूढासु सौम्याकमलेक्षणा ||
पाशपात्रधराचेयं द्विभुजाश्यामला स्मृता || १ || श्यामवर्णः || १ ||

३५ अथ अष्टादशभुजाभद्रकालीध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

अष्टादशभुजाकार्या भद्रकालीमनोहरा || 
आलीढस्थान संस्थानाचतुस्सिंहरथे स्थिता || १ ||

प्. ११)

अक्षमालांत्रिशूलं च खड्गं चर्म च सर्वदा ||
बाणचापौ च कर्तव्ये शंखपद्मे तथैव च || २ ||

स्रुक्स्रुवौ च तथा कार्यौ तथा दिव्यंकमंडलुम् ||
दंडशक्ती च कर्तव्ये कृष्णाजिनहुताशनौ || ३ ||

हस्तानांभद्रकाल्यास्तु भवेच्छांतिकरोवरः ||
एकत्रैव महाभागारत्नपात्रधरा भवेत् || ४ || नीलवर्णः || १ ||

अथ मूलाधारादिसप्तपीठेश्वरीणांध्यानम् (षोढाकल्पे) 

३६ अथ तत्र मूलाधारपीठस्थ शाकिनीध्यानम् 

मूलाधारस्थपद्मेश्रुतिदलसहिते पंचवक्त्रां त्रिणेत्रांस्वर्णाभाम स्थि संस्थां सृणिमपिकमलंपुस्तकं ज्ञानमुद्राम् ||
बिभ्राणां बाहुदंडैस्सुललितवरदाद्याभिवीतांमनोज्ञां मुद्गान्नासक्तचित्तां मधुमदमुदितां शाकिनींभावयेत् ताम् || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

३७ अथ स्वाधिष्ठानपीठस्थकाकिनीध्यानम् 

स्वाधिष्ठानाख्य पद्मेरसदललसिते वेदवक्त्रांत्रिणेत्रां पीताभांधारयंतीं त्रिशिखगुणकपालाभयाञ्ञांतवर्गाम् ||
मेदोधातु प्रतिष्ठामलिमदमुदितांबंधिनींपूगशक्त्यावीतांदध्य न्नसक्तामभिमतफलदांकिनीं भावयेत् ताम् || १ || पीतवर्णः || १ ||

३८ अथ मणिपूरकपीठस्थलाकिनीध्यानम् 

नाभौदिक्पत्रपद्मे त्रिवदनविलसत्त्रीक्षणां कृष्णवर्णांशक्तिं दंभोलिदंडाभयमपि च भुजैर्धारयंतीं महोग्राम् ||
डामर्याद्यैःपरीतां पशुजनभयदांमांसधात्वासनस्थांगौडा न्ने सक्तचित्तांसकलसुखकरींसंस्मरेल्लाकिनीं ताम् || १ || कृष्णवर्णः || १ ||

३९ अथ अनाहतपीठस्थराकिनीध्यानम् 

हृत्पद्मेभानुपत्रे द्विवदनविलसद्दंष्ट्रिणीं श्यामवर्णां टंकं शूलंकपालंडमरुमपि भुजैर्धारयंतींत्रिणेत्राम् ||

प्. १२)

रक्तस्थां कालरात्रिप्रभृतिपरिवृतां शुद्धरक्तेप्रवृत्तां श्रीमद्वीरेंद्रवंद्यामभिमतफलदां राकिनीं भावयेत् ताम् || १ || श्यामवर्णः || १ ||

४० अथ विशुद्धपीठस्थडाकिनीध्यानम् 

ग्रीवाकूपेविशुद्धे स्वरदलकमले रक्तवर्णांत्रिणेत्रां श्रीखट्वांगं कपालंत्रिशिखमपि महाचर्मसंधारयंतीम् ||
वक्त्रेणैकेनयुक्तां पशुजनभयदांपायसान्न प्रसक्तांत्वक्स्थां वंदेमृतोघैः परिवृतवपुषंडाकिनीं वीरचंडाम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

४१ अथ आज्ञापीठस्थहाकिनीध्यानम् 

भ्रूमध्ये बिंदुपद्मेद्विदलविलसिते शुभ्रवर्णांकराब्जैर्बिभ्राणां ज्ञानमुद्रांडमरुकममलं चाक्षमालांकपालम् ||
षड्वक्त्रामब्जसंस्थां त्रिनयनललितांहंसगत्यादियुक्तांहारिद्रान्ने प्रसक्तां सकलसुरनुतांहाकिनीं भावयेत् ताम् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

४२ अथ जालंधरपीठस्थयाकिनीध्यानम् 

मुंडव्योमस्थ पद्मे सकलदलयुते याकिनींभैरवीं तां यक्षिण्याद्यां समस्तायुधलसितकरां सर्ववर्णांसमष्टिम् ||
रादीनां सर्ववक्त्रां सकलसुखकरीं सर्वधातु स्वरूपां सर्वान्नेसक्तचित्तांपरशिवरसिकां भावयेद् याकिनीं ताम् || १ || चित्रवर्णः || १ ||

अथ सप्तमातृकादेवतानां ध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

४३ तत्र ब्राह्मीध्यानम् 

तत्र ब्राह्मीचतुर्वक्त्राषड्भुजाहंस संस्थिता || 
पिंगाभाभूषणोपेतामृगचर्मोत्तरीयका || १ ||

वरंसूत्रं स्रुवंधत्ते दक्षबाहुत्रये क्रमात् || 
वामे तु पुस्तकंकुंडींबिभ्रतीचाभयंकरम् || २ || पीतवर्णः || १||

४४ अथ माहेश्वरीध्यानम् 

माहेश्वरी वृषारूढा पंचवक्त्रात्रिलोचना || 
श्वेतवर्णा दशभुजाचंद्ररेखा विभूषिता || १ ||

प्. १३)

खड्गंवज्रं त्रिशूलं च परशुंचाभयंवरम् || 
पाशंघंटां तथा नागमंकुशं बिभ्रतीकरैः || २ || श्वेतवर्णः || १ ||

४५ अथ कौमारीध्यानम् 

षडानना तु कौमारीपाटलाभासुशीलका ||
रविबाहुर्मयूरस्थावरदा शक्तिधरिणी || १ ||

पताकां बिभ्रतीदंडंपात्रंबाणं च दक्षिणे ||
वामे चापमथोघंटांकमलं कुक्कुटं तथा ||
परशुं बिभ्रती चैव तदधस्त्वभयान्विता || २ || पाटलवर्णः || १ ||

४६ अथ वैष्णवीध्यानम् 

वैष्णवीतार्क्ष्यगाश्यामा षड्भुजावनमालिनी ||
वरदागदिनीदक्षे बिभ्रती च करेंबुजम् ||
शंखचक्राभयान्वामे सा चेयंविलसद्भुजा || १ || नीलवर्णः || १ ||

४७ अथ वाराहीध्यानम् 

कृष्णवर्णा तु वाराहीमहिषस्था महोदरी ||
वरदादंडिनी खड्गंबिभ्रती दक्षिणेकरे || १ ||
खेटपात्राभयान्वामे सूकरास्यालसद्भुजा || कृष्णवर्णः || १ ||

४८ अथ ऐंद्रीध्यानम् 

ऐंद्रीसहस्रदृक् सौम्या हेमाभागजसंस्थिता || 
वरदासूत्रिणी वज्रं बिभ्रत्यूर्ध्वं तु दक्षिणे || १ || 
वामे तु कमलंपात्रं ह्यभयंतदधःकरे || कनकवर्णः || १ ||

४९ अथ चामुंडाध्यानम् 

चामुंडाप्रेतगा कृष्णाविकृताचा हि भूषणा ||
दंष्ट्रालाक्षीणदेहा च गर्ताक्षीकामरूपिणी || १ ||

दिग्बाहुःक्षामकुक्षिश्च मुसलंचक्रचामरे ||
अंकुशं बिभ्रतीखड्गंदक्षिणे चाथवामके || २ ||
खेटंपाशंधनुर्दंडं कुठारंचापिबिभ्रती || कृष्णवर्णः || १ ||

प्. १४)

५० अथ चंडिकाध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

चंडिकाश्वेतवर्णा सा शिवरूपा च सिंहगा ||
जटिलावर्तुला त्र्यक्षावरदा शूलधारिणी || १ ||
कर्त्रिकां बिभ्रतीदक्षे पाशपात्राभयान्विता || श्वेतवर्णः || १ ||

अथ नवदुर्गाणांध्यानम् (शैवागमे) (सर्वासांश्यामवर्णः)

५१ तत्र शैलपुत्रीदुर्गाध्यानम् 

वं देवांछितलाभाय चंद्रार्धकृतशेखराम् ||
वृषारूढां शूलधरां शैलपुत्रींयशस्विनीम् || १ || १ ||

५२ अथ ब्रह्मचारिणीदुर्गाध्यानम् 

दधानाकरपद्माभ्यामक्षमालाकमंडलू ||
देवीप्रसीद तु मयिब्रह्मचारिण्यनुत्तमा || १ || १ ||

५३ अथ चंडखंडदुर्गाध्यानम् 

अंडजप्रवरारूढाचंडकोपार्भटीयुता ||
प्रसादं तनुतांमह्यं चंडखंडेति विश्रुता || १ || १ ||

५४ अथ स्कंददुर्गाध्यानम् 

सिंहासनगतानित्यं पद्मांचितकरद्वया || 
शुभदास्तु सदा देवीस्कंदमातायशस्विनी || १ || १ ||

५५ अथ कूष्मांडदुर्गाध्यानम् 

सुरासंपूर्णकलशं रुधिराप्लुतमेव च || 
दधानाहस्तपद्माभ्यां कूष्मांडाशुभदास्तुमे || १ || १ ||

५६ अथ कात्यायनीदुर्गाध्यानम् 

चंद्रहासोज्ज्वलकराशार्दूलवरवाहना ||
कात्यायनीशुभं दद्याद् देवीदानवघातिनी || १ || १ ||

प्. १५)

५७ अथ कालरात्रिदुर्गाध्यानम् 

करालरूपा कालाब्जसमानाकृतिविग्रहा ||
कालरात्रिःशुभं दद्याद् देवीचंडाट्टहासिनी || १ || १ ||

५८ अथ महागौरीदुर्गाध्यानम् 

श्वेतहस्तिसमारूढा श्वेताम्बरधराशुचिः ||
महागौरीशुभं दद्यान्महादेव प्रमोददा || १ || १ ||

५९ अथ सिद्धिदायिनीदुर्गाध्यानम् 

सिद्धगंधर्व यक्षाद्यैरसुरैरमरैरपि ||
सेव्यमाना सदाभूयात् सिद्धिदासिद्धिदायिनी || १ || ९ ||

६० अथ नवदुर्गाणांध्यानम् (स्कंदयामलोक्तरीत्याकारणागमे) 

तत्र पद्मान्विते स्थाने पूज्यादुर्गास्तुमूर्तितः | अष्टादशभुजाचैकापीनवक्षोभुजोरुका || १ ||

सर्वालंकारसंयुक्ता सर्वसिद्धिप्रदायिनी ||
मूर्धजं खेटकंघंटामादर्शंतर्जनीं धनुः || २ ||

ध्वजंडमरुकं पाशंबिभ्रती वामपाणिभिः ||
शक्तिमुद्गरशूलानिवज्रं शंखमथांबुजम् || ३ ||

शलाकांमार्गणं चक्रंदधाना दक्षिणैःकरैः ||
शेषाष्षोडशहस्तास्स्युश्शरंडमरुकंविना || ४ ||

जयमिच्छद्भिरेतास्तु पूजनीयामनीषिभिः || (एतासांनामानि) ||
रुद्राचंडाशचीशैवाचंडीक्रूरानुचंडिका ||
नवमीचोग्र चंडा च नवदुर्गाःप्रकीर्तिताः || १ || (तासांवर्णा) ||

पावकाभांजना कृष्णानीला शुक्ला च धूमिका ||
पीता च पांडरा ज्ञेयाह्यालीढास्ताहरिद्वृताः || १ || ९ ||

६१ अथ षोडशभुजादुर्गाध्यानम्  (दुर्गाकल्पे)

त्रिनयनपन्नगयुक्तां शूलव्यग्रांभुजैश्च षोडशभिः ||
पन्नगवलयविभूषां नीलग्रीवांदिगंबरां वंदे || १ || श्यामवर्णः || १ ||

प्. १६)

६२ अथ रुद्रांशदुर्गाध्यानम् (कारणागमे)

रक्तांबरां श्यामलिनींद्विनेत्रां किरीटरत्नांकितहेमभूषाम् || 
सशूलखड्गांधृतशंखचक्रां मृगेंद्रयानां रविचंद्रभूषाम् || १ ||

इष्टार्थदात्रींसुरवंद्यपादां रुद्रांशदुर्गां मनसास्मरामि || श्यामवर्णः || १ ||

६३ अथ अष्टभुजाकालीध्यानम् (कारणागमे) 

अष्टबाहुर्महाकाया कालमेघसमप्रभा ||
शंखचक्रगदाकुंभमुसलांकुशपाशयुक् ||
वज्रंकरे बिभ्रती सा महाकालीमुदेस्तुनः || १ || मेघश्यामवर्णः ||

**??दुर्गाध्यानम् (आम्नाये) 

अरिशंखकृपाणखेटबाणान् सधनुश्शूलकतर्जनींदधाना ||
मम सा महिषोत्तमांगसंस्था नवदूर्वासदृशीश्रियेस्तुदुर्गा || १ || हेमवर्णः || १ ||

६५ अथ प्रत्यंगिराध्यानम् (प्रत्यंगिराकल्पे) 

श्यामाभां च त्रिणेत्रां तां सिंहवक्त्रां चतुर्भुजाम् || ऊर्ध्वकेशीं च सिंहस्थांचं*??कितशिरोरुहाम् || १ ||

कपालशूलडमरुनागपाशधरांशुभाम् || 
प्रत्यङ्गिरा??नित्यं सर्वशत्रुविनाशिनीम् || २ || श्यामवर्णः || १ ||

६६ अथ शूलिनीध्यानम् (तत्कल्पे)

बिभ्राणाशूलबाणास्यरिसदरगदापाशचापान्कराग्रैर्मेघश्यामा किरीटोल्लसितजलधराभीषणा भूषणाढ्या || 
सिंहस्कंधाधिरूढा चतसृभिरसिखेटान्विताभिः परीताकन्याभिर्भिन्न दैत्याभवतु भवभयध्वंसिनीशूलिनीनः || १ || मेघश्यामवर्णः || १ ||

६७ अथ धूम्रावतीध्यानम् (तत्कल्पे)

रक्तांगीं रक्तवस्त्रांकरिकरविलसत्कुंडलां चडदंष्ट्रांकंठोद्य द्रुंडमालां परिसरविलसच्छोभिपैशाच वृंदाम् || 
घोरांघोराट्टहासांकरकलितकपालासिरौद्रां त्रिणेत्रां शत्रूणां प्राणहंत्रीं शशिशिशुमकुटां भावयेद्धूम्रकालाम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

प्. १७)

६८ अथ वश्यमुखीध्यानम् (महालक्ष्मीरत्नकोशे)

संधायसुमनोबाणं कर्षंतीमैक्षवं धनुः ||
जगज्जैत्रीं जपारक्तांदेवींवश्यमुखींभजे || १ || रक्तवर्णः || १ ||

६९ अथ उग्रताराध्यानम् (आम्नाये)

प्रत्यालीढपदार्पितांघ्रिशवभृद्घोराट्टहासापराखङ्गे दीवरशूलखर्परधरा हुंकारबीजोद्भवा || 
खर्वानीलविशालपिंगलजटाजूटोग्रनागैर्वृता जाड्यं न्यस्यकपालके त्रिजगतांहंत्युग्रतारास्वयम् || १ || सिंदूरवर्णः || १ || 

७० अथ कुरुकुल्लाध्यानम् (ललितोपाख्याने)

तत्र नौकेश्वरीदेवी कुरुकुल्लेतिविश्रुता ||
तमालश्यामलाकाराश्यामकंचुकधारिणी || १ ||

रत्नारित्रकरानित्यमुल्लसन्मदमांसला ||
परितोभ्राम्यति मुनेमणिनौकाधिरोहिणी || २ || नीलवर्णः || १ ||

७१ अथ वारुणीध्यानम् (ललितोपाख्याने)

साक्षाच्च वारुणीदेवी तत्र नौकाधिनायिका || 
यांसुवामालिनीमाहुर्यामाहुरमृतेश्वरीम् || १ ||

सा तत्र मणिनौकास्था शक्तिसेनासमावृता ||
ईषदालोकमात्रेण त्रैलोक्यमददायिनी || २ ||

तरुणादित्यसंकाशामदरक्तकपोलभूः ||
पारिजातप्रसूनासृक् परिवीतकचोच्चया || ३ ||

वहंतीमदिरापूर्णं चषकंलोलदुत्पलम् ||
पक्वंपिशितखंडं च मणिपात्रे तथान्यके ||
वारुणीतरणी श्रेणीनायिका तत्र राजते || ४ || रक्तवर्णः || १ ||

७२ अथ अपराजिताध्यानम् (नारदसंहितायाम्)

नीलोत्पलनिभांदेवीं निद्रामुद्रितलोचनाम् || 
नीलकुंचित केशाग्रांनिम्ननाभीवलित्रयाम् || १ ||

वराभयकरांभोजां प्रणतार्तिविनाशिनीम् ||
पीतांबरवरोपेतां भूषणस्रग्विभूषिताम् || २ ||

वरशक्त्याकृतिं सौम्यांपरसैन्य प्रभंजिनीम् ||

प्. १८)

शंखचक्रगदाभीति रम्यहस्तांत्रिलोचनाम् || ३ ||
सर्वकामप्रदांदेवीं ध्यायेत् तामपराजिताम् || नीलवर्णः || १ ||

७३ अथ शत्रुविध्वंसिनीध्यानम् (सुदर्शनसंहितायाम्)

शत्रुविध्वंसिनी रौद्रात्रिशिरारक्तलोचना ||
अग्निज्वालारौद्रमुखी घोरदंष्ट्रात्रिलोचना || १ ||

दिगंबरारक्तकेशीरक्तपाणिर्महोदरी ||
एतै रविष्कृतैर्घोरैश्शीघ्रमुच्चाटयेद् द्विषः || २ || नील?? || १ ||

७४ अथ स्वस्थावेशिनीध्यानम् (अहिर्बुध्न्यसंहितायाम्)

रक्तांगींशववासिनींत्रिशिरसंरौद्रीं महाभैरवीं धूम्राक्षींभयहारिणीं घनशिखानीलालकालंकृताम् ||
ढक्काशूलधरां महाबलरिपुध्वंसां कृशांगींमहीं भीमांगीं त्रिजटांदवानलमयीं ध्यायेत्पिनाकिस्तुताम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

७५ अथ दंडनाथावाराहीध्यानम् (ललितोपाख्याने)

दंडनाथा तत्र देवीशतस्तंभाढ्यमंडपे || 
कार्तस्वरमयांभोज कर्णिकामध्यसंस्थितम् || १ ||

बिंदुत्रिकोणवृत्ताढ्यं षड्दलंवृत्तयुग्मकम् ||
चक्रंविराजते तत्र तप्तकांचनसन्निभा || २ ||

संध्यारुणलसच्चेला सर्वाभरणमंडिता ||
शंखचक्राभयवरान् हलं च मुसलं तथा || ३ ||

पाशांकुशौ च दधती चंद्ररेखावतंसिनी ||
वाराहवक्त्रसंयुक्तादंडिनी तत्र वर्तते || ४ || कनकवर्णः || १ ||

७६ अथ स्वप्नवाराहीध्यानम् (तत्कल्पे)

मेघश्यामरुचिं मनोहरकुचां नेत्रत्रयोद्भासितां कोलास्यांशशि शेखरामभिलसद्दंष्ट्रा प्रभाशोभिनीम् ||
बिभ्राणां स्वकरांबुजैरसिलतां चर्मापिपाशंसृणिं वाराहीमनु चिंतयेद्धयवरारूढांशुभालंकृतिम् || १ || मेघश्यामवर्णः || १ || 

७७ अथ शुद्धवाराहीध्यानम् (वाराहीकल्पे)

दंष्ट्रोज्ज्वलद्वराहास्यां रक्तवस्त्रोत्तरीयकाम् || 
शूलंकपालंमुसलंनागं हस्तैस्तुबिभ्रतीम् || १ || 
इंदुरेखालसन्मौलिं वाराहींतामहंभजे || नीलवर्णः || १ ||

प्. १९)

७८ अथ लघुश्यामलाध्यानम् (श्यामलाकल्पे)

स्मरेत्प्रथमपुष्.पिणोंरुधिरबिन्दु शोणांबरां गृहीतमधुपात्रिकां मदविधूर्णनेत्रांचलाम् ||
करस्फुरितवल्लकीं विमलशंखताटंकिनींघ?नस्तनभरालसांगलित चूलिकांश्यामलाम् || १ || श्यामवर्णः || १ ||

७९ अथ राजमातंगीध्यानम् (तत्कल्पे)

रत्नासनां श्यामगात्रींशृण्वतींशुकजल्पितम् || 
अब्जन्यस्तैकचरणां चारुचंद्रावतंसकाम् || १ ||

वीणामालापयंतीं च तिलकोद्भासिफालकाम् ||
सौगंधिकस्रक्कलिकाचूलिकां रक्तवाससम् || २ ||
विभूषणैर्भूषितां च मातंगीं प्रणमाम्यहम् || श्यामवर्णः || १ ||

८० अथ बालाध्यानम् (त्रिपुरसुंदरीकल्पे)

जपाकुसुमसंकाशाफुल्ला पद्मासनास्थिता || 
अक्षस्रक्पुस्तकाभीतिवरस्तातुबालिका || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८१ अथ भुवनेश्वरीध्यानम् (महालक्ष्मीरत्नकोशे)

उद्यद्भास्वत्समाभांविजितनवजपामिंदु खण्डावनद्धां ज्योतिर्मालांत्रिणेषां विविधमणिलसत्कुंडलां पद्मसंस्थाम्  ||
हारग्रैवेयकांचीगणिगणवलयैन्संयुतामंबराढ्यामाद्यां पाशांकुशाभ्यामभयवरकरां भावयेद्भौवनेशीम् ||  || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८२ अथ मृतसंजीविनीध्यानम् (रुद्रयामले कुहूकल्पे)

मृतसंजीविनींदेवीं शांतरूपां च बिभ्रतीम् ||
पाशाहींद्रांकुशगदाखड्गशूलवराभयान् || १ ||

रक्तामष्टभुजांवंदे फुल्लपद्मासनांशुभाम् || रक्तवर्णः || १ ||

८३ अथ बगलादेवताध्यानम्  (तत्कल्पे)

चतुर्भुजांत्रिनयनांकमलासन संस्थिताम् ||
त्रिशूलंपानपात्रं च गदां जिह्वां च विभ्रतीम् || १ ||

बिंबोष्ठींकंबुकंठीं च समपीनपयोधराम् ||
पीतांबरांमदाघूर्णां ध्यायेद्ब्रह्मास्त्रदेवताम् || २ || पीतवर्णः || १ || 

प्. २०)

८४ अथ प्राणशक्तिदेवताध्यानम् (शारदातिलके)

रक्तांभोधिस्थपोतोल्लसदरुणसरोजाधिरूढाकराब्जैः पाशंकोदंड मिक्षूद्भवमणिगुणमप्यंकुशं पंचबाणान् ||
बिभ्राणासृक्कपालं त्रिनयनलसितापीनवक्षोरुहाढ्या देवीबालार्कवर्णा भवतु सुखकरीप्राणशक्तिः परानः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८५ अथ शुद्धविद्यादेवीध्यानम् (सोमनाथवल्लीमंत्रशास्त्रे)

अक्षमालांपुस्तकं च दधाना श्वेतविग्रहा ||
चिन्मुद्राऽभीति हस्ता च शुद्धविद्या सदावतु || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

८६ अथ श्रीविद्यादेवीध्यानम् (महालक्ष्मीरत्नकोशे)

आधारे तरुणार्कबिंबवदनेह्यत्युग्र दंष्ट्रांकुरे वीणावाद अनंतभोगनिलये वीणादिगान प्रिये ||
नानावर्णमयेनरास्थिलुलितेसु व्यक्तमालाधरे श्रीविद्येत्वरिते महार्थ महिते श्रीशांकरित्वांभजे || १ || चित्रवर्णः || १ ||

८७ अथ कामकलेश्वरीध्यानम् (महालक्ष्मीरत्नकोशे)

पंकजपाशेक्षु धनुः किंशुकशाल्यग्र पंचबाणधराम् ||
सतताभयवरहस्तांकलये कामपि कलाधरामंबाम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८८ अथ वनशंकरीध्यानम् (पद्मपुराणे)

कल्पांतानलकायकांतिसु भगांशूलंकपालंशरं चापंचापि वराभयौ च परिघंशंखं च चक्रंगदाम् ||
बिभ्राणांशशिखंडशोभिमकुटां रत्नांबरालंकृतांवंदेतां वनशंकरींत्रिनयनां वागीशविष्णुस्तुताम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८९ अथ शाकंभरीध्यानम् (पद्मपुराणे)

शूलंपाशकपालचापकुलिशं बाणान्सृणिंखेटकं शंखं चक्रगदा हि खड्गमभयं खट्वांगदंडंधराम् ||
वर्षाभाववशाद्धतान्मुनिगणाञ्शाकेन या रक्षतात्रैलोक्या जननीं महेशदयितांतांस्तौमिशाकंभरीम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

९० अथ सुरादेवीध्यानम् (तत्कल्पे)

सुरासुरैर्मथ्यमाने क्षीरोदेसागरोत्तमे || 
तत्रोत्पन्नांसुरां देवीं कन्यकारूपधारिणीम् || १ ||

प्. २१)

अष्टादशभुजैर्युक्तां रक्तान्तायतलोचनाम् ||
शंखं खड्गंधनुश्चैव कपालंमुसलं तथा || २ ||

शक्तिंगदांवरं घंटांदधानां वामपाणिभिः ||
चक्रंमुष्टिंशरं शूलंलोहं खेटं च तोमरम् || ३ ||

अभयंभिंडिबालं च दधानां दक्षिणैर्भुजैः ||
त्रिणेत्रांदीर्घतन्वंगीं कालाग्निसदृशीं भजेत् || ४ ||

मंदरंवेष्टयित्वा तु फेनिलावर्तभीषणाम् ||
गोमूत्रक्षीरवर्णाभां कृष्णरूपांपरांसुराम् || ५ ||

(त्रासयंत्यसुरान् सर्वान्देवानामभयंकरी ||
या सुरासाह्युमादेवी योमोहस्समहेश्वरः || १ ||) चित्रवर्णः || १ ||

९१ अथ चतुष्षष्टिकलादेवीध्यानम् (शाबरतंत्रे)

हस्तैः पद्मंरथांगंगुणमथहरिणं पुस्तकंवर्णमालांटंकं शुभ्रंकपालंवरममृतलसद्धेमकुंभंदधानाम् ||
मुक्ताविद्युत्पयोदस्फटिकनवजपाबंधुरैः पंचवक्त्रैरूपक्षैर्वक्षोजन म्रांसकलशशिनिभां शारदांतां नमामि || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

९२ अथ सर्ववर्णेश्वरीध्यानम् (सिद्धशाबरतंत्रे)

अक्षस्रजंहरिणपोतमुदग्रटंकं विद्यांकरैरविरतंदधतीं त्रिणेत्राम् || 
अर्धेन्दुमौलिमरुणामरविंदवासां वर्णेश्वरीं प्रणमतस्तनभार नम्राम् || १ || अरुणवर्णः || १ ||

९३ अथ द्वादशार्द्धदेवीध्यानम् (महालक्ष्मीरत्नकोशे)

पंचवक्त्रां त्रिणेत्रां च शवस्थांरक्तवर्णकाम् ||
रक्तकंजशिरोमालां चंद्ररेखावतंसकाम् || १ ||

अक्षमालांकुशवर त्रिशूलकुसुमाशुगान् ||
पाशेक्षुचापमभयं कपालंपुस्तकं तथा || २ ||

धारयंतीं द्वादशार्द्धदेवीं तां प्रणमाम्यहम् || रक्तवर्णः || १ ||

९४ अथ तिरस्करिणीदेवीध्यानम् (महालक्ष्मीरत्नकोशे)

नीलवाजिसमारूढा नीलांगीखड्गधारिणी ||
निद्रानिमीलद्भुवनातिरस्करिणिकावतु || १ || नीलवर्णः || १ ||

९५ अथ अश्वारूढादेवीध्यानम् (महालक्ष्मीरत्नकोशे) 

अश्वारूढाकराग्रे नवकनकमयीं वेत्रयष्टिंदधानादक्षे वामेपि चैवं खलिनतनुलता पाशबद्धासु साध्या ||
देवी नित्यंप्रसन्नाशशधरविलसत्केशपाशात्रिणेत्रा दद्यादद्यानवद्या सकलसुखकुलप्राप्ति हृद्यांश्रियंनः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

९६ अथ इंद्राक्षीदेवीध्यानम् (इंद्राक्षीकल्पे)

इंद्राक्षींद्विभुजां देवीं पीतवस्त्रद्वयान्विताम् ||
वामहस्ते वज्रधरां दक्षिणेनवरप्रदाम् || १ ||

इंद्राक्षींसहयुवतीं नानालंकारभूषिताम् ||
प्रसन्नवदनांभोजामप्सरोगणसेविताम् || २ || पीतवर्णः || १ ||

९७ अथ तुलजाभवानीध्यानम् (भवानीकल्पे)

रक्ताभामरुणां शुभांबरधरामानंदपूर्णाननां मुक्ताहार- विभूषणांकुचभरा क्रांतांसुकांचीगुणाम् ||
देवीं दिव्यरसान्नपूर्णकलशामंभोजदर्वीकरां ध्यायेच्छंकरवल्लभां त्रिनयनामभ्रालकांसुन्दरीम् || १ || अरुणवर्णः || १ ||

९८ अथ चंद्रापरमेश्वरीध्यानम् (तत्कल्पे)

करलसदरविंदाचारुनेत्रारविंदानिवसतु हृदिचंद्रास्मेरवक्त्रारविंदा || 
निखिलविबुधवृंदावंद्यपादारविंदाह्यति शयितमरंदामोदमाद्यन्मि लिन्दा || १ ||

करधृतकरवालाकालदृष्ट्या करालागतिविजितमरालापक्ष्मपङ्त्याप्यराला ||
विकचकमलमाला योगिसंगीतशीलावसतुरुचिरलीलाचंद्रिकानंदबाला || २ ||

स्वर्णवर्णांमहादेवीं दिव्यसिंहासने स्थिताम् ||
ध्यायेच्च वरदांदेवीं चंदिरांपरमेश्वरीम् || ३ || स्वर्णवर्णः || १ ||

९९ अथ तुलसीदेवीध्यानम् (तुलसीमाहात्म्ये)

ध्यायेच्च तुलसींदेवीं श्यामांकमललोचनाम् ||
प्रसन्नां पद्मकल्हारवराभयचतुर्भुजाम् || १ ||

किरीटहारकेयूरकुंडलादिविभूषिताम् ||
ध्वलांशुकसंयुक्तां पद्मासननिषेदुषीम् || २ || श्यामवर्णः || १ ||

१०० अथ गायत्रीध्यानम् (मार्कंडेयपुराणे)

देवीं पर्वाह्णसंध्यायां गायत्रीं वह्निरूपिणीम् ||
कुमारींरक्तवस्त्रांगीं रक्तस्रगनुलेपनाम् || १ ||

चतुर्भुजांचतुर्वक्त्रांवरदांचाष्टलोचनाम् ||

प्. २३) 

पद्माक्षमालावलयं विभ्रतींदक्षिणेकरे || २ ||

वामे कमंडलुंपाणौस्रुवंसव्येतरेकरे ||
अभयंवाममस्ते च पद्मपीठे प्रतिष्टिताम् || ३ ||

ऋग्वेदरूपिणीं प्रातस्सवनांहंसवाहनाम् ||
रसायनां च बृहतींगार्हपत्ये प्रतिष्ठिताम् || ४ || रक्तवर्णः || १ ||

१०१ अथ सावित्रीध्यानम् (मार्कण्डेयपुराणे)

देवींमध्याह्नसंध्यायां सावित्रींरुद्ररूपिणीम् ||
युवतींश्वेतवस्त्राढ्यां शुक्लस्रगनुलेपनाम् || १ ||

चतुर्भुजां चतुर्वक्त्रांवरदां द्वादशेक्षणाम् ||
रुद्राक्षमालावलयं बिभ्रतींदक्षिणेकरे || २ ||

वामेकरे च खट्वांगंत्रिशूलं दक्षिणेकरे ||
वामेकरेऽभयं देवीं तथैवार्धेन्दुधारिणीम् || ३ ||

स्वर्णपीठे स्थितां सौम्येयजुर्वेद स्वरूपिणीम् ||
माध्यंदिनाख्यसवनेसतींगोवृषवाहनाम् || ४ ||

दक्षिणाग्नि स्वरूपांतां ध्यायेन्नित्यंविशुद्धधीः || २ || शुक्लवर्णः || १ ||

१०२ अथ सरस्वतीध्यानम् (मार्कंडेयपुराणे)

सरस्वतीं तु सायाह्ने संध्यायां विष्णुरूपिणीम् || 
स्थविरेन्दीवरश्यामां नीलकुंचितमूर्धजाम् || १ ||

चतुर्भुजां चैकवक्त्रां पद्मपत्रायतेक्षणाम् ||
शंखंचक्रंगदां चैव तथैवाभयदंपुनः || २ ||

पीताबरंदधानां च दिव्यस्रगनुलेपनाम् ||
तृतीयसवनाख्यां च ध्यायेद्वै विष्णुरूपिणीम् || ३ ||

नीलपीठेस्थितां सौम्ये सामवेदस्वरूपिणीम् ||
वरदांगरुडारूढामाहवनीये व्यवस्थिताम् || ४ || श्यामवर्णः || १ ||

१०३ अथ द्विभुजान्नपूर्णाध्यानम् (कारणागमे)

वामे माणिक्यपात्रं मधुरसभरितंबिभ्रतीं पाणिपद्मे दिव्यैरन्नैः प्रपूर्णांधृतमणिवलये दक्षिणेरत्नदर्वीम् ||
रक्तागींपीनतुंगस्तनभरविलसत्तारहारांत्रिणेत्रां वंदे पूर्णेन्दुबिबप्रतिनिधिवदनामंबिकामन्नपूर्णाम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१०४ अथ चतुर्भुजान्नपूर्णाध्यानम् (कारणागमे)

सिन्दूराभांत्रिणेत्राममृत शशिकलांखेचरीं रक्तवस्त्रांपीनोत्तुंगस्त नाढ्यामभिनवविलसद्यौवनारंभरम्याम् ||

प्. २४)

नानालंकारयुक्तांसरसिजनयनामिंदुसंक्रांतमूर्तिंदेवीं पाशांकुशाढ्यामभयवरकरामन्नपूर्णां नमामि || १ || सिन्दूरवर्णः || १ ||

१०५ अथ अग्निदुर्गाध्यानम् (शारदातिलके)

विद्युद्दामसमप्रभां मृगपतिस्कंधस्थितां भीषणांकन्याभिः करवालखेटविलसद्धस्ताभिरा सेविताम् ||
हस्तैश्चक्रवरासिखेटविशिरवांश्चापांकुशौ तर्जनींबिभ्राणामन लात्मिकां शशिधरांदुर्गांत्रिणेत्रांभजे || १ || कनकवर्णः || १ ||

१०६ अथ शीतलादेवीध्यानम् (रुद्रयामलेशीतलाकल्पे)

ध्यायेच्च शीतलांदेवीं रासभस्थांदिगंबराम् || 
मार्जनीकलशोपेतांशूर्पालंकृतमस्तकाम् || १ || कृष्णवर्णः || १ ||

१०७ अथ लोपामुद्रादेवताध्यानम् (आम्नाये)

पाशांकुशौशरंचापंधारयंतीं त्रिलोचनाम् | सूर्याभां चंद्रचूडांचलोपामुद्रांभजेशिवाम् || १ || सिंदूरवर्णः || १ ||

अथ अष्टमहालक्ष्मीस्वरूपाणि |

१०८ तत्र द्विभुजालक्ष्मीध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

हरेस्समीपे कर्तव्यालक्ष्मीस्तु द्विभुजानृप || 
दिव्यरूपांबुजकरासर्वाभरणभूषिता || १ || हेमवर्णः || १ ||

१०९ अथ गजलक्ष्मीध्यानम् (पांचरात्रे)

लक्ष्मीः शुक्लांबरादेवीरूपेणा प्रतिमाभुवि ||
पृथक्चतुर्भुजाकार्या देवीसिंहासनेशुभा || १ ||

सिंहासनेस्याःकर्तव्यं कमलंचारुकर्णिकम् ||
अष्टपत्रं महाभागाकर्णिकायांसु संस्थिता || २ ||

विनायकवदासीना देवीकार्याचतुर्भुजा ||
बृहन्नालंकरेकार्यंतस्याश्चकमलं शुभम् || ३ ||

दक्षिणे यादवश्रेष्ठकेयूरप्रांतसंस्थितम् ||
वामेऽमृतघटःकार्यस्तथा राजन्मनोहरः || ४ ||

तस्या अन्यौकरौ कार्यौ बिल्वशंखधरौद्विज ||
आवर्जितकरंकार्यं तत्पृष्टे कुंजरद्वयम् || ५ ||

प्. २५)

देव्याश्च मस्तके कार्यंपद्मंचापिमनोहरम् || स्वर्णवर्णः || १ ||

११० अथ महालक्ष्मीध्यानम् (नृसिंहप्रासादे विश्वकर्मणा)

कोल्लापुरं विनान्यत्र महालक्ष्मीर्यदोच्यते ||
लक्ष्मीवत्सा तदा कार्या सर्वाभरणभूषिता || १ ||

दक्षिणाधःकरेपात्रमूर्ध्वे कौमोदकीं ततः ||
वामोर्ध्वे खेटकं चैव श्रीफलंतदधःकरे || २ ||

विभ्रतीमस्तकेलिंगंपूजनीया विभूतये || स्वर्णवर्णः || १ ||

१११ अथ श्रीदेवीध्यानम् (मयूरवे)

पाशाक्षमालिकांभोजसृणिभिर्याम्य सौम्ययोः || 
पद्मासनस्थां कुर्वीत श्रियंत्रैलोक्यमातरम् || १ || हेमवर्णः || १ ||

११२ अथ वीरलक्ष्मीध्यानम् (पांचरात्रे)

वीरलक्ष्मीरितिरव्यातावरदाऽभय हस्तिनी ||
ऊर्ध्वपद्मद्वयौहस्तौ तथा पद्मासने स्थिता || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

११३ अथ द्विभुजावीरलक्ष्मीध्यानम् (पांचरात्रे)

दक्षिणेत्वभयं बित्युत्तरे वरदं तथा || ऊरूपद्मदलाकारौवीर श्रीमुर्तिलक्षणम् || १ || हेमवर्णः || १ ||

११४ अथ अष्टभुजावीरलक्ष्मीध्यानम् (पांचरात्रे)

पाशांकुशाक्षसूत्रवराभयगदापद्मपात्रहस्ताकार्या || १ || हेमवर्णः || १ ||

११५ अथ प्रसन्नलक्ष्मीध्यानम् (अथर्वणरहस्ये)

वंदे लक्ष्मीं परशिवमयींशुद्धजांबूनदाभां तेजोरूपां कनकवसनां सर्वभूषोज्ज्वलांगीम् ||
बीजापूरं कनककलशं हेमपद्मंदधानामाद्यां शक्तिं सकलजननीं विष्णुवामांकसंस्थाम् || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

११६ अथ विष्णुपरिवारशक्तीनांध्यानम् (पद्मपुराणे)

सुवर्णनिभशोभा श्रीस्स्यात्सा भूरर्जुनच्छविः ||
सरस्वतीसितारक्ता प्रीतिः श्यामनिभाकृतिः || १ ||

कीर्तीरक्ताभवेच्छांतिस्स्फटिकाभासमीरिता ||

प्. २६)

तुष्टिः पीताभवेत्पुष्टिश्श्यामा देव्यस्तुताःस्मृताः || २ ||

पद्मद्वयकराश्चैव वराभयकरास्तुताः || १ ||

११७ अथ सौभाग्यभुवनेश्वरीध्यानम् (शारदातिलके)

सिंदूरारुणविग्रहां त्रिनयनांमाणिक्यमौलि स्फुरत्तारानायक शेखरांस्मितमुखीमापीनवक्षोरुहाम् ||
पाणिभ्यामणिपूर्णरत्नचषकं रक्तोत्पलंबिभ्रतीं सौम्यांरत्ननिधिस्थ सव्यचरणांध्यायेत् परामंबिकाम् || १ || सिन्दूरवर्णः || १ ||

११८ अथ मायाभुवनेश्वरीध्यानम् (शारदातिलके)

श्यामांगीं शशिशेखरांनिजकरैर्दानं च रक्तोत्पलं रत्नाढ्यं चषकं परंभयहरं संविभ्रतींशाश्वतीम् ||
मुक्ताहारलसत्पयोधरनतां नेत्रत्रयोल्लासिनीं वंदेहंसुरपूजितांहरवधूं रक्तारविंदस्थिताम् || १ || नीलवर्णः || १ ||

११९ अथ वज्रप्रस्तारिणीध्यानम् (शारदातिलके)

रक्ताब्धौरक्तपोतेविदलित कमलाभ्यंतरे संनिषण्णांरक्तांगींरक्तमौलिस्फुरित शशिकलांस्मेरवक्त्रांत्रिणेत्राम् || 
बीजापूरेषुपाशांकुशमुसलधनुस्स्रक्कपालानिहस्तैर्बिभ्राणामान- तांगीं स्तनभरनमितामंबिकामानमामि || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१२० अथ त्रिकंटकीदेवीध्यानम् (शारदातिलके)

नीलानाभेरधस्तादरुणरुचिधरा कंठदेशात्सिता सा वक्त्रैर्दंष्ट्राकरालैरुदरपरिगतैर्भीषणांगीचतुर्भिः ||
दीपौकंबुंरथांगंकरसरसिरुहैर्धारयंती जटांतस्स्फूर्जच्छीतांशुखंडाभवतु भयहरादेवता च त्रिणेत्रा || १ || चित्रवर्णः || १ ||

१२१ अथ मोहिनीनित्यादेवीध्यानम् (शारदातिलके)

अर्द्धेंदुमौलिमरुणाममराभिवंद्यामंभोजपाशसृणिपूर्णक पालहस्ताम् ||
रक्तांगरागवसनाभरणांत्रिणेत्रां ध्यायेच्छिवस्य वनितांमद विह्वलांगीम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१२२ अथ जयदुर्गाध्यानम् (शारदातिलके)

कालांस्फारां कटाक्षैररिकुलभयदां मौलिबद्धेंदु रेखां शंखंचक्रं कृपाणंत्रिशिखमपि करैरुद्वहंतींत्रिणेत्राम् ||

प्. २७)

सिंहस्कंधाधिरूढां त्रिभुवनमखिलं तेजसापूरयंतीं ध्यायेद्दुर्गां जयाख्यांत्रिदशपरिवृतांसेवितां सिद्धिकामैः || १ || कृष्णवर्णः || १ ||

१२३ अथ विंध्यवासिनीदुर्गाध्यानम् (शारदातिलके)

सौवर्णांबुजमध्यगांत्रिनयनांसौदामिनी संनिभांशंखंचक्र वराभयानिदधतीमिंदोः कलांबिभ्रतीम् || 
ग्रैवेयांगदहारकुण्डलधरामाखंडलाद्यैस्तुतां ध्यायेद्विंध्य निवासिनीं शशिमुखींपार्श्वस्थ पंचाननाम् || १ || कनकवर्णः || १ ||

१२४ अथ रिपुमारिणीदुर्गाध्यानम् (शारदातिलके)

तर्जनींत्रिशिखंदोर्भ्यांधारयंतीं भयंकरीम् || रक्तांध्यात्वारवैर्बिंबे प्रजपेदयुतं मनुम् || १ ||
मारयेदचिरादेवरिपून्बंधुसमन्वितान् || रक्तवर्णः || १ ||

१२५ अथ त्रिपुरभैरवीध्यानम् (शारदातिलके)

उद्यद्भानुसहस्रकांतिमरुणक्षौमांशिरोमालिनीं रक्तालिप्तपयोधरां जपवटींविद्यामभीतिंवरम् ||
हस्ताब्जैर्दधतींत्रिणेत्रविलसद्वक्त्रारविंदश्रियं देवीं बद्धहिमांशुरत्नमकुटांवंदेरविंदस्थताम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१२६ अथ संवित्त्रिपुराध्यानम् (शारदातिलके)

चंद्रावतंसकलितांशरदिंदु शुभ्रांपंचाशदक्षरमयीं हृदिभावयेत् ताम् ||
श्रीपुस्तकं जपवटीममृताढ्यकुंभं व्याख्यां च हस्तकमलैर्- दधतींत्रिणेत्राम् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

१२७ अथ बालात्रिपुरसुंदरीध्यानम् (शारदातिलके)

सद्यस्समुद्यत सहस्रदिवाकराभां विद्याक्षसूत्रवरदाभयहस्तचिह्नाम् ||
नेत्रोत्पलैस्त्रिभिरलंकृतपद्मवक्त्रांत्वांहारभाररुचिरां त्रिपुरेभजंति || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१२८ अथ नित्यादेवीध्यानम् (शारदातिलके)

नित्यांभजेबालशशांकचूडां पाशांकुशौ कल्पलतांकपालम् || 
हस्तैर्वहंतीमरुणांत्रिणेत्रामास्फालयंतींकरवल्लकींताम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

प्. २८)

१२९ अथ त्वरितादेवीध्यानम् (शारदातिलके)

श्मामांबर्हिकलापशेखरयुतामाबद्धपर्णांशुकांगुंजाहार लसत्पयोधरयुतामष्टाहिपान्बिभ्रतीम् ||
ताटंकांगदमेखलांगुणरणन्मंजीरभाभूषितांकैरातीं वरदाभयोद्यतकरांदेवींत्रिणेत्रांभजे || १ || श्यामवर्णः || १ ||

१३० अथ कालरात्रिध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

एकवेणीजपाकर्णपूरानग्नाखरास्थिता ||
लंबोष्ठीकर्णिकाकर्णीतैलाभ्यक्तशरीरिणी || १ ||
वामपादोल्लसल्लोहलताकंटकभूषणा ||
वर्धन्मूर्धध्वजा कृष्णाकालरात्रिर्भयंकरी || २ || कृष्णवर्णः || १ ||

१३१ अथ वागीश्वरीध्यानम् (पांचरात्रेक्रियापादे)

श्वेतपद्मासनारूढा शुक्लवर्णाचतुर्भुजा ||
जटामकुट संयुक्तारत्नकुंडलमंडिता || १ ||

यज्ञोपवीतिनीहारमुक्ताभरणभूषिता ||
दुकूलवसनादेवी नेत्रत्रयसमन्विता || २ ||

सुदंडंदक्षिणेहस्ते वामहस्ते तु पुस्तकम् ||
दक्षिणेचाक्षमालां च कुंडिकां वामहस्तके || ३ ||
वागीश्याकृतिराख्यता || श्वेतवर्णः || १ ||

१३२ अथ धेनुवागीश्वरीध्यानम् (आश्वलायनकल्पे)

शुद्धस्फटिकसंकाशां शुक्लमाल्यांबरावृताम् ||
अंकुशेनाक्षसूत्रेण पाशपुस्तकधारिणीम् || १ ||

मुक्ताहारैस्समायुक्तां देवीं दिव्यचतुर्भुजाम् ||
सितेनदर्पणाभे नवस्त्रेणपरिभूषिताम् || २ ||

सुस्तनीं वेदिमध्यांतां चंद्रार्धकृतशेखराम् ||
जटाकलापसंयुक्तांपूर्णचंद्रनिभाननाम् || ३ ||

त्रिलोचनीं महादेवीं स्वर्णनूपुरधारिणीम् ||
कटकैस्स्वर्णरत्नाढ्यैर्महावलयभूषिताम् || ४ ||

केयूरैर्मेखलाद्यैश्चद्योतयंतीं जगत्त्रयम् ||
शब्दब्रह्ममयींध्या येद्धेनुवागीश्वरीं पराम् || ५ || श्वेतवर्णः || १ ||

१३३ अथ सौभाग्यवागीश्वरीध्यानम् (शारदातिलके)

तरुणशकलमिंदोर्बिभ्रतीं शुभ्रकांतिंकुचभरनमितांगीं सन्निषण्णांसिताब्जे ||

प्. २९)

निजकरकमलोद्यल्लेखिनीपुस्तक श्रीस्सकलविभवसंघैःपातुवाग्देवतानः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

१३४ अथ पद्मानामकलक्ष्मीध्यानम् (पांचरात्रेक्रियापदे)

पद्मापद्मासनासीनापद्माभापद्मवासिनी || 
हेमरत्नोज्ज्वलन्नक्रकुंडलं कर्णमंडनम् || १ ||

चंद्रबिम्बामलमुखीकर्णपूरायुतेक्षणा ||
सयौवनासुरम्यांगीकुंचितभ्रूसुविभ्रमा || २ ||

रक्तोष्ठीपीनगंडाचकंचुकाच्छादितस्तनी ||
शिरसोमंडनं शंखचक्रसीमंतपद्मकम् || ३ ||

नागहस्तसमौबाहूकेयूरकटकोज्ज्वलौ ||
पंकजं श्रीफलं वामेदक्षिणेबिभ्रतीपरा || ४ ||

शोभनांबरसंपन्नाविपुलश्रोणिका तथा ||
मेखलाकटिसूत्रांका लक्ष्मीलक्ष्मीविवर्द्धिनी || ५ || पद्मवर्णः || १ ||

१३५ अथ चतुष्षष्टियोगिनीध्यानम् (नामानि च रुद्रयामले)

अष्टाष्टकं प्रवक्ष्यामि योगिनीनां समासतः ||
आद्यष्टकंसुवर्णाभं त्रिशूलंडमरुं तथा || १ ||

पाशंचासिंदधानं तद्ध्यायेत् सर्वांगसुंदरम् ||
अथ द्वितीयकं ध्यायेदक्षमालामथांकुशम् || २ ||

दधानं पुस्तकंवीणांसु श्वेतंमणिभूषणम् ||
ज्वालांशक्तिंगदांकुंतं दधानंनीलवर्णकम् || ३ ||

ध्यायेत् तृतीयं शुभदमष्टकंशुभलक्षणम् ||
खड्गंखेटं पट्टिशं च दधानं परशुं तथा || ४ ||

धूम्रवर्णं चतुर्थं तद्ध्यायेदष्टकमादरात् ||
कुंतंखेटं च परिघंभिंडिवालं तथैव च || ५ ||

पंचमाष्टकमेतद्धिश्वेतं स्यात्सुमनोहरम् || ५ ||

पीतंषष्ठमृषीरक्तमष्टमं च तटित्प्रभम् || ६ ||

कुंतादिकं समंप्रोक्तं षडारभ्याष्टमांतकम् || ||
दिव्ययोगामहायोगा सिद्धयोगामहेश्वरी || ७ ||

पिशाचिनी डाकिनी च कालरात्रीनिशाचरी ||
कंकाली रौद्रवेतालीहुंकारीभुवनेश्वरी || ८ ||

ऊर्ध्वकेशीविरूपाक्षी शुष्कांगीनरभोजिनी ||
फट्कारीवीरभद्रा च धूम्राक्षीकलहप्रिया || ९ ||

रक्ताक्षीराक्षसीघोरा विश्वरूपाभयंकरी ||
कामाक्षीचोग्रचामुंडाभीषणात्रिपुरांतका || १० ||

वीरकौमारिका चंडीवाराहीमुंडधारिणी ||
भैरवीहस्तिनी क्रोधदुर्मुखीप्रेतवाहिनी || ११ ||

प्. ३०)

खट्वांगदीर्घलंबोष्ठीमालती मंत्रयोगिनी ||
अस्थिनीचक्रिणीग्राहाकंकालीभुवनेश्वरी || १२ ||

कंटकीकाटकी शुभ्राक्रियादूतीकरालिनी ||
शंखिनीपद्मिनीक्षीराह्यसंधा च प्रहारिणी || १३ ||

लक्ष्मीश्च कामुकीलोलाकाकदृष्टिरधोमुखी ||
धूर्जटीमालिनीघोराकपालीविषभोजिनी || १४ ||

चतुष्षष्टिस्समाख्याता योगिन्योवरसिद्धिदाः || ६४ ||

१३६ अथ शरीरस्थषट्चक्रदेवताध्यानम् (वेदांतयोगशास्त्ररीत्या) 

आधारे लिंगनाभौ हृदयसरसिजेतालुमूले ललाटे द्वेपत्रेषोडशारे द्विदशद शदले द्वादशार्धे चतुष्के ||
नासांते फालमध्ये डफकठसहिते कंठमध्ये स्वराणां हंक्षं तत्त्वार्थयुक्तं सकलदलगतं वर्णरूपंनमामि || १ ||

अथ वर्णध्यानानि (सिद्धशाबरतंत्रे)

१३७ अथ अकारध्यानम् 

अजामुखीरक्तवर्णाहंसगा धवलांशुका ||
शरासनं वरंदक्षेधत्ते वामेशराभयौ || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१३८ अथ आकारध्यानम्

आकाराख्याथर्वणी तु श्यामाशुक्लांबरांशुगा ||
धत्ते खट्वां च खेटं च क्रमेणैववराभयौ || १ || श्यावर्णः || १ ||

१३९ अथ इकारध्यानम्

इकाराख्यात्विला देवी श्वेतामत्तेभगाशुभा ||
चंद्रहासवरौ दक्षे वामेधत्तेगदाभयौ || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

१४० अथ ईकारध्यानम्

ईश्वरीस्वर्णवर्णाभा वृषारूढासितांशुका ||
शारिकां च वरंदक्षे वामेधत्तेंकुशाभयौ || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

१४१ अथ उकारध्यानम्

उग्रादेवी ह्युकाराख्याषड्भुजा सिंहगासिता ||
दक्षेशूलांकुशवरान्वामे पाशगदाभयान् || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

प्. ३१)

१४२ अथ ऊकारध्यानम्

ऊकारोर्जस्वलादेवीशार्दूलवरवाहना ||
रक्ताचतुर्भुजा धत्तेखड्गखेटवराभयान् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१४३ अथ ऋकारध्यानम्

ऋतुधामा-ऋकाराख्या रक्तवर्णावृषस्थिता ||
दक्षेपाशवरौधत्ते तथा वामेंकुशाभयौ || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१४४ अथ ॠकारध्यानम्

ॠकाराख्यारेणुकेयं षडास्याषड्भुजासिता ||
शूलंपाशंवरं दक्षेवामे खड्गगदाभयान् || १ ||
दधानारक्तसिंहस्थाक्रूरालोकभयंकरी || श्वेतवर्णः || १ ||

१४५ अथ ऌकारध्यानम्

ऌतंभराऌकाराख्या श्यामाव्याघ्रवरस्थिता ||
चतुर्मुखाष्टहस्तेयं धत्तेस्त्राणिकरैःपरैः || १ ||

त्रिशूलपाशडमरुवरान्वामकरैस्तथा ||
खड्गं कपालमुसलाभयान्पीतांबराशुभा || २ || श्यामवर्णः || १ ||

१४६ अथ ॡकारध्यानम्

ॡकारा-ॡंजिकाख्यैषा पुष्पदंतगजस्थिता ||
रक्तादशभुजार्धेन दक्षादिक्रमशःकरैः || १ ||

त्रिशूलपाशमुसलचंद्रहासवराञ्छुभान् ||
वामैःकरैःखड्गखेटगदाशक्त्यभयांस्तथा || २ || रक्तवर्णः || १ ||

१४७ अथ एकारध्यानम्

एकाराख्या रेवती स्याद्दशास्यारुण्डमालिनी ||
रक्ताविंशद्भुजा सिंहवाहनाफाललोचना || १ ||

करैर्धत्तेचक्रशूलपाशखड्गकमंडलून् ||
अक्षसूत्रं च चिन्मुद्रांभुशुडींमुद्गरं वरम् || २ ||

वामेधत्तेकरैश्शंखंभिंडींदुमृगखेटकान् ||
कपालंदहनंशोषंदंडं चैव गदाभयौ || ३ || रक्तवर्णः || १ ||

१४८ अथ ऐकारध्यानम्

ऐकाराख्याशुष्कपूर्वारेवती त्रिशिराहिता || 
मयूरगाषड्भुजेयं रक्तकेशैश्च संवृता || १ ||

प्. ३२)

अर्द्धैर्धत्ते करैश्चक्रं त्रिशूलं च वरंतथा ||
वामैःशंखंगदांगुर्वींकरैर्धत्तेऽभयं तथा || २ || शुभ्रवर्णः || १ ||

१४९ अथ ओकारध्यानम्

ओकारात्वश्विनी देवीरक्तवर्णाषडानना ||
मयूरगार्कबाहुस्स्याद्धत्तेदक्षेंकुशंशरम् || १ ||

खड्गंपाशं च चिन्मुद्रांदरंचाकेकरेक्षणा ||
वामेशूलं कार्मुकं च खेटंमुसलमेव च || २ ||

पुस्तकंचाभयं चैव सर्वशत्रुभयंकरी || रक्तवर्णः || १ ||

१५० अथ औकारध्यानम्

औकाराख्याह्यघोरेयं करालीदीर्घजिह्विका ||
एकवक्त्रावक्रनेत्राभ्रुकुटीकुटिलेक्षणा || १ ||

नीलमेघनिभारौद्रीभेरुंडवरवाहना ||
षड्भुजार्ककरैर्धत्ते शूलंखड्गंवरं तथा || २ ||

गदाखेटाभयान्वामेदधाना च महोदरी || श्यामवर्णः || १ ||

१५१ अथ अंकारध्यानम्

अंजनाभांजना देवी पंचास्याजटिलाकृशा ||
महोदरीमहाव्याघ्रवरवाहनमास्थिता || १ ||

चतुर्भुजाशूलपाशवराभयकरामता || कृष्णवर्णः || १ ||

१५२ अथ अःकारध्यानम्

अ-इत्त्याख्यात्वजादेवी त्रिशिराश्च त्रिलोचना ||
रक्तापीताम्बराक्रूरतरक्षुवरवाहना || १ ||

षड्भुजाशूलपट्टासिवरदानकरांचिता || 
वामेंकुश महाखेटाभयान्धत्तेकरैःक्रमात् || २ || रक्तवर्णः || १ ||

१५३ अथ ककारध्यानम्

भूतविन्यासिनीशुभ्रागजारूढाचतुर्भुजा ||
त्रिशूलं च वरंदक्षे वामेंकुशमथाभयम् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

१५४ अथ खकारध्यानम्

खंजरीटस्थिता पीतात्रिशिराश्च त्रिशूलिनी ||
खाख्याखद्योतिनीखड्गवराभयकरामता || १ || पीतवर्णः || १ ||

प्. ३३)

१५५ अथ गकारध्यानम्

गाख्याधूम्राचतुर्वक्त्रासिंहस्थाष्टभुजाशुभा ||
धूम्राभादक्षिणे धत्तेशूलं चाक्षंस्रुवंवरम् || १ ||
वामे तु पुस्तकंकुंडींकपालमभयंक्रमात् || धूम्रवर्णः || १ ||

१५६ अथ घकारध्यानम् 

कृष्णवर्णाघरूपा च सूकरास्याकृशोदरी ||
षड्भुजाशूलखट्वांगवरान् दक्षभुजैः क्रमात् || १ ||
वामे खड्गं तथा खेटमभयंशत्रुभंजनी || कृष्णवर्णः || १ ||

१५७ अथ ङकारध्यानम्

अनंतशक्तिर्देवेशीरक्ताबर्हिणवाहना ||
षडाननेषु चापासिखेटदानाभयान्विता || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१५८ अथ चकारध्यानम्

सुषुमा चैकवक्त्रैषा हयारूढाचतुर्भुजा ||
खड्गखेटधराचाख्यावराभयकराशुभा || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

१५९ अथ छकारध्यानम्

छोनिर्झरारुंधतीयं पीतामर्कटवाहना ||
त्रिशूलं क्षुरिकांपाशंखेटं च दधतीशुभा || १ || पीतवर्णः || १ ||

१६० अथ जकारध्यानम्

जोभोगदाहिरक्तास्या त्रिणेत्रासिंहवाहना ||
चतुर्भुजाखड्गखेटवराभयकरान्विता || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१६१ अथ झकारध्यानम्

झोनिर्झरनदीदेवी शरन्मेघनिभांबुजा ||
पाशंवराभयौ धत्तेनक्रस्थाशुभदानृणाम् || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

प्. ३४)

१६२ अथ ञकारध्यानम्

ञाख्याप्रबोधिनी शुभ्रासिंहस्था चित्स्वरूपिणी ||
त्रिशूलांबुजचिन्मुद्राभयान्वितकराशुभा || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

१६३ अथ टकारध्यानम्

टाख्या च धारणी देवीशूलटंकवराभयान् ||
धत्तेमत्तमतंगस्था पाटलाभासितांशुका || १ || पाटलवर्णः || १ ||

१६४ अथ ठकारध्यानम्

क्रिया सरस्वतीठाख्याटंकांकुशवराभयान् ||
धत्ते सिंहवरारूढा चैक वक्त्रारुणामता || १ || अरुणवर्णः || १ ||

१६५ अथ डकारध्यानम्

डकारिणी पंचवक्त्रासिताटंकगदाधरा ||
चतुर्बाहुःकुक्कुटस्थावराभयकरा च सा || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

१६६ अथ ढकारध्यानम्

ढरूपिणी श्रीघनाख्या पंचवक्त्रामयूरगा ||
तटिद्गौरीकरैर्धत्ते शूलटंकवराभयान् || १ || हेमवर्णः || १ ||

१६७ अथ णकारध्यानम्

णोनंतशक्तिर्देवेशी रक्ताबर्हिणवाहना || 
एकवक्त्राशूलशक्तिवराभयकराशुभा || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१६८ अथ तकारध्यानम्

ताख्या सरस्वतीशुभ्रासित पद्मासनांशुका ||
एकवक्त्राकरैर्धत्ते वीणातं त्रीवराभयान् || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

१६९ अथ थकारध्यानम्

पंचवक्त्रासिता थाख्यानीलकंठा सरस्वती ||
शारिकांडमरुंधत्ते वृषारूढावराभयौ || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ३५)

१७० अथ दकारध्यानम्

एकवक्त्रारुणादाख्याष्टभुजा भोगदायिनी ||
धत्तेब्जं शारिकावीणांडमर्वेण वराभयान् || १ || अरुणवर्णः || १ ||

१७१ अथ धकारध्यानम्

श्यामलाचामलाधाख्या ह्येकवक्त्रा चतुर्भुजा ||
वृषस्था शारिकामब्जंकरैर्धत्ते वराभयौ || १ || श्यामवर्णः || १ ||

१७२ अथ नकारध्यानम्

नोनंतशक्तिर्देवेशीमत्तमातंगसंस्थिता || 
एकवक्त्रातटिद्गैरीधत्ते पद्मवराभयान् || १ || हेमवर्णः || १ ||

१७३ अथ पकारध्यानम्

पाख्येच्छा शक्तिरूपेयं शूलशक्तिवराभयान् ||
धत्तेकरैः पंचवक्त्राफुल्लपद्मासनारुणा || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१७४ अथ फकारध्यानम्

पंचवक्त्रोग्रसिंहस्था पाटलातपकोमला ||
फाख्याशुकैणासिखेटवराभयधराशरान् || १ ||

पाशंचडमृगंधत्ते क्रमेणदशभिःकरैः || पाटलवर्णः || १ ||

१७५ अथ बकारध्यानम्

चिच्छयामलाबभ्रुवर्णा सिंहारूढाबरूपिणी ||
धत्तेक्रमेणदशभिःकरैः पूर्ववदायुधान् || १ || बभ्रुवर्णः || १ ||

१७६ अथ भकारध्यानम्

भाख्या तु श्यामला चैक वक्त्राभद्रासने स्थिता ||
उद्यद्रविनिभाधत्तेशरचापवराभयान् || १ || सिंदूरवर्णः || १ ||

१७७ अथ मकारध्यानम्

मोविद्याश्यामलादेवी हयास्यास्फटिकप्रभा ||
वीणावादन तत्त्वज्ञावराभयकराशुभा || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ३६)

१७८ अथ यकारध्यानम्

याख्येयं दीपिनी देवी सिंहस्थाष्टभुजासिता ||
शूलचापेषु पाशासिखेटदानाभयान्विता || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

१७९ अथ रेफध्यानम् 

रेफाख्यारेचिका श्यामासिंहस्था लोहितांशुका ||
पंचास्याष्टकरैर्धत्ते दक्षवामक्रमेण सा || १ || खड्गखेटांकुशगदापाशशूलवराभयान् || श्यामवर्णः || १ ||

१८० अथ लकारध्यानम्

लात्मिका मोहिनीदेवी स्वर्णाभागजसंस्थिता ||
षड्भुजांकुशशूलासिखेटदानाभयान्विता || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

१८१ अथ वकारध्यानम् 

वाख्यापारायणीदेवी स्फटिकाभारुणांशुका ||
स्फुटपद्मासनाधत्ते पद्मद्वयवराभयान् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

१८२ अथ शकारध्यानम् 

शाख्यामंगलगौरी तु तप्तजांबूनदप्रभा ||
सहस्रपद्मपीठस्था दिव्याभरणभूषिता || १ ||
चतुर्भुजाकरैर्धत्ते पद्मद्वयवराभयान् || कनकवर्णः || १ ||

१८३ अथ षकारध्यानम् 

रक्ताषानुक्रियादेवी राजहंसवरस्थिता ||
पीतांबराकरैर्धत्ते पद्मद्वयवराभयान् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१८४ अथ सकारध्यानम्

सिद्धक्रियासकाराख्यासितांबुज निवासिनी ||
पाटलाभाकरैर्धत्ते चिदंबुजवराभयान् || १ || पाटलवर्णः || १ ||

१८५ अथ हकारध्यानम्

आध्यायिनीहकाराख्यामत्तमातंगवाहना ||
पाटलाभाकरैर्धत्ते चिदंबुजवराभयान् || १ || पाटलवर्णः || १ ||

प्. ३७)

१८६ अथ लकारध्यानम्

लोबंधमोचिनीदेवी स्वर्णाभागजसंस्थिता ||
षड्भुजांकुशशूलासिखेटदानाभयान्विता || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

१८७ अथ क्षकारध्यानम् 

क्षोमायामालिनीदेवी पंचाननवरास्थिता ||
पंचास्या पाटलाधत्ते खड्गशूलवराभयान् || १ || पाटलवर्णः || १ ||

अथ प्रणवादिवर्णदेवताध्यानम् (पांचरात्रागमे)

(अत्र सर्वासां देवतानां प्रादक्षिण्य क्रमेणायुधविन्यासः कर्तव्यः)

१८८ तत्र ओंकारस्य 

श्रीनारायणोदेवता (शेषसंहितायाम्) नारायणोनीलोत्पलदलप्रभः पंकजांतः स्थितः पीतांबरः सर्वाभरणभूषितः श्रीभूभ्यांसहितः शंखचक्रगदापद्मधरः || १ ||

१८९ अथ अकारस्य

विष्णुर्देवता (पाद्मसंहितायाम्) पद्मकिंजल्कवर्णः पीतांबरः सर्वाभरणभूषितः गदापंकजशंखारिधरः || १ ||

१९० अथ आकारस्य

मधुसूदनोदेवता (पाद्मसंहितायाम्) अरुणपंकजवर्णः पीतांबरः चक्रशंखाब्जगदाधरः सर्वाभरणभूषितः स्थितः || १ ||

१९१ अथ इकारस्य

त्रिविक्रमोदेवता (पाद्मसंहितायाम्) कालानलवर्णः पीतवासाः पद्मदंडारिशंखधरः सर्वाभरणयुक्तः स्थितः || १ ||

१९२ अथ ईकारस्य

वामनोदेवता (पाद्मसंहितायाम्) बालार्कवर्णः पीतवस्त्रः शंखचक्रगदापद्मधरः आभरणभूषितः स्थितः || १ ||

प्. ३८)

१९३ अथ उकारस्य

श्रीधरोदेवता पीतवर्णः पीतवस्त्रः पद्मचक्रगदाशंखधरः भूषायुक्तः स्थितः || १ ||

१९४ अथ ऊकारस्य

हृषीकेशोदेवता तडिद्वर्णः पीतवस्त्रः गदारिपद्मशंखधरः भूषायुक्तः स्थितः || १ ||

१९५ अथ ऋकारस्य

पद्मनाभोदेवता नीलोत्पलवर्णः पीतवस्त्रः शंखचक्रपद्मगदाधरः भूषायुक्तः स्थितः || १ ||

१९६ अथ ॠकारस्य

दामोदरोदेवता जपापुष्पवर्णः पद्मशंखगदाचक्रधरः पीतवस्त्राभरणादियुक्तः स्थितः || १ ||

१९७ अथ ऌकारस्य

शंभुर्देवता त्रिणेत्रः अरुणवर्णः जटामकुटधारी अभयपरशुमृगवरहस्तः व्याघ्रचर्मधारी || १ ||

१९८ अथ ऌकारस्य

नारायणोदेवता असितद्युतिः शंखपद्मगदाचक्रधरः वनमालाभरणादिभूषितः पीतांबरः स्थितः || १ ||  

१९९ अथ एकारस्य

माधवोदेवता धवलवर्णः पीतवस्त्रः गदाचक्रशंखांबुजधरः भूषितः स्थितः || १ ||

२०० अथ ऐकारस्य

गोविंदोदेवता पाटलाभः पीतवासाः चक्रदंडाब्जशंखधरः सर्वाभरणभूषितः स्थितः || १ ||

२०१ अथ ओकारस्य

वासुदेवोदेवता घनश्यामः पीतवस्त्रः पद्मचक्रशंखगदाधरः भूषण भूषितः स्थितः || १ ||

प्. ३९)

२०२ अथ औकारस्य

संकर्षणोदेवता रक्तवर्णः पीतवस्त्रः गदाशंखाब्जचक्रधरः भूषण भूषितः स्थितः || १ ||

२०३ अथ अंकारस्य

प्रद्युम्नोदेवता कनत्कनकवर्णः चक्रशंखगदापद्मधरः भूषितः स्थितः || १ ||

२०४ अथ अःकारस्य 

अनिरुद्धोदेवता दूर्वादलश्यामः पीतवासाः चक्रगदाशंखपद्मधरः भूषण भूषितः स्थितः || १ ||

२०५ अथ ककारस्य

विधिर्देवता चतुर्मुखः हेमवर्णः वराभयकुंडिकाक्षसूत्रकरः मुख्यहस्तयोर्वराभयधरः अन्ययोःकुंडिकाक्षसूत्रधरः जटामंडलधरः सुखासीनः || १ ||

२०६ अथ खकारस्य

सुदर्शनोदेवता अग्निज्वालावर्णः षट्कोणसंस्थः शंखचक्रचापपरश्वसीषुशूलपाशांकुशाब्ज वज्रखेटहलमुसलगदा कुंतायुधधरः सर्वाभरणभूषितः ज्वालाकेशः स्थितः || १ ||

२०७ अथ गकारस्य

वाणीदेवता स्फटिकवर्णा अक्षमालापद्मशुकपुस्तकधरा प्रादक्षिण्येन सर्वालंकारभूषिता || १ ||

२०८ अथ घकारस्य

शार्ङ्गधारीदेवता हेमनिभः नराकृतिः दक्षिणहस्ते तर्जनीमुद्रान्वितः वामहस्तेनकटिमवलंब्य स्थितः स्वचिह्नांकितमस्तकः स्थितः || १ ||

२०९ अथ ङकारस्य

नंदकोदेवता दूर्वादलश्यामः नराकृतिः दक्षिणहस्ते तर्जनीमुद्रान्वितः कटिविन्यस्तवामहस्तः स्वचिह्नांकितमस्तकः || १ ||

प्. ४०)

२१० अथ चकारस्य

नंदकोदेवता शेषं पूर्ववत् || १ ||

२११ अथ छकारस्य

यमोदेवता कालवर्णः अभयदंडपाशवरहस्तः महिषारूढः करालवदनः || १ ||

२१२ अथ जकारस्य 

मुसलीदेवता सस्यश्यामः नराकृतिः दक्षिणहस्ते तर्जनीमुद्रान्वितः कटिविन्यस्तवामहस्तः मस्तके स्वह्नांकितः सर्वाभरणभूषितः || १ ||

२१३ अथ झकारस्य

अंकुशधारीदेवता हेमवर्णः नराकृतिः दक्षिणहस्ते तर्जनीमुद्रान्वितः कटिविन्यस्तवामहस्तः स्वचिह्नांकितमस्तकः सर्वाभरणभूषितः || १ ||

२१४ अथ ञकारस्य

भृगुर्देवता दूर्वादलश्यामः दक्षिणहस्ते विज्ञानमुद्रां वामे पुस्तकं च दधानः उपवीतजटादिभिर्युक्तः || १ ||

२१५ अथ टकारस्य

कूर्मोदेवता कांचनसन्निभः अभयचक्रशंखवरदहस्तः पीतांबरधरः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२१६ अथ ठकारस्य

पट्टाभिरामोदेवता श्यामवर्णः पीठे मध्येसुखासीनः तद्वामे हेमवर्णासीतापुरतः कनकवर्णो हनुमान् पश्चिमे हेमवर्णोलक्ष्मणः पार्श्वयोः श्यामवर्णो भरतः रक्तवर्णः शत्रुघ्नश्च वायव्ये हेमपिङ्गलः सुग्रीवः कालवर्णोविभीषणः रक्तवर्णोंगदः कनकवर्णो जांबबान् एतैः परिवृतः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

प्. ४१)

२१७ अथ डकारस्य

गरुडोदेवता कांचनप्रभः कुंचितदक्षिणपादः पृष्ठेनिक्षिप्त वामपादः प्रसारितोभयपक्षः हृदिबद्धांजलिपुटः नानाभरणभुषितः || १ ||

२१८ अथ ढकारस्य

सप्तमातृकादेवताः तत्र ब्राह्मीहेमवर्णा अभयशूलाक्षमालावरहस्ता जटामकुटधारिणी हंसध्वजवाहना सर्वालंकारभूषिता || १ ||

माहेश्वरी रक्ताभा अभयशूलाक्षमालावरहस्ता जटामकुटधारिणा वृषभध्वजवाहना || २ ||

कौमारी अरुणप्रभा अभयशक्तिकुक्कुटवरहस्ता मयूरध्वजवाहना सर्वालंकारभूषिता || ३ ||

वैष्णवी श्यामा अभयशंखचक्रवरहस्तागरुडध्वजवाहना सर्वालंकारभूषिता || ४ ||

वाराही श्यामवर्णा वराहमुखी अष्टभुजा दक्षिणादितः अभयमुसलखड्गचक्रशंखखेटहलवरधरा सिंहारूढा सर्वालंकारभूषिता || ५ ||

माहेंद्री रक्तवर्णा चतुर्भुजा अभयशक्तिवज्रवरहस्ता गजध्वजवाहना सर्वालंकारभूषिता || ६ ||

चामुंडा रक्तवर्णा चतुर्भुजा अभयकपालशूलवरहस्ता व्याघ्रचर्मांबरधरा सर्वालंकारभूषिता || ७ ||

२१९ अथ णकारस्य

विष्णुर्देवता पद्मकिंजल्कनिभः चतुर्भुजः पद्मगदाचक्रशंखधरः पीतांबरः सर्वालंकारभूषितः स्थितः || १ ||

२२० अथ तकारस्य

अच्युतोदेवता पीतवर्णः चतुर्भुजः शंखपद्मचक्रगदाधरः श्रीभूसहितः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२२१ अथ थकारस्य

पुरुषोत्तमोदेवता चक्रपद्मशंखगदाधरः चतुर्भुजः स्फटिकवर्णः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

प्. ४२)

२२२ अथ दकारस्य

अत्रिर्देवता अरुणप्रभः जटावान् आसीनः दक्षिणे ज्ञानमुद्रां वामे पुस्तकं च दधानः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२२३ अथ धकारस्य

कुबेरोदेवता सितप्रभः द्विभुजः पद्मखलीनहस्तः तुरंगारूढः सर्वाभरणभूषितः || १ ||

२२४ अथ नकारस्य

लंबोदरोदेवता अरुणप्रभः चतुर्भुजः भग्नदंतपाशांकुशमहाफलहस्तः गजवक्त्रः सर्वाभरणभूषितः || ३७ ||

२२५ अथ पकारस्य 

योगनृसिंहोदेवता हेमनिभः जानूपरिप्रसारितमुख्यबाहुद्वयः इतराभ्यां चक्रशंखधरः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२२६ अथ फकारस्य

भीमनृहरिर्देवता तप्तकांचनसन्निभः चतुर्भिर्बाहुभिश्चतुश्चक्राणि दधानः ज्वालाकेशधरः दंष्ट्राकरालवदनः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२२७ अथ बकारस्य

बलरामोदेवता सितप्रभः द्विभुजः दक्षिणेहलधरः प्रलंबवामहस्तः नीलांबरधरः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२२८ अथ भकारस्य

पूर्वोक्तयोगनृसिंहोदेवता अन्यत्सर्वं पकारवत् || १ ||

२२९ अथ मकारस्य

नारायणोदेवता श्यामवर्णः पद्मासनस्थः चतुर्भुजः शंखचक्रगदापद्मधरः श्रीभूभ्यांसहितः सर्वाभरणभूषितः || १ ||

प्. ४३)

२३० अथ यकारस्य 

वायुर्देवता धूम्रवर्णः द्विभुजः अंकुशध्वजहस्तः हरिणारूढः सर्वाभरणभूषितः || १ ||

२३१ अथ रेफस्य

धूमध्वजोदेवता अरुणवर्णः दक्षिणे चतुर्हस्तः वामेत्रिहस्तः प्रादक्षिण्येन स्रुक्स्रुवाक्षमालाशक्तितोमरव्यजनघृतपात्रधरः त्रिपाद् द्विशीर्षः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२३२ अथ लकारस्य

इंद्रोदेवता मेघश्यामः चतुर्भुजः अभयवज्रशंखवरहस्तः गजारूढः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२३३ अथ वकारस्य

वरुणोदेवता श्यामलः द्विभुजः मकरवाहनारूढः दक्षिणे पाशहस्तः वामेऽभयप्रदः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२३४ अथ शकारस्य

उमादेवता श्यामवर्णा द्विभुजा दक्षिणे पद्मधरा प्रलंबवामहस्ता चंद्रकलावतं सा सर्वालंकारभूषिता || १ ||

२३५ अथ षकारस्य

लक्ष्मीर्देवता कांचनप्रभा पद्मासनासीना चतुर्भुजा अभयपद्मद्वयवरहस्ता गजद्वयसमुद्धृतकुंभामृताभिषिक्ता सर्वाभरणभूषिता || १ ||

२३६ अथ सकारस्य

चन्द्रोदेवता स्फटिकसन्निभः सिंहासनेसमासीनः द्विभुजः कुमुदद्वयधारी श्यामया धृतकुमुदया रोहिण्या सहितः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

२३७ अथ हकारस्य

सूर्योदेवता रक्तवर्णः प्रभामंडलमध्येऽष्टदलपद्म आसीनः द्विभुजः पद्मद्वयधरः सर्वालंकारभूषितः || १ ||

प्. ४४)

२३८ अथ लकारस्य 

सूर्योदेवता अन्यत्सर्वं पूर्ववत् || १ ||

२३९ अथ क्षकारस्य

पूर्वोक्तभीम नृसिंहोदेवता अन्यत्सर्वं पूर्ववत् || १ ||

इतिश्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमाननिखिलदेशावतं सकर्णाटक जनपदसंपदधिष्ठानभूत श्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्य देदीप्यमानाविकल कलानिधिकुलक्रमागतराजक्षितिपालप्रमुखनिखिलनिज राजाधिराजमहाराजचक्रवर्तिमंडलानुभूतदिव्यरत्नसिंहासनारूढ
श्रीमद्राजाधिराजराजपरमेश्वरप्रौढप्रतापा प्रतिमवीरनरपतिबिरु देंतेंबरगंडलोकैकवीरयदुकुलपयः पारावारकलानिधिशंख चक्रांकुशकुठारमकरमत्स्यशरभसाल्वगंडभेरुंडधरणीवराह हनुमद्गरुडकंठीरवाद्यनेक बिरुदांकितमहीशूरपुरवराधीश कृष्णराजमहाराजविरचिते श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रंथे चामुंडादि शक्तिस्वरूपनिरूपणंनामप्रथमोनिधिः संपूर्णः || १ ||

श्रीचामुंडाचरणारविंदार्पणमस्तु ||

|| शुभमस्तु ||

इति श्रीतत्त्वनिधिग्रन्थान्तर्वर्ती प्रथमः शक्तिनिधिः सम्पूर्णः |

श्रीः |

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ

द्वितीयोविष्णुनिधिः |

१ अथ विराट्पुरुषध्यानम् (भागवते २ स्कन्धे १ अध्याये.)

पातालमेतस्य हि पादमूलंपठंति पार्ष्णिप्रपदेरसातलम् || 
महातलंविश्वसृजस्सुगुल्फौ तलातलं वै पुरुषस्यजंघे || १ ||

द्वेजानुनीसुतलं विश्वमूर्तेरूरुद्वयंवितलंचातलं च ||
महीतलंतज्जघनं महीपतेनभस्थलंनाभिसरोगृणंति || २ ||

उरस्थलं ज्योतिरनीकमस्यग्रीवामहर्वदनं वैजनोस्य ||
तपोललाटंविदुरादिपुंसस्सत्यं च शीर्षाणिसहस्रशीर्ष्णः || ३ ||

इंद्रादयोबाहव-आहुरुस्राः कर्णौदिशः श्रोत्रममुष्यशब्दः ||
नासत्यदस्रौपरमस्यनासे घ्राणं च गंधोमुखमग्निरिद्धः || ४ ||

द्युरक्षिणी चक्षुरभूत्पतंगः पक्ष्माणिविष्णोरहनी-उभे च ||
तद्भ्रूविजृंभः परमेष्ठिधिष्ण्यमापोस्यतालूरस एव जिह्वा || ५ ||

छंदांस्यनं तस्यवचोगृणंतिदंष्ट्रार्यमेंदूडुगणाद्विजानि ||
हासोजनोन्मादकरी च माया दुरंतसर्गोयदपांगमोक्षः || ६ ||

व्रीडोत्तरोष्ठोधर एव लोभोधर्मस्तनोधर्मपथश्च पृष्ठः ||
कस्तस्य मेढ्रं वृषणौ च मित्रःकुक्षिस्समुद्रागिरयोस्थि संघाः || ७ ||

नद्योस्य नाड्योथतनूरुहाणि महीरुहाविश्वतनोर्नृपेंद्र ||
अन्नं च वीर्यंश्वसितं मातरिश्वागतिर्वयः कर्मगुणप्रवाहः || ८ ||

ईशस्य केशान्विदुरंबुवाहान्वासस्तु संध्ये कुरुवर्यभूम्नः ||
अव्यक्तमाहुर्हृदयं मनश्च स चंद्रमास्सर्वविकारकोशः || ९ ||

विज्ञानशक्तिं मतिमामनंति सर्वात्मनोंतः करणंगिरित्रः ||
अश्वाश्वतर्युष्ट्रगजानखानि सर्वे मृगाः पशवःश्रोणिदेशः || १० ||

वचांसितद्व्याकरणं विचित्रं मनुर्मनीषामुनयोनिवासः ||
गंधर्वविद्याधरचारणाप्सरस्स्वराः स्मृतिर्ह्यसुरानीकवर्यः || ११ ||

प्. ४६)

ब्रह्माननंक्षत्रभुजोमहात्माविडूरुरंघ्रिश्रितकृष्णवर्णः ||
स्वाहास्वधावीर्यगुणोपपन्नोहव्यात्मकः कर्मवितानयोगः || १२ ||

इयानसावीश्वरविग्रहस्य यस्सन्निवेशः कथितोमयाते ||
संधार्यतेस्मिन् वपुषिस्थविष्ठे मनस्स्वबुद्ध्यानयतो स्तिकिंचित् || १३ || १ ||

२ अथ महावैकुंठमूर्तिध्यानम् (पाद्मोत्तरखंडे)

तस्मिन्मणिमयस्तंभसहस्रेसूर्यवर्चसि ||
विमानेशु शुभेदिव्ये संस्थितो भगवान्हरिः || १ ||

तत्र चाधारशक्त्यादिधृते पीठेहिरण्मये ||
नानारत्नमये दिव्ये नानारत्नसमन्विते || २ ||

तन्मध्येष्टदले पद्मेमंत्राक्षरमयेशुभे ||
कर्णिकायांसुरम्यायां लक्ष्मीबीजे शुभाक्षरे || ३ ||

तस्मिन्बालार्क साहस्रकोटितुल्यप्रभान्वितः ||
दिव्योनारायणः श्रीमानासीनः पंकजासने || ४ ||

तस्य दक्षिणतः पार्श्वे जगन्माताहिरण्मयी ||
सर्वलक्षणसंपन्नादिव्याभरणभूषिता || ५ ||

वसुपात्रंमातुलुंगं स्वर्णपद्मे वहाकरैः ||
वामतःपृथिवीदेवीनीलोत्पलदलप्रभा || ६ ||

नानालंकारसंयुक्ता विचित्रांबरभूषिता ||
वहासाह्यूर्ध्वबाहुभ्यां रम्यंरक्तोत्पलद्वयम् || ७ ||

उत्तराभ्यां तथा देवी धान्यपात्रंशुकं तथा ||
गृहीतचामरा दिव्याशक्तयोविमलादयः || ८ ||

दलाग्रेषु समासीनास्सर्वलक्षणशोभिताः ||
तासां मध्ये समासीनोभगवानच्युतोहरिः || ९ ||

शंखचक्रगदापद्मपाणिभिर्दिव्यभूषणैः ||
केयूरांगदहाराद्यैर्भूषणैरुपशोभितः || १० ||

प्रातरुद्यत्सहस्रांशुकुंडलाभ्यां विराजितः ||
पूर्वोक्तैस्त्रिदशैर्नित्यं सेवितःपुरुषोत्तमः || ११ ||

आस्ते वै कुंठनगरे नित्यमुक्तैकभोगवान् ||
श्रीमदष्टाक्षरैर्मंत्रैः सिद्धानां वै मनीषिणाम् || १२ ||

गमनं वैष्णवे लोकेनेतरेषां कथंचन || रक्तवर्णः || १ ||

३ अथ विष्णुध्यानम् (पाद्मपुराणे)

देवदेवस्तु कर्तव्यः शेषसुप्तोद्विबाहुकः || एकपादोस्यकर्तव्योलक्ष्म्युत्संगगतःप्रभोः || १ ||

तथा परश्च कर्तव्यश्शेषभोगांकसंस्थितः ||
एकः करोस्यकर्तव्यः सव्यजानौप्रसारितः || २ ||

कर्तव्योमूर्धदेशस्थस्तथा तस्यापरःकरः ||

प्. ४७)

नाभीसंभूतकमले सुखासीनः पितामहः || ३ ||

नालेलग्नौ तु कर्तव्यौपद्मस्यमधुकैटभौ ||
शंखचक्रगदादीनिमूर्तानिपरितो न्यसेत् || ४ || मेघवर्णः || १ ||

४ अथ लक्ष्मीध्यानम् (रत्नकोशे)

अरुणकमलसंस्थातद्रजः पुंजवर्णाकरकमलधृतेष्टाभीति युग्मांबुजा च ||
मणिमुकुटविचित्रालंकृता कल्पजातैर्भवतु भुवनमातासंततंश्रीश्श्रियैनः || १ || कनकवर्णः || १ ||

५ अथ भूदेवीध्यानम् (पांचरात्रे)

स्वर्णवर्णाद्विहस्ता च दक्षिणेनाभयप्रदा ||
दाडिमीफलसंयुक्ता वामेकल्पतरोरधः || १ ||

वामपादेन संस्पृष्टनिधिकुंभाधरामता ||
सर्वालंकारभूषाढ्या ध्येयासर्वफलप्रदा || २ || स्वर्णवर्णः || १ ||

६ अथ नीलादेवीध्यानम् (पांचरात्रे)

नीलोत्पलदलश्यामानीलवस्त्रविभूषिता || 
चतुर्भुजासुखासीनावराभयकरान्विता || १ ||

इतराभ्यां तु हस्ताभ्यां कुमुदद्वयधारिणी ||
सर्वाभरणसंयुक्ता नीलादेवीसमीरिता || २ || श्यामवर्णः || १ ||

७ अथ वै कुंठनारायणध्यानम् (अष्टाक्षरीकल्पे)

सव्यंपादंप्रसार्य श्रितदुरितहरं दक्षिणंकुंचयित्वा जानुन्याधाय सव्येतरमितरभुजंनागभोगे निधाय ||
पश्चाद्बाहुद्वयेन प्रतिभटशमने धारयञ्छंख चक्रेदेवी भूषादिजुष्टो जनयति जगतांशर्मवैकुंठनाथः || १ || मेघवर्णः || १ ||

८ अथ तारकरामध्यानम् (श्रीरामकल्पे)

वै देही सहितं सुरद्रुमतलेहैमे महामंडपे मध्येपुष्पकमासने मणिमयेवीरासने संस्थितम् ||
अग्रे वाचयति प्रभंजनसुते तत्त्वं मुनिभ्यः परंव्याख्यां तं भरतादिभिः परिवृतं रामंभजेश्यामलम् || १ || श्यामवर्णः || १ ||

९ अथ शिंशुमारमूर्तिध्यानम् (मयूखेदानखंडे)

शिंशुमारस्स्फुरत्तारानिभ कांतिश्चतुर्भुजः ||
शंखचक्रवराभीतिलसत् पाणिस्त्रयीमयः || १ ||

प्. ४८)

ज्योतिश्चक्राधार पुच्छश्रितदेवगणोज्ज्वलः ||
कालरूपी सदाध्येयोभक्ताभीष्टप्रदोहरिः || २ || श्वेतवर्णः || १ ||

१० अथ त्रिविक्रमध्यानम् (पांचरात्रे मंत्रसारेभागवते)

त्रिविक्रमोरक्तवर्णश्शंखचक्रगदाब्जभृत् ||
किरीटहारकेयूरकुंडलैश्च विराजते || १ ||

स्फुरत्किरीटांगदमीनकुंडलश्रीवत्सरत्नोत्तममेखलांबरैः ||
मधुव्रतस्रग्वनमालयावृतोरराजराजन्भगवानुरुक्रमः || २ ||

क्षितिं पदैकेन बलेर्विचक्रमेनभश्शरीरेणदिशश्च बाहुभिः ||
पदंद्वितीयात्क्रमतस्त्रिविष्टपंनवै तृतीयस्यतदीयमण्वपि || ३ ||

उरुक्रमस्यांघ्रिरुपर्यधोदिवोमहर्जनाभ्यांतपसः परंगतः || रक्तवर्णः || १ ||

११ अथ हयग्रीवध्यानम् (पांचरात्रे)

वंदे तु रंगवदनंशशिबिंबसंस्थं चंद्रावदातममृतात्म करैस्समंतात् ||
अंडांतरंबहिरपि प्रतिभासयंतं शंखाक्षपुस्तकसुबोधयुताब्जबाहुम् || १ ||

श्वेतवर्णः || प्रकारान्तरेण (वेदांताचार्यकृतहयग्रीवस्तुतौ) व्याख्यामुद्रांकरसरसिजैः पुस्तकंशंखचक्रे बिभ्रद्भिन्नस्फटिकरुचिरे पुंडरीकेनिषण्णः | 
अम्लानश्रीरमृतविशदैरंशुभिः प्लावयन्मामाविर्भूयादनघमहि मामानसेवागधीशः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

१२ अथ भूवराहमूर्तिध्यानम् (पांचरात्रे)

श्यामस्सुदर्शनदराभयसद्वरेतो भूम्यायुतोखिलनिजोक्तपरिग्रहैश्च ||
ध्येयोनिजैश्च तनुभिस्सकलैरुपेतः कोलोहरिस्सकलवांछितसिद्धयेनः || १ || श्यामवर्णः || १ ||

१३ अथ धरणीवराहमूर्तिध्यानम् (हेमाद्रौदानकांडे)

वराहरूपः कार्यस्तु शेषोपरिगतः प्रभुः ||
शेषश्चतुर्भुजः कार्यश्चारुरत्नफणान्वितः || १ ||

कर्तव्यौसीरमुसलौकरयोस्तस्ययादव ||
सर्परूपश्च कर्तव्यस्तथैव रचितांजलिः || २ ||

आलीढस्थान संस्थानस्तत्पृष्ठे भगवान्भवेत् ||
वामारत्निगता तस्य योषिद्रूपावसुंधरा || ३ ||

नमस्कारपरा तस्य कर्तव्याद्विभुजाशुभा ||
यस्मिन्भुजेधरादेवी तत्र शंखःकरेभवेत् || ४ ||

प्. ४९)

अन्ये तस्य कराः कार्याः पद्मचक्रगदाधराः ||
पद्मासनस्थां कुर्वीतश्रियन्त्रैलोक्यमातरम् || ५ ||

गौरवर्णांसुरूपां च सर्वालंकारभूषिताम् ||
रौक्मपद्मकरव्यग्रांवरदां दक्षिणेन तु || ६ ||

वराहः श्यामवर्णः || भूमिश्शुक्लवर्णा || श्रीस्सुवर्णवर्णा || शेषश्शुभ्रवर्णः || १ ||

१४ श्रीकरमूर्तिध्यानम् (पांचरात्रे)

आदित्यचंद्रावपि शंखचक्रे शंखप्रसूनाख्यनिधीदधानः || 
चिंत्यःकराभ्यां वसुतर्पयन्सस्वांकस्थ लक्ष्मीर्गरुडांससंस्थः || १ || कांचनवर्णः || १ ||

१५ अथ हंसमूर्तिध्यानम् (पांचरात्रे मंत्रसारे)

ध्यायेद्रवींदुकरमिंदु सहस्रलक्षकांतिं प्रियासहितमास्थितमिंदुबिंबे ||
शंखारिदोर्द्वयमुदर्कमहेंदुबिंबात्संसिच्यमानममृतेनरमाधिनाथम् || १ || शुक्लवर्णः || १ ||

१६ अथ दधिवामनमूर्तिध्यानम् (पांचरात्रे)

ध्यायेत्सुशुक्लमरविंददलायताक्षंसौवर्णपात्रदधिभोज्यमथामृतं च ||
दोर्भ्यांदधानमखिलैश्च सुरैस्समेतं शीतांशुमंडलगतं रमयासमेतम् || १ || शुक्लवर्णः || १ ||

१७ अथ अश्वत्थनारायणध्यानम् (ब्रह्मांडपुराणे अश्वत्थकल्पे)

श्वेतवर्णंसलक्ष्मीकंभुजाष्टकविभूषितम् ||
शंखचक्रधरंदेवं पीतवाससमच्युतम् || १ ||

अभयंवरदंशांतं खड्गखेटकधारिणम् ||
धनुर्बाणसमायुक्तं चिंतयेत् पुरुषोत्तमम् || २ || श्वेतवर्णः || १ ||

१८ अथ लक्ष्मीनृसिंहध्यानम् (तन्मन्त्रध्याने)

शरच्चंद्रनिभंदेवं शंखचक्रवराभयान् ||
बिभ्राणंपुंडरीकाक्षंलक्ष्म्यालिंगितविग्रहम् || १ ||

सिंहवक्त्रंमहाकायं नृसिंहंहृदिभावयेत् || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ५०)

अथ केशवादिचतुर्विंशतिमूर्तीनांलक्षणानि (पांचरात्रेक्रियापादे)

१९ तत्र केशवध्यानम् 

केशवस्तुसुवर्णाभश्शंखचक्रगदाब्जभृत् ||
शुक्लांबरधरस्सौम्योमुक्ताभरणभूषितः || १ ||

दक्षिणोर्ध्वकरेशंखः वामोच्चकरेचक्रं वामाधः करेगदा दक्षाधःकरेपद्मं शुक्लांबरः मुक्ताभरणः कार्यः || स्वर्णवर्णः || १ ||

२० अथ नारायणध्यानम् 

नारायणोघनश्यामः पद्मशंखगदारिभृत् ||
पीतवासामणिमयैर्भूषणैरुत्तमैर्वृतः || १ ||

दक्षिणाधःकरेशंखः दक्षोर्ध्वकरेपद्मं वामोच्चकरे गदा वामाधःकरेचक्रम् || मेघश्यामवर्णः || १ ||

२१ अथ माधवध्यानम्

माधवस्तूत्पलप्रख्यश्चक्रशंखगदाब्जभृत् ||
चित्रमाल्यांबरधरः पुंडरीकनिभेक्षणः || १ ||

वामोर्ध्वकरेशंखः वामाधःकरेपद्मं दक्षोर्ध्वकरेचक्रं दक्षाधःकरेगदा || कृष्णवर्णः || १ ||

२२ अथ गोविंदध्यानम्

गोविंदश्शशिवर्णः स्यात्पद्मशंखगदारिभृत् ||
रक्तारविंदनयनस्तप्तकांचनभूषणः || १ ||

वामाधःकरेशंखः दक्षाधःकरेचक्रं दक्षोर्ध्वकरे गदा वामोच्चकरेपद्मम् || श्वेतवर्णः || १ ||

२३ अथ विष्णुध्यानम्

धौतवर्णोभवेद्विष्णुश्चक्रशंखगदाब्जभृत् ||
हेमांबरधरस्स्रग्वीकेयूरांगदभूषितः || १ ||

वामोर्ध्वकरेशंखः वामाधःकरेचक्रं दक्षाधःकरेगदा दक्षोर्ध्वकरेपद्मम् || श्वेतवर्णः || १ ||

२४ अथ मधुसूदनध्यानम्

अरविंदनिभश्श्रीमान्मधुजित्कमलाश्रयः ||
शंखंचक्रंगदांपद्मंदोर्भिर्नित्यंबिभर्त्यसौ || १ ||

दक्षोर्ध्वकरेशंखः वामोच्चकरेपद्मं वामाधः करेगदा दक्षाधःकरेचक्रम् || रक्तवर्णः || १ ||

प्. ५१)

२५ अथ त्रिविक्रमध्यानम्

त्रिविक्रमोरक्तवर्णः शंखचक्रगदाब्जभृत् ||
किरीटहारकेयूरकुंडलैश्च विराजते || १ ||
वामाधःकरेशंखः दक्षाधःकरे पद्मं दक्षोध्र्वकरे गदा वामोर्ध्वकरे चक्रम् || रक्तवर्णः || १ ||

२६ अथ वामनध्यानम्

वामनः कुंदवर्णस्स्यात् पुंडरीकायते क्षणः ||
दोर्भिश्शंखंगदां चक्रं पद्मं चैव बिभर्त्यसौ || १ || 
दक्षाधःकरे शंखः दक्षोच्चकरे चक्रं वमोच्चकरे गदा  वामाधःकरे पद्मम् || श्वेतवर्णः || १ ||

२७ अथ श्रीधरध्यानम् 

श्रीधरः पुंडरीकाभःचक्रशंखगदाब्जभृत् | रक्तारविंदनयनोमुक्तादामविभूषितः || १ ||
वामाधःकरेशंखः दक्षाधःकरेपद्मं दक्षोध्र्वकरेचक्रं वामोच्चकरेगदा || श्वेतवर्णः ||

२८ अथ हृषीकेशध्यानम्

विद्युद्वर्णोहृषीकेशश्चक्रशंखगदाब्जबृत् || रक्तमाल्यांबरधरःपुंडरीकावतंसकः || १ || 
वामाधःकरेशंखः दक्षाधःकरेगदा दक्षोध्र्वकरेचक्रं वामोर्ध्वकरेपद्मम् || कनकवर्णः || १ ||

२९ अथ पद्मनाभध्यानम्

इंद्रनीलनिभश्चक्रशंखपद्मगदाधरः || प्द्मनाभःपीतवासाश्चित्रमाल्यानुलेपनः || १ || 
दक्षाधःकरेशंखः दक्षोध्र्वकरेपद्मं वामोर्ध्वकरेचक्रं वामाधःकरेगदा || नीलवर्णः || १ ||

३० अथ दामोदरध्यानम्

दामोदरश्शाद्वलाभोगदापद्मारिशंखभृत् || पीतवासाविशालाक्षोनानारत्नविभूषितः || १ ||
दक्षोध्र्वकरेशंखः वामोर्ध्वकरेगदा वामाधः करेचक्रं दक्षाधःकरेपद्मम् || दूर्वाश्यामवर्णः || १ ||

३१ अथ संकर्षणध्यानम्

संकर्षणस्सितोधत्ते शंखपद्मारिसद्गदाः || दक्षोध्र्वकरेशंखः वामोच्चकरेपद्मं वामाधःकरेचक्रं दक्षाधःकरेगधा || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ५२)

३२ अथ वासुदेवध्यानम्

वासुदेवश्शंखचक्रगदापद्मधरस्सितः ||
दक्षोध्र्वकरेशंखः वामोर्ध्वकरेचक्रं वामाधःकरेपद्मं दक्षाधःकरेगदा || श्वेतवर्णः || १ ||

३३ अथ प्रद्युम्नध्यानम्

प्रद्युम्नःकनकाभस्स्याच्छंखाबजारिगदाधरः ||
दक्षोध्र्वकरेशंखः वामोर्ध्वकरेगदा वामाधःकरेपद्मं दक्षाधःकरेचक्रम् || कनकवर्णः || १ ||

३४ अथ अनिरुद्धध्यानम्

अनिरुद्धोनीलवर्णः शंखपद्मगदारिभृत् || वामोर्ध्वकरेशंखः वामाधःकरेपद्मं दक्षाधःकरेचक्रं दक्षोच्च करेगदा || नीलवर्णः || १ ||

३५ अथ पुरुषोत्तमध्यानम्

पद्मशंखगदाचक्रभृच्छ्वेतः पुरुषोत्तमः ||
वामोर्ध्वकरेशंखः वामाधःकरेगदा दक्षाधःचक्रं दक्षोच्चकरेपद्मम् || श्वेतवर्णः || १ ||

३६ अथ अधोक्षजध्यानम्

धत्तेचाधोक्षजोनीलंगदा चक्रदराब्जकम् ||
वामोर्ध्वकरे शंखः वामाधःकरेचक्रं दक्षाधःकरेपद्मं दक्षोध्र्वकरेगदा || नीलवर्णः || १ ||

३७ अथ नारसिंहध्यानम्

नारसिंहश्श्वेतवर्णःगदा शंखारिपद्मभृत् ||
वामाधःकरे शंखः दक्षाधःकरेचक्रं दक्षोर्ध्वकरेपद्मं वामोर्ध्वकरेगदा || श्वेतवर्णः || १ ||

३८ अथ अच्युतध्यानम्

धत्तेच्युतः स्वर्णवर्णः गदाशंखारिसारसान् ||
वामाधःकरे शंखः दक्षाधःकरेगदा दक्षोर्ध्वकरेपद्मं वामोच्चकरे चक्रम् || कनकवर्णः || १ ||

३९ अथ जनार्दनध्यानम्

जनार्दनोरक्तवर्णश्चक्र शंखगदाब्जभृत् ||
वामोर्ध्वकरेशंखः वामाधःकरेगदा दक्षाधःकरेपद्मं दक्षोध्र्वकरेचक्रम् || रक्तवर्णः || १ ||

प्. ५३)

४० अथ उपेंद्रध्यानम्

उपेंद्रोनीलवर्णस्तु गदाचक्राब्जशंखभृत् ||
दक्षाधःकरेशंखः दक्षोध्र्वकरेगदा वामोच्चकरेचक्रं वामाधःकरेपद्मम् || नीलवर्णः || १ ||

४१ अथ हरिध्यानम्

हरिःकनकवर्णस्स्याच्चक्र शंखगदाब्जभृत् ||
दक्षाधःकरेशंखः दक्षोर्ध्वकरेचक्रं वामोच्चकरेपद्मं वामाधःकरेगदा || कनकवर्णः || १ ||

४२ अथ कृष्णध्यानम्

कृष्णस्तु कृष्णवर्णस्स्याद्गदाब्जदरचक्रभृत् ||
दक्षाधःकरेशंखः दक्षोर्ध्वकरेगदा वामोच्चकरेपद्मं वामाधःकरेचक्रम् || कृष्णवर्णः || १ || २४

केशवादीनांवर्णाः (पद्मपुराणे)

केशवः कनकप्रख्यः स्यादर्जुनसमाच्छविः ||
नारायणश्श्यामवर्णोमाधवः स्फटिकप्रभः || १ || 

गोविंदः पद्मकिंजल्कनिभोविष्णुरुदाहृतः ||
अरुणांबुजसंकाशोमधुसूदन उच्यते || २ ||

त्रिविक्रमश्शिखिनिभो वामनोबालसूर्यवत् ||
श्रीधरःपीतवर्णाभो हृषीकेशस्तटित्प्रभः || ३ || 

पद्मनाभश्श्यामवर्णो बंधूककुसुमच्छविः || 
दामोदरोद्वादशैते कथिताः केशवादयः || ४ || 

वासुदेवादिमूर्तीनां योवर्णः परिकीर्तितः ||
स एव वासुदेवादिचतुर्णां तद्भुवामपि || ५ || 

शुद्धस्फटिकशंकाशोविज्ञेयः पुरुषोत्तमः || अधोक्षजश्श्यामवर्णोनृसिंहोहेमसन्निभः || ६ || 

पीतवर्णोच्युतोतीवरक्तवर्णो जनार्दनः ||
उपेंद्रश्श्यामलः प्रोक्तोहरिः पीतनिभः स्मृतः || ७ || 

कृष्णः कृष्नांबुदप्रख्यश्चतुर्विंशतिमूर्तयः ||

अथ व्यूहचतुष्टयमूर्तिध्यानम् (भट्टभास्करीये)

४३ तत्र संकर्षणध्यानम्

वासुदेव स्वरूपेण कार्यस्संकर्षनः प्रभुः ||
सतुशुक्लवपुः कार्योनीलवासायदूत्तमः || १ ||

गदास्थाने च मुसलंचक्रस्थाने चलांगलम् || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ५४)

४४ अथ वासुदेवध्यानम्

वासुदेवस्सितश्शांतस्सिताब्जस्थश्चतुर्भुजः ||
योगमूर्धोर्ध्र्व शंखश्च दक्षेशार्ङ्गधरस्स्मृतः || १ || 
धारयेदुत्तरे चक्र दक्षिणे च गदामिति || श्वेतवर्णः || १ ||

४५ अथ प्रद्युम्नध्यानम्

दक्षिणोर्ध्वकरे पद्मंदद्याच्छंखगधःकरे ||
चक्रमूर्ध्वे तथा वामे गदांदद्यादधःकरे || १ || पीतवर्णः || १ ||

४६ अथानिरुद्धध्यानम्

कृष्णं चतुर्भुजंदक्षेशरं  खड्गं तथोत्तरे ||
धनुः खेटधरं वीरमनिरुद्धं प्रचक्षते || १ || कृष्णवर्णः || १ || ४ ||

अथ मत्स्यादिदशावतार मूर्तीनांध्यानम् (पांचरात्रे) [वर्णस्तुपाद्मे]

४७ तत्र मत्स्यध्यानम्

वामे शंखंगदांदक्षे द्विभुजोमत्स्यरूपधृक् ||
नरांघ्रिर्मत्स्यरूपो वा मत्स्यरूपीजनार्दनः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

४८ अथ कूर्मध्यानम्

कूर्मस्तु कच्छपाकारोमत्स्यरूपोक्तरूपवान् || स्वर्णवर्णः || १ ||

४९ अथ वराहध्यानम्

मधुपिंगलवर्णं च चतुर्बाह्वायुधैर्वृतम् ||
नरांगंसूकरास्यं च मनाक्पीनंसुभीषणम् || १ || 

श्रीर्वामकूर्परस्थाचधरानंतौपदानुगौ ||
एतद्रूपधरं वंदेवराहं भुक्तिमुक्तिदम् || २ || श्यामवर्णः || १ ||

५० अथ नृसिंहध्यानम्

ज्वलदग्नि समाकारं सिंहवक्त्रंनरांगकम् ||
दंष्ट्राकरालवदनं लोलजिह्वासुभीषणम् || १ ||

वृत्तास्यंजटिलं क्रुद्धमालीढंपीनवक्षसम् ||
अभेद्यतीक्ष्णनखरमात्मोरु कृतदानवम् || २ ||

तद्वक्षोदारयंतं च कराभ्यांनखरैर्भृशम् ||
गदाचक्रधरं द्वाभ्यांनृसिंहं प्रणमेत्प्रभुम् || ३ || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ५५)

५१ अथ वामनध्यानम्

कुंडीच्छत्रधरोद्वाभ्यां वामनः परिकीर्तितः || १ || श्यामवर्णः || १ ||

५२ अथ परशुरामध्यानम्

क्षत्रांतकारणं घोरमुद्वहन् परशुंकरे ||
जामदग्न्यश्व कर्तव्योरामश्शत्रुनिषूदनः || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

५३ अथ श्रीरामध्यानम्

युवाप्रसन्नवदनस्सिंह स्कंधोरुणेक्षणः || 
आजानुबाहुःकर्तव्योरामो बाणधनुर्धरः || १ || श्यामवर्णः || १ ||

५४ अथ बलरामध्यानम्

मद्यपात्रं च सीरं च वामदक्षिणयोः क्रमात् || 
गदामुसलवज्रं च हलीरामः  दधत्सितः || १ ||
मुसलरूपंवज्रमित्यर्थः || क्षीरवर्णः || १ ||

५५ अथ बुद्धध्यानम्

काषायवस्त्रसंवीतः  स्कंधसंसक्तचीवरः ||
पद्मासनस्थोद्विभुजोध्येयो बुद्धः प्रकीर्तितः || १ || 
पाटलवर्णः प्रसिद्धः || १ ||

५६ अथ कल्किध्यानम्

खड्गोद्यतकरः क्रुद्धोहयारूढोमहाबलः || 
म्लेच्छच्छेदकरः कल्कीद्विभुजः परिकीर्तितः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

(ग्रंथातरे दशावतारमूर्तीनां मध्ये बुध्धस्थाने कृष्ण इति दृश्यते)

५७ अथ कृष्णध्यानम् (पाद्मे)

शंखचक्रधरः श्यामोद्विभुजः कृष्णसंज्ञकः || श्यामवर्णः || ११ || ० ||

मत्स्यादिदशावतारमूर्तीनांवर्णाः (पाद्मे)

मत्स्यः स्फटिकसंकाशः कूर्मःकांचन सप्रभः || 
वराहश्श्यामलनिभोध्वलाकृतिरेव वा || १ ||

नृसिहश्चंद्रवर्णाभः प्रह्लादः कांचनप्रभ्ः ||
वामनश्श्यामलनिभोकालवर्णो महाबलः || २ ||

जामदग्न्यस्सुवर्णाभोराघवश्श्यामलाक्रतिः ||
भरतश्श्यामलः प्रोक्तः लक्ष्मणः कनकप्रभः || ३ || 

शत्रुघ्नोरक्तवर्णाभो सीताहेमनिभाकृतिः ||
प्. ५६) मांडवीरक्तवर्णाभाचोर्मिलाश्यामलाकृतिः || ४ || 

श्रुतकीर्तिस्सितांगी स्याद्धनूमान्कनकप्रभः || अंगदोरक्तवर्णाभस्सुग्रीवोहेमपिंगलः || ५ ||

नीलोत्पलनिभःप्रोक्तोजांबवान्कनकप्रभः || 
गुहस्तुति लवर्णाभः कालवर्णोविभीषणः || ६ || 

बलःक्षीरनिभश्वैव रक्तवर्णा च रेवती ||
मेघश्यामोभवेत् कृष्णोरुक्मिणी कनकप्रभा || ७ || 

कल्कीश्वेत निभश्वैव वर्णा एषां प्रकीर्तिताः ||

५८ अथ लक्ष्मीनारायणध्यानम् (भट्टभास्करीये)

नारायणश्चतुर्बाहुश्शंख चक्री तथोत्तरे ||
दक्षिणे तु गदापद्मी नीलजीमूतसन्निभः || १ ||
वामे श्रीर्वल्लकी हस्तापुष्टापद्मकरापरे || श्यामवर्णः || १ ||

५९ अथ सूर्यनारायणध्यानम् (त्र्यृचाकल्पे)

ध्येयस्सदा सवितृमंडलमध्यवर्ती नारायणस्सरसिजासनसन्निविष्टः || केयूरवान्मकरकुंडलवान्किरीटीहारी हिरण्मयवपुः धृतशंखचक्रः || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

६० अथाष्टमुखगंडभेरुंड नृसिंहध्यानम् (अथर्वणरहस्ये मंत्रसारे)

वंदेहं क्रूरघोरप्रबलतरमहागंडभेरुंड सिंहव्याघ्राश्चक्रोडशाखामृगवरखगराङ्भल्लुकाद्यष्टवक्त्रम् | द्वात्रिंशत्कोतिबाहुंहलमुसलगदा शंखचक्रादिहेतीर्विभ्राणं भीमदष्ट्रंशरभखगगजान्भक्षयंतं नृसिंहम् || १ || 
शरीरे रक्तवर्णः मुखेषु तत्तद्वर्णाः || १ ||

अथवा प्रकारान्तरेणध्यानम् (मंत्रसारे)

कल्पांताशनिविष्फुलिंगहुतभुङ्नीकाशनेत्रत्रयंकोलं
वज्रसमानतुंडनखरंदंष्ट्रिद्विजिह्वाननम् || १ || 

ऋक्षंमारुतसप्तिमार्तिहरणं चाष्टाननंभीषणंध्यायेद्रुद्रमदांतकं शरभहृद्भेरुंडसिंहंसदा || २ || अष्टास्यो वह्निदृष्टिर्भिदुरवरनखोविद्युदुज्ज्वालसिंहोहीराभौद्वौ च पक्षौ

हृदयजठरगाह्यष्टकाल्यष्टदुर्गा || ऊरूद्वौरुद्रकालौखगमृगनृहरिर्गंडभेरूपःपायादस्मान् स चक्रोहरिरिहशरभाद्युग्रशत्रून्प्रविध्यन् || ३ || 

हस्तांजल्याहृतात्मद्विषदसुरवरोरोजबह्वस्रपानव्यात्तास्यंदोर्युगां चन्नखदलित महाशारभांगंसुभूषम् ||
बाहुद्वंद्वोपरुद्धासुरक च चरणंदोर्युगोद्यन्नखाग्रप्रच्छन्नाराति देहंरविशशिदहनत्रीक्षणंवज्रपक्षम् || ४ || 

प्. ५७)

अंभोजंवीतिहोत्रंकुशविशिख महापाशकुंतासि शक्तीरांत्रं चक्रंकुठोरोद्धतभुजयुगलद्वेषिदोःखड्गशंखान् || 
हैरण्यांत्रंत्रिशूलं फलकमपि महापाशशीर्षंपिनाकं वज्रंकौमोदकीं चाप्यतिबलमसलंसंदधानं कराग्रैः || ५ || 

शरीरेरक्तवर्णः मुखेषु तत्तद्वर्णाः || १ ||


६१ अथ पंचवक्त्रनारसिंहध्यानम् (मंत्रसारे)

पंचवक्त्रं महाभीमंकालानलसमप्रभम् ||
मुंडमालाधरंरौद्रंकंठहारेणशोभितम् || १ || 

नागयज्ञोपवीताढ्यं पंचाननसुशोभितम् ||
चंद्रमौलिंनिलक्ंठं प्रतिवक्त्रंत्रिलोचनम् || २ || 

भुजैःपरिघसंकाशैर्दशभिश्चोपशोभितम् ||
अक्षसूत्रंगदांपद्मंशंखंगोक्षीरसन्निभम् || ३ ||

धनुश्चमुसलं चैव तथा चक्रंमहत्प्रभम् ||
खड्गं च शूलपाशौ च नृसिंहंरुद्ररूपिणम् || ४ || 

इंद्रगोपकनीलाभं चंद्राभं स्वर्णसन्निभम् || पूर्वादिमोत्तरांतास्यमूध्र्वास्यं सर्ववर्णकम् || ५ || 

बिभ्राणं सर्वजगतामाधारं गिरिकन्यके || शरीरेरक्तवर्णः || मुखेषुवर्णानां पंचकम् || १ ||

६२ अथ प्रतापरामध्यानम् (मंत्रसारे)

दोर्भिःखड्गं त्रिशूलंडमरुमसिधनुर्दंडबाणं कुठारंशंखंचक्रं कृपाणंहलमुसलगदाभिंडिवालं च पाशम् || उद्यद्बाहुं च मुष्टिंह्यभयवरकरंबिभ्रतं शुक्लवर्णं वंदेरामंत्रिणेत्रंत्वमररिपु कुलंमर्दयंतंप्रतापैः || १ || शुक्लवर्णः || १ ||

६३ अथ सपरिवारपट्टाभिरामध्यानम् (रामाष्टोत्तरे)

वामे भूमिसुतापुरस्तु हनुमान्पश्चात् सुमित्रासुतश्शत्रुघ्नोभरतश्च पार्श्वदलयोर्वायवादिकोणेषु च ||
सुग्रीवश्च विभीषणश्च युवरट्तारासुतोजांबवान्मद्ये नीलसरोजकोमलरुचंरामंभजेश्यामलम् || १ || नीलवर्णः || १ ||

६४ अथ अनंतमूर्तिध्यानम् (भविष्योत्तरेनंतकल्पे)

नवाम्रपल्लवाभासंपिंगभ्रूश्मश्रुलोचनम् || दक्षिणोध्र्वकरेपद्मंशंखं तस्याप्यधःकरे || १ || 

चक्रमूध्र्वकरे वामे गदां तस्याप्यधःकरे || 
भिभ्रतं पुंडरिकाक्षं फणासप्तान्वितंभजे || २ || गोमूत्रवर्णः || १ ||

प्.५८)

६५ अथ गोपालकृष्णध्यानम् (भागवते)

नौमीड्यते भवपुषे तटिदंबरायगुंजावतंस शिखिपिञ्छलसन्मुखाय || 
वन्य स्रजेकबलवेत्रविषाणवेणु लक्ष्मश्रिये मृदुपदेपशुपांगजाय || १ || नील्वर्णः || १ ||

६६ अथ संतानगोपालध्यानम् (पांचरात्रे)

पिबंतं च स्तनंमातुर्मुखंसंवीक्ष्यसुस्मितम् ||
अंगुल्यग्रैस्तनंचान्यं स्पृशं तं च मुहुर्मुहुः || १ ||
यशोदांकस्थितं गोपंध्यायेत् पुत्रप्रदंसदा || १ ||
नीलवर्णः ||

६७ अथ मदनगोपालध्यानम् (पांचरात्रे)

रक्तवर्णोदशभुजः सर्वालंकारभूषितः ||
शंखचक्रगदा पद्मपाशांकुशसुमाशुगान् || १ || 

इक्षुकोदंडमन्याभ्यां वादयन्वेणुप्रादरात् ||
षोडशच्छदपद्मस्थ षट्कोणोपरिसंसिथतः || २ ||

गोपालोमदनाख्योयंमंदस्मितमुखांबुजः ||
स्वरपत्रस्थ गोपीभिरादरादीक्षितोवतात् || ३ || रक्तवर्णः || १ ||

६८ अथ सुदर्शनध्यानम् (पांचरात्रे)

शंखंचक्रं च पाशंपरशुमसिमिषुं शूलचापांकुशाग्निं बिभ्रत्तं वज्रखेटं हलमुसलगदाकुंतमत्युग्रदंष्ट्रम् ||
ज्वालाकेशं त्रिणेत्रं ज्वलदनलनिभंहारकेयूरभूषं ध्यायेत् षट्कोणसंस्थं सकलरिपुजनःप्राणसंहारचक्रम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

६९ अथ चक्रध्यानम् (पांचरात्रे)

तिर्यग्ज्वालाग्निरूपं ज्वलितशिखिशिखोत्तुंगकेयूर बाहुंपिंगाक्षंदीप्त जिह्वांदशशतविलसत्तीक्ष्णधारातिरौद्रम् || शार्ङ्गचक्राब्जशंखान्शरमुसलधरं सर्वशत्रून्दहंतं षट्कोणाभ्यंतरस्थं रविनियुतनिभं चक्रराजंप्रसन्नम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

७० अथ विष्वक्सेनध्यानम् (पांचरात्रेपाद्मसंहितायाम्)

श्यामवर्णः चतुर्भिर्भुजैस्तर्जनी शंखचक्रगदादधानः पीठाधस्तात्प्रसारितदक्षिणपादः आकुंचितवामपादः किरीटादि सर्वालंकारभूषितो विष्वक्सेनः || श्यामवर्णः || १ ||

प्. ५९)

७१ अथ हनुमत्स्वरूपम् (तन्मंत्रध्याने)

स्फटिकाभंस्वर्णकांतिं द्विभूजं च कृतांजलिम् || कुंडलद्वयसंशोभिमुखांबुजमहंभजे || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

७२ अथ पंचमुखांजनेयध्यानम् (सुदर्शनसंहितायाम्)

पंचवक्त्रं महाभीमं त्रिपंचनयनैर्युतम् ||
कोटिसूर्यप्रतीकाशं कपिवक्त्रंसु तेजसम् || १ ||

दंष्ट्राकरालवदनंभ्रुकुटिलेक्षणम् ||
अस्यैकंदक्षिणं वक्त्रं नारसिंहं महाद्भुतम् || २ || 

अत्युग्र तेजोवपुपंभीषणं भयनाशनम् ||
पश्चिमे गारुडंवक्त्रं वक्रतुंडंमहाद्युति || ३ || 

पातालसिद्धिदंघोरं विषभूतादिकृंतनम् ||
उत्तरंसौकरं वक्त्रं कृष्णंदीप्तं शिखोज्ज्वलम् || ४ || 

सर्वभूतप्रशमनंताप ज्वरनिवारणम् ||
ऊर्द्ध्वंहयाननं घोरंदानवांतकरं परम् || ५ || 

खड्गत्रिशूलखट्वाङ्ग पाशमंकुशपर्वतौ ||
द्रुमगोमुद्रिकामुंडंदधानंसुरवंदितम् || ६ || स्वर्णवर्णः || १ ||

७३ अथ गरुडध्यानम् (भट्टभास्करीये)

उपेंद्रस्याग्रतः पक्षीगुडाकेशःकृतांजलिः ||
सव्यजानुगतोभूमौमूर्ध्ना च फणिमंडितः || १ ||

स्थूलजंघोनरग्रीवस्तुंगनासोनरांगकः ||
द्विबाहुः पक्षयुक्तश्च कर्तव्योविनतासुतः || २ || सुवर्णवर्णः || १ ||

७४ अथ श्रीकार्तवीर्यध्यानम् (डामरतंत्रे)

अव्यात्सर्वभयात् प्रभाकरनिभःप्रद्योतनद्योतित स्वर्णस्रक्परिवीतकंधरधरोरक्तांशुकोष्णीषवान् ||
नानाकल्पविभूषणःकर सहस्रार्धात्तबाणासनोबाणात्तार्धसहस्त्रबाहुरनिशंभूवल्लभोनः प्रभुः || १ || रक्तवर्णः ||

अथवा प्रकारांतेण ध्यानम् (कार्तवीर्यार्जुनकल्पे)

सहस्रबाहुंसशरंसचापं रक्तांबरं रत्नकिरीटकुंडलम् || चोरादिदुष्टामयनाशमिश्टं ध्यायेन् महांतंभुविकार्तवीर्यम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

प्.६०)

७५ अथ मन्मथध्यानम् (भट्टभास्करीये)

कामदेवस्तु कर्तव्योरूपेणा प्रतिमोभुवि ||
अष्टबाहुः प्रकर्तव्योशंखपद्मविभूषितः || १ || 

चापबाणकरश्चैव मदोदंचितलोचनः ||
रतिःप्रीतिस्तथा शक्तिर्भेदशक्तिस्तथोज्ज्वला || २ || 

चतस्रस्तस्य कर्तव्याः पत्न्योरूपमनोहराः ||
चत्वारश्चकरास्तस्य कार्याभार्यास्तनोपगाः || ३ || 

केतौ तु मकरःकार्यः पंचबाणरथोमहान् || ||
कामंकांचन संनिभमिति सैवागमे || स्वर्णवर्णः || १ ||

७६ अथ दत्तात्रेयध्यानम् (तत्कल्पे)

मंदारमूले मणिमंटपस्थितं सुवर्णदानैकनिबद्धदीक्षम् || ध्यायेत्परीतंनवनाथसिद्धैर्दारिद्र्यदा वानलकालमेघैः || १ ||
 व्याख्यामुद्रांकरसरसिजेदक्षिणे संदधानोजानुन्यस्तावरकरसरोजातवामोन्नतांसः || ध्यानाधारात्सुखपरवशादर्धमामीलिताक्षोदत्तात्रेयोभसित धवलः पातुनः कृत्तिवासाः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

इतिश्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमाननिखिलदेशावतंस कर्नाटकजनपदसंपदधिष्ठानभूत श्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्यदेदीप्यमानाविकल कलानिधि कुलक्रमागतराजक्षितिपाल प्रमुखनिखिलनिजराजाधिराज महाराजचक्रवर्तिमंडलानुभूतदिव्यरत्नसिंहासनारूढ श्रीमद्राजाधिराजराजपरमेश्वरपौढ प्रतापाप्रतिमवीरनरपतिबिरुदेंतेंबरगंडलोकैक वीरयदुकुलपयः पारावार कलानिधिशंखचक्रांकुश कुठारमकरमत्स्यशरभसाल्वगंड भेरुंडधरणीवराहहनुमद्गरुडकंठीरवाद्यनेक बिरुदांकितमहीशूर पुरवराधीश श्रीकृष्णराजमहाराजविरचिते श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रंथे विराड्रूपादिविष्णु स्वरूपनिरूपणं नामद्वितीयोविष्णुनिधिस्संपूर्णः ||

इति श्रीतत्त्वनिधिग्रन्थान्तर्वर्ती द्वितीयोविष्णुनिधिः सम्पूर्न्ः ||


श्रीः 

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ

तृतीयश्शिवनिधिः |

१ अथ महेश्वरध्यानम् (शिवपंचाक्षरीमंत्रे)

शांतं पद्मासनस्थं शशधरमुकुटं पंचवक्त्रं त्रिणेत्रं शूलं वज्रं च खड्गं परशुमभयदं दक्षभागे वहंतम् || 
नागं पाशं च घंटां प्रलयहुतवहं सांकुशं वामभागे नानालंकारयुक्तंस्फटिकमणिनिभं पार्वतीशं नमामि || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

२ अथ गौरीध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

गौरीशुक्लांबरा देवी रूपेणा प्रतिमाभुवि || 
पृथक् चतुर्भुजाकार्या देवी सिंहासने शुभा || १ || 

सिंहासनेस्याः कर्तव्यं कमलंचारुकर्णिकम् ||
अष्टपत्रं महाभागाकर्णिकायांसु संस्थिता || २ || 

विनायकवदासीना देवी काया महाभुजा ||
बृहन्नालंकरे कार्यं तस्याश्च कमलंशुभम् || ३ || 

दक्षिणे यादवश्रेष्ठकेयूरप्रांतसन्निभं ||
वामेमृतघटः कार्यस्तथा राजन्मनोहरः || ४ || 

तस्या अन्यौकरौकार्यौबिल्वशंखधराविति || मरकतवर्णः || १ ||

३ अथ महाकैलासमूर्तिध्यानम् (स्कांदेशंकरसंहितायामुपदेशकांडे)

शृणुतब्राह्मणाः सर्वे गुह्याद्गुह्यतरंपरम् ||
अस्तिमेरोरुदग्भागे महान्कैलासपर्वतः || १ ||

सांबस्यसगुणस्यायं सभक्तस्येंदुमौलिनः ||
संवासोयोजनानां च विंशत्कोटिभिरायतः || २ ||

औन्नत्यमेतद्द्विगुणमस्य ज्ञेयं द्विजोत्तमाः ||
नवरत्नमयं तस्यमध्ये शिखरमुत्तमम् || ३ || 

तत्रालयं महेशस्य नानारत्नविचित्रित्रतम् ||
प्राकारगोपुराट्टालवलभीभिर्विराजितम् ||  ४ || 

तथा सिंहासने तत्र महाञ्छंभुः सदाशिवः ||
प्रफुल्लकमलोल्लास पंचविंशन्मुखोज्ज्वलः || ५ ||

धृत नानायुधोद्भासिपंचाशत्करमंडितः ||
फुल्लरक्तांबुजात्त श्रीनाभ्यंघ्रियुगलोज्ज्वलः || ६ || 

विचित्ररत्नखचितभूषणैरपिभूषितः ||
अनेककोटिसूर्याभः परमानंदविग्रहः || ७  || 

अप्राकृततनुश्श्रीमाल्लंक्ष्यलक्षणवर्जितः ||
यतोवाचोनिवर्तंते अप्राप्यमनसासह || ८ || 

गंगाश्रयजटाजुटश्चंद्ररेखाविभूषितः ||
भस्मोद्धूलित सर्वांगोव्यालज्ञोपवीतवान् || ९ || 

कपालमालाधारि च व्याघ्रचर्मांबरावृतः ||
प्रतिवक्त्रं त्रिनयनोभक्त सर्वर्थसिद्धिदः || १० || 

प्रसार्यदक्षिणं पादंकुंचयित्वेतरं पदम् ||
अभयं चक्रशूले चटंकबाणौगदांभुजे || ११ ||

खड्गतोमरशक्तीश्च परशुप्रासपन्नगान् ||
हलांकुशाक्षमालाश्च च्छुरिकांध्वजदंडकौ || १२ || 

वज्रकुंतास्थि दंष्ट्राश्चक्रकचंभिंडीवालकं || पंचविंशतिभिर्हस्तैर्दधानोदक्षिणैश्शुभैः || १३ || 

वरचापौमृगंशंखं खेटपाशपरश्वधान् ||
मुद्गरंडमरुं घंक्टां रुद्रवीणां च पुस्तकम् || १४ || 

कपालमुंडखट्वांगभुशुंडीपरिघानपि ||
फलकंपट्त संवेत्रंकमंडलुहुताशनौ || १५ || 

कर्तरींमुसलं पिंछंबिभ्रद्वामैस्तथाकरैः ||
महान् सदाशिवस्सोयंराजते तत्र पर्वते || १६ || श्वेतवर्णः || १ ||

४ अथ द्वात्रिंशद्भुजाऽघोरमूर्तिध्यानम् (शिवतत्त्वरत्नाक्रे)

एकवक्त्रं सदानंदं द्वात्रिंशद्भुजसंयुतम् ||
जटामकुटसंयुक्तं त्रिणेत्रं चंद्रशेखरम् || १ ||

अभयं खड्गशूलं च चक्रंडमरुगं तथा ||
दधानमस्थिबाणौ च गदांपद्मं कपालकम् || २ ||

ज्ञानमुद्रांकुंतहस्तमंकुशं चाक्षमालिकाम् ||
खट्वांगंपरशुं चैव दधानं दक्षिणैः करैः || ३ ||

वरं च फलकं चैव टंकंपाशं च मुद्गरम् ||
नागमग्निं मृगं घंटांधनुश्च कटिहस्तकम्  || ४ ||

रत्नं च कुमुदंकुंभंमुसलं पुस्तकं तथा ||
एतदायुधसंयुक्तं रुंडमालाविभूषितम् || ५ || 

कालमुंडस्य शिरसिस्थितं सर्वाभयप्रदम् ||
नीलवर्णः || १ ||

प्. ६३)

५ अथ दशभुजाऽघोरमूर्तिध्यानम् (पांचरात्रे)

परशुंडमरुंखड्गखेटौबाणशरासने ||
शूलंकपालमभयवरौदधतमिष्टदम् || १ ||

त्रिलोचनं भीषणास्यं नीलांगंरक्तवाससम् ||
अहिभूषित सर्वांगंतमघोरमुपास्महे || २ || नीलवर्णः || १ ||

६ अथ महाकालीसमेत महाकालध्यानम् (ललितोपाख्याने)

महाकालोघनश्यामः काल्यालिंगितविग्रहः ||
श्यामकंचुकधारी च मदारुणविलोचनः || १ ||

ब्रंह्मांडचषके पूर्णं पिबन्विश्वरसासवम् ||
महाकालीं घनश्यामामनंगार्द्रामपांगयन् || २ ||

सिंहासने समासीनः कल्याण कलनात्म्के ||
कालमृत्युमुखैर्युक्तस्सर्वलोकैक भक्षकः || ३ ||

ललिता ध्यानसंपन्नोललिता पूजनोत्सुकः ||
वितन्वंल्ललिताभक्तेष्वायुषो दीर्घदीर्घताम् || ४ || नीलवर्णः || १ ||

७  अथ अमृत मृत्युंजयध्यानम् (कारणागमे)

चंद्रोपरिष्टात् संबद्धपद्मासनविराजितम् ||
चंद्रवर्णंस्रवद्दिव्यामृत चंद्रकलाधरम् || १ ||

योगमुद्रैकसंबद्धाधर हस्तद्वयान्वितम् ||
अमृतापूर्णकनककलशाप्तकरद्वयं || २ ||

सोमसूर्याग्नि नेत्रं च बद्धपिंगजटाधरम् ||
नानाभरणसंभूषं नागयज्ञोपवीतिनम् || ३ ||

व्याघ्रचर्मांबरधरं देवं भाक्तानुकंपिनम् ||
भस्मानुलेपिनं रुद्रं मृत्युंजयमिमं स्मरेत् || ४ || शुभ्रवर्णः || १ ||

८ अथ नीलकंठध्यनम् (पांचरात्रे)

जटाबद्धकलानाथंभोगि भूषणभूषितम् || 
अक्षमलां च शूलं च कपालं दधतंकरैः || १ ||

खट्वांगमपि पंचासयंवसानं व्याघ्रचर्म च ||
त्रिणेत्रमब्जनिल्यंबालार्क सदृशप्रभम् || साधकाभीष्टदातारं नीलकंठमहंभजे || २ || अरुणवर्णः || १ ||

९ अथ रुद्रमूर्तिध्यन्म् (पंचरात्रे)

कैलासाभं पंचवक्त्रं देव्यायुक्तं त्रिलोचनम् || 
नीलकंठंसर्पभूषं व्याघ्रचर्मांबरावृतम् || १ ||

अक्षमालावराभीति कमंडलुलसत्करम् ||
चंद्रगंगाजटाजूटंरूद्रंतं प्रणमाम्यहम् || २ || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ६४)

१० अथ सपरिवारोमामहेश्वरध्यानम् (कारणागमे)
	
वामे शैलसुतापुरस्तु वृषभःपश्चात्सुरेंद्रादयोदैत्यारिश्च विधिश्च पार्श्वदलयोर्वायवदिकोणेषु च ||
भृंगीनारदबाणभैरव गजास्यस्कंद वीरेश्वरामध्येशुभ्र सरोजकोमलरुचं शंभुंभजेपांडुरम् || १ ||  श्वेतवर्णः || १ ||

११ अथ सभापतिध्यानम्   (कारणागमे)

कैलासशैलशिखरे त्रिजगज्जनित्रींगौरीं निवेश्यकनकांचितरत्नपीठे ||
नृत्यंतमादिपुरुषं शशिशेखरंतं देवाः प्रदोषसमयेनुभजंति सर्वे || १ ||

ब्रह्मातालधरोहरिस्सपटहोवीणाकराभारतीवंशद्वंद्वयुतौ सुभास्वरकरौमार्तंडसोमौशुभौ ||
गाकौतुंबुरुनारदौसमुरजौनंदी कुमारस्तथा रुद्रोनृत्तकरस्स्वभावजनितंनाट्यं सदापातुनः || १ || गौरवर्णः || १ ||

अथ सद्योजातादिपंचमूर्तिध्यानम् (शैवेकारणगमे)

१२ तत्रादो सद्योजातध्यानम् 

कुंदेंदुशंखस्फटिकावभासोवेदाक्षमालावरदाभयांकः ||
त्र्यक्षश्चतुर्वक्त्र-उरुप्रभावस्सद्योधिजातोवतुमां प्रतीच्याम् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

१३ अथ वामदेवध्यानम्

वराक्षमालाभयटंकहस्तस्सरोजकिंजल्कसमानवर्णः ||
त्रीलोचनश्चारुचतुर्मुखोमां पायादुदीच्यांदिशिवामदेवः || १ || कनकवर्णः || १ ||

१४ अथ अघोरध्यानम्

कुठारवेदांकुशपाशशूलकपालढक्काक्षगुणान्दधानः ||
चतुर्मुखोनीलरुचिस्त्रिणेत्रः पायादघोरोदिशिदक्षिणस्याम् || १ || नीलवर्णः || १ ||

१५ अथ तत्पुरुषध्यनम्

प्रदीप्तविद्युत्कनकावभासो विद्यावराभीतिकुठारपाणिः ||
चतुर्मुखस्तत्पुरुषस्त्रिणेत्रः प्राच्यां स्थितोरक्षतु मामजस्रम् || १ || कनकवर्णः || १ ||

प्. ६५)

१६ अथ ईशानध्यानम्

वेदाभयेष्टांकुशपाशटंककपालढक्काक्षकशूलपाणिः ||
सितद्युतिः पंचमुखोवतान्मामीशान-उर्ध्वंपरमप्रकाशः || १ || श्वेतव्र्णः || १ || ५ ||

अथ सप्ततांडवमूर्तिस्वरूपणि (शैवेकारणागमे)

१७ तत्रादौ आनंदतांडवध्यानम् 

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च प्रसारितजटान्वितम् ||
गौरवर्णसमायुक्तं बर्हिपिंछसमन्वितम् || १ ||

मौलौदक्षिणधुत्तूरमर्धचंद्रसमन्वितम् || 
दक्षिणे स्वजटाग्रे तु जाह्नव्यापरिमंडितम् || २ ||

वामकर्णे पत्रभृतं दक्षिणेनक्रकुंडलम् ||
सर्वाभरणसंयुक्तमुपवीत समन्वितम् || ३ ||

व्याघ्राजिनांबरोपेतं पादकिंकिणिकायुतम् ||
प्रसारितभुजं वामेदक्षिणेऽभयहस्तकम् || ४ ||

डमरुं सव्यहस्ते तु वह्निं वै वामकेदधम् ||
वक्रं तु दक्षिणंपादमपस्मारोपरिस्थितम् || ५ ||

ऊध्र्वगं वामपादं तु पादाग्रंदक्षिणानुगम् ||
आनंदतांडवं प्रोक्तम् || गौरवर्णः || १ ||

१८ अथ संध्यातांडवध्यानम्

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च जटामुकुटिनं दधम् ||
अभयं डमरुंसव्ये वामे पिंछंसविस्मयम् || १ ||

अपस्मारं विनापीठे वामांघ्र्या कुंचितं स्थितम् ||
ऊध्र्वे तु दक्षिणंपादमपसव्यानुगंदधम् || २ ||

तत्पादं कुंचिंतं वाथसर्षकंकणभूषीतम् ||
संध्यातांडवमेवं स्याद् || वर्णादिकं पूर्ववत् || १ ||

१९ अथोमातांडवध्यानम्

एकवक्त्रं त्रिनयनं जटामंडलभूषितम् ||
गौरांगंषड्भुजोपेतमभयं दमरुं तथा || १ ||

शूलंदक्षिणपार्श्वे तु कपालंविस्मयं तथा ||
गजहस्तोपमं हस्तंसव्यपार्श्वानुगंदधम् || २ ||

तमेव वामपादं च ह्यपस्मारोपरिस्थितम् ||
उद्धृतं दक्षिणंपादं वामपादानुगं तथा || ३ ||
वामपार्श्वे ह्युमादेवी सहितं जाह्नवीयुतम् ||
सर्वाभरणसंयुक्तं व्याघ्रचर्मोत्तरीयकम् || ४ ||

उमातांडवमत्रोम् || शिष्टंपूर्ववत् || १ ||

प्. ६६)

२० अथ गौरीतांडवध्यानम्

शांतं चतुर्भुजोपेतं रक्तवर्णंस्मिताननम् ||
करोटिंबकपुष्पं च धुत्तूरं चार्कपुष्पकम् || १ ||

बालचंद्रजटाजूटं सुविकीर्णजाटान्वितम् ||
सर्पकंकणसंयुक्तमपस्मारोपरिस्थितम् || २ ||

दक्षिणं कुंचितं पादंवामपादं तदूर्ध्वगम् ||
सव्येदधानमभयमन्यस्मिन् डमरुंकरे || ३ ||

अन्यस्मिन् पूर्वतोव्यालमपरे वह्निपात्रकम् ||
वामेगौरी समायुक्तमवामे नंदिकेशिनम् || ४ ||

सुविकीर्णजटाभारं जटामकुटसंयुतम् ||
वामे मौलिसमायुक्तंशेषं प्रथमनृत्तवत् || ५ ||

गौरीतांडवमित्युक्तम् || रक्तवर्णः || १ ||

२१ अथ कालिकातांडवध्यानम्

एकवक्त्रं द्विनयनं जटासंकीर्णमस्तकम् ||
भुजाष्टकसमायुक्तं सव्यपादं समुद्धृतम् || १ ||

सवक्रं वामपादंतमपस्मारोपरिस्थितम् ||
अभयं शूलपाशं च डमरुंदकषिणेकरे || २ ||

कपालंचाग्निपात्रं च घंटां वामकरेवरम् ||
गजहस्तोपमंहस्तं प्रसृतंदक्षिणानुगम् || ३ ||

दधंलक्षणसंयुक्तं शेषं प्रथमनृत्तवत् ||
कालिकातंडवं प्रोक्तम् || गौरवर्णः || १ ||

२२ अथ त्रिपुरतांडवध्यानम्

देर्भिः षोडशभिर्युक्तं वामेगैरीसमाश्रितम् ||
स्कंदंदक्षिणपार्श्वे तु सव्यहस्ते धृतांजलिम् || १ ||

अभयं डमरुं चैव वज्रंशूलं च बिभ्रतम् ||
पाशंटंकं तथा दंडंनागं वै दक्षिणेकरे || २ ||

सव्यानुगंकरं चैव वामेपूर्वकरं तथा ||
अनलं पुस्तकं चैव वरदं केतुखेटकम् || ३ ||

घटां चैव कपालं च वामपार्श्वेष्टभिःकरैः ||
सर्वलक्षणसंयुक्तं शेषंप्रथमनृत्तवत् || ४ ||

त्रैपुरंतांडवं प्रोक्तम् || गौरवर्णः || १ ||

२३ अथ संहारतांडवध्यानम्

त्रिणेत्रं चाष्टहस्तं च सुविकीर्णजटान्वितम् ||
कुंचितं वामपादंतमपस्मारोपरिस्थितम् || १ ||

उद्धृतं दक्षिणंपादं व्याघ्रचर्मोत्तरीयकम् ||
अभयंशूलपाशौ च डमरुंदक्षिणेकरे || २ ||

कपालंचाग्निपात्रं च दधंविस्मयहस्तकम् ||

प्. ६७)

गजहस्तोपमं वामे चतुर्दोर्भिस्समन्वितम् || ३ ||

गजहस्तोपमं सव्यमपसव्यानुगं तथा ||
नंदीशं सव्यभागे तु वामेगौरीसमन्वितम् || ४ ||

सप्तमं नृत्तमाख्यातं जगद्वृद्धिकरंभवेत् ||
शिष्टं प्रथमनृत्तवत् || गौरवर्णः || १ || ७ ||

अथ एतेषां सप्ततांडवानां नामानि (शैवेकारणागमे)

आनंदतांडवं पूर्वंसंध्यातांडवमुत्तरम् ||
उमातांडवमेवं स्याद्गौरीतांडवमप्यथो || १ ||

कालिका तांडवं चैव षष्ठं त्रिपुरतांडवम् ||
संहारतांडवं सप्तममित्थं सप्ततांडवाः || २ || ७ ||

२४ अथ भवाद्यष्टमूर्तिध्यानम् (शैवागमेशेखरे)

भवःशर्वस्तथेशानः पशुपत्युग्रकौ तथा ||
रुद्रोभीमो महादेवः कीर्तितास्त्वष्टमूर्तयः || १ ||   ||

चतुर्भुजास्त्रिणेत्राश्च जटामकुटधारिणः ||
वराभयकराश्चैवटंक कृष्णधरास्तथा || १ ||

सर्वाभरणसंयुक्तारक्तक्षौमधरा-इमे ||
एतेषांवर्णाः ||

शुक्लश्यामश्च रक्तश्च कृष्णोगोक्षीरसंनिभः ||
केसरोविद्रुमोनीलोभवादिनां च वर्णकः || १ || ८ ||

अथैकादशरुद्राणां नामादि (शैवागमे)

शंभुःपिनाकीगिरिशःस्थाणुर्भर्गस्सदाशिवः ||
शिवोहरस्तथा शर्वः कपालीभव एव च || १ ||

एकादशैते कथिताः रुद्रालोकहितेरताः || ११ ||

२५ तत्रादौशंभुध्यानम्

ब्रह्मविष्णुमहेशानदेवदानवराक्षसाः ||
यस्मात् प्रजज्ञिरेदेवास्तं शंभुंप्रणमाम्यहम् || १|| शोणवर्णः || १ ||

२६ अथ पिनाकिध्यानम्

क्षमारथ समारूढं ब्रह्मसूत्रसमन्वितम् ||
चतुर्वेदैश्च सहितं पिनाकिनमहंभजे || १ ||
हरिद्वर्णः || १ ||

प्. ६८)

२७ अथ गिरिशध्यानम्

कैलासशिखरप्रोद्यन्मणिमंटपमध्यगः ||
गिरिशोगिरिजाप्राणवल्लभोस्तु सदामुदे || १ || नीलवर्णः || १ ||

२८ अथ स्थाणुध्यानम्

वामांगकृतसंवेशगिरिकन्या सुखावहम् ||
स्थाणुंनमामि शिरसा सर्वदेव नमस्कृतम् || १ ||
श्वेतवर्णः || १ ||

२९ अथ भर्गध्यानम्

चंद्रावतंसो जटिलस्त्रिणेत्रोभस्मपांडरः ||
हृदयस्थः सदाभूयाद्भर्गोभयविनाशनः || १ ||
श्यामवर्णः || १ ||

३० अथ सदाशिवध्यानम्

ब्रह्माभूत्वा सृजल्लोकं विष्णुर्भूत्वाथ पालयन् ||
रुद्रोभूत्वाहरन्नंते गतिर्मेस्तु सदाशिवः || १ ||
श्यामलवर्णः || १ ||

३१ अथ शिवध्यानम्

गायत्री प्रतिपाद्यायाप्योंकार कृतसद्मने ||
कल्याणगुणधाम्नेस्तु शिवायविहितानतिः ||  १ ||
पीतवर्णः || १ ||

३२ अथ हरध्यानम्

आशीविषाहारकृते देवौघ प्रणतांघ्रये ||
पिनाकांकितहस्तायहरायास्तु नमस्कृतिः || १ ||
कृष्णवर्णः || १ ||

३३ अथ शर्वध्यानम्

तिसृणां च पुरांहंता कृतांतमदभंजनः ||
खड्गपाणिस्तीक्ष्णदंष्ट्रश्शर्वाख्योस्तुमुदे मम || १ ||
बभ्रुवर्णः || १ ||

३४ अथ कपालिध्यानम्

दक्षाध्वरध्वंसकरः कोपयुक्तमुखांबुजः ||
शूलपाणिस्सुखायास्तु कपालीमेह्यहर्निशम् || १ ||
पाटलवर्णः || १ ||

प्. ६९)

३५ अथ भवध्यानम्

योगींद्रनुतपादाब्जं द्वंद्वातीतं जनाश्रयम् ||
वेदांतकृतसंचारं भवंतं शरणंभजे || १||
श्वेतवर्णः || १ ||

अथवा एतेषांस्वरूपाणि (पद्मपुराणे)

त्रिणेत्रारुद्रसदृशा जटामकुटधारिणः ||
रुद्रंत्रिणेत्रमरुणं जटामंडलधारिणम् || १ ||

चतुर्भुजं नीलकंठमिंदुरेखाविभूषितम् ||
वैययाघ्रचर्मवसनं सर्वाभरणभूषितम् || २ ||

कराभ्यामपि मुख्याभ्यां वरदाभयदंस्थिरम् ||
अपराभ्यां च हस्ताभ्यां बिभ्राणंपरशुंमृगम् || ३ ||

एतेषां वर्णाः || शोणश्च हरितोनीलःश्वेतः श्यामलमेचकौ ||
पीतःकालस्तथा बभ्रुवर्णकःपाटलस्सितः || १ ||

एकादशानां रुद्राणां वर्णोयंसमुदाहृतः || ११ ||

अथ पंचविंशतिलीलामूर्तीनांध्यानम् (शैवेकारणागमे)

३६ तत्रादौ चंद्रशेखरध्यानम्

अभयवरदहस्तं सौम्यशृंगारभावं विपुलवदननेत्रं चंद्रबिंबांशमौलिम् ||
ऋजुतनुसमपादस्थानकं विद्रुमाभंहरिणपरशुपाणिंपद्मपीठोपरिष्ठम् || १ ||

प्रवालवर्णः || १ ||

३७ अथैतत्पार्श्वस्थगौरीध्यानम्

श्यामां त्रिणेत्रांद्विभुजां त्रिभंगीं सव्यापसव्यस्थितकुंचितांघ्रिम् ||
सव्ये तु नीलोत्पलचारुहस्तां देवस्य वामस्थितपद्मपीठाम् || १ ||
श्यामवर्णः || १ ||

३८ अथ उमामहेश्वरध्यानम्

धवलाब्जसुखासनसन्निहितं मृगडिम्भकटंकवराभयिनम् ||
सुमुखं परमुत्पलदृग्वरदं ह्युमयासहनौमिसरूपमिदम् || १ ||
श्वेतवर्णः || १ ||

३९ अथ वृषभारूढध्यानम्

सव्ये स्याद्वक्रतुंडान्वितकटककरंगोपतेः पृष्टसंस्थं वामस्यार्धं सदक्षंवरकरयुगलेटंक कृष्णंदधानम् ||
फालस्थाक्षं प्रसन्नंत्रिनयनलसितं बद्धवेणीकिरीटं वामे गौर्यासमेतं नमतशुभकरं तं वृषारूढमीशम् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ७०)

४० अथ नाट्यमूर्तिध्यानम्

शययापस्मारकोर्ध्वस्थित पदविलसन्वाममुद्धृत्य पादंज्वालामालासुमध्ये नटफणिशिरसि स्थूलमासेदिवान्यः ||
भस्मोद्धुलितमंगविद्रुमनिभं हस्ताग्रपादाग्रयोरग्निं दोलवराभयं डमरुकं धृत्वानटेशंभजे || रक्तवऋणः ||
शिवकामवल्ली चंद्रशेखरसमीपस्थांबावत्कार्या || १ ||

४१ अथ वैवाहिकमूर्तिध्यानम् अथवा कल्याणसुन्दरमूर्तिध्यानम्

सिंदूराभंत्रिणेत्रं युगभुजसहितं हारकेयूरभूषं दिव्यैर्वस्त्रैर्वृतांगंवरकटकलसद्धेमकल्हारभूषम् || ||
शंभुंदक्षिणपार्वतीकरतलं सव्येन संगृह्णतंटंकं कृष्णमृगंधरं वरकरंचूडेंदुबद्धादरम् || १ ||

जटामकुटसुंयुक्तं चंद्रार्धकृतभूषणम् ||
त्र्यक्षं चतुर्भुजंनंस्ये नवयौवनगर्वितम् || २ ||
समभंगयुतं देवस्थानकं संप्रकीर्तितम् ||
कुंचितं सव्यपादेन स्थितसव्येतरांघ्रिकम् || १ || सिंदूरवर्णः || १ ||

अथ वैवाहिकेशांगमूर्तयः

४२ तत्रादौ गिरिजाध्यनम्

पीनोरुंपीनगंडां च पीनहस्तसमन्विताम् ||
द्विबाहुकांद्विनेत्रां च सर्वाभरणभूषिताम् || १ ||

दुकूलवसनां देवीं कुर्याद्देवस्यवामके || श्यामवर्णः || १ ||

४३ अथ ब्रह्मध्यानम्

चतुर्मुखं चतुर्बाहुंकमंडल्वक्षधारिणम् ||
यज्ञसूत्रोत्तरीयं च जटामकुटसंयुतम् || १ ||

सव्यहस्तेक्षमालां च वामहस्ते कमंडलुम् ||
स्रुवंदक्षिणहस्ते तु पुस्तकं वामकेदधम् || २ ||

अंबुजासन-आसीनं ब्रह्माणंहसनोन्मुखं ||
कुंडं तु चतुरश्रं वै मेखलात्रयसंयुतम् || ३ ||

नाभियोनिसमायुक्तमुक्तलक्षणलक्षितम् ||
कुर्यान्मध्ये हव्यवाहं ज्वालापंचकसंवृतम् || ४ ||

ब्रह्मणः पुरतोभागेन्यस्ताग्निं सम्यगर्चयेत् || पाटलवर्णः || १ ||

प्. ७१)

४४ अथ मेनकाध्यानम्

देव्यास्तु दक्षिणेपार्श्वे मेनकासुस्मिताननाम् || १ ||
सर्वाभरणसंयुक्तां सर्वालंकारशोभिताम् || काञ्चनवर्णः || १ ||

४५ अथ हिमवद्ध्यानम्

हस्तद्वये हेमकुंभजलंधरकृतिं भजेत् || ६ ||
पद्मपीठस्थितां चैव तत्पार्श्वे हिमवान् स्थितः ||

तन्मध्ये वृषभेस्थित्याजलयानाकृतिस्तदा ||
देवस्यवामपार्श्वे तु सनकश्च सनंदनः || ७ ||

स्थितौ कृतांजलिपुटौ जटाबद्धौ सदाप्रियौ ||
विष्ण्वाद्यमरमुख्याश्च विवाहे सेवयायुताः || ८ ||
कल्याणसुंदरंप्रोक्तम् || हिमवान् श्वेतवर्णः ||
सनकसनन्दनौ पाटलवर्णौ || विष्ण्वादीनां तत्तद्वर्णाः || ५ ||

४६ अथ भिक्षाटनमूर्तिध्यानम्

चतुर्भुजंत्रिणेत्रं च नग्नं चैव स्मिताननम् ||
भस्मदिग्धं विद्रुमाभं कट्यांपन्नगसंवृतम् || १ ||

आवृत्तालंकृतं भृंगीपादं पादुकसंयुतम् ||
दक्षिणं तत्कराग्रं तु हरिणास्यानुगं भवेत् || २ ||

दक्षिणे परहस्ते तु डमरुं चैव कारयेत् ||
वामे त्वपरहस्ते तु त्रिशूलंपिंछधारिणम् || ३ ||

कुंचितं दक्षिणंपादं वामपादं तु सुस्थितम् ||
समभंगस्थानकं च गमनोन्मुखरूपकम् || ४ ||

कपालोपेतहस्तं च वृषनाभिसमंभवेत् ||
एवं भिक्षाटनं प्रोक्तम् || गुंडोदरमथोशृणु || ५ ||

देवस्य वामपार्श्वे तु गुंडोदरमधस्थितम् ||
हस्तद्वयसमायुक्तं कपालंशिरसि न्यसेत् || ६ ||

भूताकारसमायुक्तं कुंडले कर्णयोर्न्यसेत् ||
दंष्ट्राकरालवक्त्रं च पूर्वोक्तं लक्षणान्वितम् || ७ ||
देवोविद्रुमवर्णः || गुंडोदरःश्यामवर्णः || २ ||

४७ अथ कामदहनमूर्तिध्यानम्

उग्ररूपं तु कामारिं चतुर्भुजसमन्वितम् ||
कृष्णटंकसमायुक्तमभयंवरदान्वितम् || १ ||

कामनिग्रहरूपं तु पद्मपीठोपरिस्थितम् ||
दक्षिणेलंबितंपादं वामपादं तु शायितम् || २ ||

कार्यःकामरिपुस्त्वेवं वक्ष्येहंकालनाशनम् || रक्तवर्णः || १ ||

प्. ७२)

४८ अथ कालहरमूर्तिध्यानम्

बंधूकाभममुंत्रिणेत्रभुजिनं शूलाब्जहस्तोज्ज्वलंटंकं सूत्रवरंसुपाशसहितंदंष्ट्राकरालास्यकम् ||
वामे कुंचितपादमुद्धृततलंकालस्य वक्षस्थलेछिन्नाभिन्न जटाधरंगिरिजयायुक्तं जगद्दैवतम् || १ ||

उद्धृतं वामपादं तु कालवक्षस्थले स्थितम् ||
सव्यपादंलिंगमूर्ध्नि स्थितं रौद्रमुखं भजेत् || २ || रक्तवर्णः || १ ||

अथांगमूर्तयः

४९ अथ मार्कण्डेयध्यानम्

मार्कडेय स्थितोदक्षेलिंगमूलं तु संस्पृशन् ||
द्विभुजश्च द्विनेत्रश्च भस्मरुद्राक्षसंयुतः || ३ ||
शिवार्चनपरश्शांतः शिवध्यानपरो भवेत् || श्वेतवर्णः || १ ||

५० अथ मृत्युध्यानम्

देवस्य वामपाश्वे तु कालं मृत्युस्वरूपकम् || ४ ||

किरीटकुंडलोपेतं सुदंष्त्रंघोररूपकम् ||
हस्तद्वये दंडपाशकर्षणाकृतिरूपकम् || ५ ||

तन्मध्ये महिषस्थित्याकालरुपमिहोच्यते || श्यामवर्णः ||  १ ||

५१ अथ त्रिपुरारिमूर्तिध्यानम्

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च मृगंपरशुधारिणम् ||
धनुर्बाणसमायुक्तमुमयासहितं तथा || १ ||

सर्वाभरणसंयुक्तं द्विव्यांबरसमावृतम् || 
पत्रंदधंवामकर्णे दक्षिणे कुंडलान्वितम् || २ ||

उपवीतसमायुक्तं समभंगयुतंशिवम् ||
जटामकुटसंयुक्तंविलसद्विद्रुमांगकम् || ३ || एवं त्रिपुरसंहारम् || विद्रुमवर्णः || १ ||

५२ अथ जलंधरहरमूर्तिध्यानम्

रक्ताभमुग्रनयनं द्विभुजं च त्रिणेत्रकम् ||
उपवीतसमायुक्तं सर्वालंकारशोभितम् || १ ||

प्. ७३)

पादयोःपादुकायुक्तं किंचिद् वै गमनोन्मुखम् ||
दक्षहस्ते स्थितंछत्रं वामेपूर्णकमंडलुम् || २ ||

सुविकीर्णजटाभारं गंगाचंद्रसमन्वितम् ||
कर्णकुंडलसंयुक्तं हारनूपुरसंयुतम् || ३ ||

द्विभुजं च द्विनेत्रं च किरीटकटकान्वितम् ||
सर्वालंकारसंयुक्तं कक्षेखड्गसमन्वितम् || १ ||

कृतांजलिपुटोपेतं हस्तेचक्रंदधंपरम् ||
जलंधरमथप्रोक्तम् || देवोरक्तवर्णः || जलंधरः पीतवर्णः || २ ||

प्. ७३)

५३ अथ ब्रह्मशिरश्छे तृमूर्तिध्यानम्

गौरवर्णं त्रिणेत्रं च जटामौलिविराजिअम् ||
ताटंकंकुंडलं सव्यवामश्रुत्योश्च बिभ्रतम् || १ ||

व्याघ्रचर्मांबरधरं चतुर्भुजसमन्वितम् ||
वज्रंपरशुपूर्वांसं वामे ब्रह्मकरोटिकम् || २ ||

अपरे शूलहस्तं च शेषं पुर्वोक्तवत्कुरु || गौरवर्णः || १ ||

५४ अथ गजासुरसंहारमूर्तिध्यानम्

स्थित्वा हस्तिशिरस्यदक्षचरणं वामांगदक्षोद्धृतं पुच्छोर्ध्वावृतचार्ममुद्धृतकरे शूलासिशृंगोज्ज्वलम् ||
टंकं कृष्णमृगंधरंपरकरे भीष्माननेंदु प्रभंवामो मातिभयोन्मुखीसुतयुतं सूच्याढ्यहस्तंहरम् || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

५५ अथ वीरभद्रमूर्तिध्यानम्

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च जटामकुटसंयुतम् ||
दक्षिणे खड्गबाणौ च वामे चापं गदांधरम् || १ ||

दंष्ट्राकरालवदनं भीमं भैरवगर्जितम् ||
रुंडमालासमायुक्तं पादुकोपरिसुस्थितम् || २ ||

भद्रकालीसमायुकं करालं हृदिविन्यसेत् || नीलवर्णः || १ ||

दक्षब्रह्मस्वरूपम् || वीरस्यदक्षभागे तु दक्षब्रह्माणमास्थितम् ||
अजवक्त्रं द्विनयनंशृंगद्वयविभूषितम् || १ ||
नमस्कारां जलिंविप्रं शिवध्यानपरायणम् || श्यामवर्णः || १ || २ ||

५६ अथ हरिहरध्यानम्

संव्यांगे विद्रुमाभंशशधरमकुटं भस्मरुद्राक्षभूषं वामांगे श्यामलाभं मणिमकुटयुतं पीतवस्त्रातिशोभम् ||
सव्येटंकाभयं स्यादितरकरयुगे शंखकौमोदकि स्यात् किंचिल्लालाटनेत्रं विलसतुपुरतः श्रीहरेरर्धदेहम् || १ ||

सव्येटंकं परस्मिन् कटकसुजलजं सिंधुवेणीसुनद्धं वामार्धेसत्किरीटं रुधिरजलनिभं व्याघ्रचर्मांबराढ्यम् ||

प्. ७४)

फालार्धे लोचनार्धाकलितसमपदं शुभयज्ञोपवीतं हर्यर्धंनौमि शंभुंसकलशुभकरं सर्वसंपत्कराढ्यम् || २ ||

रक्तवर्ण ईश्करभागः || विष्णुभागःश्यामवर्णः || १ ||



५७ अथ अर्धनारीश्वरमूर्तिध्यानम्

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च शिवांशंदक्षपार्श्वके ||
वामार्धं वामभागे तु सीमंततिलकालकम् || १ ||

नेत्रार्धं तु ललाटे तु संयुक्तं दक्षिणांशके ||
दक्षिणे कुंडलंकर्णेदधं वामे तु पत्रकम् || २ ||

कट्यांवाकलितं वामेऽभयटंकौ च दक्षिणे ||
वरदोत्पलके वामेकेयूरकटकान्वितम् || ३ ||

उमांशे तु स्तनंकुर्यात् स्वाहाकारयुतं तु वा ||
श्रोण्यर्धं दक्षिणे शंभोर्व्याघ्रचर्मकृतांबरम् || ४ ||

उमार्धं कटिसूत्रं तु चित्रवस्त्रपरिच्छदम् ||
नूपुरालंकृतं वामे सव्यपादं तु कुंचितम् || ५ ||

स्वयं प्रवालवर्णः स्यात्सुकृष्णं वामभागकम् ||
अर्धनारीश्वरं प्रोक्तम् || ईश्वरभागोरक्तवर्णः ||
देवीभागश्श्यामवर्णः || १ ||

५८ अथ किरातार्जुनमूर्तिध्यानम्

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च जटामकुटसंयुतम् ||
सर्वाभरणसंयुक्तं दिव्यांबरसमावृतम् || १ ||

धनुर्बाणयुतं रक्तंकृष्णापरशुसंयुतम् ||
उपवीतसमायुक्तं समभंगतनुंकुरु || २ ||

वामे गौरीसमायुक्तं दक्षिणेत्वर्जुनं स्थितम् ||
अर्जुनस्वरूपम् || एकवक्त्रं द्विनयनं जटामकुटसंयुतम् ||

प्. ७५)

सर्वाभरणसंयुक्तं कृतांजलिपुटं स्थितम् || १ ||
एवं किरातमाख्यातम् || देवोरक्तवर्णः || अर्जुनःश्यामवर्णः || २ ||

५९ अथ कंकालमूर्तिध्यानम्

भस्मालेपत्रिपुंद्रं रुचिरमणिलसत्पिंछकंकालदक्षंटंकं वामेकाराब्जे दधतमभिलसत्सांद्रसिंदूरशोभम् ||
शूलंकृष्णमृगास्य लंबितकरं बद्धेंदु चूडंहरं वंदेदेव-ऋषीश्वरैः परिवृतंवैययाघ्रचर्मांबरम् || १ ||

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च जटामकुटसंयुतम् ||
पादयोः पादुकायुक्तं किंचिद्वैगमनोन्मुखम् || २ ||

सर्वाभरणसंयुक्तं यज्ञसूत्रोत्तरीयकम् ||
शंखं तु वामकर्णे तु पक्षिणेनक्रकुंडलम् || ३ ||

किंचित्प्रहसितास्यं च नानालीलासमावृतम् ||
छुरिकां दक्षकट्यां तु दधानं भूतसंयुतम् || ४ ||

भिक्षान्नमोचनायातमृगपक्ष्यादिसंयुतम् ||
देवस्य वामपार्श्वे तु महाभूतंप्रकल्पयेत् || ५ ||

द्विभुजं च द्विनेत्रं च करालवदनान्वितम् ||
कपालंशिरसि न्यस्य देववामे तु संस्थितम् || ६ ||

एवं कंकालमाख्यातम् || देवोरक्तवर्णः || भूतःकृष्णवर्णः || २ ||


६० अथ चंडेशानुग्रहमूर्तिध्यानम्

चंडेशं पीतवर्णं युगकरसहितं दक्षहस्ते च टंकं वामे कृष्णंदधानंवरकरसहितं पार्वतीवामभागम् ||
चंडेशस्योत्तमांगे प्रतिनिहितकरं दक्षभागेत्रिणेत्रं सर्वालंकारयुक्तं शशिशकलधरंगंगयायुक्तमीडे || १ ||

देवस्य दक्षभागे तु चंडेशं तुप्रकल्पयेत् ||
देवस्य बाहुमात्रेणचंडेशायाम-उच्यते || २ ||

न्यस्तव्योमत्प्रसादेन चंडेशोभक्तिसंयुतः ||
चंडेश्वरं स्वर्णवर्णंबालभूषणभूषितम् || ३ ||

देवं शिरसिचंडस्य लीलयापरिशोभितम् ||
चंडेशानुग्रहंप्रोक्तम् || ४ ||

देवः चंडेशश्च पीतवर्णः || २ ||

६१ अथ विषापहरमूर्तिध्यानम्

एकवक्त्रं त्रिनयनं जटामकुटसंयुतम् ||
चतुर्बाहुंसुरक्तं समृगंपरशुधारिणम् || १ ||

दक्षहस्ते गरंधृत्वापानोन्मुखमदेक्षणम् ||
वरदं वामहस्ते तु सर्वालंकारसंयुतम् || २ ||

देवस्य वामपार्श्वे तु देवीं चैव तु कारयेत् ||
श्यामांद्विनेत्रांद्विभुजांत्रिभंगीं सव्यापसव्यस्थितकुंचितांघ्रिम् ||
कंठेनिपीड्य स्थित सव्यलंबांचिंताकुलामीश्वरतुष्टिदात्रीम् || १ ||

पीतवस्त्रांद्विनयनांवांछितार्थ फलप्रदाम् ||
देवोरक्तवर्णः || देवीश्यामवर्णा || २ ||

६२ अथ चक्रदानमूर्तिध्यानम्

विष्णुसत्वीशपुरस्थितोंजलिकरोदेवस्य पादाब्जयोस्संस्थाप्याक्षिलसत्सुमाल्यमनिशं पीतांबरंकौस्तुभम् ||
यस्तस्मैदयया परं पशुपतिंपद्माक्ष इत्याख्ययाटंकं कृष्णमृगंवरं च दधतंचक्रप्रदंतंभजे || १ ||

एकवक्त्रं त्रिणेत्रं च जटामकुटसंयुतम् ||

प्. ७६)

दधमेणं च परशुंवरं च चैव वामके || २ ||

दक्षिणे चक्रसंयुक्तं दातृरूपमिहोच्यते ||
देवस्य वामभागे तु श्यामरूपं सुसंस्थितम् || ३ ||

सर्वाभरणसंयुक्तं पीतवस्त्रोत्तरीयकम् ||
शंखचक्रसमायुक्तमुत्तरे चांजलिं न्यसेत् || ४ ||

एवं लक्षणसंयुक्तं विष्णुरूपमिहोच्यते ||
देवःश्वेतवर्णः || विष्णुःश्यामवर्णः || २ ||

६३ अथ विघ्नेश्वरवरप्रसन्नमूर्तिध्यानम्

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च जटामकुटसंयुतम् ||
अभयं शिरसिन्यस्यवरदं वामहस्तके || १ ||

कृष्णापरशुसंयुक्तं विघ्नेशोदक्षिणे स्थितः ||
शयानं दक्षिणंपादंदधंवामं तु लंबितम् || २ ||

सर्वाभरणसंयुक्तं श्यामवर्णंसुशोभितम् ||
देवस्य वामपार्श्वे तु देवींप्रहसिताननाम् || ३ ||

सर्वालंकारसंयुक्तां सव्येतूत्पलधारिणीम् ||
वामे वरदसंयुक्तां द्विभुजां च त्रिणेत्रकाम् || ४ ||

दक्षिणेशयितं पादंदधं वामे तु लंबितम् ||
एकपीठस्थितां देवीमुमांस्कंदोक्तिवत्कुरु || ५ ||

विघ्नेशं रक्तवर्णं च किरीटमकुटान्वितम् ||
नमस्कारांजलिकरं पशांकुशसमन्वितम् ||  ६ ||

सर्वलक्षणसंयुक्तं सर्वाभीष्टफलप्रदम् ||
विघ्नप्रसादमित्युक्तम् || देवोदेवी च श्यामवर्णौ || विघ्नेशोरक्तवर्णः || ३ ||

६४ अथ सोमास्कन्दमूर्तिध्यानम्

उद्यद्भनुनिभंचतुष्करयुतं केयूरहारादिभिर्दिव्यंवस्त्रधरं जटामकुटिनंसंशोभि नेत्रत्रयम् ||
वामेगौरियुतं सुखासमुभयोर्मध्ये कुमारस्थितिंसोमास्कंदविभुंमृगाभयवरान् टंकंदधानंभजे || १ ||

सोमास्कंदेश्वरं प्रोक्तंभोगशक्तिसमन्वितम् ||
चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च जटामुकुटमण्डितम् || २ ||

सर्वाभरणसंयुक्तं वरदाभयहस्तकम् ||
कृष्णटंकं दधानं च दक्षिणे वामकेपि च || ३ ||

पत्रं तु वामकर्णे तु दक्षिणेनक्रकुडलम् ||
उपवीतधरं चैव शयानं वामपादकम् || ४ ||

लंबितं दक्षिणंपादं वामेगौरीसमन्वितम् ||
तयोर्मध्यगतं स्कंदं सर्वलक्षणसंयुतम् || ५ ||

सोमास्कंदमिति प्रोक्तं गंगाचंद्रसमन्वितम् ||
सोमास्कंदस्य पार्श्वे तु भोगशक्तिश्च वामके || ६ ||

प्. ७७)

वीरं तु दक्षिणेपार्श्वेचासीनं वा स्थितं तु वा ||
पंचविंशतिमूर्तीनां सोमास्कंदोमहान्मतः || ७ ||

उत्सवारंभकाले तु सोमास्कंदोविशेषतः ||
धरां तु कुमुदं देवीं वामेवरदसंयुताम् || ८ ||

शयानंदक्षिणंपादं वामपादं तु लंबितम् ||
स्कंदध्यानम् || 

बालरूपं स्थितं स्कंदंद्विनेत्रं द्विभुजान्वितम् ||
सरलाब्जधरंहस्ते सर्वाभरणभूषितम् || १ ||

सोमास्कंदमिति प्रोक्तम् || देवोरक्तवर्णः || देवीश्यामवर्णा || स्कंदोनीलवर्णः || ३ ||

६५ अथ एकपादमूर्तिध्यानम्

ध्यायेत्कोटिरविप्रभं त्रिनयनंशीतांशु गंगाधरं हस्तेटंकमृगंवराभयकरं पादैकयुक्तंविभुम् || 
शंभोर्दक्षिणवामकक्षभुजयोर्ब्रह्माच्युताभयां स्थितं तत्तल्लक्षणमायुधैः परिवृतं हस्तद्वयाढ्यांजलिम् || १ ||

ब्रह्मांडप्रलयेसुसंस्थितपदं ब्रह्मांडमध्यस्थितं ह्येवं लक्षणसंयुतं पुरहरंपादैकमूर्तीकृतम् ||
एकपादमितिख्यातं सुखासिनम् || रक्तवर्णः || पक्षांतरे श्वेतवर्नोपि प्रसिद्धः || १ ||

६६ अथ सुखासीनमूर्तिध्यानम्

अरुणाभसुभस्मविलेपनधृद्धरणीवरटंकवराभयदम् ||
अरुणांबरशोभिलसछुभदंगुणनेत्रसुखासनरूपमिदम् || १ ||

चतुर्भुजं त्रिणेत्रं च जटामकुटसंयुतम् ||
अभयं दक्षिणेहस्तेवरदं वामहस्तके || २ ||

कृष्णापरशुसंयुक्तं वामदक्षिणहस्तयोः ||
शयानंदक्षिणंपादं दधंवामं तु कुंचितम् || ३ ||

उमासहितवत्सर्वं स्कंदगौरीविवर्जितम् ||
सुखासीनमिति प्रोक्तम् || रक्तवर्णः || १ ||

६७ अथ दक्षिणामूर्तिध्यानम् अथवा व्याख्यानमूर्तिध्यानम्

भूतिव्यापांडुरांगश्शशिशकलधरो ज्ञानमुद्राक्षमालावीणापुस्तैर्विराजत्करतलकमलोयोगपट्टाभिरामः ||
व्याख्यापीठेनिषण्णस्सकलमुनिवरैस्सेवितः सुप्रसन्नस्सव्यालः कृत्तिवासास्सततमवतुनोदक्षिणामूर्तिरीशः || १ ||

प्. ७८)

नारदोजमदग्निश्च वसिष्ठभृगुदक्षिणे ||
भरद्वाजश्शौनकश्चाप्यगस्त्योभार्गवस्तथा || २ ||

वामभागे विधातव्याः किन्नराद्यैस्सुसेविते ||
कैलासपर्वते तस्मिन् वटवृक्षस्यमूलके || ३ ||

आसीनं सकलेशं तु शांतरूपं महेश्वरम् ||
दक्षिणामूर्तिमित्युक्तम् || अधोऽपस्मारंशाययेत् ||
शुभ्रवर्णः || १ ||

६८ अथ लिंगोद्भवमूर्तिध्यानम्

लिंगाकारस्यमध्ये तु चंद्रशेखरवत्स्थितम् ||
नालकाधस्थितं पादंलिंगोद्भवसमन्वितम् || १ ||

विरिंचिर्हंसरूपेणचोध्र्वगोवामपार्श्वके ||
दक्षेवराहरूपस्य रूपेणाधोगतोहरिः || २ ||

वामदक्षिणमार्श्वस्थौ कृतांजलिसमन्वितौ ||
स्वरूपेणद्विपादस्थावजविष्णूविभोःपरे || ३ ||

एवं लिंगावतारं तु सर्वशांतिकरं सदा ||
तुंगांगविस्तृतिनतांसकलंबमानैस्संपन्न चिह्नभुजभूषणवर्णभेदैः ||
शोभान्वितं शुभकरंसकलप्रजानामैश्वर्य संघपरिवृद्धिकरंविदध्यात् || १ ||
पक्षांतरे शुभ्रवर्णोपि प्रसिद्धः || १ ||

६९ अथ शरभमूर्तिध्यानम्

महामेरुसमाकारमष्टपादं रविप्रभम् ||
द्वात्रिंशद्बाहुसंयुक्तं सूर्यसोमाग्निलोचनम् || १ ||

दुर्गाकालद्विपक्षं च सुतीक्ष्णघनगर्जितम् ||
ऊध्र्वकेशं महाबाहुं नानालंकारभूषितम् || २ ||

वज्रमुष्ट्यभयंचक्रं शक्तिंदंडांकुसौ तथा ||
खड्गखट्वांगपरशूनक्षमालास्थि शूलकम् || ३ ||

धनुश्च मुसलंचाग्निं दधानंदक्षिणैःकरैः ||
वरदंपाशहस्तं च गदांबाणध्वजौ तथा || ४ ||

क्रकचंक्रोडशंखौ च खेतंनागं च पंकजम् ||
कपालं पुस्तकंकुंतं दुर्गाश्लिष्टकरांबुजम् || ५ ||

हलंवामे दधानं च भीषणंकरपंकजैः ||
दंष्ट्रोल्लासं महासिंहच्छटाच्छटनिपीडितम् || ६ ||

रक्तवर्णः || १ ||

अथ द्वात्रिंशद्गणपतिनामानि (मुद्गलपुराणे)

बालस्तरुणभक्तौ च वीरश्शक्तिर्द्विजस्तथा ||
सिद्ध-उच्छिष्टविघ्नेशौक्षिप्रोहेरंबनामकः || १ ||

लक्ष्मीगणपतिश्चैव महाविघ्नेश्वरस्तथा ||
विजयःकल्पनृत्तश्चाप्यूर्ध्व विघ्नेश-उच्यते || २ ||

एकाक्षरोवरश्चैव त्र्यक्षरःक्षिप्रदायकः ||

प्. ७९)

हरिद्राख्यश्चैकदंतस्सृष्टिरुद्दंडनामकः || ३ ||

ऋणमोचनकोढुंडिर्द्विमुखस्त्रिमुखस्तथा ||
सिंहोयोगश्च दुर्गा च देवस्संकटहारकः || ४ ||

द्वात्रिंशद्विघ्नराजाख्यास्तेषां ध्यानमथोच्यते ||

प्. ७९)

७० तत्रादौ बालगणपतिध्यानम्

करस्थकदलीचूतपनसेक्षुकमोदकम् ||
बालसूर्यमिमंवंदे देवंबालगणाधिपम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

७१ अथ तरुणगणपतिध्यानम्

पाशांकुशापूपकपित्थ जंबूस्वदंतशालीक्षुमपि स्वहस्तैः ||
धत्ते सदायस्तरुणारुणाभः पायात्सयुष्मांस्तरुणोगणेशः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

७२ अथ भक्तगणपतिध्यानम्

नालिकेराम्रकदलीगुडपायसधारिणम् ||
शरच्चन्द्राभवपुषंभजे भक्तगणाधिपम् || १ || श्वेतवर्णः ||१ ||

७३ अथ वीरगणपतिध्यानम्

बेतालशक्तिशरकार्मुकचक्रखड्गखट्वांगमुद्गरगदांकुशनागपाशान् ||
शूलं च कुंतपरशुध्वजमुद्वहंतं वीरंगणेशमरुणं सततंस्मरामि || १ || रक्तवर्णः || १ ||

७४ अथ शक्तिगणपतिध्यानम्

आलिंग्यदेवींहरितांगयष्टिं परस्परश्लिष्टकटिप्रदेशम् ||
संध्यारुणं पाशसृणीवहंतं भयापहं शक्तिगणेशमीडे || १ || सिंदूरवर्णः || १ ||

७५ अथ द्विजगणपतिध्यानम्

यं पुस्तकाक्षगुणदंडकमंडलु श्रीविद्योतमानकरभूषणमिंदुवर्णम् ||
स्तंबेरमाननचतुष्टयशोममानंत्वांयः स्मरेद्दिजगणाधिपतेसधन्यः || १ || शुभ्रवर्णः || १ ||

७६ अथ सिद्धगणपतिध्यानम्

पक्वचूतफलपुष्पमंजरीरिक्षुदंडतिलमोदकैस्सह ||
उद्वहन्परशुमस्तु तेनमश्रीसमृद्धियुत हेमपिंगल || १ || पिंगलवर्णः || १ ||

प्. ८०)

७७ अथ उच्छिष्टगणपतिध्यानम्

नीलाब्जदाडिमी वीणाशालिगुंजाक्षसूत्रकम् ||
दधदुच्छिष्टनामायं गणेशः पातुमेचकः || १ ||

प्रकारांतरेण नारीयोनिरसास्वादलोलुपं काममोहितम् || नीलवर्णः || १ ||

७८ अथ विघ्नगणपतिध्यानम्

शंखेक्षुचापकुसुमेषुकुठारपाशचक्रस्वदंतसृणिमंजरिका शराद्यैः ||
पाणिश्रितैः परिसमीहितभूषणश्रीर्विघ्नेश्वरोविजयतेत पनीयगौरः || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

७९ अथ क्षिप्रगणपतिध्यानम्

दंतकल्पलतापाशरत्नकुंभांकुशोज्ज्वलम् ||
बंधूककमनीयाभं ध्यायेत् क्षिप्रगणाधिपम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८० अथ हेरंबगणपतिध्यानम्

अभयवरदहस्तः पाशदंताक्षमालासृणिपरशुदधानोमुद्गरंमोदकं च ||
फलमधिगतसिंहः पंचमातंगवक्त्रोगणपतिरतिगौरः पातुहेरंबनामा || १ || गौरवर्णः || १ ||

८१ अथ लक्ष्मिगणपतिध्यानम्

बिभ्राणश्शुकबीजपूरकमिलन्माणिक्य कुंभांकुशान् पाशंकल्पलतां च खड्गविलसज्ज्योतिस्सुधानिर्झरः ||
श्यामेनात्तसरोरुहेणसहितं देवीद्वयंचांतिके गोरांगौवरदानहस्तसहितोलक्ष्मी गणेशोवतात् || गौरवर्णः || १ ||

८२ अथ महागणपतिध्यानम्

हस्तींद्राननमिंदु चूडमरुणच्छायं त्रिणेत्रंरसादाश्लिष्टं प्रिययासपद्मकरयास्वांकस्थया संततम् ||
बीजापूरगदेक्षुकार्मुकलसच्चक्राब्जपाशोत्पलव्रीह्यग्रस्वविषाणरत्नकलशान्-हस्तैर्वहंतंभजे || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८३ अथ विजयगणपतिध्यानम्

पाशांकुशस्वदंताम्रफलवानाखुवाहनः ||
विघ्नंनिहंतुनस्सर्वं रक्तवर्णो विनायकः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

प्. ८१)

८४ अथ नृत्तगणपतिध्यानम्

पाशांकुशापूपकूठारदंतचंचत्कराकॢप्त वरांगुलीकम् ||
पीतप्रभंकल्पतरोरधस्थंभजामि नृत्तोपपदंगणेशम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८५ अथ ऊध्र्वगणपतिध्यानम्

कह्लारशालिकमलेक्षुकचापबाणदंतप्ररोहकगदिकनकोज्ज्वलांगः ||
आलिंगनोद्यतकरोहरितांग यष्ट्यादेव्याकरोतु शुभमूर्ध्वगणाधिपोमे || १ || कनकवर्णः || १ ||

८६ अथ एकाक्षरगणपतिध्यानम्

रक्तोरक्तांगरागांशुककुसुमयुतस्तुंदिलश्चंद्रमौलिर्नेत्रैर्युक्तस्त्रिभिर्वामनकरचरणोबीजपूरंदधानः ||
हस्ताग्राकॢप्त पाशांकुशरदवरदोनागवक्त्रो हि भूषोदेवः पद्मासनस्थोभवतु सुखकरोभूतये विघ्नराजः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८७ अथ वरगणपतिध्यानम्

सिंदूराभमिभाननं त्रिनयनं हस्ते च पाशांकुशौबिभ्राणं मधुमत्कपालमनिशंसाध्विंदुमौलिंभजे ||
पुष्ट्याश्लिष्टतनुं ध्वजाग्रकरयापद्मोल्लसद्धस्तया तद्योन्या हितपाणिमात्तवसुमत्पात्रोल्लसत्पुष्करम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

८८ अथ त्र्यक्षरगणपतिध्यानम्

गजेंद्रवदनं साक्षाच्चलत्कर्णसुचामरम् ||
हेमवर्णं चतुर्बाहुंपाशांकुशधरंवरम् || १ ||

स्वदंतं दक्षिणेहस्ते सव्येत्वाम्रफलं तथा ||
पुष्करैर्मोदकं चैव धारयंतमनुस्मरेत् || २ || स्वर्णवर्णः || १ ||

८९ अथ क्षिप्रप्रसादगणपतिध्यानम्

धृतपाशांकुशकल्पलता स्वरदश्च बीजपूरयुतः ||
शशिशकलकलितमौलिस्त्रिलोचनोरुणश्च गजवदनः || १ ||

भासुरभूषणदीप्तोबृहदुदरः पद्मविष्टरोल्लसितः ||
विघ्नपयोध्रपवनःकरधृतकमलस्सदास्तुमे भूत्यै || २ || रक्तवर्णः || १ ||

प्. ८२)

९० अथ हरिद्रागणपतिध्यानम्

हरिद्राभं चतुर्बाहुं हरिद्रावदनंप्रभुम् ||
पाशांकुशौधरं देवं मोदकंदंतमेव च || १ ||

भक्ताभयप्रदातारंवंदे विघ्नविनाशनम् || हरिद्रावर्णः || १ ||

९१ अथ एकदंतगणपतिध्यानम्

लंबोदरं श्यामतनुं गणेशं कुठारमक्षस्रजमूर्ध्वगात्रम् ||
सलड्डुकंदंतमधः कराभ्यां वामेतराभ्यां च दधानमीडे || १ || श्यामवर्णः || १ ||

९२ अथ सृष्टिगणपतिध्यानम्

पाशांकुशस्वदंताम्रफलवानाखुवाहनः ||
विघ्नंनिहंतु नश्शोणः सृष्टिदक्षोविनायकः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

९३ अथ उद्दंडगणपतिध्यानम्

कल्हारांबुजबीजपूरकगदादंतेक्षुचापंसुमंबिभ्राणोमणिकुंभशालिकल-शौपाशं सृणिंचाब्जकम् ||
गौरांग्यारुचिरारविंदकरया देव्या समालिंगितश्शोणांगश्शुभमातनो तु भजतामुद्दंडविघ्नेश्वरः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

९४ अथ ऋणमोचकगणपतिध्यानम्

पाशांकुशौदंत जंबुदधानस्स्फटिकप्रभः ||
रक्तांशुकोगणपतिर्मुदे स्यादृणमोचकः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

९५ अथ ढुंडिगणपतिध्यानम्

अक्षमालांकुठारं च रत्नपात्रंस्वदंतकम् ||
धत्तेकरैर्विघ्नराजोढुंडिनामामुदेस्तुनः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

९६ अथ द्विमुखगणपतिध्यानम्

स्वदंतपाशांकुशरत्नपात्रं करैर्दधानोहरिनीलगात्रः ||
रक्तांशुकोरत्नकिरीटमालीभूत्यै सदामेद्विमुखोगणेशः || १ || हरिद्वर्णः || १ ||

९७ अथ त्रिमुखगणपतिध्यानम्

श्रीमत्तीक्ष्णशिखांकुशाक्षवरदान्दक्षेदधानः करैः पाशंचामृत पूर्णकुंभमभयं वामेदधानोमुदा ||

प्. ८३)

पीठे स्वर्णमयारविंदविलसत्सत्कर्णिकाभासुरे स्वासीनस्त्रिमुखः पलाशरुचिरोनागाननः पातुनः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

९८ अथ सिंहगणपतिध्यानम्

वीणांकल्पलतामरिं च वरदंदक्षेविधत्तेकरैर्वामेतामरसंचरत्नकलशं सन्मंजरींचाभयम् ||
शुंडादडलसन्मृगेंद्रवदनः शंखेंदुगौरःशुभोदीव्यद्रत्ननिभांशुकोगणपतिः पायादपायात्सनः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

९९ अथ योगगणपतिध्यानम्

योगारूढोयोगपट्टाभिरामोवालार्काभश्चेंद्रनीलांशुकाढ्यः ||
पाशेक्ष्वक्षान्योगदंडंदधानोपायान्नित्यं योगविघ्नेश्वरोनः || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१०० अथ दुर्गागणपतिध्यानम्

तप्तकांचनसंकाशश्चाष्टहस्तोमहत्तनुः || दीप्तांकुशंशरंचाक्षंदंतं दक्षेवहन्करैः || १ ||

वामे पाशंकार्मुकं चलतांजंबुदधत्करैः ||
रक्तांशुकस्सदाभूयाद्दुर्गागणपतिर्मुदे || २ || कनकवर्णः || १ ||

१०१ अथ संकष्टहरगणपतिध्यानम्

बालार्कारुणकांतिर्वामे बालांवहन्नंके ||
लसदिंदीवरहस्तांगौरांगीं रत्नशोभाढ्याम् || १ ||

दक्षेंकुशवरदानं वामे पाशं च पायसंपात्रम् ||
नीलांशुकलसमानः पीठेपद्मारुणे तिष्ठन् || २ ||
संकटहरणःपायात्संकटपूगाद्गजाननोनित्यम् || रक्तवर्णः || १ ||

अथ सप्तदशसुब्रह्मण्यानांध्यानम् (शैवागमेशेखरे)

१०२ तत्रादौ ज्ञानशक्तिसु ब्रह्मण्यध्यानम्

एकवक्त्रं द्विनेत्रं च जटामकुटसंयुतम् ||
श्वेतार्कपुष्पमालं च हेमरत्नकिरीटिनम् || १ ||

चतुर्भुजैर्वज्रशक्तिकुक्कुटाभयधारिणम् ||
दिव्यगंधानुलिप्तांगं शुक्लयज्ञोपवीतिनम् || २ ||

शिवशक्तिज्ञानयोगं ज्ञानशक्तिस्वरूपकम् || श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ८४)

१०३ अथ स्कंदसुब्रह्मण्यध्यानम्

चतुर्भुजं द्विनेत्रं च श्वेतपद्मासनस्थितम् ||
कुक्कुटाभयवज्राणि दधतं वरदं करे || १ ||

किंचित् केशशिखाबद्धपुष्पमालाभिरावृतम् ||
मेखलांबरसंवीतं रत्नभूषणभूषितम् || २ ||

धूम्रवर्णप्रभं स्कंदंप्रभामण्डलमंडितम् || स्कंदरूपमिदंप्रोक्तम् || धूम्रवर्णः || १ ||

१०४ अथ अग्निजातसुब्रह्मण्यध्यानम्

द्विमुखंचाष्टबाहुं च श्वेतंबाश्यामकंदधम् ||
स्रुवाक्षमालांखड्गं च स्वस्तिकंदक्षिणेकरे || १ ||

कुक्कुटं खेटकंवज्रमाज्यपात्रं तु वामके ||
अग्निहोत्रविधिं देवमग्निजातस्वरूपकम् || २ ||
नीलवर्णः || १ ||

१०५ अथ सौरभेयसुब्रह्मण्यध्यानम्

चतुर्वक्त्राष्टनयनं भुजाष्टकमलासनम् ||
कुंचितं वामपादं च सुस्थितं दक्षिणं पदम् || १ ||

शक्त्युत्पले पुष्पबाणमभयं दक्षिणे करे ||
वज्रं चेक्षुधनुश्शूलं वरदं वामके दधम् || २ ||

पद्मपुष्पनिभं चैव सौरभेयस्वरूपकम् || पाटलवर्णः || १ ||

१०६ अथ गांगेयसुब्रह्मण्यध्यानम्

एकवक्त्रं त्रिनयनंदाडिमीकुसुमप्रभम् ||
करंडमुकुटोपेतं कुक्कुटध्वजधारिणम् || १ ||

नीलोत्पलधरंवन्दे मकरारूढमव्ययम् ||
परशुंपूर्णकुंभं च सव्यहस्ते तु धारिणम् || २ ||

अरणिंकुक्कुटं वामेगांगेयसमरूपकम् || पाटलवर्णः || १ ||

१०७ अथ शरवणोद्भवसुब्रह्मण्यध्यानम्

षड्भुजं चैकवदनं बालसूर्यसमप्रभम् ||
सर्वाभरणसंयुक्तं सिंहस्थं दधतंभजे || १ ||

त्रिणेत्रंभसितोद्धूलं पुष्पबाणेक्षुकार्मुकम् ||
खड्गंखेतं च वज्रं च कुक्कुटध्वजधारिणम् || २ ||

शरजन्मसमाख्यातम् || रक्तवर्णः || १ ||

१०८ अथ कार्तिकेयसुब्रह्मण्यध्यानम्

त्रिणेत्रंदशहस्तं च मस्तकेबिल्वधारिणम् ||
शक्तिंशूलं तथा च क्रमंकुशाभयमन्यके || १ ||

प्. ८५)

वरदंतोमरंपाशं शंखंवज्र च वामके ||
मयुरवाहनारूढं सर्वाभरणभूषितम् || २ ||

बालसूर्यप्रतीकाशं कार्तिकेयं शिवात्मजम् || रक्तवर्णः || १ ||

१०९ अथ कुमारसुब्रह्मण्यध्यानम्

चतुर्भुजंचैकवक्त्रंकरंडमुकुटान्वितम् ||
शक्तिंचाभयददंक्षे सव्येवरदवज्रके || १ ||

पद्मपुष्पंधरं कंठेदेवंबालस्वरुपकम् || रक्तवर्णः || १ ||

११० अथ पण्मुखसुब्रह्मण्यध्यानम्

शक्तिंशरं च खड्गं च चक्रंपाशाभयौ तथा ||
कुक्कुटं च धनुःखेटंशंखंधत्तेहलंवरम् || १ ||

मयूरवाहनोपेतं सर्वलक्षणसंयुतम् ||
जया च विजया चैव वामदक्षिणपार्श्वयोः || २ ||

सर्वालंकारसंयुक्तं सर्वाभरणभूषितम् ||
षण्मुखं चेतिविख्यातम् || रक्तवर्णः ||

१११ अथ तारकादिसुब्रह्मण्यध्यानम्

एकवक्त्रं त्रिनयनं गजपृष्ठोपरिस्थितम् ||
षण्मुखंचाभयं खड्गं शक्तिं वामेतरेदधम् || १ ||

खेटकंचाक्षमालां च कुक्कुटं वामहस्तके ||
तारकारिंभजेख्यातम् || रक्तवर्णः || १ ||

११२ अथ सेनानीसुब्रह्मण्यध्यानम्

एकवक्त्रं द्विनयनंशंखचक्रवराभयान् ||
सर्वावरणसंयुक्तं दिव्यगंधानुलेपनम् || १ ||

श्यामवर्णं प्रभुं चैवशुक्लयज्ञोपवीतिनम् ||
सुस्मितंचारुवदनं देवसेनापतिंभजे || २ || श्यामवर्णः || १ ||

११३ अथ गुहसुत्रब्रह्मण्यध्यानम्

चतुर्भुजंत्रिणेत्रं च हेमरत्नकिरीटनन् ||
शूलं वज्रंधरं सव्येवराभयकमन्यके || १ ||

श्वेतवस्त्रधरं देवं सर्वेषांरक्षणोन्मुखम् ||
जायया वामपार्श्वे तु कल्याणोत्सवविग्रहम् || २ ||

पादांबुजं हृदिध्यात्त्वागुहरूपंसमाश्रये || श्यामवर्णः || १ ||

११४ अथ ब्रह्मचारिसुब्रह्मण्यध्यानम्

द्विनेत्रं द्विभुजं चैव बालसूर्यधरंप्रभुम् ||
दक्षभागे दंडहस्तं वज्रवामोरुहस्तकम् || १ ||

प्. ८३)

सव्यापसव्यपादं तु स्थितं वा कुंचितं तु वा ||
शिखायज्ञोपवीताढ्यंमौंजीकौपीनसंयुतम् || २ ||

मेखलोपरिवड्याणंरक्तपद्मोपरिस्थितम् ||
दिव्यरूपधरं देवं ब्रह्मचारिणमाश्रये || ३ || रक्तवर्णः || १ ||

११५ अथ देशिकसुब्रह्मण्यध्यानम्

षड्भुजंचैकवदनं करंडमकुटान्वितम् ||
शक्तिहस्तद्वयं चैव जपमालाधरंशुभम् || १ ||

मयूरवाहनारूढं वराभयकरांबुजम् ||
इत्येवं विधिवद्ध्यायेच्छिव देवस्यदेशिकम् || २ || रक्तवर्णः || १ ||

११६  अथ क्रौंचभेदनसुब्रह्मण्यध्यानम्

चतुर्भुजंत्रिणेत्रं च स्थितं सिंहासनोपरि ||
वरदाभयसंयुंक्तपुष्पबाणेक्षुकार्मुकम् || १ ||

मयूरवाहनारूढं नमस्येरक्षणोन्मुखम् ||
क्रौंचभेदकर द्वंद्वंक्रौंच भेदिस्वरूपकम् || २ || रक्तवर्णः || १ ||

११७ अथ शिखिवाहनसुब्रह्मण्यध्यानम्

चतुर्भुजंचैकवक्त्रं त्रिणेत्रमभयंवरम् ||
पाशांकुशंदधं चैव ज्वलाकेशशिखंडकम् || १ ||

इन्द्रनीलरथारूढं रक्तोत्त्पलसमप्रभम् ||
चतुर्दशादिभवनं शिखिवाहनमाचरेत् || २ || रक्तवर्णः || १ ||

११८ अथ वेलायुधसुब्रह्मण्यध्यानम्

कल्पद्रुमं प्रणमतांकमलारुणाभं स्कंदं भुजद्विकमनामयमेकवक्त्रम् ||
कात्यायनीसुतमहं कटिबद्धवामहस्तं च दंडधरदक्षिणहस्तमीडे || १ || रक्तवर्णः || १ ||

११९ अथ वीरभद्रध्यानम्  (पांचरात्रे)

नीलवर्णं त्रिणेत्रं च खड्गबाणधनुर्गदाः ||
दधतं रुंडमालां च पादुकाद्वयसंयुतम् || १ ||

दक्षिणंपीतवसनं वीरभद्रमुपास्महे || नीलवर्णः || १ ||

१२० अथ स्वर्णाकर्षणभैरवध्यानम् (तत्कल्पे)

पीतवर्णं चतुर्बाहुं त्रिणेत्रंपीतवाससम् ||
अक्षयस्वर्णमाणिक्यगणपूरितपात्रकम् || १ ||

प्. ८७)

अंसाहितमहाशूल चामरंतोमरोद्वहम् ||
सततं चिंतयेद् भक्त्याभैरवं सर्वसिद्धिदम् || २ ||

नानाभरणशोभाढ्यमानंदसुखरूपिणम् ||
मदोन्मत्तं सदानंदं सर्वदेवनमस्कृतम् || ३ ||

एवं ध्यायेच्च मंत्रज्ञः स्वर्णाकर्षणभैरवम् || पीतवर्णः || १ ||

१२१ अथ वटुकभैरवध्यानम् (तत्कल्पे)

विकीर्णलोहितजटं त्रिणेत्रं रक्तविग्रहम् ||
शूलं कपालंपाशं च डमुरुंदधतंकरैः || १ ||

नानारूपैः पिशाचैश्च नानारूपगणैर्वृतम् ||
श्वानारूढं च निर्वाणं वदुकं भैरवंभजे || २ || रक्तवर्णः || १ ||

१२२ अथ मल्लारिशिवध्यानम् (मल्लारिमाहात्म्ये)

मुकुटमणिमयूखप्रोज्झिता शेषरत्नं विमलशशिकलांकं सुंदरेंदीवराक्षम् ||
अनुकृतशशितेजः कुंडलं चारुहासं प्रकटदशनशोभानिर्जितानेक हीरम् || १ ||

अभिनवमणिमुक्ताहार चांपेयमालाविविध कुसुमगुच्छैः शोभिवक्षस्थलाढ्यम् ||
सफणपवनभुग्दोर्दंडभूषाभिरामंकर डमरुनिनादैः पूरितद्योखगर्भम् || २ ||

त्रिभुवनभवनेशं पीतकौशेयवासंदनुजदहनदक्षं प्रस्फुरत्खड्गहस्तम् ||
भुजगफणसुगुप्तैर्भूषणैर्न्यस्तभूषंप्रणत सुरकिरीटव्याप्तपा दारविंदम् || ३ ||

सितहयवरपत्रं हारसंभूषितांगं परिवृतमतिघोरैः सप्तभिःसारमेयैः ||
कनकगिरिसमाभंनैशचूर्णाभिरामं सकलनिगमगुह्यं नौमिमल्लारिदेवम् || ४ || रक्तवर्णः || १ ||

१२३ अथ चंडेशध्यानम्    (कारणागमे)

कृष्णंसुभद्रचतुरानन मिंदुचूडं शार्दूलचर्मवसनं जटिलंत्रिणेत्रम् ||
टंकंच शूलमभयंजपमालिकां च बिब्राणमेकमनसासततं स्मरामि || १ || रक्तवर्णः || १ ||

१२४ अथ पाशुपतास्त्रध्यानम् (शैवागमे)

चतुर्वत्क्रं चतुर्बाहुं सूर्यकोटिसमप्रभम् ||
संहाराभंसुमूर्धानं प्रतिवत्क्रं त्रिलोचनम् || १ ||

दीप्तदंताग्रकेशभ्रुश्मश्रुभीमंमहाबलम् ||
शक्तिमुद्गरशंखासीन् दधानं सोमसूत्रिणम् || २ ||

सांगंपाशुपतं शस्त्रंभजे पद्मासने स्थितम् || रक्तवर्णः || १ ||

प्. ८८)

१२५ अथ खड्गरावणध्यानम् (पांचरात्रे)

लोहितांगं चंद्रमौलिं पंचवक्त्रं त्रिलोचनम् ||
घंटांकपालं च सृणिंमुडं चापिकृपाणकम् || १ ||

खेटखट्वांगशूलानि डमुरं च तथाभयम् ||
दधानं रक्तवसनंभजेहं खड्गरावणम् || २ || रक्तवर्णः || १ ||

अथ बैरवाष्टाष्टकध्यानम् (रुद्रयामले)

इतःपरं प्रवक्ष्यामि शृणुराजन्नशेषतः ||
अष्टाष्टकमिदं पुण्यं भैरवाणामभीष्टदम् || १ ||

पूर्ववद्वर्णतोध्याने ध्येयं सर्वैः पृथक् पृथक् || ६४ ||

१२६ तत्रादौ प्रथमाष्टकध्यानम्

अद्याष्टकं सुवर्णाभं त्रिशूलंडमरुं तथा ||
पाशं चासिंदधानं च ध्यायेत्सर्वाङ्गसुंदरम् || १ || कनकवर्णम् || ८ ||

१२७ अथ द्वितीयाष्टकध्यानम्

अथ द्वितीयकं ध्यायेदक्षमालामथांकुशम् ||
दधानंपुस्तकं वीणांसुश्वेतमणिभूषणम् || १ || श्वेतवर्णम् || ८ ||

१२८ अथ तृतीयाष्टकध्यानम्

ज्वालांशक्तिं गदांकुंतंदधानं नीलवर्णकम् ||
ध्यायेत्तृतीयं शुभदमष्टकंशुभलक्षणम् || १ || नीलवर्णम् || १ ||

१२९ अथ चतुर्थाष्टकध्यानम्

खड्गंखेटं पदृसं च दधानंपरशुं तथा ||
धूम्रवर्णमभिप्रेतं ध्यायेदष्टकमादरात् || १ ||

कुंतं खेटं च परिघंभिंडिवालं तथैव च || धूम्रवर्णम् || ८ ||

१३० अथ पंचमाष्टकध्यानम्

पंचमाष्टकमेतद्विश्वेतं स्यात्सुमनोहरम् || श्वेतवर्णम् || १ || ८ ||

१३१ अथ षष्ठसप्तमाष्टमाष्टकानांध्यानम्

पीतष्षष्ठमृषरिक्तमष्टमं च तटित्प्रभम् ||
पंचमाष्टकमेतद्धिश्वेतं स्यात्सुमनोहरम् || १ ||

कुन्तादिकं समंप्रोक्तं षडारभ्याष्टमांतकम् ||
क्रमेणपीतरक्ततटिद्वर्णाः || २४ ||

प्. ८९)

अथ चतुष्षष्टिभैरवाणां नामानि

असितांगोविशालाक्षोमार्तांडोमोदक प्रियः ||
स्वच्छंदोविघ्नसंतुष्टः खेचरः सचराचरः || १ ||

रुरुश्चक्रोडदंष्ट्रश्च तथैव च जटाधरः ||
विश्वरूपोविरूपाक्षो नानारूपधरःपरः || २ ||

वज्रहस्तोमहाकायो चंडश्च प्रलयांतकः ||
भूमिकंपोनीलकंठो विष्णुश्च कुलपालकः || ३ ||

मुंडपालः कामपालः क्रोधो वै पिंगलेक्षणः ||
अभ्ररूपोधरापालः कुटिलोमंत्रनायकः || ४ ||

रुद्रः पितामहाख्यश्चाप्युन्मत्तोवटुनायकः ||
शंकरोभूतवेतालोत्रिणेत्रस्त्रिपुरांतकः || ५ ||

वरदः पर्वतावासः कपालः शशिभूषणः ||
हस्तिचर्मांबरधरोयोगीशो ब्रह्मराक्षसः || ६ ||

सर्वज्ञः सर्वदेवेशः सर्वभूत हृदिस्थितः ||
भीषणाख्योभयहरस्सर्वज्ञाख्यस्तथैव च || ७ ||

कालाग्निश्च महारौद्रो दक्षिणोमुखरोऽस्थिरः ||
संहारश्चातिरिक्तांगोकालाग्निश्च प्रियंकरः || ८ ||

घोरनादोविशालाक्षोयोगीशोदक्षसंस्थितः || ६४ ||

इति श्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमाननिखिलदेशावतं सकर्नाटकजनपदसंपदधिष्ठानभूत श्रीमन्महीशूरमहासंस्थान मध्यदेदीप्यमानाविकलकलानिधिकुलक्रमागत राजक्षितिपालप्रमुखनिखिलराजाधिराजमहाराजचक्रवर्तिमंडलानुभूतदिव्य-रत्नसिंहासनारूढ श्रीमद्राजाधिराजराजपरमेश्वर प्रौढप्रतापा प्रतिमवीरनरपतिबिरुदेतेंबरगंडलोकैक वीरयदुकुलपयः पारावारकलानिधिशंखचक्रांकुशकुठारमकरमत्स्य शरभसाल्वगंडभेरुंडधरणीवराहहनुमद्गरुडकंठीरवाद्यनेक विरुदांकितमहीशूरपुरवराधीश श्रीकृष्णराजमहाराजविरचिते श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रंथे महाकैलासमूर्त्यादिशिवमूर्तिस्वरूपनिरूपणंनामतृतीयश्शिवनिधिस्सं-पूर्णः || ३ ||

इति श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे महाकैलासमूर्त्यादि स्वरूपनिरूपणं नामशिवनिधिस्सम्पूर्णः ||

प्. ९०)

इति

श्री तत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे महाकैलासमूर्त्यादिस्वरूपनिरूपणं नामशिवनिधिस्संपूर्णः ||


श्रीः |

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ

चतुर्थोब्रह्मनिधिः |

१ अथ चतुर्मुखध्यानम् (शैवागमे)

चतुर्मुखं चतुर्बाहुंकमंडल्वक्षधारिणम् ||
यज्ञसूत्रोत्तरीयं च जटामकुटसंयुतम् || १ ||

सव्यहस्ते क्षमालां च वामहस्ते कमंडलुम् ||
स्रुवं दक्षिणहस्ते च पुस्तकं वामहस्तके || २ ||

अंबुजासनमासीनं ध्यानसंमीलिते क्षणम् ||
पद्मपत्रदलाग्राभं ध्यायेदेवं चतुर्मुखम् || ३ || पाटलवर्णः || १ ||

२ अथ सरस्वतीध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

देवी सरस्वतीकार्या सर्वाभरणभूषिता ||
चतुर्भुजा सा कर्तव्या तथैव च समस्थिता || १ ||

पुस्तकं चाक्षमालां च तस्यादक्षिणहस्तयोः ||
वामयोश्च तथा कार्ये वैणवी च कमंडलुः || २ ||

समपादाप्रतिष्ठाप्याकार्या सौम्यमुखीसिता || श्वेतवर्णा || १ ||

अथ पंचब्रह्मणांध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

३ तत्रादौ आद्यब्रह्मध्यानम्

ब्रह्माणं कारयेद्विद्वान्देवं सौम्यं चतुर्मुखम् ||
बद्धपद्मासनं तुष्टं तथा कृष्णाजिनांबरम् || १ ||

जटाधरं चतुर्बाहुं सप्तहंसरथस्थितम् ||
वामन्यस्ते तरकरं तस्यैकंदोर्युगं भवेत् || २ ||

एकस्मिन् दक्षिणे पाणावक्षमालां तु बिभ्रतम् ||
कमंडलुं द्वितीये च सर्वाभरणधारिणम् || ३ ||

सर्वलक्षणसंयुक्तंशांतरूपं च पार्थिव ||
पद्मपत्रदलाग्राभं ध्यानसंमीलिते क्षणम् || ४ ||

आचार्यः कारयेदेवं चित्रे वा वास्तुकर्मणि || पाटलवर्णः || १ ||

प्. ९०)

४ अथ लोकपालब्रह्मध्यानम्

पद्मपत्रासनस्थश्च ब्रह्माकार्यश्चतुर्मुखः ||
आदित्यवर्णोधर्मज्ञस्साक्षसूत्रधरस्तथा || १ ||

रूपं पूर्वोदितंकार्यं सर्वमन्यज्जगत्पतेः || पाटलवर्णः || १ ||

५ अथ प्रजापतिब्रह्मध्यानम्

हंसयानेन कर्तव्यो न च कार्यश्चतुर्मुखः ||
सावित्री तस्य कर्तव्यावामोत्संगगता शुभा || १ ||

ब्रह्मोक्तं परमंरूपं सर्वं कार्यं प्रजापतेः || पाटलवर्णः || १ ||

६ अथ विधिब्रह्मध्यानम्

विश्वकर्मा तु कर्तव्यस्सूर्यरूपधरः प्रभुः ||
द्विभुजोदशपाणिश्च तेजोमूर्तिधरोमहान् || १ || पाटलवर्णः || १ ||

७ अथ विश्वकर्मब्रह्मध्यानम्

चतुर्वक्त्रश्चतुष्पादश्चतुर्बाहुः सितांबरः ||
सर्वाभरणवाञ्छांतोधर्मकार्य विदव्ययः || १ ||

दक्षिणे चाक्षमालांदधानं वामे तु पुस्तकम् ||
मूर्तिमान् व्यवसायस्तु कार्योदक्षिणभागतः || २ ||

वामभागगतं कार्यंमुखं परमरूपवत् ||
कार्यौ पद्मकरौमूर्ध्नि विन्यस्तौ च तथातयोः || ३ || पाटलवर्णः || २ || ५ ||

अथ नवप्रजेश्वराणां नामानि (स्कांदे लक्ष्मीनारायणसंहितायाम्)

मरीचिस्त्वंगिराश्चात्रिः पुलस्त्यः पुलहःक्रतुः ||
कर्दमः कश्यपोदक्षोनवैते ब्रह्मसूनवः || १ || ९ ||

८ तत्रादौ मरीचिध्यानम्

आद्यं प्रजेश्वरंनौमि ब्रह्ममानससंभवम् ||
अक्षस्रक्कुंडिकापाणिं जटावल्कलभूषितम् || १ ||

कनकाचलसंकाशं जपंतं प्रणवं परम् || कनकवर्णः ||

९ अथ अंगिरोध्यानम्

ऋषिमांगिरसंवंदे त्रिपुंड्रांकितमस्तकम् ||
अक्षस्रक्कुंडिकाहस्तं प्रजेशंकनकप्रभम् || १ || कनकवर्णः || १ ||

प्. ९३)

१० अथ अत्रिध्यानम्

अत्रिंमरीचितनयंसाक्षसूत्रकमंडलुम् ||
जटिलंश्मश्रुलं शांतंश्यामलांगंभजेऽनिशम् || १ || श्यामवर्णः || १ ||

११ अथ पुलस्त्यध्यानम्

पुलस्त्यं शिरसानौमि ब्रह्मणोमानसंसुतम् ||
शांतंजितारिषड्वर्गमक्षस्रग्दंडहस्तकम् || १ ||

कृष्णाजिनोत्तरीयं च जटिलंपिंगलप्रभम् || पिंगलवर्णः || १ ||

१२ अथ पुलहध्यानम्

तपोनिधिमहंशांतं पुलहंनौमिसंततम् ||
अक्षमालांकुंडिकां च दधतंघनमेचकम् || १ || नीलवर्णः || १ ||

१३ अथ क्रतुध्यानम्

ऋतुंक्रतुवरोद्युक्तं ब्रह्मर्षिगणसंस्तुतम् ||
जटिलंश्मश्रुलंदंडकमंलुकरोज्ज्वलम् || १ ||

सप्तार्चिरिवभास्वंतं ध्यायेहंतपसांनिधिम् || रक्तवर्णः || १ ||

१४ अथ कर्दमध्यानम्

कर्दमंनौमिशिरसा पापकर्दमशोषणम् ||
जटामकुटशोभाढ्यं संध्याभ्रारुणविग्रहम् || १ ||

अक्षस्रक्कुंडिकाहस्तंचीरकृष्णाजिनांबरम् || सिंदूरवर्णः || १ ||

१५ अथ कश्यपध्यानम्

कश्यपंनौमिशिरसामरीचितनयंशुचिम् ||
प्रणवब्रह्मसंसक्तचित्तं सत्कांचनप्रभम् || १ ||

चीरवल्कलसंवीतं जटामंडलभासुरम् ||
प्रजासंसर्जनोद्युक्तमक्षस्रक्कुंडिकाधरम् || २ || कांचनवर्णः || १ ||

१६ अथ दक्षध्यानम्

अजवक्त्रं द्विनयनं शृंगद्वयविभूषितम् ||
नमस्कारांजलिंवंदे शिवध्यानपरायणम् || १ || स्वायंभुवं घनश्यामं दक्षमध्वरदीक्षितम् || श्यामवर्णः || १ || ९ ||

१७ अथ सप्तऋषीणांध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

उदासीनास्सोपवीताः कमंडल्वक्षसूत्रिणः ||
जटिलाश्श्मश्रुलाश्शांता-आसीना ध्यानतत्पराः || १ ||

प्. ९४) सप्तर्षयोवसिष्ठस्तु कार्योभार्यासमन्वितः ||
तेषां नामानि || गौतमश्च भरद्वाजोविश्वामित्रोथकाश्यपः ||
जमदग्निर्वसिष्ठो त्रिसप्त वैवस्वतेंतरे || १ || ७ ||

१८ तत्रादौ गौतमध्यानम्

रहूगणात्मजंशांतं त्रिपुंड्रांकितमस्तकम् ||
अक्षस्रक्कुंडिकादंडान्दधानं गौतमंभजे || १ || कनकवर्णः || १ ||

१९ अथ भरद्वाजध्यानम्

भरद्वाजंमहाशांतंसुशीलापतिमूर्जितम् ||
अक्षस्रग्दंडहस्तं च मुनिमांगिरसंभजे || १ || श्यामवर्णः || १ ||

२० अथ विश्वामित्रध्यानम्

हिरण्यगर्भसदृशं जटामकुटधारिणम् ||
कुमुद्वतीपतिंशांतं विश्वामित्रंभजाम्यहम् || १ || पीतवर्णः || १ ||

२१ अथ काश्यपध्यानम्

ध्यायेन्मरीचितनयं जटावल्कलधारिणम् ||
जपाक्षस्रग्धरं पत्नीसहितं मुनिपुंगवम् || १ || कृष्णवर्णः || १ ||

२२ अथ जमदग्निध्यानम्

शांतंजितारिषड्वर्गभृगुपुत्रं महाद्युतिम् ||
दंडाक्षसूत्रपाणिं च जमदग्निं नमाम्यहम् || १ || रक्तवर्णः || १ ||

२३ अथ वसिष्ठध्यानम्

तपोनिधिं दयासिंधुंमित्रावरुणसंभवम् ||
स्रग्दंडपाणिंवरदं वसिष्ठं प्रणमाम्यहम् || १ || सितवर्णः || १ ||

२४ अथ अत्रिध्यानम्

विरिंचितनयं देवं साक्षसूत्रकमंडलुम् ||
अनसूयापतिंशांतमत्रिंनिष्कल्मषंभजे || १ || असितवर्णः || १ || ७ ||

प्. ९५)

२५ अथ धर्मादिचतुष्टयध्यानम् (नृसिंहप्रासादे)

धर्मोज्ञानं च वैराग्यमैश्वर्यं च तथैव हि ||
सितारुणं पीतकृष्णंसिंहरूपाः प्रकीर्तिताः || १ || ४ ||

२६ अथ धर्मादिचतुष्टयाभिमानि देवताचतुष्टयध्यानम् (पांचरात्रे)

यमवायुशिवेंद्राश्च ज्ञेयाधर्मादिदेवताः || (एतेषां लक्षणानिदिक्पालेषु द्रष्टव्या  ४ निधौ) || ४ ||

२७ अथ अधर्मादिचतुष्टयध्यानम् (पांचरात्रे पाद्मसंहितायाम्)

आशासुतावतीष्वेव पुरुषाकृतयस्थिताः ||
चतुर्भुजास्सिंहवक्त्रास्सित पूर्वारुणाःपरे || १ ||

हस्ताभ्यामाभिमुख्याभ्यां रचितांजलिसंपुटाः ||
अपराभ्यां च विभ्राणाः कराभ्यां योगपीठकौ || २ ||

मुखेश्वेतवर्णाः || शरीरेरुणवर्णाः || ४ ||

२८ अथ अधर्मादिचतुष्टयाभिमानि देवताचतुष्टयध्यानम् (पांचरात्रे पाद्मसंहितायाम्)

अधर्माधिपतिर्निर्-ऋतिः || अज्ञानाघिपतिर्दुर्गा || अवैराग्याधिपतिः कामः || अनैश्वर्याधिपतिः रुद्रः || अपूजिता-अधर्माद्यादातारस्ते तथा विधाः ||
निर्-ऋतिश्चैव दुर्गा च कामोरुद्रस्तथैव च || १ || (एतेषां स्वरूपाणिं तत्तन्मूर्तिलक्षणे पूर्वमुक्तानिवक्ष्यंते च क्रमेण ४ - ५ - २ - ५ निधौ) || (रुद्रः-आर्द्रानक्षत्रदेवतावत्) दुर्गारौद्रिवत्सरदेवतावत्) || ४ ||

२९ अथ पुण्यपुरुषलक्षणम् (कारणागमे)

सिंहासने समासीनं स्वर्णवर्णंकिरीटिनम् ||
गीर्वाणमुतपादाब्जंपुण्यं हृदिविभावये || १ || स्वर्णवर्णः || १ ||

३० अथ पापपुरुषध्यानम् (पांचरात्रे)

ब्रह्महत्याशिरस्कं च स्वर्णस्तेयभुजद्वयम् ||
सुरापानहृदायुक्तं गुरुतल्पकटिद्वयम् || १ ||

तत्संयोगिपदद्वद्वमंगप्रत्यंगपातकम् ||
उपपातकरोमाणंपिंगभ्रूश्मश्रुलोचनम् || २ ||

खड्गचर्मधरंकृष्णंकुक्षौपापं विचिंतयेत् || कृष्णवर्णः || १ ||

प्. ९६)

३१ अथ ब्रह्मास्त्रध्यानम् (तत्कल्पे)

सव्येनारिन्पीडयंतंगदयाचोत्तरेण तु ||
दीर्घजिह्वं पीतवस्त्रं स्मरामिबगलामुखम् || १ || पीतवर्णः प्रसिद्धः || १ ||

अथ वेदचतुष्टयस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे)

३२ तत्रादौ ऋग्वेदस्वरूपम्

ऋग्वेदश्श्वेतवर्णस्स्याद्द्विभुजोरासभाननः ||
अक्षमालाधरः सौम्यः प्रीतोव्याख्यापनोद्यतः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

३३ अथ यजुर्वेदस्वरूपम्

अजास्यःपीतवर्णस्स्याद्यजुर्वेदोक्षसूत्रदृत् ||
वामे कुलिशपाणिस्तु भूतिदोमंगलप्रदः || १ || पीतवर्णः || १ ||

३४ अथ सामवेदस्वरूपम्

नीलोत्पलदलाभासः सामवेदोहयाननः || 
अक्षमालान्वितोदक्षे वामेकुंभधरस्स्मृतः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

३५ अथ अथर्वणवेदस्वरूपम्

अथर्वणाभिधोवेदोधवलोमर्कटाननः ||
अक्षमालान्वितो वामेदक्षेकुंभधरस्स्मृतः || १ || श्वेतवर्णः || १ ||

अथ ऋगादिवेदपत्नीनां स्वरूपाणि (स्कांदेलक्ष्मीनारायणसंहितायाम्)

३६ तत्रादौ ऋग्वेदपत्नीसामिधेनी स्वरूपम्

मयूरास्याशुभ्रवर्णाकटकद्वयभूषिता ||
हस्ताभ्यांदधतीपद्मं पीतवस्त्रमनूपमम् || १ ||

सामिधेनीसमाख्याता || शुभ्रवर्णा || १ ||

३७ अथ यजुर्वेदपत्नीसृगास्वरूपम्

सृगायालक्षणं शृणु || रक्तवर्णाविशालाक्षी पद्महस्ताकृशोदरी || १ || रक्तवर्णा || १ ||

३८ अथ सामवेदपत्नीकुहूस्वरूपम्

पूर्णेंदुवदनाशुभ्राभुजद्वयविभूषिता ||
सव्येशुकं तथा दक्षेधान्यमंजरिकां तथा || १ ||

दधानासाकहूर्देवी || श्वेतवर्णा || १ ||

प्. ९७) अथ अथर्वणवेदपत्नीसमित्स्वरूपम् -

समिल्लक्षणमुच्यते || 

सूकरास्या चकोराक्षी चंपका भासितांशुका || १ ||

भुजैश्चतुर्भिस्संधत्ते स्रुक्स्रुवौकमलंघटम् || 

कनकवर्णाः || १ ||

४० अथ चतुर्वेदाभिमानिनां गोत्राधिदैवतानां स्वरूपाणि (हेमाद्रौदानकाण्डे) -

ऋग्वेदस्या त्रेयं गोत्रं सोमंदैवं विदुर्बुधाः ||
काश्यपंचयजुर्वेदं रुद्रदैवं तु तं विदुः || १ ||

सामवेदोपि गोत्रेण भरद्वाजःपुरंदरः ||
अधिदैवं विजानियाद्वैतानं स्यादथर्वणे || २ ||

ब्रह्मदैवं विजानीयाद्रूपाण्यस्य शृणुष्वभो || 

(ऋग्वेदाभिमानी सोमः नवग्रहस्थ चंद्रवत् ५ नि०) || (यजुर्वेदाभिमानीरुद्रः सूर्यप्रत्यधि देवतावत् ५ नि०) || (सामवेदाभिमानींद्रः बृहस्पत्यधिदेवतावत् ५ नि०) ||
(अथर्वणवेदाभिमानीब्रह्मा बृहस्पतिप्रत्यधिदेवतावत् ४ नि०) || १ ||

४१ अथ आयुर्वेदस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

आयुर्वेदोहरिद्राभो वानरास्यो विशालदृक् ||
अक्षसूत्रं सुधाकुंभं बिभदारोग्यदो भृशम् || १ || 

पीतवर्णः || १ ||

४२ अथ आयुर्वेदाभिमानिधन्वंतरिध्यानम् (भागवते) -

अथोदधेर्मथ्यमानात् काश्यपैरमृतार्थिभिः ||
उदतिष्ठन्महाराजपुरुषः परमाद्भुतः || १ ||

दीर्घपीवरदोर्दंडः कंबुग्रीवोरुणेक्षणः ||
श्यामलस्तरुणः स्रग्वी सर्वाभरणभूषितः || २ ||

पीतवासामहोरस्कास्सुमृष्टमणिकुंडलः ||
नीलकुंचितकेशांत सुभगस्सिंहविक्रमः || ३ ||

अमृताऽपूर्णकलशं बिभ्रद्वलयसंयुतः ||
सवैभगवतस्साक्षाद्विष्णोरंशांश संभवः || ४ ||

धन्वंतरिस्स्याद्विख्यात आयुर्वेददृगिज्यया || श्यामवर्णः ||
प्रकारांतरम् (आयुर्वेदतंत्रे) ||

अरिजलजजलूकारत्नपीयूषकुंभप्रकटितकरकांतकांतपीतांबराढ्यः ||
सितवसनविराजन्मौलिरारोग्यदायीशतमखमणिवर्णः पातुधन्वंतरिर्नः || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

प्रकारान्तरम् (मन्त्रागमे) शंखं चक्रंजलूकांदधदमृतघटं चापिदोर्भिश्चतुर्भिस्सूक्ष्मं स्वच्छंदहृद्यंकुशपरिविलसन्मौलिमंभोजनेत्रम् ||

कालांभोदोज्ज्वलांगं कटितटविलसच्चारुपीतांबराढ्यं वंदे धन्वंतरिं तं निखिलगदवनव्रातदावाग्निलीलम् || १ ||

प्. ९८) प्रकारान्तेणध्यानम् (वैद्यशास्त्रे) ||

शंखंचक्रमुपर्यधस्थकरयोर्दिव्यौषधिंदक्षिणे वामेनान्यकरेण निर्मलसुधाकुंडं जलूकावलिम् ||

बिभ्राणः करुणाकरश्शुभकरस्सर्वामयध्वंसकस्सर्वं ते दुरितं छिनत्तु भगवान्धन्वंतरिस्संततम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

४३ अथ धनुर्वेदस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

पीतवर्णोधनुर्वेदः पिकवक्त्रोमहत्तनुः ||
धनुर्बाणधरोरौद्रो मस्तके कपिला जटाः || १ || 

पीतवर्णः || १ ||

४४ अथ धनुर्वेदाभिमानींद्र देवताध्यानम् (नृसिंहप्रासादे मयूखे च) -

श्वेतहस्तिसमारूढं वज्रांकुशलसत्करम् |
सहस्रनेत्रं पीताभमिंद्रं हृदि विभावये || १ || 

पीतवर्णः || (शुक्रप्रत्यधि देवतावत् ५ नि०) || १ ||

अथ वेदषडंगस्वरूपाभिमानि देवता स्वरूपाणि (नृसिंहप्रासादे)

४५ तत्र शिक्षास्वरूपम् -

शिक्षाशुभ्राऽभयकराज्ञानमुद्रासमन्विता ||
त्र्यक्षसूत्रा स कुण्डा च षड्भुजादंडपंकजा || १ || 

शुभ्रवर्णा || १ ||

४६ अथ शिक्षाभिमानिदेवताप्रजापतिध्यानम् -

हंसयानेनकर्तव्यो न च कार्यश्चतुर्मुखः ||
सावित्री तस्य कर्तव्या वामोत्संगगताशुभा || १ ||

ब्रह्मोक्तं परमं रूपं सर्वं कार्यं प्रजापतेः || 

पाटलवर्णः || १ ||

(पंचब्रह्मसुप्रजापतिब्रह्मवत् ४ नि०) || १ ||

४७ अथ कल्पस्वरूपम् -

कल्पस्तु कुमुदाभस्स्याद्वायसास्यो महोदरः ||
कुठारदंडाब्जहस्तो मेखलाकुण्डलान्वितः || १ || 

कुमुदवर्णः || १ ||

४८ अथ कल्पाभिमानिब्रह्मध्यान (शैवागमे) -

चतुर्मुखं चतुर्बाहुं कमंडल्वक्षधारीणम् ||
यज्ञसूत्रोत्तरीयं च जटामकुटसंयुतम् || १ ||

सव्यहस्तेक्षमालां च दधंवामेकमंडलुम् ||
स्रुवं दक्षिणहस्ते च पुस्तकं वामहस्तके || २ ||

प्. ९९)

अंबुजासन आसीनं ब्राह्माणं हसनोन्मुखम् || 

पाटलवर्णः || (त्रिमूर्त्यंतर्गतब्रह्मवत् ४ नि०) || १ ||

४९ अथ व्याकरणस्वरूपम् -

सितं व्याकरणं ज्ञेयं मयूराभसटोदरम् ||
वीणाकरान्वितं दिव्यं दिव्यवस्त्रविभूषितम् || १ || 

शुभ्रवर्णम् || १ ||

५० अथ व्याकरणाभिमानिसरस्वतीध्यानम् (हेमाद्रौ) -

दोर्भिर्युक्ता चतुर्भिस्स्फटिकमणिमयीमक्षमालां दधानाहस्तेनैकेन पद्मंसितमपि च शुकंपुस्तकं चापरेण ||
भासाकुंदेंदु शंखस्फटिकमणिनिभाभासमाना समानासामेवाग्देवतेयं निवसतु वदने सर्वदासु प्रसन्ना || १ || श्वेतवर्णा || १ ||

५१ अथ निरुक्तस्वरूपम् -

इंदुवन्निर्मलं शांतं बकवक्त्रं कृशोदरम् ||
पाशपंकजसंयुक्तं साक्षसूत्रं स पुस्तकम् || १ || 

निरुक्तमितिनिर्णीतम् || शुभ्रवर्णम् || १ ||

५२ अथ निरुक्ताधिदेवतावरुणस्वरूपम् (मयूखे) -

नागपाशधरोरत्न भूषणः पद्मिनी प्रियः ||
वरुणोंबुपतिस्स्वर्ण वर्णो मकरवाहनः || १ || 

कनकवर्णः || (दिक्पालान्तर्गतवरुणवत् ४ नि०) || १ ||

५३ अथ छंदस्स्वरूपम् -

जपाकुसुमसंकाशं छंदो ज्ञेयं विचक्षणैः ||
चकोरास्यं जपापुष्पं शक्तिं बिभ्रच्छिखान्वितम् || १ ||

लोहकुंडलकोपेतं प्रवालकृतभूषणम् || 

रक्तवर्णन् || १ ||

५४ अथ च्छंदोभिमान्यदितिदेवतास्वरूपम् (शैवागमे) -

अदितिः पीतवर्णा च स्रुक्स्रुवाक्षकमंडलून् ||
दधानाशुभदामेस्याद् देवमाता यशस्विनी || १ || 

पीतवर्णा || (पुनर्वस्वधिदेवतावत् ५ नि०) || १ ||

५५ अथ ज्योतिषस्वरूपम् -

ज्योतिषं च बिडालास्यमिंद्रगोपनिभं शुभम् ||
अक्षसूत्रं जपांबिभ्रद्धस्तयोर्दक्षवामयोः || १ || 

रक्तवर्णम् || १ ||

प्. १००)

५६ अथ ज्योतिषाभिमानिहरिस्वरूपम् (पांचरात्रे) -

हरिः कनकवर्णःस्याच्छंखचक्रगदाब्जभृत् || 

कनकवर्णः || (चतुर्विंशतिमूर्तिरथहरिवत् २ नि०) || १ ||

५७ अथ मीमांसाशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

सोमकीर्तिसमाभासं मीमांसाशास्त्रमुत्तमम् ||
अक्षसूत्रं दधद्दक्षे सूधापूर्णं घटंपरे || १ || 

श्वेतवर्णम् || १ ||

५८ अथ मीमांसाधिदेवतासोमस्वरूपम् (शैवागमे) -

श्वेतःश्वेतांबरधरोदशाश्वःश्वेतभूषणः ||
गदापाणिर्द्विबाहुश्च कर्तव्यो वरदः शशी || १ || 

श्वेतवर्णः || (नवग्रहस्थचंद्रवत् ५ नि०) || १ ||

५९ अथ न्यायशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

अतसीपुष्पसंकाशो न्यायो ज्ञेयो विपश्चिता ||
सिंहास्यो दक्षिणे सूत्रं ध्वजंवामकरे दधत् || १ || 

नीलवर्णम् || १ ||

६० अथ न्यायशास्त्राभिमानिवायुस्वरूपम् (शैवागमे) -

धावद्धरिणमारूढं द्विभुजं ध्वजधारिणम् ||
वरदानकरंधूम्रवर्णं वायु महंभजे || १ || 

धूम्रवर्णः || (पंचभूतस्थवायुवत् ४ नि०) || १ ||

६१ अथ धर्माशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

धर्मशास्त्रं सितंशांतं चारुवक्त्रं कुशासनम् ||
मुक्ताजपाक्ष धृक् दक्षे तुला हस्तं तु वामतः || १ || 

श्वेतवर्णम् || १ ||

६२ अथ धर्मशास्त्राभिमानिधर्मपुरुषस्वरूपम् (हेमाद्रौदानकांडे) -

चतुवक्त्रश्चतुर्बाहुश्चतुष्पाच्चसितांबरः ||
सर्वाभरणवान्श्वेतो धर्मः कार्यो विजानता || १ ||

दक्षिणे चाक्षमाला स्यात् तस्य वामे तु पुस्तकम् ||
वराभय युतः कार्यः || 

श्वेतवर्णः || १ ||

६३ अथ पुराणस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

पुराणं चंपकाभासं शुकवक्त्रं चतुंदिलम् ||
अक्षसूत्रा भयंज्ञेयं नानाभरणभूषितम् || १ || 

चंपकवर्णम् || १ ||

प्. १०१)

६४ अथ पुराणाधिदेवतास्वायंभुवमनुस्वरूपम् (शैवागमेसिद्धा०) -

आद्यः स्वायंभुवो ब्रह्मपुत्रो मनुरिति स्मृतः ||

श्वेतवर्णः || (अन्यत् सर्वं १४ मनुषुद्रष्टव्यम् ४ नि०) || १ ||

६५ अथ इतिहासस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

इतिहासः कुशाभासः सूकरास्यो महोदरः ||
अक्षसूत्रं घटंविभ्रत् पंकजा वरणान्वितः || १ || 

दूर्वाश्यामवर्णः || १ ||

६६ अथ इतिहासाधिदेवताप्रजापतिस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

हंसयानेनकर्तव्यो न च कार्यश्चतुर्मुखः ||
सावित्री तस्य कर्तव्या वामोत्संगगता शुभा || १ ||

ब्रह्मोक्तं परमं रूपं सर्वं कार्यं प्रजापतेः || 

पाटलवर्णः || (पंचब्रह्मस्थप्रजापतिब्रह्मवत् ४ नि०) || १ ||

६७ अथ भरतशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

नृत्तशास्त्रमिदं रम्यं मृगवक्त्रं जटाधरम् ||
अक्षसूत्रं त्रिशूलं च बिभ्राणं च त्रिलोचनम् || १ || 

श्वेतवर्णम् || १ ||

६८ अथ भरतशास्त्राभिमान्युमामहेश्वरस्वरूपम् (कारणागमे) -

धवलाभसुखासनदेवि युतं मृगशिशुटंकवराभयहस्तम् ||
सुमुखीकृतमुत्पल दृग्वरदमुमया सहदेव स रूपमिदम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

६९ अथ पांचरात्रशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

पांचरात्राभिधं शास्त्रं लावण्यवृषवाहनम् ||
अक्षसूत्रं हलंबिभ्रद्वनमालाविभूषितम् || १ || 

श्वेतवर्णम् || १ ||

७० अथ पांचरात्रशास्त्राभिमानिसंकर्षणस्वरूपम् (भट्टभास्करीये) -

वासुदेव स्वरूपेण कार्यः संकर्षणः प्रभुः ||
स तु शुक्लवपुः कार्यो नीलवासायदूत्तमः || १ ||

गदास्थाने च मुसलं चक्रस्थने चलांगलम् ||
दक्षोर्ध्वकरेशंखः दक्षाधः करे मुसलं वामाधः करेशार्ङ्गं वामोर्ध्व करे लांगलम् || १ || 

श्वेतवर्णः || व्यूहमूर्तिवत् २ नि०) || १ ||

प्. १०२)

७१ अथ पाशुपतशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

शास्त्रंपाशुपतं शुभ्रं व्यालवक्त्रं कृशोदरम् ||
सूत्रपात्रधरंभीमं व्याघ्रचर्मांबरा वृतम् || १ || 

श्वेतवर्णम् || १ ||

७२ अथ पाशुपतशास्त्राभिमानिरुद्रस्वरूपम् (मयुखे) -

पंचवक्त्रो वृषारूढः प्रतिवक्त्रं त्रिलोचनः ||
वरदाभयशूलाक्ष सूत्रधृक् परमेश्वरः || १ || 

श्वेतवर्णः || (सूर्यप्रत्यधिदेवतावत् ५ नि०) || १ ||

७३ अथ पातंजलशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

पातंजलाभिधंरक्तं सर्पवक्त्रं सुतेजसम् ||
अक्षसूत्रं पाताकां च दधतं कुंडलान्वितम् || १ || 

रक्तवर्णम् || १ ||

७४ अथ पातंजलाधिदेवताऽनंतस्वरूपम् (अनंतव्रतकल्पे) -

नवाम्रपल्लवाभासं पिंगभ्रूश्मश्रुलोचनम् ||
दक्षिणोर्ध्वकरे पद्मं शंखं तस्याप्यधः करे || १ ||

चक्रमूर्ध्वकरे वामे गदां तस्याप्यधःकरे ||
बिभ्रतं पुंडरीकाक्षं फणासप्तान्वितं भजे || २ || 

गोमूत्रवर्णः || १ ||

७५ अथ सांख्यशास्त्रस्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे) -

सांख्यं तत्कापिलंबभ्रु वक्त्रमुज्ज्वलकुंडलम् ||
जाप्यदंडधरंदीर्घं न खलोमजटाधरम् || १ || 

कपिलवर्णम् || १ ||

७६ अथ सांख्यशास्त्राभिमानिकपिलस्वरूपम् (पांचरात्रेमंत्राध्याये) -

प्रोद्यद्दिवाकरसमानतनुं सहस्रसूर्योरुदिधितिभिराप्त समस्तलोकम् ||
ज्ञानाभयांकित करंकपिलं च दत्तं ध्यायेदजादि समितिं प्रतिबोधयं तम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

७७ अथ चतुष्षष्टिकलानांनामानि (शिवतत्त्वरत्नाकरे) -

वेदास्सर्वे स वेदांगा इतिहासस्तथागमः ||
न्यायशास्त्रं तथाकाव्य मलंकारश्च नाटकम् || १ ||

कवित्वं कामशास्त्रं च द्यूतनैपुण्यमित्यपि ||
देशभाषापरिज्ञानं लिपिज्ञानं लिपिक्रिया || २ ||

तथासमस्ता वधानं स्वरशास्त्रं च वाचकम् ||
सामुद्रिकं च शकुनं परीक्षारत्नसंततेः || ३ ||

प्. १०३)

तथास्वर्णपरीक्षा च तथातुरगलक्षणम् ||
गजशास्त्रं मल्लविद्या पाककर्म ततः परम् || ४ ||

दशदोहलविद्याश्च वादोगंधकसंभवः ||
धातुवादः खनीवादो रसवादस्ततः परः || ५ ||

अग्निस्तंभो जलस्तंभो प्यसिस्तंभनमेव च ||
वायुस्तंभस्तथा वश्यं मोहनाकर्षणे तथा || ६ ||

उच्चाटनं च विद्वेषो मारणं कालवंचनम् ||
वाणिज्यं पाशुपाल्यं च कृषिरा सवकर्म च || ७ ||

लावुकायोधनप्रौढिर्मेषयुद्धेषु कौशलम् ||
रतिकौशलमाखेटो प्यदृश्यकरणी तथा || ८ ||

चित्रलोहाश्ममृद्दारुवेणुचर्मांबर क्रियाः ||
तथैव द्यूतकरणी चोरकर्माजनं तथा || ९ ||

मंत्रौषध्योस्तथासिद्धिस्स्वरदृष्ट्योस्तु वंचने ||
जलप्लवनवाक्सिद्धि घुटिका सिद्धयस्तथा || १० ||

तथैव पादुकासिद्धिरिंद्रजालं ततः परम् ||
विद्यामहेंद्रजालेन चतुष्षष्टिर्मता इमाः || ११ ||

(श्रीविष्णुभागवते १० स्क० पूर्वा० ४५ ध्या० ३६ श्लो० व्या० श्रीधरीये शुक्रनीतौ ४ ध्याये च प्रकारान्तरेणापिदृश्यन्ते)

अथ पंचभूतस्वरूपाणि (शैवागमे)

७८ तत्रादौपृथ्वीदेवतास्वरूपम् -

ध्यायेन्महीं शुक्लवर्णां दिव्याभरणभूषिताम् || 
चतुर्भूजां सौम्यतनुं चंडांशु सदृशांबराम् || १ ||

अधश्चोर्ध्वं रत्नपात्रं कराभ्यां सस्यभाजनम् ||
दक्षिणाभ्यां तथावाम कराभ्यां सरसीरुहम् || २ ||

ओषधी पूरितं पात्रं दधानां सुमुखांबुजाम् ||
दिङ्नागानां चतुर्णां च पृष्ठारूढां चतुर्भुजाम् || ३ ||

सर्वसस्यालयां शुभ्रांभू देवीं शरणंभजे || 

शुभ्रवर्णा || १ ||

७९ अथ अब्देवतास्वरूपम् -

आदर्शतलसंकाशा लोकसंजीविनीश्शुभाः ||
माधुर्यगुणसंयुक्ताः सर्वालंकारशोभिताः || १ ||

स्त्रीरूपधारिणीः शुभ्राः भुजद्वयविराजिताः ||
दधानाः पाशकलशौ सदामकरवाहनाः || २ ||

मुक्ताभूषितसर्वांगिरपः संचिंतयेन्मुदा || 

शुभ्रवर्णाः || १ ||

प्. १०४)

८० अथ तेजोदेवतास्वरूपम् -

अग्निंसुवर्णवर्णांगं सप्तार्चिष मनामयम् ||
मेषारूडं सप्तहस्तं स्वाहादेवी समन्वितम् || १ ||

शक्त्याद्यायुधसंपन्न हस्तं ध्यायेद्विभावसूम् || 

कनकवर्णः || १ ||

८१ अथ वायुदेवतास्वरूपम् -

धावद्धरिणंमारूढं द्विभुजं ध्वजधारिणम् ||
वरदानकरंधूम्रवर्णंवायुमहंभजे || १ || 

धूम्रवर्णः || १ ||

८२ अथ आकाशदेवतास्वरूपम् -

ध्यायामिगगनंनीलं नीलांबरधरं विभुम् ||
चंद्रार्कहस्तं द्विभुजं सर्वाभरणभूषितम् || १ || 

नीलवर्णम् || १ ||

अथ दशदिक्स्वरूपम् (नृसिंहप्रासादे)

८३ तत्रादौपूर्वदिक्स्वरूपम् -

पूर्वागजगताबाला रक्तवर्णा हि दिग्भवेत् || 

रक्तवर्णा || १ ||

८४ अथ आग्नेयदिक्स्वरूपम् -

कारंडगा बृहत्काया पद्माभा पूर्वदक्षिणा || 

पद्मवर्णा || १ ||

८५ अथ दक्षिणदिक्स्वरूपम् -

गृध्रस्था दक्षिणापीता गृध्रास्या प्राप्तयौवना || 

पीतवर्णा || १ ||

८६ अथ निर्-ऋतिदिक्स्वरूपम् -

उष्ट्रगा कृष्णपीता च तरुणी याम्य पश्चिमा | 

हरिद्वर्णा || १ ||

८७ अथ पश्चिमदिक्स्वरूपम् -

युवतिः द्विभुजा कृष्णा पश्चिमा तुरगस्थिता || 

कृष्णवर्णा || १ ||

८८ अथ वायव्यदिक्स्वरूपम् -

आसन्नपतिकानीला धनुर्वादनतत्परा || 

नीलवर्णा || १ ||

८९ अथ उत्तरदिक्स्वरूपम् -

श्वेतानना तथारक्ता क्रुद्धा भवति चोत्तरा || 

रक्तवर्णा || १ ||

प्. १०५)

९० अथ ईशानदिक्स्वरूपम् -

अतिवृद्धा वृषस्था च शुक्लापूर्वोत्तरा भवेत् || 

श्वेतवर्णा || १ ||

९१ अथ ऊर्ध्वदिक्स्वरूपम् -

ऊर्ध्वागगनसन्निमा || नीलवर्णा || १ ||

९२ अथ अधोदिक्स्वरूपम् -

अधस्थापृथिवीतुल्या || श्वेतवर्णा || १ ||

९३ अथ अष्टनागस्वरूपाणि (नृसिंहप्रासादे)

अनंतो वासुकिश्चैव तक्षकर्कोटपद्मकाः ||
महापद्मश्च शंखश्च कुलिकोष्टौ कुलानिहि || १ ||

अतंतकुलिकौ विप्रौ श्वेतवर्णावुदाहृतौ ||
प्रत्येकं तु सहस्राष्ट फणैस्तौ समलंकृतौ || २ ||

वासुकिश्शंखपालश्च क्षत्रियौ रक्तवर्णकौ ||
प्रत्येकं तु फणा शप्तशतसंख्या विराजितौ || ३ ||

तक्षकश्च महापद्मो वैश्यजातावुदाहृतौ ||
पीतवर्णौ फणैः पंचशततुंगोत्तमांगकौ || ४ ||

पद्मकर्कोटकौशूद्रौ नीलवर्णावुधाहृऔ ||
फणात्रिशतकौ ज्ञेयौ विख्याता वितितत्त्वतः || ५ || ८ ||

९४ अथ अष्टदिग्गजस्वरूपाणि - (मयूखे आग्नेयपुराणे च)

शुभ्राभश्च चतुर्दंतः श्रीमानैरावतो गजः ||
पुष्पदंतो बृहच्छ्यामो षड्दंतः पुष्पदंतवान् || १ ||

सामान्यगजरूपेण शेषादिक्करिणः स्मृताः || - ||

(आग्नेयपूरणेनामानि || ऐरावतः पुंडरीको वामनः कुमुदोंजनः ||
पुष्पदंतस्सार्वभौमस्सुप्रतीकोष्टदिग्गजाः || १ || ८ ||

९५ अथ अष्टदिग्गजपत्नीनां नामानि - (आग्नेयपूराणे)

करिण्योभ्रमुः कपिलापिंगलानुपमाक्रमात् ||
ताम्रपर्णीसुदंती स्यादं जनाचांजनावती || १ || ८ ||

अथ अष्टदिक्पालानांध्यानम्

९६ तत्रादौ इंद्रध्यानम् - (भट्टभास्करीये) 

इंद्रंसहस्र नेत्रं च पीतवर्णं चतुर्भुजम् ||
अभयं दक्षिणे हस्ते वरदंवामहस्तके || १ ||

कुलिशं दक्षिणे हस्ते ह्यंकुशं तु तथेतरे ||
रत्नकौस्तुभमणिक्य दिव्याभरणभूषितम् || २ ||

प्. १०६)

कुंडलं यज्ञसूत्रं च दधानं दिव्य तेजसम् ||
ऐरावतगजारूढं शचीकांतं नमाम्यहम् || ३ || 

हेमवर्णः || १ ||

९७ अथ अग्निध्यानम् (सिंगाभट्टीयेपूर्वप्रयोगे)

सप्तहस्तश्चतुश्शृंगस्सप्तजिह्वो द्विशीर्षकः ||
त्रिपात्प्रसन्नवदनस्सुखासीनश्शुचि स्मितः || १ ||

स्वाहां तु दक्षिणे पार्श्वे देवीं वामे स्वधां तथा ||
विभ्रद्दक्षिणहस्ते तु शक्तिमन्नं स्रुचं स्रुवम् || २ ||

तोमरं व्यजनं वामे घृतपात्रं च धारयन् ||
मेषारूढं जटाबद्धं घोरवर्णं महोदरम् || ३ ||

धूमध्वजंरोहिताक्षं सप्तार्चिषमनामयम् ||
आत्माभिमुखमासीनमेवं ध्यायेद्धुताशनम् || ४ ||

रक्तवर्णः || १ ||

९८ अथ यमध्यानम् - (शैवागमेनृसिंहप्रासादे च)

करालमहिषारूढं कालदंडधरं पुनः ||
श्यामवर्णं पाशहस्तं कृतांतं प्रणमाम्यहम् || १ ||

इलाप्रियो दंडधरो यमो महिषवाहनः ||
रक्तवर्णो हि लोकानां स्वस्वकर्मफलप्रदः || २ || 

श्यामवर्णः || १ ||

९९ अथ निर्-ऋतिध्यानम् - (मयूखेदानखंडे)

खड्गचर्मधरोनीलो निर्-ऋतिर्नरवाहनः ||
ऊर्ध्वकेशो विरूपाक्षः करालः कालिका प्रियः || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

१०० अथ वरुणध्यानम् - (मयूखेभट्टभास्करीये)

नागपाशधरोरक्तभूषणः पद्मिनी प्रियः ||
वरुणोंबु पतिःस्वर्ण वर्णोमकरवाहनः || १ || 

स्वर्णवर्णः || १ ||

१०१ अथ वायुध्यानम् - (मयूखेभट्टभास्करीये)

प्राणबंधुर्हि जगतो वायुः कृष्णमृगासनः ||
हेमदंडध्वजः श्यामो वर्णतो मोहिनी प्रियः || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१०२ अथ कुबेरध्यानम् - (मयूखेभट्टभास्करीये)

अश्वारूढः कुंतपाणिः कुबेरश्चित्रिणी प्रियः ||
निधीश्वरः स्वर्णवर्णो धनदोरूपवान्प्रभुः || १ || 

स्वर्णवर्णः || १ ||

प्. १०७)

१०३ अथ ईशानध्यानम् - (मयूखेदानखंडे)

शुद्धस्फटिकसंकाशो गौरीशो वृषवाहनः ||
वरदाभयशूलाक्ष सूत्रधृत्परमेश्वरः || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

अथ अष्टवसूनांध्यानम् - (शैवागमे)
(वर्णस्तुकारणागमे)

१०४ तत्रादौ ध्रुववसुस्वरूपम् -

अक्षमालाधरंब्रह्म सूत्रोज्ज्वलभुजांतरम् ||
ध्रुवंध्रुवाय यशसे चिंतयामि सदामुदा || १ || 

पीतवर्णः || १ ||

१०५ अथ अध्वरवसुस्वरूपम् -

स्रुक्स्रुवांचत्करं व्याघ्रचर्मांबरधरं शुचिम् ||
अग्निशुश्रूषणरतमध्वरं प्रणमेन्वहम् || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१०६ अथ सोमवसुस्वरूपम् -

जगदानंदजनकममृतस्राविचक्षुषम् ||
रत्नसिंहासनगतं सोमं हृदिविभावये || १ || 

सितवर्णः || १ ||

१०७ अथ अब्वसुस्वरूपम् -

सर्वपापविनाशिन्यः सामुद्राहेमपूरिताः ||
आपःशुभप्रदास्संतु मत्स्यवाहनसंगताः || १ || 

श्वेतवर्णाः || १ ||

१०८ अथ अनिलवसुस्वरूपम् -

शुभायमे सदाभूदादनिलोलोकपावनः ||
समस्तदेवनिवहवंद्यमानपदांबुजः || १ || 

हरिद्वर्णः || १ ||

१०९ अथ अनलवसुस्वरूपम् -

अजाधिरूढंशुभदं स्वाहा देवी समन्वितम् ||
किरीटोज्ज्वलमूर्धानमनलं भावयाम्यहम् || १ || 

लोहितवर्णः || १ ||

११० अथ प्रत्यूषवसुस्वरूपम् -

श्वेतवस्त्रधरंश्वेत चंदनालिप्तदेहकम् ||
प्रत्यूषं चिंतये भूयः प्रत्यूहोन्मूलकारणम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. १०८)

१११ अथ प्रभासवसुस्वरूपम् -

प्रभासंपूर्णवपुषं प्रभासंभावयाम्यहम् ||
अक्षसूत्रोज्ज्वलकरं व्याघ्राजिननिवासिनम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

अथ अष्टवसूनांवर्णलक्षणानि - (कारणागमे)

ध्रुवःपीतोध्वरः श्यामः सितः सोमोनिलोहरित् ||
आपःसिता इतिप्रोक्ता ह्यनलोलोहितः स्मृतः || १ ||

प्रत्यूषः श्वेतभास्तद्वत्प्रभासः श्वेतवर्णकः ||
प्रसन्नवदनाः सौम्या वरदाः शक्तिपाणयः || २ || 

पद्मासनस्था द्विभुजाः कर्तव्यावसवस्सदा || ८ ||

अथ सप्तमरुतांस्वरूपाणि - (शैवागमे)

(वर्णस्तुपाद्मेकारणागमे च)

११२ तत्रादौ आवहमरुत्स्वरूपम् -

आवहोमरुतांश्रेष्ठो सुखायास्तु सदामम ||
आसमंतात्संचरिष्णुः सुतीव्रगरुडस्थितः || १ || 

धूम्रवर्णः || १ ||

११३ अथ विवहरुत्स्वरूपम् -

जगतां भंजनं कुर्वन्विपरीतप्रधावनैः ||
नभोमध्यगतोवायुः विवहोभूतिदोस्तुमे || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

११४ अथ उद्वहमरुत्स्वरूपम् -

उद्वेलयन्पयोराशीन्गिरीनुन्मूलयंस्तरून् ||
जगतीं क्षोभयन्नित्यमुद्वहः सेव्यते मया || १ || 

पीतवर्णः || १ ||

११५ अथ संवहमरुत्स्वरूपम् -

जगदानंदजनको गंधहारी शनैश्शनैः ||
शीतांबुकणसंवाहः संवहः सुखदोस्तुमे || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

११६ अथ निवहमरुत्स्वरूपम् -

प्रचंडगतिभिर्धुतप्रपलायितपर्वतम् ||
निवहं पवनश्रेष्ठं शिरसाप्रणमाम्यहम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. १०९)

११७ अथ अनुवहमरुत्स्वरूपम् -

प्रातिकूल्येन धावंतं भ्रामयं तं जगत्त्रयम् ||
मरुतां प्रवहं नित्यमाश्रयेनुवहाभिधम् || १ || 

असितवर्णः || १ ||

११८ अथ व्यवहमरुत्स्वरूपम् -

प्राणापानादि रूपेण जगतीं व्याप्यजीवयन् ||
सेव्यतां प्राणिनिवहैः मरुद्व्यवहसंज्ञकः || १ || 

अरुणवर्णः || १ ||

११९ अथ सप्त मरुतांनामानि - (शैवागमे)

आवाहो विवहश्चैवा प्युद्वहस्संवहस्तथा ||
निवहोनुवहश्चैव व्यवहश्चेति नामभिः || १ ||

सप्तैते मरुतः प्रोक्ताः सप्तसप्तप्रभेदिनः || - ||
एतेषां वर्णाः (पाद्मेकारणागमे च) 
धूम्रोरक्तस्तथापीतश्श्यामः श्वेतोसितोरुणः ||
वर्णोयं मरुतामुक्तस्सप्तानामानु पूर्व्यशः || १ || ७ ||

१२० अथ एकोनपंचाशन्मरुन्नामानि - (कारणागमे)

प्राणः (१) | अपानः (२) | व्यानः (३) | उदानः (४) | समानः (५) | नागः (६) | कृकरः (७) | कूर्मः (८) | देवदत्तः (९) | धनंजयः (१०) | प्रवहः (११) | विवहः (१२) | शंभुः (१३) | संवहः (१४) | परिवहः (१५) | उद्वहः (१६) | आवहः (१७) | शंकुः (१८) | कालः (१९) | प्रावहः (२०) | शासः (२१) | अनिलः (२२) | अनलः (२३) | प्रतिभः (२४) | कुमुदः (२५) | कांतः (२६) | शिबिः (२७) | श्वेतः (२८) | रक्तः (२९) | कृष्णः (३०) | जितः (३१) | अजितः (३२) | जंझाद्योतः (३३) | क्रतुः (३४) | सिद्धः (३५) | पिंगः (३६) | शुचिः (३७) | सौम्यः (३८) | काम्यः (३९) | मारुतः (४०) | हनुः (४१) | कंपनः (४२) | मंडूकः (४३) | भीमः (४४) | कपिः (४५) | संवर्तकः (४६) | जडः (४७) | अतिजडः (४८) | संततः (४९) || ४९ ||

अथ एतेषांस्वरूपाणि - (मयूखे)

भ्रातरः पुरुहूतस्य मरुतः सूर्यवर्चसः ||
किरीटहारकेयूर कटकादि विभूषिताः || १ ||

खड्गचर्मधारानित्यं शक्रस्यानु चरास्सदा ||
एतेषां वर्णरूरूपाणि मुख्यानां मरुतां यथा || २ || ४९ ||

१२१ अथ दशानांविश्वेषांदेवानांस्वरूपम् (भट्टभास्करीये)

विश्वेदेवाश्च सर्वेपि दक्षिणे बाणपाणयः ||
कर्तव्यावामपाणौ तु शरासनधरास्सिताः || १ || - ||

प्. ११०)

एतेषांनामानि ||

क्रतुर्दक्षोवसुस्सत्यो कालकामौ धुरिलोचनौ ||
पुरूरवार्द्रवौ चेति विश्वेदेवा दशस्मृताः || १ || 

श्वेतवर्णाः || १० ||

अथ सप्तसमुद्रस्वरूपाणि - (नृसिंहप्रासादे)

१२२ तत्र लवणसमुद्रस्वरूपम् -

लवणोदःप्रकर्तव्यो द्विभुजोरत्नभूषणः ||
दक्षेक्षमालिकांवामे पात्रं च बहुरत्नभृत् || १ ||

सोत्तरीयो पविती च पाटलाभः सुखासनः || 

पाटलवर्णः || १ ||

१२३ अथ इक्षुसमुद्रस्वरूपम् -

समुद्रमिक्षुकांडं च गोमूत्रसदृशच्छविम् ||
घटं दंडं च बिभ्राणं देवं हृदिविभावये || १ || 

गोमूत्रवर्णः || १ ||

१२४ अथ सुरासमुद्रस्वरूपम् -

सुरोदं गंडकारुस्थं गोमेद सदृशच्छविम् ||
मुद्गरं कुंडिकां चैव बिभ्राणं हृदिभावये || १ || 

गोमेदवर्णः || १ ||

१२५ अथ सर्पिस्समुद्रस्वरूपम् -

घृतोदः कपिलोज्ञेयः कुलीरस्थो जटाधरः ||
कशेरुपूरितं पात्रं घटं बिभ्रद्विदूरथः || १ || 

कपिलवर्णः || १ ||

१२६ अथ दधिसमुद्रस्वरूपम् -

दधिमंडोद आस्ते वै शुभ्रोयं वारिदासनः ||
दंडं शक्तिं च बिभ्राणो द्विबुजोसौ जटायुतः || १ || 

शुभ्रवर्णः || १ ||

१२७ अथ क्षीरसमुद्रस्वरूपम् -

क्षीरोदश्श्वेतवर्णश्च द्विभुजोरत्नकुंडलः ||
मकरस्थोंबुजंदक्षे वामे कलशमादधत् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१२८ अथ शुद्धोदकसमुद्रस्वरूपम् -

स्वादूदोमौक्तिकाभासो द्विभुजो रक्तकुंडलः ||
मकरस्थोंबुजंदक्षे वामे कलशमादधत् || १ || 

मौक्तिकवर्णः || १ || ७ ||

प्. १११)

१२९ अथ अष्टनदीस्वरूपाणि - (शैवागमे)

दक्षिणे तु करेकुंभं वामे वरुणपाशकम् ||
दधाना द्विभुजाः पूज्या नद्यो मकरवाहनाः || १ || ८ ||

१३० तत्रादौगंगानदीस्वरूपम् -

त्रिविक्रमपदोद्भूतां भगीरथपथानुगाम् ||
भागीरथीं नमस्यामि गंगांत्रिपथगां नदीम् || १ || 

शुभ्रवर्णा || १ || - ||

प्रकारान्तरम् (धर्माब्धिसारेपशपापहराकल्पे) ||
सितमकरनिषण्णां शुभ्रवर्णां त्रिणेत्रां करधृतकलशोद्यत्सोत्पलामत्यभीष्टाम् ||
विधिहरिहररूपां सेंदुकोटीरजुष्टां कलितसितदुकूलां जाह्नवीं तां नमामि || १ || श्वेतवर्णा || १|| - ||

प्रकारांतरम् (काशीखंडेपूर्वार्धेसप्तविंशाध्याये) ||
चतुर्भुजां त्रिणेत्रां च नदीनदनिषेविताम् ||
लावण्यामृतनिष्यंद संश्लिषद्नात्रयष्टिकाम् || १ ||

पूर्णकुंभसितांभोज वरदाभयसत्कराम् ||
एवं ध्यायेत् सुसौम्यां च चंद्रायुत समप्रभाम् || २ ||

चामरैर्वीज्यमानां च श्वेतच्छत्रोपशोभिताम् ||
सुधाप्लावितभूपृष्ठां दिव्यगंधानुलेपनाम् || ३ ||

त्रैलोक्यपूजितपदांदेवर्षिभिरभिष्टुताम् || 

श्वेतवर्णा || १ ||

१३१ अथ यमुनानदीस्वरूपम् -

कालिंदींशिरसानौमि नीलांरामहलाश्रिताम् ||
कृष्णपादरजःपूतां यमुनां हृदि भावयेत् || १ || 

कृष्णवर्णा || १||

१३२ अथ गोदावरीनदीस्वरूपम् -

गोदांमहानदींवंदे पाटलामृषिसेविताम् ||
पावनीं सर्वलोकस्य स्वर्गद्वारस्य कुंचिकाम् || १ || 

पाटलवर्णा || १ ||

१३३ अथ कृष्णानदीस्वरूपम् -

कृष्णवेणिनमस्तुभ्यं कृष्णवर्णे सुलक्षणे ||
कृष्णांगरजसाधूत कल्मषे ते नमोनमः || १ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

प्. ११२ 

१३४ अथ रेवानदीस्वरूपम्

विंधयपर्वतसंभुतां रेवांरैवत सेविताम् ||
कल्याणजननीं लोके नमामि कनकप्रभाम् || १ || 

कनकवर्णा || १ ||

१३५ अथ तापीनदीस्वरूपम् -

तापींतपस्विसंसेव्यां रक्तांपापौघ तापिनीम् ||
अंतस्तापप्रशमनीं प्रणमामि महानदीम् || १ || 

रक्तवर्णा ||१ ||

१३६ अथ वेणीनदीस्वरूपम् - 

भवसंतापसंदोह शांतिकृच्छीतलोदकाम् ||
वेणीं प्रवालसंकाशामुपासे सुखसिद्धये || १ || 

रक्तवर्णा || १ ||

१३७ अथ सरस्वतीनदीस्वरूपम् - 

प्रवेणीं सलिलावर्तां मुक्ताभां गूढवाहिनीम् ||
नमामि मंगलानंद संधात्रीं बहुधामुदा || १ || 

मौक्तिकवर्णा || १ ||

१३८ अथ पर्जन्यस्वरूपम् - (शैवागमे)

पर्जन्यनामाविज्ञेयो गजवक्त्रत्रयान्वितः ||
यो धत्ते सर्वजीवानां वरं जीवं च शोषकम् || १ ||

कुठारं चपयोजं च चिंतारत्नं महाशुचि ||
पाशं चक्रं किसलयं कुंडिकां दशभिः करैः || २ || 

श्वेतवर्णा || १ ||

१३९ अथ अश्विनीदेवतयोःस्वरूपम् - (शैवागमे)

उभौ च सोपवीतौतौ चूडामकुटधारिणौ ||
फुल्लरक्तोत्पलाक्षौ च पीतस्रग्वस्त्रवर्णकौ || १ ||

नासत्यदस्रनामानावश्विनौ भिषजौ स्मृतौ || 

श्वेतवर्णौ || २ || - ||

प्रकारान्तरम् - (वैद्यशास्त्रे आयुर्वेदतंत्रे) ||

अश्विनोराकृतीवक्ष्ये सर्वलक्षणमंडिते ||
पादादि कंठपर्यंतमश्वरूपं प्रकल्पयेत् || १ ||

वक्त्रेनराकृतीप्राक्ते द्विनेत्रे मकुटान्विते ||
श्रोत्रद्वयौ स्थूलकंठौ चतुर्बाहुसमन्वितौ || २ ||

अश्वपादद्वयोपेतौ सव्येचाभयमोषधिम् ||
करंडं चामृतघटंवाम हस्ते च बिभ्रतः || ३ ||

नवताले न कर्तव्या वश्विनौ भिषजौ स्मृतौ ||
देवानांदस्रनासत्यौ नाम्नोक्तौ श्वेतरूपिणौ || ४ || 

श्वेतवर्णौ || २ ||

प्. ११३)

१४० अथ कामधेनुस्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

सुरभिर्गोमुखीगौरी स्त्रीरुपा सर्वभूषणा ||
घासमुष्टिं तथाकुंडीं बिभ्राणाभूतपुष्टिदा || १ || 

गौरवर्णा || १|| - || 

प्रकारान्तरम् (महाभारते आदिपर्वणि १७६ अध्याये) ||
षडुन्नतां सुपार्श्वोरुं त्रिपृथुं पंचसंवृताम् ||
मण्डूकनेत्रां सन्नासां कामधेनुप्रनिन्दिताम् || १ ||

सुवालधिं शङ्कुकर्णां चारुशृङ्गां मनोरमाम् |
अत्यायत शिरोग्रीवां विस्मिता स्याभिवीक्षिताम् || २ || 

गौरवर्णा || १ ||

१४१ अथ द्वादशायुधानांस्वरूपम् - (शैवागमे)

वज्रंशक्तिश्च दंडश्च खड्गंपाशस्तथांकुशम् ||
गदात्रिशूलचक्रे च पद्मं चेति दशायुधम् || १ ||

द्विभुजाश्च द्विनेत्राश्च सर्वाभरणभूषिताः ||
कृतांजलि पुटोपेताः करंडमुकुटान्विताः || २ ||

तत्तद्वक्त्रप्रमाणेन त्वस्त्रमूर्तिसमन्विताः ||
नानावर्णमहाविद्युन् नीलजीमूतवर्णकम् || ३ ||

पावकंपद्मरागं च तुषारं चेंद्रनीलकम् ||
शारं दाभ्रं च रक्तं च वज्रादीनां च वर्णकम् || ४ ||

स्त्रियं शक्तिं गदां विंद्यात् पाशपद्मेन पुंसके ||
शेसाः पुंस्त्वेन विख्याताः कीर्तितास्त्वस्त्रमूर्तयः || ५ || - ||

(नृसिंहप्रासादे) तु - शरः स्यात् पुरुषो दिव्यो रक्तांगो दिव्य लोचनः ||
धनुः स्त्रीरक्तपद्माभा मूर्ध्निभूषित चापभृत् || १ ||

एवमस्त्राणि मूर्तानि जानीयात् परमेश्वरि ||
उक्तानां चैव सर्वेषां मूर्ध्निस्वायुधलांछनम् || २ ||

भुजौ द्वौ तु प्रकर्तव्यौ स्कंधलग्न तदा युधौ || २ ||

अथ शक्तित्रयस्वरूपाणि - (कारणागमे)

१४२ तत्रादौप्रभुशक्तिस्वरूपम् -

प्रभुशक्तिः प्रभावाख्या देवीक्षात्रगुणानुगा ||
स्त्रीरूपिणी पाटलाभा स्वेताश्व वरवाहना || १ ||

करंड मकुटे चक्र शक्तिखड्गवरांकुशान् ||
दक्षे वामे शम्खघंटा खेटाभय गदास्तथा || २ ||

दशभिर्बिभ्रती हस्तैश्शत्रुविध्वंसकारिणी ||
कौसुंभवस्त्रसंवीता पुजिता चेष्टदा नृणाम् || ३ || 

पाटलवर्णा || १ ||

प्. ११४)

१४३ अथ मंत्रशक्तिस्वरुपम् -

मंत्रशक्तिस्स्वर्णमुखी कुंकुमाभा किरीटिनी ||
खड्गचापौ भृशुंडीं च शूलं शक्तिं वरं हलम् || १ ||

आवापबाणदंडासि पुत्रीपाशा भयांकुशान् ||
चतुर्दशभुजैर्द्धत्ते दक्षेवामे पृथक्पृहक् || २ ||

मत्तेभ वाहनाहीरकवचा मणि मेखला || 

रक्तवर्णा || १ ||

१४४ अथ उत्साहशक्तिस्वरूपम् -

शक्तिरुत्साहरूपा तु सिंदूरवदना शुभा ||
जांबूनदरुचिर्नृत्यन् मयूरवरवाहना || १ ||

षड्भिर्भुजैश्शक्ति चापवरपाशशराभयान् ||
दधानाक्रमशश्चित्र वसनामकुटोज्ज्वला || २ || 

उपायैर्वशये च्छत्रून् देवी चेयं शुचि स्मिता || 

रक्तवर्णा || १ ||

अथ उपायचतुष्टयदेवतास्वरूपम् - (कारणागम)

१४५ तत्रादौसामोपायदेवतालक्षणम् -

गजारूढा स्मितमुखी कनकाभासितांशुका ||
षड्भिर्भुजैश्चक्रशंख वराभयधनुश्शरान् || १ ||

दधती सार्चिता नित्यं वशये च्छत्रुमंडलम् || 

कनकवर्णा || १ ||

१४६ अथ दानोपायस्वरूपम् -

दानोपायाख्य देवस्तु शिबिकावरवाहनः ||
संध्यारुणोष्टभिर्हस्तैश्चक्रं पद्मंनिधिंवरम् || १ ||

धनुर्दक्षेतरेशंखं दक्षेकुंदशराभयौ ||
दधानः पीतवसनः किरीटांगदशोभितः || २ ||

पूजितश्च शुभं दद्याद् वशयेद् रिपुमंदलम् || 

रक्तवर्णः || १ ||

१४७ अथ भेदोपायस्वरूपम् -

भेदोपायाख्य देवस्तु तरक्षुवरवाहनः ||
मेघवर्णः करालास्यः क्रूरदंष्ट्रश्च दिग्भुजैः || १ ||

चक्रशूलधनुःपाश वरान्दक्षेथवामके ||
शंखंदडंशरंखट्वा भयौबिभ्रदरीन्वशे || २ ||

कलयेन्मर्दयेद्वापि किरीटकवचोज्ज्वलः || 

मेघवर्णः || १ ||

प्. ११५)

१४८ अथ दंडोपायस्वरूपम्

दंडोपायोरक्तवर्णः सिंहास्यश्शववाहनः ||
चक्रशूलगदादंड खड्गघंटावरंधनुः || १ ||

कशांकुशौशरंवह्निं खेटपाशाभयंदरम् ||
दधानो द्व्यष्टभिर्हस्तैर्नीलशुक्लचितांशुकः || २ ||

पूजितोमर्दगे च्छत्रून्रणेरणविमर्दकः || 

रक्तवर्णः || १ ||

अथ चतुर्दशमनूनांस्वरूपाणि - (शैवागमे सिद्धांतशेखरे)

१४९ तत्रादौस्वायंभवमनुध्यानम् -

आद्यस्स्वायंभवोब्रह्म पूत्रोमनुरिति स्मृतः ||
शतरूपा तस्य भार्या क्षत्रधर्ममनुव्रतः || १ ||

प्रियव्रतोत्तान पादौ तस्य कन्या त्रयं तथा ||
आकूतिःर्देवहूतिश्च प्रसूतिः श्वेतवर्णवान् || २ ||

क्षात्रयोग्यास्त्रधारी तु सर्वेषां जगतांपतिः ||
यत्रधर्माश्च विविधाः चतुर्वर्ण्य श्रिताश्शुभाः || ३ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१५० अथ स्वारोचिषमनुध्यानम् -

स्वारोचिषो द्वितीयस्तु मनुरग्नेस्सुतो भवत् ||
द्युमत्सुषेणरोचिष्मत् प्रमुखास्तस्य चात्मजाः || १ ||

ऊर्जा तु तस्य भार्यासीद्ब्राह्मंधर्ममनुव्रतः ||
तप्तकार्तस्वराभासस्सर्वेषां जगतां पतिः || २ || 

हेमवर्णः || १ ||

१५१ अथ उत्तममनुध्यानम् -

तृतीय उत्तमोनाम प्रियव्रतसुतोमनुः ||
भार्योषासृंजयजयहोत्राद्यास्तस्य चात्मजाः || १ ||

रक्तवर्णोस्त्रधाई तु क्षात्रंधर्ममनुव्रतः ||
चतुर्णामेकसप्तत्या युगानां पतिरीश्वरः || २ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१५२ अथ तामसमनुध्यानम् -

चतुर्थ उत्तमभ्राता मनुर्नाम्ना च तामसः ||
ख्यातिः पत्नीकेतुमंत इत्याद्यास्तत्सुतामताः || १ ||

प्रियव्रतसुतस्त्वेष क्षात्रंधर्ममनुव्रतः ||
हरिद्वर्णोस्त्रधारी तु सर्वेषां जगतां प्रभुः || २ || 

हरिद्वर्णः || १ ||

प्. ११६)

१५३ अथ रैवतमनुध्यानम् -

पंचमो रैवतोनाम पूर्वयोरनुजस्स्मृतः ||
पत्नीविंध्यावलिः पुत्रादत्तकार्जुनपूर्वकाः || १ ||

क्षत्रप्रियव्रतसुतोवर्णं स्यामंसमाश्रितः ||
सदाखड्गाद्यस्त्रधारी सर्वेषां जगतां प्रभुः || २ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१५४ अथ चाक्षुषमनुध्यानम् -

षष्ठस्तु चक्षुषः पुत्रश्वाक्षुषोनाम विश्रुतः ||
आदित्यपौत्रस्तत्पत्नी कांतिस्तस्यात्मजाञ्छृणु || १ ||

तथापुरुश्च सुद्युम्न प्रमुखास्ताम्रवर्णवान् ||
ब्राह्मव्रतधरोदेवः सर्वेषां जगतां प्रभुः || २ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१५५ अथ वैवस्वतमनुध्यानम् -

वैवस्वतोमनुर्नाम पुत्रस्सूर्यस्य सप्तमः ||
इक्ष्वाकु प्रमुखाः पुत्राः पत्नीरिष्टिरितीरिता || १ ||

क्षात्रंब्राह्मंश्रितोधर्मं स्मृति कर्ता भुवःपतिः ||
सौवर्णवर्णः पद्माक्षो जगतां प्रभुरीरितः || २ || 

स्वर्णवर्णः || १ ||

१५६ अथ सूर्यसावर्णिमनुध्यानम् -

अष्टमःसूर्यपुत्रस्तु सावर्णिर्भविता मनुः ||
निर्मोहविराजस्काद्याः पूत्राः पत्नी तु देविका || १ ||

क्षत्रियोलोकविख्यातो वर्णं श्यामं समाश्रितः ||
चतुर्णामेकसप्तत्या युगानां प्रभुरीरितः || २ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१५७ अथ दक्षसावर्णिमनुध्यानम् -

नवमोदक्षसावर्णिर्मनुर्वरुणसंभवः ||
पत्नीपराधृष्टकेतुरित्याद्यास्तत्सुतास्स्मृताः || १ ||

क्षत्रियो लोकविख्यातो वर्णं श्यामं सामाश्रितः ||
चतुर्नामेकसप्तत्या युगानां प्रभुरीरितः || २ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१५८ अथ ब्रह्मसावर्णिमनुध्यानम् -

दशमोंब्राह्मसावर्णि रुपश्लोकमुनेस्सुतः ||
तत्सुताभूरिषेणाद्यास्तत्पत्नी बृहती मता || १ ||

ब्राह्मणोलोकविख्यातो वर्णं श्वेतं समाश्रितः ||
सर्वेषां जगतां भर्ता पूर्वोक्ता मनवो यथा || २ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ११७)

१५९ अथ धर्मसावर्णिमनुध्यानम् -

मनुर्वैधर्मसावर्णिरेकादश इतीरितः ||
धर्मपुत्रस्तत्सुतास्तु सत्यधर्मादयोमताः || १ ||

दीक्षापत्नी रक्तवर्णः क्षात्रंधर्ममनुव्रतः ||
चतुर्णामेकसप्तत्या युगानां प्रभुरीरितः || २ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१६० अथ रुद्रसावर्णिमनुध्यानम् -

भवितारुद्रसावर्णी रौद्रो द्वादशकस्तथा ||
देवानुदेवास्तत्पुत्राः पत्नीत्वार्या नृभिः स्मृताः || १ ||

समाश्रितः क्षत्रधर्मं श्यामवर्णः प्रतापवान् ||
चंडप्रशासनस्त्वासीत् सर्वेषां जगतां प्रभुः || २ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१६१ अथ वेदसावर्णिमनुध्यानम् -

मनुस्त्रयोदशोभाव्यो वेदसावर्णिरात्मवान् ||
आसीद्वेदशिराः पुत्रोब्राह्मंधर्ममनुव्रतः || १ ||

चित्रसेनादयः पुत्रास्त्रयीपत्नी सुसंमता ||
चतुर्णामेकसप्तत्या युगानां पतिरीश्वरः || २ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१६२ अथ इंद्रसावर्णिमनुध्यानम् -

मनुस्स्यादिंद्रसावर्णिश्चतुर्दश इतीरितः ||
इंद्रपुत्रस्तत्सुताश्चाप्युरुगंभीरकादयः || १ ||

नीलवर्णो धनुर्धारी क्षात्रंधर्म मनुव्रतः ||
अभूत्पत्नीमतिस्तस्य सर्वेषां जगतां प्रभुः || २ || 

नीलवर्णः || १ || १४ ||

अथ नवचिरंजीविनांस्वरूपाणि (शैवागमे वर्णस्तुपाद्मे)

१६३ तत्रादौ अश्वत्थामध्यानम्

ब्रह्मसूत्रोज्ज्वलभुजोराजत् कृष्णाजिनांबरः ||
अश्वत्थामा चिरंजीवी दीर्घमायुर्ददातुमे || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१६४ अथ बलिध्यानम् -

बलिःपातलनिलयो धनुर्बाणधरो नृपः ||
विष्णुपादांकितशिराश्चिरं जीवीप्रसीदतु || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

प्. ११८)

१६५ अथ व्यासध्यानम् -

व्यासस्समस्तधर्माणां वक्तामुनिवरेडितः ||
चिरंजीवी दीर्घमायुर्ददातु जटिलो मम || १  || 

कृष्णवर्णः || १ ||

१६६ अथ हनूमद्ध्यानम् -

हनूमान्रामपादाब्ज संगीवर्णिवरः शुचिः ||
संजीवनापहर्ता मे दीर्घमायुर्ददात्विह || १ || 

स्फटिकवर्णः || १ ||

१६७ अथ बिभिषणध्यानम् -

बिभीषणोधर्मपरोरामार्चन परायणः ||
ददातु चिरजीवित्वं चिरंजीवी जितेंद्रियः || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

१६८ अथ कृपध्यानम् -

कृपःकृपापयोराशिस्तपस्वी चीरवस्त्र धृक् ||
वितनोतु प्रसन्नात्मा यावज्जीवमरोगताम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१६९ अथ परशुरामध्यानम् -

परुशूज्ज्वलहस्ताब्जो जटामंडलमंडितः ||
ददातु चिरजीवित्वं प्रसन्नात्मा भृगूद्वहः || १ || 

स्वर्णवर्णः || १ ||

१७० अथ प्रह्लादध्यानम् -

विष्णुभक्तं महाप्राज्ञं द्विभुजं राक्षसोत्तमम् ||
ध्यायाम्यहं महासौम्यं प्रह्लादं चिरजीविनम् || १ || 

स्वर्णवर्णः || १ ||

१७१ अथ मार्कंडेयध्यानम् -

श्रीमंतं शांतमनसं शिवपूजा परायणम् ||
वेदशास्त्रार्थ तत्त्वज्ञं मार्कंडेय महंभजे || १ || 

शुभ्रवर्णः || १ || ९ ||

एतेषांचिरंजीविनांवर्णाः - (पाद्मे)

अश्वत्थामा श्वेतवर्णः कालवर्णो महाबलिः ||
व्यासः कृष्णो मारुतिस्तु स्फटिकाभः प्रकीर्तितः || १ ||

बिभीषणः कृष्णवर्णो कृपस्तु धवलस्स्मृतः ||
जामदग्न्यस्सुवर्णाभो मार्कंडेयस्सितस्स्मृतः || २ || 

प्. ११९)

प्रह्लादश्च सुवर्णाभो वर्णा एषां प्रकीर्तिताः || १० ||

१७२ अथ मरीच्यादिदश ऋषीणांस्वरूपाणि - (नृसिंहप्रासादे)

मरीचिरत्र्यंगिरसौपुलस्त्यः पुलहः क्रतुः ||
स वेदाश्च वसिष्ठश्च भृगुर्नारद एव च || १ ||

जटिलाः श्मश्रुलाश्शांताः कृशाधर्मरतास्सदा ||
सुकुंभाक्षधराःकार्या मुनयो द्विभुजा दश || २ ||

नारदो देवगंधर्वस्साक्षसूत्रकमंडलुः ||
सख्येव वीणयावाम भुजमूलोपगूढया || ३ ||

मुनयस्तु प्रकर्तव्याश्शुक्लरूपेणपार्थिव || 

श्वेतवर्णाः || १० ||

अथ भृग्वंगिरोगणः - (नृसिंहप्रासादे)

१७३ तत्रादौभृगुगणौः -

कर्तव्याश्शुक्लरूपेण भृगवो वामदेवकः ||
भृवणो भावनश्चैव सुजन्यस्सुजनस्तथा || १ ||

क्रतुस्सर्वस्वसुर्नाम तथा च व्यश्रुतस्तथा ||
प्रवासश्चाव्ययश्चैव दक्षोद्वादशकस्तथा || २ ||

भृगवोनामनिर्दिष्टा देवाद्वादश याज्ञिकाः || 

श्वेतवर्णाः || १२ ||

१७४ अथ अंगिरोगणः -

जीवरूपेणकर्तव्या देवा अंगिरसस्तथा ||
आत्मा आयुर्मनोदक्षः पादप्रापस्तथैव च || १ ||

हविष्यश्च गविष्ठश्च ऋतस्सत्यश्च देवलः || 

पीतवर्णाः || ९ ||

अथ शास्त्राभिमानिनांदेवतानांनामानि - (नृसिंहप्रासादे)

शिक्षाप्रजापतिर्ज्ञेयः कल्पो ब्रह्माप्रकीर्तितः ||
सारस्वतं व्याकरणं निरुक्तं वरुणः प्रभुः || १ ||

छंदोदितिस्तथैवाग्निर्ज्योतिषं भगवान्हरिः ||
मीमांसा भगवान्सोमो न्यायमार्गस्समीरणः || २ ||

धर्मश्च धर्मशास्त्राणां पुराणस्य तथामनुः ||
इतिहासः प्रजाध्यक्षो धनुर्वेदश्शतक्रतुः || ३ ||

आयुर्वेदस्तथासाक्षाद् देवोधन्वंतरिः प्रभुः ||
फलवेदो महादेवो नृत्तशास्त्रं महेश्वरः || ४ ||

प्. १२०)

संकर्षणः पांचरात्रं रुद्रःपाशुपतं तथा ||
पातंजलमनंतश्च सांख्यं च कपिलो मुनिः || ५ ||

अर्थशास्त्राणि सर्वाणि धनाध्यक्षः प्रकीर्तितः ||
कलाशास्त्राणि सर्वाणि कामदेवो जगद्गुरुः || ६ ||

अन्यानियानिशास्त्राणि यत्कृतानि प्रचक्षते ||
स एव देवता तस्य शास्त्रं काव्यं च वेदवत् || ७ ||

१७५ अथ यक्षस्वरूपम् -

यक्षास्सर्वे गुणाध्यक्षाः खड्गखेटधराश्शुभः ||
खेचरा ये देवचरास्तान्नमस्ये सुखाप्तये || १ || १ ||

१७६ अथ विश्वकर्मस्वरूपम् - (हेमाद्रौदानखंडे)

विश्वकर्ता तु कर्तव्यश्श्मश्रुलोरशनाधरः ||
संदंशपाणिर्द्विभुजस्तेजो मूर्तिधरो महान् || १ || 

कनकवर्णः || १ || १ ||

इति श्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमाननिखिलदेशावतंसकर्नाटकजनपद-संपदधिष्ठानभूतश्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्यदेदीप्यमाना-विकलकलानिधिकुलक्रमागतराजक्षितिपालप्रमुखनिखिलनिजराजाधिराजमहाराज-चक्रवर्तिमंडलानुभूतदिव्यरत्नसिंहासनारूढश्रीमद्राजाधिराजराज-परमेश्वरप्रौढप्रतापाप्रतिमवीरनरपतिबिरुदेंतेंबरगंडलोकैकवीरयदु-कुलपयः परावारकलानिधिशंखचक्रांकुशकुठारमकरमत्स्यशरभ-साल्वगंडभेरुंडधरणीवराहहनुमद्गरुडकंठीरवाद्यनेकबिरुदांकित-महीशूरपुरवराधीशश्रीकृष्णराजमहाराजविरचिते श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्धे चतुर्मुखपंचब्रह्मदिक्पालादिस्वरूपनिरूपणंनामचतुर्थोनिधिस्संपूर्णः ||

इति श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे चतुर्मुखपंचब्रह्मादि निरूपणं नामचतुर्थो ब्रह्मनिधिः सम्पूर्णः ||


|| श्रीः ||

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ

पंचमोग्रहनिधिः |

अथाधिदेवताप्रत्यधिदेवतासहितनवग्रहस्वरूपाणि (प्रयोगरत्नेनारायणभट्टीयेवाक्यैः - श्लोकैस्तु मयूखे)

१ तत्रादौ सूर्यध्यानम् -

भगवन्नादित्यग्रहाधिपते काश्यपगोत्र कलिंगदेशेश्वर सप्तम्यांविशाखानक्षत्रजात जपापुष्पोपमांगद्युते द्विभुज पद्माभयहस्त सिंदूरवर्णांबरमाल्यानुलेपन ज्वलन्माणिक्यखचितसर्वांगाभरण भास्वरतेजोनिधे त्रिलोकीप्रकाशकदेवतात्रयीमूर्ते नमस्ते सन्नद्धाभरणपताकोपशोभितेन सप्ताश्वरथवाहनैकचक्रेण रथेन मेरुं प्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ अग्निरुद्राभ्यां सह पद्मकर्णिकायां ताम्रप्रतिमां प्राङ्मुखवर्तुलपीठमधितिष्ठेति साङ्गंसायुधंसशक्तिंसपत्नीकंध्यायेत् || - || 

पद्मासनःपद्मकरः पद्मगर्भसमद्युतिः || 
सप्ताश्वरथसंयुक्तो द्विभुजस्स्यात् सदारविः || १ || 

पाटलवर्णः || १ ||

२  अथ चतुर्वक्त्रसूर्यध्यानम् - (शारदातिलके)

हेमांभोजप्रवालप्रतिमनिजरुचिंचारुखट्वांगपद्मे
चक्रंशक्तिं च पाशं-सृणिमतिरुचिरं चाक्षमालां कपालम् ||
हस्तांभोजैर्दधानं त्रिनयनविलसद्वेदवक्त्राभिरामं मार्तांडंवल्लभाढ्यं मणिमयमकुटं हीरदीप्तं भजामः || १ || 

विद्रुमवर्णा || १ || - ||

प्. १२२) 

प्रकारांतरेणध्यानम् - (शारदातिलके) 

रक्तांबुजासनमशेष गुणैकसिंधुंभानुं समस्तजगतामधिपं भजामि ||
पद्मद्वयाभयवरान्दधतं कराब्जैर्माणिक्यमौलिमरुणांगरुचिं त्रिणेत्रम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

३ अथ सूर्याधिदेवताग्निध्यानम् -

पिंगभ्रूश्मश्रुकेशश्च पिंगाक्षि त्रितयोरुणः ||
छागस्थः साक्षसूत्रश्च वरदः शक्तिधारकः || १ || 

अरुणवर्णः || १ ||

४ अथ सूर्यप्रत्यधिदेवतारुद्रध्यानम् -

पंचवक्त्रोवृषारूढः प्रतिवक्त्रं त्रिलोचनः ||
कपालशूलखट्वांगपिनाकींदुशिराः शिवः || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

५ अथ चंद्रध्यानम् -

भगवंत्सोमद्विजाधिपते सुधामयशरीरात्रिगोत्र यामुनदेशेश्वर गोक्षीरधवलांगद्युते द्विभुज गदावरदांकितकर शुक्लाबरमाल्यानुलेपन मौक्तिकाभरणरमणीय समस्तलोकाप्यायकदेवतास्वाद्यमूर्ते नमस्ते सन्नद्धधवलध्वजोपशोभितेन दशाश्वरथवाहनेन त्रिचक्ररथेन मेरुं प्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ अद्भिरुमया सह पद्माग्नेयदलमध्ये स्फटिकप्रतिमां प्राङ्मुखीं चतुरस्रपीठमधितिष्ठेति सपत्नीपुत्रं सायुधं सांगं चंद्रं भावयेत् || - ||

श्वेतःश्वेतांबरधरो दशाश्वश्श्वेतभूषणः ||
गदापाणिर्द्विबाहुश्च कर्तव्यो वरदश्शशी || १ || 

श्वेतवर्णः || १ || - ||

प्रकारांतरेण चंद्रध्यानम् - (शारदातिलके) 

कर्पूरस्फटिकावदातमनिशं पूर्नेंदुबिंबाननं 
मुक्तादामबिभूषितेन वपुषानिर्मूलयं तं तमः ||
हस्ताभ्यां कुमुदंवरं च दधतं नीलालकोद्भासितं 
स्वस्यांकस्थमृगोदिता श्रयगुणं सोमं सुधाब्धिं भजे || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

६ अथ चंद्राधिदेवतानामपांध्यानम् -

आपस्त्रीरूपधारिण्यः श्वेतामकरवाहनाः ||
दधानाः पाशकलशौ मुक्ताभरणभूषिताः || १ || 

श्वेतवर्णाः || १ ||

प्. १२३)

७ अथ प्रत्यधिदेवतोमाध्यानम् -

अक्षसूत्रं च कमलं दर्पणं च कमंडलुम् ||
उमाबिभर्ति हस्तेषु पूजिता त्रिदशैरपि || १ || 

स्वर्णवर्णा || १ ||

८ अथ अंगारकध्यानम् -

भगवन्नंगारक अग्न्याकृते भरद्वाजगोत्र अवंतीदेशेश्वर अष्टम्यां श्रवणनक्षत्रोत्पन्न ज्वालापुंजोपमांगद्युते चतुर्भुजशक्तिशूलगदाखट्वांगधारिन् रक्तांबरमाल्यानुलेपन प्रवालाभरणभूषितसर्वांगद्युते आलोकदीप्ते नमस्ते सन्नद्धरक्तध्वजोपशोभितेन रक्तमेषाष्टरथवाहनेन मेरुं प्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ भूमिस्कंदाभ्यां सह पद्मदक्षिणदलमध्ये रक्तचंदनप्रतिमां दक्षिणाभिमुखीं त्रिकोणपीठमधितिष्ठेतिसाङ्गंसायुधंसपत्नीकं भावयेत् || - ||

रक्तमाल्यांबरधरः शक्तिशूलगदाधरः ||
चतुर्भुजोमेषगमोवरदस्स्याद्धरासुतः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

९ अथ अंगारकाधिदेवताभूमिध्यानम् -

शुक्लवर्णामहीकार्या दिव्याभरणभूषिता ||
चतुर्भुजा सौम्यवपुश्चंडांशु सदृशांबरा || १ ||

रत्नपात्रं सस्यपात्रं पात्रमोषधिसंयुतम् ||
पद्मंकरे च कर्तव्यं भुवोयादवनंदन || २ ||

दिग्गजानां चतुर्णां सा कार्या पृष्ठगता तथा || 

श्वेतवर्णा || १ ||

१० अथ अंगारकप्रत्यधिदेवतास्कंदध्यानम् -

कुमारष्षण्मुखःकार्यश्शिखिखंडविभूषणः ||
रक्तांबरधरोदेवो मयूरवरवाहनः || १ ||

कुक्कुटश्च तथाघंटा तस्य दक्षिणहस्तयोः ||
पताकावैजयंती स्याच्छक्तिः कार्या च वामयोः || २ || 

पाटलवर्णः || १ ||

११ अथ बुधध्यानम् -

भगवन् सौम्यद्युते सर्वज्ञानमय अत्रिगोत्र द्वादश्यांधनिष्थानक्षत्रोत्पन्न मगधदेशेश्वर कुंकुमवर्णांगद्युते चतुर्भुज खड्गखेटगदावरदानांकितकर पीतमाल्यानुलेपन मरकताभरणालंकृतसर्वांगद्युते विबुधमते नमस्ते सन्नद्धहरितध्वजोपशोभितेन चतुस्सिंहरथवाहनेन मेरुं प्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ विष्णुपुरुषाभ्यां सह पद्मेशानदलमध्ये सुवर्णप्रतिमामुदङ्मुखींबाणाकारपीठमधितिष्ठेति सांगं सायुधंसपत्नीकं सपरिवारं सशक्तिं भावयेत् || - ||

प्. १२४)

पीतमाल्यांबरधरःकर्णिकारसमद्युतिः ||
खड्गचर्मगदापाणिस्सिंहस्थोवरदो बुधः || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

१२ अथ बुधाधिदेवताविष्णुध्यानम् -

विष्णुःकौमोदकीपद्मशंखचक्रंधरः क्रमात् ||
प्रदक्षिणं दक्षिणाधः करादारभ्य नित्यशः || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१३ अथ बुधप्रत्यधिदेवतापुरुषध्यानम् -

पुरुषमूर्तिस्स्वर्णवर्णः चतुर्भुजः शंखचक्रगदापद्मधरः कार्यः || 

स्वर्णवर्णः || १ || १ ||

१४ अथ बृहस्पतिध्यानम् -

भगवन् बृहस्पते समस्तदेवताचार्य आंगिरसगोत्र सिंधुदेशेश्वर दीप्तसुवर्णसदृशांगदीप्ते चतुर्भुज दंडकमंडल्वक्षसूत्रवरदांकितकर पीतांबरमाल्यानुलेपन पुष्यरागाभरणरमणीय समस्तविद्याधिपते नमस्ते सन्नद्धपीतध्वजोपशोभितेन अष्टाश्वरथवाहनेन मेरुं प्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ इंद्रब्रह्मभ्यां सह पद्मोत्तरदलमध्ये सुवर्णप्रतिमामुदङ्मुखींदीर्घचतुरस्रपीठमधितिष्ठेतिसांगंसायुधं सपरिवारं सपत्नीकं सशक्तिं भावयेत् || - ||

अष्टभिः पांडरैर्युक्तोवाजिभिः कांचने रथे ||
तिष्ठन्तरति वै वर्षं राशौराशौ बृहस्पतिः || १ ||

देवदैत्यगुरूशुद्धौ पीतश्वेतौ चतुर्भुजौ ||
दंडिनौ वरदौ कार्यौ साक्षसूत्रकमण्डलू || २ || 

कनकवर्णः || १ ||

१५ अथ गुर्वधिदेवतेन्द्रध्यानम् -

चतुर्दंतगजारूढो वज्रांकुशलसत्करः ||
प्राचीपतिः प्रकर्तव्यो नानाभरणभूषितः || १ || 

स्वर्णवर्णः || १ ||

प्. १२५)

१६ अथ गुरुप्रत्यधिदेवताब्रह्मध्यानम् -

पद्मासनस्थं जटिलं चतुर्मुखमक्षमाला स्रुवपुस्तककमंडलुधरं कृष्णाजिनवाससंपार्श्वस्थित हंसंब्रह्माणं भावयेत् || 

पाटलवर्णः || १ ||

१७ अथ शुक्रध्यानम् -

भगवन् भार्गव समस्तदैत्यगुरो भार्गवगोत्र भोजकटदेशेश्वर रजतोज्ज्वलांगकांते चतुर्भुज दंडकमंडल्वक्षसूत्रवरदानांकितकर शुक्लांबरमाल्यानुलेपन वज्राभरणभूषितसर्वांग समस्तनीतिशास्त्रनिपुणमते नमस्ते शुक्लध्वजोपशोभितेन शुक्लाष्टाश्वरथवाहनेन मेरुं प्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ इंद्राणींद्राभ्यां सह पद्मपूर्वदलमध्ये रजतप्रतिमांप्राङ्मुखीं पंचकोणपीठमधितिष्ठेति साङ्गं सायुधं सपरिवारं सपत्नीकं सशक्तिं भावयेत् || - ||

सवरूथस्सानुकर्षो युक्तो भूसंभवैर्हयैः ||
सोपासंगपताकस्तु शुक्लस्स्यात्तु रथोमहान् || १ ||

देवदैत्यगुरूशुद्धौ पीतश्वेतौ चतुर्भुजौ ||
दंडिनौ वरदौ कार्यौ साक्षसूत्रकमंडलू || २ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१८ अथ शुक्राधिदेवतेंद्राणीध्यानम् -

वामेशच्याः करेकार्या सौम्यासंतानमंजरी ||
अभयाऽऽमंडिताकार्याद्विभुजा च तथा शची || १ || 

कनकवर्णा || १ ||

१९ अथ शुक्रप्रत्यधिदेवतेंद्रध्यानम् -

श्वेतहस्तिसमारूढं वज्रांकुशलसत्करम् ||
सहस्रनेत्रं पीताभमिंद्रं हृदिविभावये || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

२० अथ शनैश्चरध्यानम् -

भगवन् शनैश्चर भास्करतनय काश्यपगोत्र सौराष्ट्रदेशेश्वर कज्जलसमांगद्युते चतुर्भुज चापबाणकृपाणाभयांकितकर नीलांबरमाल्यानुलेपन नीलरत्नभूषणालंकृतसर्वांग समस्तभुवनभीषणामर्षमूर्ते नमस्ते सन्नद्धनीलध्वजोपशोभितेन नीलगृध्राष्टरथवाहनेन मेरुं प्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ प्रजापतियमाभ्यां सह पद्मपश्चिमदलमध्ये कालायसप्रतिमां प्रत्यङ्मुखीं चापाकारपीठमधितिष्ठेति साङ्गं सायुधं सपरिवारं सपत्नीकं सशक्तिं भावयेत् || - ||

प्. १२६)

इंद्रनीलद्युतिःखड्गीवरदोगृध्रवाहनः ||
बाणचापधरोवीरः कर्तव्योर्कसुतस्सदा || १ || 

कृषणवर्णः || १ ||

२१ अथ शन्यधिदेवताप्रजापतिध्यानम् -

हंसयानेनकर्तव्यो न च कार्यश्चतुर्मुखः ||
सावित्री तस्य कर्तव्या वामोत्संगगता शुभा || १ ||

ब्रह्मोक्तं परमं कार्यं रूपं सर्वं प्रजापतेः ||
यज्ञोपवीती हंसस्थ एकवक्त्रश्चतुर्भुजः || २ || 

अक्षस्रजं स्रुवं बिभ्रत्कुंडिकां पुस्तकं तथा || 

पद्मवर्णः || १ ||

२२ अथ शनिप्रत्यधिदेवतायमध्यानम् -

रक्तदृक्पाशहस्तश्च यमोमहिषवाहनः ||
कालःकरालवदनः नीलांगश्चाति भीषणः || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

२३ अथ राहुध्यानम् -

भगवन् राहो रविसोमविमर्दन सिंहिकानंदन पैठीनसिगोत्र बर्बरदेशेश्वर कालमेघद्युते व्याघ्रवदन चतुर्भुज खड्गचर्मशूलवरदानांकितकर कृष्णांबरमाल्यानुलेपन गोमेधिकाभरणभूषितसर्वांग सौर्यनिधे नमस्ते सन्नद्धकृष्णध्वजोपशोभितेनकृष्णसिंहरथवाहनेन मेरुमप्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ सर्पकालाभ्यां सह पद्मनैर्-ऋत्यदलमध्ये सीसकप्रतिमां दक्षिमाभिमुखीं शूर्पाकारपीठमधितिष्ठेति सांगं सायुधं सपरिवारं सपत्नीकं सशक्तिं भावयेत् || - ||

करालवदनः खड्गचर्मशूलीवरप्रदः ||
नीलसिंहासनस्थश्च राहुर्मेस्याच्छुभ प्रदः || १ || 

नीलमेघवर्णः || १ ||

२४ अथ राह्वधिदेवतासर्पध्यानम् -

अक्षसूत्रधरास्सर्पाः कुंडिकापुच्छभूषणाः ||
एकभोगास्त्रिभोगा वा सर्वेकार्याश्च भीषणाः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

२५ अथ राहुप्रत्यधिदेवताकालध्यानम् -

कालःकरालवदनो नीलांगश्चाति भीषणः ||
पाशदंडधरः कार्यस्सर्पवृश्चिकरोमवान् || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

प्. १२७)

२६ अथ केतुध्यानम् -

भगवन्केतो धूमरूप जैमिनिगोत्र मध्यदेशेश्वर धूम्रवर्णध्वजाकृते द्विभुज गदावरदानांकितकर चित्रमाल्यानुलेपन वैडूर्यवराभरणभूषितसर्वांग विचित्रशक्ते नमस्ते सन्नद्धचित्रध्वजोपशोभितेन चित्रकपोतरथवाहनेन मेरुमप्रदक्षिणीकुर्वन्नागच्छ ब्रह्मचित्रगुप्ताभ्यां सह पद्मवायव्यदलमध्ये कांस्यप्रतिमां दक्षिणाभिमुखीं ध्वजाकारपीठमधितिष्ठेति सांगं सायुधं सपरिवारं सपत्नीकं सशक्तिं भावयेत् || - ||

धूम्रास्सुखावहास्सर्वे गदिनोविकृता ननाः ||
कपोतवाहना नित्यं केतवस्स्यूर्वरप्रदाः || १ ||

सर्वेकिरीटिनः कार्या ग्रहा लोकहितावहाः ||
(केतूनांबहुत्वेपि एकस्यैव प्राधान्यम् ) धूम्रवर्णाः || १ ||

२७ अथ केत्वधिदेवताब्रह्मध्यानम् - (शैवागमे)

विरिंचिंवाक्पतिंश्वेत पंकजस्थं महाप्रभम् ||
अक्षस्रक्कुंडिकाभीति दानहस्तं विचिंतये || १ || 

पद्मवर्णः || १ ||

२८ अथ केतुप्रत्यधिदेवताचित्रगुप्तध्यानम् - (भट्टभास्करीये)

अपीच्यवेषं स्वाकारं द्विभुजं सौम्यदर्शनम् ||
दक्षिणे लेखिनीं चैव दधंवामे च पत्रकम् || १ ||

पिंगलश्म श्रुकेशाक्षं चित्रगुप्तं विभावयेत् || 

कनकवर्णः || १ ||

अथ कर्मसाद्गुण्यदेवतानांध्यानम् -

२९ तत्रादौदुर्गाध्यानम् - (शैवागमे)

दुर्गांविपत्तिधुतये भुजाष्टकविभूषिताम् ||
ध्यायामि दैत्यहंत्रीं तांरक्ता स्वादन तत्पराम् || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

३० अथ गणपतिध्यानम् - (शैवागमे)

एकदंतंगजमुखं शुंडालं मोदकप्रियम् ||
शूर्पकर्णं नमस्यामि शिरसाखुवरस्थितम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

प्. १२८)

३१ अथ क्षेत्रपालध्यानम् - (कारणागमे)

क्षेत्रपालं श्यामवर्णं भ्रुकुटीकुटिलाननम् ||
त्रिलोचनं चोर्ध्वकेशमतिक्रुद्धं सुदंष्ट्रकम् || १ ||

नूपुरालं कृतांघ्रिं च सर्पशृंखलभूषितम् ||
क्षुद्रघंटा बद्धगुल्फं कपालस्रग्विभूषणम् || २ ||

नागयज्ञोपवीतं च चंद्रमौलिं दिगंबरम् ||
दक्षिणेशूलवेताल खड्गदुंदुभिधारिणम् || ३ ||

वामेकपालघंटोच्च चर्मचापांश्च बिभ्रतम् ||
क्षेत्रपालमहंवन्दे सर्वारिष्टोप शांतये || ४ || 

श्यामवर्णः || १ ||

३२ अथ अभयंकरध्यानम् - (शैवागमे)

आनम्रजनसंदोह भीतिव्रातविनाशनम् ||
अभयंकरमीडेहं सततं सौख्यदायिनम् || १ ||

कनकवर्णः || (अन्यत्सर्वमिंद्रवत् ४ नि०) || १ ||

३३ अथ वास्तुपुरुषध्यानम् - (शैवागमे)

मानदंडंकराब्जेन वहंतं भूमिशोधकम् ||
वंदेहं वास्तुपुरुषं शयानं शयने शुभे || १ || 

नीलवर्णः || द्विभुजः || १ ||

३४ अथ मृत्युंजयध्यानम् - (शैवागमे)

दलत्सरोजमध्यस्थं चंद्रसूर्याग्निलोचनम् ||
मौलिबद्धेंदु विगलदमृताद्रंसितद्युतिम् || १ ||

मुद्रां पाशं पुस्तकं च बिभ्राणं चाक्षसूत्रकम् ||
भक्तार्तिहरमीशानं मृत्युंजयमुपास्महे || २ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

३५ अथ चतुर्युगस्वरूपाणि - (पद्मपुराणे)

एवं वृषेंद्रवदना युगाराजन्कृतादयः ||
सुपक्वाम्रातसीपुष्पनीलाब्जशुकसन्निभाः || १ ||

सर्वेसद्वस्त्रसत्पुष्प स दलंकरणोज्ज्वलाः ||
शंखपद्मधरास्सर्वे वराभयकरास्तु वै || २ || ४ ||

३६ तत्रकलिपुरुषस्वरूपम् - (श्रीविष्णुभागवते)

नृपलिंगधरंशूद्रं घ्नंतं गोमिथुनं पदा || (१ स्कं० १६ अध्या०) || - ||
प्रकारान्तरम् ||

दंडहस्तं च वृषलं ददृशे नृपलांछनम् || (१ स्कं० १७ अध्या०) कृष्णवर्णः || १ ||

प्. १२९)

३७ अथ चतुर्युगाभिमानिदेवताध्यानम् - (पद्मपुराणे)

कृतेवलक्षस्त्रेतायामरुणो द्वापरे तथा ||
पीतःकलौघनश्यामो वासुदेवः पुरःपुमान् || १ ||

शंखंशार्ङ्गंगदांचक्रं दधानाबाहुभिः क्रमात् ||
सुखासीनाश्चारुहस्ता युगानामधि देवताः || २ || ४ ||

अथ प्रभवादिषष्टिसंवत्सराणांस्वरूपाणि - (कारणागमेमदनरत्ने होरायाम्)

३८ तत्रादौप्रभवसंवत्सरस्वरूपम् -

अक्षधृग्भूतिपुंड्रस्तु द्विपादः कृष्णवर्णकः ||
रक्ताक्षस्थूलदेहश्च प्रभवोब्राह्मणः पुमान् || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

३९ अथ विभवसंवत्सरस्वरूपम् -

रत्नमुक्ता मयीं मालां दधानं कंठदेशके ||
दिव्यांगदंरथारूढं ध्यायेद्विभवमीदृशम् || १ || 

मेघवर्णः || १ ||

४० अथ शुक्लसंवत्सरस्वरूपम् -

दिव्यांगरागसंछन्नं श्वेतवस्त्रोपशोभितम् ||
लिपिकल्पद्रुमस्याधो ध्यायेछ्रुक्लाख्य वत्सरम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

४१ अथ प्रमोदूतसंवत्सरस्वरूपम् -

पंचास्यो त्युग्र मूर्तिश्च लोलाक्षश्श्यामरूपधृत् ||
प्रमोदूतस्सविज्ञेयः कांतालिंगितविग्रहः || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

४२ अथ प्रजापतिसंवत्सरस्वरूपम् -

ज्वलत्कालानलप्रख्यो वरदाभयपाणिमान् ||
महोदरो लोहिताक्षो वत्सरस्तु प्रजावतिः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

४३ अथ आंगिरससंवत्सरस्वरूपं -

फालेनयनयोर्मध्ये चक्राकारं सितद्युति ||
पद्महस्तद्वयं देवं ध्यायेदांगिर साभिधम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. १३०)

४४ अथ श्रीमुखसंवत्सरस्वरूपम् -

अनेकरत्नसंछन्नं क्ष्वेलपीनगलंपरम् ||
पुष्कराक्षं हरिद्राभं ध्यायेच्छ्रीमुखवत्सरम् || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

४५ अथ भावसंवत्सरस्वरूपम् -

जडभावयुतश्चैव करलग्नमृगस्तथा ||
ऊर्ध्वबाहुयुतश्चैव द्विभुजः क्षत्रियस्स्मृतः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

४६ अथ युवसंवत्सरस्वरूपम् -

गारुत्मतसमाकॢप्त कटाक्षहसितोत्पलम् ||
द्विभुजं श्वेतवर्णं च पद्माक्षंयुववत्सरम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

४७ अथ धातुसंवत्सरस्वरूपम् -

पद्महस्तधरं देवं कैलासाचलसन्निभम् ||
त्रिणेत्रं पद्मवर्णं च निर्भयं धातुसंज्ञकम् || १ || 

पद्मवर्णः || १ ||

४८ अथ ईश्वरसंवत्सरस्वरूपम् -

उद्यद्भानसहस्राभं द्विबाहुंचोर्ध्वदिङ्मुखम् ||
चित्रांबरधरंदेवं ध्यायेदीश्वरसंज्ञकम् || १ || 

अरुणवर्णः || १ ||

४९ अथ बहुधान्यसंवत्सरस्वरूपम् -

अमृतकलशहस्तःकांतिसंपूर्णदेहः सकलविबुधवंद्योवेदशास्त्रैकचिंतः ||
विततललिततेजादीर्घवक्षाद्विपादः कमलनयनयुक्तश्चिंतितोद्वादशोब्दः || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

५० अथ प्रमाथिसंवत्सरस्वरूपम् -

धर्मिष्ठोगौरवर्णश्च दीर्घवक्षस्समनिव्तः ||
ग्रैवेयकृतमाणिक्यः प्रमाथी वत्सरःपुमान् || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

५१ अथ विक्रमसंवत्सरस्वरूपम् -

श्यामनेत्रं च शिल्पज्ञं गोधूमाभं हितोक्तिकम् ||
मध्यमोच्चं दीर्घबाहुं द्विपादं विक्रमं विदुः || १ || 

गोधूमवर्णः || १ ||

प्. १३१)

५२  अथ विषुसंवत्सरस्वरूपम् -

विषुसंवत्सरोनाम्ना नीलांगो न्यासतत्परः ||
आखुभुक्सदृशोक्षिभ्यां मुखेव्रणयुतश्चलः || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

५३ अथ चित्रभानुसंवत्सरस्वरूपम् -

द्विबाहुःकुब्जकःश्याव ऊर्ध्वकेशसमन्वितः ||
देवालये जपन्स्थाने नानालंकारभूडितः || १ || 

कपिलवर्णः || १ ||

५४ अथ स्वभानुसंवत्सरस्वरूपम् -

कपिलः क्रूरचेष्टश्च रक्तांबर विभूषितः ||
तृषार्तोमेषवदनस्स्वभानुर्द्विभुजो विभुः || १ || 

कपिलवर्णः || १ ||

५५ अथ तारणसंवत्सरस्वरूपम् -

सुंदरोदीर्घदेहश्च नृत्यवाद्यकलाकृती ||
नीरजाक्षो व्याघ्रपात्स्याद् गजास्यस्तारणाभिधः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

५६ अथ पार्थिवसंवत्सरस्वरूपम् -

तपस्वीगौरवर्णश्च दीर्घकंठो वृकोदरः ||
तस्करोदंडयुक्तश्च स्थूलोषठः पार्थिवः स्मृतः || १ || 

गौरवर्णः || १ ||

५७ अथ व्ययसंवत्सरस्वरूपम् -

दीर्घास्यः श्यावतेजाश्च रक्तलोचनकेशवान् ||
निपुणः सत्यवाक्चैव व्ययोव्ययकरःपुमान् || १ || 

कपिलवर्णः || १ ||

५८ अथ सर्वजित्संवत्सरस्वरूपम् -

दीर्घनासामुखःशूरः सूक्ष्मोष्ठो गौरवर्णकः ||
सद्धस्तः कूपखनकः सर्वजित्सर्वसाधकः || १ || 

गौरवर्णः || १ ||

५९ अथ सर्वधारिसंवत्सरस्वरूपम् -

अभूरिग्रामवासी च सूक्ष्मनेत्रः कृषीबलः ||
सूक्ष्मोष्ठो दीर्घदेहश्च सर्वधारी च सर्वदा || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

प्. १३२)

६० अथ विरोधिसंवत्सरस्वरूपम् -

तस्करोहिंसकश्चैव ह्याम्लभुङ्मंदलोचनः ||
सूक्ष्मग्रीवस्थूलदेहस्थूलमध्यो विरोधिकः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

६१ अथ विकृतिसंवत्सरस्वरूपम् -

सुंदरोदीर्घदेहश्च तपस्वीगौरवर्णकः ||
शुष्कोदरोदीर्घकंथो रक्ताक्षो विकृतिः पुमान् || १ || 

गौरवर्णः || १ ||

६२ अथ खरसंवत्सरस्वरूपम् -

देवालये नदीतीरे चतुर्बाहुस्थितः खरः ||
वरधाभयपाणिश्च गदापद्मधरः परः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

६३ अथ नंदनसंवत्सरस्वरूपम् -

रक्ताक्षोदीर्घबाहुश्च दीर्घघ्राणसमन्वितः ||
भस्मरुद्राक्षसंयुक्तो वरदो नंदनः पुमान् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

६४ अथ विजयसंवत्सरस्वरूपम् -

द्विबाहुःपद्मसंकाशश्शरचापयुतः पुमान् ||
वामतस्सर्वतो दृष्टिर्विजयोर्जुनमूलगः || १ || 

पद्मवर्णः || १ ||

६५ अथ जयसंवत्सरस्वरूपम् -

द्विबाहुःस्थुलकटिमान्रक्तलोचनसंयुतः ||
वरदाभयपाणिश्च सितः श्यामयुतोजयः || १ || 

धूम्रवर्णः || १ ||

६६ अथ मन्मथसंवत्सरस्वरूपम् -

पद्माक्षोवृत्तबाहुश्च शरचापयुतः पुमान् ||
बडबापंचकारूढो मन्मथो मन्मथा कृतिः || १ || 

कांचनवर्णः || १ ||

६७ अथ दुर्मुखिसंवत्सरस्वरूपम् -

दंष्ट्राकरालवदन उद्यदिंदुनिभद्युतिः ||
द्विबाहुःशार्ङ्गपाणिश्च दुर्मुखी दुर्मुखोलसः || १ || 

श्वेतवर्णः ||

प्. १३३)

६८ अथ हेमलंबिवि(म)लंबिसंवत्सरस्वरूपे -

हेमलंबीवि(म)लं बिचरक्ताक्षौ क्रूरविह्वलौ ||
रक्तवर्णौ तु तौ वृद्धौ सदामातृसमीपगौ || १ || 

रक्तवर्णौ || २ ||

६९ अथ विकारिशार्वरिसंवत्सरस्वरूपे -

विकारीशार्वरी चैव भृशुंडी मुसला युधौ ||
शिंशुपाख्यतरोर्मूले चासीनौ गिरिसन्निभौ || १ || 

रक्तवर्णौ || २ ||

७० अथ प्लवसंवत्सरस्वरूपम् -

नौकासमुद्रतीरस्थो द्वीपांतरगतिस्सदा ||
तुरंगगुप्तियुक्तश्च चपलः प्लववत्सरः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

७१ अथ शुभकृच्छोभकृत्संवत्सरयोःस्वरूपे -

शुभकृच्छोभकृच्चैव वने वृद्धस्वरूपिणौ ||
धारिणौ पुंड्ररुद्राक्षं मलयद्रुमसन्निभौ || १ || 

रक्तवर्णौ || २ ||

७२ अथ क्रोधिसंवत्सरस्वरूपम् -

सर्वतो व्याघ्रसंवीतो भयशीलः क्षुधार्दितः ||
शिवनारायणौ ध्यायन्क्रोध्यब्दो ह्रस्वकःसितः || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

७३ अथ विश्वावसुसंवत्सरस्वरूपम् -

अरण्ये निर्जले भूमौ स्थितो विश्वा वसुः पुमान् ||
वापीसोपानमाश्रित्य ध्यायन्वै विश्वतो मुखम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

७४ अथ पराभवप्लवंगसंवत्सरस्वरूपे -

पराभवःप्लवंगश्च श्वेतौपुष्करसन्निधौ ||
तिष्ठत्येकः प्लवत्येकः युवानावति दर्पितौ || १ || 

श्वेतवर्णौ || २ ||

७५ अथ कीलकसौम्यसंवत्सरस्वरूपे -

धृत्वाशिरसिभांदं च युवानौ नीललोहितौ ||
कीलकश्चैव सौम्यश्च तपस्यंतौ गिरेस्तटे || १ || 

नीलरक्तवर्णौ || २ ||

प्. १३४)

७६ अथ साधारणसंवत्सरस्वरूपम् -

साधारणस्सरस्वत्यास्तीरे विप्रौघसंवृतः ||
पुरस्ताद्देवमीशानमर्चयन्वसति द्विजः || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

७७ अथ विरोधिकृत्संवत्सरस्वरूपं -

विरोधिकृत्क्रूरकर्मा धनुर्बाणयुतो निशम् ||
रक्ताक्षः स्थूलदेहश्च मृगान्हिंसंश्चरत्ययम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

७८ अथ परिधाविसंवत्सरस्वरूपम् -

मृगचर्मशिरस्त्राणो धन्वीकुतिलदृक्शठः ||
उपानद्भ्यां मृगान्निघ्नन्परिधावी वने चरः || 

श्वेतवर्णः || १ ||

७९ अथ प्रमादी च संवत्सरस्वरूपम् -

ऊर्ध्वबाहुर्वनेनद्यास्तीरेभस्म विलेपनः ||
ध्यायन्रविंकृशोनीलः प्रमादीचोद्विजः स्मृतः || १ || 

नीलवर्णः ||

८० अथ आनंदसंवत्सरस्वरूपम् -

कृतोर्ध्वपुंद्रो निभृतो निवसन्विजने वने ||
आनंदो लोहितो ध्यायन्नक्षमालावभूषितः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

८१ अथ राक्षससंवत्सरस्वरूपम् -

स्कंधे गृह्णन्स्थूलदंडं दृषद्धस्तो वनेचरः ||
पथिकान्बाधमानस्तु राक्षसः श्वानगोसितः || १ || 

नीलवर्णः ||

८२ अथ नलसंवत्सरस्वरूपम् -

तपस्वीजलमध्यस्थो चीरकृष्णाजिनांबरः ||
जटाभृच्छ्ममु?लश्शांतः कृष्णोभूति विभुषणः || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

८३ अथ पिंगलकालयुक्तिसंवत्सरस्वरूपे -

पिंगलःकालयुक्तिश्च रक्तास्यौ रक्तलोचनौ ||
जपतः श्वेतनीलांगां वरण्ये निंबसन्निधौ || १ || १ || 

श्वेतवर्णः || २ || नीलवर्णः || २ ||

प्. १३५)

८४ अथ सिद्धार्थिसंवत्सरस्वरूपम् -

समुद्रतीरे संध्यायां स्नात्वा सूर्यमुङ्मुखः ||
तिष्ठन्ध्यायन्जपन्वर्णी श्वेतस्सिधार्थिवत्सरः || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

८५ अथ रोद्रिसंवत्सरस्वरूपम् -

रौद्रिसंवत्सरोराजा सिहासनगतः शठः ||
रक्ताक्षः स्थूलदेहश्च श्यामो?क्षक्रिडने रतः || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

८६ अथ दुर्मतिसंवत्सरस्वरूपम् -

दुर्मतिः क्षत्रियश्शुरः स्थुलस्तुरगवाहनः ||
खड्गचर्मधरोरक्तः शत्रुच्छेदनलालसः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

८७ अथ दुंदुभिसंवत्सरस्वरूपम् -

पुष्करद्वीपमासाद्य दुंदुभिः प्लक्षसन्निधौ ||
ध्यायन्वसति निश्शंकं विष्णुं वै विश्वरूपिणम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

८८ अथ रुधिरोद्गारिसंवत्सरस्वरूपम् -

रुधिरोद्गारिनामासौ पुष्करस्य तटे वसन् ||
अर्चयन्द्रोणपुष्पैस्तु रुद्रमेकादशात्मकम् || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

८९ अथ रक्ताक्षिसंवत्सरस्वरूपम् -

स्वर्णप्रासादमाश्रित्य मंटपे सिंधुसन्निधौ ||
स्त्रीभिःक्रीडन्भूषितांगो रक्ताक्षी तु युवाविभुः || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

९० अथ क्रोधनसंवत्सरस्वरूपम् -

क्रोधनःकुटिलाकारो रक्तांगो द्रुमसन्निधौ ||
श्वभिः क्रिडन्विलोलाक्षो क्रोधनो विकृताननः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

९१ अथ अक्षयसंवत्सरस्वरूपम् -

शाल्मलिद्वीपमासाद्य वसन्दृषदि विष्टरे ||
क्रूरः कृष्णो दीर्घरोमाऽक्षयो दीर्घाकृतिः पुमान् || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

प्. १३६)

अथ इद्वसरादिनामानि - (कालमाधवीये)

इद्वत्सरः इडावत्सरः संवत्सरः परिवत्सरः अनुवत्सरः इति संज्ञास्तु प्रभवादिषु षष्टिसंवत्सरेषु आदितः पंचानां पंचानामेकैकशः क्रमेण ज्ञेयाः || ५ ||

९२ अथ प्रभवादिषष्टिसंवत्सरेषुजातगुणाः - (जातकाभरणे)

(तत्रादौ प्रभवे) - 

सर्ववस्तुपरिसंग्रहेरतः पुत्रसंततिरतीवसन्मतिः ||
सर्वभोगयुतदीर्घजीवितो जायते प्रभवसंभवः पुमान् || १ ||

(विभवे) - 

उत्पन्नभोक्ताप्रियदर्शनश्च बलादिशाली चतुरः कलाज्ञः ||
राजाभवेदात्मकुले सुशीलोविद्वान्मनुष्यो विभवाब्दजन्मा || १ ||

(शुक्ले) - 

सदासहर्षोतितरामुदारोसत्पुत्रदारो विभवैस्समेतः ||
सद्भाग्यविद्याविनयोपपन्नोनूनं पुमाञ्छुक्लसमुद्भवः स्यात् || १ ||

(प्रमोदूते) - 

दातासदानंदयुतोति कांतस्सत्येन नित्यं सहितो गुणी स्यात् ||
दक्षश्च धूर्तः परकार्यकर्ता प्रमोदजन्मामनुजोभिमानी || १ ||

(प्रजोत्पत्याम्) -

दानाभिमानस्सुतरां दयालुः कुलानुवृत्तः किलचारुशीलः |
देवद्विर्जार्चाभिरतो विनीतोमर्त्यः प्रजाधीशसमद्भवस्स्यात् || १ ||

(आङ्गीरसे) - 

कांतस्सुखीभोगयुतश्च मानीप्रियप्रवक्ता बहुपुत्रयुक्तः ||
सगुप्तबुद्धिः खलुदीर्घजीवी नरोंगिरोगिरोवत्सरसंभवस्स्यात् || १ ||

(श्रीमुखे) - 

श्रीमान्प्रतापी बहुशास्त्रवेत्ता सुहृत्प्रियश्चारुमतिर्बलीयान् ||
सत्कीर्तियुक्तोतितरामुदारो भवेन्नरः श्रीमुखसंभवश्च || १ ||

(भावे) - 

प्रशस्त चेतास्सुतरां यशस्वीगुणान्वितो धैर्ययुतो विनीतः ||
सदासहर्षो विमतो बहूनां भावाभिधानोद्भवमानवस्स्यात् || १ ||

(यूनि) - 

प्रसन्नमूर्तिर्गुणवान्वितीतः शांतश्च दानाभिरतोनितांतम् ||
सुधीश्चिरायुर्दृढदेहशाली जातोयुवाब्दे पुरुषस्सतोषः || १ ||

(धातौ) - 

सर्वलोकगुणगौरवयुक्तस्सुंद्रोप्यतितरां गुरुभक्तः ||
शिल्पशास्त्रकुशलश्च सुशीलोधातुवत्सर भवोहिनरस्स्यात् || १ ||

प्. १३७)

(ईश्वरे) - 

तत्कालसंजातमहाप्रकोपो हर्षाद्विहीनो गुणवान्प्रतापी ||
दक्षःकलाकौशलशीलशाली मर्त्योभवेदीश्वर जातजन्मा || १ ||

(बहुधान्ये) - 

व्यापारदक्षः क्षितिपालमानी दानाभिमानी ननु शास्त्रवेत्ता ||
बहुप्रकारैर्बहुधान्यवित्तः स्यान्मानवो वै बहुधान्यजन्मा || १ ||

(प्रमाथिनि ) - 

रथध्वजच्छत्रतुरंगमाद्यैर्युतश्च शास्त्राभिरतोरिहंता ||
मंत्री नरेंद्रस्यनरः कृतज्ञः प्रमाथिसंवत्सरसंभवस्स्यात् || १ ||

(विक्रमे) - 

अत्युग्रकर्माभिरतो नितांतमराति चक्राक्रमणेति दक्षः ||
शूरश्च वीरोतितरामुदारः पराक्रमीविक्रमवर्षजातः || १ ||

(ऋषे) - 

कार्यःप्रतापी किलनिंद्यशीलः खलानुयातः परकर्मकर्त्ता ||
बर्ता बहूनांगलिनोलसश्च जातो वृषाब्देमनुजोति लुब्धः || १ ||

(चित्रभानौ) - 

चित्रवस्त्रकुसुमैकमानसो मानसोद्भव च यान्वितस्सदा ||
चारुशीलविलसत्कलाचितश्चित्रभानुजनितो हि पूरुषः || १ ||

(स्वभानौ) - 

अरालकेशः सरलस्सुकांतिर्जितारिपक्षो मतिमान्विनीतः ||
प्रसन्नमूर्तिस्समसिद्धिहूतिस्स्वभानुसंवत्सरजो नरस्स्यात् || १ ||

(तारणे) - 

धूर्तश्च शूरश्चपलः कलाज्ञस्सुनिष्ठुरोगर्हितकर्मकर्ता ||
उत्पन्नभोक्ताद्रविणेन मुक्तस्स्यात् तारणाब्दोद्भवमानवो यः || १ ||

(पार्थिवे) - 

स्वधर्मकर्माभिरतोनितांतं सुक्षात्रपारंगमतामुपेतः ||
कलाकलापेकुशलो विलासीयः पार्थिवाब्दे कुलपार्थिवस्स्यात् || १ ||

(व्यये) - 

सौख्यातिरिक्तो व्यसनाभिभूतो भीतो न किंचिद्ग्रहणादृणस्य ||
जातः पुमानस्थिरचित्तवृत्तिर्व्ययाभिधाने व्ययकर्मशीलः || १ || २० ||

(सर्वजिति ) - 

राजगौरवमहोत्सवः शुचिर्मानवः पृथुतनुर्महाद्युतिः ||
वैरिवर्गविजयोद्यतस्सदासर्वजिच्छरदिसंभवः पुमान् || १ ||

(सर्वधारिणि) - 

भूतिभृत्यबहुभोगसंयुतस्सुंदरश्च मधुरान्नभुक्सदा ||
धीरतद्गुणयुतोति दारुणस्सर्वधारिणि च यस्य संभवः || १ ||

प्. १३८)

(विरोधिनि) - 

रक्तोविदेशाटनतां प्रपन्नः कुटुंबसौख्यापचयोति धूर्तः ||
जनेनसाकं गतचित्तवृत्तिर्विरोधिवर्षप्रभवो नरस्स्यात् || १ ||

(विकृतौ) - 

निर्धनः किलकरालतांगतोदीर्घपर्वबहुगर्वसंयुतः ||
चारुबुद्धिरहितोप्यमित्रकोमानवो विकृतिवर्षसंभवः || १ ||

(खरे) - 

कामातुरोधूसरकायकांतिः कठोरदीर्घस्वरफल्गुवाक्यः ||
क्लेशी च लज्जाविधिवर्जितस्स्यान्नरः खराब्दप्रभवोति दीर्घः || १ ||

(नन्दने) - 

तटाकवापी गृहकूपकर्त्ता सदान्नदानाभिरतश्शुचिस्स्यात् ||
विलासिनीनंदनजातहर्षो नरोभयेन्नंदनवर्षजन्मा || १ ||

(विजये) - 

संग्रामधीरः सुतरांसुशीलो भूपालमान्यो वदतांवरेण्यः ||
दातादयालुः किलवैरिहंता यस्य प्रसूतिर्विजयाभिधाने || १ ||

(जये) - 

शास्त्रप्रसंगे विदुषांविषादी मान्योवदान्यो रिपुगर्वहंता ||
जयाभिलापी विषयानुरक्तो जातोजयाब्दे मनुजो महौजाः || १ ||

(मन्मथे) - 

भूषाविभूषा सहितश्च योषा विलासशीलोऽमृतवाक्कलाज्ञः ||
सद्गीतनृत्याभिरतश्च भोक्ता यो मन्मथाब्दे जननं प्रपन्नः || १ ||

(दुर्मुखिनि) - 

क्रूरोद्धतो निंद्यमतिश्च लुब्धो वक्रास्य बाह्वंघ्रिररुशं? प्रियः स्यात् || विरुद्धबाषी बहुदुष्टचेष्टो यो हायने दुर्मुखिनाम्निजातः || १ ||

(हेमलम्बिनि) - 

तुरंगहेमांबरधान्यरत्नैर्युतोनितांतं सुतदारयुक्तः ||
समस्तवस्तुग्रहणैकबुद्धिर्यो हेमलंबि प्रभवः पुमान्त्स्यात् || १ ||

(वि(म)लम्बिनि) - 

धूर्तोतिलुब्धो लसतां प्रपन्नः श्लेष्मान्धिकः सत्त्वविवर्जितश्च ||
प्रारब्धकार्येतितरां प्रलापी विमलंबिसंवत्सरस्संभवस्स्यात् || १ ||

(विकारिणि) - 

दुराग्रहीसर्वकलाप्रवीणस्सुवंचकश्चंचलधीश्च धुर्तः ||
अनल्पजल्पस्स्वसुहृद्विकल्पो विकारिसंवत्सरजोनरस्स्यात् || १ ||

(शार्वर्याम्) - 

वणिक्कलायां कुशलो विलासी नैवानुकूलस्तु सुहृजनानाम् ||
अनेकविद्याभ्यसनानुरक्तः संवत्सरे शार्वरिनाम्निजातः || १ ||

प्. १३९)

(प्लवे) - 

कामीप्रकामंधनवांश्च शश्वत्सेवादरोदारहृदर्थतृप्तः ||
सुगुप्तबुद्धिश्चपलस्वभावः प्लवाभिधानाब्दभवोनरस्स्यात् || १ ||

(शुभकृति) - 

सौभाग्यविद्याविनयैस्समेतः पुण्यैरगण्यैरपि दीर्घजीवी ||
स्यान्मानवस्सूनुधनोरुसंपद्यस्य प्रसूतिः शुभकृत्समासु || १ ||

(शोभकृति)  - 

सर्वोन्नतश्चारुगुणोदयालुः सत्कर्मकर्त्ताविजयी विशेषात् ||
कांतोविनीतः शुभकृत्प्रवीणोयः शोभकृद्वत्सरसंभवः स्यात् || १ ||

(क्रौधिनि) - 

क्रूरेक्षणः क्रूरतरस्वभावः स्त्रीवल्लभः पर्वततुल्यगर्वः ||
स्यादंतरायः परकार्यकालेक्रोधीभवेत् क्रोधिशरत्प्रभूतः ||

(विश्वावसौ) - 

सत्पुत्रदारः सुतरामुदारः वरस्सदाचारपरोतिधीरः ||
इष्टान्नभुक्सर्वगुणाभिरामो विश्वावसौ यस्य भवेत् प्रसूतिः ||

(पराभवे) - 

धनस्यधान्यस्य च नैव किंचित् सुसंग्रहोत्यंतकठोरवाक्यः ||
आचारतोल्पत्वशठत्वयुक्तः पराभवे यस्य भवेत् प्रसूतिः || १ ||

(प्लवंगे) - 

भवित्सदाचंचलचित्तवृत्तिः न स्यात् प्रवृत्तिः खलुसाधुकार्ये ||
धूर्तस्सदाचारविचारहीनः प्लवंगजोवैमनुजः कृशांगः || १ ||

(कीलके) - 

रूपेणमथ्यः प्रियवाग्दयालुर्जलाभिलाषीत्वनुवेलमेव ||
स्थूलांघ्रिसन्मौलिरलंबलीयाञ्जातोरिकीलः किलकीलकाब्दे || १ ||

(सौम्ये) - 

पंडितो हि धनवान्बहुभोगी देवतातिथिरुचिश्च शुचिस्स्यात् ||
सात्त्विकः कृशकलेबरयष्टिः सौम्यवत्सरभवोमनुजस्तु || १ ||

(साधारणे) - 

इतस्ततस्संचलितोनुरुक्तो लिपिक्रियायां कुशलो विवेकी ||
क्रोधीशुचिर्भोगनिवृत्तचेताः प्राणी हि साधारणजः प्रगीतः || १ ||

(विरोधिकृति) - 

महेश्वराराधनतत्परः स्यात् क्रोधीविरोधी सततं बहूनाम् ||
पराङ्मुखस्तातवचस्यतीवविरोधिकृन्नाम्नि हि जन्म यस्य || १ ||

(परिधाविनि) - 

विद्वान्सुशीलश्च कला प्रवीणः सुधीश्च मान्यो वसुधाधिपानाम् ||
व्यापारसंप्राप्तमहत्प्रतिष्ठः पुमान्भवेद्वै परिधाविनाम्नि || १ ||

(प्रमादिनि) - 

दुष्टाभिमानी कलहानुरक्तो लुब्धः कुटुंबाभिरतश्च दीनः ||
स्यादल्पधीर्गर्हितकर्मकर्त्ता प्रमादि जन्मा मनुजः प्रमादी || १ ||

प्. १४०)

(आनन्दे) - 

स्याद्भूरिदानश्चतुरोतिदक्षः शश्वत्सुतानंदभरप्रपूरः ||
प्राज्ञः कृतज्ञः सुतरांविनीतोप्यानंदजातो मनुजोवदान्यः || १ ||

(रक्षसे) - 

स्यात्क्रूरकर्माकलहानुरक्तस्संत्यक्तसत्कर्म विचारसारः ||
दयाविहीनश्च ससाहसोपि भवेन्नरो राक्षसवर्षजन्मा || १ ||

(नले) - 

सबुद्धिशालीजलसस्यसंपद्वैश्यानुवृत्तौ कुशलः सुशीलः ||
स्यादल्पवित्तो बहुपालकश्च जातोनलाब्दे चपलोमनुष्यः || १ ||

(पिंगले) - 

पिंगेक्षणोगर्हितकर्मकर्ता स्यादुत्थितश्चंचलवैभवाद्यः ||
त्यागीशठोत्यंतकठोरवाक्यो जातोनरः पिंगलनामधेये || १ ||

(कालयुक्तौ) - 

अनल्पजल्पः प्रियतामुपेतस्ससाधुबुद्धिर्विधिनावियुक्तः ||
कविप्रसंगः किलकालरूपोयः कालयुक्तिः प्रभवः कृशांगः ||

(सिद्धार्थिनि) - 

उदारचेताविलसत्प्रसादोरणांगणप्राप्तयशाः सुखी स्यात् ||
नरेंद्रमंत्री बहुपूजितार्थः सिद्धार्थिजातो मनुजः समर्थः || १ ||

(रौद्रौ)  - 

भयंकरः पालयितापशूनां शश्वत्प्रासादश्च पलोतिधूर्तः ||
जातापकीर्तिः खलचित्तवृत्तिर्नरोतिरौद्रः खलुरौद्रिजन्मा || १ ||

(दुर्मतौ) - 

स्ववाक्यनिर्वाहमहाभिमानी प्रसंगतोहीनतरो नरस्स्यात् ||
कामीप्रकामं दुरितेप्रवृत्तो यो दुर्मतिर्दुर्मति वर्षजातः || १ ||

(दुंदुभौ) - नित्यंनरेंद्रादरगौरवः स्याद्गजाश्व भूहेमसमन्वितश्च ||
तौर्यत्रिकप्रीतिरतीवजातश्चेन्मानवो दुंदुभिनामवर्षे || १ ||

(रुधिरोद्गारिणि) - आरक्ताक्षः क्वचिदपि महाकामदः कामिनीनां प्रादुर्भावादति कृशतनुर्जायते त्यंतरोषः ||
पादद्वंद्वे भवति कुनखीहस्तयुण्मेथवास्याच्छस्त्राद्दुखं व्रजतिरुधिरोद्गारिजन्मामनुष्यः || १ ||

(रक्ताक्षिणि) - 

आचारधर्माभिरतो नितांतं मनोभवाच्चारुतरोनरः स्यात् ||
अन्याधिकत्त्वं सहतेनकिंचिद्रक्ताक्षिजातोक्षिरुजान्वितश्च || १ ||

(क्रोधने) - 

स्यादंतरायो हि परस्यकायतमोगुणाधिक्यभयंकरश्च ||
परस्यबुद्धिं प्रहरेत्प्रकामं योहायने क्रोधननाम्निजातः || १ ||

प्. १४१)

(अक्षये) - 

उपार्जितार्थव्ययकृन्नितांतं सेवारते निष्ठुरचित्तवृत्तिः ||
सत्कार्यकेत्यल्पमनः प्रवृतिः क्षयाभिधाने जननं हि यस्य || १ || ६० ||

अथ प्रभवादिषष्टिसंवत्सरनामानि - (दैवज्ञविलासे)

प्रभवो विभवः शुक्लः प्रमोदोथप्रजापतिः ||
आंगीरसः श्रीमुखश्च भावोथयुववत्सरः || १ ||

धात्वीश्वरौबहुधान्यः प्रमाथी विक्रमो वृषः ||
चित्रभानुः स्वभानुश्च तारणः पार्थिवो व्ययः || २ ||

सर्वजित्सर्वधारी च विरोधी विकृतिः खरः ||
नंदनोविजयश्चैव जयोमन्मथदुर्मुखौ || ३ ||

हेमलंबीवि(म)लंबीचविकारीशार्वरीप्लवः ||
शुभकृच्छोभकृत्क्रोधी विश्वावसुपराभवौ || ४ ||

प्लवंगः कीलकः सौम्यः साधारणविरोधिकृत् ||
परिधावीप्रमादीस्यादानंदो राक्षसोनलः || ५ ||

पिंगलः कालयुक्तिश्च सिद्धार्थीरौद्रिदुर्मती ||
दुंदुभीरुधिरोद्गारिरक्ताक्षी क्रोधनाक्षयौ || ६ ||

षष्टिस्तु वत्सराज्ञेयाः प्रभवाद्या इमे बुधैः ||


अथ प्रभवादिषष्टिसंवत्सराभिमानिदेवतानांनामानि - (शैवागमे)

ब्रह्मविष्णुमहेशास्ना गणेशोगणपस्तथा ||
षडाननश्च वल्ली च गौरीब्रह्मीमहेश्वरी || १ ||

कौमारीवैषणवी चैव वाराह्यैंद्री तथैव च ||
चामुंडिकाप्यरोगश्च भ्राजःपटर एव च || २ ||

पतंगः स्वर्णरोज्योतिष्मान्विभासश्च कश्यपः ||
रविःसूर्यश्च भानुश्च खगः पूषा तथैव च || ३ ||

हिरण्यगर्भोथमरीच्यादित्यौ सविता तथा ||
अर्कस्ततोभास्कराग्नि जातवेदस्सहौजसः || ४ ||

ततो जराप्रभुर्वैश्वानरनर्यापसावपि ||
पङ्तिराथविसर्पिश्च मत्स्यकूर्मवराहकाः || ५ ||

नारसिंहोवामनश्च श्रीरामोभार्गवोहली ||
कृष्णः कल्कीबुद्धदुर्गेया तु धानश्च भैरवः || ६ ||

हनूमाञ्छारदादाक्षायणीलक्ष्मीरिति स्मृताः ||
अभिमानिन्य एतेषामब्दानां देवताः क्रमात् || ७ || ६० ||

अथ प्रभवादिषष्टिसंवत्सराभिमानिदेवतास्वरूपाणि - (शैवागमे)

९३ तत्रादौ प्रभवाभिमानिब्रह्मध्यानम् -

अक्षाद्यंकितपाणिपद्ममभयं चिन्मुद्रिकांहस्तयोर्बिभ्राणं चतुराननं प्रविकसत्पद्मासनांतस्थितम् ||

प्. १४२)

वक्षोभागविराजमानविशदश्रीब्रह्मसूत्रोज्ज्वलं वंदेहं प्रभवाभिधं कमलजं श्रेयोभिवृद्धिप्रदम् || १ || 

पद्मवर्णः || १ ||

९४ अथ विभवाभिमानिविष्णुदेवताध्यानम् -

भास्वत्किरीटंदरचक्रशार्ङ्गगदाभिरामं सहितं चतुर्भिः ||
करैरनंतासनसन्निविष्टं ध्यायेद्रमेशंविभवाधिनाथम् || १ || 

मेघश्यामवर्णः || १ ||

९५ अथ शुक्लाभिमानिमहेश्वरध्यानम् -

जटिलमुरगभूषाभूषितांगं त्रिणेत्रं शशधरमकुटांतं व्याघ्रचर्मोत्तरीयम् ||
वृषवरकृतवाहं शुक्लसंज्ञं गिरीशंनमदमरमुनींद्रं शूलपाणिं नमामि || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

९६ अथ प्रमोदूताभिमानिगणेशध्यानम् -

करींद्रवक्त्रं शुभमेकदंतोज्ज्वलं प्रमोदूतकृताभिधानम् ||
प्रत्यूहशांतिप्रदमाखुसंस्थं ध्यायेद्धृदब्जे सततं गणेशम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

९७ अथ प्रजापतिवत्सराभिमानिशक्तिगणपतिध्यानम् -

दंतींद्रवक्त्राकलितांसुशक्तिं चतुर्भुजांचंद्रकलावतंसाम् ||
भक्तेष्टपाथो निधिपूर्णचंद्रां वंदेप्रजोत्पत्ति कृताभिधानाम् || १ || 

रक्तवर्णा || १ ||

९८ अथ आंगीरसाभिमानिषण्मुखध्यानम् -

शक्त्युज्ज्वलैकबाहुं शशधरमकुटं मयूरमारूढम् ||
आंगिरसनामधेयं षण्मुखमीडेमरेंद्रसेनान्यम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

९९ अथ श्रीमुखाभिमानिवल्लीदेवताध्यानम् -

चंद्रमुखींचारुदृशंकुक्कुटवाहांगुहादृतामनिशम् ||
श्रीमुखसंज्ञां वल्लीं श्रेयोवृद्धिप्रदामहंकलये || १ || 

पाटलवर्णा || १ ||

१०० अथ भावाभिमानिगौरीदेवताध्यानम् -

गौरींगिरींद्रतनयां वृषवरसंस्थां कलाधरां शशिनः ||
भावाख्या महमीडे भवकुतुकांभोधि पूर्णचंद्रांताम् || १ || 

मरकतवर्णा || १ ||

प्. १४३)

१०१ अथ युवाभिमानिब्राह्मीदेवताध्यानम् -

युवसंज्ञामहमीडेब्राह्मींब्रह्मादि वंदितांघ्रिंताम् ||
हंसप्रवरारूढां शंभुमनोहारिरूपसौभाग्याम् || १ || 

कनकवर्णा || १ ||

१०२ अथ धात्वभिमानिमाहेश्वरीध्यानम् -

माहेश्वरीहृदब्जे विलसतु सततं च धातुसंज्ञा सा ||
चंद्रावतंससहिता श्रेयोवृद्धिप्रदासदाशंभोः || १ || 

शुभ्रवर्णा || १ ||

१०३ अथ ईश्वराभीमानिकौमारीध्यानम् -

कौमारीमहमीडेसंपद्दात्रींसदाशुकारूढाम् ||
तामीश्वराभिधानांशं करतोषप्रदां स्वरूपेण || १ || 

पाटलवर्णा || १ ||

१०४ अथ बहुधान्याभिमानिवैष्णवीध्यानम् -

बहुधान्यनामधेयां सततं हृदयेन वैष्णवीं कलये ||
शंकरवामांकस्थां नमतामिष्टार्थदायिकामनिशम् || १ || 

मेघश्यामवर्णा || १ ||

१०५ अथ प्रमाथ्यभिमानिवाराहीध्यानम् -

वाराहींप्रणमामोधूर्जटिहर्षाब्धिपूर्णचंद्रांताम् ||
श्रेयोभिवृद्धिदात्रीं कृतनिजनाम्नीं प्रमाथीति ||१ || 

श्यामवर्णा || १ ||

१०६ अथ विक्रमाभिमानींद्राणीध्यानम् -

माहेंद्रींकलयामोविक्रमसंज्ञां वृषासनारूढाम् ||
भासुरचंद्रकिरीटां भक्ताभीष्टप्रदांभियांशांत्यै || १ || 

कनकवर्णा || १ ||

१०७ अथ वि(वृ)षुवत्सराभिमानिचामुंडाध्यानम् -

चामुंडांचार्वंगीमहमिहवंदे वृषासनारूढाम् ||
वि(वृ)षुनाम्नीं सुरवंद्यां दैत्यकुलध्वंसकारिणीमनिशम् || १ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

१०८ अथ चित्रभानुवत्सराभिमान्यरोगदेवताध्यानम् -

अरोगाह्वयमीडेहं चित्रभानुं सदामुदे ||
तुरंगमवरारूढं मकुटोज्ज्वलमस्तकम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

प्. १४४)

१०९ अथ स्वभानुवत्सराभिमानिभ्राजदेवताध्यानम् -

आरोग्यसिद्धिदंनॄणां स्वभानुंभ्राजसंज्ञकम् ||
गजारूढंलसत्खड्गखेटहस्तं नमाम्यहम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

११० अथ तारणाभिमानिपटरदेवताध्यानम् -

अंतर्हृदब्जे सततं कलये पटराह्वयम् ||
तारणं सूर्यगमनं शूलोद्भासिकरांबुजम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१११ अथ पार्थिववत्सराभिमानिपतंगदेवताध्यानम् -

पतंगं वृषभारूढं पार्थिवाह्वयमाश्रये ||
शंखचक्रधरंदिव्य पीतांबरमहंभजे || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

११२ अथ व्ययाभिमानिस्वर्णरदेवताध्यानम् -

स्वर्णरंकोकिलारूढं व्ययसंज्ञकमाश्रये ||
चंद्रावतंसं जटिलं त्रिणेत्रंशूलभासुरम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

११३ अथ सर्वजिद्वत्सराभिमानिज्योतिष्मद्देवताध्यानम् -

सर्वजित्संज्ञकंवंदे ज्योतिष्मंतमभिष्टदम् ||
भृशुंडीपाशहस्ताब्जं व्याघ्रारूढं त्रिलोचनम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

११४ अथ सर्वधार्यभिमानिविभासदेवताध्यानम् -

विभासनामकं भानुं सर्वधारिकृताह्वयम् ||
इष्टप्राप्त्यैसदावंदे सप्ताश्वरथमास्थितम् || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

११५ अथ विरोधिसंवत्सराभिमानिकश्यपदेवताध्यानम् -

मेरुशृंगासनस्थं तं विरोधीति कृताह्वयम् ||
कश्यपं पंचवदनं दशहस्तं नमाम्यहम् || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

११६ अथ विकृत्यभिमानिरविदेवताध्यानम् -

रविंविकृतिनामानं त्रिशीर्षं षड्भुजंभजे ||
पन्नगेश्वरमारूढं चारुपीतांबरा वृतम् || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

प्. १४५)

११७ अथ खराभिमानिसूर्यदेवताध्यानम् -

खगवर्यसमारूढं नीलांबरसमावृतम् ||
सूर्याभिधं खरंवंदे चतुर्वक्ताष्ट हस्तकम् || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

११८ अथ नंदनाभिमानिभानुदेवताध्यानम् -

भानुं नंदननामानं भासाचारुपरिष्कृतम् ||
मृगेंद्रवाहनंपंचवक्त्रं दशभुजं भजे || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

११९ अथ विजयाभिमानिखगदेवताध्यानम् -

षण्मुखं द्वादशभुजं व्याघ्रवाहनमास्थितम् ||
व्याघ्रचर्मांबरधरंवंदे विजयसंज्ञकम् || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

१२० अथ जयाभिमानिपूषदेवताध्यानम् -

पूषणं जयनामानं वरदंभक्तसंततेः ||
शंखचक्रांकितकरद्वंद्वं हृदिसमाश्रये || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१२१ अथ मन्मथाभिमानिहिरण्यगर्भदेवताध्यानम् -

हंसवर्याधिरूढंतं वीणामंडितहस्तकम् ||
हिरण्यगर्भंवंदेहं मन्मथाख्यं ममेष्टदम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१२२ अथ दुर्मुख्यभिमानिमरीचिदेवताध्यानम् -

मरीचिंदुर्मुखाख्यानं मन्युमर्कटमास्थितम् ||
विवृत्तास्यं जगद्भीति दायकं संश्रये मुदा || १ || 

रक्तवर्णः || (शष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

१२३ अथ हेमलंब्यभिमान्यादित्यदेवताध्यानम् -

आदित्यंतेजस स्थानं हेमलं बिकृताह्वयम् ||
सप्तसप्तिसमारूढं जगतां नेत्रमाश्रये || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टंसूर्यवत् नि० ५) || १ ||

१२४ अथ वि(म)लंब्यभिमानिसवितृदेवताध्यानम् -

वि(म)लंबिसंज्ञंमनसासवितारंस्मराम्यहम्  ||
चापबाणधरंदोर्भ्यां तुरंगवरवाहनम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

प्. १४६)

१२५ अथ विकार्यभिमान्यर्क्कदेवताध्यानम् -

अर्कंविकारिनामानं कर्कशंक्रकचायुधम् ||
क्ररव्याघ्रसमारूढमेकनेत्रं नमाम्यहम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१२६ अथ शार्वर्यभिमानिभास्करदेवताध्यानम् -

भास्करंशार्वरीसंज्ञं भासापूरितदिङ्मुखम् ||
चक्रोज्ज्वलकरंवंदे भास्वद्रथसमाश्रितम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१२७ अथ प्लवाभिमान्यग्निदेवताध्यानम् -

अग्निंनमामिविततज्वालामालंतमोपहम् ||
अजारूढं चतुर्हस्तं द्विशीर्षं प्लवसंज्ञकम् || १ || 

रक्तवर्णः || (शिष्टमग्निवत् नि० ४) || १ ||

१२८ अथ शुभकृदभिमानिजातवेदोदेवताध्यानम् -

जातवेदसमीडेहं शुभकृन्नामकं सदा ||
आंदोलिकासमारूढं खड्गखेटधरं शुभम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१२९ अथ शोभकृदभिमानिसहौजोदेवताध्यानम् -

सहौजसंशोभकृतं नृणामिष्टदमाश्रये ||
शिबिकावाहनारूढं चामरद्वयपाणिकम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१३० अथ क्रोध्यभिमान्यजराप्रभुदेवताध्यानम् -

अजराप्रभुमीडेहं क्रोधीति कृतनामकम् ||
गोरथारूढमनिशं कुंतोज्ज्वलकरांबुजम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१३१ अथ विश्वावसुसंवत्सराभिमानिवैश्वानरदेवताध्यानम् -

वैश्वानरंभजे नित्यं विश्वावसु कृताह्वयम् ||
नरवाहनमारूढं खड्गखेटधरंशुभम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१३२ अथ पराभवाभिमानिनर्यापसदेवताध्यानम् -

पराभवाह्वयं वंदे नर्यापसमुदर्चिषम् ||
उत्तुंगतुरगारूढं परशूज्ज्वलपाणिकम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

प्. १४७)

१३३ अथ प्लवंगाभिमानिपङ्तिराधोदेवताध्यानम् -

पङ्तिराधसमीडेग्निं प्लवंगेति सुविश्रुतम् ||
श्वेताश्ववरमारूढं शार्ङ्गवाणधरं सदा || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१३४ अथ कीलकाभिमानिविसर्पिदेवताध्यानम् -

विसर्पिणंहुतवहं कीलकाह्वयमाश्रये ||
उत्तुंगगजमारूढं शूलोज्ज्वलकरांबुजम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१३५ अथ सौम्याभिमानिमत्स्यदेवताध्यानम् -

मत्स्यमूर्तिं हरिंवंदे शिरसासौम्यसंज्ञकम् ||
शंखचक्रोज्ज्वलकरंभक्ताभीष्टप्रदायकम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१३६ अथ साधारणाभिमानिकूर्मदेवताध्यानम् -

कूर्माकृतिमहंवंदे मंदराचलधारिणम् ||
कौमोदकीशार्ङ्गहस्तं साधारणकृता ह्वयम् || 

कांचनवर्णः || १ ||

१३७ अथ विरोधिकृद्वत्सराभिमानिवराहदेवताध्यानम् -

दंष्टारूढमहीभागं क्रोडरूपधरंहरिम् ||
वरदाभयदं वंदे विरोधिकृदिति श्रुतम् || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१३८ अथ परीधाव्यभिमानिनृसिंहदेवताध्यानम् -

नृकेसरितनुंवंदे हरिंस्तंभविदारिणं ||
प्रह्लादहर्षदातारं परीधाविकृता ह्वयम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१३९ अथ प्रमादीचाभिमानिवामनदेवताध्यानम् -

छत्रोज्ज्वलकरंवंदे हरिंवामनरूपिणम् ||
बलिप्रतापनकरंप्रमादी च कृताह्वयम् || १ || 

श्यामवर्णः दूर्वादलवत् || १ ||

१४०  अथ आनंदाभिमानिश्रीरामदेवताध्यानम् -

जगदानंदजनकं सीतावल्लभमाश्रये ||
राममानंदनामानं धृतकोदंडमार्गणम् || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

प्. १४८)

१४१ अथ राक्षसाभिमानिश्रीपरशुरामदेवताध्यानम् -

कुठारप्रोज्ज्वलकरंजटामंडलमंडितम् ||
भार्गवंराममाशासे राक्षसाभिधमंजसा || १ || 

कांचनवर्णः || १ ||

१४२ अथ नलाभिमानिबलरामदेवताध्यानम् -

सीरोद्भासिकरांभोजं नीलांबरसमावृतम् ||
बलराममहंवंदे नलाह्वयमहर्निशम् || १ || 

शुभ्रवर्णः || १ ||

१४३ अथ पिंगलाभिमानिकृष्णदेवताध्यानम् -

कृष्णं पिंगलनामानं बर्हिबर्होज्ज्वलाकृतिम् ||
नवनीतोज्ज्वलकरंनृत्यं तं हृदिसंश्रये || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१४४ अथ कालयुक्त्यभिमानिकल्किदेवताध्यानम् -

म्लेच्छावलिकृतद्वेषं कालयुक्तिकृताह्वयम् ||
आश्रयेकल्किमारूढं धनुर्बाणकरं सदा || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१४५ अथ सिद्धार्थ्यभिमानिबुद्धदेवताध्यानम् -

सिद्धार्थिकृतनामानं बुद्धाकृतिमहंभजे ||
नग्नंविरूपवपुषं स्त्रिप्रधर्षणकारणम् || १ || 

पाटलवर्णः || १ ||

१४६ अथ रौद्रिवत्सराभिमानिदुर्गादेवताध्यानम् -

दुर्गां विपत्तिधुतये रौद्रीतिकृतसंज्ञिकाम् ||
ध्यायामिदैत्यहंत्रींतां रक्तास्वादनतत्पराम् || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

१४७ अथ दुर्मत्यभिमानियातुधानदेवताध्यानम् -

यातुधानंवक्रमुखं चैकाक्षं दारुणाकृतिम् ||
ध्यायाम्यनिष्टशांत्यर्थं दुर्मतीतिकृताह्वयम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

१४८ अथ दुंदुभ्यभिमानिभैरवदेवताध्यानम् -

दुंदुभीतिकृताह्वानं समस्तरिपुभैरवम् ||
भैरवंश्च वरारूढं दिगंबरमुपाश्रये || १ || 

श्यामवर्णः || १ ||

प्. १४९)

१४९ अथ रुधिरोद्भार्यभिमानिहनूमद्देवताध्यानम् -

हनूमंतं वायुसुतं रुधिरोद्गारिसंज्ञकम् ||
समुद्रलंघनोद्युक्तं दीर्घलांगूलमाश्रये || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

१५० अथ रक्ताक्ष्यभिमानिसरस्वतीदेवताध्यानम् -

सरस्वतीं भासमानां वीणोज्ज्वलकरांबुजाम् ||
रक्तांक्षसंज्ञिकां देवीं प्रपद्येवाग्विभूतिदाम् || १ || 

श्वेतवर्णा || १ ||

१५१ अथ क्रोधनाभिमानिदाक्षायणीदेवताध्यानम् -

दाक्षायणींक्रोधनाख्यांदक्षक्रतुविभञ्जनीम् ||
शुकारूढांशूलधरांभजेभीष्टार्थसिद्धये || १ || 

कनकवर्णा || १ ||

१५२ अथ अक्षयाभिमानिलक्ष्मीदेवताध्यानम् -

प्रपद्येऽक्षयसंज्ञांतांलक्ष्मींक्षीराब्धिकन्यकाम् ||
हंसारूढामिंदुमुखींपाणिद्वयकृतांबुजाम् || १ || 

स्वर्णवर्णा || १ || ६० ||

१५३ अथ दक्षिणायनस्वरूपम् - (शैवागमे)

दक्षिणायनसंज्ञो वै श्यामोसौमंदलोचनः ||
पीतवस्त्रोवहन्कुंडं कर्णिकारदलाकृतिः || १ ||

बीजांकुरशरावार्कमनिशं नरहस्तकः ||
पूजितः सिद्धये नित्यं धनधान्यसमृद्धये || २ || 

श्यामवर्णः || १ ||

१५४ अथ उतरायणस्वरूपम् - (शैवागमे)

उत्तरायणसंज्ञोसौ शुभ्रवर्णो विशालदृक् ||
मांजिष्ठवसनोपेतः स्वर्णमुक्ताविभूषणः || १ ||

पुस्तुकंदक्षिणेहस्ते वामेचरविबिंबकम् ||
दधन्मुक्त्यैमुदे च स्यात् पूजनीयस्तु कीर्तये || २ || 

श्वेतवर्णः || १ || २ ||

१५५ अथ अयनलक्षणम् - (भट्टभास्करीयेरत्नमालायाम्)

शिशिरपूर्वमृतुत्रयमुत्तरं ह्ययनमाहुरहश्च तदामरम् ||
भवति दक्षिणमन्यदृतुत्रयं निगदितारजनी मरुतां च सा || १ || २ ||

अथ अयनयोरुपयोगमाहसत्यव्रतः - (माधवीये)

देवतारामवाप्यादि प्रतिष्ठो दङ्मुखेरवौ ||
दक्षिणाशा मुखे कुर्वन् न तत्फलमवाप्नुयात् || १ || - ||

प्. १५०)

(वैखानससंहितायाम्) 

मातृभैरववाराह नरसिंह त्रिविक्रमाः ||
महिषासुरहंत्री च स्थाप्या वै दक्षिणायने || १ || - ||

(मदनरत्नेज्योतिश्शास्त्रे) 

गृहप्रवेशस्त्रिदशप्रतिष्ठा विवाहचौलव्रतबंधपूर्वम् ||
सौम्यायने कर्मशुभं प्रदिष्टं यद्गर्हितं तत्खलु दक्षिणे स्यात् || १ ||

अथ अयनयोःकर्तव्यदानकर्मविशेषाः - (दानचिंतामणौ)

तत्र उत्तरायणेदानानि -

(स्कांदे) - 

धेनुंतिलमयीं राजन् दद्याद्यश्चोत्तरायणे ||
सर्वान्कामानवाप्नोति विंदते परमं सुखम् || १ || - ||

(विष्णुधर्मोत्तरे) - 

उत्तरेत्वयने विप्रावस्त्रदानं महाफलम् ||
तिलपूर्णमनड्वाहं दत्त्वारोगैः प्रमुच्यते || १ ||

अथ दक्षिणायनेदानकर्माणि - (भविष्योत्तरे)

सतिलैस्तंडुलैर्देवं पूजयेद् दक्षिणायने ||
घृताभिषेकं वा कुर्यान् महापुण्यफलेच्छया || १ ||

घृतपूर्णेन भांडेन स च्छिद्रेण त्वहर्निशम् ||
गव्येनाज्येन वा शंभोः प्रदद्याद्घृतकंबलम् || २ ||

सर्पिषारूपकंरम्यंकृत्वाश्रेयोभिवृद्धये ||

अथ अयनयोर्जातगुणाः - (जातकाभरणे)

शश्वत्प्रसन्नोननुसूनुकांता संतोषयुक्तोतितरांचिरायुः ||
नरस्सदात्राणपरोप्युदारोभीरुश्च सौम्यायनजातजन्मा || १ ||

अकर्मगौरः कृषिकर्म कर्त्ताचतुष्पदांयोऽतिकठोरचित्तः ||
शठोप्यसह्योननुमानवानां याम्यायने योजननं प्रपन्नः || २ ||

१५६ अथ दक्षिणायनाभिमानिसूर्यदेवतास्वरूपम् - (शैवागमे)

श्रेयसे भूयसे नित्यं दक्षिणायनमाश्रये ||
भास्वद्रथगतंसूर्यं चंद्रनक्षत्रसंवृतम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१५७ अथ उत्तरायणाभिमानिसोमदेवतास्वरूपम् - (शैवागमे)

क्लेशापनुत्तयेनित्यमुत्तरायणमाश्रये ||
दिव्यस्यंदनमारूढं सूर्यादिग्रहसंयुतम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. १५१)

अथ ऋतूनांस्वरूपाणि - (शैवागमे नृसिंहप्रासादेच)

१५८ तत्रादौ वसंतर्तुस्वरूपम् -

आद्यंवसंतमीडेहमासीनं व्याघ्रचर्मणि ||
अक्षमालोद्यतकरं पंचाक्षरपरायणम् || १ ||

पुष्पच्छत्रावृतश्श्रीमान् वसंतोभीष्टदायकः ||
बद्धपद्मासनासीनः प्राङ्खोहसिताननः || २ ||

श्वेतांगोलोहिताक्षस्तु पीतांबरसमन्वितः ||
भस्मोद्धूलितसर्वांगो वसंतोस्तुमुदेमम || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१५९ अथ ग्रीष्मर्तुस्वरूपम् -

ग्रीष्माभिधोद्वितीयस्तु धूसरोरूक्षगात्रकः ||
अक्षसूत्रार्क हस्तस्तु चंद्रशुभ्रातपत्रयुक् || १ ||

रोगसंतापनाशाय पूजनीयो विपश्चिता ||
ग्रीष्मंप्राङ्मुखमासीनं विष्टरे मुनिपूजिते || १ ||

कमंडलूज्ज्वलकरं नमामि शिरसान्वहम् || १ || 

धूम्रवर्णः || १ ||

१६० अथ वर्षर्तुस्वरूपम् -

तृतीयस्तोयदर्तुस्तु हरिद्वर्णोरुणेक्षणः ||
ताम्रवर्णशुकोपेतः नीलविद्रुमकुंडलः || १ ||

मीनमंकेदधानोयं तोयपूर्णं घटंपर्रे ||
मेघमालावृतश्चैव विद्युत्वानथदीप्तिमान् || २ ||

हरितालदलैःपूज्यो पुष्टिसंतुष्टि वृद्धये ||
शिरसाप्रणमाम्यद्यवर्षाहर्षाभिधायिकाः || १ ||

ब्रुसीनिविष्टास्सततं दक्षिणामुखमास्थिताः || 

हरिद्वर्णः || १ ||

१६१ अथ शरदृतुस्वरूपम् -

शारदर्तुश्चतुर्थस्तु चंद्रगौरस्सुलोचनः ||
कंठेमौक्तिकमालस्तु कर्णेचेंद्राश्मकुंडलः || १ ||

चंद्रबिंबं करेदक्षे वामेकुंभं सुधायुतम् ||
दधानः पूजनीयोयमायुर्वृद्ध्यैसुखाय च || २ ||

शारदोभविताह्यस्मत् प्रार्थितार्थप्रदायकः ||
ऋतुः प्रत्यङ्मुखासीनः स्फा.इकं वलयं वहन् || १ || 

चंद्रगौरवर्णः || ४ ||

१६२ अथ हेमंतर्तुस्वरूपम् -

हेमंतः पंचमोज्ञेयः कपिलश्शृंगकुंडली ||
पीतवस्त्रसमावीतस्त्रिजटः कृष्णगोधिकः || १ ||

धान्यमंजरिकादक्षे वामेपात्रं स धान्यकम् ||
पूजनीयो विभूत्यर्थं धान्यसंपद्विवृद्धये || २ ||

प्. १५२)

हेमंत-ऋतुरस्माकमुदङ्मुखमुपाश्रितः ||
शुचिर्यज्ञोपवीती च प्रसीदतु शुभप्रदः || १ || 

कपिलवर्णः || १ ||

१६३ अथ शिशिरर्तुस्वरूपम् -

शिशिराख्योथषष्ठस्तु हरित्प्रांतारुणेक्षणः ||
पीतकुंडलकर्णस्तु कंठेविद्रुममालकः || १ ||

मधूकसुप्रसूनांकः पात्रमर्कंकरांबुजे ||
वामेधान्यशरावं च धारयन्निष्टवृद्धये || २ ||

शिशिरंशिरसानौमि ऋतुमूर्ध्वमवस्थितम् ||
सूर्यबिंबादृतकरं पंचाक्षरजपोद्यतम् || १ || 

हरिद्वर्णः || १ || ६ ||

(अत्रषडृतुनिरूपणेतत्तत्स्वरूपतिरूपकांतिमश्लोकः - (शैवागमेशान्तिप्रकरणे) || - ||

तत्तदंतिमश्लोकान्यश्लोकोक्ततत्तत्प्रतिमालक्षणानि च ||

(नृसिंहप्रासादे) 

एवं च मतभेदेन प्रतिमायाः स्वरूपेभेद इतियत्र यस्याभिरुचिस्तदनुसारेणप्रतिमाकल्प्येत्याशयेन उभयोरुल्लेखः ||)

अथ वसंतादि-ऋतुषुकर्त्तव्यदानानि - (दानचिंतामणौविष्णुधर्मोत्तरे)

स्नानानुलेपनादीनां वसंते दानमिष्यते ||
यानकानां तथाग्रीष्मे छत्राणां तदनंतरम् || १ || - ||

(देवीपुराणे) - 

यः पुनर्विधिनावत्स देवीमुद्दिश्यप्रावृषि ||
विप्रेषुविप्रकन्यासु तिलादीन्त्संप्रयच्छति || १ ||

तस्यसातुष्टिमाप्नोति शीघ्रमेव तु विद्यया ||- ||

(विष्णुधर्मोत्तरे) - 

शरद्यन्नस्यधर्मज्ञ वस्त्राणामपि हैमने ||
वह्नेर्दानं नरः कृत्वा सूर्यमुद्दिश्य चोदये || १ ||

शिशिरं सततं वह्निं तर्पयित्वा तथातिलैः ||
कुल्माषं सुघृतंदत्त्वा यथाशक्त्या द्विजातिषु || २ ||

कायाग्निदीप्तिप्राकट्यं शत्रुनाशं च विंदति ||

अथ वसंतादि-ऋतुषुजातगुणाः - (जातकाभरणे)

तत्रादौ (वसंते) - 

कंदर्परूपोमतिमान्प्रतापी संगीतशास्त्रे गणिते प्रवीणः ||
शस्त्रास्त्र शीलामल चित्तवृत्तिः वसंतजातो मनुजः प्रसन्नः || १ ||

(ग्रीष्मे) - 

ऐश्वर्यविद्याधनधान्ययुक्तो वक्ताप्रलंबामलकेशपाशः ||
भोगीभवेन्नाति विचारशीलो यो ग्रीष्मकाले जननं प्रपन्नः || १ ||

(वर्षासु) - 

संग्रामधीरोमतिमान्प्रतापीतुरंगमप्रेमकरसुरूपः ||
कफानिलात्माललनाविलासी वर्षोव्यो?वैपुरुषः सहर्षः || १ ||

प्. १५३)

(शरदि) - 

अपूर्णरोषः पुरुषोनिलात्मा मानीधनीधर्मरुचिः शुचिः स्यात् ||
रणप्रियो वाहनसंयुतश्च ऋअतौ शरन्नाम्नि च जन्म यस्य || १ ||

(हेमन्ते) - 

नरेंद्रमंत्री चतुरोत्युदारो नरो भवेच्चारुगुणोपपन्नः ||
सत्कर्मधर्मानुरतो मनस्वी हेमंतजातः सततं विनीतः || १ ||

(शिशिरे) - 

मृष्टान्नपानानुरतोविनीतो गुरुप्रियः पुत्रकलत्रसौम्यः ||
सत्कर्मवेषः पुरुषः सरोषोबलादिशालीशिशिरर्तुजन्मा || १ || ६ ||

अथ षडृत्वभिमानिदेवतानांनामानि - (शैवागमे)

कामोग्निर्वरुणोगौरीसर्प ईश्वर एव च ||
एताः प्रकीर्तिताः षण्णामृतूनामधि देवताः || १ ||

अथ षडृतूनामभिमानिदेवतानांस्वरूपाणि - (शैवागमे)

१६४ तत्रादौ वसंतर्त्वभिमानिकामदेवतास्वरूपम् -

वसंतकालनेतारं कामंकाम्यप्रदायकम् ||
पुष्पबाणविनिर्भिन्न जगत्त्रयमहंभजे || १ || 

कांचनवर्णः || १ ||

१६५ अथ ग्रीष्मर्त्वभिमान्यग्निदेवतास्वरूपम् -

शुचिंग्रीष्मस्य नेतारंवह्निं मेषगतं विभूम् ||
शक्तिस्रुक्स्रुवहस्ताढ्यं देवं भक्तजन प्रियम् || १ || 

लोहितवर्णः || १ ||

१६६ अथ वर्षर्त्वभिमानिवरुणदेवतास्वरूपम् -

प्रचेतसमहंवंदे वर्षर्तोरधिदैवतम् ||
नक्रारूढं पाशपाणिं लोकानां जीवनप्रदम् || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

१६७ अथ शरदृत्वभिमानिगिरिजादेवतास्वरूपम् -

गिरिजांशंकरार्धांगीं शरत्कालाधिदेवताम् ||
वंदेलोकैकजननीं सर्वाभीष्टप्रदायिनीम् || १ || 

हरिद्वर्णा || १ ||

१६८ अथ हेमंतर्त्वभिमानिसर्पदेवतास्वरूपम् -

अहिंसर्पकुलाधीशं हेमंतस्याधि दैवतम् ||
काद्रवेयं महासत्त्वं भजेमांपातु सर्वदा || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. १५४)

१६९ अथ शिशिरर्त्वभिमानीश्वरदेवतास्वरूपम् -

शिशिरस्येश्वरं देवं महेशं वृषभध्वजम् ||
वंदेत्रिपुरहंतारं समेभीष्टं प्रयच्छतु || १ || 

श्वेतवर्णः || १ || ६ ||

अथ चांद्रमानरीत्याचैत्रादिमासस्वरूपाणि - (शैवागमे)

१७० तत्रादौ चैत्रमासस्वरूअम् -

शंखचक्रोज्ज्वलकरंकिरीटोद्भासिमस्तकम् ||
जगदानंदजनकं मधुमासमुपास्महे || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

१७१ अथ वैशाखमासस्वरूपम् -

कौमोदकीशार्ङ्गधरं मासं माधवसंज्ञकम् ||
गरुत्मद्वाहनारूढं वंदेभीष्टस्य सिद्धये || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१७२ अथ ज्येष्ठमासस्वरूपम् -

त्रिणेत्रं षड्भुजंब्रह्म सूत्रोज्ज्वलभुजांतरम् ||
वैययाघ्रवाहनारूढं शुक्लमासमुपास्महे || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१७३ अथ आषाढमासस्वरूपम् -

द्विशीर्षकं चतुर्बाहुं पन्नगेश्वर वाहनम् ||
उपास्महेशुचिंमासं भक्ताभीष्टप्रदायकम् || १ || 

अरुणवर्णः || १ ||

१७४ अथ श्रावणमासस्वरूपम् -

नभोमासंनमाम्यद्यक्लेशानामपनुत्तये ||
पंचवक्त्रं दशभुजं सारंगप्रवरस्थितम् || १ || 

हरिद्वर्णः || १ ||

१७५ अथ भाद्रपदमासस्वरूपम् -

नमाम्यहं नभस्याख्यं मासमिष्टस्य सिद्धये ||
चतुर्मुखं चाष्टभुजं हंसप्रवरसंस्थितम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१७६ अथ आश्वयुजमासस्वरूपम् -

षण्मुखंद्वादशभुजं भल्लूकवरसंस्थितम् ||
भक्ताभीष्टप्रदंनित्यमिषमासमुपास्महे || १ || 

अरुणवर्णः || १ ||

प्. १५५)

१७७ अथ कार्तिकमासस्वरूपम् -

त्रिणेत्रंचारुजटिलं चारुचंद्रार्ध शेखरम् ||
कैलाससिखरारूढमूर्जमासमुपास्महे || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१७८ अथ मार्गशीर्षमासस्वरूपम् -

वृषारूढं शूलपाणिं प्रमदापरिसेवितम् ||
नमामि शिरसादेवं सहाख्यंमासमन्वहम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

१७९ अथ पुष्यमासस्वरूपम् -

शारिकावाहनारूढं खड्गखेटकसत्करम् ||
ध्यायेहंमनसानित्यं सहस्यं मासमन्वहम् || १ || 

हरिद्वर्णः || १ ||

१८० अथ माघमासस्वरूपम् -

चंद्रहासोज्ज्वलकरं शुकप्रवरवाहनम् ||
ध्यायामिष्टकृतेनित्यं तपोमासमनन्यधीः || १ || 

हरिद्वर्णः || १ ||

१८१ अथ फाल्गुनमासस्वरूपम् -

तपस्यंमासमीडेहं कोकिलप्रवरस्थितम् ||
ब्रह्मसूत्रोज्ज्वलांसंच किरीटांकितमस्तकम् || १ || 

पाटलवर्णः || १ || १२ ||

अथ चैत्रादिमासानांवर्णाः - (विष्णुधर्मोत्तरेकारणागमे च)

चैत्रोमधुर्लोहितश्च वैशाखो माधवःसितः ||
ज्येष्ठः शुक्लः श्वेतवर्णः शुचिराषाढकोरुणः || १ ||

श्रावणस्तु हरिद्वर्णो देवता तु नभः स्मृतः ||
भाद्रोनभस्यः श्वेतः स्यादाश्वयुग्रो हितोरुणः || २ ||

ऊर्जो वै कार्त्तिकश्श्वेतो मार्गशीर्षः सहास्सितः ||
पुष्यः सहस्यो हरितः माघोपि हरितः स्मृतः || ३ ||

फाल्गुनोपि तस्याख्यो वर्णतः पाटलः स्मृतः ||
उक्तामासाधि देवाश्च वर्णैस्ते पृथिवीपते || ४ ||

अथ चैत्रादिद्वादशमासेषुतत्तन्मासकर्तव्यस्नानदानपूजोपायनादीनि - (भट्टभास्करीयेपाद्मवामनपुराणमहाभारतेषु)

तत्रादौ (चैत्रै) - 

चैत्रैमासिविचित्राणि न्ना?यनान्यासनानि च ||
विष्णोःप्रीत्यर्थमेतानि देयानिब्राह्मणोष्विति || १ ||

प्. १५६)

(वैशाखे) - 

वैशाखे विधिना स्नान देवनद्यादिके बहिः ||
हविष्यंब्रह्मचर्यं च भूशययानि यम स्थितिः || १ || 

व्रतंदानंदमोदेवि मधुसूदनपूजनम् ||
अपिजन्मसहस्रोत्थं पापंदहति दारुणम् || २ ||

(ज्येष्ठे) - 

उदकुंभांबुधेनूश्च तालवृंतं च चंदनम् ||
त्रिविक्रमस्य प्रीत्यर्थं दातव्यं ज्येष्ठमासि च || १ ||

(आषाढे) - 

उपानद्युगलंछत्रं लवणामलकानि च ||
आषाढे वामनप्रीत्यै दातव्यानीहभक्तितः || १ ||

(श्रावणे) - 

घृतं च क्षीरकुंभांश्च घृतपक्वंफलानि च ||
श्रावणेश्रीधरप्रीत्यै दातव्यानि दिनेदिने || १ ||

(भाद्रपदे) - 

मासिभाद्रपदे दद्यात् पायसं मधुसर्पिषी ||
हृषीकेशप्रीणनार्थं दर्पणं स गुडोदनम् || १ ||

(आश्वयुजे) - 

सम्यक्स्थिरांगं वृषभंदधिचाम्लरसादिकम् ||
प्रीत्यर्थं पद्मनाभस्य देयमाश्वयुजे नरैः || १ ||

(कार्तिके) - 

रजतंकनकंदीपान् मणिमुक्ताफलादिकम् ||
दामोदरस्य प्रीत्यर्थं प्रदद्यात् कार्तिके नरः || १ ||

(मार्गशीषे) - 

खरोष्ट्राश्वनरागावः शकटान्यप्यजाविकम् ||
दातव्या विष्णुसंप्रीत्यै मार्गशीर्षे नरोत्तमैः || १ ||

(पौषे) - 

पौषमासं तु कौंतेय चैकभुक्तेन यः क्षिपेत् ||
सुभगोदर्शनीयश्च यशोभागी च जायते || १ ||

(माघे) - 

माघमासि च यः स्रायान्नैरंतर्येण भारत ||
पौंडरीक फलं तस्य दिवसे दिवसे भवेत् || १ ||

(फाल्गुने) - 

फाल्गुनेब्रीहयोगावोवस्त्रं कृष्णाजिनान्वितम् ||
गोविंदप्रीणनार्थाय दातव्यं पुरुषर्षभ || १ || १२ ||

अथ माघादिद्वादशमासेषुदानानि - (दानचिंतामणौविष्णुधर्मोत्तरे)

तत्रादौ (माघे) - 

तिलप्रदानान्माघे तु याम्यं लोकं न गच्छति ||

प्. १५७)

(फाल्गुने) - 

प्रियंगुंफाल्गुने दत्त्वा प्रियो भवति भूतले ||

(चैत्रे) - 

चैत्रेचित्राणिवस्त्राणि दत्त्वासौभाग्यमश्नुते ||

(वैशाखे) - 

अपूपानां प्रदानेन वैशाखे स्वर्गमश्नुते ||

(ज्येष्ठे) - 

छत्रदानात्तथाज्येष्ठे सर्वान्कामान्त्समश्नुते ||

(आषाढे) - 

आषाढे चंदनं देयं स कर्पूरं महाफलम् ||

(श्रावणे) - 

श्रावणे वस्त्रदानेन कीर्तितं सुमहत्फलम् ||

(भाद्रपदे) - 

प्रौष्ठपद्ये तथामासि प्रदानं फाणि तस्य च ||

(आश्विने) - 

आश्विने घृतदानेन रूपवानभिजायते ||

(कार्तिके) - 

कार्तिकेदीपदानेन सर्वमौज्ज्वल्यमाप्नुयात् ||

(मार्गशीर्षे) - 

लवणंमार्गशीर्षे तु दत्त्वासौभाग्यमश्नुते ||

(पौषे) - 

पौषेकनकदानेन परां पुष्टिं तथैव च || ११ ||

अथ चैत्रादिमासेषु जातानांगुणाः - (जातकाभरणे)

तत्रादौ (चैत्रे) - 

सत्कर्मविद्याविनयोपपन्नोभोगी नरः स्यान्मधुरान्नभोक्ता ||
सत्पात्रदानानु रतश्च मंत्री चैत्रोद्भवश्चापि विचित्रमंत्रः || १ ||

(वैशाखे) - 

सुतेषणः पुष्टिगुणाधिशाली पुमान्बलीयान् द्विजदेवभक्तः ||
कामीचिरायुर्जलयानशीलस्स्यान्माधवे बांधवसौख्ययुक्तः || १ ||

(ज्येष्ठे) - 

क्षमान्वितश्चंचलचित्तवृत्तिर्विदेशवासाभिरुचिश्च तीव्रः ||
विचित्रबुद्धिः खलुदीर्घसूत्रो ज्येष्ठोद्भवश्श्रेष्ठतरोनरस्स्यात् || १ ||

(आषाढे) - 

बहुव्ययोनल्पवचोविलासः प्रमादशीलोगुरुवत्सलश्च ||
सदाग्निमांद्यश्शुभकर्मकृत्स्यादाषाढजोगाढतराभिमानः || १ ||

(श्रावणे) - 

पुत्रैश्च पौत्रैश्च कलत्रमित्रैस्सुखी च तातस्य निदेशकर्त्ता ||
लोकप्रसिद्धः कफवान्वदान्योयश्श्रावणे पुण्यगुणैः सपूर्णः || १ ||

(भाद्रपदे) - 

श्रीमान्भवेत्क्षीण कलेबरश्च दाता च कांतासुतसौख्ययुक्तः ||
सुखैश्च दुःखैर्विकृतो हि मर्त्यो धूर्तो भवेद्भाद्रपदेसुजन्मा || १ ||

(आश्वयुजे) - 

विद्वान्धनीराजकुलप्रियश्च सत्कार्यकर्ता बहुभृत्ययुक्तः ||
दातागुणज्ञो बहुपुत्रसंततिस्स्यादाश्विनेऽश्वादि समृद्धिभाजी || १ ||

प्. १५८)

(कार्तिके) - 

सत्कर्मकर्त्ता बहुवाग्विलासोधनीलसत्पंगुचितालकश्च ||
कामं स कामः क्रयविक्रयार्थ सत्कार्यकृत्कार्तिकजातजन्मा || १ ||

(मार्गशीर्से) - 

सुतीर्थयात्रानिरतः सुशीलः कलाकलापे कुशलो विलासी ||
परोपकर्त्ता धृतसाधुमार्गो मार्गोद्भवो वै विभवैस्समेतः || १ ||

(पुष्ये) - 

परोपकारी पितृवित्तहीनः कष्टार्जितार्थ व्ययकृद्विधिज्ञः ||
सुगुप्तमंत्रः कृतशास्त्रयुक्तः पौषेविशेषी पुरुषः कलावान् || १ ||

(माघे) - 

सन्मंत्रविद्वैदिकसाधुयोगो योगोक्तविद्याभ्यसनानु युक्तः ||
बुद्धेर्विशेषाद्विजितारिसंघो माघोद्भवस्स्यादनघो मनुष्यः || १ ||

(फाल्गुने) - 

परोपकारी कुशलीदयालुर्बलान्वितः कोमलकायशाली ||
विलासिनीकेलिविधानशीलोयः फाल्गुनेफल्गुवचो विलासः || १ || १२ ||

१८२ अथ चैत्रादिमासाभिमानिदेवतानांध्यानम् - (शारदातिलके)

आमार्गशीर्षमूर्जातंकेशवाद्या हि देवताः ||
पूजाःक्रमेणमासेषुसर्वसंपत्समृद्धये || १ ||

(एषांलक्षणानिकेशवादि चतुर्विशतिमूर्तिवत् नि० २) || १२ ||

अथ मेषादिमीनपर्यतंद्वादशसंक्रांतीनांस्वरूपाणि - (ज्योतिषार्णवे)

१८३ तत्रादौ मेषसंक्रांतिस्वरूपम् -

जटिलावह्नि रूपा च त्र्यक्षाशार्दूल वाहना ||
कपालाभयहस्तास्यादेकवक्त्राकरालिका || १ ||

अस्मन्मुदेसदाभूयान्मेषसंक्रांतिरादिमा || 

रक्तवर्णा || १ ||

१८४ अथ वृषभसंक्रांतिस्वरूपम् -

एकवक्त्राद्विहस्ता च त्रिणेत्रा सिंहवाहना ||
श्वेतवर्णा महाघोरा कपालाभयसंयुता || १ ||

द्वितीयावृषसंक्रांतिस्सदाभूयान्मुदेमम || 

श्वेतवर्णा || १ ||

१८५ अथ मिथुनसंक्तांतिस्वरूपम् -

विरूपाक्षीहरिद्वर्णा त्रिणेत्रासूकरस्थिता ||
अभयं च कपालं च दधानैकमुखीशुभा || १ ||

प्. १५९)

मुथुनाख्या तु संक्तांतिरिष्टसिध्यैसदास्तुवः || 

हरिद्वर्णा || १ |

१८६ अथ कर्काटकसंक्रांतिस्वरूपम् -

महोदरीचैकवक्त्राकटकाख्याशुनिस्थिता ||
पाटलांगी द्विहस्ता च कपालाभयधारिणी || १ || 

पाटलवर्णा || १ ||

१८७ अथ सिह्मसंक्रांतिस्वरूपम् -

कपालचामरकरारक्ता गर्दभसंस्थिता ||
जिह्मिकासिंहसंक्रांतिरेकवक्त्रा प्रसीदतु || १ || 

रक्तवर्णा || १ ||

१८८ अथ कन्यासंक्रांतिस्वरूपम् -

कृष्णाननारक्तदेहा त्रिणेत्रागजसंस्थिता ||
सिंहिकानामविज्ञेया कपालाभयशोभिता || १ ||

कन्यासंक्रांतिरित्युक्ता पितृप्रीतिकराशुभा ||

मुखेकृष्णवर्णा || देहेरक्तवर्णा || १ ||

१८९ अथ तुलासंक्रांतिस्वरूपम् -

एडाननानीलवर्णा कुक्कुटस्था तुलाभिधा ||
मंदात्रिणेत्रसहिता कपालाभयधारिणी || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

१९० अथ वृश्चिकसंक्रांतिस्वरूपम् -

अजारूढानीलवर्णा त्रिणेत्राह्लादिनीमता ||
कपालशक्तिहस्ता च संक्रांतिर्वृश्चिकाभिधा || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

१९१ अथ धनुस्संक्रांतिस्वरूपम् -

महिषस्था त्रिणेत्रा च चित्रवर्णोज्ज्वलाभिधा ||
कपालाभयहस्ता च धनुस्सक्रांतिरुच्यते || १ || 

चित्रवर्णा || १ ||

१९२ अथ मकरसंक्रांतिस्वरूपम् -

जपाकुसुमवर्णा च त्रिणेत्रा दंष्ट्रिकानना ||
कपालवज्रहस्ता च राक्षसी चोष्ट्रवाहना || १ ||

भूयान्मकरसंक्रांतिरभिष्ठफलदायिनी || 

रक्तवर्णा || १ ||

प्. १६०)

१९३ अथ कुंभसंक्रांतिस्वरूपम् -

भंजिकातुरगारूढा निलवर्णामहोदरी ||
कपालाभयहस्ता च कुंभसंक्रांतिरीरिता || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

१९४ अथ मीनसंक्रांतिस्वरूपम् -

भल्लुकवरमारूढावक्रानाम्नी त्रिलोचना ||
मीनाख्यारुणवर्णास्यात् कपालाभयसंयुता || १ || 

अरुणवर्णा || १ || १२ ||

अथ द्वादशसंक्रांतिनामानि - (ज्योतिषार्णवे)

कराली च महाघोरा विरूपाक्षी महोदरी ||
जिंहिकासिह्मिकामंदाह्लादिनी चोज्ज्वलामता || १ ||

राक्षसीभंजिकावक्रा चेति संक्रांतयः क्रमात् || १२ ||

अथ द्वादशसंक्रांतिवाहनानि - (ज्योतिषार्णवे)

व्याघ्रसिंहवराहाश्च शुनकोगर्दभोगजः ||
कुक्कुटाजौ च महिसश्चोष्ट्रोश्वो ऋक्ष एव च || १ ||

एतानिवाहनानिस्युः संक्रांती नामजादितः || १२ ||

अथ संक्रांतिषुदानान्याहविश्वामित्रः - (भट्टभास्करीये)

मेषसंक्रमणेभानोर्मेषदानं महाफलम् ||
वृषसंक्रमणेदानं गवांप्रोक्तं तथैव च || १ ||

वस्त्रान्नपानयानानि मिथुने विहितानि तु ||
घृतधेनुप्रदानं तु कर्कटे परिशस्यते || २ ||

ससुवर्णं पात्रदानं सिंहे च विहितं सदा ||
कन्याप्रवेशे वस्त्राणां सुरभीणां तथैव च || ३ ||

तुलाप्रवेशे धान्यानां बीजानामेव चोत्तमम् ||
कीटप्रवेशे वस्त्राणां वेश्मनांदानमेव च || ४ ||

धनुःप्रवेशे वस्त्राणां यानानां च महाफलम् ||
मृगप्रवेशेदारूणां दानमग्नेस्तथैव च || ५ ||

कुंभप्रवेशे दानं तु गोभ्यस्तृणजलस्य च ||
मीनप्रवेशे ह्यम्लानमाल्यानामपि चोत्तमम् || ६ ||

अथ द्वादशमासाभिमानिद्वादशादित्यानांनामानि - (शैवागमे)

धातार्यमाचमित्रश्चाप्यरुणश्चंद्र एव च ||
विवस्वत्त्वष्टृविष्ण्वंशुभगपूषण एव च || १ ||

पर्जन्यश्च द्वादशैते संक्रांतीनां हि देवताः || १२ ||

प्. १६१)

अथ द्वादशमासाभिमानिद्वादशादित्यदेवताध्यानम् - (शैवागमे - श्लोकैः)

(वाक्यैःश्रीविष्णुभागवते - रश्मयस्तु कूर्मपूराणे)

१९४ तत्रादौ धातृसूर्यध्यानम् -

धाताकृतस्थलीहेतिर्वासुकीरथकृन्मुने ||
पुलस्त्यस्तुंबुरुरीतिमधुमासंनयंत्यमी || १ ||

धाताशुभस्य मे दाता भूयोभूयोपि भूयसः ||
रश्मिजालसमाश्लष्टस्तमस्तोमविनाशनः || २ ||

मेषेमासिधातासूर्यः || 

अप्सराःकृतस्थली || गंधर्वस्तुंबरुः || पुलस्त्य-ऋषिः || पाशस्थानीयो वासुकिः || रथकृदाख्योवर्धकिः || हेतिर्नामाराक्षसः || रश्मयोष्टसहस्राणि || रक्तवर्णः || १ ||

१९५ अथ अयमसूर्यध्यानम् -

अर्यमापुलहोथोर्जः प्रहेतिः पुंजिकस्थली ||
नारदः कच्छनीरश्च नयंत्येतेस्ममाधवम् || १ ||

मेरुशृंगांतरचरः कमलाकरबांधवः ||
अर्यमास्तु सदाभूत्यै भूयस्यै प्रणतस्य मे || २ ||

वृषभेमासि अर्यमासूर्यः || पुलह-ऋषिः || अप्सराः पुंजिकस्थली || नारदाख्योगंधर्वः | कच्छनीराख्योनागः || ऊर्जाख्योवर्धकिः || प्रहेतीराक्षसः || रश्मयोदशसहस्राणि || पीतवर्णः || १ ||

१९६ अथ मित्रसूर्यध्यानम् -

मित्रोत्रिःपौरुषेयोथतक्षकोमेनकाहहा ||
रथस्वन इतिह्येते शुक्लमासंनयंत्यमी || १ ||

निशानिवारणपटुरुदयाद्रिकृताश्रयः ||
मित्रोस्तु मम मोदायतमस्तोमविनाशनः || २ ||

मिथुनमासिमित्रस्सूर्यः || अत्रिर्-ऋषिः || मेनकाप्सराः || हाहागंधर्वः || तक्षकोनागः || रथस्वनाख्योवर्धकिः || पौरुषेयोराक्षसः || रश्मयस्सप्तसहस्राणि || अरुणवर्णः || १ ||

१९७ अथ अरुणसूर्यध्यानम् -

वसिष्ठोह्यरुणोरंभासहजन्यस्तथाहुहूः ||
शुकश्चित्रस्वनश्चैव शुचिमासंनयंत्यमी || १ ||

सूर्यस्स्यंदनमारूढ अर्चिर्मालीप्रतापवान् ||
कालभूतः कामरूपो ह्यरुणस्सेव्यते मया || २ ||

प्. १६२)

कर्ककेमासि अरुणस्सूर्यः || वसिष्ठ-ऋषिः || रंभाऽप्सराः || हूहूर्गंधर्वः || शुकाख्योनागः || चित्रस्वनोवर्धकिः || सहजन्योराक्षसः || रश्मयःपंचसहस्राणि || श्यामवर्णः || १ ||

१९८ अथ इंद्रसूर्यध्यानम् -

इंद्रोविश्वावसुश्श्रोता चेलापुत्रस्तथांगिराः ||
प्रम्लोचाराक्षसश्शर्यो नभोमासंनयंत्यमी || १ ||

सहस्ररश्मिसंवीतमिंद्रंवरदमाश्रये ||
शिरसाप्रणमाम्यद्यश्रेयोवृद्धिप्रदायकम् || २ ||

सिंहेमासि इंद्रस्सूर्यः || अंगिरा ऋषिः || विश्वावसूर्गंधर्वः || प्रम्लोचाऽप्सराः || इलापुत्रोनागः || श्रोत्राख्योवर्धकिः || शर्याख्योराक्षसः || रश्मयस्सप्तसहस्राणि || श्वेतवर्णः || १ ||

१९९ अथ विवस्वत्सूर्यध्यानम् -

विवस्वानुग्रसेनश्च व्याघ्र आसारणोभृगुः ||
अनुम्लोचाश्शंखपालोनभस्याख्यंनयंत्यमी || १ ||

जगन्निर्माणकर्त्तारं सर्वदिग्व्याप्ततेजसम् ||
नभोग्रहमहादीपं विवस्वंतं नमाम्यहम् || २ ||

कन्यामासिविवस्वान्सूर्यः || भृगुर्-ऋषिः || अनुम्लोचाप्सराः || उग्रसेनोगंधर्वः || शंखपालोनागः || आसारणोवर्धकिः || व्याघ्रोराक्षसः || रश्मयोदशसहस्राणि || बभ्रुवर्णः || १ ||

२०० अथ त्वष्टृसूर्यध्यानम् -

त्वष्टा-ऋचीकोरक्षश्च कंबलाख्यस्तिलोत्तमा ||
ब्रह्मरातोथशतजिद्धृतराष्ट्र इषंभरा || १ ||

त्वष्टाशुभायमेभूयाच्छिष्टाबलि निषेवितः ||
नानाशिल्पकरोनाना धातुरूपः प्रभाकरः || २ ||

तुलामासित्वष्टासूर्यः || ब्रह्मरात-ऋषिः || तिलोत्तमाऽप्सराः || धृतराष्ट्रोगंधर्वः || कंबलाख्योनागः || शतजिन्नामावर्धकिः || ऋचीकाख्योराक्षसः || रश्मयोष्टसहस्राणि || चित्रवर्णः || १ ||

२०१ अथ विष्णुसूर्यध्यानम् -

विष्णुरश्वतरोरंभासूर्यवर्चाश्च सत्यजित् ||
विश्वामित्रो महाप्रेत ऊर्जमासंनयंत्यमी || १ ||

भानुमंडलमध्यस्थं वेदत्रयनिषेवितम् ||
गायत्रिप्रतिपाद्यंतं विष्णुंभक्त्या नमाम्यहम् || २ ||

प्. १६३)

वृश्चिकेमासिविष्णुस्सूर्यः || विश्वामित्र ऋषिः || रंभाऽप्सराः || सूर्यवर्चागंधर्वः || सत्यजिन्नामावर्धकिः || अश्वतरोनागः || महाप्रेतोराक्षसः || रश्मयः षट्सहस्राणि || अरुणवर्णः || १ ||

२०२ अथ अंशुसूर्यध्यानम् -

अथांशुल्काश्यपस्तार्क्ष्य-ऋतसेनस्तथोर्वशी ||
विद्युछत्रुर्महाशंखस्सहोमासंनयंत्यमी || १ ||

सदाविद्रावणरतोजगन्मंगलदीपकः ||
मुनींद्रनिवहस्तुत्योभूतिदोंशुर्भवेन्मम || २ ||

धनुर्मासि अंशुस्सूर्यः || काश्यप ऋषिः || उर्वश्यप्सराः || ऋतसेनोगंधर्वः || महाशंखोनागः || तार्क्ष्योवर्धकिः || विद्युच्छत्रूराक्षसः || रश्मयोनवसहस्राणि || हरिद्वर्णः || १ ||

२०३ अथ भगसूर्यध्यानम् -

भगस्स्फूर्जोरिष्टनेमिरूर्ण आयुश्च पंचमः ||
कर्कोटकः पूर्वचित्तिः पौषमासंनयंत्यमी || १ ||

तिथिमास-ऋतूनां च वत्सरायनयोरपि ||
घटिकानां च यः कर्ताभगोभाग्यप्रदोस्तुमे || २ ||

मकरेमासिभगस्सूर्यः || अरिष्टनेमिर्-ऋषिः || पूर्वचित्तिरप्सराः || ऊर्णोगंधर्वः || कर्कोटकोनागः || आयुर्वर्धकिः || स्फूर्जोराक्षसः || रश्मय एकादशसहस्राणि || रक्तवर्णः || १ ||

२०४ अथ पूषसूर्यध्यानम् -

पूषाधनंजयोधातासुषेणस्सुरुचिस्तथा ||
घृताचीगौतमश्चेति तपोमासंनयंत्यमी || १ ||

पूषातोषायमेभूयात्सर्वपापापनोदनात् ||
सहस्रकरसंवीतस्समस्ता शांतरांतरः || २ ||

कुंभेमासिपुषासूर्यः || गौतम ऋषिः || घृताच्यप्सराः || सुरुचिर्गंधर्वः || धनंजयोनागः || सुषेणोवर्धकिः || धाताराक्षसः || रश्मयष्षट्सहस्राणि || अलक्तकवर्णः || १ ||

२०५ अथ पर्जन्यसूर्यध्यानम् -

क्रतुर्वर्चाभरद्वाजः पर्जन्यस्सेनजित्तथा ||
विश्वश्चैरावतश्चैव तपस्याख्यंनयंत्यमी || १ ||

प्रपंचंप्रतपन्भूयो वृष्टिभिर्मादयन्पुनः ||
जगदानंदजनकः पर्जन्यः पूज्यते मया || २ ||

प्. १६४)

मीनेमासिपर्जन्यस्सूर्यः || भरद्वाज ऋषिः || वर्चागंधर्वः || ऐरावतोनागः || सेनजिद्वर्धकिः || विश्वोराक्षसः || रश्मयोनवसहस्राणि || अरुणवर्णः || १ ||

अथ एतेषां द्वादशादित्यानां रथाश्वाः - (विष्णुपुराणे)

हरिद्वर्णाः || छंदोनामानः || सप्तसंख्याकाः || तेषांपुरोगंता सप्तिनामा प्रधानः एकः अश्वश्च वर्तते ||

अत्रद्वादशादित्यानांनामानिद्वादशमासप्रवर्तकत्वं च - (विष्णुपुराणे)

(अन्यत्रव्यत्यासेनोक्तिस्तुकल्पभेदपरेतिज्ञेयम्)

२०६ अथ एतेषांद्वादशादित्यानांलक्षणानि - (पद्मपुराणे)

मार्तंडं द्विभुजं रक्तं रक्तांबरधरं स्थितम् ||
पृष्ठभागेशिरश्चक्रं स्थानेविमलमंडलम् || १ ||

बिभ्राणं कमलद्वंद्वं हस्ताभ्यां च किरीटिनम् ||
उरःप्रदेशे विमलंस्यमंतकमहामणिम् || २ ||

समाश्वमेकचक्रं च भावयेरथमास्थितम् || १ ||

अथ एतेषांवर्णाः - (पद्मपूराणे)

रक्तःपितोरुणःश्यामः श्वेतोबभ्रुश्च कर्बुरः ||
अरुणोहरितश्चैव शोणःकांतनिभोरुणः || १ ||

आदित्यानामिमेवर्णा द्वादशानां क्रमात् स्मृताः ||

२०७ अथ अधिमासक्षयमासयोर्लक्षणे - (शिरोमणौ)

असंक्रांतिमासोधिमासः स्फुटंस्याद्द्विसंक्रांतिमासः क्षयाख्यः कदाचित् ||
क्षयः कार्तिकाअदि त्रयेनान्यथा स्यात् तदावर्षमध्येधिमासद्वयं च || १ ||

(अधिमासस्यापिनिजमासदेवतैव देवता ) (तत्स्वरूपमपिनिजमासस्वरूपवत् ६ नि०) ||

अथाधिकमासेकर्तव्यदानानि - (ब्रह्मवैवर्ते)

अधिमासे तु संप्राप्ते त्रयस्त्रिंशदपूपकम् ||
सगुडाज्यफलंदद्यात् कांस्यपात्रप्रतिष्ठितम् || १ ||

जनार्दनस्य प्रीत्यर्थं तन्मूर्तिं च हिरण्मयीम् ||

प्. १६५)

२०८ अथ मकरसंक्रांतिस्वरूपम् - (ज्योतिषरत्नाकरे)

द्विमुखं कृष्णवर्णं च चतुर्बाहुं त्रिलोचनम् ||
सप्तहस्तं त्रिपादं च द्विशीर्षं चोर्ध्वदृष्टिकम् || १ ||

सप्तायुधधरंदक्षे मुसलं चासिबाणकौ ||
गदांवामे च बिभ्राणं खेटंपात्रं शरासनम् || २ ||

प्रख्यातं क्रूररूपंतन् मकरक्रांति लक्षणम् || 

कृष्णवर्णः || १ ||

अथ वारभेदेनसप्तविधमकरसंक्रान्तीनांस्वरूपाणि - (ज्योतिषार्णवे) (सर्वाःकृष्णवर्णाः)

२०९ तत्रादौ भानुवारेघोरानाम्नीसंक्रान्तेःस्वरूअप्म् -

मकरक्रांतिरर्के तु घोरानाम्नी तु सिंहगा ||
वीणासिजीर्णशूर्पाअणि सितपद्मं शरासनम् || १ ||

तुलादंडमहींद्रं च दधाना सप्तभिः करैः || १ ||

२१० अथ सोमवारेध्वांक्षीसंक्रान्तेःस्वरूपम् -

इंदुवारे तु संक्रांतिर्ध्वांक्षी शार्दूल वाहना ||
असिंशुर्पंसितांभोजं तुलादंडंशरासनम् || १ ||

सर्पंचक्रकचं चैव बिभ्राणा वरदास्तुमे || १ ||

२११ अथ मंगलवारेमहोदरीसंक्रान्तेःस्वरूपम् -

कुजवारेतथाक्रांतिर्वराहवरवाहना ||
महोदरीति विख्याता जीर्णशूर्पं सितांबुजम् || १ ||

तुलादंडं चापसर्पौ क्रकचंक्षुरिकां तथा ||
बिभ्राणा वरदाभूयात् सर्वदारिष्टशांतये || २ || १ ||

२१२ अथ बुधवारेमंदाकिनीसंक्रान्तेःस्वरूपम् -

मंदाकिनीसौम्यवारे खरप्रवरसंस्थिता ||
सितपद्मशरासे च तुलादंडंफणींद्रकम् || १ ||

क्रकचक्षुरिकाबाणान् बिभ्राणा शुभदा सदा || १ ||

२१३ अथ गुरुवारेमंदासंक्रान्तेःस्वरूपम् -

सुरेज्यवारे मंदाख्या गजप्रवरगा शुभा ||
शरासनतुलादंडौ नागेंद्रं क्रकचं शरान् || १ ||

क्षुरिकांभिंडिवालं च दधानाबाहुभिर्मुदा || १ ||

प्. १६६)

२१४ अथ शुक्रवारेमिश्रिकासंक्रान्तेःस्वरूपम् -

असुरेंद्रगुरोर्वारे मिश्रिकामहिषासना ||
तुलादंडमहींद्रं च क्रकचं क्षुरिकां तथा || १ ||

विशिखंभिंडिवालं च कुंतंचापि बिभर्त्यसौ || १ ||

२१५ अथ शनिवारेराक्षसीसंक्रान्तेःस्वरूपम् -

भानुपुत्रस्यवारे तु राक्षसीतुरगस्थिता ||
जिह्मगक्रकचौ चापि क्षुरिकां बाणमेव च || १ ||

भिंडिवालं च कुंतं च भुशुंडीं बिभ्रती करैः || १ ||

२१६ अथ संक्रांतिसामान्यलक्षणम् - (ज्योतिषसंग्रहे)

अष्टबाहुश्चतुर्वक्त्रा ह्यष्टकर्णाष्ट लोचना ||
षष्टियोजनविस्तीर्णा शतयोजनमुन्नता || २ ||

सप्तायुधकरापूज्या प्रलंबोष्ठी त्रिपादिका ||
ऊर्ध्वकेशी विरूपाक्षी संक्रांतिः पुरुषा कृतिः || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

अथ करणप्रवेशभेदाद्विशेषेणासामेकादशस्वरूपाणि - (ज्योतिषसंग्रहे)

२१७ तत्रादौ बवकरणेप्रविष्टसंक्रान्तेःस्वरूपम् -

सिंहोपविष्टश्च भुशुंडि धारीपुन्नाग शुक्लांबरविद्रुमाणि ||
कस्तूरिकां चैव सुहेमपात्रमन्नं च भुङ्क्ते हि बवेविवस्वान् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

२१८ अथ बालवकरणेप्रविष्टसंक्रान्तेःस्वरूपम् -

व्याघ्रोपविष्तोरुणवस्त्रजाती प्रसूनमुक्ताफल चंदनानि ||
कांस्यं च पात्रं सहभिंडिवालंधत्ते रविः पायसभुक् च बालवे || १ || 

नीलवरणः || १ ||

२१९ अथ कौलवकरणप्रविष्टसंक्रान्तेःस्वरूपम्

स्थित्वावराहेबकुलानिधृत्वाचित्रांबरः कुंदुमभृत्सहासिः ||
भक्ष्यौदनोराजितभूषणश्चसताम्रपात्रःखलुकौलवेर्कः || १ || नीलवरणः || १ ||

२२० अथ तैतिलप्रविष्टसंक्रान्तेःस्वरूपम्

जंबूंकरेदंडधरश्चमल्लिकाप्रसूनगोरोचनपीतवस्त्रः ||
धत्तेद्ययःपात्रम्पूपभोजनोमाणिस्यभुषामपितैलेर्कः || १ || नीलवर्णः || 

प्. १६७)

२२१ अथ गरेप्रविष्टसंक्रान्तेःस्वरूपम् -

गर्जोपविष्टस्सधनुस्सलाक्षो गोमेधिकालं करणः पयः पिबन् ||
नीलानि वस्त्राणि च सीसपात्रं जपाप्रसूनानिगरेदधाति || १ || 

नीलवर्णः ||१ ||

२२२ अथ वणिक्पर्विष्टसंकान्तेःस्वरूपम् -

वणिग्गतोयं महिषोपविष्टस्सकंबलस्थोऽमरचंदने च ||
नीलोत्पलंनीलमणीं च धत्तेदध्यन्नभोक्तात्रपुपात्रधारी || १ || 

नीलवर्णः ||१ ||

२२३ अथ भद्राप्रविष्टसंक्रांतेःस्वरूपम् -

भद्रेनिकुंतस्तुरगोपविष्टश्चर्मांबरोमाधविका प्रसूनम् ||
धत्तेहरिद्रावपिकांस्यपात्रं चित्रान्नभुक्स्वर्णविभूषणोर्कः || १ || 

नीलवर्णः ||१ ||

२२४ अथ शकुनिप्रविष्टसंक्रांतेःस्वरूपम् -

शुनिस्थितःपाशधरश्च कंथासिंदूरताम्रांबरगंधपात्रः ||
स चंपकः पीशि?दिशिप्रयातोगुडाशनः शाकुनिकोरविस्स्यात् || १ || 

नीलवर्णः ||१ ||

२२५ अथ चतुष्पात्प्रविष्टसंक्रांतेःस्वरूअपम् -

पर्णांबरःपाटलदामदारुपात्रंदधानः कुशभूषणानि ||
धत्ते च मेषेनुगतः सुनिद्रश्चतुष्पदे मध्वशनोरविस्तु || १ || 

नीलवर्णः ||१ ||

२२६ अथ नागप्रविष्टसंक्रांतेःस्वरूपम् -

वृषस्थितोवल्कलवस्त्रधारी मृत्पात्रशस्त्रेत्रपुभूषणानि ||
कुंडानिविभ्रच्चसपूति गंधं भुंक्ते धृतं नागवसंज्ञकेर्कः || १ || 

नीलवर्णः ||१ ||

२२७ अथ किंस्तुघ्नप्रविष्टसंक्रांतेःस्वरूपम् -

कुक्कुटस्थ इषभृच्चकंचुकीकेतकीकुसुमरक्तगंधकः ||
शर्कराभुगथताम्रभूषणो वेणुपात्रभृदथांत्यसंज्ञके || १ || 

नीलवर्णः ||१ ||

२२८ अथ शुक्लपक्षस्यस्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

शुक्लपक्षोनरःशुक्लो जटामकुटसंयुतः ||
शोणवस्त्रोजटालाक्षो विशालतिलकांचितः || १ ||

सूर्यं दक्षेदधानोयं वामेचंद्रस्य बिंबकम् || २ ||

पूजनीयो महाभक्त्या प्रतिपक्षंसितेऽसिते || २ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. १६८)

२२९ अथ कृष्णपक्षस्यस्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

श्यामाभःकृष्णपक्षस्तु सितशोणांबरो बली ||
सूयबिंबं करेबिभ्रद्वामे सारसमव्ययम् || १ || 

पूजनीयोबलाप्त्यर्थं प्रतिमासं तु भेदतः || 

कृष्णवर्णः || १ ||

अथ शुक्लकृष्णपक्षयोःकर्तव्यदानानि - (दानचिंतामणौ विष्णुधर्मोत्तरे)

पुष्पाणां च सितेपक्षे दानंलक्ष्मी करं स्मृतम् ||
फलानां च तथादानं कृष्णपक्षे महाफलम् || १ ||

अथ शुक्लकृष्णपक्षयोःजातगुणाः - (जातकाभरणे)

चंचच्चिरायुस्सुतरांसु शीलश्श्रीपुत्रवान्कोमलकायकांतिः ||
सदासदानंदविनीतकालश्चेज्जन्मकालस्तु वलक्षपक्षे || १ ||

प्रलापशीलो विबलश्च लोलः कविप्रियस्स्वीयकुलोद्धतश्च ||
मनोभवाधिक्ययुतोनितांतं सितेतरेयस्य नरस्य जन्म || २ ||

२३० अथ शुक्लपक्षाभिमानिचंद्रस्यस्वरूअपम् - (शैवागमे)

दिनेदिने च गीर्वाणैर्वह्नींद्रयमपूर्वकैः ||
आपूर्यमाणपक्षायनमश्श्वेतवपुष्मते || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

२३१ अथ कृष्णपक्षाभिमानिचंद्रस्यस्वरूपम् - (शैवागमे)

दिनेदिनेदेवगणान्पुष्णतेऽमृतधारया ||
असिताय नमस्तेस्तु पितृप्रीतिकरायवै || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

अथ शुक्लपक्षकृष्णपक्षविभेदेनत्रिंशत्संख्याकतिथीनां स्वरूपाणि (नृसिंहप्रासादे)

२३२ तत्रादौ तिथीनांनामानि - (शैवागमे)

दिनानिवक्ष्येप्रतिपद्द्वितीयाथतृतीयका ||
चतुर्थीपंचमीषष्ठीसप्तमी चाष्टमीतथा || १ ||

नवमी च दशम्येकादशीद्वादशिका तथा ||
त्रयोदशीचतुर्दश्यौ पूर्णिमाश्शुक्लपक्षगाः || २ ||

कृष्णेचतुर्दशतथादर्शः पंचदशोमतः ||
उभाभ्यामपि पक्षाभ्यां मासस्त्रिंशद्दिनात्मकः || ३ ||

प्. १६९)

२३३ तत्रादौ शुक्लप्रतिपत्स्वरूपम्

तिथयो हि प्रवक्ष्यंते प्रतिपद्द्विभुजारुणा ||
मेषगाशक्तिपात्रासा श्वेतपक्षादिमामता || १ || 

अरुणवर्णा || १ ||

२३४ अथ शुक्लद्वितीयास्वरूपम् -

द्वितीयाहंसगाशुभ्राशुभ्रपुस्तकधारिणी || शुभ्रवर्णा || १ ||

२३५ अथ शुक्लतृतीयास्वरूपम् -

तृतीयावृषगागौराशूलपात्रकरामता || गौरवर्णा || १ ||

२३६ अथ शुक्लचतुर्थीस्वरूपम् -

नीलोत्पलदलाभासा चतुर्थीकनकस्थिता ||
परशुंबिभ्रतीपात्रं पितवस्त्राभिसंयुता || १ || 

नीलोत्पलवर्णा || १ ||

२३७ अथ शुक्लपंचमीस्वरूपम् -

पंकजस्थाप्रवालाभा कंठमस्तकभूषणा ||
शंखंमुद्रां तथापात्रं बिभ्राणा पंचमी मता || १ || 

प्रवालवर्णा || १ ||

२३८ अथ शुक्लषष्ठीस्वरूपम् -

मयूरगारुणाषष्ठीपात्रकुक्कुटधारिणी || 

अरुणवर्णा || १ ||

२३९ अथ शुक्लसप्तमीस्वरूपम् -

मेघवर्णाब्रह्मपात्रासिंहस्थासप्तमीमता || 

मेघवर्णा || १ ||

२४० अथ शुक्लाष्टमीस्वरूपम् -

घंटापात्रधरागोष्ठा गोक्षीरधवलाष्टमी || 

क्षीरवर्णा || १ ||

२४१ अथ शुक्लनवमीस्वरूपम् -

नव्मीसिंहगाशुभ्रापाशपात्रधरामता || 

श्वेतवर्णा || १ ||

२४२ अथ शुक्लदशमीस्वरूपम् -

कृष्णवर्णालुलायस्था दशमीदंडधारिणी || 

कृष्णवर्णा || १ ||

प्. १७०)

२४३ अथ शुक्लकादशीस्वरूपम् -

एकादशीमृगारूढा तुलाकर्तरिसंयुता ||
सिताननारुणाक्षीस्यदिंद्रनीलसमद्युतिः || १ || 

चित्रवर्णा || १ ||

२४४ अथ शुक्लद्वादशीस्वरूपम् -

द्वादशीगरुडारूढ मेघवर्णारिपात्रिणी || 

मेघवर्णा || १ ||

२४५ अथ शुक्लत्रयोदशीस्वरूपम् -

चापबाणधरागौरा मकरस्था त्रयोदशी || 

गौरवर्णा || १ ||

२४६ अथ शुक्लचतुर्दशीस्वरूपम् -

अब्जस्थापाटलाभासा फलपात्रकरामता ||
नीलकंठाचेंद्रगोपनयना च चतुर्दशी || १ || 

पाटलवर्णा || १ ||

२४७ अथ शुक्लपूर्णिमास्वरूपम् -

शशगापूर्णिमाशुभ्रा मौक्तिकाभरणान्विता ||
सुधापूर्.णं घटंधत्ते वामे दक्षेपि धानकम् || १ || 

श्वेतवर्णा || १ || १५ ||

२४८ तत्रादौ कृष्णप्रतिपत्स्वरूपम् -

धूसराकृष्णपक्षद्या सारसस्था चतुर्मुखा ||
अस्त्रंपात्रं स्रुवंचापं करैर्धत्ते चतुर्भुजा || १ || 

धूम्रवर्णा || १ ||

२४९ अथ कृष्णद्वितीयास्वरूपम् -

द्वितीयाकुमुदाभासा वृषस्था साक्षकुंडिका || 

श्वेतवर्णा || १ ||

२५० अथ कृष्णतृतीयास्वरूपम् -

तृतीयातार्क्ष्यगानीला शंखपात्रधरा स्मृता || 

नीलवर्णा || १ ||

२५१ अथ कृष्णचतुर्थीस्वरूपम् -

चतुर्थीकज्जलाभासा महिषस्था चतुर्भुजा ||
धत्तेक्षमालिकांदंडं पाशंपात्रं च दक्षिणे || १ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

२५२ अथ कृष्णपंचमीस्वरूपम् -

ग्राहस्थाचंद्रिकागौरा पंचमी साक्षकुम्डिका || 

श्वेतवर्णा || १ ||

प्. १७१)

२५३ अथ कृष्णषष्ठीस्वरूपम् -

त्र्यक्षामयूरगा रक्ताशक्तिकुक्कुटधारिणी ||
एकास्या द्विभुजाषष्ठी रक्तवस्त्रोपशोभिता || १ ||

नीलकुंडलकावश्या जटाखंडेंदुभूषिता || 

रक्तवर्णा || १ ||

२५४ अथ कृष्णसप्तमीस्वरूपम् -

इभस्थासप्तमीगौरा द्विभुजावज्रयंत्रिणी || 

गौरवर्णा || १ ||

२५५ अथ कृष्णाष्टमीस्वरूपम् -

प्रेतगाचाष्टमीरक्ता कृष्णग्रीवामताशुभा ||
अक्षंखेतंतथाखड्गं पात्रंधत्ते चतुर्भुजा || १ || 

रक्तवर्णा || १ ||

२५६ अथ कृष्णनवमीस्वरूपम् -

सर्पगानवमीताल दंष्ट्रिणी श्यामला मता || 

श्यामवर्णा || १ ||

२५७ अथ कृष्णदशमीस्वरूअपम् -

सिंहासनस्थिताशुभ्रा दशमीपीतकुंडला ||
ज्ञानमुद्राभयाचेयं पीतवस्त्राब्जमालिनी || १ || 

शुभ्रवर्णा || १ ||

२५८ अथ कृष्णैकादशीस्वरूपम् -

एकादशीवृषारूढा नीलवर्णा त्रिशूलिनी || 

नीलवर्णा || १ ||

२५९ अथ कृष्णद्वादशीस्वरूपम् -

ताम्रवर्णारथारुढा पात्रखेटासिपंकजा ||
द्वादशीशुभ्रवस्त्रेयं नीलकुंडलभूषिता || १ || 

रक्तवर्णा ||

२६० अथ कृष्णत्रयोदशीस्वरूपम् -

अशोककलिकाबाण चापपात्रधरामता ||
द्विभुजाचोरगारूढा कृष्णवर्णा त्रयोदशी || १ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

२६१ अथ कृष्णचतुर्दशीस्वरूपम् -

खड्गसंस्थावरानीला द्विभूजा च चतुर्दशी || 

नीलवर्णा || १ ||

प्. १७२)

२६२ अथ कृष्णामावास्यास्वरूपम् -

अमावास्याविधातव्या द्विदोर्मरकतप्रभा ||
दर्भासनस्थिता चेयं दर्भपिंडधराकृशा || १ || 

मरकतवर्णा || १ ||

अथ शुक्लकृष्णप्रतिपदादितिथिषुकर्तव्यकृत्यानि - (दैवज्ञविलासे)

(प्रतिपदि) - 

लोहाश्मवृक्षशययादि कृषिश्चित्र क्रियापि च ||
रणोपकरणंतत्र तिथौप्रतिपदीरितम् || १ ||

(द्वितीयायाम्) - 

मौंजीविवाहयात्रादि प्रतिष्ठाभूषणादिकम् ||
पौष्टिवास्त्वादिकंकर्म द्वितीयायां विधीयते || १ ||

(तृतीयायाम्) - 

संगीतवाद्याखिलशिल्पकर्मसीमंतचौलान्नगृहप्रतिष्ठाः ||
कार्यं द्वितीये दिवसे यदुक्तं सदा तृतीये दिवसेपि तत् स्यात् || १ ||

(चतुर्थ्याम्) - 

रिक्तासुकर्तुर्वधबंधशास्त्रविषाग्निभूतादि च याति सिद्धिम् ||
यन्मंगलं तासुकृतं च मासैर्विनाशमायाति तथानुमासम् || १ ||

(पंचम्याम्) - 

यात्रोपनयनोद्वाहप्रतिष्ठाशांतिपौष्टिकम् ||
चिरंस्थिरंसर्वकर्मपंचम्यांसमुदीरितम् || १ ||

(षष्ठ्याम्) - 

सेवाभूषणगोवास्तु समरक्रयविक्रयम् ||
भूषाकर्म च भैषज्यं सर्वं षष्ठ्यां विधीयते || ७ ||

(सप्तम्याम्) - 

वास्तूपनयनोद्वाह प्रतिष्ठादि चरस्थिरम् ||
कृषिभूषणसंग्रामं सप्तम्यांसमुदीरितम् || - ||

(प्रकारान्तरम्) - 

द्वितीयायां तृतीयायां पंचम्यां कथितान्यपि ||
तानिसिध्यंति कार्याणि सप्तम्यामखिलान्यपि || १ ||

(अष्टम्याम्) - 

संग्रामधान्याखिलवास्तुशिल्पवृत्तप्रकोपाखिललेखकानि ||
स्त्रीरत्नपण्याखिलभूषणानि कार्याण्यकार्याणि महेशतिथ्याम् || १ ||

(नवम्याम्) - 

विग्रहंनिग्रहं चैव शत्रुच्छेदनभेदनम् ||
नवम्यांभूतकर्माणि बहून्यपि च कारयेत् || १ ||

प्. १७३)

(दशम्याम्) - 

पौष्टिकं मंगलं यात्रा प्रवेशं जलकर्म च ||
दर्शनं गृहकार्याणि दशम्यां कारयेद्बुधः || १ ||

(एकादश्याम्) - 

विवाहकृषिवाणिज्यमुपवासादिभूषणम् ||
वास्तुकंशिल्पनृत्ताद्यमेकादश्यां विधीयते || १ ||

(द्वादश्याम्) - 

वृद्धिव्ययानि कार्याणि धर्मवृत्तिकराणि च ||
चरस्थिराणि द्वादश्यामन्यत्रश्रवणंविना || १ ||

(त्रयोदश्याम्) - 

क्षेमंध्रुवं च सौभाग्यं मंगलं नाट्यभूषनम् ||
अश्वशिक्षातथालेख्यं त्रयोदश्यां तु कारयेत् || १ ||

(चतुर्दश्याम्) - 

दंतधावनतैलं च मांसयात्रोपनायनम् ||
चतुर्दश्यां न कर्तव्यमन्यच्च शुभकर्म वा || १ ||

(पौर्णमास्याम्) - 

यज्ञक्रियामंगलपौष्टिकानि संग्रामयोग्याखिलवास्तुकर्म ||
उद्वाहशिल्पाखिलभूषणाढ्यं कार्यं प्रतिष्ठाखलुपौर्णमास्याम् || १ ||

(अमावास्यायाम्) - 

अमायांपितृकर्मैकं कर्तव्यमितरन्नतु ||

अथ शुक्लकृष्णप्रतिपदादितिथिषुविषनाडीप्रवेशकालः - (सारावल्याम्)

हयोभयोलयोनागो वरंनारीखरंवरम् ||
खरंवरं कविंविष्णुं रालंसाकं वियत्क्रमात् || १ || - || 

प्रकारान्तरेण ||

(मुहूर्तगणपतौ) - 

तिथि बाणाष्टसप्तांग पंचवेदाष्टभूधराः ||
दिग्वह्न्यर्कमनुक्ष्माभृद्वसवो घटिकाः क्रमात् || १ ||

२६३ अथ शुक्लप्रतिपदादितिथिषुकर्तव्यदानानि - (दानचिंतामणौ - विष्णुधर्मोत्तरे)

प्रतिपद्यथपुष्पाणां द्वितीयायां घृतस्य च ||
तृतीयायां प्रियम्गूणां चतुर्थ्यां रजतस्य च || १ ||

पंचम्यां तु फलानां वै षष्ठ्यां स्नानस्य दानतः ||
सप्तम्यां वाससां चैव त्वष्टम्यां वै गुडस्य च || २||

कुल्माषस्य नवम्यां तु दशम्यां भोजनस्य च ||
एकादश्यां सुवर्णस्य द्वादश्यां वसनस्य च || ३ || 

प्. १७४)

त्रयोदश्यां च गंधानां सितायास्तदनंतरम् ||
दानं च परमान्नस्य पंचदश्यां महाफलम् || ४ ||

अथ शुक्लकृष्णप्रतिपदादितिथिषुजातानांगुणाः - (कालप्रकाशे)

(प्रतिपदि) - 

प्रतिपत्सुधनाढ्यस्स्याज्जातः पुण्यरतः पुमान् ||

(द्वितीयायाम्)  - 

विशोकस्तु कविःकांतः कामुकः कलहप्रियः ||
द्वितीयायां तु संजातो गोधान्याधिपतिर्भवेत् || १ ||

(तृतीयायाम्) - 

जयशीलोधनाढ्यश्च पुण्यशीलस्सुरूपवान् ||
मेधावी वाक्परोविद्वान्जातः शुद्धो जयातिथौ || १ ||

(चतुर्थ्याम् ) - 

दीनचेष्टः कुशीलश्च कुनखीमंत्रतंत्रवित् ||
चतुर्थ्यां च तिथौजातस्समस्साहसकर्मवित् ||

(पंचम्याम्) - 

सौम्यःकामीकलाभिज्ञः क्षमीचाश्रितवत्सलः ||
ओषधीशतिथौजातः कारुण्य चरितः कविः || १ ||

(षष्ठ्याम्) - 

अजययस्सत्त्ववान्ख्यातः क्षिप्रकोपी जनाधिपः ||
मुखपृष्ठोरुतिलकः षष्ठ्यां संजायते नरः || १ ||

(सप्तम्याम्) - 

मेधावी सत्त्ववाञ्च्छ्रीमाञ्छयामलांगः कलात्मकः ||
सृष्टिस्थित्यंतदक्षस्स्याज्जातश्चेंद्रतिथौप्रभुः || १ ||

(अष्टम्याम्) - 

हृष्टःकष्टश्शठश्श्रीमान्नीचवृत्तिःकफात्मकः ||
कामीकलत्रवांस्त्यागी त्वष्टम्यां जायते नरः || १||

(नवम्याम्) - 

नास्तिकोनिर्भयः ख्यातो दीर्घवैरी च पंडितः ||
शूरःकुपुत्रवान्वश्यो नवम्यां जायते नरः || १ ||

(दशम्याम्) - 

धार्मिकोधनवानाढ्यः पुत्रमित्रकलत्रवान् ||
नीतिमान्सत्यवान्विद्वान्दशम्यां जायते नरः || १ ||

(एकादश्याम्) - 

पितृदेवादिभक्तिश्च कार्योद्योगीजयोत्सुकः ||
धनवान्प्रभुकार्यश्च गोविंदतिथिजोनरः || १ ||

(द्वादश्याम्) - 

कामीकलापी विक्रांतः कांतः शांतो धनाधिपः ||
धीरस्त्यागी सुखीवीरो द्वादश्यां जायते नरः || १ ||

प्. १७५)

(त्रयोदश्याम्) - 

सौम्यःकामीजयीविद्वाल्लुंब्द्धस्स्याच्चपलात्मजः ||
धनवान्नृत्तगोभोक्ता त्रयोदश्यां तु जातवान् || १ ||

(चतुर्दश्याम्) - 

कोपीवश्यमनामंदः कृतज्ञोनास्तिकोधनी ||
परदाररतश्चैव चतुर्दश्यां तु संभवः || १ ||

(पञ्चदश्याम्) - 

देवद्विजनृपैःपूज्यो भोगीगोधनधान्यवान् ||
पुत्रमित्रकलत्राढ्यो जातःपंचदशी तिथौ || १ || - || 

प्रकारांतरेण || 

अथ शुक्लकृष्णपक्षप्रतिपदादितिथिषु जातगुणाः - (जातकाभरणे)

(पर्तिपदि) - 

बहुजनपरिवारश्चारुविद्योविवेकीकनकमणिविभुषावेषशालीसुशीलः ||
अतिसुललितकांतिर्भूमिपालात्तवित्तःप्रतिपदियदिसूति जायते यस्य जंतोः || १ ||

(द्वितीयायाम्) - 

दातादयालुर्गुणवान्सुसंपच्चंचत्सुताचारविचारधन्यः ||
प्रसन्नमूर्तिर्बहुगीतकीर्तिर्जातोद्वितीयातिथिसंभवस्स्यात् || १ ||

(तृतीयायाम्) - 

कामाधिकस्स्यादनवद्यविद्योबलान्वितोराजकुलात्तवित्तः ||
प्रवासशीलश्चतुरोविलासी मर्त्यस्तृतीयाप्रभवोभिमानी || १ ||

(चतुर्थ्याम्) - 

ऋणप्रवृत्तिर्बहुसाहसस्स्याद्रणप्रवीणः कृपणस्वभावः ||
द्यूतेरतिर्लोलमनामनुष्यो वादीयदिस्याज्जननें चतुर्थी || १ ||

(पंचम्याम्) - 

संपूर्णगात्रश्च कलपुत्रमित्रान्वितो भूतदयान्वितश्च ||
नरेंद्रमान्यस्तु नरोवदान्यः प्रसूतिकाले किलपंचमी स्यात् || १ ||

(षष्ठ्याम्) - 

सत्यप्रतिज्ञोधनसूनुसंपद्दीर्घोरुजानुर्मनुजोमहौजाः ||
प्रकृष्टकीर्तिश्चतुरोवरिष्ठष्षष्ठ्यां प्रजातोव्रणकीर्णगात्रः || १ ||

(सप्तम्याम्) - 

ज्ञानीगुणज्ञो हि विशालनेत्रः सत्पात्रदेवार्चन चित्तवृत्तिः ||
कन्यापनेतापरवित्तहर्ता स्यात्सप्तमीजोमनुजोरिहंता || १ ||

(अष्टम्याम्) - 

नानासंपत्सूनुसौख्यः कृपालुः पृथ्वीपालप्राप्तवित्तप्रतिष्ठः ||
कांताप्रीतिश्चंचलस्वांतवृत्तिर्यस्याष्टम्यां जायते जन्मसस्यात् || १ ||

प्. १७६)

(नवम्याम्)  - 

पराङ्मुखोबंधुजनस्य कार्येकठोरवाक्यश्च सूधीविरोधी ||
नरस्सदाचारकृतादरस्स्याद्यस्य प्रसूतौनवमीतिथिस्स्यात् || १ ||

(दशम्याम्) - 

धर्मैकबुद्धिर्बहुवैभवाढ्यः प्रलंबकंठो बहुशास्त्रपाठी ||
उदारचित्तो नितरांविनीतो रम्यश्च कामी दशमी भवस्स्यात् || १ ||

(एकादश्याम्) - 

देवद्विजार्चाव्रतदानशीलः सुनिर्मलांतः करणः प्रवीणः ||
पुण्यैकचित्तो गुरुकर्मकृत्स्यादेकादशीजोतिकृशोतिरोषः || १ ||

(द्वादश्याम्) - 

जलप्रियो वै व्यवहारशीलो नीचालयावासविलासशीलः ||
सदान्नदाता क्षितिपाप्तवित्तस्स्याद्द्वादशीजोमनुजः प्रजावान् || १ ||

(त्रयोदश्याम्) - 

रूपान्वितःसात्विकता विमुक्तः प्रलंबकंठश्चरणप्रसूतिः ||
नरोतिशुरश्चतुरः प्रकामं त्रयोदशीनामतिथिप्रसूतः || १ ||

(चतुर्दश्याम्) - 

क्रूरोतिशूरश्चतुरस्सहासः कंदर्पलीलाकुलचित्तवृत्तिः ||
स्याद्दुस्सहोत्यंतविरुद्धभाषी चतुर्दशीजः पुरुषस्सरोषः || १ ||

(पूर्णिमायाम्) - 

अतिसुललितकायो न्यायसंप्राप्तवित्तो बहुयुवतिसमेतो नित्यसंजातहर्षः ||
प्रबलबलविलासोत्यंतकारुण्यपुण्यो गुणगणपरिपूर्णः पूर्णिमाजातजन्मा || १ ||

(अमावास्यायाम्) - 

शांतोमनस्वी पितृमातृभक्तः क्लेशाप्तवित्तश्च गमागमेच्छुः ||
मान्योजनानांहतकांति हर्षोदर्शोद्भवस्स्यात्पुरुषः कृशांगः || १ ||

अथ शुक्लकृष्णपक्षतिथ्यभिमानिदेवतानांनामानि - (कालामृते)

वह्नित्वष्टृहिमाद्रिजागणपतिः सर्पः कुमारोरविगौरीशो वसुनागधर्महरयः कामः कलींदुपिता || एते सर्वदिनाधिपाः स्युः ||

२६४ अथ शुक्लकृष्णपक्षतिथ्यभिमानिदेवतास्वरूपाणि - 

तत्रादौशुक्लकृष्णपक्षप्रतिपदभिमान्यग्नेर्ध्यानम् -

एहिसाक्षादिहाग्नेत्वं देवानां हव्यवाहकः ||
शांतिकर्मणिपूजार्थमेतां मूर्तिंसमाविश || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

प्. १७७)

२६५ अथ शुक्लकृष्णद्वितीयाभिमानित्वष्टृदेवतायाःध्यानम् -

त्वष्टर्जगत्त्रयीधातःपुनीहिदययामहीम् ||
प्रतिमायाममुष्यां त्वं सन्निधत्स्वचतुर्मुख || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

२६६ अथ शुक्लकृष्णतृतीयाभिमानिपार्वत्याःध्यानम् -

प्रतिमायांहिरण्मययामेहिपर्वतकन्यके ||
नमस्यामिपदाब्जंतेपुमर्थप्रतिपत्तये || १ || 

पीतवर्णः || १ ||

२६७ अथ शुक्लकृष्णचतुर्थ्यभिमानिगजाननस्यध्यानम् -

विघ्नांतकालबालार्कपार्वती मलसंभव ||
गजाननार्चां गृह्णीष्वप्रतिमामेत्यसादरम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

२६८ अथ शुक्लकृष्णपंचम्यभिमानिसर्पदेवतायाःध्यानम् -

सर्पाधिपमयाहूतः प्रतिमायांनिषीदभो ||
पूजयामि पदाब्जंते सर्वसंपदवाप्तये || १ || 

शुभ्रवर्णः || १ ||

२६९ अथ शुक्लकृष्णषष्ठ्यभिमानिषडाननदेवतायाःध्यानम् -

षडानननमस्यांते करवाणिपदाब्जयोः ||
प्रतिमायांहिरण्मययामेहिवल्ली मनः प्रिय || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

२७० अथ शुक्लकृष्णसप्तम्यभिमानिसूर्यस्यध्यानम् -

सहस्रभानो चंडांशो प्रतिमामेहिसादरम् ||
त्रयीतनोनमस्यांते भूयोभूयः करोम्यहम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

२७१ अथ शुक्लकृष्णाष्टम्यभिमानिसद्योजातस्यध्यानम् -

सद्योजातनमस्तेस्तु गौरीनाथ नमोस्तुते ||
प्रसादं कुरु मे शम्भो प्रतिमामे हि सादरम् || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

२७२ अथ शुक्लकृष्णनवम्यभिमानिदुर्गायाःध्यानम् -

दुर्गेत्रिणयने चंद्रकलांकित शिरोरुहे ||
इहागत्यप्रसादं मे रचयाशु सुरेश्वरि || १ || 

श्यामवर्णा || १ ||

प्. १७८)

२७३ अथ शुक्लकृष्णदशम्यभिमानिशेषदेवतायाःध्यानम् -

भूभारभूग्नग्रीवाय विष्णुपादांकमौलये ||
नमोनमोस्तुनागाय प्रतिमा मे हि सादरम् || १ || 

शुभ्रवर्णः || १ ||

२७४ अथ शुक्लकृष्णैकादश्यभिमानिधर्मदेवतायाःध्यानम् -

श्रुतिवेद्यस्वरूपाययागादिक्रतुमूर्तये ||
भूरिश्रेयस्साधनाय धर्मायमहते नमः || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

२७५ अथ शुक्लकृष्णद्वादश्यभिमानिहरिदेवतायाःध्यानम् -

हरेजगत्त्रयाधीशलक्ष्मीवल्लभमाधव ||
प्रतिमामेत्यसहसा प्रसादं कुरु मे विभो || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

२७६ अथ शुक्लकृष्णत्रयोदश्यभिमानिमन्मथदेवतायाःध्यानम् -

रतिवल्लभपुष्पास्त्रनारायणतनूद्भव ||
एहीमांप्रतिमांतूर्णं प्रसीदमयिमन्मथ || १ || 

कांचनवर्णः || १ ||

२७७ अथ शुक्लकृष्णचतुर्दश्यभिमानिकलिपुरुषस्यध्यानम् -

सर्वाधर्मप्रवक्तारं सर्वपापप्रवर्तकम् ||
वंचना चतुरंवंदे भूतये कलिभूपतिम् || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

२७८ अथ पूर्णिमाभिमानिचंद्रदेवतायाःध्यानम् -

सर्वगीर्वाणसेव्यायलक्ष्मीकामुक चक्षुषे ||
क्षीराब्धिप्रियपूत्राय नमश्चंद्रमसेस्तुते || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

२७९ अथ अमावास्याभिमानिपितृदेवतानांध्यानम् -

पितृलोकनिवासिभ्यः पितृभ्योस्तु नमोनमः ||
प्रतिमांप्राप्यसौवर्णी प्रसीदं तु सदामयि || १ || 

कृष्णवर्णाः || १ || ३० ||

अथ वारस्वरूपाणि - (मयूखेदानखंडे)

२८० तत्रादौ रविवारस्वरूअप्म् -

पद्मासनःपद्मकरः पद्मगर्भसमद्युतिः ||
सप्ताश्वरथसंयुक्तो द्विभुजस्स्यात्सदारविः || १ || 

पाटलवर्णः || १ ||

प्. १७९)

२८१ अथ सोमवारस्वरूपम् -

श्वेतश्श्वेतांबरधरोदशाश्वः श्वेतभूषणः ||
गदापाणिर्द्विबाहुश्च कर्तव्यो वरदः शशी || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

२८२ अथ मंगलवारस्वरूपम् -

रक्तमाल्यांबरधरःशक्तिशूलगदाधरः ||
चतुर्भुजोमेषगमोवरदः स्याद्धरासुतः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

२८३ अथ बुधवारस्वरूपम् -

पीतमाल्यांबरधरःकर्णिकारसमद्युतिः ||
खड्गचर्मगदापाणिः सिंहस्थो वरदो बुधः || १ || 

पीतवर्णः || १ ||

२८४ अथ गुरुशुक्रवारयोःस्वरूपे -

देवदैत्यगुरूशुद्धौ पीतश्वेतौ चतुर्भुजौ ||
दंडिनौ वरदौ कार्यौ साक्षसूत्रकमंडलू || १ || 

स्वर्णवर्णौ || २ ||

२८५ अथ स्थिरवारस्वरूपम् -

इंद्रनीलाकृतिःशूली वरदोगृध्रवाहनः || १ ||
बाणबाणासनधरः कर्तव्योर्कसुतःसदा || १ || 

नीलवर्णः || १ || ७ ||

अथ रव्यादिसप्तवारेषुकर्तव्यानि - (नारदीये)

तत्रादौ (रवौ) - नृपाभिषेकमांगल्य सेवायानादि कर्मयत् ||
औषधाहवधान्यादि निलयं भानुवासरे || १ ||

(सोमे) - 

शंखमुक्तांबुरजतवृक्षेक्षुस्त्रीनिषेवणम् ||
पुष्पगीतक्रतुक्षीरकृषिकर्मेदुवासरे || १ ||

(मंगले) - 

विषाग्निबंधनस्तेय संधिविग्रहमाहवम् ||
धात्वाकरप्रवालास्त्रकर्म भूमिजवासरे || १ ||

(बुधे) - 

नृत्तशिल्पकलागीतलिपिपुस्तकविग्रहम् ||
विवादधातुसंग्रामकर्मसौम्यस्य वासरे || १ ||

प्. १८०)

(गुरौ) - 

यज्ञपौष्टिकमांगल्य स्वर्णवस्त्रादिभूषणम् ||
वृक्षगुल्मलतायानकर्मदेवेज्यवासरे || १ ||

(शुक्रे) - 

नृत्यगीतादिवादित्र स्वर्णस्त्री वस्त्रभूषणम् ||
पण्योत्सवादिगोधान्यकर्म भार्गववासरे || १ ||

(शनौ) - 

त्रपुसीसायसास्त्राश्म विषपापासवानृतम् ||
स्थिरकर्माखिलंवास्तु संग्रहः सौरिवासरे || १ || ७ ||

अथ रव्यादिसप्तवारेषुविषनाडीप्रवेशकालाः - (मुहूर्तगणपतौ)

सूर्येविंशतिरिंदौद्वे भौमेद्वादश चंद्रजे ||
दशजीवे तु सप्तैव भृगुजे पंच सूर्यजे || १ ||

पंचविंशति घट्यूर्ध्वं विषनाड्यः प्रकीर्तिताः || - || 

(ग्रंथांतरे)

एकविंशागुरौचैवद्दाविंशा बुधभौमयोः ||
पंचविंशाशुक्रभान्वोर्मंदेंद्वोश्चाष्टनाडिकाः || १ || ७ ||

अथ रव्यादिसप्तवारेषुकर्तव्यदानानि - (ब्रह्मांडपुराणे)

ग्रहान्त्स्वर्णमयान्कृत्वा यो विप्रेभ्यः प्रयच्छति ||
तद्रत्नं चैव तद्धान्यं तद्वर्णं वस्त्रमेव च || १ || 

तद्दिनेषु यथाशक्त्या सर्वात्कामानवाप्नुयात् || ७ ||

अथ तत्तद्वासरेकर्तव्यदानानिपृथक्प्र्ठक् - (विष्णुधर्मोत्तरे)

तत्रादौ (रविवासरे) - 

लवणाज्यगुडोपेतमपूपं सूर्यवासरे ||
सहिरण्यं नरो दत्त्वा न रोगैरभिभूयते || १ ||

(सोमवासरे) - 

एवंविधंचेंदुदिने दत्त्वासौभाग्यमाप्नुयात् ||

(भौमवासरे) - 

काष्ठदानेभौमदिने शत्रोर्नाशमवाप्नुयात् ||

(बुधवासरे) - 

बुधेक्रीडनकानां च दानं बालेषु शस्यते ||

(गुरुवासरे) - 

जीवेह्निवस्त्रदानेन परां पुष्टिं समश्नुते ||

(शुक्रवासरे) - 

श्वेतंतुरंगमाप्नोति शुक्रेदत्त्वा रतिंस्त्रियः ||

(शनिवासरे) - 

अभ्यंगंसौरिदिवसे दत्त्वाजीवितमाप्नुयात् || ७ ||

प्. १८१)

अथ रव्यादिसप्तवारेषुजातानांगुणाः - (जातकाभरणे अन्यत्र च)

तत्रादौ (रवौ) - 

शूरोल्पकेशो विजयीरणाग्रे श्यामारुणः पित्तचयः प्रकोपः ||
दातामहोत्साह युतोमहौजा दिनेदिने शस्य भवेन्मनुष्यः || १ ||

(सोमे) - 

प्रातःप्रजातः प्रियवाग्विधिज्ञः शश्वन्नरेंद्रा श्रयवृत्तिमांश्च ||
कुखे च दुःखेपि समस्वभावो वारेनरः शीतकरस्य जातः || १ ||

(मंगले) - 

वक्रोक्तिरत्यंतरणप्रियस्स्यान्नरेंद्रमंत्री च घनोपजीवी ||
सत्त्वान्वितस्तीव्रतरस्वभावो दिनोद्भवोथावनिनंदनस्य || १ ||

(बुधे) - 

सुरूपशाली मृदुवाग्विलासः श्रीमान्कलाकौशलता समेतः ||
वणिक्क्रियायां हि भवेदभिज्ञः प्राज्ञोगुणज्ञोज्ञदिनोद्भवोयः || १ ||

(गुरौ) - 

विद्वान्धनीसर्वगुणोपपन्नो मनोरमः क्ष्मापतिलब्धकामः ||
आचार्यवर्यश्च जनप्रियस्स्याद्वारेगुरोर्यस्य नरस्यजन्म || १ ||

(शुक्रे) - 

सुनीलसच्चंचलकेशपाशः प्रस्सन्नवेषो मतिमान्विशेषात् ||
शुक्लांबरः प्रीतिधरो नरस्स्यात्सुमार्गगोभार्गववारजातः || १ ||

(शनौ) - 

अकालसंप्राप्तजराप्रवृत्तिर्बलोज्झितोदुर्बलदेहयष्टिः ||
तमोगुणः क्रौर्य च या भिभूतः शनेर्दिने जातजनिर्मनुष्यः || १ || ७ ||

प्रकारांतरम् - (कालप्रकाशिकायाम्)

(रवौ) - 

पिंगदृक्पीतकेशश्च शिल्पविच्छीलवान्प्रभुः ||
पित्तवातात्मकोमानी रविवारोद्भवो नरः || १ ||

(सोमे) - 

मृदुकांतवपुस्सौम्यः कलाल्पोधनधान्यवान् ||
श्लेष्मलः परदारेच्छुश्चंद्रवारोद्भवो नरः || १ ||

(मंगले) - 

धीरःखलोद्विभाषी च वीरस्साहसकार्यकृत् ||
खर्वःकोपी च सेनाढ्यः कुजवारोद्भवोनरः || १ ||

(बुधे) - 

गीतवाद्यविशेषज्ञो देवब्राह्मणपूजकः ||
सदा तु धर्मनिरतो बुधवारोद्भवोनरः || १ ||

प्. १८२)

(गुरौ) - 

ज्ञानवान्धववान्ख्यातो शीलवान्नृपवल्लभः ||
त्यागीभोगीभविष्यज्ज्ञो गुरुवारोद्भवोनरः || १ ||

(शुक्रे) - 

स्वभावश्लेष्मणः कांतः कविश्च नयविद्गुरुः ||
गंधमाल्योपभोगी च शुक्रवारोद्भ्वोनरः || १ ||

(शनौ) - 

पिंगदृक्पीनकर्णश्च धनवान्क्षुद्रमार्गगः ||
कुनखीमंदकृत्यश्च शनिवारोद्भवोनरः || १ || ७ ||

अथ वाराभिमानिदेवता नामानि स्वरूपाणि च - (शैवागमे)

रुद्रोदुर्गाषण्मुखश्च विष्णुर्ब्रह्मास्वराड्यमः ||
दिवाकरादिवाराणामधि देवाः प्रकीर्तिताः || १ ||

२८६ तत्रादौ रविवाराभिमानिशिवस्यस्वरूअपम् -

वृषारूढंशूलपाणिं प्रमदापरिसेवितम् ||
शिरसाप्रणमाम्यद्यरविवाराधिपं शिवम् || १ || 

शुभ्रवर्णः || १ ||

२८७ अथ सोमवाराभिमानिदुर्गायाःस्वरूपम् -

दुर्गांविपत्तिधुतये भुजाष्टकविभूषिताम् ||
ध्यायामिदैत्यहंत्रिंतां रक्तास्वादनतत्पराम् || १ || 

मेघवर्णा || १ ||

२८८ अथ मंगलवाराभिमानिषण्मुखस्यस्वरूपम् -

शक्त्युज्ज्वलैकबाहुंशशधरमकुटं मयूरमारूढम् ||
अंगारकाधिनाथं षण्मुखमीडेमरेंद्रसेनान्यम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

२८९ अथ बुधवाराभिमानिविष्णुदेवतायाःस्वरूपम् -

भास्वत्किरीटंदरचक्रशार्ङ्गगदाभिरामैस्सहितं चतुर्भिः ||
करैरनंतासनसन्निविष्टं ध्यायेद्रमेशंबुधवारनाथम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

२९० अथ गुरुवाराभिमानिचतुर्मुखस्यस्वरूपम् -

चतुर्मुखश्चतुर्बाहुःकमंडल्वक्षसूत्रधृत् ||
वराभयकरःशुद्धो गुरुवाराधिपोमतः || १ || 

पद्मवर्णः || १ ||

प्. १८३)

२९१ अथ शुक्रवाराभिमानींद्रस्यस्वरूपम् -

इंद्रंगजवरारूढं वज्रांकुशवराभयान् ||
करैश्चतुर्भिर्दधतं शुक्राधीश्वरमाश्रये || १ || 

पीतवर्णः || १ ||

२९२ अथ स्थिरवाराभिमानियमस्यस्वरूपम् -

पाशदंडोज्ज्वलभुजद्वयं महिषावाहनम् ||
यमंनीलतनुंभीमं शनिवाराभिधंभजे || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

अथ नक्षत्राभिमानिदेवतानांस्वरूपाणि - (शैवागमे)

तत्रनक्षत्राणांतारासंख्यास्वरूपपूजादयः - (नक्षत्रचूडामणौ)

तत्रनक्षत्राधिपानांनामानि - (ज्योतिषरत्नाकरे नारदीये)

नक्षत्रेशाः क्रमाद्दस्रयमवह्निपितावहाः ||
चंद्रेशादितिजीवाहिपितरश्चार्यामाभगः || १ ||

सवितृत्वष्टृमरुत इंद्राग्नीमित्रवासवौ ||
यातुधानोंबुविश्वे च विष्णुश्च वसुतोयपौ || २ ||

अजैकपादहिर्बुध्न्यपूषणश्चेतिकीर्तिताः || २७ ||

२९३ अथ अश्विनीनक्षत्रस्य -

अश्विनौदेवतेश्वेतवर्णौतौ द्विभुजौस्तुमः ||
सुधासंपूर्णकलशकराब्जावश्ववाहनौ || १ || 

श्वेतवर्णौ || अश्विनौदेवते || - || (नक्षत्रचूडामणौ)  

हस्त्यश्वबंधरथयानपुरप्रतिष्ठाभैषज्यमंत्रगृहहर्म्यसुरप्रतिष्ठाः ||
यात्राभिषेकमखदीक्षणचौलमौंजीःकुर्वंतिशांतिकविधानमथाश्विनीषु || १ ||

तुरगमुखाऽश्विनी त्रीणी - चूचेचोला अश्विनी - कृष्णवर्णः | त्रितारा | अश्वमुखाकृतिः | पट्टणंस्थानम् | पुमान् | देवगणः | तिर्यङ्मुखम् | मंदलोचनम् | क्षिप्रंबाह्यम् | विषमुष्टिवृक्षः || भेरुंडपक्षी | वैश्यजातिः | चतुष्पात् | अश्वयोनिः | अश्विनौदेवते | अकाराक्षरस्स्वरः | अस्मिन्नश्वत्थामाजातः | पंचाशद्घटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | माषपिष्टंभक्षयित्वापूर्वोत्तरप्रयाणेशुभम् | ज्वरेनवदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यै अश्विनीदेवतापूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | मलयजगंधः |

प्. १८४)

उत्पलपुष्पम् | गुग्गुलधूपः | क्षीरान्ननैवेद्यम् | देवस्यत्वेतिमंत्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्यक्षीरसमिदाज्यैर्गायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् || गंधपुष्पमाषान्नं गुडसहितमुत्तरस्यां दिशिबलिं हरेत् | नवाहात्सूखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापुत्रवतीभवती || - || अस्मिन्नक्षत्रेबीजावापनाश्वग्रहणवस्त्रालंकरणकर्णवेधचौलोपनयन-भैषज्ययुद्धादीनिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः दीर्घायुः | स्थुलशरीरः || सुक्ष्मनखः | विशालाक्षः | सुभगः | सुरूपः | राजपूज्यः | दीर्घास्यः | सुतीक्ष्णमानसः | भुषणप्रियः | दुर्जनसखः | साहसी | चपलः | लुब्धः | भोग्यांशः | स्थिरारंभः | कटिप्रदेशेमत्स्यांकितः | अलसगुणः | षडशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ || (अत्र प्र० यथापुस्तकंलिखिता विषयाः )

२९४ अथ भरणीनक्षत्रस्य -

पाशदंडोज्ज्वलभुजद्वयंमहिषवाहनम् ||
यमंनीलंभजेभीमंसुवर्णप्रतिमागतम् || १ ||

नीलवर्णः || यमदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

युद्धभिघातवधबंधविषाग्निशस्त्रभेदावृतादिभयसाहसचौर्यकर्म ||
द्युताभिचारविधिमंत्रबिलप्रवेशकन्याजनानि यमभे किलयांतिसिद्धिम् || १ ||

योनिर्भरणी त्रीणि | लीलूलेलोभरणी | श्वेतवर्णः | त्रितारा | त्रिकोणाकृतिः | वैश्यजातिः | स्त्री | मनुष्यगणः | अधोमुखी | मंदलोचनम् || स्थानंग्रामः | उग्रः | चतुष्पात् | अग्निमंडलम् | आमलकवृक्षः | पक्षीकाकः | गजयोनिः | यमोदेवता | यकार उकारोक्षरस्स्वरः | अस्मिन्दुर्योधनोजातः | चतुर्विंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवासप्तघटिकाभ्यः परंतिलतंडुलभक्षणं कृत्वापूर्वोत्तरप्रयाणेशुभम् || ज्वरेप्राणभयम् | अंत्यपादेमृत्युः | तृतीयपादेदिनद्वयम् | अथवा एकादशदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैयमदेवतापूजाविधानम् || नीलवस्त्रम् | रक्तकरवीरपुष्पम् | कृष्णागरुगंधः | महिषाक्षीधूपः | गुडान्ननैवेद्यम् | यमायसोममितिमंत्रेणषोडशोपचारैःसंपूज्यतिलाज्येन गायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् |

प्. १८५)

गंधमाल्यैर्गुडतिलमिश्रान्नंयाम्यदिशिबलिंहरेदुत्तरेवा |
एकादशाहात्सुखीभवती || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलाविधवाभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे उग्रकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - चपलः | बहुसुतः | शास्त्रज्ञः | सुमुखः | सुखी | दीर्घायुः | सत्यवादी | सुभोजनः | स्त्रीप्रियः | तीव्रनिद्रः | रक्ताक्षः | रक्तकेशः | भोगशरीरवान् | नाभिप्रदेशेतिलमत्स्यांकितः | षडशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

२९५ अथ कृत्तिकानक्षत्रस्य -

कृतीकादेवतामग्निं मेषवाहनसंस्थितम् ||
स्रुक्स्रुवाभीतिवरधृक्चतुर्हस्तं नमाम्यहम् || १ || 

रक्तवर्णः | अग्निर्देवता || - || (नक्षत्रचूडानणौ) 

आधानहोममखदीक्षणवह्निपूजादायानिधातु विहिताभरणादिकर्म ||
मंत्रौषधीरसरसायनसाधकानि सिध्यंतिवह्नि विहितानि हुताशनर्क्षे || १ ||

क्षुरंकृत्तिका षट् | आ ई ऊ ए कृत्तिका || रक्तवर्णम् || षट्ताराः | क्षुराकृतिः | स्त्री | राक्षसगणः | अजयोनिः | ब्राह्मणजातिः | त्रिपात् | अग्निर्देवता | अधोमुही | सुलोचनम् | साधारणम् | समतारा | अंतम् | स्थानं  शून्यम् | अग्निमंडलम् | औदुंबरवृक्षः | पक्षीमयूरः | इकार उकारोक्षरस्स्वरः | त्रिंशद्घटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | एकोनविंशतिघटिकानंतरं दधिभुक्त्वापूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवानवदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छान्त्यै अग्निदेवतापूजाविधानम् | रक्तवस्त्रम् | रक्तगंधः | रक्तकरवीरपुष्पम् | धृतगुग्गुलधूपः | घृतौदननैवेद्यम् | अग्निनाग्निस्समिध्यते | अग्नयेसमिधमहार्षं इतिमंत्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्यघृतमधुनागायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् || - || अस्मिन्क्रूरकार्याणिप्रशस्तानि | नवाहात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलादरिद्राभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः | तेजस्वी मतिमान् | विख्यातः | बह्वशनः | प्रमदाप्रियः | प्रतापि | भुजार्जितधनः | दुःखभाजी |

प्. १८६)

सितकेशः | गंभीरशरीरः | वामभागेमत्स्यांकितः | अशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

२९६ अथ रोहिणीनक्षत्रस्य -

प्रजापतिश्चतुर्बाहुः कमंडल्वक्षसूत्रधृत् || 
वराभयकरः शुद्धोरोहिणीदेवतास्तुमे || १ || 

पाटलवर्णः | ब्रह्मादेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

राजाभिषेकगृहहर्म्यपुरप्रवेशहोमादिशांतिकविवाहविधिं च कुर्यात् ||
शालीक्षुवृक्षव्रतबंधनवाहनानिनव्यांबराभराणभूषणमब्जजर्क्षे || १ ||

रोहिणीशकटाकारं पंच | ऊ वा वी वू रोहिणी | कृष्णवर्णम् | पंचताराः | शकटाकृतिः | पुमान् | मनुष्यगणः | भुजंगयोनिः | ब्रह्मादेवता | शूद्रजातिः | चतुष्पात् | ऊर्ध्वमुखम् | अंधलोचनम् | स्थिरम् | मध्यतारा | पत्तनस्थानम् | इंद्रमंडलम् | जंबूवृक्षः | कुक्कुटपक्षी | उकार ऋकारावक्षरौ | अस्मिन् कृष्णभीमौ जातौ | चत्वारिंशद्घटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | घृतमिश्रपरमान्नंभुक्त्वापूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् | ज्वरेसप्तदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैब्रह्मदेवतापूजाविधानम् || कृष्णवस्त्रम् | कस्तूरीगंधः || कह्लारपुष्पम् | गुग्गुलधूपः | क्षीरान्ननैवेद्यम् | नमोब्रह्मणे इतिमन्त्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्यसर्पिर्मिश्रसप्तधान्यैर्गायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैः क्षीरोदनं प्राग्दिशिबलिं हरेत् || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापति प्रियापुत्रवती भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुसीमंतपुंसवनचौलोपनयनवेदशास्त्राभ्याससमावर्तनविवाह-तैलाभ्यंगन वा भरणराजाभिषेकसिंहासनां दोलनारोहणनववास्तु पुरग्रामस्वीकरणप्रवेशगृहप्रवेशदेवताप्रतिस्ठाक्रयविक्रययज्ञाध्ययन-होमशांतिकपौष्टिकधनधान्यतटाकादि शुभकार्याणि प्रशस्ताति || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - सुरूपः || सुरतप्रियः | समर्थः | निपुणः | धान्याढ्यः | नानावस्त्रप्रियः | नेत्ररोगी किंचिद्दीनः | पीनसरोगी | स्वल्पपादपाणिस्कंधललाटः | स्वमातुलारिः | अष्टाशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

प्. १८७)

२९७ अथ मृगशीर्षनक्षत्रस्य -

श्वेतवर्णाकृतिस्सोमोद्विभुजोवरदंडभृत् ||
दशाश्वरथमारूढो मृगशीर्षोस्तुमेमुदे || १ || 

श्वेतवर्णः || सोमोदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

मांगल्यव्रतहोमदानतपसां यज्ञस्य वै साधनंकृष्यारंभवणिक्प्रवेशगमनं क्षौरंप्रियासंगमम् ||
शांतिस्नाननृपाभिषेकनियमान्देवाग्निपित्रर्चनं कुर्याच्छांतिकपौष्टिकादि शुभदं चंद्रर्क्षभे संयुते || १ || - || शिरोमृगशिरास्त्रीणि | वे वो का की मृगशिराः | श्वेतवर्णम् | त्रितारा | मृगशीर्षाकृतिः || नपुंसकम् | देवगणः | तिर्यङ्मुखम् | सर्पिणीयोनिः | सोमोदेवता | उपजीवजातिः | द्विपात् | मंदलोचनम् | मृदुः | समतारा | स्थानंपुरम् | वायुमंडलम् | खादिरवृक्षः | कुक्कुटपक्षी | ऋकाराक्षरस्स्वरः | निर्जीवजातिः || अस्मिन्नक्षत्रे पुरुषमृगोजातः || चतुर्दशघटिकाभ्यः परं विषनाड्यश्चतस्रः || मृगमांसभक्षणंकृत्वापूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यैसोमदेवतापूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | श्वेतचंदनम् | कुंदपुष्पम् | गुग्गुलधूपः | परमान्ननैवेद्यम् | ववोनव इतिमंत्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्यक्षीरमिश्रघृतेनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैः क्षीरोदनंबलिंहरेत् | मासात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलापुत्रवती भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेपुंसवनजातकर्मनामकरणान्नप्राशनचौलोपनयनाक्षरग्रहणवेदशास्त्राभ्याससमावर्तनतैलाभ्यंगनवाभरणांबरधारणवास्तूप-क्रमग्रामपुरगृहादिप्रवेशकृषिबीजावापनभैषज्य प्रभृतिशुभकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - उत्साहशीलः | पापभीरुः | मातापितृभक्तः | स्वतंत्रः | चिरायुः | विनयसपन्नः | पीनवक्षाः | सुमुखः | मृदुवचनः | मेधावी | अधिकनैष्ठुर्यवान् | विपुलभुजः | एकग्राही | धर्मरतः | चतुरशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकमस्मिन्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

प्. १८८)

२९८ अथ आर्द्रानक्षत्रस्य -

रुद्रश्श्वेतोवृषारूढः श्वेतमाल्यश्चतुर्भुजः ||
शूलखड्गाभयवरान्द धानोमेप्रसीदतु || १ || 

श्वेतवर्णः | रुद्रोदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

शत्रूणांनिधनंदवाग्निदहनंदुष्टाग्र्यसंमर्दनंशस्त्रास्त्रग्रहणं च चौर्यगमनं दूतागमोद्धाटनम् ||
रक्षोभूतपिशाचयक्षकगणादेशं तथोच्चाटनं यच्चान्यद्बलिरौद्रकर्मकथितं रौद्रार्द्रभेकारयेत् || १ || - || 

आर्द्राप्रवालमेकम् || कूघंङच्छ आर्द्रा | रक्तवर्णा | एकतारा | स्त्री | मनुष्यगणः | शुनीयोनिः | चतुष्पात् | उग्रम् | ऊर्ध्वमूखम् | मध्यलोचनम् | क्षत्रियजातिः | स्थानं शून्यम् | वरुणमंडलम् | रुद्रोदेवता | रक्तखदिरवृक्षः | पक्षीक्रौंचः | एकाराक्षरःस्वरः | एकविंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवा चतुर्दशघटिकानंतरंमृगरक्तंपीत्वापूर्वोत्तरदिग्गमनेशुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवा मासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यैरुद्रपूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | श्वेतगंधः | धुत्तूरपुष्पम् | बिल्वपत्रम् | महिषाक्षीगुग्गुलधूपः अगरुधूपोवा | नानाविधान्ननैवेद्यम् | नमस्तेरुद्र इतिमंत्रेणनमश्शंभव इतिमंत्रेण वा षोष्द्शोपचारैस्संपूज्यगायत्र्यातिलैरष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैःक्षीरोदनबलिंहरेत् | श्वेतधेनुंदद्यात् | मासात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलादुःखिताभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेशस्त्रप्रहरणाग्निप्रयोगाक्षरग्रहणशस्त्राभ्यासचौरगमन-भूतोच्चाटनमंत्रयंत्रप्रयोगशैवदेवताप्रतिष्ठाभूतावेशश्राद्धादि-क्रूरकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगूणाः आचारपरः | क्रयविक्रयनिपुणः | शूरः | कलिः | हिंसकः | कृतघ्नः | अल्पशत्रुः | स्थिरायुः | सप्ताशीति  वर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

२९९ अथ पुनर्वसूनक्षत्रस्य -

अदितिःपीतवर्णाचस्रुक्स्रुवाक्षकमंडलून् ||
दधानाशुभदामेस्यात्पुनर्वसुकृताह्वया || १ || 

पीतवर्णः | अदितिर्देवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) || - ||

सीमंतपुंसवनपौष्टिकचौलमौंजीवेदव्रतानिविविधाध्ययनंप्रशस्तम् |
आंदोलिकादिवरवाहनशस्त्रशययालंकारमप्यदितिभेविदधीतनूनम् || १ ||

पुनर्वसूतटाकंपंच | के को हा हि पुनर्वसू | कृष्णवर्णः | पंचताराः | गृहदंडाकृतिः | पुमान् | देवगणः | मार्जालीयोनिः | अदितिर्देवता | वैश्यजातिः | त्रिपात् | तिर्यङ्मुखम् | सुलोचनम् | चरं स्थानम् | पत्तनम् | वायुमंडलम् | वेणुवृक्षः | पक्षीहंसः | ङकाराक्षरस्स्वरः || अस्मिन्सुरभिर्जाता | विंशतिघटिकाभ्यःपरंविषनाड्यश्चतस्रः | पयः पीत्वापूर्वोत्तरप्रयाणेशुभम् || ज्वरेसप्तदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यै अदितिपूजाविधानम् | पीतवस्त्रम् | कुंकुमगंधः | कुमुदपुष्पं मल्लिकापुष्पंवा | मलयजधूपः | गुडान्ननैवेद्यम् | अदितिर्द्यौरितिमंत्रेण षोडशोपचारिअस्संपूज्य आज्यतिलतंडुलैर्गायत्र्या अष्टोत्तरशतं जुहुयात् | गंधमाल्यैर्गुडौदनबलिंहरेत् | सप्ताहात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलाबहुजनचित्ताभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुपुंसवनसीमंतनामकरणान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयनाक्षर-ग्रहणवेदशास्त्राभ्यासचित्र वस्त्राभरणधारणराजाभिषेकसिंहासनांदोलिकारोहणशययालंकारनववा स्तूपक्रमपुरग्रामगुहाप्रवेशयात्राभैषज्यादिशुभकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - दीर्घायुः | प्रमदाप्रियः | सुरूपः | विभवकामः | दुर्मतिः | उन्नतः | हीनस्वरः | मांसप्रियः | बुद्धिमान् | उदरेमत्स्यांकितः | षण्णवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

३०० अथ पुष्यनक्षत्रस्य -

वंदेबृहस्पतिंपुष्यदेवतां मानुषाकृतिम् ||
सर्वाभरणसंपन्नं देवमंत्रिणमादरात् || १ ||

पीतवर्णः | बृहस्पतिर्देवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

वेदाभ्याससुशास्त्रसंग्रहविधिश्शस्त्रास्त्रशिक्षापणंमंत्राराधन-देवतार्चनभिषक्कार्यं नृपालोकनम् | कुर्याच्छांतिकपौष्टिकानिनृपतेर्यात्राभिषेकंतथापुष्यर्क्षेवरचित्रवस्त्र-निचयालंकारसंधारणम् || १ || 

पुष्यं सरलंत्रीणि |

प्. १९०)

हू हे हो डा पुष्यम् | श्वेतवर्णः | त्रितारा | शराकृतिः | पुमान् | देवगणः | अजायोनिः | बृहस्पतिर्देवता | क्षत्रियजातिः | चतुष्पात् | ऊध्वमुखम् | अंधलोचनम् | क्षिप्रम् | बाह्यम् | समतारा | स्थानंग्रामः | अग्निमंडलम् | अश्वत्थवृक्षः | पक्षीजलकाकः | अकाराक्षरस्स्वरः || अस्मिन्नृक्षेपंकजशुक्रौजातौ || विंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | परमान्नभोजनंकृत्वासर्वदिक्षुप्रयाणेशुभम् || ज्वरेसप्तदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैवृहस्पतिपूजाविधानम् | पीतवस्त्रम् | कुंकुमगंधः | सरोरुहपुष्पम् | अगरुधूपः || खंडमंडलान्ननैवेद्यम् | बृहस्पते अतियदर्यो अर्हा इतिमंत्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्यपरमान्नेनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैःक्षीरोदनबलिंहरेत् | सप्ताहात्सुखीभवती || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापतिव्रतापुत्रिणीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुपुंसवनसीमंतनामकरणान्नप्राशनकर्णवेधक्षौरचौलोपनयन-वेदशास्त्राभ्यासयंत्रमंत्रोपदेशतैलाभ्यंगनववस्त्राभरणधारण-राजाभिषेकसिंहासनचतुरंगबलांदोलिकागजाश्वशिक्षारोहणवास्तूपक्रम-पुरगृहग्रामादिप्रवेशयज्ञरंगगुरूपदेशमहोत्सववाद्यनृत्ताभ्यास-शांतिकपौष्टिकभृत्यपरिग्रहपशुक्रयविक्रयकृषिप्रयोगबीजावापनतंत्र-भैषज्यानिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - सर्वज्ञः | धीमान् | क्षिप्रक्रोधः | ज्यौतिषज्ञानशीलः | प्रधानः | धैर्यवान् | बंधुवर्गोपकारी | मधुरभाषी | मंत्रज्ञः | अभिमानी | दीर्घायुः | सूक्ष्मवाचकः | एकांतप्रियः | हस्तपादयोर्मत्स्यांकितः | नवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

३०१ अथ आश्लेषानक्षत्रस्य -

सर्पोरक्तस्त्रिणेत्रश्च फलकासिकरद्वयः ||
आश्लेषादेवतापीतांबरधृग्वरदोस्तुमे || १ ||

रक्तवर्णः | सर्पोदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

मंत्रप्रयोगमभिचारमथाग्निदाहव्यायामवादशरकर्मविपाकपाकौ |
कुंतासिशक्तिशरकार्मुकसंग्रहं च कुर्याद्विषप्रहरणं खलुसार्पधिष्ण्ये || १ ||

प्. १९१)

आश्लेषासर्पाकाराशट् || डी डू डे डो आश्लेषा | रक्तवर्णः | षट्ताराः | सर्पाकृतिः | स्त्री | राक्षसगणः | मार्जारयोनिः | सर्पोदेवता | चंडालजातिः | चतुष्पात् | अधोमुखम् | मंदलोचनम् | दारुणम् | बाह्यम् | अर्धतारा | स्थानंशून्यम् | वरुणमंडलम् | पुन्नागवृक्षः | टिट्टिभपक्षी || अस्मिन्नक्षत्रेधर्मराजोजातः | द्वात्रिंशद्घटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवा चतुर्दशघटिकानंतरंपरमान्नंभुक्त्वा पूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् | ज्वरे प्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यैसर्पदेवतापूजाविधानम् | मधुपिंगलवस्त्रम् | कुंकुमागरुगंधः | अगस्त्यपुष्पम् | घृतगुग्गुलधूपः | पायसान्ननैवेद्यम् | नमोस्तुसर्पेभ्य इतिमंत्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्य परमान्नमिश्राज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् || गंधमाल्यैःक्षीरोदनबलिंहरेत् | रक्तधेनुंदद्यात् | मासात्सुखीभवती || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलाविधावादुश्शीलाभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे अभिघातविषाग्निप्रयोगविद्यावादकार्मुकादिशस्त्राभ्यासमंत्रप्रयोगपरदार-गमनवापिकुपतटाकघंटापरिघादीनिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - राजपूज्यः | रौद्रः | कामुकः | प्रवासी | शरीरेतिलमत्स्यांकितः | विपुलरतः | मंदगतिः | भोगि | षडशीति  वर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

३०२ अथ मघानक्षत्रस्य -

पितरः पिंडहस्ताश्च कृशाधूम्राः पवित्रिणः ||
कुशलंदद्युरस्माकं मघानक्षत्र देवताः || १ ||

धूम्रवर्णः | पितरोदेवताः || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

अग्न्याधानं सर्वमंत्र प्रयोगं कुर्याच्छ्राद्धं तर्पणं वै पितॄणाम् ||
द्यूतारंभं कर्मवादं बिलं च पित्र्येमद्यंसंयुगंचापकर्म || १ ||

मघा आंदोलिकापंच | मा मी मू मे मघा | कृष्णवर्णः | पंचताराः | आंदोलिकादंडाकृतिः | अधोमुखम् | पुमान् | स्त्री | राक्षसगणः | मूषकयोनिः | पितरोदेवताः | शूद्रजातिः | चतुष्पात् | मध्यलोचनम् | उग्रम् | अंतः | समतारा | स्थानंपत्तनम् | अग्निमंडलम् | वटवृक्षः | कुक्कुटपक्षी | घस अक्षरः || अस्मिन्नक्षत्रे यमोजातः |

प्. १९२)

त्रिंशद्घटिकाभ्यःपरंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवा एकादशघटिकाभ्यः परंद्वाविंशतिघटिकावधितिलभक्षणं कृत्वादक्षिणपश्चिमप्रयाणे शुभम् | ज्वरेभानुवारप्रयुक्ते प्राणभयम् | अथवाविंशतिदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यै पितृदेवता पूजाविधानम् | कृष्णवस्त्रम् | कृष्णागरुगंधः | चंपकपुष्पम् | घृतागरुगुग्गुलधूपः | घृतान्नापुपनैवेद्यम् | उदीरतामवर इतिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यतिलतंडुलमिश्रान्नाज्येनगायत्र्याष्टोत्तरशतं जुहुयात् | गंधमाल्यैस्तिलोदनबलिं हरेत् | कृष्णधेनुं दद्यात् | विंशतिदिनात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलादुःखिता भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे समावर्तनविवाहसर्वमंत्रतंत्रप्रयोगभूभृत्त्वदासी संग्रहक्रयविक्रयलांगलापकर्षण बीजा वा पद्यूतनिक्षेपांजनकन्यादानवादयंत्रप्रयोगवापी कुपतटाकश्राद्धपितृतर्पणादीनि प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रे जातगुणाः विद्वान् | विनयरतः | पितृमातृभक्तः | बहुगुणवान् | दीर्घजीवी | धनाढ्यः | कार्यनिपुणः | बंधुवर्गोपकारी | स्पष्टभाषी | रिपुगणवशीकरः | अल्पबुद्धिः | क्षिप्ररोगी | स्वस्त्रीप्रियः | रक्तलोचनः | उदरेमत्स्यांकितः | सप्तनवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३०३ अथ पूर्वफाल्गुनीनक्षत्रस्य -

संपूजयाम्यर्यमणंफल्गुनीतारदेवताम् |
धूम्रवर्णं रथारूढं सुशक्तिकरसंयुतम् || १ ||

अर्यमादेवता | धूम्रवर्णः || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

पुरप्रवेशं नगराभिघातं विषप्रयोगं भयरोगदुःखम् | मंत्रौषधंगारुडखन्यवादं भाग्याख्यभेतं विहितं विदध्यात् || १ || पूर्वफल्गुन्युत्तरफल्गुन्यौ द्वे द्वे खट्वाचौकम् | मो टा टी टू पूर्वफल्गुनी | श्वेतवर्णः | द्वितारा | दंडाकृतिः | स्त्री | मनुष्यगणः | मूषकायोनिः | भगोदेवता | विप्रजातिः | चतुष्पात् | अधोमुखम् | सुलोचनम् | उग्रम् | अंतः | समतारा | स्थानंग्रामः | अग्निमंडलम् | गृध्रपक्षी | पालाशवृक्षः | स्वराक्षरः |

प्. १९३)

विंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवा अष्टादशघटिकाभ्यः परंप्रयाणे शुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवामासमरिष्टं नवदिनानिवा मासद्वयंवा || - || तच्छांत्यै अर्यमदेवतापूजाविधानम् | रक्तवस्त्रम् | रक्तचंदनगंधः | अर्यमणमितिमंत्रेणरक्तकरवीरपुष्पैः बिल्वधूपैः कृसरान्ननवेद्यैः षोडशोपचारपूजां कृत्वा माषान्नाज्येन गायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैःप्रियंग्वौदनबलिं हरेत् | मासात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापतिसुतहीना भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे अक्षराभ्यासशास्त्राभ्यासविषाग्निप्रयोगादि कार्याणि प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रे जातगुणाः रूपवान् | दांतः | लोकजनप्रियः | गीतवाद्यप्रियः | आभरणाभियुतः | अध्ययनप्रियः | चपलः | मातृहीनः | नवतिवर्षाणि परमायुरित्यादिकं सर्वमस्मिन्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३०४ अथ उत्तराफल्गुनीनक्षत्रस्य -

भगंरथवरारूढं द्विभुजंशंख चक्रकम् ||
फल्गुनी देवतां ध्याये भक्ताभीष्टवरप्रदम् || १ ||

रक्तवर्णः | भगोदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

वापीकूपतटाकदीर्घिकपुरप्रासाददेवालयाः शययारत्नविभूषणांगरचनासिंहासनाध्यासनम् || स्नानोद्वर्त्तनमंगलंपरिणयं राजाभिषेकं तथाकृष्यारंभपुरप्रवेशमखिलं कर्तव्यमार्यम्णभे || १ || 

पूर्वफल्गुन्युत्तरफल्गुन्यौ द्वेद्वेखट्वाचौकम् || टेटोपापी उत्तराफल्गुनी || रक्तवर्णं || द्वितारा | दंडाकृतिः | स्त्री | मनुष्यगणः | गोयोनिः | भगोदेवता | क्षत्रियजातिः | त्रिपात् | उर्ध्वमुखम् | अंधलोचनम् | ध्रुवम् | अंतः | अत्यर्धतारा | स्थानं शून्यम् | बदरीवृक्षः | पक्षीकंकः | जराच अक्षरः || अस्मिन्नक्षत्रे बृहस्पतिर्जातः || अष्टादशघटिकाभ्यः परं विषनाड्यश्चतस्रः | शाकमांसभोजनं कृत्वा दक्षिणपश्चिमप्रयाणे शुभम् || ज्वरे सप्तदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैभगदेवतापूजाविधानम् |

प्. १९४)

कुंकुमगंधः | नीलोत्पलपुष्पम् | बिल्वधूपः | रक्तशाल्योदननैवेद्यम् | भगप्रणेत इतिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यघृतमिश्रान्नेनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंहुत्वागंधमाल्यैः घृतोदनबलिं हरेत् | मासात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलाधर्मिणीपुत्रवती भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेक्रतुपुंसवनसीमंतनामकरणान्नप्राशनकर्णवेध-छौलोपनयनविवाहसमावर्तनवस्त्राभरणपट्टबंधनसिंहासनांदोलि-कारोहणपुरग्रामगृहादिप्रवेशवेदाभ्यासयज्ञबीजावापनतोरणालंकारादि-स्थिरकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः काव्यशीलः | अभिमानी | धर्मज्ञः | सुभगः | कुशलः | श्रेष्ठः | स्त्रीलोलः | रोगी | कृष्णदेहः | विनयप्रियः | अल्पसौख्यवान् | पंडितः | शरीरेमत्स्यांकितः | चतुरशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३०५ अथ हस्तनक्षत्रस्य -

सवितारमहंवंदे सप्ताश्वरथवाहनम् ||
पद्मासनस्थं छायेशं हस्तनक्षत्र देवताम् || १ ||

रक्तवर्णः | सवितादेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

पाणिग्रहाद्यबलिमंगलकर्मयात्राराजाभिषेकगृहहर्म्यसुरप्रतिष्ठाः ||
चित्रादिवस्त्र वरवाहनभूषणानि कृष्युद्यमाद्यखिलकर्मकरोतु विद्वान् || १ ||

हस्तःपाण्याकारंशराः | पू षं णा ढा हस्तः | कृष्णवर्णः | पंचतारा | हस्ताकृतिः | पुमान् | देवगणः | महिषयोनिः | सूर्योदेवता | वैश्यजातिः | चतुष्पात् | तिर्यङ्मुखम् | लघुः | मंदलोचनम् | क्षिप्रम् | अंतः | स्थानम् | पत्तनम् | वायुमंडलम् | अंबष्ठवृक्षः | पक्षीशुकः | ला अक्षरः | सूर्योदेवता || अस्मिन्नक्षत्रेनकुलसहदेवौजातौ | एकविंशतिघटिकाभ्यः  परंविषनाड्यश्चतस्रः | तंडुलंभक्षयित्वासर्वदिक्षुप्रयाणेशुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवापंचदशदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैसवितृदेवतापूजाविधानम् | रक्तवस्त्रम् | रक्तगंधः | रक्तकरवीरपुष्पम् | दशांगधूपः | अपूपनैवेद्यम् |

प्. १९५)

उदित्यमितिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्य अर्कसमिदाज्येन गायत्र्या अष्टोत्तरशतंहुत्वागंधमाल्यैर्माषान्नबलिंहरेत् | पंचदशाहात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलापुत्रिणी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेक्रतुपुंसवनान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयनवेदशास्त्रा-भ्याससमावर्तनविवाहतैलाभ्यंगवस्त्राभरणशांतिकपौष्टिक-महोत्सवांदोलिकरथाऽश्वारोहणपशुक्रयविक्रयकृषिप्रारंभबीजावापन-धान्यसंग्रहनववस्त्रधारणवररत्नसंग्रहमंत्रशास्त्रयात्राभैषज्यादीनिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः विख्यातः | प्रगल्भवाक्यः | बहुशास्त्रविभवः | दक्षः | धनाढ्यः | स्त्रीलोलः | स्वदारानुवर्ती | परकार्यहितः | द्विजगुरुपूजकः | कीर्तिमान् | शत्रुघ्नः | दारचोरः | शरीरेमत्स्यांकितः | अष्टाशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकमस्मिन्ग्रंथे | द्रष्टव्यम् || १ ||

३०६ अथ चित्रानक्षत्रस्य -

त्वष्टारंरथमारूढं चित्रानक्षत्रदेवताम् ||
शंखचक्रान्वितकरंकिरीटिनमहंभजे || १ ||

रक्तवर्णः || त्वष्टादेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

चित्रांबराभरणभूषणचित्रकर्ममुक्तामणिश्रवणवेधनविद्रुमं च ||
त्वष्टृव्रतोपनयनक्षुरकर्मकार्यं संगीतनृत्यविविधोद्यमवाद्यविद्याः || १ ||

चित्रामौक्तिकमेकम् | पे पो रा री चित्रा | श्वेतवर्णः | एकतारा | मौक्तिकाकारम् | पुमान् | राक्षसगणः | व्याघ्रयोनिः | त्वष्टादेवता | उपजीविजातिः | द्विपात् | तिर्यङ्मुखम् | मध्यलोचनम् | मृदुः | बाह्यम् | समतारा | स्थानं पत्तनम् | वायुमंडलम् | बिल्ववृक्षः | पक्षीकाकः | टवा अक्षरः | विंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवाचतुर्दशघटिकानंतरंचित्रान्नभोजनं कृत्वादक्षिणपश्चिमप्रयाणे शुभम् | ज्वरे एकादशदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैत्वष्टृदेवतापूजाविधानम् | चित्रवस्त्रम् | कुंकुमगंधः | चित्रपुष्पम् | सर्जरसधूपः | मोदकनैवेद्यम् | चित्रंदेवानामितिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यचित्रान्नाज्येनगायत्र्याष्टोत्तरशतं हुत्वागंधमाल्यैश्चित्रान्न बलिंहरेत् |

प्. १९६)

एकादशाहात्सुखी बह्वति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलासमर्था भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे स्त्री भोगनामकरणान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयनाक्षरग्रहणवेदशास्त्रा-भ्यासतैलाभ्यंगचित्रवस्त्रनानाभरणधारणगजाश्वरक्षाबंधनरथ-शिक्षादिनृत्यदिव्यगोपनस्त्रीगोपनचित्रलेखनादि नानाविद्यारंभनानावनस्पत्यौषधप्रारंभभैषज्यादि शुभकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः धनप्रियः | भोगवान् | कामी | चतुरशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३०७ अथ स्वातीनक्षत्रस्य -

वायुंवरमृगारूढं स्वातीनक्षत्रदेवताम् ||
खड्गचर्मोज्ज्वलकरंधूम्रवर्णं नमाम्यहम् || १ || 

धूम्रवर्णः || वायुर्देवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

सस्योद्यानपुरामरालयगृहप्रासादसंस्थापनं लोलांदोलसूखासनोष्ट्रतुरगस्कंधेसमारोहणम् ||
विद्यारंभविवाहपौष्टिकवणिक्कृष्याद्यनेकागमान्नानावस्त्र-विभूषणांगरचनांप्राहुर्बुधामारुते || १ || 

स्वातीमाणिक्यमेकम् || रू रे रो ता स्वाती | रक्तवर्णः | एकतारा | विद्रुमाभम् | देवगणः | महिषीयोनिः | वायुर्देवता | शूद्रजातिः | चतुष्पात् | चरम् | तिर्यङ्मुखम् | सुलोचनम् | स्थानं शून्यम् | वायुमंडलम् | अर्जुनवृक्षः | पक्षीश्येनः | वकाराक्षरः | चतुर्दशघटिकाभ्यःपरंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवाचतुर्दशघटिकानंतरमामलकपिष्टंभक्षयित्वादक्षिणपश्चिमप्रयाणे शुभम् || अस्मिन्नृसिंहोजातः | ज्वरेप्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यैवायुदेवतापूजाविधानन् | कृष्णागरुगंधः | माधवीपुष्पम् | कृष्णागरुधूपः | दध्योदननैवेद्यम् | तववायवृतस्पत इतिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यलाजाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैर्दध्योदनबलिंहरेत् | मासात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलासन्मार्गासौभाग्यवतीभवति || - || 

प्. १९७)

अस्मिन्नक्षत्रेस्त्रीसंभोगनामकरणान्नप्राशनचौलोपनयनाक्षरग्रहण-ज्योतिषादिशास्त्राभ्याससमावर्तनविवाहतैलाभ्यंगनववस्त्रधारण-मौक्तिकाभरणनृत्तगीतवाद्यारंभगजाश्वांदोलिकारोहणप्रासादादिकृषि-प्रारंभणबीजावापनादिशुभकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - सौभाग्यवान् | दांतः | दाता | धैर्यशाली | दीर्घांगः | रुचिरतनुः | विशालाक्षः | विचित्रचरित्रहृदयः | विख्यातः | रोषी | द्विजगुरुदेवतापूजारतः | धनव्ययकरः | बंधुजनप्रियः | काव्यशीलः | चतुरतरः | हास्यप्रियः | स्वतंत्रः | नवतिवर्षाणि परमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३०८ अथ विशाखानक्षत्रस्य -

इंद्राग्नीशुभदौस्यातां विशाखादेवते शुभे ||
नमाम्येकरथारूढौ वराभयकरांबुजौ || १ ||

रक्तवर्ण अग्निः | स्वर्णवर्ण इंद्रः || इंद्राग्नीदेवते || - || (नक्षत्रचूडामणौ) मणिकनकविभूषायज्ञहोमोपवासव्रतहुतवहकार्यस्नेहपाशादिकुर्यात् ||
जगतिमुनिवरेण्याधातुकर्मद्विदैवेसुरगुरुपितृपूजा योजयेदग्निभेषु || १ ||

विशाखाकुलालचक्रंपंच | तो तू ते ती विशाखा | रक्तवर्णः | पंचतारा | पुमान् | राक्षसगणः | अधोमुखम् | अंधलोचनम् | व्याघ्रयोनिः | साधारणम् | गण अक्षरः | विकतवृक्षः | पक्षीकारंडवः | इंद्राग्नीदेवते | क्षत्रियजातिः | त्रिपात् | समतारा | तोरणाकृतिः | स्थानंशून्यम् | वह्निमंडलम् | चतुर्दशघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | ज्वरेप्राणभयम् | अथवापंचदशदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यै इंद्राग्निदेवतापूजाविधानम् | वक्तवस्त्रम् | अष्टगंधः | श्वेतपुष्पम् | कालागरुधूपः  | रक्तांगारौदननैवेद्यम् | त्र्यंबकमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यघृतमिश्रान्नैर्गायत्र्या अष्टोशतंजुहुयात् | रक्तान्नं सुरयासहबलिंहरेत् | सुखीभवति | अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलासौभाग्यवतीभवति || - || (ग्रन्थपातः) अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः विद्वत्प्रियः | विनयरतः | दीर्घजीवी | धनाढ्यः | कार्यनिपुणः | बंधुवर्गोपकारी | बहुगुणयुतः |

प्. १९८)

स्पष्टभाषी | रिपुगणवशीकारीः | अल्पबुद्धिः | क्षिप्ररोगी | हृद्ग्राही | स्वस्त्रीप्रियः | रक्तलोचनः | उदरेमत्स्यांकितः | नवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३०९ अथ अनूराधानक्षत्रस्य -

मित्रंपद्मासनारूढनूराधेश्वरं भजे ||
शूलांकुशलसद्बाहुयुग्मंशोणितवर्णकम् || १ ||

रक्तवर्णः | मित्रोदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) 

चित्रक्रियाकनकरत्नपरीक्षणं च संरोहणं तुरगगोवृषकुंजराणाम् ||
चूर्णप्रयोगनयनांजनभेषजानियात्राविवाहशुभपौष्टिककर्ममैत्रे || १ ||

अनूराधापुष्पाकारात्रीणि | ना नी नू ने अनूराधा | श्वेतवर्णः | त्रितारा | पुमान् | देवगणः | पुष्पाकृतिः | मित्रोदेवता | शूद्रजातिः | हरिणीयोनिः | तिर्यङ्मुखम् | मंदलोचनम् | मृदुः | स्थानंपत्तनम् | इंद्रमंडलम् | बकुलवृक्षः | पक्षीघूकः | तथ अक्षरः || अस्मिन्नंदनवनंजातम् | दशघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | कुलित्थभक्षणं कृत्वा सर्वदिक्षु प्रयाणे शुभम् | ज्वरे प्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यैमित्रदेवता पूजाविधानम् || रक्तवस्त्रम् || कुंकुमंगधः | सुगंधिपुष्पम् | बिल्वपत्रम् | बिल्वधूपः | कृसरान्ननैवेद्यम् | देवस्यत्वेतिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यशाकमूलफलाज्येनगायत्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | प्राग्दिशिगंधमाल्यैर्गुडोदनबलिंहरेत् | मासात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलाधनसुपुत्रवती भवति || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुपुंसवनसीमंतनामकरणान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयनवेदशास्त्रा-भ्याससमावर्तनविवाहतैलाभ्यंगनववस्त्रधारणनवरत्नाभरण-राजाभिषेकरथांदोलिकारोहणगृहारंभशंकुस्थापनपुरग्रामादि-गृहप्रवेशनृत्तगीतवेणुवाद्यादिप्रारंभशिल्पशास्त्राभ्यासनवरत्नपशु संग्रहक्रयविक्रयकृषिप्रयोगबीजावापनश्राद्धभैषज्यादिकार्याणि प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - दयापरः | प्राज्ञः | क्षुधातुरः |

प्. १९९)

शुभदः | सन्मार्गवान् | भोगी | नृपजनवरदः | प्रसादी | अल्पसूतः शांतः | अन्नदाता | ख्यातिमान् | राजपूज्यः | युवतिजनवशगः | अन्यदेशस्थः | नवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् ||

३१० अथ ज्येष्ठानक्षत्रस्य -

श्वेतहस्तिनमारूढं वज्रांकुशलसत्करम् |
सहस्रनेत्रं पीताभमिंद्रंहृदिविभावये || १ || 

पीतवर्णः || इंद्रोदेवता || - ||

(नक्षत्रचूडामणौ) -

अरिनगरविखातं भेदनंचोहकार्यं धनुरसिमुसलादीन्शिल्पकं होमकार्यम् ||
कपटकुटिलविद्याचोरदंडाभिचारद्रविणहरिणमैंद्रप्रोक्तमन्यच्च कार्यम् || १ ||

ज्येष्ठाकुंडलाकारं त्रीणि | नोयायीयूज्येष्ठा | श्वेतवर्णम् | त्रितारा | कुंडलाकृतिः | स्त्री | राक्षसगणः | हरिणयोनिः | इंद्रोदेवता | उपजीविजातिः | चतुष्पात् | तिर्यङ्मुखम् | मध्यलोचनम् | तीक्ष्णम् | स्थानंशून्यम् | इंद्रमंडलम् | शाल्मलीवृक्षः | चातकपक्षी | य थ अक्षरौ | चतुर्दशघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवा दध्योदनतिलभक्षणंकृत्वादक्षिणपश्चिमप्रयाणे शुभम् | ज्वरे प्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यै इंद्रदेवतापूजाविधानम् | पीतवस्त्रम् | श्रीगंधः | पाटलपुष्पम् | कर्पूरागरुधूपः | चित्रोदननैवेद्यम् | इंद्रंवोविश्वतस्परीतिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यचित्रान्नाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतं हुत्वागंधमाल्यैश्चित्रोदनबलिं हरेत् | मासात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलादरिद्राभवति | बहुपुत्रिणी च भूयात् || - || अस्मिन्नक्षत्रे शौर्यकर्मविषाग्निप्रयोगाभिचारयंत्रमंत्राराधनयुद्धद्युतव्यवहार-चौर्ययात्राप्रयोगमोक्षस्तंभनादिप्रयोगशास्त्राभ्यासभूतप्रेतोच्चाटनविद्यावादस्त्रीपरद्रव्यापहरणपशुक्रयविक्रयादिनि प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रे जातगुणाः - श्यामः | दृढकरग्रहः | विद्यारतः | बहुसुतमित्रवान् | संतुष्टः | सत्यवादी | स्त्रीलोलः | क्लिष्टः | रिपुगणवान् | क्षिप्रकोपः |

प्. २००)

मध्यजीवी | धनवान् | मृदुभाषी | राजपूज्यः | द्विजगुरुपूजकः | शरीरेतिलमत्स्यांकितः | स्वभार्यारतः | पंचनवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

३११ अथ मूलानक्षत्रस्य -

खड्गखेटधरंकृष्णं यातुधानं नृवाहनम् ||
ऊर्ध्वकेशं विरूपाक्षं भजेमूलाधिदेवताम् || १ || 

कृष्णवर्णः | यातुधानोदेवता || - ||

(नक्षत्रचूडामणौ) -

संरोपणंविविधगुल्मलतातरूणां मुद्गेक्षुमाषतिलसर्षपवाहनं च ||
मंत्रौषधास्त्रनिखिलागमतंत्रविद्याप्रारंभणं वरवधूवरणं च मूले || १ ||

मूलांकुशं षट् | ये यो बा बी (भा भी) मूलम् | कृष्णवर्णः | षट्तारा | अंकुशाकृतिः | सिंहात्मवान् | नपुंसकम् | राक्षसगणः | शुकयोनिः | निर्-ऋतिर्देवता | दारुणम् | अधोमुखम् | सुलोचनम् | अंतः | समम् | स्थानम् | पत्तनम् वरुणमंडलम् | सर्जवृक्षः | पक्षीचक्रवाकः | पफौ अक्षरौ || अस्मिन्नक्षत्रेहनूमाञ्जातः | विंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | कंदमूलंभुक्त्वापश्चिमदक्षिणप्रयाणे शुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवानवदिवान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यै यातुधान देवतापूजाविधानम् | कृष्णवस्त्रम् | कृष्णागरुगंधः | कृष्णसरोजपुष्पम् | मेषशृंगधूपः | रक्तरसान्ननैवेद्यम् | मोषुणः परा इतिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यकंदमूलफलाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैर्गुडोदनबलिंहरेत् | कृष्णधेनुंदद्यात् | नवाहात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वालापुत्रवतीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुपुंसवनजातकर्मसीमंतनामकरणान्नप्राशनविद्यारंभसमावर्तन-विवाहतैलाभ्यंजनसुवर्णाभरणयज्ञवृक्षप्रारंभक्षौरकर्म-भैषज्यकृषिप्रयोगबीजावापक्रमुकनालिकेरनागवल्लीस्थापन वाणिज्यतटाकादिबिलप्रवेशभूतोच्चाटनमंत्रप्रयोगयंत्रोद्धारादिनि-प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः धर्मज्ञः | धनाढ्यः | तस्करः | मान्यः | बंधुरतः | रक्तवणः | कामी |

प्. २०१)

अतिरोगी | चंचलः | शठकार्यः | विनयपरः | स्वतंत्रः | द्विनवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३१२ अथ पूर्वाषाढानक्षत्रस्य -

आषाढदेवतानित्यमापःसंतुशुभावहाः ||
समुद्रगास्तरंगिण्यो ह्लादिन्यः सर्वदेहिनाम् || १ || 

शुभ्रवर्णाः | आपोदेवताः || - ||

(नक्षत्रचूडामणौ) -

तटाकवापीह्रदकूपदीर्घिकाप्रवालमुक्तामणिरत्नसंग्रहम् ||
ग्रहार्गलोद्घट्टनशस्त्रतैक्ष्ण्यंसमाहुरंभोभवनेनिशाकरे || १ ||

बु ध भ ढ पूर्वाषाढा | श्वेतवऋणः || चतुस्तारा | अर्धचंद्राकृतिः || स्त्री || वानरयोनिः | आपोदेवताः | विप्रजातिः | अधोमुखम् | चतुष्पात् | उग्रम् | अंतरिक्षम् | अर्धतारा | वायुमंडलम् | स्थानंशून्यम् | जंबूवृक्षः | पक्षीशुकः | बभ अक्षरौ | अस्मिन्नक्षत्रेपुष्पदंतोजातः || चतुर्विंशतिघटिकाभ्यःपरंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवाषोडशघटिकाभ्यः परंजलंपीत्वा दक्षिणपश्चिमप्रयाणे शुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यै अब्देवतापूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | श्वेतकरवीरपुष्पम् | मनश्शिलाधूपः | क्षीरान्ननैवेद्यम् | यत्किंचदमितिमंत्रेण इमंमेवरुणेतिमंत्रेणवाषोडशोपचारैस्संपूज्य रक्तशालितंडुलाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैः क्षीरौदनंकृसरान्नंवाबलिंहरेत् | मासात्सुखीभवती || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापतिहीनादुश्चरीता भवती || - || अस्मिन्नक्षत्रेगणिकारंभसंग्रहेक्षुस्थापनाक्षरग्रहणश्रवणवेधशत्रु-च्छेदनश्राद्धादिकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः किंचिद्दीर्घदेहः | सूक्ष्मांगुलिः | विनयरतः | भूपमान्यः | ग्राही | ख्यातः | निर्जितधनः | आसक्तः | हास्यप्रियः | नवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमस्मिन्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

३१३ अथ उत्तराषाढानक्षत्रस्य -

विश्वान्देवानहंवंदेऽषाढानक्षत्रदेवताम् |
श्रीपुष्टिकीर्तिधीदात्रींसर्वपापापनुत्तये || १|| 

प्. २०२

शुभ्रवर्णः | विश्वेदेवादेवताः || - || (नक्षत्रचूडामणौ) -

कुर्यादायतनंशुभं स्थिरगृहं गीर्वाणसंस्थापनं देवाद्यर्चनशांतिकोत्सवविधिंभूपाभिषेकं तथा ||
स्तंभस्थापनबीजवापनलतागुल्मादिसंरोपणंसीमासाधनवस्त्रभूषण-शुभोद्वाहादिकं विश्वभे || १ ||

उत्तराषाढागजशिरोष्टकम् || बे बो जा जी उत्तराषाढा | रक्तवर्णः | अष्टतारा | गजशिर आकृतिः | स्त्री | मनुष्यगणः | गोषंडयोनिः | विश्वेदेवादेवताः | त्रिपात् | ऊर्ध्वमुखम् | मंदलोचनम् | पनसवृक्षः | पक्षीभारद्वाजः | स्थिरम् | स्थानंशून्यम् | इंद्रमंडलम् | मकाराक्षरः || अस्मिन्शल्योजातः | विंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | सक्तुभक्षणंकृत्वापश्चिमदक्षिणप्रयाणेशुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यैविश्वेदेवपूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | श्रीगंधः | पंचवर्णपुष्पम् | उशीरधूपः | पंचभक्ष्यनैवेद्यम् | विश्वेदेवास आगत इतिमंत्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्य मुद्गान्नाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैः क्षीरोदनबलिंहरेत् | मासात्सुखीभवति | श्वेतधेनुंदद्यात् || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापतिव्रतापुत्रवतीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुपुंसवनसीमंतनामकरणान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयनवेदशास्त्रा-भ्याससमावर्तनविवाहतैलाभ्यंगराज्यवस्त्रालंकारराजाभिषेकपुरग्रामादिशंकुस्थापनप्रवेशगुल्मादिबीजावापनधनधान्यसंग्रहसुरभिक्रयभूमि-परिग्रहतटाकादिस्थिरकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - सर्वज्ञः | सुखचित्तः | सुवृत्तः | पृथुलजघनः | विशालाक्षः | गुणाधिकः | हास्यशीलः | अल्पनिद्रः | कृपावान् | वाग्मी | धार्मिकः | शूरः | नवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकंसर्वमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

३१४ अथ अभिजिन्नक्षत्रस्य -

निर्गुणंब्रह्मभूयान्मेज्ञानैश्वर्यप्रदंसदा |
अभिजित्तारकेशानं वेदांतकृतसंश्रयम् || १ || 

(अत्रैतावन्मात्रलेखोमातृकायाम्) -

प्. २०३)

३१५ अथ श्रवणनक्षत्रस्य -

शांताकारंचंतुर्हस्तं श्रोणानक्षत्रवल्लभम् ||
विष्णुंकमलपत्राक्षं ध्यायेद्गरुडवाहनम् || १ || 

नीलमेघश्यामः | विष्णुर्देवता || - ||

(नक्षत्रचूडामणौ) -

कुर्याद्धोमंयज्ञदीक्षा व्रतानिविद्यारंभं चौलमोंजीविधानम् ||
गर्भाधानंकर्णवेधं प्रयाणं विष्णोर्धिष्ण्ये देवतासुप्रतिष्ठाम् || १ ||

श्रोणाहारत्रयम् || शी शु शे शो श्रवणम् | कृष्णवर्णः | धनुराकृतिः | पुमान् | देवगणः | वानरयोनिः | विष्णुर्देवता | ब्राह्मणजातिः | चतुष्पात् | ऊर्ध्वमुखम् | सुलोचनम् | चरः | अंतर्बाह्यम् | पत्तनम् | स्थान्म् | इंद्रमंडलम् | टोक्षरः | समतारा | अर्कवृक्षः | पक्षीसारसः || अस्मिन्नक्षत्रे अंगारकविभीषणौ जातौ | दशघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | शालिपिष्टंभक्षयित्वादक्षिणपश्चिमप्रयाणेशुभम् | ज्वरे एकादशदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैविष्णुपूजाविधानम् | कृष्णवस्त्रम् | चंदनकस्तूरीकर्पूरकुंकुमगंधः | तुलसीपुष्पम् | दशांगधूपः | शाल्योदननैवेद्यम् | अतोदेवा इतिमन्त्रेण इदंविष्णुरितिमंत्रेणवाषोडशोपचारैस्संपूज्य अश्वत्थसमित्तंडुलाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतं जुहुयात् | गंधमाल्यैः क्षीरौदनबलिं हरेत् | एकादशाहात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलाभाग्यपुत्रवती भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुपुंसवनसीमंतनामकरणान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयन-क्षौराभ्यंजनाक्षरग्रहणवेदशास्त्राभ्यासनववस्त्रभूषणमौक्तिकारंभराजाभिषेकपूर्णमासादिग्रहप्रवेशवैष्णवदेवतास्थापनयज्ञोपदेश-शांतिकपौष्टिकमहोत्सवमंत्राभ्यासकृषिप्रारंभबीजावापनभैषज्यादीनि-प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रे जातगुणाः - कृष्णांगः | पुष्टिमान् | चित्रांबरगंः | धप्रियः | परसतीरतिप्रियः | उदारशीलः | बंधुजनरतः | बहुव्ययकरः | सुभगः | वाचकः | दुर्मंत्री | गुल्मादिरोगी | विदेशवासी | चपलः | मंत्रवादी | प्रभुः | गुह्यदेशेमत्स्यांकितः || नवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमस्मिन्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

प्. २०४)

३१६ अथ धनिष्ठानक्षत्रस्य -

श्रविष्ठादेवतांवंदेवसून्वरधराश्रितान् ||
शंखचक्रांकितकरान्किरीटांकितमस्तकान् || १ || 

श्वेतवर्णः | वसवोदेवताः || - || (नक्षत्रचूडामणौ) -

विद्यागमोपनयनांजनभेषजानिश्वेतातपत्रशयनासनभोजनानि ||
यज्ञाभिषेकशुभशांतिकपौष्टिकानिसिध्यंतिहर्म्यनगराणि च वासवर्क्षे || १ ||

धनिष्ठामर्दलाकारंचतस्रः | गा गी गू गे धनिष्ठा | श्वेतवर्णः | चतुस्तारा | मृदंगाकृतिः | स्त्री | राक्षसगणः | सिंहीयोनिः | वसवोदेवताः | उपजीविजातिः | ऊर्ध्वमुखम् | अंधलोचनम् | अंतरिक्षम् | स्थानंग्रामः | इंद्रमंडलम् | शमीवृक्षः | पक्षीभ्रमरः | त्र्य (ञिर) क्षरः || अस्मिन्नक्षत्रेदुंदुभिर्जातः | दशघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | तिलतंडुलभक्षणं कृत्वा पूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् | ज्वरेमासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यैवसुदेवतापूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | चंदनगंधः | शतपत्रपुष्पम् | गुग्गुलधूपः | पायसनैवेद्यम् | त्रातारमितिमंत्रेणषोडशोपचारपूजांकृत्वा औदुंबरसमिदाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैःक्षीरौदनबलिंहरेत् | मासात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापुत्रवतीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेस्त्रीसंभोगनामकरणान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयन-तैलाभ्यंगवस्त्राभरणधारणचतुरंगयानांदोलिकाच्छत्रचामर-धारणदेवतासेवाप्रारंभयात्राप्रवेशशांतिकपौष्टिकमहोत्सवनृत्त-गीतवाद्यकृषिप्रारंभबीजावापनगजादिशिक्षाक्रयविक्रयादीनिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - अल्पशास्त्रज्ञः | तेजस्वी | उद्योगवान् | स्थूलतनुः | नृत्तगीतांगनाप्रियः | दीनः | अनृतवादी | नृपसेवकः | धातुवादी | कृपाहीनः | दुष्कृती | उष्णदेही | पिशुनः | पंचसप्ततिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३१७ अथ शतभिषङ्नक्षत्रस्य -

वरुणं संततं वंदे सुधाकलशधारिणम् |
पाशहस्तंशतभिषग्देवतांदेववंदितम् || १ || 

स्वर्णवर्णः | वरुणोदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) ||

जलाशयोद्यानकृषिक्रियाश्च प्रवालमुक्तादिकसंग्रहं च ||
तुरंगशांतिंजपहोमदानं कुर्याच्छतर्क्षे नयनांजनानि || १ ||

शतभिषक्शततारा | गोलाकृतिः | गो सा सी सू शतभिषक् | रक्तवर्णः | शततारा | पुष्पवर्षाकृतिः | नपुंसकम् | राक्षसगणः | तुरगीयोनिः | वरुणोदेवता | क्षत्रियजातिः | ऊर्ध्वमुखम् | मंदलोचनम् | चरम् | अंतः | समतारा | स्थानंशून्यम् | वरुणमंडलम् | कदंबवृक्षः | पक्षीकोकिलः | षकाराक्षरः || अस्मिन्वरुणोजातः | अष्टादशघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | तंडुलंभक्षयित्वापूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवा एकादशदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यैवरुणपूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | शतपत्रपुष्पम् | मलयजगंधः | कर्पूरधूपः | घृतान्ननैवेद्यम् | अवतेहेड इतिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यजलजकुसुमैराज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् || गंधमाल्यैःक्षीरोदनबलिंहरेत् | एकादशाहात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलापुत्रवती किंचित्कोपवती च भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे स्त्रीसंभोगनामकरणान्नप्राशनचौलोपनयनाक्षरग्रहणवेदशास्त्रा-भ्यासतैलाभ्यंगराजाभिषेकगजाश्वादिमौक्तिकचक्षुरंजनप्रयोग देवतास्थापनसेतुबंधनजलसूत्रप्रारंभपुत्रपरिग्रहवाणिज्यक्रयविक्रय-कृषिप्रयोगबीजावापनादि शुभकार्याणि प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रे जातगुणाः - विपुलतनुः | लोकमान्यः | बहुपुत्रः | बंधुवर्गोपकारी | रिपुहंता | स्थिरायुः | व्यवहारी | रक्तरोगी | धूर्तगुणः | किंचिज्ज्ञानवान् | चंचलः | वाचालः | श्यामलः | शूरः | धैर्यचित्तः | वरसुतजनकः | नीतिवैरी | अल्पविद्यावान् | अतिगर्वी | अशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकमेतद्ग्रंथेद्रष्टव्यम् || १ ||

३१८ अथ पूर्वाभाद्रपदानक्षत्रस्य -

शिरसाहमजंवंदे ह्येकपादंतमोपहम् |
मुदेप्रोष्ठपदेशानं सर्वदेवनमस्कृतम् || १ ||

प्. २०६)

रक्तवर्णः | अजैकपाद्देवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) -

विद्यारंभंकुंजरणां च बंधं बेतालाद्यावेशनं कल्पवादम् ||
द्यूतारंभंचोर्ध्वयात्राप्रयोगं शास्त्राभ्यासं चैकपाद्भेविदध्यात् || १ ||

पूर्वाभाद्रोत्तराभाद्रा च द्वेद्वे चतुरस्रम् | से सो दा दी पूर्वाभाद्रा | कृष्णवर्णः | द्वितारा | त्रिपात् | खट्वाकृतिः | पुमान् | मनुष्यगणः | सिंहयोनिः | अजैकपाद्देवता | ब्राह्मणजातिः | अधोमुखम् | मध्यलोचनम् | उग्रम् | अंतः | समतारा | स्थानंपत्तनम् | इंद्रमंडलम् | चूतवृक्षः | पक्षीकपोतः | लकाराक्षरः || अस्मिन्नक्षत्रेकिन्नरोजातः | षोडशघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | यात्रावर्ज्या | अथवामधुपीत्वा पूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् | ज्वरेप्राणभयम् | अथवामासमरिष्टम् || - || तच्छांत्यै अजैकपाद्देवतापूजाविधानम् | रक्तवस्त्रम् | कुंकुमगंधः | अर्कपुष्पम् | दशौषधीधूपः | दध्योदननैवेद्यम् | शमग्निरितिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्य अन्नाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशतंहुत्वा गंधमाल्यैःक्षीरोदनबलिं हरेत् | मासात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलाविधवा भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे विद्यारंभग्रामसंग्रहाभिचारचौर्यकलहद्यूतव्यवहारबंधनवापी-कूपतटाकखननमहाबिलप्रवेशरिपुभेदनभूतप्रेतपिशाचमंत्रप्रयोगो-च्चाटनधातुवादप्रभृतिक्रूरकार्याणिप्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रे जातगुणाः - कमलनेत्रः | वित्तवान् | अत्युदारः | स्त्रीप्रियः | दानशीलः | सुभगः | परिवेशसमाहितः | विख्यातः | अतिकोपी | दीर्घजीवी | बहुसुखविभवः | कंठरोगी | क्षुत्तृष्णाकर्मरहितः | षण्णवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३१९ अथ उत्तराभाद्रपदानक्षत्रस्य -

अहिर्मेबुध्नियो भूयान्मुदेप्रोष्ठपदेश्वरः ||
शंखचक्रांकितकरःकिरीटोज्ज्वलमौलिमान् || १ || 

श्वेतवर्णः | अहिर्बुध्न्योदेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) -

स्थिरक्रियापौष्टिकमंगलानिविवाहयज्ञादि परिग्रहाणि ||
नृपाभिषेकांबरभूषणानि सिध्यंत्यहिर्बुध्न्यगते शशांके || १ ||

पूर्वाभाद्रोत्तराभाद्रा च द्वेद्वे चतुरस्रम् |

प्. २०७)

दुः शं डा था उत्तराभाद्रा | श्वेतवर्णः | द्वितारा | खड्गाकृतिः | पुमान् | मनुष्यगणः | गोयोनिः | अहिर्बुध्न्योदेवता | क्षत्रियजातिः | ऊर्ध्वमुखम् | सुलोचनम् | चतुष्पात् | समतारा | हलौ अक्षरौ | स्थानम् | ग्रामः | वायुमंडलम् | पिचुनदवृक्षः | पक्षीकोकिलः || अस्मिञ्जटायुर्जातः | चतुर्विंशतिघटिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | शालितंडुलभभणं कृत्वापूर्वोत्तरप्रयाणे शुभम् || ज्वरे सप्तदिनान्यरिष्टानि || - || तच्छांत्यै अहिर्बुध्न्यदेवतापूजाविधानम् | श्वेतवस्त्रम् | अगरुगंधः | शतपत्रपुष्पम् | घृतगुग्गुलधूपः | गुडोदननैवेद्यम् | विष्णुर्योनि मितिमंत्रेणषोडशोपचारैः संपूज्यक्षीरमिश्रमाषाज्येनगायत्र्या अष्टोत्तरशंतं जुहुयात् | गंधमाल्यैर्गुडोदनबलिंहरेत् | सप्ताहात्सुखी भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे प्रथमरजस्वलासौभाग्यपुत्रवती भवति || - || अस्मिन्नक्षत्रे ऋतुसी मंतपुंसवननामकरणान्नप्राशनकर्णवेधचौलोपनयनसमावर्त्तन-भूषणालंकार राजाभिषेकशांतिकपौष्टिकसिंहासनचतुरंगानयनांदोलिकारोहणशयया स्थापनपुरप्रवेशकृषिबीजावापनधनधान्यसंग्रहप्रभृतिशुभकार्याणि-प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - कर्मज्ञः | नृत्तगीतप्रियः | युवतिजनप्रियः | धैर्यवान् | पराक्रमी | दीर्घबुद्धिः | जनभीषणः | धनाढ्यः | अतिभोगी | गंधमाल्यप्रियः | मंदगमनः | कुब्जः | स्वदारद्वेषी | बंधुनिंदकः | नवतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ ||

३२० अथ रेवतीनक्षत्रस्य

पूषणंसततंवंदेरेवतीशंसमृद्धये ||
वराभयोज्ज्वलकरंरत्नसिंहासने स्थितम् || १ || - || 

पद्मवर्णः | पूषादेवता || - || (नक्षत्रचूडामणौ) -

उपनयनक्षुरकर्मविवाहंगृहनगरादिकवास्तुनिवेशः ||
करितुरगाद्यधिरोहणमुक्तंतदपिशुभानि हि पौष्णशुभर्क्षे || १ ||

रेवतीमत्स्याकारं द्वात्रिंशत् || दे दोओ चा चि रेवती | रक्तवर्णः | द्वात्रिंशत्तारा | मत्स्याकृतिः |

प्. २०८)

देवगणः | स्त्री | गजीयोनिः | पूषादेवता | चतुष्पात् | तिर्यङ्मुखम् | अंधलोचनम् | मृदुः | बाह्यम् | समतारा | स्थानंशून्यम् | वरुणमंडलम् | मधूकवृक्षः | मयूरपक्षी | क्षकाराक्षरः | अस्मिन्नभिमन्युर्जातः | त्रिंशद्घठिकाभ्यः परंविषनाड्यश्चतस्रः | पिष्टंभुक्त्वापूर्वोत्तरप्रयाणेशुभम् | ज्वरेमासमरिषटम् || - || तच्छांत्यैपूषदेवतापूजाविधानम् || पद्मरागवस्त्रम् | रक्तचंदनगंधः | मंदारपुष्पम् | गुग्गुलधूपः | तिलोदननैवेद्यम् | हंसश्शुचिषदितिमंत्रेणषोडशोपचारैस्संपूज्यतिलोदनाज्यैर्गायत्र्या अष्टोत्तरशतंजुहुयात् | गंधमाल्यैस्तिलोदनबलिंहरेत् | मासात्सुखीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेप्रथमरजस्वलापुत्रवतीभवति || - || अस्मिन्नक्षत्रेक्रतुपुंसवननामकरणान्नप्राशनचौलोपनयनवेदशास्त्रा-भ्यासाक्षरप्रारंभतैलाभ्यंगवस्त्राभरणसमावर्तनराजाभिषेकराज-दर्शनसिंहासनांदोलिकागजाश्वारोहणशांतिकपौष्टिकमहोत्सवमंत्रा-भ्यासभैषज्यनृत्तगीतवाद्यप्रयोगबीजावापनयात्रादिशुभकार्याणि प्रशस्तानि || - || अस्मिन्नक्षत्रेजातगुणाः - सौभाग्ययुतः | तेजस्वी | स्थूलकायः | संपूर्णांगः | कोपवान् | भोगी | अर्थव्ययकरः | पंडितः | दीर्घजीवी | विचित्ररिपुगणः | पित्तवान् | अन्नदाता | मत्सरी | क्रूरकार्यः | धीरः | परदेशगः | रक्तकेशः | किंचित्तिलमत्स्यांकितः | चतुरशीतिवर्षाणिपरमायुरित्यादिकं सर्वमेतद्ग्रंथे द्रष्टव्यम् || १ || २७ ||

अथ कृत्तिकादिसप्तविंशतिनक्षत्रेषुकर्तव्यकार्याणि - (ग्रंथांतरेनारदीये च) || - || दानानि च (दानचिंतामणौ महाभारते)

(कृत्तिकायाम्) - 

अग्न्याधानास्त्रशस्त्रोग्रसंधिविग्रहदारुणम् ||
संग्रामौषधवादित्रक्रियाः शस्ताश्च वह्निभे || १ || - ||

(दानम्) - 

कृत्तिकासुमहाभगे पायसेनसुसर्पिषा ||
संतर्प्यब्राह्मणांत्साधूंल्लोकानाप्नोत्यनुत्तमान् || १ ||

प्. २०९)

(रोहिण्याम्) - 

सीमंतोन्नयनोद्वाह वस्त्रभूषास्थिरक्रियाः ||
गजवास्त्वभिषेकाश्व प्रतिष्ठाब्रह्मभे शुभाः || - ||

(दानम्) - 

रोहिण्यांपांडवश्रेष्ठमाषैरन्नेनसर्पिषा ||
पयोनुपानं दातव्यमानृण्यार्थं द्विजातये || १ || १ ||

(मृगशीर्षे) - 

प्रतिष्ठाभूषणोद्वाह सीमंतोपनयक्रियाः ||
क्षौरवास्तु गजोष्ट्राश्व यात्राः शस्ताश्च चंद्रभे || १ || - ||

(दानम्) - 

दोग्ध्रींसवत्सां तु नरोनक्षत्रे सोमदैवते ||
दत्त्वा दिव्यविमानस्थः स्वर्गंप्राप्नोत्यनुत्तमम् || १ ||

(आर्द्रायाम्) - 

ध्वजतोरणसंग्राम प्राकारास्त्र क्रियाः शुभाः ||
संधिविग्रहवैतान रसाद्याः शार्वभे शुभाः || १ || - ||

(दानम्) - 

आर्द्रायांकृसरं दत्त्वा तैलमिश्रंसमाहितः ||
नरस्तरतिदूर्गाणि क्षुरधारांश्च पर्वतान् || १ || १ ||

(पुनर्वसौ) - 

प्रतिष्ठायानसीमंत वस्त्रवास्तूपनायनम् ||
क्षौरास्त्रकर्मादितिभे विधेयं धान्यभुषणम् || १ || - ||

(दानम्) - 

पूषंपुनर्वसौ दत्त्वा घृतपूर्णं तु पाचितम् ||
यशस्वीरूपसंपन्नो बह्वन्ने जायते कुले || १ || १ ||

(पुष्ये) - 

यात्राप्रतिष्ठासीमंत व्रतबंधप्रवेशनम् ||
करग्रहंविनासर्व कर्मदेवेज्यभे शुभम् || १ || - ||

(दानम्) - 

पुष्ये तु कांचनं दत्त्वा कृतं चाकृतमेव च ||
अनालोकेषुलोकेषु सोमवत्सविराजते || १ || १ ||

(आश्लेषायाम्) - 

अमृतव्यसनद्यूतधातुवादौषधाहवाः ||
विवादरसवाणिज्यकर्मभौजंगभे शुभम् || १ || - ||

(दानम्) - 

आश्लेषासुतथारौप्पमृषभं वा प्रयच्छति ||
ससर्वभयनिर्मुक्तः शास्त्रवानभिजायते || १ || १ ||

(मघायाम्) - 

कृषिवाणिज्यगोधान्यव्रणोपकरणादिकम् ||
विवाहनृत्तगीताद्यां निखिलं कर्मपैतृभे || १ || - ||

(दानम्) - 

मघासुतिलपूर्णानि वर्धमानानि मानवः ||
प्रदायपशुमांश्चैव पुत्रवांश्च प्रजायते || १ || १ ||

(पूर्वफल्गुन्याम्) - 

विवादविषशस्त्राग्नि दारुणोग्राहवादिकम् ||
पूर्वत्रयेखिलंकर्म कर्तव्यं मांसविक्रयः || १ || - ||

(दानम्) - 

फल्गुनीपूर्वसमये ब्राह्मणेभ्य उपोषितः ||
भक्ष्यांश्च फाणितैर्युक्तान्दत्त्वा सौभाग्यमश्नुते || १ || १ ||

प्. २१०)

(उत्तरफल्गुन्याम्) - 

वस्त्राभिषेकसीमंत विवाहव्रतबंधनम् ||
प्रवेशस्थापनाश्वेभ वास्तुकर्मोत्तरा त्रये || १ || - ||

(दानम्) - 

घृतक्षीरसमायुक्तं विधिवत्पिष्टकौदनम् ||
उत्तराविषये दत्त्वा स्वर्गेलोके महीयते || १ ||

यद्वा प्रदीयते दानमुत्तरा विषये नरैः ||
सदाफलमनंतं च भवतीहविनिश्चयः || २ || १ ||

(हस्ते) - 

प्रतिष्ठोद्वाहसीमंतयानवस्त्रोपनायनम् ||
क्षौरवास्त्वभिषेकाश्च भूषणंकर्मभानुभे || १ || - ||

(दानम्) - 

हस्ते चतुर्हस्तिरथं दत्त्वायुक्तं ह्युपोषितः ||
नरस्तरति दुर्गाणि क्षुरधाराश्च पर्वतान् || १ || १ ||

(चित्रायाम्) - 

प्रवेशवस्त्रसीमंत प्रतिष्ठावरतबंधनम् ||
त्वाष्ट्रभेवास्तुविद्यास्स्युः क्षुरभूषणकर्मयत् || १ || - ||

(दानम्) - 

चित्रायामृषभं दत्त्वा पुण्यां गां गां च भारत ||
चरत्यप्सरसां लोके रमते नंदने वने || १ || १ ||

(स्वात्याम्) - 

प्रतिष्ठोपन यो द्वाहवस्त्रसीमंत भूषणम् ||
पश्वंब्वश्वेभकृष्यादि क्षौरकर्मसमीरभे || १ || - ||

(दानम्) - 

स्वातीष्वथधनंदत्त्वा यदिष्टतममात्मनः ||
प्राप्नोति लोकांश्च शुभानिह चैव महद्यशः || १ || १ ||

(विशाखायाम्) - 

वस्त्रभूषणवाणिज्य वसुधान्यादि संग्रहम् ||
इंद्राग्निभे नृत्तगीतशिल्पलेखनकर्म च || - ||

(दानम्) - 

विशाखायामनड्वाहं धेनुं दत्त्वा च दुग्धदाम् ||
सग्रासंगं च शकटं सधान्यं वस्त्रसंयुतम् || १ ||

पितॄन्देवान्प्रीणयति प्रेत्यचानंत्यमस्नुते ||
न च दुर्गाण्यवाप्नोति स्वर्गलोकं च गच्छति || २ ||

दत्त्वा यथोक्तं विप्रेभ्यो वृतीमिष्टांसविंदति ||
नारकीयांश्च संक्लेशान्न प्राप्नोतीति निश्चयः || ३ || १ ||

(अनूराधायाम्) - 

प्रवेशस्थापनोद्वाह व्रतबंधादि मंगलम् ||
वस्त्रभूषणवास्त्वाद्य मैत्रभे संधिविग्रहम् || १ || - ||

(दानम्) - 

अनूराधासुप्रावारं वस्त्रोत्तरमुपोषितः ||
दत्त्वायुगशतंवापि नरः स्वर्गे महीयते || १ || १ ||

(ज्येष्ठायाम्) - 

क्षौरास्त्रशस्त्रवाणिज्य गो महिष्यंबुकर्म च ||
इंद्रभेनृत्तवादित्रशिल्पलोहाश्म लोचनम् || १ || - ||

(दानम्) - 

कालशाकं तु विप्रेभ्यो दत्त्वामर्त्यः स मूलकम् ||

प्. २११)

ज्येष्ठायां मृत्युमुत्साद्य गतिमिष्टां च गच्छति || १ || १ ||

(मूलायाम्) - 

विवाहकृषिवाणिज्यदारुणाहवभेषजम् ||
निर्-ऋतौनृत्तशिल्पास्त्र संधि विग्रह लेखनम् || १ ||

(दानम्) - 

मूलेमूलफलंदत्त्वा ब्राह्मणेभ्यः समाहितः ||
स्वपितॄन्प्रीणये देव गतिमिष्टां च गच्छति || १ ||

(पूर्वाषाढासु) - 

विवादविषशस्त्राग्निदारणोग्राहवादिकम् ||
पूर्वाषाढासु कर्तव्यं मांसविक्रय कर्म वै || १ || - ||

(दानम्) - 

अथपूर्वास्वषाढासु दधिपात्राण्युपोषितः ||
कुलवृत्तोपसंपन्ने ब्राह्मणे वेदपारगे || १ ||

प्रदायजायते श्रेष्ठकुले बहुगुणोज्ज्वले ||
पुत्रपौत्रैः परिवृतः पशुमान्धनवांस्तथा || २ || १ ||

(उत्तराषाढासु - अभिजिति च) - 

वस्त्राभिषेकसीमंत विवाहव्रतबंधनम् ||
प्रवेशस्थापनाश्वेभ वास्तुकर्मोत्तरा त्रये || १ || - ||

(दानम्) - 

उदमंथंससर्पिष्कं प्रभूतमधुफाणितम् ||
दत्त्वोत्तरास्वषाढासु सर्वलोकानवाप्नुयात् || १ || - ||

(दानम्) - 

दुग्धंत्वभिजिता योगे दत्त्वा मधुघृताप्लुतम् ||
धर्मनिष्ठोमनीषिभ्यः स्वर्गे लोके महीयते || १ || २ ||

(उत्तराषाढानक्षत्रचतुर्थपादश्रवणभस्याद्यघटिकाचतुष्टययुक्तः-कालोऽभिजिद्योग इत्युच्यते) || १ ||

(श्रवणे) - 

प्रतिष्ठाक्षौरसीमंतयानोपनयनौषधम् ||
पुरारामगृहारंभंविष्णुभे पट्टबंधनम् || १ || - ||

(दानम्) - 

श्रवणेकंबलं दत्त्वा वस्त्रांतरितमेव च ||
श्वेतेनयात्वा यानेन स्वर्गेलोके महीयते || १ || १ ||

(धनिष्ठायाम्) - 

वस्त्रोपनयनक्षौरप्रतिष्ठायानभेषजम् ||
वसुभेवास्तुसीमंत प्रवेशाश्वेभभूषणम् || १ || - ||

(दानम्) - 

गोयुक्तं च धनिष्ठासु यानं दत्त्वा समाहितः ||
वस्त्रमस्मिन्नवं दत्त्वा प्रेत्यराज्यं प्रपद्यते || १ || १ ||

(शतभिषजि) - 

प्रवेशस्थापनक्षौरमौंजी बंधनभेषजम् ||
अश्वाभरणसीमंत वास्तुकर्मजले शुभे || १ || - ||

(दानम्) - 

गंधंशतभिषग्योगे दत्त्वा चागरुचंदनम् ||
प्राप्नोत्यप्सरसांलोकं धत्तेगंधांश्च शाश्वतान् || १ || १ ||

प्. २१२)

(पूर्वभाद्रपदायाम्) - 

विवादविषशास्त्राग्नि दारणोग्राहवादिकम् ||
पूर्वात्रयेखिलंकार्यं मांसविक्रयणादिकम् || १ || - ||

(दानम्) - 

पूर्वभाद्रपदायोगे राजमाषान्प्रदाय वै ||
सर्वभक्ष्यफलोपेतं सर्वैः प्रेत्यसुखी भवेत् || १ || १ ||

(उत्तरभाद्रपदायाम्) - 

वस्त्राभिषेकसीमंतविवाहव्रतबंधनम् ||
प्रवेशस्थापनाश्वेभ वास्तुकर्मोत्तरा त्रये || १ || - ||

(दानम्) - 

औरभ्रमुत्तरा योगे यस्तु मांसं प्रयच्छति |
पितृन्प्रीणाति सकलान्प्रेत्यचानंत्यमश्नुते || १ || १ ||

(रेवत्याम्) - 

विवाहव्रतबंधाश्च प्रतिष्ठायानभूषणम् ||
प्रवेशवस्त्रसीमंत क्षौरभेषजमंत्यभे || १ || - ||

(दानम्) - 

कांस्योपदोहिनीं धेनुं रेवत्यां यः प्रयच्छति ||
सप्रेत्यकामानादायदातारमुपतिष्ठते || १ || १ ||

(अश्विन्याम्) - 

यात्रोपनयनक्षौरसीमंताभरणक्रियाः ||
स्थापनाश्वेभयानास्त्र कृषिविद्यादयोश्विभे || १ || - ||

(दानम्) - 

रथमश्वसमायुक्तं दत्त्वाश्विन्यां नरोत्तमः ||
हस्त्यश्वरथसंपन्ने वर्चस्वाञ्जायते कुले || १ || १ ||

(भरण्याम्) - 

वापीकूपतटाकाग्निविषशस्त्रोग्रदारुणम् ||
बिलप्रवेशगणितनिक्षेपायाम्यभे शुभाः || १ || - ||

(दानम्) - 

भरणीषु द्विजातिभ्यस्तिलधेनुं प्रदाय वै ||
गा प्रभृता अथाप्नोति नरःप्रेत्ययशस्तथा || १ || २८ ||

३२१ अथ कृत्तिकादिसप्तविंशतिनक्षत्रेषुविषनाडीप्रवेशकालाः -

(ज्योतिषेविद्यामाधवीये)

त्रिंशद्द्विगुणितकृतिमनु समिधस्त्रिंशत्कृतिद्विजास्त्रिंशत् ||
कृतिधृतिसमिधः कृतिमनुमनुदिङ्मनुक्टिजिनाःकृतिःककुभः || १ ||

दशधृतयो नृपतिजिनास्त्रिंशत्पंचाशंतौजिनास्तेभ्यः ||
परतोघ्टीचतुष्कं विषसंज्ञं कृत्तिकादिषु ज्ञेयम् || २ || २७ ||

३२२ अथ कृत्तिकादिसप्तविंशतिनक्षत्रेषु अमृतनाडीप्रवेशकालाः -(ज्योतिषेविद्यामाधवीये)

संकृयाकृतिनागवासरजि नरिंद्रोत्कृतिभ्यांजिनैर्मन्वर्कैस्तिथिनागशक्रवसुभिर्वेदाष्टशक्रैः क्रमात् ||

प्. २१३)

विद्येंद्राब्धियुगाब्धिदिग्धृतिजिनैरर्कैःपुराणैर्युतानाडीस्त्रिंशदतीत्यभेषु-पुरतोनाड्यश्चतस्रोऽमृतम् || १ || २७ ||

अथ अश्विन्यादिनक्षत्रेषुजातगुणाःपुनरपि - (जातकाभरणे)

तत्रादौ (अश्विन्याम्) - 

सवैसदैवाभ्युदितो विनीतः सत्यान्वितः प्राप्तसमस्तसंपत् ||
योषिद्विभूषात्मजभूरितोषः स्यादश्विनीभेजननं प्रपन्नः || १ ||

(भरण्याम्) - 

सदापकीर्तिर्हिमदा (हा) पवादैर्नानाविनोदैश्च विनीतरागः ||
जलात्तभीतिश्चपलः खलस्स्यात्प्राणिप्रणीतोभरणीभजातः || १ ||

(कृत्तिकायाम्) - 

क्षुधाधिकस्सत्त्वधनैर्विहीनो वृथाटनोत्पन्नमतिः कृतघ्नः ||
कठोरवाग्गर्हितकर्मकृत्स्याच्चेत्कृत्तिकाजन्मनि यस्य जंतोः || १ ||

(रोहिण्याम्) - 

धर्मकर्मकुशलः कृषीवलः चारुशीलविलसत् कलेवरः |
वाग्विलासकलिताखिलाशयोरोहिणीभवति यस्य जन्मभम् || १ ||

(मृगशीर्षे) - 

शरासनाभ्यासरतोविनीतः सदानुरक्तो गुणिनां गणेषु ||
भोक्तानृपस्नेहभरेणपूर्णः सन्मार्गवेत्ता मृगजातजन्मा || १ ||

(आर्द्रायाम्) - 

क्षुधाधिकोरूक्षशरीरकांतिर्बहु (न्धु) प्रियः कोपयुतःकृतघ्नः ||
पसूतिकाले च भवेत् किलार्द्रादयार्द्रचेतानभवेन्मनुष्यः || १ ||

(पुनर्वस्वोः) - 

प्रभूतयत्नः कृतशास्त्रयत्नः सद्रत्नचामीकरभूषणाढ्यः ||
दाताप्रतापीवसुधावसुश्च पुनर्वसू यस्य भवेत् प्रसूतौ || १ ||

(पुष्ये) - 

प्रसन्नगात्रः पितृम्रातृभक्तः स्वधर्मयुक्तो विनयाविमुक्तः ||
भवेन्मनुष्यः खलुपष्यजन्मा सन्माननानाधनवाहनाढ्यः || १ ||

(आश्लेषायाम्) - 

वृथादनस्स्यात्परिदुष्टचेष्टः कष्टप्रदश्चापि वृथाजनानाम् ||
सार्पेसदर्पोहिवृथार्पितार्थः कंदर्पसंतप्तमनामनुष्यः || १ || 

(अधिकंमूलानक्षत्रफलेविस्तरेणद्रष्टव्यम्)

(मघायाम्) - 

कठोरचित्तःपितृभक्तियुक्तस्तीव्रस्वभावस्त्वनवद्यहृद्यः ||
चेज्जव्मभं यस्य मघानघस्स्यान्मतिस्सदाराति विघातदक्षा || १ ||

प्. २१४)

(पूर्वफल्गुन्याम्) - 

भूरित्यागी साहसीभूरिभर्ताकोपाटोपीस्याच्छिखालोतिदक्षः ||
धूर्तःक्रोत्यन्तसंजातगर्वः पूर्वाफल्गुन्यस्ति चेज्जन्मकाले || १ ||

(उत्तरफल्गुन्याम्) - 

दातादयालुस्सुतरांसुशीलो विसालकीर्तिर्नृपतिप्रधानः ||
धीरोनरोत्यंतमृदूत्तरः स्याच्चेदुत्तराफल्गुनिकाप्रसूतौ || १ ||

(हस्ते) - 

दातामनस्वीसुतरां यशस्वी भूदेवदेवार्चन यज्ञकर्त्ता ||
प्रसुतिकाले यदि यस्य हस्तो हस्तोद्गता तस्य समस्तसंपत् || १ ||

(चित्रायाम्) - 

प्रतापसंतापितशत्रुपक्षोनयेतिदक्षश्च विचित्रवासाः ||
प्रसुतिकाले यदि यस्य चित्राबुद्धिर्विचित्राखलु तस्य शास्त्रे || १ ||

(स्वात्याम्) - 

कंदर्परूपः प्रभयासमेतः कांतापरप्रीतिरतिप्रसन्नः ||
स्वातीप्रसूतौमनुजस्य यस्य भवेन्नृपः प्राप्तविभूति युक्तः || १ ||

(विशाखायाम्) - 

सदानुरक्तोग्निसुरक्रियायां धातुक्रियायामपि चोग्रसौम्यः ||
यस्य प्रसूतौ च भवेद्विशाखासखानकस्यापि भवेन्मनुष्यः || १ ||

(अनूराधायाम्) - 

सत्कांतिकीर्तिश्च सदोत्सवस्स्याज्जेतारिपूणां च कला प्रवीणः ||
स्यात्संभवे यस्य किलानुराधासंपद्विबाधाविविधा च तस्य || १ ||

(ज्येष्ठायाम्) - 

सत्किर्तिकांतिर्विभुतासमेतो वित्तान्वितोत्यंतलसत्प्रतापः ||
श्रेष्ठप्रतिष्ठोवदतां वरिष्ठो ज्येष्ठोद्भवस्स्स्यात्पुरुषो विशेषात् || १ ||

(मूले) - 

मूलंविरुद्धावयवंसमूलंबलंहरत्येववदंतिसंतः ||
चेदन्यथा तत्कुरुते विशेषात्सौभाग्यमातु(यु)श्चकुलाभिवृद्धिम् || १ ||

(अथ मूले विशेषः)

३२३ तत्र अभुक्तमूलाख्यविरुद्धावयवमूलस्यस्वरूपम् -

ज्येष्ठांत्येघटिकैका च मूलस्याद्यघटी द्वयम् ||
अभुक्तमूलमित्युक्तम् ||

३२४ अथ अभुक्तमूलोत्पन्नेनजातदोषस्यवारणायशान्तिः - (जातकाभरणे)

तत्रोत्पन्नशिशोर्मुखम् || अष्टवर्षाणिनालोक्यंता तेन शुभमिच्छता || १ ||

तद्दोषपरिहारार्थं शांतिस्स्संप्रोच्यतेधुना ||
रत्नैश्शतौषधीमूलैः सप्तमृद्भिः प्रपूरयेत् || २ ||

प्. २१५)

शतच्छिद्रंघटं तस्मान्निर्गतेन जलेन हि ||
बालकांऽवापितृस्नाने विप्रैस्संपादिते सति || ३ ||

जपहोमप्रदाने च कृतेसन्मंगलं ध्रुवम् ||
विरुद्धावयवे मूले विधिरेवं स्मृतो बुधैः || ४ ||

मुनीनां वचनं सत्यं मंतव्यं क्षेममीप्सुभीः ||

अथ मूलाश्लेषयोःचरणभेदेनजन्मनिफलभेदाः - (जातकाभरणे)

मूलस्यपादत्रितयेक्रमेणपितुर्जनन्याश्च सुतस्यरिष्टम् ||
चतुर्थपादश्शुभदो नितांतं सार्पे विलोमं परिकल्पनीयम् || १ ||

अथ मूलस्ययोगभेदेनजन्मनिफलभेदाः - (जतकाभरणे)

कृष्णेतृतीयादशमीवलक्षेभूतोमहीजार्किबुधैस्समेतः ||
चेज्जन्मकाले किलतत्रमूलमुन्मूलनं तत्कुरुते कुलस्य || १ ||

दिवासायं निशिप्रातः पितुस्स्यान्मातुलस्य च ||
पशूनांमित्रवर्गस्य क्रमान्मूलमनिष्टदम् || २ ||

३२५ अथ फलभेदसूचकयोःपुरुषाकृतिमूलाश्लेषयोःस्वरूपे -

मूर्ध्निपंचमुखे पंचस्कंधयोर्घटिकाष्टकम् ||
गजाश्च भुजयोर्युग्मे हस्तयोर्हृदयेष्टकम् || १ ||

युग्मं नाभौ दिशोगुह्ये षड्जान्वोष्षट्च पादयोः ||
विन्यस्य पुरुषाकारे मूलस्य फलमादिशेत् || २ ||

छत्रलाभश्शिरोदेशे वदनेपितृघातनम् ||
स्कंधयोर्धूर्वहत्वं च बाहुयुग्मेत्व कर्मकृत् || ३ ||

हत्याकरः करद्वंद्वेराज्याप्तिर्हृदये भवेत् ||
अल्पायुर्नाभि देशे च गुह्ये च सुखमद्भुतम् || ४ ||

जंघायां भ्रमणप्रीतिः पादयोर्जीविताल्पता ||
घटीफलं किलप्रोक्तं मूलस्य मुनिपुंगवैः || ५ ||

विज्ञेयं विबुधैस्सर्वं सार्पेतच्चविपर्ययात् ||

अथ मूलाश्लेषामुहूर्तनायकानांनामानि -

राक्षसोयातुधानश्च सोमशुक्रौफणीश्वरः ||
पितामातायमः कालो विश्वेदेवामहेश्वरः || १ ||

सर्पाख्यश्च कुबेरश्च शक्रोमेघो दिवाकरः ||
गंधर्वो यमदेवश्च ब्रह्माविष्णुर्यमस्तथा || २ ||

ईश्वरोविष्णुरिंद्रश्च पवनोमुनयस्तथा ||
षण्मुखोभृंगिरीटिश्च गौरीनाम्नासरस्वती || ३ ||

प्रजापतिश्च मूलस्यस्युर्मुहुर्ताधि नायकाः ||
विपरीताः पुनर्ज्ञेया आश्लेषाजातबालके || ४ ||

प्. २१६)

द्वितीयेप्रथमेषष्ठे चाष्टमेद्वादशेतथा ||
त्रयोविंशे च नवमे कुलक्षयकरः शिशुः || ५ ||

अथ मूलवृक्षस्य फलम् - (जातकाभरणे)

वेदाःसप्तगजाःकाष्ठाःखेटाबाणाभ्रषट्शिवाः मूलंभर्गस्त्वजः शाखा

मूलवृक्षविभागेषु मंगलं हि फले भवेत् || १ || 

मंगला || 

मंगलं (दले | अमंगलं फलं) विंद्याच्छेष.भागे निश्चितम् ||
पादेमूहूर्ते वेलायां वृक्षे च पुरुषा कृतौ || २ ||

अरिष्टमशुभाधिक्ये शूभाधिक्ये शुभं फलम् ||

अथ तातजन्मभेसुतेजातेतातजन्मभेमूलत्वातिदेशद्वाराफलशान्त्योर्निरूपणम् - 

तातस्यजन्मभे यस्य प्रसूतिर्जायते यदि ||
तातंवाभ्रातरं ज्येष्ठंरिष्ट सात्कुरुते ध्रुवम् || १ ||

मूलवच्छांतिकं तत्र विधेयं हि विचक्षणैः ||
भूमिरत्नान्नहेमादि देयं विप्रेषु भक्तितः || २ ||

(इति मूलर्क्षेऽधिकांशाविचारः)

(मूले) - 

सुखेनयुक्तोधनवाहनाढ्यो हिंस्रो बलाढ्यः स्थिरकर्मकर्त्ता ||
प्रतापितारातिजनोमनुष्यो मूलेकृतीस्याज्जननंप्रपन्नः || १ ||

(पूर्वाषाढायाम्) - 

भूयोभुयस्तोयपानानुरक्तो भोक्ताचंचद्वाग्विलासः सुशीलः ||
नूनंसंपज्जायते तस्य गाढापूर्वाषाढाजन्मभं यस्य पुंसः || १ ||

(उत्तराषाढायाम्) - 

दातादयावान्व्जयीविनीतस्सत्कर्मचेताविभुनासमेतः ||
कांतासुतावाप्तसुखोनितांतं लोकेसुवेषः पुरुषोमनीषी || १ ||

(अभिजिति) - 

अतिसुललितकांतिस्संमतस्सज्जानानामनुभवतिविनीतश्चारुकीर्तिःसुरूपः ||
द्विजवरसुरभक्तिर्व्यक्तवाङ्मानवस्स्यादभिजितियदिसूतिर्भूपतिः स स्वंवंशे || १ ||

(श्रवणे) - 

शास्त्रानुरक्तोबहुपुत्रमित्रस्सत्पात्रभक्तिर्विजितारिपक्षः ||
प्राणीपुराणश्रवणप्रवीणश्चेज्जन्मकाले श्रवणं हि यस्य || १ ||

प्. २१७)

(धनिष्ठायाम्) - 

आचारजात्यादिकचारुशीलो धनादिशालीबलवान्कृपालुः ||
यस्य प्रसूतौ च भवेद्धनिष्ठामहान्प्रतिष्ठा सहितो नरस्स्यात् || १ ||

(शतभिषजि) - 

शीतभीरुरतिसाहसीसदानिष्ठुरोति चतुरोभवेत्सदा ||
वैरिणामतिविशेषदारुणो वारुणो यदि च यस्य संभवे || १ ||

(पूर्वभाद्रपदायाम्) - 

जितेंद्रियस्सर्वकलासुदक्षोजितारिपक्षः खलु तस्य नित्यम् ||
भवेन्मनीषासुतरामपूर्वापुर्वायदाभाद्रपदाप्रसूतौ || १ ||

(उत्तरभाद्रपदायाम्) - 

कुलस्यमध्येकिलभूषणं च भू(ना)त्युच्चदेहश्शुभकर्मकर्ता ||
यस्योत्तराभाद्रपदा च जन्यां धन्यां लभेन् मां च भवेद्वादान्यः || १ ||

(रेवत्याम्) - 

चारुशीलविभवोजितेंद्रियस्सद्धनानुभवनैकमानसः ||
मानवोननुभवेन्महामतीरेवती भवति यस्य जन्मभम् || १ || २७ ||

३२६ अथ विष्कंभादिसप्तविंशतियोगानांनामानि - (ज्योतिषार्णवे)

विष्कंभंप्रीतिरायुष्मान्सौभाग्यंशोभनस्तथा ||
अतिगंडस्सुकर्मा च धृतिश्शूलस्तथैव च || १ ||

गंडोवृद्धिर्ध्रुवश्चैव व्याधातो हर्षणस्तथा ||
वज्रंसिद्धिर्व्यतीपातोवरीयात् परिवश्शिवः || २ ||

सिद्धः साध्यः शुभः शुक्लो ब्रह्माचैंद्रश्च वैधृतिः ||
एते योगाः प्रकथितास्सप्तविंशतिसंख्यया || ३ || २७ ||

तत्रादौ विष्कंभादिसप्तविंशतियोगानांस्वरूपाणि - (शैवागमे)

एषुकर्तव्यकृत्यानि - (दैवज्ञविलासे) एषुकर्तव्यदानानि - (दानचिंतामणौ महाभारते)

३२७ तत्रादौविष्कंभयोगस्य स्वरूपम् -

विष्कंभं शिरसावंदे विष्णुगोत्रसमुद्भवम् ||
प्राङ्मुखंप्रांजलिकरंत्रिकोणोपरिसंस्थितम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अस्मिन्योगेशुभकर्मवर्ज्यम् |
अथवा घटीत्रयानंतरंशुभंकर्मकुर्यात् ||
चौलं च बीजारोहं च स्त्रीसंगंदंतकल्पनम् |
काष्ठकर्मरिपूच्चाटंविष्कंभेतु प्रकारयेत् || १ || - ||

(दानम्) - 

विष्कंभेसर्वधान्यानां दानं सर्वाघनाशनम् || १ ||

प्. २१८)

३२८ अथ प्रीतियोगस्य स्वरूपम् -

प्रीतिमीडेहमनिशंब्रह्मगोत्रसमुद्भवम् ||
प्राङ्मुखं पुंडरीकाक्षं जपमालाधरं शुभम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

मित्रत्वंलेपनंचैव भूषणं भूतिसंग्रहम् ||
राजवश्यं महोत्साहं प्रीतियोगे च कारयेत् || १ || - ||

(दानम्) - 

प्रीतौतथान्नस्वर्णानाम् || १ ||

३२९ अथ आयुष्मद्योगस्य स्वरूपम् -

आयुष्मंतमहंवंदे योगंयोगिभिरीडितम् ||
प्राङ्मुखंपंचकोणस्थं कौंडिन्यान्वयसंभवम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

बीजावापंवस्त्रबंधं युद्धमारोग्यकर्म च ||
विवादंपाणिपीडाञ्च ह्यायुष्मत्यपि कारयेत् || १ || - ||

(दानम्) - आयुष्मतिघृतस्य च || १ ||

३३० अथ सौभाग्ययोगस्य स्वरूपम् -

सौभाग्यंशिरसानौमि चतुष्कोणमुपाश्रितम् ||
कौंडिन्यगोत्रजनितं प्राङ्मुखंजपतांवरम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

भूषणांबरसौभाग्य विलेपनसुरार्चनम् ||
यज्ञकर्मसुरापानं सौभाग्येकारयेद्बुधः || १ || - ||

(दानम्) - कुंकुमस्य च सौभाग्ये || १ ||

३३१ अथ शोभननामयोगस्य स्वरूपम् -

प्राङ्मुखंपंचकोणस्थं कौंडिन्यान्वयसंभवम् ||
शोभनंशोभनकरं नमतामाश्रये सदा || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

भूपरिग्रहवैवाहदानभूषणकर्म च ||
नृपाभिषेकमारोग्यकर्मकुर्याच्चशोभने || १ || - ||

(दानम्) - यवदानंचशोभने || १ ||

३३२ अथ अतिगंडयोगस्य स्वरूपम् -

वाधूलान्वयसंभुतंपंचकोणोपरिस्थितम् ||
अतिगंडाभिधंवंदे जपंतं प्राङ्मुखं सदा || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुवर्ज्यः ||

अथवाषड्घटिकानंतरंशुभकर्मकुर्यात् ||
विग्रहनिग्रहभेदनवधबंधच्छेदनरुपूच्चाटाः ||

प्. २१९)

क्षुद्रक्रियातिगंडेकार्यं विषशस्त्रवह्निकर्माद्यम् || २ || - ||

(दानम्) - अतिगंडेचवस्त्राणाम् || १ ||

३३३ अथ सुकर्मयोगस्य स्वरूपम् -

सुकर्माणंयोगमहं दक्षिणामुखमाश्रये ||
कौषिकान्वयसंभूतं जपंतं लोकपूजितम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

चित्रकर्मगृहस्थाप्यं कल्याणंभूपरिग्रहम् ||
राजाभिषेककर्माणिसुकर्मणि च कारयेत् || १ || - ||

(दानम्) - पायसस्यसुकर्मणि || १ ||

३३४ अथ धृतियोगस्य स्वरूपम्

धृतियोगस्सदाभूयादात्रेयान्वयसंभवः ||
दक्षिणामुखमासीनो वेदाम्रेडनतत्परः || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

प्राकारतोरणादिनिदेवालयगृहाणि च ||
व्रतबंधंगजारोहं धृतियोगे तु कारयेत् || १ || - ||

(दानम्) - धृतौरजतदानंच || १ ||

३३५ अथ शूलयोगस्य स्वरूपम् -

शूलनामामहान्योगो भवेदिष्टार्थदोमम ||
दक्षिणामुख आसीनःकुंडिनान्वयसंभवः || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वशुभकर्मसुवर्ज्यः ||

अथवापंचघटिकाभ्यः परंशुभकर्मकुर्यात् ||
वधबंधावमानानिरिपूच्चाटनमारणे ||
निवारणंक्रूरकर्मशूलयोगेविधीयते || १ || - ||

(दानम्) -  शूलेमूलादिदानकम् || १ ||

३३६ अथ गंडयोगस्य स्वरूपम् -

योगोस्तुगंडनामामेशांडिल्यान्वयसंभवः ||
दक्षिणामुख आसीनो ब्रह्मपाठपरायणः || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वशुभकर्मसुवर्ज्यः ||

अथवाषड्घटिकाभ्यःपरंशुभकर्मकुर्यात् ||
वापीकूपतटाकादिखातोच्चाटनमारणम् ||
बाहुयुद्धंभृत्यकर्मक्षात्रंगंडे प्रशस्यते || १ || - ||

(दानम्) - गंडेमंडनदानंच || १ ||

प्. २२०)

३३७ अथ वृद्धियोगस्य स्वरूपम् -

वृद्धिर्वृद्धिप्रदोमेस्तुकौशिकोदक्षिणामुखः ||
यश्चिंतयन्परंब्रह्मब्रसीमाश्रित्यतिष्ठति || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

बीजावापंधनंधान्यं विवाहव्रतबंधनम् ||
तटाकसेतुबंधं च वृद्धियोगे तु कारयेत् || १ || - ||

(दानम्) - वृद्धौगोदानमिष्यते || १ ||

३३८ अथ ध्रुवयोगस्यस्वरूपम् -

धृत्यैध्रुवोस्तु मे नित्यं योगोयं दक्षिणा मुखः ||
करेबिभ्रन्नक्षमालां गायत्त्रीमादराज्जपन् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

तटाकवस्त्रालंकाररत्नभूषागृहक्रियाः ||
सेतुबंधनकर्माणि कुर्याद्योगे ध्रुवा ह्वये || १ || - ||

(दानम्) - ध्रुवेचपंचरत्नानाम् || १ ||

३३९ अथ व्याघातयोगस्य स्वरूपम् -

व्याघातंशिरसानौमि व्यासान्वयसमुद्भवम् ||
प्रत्यङ्मुखोपविस्टंतं प्रत्यग्ररविसन्निभम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुवर्ज्यः ||

अथवानवघटिकाभ्यः परंशुभकर्मकुर्यात् ||
कुर्याद्व्याघातयोगे तु वधबंधनिरोधनम् ||
सर्वाणिक्रूरकर्माणिभेदनोच्चाटनानि च || १ || - ||

(दानम्) - व्याघातेफाणितस्य च ||
(फाणितमित्यस्यगुडमिश्रापूपमित्यर्थः) || १ ||

३४० अथ हर्षणयोगस्य स्वरूपम् -

हर्षणंहर्षदंवंदे प्रत्यङ्मुखमुदर्चिषम् ||
पठंतंवेदमनिशं काश्यपान्वयसंभवम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

हर्षणयोगेकुर्याद्गजवाजिरथाधिरोहणंसततम् ||
वैवाहिकास्त्रसंग्रहनृपाभिषेकाद्यमखिलशुभकर्म || १ || - ||

(दानम्) - हर्षणेगंधदानंस्यात् || १ ||

३४१ अथ वज्रयोगस्य स्वरूपम् -

वज्रनामाभवेद्योगोभारद्वाजान्वयोद्भवः ||
प्रत्यङ्मुख उपासीनः पठन्प्रणवमन्वहम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वशुभकर्मसुवर्ज्यः ||

प्. २२१)

अथवाघटिकात्रयादूर्द्ध्वंशुभकर्मकुर्यात् ||
वस्त्रभूषणभूकर्षसेनाधीशत्वमद्भुतम् ||
शस्त्रसंग्रहणाद्यं च वज्रयोगे प्रशस्यते || १ || - ||

(दानम्) - वज्रेदद्यान्मणीनपि || १ ||

३४२ अथ सिद्धियोगस्य स्वरूपम् -

प्रत्यङ्मुखोब्रह्मवंश्यः सिद्धिस्सिद्धिप्रदोस्तुमे ||
विष्टरोपरिसंविष्टोवेदांतपठनोन्मुखः || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वशुभकर्मसुग्राह्यः ||

विद्याविवाहव्रतबंधयज्ञनृपाभिषेकक्रयविक्रयाश्च ||
सुवर्णमुक्ताफलभूषणादि कर्माणिसिध्यंति च सिद्धियोगे || १ || - ||

(दानम्) - सिद्धौसिद्धार्थकादेयाः || १ ||

३४३ अथ व्यतीपातयोगस्य स्वरूपम् -

स्मराम्यहंव्यतीपातं वीतिहव्यान्वयोदितम् ||
प्रत्यङ्मुखं पाठयंतं वेदाञ्छिष्यानहर्निशम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

प्रकारान्तरंदक्षः - (पराशरमाधवीये दानप्रकरणे) - 

शंकुकर्णः प्रलंबोष्ठो लंबभ्रूर्दीर्घनासिकः ||
अष्टनेत्रश्चतुर्वक्त्रो विस्तीर्णः शतयोजनम् || १ ||

व्यतीपातनमस्तेस्तु सोमसूर्यात्मजप्रभो || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुवर्ज्यः ||

अथवात्रिंशद्घटिकापर्यंतं शुभं कर्मकुर्यात् ||
दास्यंसुवर्णदानं च दानंतीर्थनिषेवणम् ||
रिपुभेदोविषात्युग्रं कार्यं च व्यतिपातके || १ || - ||

(दानम्) - व्यतीपाते च कांचनम् || १ ||

३४४  अथ वरीयोयोगस्य स्वरूपम् -

वरीयान्नामयोगोयं वरदोस्तु सदा मम ||
प्रत्यङ्मुखः प्रांजलिकस्सावेतसकुलोद्भवः || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

मुक्तामणिकनकांबरसर्वालंकारकंकणादि च यत् ||
गजतुरगाद्यधिरोहणमखिलं च शुभं वरीयसि प्रोक्तम् || १ || - ||

(दानम्) - वरीयसितिलान्दद्यात् || १ ||

प्. २२२)

३४५ अथ परिघयोगस्य स्वरूपम् -

उदङ्मुखोब्रह्मगोत्रोयोगःपरिघनामकः ||
कैलासशिखरारूढोसामगायन्भवेन्मयि || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वशुभकर्मसुवर्ज्यः ||

अथवात्रिंशद्घटिकाभ्यः परंशुभं कर्मकुर्यात् ||
विवाहयुद्धोद्यमदुष्टकर्मप्रद्वेषणोच्चाटविषप्रयोगम् ||
क्रूरंसमस्तंपरिघस्यपूर्वदलेपिकार्यं शुभमन्यभागे || १ || - ||

(दानम्) - शस्त्राणिपरिघे तथा || १ ||

३४३ अथ शिवयोगस्यस्वरूपम् -

शिवश्शिवायमेभूयाच्छिवाराधनतत्परः ||
विष्णुवंशसमुद्भूतः ऋगध्यापनतत्परः || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अस्मिन्योगे सर्वशुभक्र्माणि कार्याणि ||
रशनाकंठमालादिभूषणांबरधारणम् ||
विवाहाद्यखिलं यात्रा शिवयोगे प्रशस्यते || १ || - ||

(दानम्) - जलकुंभाश्शिवेदेयाः || १ ||

३४७ अथ सिद्धयोगस्य स्वरूपम् -

सिद्धस्सिद्धिप्रदोभूयात्कुंडिनान्वयसंभवः ||
उदङ्मुखस्स्वशिष्येभ्यो यजूंषिसततं पठन् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) -  अयंयोगःसर्वकर्मसुशुभः ||

ग्रहप्रतिष्ठापनमौंजीबंधविवाहदीक्षानृपतिप्रतिष्ठाः ||
देवप्रतिष्ठादि शुभं च कर्मसिद्धाह्वये सर्वमुशंति योगे || १ || - ||

(दानम्) - सिद्धेसिधान्नमिष्यते || १ ||

३४८ अथ साध्ययोगस्य स्वरूपम् -

साध्यनामाभवेद्योगः शोकानामपनुत्तये ||
उदङ्मुखोमहामंत्रमाथर्वणमनुस्मरन् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगःसर्वकर्मसुशुभः ||

गुरुदेवताप्रतिष्ठापूजाकर्मादि हव्यकर्माणि ||
स्थिरचरयात्राद्यखिलं कार्यं साध्याह्वये योगे || १ || - ||

(दानम्) - 

साध्येलंकरणानां च || १ ||

प्. २२३)

३४९ अथ शुभयोगस्य स्वरूपम् -

शुभःशुभायमेभूयाद्वसिष्ठान्वयसंभवः ||
उदङ्मुखोजपन्मंत्रं शैवंपंचाक्षरं शुभम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

ब्रह्मविद्यामहोत्साह बीजावापनभूषणम् ||
धनधान्यगृहोद्योगं कार्यंयोगे शुभा ह्वये || १ || - ||

(दानम्) - छत्रदानंशुभेशुभम् || १ ||

३५० अथ शुक्लयोगस्य स्वरूपम् -

शुक्लोनाममहायोगो योगीस्वयमुदङ्मुखः ||
प्रत्यग्दृष्टिस्सदाभूयात्कौशिकान्वयसंभवः || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगस्सर्वकर्मसुशुभः ||

लेपनंभूषणं चैव राजसंदर्शनं तथा ||
कन्यादानं महोत्साहं शुक्लयोगे च कारयेत् || १ || - ||

(दानम्) - शुक्लेचोपानहोर्दानम् || १ ||

३५१ अथ ब्रह्मयोगस्य स्वरूपम् -

ब्रह्माब्रह्मकुलोद्भूतो महानूर्ध्वमुखस्थितः ||
ब्रह्मण्याहितदृष्टिस्सन्तपन्नस्तु सुखायमे || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगः सर्व कर्मसुशुभः ||

चौलोपनयनं चैव शांतिकं पौष्टिकं शुभम् ||
कृषिविद्यासेतुबंधं योगे ब्रह्मा ह्वये हितम् || १ || - ||

(दानम्) - शस्तंब्रह्मणिसर्पिषः || १ ||

३५२ अथ ऐंद्रयोगस्य स्वरूपम् -

ऐंद्रायप्रणतिर्मेस्यादूर्ध्वप्रेरितदृष्टये ||
वाधूलान्वय जाताय वरदाय सदानृणाम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

(कृत्यम्) - 

अयंयोगस्सर्वकर्मसुप्रशस्तः ||

कन्यादानंगजारोहः स्त्रीसेवावज्रभूषणम् ||
काव्यनाटकसंगीतमैंद्रयोगे तु सिध्यति || १ || - ||

(दानम्) - ऐंद्रे च दीपकान्दद्यात् || १ ||

३५३ अथ वैधृतियोगस्य स्वरूपम् -

वैधृतिर्नामयोगो सावूर्ध्वदृष्टिश्शुभोस्तुमे ||
कौंडिन्यगोत्रजोब्रह्मसंस्मरन्मनसान्वहम् || १ || 

पाटलवर्णः || - ||

प्रकारान्तरम् - (रुद्रयामलेशांतिप्रकरणे) 

अतिरौद्रं महाकायं शंखवर्णं चतुर्भुजम् ||
दधतंडमरुं शूलंखड्गखेटकधारिणम् || १ ||

प्. २२४)

ममपूजांगृहाणेमांचंद्रसूर्यात्मजप्रभो || - ||

(कृत्यम्) - अयंयोगः सर्वकर्मसुत्याज्यः ||
अथवापंचचत्वारिंशद्घटिकापर्यंतं शूभकर्म कुर्यात् ||
रिपुप्रभेदंगरलप्रयोगभेदाग्निशस्त्रादिकमुग्रकर्म ||
उच्चाटनंवंचनशृंखलादिकार्यं हितंवैधृतिनामयोगे || १ || - ||

(दानम्) - वैधृतौकनकंहितम् || १ || २७ ||

अथ विष्कंभादिसप्तविंशतियोगेषुजातगुणाः - (कालप्रकाशिकायाम्) -

(विष्कंभे) - 

दीर्घवैरोजितारिश्च कुब्जांगोमदनातुरः ||
स्वतंत्रः पशुमान्मंत्री विष्कंभे जायते नरः || १ ||

(प्रीतौ) - 

भूतानां प्रियवादी च परदाररतोत्सुकः ||
गुरुदेवादिभक्तश्च प्रीतियोगोद्भवोनरः || १ ||

(आयुष्मति) - 

दीर्घजिह्वोविशालाक्षो धान्यगोमित्रपुत्रवान् ||
आयुष्मद्योगसंजातः कीर्तिमान्पंडितस्सुखी || १ ||

(सौभाग्ये) - 

मत्स्यशंखकलांकश्च मृदुःकामिफलात्मकः ||
सौभाग्ययोगसंजातो धनीस्यात् परदेशगः || १ ||

(शोभने) - 

सुखीभोक्ताधनीमानी मृदुकृत्यो महोद्यमः ||
सुकोपीशोभनेयोगे जातोबुद्धिप्रियोदृढः || १ ||

(अतिगंडे) - 

कामीकलावित्सौम्यांगो दीर्घवैरीतनुःक्षमी ||
परेंगितज्ञोमानीस्यादतिगंडोद्भवोनरः || १ ||

(सुकर्मणि) - 

सुशीलोगुणवान्भोक्ता बहुपुत्रकलत्रवान् ||
पुण्यकर्मरतोयोगे सुकर्माख्ये तु जायते || १ ||

(धृतौ) - 

कामांगोवाक्पतिश्श्रीमान्त्सौम्यः कामी च पंडितः ||
धृतियोगोद्भवोधीरो बहुवित्तोन्नतश्शठः || १ ||

(शूले) - 

शूलयोगोद्भवःकोपी तेजस्वीकलहप्रियः ||
बधिरोतितरांकामी धनीमानी दृढः प्रभुः || १ ||

प्. २२५)

(गंडे) - 

दीर्घाशीदीर्घदर्शी च त्वग्दोषी श्यामलस्सुखी ||
कुनखीश्रुतगोभोक्ता धनीगंडोद्भवः पुमान् || १ ||

(वृधौ) - 

धनधान्यसमृद्धश्च पंडितः परिवारवान् ||
बहुपुत्रकलत्राढ्यस्त्रिदोषीवृद्धियोगजः || १ ||

(ध्रुवे) - 

समकायोमहोद्योगी स्थिरवाक् छ्लेष्मलःपटुः ||
क्षमीचनिर्धनोमानीध्रुवयोगोद्भवोनरः || १ ||

(व्याघाते) - 

क्षिप्रकोपीकृतघ्नश्च जनमान्यः प्रभुर्दृढः ||
व्याघातयोगसंजातः पुत्रदाराधिकोगुणी || १ ||

(हर्षणे) - 

परदाररतःकांतः कफात्मापिशुनःपरः ||
परेंगितज्ञोधनवान्हर्षणे जायते नरः || १ ||

(वज्रे) - 

कठिनःकामिनीसक्तः कांतः कमललोचनः ||
अजययः वित्तवाञ्छ्रीमान्वज्रयोगोद्भवो नरः || १ ||

(सिद्धौ) - 

संकल्पसिद्धश्शिष्टांगो जयशीलः स्थिरः प्रभुः ||
श्रीमान्धीमान्प्रजावांश्च सिद्धियोगोद्भवोनरः || १ ||

(व्यतीपाते) - 

जयशीलोजितारिश्च स्त्रीस्वभावो महोद्यमः ||
व्यतीपाते नरोजातस्तेजस्वीशीतलः प्रियः || १ ||

(वरीयसि) - 

वंशविद्वेषकोमानी नरःपरधनेच्छुकः ||
पित्तात्मावित्तसंपन्नो वर्यान्योगेकलत्रवान् || १ ||

(परिघे) - 

स्वतंत्रः परविद्वेषीकार्यविघ्नकरश्शठः ||
वाचाचलश्च भीरुश्च श्रीमान्परिघयोगजः || १ ||

(शिवे) - 

शांतःशुद्धमनाविद्वान्देवब्राह्मणपूजकः ||
धनवान्परिवाराढ्यः शिवयोगोद्भवोनरः || १ ||

(सिद्धे) - 

प्रसिद्धश्चैव सिद्धात्मा कीर्तिधर्मपरायणः ||
त्रिदोषात्माधनीभोक्ता सिद्धयोगे तु पंडितः || १ ||

प्. २२६)

(साध्ये) - 

पीनगंडश्चपिशुनो मंत्रविद्देवता प्रियः ||
धान्यवान्रोमशाकारस्साध्ययोगे तु पंडितः || १ ||

(शुभे) - 

सुभगोधार्मिकोविद्वान्कामिनीवल्लभः प्रभुः ||
शुभयोगेभविष्यज्ज्ञः श्लेष्मलोधनधान्यवान् || १ ||

(शुक्ले) - 

कामीविद्वाञ्छठोमूर्खश्चंचलोधार्मिकोधनी ||
शुक्लयोगे तु संजातो वातश्लेष्मात्मको नरः || १ ||

(ब्रह्मयोगे) - 

स्त्रीभावः पंडितोमानीगुप्तकार्यो विवेकवान् ||
ब्रह्मयोगोद्भवश्श्रेष्ठः कांतश्च धनधान्यवान् || १ ||

(ऐंद्रयोगे) - 

परोपकारशीलश्च भविष्यज्ज्ञश्च बुद्धिमान् ||
वातात्माक्षिप्रकोपी च श्रीमान्माहेंद्रयोगजः || १ ||

(वैधृतौ) - 

तोयात्मा च नरोमूर्खः कनकार्हःकफात्मकः ||
सत्यवान्धनवान्त्यागी वैधृतौ विकटेक्षणः || १ || २७ ||

३५४ अथ योगाभिमानिदेवतानांनामानि - 

(ज्योतिषरत्नाकरेनारदीये)

योगेशायमविष्ण्विन्दुधातृजीवनिशाचराः ||
इंद्रतोयाहिवह्न्यर्क भूमरुद्भगतोयपाः || १ ||

गणेशरुद्रधनदत्वष्टृमित्रषडाननाः ||
सावित्रीकमलागौरी नासत्यौपितरोदितिः || २ ||

विष्कंभादिकयोगानामधि देववरा अमी || २७ ||

अथ योगाभिमानिदेवतानांस्वरूपाणि - (ज्योतिषरत्नाकरे)

३५५ तत्रादौ विष्कंभाभिमानियमस्य स्वरूपम् -

विष्कंभयोगनाथंतं यमं महिषवाहनम् ||
दंडपाशधरंवंदे दक्षिणाशापतिं विभुम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

३५६ अथ प्रीतियोगाभिमानिविष्णुस्वरूपम् -

प्रीतियोगपतिंविष्णुं गरुडोपरिसंस्थितम् ||
शंखचक्रगदापाणिं वंदे सर्वार्थसिद्धये || १ || 

नीलवर्णः || 

(चतुर्विंशतिमृर्त्तिस्थविष्णुवत् २ नि०) || १ ||

प्. २२७)

३५७ अथ आयुष्मद्योगाभिमानिचंद्रस्वरूपम् -

आयुष्मद्योगनाथंत्वां सोमंसुरगणार्चितम् ||
लक्ष्मीसहोदरंवंदे क्षीरसागरनंदनम् || १ || 

श्वेतवर्णः || (नवग्रहचंद्रवत् ५ निओ) || १ ||

३५८ अथ सौभाग्ययोगाभिमानिधातुःस्वरूपम् -

सौभाग्ययोगनेतारं धातारं सर्वतोमुखम् ||
अक्षस्रक्कुंडिकापाणि ध्याये त्वांपाहिमां प्रभो || १ || 

पाटलवर्णः || (बृहस्पतिप्रत्यधिदेवतावत् ५नि०) || १ ||

३५९ अथ शोभनयोगाभिमानिगुरुस्वरूपम् -

त्वंहिशोभनयोगस्य नाथोसिसुरपूजितः ||
जीवमांपाहि सततमनया पूजया प्रभो || १ || 

कनकवर्णः || (नवग्रहस्थगुरुवत् ५ नि०) || १ ||

३६० अथ अतिगंडयोगाभिमानिनिशाचरस्वरूपम् -

करालवदनं कृष्णं या तु धानं नृ वाहनम् ||
ऊर्ध्वकेशं विरूपाक्षमतिगंडेश्वरं भजे || १ || 

नीलवर्णः || (दिक्पालनिर्-ऋतिवत् ४ नि०) || १ ||

३६१ अथ सुकर्मयोगाभिमानींद्रस्वरूपम् -

सुकर्मयोगनाथस्त्वमिंद्रदेवगणार्चितः ||
शचीनाथनमस्तुभ्यं पाहिमां स्वर्णनायक || १ || 

कनकवर्णः || (लोकपालेंद्रवत् ४ नि०) || १ ||

३६२ अथ धृतियोगाभिमान्यब्देवतास्वरूपम् -

धृतियोगाधिपा आपःपावन्यः पापनाशिकाः ||
प्राणदाः सर्वलोकस्य पांतुमां विष्णुसंभवाः || १ || 

श्वेतवर्णाः || (पंचभूतास्थाब्देवतावत् ४ नि०) || १ ||

३६३ अथ शूलयोगाभिमानिसर्पस्वरूपम् -

शूलयोगस्यनाथांस्तानहींस्तीक्ष्णविषान्वितान् ||
नमस्कुर्मस्सदाशांतिं प्रयच्छं तु फणाभृतः || १ || 

श्वेतवर्णः || (राह्वधिदेवतासर्पवत् ४ नि०) || १ ||

३६४ अथ गंडयोगाभिमानिवह्निस्वरूपम् -

गंडयोगाधिपंवह्निं शक्तिस्रुक्स्रुवधारिणम् ||
मेघवाहनमारूढं ध्यायेत् सर्वार्थसिद्धये || १ ||

प्. २२८)

लोहितवर्णः || (पंचभूतस्थवह्निवत् ४ नि०) || १ ||

३६५ अथ वृद्धियोगाभिमान्यर्क्कस्वरूपम् -

अर्क्कमत्यद्भुताकारं वृद्धियोगपतिं शुभम् ||
पद्मासनस्थं देवेशं वंदे ज्योतिर्गणेश्वरम् || १ || 

सिंदूरवर्णः || (नवग्रहस्थार्क्कवत् ५ नि०) || १ ||

३६६ अथ ध्रुवयोगाभिमानिभूमिस्वरूपम् -

मातरंसर्वलोकस्य ध्रुवयोगाधिदेवताम् ||
भूमिदेवीमहंवंदे महिषीं शार्ङ्गधन्वनः || १ || 

श्वेतवर्णा || (पंचभूतस्थभूमिवत् ४ निओ) || १ ||

३६७ अथ व्याघातयोगाभिमानिमरुत्स्वरूपम् -

द्विभुजंधूम्रवर्णं च पाशाभय युतं विभुम् ||
व्याघातनाथं मरुतं मृगारूढमहंभजे || १ || 

धूम्रवर्णः || १ ||

३६८ अथ हर्षणयोगाभिमानिभगस्वरूपम् -

हर्षणाधिपतिंवंदे भगंभार्याधि दैवतम् ||
संपुजयिष्ये संतुष्टस्समेभीष्टं प्रयच्छतु || १ || 

रक्तवर्णः || (उत्तरानक्षत्रदेवतावत् ५ नि०) || १ ||

३६९ अथ वज्रयोगाभिमानिनिवरुणस्वरूपम् -

वज्रयोगाधिपंवंदे वरुणं वांछितार्थदम् ||
नक्रवाहनमारूढं पाशपात्रमपांपतिम् || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

३७० अथ सिद्धियोगाभिमानिगणेशस्वरूपम् -

सिद्धियोगेश्वरं वंदे गणेशं गिरिजासुतम् ||
एकदंतं शूर्पकर्णं लंबोदरमहर्निशम् || १ || 

सिंदूरवर्णः || १ ||

३७१ अथ व्यतीपातयोगाभिमानिरुद्रस्वरूअप्म् -

व्यतीपाताभिधंरुद्रं वृषभोपरिसंस्थितम् ||
त्रिणेत्रंत्रिपुरारातिं तं वंदे पार्वतीपतिम् || १ || 

रक्तवर्णः || (एकादशरुद्रवत् नि० ३) || १ ||

३७२ अथ वरीयोयोगाभिमानिधनदस्वरूपम् -

वरीयसोधिपंवंदे धनदं लोकपालकम् ||
धनधान्याभिवृद्ध्यर्थं देवं वै श्रवणं विभुम् || १ || 

कनकवर्णः || (लोकपालस्थकुबेरवत् नि० ४)

प्. २२९)

३७३ अथ परिघाभिमानित्वष्टृस्वरूपम् -

परिघेशमहंवंदे त्वष्टारं शिल्पिनांवरम् ||
वृत्रासुरप्रभृतयोयत्सुतास्तं सदामुदा || १ || 

पाटलवर्णः || (विश्वकर्मब्रह्मवत् ४ नि०) || १ ||

३७४ अथ शिवयोगाभिमानिमित्रस्वरूपम् -

शिवयोगाधिपंमित्रं सदाशांतं सुनिर्मलम् ||
वंदे देवगणश्रेष्ठं समेभीष्टं प्रयच्छतु || १ || 

रक्तवर्णः || (अनूराधानक्षत्रदेवतावत् ५ नि०) || १ ||

३७५ अथ सिद्धियोगाभिमानिषडाननस्वरूपम् -

षडाननमहंवंदे सिद्धयोगाधिपं विभुम् ||
पार्वतीनंदनंदेवं देवसेनाधिपं गुहम् || १ || 

पाटलवर्णः || अंगारकप्रत्यधिदेवतावत् नि० ५) || १ ||

३७६ अथ साध्ययोगाभिमानिसावित्रीस्वरूपम् -

साध्ययोगेस्वरिं देवीं सावित्रीं लोकमातरम् ||
सप्तकोटिमहामंत्र श्रेष्ठांवंदे सुरार्चिताम् || १ || 

श्वेतवर्णा || (माध्याह्निकसावित्रीवत् नि० ५ ) || १ ||

३७७ अथ शुभयोगाभिमानिलक्ष्मीस्वरूपम् -

शुभयोगेश्वरिं देवी कमलांकमलालयाम् ||
वंदेरमांपद्ममुखीं विष्णुवक्षस्थलालयाम् || १ || 

कनकवर्णा || (विष्णुपत्नीलक्ष्मीवत् नि० २) || १ ||

३७८ अथ शुक्लयोगाभिमानिगौरीस्वरूपम् -

शुक्लयोगेश्वरीं वंदे सर्वलोकैकमातरम् ||
गिरिराजसुतांगौरीं पदमाभयकरान्विताम् || १ || 

मरकतवर्णा || १ ||

३७९ अथ ब्रह्मयोगाभिमानिनासत्यदेवतास्वरूपम् -

ब्रह्मयोगस्य नेतारौ नासत्यावश्विनीसुतौ ||
वंदेतौ देवभिषजौपुस्तु(स्त)कौषधिपाणिकौ || १ || 

श्वेतवर्णौ || १ ||

३८० अथ ऐंद्रयोगाभिमानिपितृस्वरूपम् -

ऐंद्राभिमानिनोवंदे सर्वलोकैकपूजितान् ||
पितॄन्पिंडाभयकरान्पुत्रायुश्श्रीप्रदान्नृणाम् || १ || 

धूम्रवर्णाः || १ ||

प्. २३०)

३८१ अथ वैधृतियोगाभिमानिदितिस्वरूपम् -

वैधृत्यधीश्वरीं देवींदितिंदैत्येंद्रमातरम् ||
द्दिभुजांपद्महस्तांतामायुरारोग्यवृद्धये || १ || 

रक्तवर्णा || १ || २७ ||

अथ बबाद्येकादशकरणानांनामानि - (संहितार्णवे)

बवबालवकौलवतैतुलगरिजवणिक्प्रभद्रकाःशकुनिः ||
अथ च चतुष्पान्नागवकिंस्तुघ्नाख्यानिकरणानि || १ ||

अथ बवाद्येकादशकरणानांस्वरूपाणि - (शैवागमे)

एषुकर्तव्यानिकृत्यानि - (दैवज्ञविलासे) एषुकर्त्तव्यदानानिच -(दानचिंतामणौविष्णुधर्मोत्तरे)

३८२ तत्रादौ बवकरणस्यस्वरूपम् -

सद्योजातंबवाख्यानं चंद्रार्धकृतशेखरम् ||
तपस्विसंघसंसेव्यं करणंप्रणमाम्यहम् || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

चरस्थिरद्विजहितवस्त्रधान्याकरादियत् ||
धातुवादवणिग्यानकर्मसर्वंबवेहितम् || १ ||

(दानम्) - बवेपायसदानंस्यात् || १ ||

३८३ अथ बालवकरणस्यस्वरूपम् -

करणंबालवाख्यं तद्वामदेवसमाह्वयम् ||
नेत्रत्रयोज्ज्वलमुखं नमामि बलवृद्धिदम् || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

मंगलोत्सवयानादि वास्तुकर्माखिलं च यत् ||
नृपाभिषेकसंग्राम क्रमसिध्यति बालवे || १ ||

(दानम्) - शययादानंचबालवे || १ ||

३८४ अथ कुअलवकरणस्यस्वरूपम् -

अघोरंकौलवाख्यानं चर्मांबरधरंशुचिम् ||
नमामिमोक्षदातारं वेदांतप्रतिपादितम् || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

यानवाहनसौभाग्यं मित्रत्वं मंत्रसाधनम् ||
बालवोक्ताखिलंकर्म कौलवे सिध्यति ध्रुवम् || १ ||

(दानम्) - कौलवेगोरसान्दद्यात् || १ ||

प्. २३१)

३८५ अथ तैतुलकरणस्यस्वरूपम् -

तैतुलाख्यं तत्पुरुषं गंगोद्भासितमस्तकम् ||
सर्वगीर्वाणजं वन्दे पुत्रपौत्राभि वृद्धये || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

संधिविग्रहयानादि क्रयविक्रयकर्मयत् ||
तटाककूपखननं कार्यंतैतुलसंज्ञके || १ ||

(दानम्) - तिलांस्तैतुलनामनि || १ ||

३८६ अथ गरजकरणस्यस्वरूपम् -

नमामिशिरसानित्यमीशानंगरजाह्वयम् ||
वामांगनित्यसंविष्टहिमाद्रितनयोज्ज्वलम् || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

बीजावापं कृषिं चैव विवाहं भूपरिग्रहम् ||
वास्तुकर्मप्रवेशं च गरजे तु विधीयते || १ ||

(दानम्) - गराभिधानेलवणम् || १ ||

३८७ अथ वणिक्करणस्यस्वरूपम् -

शिवंवणिक्स्वरूपं तं शिरसाप्रणमाम्यहम् ||
प्रमदाव्रतपर्यंकं शूलोज्ज्वलकरांबुजम् || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

मूलकर्माखिलंधातु जीवकर्माखिलं च यत् ||
उक्तानुक्ताखिलंकर्म वणिजेसिध्यति ध्रुवम् || १ ||

(दानम्) - वणिजेदेयमंबरम् || १ ||

३८८ अथ भद्रकरणस्य स्वरूपम् -

भद्रायमहतेभूयाद्भद्राख्यः पार्वतीपतिः ||
रुद्राक्षमालिकोद्भासिकं धरःशुभवर्धनः || १ || 

श्वेतवर्णः ||

प्रकारांतरेण स्वरूपमाह श्रीपतिः - (नारदीये) - 

असितजलदवर्णादीर्घनासोग्ररंष्ट्राविपुलहनुकपोलाबिंबिकोद्बंधजंघा ||
अनलशतसहस्रंचोद्गिरंतीसमंतात्पततिभुवनमध्येकार्यनाशायविष्टिः || १ || 

नीलवर्णा ||

विष्टेर्भुजंगमाकारं केचिदिच्छंति दारुणम् ||
भुजंगमो मुखेभीमो न तु पुच्छेद्विधोच्यते || १ ||

(कृत्यम्) - (दैवज्ञविलासे) -

वधबंधविहारास्त्र च्छेदनोच्चाटनानि यत् ||
तुरंगमहिषोक्षादि कर्मविष्ट्यां तु सिध्यति || १|| 

न कुर्यान्मंगलंविष्ट्यां दुरिताद्धि कदाचन ||

प्. २३२)

शुभकर्माणिसर्वाणि भद्रायां समुदीरयेत् || २ ||

अस्यैव भुजंगाकारस्य कृत्येघटिकाः - (नारदीये) 

मुखे पंचगलेत्वेका वक्षस्येकादश स्मृताः ||
नाभौ चतस्रः कट्यां षट्पुच्छेतिस्रश्च नाडिकाः || १ || - ||

(फलम्) - 

कार्यहानिर्मुखेमृत्युर्गले वक्षसिनिस्स्वता ||
कट्यांबुद्धिप्रदानाभौ च्युतिःपुच्छे ध्रुवोजया || १||

निशिपुर्वार्धजाविष्टिर्दिवाचाऽपरतः शुभा ||
क्रमागता तु या विष्टिः सैवहालाहलोपमा || २ || - ||

(दानम्) - विष्टौचषष्टिकान्नानि || १ ||

३८९ अथ शकुनिकरणस्य स्वरूपम् -

विरूपाक्षमहंवंदे शकुनीति कृता ह्वयम् ||
आरोग्यदंप्रणमतां जटामंडलमंडितम् || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

शांतिकंपौष्टिकं चैव मूलमंत्रौषधानि च ||
देवतापूजनं चैव शकुनौ तु प्रशस्यते || १ ||

(दानम्) - शकुनौसर्पिरेवच || १ ||

३९० अथ चतुष्पात्करणस्य स्वरूपम्

चतुष्पादितिसंज्ञाय नीलकंठाय शंभवे ||
अमरस्तुत्यपादाब्जयुगलायनमोनयः || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

गोकार्यं तृणकार्यं च ब्राह्मणानां च भोजनम् ||
तर्पणं देवतानां च चतुष्पदि विधीयते || १ ||

(दानम्) - मधुदानंचतुष्पद्रि || १ ||

३९१ अथ नागवकरणस्य स्वरूपम् -

नागचर्मांबरधरंनाग वाख्यमुमापतिम् ||
ध्यायेत्समस्तसिद्ध्यर्थमुत्तुंगवृषवाहनम् || १ || 

श्वेतवर्णः ||

(कृत्यम्) - 

उग्रकर्मरिपूच्चाटं मारणं मोहनं तथा ||
वेधस्तु वंचनं क्रूरं नागवेचात्रशस्यते || १ ||

(दानम्) - दानंनागेचवाससाम् || १ ||

३९२ अथ किंस्तुघ्नकरणस्य स्वरूपम् -

नमस्यांकर वै नित्यं किंस्तुघ्नाख्याय शूलिने ||
भस्मोद्धूलित देहाय वेदांत कृतशर्मणे || १ || 

श्वेतवर्णः ||

प्. २३३)

(कृत्यम्) - 

एवान्नभोजनं चैव भूषणं भूपरिग्रहम् ||
शोभनंशुभकर्माणि किंस्तुघ्ने तु प्रशस्यते || १ || - ||

(दानम्) - दानंप्रियंगोःकिंस्तुघ्ने || १ || ११ ||

अथ बवाद्येकादशकरणेषु जातानां गुणाः - (कालप्रकाशिकायाम्)

तत्रादौ (बवे) - 

प्रख्यातविभवाचारो मृदुश्चैव सुखीदृढः ||
वक्रांगो नृपपूज्यश्च बवजातोधनाधिपः || १ ||

(बालवे) - 

बालवेकरणेजातो बालकृत्यः प्रतापवान् ||
गोभूमिवित्तभृत्याढ्यो नीचकृत्यो महोद्यमः || १ ||

(कौलवे) - 

गजाश्वारोहणेदक्षः सदाचारपरः प्रभुः ||
मातापित्रोर्विधेयश्च दैष्टिकः कौलवोद्भवः || १ ||

(तैतुले) - 

स्निग्धांगः प्रभुसेवी च धर्मज्ञो दुष्ट चेष्टितः ||
तैतुलेकरणेजातो मृदुवाक्पाठकः सुखी || १ ||

(गरजे) - 

दूरदर्शीप्रतापी च निर्भयोराजवल्लभः ||
गरजेकरणेजातो जितशत्रुर्जनप्रियः || १ ||

(वणिजे) - 

चतुरःश्रुतवान्वीत क्रोधोविक्रयपंडितः ||
गुप्तकृत्योति मुंडश्च वणिजे करणे नृपः || १ ||

(विष्ट्याम्) - 

पापिष्ठो निर्भयश्चैव त्वसहिष्णुः पराजितः ||
स्वतंत्रः करणे विष्ट्यां जातोलुब्धस्तु चंचलः || १ ||

(शकुनौ) - 

उन्नसश्च भविष्यज्ञः कुलद्वेषीखलः कृशः ||
शकुनौ परितोषी च गोभूमिपरिवारकः || १ ||

(चतुष्पदि) -

अस्थिरःकलुषोधूर्तः क्रूरवाक्चैव दुर्मतिः ||
नानाचिंता कुलोरोगी कांतःस्याच्चचतुष्पदि || १ ||

(नागवति) - 

विद्वांश्च दीर्घवैरी च क्षिप्रकोपो धनान्वितः ||
विकटांगो गुणीमानी नागे जातोल्पभुग्भवेत् || १ ||

प्. २३४)

(किंस्तुघ्ने) - 

हास्यकृत्यः कलाभिज्ञो द्यूतज्ञः शौर्यकृत्यवित् ||
किंस्तुघ्ने करणे जातो भोगीत्यागी नरः सुखी || १ || ११ ||

अथ बवादिकरणाभिमानिदेवतानामानि - (ज्योतिषरत्नाकरेनारदीये)

क्रमशःकरणाधीशाः सहस्राक्षः प्रजापतिः ||
मित्राख्यः पितरोभूमिः श्रीर्विष्णुश्च यमस्तथा || १ ||

माणिभद्रोदंदशूकोवायुरेकादशस्मृताः || १ ||

अथ बवादिकरणाभिमानिनां स्वरूपाणि - (ज्योतिषरत्नाकरे)

३९३ तत्रादौ बवाभिमानींद्रध्यानम् -

इंद्रंबवस्यनेतारंगजवाहनसंस्थितम् ||
वज्रांकुशाभीतिकरं नौमींद्राणी मनोहरम् || १ || 

कनकवर्णः || (लोकपालेंद्रवत् नि० ४ ) || १ ||

३९४ अथ बालवाभिमानिप्रजापतिध्यानम् -

बालवस्य च नेतारं प्रजानांपतिमव्ययम् ||
अक्षस्रुक्स्रुवकुंडाढ्यं वंदेमांपातुसोन्वहम् || १ || 

पाटलवर्णः || १ ||

३९५ अथ कौलवाभिमानिमित्रध्यानम् -

चंद्रंशीतलयं तं तं कौलवाधीश्वरं रविम् ||
गदावरदहस्तं च वंदेहं दिवसेश्वरम् || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

३९६ अथ तैतुलाभिमानिपितृदेवताध्यानम् -

तैतुलाधीश्वरान्वंदे पितॄंल्लोकैकपूजितान् ||
संतुष्टाः पितरोमह्यं भवेयुर्वाञ्छितार्थदाः || १ || 

नीलवर्णः || (मघानक्षत्रदेवतावत् नि० ५) || १ ||

३९७ अथ गरिजाभिमानिभूमिध्यानम् -

गरि(र)जाधीश्वरींभूमिं देवींवाञ्छितदायिकाम् ||
नमस्यामि सदासामां रक्षताच्छूभकारिका || १ || 

श्वेतवर्णा || (पंचभूतस्थभूमिवत् नि० ४) || १ ||

३९८ अथ वणिजाभिमानिरमाध्यानम् -

वणिजेशीमहंवंदेरमांगरुडवाहनाम् ||
शंखचक्रवराभीति पाणिंसेष्टंप्रयच्छतु || १ || 

कनकवर्णा || १ ||

प्. २३५)

३९९ भद्राभिमानियमध्यानम् -

यमंभद्रेश्वरंभीमं महामहिषसंस्थितम् ||
दंडपाशधरंवंदे दक्षिणाशापतिं विभुम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

४०० अथ शकुन्यभिमानिविष्णुध्यानम् -

विष्णुंदेवमहंवंदे खगेशंखगवाहनम् ||
शंखचक्रगदाशार्ङ्ग धारिणं नौमिसर्वदा || १ || 

नीलमेघवर्णः || १ ||

४०१ अथ चतुष्पादभिमानिमाणिभद्रध्यानम् -

माणिभद्रमहंवंदे चतुष्पात्तिथिनायकम् ||
यक्षेश्वरस्य सैन्येशंसमेभीष्टं प्रयच्छतु || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

४०२ अथ नागवाभिमानिसर्पध्यानम् -

नागवस्येश्वरान्नागान्नानाभीष्टप्रदान्नृणाम् ||
वंदेतानायुरारोग्यपुत्रपौत्राभि वृद्धये || १ || 

शुभ्रवर्णः || (अष्टनागस्थशेषवत् नि० ४) || १ ||

४०३ अथ किंस्तुघ्नाभिमानिवायुध्यानम् -

किंस्तुघ्नस्याधिपान्वायून्त्सप्तसप्तमहाबलान् ||
खड्गचर्मधरान्वंदे वाञ्छितार्थान्दिशं तु मे || १ ||  

धूम्रवर्णः || १ ||  ११ ||

४०४ अथ त्याज्यस्वरूपम् - (रुद्रयामलेकुहूकल्पे)

खराननंसिंहगलं त्रिपादंशुष्कोदरं क्रुद्धभुजंग नेत्रम् ||
कपालपाशांकुशलांगलाढ्यहस्तं सदालोकभयंकरं च || १ ||

ऋक्षेषुराश्यादिषु नर्तयं तं नमामि वर्ज्यं शववाहनं तम् || 

नीलवर्णः ||

प्रकारांतरम् - (शौनकीयेशांतिप्रकरणे) 

ज्वलत्पावककेशांतां नीलमेघसमप्रभाम् ||
भूषणैरायसैरेव भूषितांभीमरूपिणीम् || १ ||

दंष्ट्राकरालवदनां महिषोपरिसंस्थिताम् ||
संयुक्तामष्टभिर्हस्तैः खड्गशूलगदामिषाम् || २ ||

पाशदंडांकुशधरां नाराचाद्या युधानि च ||
धारयंतीं महाकायां मूर्तिं कृत्त्वा विभीषणाम् || ३ ||

दंष्ट्रादष्टाधरोष्ठां तां वराहारास्थिभूषणाम् ||
एवंविधस्वरूपं वै कृत्वा पात्रे न्यसेत् ततः || ४ || 

(तत्रप्रथमघटिकादेवतारुद्रः) ||

प्. २३६)

(द्वितीयघटिकादेवतायमः) || (तृतीयघटिकादेवता अग्निः) || (तुरीयघटिकादेवतामृत्युः) || १ ||

४०५ अथैतन्मृत्युस्वरूपम् -

दंष्ट्राकरालवदनो नीलांजनसमाकृतिः ||
पाशखड्गांकुशगदापाणिर्मृत्युःसदावतु || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

४०६ अथ अमृतलक्षणम् - (आयुर्वेदतंत्रे)

मधुररससमेतंक्षुत्तृडाशानिवारं जननमरणवार्धक्यादि दोषापनोदम् ||
दिविजजनसुसेव्यं शुक्लवर्णं महौजस्तदमृतशुभदैवं सर्वदाभावयामि || १ || 

शुक्लवर्णम् || १ ||

४०७ अथ गुलिकस्वरूपम् - (ज्योतिषरत्नाकरे)

नीलांजनप्रकाशो रक्ताक्षो विमललोचनोदीर्घः ||
पंचास्यःपृथुदंष्ट्रोभल्लकरःखरवहोगुलिकः || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

४०८ अथ महापातस्वरूपम् - (ज्योतिषरत्नाकरे)

सकृष्णोदारुणवपुर्लोहिताक्षो महोदरः ||
सर्वारिष्टकरोरौद्रो भूयोभूयोस्तु मे हृदि || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

४०९ अथ व्यतीपातस्वरूपम् - (ज्योतिषार्णवे)

कंठंते लोहितस्थानश्श्वेतग्रीवश्शुभाननः ||
शुभमांजिष्ठवसनो नीलवर्णविभूषितः || १ ||

अष्टादशभुजोपेतो भ्रुकुटीकुटिलाननः ||
पात्रंप्रथमहस्ते तु द्वितीये लोष्ठ भेदनम् || २ ||

अक्षसूत्रं तृतीये तु तुरीयेण गदाधरम् ||
पंचमे शृंखलांहस्ते षष्ठे कवचमेव च || ३ ||

सप्तमेमुद्गरंहस्ते पंकजं चाष्टमे करे ||
नवमे चैव कुद्दालं श्रृंगिकामादिमोत्तरे || ४ ||

पात्रं द्वितीयके चैव शृंगं हस्ते तृतीयके ||
चतुर्थेकार्मुकं पाणौ पंचमेकर्त्रिकामपि || ५ ||

मुसलां तु करेषष्ठे सप्तमे शरमेव च ||
अष्टमे च ध्वजं हस्ते नवमकुक्कुटंशये || ६ ||

दधानोवैरिविध्वंसी ध्वस्तये चैव मृत्यवे || 

नीलवर्णः || १ ||

प्. २३७)

४१० अथ व्यप्रपातस्वरूपम् - (ज्योतिषार्ण्वे)

चंद्रार्कयोर्नयनवीक्षणजातमूर्तिः कालानलद्युतिनिभःपुरुषोतिरौद्रः ||
शस्त्रान्वितोभुविपतन्विनिरीक्ष्यमाणः कार्यांतकान्वितनुतेव्यतिपातयोगः || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

४११ अथ वैप्रपातस्वरूपम् - (ज्योतिषरत्नाकरे)

दीर्घबाहुर्महारौद्रस्तीक्ष्णदंष्त्रो महोत्कटः ||
वैप्रपातमिदंरूपं सद्योमरणकारणम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

४१२ अथ जन्मनक्षत्रस्वरूपम् - (ज्योतिषरत्नाकरे)

जन्मर्क्षंक्रूररूपं करधृतकलशं प्रस्फुरल्लोलजिह्वं दीप्ताक्षंताम्रवर्णं ज्वलदुरुदशनोदग्रदंष्ट्राकरालम् || १ ||

युक्तंभौमार्कभेदैरसकृदपिवराभीतिमालावहंतं पूजामंत्रैस्तु दानैर्द्विजवरवचनैः प्रीतिदं भावयामि || २ || 

रक्तवर्णः || १ ||

४१३ अथ पंचसंवत्सरात्मकयुगाभिमानिदेवतानांनामानि - (मुहूर्तगणपतौ)

आदौसंवत्सरोज्ञेयो युगश्चानलदैवतः ||
भानुमद्दैवतः प्रोक्तो द्वितीयः परिवत्सरः || १ ||

इदावत्सरसंज्ञश्च तृतीयः सोमदैवतः ||
अनुवत्सरकश्चैव प्राजापत्यः समीरितः || २ ||

तथैवेद्वत्सरोगौरी दैवतः स तु पंचमः ||
युगं तैः पंचभिर्वऋषैः षष्टि द्वादशभिर्युगैः || ३ || ५ ||

अथ द्वादशयुगाभिमानिदेवतानांनामानि - (मुहूर्तगणपतौ)

तदीशावह्निजीवेंद्रपाशभृत्त्वष्टृसंज्ञकाः ||
अहिर्बुध्न्यश्च पितरो विश्वेदेवा निशाकरः || १ ||

पुरुहूतानलौदस्रौभगश्चैते क्रमात्स्मृताः || १२ ||

अथ संवत्सरपरिवत्सरादिपंचनामानि - (महोग्ररथशांतौकालमाधवीये च)

प्रभवादिवत्सराणां पञ्चानां चैवमेवसंज्ञास्स्युः ||
संवत्सरपरिवत्सरमितिचेदावत्सरश्चैव || १ || 

अनुवत्सरश्च तस्मात्परतश्चेद्वत्सरोंन्तेयः || ५ ||

प्. २३८)

अथ ब्राह्मादिमानभेदानाह - (सूर्यसिद्धांतेमानाध्याये)

ब्राह्मंदैवं तथापित्र्यं प्राजापत्यं च गौरवम् ||
सौरं च सायनं चांद्रमार्क्षं मानानि वै नव || १ || ९ ||

अथ ब्राह्मादिमानानां स्वरूपाणि -

४१४ तत्रादौ ब्राह्ममानस्वरूपम् -

नक्षत्रद्युनिशोच्छेदो ब्राह्मःकल्प उदाहृतः ||
ततोमकरसंक्रांते रवेस्स्यादुत्तरायणम् || १ || १ ||

४१५ अथ दैवमानस्य स्वरूपम् -

कर्क्यादेस्तु तथैवस्यात् ष-एमासादक्षिणायनम् ||
सुरासुराणामन्योन्य महोरात्रं विपर्ययात् || १ || १ ||

४१६ अथ पित्र्यमानस्य स्वरूपम् -

पश्यंतिपितरस्सूर्यं पार्श्वयोस्त्रिग्र(गृ)हस्थितम् ||
त्रिंशतातिथिभिर्मासश्चांद्रःपित्र्यमहः स्मृतम् || १ || १ ||

४१७ अथ प्राजापत्यमानस्य स्वरूपम् -

मन्वंतरव्यवस्थाचप्राजापत्यमुदाहृतम् || १ ||

४१८ अथ बार्हस्पत्यमानस्य स्वरूपम् -

बार्हस्पत्येनषष्ट्यब्दो ज्ञेयोनान्यैस्तु नित्यशः ||
प्रकारांतरेण कार्तिकादीनिवर्षाणिगुरुयुक्तोदयास्ततः || १ || १ ||

(एतानिपंचमानानि धर्मशास्त्रानुपयुक्तानि ||
अन्यानि तु चत्वार्युपयुक्तानि)

च्तुर्भिर्व्यवहारोत्रसौरचांद्रर्क्षसावनैरित्युक्तेः ||

४१९ अथ सौरमानस्य स्वरूपम् -

सौरस्तुसंक्रांतिवशाद्दिनस्य || १ ||

४२० अथ नाक्षत्रमानस्य स्वरूपम् -

नाक्षत्रमिंदोर्भगणभ्रमाच्च || १ ||

प्. २३९)

४२१ अथ सावनमानस्य स्वरूपम् -

त्रिंशद्दिनंसावनमासः || १ ||

४२२ अथ चान्द्रमानस्य स्वरूपम् -

आद्यदिनादमांतंखलुचांद्रमाहुः || १ || ९ ||

अथ प्रभवाद्यब्देषुमाननियमाः -

गृह्यतेगुरुमानेनप्रभवाद्यब्दलक्षणम् ||
तत्तन्मासैर्द्वादशभिस्तत्तदब्दो भवेद्ध्रुवम् || १ ||

अथ सौरादिचतुर्मानोपयोगमाह - (वृद्धवसिष्ठः)

सौरेणद्युनिशोर्मानं षडशीति मुखानि च ||
अयने विषुवे चैव संक्रांतेः पुण्यकालता || १ ||

तिथिःकरणमुद्वाहक्षौरपर्वक्रियास्तथा ||
व्रतोपवासयात्रादि क्रियाचांद्रेण गृह्यते || २ ||

नक्षत्रनाम्नामासास्तु ज्ञेयाःपर्वात्त्य योगतः ||
सावनानिस्युरेतानि यज्ञकालविधिस्तुतैः || ३ ||

सूतकादिपरिच्छेदो दिनमासाब्दपास्तथा || ४ ||

(विंध्यस्योत्तरदेशेबार्हस्पत्यमानाब्दोग्राह्यः तद्दक्षिणदेशे चांद्रमानाब्दो ग्राह्यः द्रविडदेशे तु सौरमानाब्दो ग्राह्यः || ३ || )

अथ मेषादिद्वादशराशिस्वरूपाणि - (शैवागमे) वर्णादयः (बृहज्जातके)

४२३ तत्रादौ मेषराशिस्वरूपम् -

तीक्ष्णशृंगधरंदीर्घं सदाघंटा विराजितत् ||
रक्ताक्षं कुंचितपदं मेषं हृदिविभावये || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

४२४ अथ वृषभराशिस्वरूपम् -

मंदराचलसंकाशं तीक्ष्णशृंग द्वयान्वितम् ||
ककुद्विराजमानांसं वृषभं हृदिभावय || १ || 

श्वेतवर्णः || १ ||

४२५ अथ मिथुनराशिस्वरूपम् -

परस्परानुरागाढ्यमन्योन्य सदृशा कृति ||
अन्योन्या श्लिष्टहस्ताब्जं मिथुनं हृदिभावये || १ || 

हरिद्वर्णम् || १ ||

प्. २४०)

४२६ अथ कर्कटकराशिस्वरूपम् -

वारिपूरांतरचरंषडंघ्रिं लोहिते क्षणम् ||
कुक्षिविन्यस्तवदनं ध्यायामिहृदिकर्कटम् || १ || 

पाटलवर्णः || १ ||

४२७ अथ सिंहराशिस्वरूपम् -

चंडाट्टहासंभयदं दंतिमस्तकभेदिनम् ||
दीर्घलांगूलसंयुक्तं सिंहं हृदिविभावये || १ || 

धूम्रपांडरवर्णः || १ ||

४२८ अथ कन्याराशिस्वरूपम् -

पतिमुद्दिश्यसदृशं तपस्यंतींभिताशनाम् ||
पूर्णचंद्रमुखींकांतां कन्यां हृदिविभावये || १ || 

चित्रवर्णा || १ ||

४२९ अथ तुलाराशिस्वरूअप्म् -

पदार्थमानसिध्यर्थं ब्रह्मणाकल्पितां पुरा ||
तुलेतिनाम्नविख्यतां संख्यारूपामुपास्महे || १ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

४३० अथ वृश्चिकराशिस्वरूपम् -

हालाहलसमायुक्तं नीलतोयदसन्निभम् ||
आतोल्यमानपुच्छाग्रं वृश्चिकं हृदिभावये || १ || 

कनकवर्णः || १ ||

४३१ अथ धनूराशिस्वऊपम् -

ईषन्नमितकोट्यग्रदृढज्याभेदनान्वितम् ||
आरोपितोग्रबाणाग्रं धनुर्हृदिविभावये || १ || 

पिंगलवर्णम् || १ ||

४३२ अथ मकरराशिस्वरूपम् -

अंभोधिघोरजठरकृतभूयिष्ठखेलनम् ||
जलजं तु प्रतिभयं मकरं हृदिभावये || १ || 

कर्बुरवर्णः || १ ||

४३३ अथ कुंभराशिस्वरूपम् -

सौवर्णरत्नखचितं सुधापूराभिपूरितम् ||
वैनतेयजवानीतं कुंभं हृदिविभावये || १ || 

धूम्रवर्णः || १ ||

प्. २४१)

४३४ अथ मीनराशिस्वरूअपम् -

निमेषहीननयनं स्फुरितं वारिधेर्जले ||
ममाभीष्टस्यसिद्ध्यर्थं मीनंहृदिविभावये || १ || 

श्वेतवर्णः || १ || १२ ||

अथ मेषादिद्वादशलग्नेषुकृत्यानि - (दैवज्ञविलासे)

तत्रादौ (मेषलग्ने) - 

अभिषेकोविरोधश्चातोद्यकारानिबंधनम् ||
दारुणंसाहसोराज्ञां मेषलग्ने प्रशस्यते || १ ||

(वृषभे) - 

स्थिरचरकार्यं ह्यखिलंविवाहवास्त्वादि कन्यकावरणम् ||
क्षेत्रारंभणमखिलं भूषणशिल्पादिकं वृषभे || १ ||

(मिथुने) - 

मेषवृषोक्तंकर्म द्विरदहयोष्ट्राधिरोहणं कर्म ||
अधिकं माहिषमेषक्षितिपतिसेवादिकं मिथुने || १ ||

(कर्कटे) - 

वापीकूपतटाकादि वारिबंधनमोक्षणम् ||
पौष्टिकंकर्मयत्किंचित् सर्वंसिध्यतिकर्किणि || १ ||

(सिह्मे) - 

कृषिवाणिज्यपण्यादि नृपसेवाभिषेचनम् ||
धात्वाकरादिमेषोक्तं कुर्यात् सिंहोदये सदा || १ ||

(कन्यायाम्) - 

भूषणमंगलकार्यं त्वौषधविज्ञानपण्यशिल्पादि ||
उद्वाहशांतिपौष्टिकगजतुरगोष्ट्रादिकन्यायाम् || १ ||

(तुलायाम्) - 

कषिकर्मवणिज्येह यात्राकर्मतुलोदये ||
प्रसिध्यंति च सर्वाणि तुलाभांडाश्रितानि च || १ ||

(वृश्चिके) - 

दारुणंसाहसंचोग्रं राजसेवाभिषेचनम् ||
चौर्यकृत्यं स्थिरारंभं कर्तव्यं वृश्चिकोदये || १ ||

(धनुषि) - 

मंगलाऽसेवसंग्रामशिल्पचित्रकलाक्रियाः ||
वस्त्रास्त्रकृषिवाणिज्यं कर्तव्यं कार्मुकोदये || १ ||

(मकरे) - 

वारिबंधनमोक्षं च तद्यंत्राक्षे तु कर्मयत् ||
नारीचतुष्पादादीनां ग्रहणं स्यान् मृगोदये || १ ||

प्. २४२)

(कुंभे) - 

वाजीभकृषिशिल्पाद्यं तोयरत्नाद्यकं च यत् ||
स्थिरभूषणवास्त्वाद्यं कर्तव्यं च घटोदये || १ ||

(मीने) - 

जलबंधनजलमोक्षणयात्रारत्नादि भूषणं कर्म ||
रथतुरगोष्ट्रपशूनांकार्यं मीनोदयेश्रेष्ठम् || १ || १२ ||

४३५ अथ राशीनांस्वरूपाणि - (बृहज्जातके)

मत्स्यौघटीनृमिथुनंसगदंसवीणंचापीनरोश्वजघनोमकरोमृगास्यः ||
तौलीससस्य दहनाप्लवगा च कन्याशेषास्स्वनामसदृशाः खचराश्च सर्वे || १ || १२ ||

अथ मेषादिद्रेक्काणस्वरूपम् - (बृहज्जातके)

४३६ तत्रादौ मेषप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

कट्यांसितवस्त्रवेष्टितः कृष्णः शक्त इवाभिरक्षणे ||
रौद्रःपरशुंसमुद्यतं धत्तेरक्तविलोचनः पुमान् || १ || 

पुरुषः | कृष्णवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

रक्तांबराभूषणसक्तचित्ताकुंभोदरावाजिमुखीतृषार्ता ||
चरैकपादेन च मेषमध्यद्रेक्काणरूपं यवनोपदिष्टम् || १ || 

स्त्री | रक्तवर्णा || २ ||

(तृतीयः) - 

क्रूरः कलाज्ञः कपिलः क्रियार्थीभग्नव्रतोह्युद्यतदंडहस्तः ||
रक्तानिवस्त्राणिबिभर्ति चंडोमेषेतृतीयः कथितस्त्रिभागः || १ || 

पुमान् | कपिलवर्णः || ३ || १ ||

४३७ अथ वृषभप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - कुत्सितलूनकचाघटदेहादग्धपटा तृषिताशनचित्ता ||
आभरणान्यभिवांछतिगौरीरूपमिदं प्रथमं वृषभस्य || १ || 

स्त्री | गौरववर्णा || १ ||

(द्वितीयः) - 

क्षेत्रधान्यगृहधेनुकलाज्ञोलांगलेसशकटेकुशलश्च ||
स्कंधमुद्वहति गोपतितुल्यंक्षुत्परोऽजवदनो मलवासाः || १ || 

पुरुषः | श्वेतवर्णः || २ ||

(तृतीयः) - 

द्विपसमकायःपांडरदंष्ट्रश्शरभसमांघ्रिःपिंगलमूर्तिः ||
अविमृगलोमाव्याकुलचित्तो वृषभवरस्य प्रांतगतोयः || १ || 

पुरुषः | कनकवर्णः || ३ || २ ||

प्. २४३)

४३८ अथ मिथुनप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

सुच्याश्रयंसमभिवांछतिकर्मनारीरूपान्विता भरणकार्यकृतादरा च ||
हीनात्मजा ऋतुमतीमृदुदीर्घबाहुराद्यं तृतीयभवनस्य वदंतितज्ज्ञाः || १ || 

स्त्री || हरिद्वर्णा || १ ||

(द्वितीयः) - 

उद्यानसंस्थःकवची धनुष्माञ्छरास्त्रधारीगरुडोन्नसश्च ||
क्रीडात्मजालंकरणात्तचित्तंकरोति मध्येमिथुनस्यचायम् || १ || 

पुरुषः | हरिद्वर्णः || २ ||

(तृतीयः) - 

भूषितोवरुणवद्बहुरत्नैर्बद्धतूणकवचस्सधनुष्कः ||
नृत्तवादनकलासुचविद्वान्काव्यकृन्मिथुनराश्यवसाने || १ || 

पुरुषः | हरिद्वर्णः || ३ ||

४३९ अथ कर्कटकप्रथमद्वीइयतृतीयदेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

पत्रमुलफलभुग्द्विपकायः कानने मलये शरभांघ्रिः ||
क्रोडतुल्यवदनोहयकर्णःकर्कटेप्रथमरूपमुशंति || १ || 

पुरुषः || पाटलवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

पद्मार्चितामूर्धनिभाभियुक्तास्त्रीकर्कशारण्यतलेविरौति ||
शाखांपलाशस्यसमाश्रिता च मध्यस्थिता कर्कटकाख्यराशेः || १ || 

स्त्री || पाटलवर्णा || २ ||

(तृतीयः) - 

भार्याभरणार्थमर्णवंनौस्थो गच्छतिसर्पवेष्टितः ||
हैमैश्च युतोविभूषणैश्चिपिटास्योंत्य गतश्च कर्कटे || १ || 

पुरुषः | पातलवर्णः || ३ || ४ ||

४४० अथ सिंहप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेककाणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

शाल्मलेरुपरिगृध्रजंबुकौश्वानरश्च मलिनांबरा वृतः ||
रौतिमातृपितृविप्रयोगतस्सिंहरूपमिदमाद्यमुच्यते || १ || 

पुरुषः | धूम्रपांडुवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

हयाकृतिःपांडरमाल्यशेखरोबिभर्ति कृष्णाजिनकं बलं नरः ||
दुरासदस्सिंह इवात्तकार्मुकोनताग्रनासोमृगराजमध्यः || १ || 

पुरुषः | धूम्रपांडुवर्णः || २ ||

प्. २४४)

(तृतीयः) - 

अजाननोवानरतुल्यचेष्टोबिभर्तिदंडंपहलमामिषं च ||
कूर्चिमनुष्यः कुटिलैश्चकेशैर्मृगेश्वरस्यांत्यगतत्रिभागः || १ || 

पुरुषः | धूम्रपांडुवर्णः || ३ || ५ ||

४४१ अथ कन्याप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

पुष्पप्रकीर्णेन घटेनकन्यामालासु दीर्घांबरसंवृतांगी ||
वस्त्रार्थसंयोगमभीप्समानागुरोः कुलंगच्छतिकन्यकाद्या || १ || 

स्त्री | चित्रवर्णा || १ ||

(द्वितीयः) - 

पुरुषःप्रगृहीतलेखनीश्यामो वस्त्रशिराव्ययायकृत् ||
विपुलं च बिभर्तिकार्मुकं रोमव्याप्ततनुश्च मध्यमः || १ || 

पुरुषः |  श्यामवर्णः || २ ||

(तृतीयः) - 

गौरीसुधौताग्रदुकूलयुक्तासमुच्छ्रिताकुंभगताग्रहस्ता ||
देवालयं स्त्रीप्रयताप्रवृत्तावदंति कन्यांत्यगत त्रिभागम् || १|| 

कनकवर्णः || ३ || ६ ||

४४२ अथ तुलाप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

वीथ्यंतरापणगतोपुरुषस्तुलावानुन्मानमानकुशलः प्रतिमानहस्तः ||
भांडंविचिंतयति तस्य च मूल्यमेतद्रूपं वदंति यवनाः प्रथमं तुलायाः || १ || 

पुरुषः | कृष्णवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

कलशंविनिगृह्यविनिष्पतितस्समभीप्सति गृध्रमूखः पुरुषः ||
क्षुधितस्तुषितश्च कलत्रसुतान्मनसैति तुलाधरमध्यगतः || १ || 

पुरुषः | कृष्णवर्णः || २ ||

(तृतीयः) - 

विभीषयंस्तिष्ठतिरत्नचित्रिते वनेमृगीकांचनतूणचर्मभृत् ||
धनुर्धरोवानररूपभृन्नरस्तुलावसाने यवनैरुदाहृतह् || १ || 

पुरुषः | कृष्णवर्णः || ३ || ७||

४४३ अथ वृश्चिकप्रथमद्वितीयतृइतीयद्रेक्काणानांस्वारूपाणि -

वस्त्रैरुपेताभरणैश्च नारीमहासमुद्रात्समुपैतिकूलम् ||
स्थानच्युतासर्पनिबद्धपादामनोरमा वृश्चिकराशिपूर्वा || १ || 

स्त्री | स्वर्णवर्णा || १ ||

(द्वितीयः) - 

स्थानसुखान्याभिवांच्छतिनारीभ्र्तृकृतेभुजगावृतदेहा ||

प्. २४५)

कच्छपकुंभसमानशरीरावृश्चिकमध्यमरूपमुशंति || १ || 

स्त्री | स्वर्णवर्णा || २ ||

(तृतीयः) - 

पृथुलचिपिटकूर्मतुल्यवक्त्रः श्वमृगसृगालवराहभीतिकारी ||
अवति च मलयाकरप्रदेशं मृगपतिरंत्यगतश्च वृश्चिकस्य || १ || 

पुरुषः | स्वर्णवर्णः || ३ ||

४४४ अथ धनुःप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

मनुष्यवक्त्रोश्वसमानकायो धनुर्गृहीत्वायतमाश्रमस्थः ||
क्रतूपयुक्तानितपस्विनश्चर रक्षपूर्वोधनुषस्त्रिभागः || १ || 

पुरुषः | पिंगलवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

मनोरमाचंपकतुल्यवर्णाभद्रासने तिष्ठतिमध्यरूपा ||
समुद्ररत्नानिविघट्टयंतीमध्यस्त्रिभागोधनुषःप्रदिष्टः || १ || 

स्त्री | कनकवर्णः || २ ||

(तृतीयः) - 

कूर्चीनरोहाटकचंपकाभोवरासनेदंडधरोनिषण्णः ||
कौशेयकान्युद्वहतेऽजिनं च तृतीयरूपं धनुषश्च राशेः || १ || 

पुरुषः | कनकवर्णः || ३ || ९ ||

४४५ अथ मकरप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि

(आद्यः) - 

रोमचितोमकरोपमदंष्ट्रस्सूकरकायसमानशरीरः ||
योत्रकजालकबंधनधारीरौद्रमुखोमकरप्रथमश्च || १ || 

पुरुषः | कर्बुरवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

कलास्वभिज्ञाब्जदलायताक्षी श्यामा च चित्राणि च मार्गमाणा ||
विभूषणालंकृतलोहकर्णायोषाप्रदिष्टामकरस्यमध्ये || १ || 

स्त्री | श्यामवर्णा || २ ||

(तृतीयः) - 

किन्नरोपमतनुस्सकंबलस्तूणचापकवचैस्समन्वितः ||
कुंभमुद्वहतिरत्नचित्रितंस्कंधगं मकरराशिपश्चिमः || १ || 

पुरुषः || कर्बुरवर्णः || ३ || १० ||

प्. २४६)

४४६ अथ कुंभप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

स्नेहमद्यजलभोजनामिषव्याकुलीकृतमनास्सुकंबलः ||
कोशकारवसनोऽजिनावृतोगृध्रतुल्यवदनोघटादिकः || १ || 

पुरुषः | बभ्रुवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

दग्धेशकटेसशाद्वलेलोहाद्याहर तेंगनावने ||
मलिनेनपटेनसंवृताभांडैर्मूर्धगतैस्समध्यमः || १ || 

स्त्री | बभ्रुवर्णा || २ ||

(तृतीयः) - 

श्यामस्सरोजश्रवणः किरीटीत्वक्पत्रनिर्यासफलंबिभर्ति ||
भांडानिलोहव्यतिमिश्रितानिसंचारयत्यंत्य गतोघटस्य || १ || 

पुरुषः | श्यामवर्णः || ३ || ११ ||

४४७ अथ मीनप्रथमद्वितीयतृतीयद्रेक्काणानांस्वरूपाणि -

(आद्यः) - 

स्रग्भांडमुक्तामणिशंखमिश्रैर्व्याक्षिप्तहस्तस्सुबिभूषणश्च ||
भार्याविभूषार्थमपांनिधानेनावंप्लवत्यादिगतोझषस्य || १ || 

पुरुषः | श्वेतवर्णः || १ ||

(द्वितीयः) - 

अत्युच्छ्रितध्वजपताकमुपैतिपोतं कूलंप्रयातिजलधेः परिवारयुक्ता ||
वर्णेनचंपकनिभा प्रमदात्रिभागो मीनस्य चैव कथितो मुनिभिर्द्वितीयः || १ || 

स्त्री | कनकवर्णा || २ ||

(तृतीयः) - 

श्वभ्रांतिके सर्पविवेष्टितांगोवस्त्रैर्विहीनः पुरुषस्त्वटव्याम् ||
चोरानलव्याकुलितांतरात्माविक्रोशते चांत्यगतोझषस्य || १ || 

पुरुषः | श्वेतवर्णः || ३ || १२ ||

४४८ अथ अहोरात्रस्य स्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

अहोरात्राभिधश्चात्र कृष्णग्रीवोद्विमूर्धकः ||
आकंठपादांतकचोद्विभुजो दीर्घगोधिकः || १ ||

सामिचंद्रजटामौलिः पिंगलस्तु सुलोचनः ||
भ्रूमंडलालकोपेतः कृष्णशुभ्रांशुकान्वितः || २ ||

अर्कंदक्षे दधानोयं वामे चैव विधुं तथा ||
इष्टापूर्तस्य सिध्यर्थं पूजनीयो मनीषिभिः || ३ || 

कनकवर्णः || १ ||

प्. २४७)

४४९ अथ दिवास्वरूपम् (मदनरत्ने)

वराभयकरंवंदे द्विभुजंपद्मसंस्थितम् ||
श्वेतवस्त्रधरं देवं जटावल्कलधारिणम् || १ ||

पारावतारोहिणं तं सर्वाभरणभूषितम् ||
पद्मवक्त्रं शुक्लवर्णं दिवारूपं विभावयेत् || २ ||

(दिवाधिदेवतासूर्यः प्रसिधः नवग्रहस्थसूर्यवत् नि० ५ ) || १ ||

अथ दिवाकर्तव्यकृत्यानि - (माधवीये)

नामपुंसवनंक्षौरं बीजोप्तिःस्थापनादिकम् ||
राजाभिषेकमन्नाद्यं विद्यारंभोपनायनम् || १ ||

गृहप्रवेशसीमंत श्राद्धाद्याश्च दिवोदिताः ||

४५० अथ रात्रिस्वरूपम् - (मदनरत्ने)

चतुर्भुजांत्रिनयनां सर्वाभरणभूषिताम् ||
पाशांकुशधनुर्बाण धरांचंद्रनिभाननाम् || १ ||

भेरुंडवाहनीं ध्यायेद्रात्रिमब्जकलायुताम् ||
(तद्देवताचंद्रः प्रसिद्धः नवग्रहस्थचंद्रवत् नि० ५) || १ ||

अथ रात्रिकर्तव्यकृत्यानि - (स्मृतिमुक्ताफलेधर्मशास्त्रे)

मित्रस्यसंदर्शनमग्नि कार्यंवधुप्रवेशं च विवाहकर्म ||
गर्भान्तराधानबलिग्रहार्चाः कुंभप्रतिष्ठा ह्यभिचारकर्म || १ ||

पिशाचबाधाविनिवर्तनं च जाते तदाजातककर्म कूर्यात् ||

४५१ अथ संध्यानां स्वरूपाण्याहभरद्वाजः - (माधवीये)

पैशाचीपश्चिमासंध्या प्राक्संध्या रौद्रिकोच्यते ||
राक्षसी चार्धरात्रे स्याद्ब्राह्मीमध्याह्न उच्यते || १ || ४ ||

अथ संध्यासुवर्ज्यकार्याण्याहमनुः - (भट्टभास्करीये)

चत्वारीमानिकर्माणि संध्यायां परिवर्जयेत् ||
आहारं मैथुनं निद्रां स्वाध्यायं चैव नित्यशः || १ ||

आहाराज्जायतेव्याधिर्गर्भस्रावश्च मैथुनात् ||
निद्रातोजायतेऽलक्ष्मीः स्वाध्यायादायुषः क्षयः || २ ||

४५२ अथ प्रातस्संध्यायाः स्वरूपम् - (शैवागमे शेखरे)

प्रातस्संध्यामहंनौमि रविबिंबकरां शुभाम् ||
श्वेतारुणाभां युवतिं नानाभरणभूषिताम् || १ || 

पाटलवर्णा || १ ||

प्. २४८)

४५३ अथ सायंसंध्यायाः स्वरूपम् - (शैवागमे शेखरे)

सायंसंध्यामहंनौमि चंद्रविंबकरांशुभाम् ||
कुंकुमारुणवर्णाभामुन्नसांचित्रभूषणाम् || १ || 

सिंदूरवर्णा || १ ||

४५४ अथ महाकालस्वरूपम् - (शैवागमे)

विकीर्णवदनंकालं भयानकमरिंदमम् ||
पाशहस्तालिरोमाणं नमामिशिरसाविभुम् || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

४५५ अथ उग्रदेवतायाः स्वरूपम् - (शैवागमे)

करालास्यं विरूपाक्षमुग्रंव्याघ्रवरस्थितम् ||
शूलंचडमृगंपाणौ बिभ्राणं हृदिभावये || १ || 

रक्तवर्णः || १ ||

४५६ अथ मृत्युदेवतायाः स्वरूपम् - (शैवागमे)

पाशखड्गांकुशगदाभासमानकरांबुजम् ||
गीर्वाणगणवंद्यांघ्रिं मृत्युं महिषवाहनम् || १ || 

नीलवर्णः || १ ||

४५७ अथ कुह्वाःस्वरूपम् - (रुद्रयामले)

ध्यायाम्यहंकुहूंदेवीं भीममूर्तिंयमोद्भवाम् ||
ज्वलत्पावककेशांतां नीलमेघसमप्रभाम् || १ ||

भूषणैरायसैरेवभूषितां भीमरूपिणीम् ||
दंष्ट्राकरालवदनां महिषोपरिसंस्थिताम् || २ ||

त्रिणेत्रामष्टभिर्हस्तैः खड्गशूलवरांकुशान् ||
खेटकाऽग्न्यभयाहींद्रान्दक्षवामक्रमेण हि || ३ ||

धारयंतीं महाकायामूर्ध्वभ्रूकुटिले क्षणाम् ||
कुहूंकुहूविषोद्भूतरूपिणीं प्रणमाम्यहम् || ४ || 

नीलवर्णा || १ ||

४५८ अथ कृत्यायाःस्वरूपम् - (पांचरात्रे)

त्रिशूलभीषणांहस्तैस्सप्तभिस्त्रिभिरंघ्रिभिः ||
जिह्वयारक्तयादीप्तं लेलिहानानिजंमुखम् || १ ||

उद्गिरंतीवनेत्राभ्यामाज्यसिक्तंहविर्भुजम् ||
नरास्थिमालांबिभ्राणामेखलीकृतपन्नगाम् || २ ||

कपालकुंडलोपेतां प्रहसंतीं भयानकाम् ||
दंडंघंटां तथाशुर्पं मार्जनीं पाशकुंडिके || ३ ||

बिभ्रतीं लंबमानाभ्यां स्तनाभ्यां मुक्तमूर्धजाम् ||
अधिरूढां नरस्कंधमंधकारसमाकृतिम् || ४ ||

प्. २४९)

स्फुलिंगमंडलस्थां च विमुक्ताटोपभीषणाम् ||
एवं रूपधरां कृत्यां नमामि रिपुनाशिनीम् || ५ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

४५९ अथ महाकृत्यायाः स्वरूपम् - (शाबरतंत्रे)

कृष्णवर्णां महाकायां कृष्णकुंचितमूर्धजाम् ||
दक्षिणाधः करेखड्गं दक्षोर्ध्वे परशुं तथा || १ ||

वामोर्ध्वेप्यंकुशं चैव वामाधश्च गदांसदा ||
बिभ्राणां च महाकृत्यामर्चयेच्छत्रुनाशिनीम् || २ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

४६० अथ राकायाः स्वरूपम् - (रुद्रयामले)

राकास्फटिकसंकाशा शशारूढा चतुर्भुजा ||
वराभयामृतकलामुद्रा अमृतकुंडिकाम् || १ ||

दधानासर्वदापातु मुक्ताहारविभूषिता || 

श्वेतवर्णा || १ ||

४६१ अथ सिनीवाल्याः स्वरूपम् - (रुद्रयामले)

कृष्णवर्णां चतुर्हस्तामक्षसूत्रं कमंडलुम् ||
वरदाभयपाणिं च सिनीवालीमहंभजे || १ || 

कृष्णवर्णा || १ ||

४६२ अथ कालराहोः स्वरूपम् - (शैवागमे)

कालराहुंसर्पपदं तरक्ष्वास्यं महातनुम् ||
लोकाभीष्टप्रदंध्याये सर्वारिष्टनिवृत्तये || १ || 

कृष्णवर्णः || १ ||

४६३ अथ अपस्मारस्य स्वरूपम् - (सिद्धांतशेखरे)

श्यामाभोरक्तकेशश्च भूतरूपाकृतिस्तथा ||
वामहस्ते तु फणिनं दक्षिणे फणिमुद्रिकम् || १ ||

वेदांगुलेन षट्त्रिंशत्त्र्यंगुलं तस्य चोन्नतिः || 

श्यामवर्णः || १ ||

अथ पञ्चदशानां दिवारात्रमुहूर्तानांस्वरूपाणि - (नृसिंहप्रासादे)

४६४ तत्रादौ दिवारौद्रमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

तत्रादिमस्तुरौद्राख्यः श्यामः श्वेतारुणच्छविः ||
श्वेतवस्त्रो महातुंगो दक्षिणे सर्पमादधत् || १ ||

वामेपात्रं सुधापूर्णं क्षुद्रकर्मप्रसिद्धये || 

श्यामवर्णः || १ ||

प्. २५०)

४६५ अथ दिवाश्वेतमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

श्वेताभिधोद्वितीयस्तु श्वेतवर्णो महोदरः ||
श्वेतशोणाभवस्त्रोयं श्वेतमुक्ताविभूषणः || १ ||

दक्षिणेपंकजंशुभ्रं वामे चैव कमंडलुम् ||
दधानोभूतयेपूज्यो योगवृद्ध्यै सुखाय च || २ || 

शुभ्रवर्णः || २ ||

४६६ अथ दिवाजयमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

तृतीयोत्रजयाख्यस्तु कृष्णशुभ्रो महातनुः ||
दक्षिणेपंकजंनीलं वामे सर्पं महाफणम् || १ ||

बिभ्रद्विजयभोगायपूजनीयो जनाधिप || 

नीलमेघवर्णः || ३ ||

४६७ अथ दिवा आर्यभट्टमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

तुरीयश्चार्य भट्टाख्यो नीलशुभ्रो महाबलः ||
दक्षिणे पुस्तकं हस्ते वामे चैव त्रिशूलकम् || १ ||

दधानः श्रेयसे भूत्यै विजयाय सुखाय च || 

नीलमेघवर्णः || ४ ||

४६८ अथ दिवासावित्रमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

अधुनैवं च सावित्रः पंचमः कथ्यते मया ||
श्वेतवस्त्रोमेचकाभो महासत्त्वसमन्वितः || १ ||

पुस्तकंदक्षिणेहस्ते वामेकुंभं तु निर्व्रणम् ||
दधद्रोगविनाशाय पूजनीयो ह्यहर्निशम् || २ || 

कृष्णवर्णः || ५ ||

४६९ अथ दिवाविराजमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

विराजश्चात्र वै षष्ठः श्यामवर्णो जटाधरः ||
दक्षिणे तु करेदंडं वामे चैवा भयंकरे || १ ||

बिभ्रद्वलायसौख्याय पूजनीयोति भक्तितः || 

श्यामवर्णः || १ || ६ ||

४७० अथ दिवागंधर्वमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

सप्तमश्चात्रगंधर्वस्ताम्रवर्णः कृशोजटी ||
दक्षिणे वल्लकीं पाणौ वामे शक्तिं च कारयेत् || १ ||

सौख्यवृद्ध्यैयशो वृद्ध्यै पूजनीयोति भक्तितः || 

रक्तवर्णः || १ || ७ ||

४७१ अथ दिवा अभिजिन्मुहूर्तस्य स्वरूपम् -

अधुनाचाभिजिन्नाम कथ्यते ह्यष्टमः शुभः ||
पीतवर्णोति ह्रस्वस्तु ताम्रवस्त्रो महोदरः || १ ||

प्. २५१)

तुलाहस्तद्वयोपेतः पूजनीयस्सुखाप्तये ||

स एवकुतुपो - नामविज्ञातव्योमनीषिभिः || २ ||

पितॄणांसुप्रियश्चैव पिंडहस्तोथवाप्ययम् || 

पीतवर्णः || ८ ||

४७२ अथ दिवारौहिणेयमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

नवमोरौहिणेयाख्यो(णाख्यस्तु) मुहूर्तः कथ्यतेधुना ||
शुभ्रवर्णोविशालाक्षो नीलवद्धेमकुंडलः || १ ||

दक्षिणेपंकजंपाणौ वामेमोदकमेव च ||
दधानश्शुभसंपत्त्यै विजयारोग्यसिद्धये || २ || 

शुभ्रवर्णः || ९ ||

४७३ अथ दिवागदाधरमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

अधुनाकथ्यते वत्स दशमस्तु गदाधरः ||
गौरवर्णोरुणश्श्वेत वसनश्श्वेत कुंडलः || १ ||

दक्षिणे तु करेशंखं वामे पंकजमादधत् || 

गौरवर्णः || १० ||

४७४ अथ दिवाविजयमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

एकादशोधुनाज्ञेयो मुहूर्त्तो विजयाभिधः ||
हेमवर्णो बृहत्फालः कृष्णश्वेतारुणांशुकः || १ ||

अक्षसूत्रंकरेदक्षे वामे चैव कमंडलुम् ||
दधत्प्रज्ञासुखाप्त्यर्थं पूजनीयोविपश्चिताम् || २ || 

हेमवर्णः || ११ ||

४७५ अथ दिवानैर्-ऋत्यमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

नैर्-ऋत्याख्योधुनाज्ञेयो द्वादशस्तु मुहूर्तकः ||
नीलवर्णोजटामौलिः पीतवस्त्रो महाबलः || १ ||

दक्षिणे तु करे चक्रं वामे चाभयमादधत् || 

नीलवर्णः || १२ ||

४७६ अथ दिवाशतमखमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

त्रयोदशोभवेदत्ररक्तःशतमखाभिधः ||
रक्तवस्त्रो महोरस्को रत्नहेमसुकुंडलः || १ ||

शोणपंकजदक्षस्तु वामेकुंडीसमन्वितः || 

रक्तवर्णः || १३ ||

४७७ अथ दिवातरुणमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

मुहूर्तः कथ्यते चात्रतरुणाख्यश्चतुर्दशः ||
मुक्ताफलनिभश्चैव मुक्ताहारविभूषितः || १ ||

धनुर्बाणधरश्चैव जानीयाच्च सुखाप्तये || 

श्वेतवर्णः || १४ ||

४७८ अथ दिवासुभगमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

अथपंचदशोज्ञेयः सुभगस्तु हरिप्रियः ||
नीलश्वेतारुणप्रांतवसनोनीलकुंडलः || १ ||

प्. २५२)

दक्षिणे तु ध्वजोज्ञेयो वामे पात्रं सुधायुतम् || 

नीलवर्णः || १५ ||

४७९ अथ रात्रिमुहूर्तानांस्वरूपाणि -

(नृसिंहप्रासादेवाक्यैः शैवागमे मयुखे पाञ्चरात्रे कारणागमे च श्लो०)

४८० तत्रादौरात्रौ अतिरौद्रमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

अतिरौद्रःप्रथमः - (रुद्रवत् नि० ३) ||

(शैवागमे) - 

चंद्रावतंसो जटिलस्त्रिणेत्रो भस्मपांडुरः ||
हृदयस्थः सदाभूयाद्भर्गोभयविनाशनः || १ || 

श्यामवर्णः || (एकादशरुद्रस्थभर्गवत् नि० ३) || १ ||

४८१ अथ रात्रौमहागंधर्वराजमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

महागंधर्वराजोद्वितीयः (गंधर्ववत् नि० ४) || - ||

(शैवागमे) - 

कल्याणरूपोगंधर्वो गांधर्वागम तत्परः ||
वीणावादनतत्त्वज्ञो पक्षवानरुणः स्मृतह् || १ || 

अरुणवर्णः || २ ||

४८२ अथ रात्रौद्रविणपरिवृढमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

द्रविणपरिवृढः तृतीयः (कुबेरवत् नि० ४) ||

(मयुखे) - 

अश्वारूढः कुंतपाणिः कुबेरश्चित्रिणी प्रियः ||
निधीश्वरः स्वर्णवर्णोधनदोरूपवान्प्रभुः || १ || 

स्वर्णवर्णः || (दिक्पालकुबेरवत् नि० ४) || ३ ||

४८३ अथ रात्रौश्रावणमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

श्रावणश्चतुर्थः (विष्णुवत् नि० २) || - ||

(मयूखे) - 

विष्णुःकौमोदकीपद्म शंखचक्रधरः क्रमात् ||
प्रदक्षिणं दक्षिणाधः करादारभ्य नित्यशः || १ || 

धौतवर्णः || (चतुर्विंशतिमूर्तिस्थविष्णुवत् नि० २)  || ४ ||

४८४ अथ रात्रौवायुमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

वायुःपंचमः (वायुवत् नि० ४) || (मयूखे)

प्राणबंधुर्हि जगतो वायुःकृष्णमृगासनः ||
हेमदंडधरःश्यामो वर्णतो मोहिनी प्रियः || १ || 

श्यामवर्णः || (दिक्पालवायुवत् || नि० ४) || ५ ||

प्. २५३)

४८५ अथ रात्रौ अग्निमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

अग्निःषष्ठः (अग्निवत् नि० ४) || 

(मयूखे) -

पिंगभ्रूश्मश्रूकेशश्च पिंगाक्षि त्रितयोरुणः ||
छागस्थः साक्षसूत्रश्च सप्तार्चिः शक्ति धारकः || १ || 

रक्तवर्णः || (सूर्याधिदेवतावत् नि० ५) || ६ ||

४८६ अथ रात्रौराक्षसमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

राक्षसःसप्तमः (निर्-ऋतिवत् नि० ४) || 

(मयूखे) -

खड्गचर्मधरोनीलो निर्-ऋतिर्नरवाहनः ||
ऊर्ध्वकेशोविरूपाक्षः करालःकालिका प्रियः || १ || 

नीलवर्णः || (लोकपालनिर्-ऋतिवत् नि० ४) || ७ ||

४८७ अथ रात्रौधातृमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

धाताष्टमः (सूर्यवत् नि० ५ ) || 

(मयूखे) -

पद्मासनःपद्मकरः पद्मगर्भसमद्युतिः ||
सप्ताश्वरथसंयुक्तो द्विभुजः स्यात्सदारविः || १ || 

पाटलवर्णः || (नवग्रहस्थसूर्यवत् नि० ५) || ८ ||

४८८ अथ रात्रौसौम्यमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

सौम्योनवमः (बुधवत् नि० ५) || || - || 

(मयूखे)

पीतमाल्यांबरधरःकर्णिकारसमद्युतिः ||
खड्गचर्मगदापाणिः सिंहस्थो वरदो बुधः || १ || 

(नवग्रहस्थबुधवत् नि० ५) || ९ ||

४८९ अथ रात्रौब्रह्ममुहूर्तस्य स्वरूपम् -

ब्रह्ममुहूर्तोदशमः (ब्रह्मवत् नि० ३) || (शैवागमे)

चतुर्मुखश्चतुर्बाहुः कमंडल्वक्षसूत्रधृक् |
वराभयकरश्शुद्धो ब्रह्माज्ञेयः सनातनः || १ || 

पाटलवर्णः || (रोहिणीनक्षत्रदेवतावत् नि० ५) || १० ||

४९० अथ रात्रौवाक्पतिमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

वाक्पतिरेकादशः (बृहस्पतिवत् नि० ५) || 

(मयूखे) -

देवदैत्यगुरूशुद्धौ पीतश्वेतौचतुर्भुजौ ||
दंडिनौवरदौकार्यो साक्षसूत्रकमंडलू || १ || 

स्वर्णवर्णः || (नवग्रहस्थगुरुवत् नि० ५) || ११ ||

प्. २५४)

४९१ अथ रात्रौपैलमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

पैलोद्वादशः (पूषवत् नि० ५) || (शैवागमे)

पूषातोषाय मे भूयात् सर्वपापापनुत्तये ||
सहस्रकरसंवीतस्समस्ताशांतरांतरः || १ || 

पाटलवर्णः || (द्वादशादित्यस्थपूषवत् नि० ५) || १२ ||

४९२ अथ रात्रौवैकुंठमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

वैकुंठमुहूर्तस्त्रयोदशः (नारायणवत् नि० २) || 

(पांचरात्रे)

नारायणोघनश्यामः पद्मशंखगदारिभृत् ||
पीतवासामणिमयैर्भूषणैरुत्तमैर्वृतः || १ || 

मेघश्यामवर्णः || (चतुर्विंशतिमूर्तिस्थनारायणवत् नि० २) || १३ ||

४९३ अथ रात्रौसमीरणमुहूर्तस्य स्वारूपम् -

चतुर्दशःसमीरणः (वायुवत् नि० ४) || 

(मयूखे)

प्रानबंधुर्हिजगतो वायुःकृष्णमृगासनः ||
हेमदंडधरःश्यामो वर्णतो मोहिनी प्रियः || १ || 

श्यामवर्णः || (दिक्पालवायुवत् नि० ४) || १४ ||

४९४ अथ रात्रौनिर्-ऋतिमुहूर्तस्य स्वरूपम् -

निर्-ऋतिःपंचदशः (निर्-ऋतिवत् नि० ४) || 

(मयूखे)

खड्गचर्मधरोनीलो निर्-ऋतिर्नरवाहनः ||
ऊर्ध्वकेशोविरूपाक्षः करालःकालिका प्रियः || १ || 

नीलवर्णः || (लोकपालनिर्-ऋतिवत् नि० ४) || १५ ||

४९५ अथ घटिकास्वरूपाणि - (कारणागमे)

(तत्रसत्त्वरजस्तमोरूपेणत्रिविधाः) - 

साराद्याः सत्त्वयोगिन्यो मायाऽद्यारजसा युताः ||
उग्राद्यास्तमसा युक्ताः स्वानुरूपफलप्रदाः || १ ||

स्वस्ववारप्रवृत्या तु क्रमादनु चरंति हि ||
तासांनामानिरूपाणि शृणुपार्वति तत्त्वतः || २ || ६० ||

तत्रादौ सात्त्विकघटिकानांनामानि -

साराधाराकलाविश्वा विद्याशक्तिः प्रभा ध्रुवा ||
शांतिःक्षमाजयाप्रज्ञानुज्ञासौम्याऽभयावरा || १ ||

श्रद्धामेधाधारणा च प्रतिभा सात्त्विका इमाः ||
शुद्धस्फटिकवर्णाश्च ज्ञानमुद्राऽभयान्विताः || २ ||

स्वस्वनामानुरूपाश्च सर्वाभरणभूषिताः || 

श्वेतवर्णाः || २० ||

प्. २५५)

अथ राजसघटिकानांनामानि -

मायाबलाप्रमोदा च विजयामंगला शुभा ||
पिंगलाभद्रकाधन्या समृद्धिर्हर्षणा धृतिः || १ ||

रक्तिरासक्तिरुत्साहो विरुक्त्यनुमती तथा ||
रतिःपुष्टिश्च तुष्टिश्च योगिन्यो रजसा युताः || २ ||

एताश्च रक्तवर्णास्स्युः वराभयकरामताः || 

रक्तवर्णाः || २० ||

अथ तामसघटिकानांनामानि -

तामसाः कालयोगिन्यो कथ्यंते श्रुणुपार्वति ||
उग्राज्येष्ठा ततो रौद्री शेषरौद्री ततः परम् || १ ||

कालीविकर्णी च तथा कलपूर्वाविकर्णिका ||
बलपूर्वाविकर्णी च बलप्रमथिनी तथा || २ ||

दारुणा च तथातीक्ष्णामदासूया च मत्सरा ||
ईर्ष्यादंभाहं कृतिश्च भ्रामरी संकटा तथा || ३ ||

उल्किकाचेतिविज्ञेया योगिन्यस्तमसा युताः || 
एतासां लक्षणं वक्ष्ये श्रुणुपार्वति तत्त्वतः || ४ || २० || ६० ||

(सात्त्विकराजसयोरनुल्लेखात्केवलतामसघटिकालक्षणोल्लेखात्तत्स्वरूपाण्येवाग्रे लिखितानि)

४९६ तत्रादौ उग्रास्वरूपम् -

वृषस्थाजटिलात्र्यक्षा ह्यग्निज्वालासमप्रभा ||
कपालाभयहस्तोग्रा वामावामफलप्रदा || १ || 

रक्तवर्णा || १ ||

४९७ अथ ज्येष्ठास्वरूपम् -

पाटलाभाशुभाज्येष्ठा कपालवरधारिणी || 

पाटलवर्णा || १ ||

४९८ अथ रौद्रोस्वरूपम् -

रक्तवर्णातथारौद्रीकपालचमरीकरा || 

रक्तवर्णा || १ ||

४९९ अथ शेषरौद्रीस्वरूपम् -

शेषपूर्वा तु विज्ञेया कृष्णवक्त्राति भीषणा || (आयुधंशरीरस्था? पूर्ववत्) || 

रक्तवर्णा देहे || मुखेकृष्णवर्णा || १ ||

५०० अथ कालीस्वरूपम् -

घनश्यामा ततः कालीलंबताम्रनिभानना ||
कपालकर्त्रिकाहस्ता ज्ञेयाभयनाशिनी || १ || 

मेघश्यामवर्णा देहे || मुखेरक्तवर्णा || १ ||

प्. २५६)

५०१ अथ विकर्णीस्वरूपम् -

नीलाविकर्णीविज्ञेया मुंडशक्तिकरामता || 

नीलवर्णा || १ ||

५०२ अथ कलविकर्णीस्वरूपम् -

शुभ्राकलविकर्णी स्याद् भयदैन्य हरासदा || 

श्वेतवर्णा || १ ||

५०३ अथ बलविकर्णीस्वरूपम् -

चित्रवर्णा विशालाक्षी कपालजपमालिके ||
बिभ्राणाशांतिदा भूत्यै बलपूर्वाविकर्णिका || १ || 

चित्रवर्णा || १ ||

५०४ अथ बलप्रमथिनीस्वरूपम्

ताम्राभाश्वेतवक्त्रास्याद्बलप्रमथिनी शुभा ||
कपालपाशिनी सेयं सर्वशत्रुभयंकरी || १ || 

रक्तवर्णा देहे || मुखेश्वेतवर्णा || १ ||

५०५ अथ दारुणास्वरूपम् -

जपाकुसुमसंकाशा दारुणा च महोदरी ||
कपालवज्रिणीप्रोक्ता सर्वशत्रुभयंकरी || १ || 

रक्तवर्णा || १ ||

५०६ अथ तीषणास्वरूपम् -

तिक्ष्णानीलाताम्रवक्त्रा पृथुजंघा विभीषणा ||
कपालखड्गिनीभुत्यै शत्रूणांभयवर्धिनी || १ || 

देहे नीलवर्णा || मुखेरक्तवर्णा || १ ||

५०७ अथ मदास्वरूपम् -

मदारक्तोन्मीताक्षी श्यामाकुंडोदरी मता ||
कृपाणपालिकायुक्त करालोकभयंकरी || १ || 

श्यामवर्णा || १ ||

५०८ अथ असूयास्वरूपम् -

असूयाताम्रकेसांता लिहिता कुंचितानना ||
कृशोदरीकरे पात्रं खड्गं धत्ते विभीषणा || १ || 

रक्तवर्णा || १ ||

५०९ अथ मत्सरास्वरूपम् -

मत्सरानीलवर्णाभा लोहितास्यामहोदरी ||
खड्गंखेटंदधाना च दीर्घांगा कुंचितानना || १ || 

देहे नीलवर्णा || मुखेरक्तवर्णा || १ ||

प्. २५७)

५१० अथ ईर्ष्यास्वरूपम् -

ईर्ष्यावक्रितनेत्रांता नीलाभा धवला नना ||
तुंदिलातुंगनासा च कपालमुसलांचिता || १ || 

देहे नीलवर्णा || मुखेश्वेतवर्णा || १ ||

५११ अथ दंभास्वरूपम् -

दंभारक्तमुखीचित्र वर्णाकुब्जा महोदरी ||
कृपाणंकुंडिकांधत्ते बद्धपद्मासने स्थिता || १ || 

चित्रवर्णा || १ ||

५१२ अथ अहंकृतिस्वरूपम् -

अहंकृतिःकुंचितास्या भ्रुकुटीकुटिले क्षणा ||
पाटलाभोन्नतनसा-ऋजुकाया महोदरी || १ ||

कपालदंडपाणिऽस्च योगपद्मासने स्थिता || 

पाटलवर्णा || १ ||

५१३ अथ भ्रामरीस्वरूपम् -

भ्रामरीनीलमेघाभा दीर्घजंघा कृशोदरी ||
घंटादंडकराक्रूरा करालास्या जटाविला || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

५१४ अथ संकटास्वरूपम् -

संकटाविकटग्रीवानिम्ननासा कृशोदरी ||
कृष्णश्वेतच्छविश्श्यामा खड्गखेटकधारिणी || १ || 

कृष्णश्वेतवर्णा || १ ||

५१५ अथ उल्किकास्वरूपम् -

उल्किकाचोल्मुकाभासा नीलग्रीवा महोदरी ||
उल्मुकं च करेदंडं दधाना लोकभीषणा || १ || 

रक्तवर्णा || कंठेनीलवर्णा || १ ||

५१६ अथ कलादेवतास्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

शुक्लवर्णाकलाज्ञेया नीलवस्त्रात्रिलोचना ||
व्योमवंद्यैकरुद्राक्षकचलंबितमालिका || १ ||

मुक्ताक्षमालिका युक्ता वामे पंकजसंयुता ||
पूजनीया विशेषेण ज्ञानविज्ञान हेतवे || २ || 

श्वेतवर्णा || १ ||

प्. २५८)

५१७ अथ काष्ठादेवतास्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

नीलवर्णाभवेत्काष्ठा पीतवस्त्रा त्रिलोचना ||
अष्टादशभुजोपेता ज्ञानमुद्रा समन्विता || १ || 

नीलवर्णा || १ ||

५१८ अथ निमेषदेवतास्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

नेमेषस्तु भवेदेवं काकाभो ह्यर्धनील दृक् ||
अक्षसूत्रं करे दक्षे ज्ञानमुद्रां तथोत्तरे || १ ||

दधानोयोगसंसिद्ध्यै पूजनीयो विपश्चिता || 

कृष्णवर्णः || १ ||

१५९ अथ क्षणदेवतास्वरूपम् - (नृसिंहप्रासादे)

क्षणाभिधो भवेच्छुक्लो मुनिरूपः सुमौलिकः ||
जटात्रिमौलिकोपेतश्चंदनालिप्तविग्रहः || १ ||

मुक्तासूत्राग्रहस्तोयं वामेसन्नकमंडलुः || 

शुभ्रवर्णः || १ ||

इतिश्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमाननिखिलदेशावतंसकर्नाटकजनपदसंपदधिष्ठानभूत श्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्यदेदीप्यमानाविकलकलानिधिकुल-क्रमागतराजक्षितिपालप्रमुखनिखिलनिजराजाधिराजमहाराजचक्रवर्तिमंडलानुभूतदिव्यरत्नसिंहासनारूढ श्रीमद्राजाधिराजराजपरमेश्वरप्रौढप्रतापाप्रतिमवीरनरपतिबिरुदेंतेंबरगंडलोकैकवीरयदुकुलपयःपारावारकलानिधिशंखचक्रांकुशकुढार-मकरमत्स्यशरभसाल्वगंडभेरुंडधरणीवराहहनुमद्गरुडकंठीर-वाद्यनेकविरुदांकितश्रीमन्महीशूरपुरवराधीश-श्रीकृष्णराजमहाराजविरचिते श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रंथेनवग्रहयुगादिस्थूलसूक्ंअकालभेदतत्तद्देवता-स्वरूपनिरूपणंनामपंचमोग्रहनिधिस्संपूर्णः ||

इति श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे नवग्रहयुगादिस्थूलसूक्ष्मकलभेदतत्तद्देवतास्वरूपनिरूपणंनामपञ्चमोग्रहनिधिसंपूर्णः ||




प्. २५९)

श्रीः |

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ -

षष्ठोवैष्णवनिधिः |

अथ षोडशोत्तरशतदिव्यस्थलानिनारायण आह -

(ब्रह्मांडपुराणेलक्ष्मीनारायणसंवादे)

सषोडशशतस्थाने तिष्ठाम्यहमितस्ततः ||
अन्यत्राष्टस्थलान्याहुर्भारतेष्टौशतंतथा || १ ||

अथ भारतान्यस्थलिकाष्टवैष्णवदिव्यदेशाः - (ब्रह्माण्डपुराणे)

शीवैकुंठे (वासुदेवं) चामोदे कर्षणाह्वयम् ||
(प्रद्युम्नं) च प्रमोदाख्ये संमोदे (चानिरुद्धकम्) || १ ||

सत्यलोके तथाविष्णुं (पद्माक्षं) सूर्यमंडले || 
क्षीराब्धौ (शेषशयनं) श्वेतद्वीपे तु (तारकम्) || २ ||

एतेष्वष्टस्थलेष्वेवं रूपंमां विद्धिसुस्थितम् || ८ ||

अथ भारतखण्डस्थाष्टोत्तरशतवैष्णवदिव्यदेशवद्देशाः - (ब्रह्माण्डपुराणे)

(तोंडीरे २३) दश च त्रयोदशहरेः श्रीदिव्यदेशा -द्वयंचत्वारिंशदुमध्यमेथपुरतः (चोलावनीमंडले ४२) ||
(पांड्ये १८)ऽष्टादश (केरले १३) भगवतःषट्सप्तकं (चोत्तरे १२ ) देशाद्वादशपूर्वसूरिभिरलंव्यासादिभिःसन्नुताः || १ || १०८ ||

अथोक्ताष्टोत्तशतरवैष्णवदिव्यदेशाः - (ब्रह्माण्डपुराणे)

ब्रुवेभारतखंडेमामर्चारूपंस्थले स्थितम् ||
(नारायणं) बदर्याऽख्ये नैमिशे (हरि) मव्ययम् || १ ||

(सालिग्रामं) हरिक्षेत्रेप्ययोध्यायां (रघूत्तमम्) ||
मधुरायां (बालकृष्णं) मायायां (मधुसूदनम्) || २ ||

प्. २६०)

काश्यांतु (भोगशयन) मवंत्या (मवनीपतिम्) ||
अष्टादशस्थितान्कांच्यांवक्ष्येवारणपर्वते || ३ ||

देवं (वरदराजाख्यं) कांच्यां (कमललोचनम्) ||
(यथोक्तकारिणं) ग्रामे (परमं) परमेशके || ४ ||

तथा (पांडवदूतं) चस्थलेपाटकसंज्ञके ||
ग्रामग्रहाभिधे साक्षादुन्नत्त्याऽढ्यं (त्रिविक्रमम्) || ५ ||

हस्तिग्रामाभिधे (योगनृसिंहं) भवभीषणम् ||
(गजेंद्रवरद)ञ्चाष्टभुजञ्चाष्टभुजस्थले || ६ ||

(हेमाकारं) तथाविद्यात् स्थलेनीरनिकेतने ||
स्थलेमेघनिकेताख्ये (मेघाकारसमाह्वयम्) || ७ ||

तिष्ठत्पुरे (प्रभाकारं) (वैकुंठं) बहुनामके ||
व्रजस्थाने च (वरदं) कामकोट्यां (स्वयंहरिम्) || ८ ||

शेषक्षेत्रे तथा देवं (शेषाकारं) शुभप्रदम् ||
(प्रवालवर्णदेवं) तु प्रवालवनसंज्ञिते || ९ ||

दीपप्रकाशकस्थाने देवं (दीपप्रकाशकम्) ||
शर्वस्थाने (महाविष्णु)मेतानष्टादशश्रये || १० ||

द्वारकायां (यादवेंद्रं) व्रजे (गोपीजनप्रियम्) ||
बृंदावने (नंदसूनुं) (गोविंदं) (कालियह्रदे) || ११ ||

गोवर्धने (गोपवेषं) भवग्ने (पद्मलोचनम्) ||
गोमंतपर्वते (शौरिं) हरिद्वारे (जगत्पतिम्) || १२ ||

प्रयागे (माधवं) देवं गयायां तु (गदाधरम्) ||
गंगासागरिके (विष्णुं) चित्रकूटे तु (राघवम्) || १३ ||

नंदिग्रामे (राक्षसघ्नं) प्रभासे (विष्वरूपिणं) ||
श्रीकूर्मे (कूर्मरूपं) चनीलाद्रौ (पुरुषोत्तमम्) || १४ ||

सिंहाचले (महासिंहः) (गदिनं) तुलसीवने ||
कृतकोशे (पापहरं) श्वेताद्रौ (सिंहरूपिणम्) || १५ ||

(योगानंडं) धर्मपुर्यांकाकोले (त्वांध्रनायकम्) ||
अहोबले (हिरण्यघ्नं) पांडुरंगे तु (विठ्ठलम्) || १६ ||

(नारायणं) यादवाद्रौव्यङ्कटाद्रौ (रमासखम्) श्रीमद्गृध्रसरस्तीरेभांतं (विजयराघवम्) || १७ || 

तोताद्रौ (तुंगशयनं) (नृसिंहं) घटिकाचले ||
गजस्थले (गर्जातिघ्नं) भक्तसारे (जगत्पतिम्) || १८ ||

वीक्षारण्ये महापुण्ये शयानं (वीरराघवम्) ||
(महाबलं) बलिपुरेगोपपुर्यां तु (गोपतिम्) || १९ ||

अहींद्रदेवदेवेशं (सुवर्णं) स्वर्णमंदिरे ||
(महावराहं) श्रीमुष्टे श्रीरामे (जानकीप्रियम्) || २० ||

प्. २६१)

महिषा(हीशा)ख्य(मैसूरा) पुरे (कृष्णं) रिंखज्जानुकरांबुजम् ||
श्रीरंगे (रंगनाथं) तमाकाशनगरे (हरिम्) || २१ ||

दक्षिणद्वारकायां तु (गोपालं) गोपसेवितम् ||
श्रीनिवासस्थले (पूर्णं) मणिकूटे (महाप्रभुम्) || २२ ||

व्याघ्रपूर्यां (महाबाहुं) भक्तिस्थाने च (भक्तिदम्) ||
उत्पलावर्त्तके (शौरीं) मणिपूर्यां (सुरप्रियम्) || २३ ||

कृष्णपुर्यां (महाविष्णुं) श्रीवैकुंठे तु (माधवम्) ||
श्वेतह्र्दे (शांतमूर्ति) चक्रतीर्थे (सुदर्शनम्) || २४ ||

जगन्नाथाभिधाने तु स्थलेस्मिन् (पुरुषोत्तमम्) ||
कुंभको (घो)णे (शार्ङ्गपाणिं) भूतिस्थाने तु (शार्ङ्गिणम्) || २५ ||

कपिस्थले (गजार्तिघ्नं) (गोविंदं) चित्रकूटके ||
खंडने (हरशापघ्न) (मुत्तमा) ख्यमनुत्तमे || २६ ||

पार्थस्थले (परब्रह्म) श्वेताद्रौ (शांतरूपिणम्) ||
नंदपुर्यां (महानंदं) कृष्णकोट्यां (मधुद्विषम्) || २७ ||

(असंगं) संगमग्रामे वृद्धपुर्यां (विषप्रियम्) ||
सारक्षेत्रे (सारनाथं) शरण्ये (शरणाभिधम्) || २८ ||

निबिडे (निबिडाकारं) (मल्लारिं) मणिमंटपे ||
(जगदीशं) धनुष्कोट्यां मधुरायां तु (सुंदरम्) || २९ ||

मोहपुर्यां (कालमेह्गं) कुरुकायां (रमासखम्) ||
गोष्ठी पुरे (गोष्ठपतिं) (बलाढ्यं) भ्रमरस्थले || ३० ||

धन्विमंगलके (शौरिं) (विष्णुं) विंद्याद्वटस्थले ||
स्थले तु दर्भशयने वसंतं (दर्भशायिनम्) || ३१ ||

कुरंगे तु (महापूर्णं) कृष्णानद्याम (थाच्युतम्) ||
अनंतशयने देवं (पद्मनाभं) मनोहरम् || ३२ ||

(भर्गाख्यं) भार्गवस्थानेलतकादुमहास्थले ||
(आदिनारायणं) देवमेवमष्टोतरंशतम् ||
यस्स्मरेत् सततंभक्तयाचेतसानन्यगामिना || ३३ ||

सविधूयाशुसंसारबंधान्याति हरेः पदम् ||
अष्टोत्तरशतंविष्णोस्स्थानानि पठतास्वयम् || ३४ ||

अधीताःसकलावेदाः कृताश्च विविधामखाः ||
अवगाढानितिर्थानिज्ञातः सभगवान्हरिः || ३५ ||

संपादिता तथामुक्तिः परमानंद दायिनी || १०८ || ११६ ||

प्. २६२)


अथ अष्तोत्तरशतत्रिपुटीस्थदिव्यदेशाः
संख्या
क्रमः
देवावास
स्थानम्
देवनाम
देव्यायुक्तः
देवीस्थाने
भिन्नमेकं
वेत्यन्यदेतत्
देवस्यविमान
स्वरूपम्
देवस्थाने
तीर्थम्
देवाभि
मुखीदिक्
देवस्य
सन्निवेशः
एतैर्दृष्टः

१
क्षीराब्धौ
क्षीराब्धि
नाथःदेवः
अलमेलुमङ्गा
देव्यायुक्तः
अष्टाङ्ग
विमानम्
अमृतपुष्कृरिणी
तीर्थम्
दक्षिणाभि
भिमुखः
शेषशयनः
श्वेतद्वीपनि
वासिभिः

२
श्रीतिर्पतौ
परम
पुरुषोदे०
पङ्कजवल्ली
देव्या
गोवर्द्धन
विमानम्
मानससरस्ती०
दक्षिणाभि
भिमुखः
शेषशयनः
पार्वतीदेव्या

३
बदरीकाश्रमे
श्रीमन्ना
रायणः
पोर्वशीदेव्या
तप्तकाञ्चन
विमानम्
तप्तकुण्डती०
पूर्वा०
पद्मासनासीनः बदरीवृक्षाधोभागे
नारदेन उपदेशोपलब्धौ
ज्ञानमुद्रा
जपशीलः
नारदः
४
सालिग्रामपर्वते
श्रीमूर्तिदेवः
श्रीदे०
गगनवि०
चक्रती०
गण्डकीनदी०
उत्तरा०
तिष्ठति
गण्डकीदेव्या

५
नैमिशारण्ये
१ पुष्करदेवः
२ देवराजदेव
परमपुरुष
हरिलक्ष्मी
पुंडरीकवल्ली
हरि वि०
मंगलवि०
दिव्यतीर्थम्
विश्रान्तितीर्थ०
पूर्वा०
तिष्ठतः
ऋर्षीन्द्र
भारद्वाजैः

६
कण्डवेलकट्टि
नहरेस्था०
परमपुरुषः
पुण्डरीकवल्ली
हरिवि०
मङ्गलविमाने
मङ्गलतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
भरद्वाजेन

७
अयोध्यायाम्
दाशरथिरामः
सितादेव्या
पुष्करविमा०
सप्तपुष्करिणी
तीर्थसरयूनदी
उत्तरा०
पद्मासनासिनः
भरद्वाजेन

८
गोकुले
श्रीकृष्णः
रुक्मिणीसत्य
भामादेवी०
हेमकूट
विमा०
यमुनानदी
पूर्वा०
तिष्ठति
नन्दगोपेन

९
गोवर्द्धने
गोवर्द्धनेशः
सत्यभामा
गोवर्द्धन०
ब्रह्मोदक०
पूर्वा०
तिष्ठति
इन्द्रादिभिः

१०
द्वारकायाम्
कल्याणराजः राधाअरमणः
अष्टमहिषीभिः राधादेव्या
हेमकूट०
गोवर्द्धन०
गोमतीती० वसनापह०
पश्चिमा पूर्वा
पद्मासनासीनः तिष्ठति
द्रौपद्यागौपी देव्या


प्. २६३)
									
११
मधुरायाम्
श्रीकृष्णः
रुक्मिणीसत्य
भामादेवी०
भद्रवि०
यमुनाती
पूर्वा०
तिष्ठति
देवताभिः
वसुदेवेन

१२
अहोबले
नरसिह्मः
लक्ष्मीः
गुहावि०
भवनाशिनीती
पूर्वा०
पद्मासनासी०
प्रह्लादेन

१३
तिर्पत्याम्
लक्ष्मी
वेंकटरमण
देवः
अलमेलु
मङ्गा
देव्या
आनन्दविप्लव
विमाने
स्वामिपुष्करिणी
तीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
तोण्ड
मानेन

१४
चौलंगी
पुर्याम्
योगनृसिह्मः
अमृतवल्ली
ब्रह्म
गोष्ठिवि०
अमृतती०
पूर्वा०
पद्मासना०
हनूमता
ब्रह्मपदम
भीपसता
१५
तिरवल्लूरस्थाने
वीरराघवः
कनकवल्ली
गगनवि०
त्दृत्तापनाशि
नीतीर्थ०
पूर्वा०
भुजगशायी
शालिहोत्रेण
वीक्षरण्य
१६
तिरनिनयूरु
स्थाने
पतगराजः
यत्रपेरिनाच्चा
र्देव्या
उत्पलामर्श
कवि०
वरुणती०
पूर्वा०
तिष्ठति
वरुणेन

१७
तिरवल्केणी 
स्थाने
पार्थसारथि
देव
वेदवल्ली 
रुक्मिणी
देवीभ्याम्
वेदविमाने
कैरविणीतीर्थे
पूर्वाभि
मुखः
शेषशयनः
तिष्ठति (?)
वरुणेन

१८
तिरमणिक्रमणी
त्रीविक्रमदेवः
आणिमातल
मंगादे०
कोयिलगिरिवि०
मणिकर्णिका
पूर्वाभि
मुखः
तिष्ठति
तोण्डमानेन

१९
तिरक्कडल
मलेस्था०
नित्यासन्नदे०
नीलमंगेदे०
गगना
कृतिवि०
पुण्डरीकती०
पूर्वाभि
मुखः
भुजंग
शयनः
पुण्डरीकेण

२०
तिरवेडन्दू
रस्था०
नित्यकल्याण
देवः
कोमलवल्ली
कल्याण०
कल्याणती०
पूर्वाभि
मुखः
तिष्ठति
मार्कण्डेयेन

२१
अष्टभुजूरु
स्था०
चित्रधरदेवः
अलमेलुमङ्गा
देव्या
गगनाकृतिवि०
गजेन्द्रतीर्थ
पुष्करिणीती०
पश्चिमा
भि०
तिष्ठति
गजेन्द्रेण

२२
परमेश्वर
वण्णहनू
रस्थाने
परमपद
नाथदे
वैकुण्ठ
वल्लीदे०
मुकुन्दवि०
हैरम्म
दीयती०
पश्चिमा
भि०
तिष्ठति
पल्लवराजेन


प्. २६४)
									
२३
हस्तिगिरौसत्य
व्रतक्षेत्रे
वरदाजदे०
पेरन्देव्या
पुण्यकोटि
विमान
अनन्त
सरोवरे
पश्चिमाभि०
तिष्ठति
ब्रह्मणायज्ञे

२४
अनियूरुस्था०
नरसिंहदे०
हरिद्राशृं
गारदेव्या
वांरुण
गिरिवि०
हैरम्म
दीयती०
पश्चिमाभि०
पद्मास
नासीनः
बृहस्पतिना

२५
यथोक्तकारि
स्थाने
तोनवेण्ण
शैवदे०
कोमल
वल्ली
वेदसार०
ब्रह्म०
पूर्वाभि०
भुजग
शयनः
तिरमंगया-
ल्वारुणा

२६
पोरहंस्था०
त्रिविक्रम०
अमृतवल्लि०
पराशर०
नाग०
पूर्वा०
तिष्ठति
शेषेण

२७
कारुषं
स्थाने
करुणाकर०
रमामणि
देव्या
अम्बरीषवि
अम्बरीष०
दक्षिणाभि०
तिष्ठति
कारुहर्षेण

२८
कारुवानं-
स्थाने
कारुवानदे०
कमलवल्लि
पुष्कर०
गौरीकला०
पूर्वा०
तिष्ठति
पार्वत्या

२९
तिरपाडहं-
स्था०
पाण्डव-
दूतदेवः
रुक्मिणी-सत्यभामा-दे०
भद्र०
मत्स्य०
पूर्वा०
पद्मासनासीनः
हारीतेन

३०
निलातिंग-
कुडंस्था०
नीलतुङ्ग-तुण्डदे०
कुरुवरीदे०
सूर्य०
चन्द्र-पुष्करिणी
पश्चिमाभि-मुखः
तिष्ठति
शिवेन

३१
नीरहंस्था
जगदीश०
नीलमङ्गेदे०
जगद्वि०
अक्रूर०
पूर्वा०
तिष्ठति
अक्रूरेण

३२
बेलक्कोल्लिस्था०
दीपप्रकाशदे०
मरकतवल्लिदे०
शृंगाअरवि०
सरस्वती
पश्चिमा०
तिष्ठति
सरस्वत्या

३३
श्रीवेदान्ता-चार्यावतार-स्थलेमेल-वलक्कोली०
मुकुरायन०
वलक्कोलवल्ली
कनक०
कनकसरस्ती०
पूर्वा०
तिष्ठति
भृगुणा

३४
तिरुहकुली०
विजयराघवः
मरकतवल्ली
वीरकोटि०
जटायुती०
पूर्वा०
पद्मासनासीनः
जटायुना

		
प्. २६५)
							
३५
चोलुकैस्था
नृसिह्म०
वालुकावल्ली०
कनक०
वेगतीती०
पश्चिमा०
पद्मासनासीनः
भृगुणा
०
३६
तिरक्कोविलूरुस्था
त्रिविक्रमः
पुंस्कोकिलवल्ली
शृङ्गार०
श्रीकृष्णनंद०
पूर्वा०
तिष्ठति
मृकण्डुना
०
३७
तिरमहीन्द्र-
पुरंस्था
देवनायकः
वैकुण्ठवल्ली
चन्द्र०
गरुडनदी-आनन्दनदती०
पूर्वा०
तिष्ठति
इन्द्रेण
०
३८
श्रीपरंबधू-
रुस्था०
आदिकेशवः
यतिराजवल्ली-
देव्या
मंगल०
रामानुज-
पुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
देवादिभिः
रामानुजा-
चार्यावतार-
स्थलम्
३९
श्रीमुष्टे (ष्णे)
आदिवराहः
अम्बुजवल्ली
पावन०
नित्यपुष्करिणी
पश्चिमा०
तिष्ठति
आश्वत्थ-नारायणेन
०
४०
चित्रकूटे
गोविन्दराजः
पुण्डरीकवल्ली
सात्विक०
पुण्डरीक-पुष्करिणी०
पूर्वा०
भुजंग-शयनः
शिवेन
०
४१
कालेश्वरराम-नहरंस्था०
काडजलं-
देवः
मट्टे- उलवंकोल्ल-
नाच्चारदे०
पुष्कला-
वर्त्त०
शंखती०
पूर्वा०
तिष्ठति
अष्टकोणमहिष्या
०
४२
तिर्नालतिर्न-
गर्याम्
पैलालीमन-
वालदेवः
सिन्धुकन्या
अष्टाक्षर०
अललंबुनलिनीति०
पश्चिमा०
पद्मासना-सीनः
तिरमंगेया-ल्वारुणा
तिरमंगेया-ल्वारवतार-स्थलम्
४३
तिर्नागूर्तिर्पति
रुमणिमाडको-विल्लनंदावलदे०
वल्लीदेव्या
पुंडरीक-प्रकाश
इन्द्रपुष्करिणी
पूर्वा०
पद्मासना-सीनः
इन्द्रेण
०
४४
वैकुंठवण-हरंस्थाने
वैकुण्ठनाथः
वैकुण्ठवल्ली
आनन्दनिलय
लक्ष्मीपुष्करिणी
पूर्वा०
पद्मासना-सीनः
उदङ्कमहर्षिणा
०
४५
तिर्देवनूरु
तोहैमायावी०
तडमाला०
शोभन०
सभापुष्करिणी
पश्चिमा०
तिष्ठति
वसिष्ठेन
०
४६
अरिमेयविन्न-हरंस्थाने
कोडमालुको-त्तनुदेवः
अमृतवल्ली
वर्द्धिक०
कोटिती०
पूर्वा०
पद्मासना-सीनः
उदङ्केन
०
	
प्. २६६)
								
४७
वण्व-
ऋक्षोत्तमम्
पुरुषोत्तमः
पुरुषोत्तम-
नायकी
संचिविग्रह
तिर्वाक्कडल्तीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
उपमयुना
०
४८
शंबनसे-
तुकोविल्
पैररुवान-
देवः
आल्लिमालरालि-
देव्या
कनक०
नित्यपुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
रुद्रेण
०
४९
तिर्तीति-
अम्बलू
शंगन्मालु-
देवः
शङ्गमर-
वल्ली
देव०
सूर्यपुष्करिणी
पूर्वा०
भुजंगे-
शेते
शङ्गमलना-च्चाया
०
५०
तिर्मणिक्कोडु-
मणि
कोडनायकः
तिर्मामहल्-
देव्या
शंसन०
चन्द्रपुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
गरुडेन
०
५१
तिर्कवलं-
पाडि
श्रीकृष्णः
एवलतणि-
देव्या
स्वयं-
भुवि०
कडमल्पोयंगे-तीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
रुद्रेण
०
५२
तिर्वल्लकोलम्
अणंदेवः
पूर्वाक्तिर्म-क्कल्देव्या
तत्त्वोत्सव०
रमावल्लकोल्ती०
पूर्वा०
तिष्ठति
श्वेतकेतुना
०
५३
पार्थवल्ली-कामदे
यावलक्केल-
वंदेवः
ताम्रनायकी
नारायण०
शङ्खसरः
पश्चिमा०
तिष्ठति
पार्थवरुणा-भ्यां
०
५४
कलतंगे-नाण्मदि
चन्द्रपाप-
हरः
चंगमल-
वल्ली
चन्द्र०
चन्द्रपुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
देवैः
०
५५
तिर्वेन्दलूरु
सुगन्धर्व-सनातनदेवः
पुण्डरीकवल्ली
वेदामोद०
इन्दुपुष्करिणी
पूर्वा०
वीरशय-नेनशेते
चन्द्रेण
०
५६
तिर्वल्लिमुडि
कोलविल्लरामः
मरकतवल्ली
उत्पलावर्त्त
शुक्रपुष्करिणी
पूर्वा०
भुजंगे-शेते
शुक्रेण
०
५७
तिरवाथानूरु
आण्डलक-मायदेवः
श्रीरङ्गना-यकी०
प्रणववि०
सूर्यपुष्करिणी
पूर्वा०
भुजंगे-शेते
कामधेन्वा
०
५८
पुल्लपूथं-गुडि
वल्लीलरामः
पोन्नामरी-देव्या
शोभन०
जटायु०
पूर्वा०
भुजंगे-शेते
जटायुना
०
५९
कपिस्थले
गजेन्द्रवरदः
रामामणिः
गगनाकृति-विमान
कपिलतीर्थ
पूर्वा०
भुजंगे-शेते
गजेन्द्रेण
०

प्. २६७)
									
६०
कूडलूरु
वमिंकाशदे०
पद्मानना०
शुद्धसत्त्व-
मय०
चित्रती०
पूर्वा०
तिष्ठति
नन्दकमुनिना
०
६१
अंम्बिनी-
वडि
वलग्लातनवी-
देवः
अलहीयवल्ली
तारक०
मण्डुक-
पुष्करिणी
पूर्वा०
भुजगे-
शेते
ब्रह्मणा-
वाल्मीकिनाच
०
६२
उत्तमरको-
विरन्
पुरुषोत्तमः
पूर्वसीदेव्या
उद्योग०
कदंबती०
पूर्वा०
भुजगे-
शेते
कदम्बमुनिना
०
६३
तिर्षलरे
पुण्ड्ऽरीकाक्षः
पंगयच्चल्ली-
देव्या
विमलाकृति-
श्वेतगिरि-
पर्वते
क्षीराब्धिपुष्करिणी-
कुशती-मणिकर्णिका- वराहतीदिव्यपुष्कारिणी- पुष्कलती 
अंगनातिपद्मती०
पूर्वा०
तिष्ठति
शिवलक्ष्मी
पार्वतीभिः
०
६४
कोविल्श्रीरंग०
अलहियमणवाल्-
देवः
श्रीरंगना-
च्चार्देव्या
प्रणवाकृति-
वेदशृंग०
अष्टतीर्थानिचन्द्र-
पुष्करिणी च
पूर्वा०
भुजगे-
शेते
बिभीषणेन
०
६५
पोरयामनिनि-
चुलापुरी
अलियमनवालु-
देवःनित्य-
लक्ष्मीदेवः
नित्यलक्ष्मी-
देव्या
कल्याण०
कोडपुरलि-
कल्याणतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
धर्मवर्मणा
०
६६
तिरप्पैर्नगरम्
आरापैत्तान-
देवः
पंकज-
वल्लीदे०
इन्द्रवि०
इन्द्रती०
पश्चिमा०
भुजगे-
शेते
उपरिचरवसु-
राजेन
०
६७
तिर्कडियूरु
हरशाप-
तीर्थदेव
कमलवल्ली०
कमला-
कृतिविमान
कपाल-
पुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
रुद्रेण
०
६८
तंजमा-
मलिक्कोविल्
नीलमेघ-
देवः
शंगमवल्ली
जगज्ज्योतिः
पराशरती०
पूर्वा०
पद्मासने-
नासीनः
पराशरेण
०
६९
तंजयालि-
मणि
गुन्नपेरमाल्-
नृसिह्मः
तंजनायकी
वेदसात्त्विकवि०
सूर्यपुष्करिणी
पूर्वा०
पद्मासने-
नासीनः
मार्कण्डेयेन
०
७०
पापनाश-
नूरु
पापविनाशः
पंकजवल्ली०
पापविनाश०
पुंडरीकपुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
जयकोंडशोष-
हरराजेन
०
	
प्. २६८)
								
७१
नंदिपुरवन-
हरम्
नाथनुदेवः
शनगवल्ली
मन्दार०
नन्दिती०
पश्चिमा०
पद्मासनेनास्ते
नन्दिना
०
७२
भास्करक्षेत्रे
आरामुध-
आल्वारुतिकाडदेवः-
शार्ङ्गपाणिः
कोमलवल्ली
वेदामोदवै-
दिक०
काश्यप चक्र ईशान गौतमी कन्या अग्नि ब्रह्म इन्द्र सूर्य वरूण वराह ११ ती० हेमपुष्क० १२
पूर्वा०
उद्योगशयन-
भोगशयन-
वीरशयन-
प्रधानशयन०
लक्ष्म्याब्रह्मा-
दिभिश्च
०
७३
तिर्वण्णहरम्
पुप्पलियप्पदेव
पोधत्तामर-
यदेवी
विष्णुविमान-
नन्द्योवर्तबिम
अहोरात्रपुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
मार्कंडेयेन
०
७४
तिर्नेरेयूरु
श्रीनिवासः
वंजुलवल्ली
सोमच्छन्द०
तिर्मणिमुक्तामणिती
पूर्वा०
तिष्ठति
मेधातिथिमुनिना
०
७५
तिर्नरसारक्षेत्रे
सारनाथदेवः
सारनायकी
सारवि०
सारपुष्करि०
पूर्वा०
तिष्ठति
कावेर्या
०
७६
तिर्वलंदूरु
आमुरिवियप्पदेवः
शंगमलवल्ली
गरुड०
दर्शपुष्करिणी
पूर्वा०
तिष्ठति
गरुडेन
०
७७
शर्पुलियूरु
अरुमाखडदेवः
तिर्मावहलंदेवी
नन्द्यावर्त०
तिर्वसंतसरः
दक्षिणाभि०
भुजऽऽगेशेते
व्याघ्रमुनिना
०
७८
तिरक्कण्णमंगेस्था०
पतराविदेवः
अभिषेकवल्लीदेव्या
उत्पलावर्तविमान
दर्शपुष्करिणीतीर्थ
पूर्वाभिमुखः
तिष्ठति
वरुणेन
०
७९
वेगाकण्णपुरंस्था०
शौर्यराजदेवः
कण्णपुरनायकी-
देव्या
उत्पलावर्तविमान
नित्यपुष्करिणीतीर्थ०
पूर्वाभिमुखः
तिष्ठति
कण्वेन
०
८०
तिर्कण्णगुडिस्था०
निम्नानुदेवः
अरविंदवल्ली-
देव्या
उत्पलावर्तविमान
श्रवणपुष्करिणीतीर्थ०
पूर्वाभिमुखः
तिष्ठति
भृगुचैद्याभ्याम्
०
८१
रेरुणादैस्था०
सुगंधधरराज-
देवः
सौंदार्यवल्ली-
देव्या
सौंदर्यविमान०
सूर्यपुष्करिणी०
पूर्वाभिमुखः
उपविष्टः
नागराजेन
०
	
प्. २६९)
								
८२
मन्नारगुडि 
चंपकारण्ये
राजगोपालदेवः
शंगमल-
वल्लीदेव्या
स्वयंभु-
विमान०
हरिद्रानदी० 
अष्टतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
गोमलयमहा-
मुनिना
०
८३
तिरफुल्लाणि-
फुल्लारण्ये
कल्याण-
जगन्नाथ-
देवः
कल्याणवल्ली-
देव्या
स्वयंभु-
विमान०
हेमतीर्थ-
चित्रतीर्थ
पूर्वा०
पद्मासना० दर्भशयन० २
गुरुमहर्षिणा
०
८४
श्रीवैकुंठे
वैकुंठनाथदेवः
वैकुंठवल्लीदेव्या
चंद्रविमान
पाशाम्रपर्णीतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
चंद्रेण
०
८५
वरगुणमंगेस्था०
विजयदेवः
वरगुणवल्लीदेव्या
विजयकोटिविमान
देवपुष्करुणीतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
अग्निना०
०
८६
तिर्घुणिगुडिस्था०
काशिनिवेंद्रदेवः
मलल्महादेव्या
वेदसारविमान०
चक्रतीर्थ
पूर्वा०
भुजंगशयनः
वरुणेन धर्मेणच
०
८७
यरेक्कोलंस्था०
पापकर्तदेवः
कोलंद्वल्लीदेव्या आनंदवल्लीदेव्याच
आनंदानिलय०
आनंदतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
बृहस्पतिना
०
८८
रेष्टतिरुपतिस्था०
तेवभिराणदेवः
पद्माक्षीदेव्या
कुमुदविमान
ताम्रपर्णी-
तीर्थ - इंद्रतीर्थ
पूर्वा०
पद्मासनासीनः
इंद्रवायवीशानैः
०
८९
कोल्विल्तुंडलंस्था०
अर्विंदलोचनदेवः
करंतडमकन्या-
देव्या
पद्मविमान
वायुपुष्करिणी
पूर्वा०
पद्मासनासीनः
इंद्रवायवीशानैः
०
९०
तेन्तर्पेरुस्था०
महाबलकीकोल्लदेवः
कोल्काशवल्लीदेव्या
भद्रविमान
शुकपुष्करिणी
पूर्वा०
पद्मासनासीनः
इशानरुद्राभ्याम्
०
९१
तिरुकोल्लुरुस्था 
पद्मानिधिदेवः
कुंजवल्लीदेव्या
शृंगारविमान
ताम्रपर्णीतीर्थ
पूर्वा०
भुजगशयनः
कुबेरेण
०
९२
तिरुनगरीस्था०
आदिनाथदेवः
आदिनायकीदेव्या
गोविंदविमान
ताम्रपर्णीतीर्थ-
शंखतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
शुकवसिष्ठाभ्याम्
०
९३
वनमामलंस्था०
देवनायकदेवः
श्रीवरमंगेदेव्या
नंद्यावर्तविमान
इंद्रतीर्थ श्वेततामरसती०
पूर्वा०
पद्मासनासीनः
ब्रह्मभूमिभ्याम्
०

प्. २७०)
									
९४
तिरुपुरंगुडिस्था
श्रीवैष्णवनंबि-
देवः
कुरुगुडिवल्ली-
देव्या
पंचमेघ-
विमान
तिरुवाक्कडलुतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
पक्कमुनिना-
च्चारुणा
०
९५
श्रीविल्पुत्तूरुस्था
रंगमन्नारुर्दे वड्येरकोविलुवड्यन्द
शूडिकुडत्तदे०
शंसनविमान
तिरुमहक्कोल्लतीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
मंडूकऋषिणा
०
९६
श्रीतेन्मधुरेस्था०
कूडलु अलहदेवः
वरगुणवल्ली-
देव्या
अष्ठांग-
विमान
हेमपुष्करिणीतीर्थ
पूर्वा०
पद्मासना-
सीनः
भृगुमार्कडेया-
भ्याम्
०
९७
तिर्मणंगालुस्था०
अप्पन्देवः
अन्नंमनायकी-
देव्या
वेदच्छंद-
विमान
पंपातीर्थ
पूर्वा०
तिष्ठति
पांड्येन
०
९८
तिर्मोहर्स्था०
कालमेघश्याम-
देवः
निक्षेपवल्ली-
देव्या
केतकविमान
क्षीराब्धि-
पुष्करिणीतीर्थ
पूर्वाभि-
मुखः
तिष्ठति
देवैः
०
९९
तिरुमारिदिचोलैस्था०
अलहदेवः
अलहयवल्ली-
देव्या
सोमच्छंदो-
विमान
वृषभतीर्थ
पूर्वाभि-
मुखः
तिष्ठति
पांड्यधर्म-
देवौः
०
१००
तिर्क्कोटियुरुस्था०
सौम्यनारायण-
देवः
तिरुक्कोमंगल-
देव्या
अष्टाङ्ग-
विमान
वेदपुष्करिणी०
पूर्वाभि-
मुखः
पद्मासना-
सीनः
कदंब-ऋषिणा०
०
१०१
तिरुमेययंस्था०
सत्यगिरिनाथदेवः
पुष्पवंदा-
देव्या
सत्यगिरिविमान
सत्यतीर्थ
पूर्वाभि-
मुखः
भुजंग-
शयनः
सत्यदेवैः
०
१०२
नंम्माल्वारुमंगला-
शासनक्रमेतिरुवेलाल्यू-
रुस्थ०
कोलपिवान्देवः
कोमलवल्ली-
देव्या
चतुरंगविमान
घंटाकर्णी०
पूर्वाभि-
मुखः
तिष्ठति
घंटाकर्णेन
०
१०३
तिरुवल्लवंदूरुस्था०
तडल्लणंदेवः
कमलवल्लीदेव्या
वेदालयविमान
पंपातीर्थ
पश्चिमा०
तिष्ठति
नारदेन
०
१०४
तिरुवारान्दलेस्था०
तीर्थदेवः
पद्मासनादेव्या
वेदविमान
वेदव्याससरः
उत्तरा०
तिष्ठति
ब्रह्मणा
०
१०५
तिरुपण्यपरिशरंस्था०
तिरुवल्लमारभन्देवः
कमलवल्लीदेव्या
इंद्रविमान
लक्ष्मीतीर्थ
पूर्वा०
पद्मासना-
सीनः
वैनतेयेन
०


प्. २७१)
									
१०६
तिरचल्मन्नारुस्था०
यनय-आलांदेवः
शंगमलवल्ली-
देव्या
फेनज्योतिर्विमान
शंखतीर्थ
पश्चिमा०
तिष्ठति
भस्मासुरेण
०
१०७
तिरुकडितानंस्था०
अंबुधिनारायण-
देवः
कमलवल्ली-
देव्या
पुण्यकोटिविमान
अग्रतीर्थ
पूर्वाभि-
मुखः
तिष्ठति
रुक्मांगदेन
०
१०८
कुट्टनाट्तिरुपण-
यूरुस्था०
माधवदेवः
पोरुकुडियालि-
देव्या
पुरुषोत्तम-
विमान
पुंशोणतीर्थ
पूर्वाभि-
मुखः
तिष्ठति
सप्त-ऋषिभिः
०
१०९
दिव्यदेशाः 
तिक्कारुकेरेस्था
काकेरेयप्पदेवः
शल्लनायकी-
देव्या
पुष्कलविमान
कपिलतीर्थ
पूर्वाभि-
मुखः
तिष्ठति
कपिल-ऋषिणा
०
११०
तिरुमालिकेणेस्था०
कणंदेवः
मधुरवल्ली-
देव्या
सौंदर्यविमान
पेरंकोलं-
तीर्थ
पूर्वाभि-
मुखः
तिष्ठति
हारीतेन
०
१११
तिर्नारायण-
पुरंस्था०
नारायणदेवः
मलरमंगे-
देव्या
वेदविमान
कल्याणीसरः
दक्षिणा०
पद्मासना-
सीनः
लक्ष्म्या
०
११२
तिर्नन्दपुरंस्था०
अनंतपद्मनाभ-
देवः
महालक्ष्मी-
देव्या
हेमकूटविमान
मत्स्यतीर्थ
पूर्वाभि-
मुख
भुजंग-
शयनः
इंद्रेण
०
११३
तिर्वालूरुस्था०
आदिकेशवदेवः
मलरुमंगे-
देव्या
अष्टांगविमान
कडलातीर्थ
पश्चिमा०
भुजंग-
शयनः
चंद्रेण
०
११४
वित्तहक्कुडूरुस्था०
अभयप्रदानदेवः
पद्मवल्लीदेव्या
तत्त्वदीपविमान
चंद्रतीर्थ
दक्षिणा०
भुजंग-
शयनः
अंबरीषेण
०
११५
जनार्दनंस्था०
जनार्दनदेवः
महालक्ष्मी-
देव्या
आनंदनीलय-
विमान
अंभोनिधितीर्थ
पूर्वाभि-
मुख
तिष्ठति
महाभिषग्राजेन-
 शुक्राचार्येणच
०
११६
श्रीमहीशूर्स्था
श्रीप्रसन्नकृष्ण-
देवः
श्रीपरेन्देव्या
पंचोपनिषन्नामक-
विमान
पुन्नागवृक्ष-
अत्रितीर्थ
उत्तर०
रिङ्गति
महीशूरपुरवगधिश 
श्रीकृष्णराज-
महाराजाधिराजेन
०
११७
मेलुगोटेवातिर्नारायण-
पुरंस्था०
रामप्रियनारायण-
देवः
यदुगिरिदेव्या
आनदनिलयविमान
यदुगिरिपर्वते तिर्कल्याणतीर्थ
पूर्वाभि-
मुख
तिष्ठति
श्रीदेवीभाष्यकाराभ्यां-
राजमहाराजाधिराजेनच
०


प्. २७२)

अथ अष्टस्वयंव्यक्तमूर्तयः -

आद्येस्वयं च व्यक्तेस्मिन्विमानेरंगसंज्ञिते ||
श्रीमुष्टेवेंकटाद्रौ च सालिग्रामे च नैमिशे (षे) || १ ||

तोताद्रौपुष्करे चैव नरनारायणा श्रमे ||
अष्टौमेमूर्तयस्संति स्वयंव्यक्ता महीतले || २ ||

अथ द्विव्यदेशचतुष्टयश्लोकः - (श्रीरामानुजाचार्योक्तः)

श्रीरंगमंगलमणिं करुणानिवासं श्रीवेंकटाद्रिशिखरालयकालमेघम् ||
श्रीहस्तिशैलशिखरोज्ज्वलपारिजातं श्रीशं नमामि शिरसायदुशैलदीपम् || १ ||

अथ प्रपत्तिसोपानम् -

पांड्यक्षितौकुंडिननामपुर्यांतुलाख्यमासेतुलमूलतारे ||
शययाभुजंगात्मतयाप्रतीतं (श्रीसौम्यजामातृमुनिं) प्रपद्ये || १ ||

कासारभूतमहदाह्वयभक्तिसारान्त्सेवेशठारिकुलशेखरविष्णुचित्तान् ||
भक्तांघ्रिरेणुमुनिवाहचतुष्कवींद्रान्माधुर्यकाव्यतुलसी- प्रभवान्यतींद्रान् || २ ||

योद्वापरांतेश्रवणेथकांच्यां हेमांबुजादाश्वयुजाख्यमासे ||
श्रीपांचजन्योजनि (दिव्ययोगी) सरोभिधानं शरणं प्रपद्ये || ३ ||

मासेथतस्मिन्वसुभेवतीर्णं पारेसमुद्रंपुरिमल्लनाम्न्याम् ||
(भूताभिधनं) मुनिमुत्पलांताच्छ्रीमद्गदांशंशरणंप्रपद्ये || ४ ||

तन्मासिजातंशततारकायां मायूरपूर्यां मणिकैरवांतात् ||
भक्त्यामहांशं (महदाह्वयं)तं श्रीनंदकांशं शरणं प्रपद्ये || ५ ||

तैष्येमहीसारपुरेमघर्क्षेजज्ञेसुरस्त्रीभुविभार्गवेण ||
सुदर्शनांशंयमुदारकीर्तिंतं (भक्तिसारं) शरणं प्रपद्ये || ६ ||

मध्येकलिद्वापरयोस्सहस्रं वर्षाणिसप्तैवविवर्त्यभूमौ ||
सौदर्शनींमूर्तिमुपागतंचतं (भक्तिसारं) शरणं प्रपद्ये || ७ ||

आदौकलेर्हिकुरिकापुरिपांड्यदेशे वैशाखमासिमघवानलभेंशजातम् ||
सेनापतेःपदजकारिगृहेवतीर्णं श्रीशास्पदं (शठरिपुं) शरणं प्रपद्ये || ८ ||

पुनर्वसौकोलपुरेथमाघे कृतावतारं घनकेरलेषु ||
श्रीकौस्तुभांशं (कुलशेखराख्यं) सारक्षितीशंशरणं प्रपद्ये || ९ ||

श्रीधन्विनव्याख्यपुरे नृयुग्ममासेमरुद्भेग्रशिखाप्रतीतम् ||
गरुत्मदंशंश्वशुरंमुरारेः (श्रीविष्णुचित्तं) शरणं प्रपद्ये || १० ||

प्. २७३)

चोलक्षितौधनुषिमासिमहेंद्रतारेयः प्रादुरासवरदोवनमालिकांशात् ||
रंगेशकेलिसुखमूर्ध्वशिखंद्विजेंद्रं (भक्तांघ्रिरेणु) मनघात्मगुणं प्रपद्ये || ११ ||

कावेरीतटनिचुलपुरेंत्यवंशेरोहिण्या विलसतिवृश्चिकेवतीर्णम् ||
श्रीवत्सांशकफणिशायिभक्तिभाजंपाणाख्यं (वरमुनिवाहनं) प्रपद्ये || १२ ||

चतुर्थवर्णे च्युतशार्ङ्गशक्त्याकृतोदयं कार्तिककृत्तीकायाम् ||
रंगेशकैंकैर्यतरंगितांशं (चतुष्कवींद्रं) शरणं प्रपद्ये || १३ ||

पांड्यक्षमायांप्रथितावतारं चैत्रस्थचित्रोडुजमूर्ध्वचूडम् ||
गणांशभाजं (मधुरंकवींद्रं) शठारिशिष्यं शरणं प्रपद्ये || १४ ||

शुचिमासिपुण्यभुविपूर्वफल्गुनीघनभेनवीनतुलसीवनांतरात् ||
उदेतामुदारगुणरंगनायकप्रिववल्लभां (वसुमती) मुपास्महे || १५ ||

तोंडीरोर्व्यामासुरीनाम्निवंशेचैत्रार्द्रायांशेषभोगींद्रशक्त्या ||
श्रीशोदंचद्दर्शनस्थापनार्थं प्रादुर्भूतं (भाष्यकारं) प्रपद्ये || १६ ||

स्वस्मिन्यस्मिन्यामुनेनद्वयाख्यं मध्येमार्गं दृष्टरामानुजाय ||
गुप्तंरत्नं लोकरक्षा निमित्तंयोदात्प्रीत्यात(न्महापूर्णे)मीडे || १७ ||

सिंहाननांशभवमीश्वरयोगसिधौमुक्तामणिं महितनाथमुनींद्रपौत्रम् ||
प्रज्ञाविशेषनिलयंप्रतिवादितूलझंझानिलं हृदयचिंतय(यामुनार्य)म् || १८ ||

वादेनजित्वाथनृपार्धराज्यं चक्रे विरक्तं भुवियामुनंयः ||
तं (राममिश्रं) कुमुदाक्षशक्तिं पद्माक्षशिष्यं शरणं प्रपद्ये || १९ ||

श्रीनाथयोगींद्रमखादवाप्य शठारिसूक्तिं सुरगानभंग्या ||
हृष्टंजयत्सेन विपश्चिदंशं (श्रीपुंडरीकाक्ष)महंप्रपद्ये || २० ||

चोलक्षितौशोट्टकुलावतंस द्विजोत्तमादीश्वर पूर्वभट्टात् ||
दीप्तोदयं दिव्यगजाननांशं भक्ताग्रगं (नाथमुनिं) प्रपद्ये || २१ ||

नत्वाशठारिमखिलागमसारसूक्तिं सेनापतिंमुरजिदंघ्रिसखं निषेव्य ||
पद्मामशेषजगतां जननीं प्रणम्य श्रीकांत(मादिपुरुषं) शरणं प्रपद्ये || २२ ||

प्रपत्तिसोपानमिदं पठंति शृण्वंति ये नित्यमनन्य चित्ताः ||
तेषां हरेर्नित्यविभुतिसौधसुखावहारोहणमूर्जितं स्यात् || २३ ||

प्. २७४)

१ अथ ऊर्ध्वपुंड्रधारणविधानम् - (श्रुतिस्मृतिपुराणेषु)

तत्रतावन्महोपनिषदि -

धृतोर्ध्वपुंड्रः परमेशितारं नारायणं सांख्ययोगाधि गम्यम् ||
ज्ञात्वाविमुच्येतनरस्समस्तैस्संसारपाशैरिति चैव विष्णुम् || १ ||

(कठशाखायाम्) -

धृतोर्ध्वपुंड्रः कृतचक्रधारी विष्णुंपरं ध्यायति यो महात्मा ||
स्वरेणमंत्रेण सदाहृदिस्थं परात्परं यन्महतो महांतम् || १ ||

(अथर्वणे) -

हरेःपादाकृतिमात्मनोहिताय मध्येच्छिद्रमूर्ध्वपुंद्रं यो धारयति सपरस्य प्रियो भवति || 

सपुण्यभाग्भवति | समुक्तिभाग्भवति ||

(ब्रह्मांडे) -

ग्रहस्थो ब्रह्मचारी च वानप्रस्थस्तथा यतिः ||
अवश्यंधारयेन्नित्यमुर्ध्वपुंड्रं सुशोभनम् || १ ||

२ अथ ऊर्ध्वपुण्ड्रधारणयोग्यपंचमृत्तिकाः - (ब्रह्माण्डादौ)

पर्वताग्रेनदीतीरे मम क्षेत्रे विशेषतः ||
सिंधुतीरे च वल्मीके तुलसीमूलसंश्रिते || १ ||

मृद एतास्तु संग्राह्याः वर्जाह्यन्यत्रमृत्तिकाः || ५ ||

अथ धृतोर्ध्वपुण्ड्रस्थदेवताः - (पाद्मोत्तरखंडे एकत्रिंशेध्याये)

ललाटेकेशवंकुर्यान्नारायणमथोदरे ||
वक्षस्थलेमाधवं तु गोविंदं कंठकूबरे || १ ||

विष्णुं च दक्षिणे कुक्षौबाहुके मधुसूदनम् ||
त्रिविक्रमं स्कंधदेशे वामनंवामपार्श्वके || २ ||

श्रीधरंबाहुमध्ये तु हृषीकेशं तु तद्भुजे ||
पृष्ठे च पद्मनाभं तु त्रिकेदामोदरं न्यसेत् || ३ ||

तत्प्रक्षालनतोयेन वासुदेवं च मूर्धनि || १३ ||

३ अथ धार्यमाणोर्ध्वपुंड्राणां परिमितिमाह -

ललाटे भुजयुग्मे च पृष्ठयोः कंठकूबरे ||
धारयेदूर्ध्वपुंद्राणि चतुरंगुलमायतम् || १ ||

कुक्षौतत्पार्श्वयोः प्रोक्तमायतं तु दशांगुलम् ||
बाह्वोर्वक्षस्थले पुंड्रं द्वादशांगुलमुच्यते || २ || १२ ||

४ अथ वर्णभेदेनोर्ध्वपुण्ड्रसंख्याभेदाः -

एवंद्वादशपुंड्राणि ब्राह्मणस्सततंधरेत् ||
तत्तत्पुंड्रेषुतन्मूर्तिं ध्यात्वामंत्रेण धारयेत् || १ ||

प्. २७५)

चत्वारिभूभुजांप्रोक्तं द्विपुंड्रं तु विशां स्मृतम् ||
एकपुंड्र तु नारीणां शूद्राणां च विधीयते || २ || ५ ||

५ अथ धार्योर्ध्वपुण्ड्रस्थानक्रमदेवताः -

ललाटे हृदये बाह्वोः चतुःपुंड्राणि धारयेत् ||
ललाटे हृदये द्वे तु फालेत्वेकं विधीयते || १ ||

ऊर्ध्वपुंड्रं ललाटे तु सर्वेषां प्रथमं स्मृतम् ||
ललाटादि क्रमेणैव धारणं तु विधीयते || २ ||

मूर्तयोवासुदेवाद्याः चतुःपुंड्रेषु धारयेत् ||
द्वे च गोविंदकृष्णाख्ये त्वेकं नारायणं धरेत् || ३ ||

एषपुंड्रविधिः प्रोक्तः सर्वेषां गिरिजे मया || ३ ||

६ अथोर्ध्वपुण्ड्राकृत्यादयः -

अश्वत्थपत्रसंकाशं वेणुपत्राकृतिं तथा ||
पद्मकुट्मलसंकाशं मोहनं त्रितयं स्मृतम् || १ ||

महाभागवतश्शुद्धः नित्यंहरिपदाकृतिम् ||
दंडाकारं तु वैदे विधारयेदूर्ध्वपुंड्रकम् || २ || ४ ||

(सच्चरित्ररक्षायाम्) -

द्व्यंगुलंत्र्यंगुलं वापि सांतरालं प्रकल्पयेत् ||
पार्श्वौद्व्यंगुलमात्रौस्यादूर्ध्वपुंड्रस्थलक्षणम् || १ ||

(भरद्वाजसंहितायाम्) - 

ऊर्ध्वपुंड्रांतराले तु चक्रादीन्धारयेत्सदा ||
बहिष्.कृताह्यभिक्रुद्धा पापात्प्रच्या वयंतिते || १ ||

प्रातर्मध्यं दिनेसायमूर्ध्वपुंड्रेण केशवः ||
अकृतैर्वापि सुकृतैः तैस्तैः प्रीणाति कर्मभिः || २ ||

प्रभाते दिव्यलोकस्थं मध्याह्ने चार्कमध्यगम् ||
तोषयन्नूर्ध्वपुंद्रेण सायंस्वात्मगतंहरिम् || ३ ||

७ अथोर्ध्वपुण्ड्रेषुहरिद्राधार्याः - (सच्चरित्ररक्षायाम्)

ऊर्ध्वपुंड्रेषु सर्वेषु हरिद्रां धारये च्छुभाम् ||
अभिषिक्तं तु यच्चूर्णं विष्णुबिंबे सदानरः || १ ||

हरिद्रांधारयेद्यस्तु सोश्वमेधफलंलभेत् ||

(संग्रहे) - 

ऊर्ध्वपुंड्रस्यांतराले हरिद्रां यो न धारयेत् ||
सवैष्णवो ललाटे तु श्रियं मां च व्यपोहति || १ ||

अथ ऊर्ध्वपुंण्ड्रस्थहरिद्राचूर्णाभिमानिदेवताः - (हारीतः)

श्रीर्लक्ष्मीः कमलापद्मापद्मिनीकमलालया ||
रमावृषाकपि(?)धन्यावृद्धिरिज्यातथेंदिरा || १ ||

प्. २७६)

शक्तयः केशवादीनां संप्रोक्ता परमे पदे ||

(पांचरात्रे) - श्रीदेवीप्रथमंनामद्वितीयममृतोद्भवा ||
तृतीयं कमलाप्रोक्तं चतुर्थंशांतिशोभिनी || १ ||

पंचमंविष्णुपत्नीति षष्ठं वै वैष्णवी तथा ||
सप्तमं तु वरारोहा चाष्टमं हरिवल्लभा || २ ||

नवमंशार्ङ्गिणी प्रोक्तं दशमं देवदेवता ||
एकादशं तु लक्ष्मीश्च द्वादशंसुरसुंदरी || ३ ||

(आगमे) - 

श्रीदेवीप्रथमाज्ञेया द्वितीयात्वमृतोद्भवा ||
तृतीयाकमलाप्रोक्ता चतुर्थी लोकसुंदरी || १ ||

पंचमीविष्णुपत्नी च षष्ठीश्रीवैष्णवी तथा ||
सप्तमी तु वरारोहा ह्यष्टमी हरिवल्लभा || २ ||

नवमीशार्ङ्गिणीप्रोक्तादशमीदेवदेवता || ३ ||

एकादशीमहालक्ष्मीर्द्वादशी सुरसुंदरी ||
श्रीचूर्णस्याभि मानिन्यो द्वादशैताः पराश्शुभाः || ४ || १२ ||

८ अथ ऊर्ध्वपुंण्ड्रयोग्यहरिद्राचूर्णभाजनम् -

फलादन्यत्रबिल्वस्य यच्चूर्णं पूरयेच्छुभम् ||
अवैष्णवस्सविज्ञेयो तं कुप्यति हरि प्रिया || १ ||

९ अथ ऊर्ध्वपुंड्रमृद्धर्षणप्राणप्रतिष्ठापनधारणेषु ऋषिच्छन्दोदेवतादयः -

ओं ऊर्ध्वपुंण्ड्रमृद्धर्षनमंत्रस्य | वराह ऋषिः | अनुष्टुप्छन्दः | श्रीभूमिर्देवता | अकारोबीजम् | यकारश्शक्तिः | ऊर्ध्वपुंड्रमृद्घर्षणार्थे | ऊर्ध्वपुंड्रमिश्रप्राणप्रतिष्थार्थे च जपे विनियोगः | एवमूर्ध्वपुंद्रधारणमंत्रस्य | राणायनीयसात्यमुग्रिदूर्वासोभागुरिगौर्गुंडीगौर्गुलव्युपमन्युगार्ग्यसोप-कर्षकण्वकुथिविनिशालिहोत्रा-ऋषयः | गायत्र्युष्णिगनुष्टुब्जगतीपङ्तिव्याहृतिशक्वरीबृहद्रथंतरविराडतिजगतीविष्टारपङ्तयःछंदांसि ||
केशवादिवासुदेवांताःत्रयोदशमूर्तयो देवताह् | ओंं अं बीजम् | ओंं उंकीलकम् | ओंं मंशक्तिः | ऊर्ध्वपुंड्रधारणेविनियोगः | ओंं क्रुद्धोल्कायस्वाहा | ल्कायस्वाहा | मत्कायस्वाहा |

प्. २७७)

पृत्कोल्कायस्वाहा | ध्यानम् || अर्कोद्भासंकिरीटान्वितमकरलसत्कुंडलंदीप्तिरात्केयूरंकौस्तुभाभाशबल-रुचिभरांवैजयंतींधरंतम् ||
नानारत्नांशुभिन्नाभरणशतयुतंश्रीधराश्लिष्टपार्श्वंवंदेदोस्सक्त-चक्रांबुरुहविलसितं विश्ववंद्यंमुकुंदम् || १ ||

अस्त्रमंत्रेणवामहस्तं संशोध्यप्रणवेनजलंनिधायोद्धृतासीतिमृदमादायगंधद्वारेत्यस्त्र-मंत्रेणदशदिक्षुरक्षांकृत्वाप्रणवमूलाभ्यामभिमंत्र्यनारसिंहबीजं-विलिख्य ओंं भगवन्पवित्रमितिजलंनिक्षिप्यतर्जन्या-मृदंजलंचैकीकृत्यभगवत्पादद्वयं स्मरन्विष्णोः क्रमोसीतिमत्रेण पंचौपनिषदैर्मूलेन द्वादशाक्षरेणसप्तवैष्णवमंत्रैश्चाभिमंत्र्यप्रणवेन तर्जन्या मृदमादाय मूर्ध्नि विन्यसेत् || ओं केशवाय नम इत्यादिभिः द्वादशोर्ध्वपुंड्रान्धृत्वाशेषं द्वादशाक्षरेण मूर्ध्नि विन्यसेत् | ओं केशवाय नम इत्यादिभिः षडंगन्यासकरन्यासान्कुर्यात् | ततः चतुश्चक्रमित्याद्यग्रिमं ध्यायेत् ||

१० अथ द्वादशोर्द्ध्वपुंड्राभिमानिदेवतानांध्यानम् -

(वैकुंठदीक्षितीये धर्मशास्त्राचारखंडे)

चतुश्चक्रं नमस्यामि केशवं कनकप्रभम् ||
नारायणं घनश्यामं चतुश्शंखं नमाम्यहम् || १ ||

माधवंमणिभंगाभं चिंतयामि चतुर्गदम् ||
चंद्रवर्णं चतुश्शार्ङ्गं गोविंदमभिसंश्रये || २ ||

विष्णुं चतुर्हलं वंदे पद्मकिंजल्कसन्निभम् ||
चतुर्मुसलमब्जाभं संश्रये मधुसूदनम् || ३ ||

आश्रयामि चतुःखड्गमग्निवर्णं त्रिविक्रमम् ||
वामनं बालसूर्याभं चतुर्वज्रं समाश्रये || ४ ||

श्रीधरंपुंडरीकाभं चतुःपट्टं समाश्रये ||
चतुर्मुद्गरमभ्येमि हृषीकेशं तटित्प्रभम् || ५ ||

पंचायुधं पद्मनाभं प्रणमाम्यर्करोचिषम् ||
दामोदरं चतुःपाशमिंद्रगोपनिभंभजे || ६ ||

ऊर्ध्वपुंड्रेष्विति श्रीशंनित्यं ध्यायीतनामभिः || १२ ||

११ अथ तुलसीजन्माद्विवाहतद्रक्षणबृन्दावनतन्माहात्म्यानि - (पद्मपुराणे ब्रह्मवैवर्ते च)

भगवन्त्वन्मुखात्सर्वं श्रुतमस्माभिरुत्तमम् ||
माहात्म्यं श्रीतुलस्यास्तु कथयस्व सुरेश्वर || १ ||

प्. २७८)

कुत्रोत्पन्ना च किं रूपा किंवर्णाकेनचार्चिता ||
तदर्चनविधिःकीदृगुद्यापन विधिः कथम् || २ ||

पूजिता किं ददात्येषा तत्सर्वं वक्तुमर्हसि || 

ब्रह्मोवाच || 

शृण्वंतुमुनयस्सर्वे तुलसीव्रतमुत्तमम् || ३ ||

धन्यंयशस्यमायुष्यमारोग्यंदुःखनाशनम् ||
दंपत्योःप्रीतिजनकं पुत्रपौत्राभिवृद्धिदम् || ४ ||

पिशाचग्रहरक्षोघ्नं पवित्रंपापनाशनम् ||
सदाविजयदंराज्ञां विग्नौघध्वांतनाशनम् || ५ ||

पूर्वंसुरैर्मथ्यमानेक्षीराब्धौ सा भवद्विजाः ||
उत्पन्नैषातदा देवी तुलसीकामरूपिणी || ६ ||

कुमारीचारुसर्वांगी बिंबोष्ठि मृगलोचना ||
पूर्णचंद्राननाश्यामा कृशमध्यासुकेशिनी || ७ ||

सुपक्वदाडिमीबीजतुल्यदंता चतुर्भुजा ||
शंखारी च गदापद्मे दधानागरुडा स्थिता || ८ ||

स्तूयमानाभक्तजनैस्सुरकिन्नरपन्नगैः ||
एवंरूपा च सा देवी भक्तेप्सितवरप्रदा || ९ ||

चतुर्द्वारे श्वेतकृष्ण दिव्यरूपैर्व्यवस्थिता ||
आराधिता मया विष्णु शंभुशक्रादिभिस्सुरैः || १० ||

प्राप्तो मनोरथस्सर्वश्चास्माभिस्तदनुग्रहात् ||
एवं प्रभावासा देवीययेदं धार्यते जगत् || ११ || 

ऋषय ऊचुः || 

देव्याः स्वरूपमधुना वर्णितं यत्त्वया विभो ||
इयं हि गुप्तरूपा तु दृश्यते भुविसर्वदा || १२ ||

संशयोयं सुरश्रेष्ठच्छित्वाब्रूहि यथातथम् ||
त्वदन्यः संशयस्यास्य च्छेदकोन हि विद्यते || १३ || 

ब्रह्मोवाच ||

पूर्वमासीद्दानवेंद्रो नाम्नाजलंधरो सुरः ||
तस्य भार्या हि चार्वंगी सुरूपाचारु यौवना || १४ ||

कामरूपापूर्णचंद्रवदनाति मनोहरा ||
श्यामासुमध्यातन्वंगी नाम्ना वृंदेति विश्रुता || १५ ||

बिंबोष्ठी हंसगमना तरुणी कोकिलस्वरा ||
सुकेशीपद्मवदना पीनोन्नत पयोधरा || १६ ||

स्त्रीरत्नभूता सा बृंदाराज्ञस्तस्यसुवेश्मनि ||
जलंधरा सुरेंद्रस्य सर्वशीलगुणान्विता || १७ ||

तांकेनचित्प्रसंगेन दृष्ट्वासौ पुरुषोत्तमः ||
अनुरक्तो भवत्तस्यां भावमाया विमोहितः || १८ ||

कालेनमहताबृंदा पंचत्वं समुपागता ||
जलंधरनरेंद्रस्य राज्यलक्ष्मीर्विनिर्गता || १९ ||

तच्छुत्वा केशवस्सर्वं तद्वियोगेन दुःखितः ||
तच्चिताभस्मनि तदातत्परोभूत्सुदुःखितः || २० ||

प्. २७९)

उभे ते तुलसीलक्ष्म्या वेकीभूतौ तु शांभवि ||
तच्चित्तौगुल्मरूपेण रूपंदधतुरुत्तमम् || २१ ||

पवित्रकेसरैर्युक्तं पत्रैरामोदसंवृतैः ||
ततोबृंदावनेचारु तुलसीवनमाश्रीता || २२ ||

पुनः श्रीतुलसी युक्तो विष्णुर्वैकुंठमन्वगात् ||
ततः प्रभृतिलोकेस्मिन्नाम्नावृंदा वनं स्मृतम् || २३ ||

इत्येषा कथिता बृंदा द्वितीयोक्ता ह्यनुत्तमा ||
प्रासंगिकी महापुण्या प्रसंगात्पापनाशनी || २४ ||

अथोदगयनेप्राप्ते पुण्येह्नि तिथियोगतः ||
शुभायां हेमगर्भायां सिक्तायां तीर्थवारिणा || २५ ||

पंचामृतैः स्नापयित्वा सिक्तायामभिमंत्रितम् ||
तुलसीरोपणं कुर्यात् स्वस्तिवाचनपूर्वकम् || २६ ||

स्वच्छोदकेन तां सिक्तां यत्नेन परिरक्षयेत् ||

१२ श्रीरामानुजाचार्यशिष्यपीठैकान्तिसंख्यातत्कृतग्रन्थादयः - (अन्यत्र नारदीयेच)

कल्यब्दे दिव्यकुंभे बुधजनविदिते वत्सरे पिंगलाख्ये चैत्रेमासेगतेषु द्वियुतदशदिने ष्वेधमाने हिमांशौ ||
पंचम्यार्द्रासमेते सुरगुरु दिवसे कर्कटाख्ये विलग्ने श्रीमान्रामानुजार्यस्समजनिनिगमांतार्थसंरक्षणार्थम् || १ ||

रामानुजस्सप्तशतैर्यतीनां पीठैश्चतुस्सत्पतिभिस्समेतः ||
एकांतिभिर्द्वादशभिस्सहस्रैः श्रीरंग आस्तेयतिसार्वभौमः || २ ||

वेदार्थस्य च संग्रहं मृदुपदं वेदांतदीपं तथावेदार्थस्य च सारमर्थगहनं श्रीभाष्यमत्यद्भुतम् ||
गीताभाष्यमथप्रपत्ति विषये गद्यत्रयं चाकरोत्तस्मै लक्ष्मणक्षणायमुनये तुभ्यं नमः कूर्महे || ३ ||

लक्ष्मीनाथाख्यसिंधौशठरिपुजलदः प्राप्यकारुण्यनीरंनाथाद्रावभ्यषिंचत्तदनुरघुवरां भोजचक्षुर्झराभयाम् ||
गत्वातां यामुनाख्यां सरितमथयतींद्राख्यपद्माकरेंद्रं संपूर्यप्राणिसस्येप्रवहति बहुधादेशिकेंद्र भ्रमौघैः || ४ ||

अनंतः प्रथमंरूपं लक्ष्मणश्च ततः परम् ||
बलभद्रस्तृतीयस्तु कलौकश्चिद्भविष्यति || ५ ||

पत्युःपंकजवासिन्याः प्रेरणात्पृथिवीतले ||
अहीनामीश्वरः साक्षादभूद्रामानुजो मुनिः || ६ ||

प्. २८०)

अथ श्रीरामानुजाचार्याष्टोत्तरशतनामानि -

रामानुजःपुष्कराक्षो यतींद्रः करुणाकरः ||
कांतिमत्यात्मजश्श्रीमाल्लींलामानुषविग्रहः || १ ||

सर्वशास्तार्थतत्त्वज्ञः सर्वज्ञस्सज्जनप्रियः ||
नारायणकृपापात्रं श्रीभूतपुरनायकः || २ ||

अनघोभक्तमंदारः केशवानंदबर्धनः ||
कांचीपूर्णप्रियसखः प्रणतार्ति विनाशनः || ३ ||

पुण्यसंकीर्तनः पुण्यो ब्रह्मराक्षसमोचकः ||
यादवापादितापार्थ वृक्षच्छेदकुठारक || ४ ||

अमोघोलक्ष्मणमुनिः शारदाशोकनाशनः ||
निरंतरजनाज्ञाननिर्मोचनविचक्षणः || ५ ||

वेदांतद्वयसारज्ञो वरदांबुप्रदायकः ||
पराभिप्रायतत्त्वज्ञो यामुनांगुलि मोचकः || ६ ||

देवराजघृणालब्धषड्वाक्यार्थमहोदधिः ||
पूर्णार्यलब्धसन्मंत्रः शौरिपादाब्ज षट्पदः || ७ ||

त्रिदंडधारीधर्मज्ञो ब्रह्मध्यानपरायणः ||
रंगेशकैंकर्यरतोविभूति द्वयनायकः || ८ ||

गोष्ठीपूर्णकृपालब्धमंत्रराजप्रकाशकः ||
वररंगानुकंपात्तद्राविडाम्नायसागरः || ९ ||

मालाधरार्यविज्ञातद्राविडाम्नाय तत्त्वधीः ||
चतुस्सप्तति शिष्याढ्यः पंचाचार्य पदाश्रयः || १० ||

प्रपीतविषतीर्थांभः प्रकटीकृतवैभवः ||
प्रणतार्तिहराचार्यः दत्तभिक्षैकभोजनः || ११ ||

पवित्रीकृतकूरेशोभागिनेयस्त्रिदंडकेः ||
कूरेशंदाशरथ्यादि चरमार्थप्रकाशकः || १२ ||

श्रीरंगवेङ्कटेशाद्रिप्रकटीकृत वैभवः ||
देवराजार्चनरतोमूकमुक्ति प्रदायकः || १३ ||

यज्ञमूर्तिप्रतिष्ठातामन्नाथोधरणीधरः ||
वरदाचार्यसद्भक्तो यज्ञेशार्तिविनाशनः || १४ ||

अनंताभीष्टफलदो विठ्ठलेंद्रप्रपूजितः ||
श्रीशैलपूर्णकरुणालब्धरामायणार्थकः || १५ ||

प्रपत्तिधर्मैकरतो गोविंदार्य प्रियानुजः ||
व्याससूत्रार्थतत्त्वज्ञो बोधायनमतानुगः || १६ ||

श्रीभाष्यादि महाग्रंथ कारकःकलिनाशनः ||
अद्वैतमतविच्छेत्ता विशिष्टा द्वैतपालकः || १७ ||

कुरंगनगरीपूर्नमंत्ररत्नप्रदर्शकः ||
विनाशिताखिलमताशेषी कृतरमापतिः || १८ ||

पुत्रीकृतशठाराति शठजिच्चर्णमोचकः ||
भाषादत्तहयग्रीवो भाष्यकारो महायशाः || १९ ||

प्. २८१)

पवित्रीकृतभूभागः कूर्मनाथप्रकाशकः ||
श्रीवेंकटाचलाधीशश्शंखचक्रप्रदर्शकः || २० ||

श्रीवेंकटेशश्वशुरः श्रीरमासखदेशिकः ||
कृपामात्रप्रसन्नार्यो गोपिकामोक्षदायकः || २१ ||

समीचीनार्यसच्छिष्यस्सत्कृतो वैष्णवप्रियः ||
कृमिकंठनृपध्वंसी सर्वमंत्रमहोदधिः || २२ ||

अंगीकृतांध्रपूर्णार्य सालिग्रामप्रतिष्ठिता ||
श्रीभक्तग्रामपूर्णाढ्यो विष्णुवर्धनरक्षकः || २३ ||

बौद्धध्वांतसहस्रांशुः शेषरूपप्रदर्शकः ||
नगरीकृतवेदाद्रिः डिल्लीश्वरसमर्चितः || २४ ||

नारायणप्रतिष्ठात्तसंपत्पुत्रविमोचनः ||
संपत्कुमारजनकः साधुलोकशिखामणिः || २५ ||

सुप्रतिष्ठितगोविंदराजः पूर्णमनोरथः ||
गोदाग्रजोदिग्विजेतागोदाभीष्टप्रपूरकः || २६ ||

सर्वसंशयविच्छेत्ता विष्णुलोकप्रदायकः ||
अव्याहतमहद्वर्त्मायतिराजोजगद्गुरुः || २७ ||

एवं रामानुजार्यस्य नाम्नामष्टोत्तरंशतम् ||
यः पठेछृणुयाद्वापि सर्वान्कामान्समश्नुते || २८ ||

यदांध्रपूर्णेनमहात्मनेदं स्तोत्रंकृतं सर्वजनावनाय ||
तज्जिवभूतंभुवि वैष्णवानां बभूवरामानुजमानसानाम् || २९ || १०८ ||

अथ यतिराजश्रीरामानुजाचार्यसप्ततिः -

कमप्याद्यं गुरुंवंदेकमलागृहमेधिनम् ||
प्रवक्ताच्छंदसांवक्तापांचरात्रस्य यः स्वयम् || १ ||

सहधर्मचरींशौरेः संमंत्रितजगद्धिताम् ||
अनुग्रहमयींवंदे नित्यमज्ञाननिग्रहाम् || २ ||

वंदेवैकुंठसेनान्यं देवंसूत्रवतीसखम् ||
यद्वेत्रशिखरस्पंदेविश्वमेतद्व्यवस्थितम् || ३ ||

यस्यसारस्वतस्रोतोवकुलामोदवासितम् ||
श्रुतीनांविश्रमायालंशठारिंतमुपास्महे || ४ ||

नाथेनमुनिनाथेनभवेयंनाथवानहम् ||
यस्यनैगमिकं तत्त्वंहस्तामलकतां गतम् || ५ ||

नमस्याम्यरविंदाक्षं नाथभावे व्यवस्थितम् ||
शुद्धसत्त्वमयंशौरेरवतारमिवापरम् || ६ ||

अनुज्झितक्षमायोगमपुण्यजनबाधकम् ||
अस्पृष्टमदरागंतं रामंतुर्यमुपास्महे || ७ ||

विगाहेयामुनंतीर्थं साधुबृंदावनेस्थितम् ||
निरस्तजिह्मगस्पर्शे यत्रकृष्णः कृतादरः || ८ ||

दयानिघ्नंयतींद्रस्य देशिकंपूर्णमाश्रये ||
येन विश्वसृजोविष्णोरपूर्यतमनोरथः || ९ ||

प्. २८२)

प्रणामंलक्ष्मणमुनिः प्रतिगृण्हातुमामकम् ||
प्रसादयतियत्सूक्तिः स्वाधीनपदिकां श्रुतिम् || १० ||

उपवीतिनमूर्ध्वपुंड्रवंतंत्रिजगत्पुण्यफलंत्रिदंडहस्तम् ||
शरणागतसार्थवाहमीडे शिखयाशेखरिणं पतिं यतीनाम् || ११ ||

प्रथयन्विमतेषु तीक्ष्णभावं प्रभुरस्मत्परिरक्षणे यतींद्रः ||
अपृथक्प्रतिपन्नयन्मयत्वैर्वृधेपंचभिरायुधैर्मुरारेः || १२ ||

शमितोदयशंकरादि गर्वः स्वबलादुद्धृतयादवप्रकाशः ||
अपरोपितवाञ्छ्रुतेरपार्थान्ननुरामावरजः स एषभूयः || १३ ||

अबहुश्रुतिसंभवं श्रुतीनांजरतीनामयथायथप्रचारम् ||
विनिवर्तयितुं यतीश्वरोक्तिर्विदधेथास्थिरनीतिपंजरस्था || १४ ||

अमुनातपनातिशायिभूम्नायतिराजेननिबद्धनायकश्रीः ||
महतीगुरुपङ्क्तिहारयष्टिर्विबुधानां हृदयं गमाविभाति || १५ ||

अलूनपक्षस्ययतिक्षमाभृतोविभाति वंशेहरितत्त्वमक्षरम् ||
यदुद्भवाः शुद्धसुवृत्तशीतलाःभवंतिमुक्तावलिभुषणं भुवः || १६ ||

अनपायविष्णुपदसंश्रयंभजे कलयाकयापि कलयाप्यनुज्झितम् ||
अकलंकयोगमजडाशयोदयंयतिराजचंद्रमुपरागदूरगम् || १७ ||

अधिगम्यसम्यगनघाः सुमेधसोयतिचक्रवर्ति पदपद्मपत्तनम् ||
हरिभक्तिदास्यरसिकाः परस्परं क्रयविक्रयार्ह दशयासमिंधते || १८ ||

परुषातिवादपरिवादपैशुनप्रभृति प्रभूतपतनीयपंकिला ||
स्वदतेममाद्यसुभगासरस्वती यतिराजकीर्तिकतकैर्विशोधिता || १९ ||

अनुकल्पभूतमुरजित्पदंसतामजहत्त्रिवर्गमपवर्गवैभवम् ||
चलचित्तवृत्तिविनिवर्तनौषधं शरणं यतींद्रचरणौ वृणीमहे || २० ||

श्वसितावधूतपरवादि वैभवानिगमांतनीतिजलधेस्तल स्पृशः ||
प्रतिपादयंति गतिमापवर्गकींयति सार्वभौमपदसात्कृताशयाः || २१ ||

मूलेनिविश्यमहतां निगमद्रुमाणां मुष्णन्प्रतारकभयंधृतनैकदंडः ||
रंगेशभक्तजनमानसराजहंसोरामानुजः शरणमस्तुमुनिः स्वयं नः || २२ ||

सन्मंत्रवित्क्षिपतिसंयमिनांनरेंद्रः संसारजिह्मगमुखैः समुपस्थितं नः ||
विष्वक्तनं विषयलोभविषं निजाभिर्गाढानु भावगरुडध्वजभावनाभिः || २३ ||

प्. २८३)

नाथस्स एषयमिनांनखरश्मिजालैरंतर्निलीनमपनीयतमोमदीयम् ||
विज्ञानचित्रमनघंलिखतीवचित्ते व्याख्यानकेलिरसिकेनकरांबुजेन || २४ ||

उद्गृह्णतीमुपनिषत्सुनिगूढमर्थं चित्ते निवेशयितुमल्पधियां स्वयं नः ||
पश्येमलक्ष्मणमुनेः प्रतिपन्नहस्तामुन्निद्रपद्मसुभगामुपदेशमुद्राम् || २५ ||

आकर्षणानिनिगमांतसरस्वती नामुच्चाटनानि बहिरंतरुपप्लवानाम् ||
पथ्यानिघोरभवसंज्वरपीडितानां हृद्यानिभांतियतिराजमुनेर्वचांसि || २६ ||

शीतस्वभावसुभगानुभवः शिखावान्दोषावमर्दनियतोन्नतिरोषधीशः ||
तापानुबंधशमनः तपनःप्रजानां रामानुजो जयति संवलितत्रिधामा || २७ ||

जयतिसकलविद्यावाहिनीजन्मशैलोजनिपथपरिवृत्ति श्रांतविश्रांति शाखी ||
निखिलकुमतिमायाशर्वरी बालसूर्यो निगमजलधि वेलापूर्णचंद्रो यतींद्रः || २८ ||

मुनिबहुमतसारामुक्तनिश्श्रेणिकेयं स हृदयहृदयानां शाश्वतीदिष्टसिद्धिः ||
शमितदुरितखेदासंयमींद्रस्य सूक्तिःपरिचितगहनानः प्रस्नुवीतप्रसादम् || २९ ||

भवमरुपरिखिन्नस्फीतपानीयसिद्धिः दुरितरहितजिह्वादुग्धकुल्यासकुल्या ||
श्रुतिनयनसनाभिः शोभते लक्ष्मणोक्तिर्नरकमथनसेवास्वादनाडिं धमानाम् || ३० ||

हरिपदमकरंदस्यं दिनः संश्रितानामनुगत बहुशाखास्तापमुन्मूलयंति ||
शमितदुरितगंधाःसंयमींद्रप्रबंधाःकुतुकिजनमनीषा कल्पनाकल्पवृक्षाः || ३१ ||

नानाभूतैर्जगतिसमयैर्नर्मलीलांविधित्सोरंत्यंवर्णं प्रथयति विभोरादिमव्यूह भेदे ||
विश्वंत्रातुंविषयनियतं व्यंजितानुग्रहस्सन्विष्वक्सेनोयतिपतिरसौवेत्रसारस्त्रिदंडः || ३२ ||

लक्ष्यंबुद्धेर्ललितरसनालास्यलिलानिदानं शुद्धास्वादंकिमपि जगतिश्रोत्रदिव्यौषधं नः ||
लक्ष्यालक्ष्यैः सितजलधि वद्भातितात्पर्यरत्नैर्लक्ष्मीकांत स्फुटितमुकुरोलक्ष्णार्यो पदेशः || ३३ |

स्थितिमवधीरयंत्यति मनोरथसिद्धिमतींयतिपतिसंप्रदायनिरपायघनोपचिताः ||
मधुकरमौलिदघ्नमददंतुरदंतिघटाः करटकटाहवाहिघनशीकरशीफरिताम् || ३४ ||

अनुषधिरंगवृत्तिरसिकानभितांडवयन्निगमविमर्शकेलिनिरतैर्निभृतैर्विधृतः ||
गुणपरिणद्धसूक्तिदृढकोटिविघट्टनयारटतिदिशांमुखेषु यतिराजयशः पटहः || ३५ ||

प्. २८४)

इदं प्रथमसंभवत्कुमतिजालकूलंकषामृषामतविषानलज्वलितजीवजीवातवः ||
क्षरंत्यमृतमक्षरंयतिपुरंदरस्योक्तयः चिरंतनसरस्वतीचिकुरबंधसैरंध्रिकाः || ३६ ||

सुधाशनसुदुर्ग्रहश्रुतिसमष्टिमुष्टिंधयःकथाहवमसौगतान्कपटसौगतान्-खंडयन् ||
मुनिर्मनसिलक्ष्मणोमुदमुदं च यत्यंजसा मुकुंदगुणमौक्तिकप्रकरयुक्तिभिःसूक्तिभिः || ३७ ||

कपर्दिमतकर्दमंकपिलकल्पनावागुरादुरत्ययमतीत्यतद्द्रुहिण तंत्रयंत्रोदरम् ||
कुदृष्टिकुहनामुखेनिपततः परब्रह्मणःकरग्रहविचक्षणो जयतिलक्ष्मणोयं मुनिः || ३८ ||

कणादपरिपाटिभिः कपिलकल्पनानाटकैः कुमारिलकुभाषितैः गुरुनिबंधनग्रंथिभिः ||
तथागतकथाशतैस्तदनुसारिजल्पैरपिप्रसारितमिदंजगत्प्रगुणितंयतींद्रोक्तिभिः || ३९ ||

कथांकलहकौतुकग्रहगृहीतकौतस्कुतंप्रथाजलधिसंभवग्रसनकुंभ-संभूतयः ||
जयंतिसुधियोयतिक्षितिभृदंतिकोपासनप्रभावपरिपक्त्रिमाऽप्रमितभारती-संपदः ||  ४० ||

यतीश्वरसरस्वती सुरभिताशयानांसतांवहामि चरणांबुजं प्रणतिशालिनामौलिना ||
तदन्यमतदुर्मतज्वलितचेतसां वादिनांशिरस्सुनिहितं मयापदमदक्षिणंदक्षिणम् || ४१ ||

भजस्वयतिभूपतेरनिदमादिदुर्वासनाकदध्वपरिवर्तनश्रमनिवर्तिनींवर्तनीम् ||
लभस्वहृदयस्वयंरथपदायुधानुग्रहद्रुतप्रहतिनिस्त्रुटद्दुरित-दुष्कृतिंनिष्कृतिम् || ४२ ||

यद्येतंयतिसार्वभौमकथितंविद्यादविद्यातमःप्रत्यूषप्रतितंत्रमंतिमयुगेकश्चिद्दिपश्चित्तमः ||
तत्रैकत्रझडित्युपैतिविलयंतत्तन्मतस्थापनाहेवकप्रथमानहैतुककथाकल्लोल-कोलाहलः || ४३ ||

कुमतिविहितग्रंथग्रंथिप्रभूतमतांतरग्रहिलमनसःपश्यंत्यल्पां-यतीश्वरभारतीम् ||
विकटमुरभिद्वक्षःपीठीपरिष्करणोचितः कुलगिरितुलारोहेभावीकियानिवकौस्तुभः || ४४ ||

स्थविरनिगमस्तोमस्थेयां (?) यतीश्वरपद्धतिं कुमतिफणितिक्षोभक्षीबाः क्षिपतुभजंतु वा ||
रसपरिमलश्लाघाघोषस्फुटत्पुटभेदनं लवणवणिजःकर्पूरार्घंकिमित्यभिमन्वते || ४५ ||

वहतिमहिलामाद्योवेधास्त्रयी मुखरैर्मुखैः वरततुतयावामोभागः शिवस्यविवर्तते ||

प्. २८५)

तदपिपरमंतत्त्वं गोपीजनस्य वशंवदंमदनकदनैर्नक्लिश्यंते यतीश्वरसंश्रयाः || ४६ ||

निगमपथिकच्छायाशाखीनिराशमहानिधिः महितविविधच्छात्रश्रेणीमनोरथसारथिः ||
त्रिभुवनतमःप्रत्यूषोयंत्रिविद्यशिखामणिः यतिपरिवृढोरक्षायंत्रंरमापतिसंपदाम् || ४७ ||

जडमतिमुधादंतादंतिव्यथौषढसिद्धयः प्रमितिनिधयः प्रज्ञाशालिप्रपालनयष्टयः ||
श्रुतिसुरभयःसिद्धानंदाभिवर्षुकवारिदायमगतिकथाविच्छेदिन्यो यतीश्वरसूक्तयः || ४८ ||

प्रतिकलमिहप्रत्यक्तत्त्वावलोककुदीपिकाः यतिपरिवृढग्रंथाश्चिंतांनिरंतरयंतिनः |
अकलुषपरिज्ञानौत्सुक्यक्षुधातुरदुर्दशापरिणतफलप्रत्यासीदत्फले-ग्रहिसुग्रहाः || ४९ ||

मुकुंदांघ्रिश्रद्धाकुमुदवनचंद्रातपनिभा मुमुक्षामक्षोभ्यांदधातिमयिबृंदारकगिरः ||
स्वसिद्धान्तध्वांतस्थिरकुतुकदुर्वांदिपरिषद्दिवाभीतप्रेक्षादिनकरसमुत्थानपुरुषाः || ५० ||

निराबाधाबोधायनफणितिनिष्यंदसुभगाः विशुद्धोपन्यासव्यतिभिदुरशारीरकनयाः ||
अकुंठैःकल्पंते यतिपतिनिबंधानिजमुखैरनिद्राणप्रज्ञारसधमनिमेधायसुधियाम् || ५१ ||

विकल्पाटोपेनश्रुतिपथमशेषंविघटयन्यदृच्छानिर्दिष्टे यतिनृपतिशब्देविरमति ||
वितंडाहंकुर्वत्प्रतिकथकवेतंडपृतनावियातव्यापारव्यतिमथन-संरंभकलहः || ५२ ||

प्रतिष्ठातर्काणां प्रतिपदमृचांधामयजुषां परिष्कारस्साम्नांपरिपणमथर्वांगिरसयोः ||
प्रदिपस्तत्त्वानां प्रतिकृतिरसौतापसगिरां प्रसुतिंसंवित्तेः प्रदिशति यतीशानफणितिः || ५३ ||

हतावद्ये हृद्ये हरिचरणपंकेरुहयुगे निबध्नंत्यैकात्म्यंकिमपियतिभुभृत्फणितयः ||
शुनासीरस्कंदद्रुहिणहरहेरंबहुतभुक्प्रभेशादिक्षुद्रप्रणतिपरिहार-प्रतिभुवः || ५४ ||

यथाभूतस्वार्थायतिनृपतिसूक्तिर्विजयते सुधासंदोहात्मासुचरितविपक्तिश्रुतिगिराम् ||
कथादृप्यत्कौतस्कुतकलहकोलाहलहतत्रिवेदीनिर्वेदप्रशमनविनोदप्रणयिनी || ५५ ||

श्रुतिश्रेणी चूडापदबहुमते लक्ष्मणमते स्वपक्षस्थान्दोषान्वितथमतिरारोपयतियः ||
स्वहस्तेनोत्क्षिप्तैः सखलुनिजगात्रेषु बहुलंगलद्भिर्जंबालैर्गगनतलमालिंपतिजडः || ५६ ||

प्. २८६)

निरालिकेलोकेनिरुपविभवस्रेहभरितोयतिक्ष्माभृद्दीपोयविनकिलजाज्वल्यतैह ||
अहंकारध्यांतंविजहतुकथंकारमनघाःकुतर्कव्यालौघंकुमतिमतपातालकुहरम् || ५७ ||

यतिक्ष्माभ्र्द्दृष्टंमतमिहनवीनंतदपिकिंततःप्रागेवान्यद्वदतदपिकिंवर्णनिकपे ||
निशाम्यंतांयद्वानिजमततिरस्कारनियमान्निरातंकाष्टंकद्रमिडगुहदेवप्रभृतयः || ५८ ||

सुधासारंश्रीमद्यतिवरभुवःश्रोत्रकुहुरेनिषिंचंतिन्यंचन्निगमगरिमाणःफणितयः ||
यदास्वादाभ्यासप्रचयमहिमोल्लासितधियांतदास्वाद्यंकालेतदमृतमनंतंसुमनसाम् || ५९ ||

यतिक्षोणीभर्तुर्यदिदमनिदंभोगजनताशिरश्श्रिणीजुष्टंतदिहदृढबंधंप्रभवति ||
अविद्यारण्यानीकुहरविहरन्भामकमनःप्रमाद्यन्मातंगप्रथमनिगलंपादयुगलम् || ६० ||

सवित्रीमुक्तानांसकलजगदेनःप्रमशनी गरीयोभिस्तीर्हैरुपचितरसायामुनमुखैः ||
निरुच्छेदानिम्नेतरमपिसमाप्लावयतियायदृच्छाविक्षेपाद्यतिपतिदयादिव्यतटिनी || ६१ ||

चिंताशेषदुरर्थदंतुरवचःकंथाशतग्रंथिलाः सिद्धांतानसमिंधते यतिपतिग्रंथानुसंधायिनी ||
मुक्ताशुक्तिविशुद्धसिद्धतटिनीचूडालचूडापदः किंकुल्यांकलयेतखंडपरशुर्मंडूकमंजूषिकाम् || ६२ ||

वंदेतं यमिनांधुरंधरमहंमानांधकारद्रुहांपंथानं परिपंथिनां निजदृशारुंधानमिंधानया ||
दत्तं येनदयासुधांबुनिधिनापीत्वाविशुद्धंपयः कालेनःकरिशैलकृष्णजलदःकांक्षाधिकं वर्षति || ६३ ||

काषायेणगृहीतपीतवसनादंडैस्त्रिभिर्मंडितासामूर्तिर्मुरमर्दनस्य जयतित्रययंतसंरक्षिणी ||
यत्प्रख्यापिततीर्थवर्घितधियामभ्यस्य तां यद्गुणानासिंधोरनिदंप्रवेशनियताकीर्तिः प्रजागर्तिनः || ६४ ||

लिप्सेलक्ष्मणयोगिनः पदयुगंरथ्या परागच्छठारक्षारोहणधन्यसूरिपरिषत्सीमंतसीमांतिकम् ||
भिक्षापर्यटनक्षणेषुविभरांचक्रेगलत्किल्विषायद्विनयासमिषेणपत्रमकरी-मुद्रांसमुद्रांबरा || ६५ ||

नानातंत्रविलोभितेनमनसानिर्णीतदुर्नीतिभिःकष्टं कुत्सितदृष्टिभिर्यतिपतेरादेशवैदेशिकैः ||

प्. २७८)

व्यासोहासपदीकृतः परिहृतः प्राचेतसश्चेतराः क्षिप्तः केलिशुकःशुकः स च मुदाबाधायबोधायनः || ६६ ||

अध्यातिष्ठतिमामिकामतिरसावाजन्मराजन्वतीपत्यासंयमिनामनेनजगतामत्याहितच्छेदिना ||
यत्सारस्वतदुग्धसागरसुधासिद्धौषधास्वादिनांप्रस्वापायनबोभविति-भगवन्माया महायामिनी || ६७ ||

शुद्धादेशवशंवदीकृतयतिक्षोणीशवाणीशतप्रत्यादिष्टबहिर्गतश्रुतिशिरः-प्रासादमासीदति ||
दुग्धोदन्वदपत्यसन्निधिसुधासामोददामोदरश्लक्ष्णालोकनदौर्ललित्य-ललितोन्मेषामनीषामम || ६८ ||

आस्तांनामयतींद्रपद्धतिजुषामाजानशुद्धामतिस्तच्चाव्याजविदग्धमुग्ध-मधुरंसारस्वतं शाश्वतम् ||
कोवाचक्षुरुदंचयेदपिपरःसाटोपतर्कच्छटाशस्त्राशस्त्रिविहारनिर्भररणा-स्वादेषुवादेषुनः || ६९ ||

गाधाताथागतानांगलतिगमनिकाकापिलीक्वापिलीनाक्षीणाकाणादवाणी-द्रुहिणहरगिरस्सौरभंनारभंते ||
क्षामाकौमारिलोक्तिर्जगतिगुरुमतंगौरवाद्दूरवांतंकाशंकाशं-करादेर्भजतियतिपतौभद्रवेदींत्रिवेदिम् || ७० ||

विष्वग्व्यापिन्यगाधेयतिनृपतियशस्संपदेकार्णवेस्मिञ्छ्रद्धाशुद्धा-वगाहैःशुभमतिभिरसौवेंकटेशोभिषिक्तः ||
प्रज्ञादौर्जन्यगर्जत्प्रतिकथकवचस्तूलवातूलवृत्यासप्तत्यासारवत्या-समतनूतसतांप्रीतिमेतांसमेताम् || ७१ ||

आशामतंगजगणानविष ह्यवेगान्पादेयतिक्षितिभृतःप्रसभंनिरुन्धन् ||
कार्यःकथाहवकुतूहलिभिःपरेषांकर्णेस एषकवितार्किकसिंहनादः || ७२ ||

उपशमितकुदृष्टिविप्लवानामुपनिषदामुपचारदीपिकेयम् ||
कबलितभगवद्विभूतियुग्मांदिशतुतिंयतिराजसप्ततिर्नः || ७३ ||

करतलामलकीकृतसत्कथाश्रुतिवतंसितसूनृतसूक्तयः ||
दिवसतारकयंतिसमत्सरान्यतिपुरंदरसप्ततिसादरः || ७४ ||

अथ आल्वार्ध्यानम् -

१३ अथ पोहियाल्वार्ध्यानम् -

सांजलिबंधः | पश्चाच्छिखः | सरोयोगी || १ ||

प्. २८८)

१४ अथ पूधत्ताल्वार्ध्यानम् -

सांजलिबंधः | पश्चाच्छिखः | भूतयोगी || १ ||

१५ अथ पेयाल्वार्ध्यानम् -

सांजलिबंधः | पश्चाच्छिखः | महदाह्वयः || १ ||

१६ अथ तिर्मलेयाल्वार्ध्यानम् -

अर्धनिमीलिताक्षः | प्रार्थनामुद्रांजलिः | पुरश्चूडः | तिष्ठति | भक्तिसारः || १ ||

१७ अथ नम्माल्वार्ध्यानम् -

दक्षेचिन्मुद्रा | वामेपुस्तकम् | पद्मासनम् | दक्षेकबरी | श्रीशठकोपः |

१८ अथ कुलशेखराल्वार्ध्यानम् -

तिष्ठति | सांजलिबंधः | मस्तकेकिरीटम् | भट्टनाथः || १ ||

१९ अथ पेरियाल्वार्ध्यानम् -

तिष्ठति | पुरश्चूडः | करयोस्तालौ | विष्णुचित्तः || १ ||

२० अथ तोण्डरप्पडियाल्वार्ध्यानम् -

तिष्ठति | सांजलिबंधः | पुरश्चूडः | वामकरेमणिबंधोपरिवैणवपुष्पभाजनः | भक्तांघ्रिरेणवः || १ ||

२१ अथ तिरप्पणियाल्वार्ध्यानम् -

तिष्ठति | वीणावादनलग्नकरः | जटाकुंजोब्रह्मरंध्रे | मुनिवाहनः || १ ||

२२ अथ त्रिभङ्ग्याल्वार्ध्यानम् -

तिष्ठति | दक्षकरेखड्गः | वामकरेचर्म | जटाकुंजोब्रह्मरंध्रे | १ ||

२३ अथ परकालध्यानम् -

श्रीदेवी तिष्थति | दक्षकरेकमलम् | ऋजुवामहस्तः | मस्तकेकिरीटम् || १ ||

२४ अथ भाष्यकाररामानुजाचार्यध्यानम् -

पद्मासनः | सांजलिमुद्रः | दक्षभागेत्रिदंडधारी || १ ||

प्. २८९)

(प्रकारांतरम्) -

उपवीतिनमूर्ध्वपुड्रवंतं त्रिंजगत्पुण्यफलंत्रिदंडहस्तम् ||
शरणागतसार्थवाहमीडेशिखयाशेखरिणंपतिंयतीनाम् || १ ||

श्रीरंगेशोवृषाद्रीशोवरदोयदुशैलराट् ||
पोष्यःशिष्योगुरुःपुत्रोयस्यतंगुरुमाश्रये || २ || 

पाटलवर्णः || १ ||

अथ रामानुजधाटिपंचकम् -

पाषंडद्रुमषंडदावदहनश्चार्वाकशैलाशनिः बौद्धध्वांतनिरासवासरपतिर्जैनेभकंठीरवः ||
मायावादिभुजंगभंगगरुडैस्त्रैविद्यचूडामणिः श्रीरंगेशजयध्वजोविजयतेरामानुजोयं मुनिः || १ ||

पाषंडसागरमहाबडबामुखाग्निः श्रीरंगराजचरणांबुजमूलदासः ||
श्रीविष्णुलोकमणिमंडपमार्गदायीरामानुजोविजयते यतिराजराजः || २ ||

चारित्रोद्धारदंडंचतुरनयपथालंक्रियाकेतुदंडंसद्विद्यादीपदंडं सकलकलिकथासंहृतेःकालदंडम् ||
त्रययंतालंबदंडंत्रिभुवनविजयच्छत्रसौवर्णदंडं धत्तेरामानुजार्यःकविकथकशिरोवज्रदंडंत्रिदंडम् || ३ ||

त्रययामांगल्यसूत्रंत्रियुगयुगपथारोहणालंबसूत्रं सद्विद्याकोशसूत्रंहरिसुगुणमणेर्वादसंदर्भसूत्रम् ||
प्रज्ञासूत्रंबुधानांप्रशमधनमणिःपद्मिनीनालसूत्रं रक्षासूत्रंमुनीनांजयतु यतिपतेर्वक्षसिब्रह्मसूत्रम् || ४ ||

पाषंडषंडगिरिखंडनवज्रदंडाः प्रच्छन्नबौद्धमकरालयमंथदंडाः ||
वेदार्थसारसुखदर्शनदीपदंडारामानुजस्यविलसंतिमुनेस्त्रिदंडाः || ५ ||

२५ अथ वेदांताचार्यध्यानम् - (वरदाचार्यकृतवेदांताचार्यमंगलाशासने)

सशंखचक्रलांछनःसदूर्ध्वपुंड्रमंडितःसकंठलग्नसत्तुलस्यनर्घ-पद्ममालिकः ||
सितांतरीयसोत्तरीययज्ञसूत्रशोभितोममाविरस्तुमानसे गुरुःसर्वेकटेश्वरः || १ ||

(प्रकारान्तरम्) -

श्रीमान्वेदांतविद्यागुरुरवतुसतःसर्वतंत्रस्वतंत्रोव्याख्यामुद्रामसव्ये-दधदितरकरेपुस्तकंसोत्तरीयः ||
दीव्यच्छुभ्रोर्ध्वपुंड्रोनलिनमणिसरीसच्छिखःसोपवितोदोरञ्चच्छंखचक्रः-कविकतकहरिःश्रीशघंटावतारः || १ ||

प्. २९०)

२६ अथ नञ्जीर्यध्यानम् -

दंडी | सांजलिबंधः | उपविष्टः | प्रपन्नकिरीटी | शिरोवेष्टनम् || १ ||

२७ अथ रम्यजामातृमुनिध्यानम् -

पद्मासनासीनः || १ ||

२८ अथ मधुरकविध्यानम् -

करेतालौ | मस्तकशिखः | तिष्ठति || १ ||

२९ अथ तिर्क्कच्चिनंबिकांचीपूर्णध्यानम् -

सांजलिबंधः | कक्षेव्यजनम् | तिष्ठति || १ ||

३० अथ नाथमुनिध्यानम् -

उपविष्टः | दक्षिणकरे चिन्मुद्रा | वामेपुस्तकम् | किरीटम् || १ ||

३१ अथ आलुवंदाचार्ययामुनाचार्यध्यानम् -

दक्षिणकरे चिन्मुद्रा | वामेपुस्तकम् | कक्षेत्रिदंडः | पद्मासनम् || १ ||

३२ अथ कूरत्ताल्वार्ध्यानम् -

श्रीवत्सचिह्नः | वामकरे पुस्तकम् | दक्षिणे चिन्मुद्रा | पद्मासनेनोपविष्टः | चिबुकेकेशवान् | श्मश्रुमान् | जटालः ||

३३ अथ पुल्ललोकाचार्यलोकार्यध्यानम् -

दक्षे चिन्मुद्रा | वामकरे पुस्तकम् || - || 

(प्रकारांतरेण) - सांजलिबंधोपि || १ || १० ||

३४ अथ विष्णुपंचबेरमूर्तीनांनामानि - (पांचरात्रागमे)

उत्सवंशयनं चैव बलिस्नपनके तथा ||
तीर्थार्चाबेरमित्येते पंचबेराः प्रकीर्तिताः || १ ||

(प्रकारान्तरम्) -

(भृगुसंहितायांवैखानसागमे) 

ध्रुंवंचग्रामरक्षार्थमूर्चनार्थं तु कौतुकम् ||
स्नपनंस्नपनार्थंस्यादुत्सवंतूत्सवार्थकम् || १ ||

बल्यर्थं बलिबेरं च पंचबेरान्समर्चयेत् || ५ ||

प्. २९१)

अथ सालिग्राममूर्तीनांनामलक्षणशिलाभेदादिविषयेषुप्रश्नः (नरसिह्मपुराणे ब्रह्मनारदसंवादे)

देवादिदेवसर्वज्ञ लोकेशकमलासन ||
त्वत्प्रसादान्मयासर्वं ज्ञातंज्ञेयं विधेधुना || १ ||

इदानीं श्रोतुमिच्छामि सालिग्रामस्य लक्षणम् ||
तस्योत्पत्तिं निदानं च वर्णंक्षेत्रं फलाफलम् || २ ||

मूर्तिभेदं च सर्वस्याः सालिग्रामशिलातनोः ||
तथार्चनायां योग्यत्वं त्वद्वाक्येन चतुर्मुख || ३ ||

ब्रह्मोवाच || 

साधुसाधुमहाप्राज्ञ कृतःप्रश्नस्सुनिर्मलः || 
मयोच्यते विधानेन सालिग्रामस्य लक्षणम् || ४ ||

उत्पत्तिं च निदानं च वर्णंक्षेत्रं फलाफलम् ||
मूर्तिभेदं च पूजायां योग्यत्वं मुनिपुंगव || ५ ||

३५ अथ सालिग्रामोत्पत्तिदेशक्रमाः - (तत्रैव)

आसीदवन्ती देशेषु नाम्ना तु हरिपर्वतः ||
सालिग्राम इतिक्षेत्रे हरिचक्रशिलामये || १ ||

अस्यस्मरणमात्रेण सर्वपापक्षयो भवेत् ||
तत्रैवगंडक्या ख्याता नदीपापप्रणाशिनी || २ ||

यज्जलस्पृष्टिमात्रेण विष्णु सा युज्यमश्नुते ||
तस्मिन् पर्वतमूले तु चक्रतीर्थं महत्सरः || ३ ||

तस्या नद्या निदानं च प्रवदंति पुराविदः ||
तस्मिन् पर्वततीर्थेस्ति साक्षाच्चक्रधरोहरिः || ४ ||

लक्ष्म्याधरित्र्यासहितो सान्निध्यं कुरुते मुने ||
तच्छिलासु च सर्वासु हरिक्षेत्र गतासु च || ५ ||

शीतवातविनिर्मुक्ते शैलगर्भे मुनीश्वर ||
सर्वलक्षणसंयुक्ता सालिग्रामशिला भवेत् || ६ ||

साक्षाल्लक्ष्मीपतेर्विष्णोः प्रसादात्परमेष्ठिनः ||
उत्पत्तिस्तच्छिलानां तु पुण्यकालेषु विद्यते || ७ ||

३६ अथ तेषुचक्रोप्तत्तिक्रमः - (तत्रैत)

पश्चात्सहस्रवर्षाणां सालिग्रामस्य चक्रके ||
वज्रकीट इतिख्यातो जंतुर्भुत्वाहरिस्स्वयम् || १ ||

हिरण्मयो महावीर्यो विद्युल्लेखासमप्रभः ||
सालिग्रामशिलागर्भमासाद्यकलनिस्स्वनः || २ ||

तत्रस्थश्चक्रचिह्नानि मुखेन कुरुते मुने ||
नानाविधानि चक्राणि नानारुपाणि लीलया || ३ ||

अन्तर्दधाति तत्रैव बहुकालादनंतरम् ||
सान्निध्यं कुरुते तत्र साक्षाल्लक्ष्मीपतिस्सदा || ४ ||

प्. २९२)

तदालोकनमात्रेण सर्वपापक्षयो भवेत् ||
उत्पत्तिर्नारदोक्तैवं विज्ञेया मुनिपुंगव || ५ ||

३७ अथ सालिग्रामशिलानांवर्णरूपैर्बहुविधत्वम् - (तत्रैव)

श्वेतापीतातथारक्ता कृष्णाशाड्वलसन्निभा ||
कपिला च तथाधूम्रा कलंका बहुवर्णिनी || १ ||

अतिवर्णा विवर्णा च तथासंदिग्धवर्णिनी ||
एवं विधैस्तथा वर्णैरूपैर्नानाविधाशिला || २ ||

३८ अथ सालिग्रामक्षेत्राणांवर्णाः - (तत्रैव)

क्षेत्रं तु वासुदेवस्य श्वेतवर्णं प्रचक्षते ||
पीताहैरण्यगर्भास्याद्रक्ताप्रद्युम्नरूपिणी || १ ||

कृष्णा तु विष्णुसुक्षेत्रं स्याच्छिलामुनिपुंगव ||
श्रीमन्नारायणक्षेत्रं हरितांगं विदुर्बुधाः || २ ||

कपिलानारसिंहीस्याद्वामनीत्वतसीनिभा ||

अथ सालिग्रामक्षेत्रवर्णभेदानांफलानि - (तत्रैव)

श्रेष्ठास्यात्तु विशेषेण भूम्रा तु यति पूजने ||
कलंकाक्षयकारीस्यादनंतोबहुवर्णभाक् || १ ||

अतिवर्णादुःखदास्याद्विवर्णाकुलनाशिनी ||
संदिग्धवर्णाहंत्रीस्यादितिक्षेत्रफलं मुने || २ ||

पत्नीघ्नीकपिला चैव नीलालक्ष्मी प्रदायिनी ||
पुष्टिदा वृद्धिदा श्यामा रक्ताराज्यकरीतथा || ३ ||

अतिरक्तामृत्युदास्याद्गौराधनकरी तथा ||
बहुवर्णा श्रीकरीस्याद्विवर्णा निष्पला तथा || ४ ||

श्वेतवर्णामोक्षदास्यात् संदिग्धा सर्वनाशिनी ||

३९ अथ सालिग्रामरन्ध्रप्रमाणमाह - (तत्रैव)

सूत्रेणवेष्टयेन्मध्यं सालिग्रामस्य बद्धिमान् ||
तदष्टांश प्रमाणं स्यादुत्तमं यस्य गह्वरम् || १ ||

वक्रेसूत्राष्टमोभाग उत्तमामध्यमा उभौ ||
भागत्रयं जघन्यस्यात् सालिग्रामस्य लक्षणम् || १ ||

अथ सालिग्रामेषुवक्त्रफलान्याह - (तत्रैव)

अधोवक्त्रंभीकरंचोर्ध्वास्यमुच्चाटनक्रियम् ||
समवक्त्रं विशिष्टं स्यात् पार्श्वास्यं भाग्य हृद्भवेत् || १ ||

वक्रास्यं व्याधिजनकं दीर्घास्यं सर्वभक्षकम् ||
मूर्तिभेदंसमाशोध्य पश्चाल्लक्षणमादिशेत् || २ ||

प्. २९३)

अथ दशावतारमूर्तीनांनामानि - (तत्रैव)

मूर्तश्चाथ कथ्यंते यथावच्छृणुसत्तम ||
मत्स्यःकूर्मोवराहश्च नारसिंहोथ वामनः || १ ||

रामोरामश्च रामश्च बुधःकल्करिमेदश || १० ||

४० अथ सालिग्रामेषु मूर्तीनांलक्षणानि - (नृसिह्मपुराणे)

तत्रादौ (मत्स्यमूर्तिः) -

मत्स्याकृतिमुखाकारां मुखसंदृश्य चक्रकाम् ||
श्रीवत्सबिंदुमालाढ्यां मत्स्यमूर्तिं शुभांविदुः || १ ||

(महाकूर्ममूर्तिः) -

वर्तुलःकमलाकारो वनमालाब्ज चक्रवान् ||
पालाशोहेमबिंदु श्रीर्महाकूर्मस्तु दुर्लभः || १ ||

(वाराहमूर्तिः) - 

दीर्घास्यं श्यामलाकारं पृथ्वीवलयवेष्टितम् ||
द्वारदेशेलसच्चक्रं वाराहं तद्विदुर्बुधाः || १ ||

(बुद्धमूर्तिः) - 

रंध्रदृश्यद्वयोपांत अंतश्चक्र द्वयान्विताम् ||
शिरोदृष्टोर्ध्वचक्रं च पार्श्वयोर्वापि दृश्यते || १ || 

नानावर्णमयीं वापि बुद्धमूर्तिं प्रचक्षते ||

(नारसिह्ममूर्तिः) - 

दीर्घास्यः कपिलाकारो दीर्घचक्रो महोदरः ||
नारसिंह इतिख्यातो योग्योमस्करि पूजने || १ ||

(लक्ष्मीनृसीह्ममूर्तिः) - 

वामभागस्थ चक्राढ्यः कृष्णवर्णस्सबिंदुकः ||
लक्ष्मीनृसिंह आख्यातो भुक्तिमुक्तिफलप्रदः || १ ||

(वामनमूर्तिः) - 

इंद्रनीलनिभाकारं वनमालांबुजोज्ज्वलम् ||
ह्रस्वं सुवर्तुलं चैव वामनं परिचक्षते || १ ||

(परशुराममूर्तिः) - 

लसत्परशुरेखाढ्यो दूर्वाश्यामस्तथोन्नतः ||
नाभिदेशलसच्चक्रो रामस्स्याज्जमदग्निजः || १ ||

(श्रीराममूर्तिः) - 

रेखाकारधनुर्बाणं स्थूलं दीर्घं स बिंदुकम् ||
नाभिचक्त्रं बहुच्छिद्रं श्यामं दाशरथिं विदुः || १ ||

(बलराममूर्तिः) - 

हलरेखो मुसलवाञ्छुक्लाभोवनदामवान् ||
मधुबिंदुधरः श्रीमान्रामस्संकर्षणश्शुभः || १ ||

प्. २९४)

(श्रीघनमूर्तिः) - 

सहस्रबिंदुसंयुक्तं धर्मचक्रसमन्वितम् ||
श्वेतवर्णमतिश्लक्षणं सर्वज्ञं श्रीघनं विदुः || १ ||

(कल्किमूर्तिः) - 

हयरेखासमायुक्तो रेखाकुंता युधाकृतिः ||
श्वेतवर्णो दीर्घमुखः कल्किरित्यभिधीयते || १ ||

(श्रीकृष्णमूर्तिः) - 

रेखापंचायुधधरं वनमालाविभूषितम् ||
अब्जचिह्नं सूक्ष्मचक्रं कृष्णमेनं प्रचक्षते || १ ||

(श्रीगोपालमूर्तिः) - 

एतल्लक्षणसंयुक्तं पंचायुधविलेखनम् ||
नीरंध्रं वर्तुलं वापि दीर्घं वामालिका युतम् || १ ||

एकैकं वा पृथग्वापि तत्तद्विग्रहवर्णकम् ||
एवं लक्षणसंयुक्तं दीर्घाकारं महोदरम् || २ ||

श्रीगोपालमिमंप्राहुस्सरेखावंशगह्वरम् || १ ||

(दधिवामनमूर्तिः) - 

अधश्चक्राग्रविलसद्दधिबिंदुसमन्वितम् ||
वामनंनीलरक्तांगं वदंति दधि वामनम् || १ ||

(दधिगोपालवामनमूर्तिः) - 

ऊर्ध्वचक्राग्रविलसद्दघिबुब्दुदशोभिताम् ||
मूर्तिदधातिगोत्रीस्याद् दधि गोपालवामनः || १ ||

(सन्तानगोपालमूर्तिः) - 

दंडशृंगयुतःपार्श्वे वेणुना शोभितो मुखे ||
सस्मात्संतानगोपालो पुत्रपौत्राभि वृद्धिदः || १ ||

इंद्रनीलनिभोदीर्घो वनमालाविभूषितः ||
अंकुशाकारवदनो धर्मचक्रसमन्वितः || २ || १ ||

(प्रद्युम्नमूर्तिः) - 

जपाकुसुमसंकाशं वनमालाविभूषितम् ||
धनुर्बाणांबुजधरं प्रद्युम्नं चेष्टदं विदुः || १ ||

(अनिरुद्धमूर्तिः) - 

प्रद्युम्नलक्षणैर्युक्तं सूक्ष्मचक्रलसन्मुखम् ||
सुवर्णरूप्यरेखाढ्यमनिरुद्धं विदुर्बुधाः || १ ||

(हयग्रीवमूर्तिः) - 

अंकुशाकारवदनं दीर्घबिंदुसमज्ज्वलम् ||
पक्वजंबूफलाकारं हयग्रीवं वदंत्यमुम् || १ ||

(श्रीधरमूर्तिः) - 

घनशाड्वलसंकाशं वनमालाविभूषितम् ||
किंचिद्विषमचक्राढ्यं श्रीधरं श्रीकरं विदुः || १ ||

प्. २९५)

(लक्ष्मीनारायणमूर्तिः) - 

निम्नाकारं शिरश्चक्रं सुवृत्तं शीतला कृति ||
द्वारद्वये चतुश्चक्रं वामे वा दक्षिणेपि वा || १ ||

श्रीवत्सशंखचक्राढ्यं लक्ष्मीनारायणं विदुः || १ ||

(पद्मनाभमूर्तिः) - 

नाभिचक्रोल्लसत्पद्मो जंबूफलसमप्रभः ||
पद्मनाभ इतिख्यातस्तं बिदुर्नाकदं बुधाः || १ ||

(गोविन्दमूर्तिः) - 

नवदूर्वादलश्यामो वनमालाविभूषितः ||
दशरंध्रसमायुक्तो विंशच्चक्रसमन्वितः || १ ||

गोविंद इतिविख्यातः सर्वकामफलप्रदः || १ ||

(विश्वरूपमूर्तिः) - 

ज्ञेयोद्वादशरंध्रस्तु चतुर्विंशति चक्रकः ||
विश्वरूप इतिख्यातो भुक्तिमुक्तिफलप्रदः || १ ||

(अनन्तमूर्तिः) - 

श्रीवत्सशंखचक्राढ्यं पंचायुधलसत्तनुम् ||
समंसूक्ष्मं लसच्चक्रं पंकजद्वयशोभितम् || १ ||
सदासुशीतलतनुमनंतमनलोज्ज्वलम् || 

(लक्ष्मीनारायणमूर्तिः) - 

द्वारदेशेलसद्रेखं पक्षिराजसुरेखकम् ||
लक्ष्मीनारायणं प्राहुर्दुर्लभं शीघ्रसिद्धिदम् || १ ||

(नारायणमूर्तिः) - 

उक्तलक्षणसंयुक्तं शेषभोगेन वेष्टितम् ||
नारायणमिमंप्राहुर्नारदेष्टफलप्रदम् || १ ||

(दामोदरमूर्तिः) - 

किंचिद्विषमचक्राढ्यमिंद्रनीलसमप्रभम् ||
वनमालालसच्चक्रं प्राहुर्दामोदरं मुने || १ ||

(अनन्तमूर्तिः) - 

नानावर्णसमायुक्तो नागवेष्टनसन्निभः ||
अनंतमूर्तिर्विज्ञेयो हरिर्लक्ष्मीप्रदायकः || १ ||

(त्रिविक्रममूर्तिः) - 

दीर्घाकारोमहातेजाश्शंखचक्रगदांकवान् ||
वनमालाधरश्श्रीमान्त्रिविक्रम उदाहृतः || १ ||

(जनार्दनमूर्तिः) - 

शंखचक्राब्जमालांको नीलश्शूलाकृतिश्शुभः ||
ननार्दन इतिख्यातो हिमांशुपरिशीतलः || १ ||

(वासुदेवमूर्तिः) - 

रेखापंचायुधधरो हिमांशु सदृशप्रभः ||
नाभिचक्रधरश्शांतो वासुदेव इतीरितः || १ ||

प्. २९६)

(श्रीविष्णुमूर्तिः) - 

विष्णुक्रांतनिभाकारो वनमालाब्ज चिह्नकः ||
पंचायुधधरश्श्रीमान् विष्णुरित्युच्यते बुधैः || १ ||

(अच्युतमूर्तिः) - 

नीलस्थूलसमाकारो वनमालाविभूषितः ||
सूक्ष्मचक्रस्समश्श्लक्ष्णो ह्यच्युतस्समुदीरितः || १ ||

(उपेन्द्रमूर्तिः) - 

शंखचक्रगदाचिह्ना नीलवर्णोलसत्तनुः ||
उपेंद्रमूर्तिर्विखयाता हरिस्सौख्यशुभप्रदा || १ ||

(शिवनाभमूर्तिः) - 

गजवृत्तास्थूलरेखा दृश्यते यस्य मध्यतः ||
शिवनाभस्सविज्ञेयो दुर्लभस्सर्वकामदः || १ ||

(हिरण्यगर्भमूर्तिः) - 

द्वारं न दृश्यते यस्य नीलवर्णस्सुशीतलः ||
हिरण्यगर्भः ख्यातोसौ हेमगर्भः शुभप्रदः || १ ||

(मदनगोपालमूर्तिः) - 

अर्धश्यामोर्धरक्तश्च शंखचक्रधनुश्शरी ||
दीर्घस्सुषिरवान्वामे गोपालोमदना ह्वयः || १ ||

(जनार्दनमूर्तिः) - 

अंतर्लक्ष्यचतुश्चक्रं शीतलंचोत्पलप्रभम् ||
जनार्दनं विजानंति वनमालाभिवेष्टितम् || १ ||

(प्रकारान्तरम्) - 

द्वारषट्कसमायुक्तं चक्रद्वादशकोज्ज्वलम् ||
वनमालायुतं श्लक्ष्णमाहुस्तं च जनार्दनम् || १ ||

(लक्ष्मीनारायणमूर्तिः) - 

द्वे द्वे चक्रे त्वधश्चोर्ध्वं लक्ष्मीनारायण स्मृतः || १ ||

(श्रीमन्नारायणमूर्तिः) - 

द्वे द्वे चक्रे च पार्श्वस्थे श्रीमन्नारायणः स्मृतः ||

(सुदर्शनमूर्तिः) - 

वृत्ताकारं तु दीर्घं वा द्वारदृष्टैक चक्रकम् || १ ||

सुदर्शनं विजानंति बिंदुयुक्तं विचक्षणाः ||

(प्रकारान्तरम्) -

चक्रद्वयं बिलेनस्तः यस्य मूर्ध्नि सुदर्शनम् ||
रक्तमूर्ध्वमितिप्राहुर्महोग्रं यति पूजने || १ ||

(वनमालिमूर्तिः) - 

बिलपार्श्वस्थ दंष्ट्रांक मंतश्चक्र द्वयोज्ज्वलम् ||
कपिलं वक्रवदनं तत्पार्स्वे वनमालिनम् || १ ||

(महाज्वालानृसिह्ममूर्तिः) - 

स्थूलं च विवृतास्यं च नीलं वा कपिलं पृथुम् ||
महाज्वाला नृसिंहं तं यतिपूज्यं महामुने || १ ||

प्. २९७)

(शिवनाभमूर्तिः) - 

ऊर्ध्वरंध्रलसल्लिंगं सुवृत्तं शीतला कृतिम् ||
श्रीकरंशिवनाभाख्यं सर्वसौभाग्यवर्धनम् || १ ||

(बुद्धमूर्तिः) - 

रंध्रेष्व दृष्टचक्रं च पंकाकारं स बिंदुकम् ||
बुद्धाकारं विजानीयाच्चक्रं वा मलिनावहम् || १ ||

(लक्ष्मीनृसिह्ममूर्तिः) - 

महच्चक्रांतिकलसन्सूक्ष्मचक्रबिलांतरम् ||
लक्ष्मीनृसिंहंकपिलं वर्णतः क्षेत्रभावना || १ ||

(श्वेतवराहमूर्तिः) - 

दीर्घघोणसमायुक्तमेकदंष्ट्रं सुनिर्मलम् ||
वनमालायुतं रम्यं श्वेतं वाराहमुच्यते || १ ||

(भुवराहमूर्तिः) - 

अधश्चक्रांतिकलसदेकदंष्ट्रंसमुच्छ्रितम् ||
अंकुशाकारवदनं भूवराहं शुभप्रदम् || १ ||

(कूर्ममूर्तिः) - 

स्थूलं च निबिडाकारं श्यामवर्णं स चक्रकम् ||
कर्बुरं वाथकपिलं श्यामं कूर्मं विदुर्बुधाः || १ ||

(हृषीकेशमूर्तिः) - 

पंचरंध्रसमायुक्तं दशचक्रसमन्वितम् ||
श्यामलं कोमलाकारं हृषीकेशं प्रचक्षते || १ ||

(केशवमूर्तिः) - 

राजतैर्बिंदुभिर्हैमैरन्वितं सूक्ष्मचक्रकम् ||
वनमालान्वितं श्यामं केशवाख्यं विदुर्बुधाः || १ ||

(अच्युतमूर्तिः) - 

बहिश्चक्रसमायुक्तमंतश्चक्र द्वयान्वितम् ||
मूर्तंतमच्युतं ज्ञेयं सूक्ष्मरंध्रं सुशीतलम् || १ ||

(वैकुण्ठमूर्तिः)  - 

रेखाष्टकायुधोपेतं पद्मनीकाशगह्वरम् ||
वनमालान्वितं श्यामं वैकुंठं कोमलं विदुः || १ ||

(विष्टरश्रवोमूर्तिः) - पार्श्वरंध्र द्वयोपेतं वनमालाभिवेष्टितम् ||
विष्टरश्रवसंप्राहुस्थूलं दीर्घं च चक्रिणम् || १ ||

(हिरण्यगर्भः) - 

हिमांशुसदृशाकारं श्लक्ष्णं स्थूलं तथोच्छ्रितम् ||
हिरण्यगर्भमाहुस्तं द्वारदृष्टसुदर्शनम् || १ ||

(हरिहरब्रह्ममूर्तिः) - 

शंखचक्राहिकमलकमंडलुपरश्वधैः ||
मालात्रयेणसंयुक्तं मूर्तित्रयमिदं विदुः || १ ||

प्. २९८)

(कूर्मवराहमूर्तिः) - 

बिंदुद्वयसमायुक्त चक्रं वा शंखलांछनम् ||
विष्णुलक्षणमास्यं चाप्यास्य चक्रं समीपगम् || १ ||

तत्तल्लक्षणसंयुक्तं भानोर्विमलपंचकम् ||
कूर्ममूर्तिर्वराहश्च दुर्लभं सर्वकामदम् || २ ||

(मत्स्यमूर्तिः) - 

मत्स्याकारं महास्निग्धं बिंदुनोपरिभुषितम् ||
दंष्ट्रे वा शक्तिलिंगं च वक्त्रे तु विषमस्थिते || १ ||

(वराहमूर्तिः) - 

इंद्रनीलनिभास्थूला त्रिरेखालांछिता शुभा ||
वराहमूर्तिर्विज्ञेया सर्वकामफलप्रदा || १ ||

(कपिलानारसिह्ममूर्तिः) - 

कपिलानारसिंहं तु दंष्ट्रे वा स्थूल चक्रकम् ||
वनमाला सुनिष्पन्नं पृथुचक्रं सुदर्शनम् || १ ||

ब्रह्मचर्येणसंपूज्या भुक्तिमुक्तिप्रदायिनी || १ ||

(वामनमूर्तिः) - 

अतसीपुष्पसंकाशं बिंदुनोपरिभूषितम् ||
क्षतं कुंडलसंयुक्तं वक्त्रे वा बिंदुपूर्वकम् || १ ||

ह्रस्वं च वर्तुलं चैव वामनं परिकीर्तयेत् || १ ||

(दधिवामनमूर्तिः) - 

ह्रस्वंसुवर्तुलं चैव बिंदुनो परिभूषितम् ||
श्यामलं कृष्णवर्णं चाप्यास्य चक्रंसमीपगम् || १ ||

दधिवामनमाहुस्तं दुर्लभं सर्वकामदम् ||

(प्रकारान्तरम्) - 

बिंदुद्वयं च ह्रस्वं च श्रीकरं वनमालया ||
कृष्णवर्णं महास्निग्धं बिंदुनोपरिभूषितम् || १ ||

दधिवामनमित्याहुर्भुक्तिमुक्तिफलप्रदम् || १ ||

(लक्ष्मीनृसिह्ममूर्तिः) - 

वामेचक्रद्वययुतः कृष्णवर्णस्सबिंदुकः ||
लक्ष्मीनृसिंहो विज्ञेयो भुक्तिमुक्तिफलप्रदः || १ ||

(रामाख्यमूर्तिः) - 

कदंबकुसुमाकारं बिंदुनापरिभूषितम् ||
धनुर्बाणाख्यरेखाढ्यं पद्मरेखासमन्वितम् || १ ||

रामं रामं च रामं च दुर्लभं सर्वकामदम् || १ ||

(श्रीराममूर्तिः) - 

कोदंडकुक्कुटांडाभ श्यामलोन्नतपृष्ठकम् ||
सव्यापसव्यतूणीरं पृष्टे चापविराजितम् || १ ||

कल्पद्रुमसमायुक्तं पृष्टेच्छत्रसमन्वितम् ||
रामंदाशरथिंविद्धि दुर्लभं भुवनत्रये || २ ||

प्. २९९)

(श्रीसीताराममूर्तिः) - 

कुक्कुटांडसमोपेत(माकार)मधोवक्त्रं स कुंडलम् ||
द्वारदेशे समे चक्रे कल्पवृक्ष सु चिह्नकम् || १ ||

वामपार्श्वे शिरश्चक्रं रेखालांछित चिह्नकम् ||
सीतारामं तु तं विद्धि भुक्तिमुक्ति फलप्रदम् || २ ||

(गोपालक्षेत्रम्) - 

जंबूफलसमाकारं कृष्णवर्णं स बिंदुकम् ||
पृड्ठे सुषिरमारम्य वक्त्रेमकरकुंडलम् || १ ||

ललाटेवामबाणं तु बिंदुना चापसंयुतम् ||
गोपालक्षेत्रमुत्पत्त्या स रामं तस्य लक्षणम् || २ ||

शत्रुनाशकरं प्रोक्तं सर्वकामफलप्रदम् ||
अपुत्रेपुत्रफलदं सर्वमंगलकारकम् || ३ ||

(ब्रह्ममूर्तिः) - 

परमेष्ठी तु शुक्लाभः चक्रमेकं तथांबुजम् ||
सुवर्तुलं तथापीतं पृष्ठतस्सुषिरंध्रुवम् || १ ||

ब्रह्ममूर्तिस्तु विज्ञेया भोगमोक्षफलप्रदा || १ ||

(वासुदेवमूर्तिः) - 

पूगीफलसमाकारो ह्रस्वश्च परिवर्तुलः ||
द्वारदेशे समेचक्रे दृश्येते नांतरीयके || १ ||

वासुदेवस्सतुज्ञेयः शुक्लाभश्च स्वतेजसा ||
अपमृयुहरंश्चैव सर्वकामफलप्रदः || २ || १ ||

(महाविष्णुमूर्तिः) - 

सुदर्शनं महाविष्णुं रेखाचक्रं महाद्युतिम् ||
कृष्णवर्णं सुविख्यातं सर्वमृत्युहरं शुभम् || १ ||

(नारायणमूर्तिः) - 

श्यामं नारायणं विद्धि नाभिचक्रमथोन्नतम् ||
दीर्घरेखासमाक्रान्तं सुवर्णवनमालिकम् || १ ||

अयं नारायणो ज्ञेय अपमृत्यु हरश्शुभः || १ ||

(लक्ष्मीनारायणमूर्तिः) - 

ध्वजवज्रांकितं पीतं वामपार्श्वे तु वर्त्तुलम् ||
दीर्घरेखासमाक्रान्तं चतुश्चक्रसमन्वितम् || १ ||

मुसलासिधनुर्मालाशंखचक्रगदान्वितम् ||
लक्ष्मीनारायणाख्यं च मुखेनाभौ च नारद || २ ||

सर्वसिद्धिप्रदं दिव्यं सर्वकर्मशुभप्रदम् ||
सर्वसौभाग्यदं नॄणां लक्ष्मीनारायणं विदुः || ३ || १ ||

(श्रीधरमूर्तिः) - 

श्रीधरं तु ततो देव चिह्नितं वनमालया ||
कदंबकुसुमाकारं सर्वसिद्धिप्रदं शुभम् || १ ||

प्. ३००)

(संकर्षणमूर्तिः) - 

द्वे चक्रे एकलग्ने तु पूर्वभागे तु पुष्कलम् ||
संकर्षणंविजानीयाद्रक्ताभञ्चातिशोभनम् || १ ||

(प्रद्युम्नमूर्तिः) - 

प्रद्युम्नः सूक्ष्मचक्रस्तु पीतोदीप्तस्तथैवच ||
सुषिरैर्बहुलैश्चैव दीर्घाकारस्तु तद्भवेत् || १ ||

(विष्णुमूर्तिः) - 

अनिरुद्धं तु नीलाभं वर्तुलं चाति शोभितम् ||
कृष्णवर्णं तथाविष्णुं स्थूलचक्रं सुशोभनम् || १ ||

(कृष्णमूर्तिः) - 

गदाकृतिः सदारेखा लक्ष्यते मध्यदेशतः ||
कृष्णमूर्तिस्सुविज्ञेया भोगमोक्षफलप्रदा || १ ||

(कूर्ममूर्तिः) - 

कूर्मश्चैवोन्नतःपृष्टे श्वेतभोगखुरान्वितः ||
सकृष्णवर्णबिंदुस्स्यान्निर्मलः परिकीर्तितः || १ ||

कूर्मस्त्वेवं स विज्ञेयस्सर्वकर्मशुभप्रदः || १ ||

(अनन्तमूर्तिः) - 

नानावर्णमनंतं च नागभोगसुचिह्नितम् ||
ध्वजाकारा तदारेखा लक्ष्यते मध्यदेशतः || १ ||

शेषाकारं महास्थूलं सप्तचक्रसमन्वितम् ||

(प्रकारान्तरम्) - 

अथवा चाष्टचक्रं तु दशचक्रंशुभावहम् ||
चक्रत्रयोदशं पुण्यं चतुर्दशमहाफलम् || १ ||

पीतवर्णं तथाकृष्णं बहुवर्णं च नीलकम् ||
चक्रशंखगदापद्म वनमालाविभूषितम् || २ ||

अनंतं तं विजानीयात् सर्वसौभाग्यदायिनम् || १ ||

(त्रिविक्रममूर्तिः) - 

कुक्कुटांडसमाकारः ऊर्ध्वचक्रसुशोभनः ||
द्वे चक्रे चैकभागे तु पूर्वभागे तु पुष्कलः || १ ||

ध्वजाकारसुबिंद्वाढ्यः शंखलांगलसंयुतः ||
त्रिविक्रमस्सविज्ञेयो ह्यपमृत्युहरः शुभः || २ || १ ||

(लक्ष्मीगोपालमूर्तिः) - 

कुक्कुटांडसमाकारं श्रीधरंवनमालिनम् ||
वेणुलांगलचिह्नं च कुंडलाभ्यां सुशोभितम् || १ ||

लक्ष्मीगोपालमाहुस्तं दुर्लभंभुवनत्रये || 
पुत्रलाभं तथामोक्षं भुक्तिंमुक्तिं ददाति च || २ || १ ||

(श्रीहरिमूर्तिः) - 

स्थूलचक्रो भवेद्देवो हरिर्लोहितवर्णकः || १ ||

(बलभद्रमूर्तिः) - 

बलभद्रो भवेद् देवो कीर्तिगोतविवर्धनः ||
श्यामवर्णो महास्निग्धश्छत्राकारस्तथैव च || १ ||

प्. ३०१)

सूक्ष्मद्वारेणबिंदूनां रक्तरेखाभिरन्वितः ||
शिर्षे तु पुष्कलं बिभ्रन्महास्निग्धं च कोमलम् || २ ||

(गोपालमूर्तिः) - 

गोपालमूर्तिर्विज्ञेया दुर्लभा भुवनत्रये ||
पुत्रलाभं तथामोक्षं गवां वृद्धिं ददाति सा || १ ||

(लक्ष्मीगोपालमूर्तिः) - 

सर्वशत्रुविनाशाय लक्ष्मीगोपालकं सदा ||
छत्राकारंमहास्निग्धं द्वारं नास्ति स बिंदुकम् || १ ||

स्थूलं श्रेष्ठं गुरु तथा महातेजः प्रकाशितम् ||

(वराहक्षेत्रम्) - 

वराहरूपो देवानां श्यामलोन्नतपृष्ठकः ||
पृष्ठभागे तथाहेम बिंदुनापरिभूषितः || १ ||

समे द्वे चक्रके चाधः सूक्ष्मचक्रं सुचिह्नितम् || 

वाराहक्षेत्रमुप्तत्त्या || १ ||

(चतुश्चक्रंजनार्दनः) - चतुश्चक्रंजनार्दनः || १८९ ||

४१ अथ सुदर्शनादिमूर्तीनांलक्षणानि - (प्रकारान्तरेण)

एकं सुदर्शने चक्रं लक्ष्मीनारायणे द्विकम् ||
त्रिचक्रं चाच्युते ज्ञेयं चतुश्चक्रं जनार्दने || १ ||

पंचचक्रं वासुदेवे षट्कंसंकर्षणे तथा ||
सप्तचक्रं तु वाराहे चाष्टकं च पुरुषोत्तमे || २ ||

नवकंनारसिंहे च दशकंवामने तथा ||
एकादश तु प्रद्युम्ने त्वनंते द्वादश स्मृताम् || ३ ||

अन्येषुबहूचक्रेषु परमात्माप्रतिष्ठितः || १२ ||

अथ मूर्तिविशेषपूजाफलम् -

हिरण्यगर्भोविज्ञेयः पूजाकर्तुश्च शोभनः ||
शिवनाभसहस्रं च सालिग्रामसहस्रकम् || १ ||

पूजाफलैःसमंप्रोक्तं भुक्तिमुक्तिप्रदायकम् ||

४२ अथ कासांचिन्मूर्तीनां स्वरूपाणिदुर्निरूपाणि - (तत्रैव)

मूमंति(?) यावत्योविष्णोस्साक्षाच्छ्रियः पतेः ||
तावत्योमूर्तयस्संति सालिग्रामेषुनारद || १ ||

सालिग्रामशिलानां तु मूर्तीनां पृथगात्मता ||
न शक्यते मयावक्तुं कल्पकोटिशतैरपि || २ ||

४३ अथ पूजायांवर्ज्यमूर्तीनां स्वरूपाणि - (तत्रैव)

आकोणं दर्दुरं चैव दग्धमुष्णं कलंकितम् ||
अचक्रं तु तथाघृष्टं वक्रास्यं भिन्नमेववा || १ ||

प्. ३०२)

बहुचक्रं वक्रचक्रं तिर्यक्चक्रं तथा त्यजेत् ||
दीर्घशोभितमच्छांगमसौम्याकृतिमेव वा || २ ||

बहुबाणसमायुक्तं स्फुरितालक्ष्यचक्रकम् || ३ ||

अपक्वपनसाकारं बभ्व्राकारं परित्यजेत् ||
बंधनं बद्धचक्रं च क्रूरचक्रं तथा त्यजेत् || ४ ||

करालं विकराल च वक्रतुंडं तथैव च ||
दर्द्दुरं स्फुटितं दग्धं त्रिकोणं परिवर्जयेत् || १ ||

अंतस्स्फुटितभग्नं च बद्धचक्रं तथैव च ||
बहुरेखं परिच्छिद्रं तिर्यक्चक्रं तथा त्यजेत् || २ ||

अथ वर्ज्यसालिग्रामपूजनेफलान्याह -

दर्द्दुरंदग्धमुष्णं स्याद्धुःखदारिद्र्यदायि च ||
बंधकंबद्धचक्रं च त्रिकोणं बंधुनाशनम् || १ ||

अंतस्स्फुटितचक्रं च बंधुपुत्रविनाशकम् ||
अर्थध्नीविमला च स्यात् कर्कशं क्षेत्रमेव च || २ ||

विकरालं महादुःखं करालंकुलनाशनम् ||

४४ अथ पूजायांग्राह्यमूर्तिपरीक्षा - (तत्रैव)

क्षीरे वा तंडुले वापि सालिग्रामं निवेशयेत् ||
घनत्वं वृद्धमालोक्य गृह्णीयाद्बुद्धिमान्नरः || १ ||

अथ सालिग्राममूर्तिदानतन्मन्त्रक्रयविक्रयनिषेधाः - (तत्रैव)

सालिग्रामेषु तिष्ठंति भुवनानि चतुर्दश ||
तस्मादस्यप्रदानेन प्रीतोभवतु माधवः || १ ||

अर्चितं प्रतिगृह्णीयाद् दद्यादर्चितमेव वा ||
तावुभौपुण्यकर्माणौ नरकीक्रयविक्रयी || २ ||

अथ सालिग्राममात्रसन्निहितोदेशश्शुद्धः - (तत्रैव)

खंडितं स्फुटितं भिन्नं पार्श्वभिन्नं विभेदितम् ||
सालिग्रामवपुर्यत्र तत्र दोषो न विद्यते || १ ||

(अन्यत्रापि) - 

सालिग्रामशिलाभग्ना पूजनीया स चक्रका ||
खण्डिता स्फुटिता वापि सालिग्रामशिला शुभा || १ ||

४५ अथ शूद्रस्त्रीपतितादिभिस्स्पृष्टाःपूजितावामुर्तयोनपूज्याः - (स्कान्दे)

शूद्रोवानुपतीतो वा स्त्रियो वा पतितोपि वा ||
केशवं वा शिवं वापि स्पृष्ट्वा नरक मश्नुते || १ ||

प्. ३०३)

प्रायश्चित्तविहीनानि पापानि शृणुभूपते ||
यश्शूद्रेणार्चितं लिङ्गं विष्णुं वा प्रणमेन्नरः || २ ||

न तस्य निष्कृतिर्दृष्टा प्रायश्चित्तादिकल्पनैः ||
स सर्वयातनाभोगी यावदा चन्द्रतारकम् || ३ ||

कृत्वासंप्रोक्षणं तत्र यजेद्देवं विचक्षणः ||
(संप्रोक्षणविधिक्रमस्त्वागमादिग्रन्थेषुदृष्टव्यः) ||

४६ अथ ब्रह्मचारिगृहस्थयतिपूज्यमूर्तीनां विवेकः -

ब्रह्मचारी च सन्न्यासी बहुचक्रं प्रपूजयेत् ||
पंकाभं बर्बरं चैव मृगेन्द्रसदृशाकृतिम् || १ ||

भीषणास्यं वह्निनिभं यतिस्संपूजयेन्मुने ||
सौम्यश्चेद्गृहिभिः पूज्यह्योन्यथा पूजनं न हि || २ ||

४७ अथ गृहेपूज्यशिवलिङ्गसालिग्रामादिसंख्यानिर्णयः -

गृहेलिङ्गद्वयंनार्च्यं शालिग्रामद्वयं तथा ||
द्वे चक्रेद्वारकायास्तु नार्च्यं सूर्यद्वयं तथा || १ ||

गणेशशक्तित्रितयं द्वौ शंखौ नैव पूजयेत् ||
भग्नां च प्रतिमां चैव मत्स्यादि दशकं तथा || २ ||

गृहेग्निदग्धभग्नाश्च नार्च्यालोकैर्वसुन्धरे ||
एतासां पूजनान्नित्यमुद्वेगं प्राप्नुयाद्गृही || ३ ||

सालिग्रामाः समाः पूज्यास्समेषु द्वितयं न हि ||
विषमानैव पूज्यास्तु विषमेष्वेक एवहि || ४ ||

४८ अथ सालिग्रामतीर्थप्राशनमहिमा - (नृसिह्मपु०)

सालिग्रामशिलातोयं यः पिबेद्विष्णुसन्निधौ ||
सर्वपापविनिर्मुक्तो विष्णुसायुज्यमाप्नुयात् || १ ||

अथ सालिग्रामलक्षणाध्यायश्रवणफलादिवर्णम् -

नारदाऽद्यमयाप्रोक्तं सालिग्रामस्य वैभवम् ||
धार्यं च मुनिनाभक्त्या लक्ष्मीपतिमुदे सदा || १ ||

शृणुयादि ममध्यायं सालिग्रामगुणान्वितम् ||
धर्मार्थकाममोक्षार्थं भक्तिमान्यस्समे प्रियः || २ ||

सायंप्रातःपठेन्नित्यं सालिग्रामस्य वैभवम् ||
श्राद्धलाले विशेषेण पितॄणां दत्तमक्षयम् || ३ ||

श्रुत्वेत्थं द्रुहिणमुखेरितं च सालिग्रामस्य प्रभवमखंडपातकघ्नम् ||
प्राणंसीत्पदयुगपंकजे विधातुस्तत्पूजामकुरुतनारदोपि भक्त्या || ४ ||

नारद उवाच || 

सालिग्रामशिलाभेद लक्षणंमूर्ति निर्णयः || 
कथितो भवताब्रह्मन् क्षेत्रवर्णं शुभाशुभम् || ५ ||

ब्रह्मोवाच || 

शृणुनारद वक्ष्यामि यन्नोक्तं परिपृच्छसि ||

प्. ३०४)

अथ तेषुवर्णभेदेनफलभेदाः - (तत्रैव)

सालिग्रामशिलाग्राह्या मंगलादेशकालतः ||
श्यामं कृष्णं च नीलं च तथा वै पीतवर्णकम् || १ ||

पांडुरंरक्तवर्णं च कपिलं शुक्लवर्णकम् ||
धूम्रवर्णं तथादग्धमितिनानाविधाश्शिलाः || २ ||

पत्नीघ्निकपिलाप्रोक्ता नीलालक्ष्मी प्रदा स्मृता ||
पुष्टिवृद्धिप्रदाश्यामा शुक्लामोक्षप्रदायिनी || ३ ||

पीताघनकरीज्ञेया रक्ताराज्यकरी स्मृता ||
अतिरिक्ता मृत्युकरी कृष्णा कीर्तिप्रदायिनी || ४ ||

धूम्रवर्णामहादुःखं दारिद्र्यं ददती शिला ||

४९ अथ वर्णभेदेनमूर्तिक्षेत्रभेदाः -

कपिलोनारसिंहस्स्यादतस्याभस्तु वामनः ||
वासुदेवस्सितोज्ञेयो रक्तस्संकर्षणस्स्मृतः || १ ||

दामोदरस्तु नीलाभ अनिरुद्धस्तथैव च ||
श्यामो नारायणो देवः कृष्णो वैष्णव उच्यते || २ ||

बहुवर्ण अनंतश्च श्रीधरः पीत उच्यते ||
पांडुरो वासुदेवश्च शुक्लशुक्ल अधोक्षजः || ३ ||

मधुपिंगलवर्णा वै ब्रह्ममूर्तिरिति स्मृता ||
मयाक्षेत्रस्य कथितो विस्तारो मुनिपुंगव || ४ ||

इतिश्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमाननिखिलदेशावतंसकर्नाटकजनपदसंपदधिष्ठानभूतश्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्यदेदीप्यमाना-विकलकलानिधिकुलक्रमागतराजक्षितिपालप्रमुखनिखिलनिजराजाधिराजमहाराज-चक्रवर्तिमंडलानुभूतदिव्यरत्नसिंहासनारूढश्रीमद्राजाधिराजराज-परमेश्वरप्रौढप्रतापाप्रतिमवीरनरपतिबिरुदेंतेंबरगंडलोकैकवीरयदु-कुलपयःपारावारकलानिधिशंखचक्रांकुशकुठारमकरमत्स्यसरभसाल्व-गंडभेरुंडधरणीवराहहनुमद्गरुडकंठीरवाद्यनेकबिरुदांकितश्रीमन्महीशूरपुरवराधीशश्रीकृष्णराजमहाराजविरचितेश्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रंथे-विष्णुक्षेत्रवैष्णवसालिग्रामादिलक्षणनिरूपणंनामषष्ठोनिधिस्संपूर्णः ||

इति श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे विष्णुक्षेत्रवैष्णवसा(शा)लिग्रामादिलक्षणादिनिरूपणंनाम षष्ठोनिधिस्संपूर्णः || ६ ||




श्रीः |

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ

सप्तमश्शैवनिधिः |

अथ त्रयोदशोत्तरशतस्वयंव्यक्तदिव्यशैवस्थलानि -
(ललितागमेज्ञानपादेशिवलिंगप्रादुर्भावपटले)

१ अथ भूमेरन्यत्रस्वयंव्यक्तदिव्यशिवस्थलानिपञ्चतत्त्वलिङ्गस्थलसहितानि

त्रयोदशोत्तरशतंक्षेत्रं शैवमनूच्यते ||
(कैलासाद्रौ) परशिवः (सूर्यबिंबे) सदाशिवः || १ ||

नारायणेशो (वैकुंठे) (पाताले) हाटकेश्वरः ||
(सूर्यज्योतिषि) सिद्धेशः पंचामुत्रवसंति हि || २ || ५ ||

२ अथ भारतखण्डस्थाष्टोत्तरशतदिव्यशिवस्थलानि - 

(ललितागमेज्ञान०)

अष्टोत्तरशतंभूमौ स्थितं क्षेत्रं वदाम्यहम् ||
(कैवल्यशैले) श्रीकंठः केदारो (हिमवत्य) पि || १ ||

(काशीपुर्यां) विश्वनाथः (श्रीशैले) मल्लिकार्जुनः ||
(प्रयागे) नीलकंठेशो (गयायां) रुद्रनामकः || २ ||

नीलकंठेश्वरस्साक्.आत् (कालंजरपुरे) शिवः ||
(द्राक्षारामे) तु भीमेशो (मायूरे) चांबिकेश्वरः || ३ ||

(ब्रह्मावर्ते) देवलिंगं (प्रभासे) शशिभूषणः ||
वृषध्वजाभिधश्श्रीमाञ् (छ्वेतहस्तिपुरे)श्वरः || ४ ||

गोकर्णेशस्तु (गोकर्णे) सोमेशः (सोमनाथके) ||
(श्रीरूपा)ख्येत्यागराजो (वेदे)वेदपुरीश्वरः || ५ ||

प्. ३०६)

(भीमारामे) तु भीमेशो (मंथने) कालिकेश्वरः ||
(मधुरायां) चोक्कनाथो (मानसे) माधवेश्वरः || ६ ||

(श्रीवांछके) चंपकेशः (पंचवट्यां) वटेश्वरः ||
(गजारण्ये) तु वैद्येशः (तीर्थाद्रौ) तीर्थकेश्वरः || ७ ||

(कुंभघोणे) तु कुंभेशो (लेपाक्ष्यां) पापनाशनः ||
(कण्वपूर्यां) तु कण्वेशो (मध्ये) मध्यार्जुनेश्वरः || ८ ||

(हरिहरपुरे) श्रीशंकरनारायणेश्वरः ||
(विरिंचिपुरि) मागेशः (पंचनद्यां) गिरिश्वरः || ९ ||

(पंपापुर्यां) विरूपाक्षः (सोमाद्रौ) मल्लिकार्जुनः ||
(त्रिमकूटे) त्वगस्त्येशः (सुब्रह्मण्ये)ऽहिपेश्वरः || १० ||

महाबलेश्वरस्साक्षान् (महाबलशिलोच्चये) ||
रविणापूजितो (दक्षिणावर्ते)ऽर्केश्वरस्स्वयम् || ११ ||

(वेदारण्ये) महापुण्येवेदारण्येश्वराभिधः ||
मूर्तित्रयात्मकः (सोमपुर्यां) सोमेश्वराभिधः || १२ ||

(अवंत्यां) रामलिंगेशः (काश्मीरे) विजयेश्वरः ||
(महानंदिपुरे) साक्.आन्महानंदिपुरेश्वरः || १३ ||

(कोटितीर्थे) तु कोटीशो (वृद्धे) वृद्धाचलेश्वरः ||
महापुण्ये तत्र (ककुद्गिरौ) गंगाधरेश्वरः || १४ ||

(चामराजाख्यनगरे) चामराजेश्वरस्स्वयम् ||
नंदीश्वरो (नंदिगिरौ) चंडेशो (बधिराचले) || १५ ||

नंजुंडेशो (गरपुरे) (शतशृंगे)ऽधिपेश्वरः ||
(घनानंदाचले) सोमो (नल्लूरे) विमलेश्वरः || १६ ||

(नीडानाथपुरे) साक्षान्निडानाथेश्वरस्स्वयम् ||
(एकांते) रामलिंगेशः (श्रीनागे) कुंडलीश्वरः || १७ ||

(श्रीकन्यायां) त्रिभंगीशः (उत्संगे) राघवेश्वरः ||
(मत्स्यतीर्थे) तूतीर्थेशः (त्रिकूटे) तांडवेश्वरः || १८ ||

(प्रसन्नाख्यपुरे) मार्गसहायेशोवरप्रदः ||
(गंडक्यां) शिवनाभस्तु (श्रीपतौ) श्रीपतीश्वरः || १९ ||

(धर्मपुर्यां) धर्मलिंगं (कन्याकुब्जे) कलाधरः ||
(वाणिग्रामे) विरिंचेशो (नेपाले) नकुलेश्वरः || २० ||

मार्कंडेयो (जगन्नाथे) स्वयंभूः (नर्मदातटे) ||
(धर्मस्थले) मंजुनाथोव्यासेशस्तु (त्रिरूपके) || २१ ||

प्. ३०७)

(स्वर्णावत्यां) कलिंगेशो (निर्मले) पन्नगेश्वरः ||
(पुंडरीके) जैमिनीशो(ऽयोध्ययां) मधुरेश्वरः || २२ ||

(सिद्धवट्यां) तु सिद्धेशः (श्रीकूर्मे) त्रिपुरांतकः ||
(मणिकुंडलतीर्थे) तु मणिमुक्तानदीश्वरः || २३ ||

(वटाटव्यां) कृत्तिवासाः (त्रिवेण्यां) संगमेश्वरः ||
(स्तनिता)ऽख्ये तु मल्लेशः (इंद्रकीले)ऽर्जुनेश्वरः || २४ ||

(शेषाद्रौ) कपिलेशस्तु (पुष्.पे) पुष्पगिरीश्वरः ||
भुवनेशः (चित्रकूटे) (तूज्जिन्यां) कालिकेश्वरः || २५ ||

(ज्वालामुख्यां) शूलटंको (मंगल्यां) संगमेश्वरः ||
बृहतीशः (तंजापूर्यां) रामेशो (वह्निपुष्करे) || २६ ||

(लंकाद्वीपे) तुमत्स्येशः कूर्मेशो (गंधमादने) ||
(विंध्याचले) वराहेशोनृसिंहस्स्याद् (अहोबले) || २७ ||

(कुरुक्षेत्रे) वामनेशस्ततः (कपिलतीर्थके) ||
तथापरशुरामेशः (सेतौ) रामेश्वराभिधः || २८ ||

(साकेते) बलरामेशोबौद्धेशो (वारणावते) ||
(तत्त्वक्षेत्रे) चकल्कीशःकृष्णेशस्स्यान् (महेन्द्रके) || २९ || १०० ||

३ अथ पृथ्व्यादिपञ्चभूततंत्रादिलिङ्गानि - (तत्रैव)

एकांबरेश्वरः पृथ्वीलिंगं (कांचीपुरे) शिवः ||
जललिंगं (जंबुनाथे) तिरुवाननदीपतिः || १ ||

अरुणाचलेश्वरस्तेजोलिंगंतद् (अरुणाचले) ||
(कालहस्तिगिरौ) वायुलिंगंनागाभिपूजितम् || २ ||

(चिदंबरे) व्योमलिंगंसदादेवैर्निषेवितम् ||
(छायावने) महापुण्ये तत्र च्छाया वनेश्वरः || ३ ||

(हिरण्यगर्भक्षेत्रे) तु महादेवेश्वरस्स्वयम् ||
क्षेत्रे (ह्याम्रातका) भिख्ये सूक्ष्मेश्वर इति स्थितः || ४ ||

पृथ्व्यादि पंचतत्त्वानां लिंगानि स्मरतां नृणाम् ||
मुक्तिःकरस्था भवति नात्रकार्या विचारणा || ५ ||

त्रयोदशोत्तरशतस्थानानि परमेशितुः ||
प्रातःकाले तु पूजांते स्मर्तव्यानि मनीषिभिः || ६ ||

पुण्यकर्माणि सर्वाणि तैः कृतानीहजन्मनि ||
तेषां फलप्रवचने शक्तः शेषोपि न क्वचित् || ७ || ८ || ११३ ||

प्. ३०८)

४ अथ शैवनवबेरनामानि - (स्कांदे)

विघ्नेशं च त्रिशूलास्त्रमुमेशं चंद्रशेखरम् ||
सोमास्कंदेश्वरं गौरीं चंडेशं च किरातकम् || १ ||

महानृंत्तप्रवृत्तं च नवबेराः प्रकीर्तिताः || ९ ||

५ अथ लिंगभेदतत्पूजाक्रमतत्फालानि - (शिवरहस्ये)

अथवक्ष्ये विशेषेणलिंगानि विविधानि च ||
तत्तत्फलानि वक्ष्यामि शृणुदेवि शुभानि च || १ ||

ईश्वर उवाच || सैकतं तांडुलं चान्नं नदीमृद्गोमयं तथा ||
नवनीतं च रुद्राक्षं भस्मचंदनकूर्चजम् || २ ||

पुष्पमालागुडंपिष्टं क्षणिकाश्च चतुर्दश ||
क्षणिके मंडले तोये त्वात्मार्थं यजनं स्मृतम् || ३ ||

तंडुलानां च लिंगेन पुत्रबाहुल्यमान्पुयात् ||
सर्वरोगविनाशाय गोमयं तु प्रकीर्तितम् || ४ ||

केशास्थि संभवं लिंगं सर्वशत्रुविनाशनम् ||
आसुरं लवणोत्थं च सर्वलोकवशंकरम् || ५ ||

स्तम्भने रजनीपिष्ट संभवं लिंगमुत्तमम् ||
तंडुलोद्भवपिष्टेन लिंगं विद्या प्रदं स्मृतम् || ६ ||

दधिदुग्धमयं लिंगं कीर्तिसाम्राज्यवर्धनम् ||
दूर्वागुडूचिसंभूतमपमृत्युनिवारणम् || ७ ||

इक्षुदंडमयंलिंगं स्मृतमुच्चारणे परम् ||
इक्षुसारमयंलिंगं बहुद्रविणकामकृत् || ८ ||

स्फाटिकं बहुसौम्यत्वं तत्फलं मुनिभिः श्रुतम् ||
पितॄणां मुक्तये पूज्यं लिंगंरजतसंभवम् || ९ ||

हेमजंस्वर्गलोकस्य प्राप्तयेत् पूज्येत् पुमान् ||
पूज्येत् ताम्रजं लिंगं पुष्टिकामस्तु संततम् || १० ||

तथैवपूजयेन् मर्त्यः लिंगंपित्तलसंभवम् ||
कीर्तिकामोर्चयेल्ल्.इम्गं सदाकांस्य समुद्भवम् || ११ ||

शत्रुमारणकामस्तु लिंगंलोहमयं सदा ||
शोणचंदनजंलिंगमायुष्कामोर्चयेत्पुमान् || १२ ||

ज्वरशांत्यैचंदनोत्थमर्चयेल्लिंगमुत्तमम् ||
कस्तूरीसंभवंलिंगं ग्रंथकामः समर्चयेत् || १३ ||

लिंगंगोरोचनोत्थं च रूपकामस्तु पूजयेत् ||
कांतिकामस्तु सततं लिंगंकौंकुमकेसरम् || १४ ||

श्वेतागरुसमुद्भूतं महाशक्तिविवर्धनम् ||
सर्वेषां कामदं लिंगं कृष्णागरुसमुद्भवम् || १५ ||

यक्षकर्दमसंभूतं लिंगंप्रीतिविवर्धनम् ||
गोधूमपिष्टजंलिंगं गोकामो नित्यमर्चयेत् || १६ ||

मुद्गपिष्टमयंलिंगं पूजयेदन्नमाप्नुयात् ||
माषपिष्टमयंलिंगं नित्यं पुष्टिविवर्धनम् || १७ ||

प्. ३०९)

चणकोद्भवपिष्ठेनलिंगंसिद्धिकरंपरम् ||
लिंगंब्रीहिमयंपूज्यंयशस्कामेननित्यशः || १८ ||

यावद्धान्यमयंलिंगंवसंतेपूजयेन्नरः ||
कामवत्सुप्रियोनित्यंभवेत्स्त्रीणांहिमानवः || १९ ||

ग्रीष्मेचमल्लिकापुष्पसंभवंलिंगमुत्तमम् ||
पूजयित्वानरोश्चत्तयाप्राप्नोतिमह्तींकृषिम् || २० ||

वर्षासुपूजयेद्भक्तयालिंगंकनकपुष्पजम् ||
इहचामुष्मिकेलोकेसुखीभवतिमानवः || २१ ||

नीलोत्पलमयंलिंगं कृत्वाशरदि मानवः ||
पूजयापरमांसिद्धिं भक्त्याप्राप्नोति मानवः || २२ ||

हेमं तेजातिकुसुभैः लिंगं कृत्वा मनोरमम् ||
भक्त्यासमर्च्यमतिमाञ्छिवेन सह मोदते || २३ ||

शिशिरे सर्वपुष्पोत्थ लिंगमभ्यर्च्यमानवः ||
स्वर्वपापं विधूयाशु मोदते ब्रह्मणा सह || २४ ||

पाषाणसंभवंलिङ्गं संपूज्यपरयामुदा ||
सर्वान्कामानवाप्याथ प्राप्नोति परमां गतिम् || २५ ||

येनकेन प्राकारेण यस्यकस्यापि वस्तुनः ||
कृत्वालिंगं समभ्यर्च्य गाणापत्यमवानुयात् || २६ ||

(तथावक्ष्यमाणरीत्यापद्मरागकाश्मीर पुष्यरागेन्द्रनीलगोमेदकगारुत्मतविद्रुममौक्तिकहीरकपारदबाणलिंगान्यपि-पूज्यानि) || ६३ ||

६ अथ शिवलिंगार्चनस्यावश्यकत्वम् - (शिवरहस्ये)

विनालिंगार्चनं यस्य कालोगच्छति नित्यशः ||
स महापातकी तस्य दुर्वृत्तस्य दुरात्मनः || १ ||

एकेनसर्वदानानि व्रतानि विविधानि च ||
तीर्थानि विविधा यज्ञाः शिवार्चा चैकतः समाः || २ ||

कलोलिंगार्चनं श्रेष्ठं यथालोके प्रशस्यते ||
तथानास्तीतिनास्तीतिशास्त्राणामेषनिश्चयः || ३ ||

भुक्तिमुक्तिप्रदंलिंगं विविधापन्निवारणम् ||
पूजयित्वा नरोभक्त्या शिवसायुज्यमाप्नुयात् || ४ ||

अथ पाषाणाद्यादिलिङ्गेषूत्तरोत्तरश्रैष्ठ्यम् - (शिवरहस्ये)

पाषाणात्स्फाटिकंश्रेष्ठं स्फाटिकात्पद्मरागजम् ||
पद्मरागाच्च काश्मीरं काश्मीरात्पुष्यरागजम् || १ ||

इंद्रनीलंपुष्परागादिंद्रनीलाच्च गोमदम् ||
ततोगारुत्मतं श्रेष्ठं विद्रुमं च ततः परम् || २ ||

मौक्तिकं रजतं तस्माद् रजताच्च सुवर्णजम् ||


प्. ३१०)

सुवर्णादधिकंश्रेष्ठं हीरकं पारदं परम् || ३ ||

पारदस्य गुणंवक्तुं न शक्नोमि हि शंकरि ||
पार्थिवेन तु लिंगेन बहवः सिद्धिमागताः || ४ ||

देवासुरमनुष्याश्च सिद्धगंधर्वयक्षकाः || १० ||

अथ युगभेदेनलिंगभेदाः -

कृतेमणिमयंलिंगं त्रेतायां हेमसंभवम् ||
द्वापरे पारदंश्रेष्ठं पार्थिवं तु कलौ युगे || १ || ४ ||

अथ पार्थिवलिंगस्यात्युत्तमत्वम् -

उक्तेष्वेतेषुलिंगेषु लिंगत्रयमनुत्तमम् ||
मृद्बाणरसलिंगाख्यं तेषामाद्यमनुत्तमम् || १ ||

तदेवपार्थिवंलिंगं क्षिप्रसिद्धिप्रदंभुवि ||
अष्टमूर्तिषुसर्वासु मूर्तिर्मेपार्थिवी वरा || २ ||

एतस्मात्पार्थिवंलिङ्गं लिंगेष्वन्येष्वनुत्तमम् ||
यथासर्वेषु देवेषु ज्येष्ठः श्रेष्ठो महेश्वरः || ३ ||

तथासर्वेषु लिंगेषु पार्थिवं लिंगमुत्तमम् ||
यथासर्वेषु वेदेषु प्रणवो हि महान्त्स्मृतः || ४ ||

तथैवपार्थिवंलिंगं सुसंपूज्यं महेश्वर ||
पार्थिवाराधनं धर्म्यमायुर्वर्धनमुत्तमम् || ५ ||

तुष्टिदंपुष्टिदं भुक्तिमुक्तिदं सिद्धिदंशुभम् ||

अथ स्त्रीणांशिवलिङ्गमूर्त्यादिपूजास्पर्शौ -

पंचाक्षरेणकर्तव्यं स्त्रीभिश्शङ्करपूजनम् ||
षडक्षरेणकर्तव्यं पुरुषैस्तु प्रयत्नतः || १ ||

विहितश्चरलिङ्गेषु स्पर्शस्त्रीणां प्रयत्नतः ||
स्थावरेष्वपि दिव्येषु समन्त्रं पर्वणि स्पृशेत् || २ ||

७ अथ शिवनिर्माल्यानि -

देवस्वं देवताद्रव्यं नैवेद्यं च निवेदितम् ||
चंड द्रव्यं बहिःक्षिप्तं निर्माल्यं षड्विधं स्मृतम् || १ || ६ ||

अथ शिवनिर्माल्यं ग्राह्यम् - (बृहज्जाबालोपनिषदादौ)

रुद्रभुक्तं तु भुञ्जीयात् | रुद्रपीतंपिबेत् | रुद्राघ्रातंजिघ्रेत् ||
रुद्रेणपीतंपिबन्ति | तस्मान्निर्माल्यमेवभक्षयीत | निर्माल्यमेवनिषेवेत ||

बाणलिङ्गे च लौहे च सिद्धलिङ्गे स्वयंभुवि ||
प्रतिमासु च सर्वासु न दोषोमाल्यधारणे || १ ||

प्. ३११)

द्रव्यमन्यंफलं तोयंशिवस्वं न क्वचित् स्पृशेत् |
निर्मलत्वाच्च (निर्माल्यं) नृणांनैर्मल्यकारणात् || २ ||

तिलषोडशभागं च तृणाग्न्यम्बुकणोपमम् ||
पादोदकप्रसादान्नं संगृह्णन्मोक्षमाप्नुयात् || ३ ||

लिङ्गे स्वयंभवे बाणे रत्नजे रसनिर्मिते ||
सिद्धप्रतिष्ठिते ताम्ररौप्यकाञ्चनलोहजे || ४ ||

प्रतिमासु च सर्वासु न चण्डाधि कृतिर्भवेत् ||
चण्डाधिकारोनोयत्रभोक्तव्यं तत्र भक्तितः || ५ ||

८ अथ साष्टाङ्गप्रणतिलक्षणम् -

जानुबाहुशिरोवक्षो गण्डान्ताङ्गाष्टकं यदा ||
दण्डवद्भुवि देवार्थं तदष्टाङ्गनतिर्भवेत् || १ || १ ||

९ अथ पार्थिवचरस्थावरलिंगेषुपञ्चसूत्र्यावश्यकत्वादि -

पंचसूत्री विधानं तु पार्थिवे न विचारयेत् ||
यथाकथंचिद्रूपेणरमणीयं प्रकल्पयेत् || १ ||

अखंडं तद्धिकर्तव्यं न द्विखंडं तु कारयेत् ||
द्विखंडं हि प्रकुर्वाणो नैव पूजाफलं लभेत् || २ ||

रत्नजं हीरजं लिङ्गं पारदं स्फाटिकं तथा ||
पार्थिवं पिष्टजं पौष्पमखंडं तु प्रकारयेत् || ३ ||

अखंडंस्थावरंलिंगं द्विखंडं चरमेव च ||
ये कुर्वति नरामूढा न पूजाफलभागिनः || ४ ||

१० अथ पार्थिवलिंगनिर्माणतत्पूजाक्रमः -

अथ शंकरभक्तानां पार्थिवार्चा निगद्यते ||
वेदोक्तविधिनासम्यक् संपूर्णफलसिद्धये || १ ||

यथोक्तविधिना स्नात्वा संध्यां कृत्वा यथाविधि ||
ब्रह्मयज्ञं विधायादौ ततस्तर्पणमाचरेत् || २ ||

नित्यकर्मयथाशास्त्रं विधायानंतरं पुमान् ||
पूजयेत्परयाभक्तया पार्थिवं लिंगमुत्तमम् || ३ ||

नदीतीरे तटाके च पर्वते कानने गृहे ||
शिवालये शुचौदेशे पार्थिवार्चा विधीयते || ४ ||

शुद्धप्रदेशसंभूतां मृदमाहृत्ययत्नतः ||
श्वेताःशोणाः पीतकृष्णाः मृदोवर्णचतुष्टयाः || ५ ||

यथालब्धमृदाकार्या न लब्धे मृत्तिकोत्तमे ||
आनीयमृतिकां शुद्ध देशात् स्निग्धां प्रयत्नतः || ६ ||

शोधितां स जलैर्युक्तां पिंडीकृत्यशनैश्शनैः ||
पश्चाल्लिंगं विधायाशु क्रमेणानेन भक्तिमान् || ७ ||

प्. ३१२)

हरोमहेश्वरश्शंभुः शूलपाणिर्महेश्वरः ||
शिवःपशुपतिश्चैव महादेव इतिक्रमात् || १ ||

मृदाहरणसंघट्ट प्रतिष्ठा वहनं तथा ||
स्नपनं पूजनं चैव क्षमापणविसर्जनम् || २ ||

ओं हरायनम इति मृदाहरणमित्यादि प्रकारेण षोडशोपचारपूजां कृत्वा पंचाक्षरंजप्त्वा नम ओंकाररूपाय नमोक्षरवपुर्धृते ||
नमोनादात्मने तुभ्यं नमोबिंदुकलात्मने || १ ||

अलिंगलिंगरूपाय रूपातीताय ते नमः ||
त्वं माता सर्वलोकानां त्वमेवजगतांपिता || २ ||

त्वंभ्रातात्वंसुहृन्मित्रं त्वंपिताप्रपितामहः ||
पार्थिवस्यास्य लिंगस्य यन्मयापूजनं कृतम् || ३ ||

तेनश्रीभगवान्रुद्रो वांछितार्थं प्रयच्छतु ||
शिवोदाताशिवोभोक्ता शिवस्सर्वमिदं जगत् || ४ ||

शिवोयजतिसर्वत्र यश्शिवस्सोहमेव च ||
एतानिशक्त्युपहृतानि मयात्रशंभोलिंगानिपूजनविधौ सकलानि कृत्वा ||
पूजाफलं ममसमस्तमुपैत्वविघ्नं पूर्णं विधेहि परमेश्वर पाहिमां त्वम् || ५ ||

हृत्पद्मकर्णिकामध्ये चांबया सहशंकर ||
प्रविशत्वं महादेव सर्वैरावरणैस्सह || ६ ||

आवाहनं न जानामि न जानामि विसर्जनम् ||
पूजाविधिं न जानामी क्षमस्व परमेश्वर || ७ ||

यां तु देवगणास्सर्वे पूजामादायमत्कृताम् ||
इष्टकाम्यार्थसिद्ध्यर्थं पुनरागमनाय च || ८ ||

इति संप्रार्थ्यनत्वा च जलेलिंगं विसर्जयेत् ||

११ अथ बाणलिंगस्यलक्षणम् -

त्रिपञ्चसप्तधा यत्तु तुलातुलितमास्तिकाः ||
नयाति न्यूनतां तत्तु बाणलिङ्गमितीरितम् || १ || १ ||

अथ पूजायांनिषिद्धलिंगानि -

अक्षादल्पपरीमाणं न लिङ्गं कुत्रचिन्नरः ||
कुर्वीताङ्गुष्ठतो ह्रस्वं न कदाचित् समाचरेत् || १ ||

(अक्षाः ८० गुञ्जाः - गुञ्जाः पञ्चाद्यमाषकाः | ते षोडशाक्षःऽ इत्यमरात्)

१२ अथ नवविधचरलिंगानांलक्षणानि -

नवाष्टसत्पांगुलिकं लिङ्गं श्रेष्ठमिहोच्यते ||
षट्पञ्चकचतुर्मानं मध्यमं त्रिविधं स्मृतम् || १ ||

प्. ३१३)

द्वित्र्येकाङ्गुलिलिङ्गं यत्त्रिविधं तत्कनिष्ठकम् ||
एवं नवविधंप्रोक्तं चरलिङ्गं यथाक्रमात् || २ || ९ ||

१३ अथ पञ्चसूत्रीनिर्णयः - (सिद्धान्तशेखरेशैवागमेच)

लिङ्गमस्तकविस्तारो लिङ्गोच्छ्रायसमोमतः ||
परिधिस्तत्त्रिगुणितस्तद्वत्पीठं व्यवस्थितम् || १ ||

प्रणालिका तथैवस्यात् पञ्चसूत्रिविनिर्णयः ||

(अस्यार्थः) || 

लिङ्गमस्तकविस्तारं लिङ्गोच्चतासमंकृत्वा तत्त्रिगुणसूत्रवेष्टनार्हंलिङ्गस्थौल्यं कृत्वातत्समं वृत्तं चतुरश्रं वा पीठविस्तारमधश्चोर्द्ध्वं च कुर्यात् ||

पीठोच्चतां तु लिङ्गोच्च ताद्विगुणाम् || 
पीठमध्ये लिङ्गाद्द्विगुणस्थूलं पीठोच्चतातृतीयांशेनखण्डंकत्वा तस्योर्ध्वमधश्च वप्रद्वयं त्रयं वा कृत्वा लिङ्गविस्तारषष्ठांशेन पीठोपरि बाह्यमेखलां कृत्वा तदन्तस्संलग्नं तत्समं खातं कृत्वा पीठाद्बहिर्लिङ्गसमदीर्घांमूलेदैर्घ्यसमविस्तारामग्रेतदर्धविस्तारां-तृतीयांशेन मध्यखातां पीठवत्समेखलांप्रनालिकां कुर्यात् ||

अथ रसलिंगस्यापिसर्वेभ्यःश्रैष्ठ्यम् -

मृद्बाणरसलिङ्गानि श्रेष्ठान्ये तेषु वस्तुतः ||
त्रिष्वाद्यंबाणमुत्कृष्टं रसलिङ्गं ततोधिकम् || १ ||

१४ अथ रुद्राष्टकाख्यदानेविशेषः - (हेमाद्रौदानखंडे)

शृणुदेवमुनेगुह्यं दानंसर्वार्थदं नृणाम् ||
रुद्राष्टकमितिख्यातं तत्पत्नीपुत्रसंयुतम् || १ ||

मध्येचतुर्मुखोपेतमिति मे भगवान्हरिः ||
यथाहपूर्वं तत्सर्वं वदामितवनारद || २ ||

रुद्रोभवश्च शर्वश्चापीशः पशुपतिस्तथा ||
भीम उग्रोमहादेव एतेरुद्राः प्रकीर्तिताः || ३ ||

जटिनश्चर्मवसनास्सर्वे खट्वांगशूलिनः ||
तेषांभार्याश्च पुत्राश्च नामानि कथयामिते || ४ ||

सौवर्चला च दावा च विकेशी च शिवातथा ||
स्वाहा विशा च दीक्षा च रोहिणी च यथाक्रमात् || ५ ||

ता वै सुवेषधारिण्यः सर्वाभरणभूषिताः ||
रुद्रपत्न्य इमाश्चाष्टौ पुत्रांश्च शृणुनारद || ६ ||

शनैश्चरश्च शुक्रश्च लोहितांगो मनोजवः ||

प्. ३१४)

वसंतस्स्वर्गसंतानौ बुधश्चैव यथाक्रमात् || ७ ||

ते बालवेषाःकर्तव्याः शिखिनोदंडपाणयः ||
पुण्यकाले तु संप्राप्ते शनौ वा भूतिमिच्छता || ८ ||

जन्मर्क्षेषु विशेषेण दातव्यं मुनिसत्तम ||
चतुरश्रां समांभूमिं लिप्त्वागोमयवारुणा || ९ ||

चतस्रस्तस्यरेखाःस्युः प्राक्तिर्यक्चैव सर्वतः ||
हस्तमात्रं द्विहस्तं वा नवकोष्ठसमन्वितम् || १० ||

स्थंडिलंतत्रपद्मानि तंडुलैश्च प्रकल्पयेत् ||
ब्रह्माणं मध्यमे कोष्ठे सौवर्णं विनिवेशयेत् || ११ ||

छंदो देवीं च तत्पार्श्वे तदर्धेन प्रकल्पयेत् ||
सौवर्णानष्टरुद्रांश्च ब्रह्मार्द्धेन विनिर्मितान् || १२ ||

प्रागाद्युत्तरपूर्वांश्च परितः परिकल्पयेत् ||
तस्याप्यर्धेन सौवर्णान् प्रत्येकं रुद्रपार्श्वतः || १३ ||

तेषां देवीश्च पुत्रांश्च कल्पयित्वार्चयेत्पुमान् ||
स्वस्वमंत्रेण पूजास्यान्नमस्कार युतेन च || १४ ||

ब्रह्मादीन्पूजयेद्गंध पुष्पधूपदीपकैः ||
प्रदक्षिणं ततः कृत्वा प्रणम्य च यथाक्रमम् || १५ ||

प्रत्येकमेकं प्रागादीन् संपूज्यैवं प्रदापयेत् ||
पूजयित्वोपदेष्टारं दद्यान् मंत्रेण मध्यमम् || १६ ||

प्रीयतां भगवान्ब्रह्मा परमेष्ठी पितामहः ||
एवं रुद्राष्टकोपेतं दानं दद्याद्यथा विधि || १७ ||

सर्वपापविनिर्मुक्तः सर्वसिद्धिमवाप्य च ||
आयुरारोग्यसंयुक्तः पुत्रबान्धववान्सुखी || १८ ||

भुक्त्वाभोगान्यथेच्छं च स्वर्गं मोक्षं च विंदति || २५ ||

१५ अथ रुद्राष्टकान्तर्गतब्रह्मध्यानम् - (ब्रह्मांडपुराणे)

पद्मपत्रासनस्थश्च ब्रह्माकार्यश्चतुर्मुखः ||
अक्षमालांस्रुवंबिभ्रत्पुस्तकं च कमंडलुम् || १ ||

वासःकृष्णाजिनं तस्य पार्श्वे हंसस्तथैव च || 

पाटलवर्णः || १ ||

१६ अथ मैलारलिंगध्यानस्तोत्रम् - (स्कांदपुराणे)

मैलारंमालचीनाथं सर्वजंतु हितेरतम् ||
भजामिभजतांकल्प पादपंपरयामुदा || १ ||

शुभ्रांगं भूषणैर्युक्तं हरिद्राचूर्णसंयुतम् ||
पीतांबरमुदारांगं भजतांकामदं सदा || २ ||

त्रिशूलंडमृगंखड्गं वरदं च करांबुजैः ||
विभ्राणंप्राणिरक्षार्थं सर्वकालमतन्द्रितम् || ३ ||

प्. ३१५)

देवानांरक्षणार्थाय दानवानां वधाय च ||
मैलारंरूपमास्थाय शङ्करश्शंकरोभवत् || ४ ||

गजसिंहवराहर्क्ष व्याघ्ररूपधरान्खलान् ||
दुष्टाञ्छत्रून्विनिघ्नं तुंतुरगेण चचारह || ५ ||

शुकैःप्रभूतनिनदैः कंठबद्धकपर्दकैः ||
द्वारदेशे स्थितैः शश्वत्सेव्यमानमतंद्रितैः || ६ ||

पूर्वदेवादिभिर्देवैरावृतंभक्तवत्सलम् ||
सर्वदासर्वरक्षार्थमुद्यतं तं भजाम्यहम् || ७ ||

भानुवारे मनुष्याणामुत्सवे सार्वकालिके ||
यस्य तोषं संजनयेत्पायसेन गुडेन वा || ८ ||

यस्य संसेवनान्नॄणां धनधान्यादि संपदः ||
अक्लेशे नैव सिध्यंति गोधनं वाजिनां च यः || ९ ||

तं वंदे वरदं देवं वारिजस्थं महेश्वरम् ||
संसारदुःखसंताप नाशनाय सुखाय च || १० ||

स्मरणाद्यस्य देवस्य मैलारस्यामि तौजसः ||
हरिद्रया कृतं रम्यं भंडारं भजतां नृणाम् || ११ ||

सर्वकामफलावाप्तिः सद्य एव भविष्यति ||
यस्य चिह्नं सुवर्णाढ्यं भंडारं भजतां सदा || १२ ||

हेमभंडारमतुलं भवेत् तस्य न संशयः ||

१७ अथ मैलारस्त्रीमालाचीस्तोत्रम् - (स्कांदपुराणे)

मल्लारपत्नीमालोची महामाया च मालती ||
मायालक्ष्मीर्महालक्ष्मीर्मायावत्यभि मानिनी || १ ||

मैलार योगिनी चैव भैरवी चांबिकातथा ||
द्वादशैतानि नामानि रहस्यानि तवांबिके || २ ||

गोपनीयानि यत्नेन न वक्तव्यानि कस्यचित् ||
नामानि यानि ते देवि प्रत्यहं भक्तिभावतः || ३ ||

अष्टवारं त्रिवारं वा त्रिसंध्यं यो जपेन्नरः ||
न तस्य भीतिः शत्रुभ्यः न व्याधिभ्यः कदाचन || ४ ||

न चाग्नि शस्त्रचोरेभ्यः सनित्यं विजयी भवेत् ||
तस्य चिंतितकार्याणि सिध्यंत्येव न संशयः || ५ ||

१८ अथ विभूत्यादिमाहात्म्यम् - (शिवरहस्ये)

वेदसिद्धेषु धर्मेषु त्रिपुंड्रं भस्मकुंठनम् ||
रुद्रलिंगार्चनं चैव मुख्यमाहुर्द्विजास्तिकाः || १ ||

त्रिपुंड्रेणविनाश्राद्धं त्रिपुंड्रेणविनाहुतम् ||
त्रिपुंड्रेणविनादानं राक्षसं तत्प्रकीर्त्तितम् || २ ||

वेदस्याध्ययनेशूद्रो नाधिकारी यथा भवेत् ||
त्रिपुंड्रेणविनाविप्रो नाधिकारी शिवार्चने || ३ ||

प्. ३१६)

धिग्भस्मरहितंफालंधिग्ग्रामशिवालयम् ||
धिगनीशार्चनं जन्मधिग्विद्यामशिवाश्रयाम् || ४ ||

शिवलिंगार्चनं श्रौतं न कार्यं भस्मना विना ||
यावंति श्रौतकर्माणि क्रियंते प्रत्यहं द्विजैः || ५ ||

तावंत्यपि च कार्याणि भस्मधारणपूर्वकम् ||
भस्मधारणहीनांगो यदि विप्रो भविष्यति || ६ ||

सविप्रःसर्वथाराज्ञा निर्वास्यो नात्रसंशयः ||
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन त्रिपुंड्रं धार्यमन्वहम् || ७ ||

मंत्रपूतं सितंभस्म ललाटे यत्र वर्तते ||
स एव ब्राह्मणो राजन् सत्यंसत्यं न संशयः || ८ ||

ब्राह्मणोपि स्वयं मोहादूर्ध्वपुंड्रं करोति यः ||
सपतत्येव नरके यावदा चंद्रतारकम् || ९ ||

श्रीकरं च पवित्रं च शोकरोगनिवारणम् ||
लोकेवशीकरंप्रोक्तं भस्मत्रैलोक्यपावनम् || १० ||

विभूतिर्यस्यनोफालेनांगेरुद्राक्षमालिकाः ||
नास्ये शिवमयीवाणी तं त्यजेदंत्यजं यथा || ११ ||

(स्कांदे) -

संध्यावन्दनवन्नित्यं भस्मरुद्राक्षधारणम् ||
श्रुतिस्मृतिपुराणादौ संघुष्टं निश्चितं हितम् || १ ||

कदापि न निषिद्धं तदूर्ध्वपुंड्रादि वत्क्वचित् ||
येमामनन्यशरणास्सितभस्मफालारुद्राक्षकंकणलसत्करदण्डयुग्माः ||
ये पूजयन्त्यहरहश्श्रुति तत्त्वभूतं तानेवघोरनरकादहमुद्धरिष्ये || १ ||

पञ्चाक्षरजपंभस्म स्नानंलिङ्गार्चनं त्रयम् ||
कदाचिदपि न त्याज्यं यथाशक्ति समाचरेत् || २ ||

भूत्यैवोद्धूलनं तिर्यक् त्रिपुण्ड्रस्य च धारणम् ||
नैवप्रमदितव्यं वै भ्रमादपि कदाचन || ३ ||

द्विजःकुर्यात् तु मन्त्रेण तत्त्यागी पतितो भवेत् ||
बहिष्ठस्सर्वधर्मेभ्यस्ततस्तन्नित्यमाचरेत् || ४ ||

(शिवपुराणे) - 

ब्रह्मकुंडसमुद्भूतं भस्मदद्याद्विजातये ||
चतुरर्णवपर्यंता तेन दत्ता वसुंधरा || १ ||

(पाराशरे) - 

प्राप्ते भोजनकाले तु मक्षिका केश दूषिते ||
स्पृष्ट्वा तु सलिलं भस्मप्रक्षेप्तव्यं विशुद्धये || १ ||

रुद्राक्षधारणाद्वापि तथापंचाक्षरी जपात् |
भस्मत्रिपुंड्रकरणाद्भवंप्राप्तो भविष्यति || २ ||

आयुरारोग्यमैश्वर्यं तत्त्वज्ञानमनामयम् ||
भवति श्रीमहादेवं पूजयेत्यब्रवीच्छ्रुतिः || ३ ||

(शिवरहस्ये) - 

तज्जलंभस्मसंयुक्तं कुरुभस्मविवर्जितम् ||
न गृण्हाति जलंशंभुर्गांगं वा किमुतेतरत् || १ ||

प्. ३१७)

तस्मात्कुमाराः सर्वाणि पुष्पादीनि विशेषतः ||
भूतियुक्तानि देयानि मूलमंत्रेण शंभवे || २ ||

अपूतमपि पूतंस्याद् भस्मनासंयुतं यदि ||
धारणं भस्मनो ह्युक्तं मन्त्रपूर्वं द्विजन्मनाम् || ३ ||

तस्माद्भस्मयुतैः स्वच्छैर्बिल्वैर्लिंगादिकं यजेत् ||
यदि स्याद् भस्मरहितं पीयूषमपि तत्परम् || ४ ||

विषमित्यवगंतव्यं यतोनेशार्पणे हितम् ||
पाकागारेपि देयं स्याद् भस्मकिंचिज्जलान्वितम् || ५ ||

शाकेजलेतंडुलेषु मुद्गादिष्वपि यत्नतः ||
तेनकीटादि संबंध दोषोपि सुविनश्यति || ६ ||

भूतिर्नैवेद्यपात्रेपि प्रदेया जलसंयुता ||
किं तयासुधयापुत्राः किंचिद्भस्मान्वितं यदि || ७ ||

या शिवार्चनसामग्री सा सर्वाभूति पावना ||
कर्तव्यामूलमंन्त्रेण तया तुष्टो भवेच्छिवः || ८ ||

यदकार्यसहस्राणि कृत्वायः स्नातिभस्मना ||
तत्सर्वं भस्मदहति यथाग्निस्तेजसावनम् || ९ ||

अनेकजन्मसिद्धानां श्रौतस्मार्तानु वर्तिनाम् ||
वेदोक्ते नैवमार्गेण त्रिपुंड्रे जायते रतिः || १० ||

अतः सर्वं परित्यज्य त्रिपुंड्रैर्देहकुंठनम् ||
नित्यंप्रयत्नतः कुर्यान् मुमुक्षुर्मुच्यतेऽचिरात् || ११ ||

(अन्यत्रापि) -

यत्रभुंजीतभस्मांगी मूर्खो वा पंडितोपि वा ||
तत्रभुंक्ते स पत्नीको वृषध्वज इति स्मृतः || १ ||

भस्मसंछन्नसंर्वांगमनुगच्छति यः पुमान् ||
सर्वपातक युक्तो हि स सद्यः पूयते नरः || २ ||

(शंकरसंहितायाम्) - 

भस्मसंलग्नसर्वागं यस्तौतिश्रद्धया युतः ||
सर्वपातकयुक्तोपि पूयते मानवो हि सः || १ ||

भस्मसंछन्न देहाय प्रणामं कुरुते तु यः ||
सर्वपातकयुक्तोपि स सद्यः पूयते नरः || २ ||

(सौरसंहितायाम्) - 

यस्तारमाचरेन्नित्यमाग्नेयं नियतेन्द्रियः ||
कुलैकविंशमुत्तार्य स गच्छेत् परमां गतिम् || १ ||

१९ अथ बिभूत्यादिपञ्चभेदोत्पत्तिवर्णादयः

नंदाभद्रा च सुरभिः सुशीलासुमनास्तथा ||
पंचगावः समुत्पन्नाः ताभ्योभस्मोत्थितं नृणाम् || १ ||

विभूतिर्भसितंभस्म क्षारोरक्षेति भस्मनः ||
भवंति पंचनामानि हेतुभिः पंचभिः क्रमात् || २ ||

ऐश्वर्यकरणा (द्भूतिः) (भस्म) सर्वाघभक्षणात् ||
(भसितं) सर्वपापानां भर्त्सनात् (क्षार) मापदाम्  || ३ ||

प्. ३१८) क्षारणात्सर्वभूतेभ्यो (रक्षा) रक्षणतः शुभा ||
दग्धगोमयमुत्कृष्टं तदप्यग्निमुखेपरम् || ४ ||

श्रोतेस्मार्तेक्रतौतंत्रे श्रावण्यां विरजे वने ||

(वायवीयसांहितायाम्) -

नंदाभद्रा च सुरभिः सुशीला सुमनास्तथा ||
पंचगावोविभोर्जाताः सद्योजातादि वक्त्रतः || १ ||

कपिलः कृष्णधवलौ धूम्रोरक्तस्तथैव च ||
नंदादीनांगवां वर्णाः क्रमेणपरिकीर्तिताः || २ ||

सद्योजाताद्विभूतिश्च वामाद्भसितमेव च ||
अघोराद्भस्मसंजातं क्षारंतत्पुरुषात्तथा || ३ ||

रक्षाचेशानवक्त्राच्च नंदादि द्वारतो भवत् || ५ ||

अथ वर्णभेदेनधार्यभस्मभेदाः - (जाबालोपनिषदि)

त्रैवर्णिकानामग्नि होत्रजं विवाहाग्निजमौपासनाग्निजं वा ||
ब्रह्मचारिणामग्निकार्यकृतम् ||
वनस्थानांवन्यम् अथवा शिवाग्निजंवा ||
शूद्राणांश्रोत्रियागारपचनाग्निजम् ||
अन्येषांदावानलसमुद्भवम् ||
यतीनांयथोंचितम् || त्रिवर्णाश्रमिणांचिताग्निजम् || सर्वेषां देवालयस्थितम् || शिवाग्निहोत्रजाविभूतिः शिवालयमंत्रसंस्कारदग्धावा || ८ ||

२० अथ भस्मादिस्नानधारणमन्त्रांगुलिस्थानादिभेदाः -

स्नपनोपक्रमेपादौकरौप्रक्षाल्यवाग्यतः ||
आचम्योक्तासनेस्थित्वाप्राङ्खोवाप्युदङ्खः || १ ||

पवित्रहस्तद्वितयः प्राणायामं समाचरेत् ||
ततो मूलेनभसितमष्टकृत्वोभिमंत्र्य च || २ ||

ईशानेन शिरोदेशं मुखं तत्पुरुषेण तु ||
उरोदेशमघोरेण नाभिंवामेन गोपते || ३ ||

सव्येन पादौसर्वांगं प्रणवे नैव धूलयेत् ||
एवं स्नानक्रमःप्रोक्तस्तस्मादेवं समाचरेत् || ४ ||

भस्मवामकरेकृत्वा दक्षिणेनाभिमंत्रयेत् ||
सद्यः प्रभृतिभिर्मन्त्रैः भस्मान्युद्धूअयेच्छनैः || ५ ||

अथवा शिरसि अग्निरित्यादिनाभस्मगृहीत्वांगानि संस्पृशेत् ||
व्रतमेतत्पाशुपतं पशुपाशविमोक्षणम् || 

(कालाग्निरुद्रोपनिषदि) -

सद्योजातादि पंचब्रह्ममंत्रैः परिगृह्याऽग्निरित्यादि मंत्रैश्चाभिमंत्र्यमानस्तोके इतिसंक्षुद्यशंनोदेवीरितिजलेनसंसृज्यमानोमहांतमित्यालोड्यत्र्यंबकमिति-त्र्यायुषमिति च शिरोललाटवक्षस्स्कंषुतिर्यक् तिस्रोरेखाः कुर्वीत ||
व्रतमेतच्छांभवं सर्ववेदेषु वेदवादिभिरुक्तं भवति ||

प्. ३१९)

तस्मात्समाचरेन्मुमुक्षुरपुनर्भवाय || 

(वायवीयसंहितायाम्) - 

भस्माग्निहोमजं चाथ विरजाग्निसमुद्भवम् || 
आदरेणसमादायशुद्धेपात्रे निधाय तत् || १ ||

प्रक्षाल्यपादौ हस्तौ च द्विराचम्य समाहितः ||
गृहीत्वाभस्मतत्पंच ब्रह्ममंत्रैः शनिःकरे || २ ||

प्राणायामत्रयं कृत्वा ह्यग्निरित्यादि मंत्रितम् ||
तैरेवसप्तभिर्मंत्रैस्त्रिवारमभिमंत्रयेत् || ३ ||

भस्मधारणसंयुक्तः पवित्रोनियताशयः ||
शिवाभिधानं यत्प्रोक्तं भासनाद्भसितं मतम् || ४ ||

महाभस्मेति संचिंत्य महादेवं प्रभामयम् ||
वर्तंते ये महाभागा मुख्यास्ते भस्मधारिणः || ५ ||

(अन्यत्राणि) - 

प्रक्षाल्यपादौ हस्तौ च द्विराचम्य समाहितः ||
गृहीत्वाभस्मतत्पंच ब्रह्ममंत्रैः शनैः करे || १ ||

प्राणायामत्रयं कृत्वा याग्निरित्यादि मंत्रितम् ||
तैरेवसप्तभिर्मंत्रैस्त्रिवारमभिमंत्र्यतत् || २ ||

ओमापोज्योतिरित्युक्त्वा ध्यात्वा विष्णुं नलाधिपम् ||
संयोज्यभस्मनातोयमग्निरित्यादिभिः पुनः || ३ ||

निमृज्यसांबंध्यात्वा समुद्धूल्यापादमस्तकम् ||
ईशानेन तु मंत्रेण स्वमूर्द्धनि विनिःक्षिपेत् || ४ ||

मुखेतसुरुषेणैवत्वघोराख्येण वै हृदि ||
गुह्ये वामद्वये नैव सद्योजातेन पादयोः || ५ ||

नवांगं प्रणवे नैव मंत्रेणोद्धूलयेत्ततः ||
उद्धूलनस्य स्नानां ते प्रक्षाल्यकरमाचमेत् || ६ ||

(त्रिपुंड्रांतेप्येवम्) || 

(तत्र विशेषाः) - 

अथभस्मादायाभिमंत्रयेत् (५) - ईशानस्सर्वविधानम् शिवोम् || १ ||

तत्पुरुषाय प्रचोदयात् || २ ||

अघोरेभ्यः रुद्ररूपेभ्यः || ३ ||

वामदेवायनमः मनोन्मनायनमः || ४ ||

सद्योजातं भवोद्भवायनमः || ५ ||

पुनरेवाभिमृशति || सद्योजातं पंचभिः (५-४-३-२-१) ||

मानस्तोकेतनय इतिमध्यमानामिकांगुष्ठैः समादायतूष्णीमद्भिस्समुदादायत्रियायुषमिति त्रिपुण्ड्रं धारयेत् ||


(जुहुयात्स्वयमेवेति - मनुवाक्येन शिष्यमुखतो होमकल्पनाकथं युज्यते इति न शंक्यम् ||
शिष्यस्यगुर्वधीनत्वात्स्वयं शब्दोत्र युज्यते ||
हस्तपादादिवच्छिष्या इतिशिष्टाब्रुवंति हि || १ || 

सन्न्यासिविषये इदम्) ||

प्. ३२०)

भस्मना वै त्रिसंध्यं च गृहिणां जलसंयुतम् ||
धार्यंत्रिपुंड्रं स्त्रीणां च यतीनां जलवर्जितम् || १ ||

वनस्थव्रतिकन्यानां दीक्षाहीननृणां तथा ||
मध्याह्नात्प्राग्जलैर्युक्तं परतोजलवर्जितम् || २ ||

मध्यांगुलित्रयेणैव दक्षिणस्य करस्य तु ||
षडगुलायतमपि चाधिकं मानतस्तथा || ३ ||

नेत्रयुग्मप्रमाणेन भालेदीप्तं त्रिपुंड्रकम् ||
अकारोनामिकाप्रोक्तो ह्युकारोमध्यमांगुलिः || ४ ||

मकारस्तर्जनीतस्मात्रिभिः कुर्यात्त्रिपुंड्रकम् ||
मध्यमानांमिकांगुष्ठैरनुलोमविलोमतः || ५ ||

धारयेद्यस्त्रीपुंड्रांकं स रुद्रोनात्रसंशयः ||
मूर्द्धा चैव ललाटं च कर्णौकंठस्तथैव च || ६ ||

हृदयं चैव बाहू च नाभिस्थानं नवोच्यते ||
पंचांगुलैर्न्यसेमूद्ध्रि प्रणवेन तु मंत्रतः || ७ ||

त्र्यंगुलैश्च न्यसेत् फाले शिरोमंत्रेण देशिकः ||
सद्येनदक्षिणे कर्णे वामदेवेन वामतः || ८ ||

अघोरेण तु कंठे च मंध्यांगुल्या स्पृशेद्बुधः ||
हृदयं हृदये नैव त्रिभिरंगुलिभिस्स्पृशेत् || ९ ||

विन्यसेद्दक्षिणेबाहौ शिखामंत्त्रेण देशिकः ||
वामबाहौ न्यसेद्धीमान् कवचेन त्रियंगुलैः || १० ||

मध्येन स्पृशेन्नाभ्यामीशानाभिधमंत्रतः ||

अथ कार्यभेदैर्विभूत्यादिभेदाः -

धार्येन्नित्यकार्ये तु विभूतिं वै प्रयत्नतः ||
नैमित्तिकेषु भसितं रक्षाकार्येषु सर्वदा || १ ||

प्रायश्चितेषु भस्मानि धार्याणि तु यथाविधि ||
क्षारं च मोक्षकार्येषु प्रयोक्तव्यं सदाबुधैः || २ || ५ ||

२० अथ भस्मोत्पादनप्रकाराः - (वायवीयसंहितायाम्)

भस्मोत्पादनमुद्दिष्टं चतुर्धातंत्रवेदिभिः ||
कल्पञ्चैवानुकल्पञ्चाप्युपकल्पमकल्पकम् || १ ||

तेषामादिममुत्कृष्टमन्येभ्यश्च प्रभावतः ||
यथाशास्त्रोक्त विधिना गृहीत्वा गोमयं नवम् || २ ||

सद्योजावामदेवाभ्यां कुर्यात्पिंडमकल्मषम् ||
शोषयेत्पुरुषेणैव दहेद्घोराच्छिवाग्निना || ३ ||

(कल्पं) तद्भस्मविज्ञेयमनुकल्पमथोच्यते ||
वनेषुगोमयंयच्च शुष्कंचूर्णी कृतं तथा || ४ ||

दग्धं चैवा(ऽनुकल्पा)ख्यमाखाताधि गतं तु यत् (?) ||
वस्त्रेणोत्तरितं भस्म गोमूत्राद्बद्धपिंडितम् || ५ ||

प्. ३२१)

दग्धंप्रागुक्तविधिना भवेद्भस्मो - (पकल्पक)म् ||
देशकालोचितंभस्म गृहीत्वाऽशुचिवर्जितम् || ६ ||

पिंडीकृत्यदहेद्विदान् गोमूत्रक्षीरगोमयैः ||
साधारणमिदं(भस्म)त्वकल्पमधूना शृणु || ७ ||

अन्यदुत्पादितं भस्मा(प्यकल्प)मितिकीर्तितम् ||
श्रौतस्मार्ताग्निदावाग्नि विरजाग्निशिवाग्निजम् || ८ ||

वैदिकैरेवतद्ग्राह्यं भस्मपंचविधं च तत् || ४ || १ || ५ ||

अथोर्ध्वपुंड्रतिर्यक्पुंड्रादिधारणेव्यवस्था - (धर्मप्रवृतौ)

नैवतिर्यङ्मृदाकुर्यादूर्ध्वपुंड्रं न भस्मना ||
चंदनेनोभयंकुर्यादितितन्मनुरब्रवीत् || १ ||

त्रिपुंड्रंसुरविप्राणां वर्तुलं नृपवैश्ययोः ||
अर्धचंद्रं तु शूद्राणामन्येषामूर्ध्वपुंड्रकम् || २ ||

ब्राह्मणानां नृपाणां च भस्ममिश्रं च चंदनम् ||
नेत्रयुग्मप्रमाणं तु त्रिपुंड्रं धारयेद् द्विजः || ३ ||

२१ अथ त्रिपुण्ड्रस्यस्वरूपम् - (रत्नावल्याम्)

मध्यमानामिकांगुष्ठैर्ललाटे यत्त्रिपुंड्रकम् ||
तत्त्रिपुंड्रंभवेच्छस्तं महापातकनाशनम् || १ ||

अथ त्रिपुण्ड्रधारणफलम् - (स्मृतिसारे)

अशुचिर्वाप्यनाचारो मनसापापमाचरेत् ||
शुचिरेवभवेन्नित्यं त्रिपुंड्रस्य च धारणात् || १ ||

(नारदः) - 

त्रिपुंड्रं परमं पुण्यं ब्रह्मविष्णुशिवात्मकम् ||
बेतालराक्षसाःप्रेताः ये चान्ये क्षुद्रजंतवः || १ ||

त्रिपुंड्रधारिणं दृष्ट्वा पलायंतेन संशयः ||

(विष्णुः) - 

यस्य पङौ द्विजोभुङ्ते शिवभक्तस्त्रिपुंड्रधृक् ||
सतांपङ्तिपुनात्येव सकलां चतुरानन || १ ||

२२ अथ भस्मधारणस्थानानि - (स्मतिसारे)

त्रिपुंड्रंधारयेन्नित्यं भस्मना स जलेन च ||
स्थानेषु पंचदशसु शरीरे साधकोत्तमः || १ ||

उत्तमांगे ललाटे च श्रवर्णे द्वितये तथा ||
गलेभुजद्वये चैव हृदिनाभौ च पृष्ठके || २ ||

बाहुयुग्मे ककुद्देशे मणिबंध द्वये तथा ||
त्रिपुंड्रं भस्मनाधार्यं मूलमंत्रेण साधकैः || ३ || १५ ||

प्. ३२२)

२३ अथ वर्णाश्रमस्तीपुंभेदेनभस्मधारणेनियमाः -

धारणं भस्मनोह्युक्तं मंत्रपूर्वं द्विजन्मनाम् ||
अमंत्रपूर्वमन्येषां शुद्राणां धर्मवेदिनाम् || १ ||

स्त्रीणामपि तथाप्रोक्तं द्विजस्त्रीणां तु मंत्रतः ||
यथा हि यज्ञकर्मादौ पत्नीसाध्ये हि कर्मणि || २ ||

सर्वमंत्राधिकरोस्ति तथाभस्मादि धारणे || ३ ||

२४ अथ मुक्तौमुख्यसाधनानि -

शिवलिंगमणिस्साक्षान् मंत्रःपंचाक्षरस्तथा ||
विभूतिरौषधंपुंसां मुक्तिस्त्री वश्यकर्मणि || १ || ३ ||

२५ अथ भस्मस्नानस्यश्रैष्ठ्यम् -

भस्मस्नानं जलस्नानादसंख्येयगुणान्वितम् ||
तस्माद्वारुणमुत्सृज्य स्नानमाग्नेयमाचरेत् || १ ||

भस्मस्नानात्परंस्नानं पवित्रं नैव विद्यते ||
एवम्मुक्त्वा ऋषीन्देवान्त्स्नातो देवः शिवः स्वयम् || २ ||

तदाप्रभृतिविष्ण्वाद्यामुनयश्च शिवार्थिनः ||
सर्वकर्मसुयत्नेन भस्मस्नानं प्रकुर्वते || ३ ||

तस्मादेतच्छिवस्नानमाग्नेयं यस्समाचरेत् ||
अनेनैवशरीरेण स रुद्रोनात्रसंशयः || ४ ||

आर्द्रस्नानाद्वरंभास्मं त्वाद्रैर्जंतुवधो भवेत् ||
आद्रं तु प्रकृतिंविद्यात् प्रकृतिं बंधनं विदुः || ५ ||

प्रकृतेस्तु प्रहाणार्थं भस्मनास्नानमिष्यते ||

अथ भस्मधारणाकरणेप्रत्यवायप्रशंसे -

धिग्भस्मरहितं फालंधिग्ग्राममशिवालयम् ||
धिगनीशार्चकजनान्धिग्विद्यामीवाश्रयाम् || १ ||

तद्भस्मधारणंशस्तं सर्वंतद्वत्त्रिलिंगकम् ||
ब्रह्मविष्णुमहेशानां त्रययग्नीनां च धारणम् || २ ||

गुणलोकत्रयाणां च धारणं तेन वै कृतम् ||
(बोधायनसूत्रेपि) भूत्यैनप्रमदितव्यमित्युक्तम् ||

अथ भस्मत्रिपुंण्ड्रेषुवेदाः -

ऊर्ध्वरेखाथ ऋग्वेदोमध्यरेखायजुर्भवेत् ||
सामवेद अधस्ताच्च वेदत्रयधरोभवेत् || १ ||

प्. ३२३)

२६ अथ विभूतिप्रतिनिधेरभावः -

धृतोपवीतैस्संध्यायाः कार्येप्रतिनिधिर्भवेत् ||
विभूतिधारणेत्वन्योनास्ति प्रतिनिधिर्ध्रुवम् || १ ||

२७ अथ भस्मादिपातनंभूमौनकार्यम् -

यावंतःपतिताभूमौ भस्मनां परमाणवः ||
तावद्वर्षसहस्राणि रौरवंनरकं व्रजेत् || १ ||

२८ अथ रुद्राक्षोत्पत्तितद्भेदाः - (शिवरहस्ये)

पुरात्रिपुरसंहारे त्रिणेत्रो जगतांपतिः ||
उदपश्यत्पुरायोगमुन्मीलितविलोचनः || १ ||

निपेतुस्तस्य नेत्रेभ्यो बहवोजलबिंदवः ||
तेभ्योजाता यतस्तस्माद् रुद्राक्षा इतिकीर्तिताः || २ ||

अष्टत्रिंशत्प्रभेदेन भवंत्युत्पत्ति भेदतः ||
नेत्रात्सूर्यात्मनश्शंभोः कपिला द्वादशोदिताः || ३ ||

श्वेताः षोडशसंजाताः सोमरूपाद्विलोचनात् ||
कृष्णादशविधाजताः वह्निरूपाद्विलोचनात् || ४ ||

एवमुत्पत्तितो भेदाद्रुद्राक्षा बहुधा स्मृताः || ३८ ||

२९ अथ रुद्राक्षाणामधारणे दोषाः -

स्नानेदानेजपेहोमे वैश्वदेवे सुरार्चने ||
रुद्राक्षरहितो विप्रो नरके पतति ध्रुवम् || १ ||

३० अथ रुद्राक्षाणांमुखसंख्याभेदेनधारणस्थानानि - (सिद्धांतशेखरे)

यथास्थानं यथावक्त्रं यथायोगं यथाविधि ||
रुद्राक्षधारणं वक्ष्ये रुद्ररूपस्य सिद्धये || १ ||

शिखायामेकमेकास्यं रुद्राक्षं धारयेद्बुधः ||
द्वित्रिद्वादशवक्त्राणि शिरसित्रीणिधारयेत् || २ ||

षट्त्रिंशद्धारयेन्मूर्ध्नि नित्यमेकादशाननान् ||
दशसप्तपंचवक्त्रान् षट्षट्कर्णद्वये तथा || ३ ||

षडष्टवदनान् कण्ठे द्वात्रिंशद्धारयेत् सदा ||
पंचाशद्धारयेद्विद्वांश्चतुर्वक्त्रांस्तु वक्षसि || ४ ||

त्रयोदशमुखान्बाह्वोस्तथाषोडशषोडशः ||
प्रत्येकं द्वादशतथानवास्यान्मणिबंधयोः || ५ ||

प्. ३२४)

चतुर्दशमुकं यज्ञसूत्रमष्टोत्तरं शतम् ||

(प्रकारान्तरम्) - 

शिखायामेकमेवस्यात् करयोर्द्वादशैव तु ||
द्वात्रिंशत्कंठदेशे तु चत्वारिंशच्च मस्तके || १ ||

एकैककर्णयोः षट्षट्वक्षस्यष्टोत्तरं शतम् ||
एकमेवोपवीते तु धारयेद्भावयञ्छिवम् || २ ||

३१ अथ मुक्ताप्रवालस्फटिकादियुतरुद्राक्षमालाश्रैष्ठ्यम् -

मुक्ताप्रवालस्फटिकपुष्पवैदूर्यकांचनैः ||
समेतान्धारयेद्यस्तु रुद्राक्षान्स शिवो भवेत् || १ ||

अथ रुद्राक्षादित्रयाणामतिश्रैष्ठ्यम् -

शैवं नामतथागंगा विभूतिर्यमुना मता ||
रुद्राक्षाविधिजाः प्रोक्तास्सर्वपापविनाशकाः || २ ||

शारीरे तु त्रयं यस्य तत्फलं चैकतस्स्मृतम् ||
एकत्रवेणिकायाश्च दर्शनेन फलं तु यत् || ३ ||

तदेव तुलितं पूर्वं ब्रह्मणा हितकारिणा ||
समतामेवतत्प्राप्तं तस्माद्धार्यं त्रयं बुधैः || ४ ||

३२ अथ रुद्राक्षाणांमुखभेदेनलक्षणभेदाः -

चिह्नैरेतैश्शुभाज्ञेयाः प्रेक्षावद्भिर्मुनीश्वराः ||
एकंमुखं तु यस्य स्यात् प्रतिपूरं व्रजेदिह || १ ||

द्विमुखी च तदाज्ञेया धारको नैव दह्यते ||
त्रिमुखी च यदा स्याद् वैशस्त्रघातादिकं न हि || २ ||

चतुर्मुखी तदाज्ञेया वेगैश्चाधो भवेदिह ||
जले तु मुच्यमानासानतरेन्मज्जति क्षणात् || ३ ||

संप्रोक्ता सा पंचमुखी सर्वानर्थविनाशिनी ||
जलेमज्जति सा ज्ञात्वा धार्याधर्मविवृद्धये || ४ || ५ ||

(प्रकारान्तरम् - निर्णयसिंधौ) -

एकवक्त्रंशिवस्साक्षाद्ब्रह्महत्यां व्यपोहति ||
अवध्यत्वं प्रतिस्रोतो वह्निस्तंभं करोति च || १ ||

द्विवक्त्रोहरगौरी स्याद् गोवधाद्यघनाशकृत् ||
त्रिवक्त्रो ह्यग्निजन्माथ पापराशिंप्रणाशयेत् || २ ||

चतुर्वक्त्रस्स्वयंब्रह्मा नरहत्यां व्यपोहति ||
पंचवक्त्रस्तु कालाग्निरगम्यागमपापनुत् || ३ ||

षड्वक्त्रस्तु गुहोज्ञेयो भ्रूणहत्यादि नाशयेत् ||
सप्तवक्त्रस्त्वनंतस्स्यात् स्वर्णस्तेयादि पापहृत् || ४ ||

प्. ३२५)

विनायकोष्टवक्त्रः स्यात्सर्वा नृतविनाशकृत् ||
भैरवोनववक्त्रस्तु शिवसायुज्यकारकः || ५ ||

दशवक्त्रस्स्मृतोविष्णुर्भूतप्रेतभयापहः ||
एकादशमुखोरुद्रो नानायज्ञफलप्रदः || ६ ||

द्वादशास्यस्तथादित्यः सर्वरोगनिबर्हणः ||
त्रयोदशमुखः कामः सर्वकामफलप्रदः || ७ ||

चतुर्दशास्यश्श्रीकंठो वंशोद्धारकरस्स्मृतः || १४ ||

अथ रुद्राक्षाणांप्रशंसा -

यत्ररुद्राक्षतरवोयत्ररुद्राक्षभूषणाः ||
यत्रलिंगानि शैवानि तत्रसन्निहितः शिवः || १ ||

नमोंतेन शिवायेतिस्त्रीणां पूजाप्रशस्यते ||
विश्वेश्वरो वा विष्णुर्वा ब्रह्मा वा न भविष्यति || २ ||

यतोनयोर्द्वयोरेकः प्रभुर्विश्वेश्वरः पिता ||
नमस्ते अस्तुभगवन्नित्यादि श्रुतिभिस्सदा || ३ ||

विश्वेश्वरो महानन्य इतिनिश्चीयते मया ||
सोमःपवते इत्यादि श्रुत्यासोमः सदाशिवः || ४ ||

जनितापवनादीनां विष्णूनामिति हि श्रुतिः ||
ईशानः सर्वविद्यानामित्यादि श्रुतिभिर्मुहुः || ५ ||

ईश्वरस्यैव कर्त्तृत्वं निश्चितं नात्रसंशयः ||
उमयासहितो देवस्सोम इत्यभिधीयते || ६ ||

उमाज्ञानमयीशक्तिः सैवविद्येति गीयते ||
रुद्राक्षधारकस्सोम इतिशास्त्रविदोविदुः || ७ ||

अथ रुद्राक्षधारणमहिमा - (पदार्थादर्शेबोप्पदेवः)

रुद्राक्षान्कंठदेशेदशनपरिमितान्मस्तके विंशतिर्द्वेषट्षट्कर्णप्रदेशे करयुगलकृते द्वादशद्वादशैव ||
बाह्वोरिंदोः कलाभिः नयनयुगकृतेप्येकमेकंशिखायां वक्षस्यष्टाधिकं यः कलयतिशतकं स स्वयं नीलकंठः || १ ||

(हरिदीक्षितीये) - 

नित्यानिकाम्यानिनिमित्तजानि कर्माणि सर्वाणि सदापि कुर्वन् ||
अभस्मरुद्राक्षधरोयदि स्याद् द्विजोनतस्यास्ति फलोपपत्तिः || १ ||

सर्वेषुवर्णाश्रमसंगतेषु नित्यंसदाचारपरायणेषु ||
श्रुतिस्मृतिभ्यामिह चोद्यमाना विभूतिरुद्राक्ष धृतिस्समाना || २ ||

(सिद्धान्तशेखरे) - अच्छिद्रंकनकप्रख्यमनन्यधृतमुत्तमम् ||
रुद्राक्षंधारयेत्प्राज्ञश्शिवपूजापरायणः || १ ||

रुद्राक्षधारणादेवमुच्यन्ते सर्वपातकैः ||
दुष्टचित्तादुराचारादुष्प्रजा अपिमानवाः || २ ||

प्. ३२६)

(शिवभक्तिसुधार्णवे) -

धृतरुद्राक्षकर्णाय यस्त्वन्नं संप्रयच्छति ||
त्रिस्सप्तकुलमुद्धृत्यरुद्रलोकं स गच्छति || १ ||

शुचिर्वाप्यशुचिर्वापि ह्यभक्ष्यस्य च भक्षकः ||
म्लेच्छोवाप्यथ चंडालो युक्तो वा सर्वपातकैः || २ ||

रुद्राक्षधारणादेव स रुद्रोनात्रसंशयः ||
खादन्मांसंपिबन्मद्यं संगच्छंन्नं त्यजामपि || ३ ||

पातकेभ्यो विमुच्येत रुद्राक्षे शिरसाधृते ||
सर्वयज्ञतपोदानैर्वेदाभ्यासैश्च यत्फलम् || ४ ||

तत्फलंलभते सद्योरुद्राक्षस्य तु धारणात् ||
शिरसाधारणे कोटिः कर्णयोर्दशकोटयः || ५ ||

शतकोटिर्गलधृतौमुर्ध्निकोटिसहस्रकम् ||
अयुतंचोपवीते तु लक्षकोटिर्भुजे धृते || ६ ||

अमेयं मणिबंधे तु रुद्राक्षामोक्षसाधकाः ||
रुद्राक्षधारणाच्छ्रेष्ठं न किंचिदिह विद्यते || ७ ||

अमंत्रधारणस्यैव गुणा एते प्रकीर्तिताः ||
यः पुनर्मंत्रसंयुक्तं धारयेद्भक्तितो नरः || ८ ||

गुणानां तस्य माहात्म्यं कथितुं नैव शक्यते ||

(श्रौतसिधांते) - 

लक्षंतद्दर्शनात्पुण्यं कोटिस्तत्स्पर्शनाद्भवेत् ||
शतकोटिगुणंपुण्यं धारणाल्लभते नरः || १ ||

लक्षकोटिसहस्राणि लक्षकोटि शतानि च ||
जपाच्चलभते पुण्यं नात्रकार्या विचारणा || २ ||

शिवभक्तायशांतायदद्याद्रुद्राक्षमुत्तमम् ||
तस्य पुण्यफलस्यांतं न चाहं वक्तुमुत्सहे || ३ ||

पशवोपि हि रुद्राक्षधारणाद्यांति रुद्रताम् ||
किमुयेधारयंतिस्मनरारुद्राक्षमालिकाः || ४ ||

उच्छिष्टो वा विकर्मस्थो युक्तो वा सर्वपातकैः ||
मुच्यते सर्वपापेभ्यो रुद्राक्षस्य च धारणात् || ५ ||

जपध्यानविहीनोपि रुद्राक्षान्यदिधारयेत् ||
सर्वपापविनिर्मुक्तस्सयाति परमां गतिम् || ६ ||

भस्मरुद्राक्षधारीयः सदेहांते शिवं व्रजेत् ||
अभिज्ञो वा न भिज्ञो वा रुद्राक्षस्य तु धारणात् || ७ ||

शिवलोकं प्रपद्येत कीटकोगर्दभोपि वा ||

३३ अथ धारणेयोग्यायोग्यरुद्राक्षाः - (सिद्धान्तशेखरादौ)

अच्छिद्रंकनकप्रख्यमनन्यधृतमुत्तमम् ||
रुद्राक्षंधारयेत्प्राज्ञश्शिवपूजापरायणः || १ ||

(तत्रैव सिद्धांतशेखरे) - 

क्रिमिदष्टं विभिन्नं च जीर्णंसूक्ष्ममकंटकम् ||

प्. ३२७)

अवृत्तं यमलं वक्रमष्टावेतान्विवर्जयेत् || १ ||

अभिन्नंनिकषेहैममनन्यधृतमारुणम् ||
नव्यंपरंपराप्राप्तं धार्यं रुद्राक्षमुत्तमम् || २ ||

कुलीनमकुलीनं वा भूतिरुद्राक्षधारिणम् ||
दृष्ट्वोन्नतासने स्थित्वा रौरवं नरकं व्रजेत् || ३ ||

३४ अथ जपाद्रौरुद्राक्षमाला आवश्यकाः -

अंगुल्याजप एकः स्याद्रेखयाष्टगुणो भवेत् ||
जपस्तु शंखमणिनाशतमष्टोत्तर भवेत् || १ ||

जपस्तु पुत्रजीवेन भवेदेवशतत्रयम् ||
पद्माक्षेण सहस्रं स्यात् स्फटिकेना युतत्रयम् || २ ||

कोटिकोटिः कुशग्रंथ्यारुद्राक्षेणांतवर्जितः ||
अतस्सर्वप्रयत्नेन रुद्राक्षैस्सर्वदा जपेत् || ३ ||

३५ अथ पुरुसपदार्थः -

पुरुषः परमोरुद्रो देवदेवोत्तमोत्तमः ||
पुरुषो वै रुद्र इतिश्रुतिरेषायतोमता || १ ||

सर्वान्तरशिरोग्रीवस्सर्वभूतगुहाशयः ||
सर्वव्यापी च भगवान् तस्मात् सर्वगतः शिवः || २ ||

महान्प्रभुर्वै पुरुषस्सत्त्वस्यैवप्रवर्तकः ||
सुनिर्मलमिदंशांतमीशानज्योतिरव्ययम् || ३ ||

माहेशाद्बोधनादन्यन्नास्ति सर्वार्थदायकम् ||
मनसाकर्मणावाचा शिवं यो भजते सदा || ४ ||

तंतारयति गौरीशो घोरसंसारसागरात् ||
मुक्तिमुक्तावर्षकोपं शिवमंत्रः श्रुतिश्रुतः || ५ ||

गोपनीयोपि मोक्षार्थं वेदांतैः प्रकटी कृतः ||
मोक्षार्थी तु शिवादन्यं यः पूजयितुमिच्छति || ६ ||

स उन्मत्त इतिज्ञेयो वेदमार्गाद्बहिष्कृतः || १ ||

३६ अथ शिवस्यप्राशस्त्यम् - (स्कान्दे)

तदेवकुलमुत्कृष्टं धन्यमित्यपि मन्महे ||
यस्मिन् कुले समुत्पन्नः शिवपूजापरो भवेत् || १ ||

शंकरो विष्णुतपसा संतुष्टो विष्णवे मुदा ||
ददौ वैकुंठममलमतोदेवोत्तमः शिवः || २ ||

वेदास्सर्वे महादेवं स्तुवंति विविधं मुदा ||
तदन्यं नस्तुवंत्येव मतोदेवोत्तमः शिवः || ३ ||

शिवान्नास्त्यधिको देवस्सत्यंसत्यं न संशयः ||

प्. ३२८)

सत्यंसत्यंपुनस्सत्यमुद्धृत्यभुजमुच्यते || ४ ||

पाथेयंपरलोकस्य मोक्षोपायमनामयम् ||
पुण्यसंघैकनिलयं शिव इत्यक्षरद्वयम् || ५ ||

विभूतिराशयो यत्र यत्र बिल्ववनान्यपि ||
यत्रशैवाः शिवपरास्तत्रसन्निहितः शिवः || ६ ||

३७ अथ बिल्वमाहात्म्यम् - (शिवरहस्ये)

दुर्लभंशंकरंलिंगं दुर्लभाबिल्वमंजरी ||
दुर्लभाशांभवी विद्या शिवेभक्तिश्च दुर्लभा || १ ||

बिल्वपत्रैर्महादेवं यो भ्यर्चयति नित्यशः ||
कालमृत्युर्न चायाति किमुतान्ये च मृत्यवः || २ ||

३८ अथ पूजायोग्यबिल्वपत्राणि - (शिवरहस्ये)

नित्यमार्द्रैरनार्द्रैर्वा बिल्वपत्रैः सदाशिवम् ||
पूजयस्व महादेवं तस्मान्मा प्रमदोऽभवम् || १ ||

बिल्वपत्राणि शुधानि स्वतःपर्युषितान्यपि ||
शंकरार्चन योग्यानि भवंतीति हिनः श्रुतम् || २ ||

सौवर्णं बिल्वपत्रं वा रत्नजं राजतं तथा ||

३९ अथ शिवपूजायां बिल्वपत्राण्यवश्यकानि - (शिवरहस्ये)

न हि पर्युषितं तस्माच्छुद्धमेवस्वयं यतः ||
अर्पितान्यपि बिल्वानि प्रक्षाल्य च पुनः पुनः || १ ||

शंकरायार्पणीयानिननवानियदि क्वचित् ||
शुष्कं खंडितमार्द्रं वा बिल्वपत्रं शिवप्रियम् || २ ||

चूर्णीकृतान्यपि प्राज्ञा बिल्वपत्राणि वैदिकाः ||
संपाद्यपूजयंतीशं नवालाभे विचक्षणाः || ३ ||

अनाघ्रातं बिल्वपत्रं यादृशं तादृशं शिवे ||
विनिक्षिप्यमहापापैर्मुच्यते नात्रसंशयः || ४ ||

बिल्वपत्रार्चनात्प्रीतो यथाभवति शंकरः ||
तथानान्येनसुप्रीतो भविष्यति न संशयः || ५ ||

बिल्वपत्रार्चने नैव सांगंशंकरपूजनम् ||
बिल्वपत्रं विनापूजा न सांगापार्वती पतेः || ६ ||

धूपदीपोपचाराणामभावेपि महीशितुः ||
वस्त्रादिदानतोप्येतद्भवत्येव हि पुण्यदम् || ७ ||

सर्वार्थं बिल्वपत्राणि भविष्यंति न संशयः ||

प्. ३२९)

बिल्वपत्रार्थमन्यत्तु न भवत्येव सर्वथा || ८ ||

सहस्रार्बुदपुष्पाणां पूजयायत्फलंभवेत् ||
ततोपिकोटिगुणितं बिल्वपत्रार्चने प्रभोः || ९ ||

कृत्वायत्नेन सततं ब्रह्महत्यार्बुदान्यपि ||
सद्योनश्यंति बिल्वेन पूजिते तु महेश्वरे || १० ||

शिवलिंगं समभ्यर्च्य बिल्वपत्रैः प्रयत्नतः ||
भोक्तव्यमन्यथाविप्रैरन्वहं यांतियातनाः || ११ ||

यत्नेषु पूजनीयेषु बिल्वपत्रं विशिष्यते || ३ ||

४० अथ बिल्वपत्रंपर्युषितंच्छिन्नंभिन्नंवापूजायांयोग्यमेव 

(शिवरहस्यादौ)

आषण्मासाद्बिल्वपत्रं पुजायोग्यं शिवस्य तु ||
आर्द्रं वा यदि वा शुष्कं शीर्णंखंडितमेव वा || १ ||

या दृशं तादृशं वापि बिल्वपत्रं शिवप्रियम् ||
गौरीगौरांगकोद्भूतस्वेदबिंदुसमुद्भवः || २ ||

ततः प्रियतमः शंभोर्बिल्ववृक्षो न चेतरः ||
सा युज्यादिफलावाप्ति साधनं तरुराड्यतः || ३ ||

सर्वस्वं पार्वतीशेन बिल्ववृक्षे प्रतिष्ठितम् ||
स्वोद्यानोद्भववृक्षस्य स्वहस्तोपार्जितैर्नरः || ४ ||

पूजयेत्पार्वतीनाथं बिल्वपत्रैस्सुकोमलैः ||

४१ अथ देवेषुपत्रपुष्पफलबिल्वानांपूजायामर्पणक्रमः -

(शिवरहस्येनंद्यगस्त्येश्वरसंवादे)

अगस्त्य उवाच ||
पत्रैःपुष्पैः फलैर्वापि सम्मुखैः पूज्यते शिवः ||
अधोमुखैर्बिल्वपत्रैरत्रमेसंशयो महान् ||  १ ||

दक्षभागे स्थितो ब्रह्मा वामभागे जनार्दनः ||
मध्यपत्रे स्थितस्साक्षात् सांबस्सर्वार्थसाधकः || २ ||

पूर्वभागेऽमृतंन्यस्तं देवैर्ब्रह्मादिभिः पुरा ||
पृष्टभागेस्थितायक्षा अभक्तानां निषेधकाः || ३ ||

इंद्रादयोलोकपालावृंताग्रे परिकीर्तिताः ||
ततो वै पूर्वभागेन पूजयेद्गिरिजापतिम् || ४ ||

यत्रवायदि वा पुष्पं फलं नेष्टमधोमुखम् ||
अधोमुखं बिल्वपत्रं शिवस्य वचनं यथा || ५ ||

तर्जन्यंगुष्ठयोगेन गृहीत्वाबिल्वपत्रकम् ||
पूजयेत्पार्वतीनाथं सिक्तं चंदनवारिणा || ६ ||

विलयंयांति पापानि कोटिजन्मार्जितान्यपि ||
महाकैलासभवने शिवेन सहमोदते || ७ ||

प्. ३३०)

भूतिपूजोत्तरं बिल्वैः पूजनीयो महेश्वरः ||
प्रत्यहंनियमे नेति प्राहुर्जाबालवादिनः || ८ ||

दर्शनाद्बिल्ववृक्षस्य स्पर्शनाद्वंदनादपि ||
अहोरात्रकृतंपापं नश्यत्येव हि नारद || ९ ||

बिल्ववृक्षंसमासाद्य द्वादश्यामह्निभोजनम् ||
यःकुर्याद्भ्रूणहापापान्मुच्यते नात्रसंशयः || १० ||

बिल्ववृक्षं समासाद्य त्रिरात्रोपोषितोनरः ||
हरनामजपंल्लक्षं ब्रह्महत्यां व्ययोहति || ११ ||

शुष्कैः पर्युषितैः पत्रैः खंडैर्बिल्वस्य नारद ||
पूजयेद्गिरिजानाथं मुच्यते सर्वपातकैः || १२ ||

बिल्ववृक्षंसमासाद्ययो मंत्रान्विविधाञ्जपेत् ||
ये मामनन्यशरणास्सततं वरेण्यं संपूजयंति नवकोमलबिल्वपत्रैः ||
तेनिर्गुणा अपिगुणांबुधयोभवंति  विंदंतिमुक्तिमुपभुक्तसमस्तभोगाः || १३ ||

४२ अथ निषिद्धपुष्पाणिपूजासु -

दुर्गन्दान्युग्रगन्धानिकुसुमानिविवर्जयेत् ||
गन्धहीनमपिग्राह्यं पवित्रं यत्कुशादिकम् || १ ||

केशकीटोपबद्धानिशीर्णपर्युषितानि च |
स्वयंपतितपुष्पाणि त्यजेदुपहतानि च || २ ||

४३ अथ सव्यप्रदक्षिणप्रकारचण्षवृषस्थानसोमसूत्रस्थाननिर्णयाः - शिवलिङ्गेषु -

प्रदक्षिणप्रकारस्तु द्विविधोवेदसम्मतः ||
सव्यापसव्यस्सव्यश्च तत्राद्योविधिरुच्यते || १ ||

वृषचण्डं वृषं चैव सोमसूत्रं पुनर्वृषम् ||
चण्डं च सोमसूत्रं च पुनश्चणडं पुनर्वृषम् || २ ||

(प्राग्द्वारंदेवदेवस्य वृषस्थानं प्रकीर्तितम् ||
देवस्यनैर्-ऋतेभागे चण्डस्थानं प्रकीर्तितम् || ३ ||

पश्चिमाभिमुखेलिङ्गे स्थानमेतदुदीरितम् ||
लिङ्गे तु प्राङ्मुखे स्थानं चण्डस्येशान्यमेव हि || ४ ||

महेशस्योत्तरस्थानं सोमसूत्रस्थलं स्मृतम् ||
पश्चिमाभिमुखे लिङ्गे सोमसूत्रं तु पूर्वतः || ५ ||)

त्रीण्येतानिस्थलान्येव नवस्थानानिसत्तम ||
उपविश्यवृषस्थाने चण्डस्थानं ततो व्रजेत् || ६ ||

पुनर्वृषं समागत्य सोमसूत्रं व्रजेत् ततः ||
पुनर्वृषेशमागत्य चण्डस्थानं ततो व्रजेत् || ७ ||

प्. ३३१)

ततो वृषेशमप्राप्यसोमसूत्रं व्रजेद्द्विजः ||
सोमसूत्रमनुल्लंघ्य चण्डस्थानाद्वृषं व्रजेत् || ८ ||

स्थानान्येवं समावृत्य वृषभेशं पुनर्यदा ||
प्राप्नुयान्नियतोभूत्वा तदेकं स्यात् प्रदक्षिणम् || ९ ||

सोमसूत्रं समुल्लंघ्य गर्भेकार्याः प्रदक्षिणाः ||
वृषोयदिभवेद्गर्भे नोचेत्तत्र न सर्वथा || १० ||

सोमसूत्रंसमुल्लंघ्य गर्भेस वृषभे हि सः || 
विहितं वास्त्वविहितं सोमसूत्रं न लंघयेत् || ११ ||

बहिश्चापि हि तत्सूत्रमुल्लंघ्यं नैव सर्वथा || ९ ||

४४ अथ महादेवभक्तानांलक्षणनामधेयवर्णादयः -

(स्कांदपुराणेवीरमाहेश्वरकांडेभक्तविलासे)

(सुंदरमूर्तिः) - 

ब्राह्मणः | बद्धांजलिः | पाश्वयोर्नागवेत्रे | पार्श्वद्वयेकमलिनीनंदिन्यौपद्महस्ते || १ ||

(अप्पः) - 

कुलालः | बद्धांजलिः | वामकरेभूदार्ढ्यकारकदंडवत्फलकवान् || १ ||

(माणिक्यवाचकः) - 

ब्राह्मणः | किरीटी | दक्षकरेक्षमाला | वामकरे पुस्तकम् || १ ||

(शिवज्ञानसंबंधः) - 

ब्राह्मणः | किरीटी | तालवादकनिभः || १ ||

(नीलकंठः) - 

ब्राह्मणः | तपस्वी | बद्धंजलिः | उपविष्टः | वामेकमंडलुः || १ ||

(त्रिसहस्रभूसुरः) - 

ब्राह्मणः | बद्धांजलिः || १ ||

(महाधनः) - 

वैश्यः | बद्धांजलिः || १ ||

(सत्यार्थः) - 

क्षत्रियः | किरीटी | बद्धांजलिः | वामकरे खड्गः || १ ||

(मारः) - 

शूद्रः | वक्रशिखः | बद्धंजलिः || १ ||

(वीरमंदिरः) - 

शूद्रः | जटाधारी | दक्षकरे परशुः || १ ||

(अमरनीतिः) - 

शूरः | बद्धांजलिः || १ ||

(दारुकः) - 

शूरः | दक्षकरे परशुः || १ ||

प्. ३३२)

(येनदिनाथः ?) - क्षत्रियः | वक्रशिखः | बद्धांजलिः | दक्षिणकक्षेऽधोमुखखड्गः || १ ||

(कन्न (ष्ण) प्पः) - व्याधः | सांजलिबन्धः | वामेधनुर्बाणौ | वक्रशिखः | पदोःपाद्वौ || १ ||

(कलानाथः) - ब्राह्मणः | सांजलिबन्धः | वामेगदा || १ ||

(मानकुंजः) - क्षत्रियः | सांजलिबन्धः || १ ||

(गोनाथः) - गोपः | विणुवादकनिभः || १ ||

(शंकुलादायः) - शूद्रः | द्स्क्षकरे क्षुरिका || १ ||

(मूर्तिनाथः) - वैश्यः | सांजलिबन्धः || १ ||

(रुद्रपशुपतिः) - ब्राह्मणः | सांजलिबन्धः || १ ||

(स्कंदनाथः) - ब्राह्मणः | द्वयोःकरयोः पुष्पमाला || १ ||

(नंदनः) - पंचमः | सांजलिबन्धः || १ ||

(विचारवान्) - क्षत्रियः | सांजलिबन्धः | द्वयोः कक्षयोः धौतवस्त्रासनजपमालादिग्रन्थिः || १ ||

(चंडेश्वरः) - ब्राह्मणः | सांजलिबन्धः | किरीटी | दक्षिणकक्षे परशुः || १ ||

(कुलपक्षकः) - शूद्रः | सांजलिबंधः | वामे वस्त्रग्रन्थिः || १ ||

(पूतवती) - वैश्यकन्या | सांजलिबंधा || १ ||

(विद्याशूरः) - ब्राह्मणः | सांजलिबंधः || १ ||

(अभूतिचरः) | ब्राह्मणः | सांजलिबंधः || १ ||

(नीलनग्नः) - शूद्रः | सांजलिबंधः || 

(नवनंदः) - ब्राह्मणः | सांजलिबंधः || १ ||

(कलिकामः) - पंचमः | किरीटी | सांजलिबंधः | वामेखड्गः || १ ||

(दब्रभक्तः) - बुरुडः | वस्त्रकम्बलादिनिर्मितवस्तुविशेषेणावृतकर्णान्तमस्तकः | वामकक्षे वाशिका | सांजलिबंधः || १ ||

प्. ३३३)

(श्रीमूलः) - ब्राह्मणः | सांजलिबंधः | जटामकुटधारी || १ ||

(मारसुकुमारः) - शूद्रः | सांजलिबंधः || १ ||

(कश्यनाथः) - क्षत्रियः | वक्रशिखः | वामकरे शिलापुत्रकवान् | प्रसृतपद्भ्यामुपविष्टः || १ ||

(मुखनंदनः) - व्याधः | दक्षकरे ह्रस्वं काष्ठादिच्छेदकं खड्गसदृशमायुधंदधानः || १ ||

(निरुद्धशार्दूलः) - ब्राह्मणः | सांजलिबंधः || १ ||

(मतंगः) - ब्राह्मणः | सांजलिबंधः || १ ||

(चरभूपतिः) - क्षत्रियः | किरिटी | सांजलिबंधः | वामेखड्गः || १ ||

(गणनाथः) - ब्राह्मणः | सांजलिबंधः || १ ||

(परान्तकः) - क्षत्रीयः | किरीटी | सांजलिबंधः | वामेखड्गः || १ ||

(धर्मकेतनः) - क्षत्रियः | सांजलिबंधः | किरीटी | वामकरे खड्गः ||

(सत्यार्थः) - ब्राह्मणः | सांजलिबन्धः || १ ||

(अतिभक्तः) - ब्राह्मणः | जटामुकुटधारी | सांजलिबंधः | कक्षेभृङ्गारी || १ ||

(प्रतापशूरः) - क्षत्रियः | जटामकुटधारी | बद्धांजलिः || १ ||

(मानधनः) - ब्राह्मणः | जटाधारी | बद्धांजलिः || १ ||

(कलिनीतिः) - पंचमः | दक्षिणेवरदहस्तः | लंबितवामकरेण कमण्डलुधरः || १ ||

(कीर्तिकथः) - ब्राह्मणः | वक्रशिखः | दक्षिणकरे खड्गः || १ ||

(पंचपादः) -  गोपः | बद्धंजलिः | किरीटी | वामे खड्गः || १ ||

(अविकारी) - ब्राह्मणः | जटाधारी | बद्धांजलिः || १ ||

(गणोल्लपः) - शूद्रः | जटाधारी | बद्धांजलिः || १ ||

(अभिरामः) - क्षत्रियः | जटामुकुटधारी | बद्धांजलिः || १ ||

प्. ३३४)

(निर्वाचकः) - ब्राह्मणः | बद्धांजलिः | जटामकुटधारी || १ ||

(शक्तिमान्) - शूद्रः | जटामकुटधारी | बद्धंजलिः || १ ||

(सिंहकः) - गोपः | किरीटी | बद्धांजलिः | वामे खड्गः || १ ||

(भूतिमान्) - क्षत्रियः | किरीटी | बद्धांजलिः | वामे नागवेत्रम् || १ ||

(साहसप्रियः) - शूद्रः | जटामकुटधरी | दक्षिणकरे खड्गः || १ ||

(कीर्तिनाथामृतः) - ब्राह्मणः | बद्धांजलिः || १ ||

(शूरव्याघ्रः) - शूद्रः | जटामकुटधारी | वामे खड्गः | बद्धांजलिः || १ ||

(विभूतिचरः) - ब्राह्मणः | बद्धांजलिः || १ ||

(लोहिताक्षः) - क्षत्रियः | बद्धांजलिः || १ ||

(सहस्रकरः) - शुद्रः | जटाधारी | बद्धांजलिः | वामे वेत्रम् || १ ||

(शंभुचित्तः) - ब्राह्मणः | बद्धांजलिः | किरीटी | वामे खड्गः || १ ||

(गीतानंदः) - ब्राह्मणः बद्धांजलिः जटामुकुटधारीवामे वीणा || १ || ६४ ||

४५ अथ जगद्गुरुश्रीशङ्कराचार्यावतारः - 
(शङ्करदिग्विजयेवैदिकविजयध्वजेसङ्करमन्दारसौरभादौच)

कलौरुद्रोमहादेवो लोकानामीश्वरः पिता ||
करिष्यत्यवतारंस्वं शंकरो नीललोहितः || १ ||

श्रौतस्मार्तप्रतिष्ठार्थं शिष्याणांहितकाम्यया ||
उपदेक्ष्यतितज्ज्ञानंशिष्याणां ब्रह्मसम्मितम् || २ ||

सर्ववेदान्तसारं च धर्मान्वेदनिदर्शनान् || १ ||

४६ अथ पूजायांपचायनान्यावश्यकानि - (सदाचारसंग्रहे)

आदित्यमंविकांविष्णुं गणनाथंमहेश्वरम् ||
ब्राह्मणः पूजयेत् पंच पंचयज्ञपरायणः || १ || ५ ||

प्. ३३५)

अथ पूजायांपञ्चायतनसन्निवेशेनियमाः -

४७ तत्रादौ पूजायांवैदिकपंचायतनसन्निवेशक्रमः - (सदाचारसंग्रहे)

सथ्यांबिकादेवहविर्दिनाधिपोपितुर्मनुष्यस्य च विष्णुरीरितः ||
ब्रह्मेश्वरौभूतबलिर्गणाधिपोयज्ञेश्वरास्स्युर्यजनीयदेवताः (?) || १ ||

विष्णुस्तपस्तीव्रकरःसुकर्मणांसाक्षीरविर्मंत्रमयीमनोन्मनी ||
ध्यानस्यविघ्नापनुदंबिकासुतोज्ञानप्रदःस्थाणुरितीर्यते बुधैः || २ ||

(शिवपंचायतनम्) - शंभौमध्यगते हरीनहरभूदेव्यः

(विष्णुपंचायतनम्) - हरौ शंकरेभास्येनाऽगसुता

(आदित्यपंचायतनम्) - रवौ हरगनेशाजांबिका स्थापयेत् ||

(देविपंचायतनम्) - देव्यां-विष्णुहरेभवक्त्ररवयः

(गणेशपंचायतनम्) - लंबोदरेऽजेश्वरेनार्याः - शंकरदिङ्मुखास्तुशुभदाः व्यत्यस्ततो हानिदाः || १ ||

मध्यस्थितस्य देवस्य देवा ईशान्यतः शुभाः || ५ ||

अथ देवानांदिङ्निर्णयः

देवस्यमुखमारभ्यदिशंप्राचींप्रकृल्पयेत् || १ ||

मध्यस्थितस्यदेवस्येत्यर्थः ||

अथ तान्त्रिकपञ्चायतनानि - (कालहस्तिविलासेपंचायतनकल्पेच)

(केवलशिवपंचायतनम्) - पार्वतीपरमेशानौगणेशस्स्कंदनंदिनः ||

(केवलविष्णुपंचायतनम्) - श्रीभूदेव्यौमहाविष्णुर्विष्वक्सेनःखगेश्वरः ||

(केवलदेवीपंचायतनम्) - कालीदुर्गाभवानी च विष्णुश्चैव मनोन्मनी ||

इदमेव (केवलगौरीपञ्चायतन) - मित्यप्युच्यते ||

(केवलसूर्यपंचायतनम्) - भानुश्छायातथादंडस्तथामाठरपिंगलौ ||

(केवलगणेशपंचायतनम्)  - गणेशोवल्लभायक्षःकुंडोदरमहोदरौ ||

प्. ३३६)


प्.३३७)



प्. ३३८)

अथ सालिग्रामेषुरामकृष्णमूर्त्तिभेदाः -

४७ तत्रादौराममूर्तीभेदाः - (अन्यत्र)

अष्टधाराममूर्तिःस्याद्वीररामादिभेदतः || १ || ८ ||

(सीताराममूर्तिः) - सीतारामस्तु तत्रापि द्विविधः परिकीर्तितः ||
कोदंडंकुक्कुटांडाभंश्यामलंप्रतिबिभ्रतम् || १ ||

रेखाद्वयसमुपेतं द्वारपार्श्वेखगेश्वरः ||
धनुराकृतिकारेखा दृश्यते पार्श्वयोर्द्वयोः || २ ||

पृष्ठतो वा भवेद्यस्य दशकंठकुलांतकः || २ ||

(सीतारामः) - भवेदेकैकवदने चतुश्चक्रोंबरप्रभः ||
चापबाणांकुशच्छत्रध्वजचामरसंयुतः || १ ||

वनमालाधरोदेवः सीतारामः प्रकीर्तितः ||
सर्वाभीष्टप्रदश्चोक्तः सर्वत्रविजयप्रदः || २ || १ ||

(सीतारामः) - द्वारद्वये चतुश्चक्रो वामतश्चैक चक्रवान् ||
बाणतणीरचापाढ्यसीतारामः स्रगन्वितः || १ ||

सर्वसौभाग्यदस्सोपि सर्वत्रविजयप्रदः ||
एकेनधनुषायुक्तो वर्तुलः किंचिदायतः || २ || १ ||

(वीररामः) - बारतणीरचापाढ्यः कुंडलीचाब्जमालिकः ||
सूक्ष्मकेसरचक्राढ्यो वीररामः प्रियावहः ||
दक्षभागेपंचरेखाश्चापोबाणश्च पार्श्वयोः || १ ||

(बालरामः) - सबालरामो विज्ञेयो पुत्रदायी न संशयः ||
दिव्यबाणेनसंयुक्तश्चापतूणीरसंगतः || १ || १ ||

(विजयरामः) - करालवदनोयुक्तबिंदुयुक्चक्रशोभितः ||
यस्याद्विजयरामाख्यः केसरापीतचक्रकः || १ || १ ||

(हृष्टरामः) - मूर्ध्नाहलधनुस्तूणीपार्श्वेखुरयुतस्तथा ||
हृष्टराम इतिख्यातो भुक्तिमुक्तिफलप्रदः || १ || १ ||

(कोदण्डरामः) - कोदण्डरामनामाढ्यःशुभःकोदडसुप्रभः ||
दधाच्चक्रंसुवदनकृष्णवर्णःसुशोभनः || १ || १ ||

प्. ३३९)

(सदाराममूर्तिः) - सुदारामस्तुविज्ञेयःपूजितस्सुफलप्रदः || १८ ||


४८ अथ कृष्णमूर्त्तयः - (अन्यत्र)

(कृष्णमूर्तिः) - कृष्णमूर्तिस्तु तत्रापि त्रयोदशमितामताः ||
कृष्णःपीतःश्वेततनुः भित्तिपार्श्वे तु चक्रयुक् || १ ||

द्वारतुल्योभवेन्नाभिः कुर्चाकारस्तु पृष्ठतः ||
कृष्णोवृत्ताकृतिस्साक्षात्सर्वेषांपापनाशनः || २ ||

कृष्णोतिकृष्णो न स्थूलः चक्रांकः कौस्तुभान्वितः || १३ ||

इतिश्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमाननिखिलदेशावतंसकर्नाटकजन-पदाधिष्ठानभूतश्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्यदेदीप्यमानाविकल-कलानिधिकुलक्रमागतराजक्षितिपालप्रमुखनिखिलनिजराजाधिराजमहाराजचक्रवर्तिमंडलानुभूतदिव्यरत्नसिंहासनारूढश्रीमद्राजाधिराजराजपरमेश्वर-प्रौढप्रतापाप्रतिमवीरनरपतिबिरुदेंतेंबरगंडलोकैकवीरयदुकुलपयः-पारावारकलानिधिशंखचक्रांकुशकुठारमकरमत्स्यशरभसाल्वगंड-भेरुंडधरणीवराहहनुमद्गुरुडकंठीरवाद्यनेकबिरुदांकित-श्रीमन्महीशूरपुरवराधीशश्रीकृष्णराजमहाराजविरचितेश्रीतत्त्वनिध्याख्य-ग्रंथेशिवक्षेत्रबिल्वरुद्राक्षादिकथनंनामसप्तमोनिधिस्संपूर्णः || ७ ||

इति श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे शिवस्थलपञ्चायतनादि निरूपणंनामसप्तमोनिधिस्संपूर्णः || ७ ||

प्. ३४०)

इति

श्रीतत्त्वनिव्याख्यग्रन्थे शिवक्षेत्रादिनिरूपणं नाम शैवनिधिस्संपूर्णः ||




अष्टम आगमनिधिः
नवमः कौतुकनिधि

प्. ३४१)

श्री |

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ

अष्टम आगमनिधिः |

अथ अष्टादशपुराणानां प्रवक्तृभूलोकागमनयोर्निर्णयः - (पुराणसारे)

पराशरसुतोव्यासः कृष्णद्वैपायनो भवत् ||
स एवसर्वदेवानां पुराणानां प्रदशकः || १ ||

पुराणमखिलार्थानां बोधकं श्रुतिसंमितम् ||
अद्यापि देवलोकेतच्छतकोटिप्रविस्तरम् || २ ||

तदर्थोत्रचतुर्लक्षैः संक्षेपेणनिगद्यते ||
तदष्टादशधाकृत्वा भूलोकेस्मिन्प्रकीर्तितम् || ३ || १८ ||

अथ महापुराणानांलक्षणानि - (पुराणसारे)

१ तत्रादौ ब्राह्मपुराणस्यलक्षणम् -

ब्रह्मणाभिहितंपूर्वं यावन्मात्रं मरीचये ||
ब्राह्मंतद्दशसाहस्रं (१०००० श्लो०) पुराणंपरिकीर्तितम् || १ || १ ||

२ अथ पाद्मपुराणस्यलक्षणम् -

ब्रह्मणाभितंपूर्वं यावन्मात्रं मरीचये ||
पंचपर्वात्मकंब्रह्मा पाद्मंलोके जगाद वै || १ ||

पाद्मं तत्पंचपंचाशत् सहस्राणि (५५००० श्लो०) निगद्यते || १ ||

३ अथ वराहपुराणस्यलक्षणम् -

वाराहकल्पवृत्तांतमधिकृत्यपराशरः ||
यान्प्राहधर्मांस्त्वखिलान्तद्युक्तं वैष्णवं विदुः || १ ||

विष्ण्वाख्यमष्टसाहस्रम् (८००० श्लो०) तत्पुराणं विदुर्बुधाः || १ ||

प्. ३४२)

४ अथ वायुपुराणस्यलक्षणम् -

श्वेतकल्पप्रसंगेनधर्मान्वायुरिहा ब्रवीत् ||
एतत्तद्वायवीयं स्यादुद्रमाहात्म्यमुच्यते || १ ||

चतुर्विंशतिसहस्राणि (२४००० श्लो०) पुराणं तदिहोच्यते || १ ||

५ अथ भागवतपुराणस्यलक्षणम् -

यत्राधिकृत्यगायत्रीं वर्ण्यतेधर्मविस्तरः ||
वृत्रासुरवधोपेतं तद्भागवतमुच्यते || १ ||

(प्रकारान्तरम्) - 

सारस्वतस्यकल्पस्य मध्ये ये स्युर्नरामराः ||
तद्वृत्तांतोद्भवोयत्रतद्भागवतमुच्यते || १ ||

अष्टादशसहस्राणि (१८००० श्लो०) पुराणंपरिकीर्तितम् || १ ||

६ अथ भविष्यपुराणस्यलक्षणम् -

शतानीकेनपृष्टेनव्यासशिष्येणधीमता ||
सौरधर्मस्तु यत्रैव व्याख्यातस्तु सुमंतुना || १ ||

द्वादशैवसहस्राणि (१२००० श्लो०) भविष्याख्यंतदुच्यते || १ ||

७ अथ नारदीयपुराणस्यलक्षणम् -

यत्राहनारदोधर्मान्बृहत्कल्पाश्रयांस्त्विह ||
चतुर्विंशतिसहस्राणि (२४००० श्लो०) नारदीयंतदुच्यते || १ || १ ||

८ अथ मार्कण्डेयपुराणस्यलक्षणम् -

यत्राधिकृत्यशकुनीन्धर्माधर्मविचारणा ||
सप्तत्रिंशत्सहस्राणि (३७००० श्लो०) मार्कंडेयमिहोच्यते || १ || १ ||

९ अथ आग्नेयपुराणस्यलक्षणम् -

यत्तदग्न्युद्भवंचेदंजगत्स्थावरजंगमम् ||
चयनानांसमुत्पत्तिमिष्टिकागमनंतथा || १ ||

अधिकृत्यप्रवृत्तं यत्क्रतुसंख्यादिकं तथा ||
वसिष्ठस्याग्निना प्रोक्तमाग्नेयं तत्प्रचक्षते || २ ||

आग्नेयं चाष्टसाहस्रं (८००० श्लो०) सर्वक्रतुफलप्रदम् || १ ||

प्. ३४३)

१० अथ ब्रह्मकैवर्तपुराणस्यलक्षणम् -

यत्र वै वैष्णवाधर्मा वसिष्ठेनमहात्मना ||
अंबरीषस्य वै प्रोक्तः सर्गोब्राह्मस्तथैव च || १ ||

प्रोच्यते ब्रह्मकैवर्तं तद्द्वादशसहस्रकम् (१२००० श्लो०) || १ ||

११ अथ लैङ्ग्यपुराणस्यलक्षणम् -

यत्रचेशानकल्पस्य वृत्तांतमधिकृत्य च ||
कल्पितंलैंग्यमित्युक्तं पुराणं ब्रह्मणा स्वयम् || १ ||

तदेकादशसाहस्र (११००० श्लो०) माख्यातं मुनिपुंगवाः || १ ||

१२ अथ वराहप्राणस्यलक्षणम् -

वामनस्यप्रसंगेन कल्पस्य मुनिपुंगवाः ||
महावराहस्यपुनर्माहात्म्यमधिकृत्य च || १ ||

विष्णनाभिहितंक्षोण्यै तद्बाराहमिहोच्यते ||
चतुर्विंशतिसहस्राणि (२४००० श्लो०) तत्पुराणमिहोच्यते || २ || १ ||

१३ अथ स्कन्दपुराणस्यलक्षणम् -

यत्रमाहेश्वरान्धर्मानधिकृत्य च षण्मुखः ||
कल्पे तत्पुरुषे वृत्तैश्चरित्रैरुपबृंहितम् || १ ||

स्कांदंनामपुराणं तन्निर्ममेतत्त्रयोदशम् ||
सहस्राणांशतंचैक (१००००० श्लो०) मितिमर्त्येषुप्रकीर्तितम् || २ || १ ||

१४ अथ वामनपुराणस्यलक्षणम् -

त्रिविक्रमस्यमाहात्म्यमधिकृत्यचतुर्मुखः ||
त्रिवर्गं च त्रिदैवत्यं वामनं तत्प्रकीर्तितम् || १ ||

चतुर्दशसहस्राणि (१४००० श्लो०) ख्यातंकल्पानुगं शिवम् || १ ||

१५ अथ कूर्मपुराणस्यलक्षणम् -

यत्रधर्मार्थकामानां मोक्षस्य च रसातले ||
माहात्म्यं कथयामास कूर्मरूपीजनार्दनः || १ ||

इंद्रद्युम्नप्रसंगेन ऋषिभ्यश्चक्रसन्निधौ ||
तत्कौर्मंषट्सहस्राणि (६००० श्लो०) लक्ष्मीकल्पानुषंगिकम् || २ || १ ||

१६ अथ मात्स्यपुराणस्यलक्षणम् -

श्रुतीनां यत्र कल्पादौ प्रवृत्त्यर्थं जनार्दनः ||
मात्स्यरूपेणमनवेनारसिंहोपवर्णितम् || १ ||

प्. ३४४)

अधिकृत्याब्रवीत् सप्तकल्पवृत्तं च सुव्रताः ||
तन्मात्स्यमितिजानीध्वंसहस्राणि चतुर्दश (१४००० श्लो०) || २ || १ ||

१७ अथ गरुडपुराणस्यलक्षणम् -

यदा तु गारुडे कल्पेविश्वांडं गरुडोद्भवम् ||
अधिकृत्याब्रवीद्विष्णुः गारुडं तदिहोच्यते || १ ||

तत्तुषोडशसाहस्रं (१६००० श्लो०) पुराणं परिपठ्यते || १ ||

१८ अथ ब्रह्माण्डपुराणस्यलक्षणम् -

ब्रह्माब्रह्मांडमाहात्म्यमधिकृत्याब्रवीत्पुनः ||
तच्चद्वादशसाहस्रं (१२२०० श्लो०) ब्रह्मांडंद्विशताधिकम् || १ || १ ||

१९ अथ महापुराणानांसंहत्यश्लोकसंख्याः -

भविष्याणां च कल्पानां श्रयते यत्रविस्तरः ||
चतुर्लक्षमिदं (४००००० श्लो०) प्रोक्तं व्यासेनाद्भुतकर्मणा || १ ||

इदंलोकहितार्थायसंक्षिप्तंपरमर्षिणा || १ ||

२० अथ श्रीमहाभारतस्यपर्वाध्यायश्लोकसंख्याः -

(महाभारतोक्तानुक्रमणिकाध्याये)

अध्यायश्लोकसंख्या अगणिषतमहाभारते त्वादिपर्वण्यद्रिद्व्यक्षीण्यथाब्धीभगजगजमिताःसभ्यकेनागशैलाः ||
रुद्रेष्वक्षीणिवन्येनवरसनयनान्यब्धिसट्षण्महीक्ष्माः वैराटेसप्तषट्काःगगनशरनभोबाहवस्संप्रदिष्टाः || १ ||

औद्योगेरीभचंद्रागजनवरसषट्भीष्मपर्वण्यगेशाः अब्धीभाष्टेषवोथाभ्रनगशशधराः द्रौणकेकाभ्रगोष्टौ ||
कार्णेकांगानिवेदारिनवकृतमिताः शल्यपर्वण्यथोगोबाणाः रवाक्षिद्विरामा अथगजशशिनः सौप्तिकेभ्राद्रिनागाः || २ || 
स्त्रीपर्वण्यद्रिपक्षाश्शरनगमुनयः शांतिपर्वण्यजाग्नित्रीण्यश्वाब्ध्यद्रिवेदेंदव उपगदिताश्चानुशास्तौषडिंद्राः ||
रवाभ्राभ्राष्टाश्वमेधेसुरभुनखसुरा आश्रमावासपर्वण्यक्ष्यब्ध्याख्याः षडभ्राक्षशशधरमितामौसलेष्टौखवेदाः || ३ ||

प्. ३४५)

माहाप्रस्थानिकेतुत्रय इहगगनाक्षित्रयस्संप्रदिष्टाः स्वर्गारोहे तु बाणानवगगनकराः पर्वसूक्ताः स्वसंख्याः ||
अह्यायानां सहस्रंसदलधृतिसहस्रंहरेर्वंश इत्थंश्लोकाः श्रीकृष्णभूमीभृदिदमगणयद्भारताध्यायपद्मम् || ४ ||

२१ अथ श्रीमद्भागवतस्थस्कंधाध्यायश्लोकसंख्याः -

श्रीमद्भागवतेशुकेनकथितेध्यायास्तथाश्लोकका आद्येनंदकुसंज्ञितावसुमतीद्यवष्टौ द्वितीये दश ||
षण्णंदज्वलनास्तृतीय अनलाग्नीपंचविंशन्मनुस्तूर्येकुज्वलनाःखषट्कजलधिक्ष्मापंचमे-षड्वयम् || १ ||

द्विद्विक्षोणिधराश्च षष्ठगदितानंदेंदवश्चाब्धिषण्नागाःसप्तमसंख्यकेथतिथयः श्लोकास्त्रिषट्काद्रयः ||
संख्याताश्च तथाष्टमे जलधिनेत्रे नंदवह्निप्रजेशास्कंधेनवमेजिनाविधिमुनिस्रष्टृप्रसंख्याः क्रमात् || २ ||

स्कंधे वैदशमेखनंदगणितानंदाद्रिनंदाग्नयश्चैकत्रिंशदथोशराद्रिगुण-भूसंख्यास्तथैकादशे ||
स्कंधे चांत्यमकेत्रयोदशमिताश्चाध्यायसंख्यास्तथा श्लोकाश्चंद्रमुनीशबाणगणिताः स्कंधाः परंद्वाहश || ३ ||

२२ अथ रामायणस्थकांड सर्ग श्लोकसंख्याः -

बालकाण्डे तु संख्याताः सर्गा वै मुनिमारुताः ||
श्लोकास्त्वंबरबाणासि बाहवश्च प्रकीर्तिताः || १ ||

अयोध्याकांडके सर्गाः नंदरुद्र प्रसंख्यकाः ||
श्लोकास्तुवसुनागाक्ष वेदसंख्याः प्रकीर्तिताः || २ ||

अरण्यकांडके सर्गाः बाणपर्वतसंख्यकाः |
श्लोकास्तु तत्र गदिताः खेषुज्वलननेत्रकाः || ३ ||

किष्किंधाकांडसर्गास्तु मरुद्रससमीसिताः ||
पद्मानिखाक्षितेजोक्षि संख्यातानिविचक्षणैः || ४ ||

तथा सुंदरकांडे तु सर्गानागारिसंख्यकाः ||
तत्रश्लोकास्तु शून्याभ्ररसज्वलनसंख्यकाः || ५ ||

युद्धकांडे तु संख्यातास्सर्गाव्योमादिचन्दिराः ||
श्लोकास्तु तत्र गदिताः अरिनागाक्षमानसाः || ६ ||

तथाचोत्तरकांडे तु सर्गा रुद्रेंदु संज्ञकाः ||
श्लोकास्तु तत्रगदिताः शून्याभ्रव्योमसागराः || ७ ||

प्. ३४६)

२३ अथ स्कांदपुराणस्थखंडाध्याय शोकसंख्याः -

पुराणेषु मुनिश्रेष्ठा स्कांदं सुखदमुत्तमम् ||
सर्ववेदांतसर्वस्वं पंचाशत्खंडमंडितम् (५) || १ ||

संहिताभिस्तथाषडभिः (६) युक्तं परमपावनम् ||
आद्यासनत्कुमारीया द्वितीया सूतसंहिता || २ ||

तृतीया संहिता ब्राह्मी तुरीया वैष्णवी मता ||
पंचमी शांकरीज्ञेया षष्ठीस्यात्सौरसंहिता || ३ ||

आद्यातु पंचपंचाश साहस्रैः श्लोककै (५५००० श्लो०) र्युता ||
द्वितीया संहिता विप्राः षट्सहस्रै (६००० श्लो०) रलंकृता || ४ ||

त्रिसहस्रैः (३००० श्लो०) युताब्राह्मी पंचभिः (५००० श्लो०) वैष्णवी मता ||
त्रिंशद्भिः (३०००० श्लो०) शांकरी युक्ताखंडैर्द्वादशभि(१२)र्युता || ५ ||

षष्ठितुसारसंयुक्ता सहस्रेणैककेनसा (१००० श्लो०) ग्रंथलक्षैः ||
(१००००० श्लो०) युतंस्कांदंपंचाशत्खंडमंडितम् || ६ ||

अथ वेदोपवेदषडंगतंत्रागमोपनिषदादीनांतत्तदागमतंत्रादिकर्तॄणां च नामानि - (लक्ष्मीनारायणसंवादे)

२४ अथ वेदाः -

ऋग्वेददश्चयजुर्वेदः सामाथर्वाश्चतुर्विधाः || ४ ||

२५ अथोपवेदाः -

आयुर्वेदस्तु ऋग्वेदेधनुर्वेदोयजुष्यपि ||
साम्निगांधर्ववेदः स्यादर्थवेदोह्यथर्वणे || १ ||

अंगवेदास्तुविज्ञेयाः क्रमादेते महाफलाः || ४ ||

२६ अथ वेदादुत्पन्नानिशास्त्राणि -

आयुःशास्त्रं शिल्पशास्त्रं ज्योतिषं धातुवादकम् ||
आयुराद्युपवेदेभ्यः चत्वारोजज्ञिरेसुताः || १ || ४ ||

२७ अथ वेदानांषडंगानि -

शिक्षाकल्पो व्याकरणं निरुक्तं ज्योतिषं तथा ||
छंदश्चेति षडंगानि ऋगादीनां महीयसाम् || १ || ६ ||

प्. ३४७)

२८ अथ वेदानामुपाङ्गानि -

पदं प्रतिपदं छंदो ज्ञानं स्वरसमुद्भवः ||
न्यायस्तद्ब्रह्ममीमांसेत्युपांगान्युदितानिषट् || १ || ६ ||

२९ अथ वेदानांपत्न्यः -

ऋगादीनामिमाः पत्न्यस्सामिधेनी स्रुगाह्वया ||
जुहूः समित्समाख्याताश्चतुर्णां विधिनिर्मिताः || १ || ४ ||

३० अथ द्वात्रिंशदुपनिषन्नामानि -

तथ चैवोपनिषदोद्वात्रिंशत्परिकीर्तिताः ||

ईशावास्यंचकेनाख्यं कठवल्ल्यभिधं तथा || १ ||

मुंडकं चैव माण्डूक्यं छांदोग्यं तैतिरीयकम् ||
प्रश्नाख्यं बृहदारण्यमैतरेयं तथैव च || २ ||

गर्भाख्यं चैव कैवल्यं श्वेताश्वतरमेव च ||
कालाग्निरुद्रंहंसं च नारायणमतः परम् || ३ ||

सारीरंनादबिंद्वाख्यं मंत्रं चामृत बिंदुकम् ||
ब्रह्माख्यं चैव जाबालमथर्वशिर आह्वयम् || ४ ||

बृहज्जाबालकं चैव सुबालकमतः परम् ||
मैत्रेयं परहंसं च क्षुरिकानामकंनथा || ५ ||

कौषीतकंतापनीय मरुणी नामकं तथा ||
मैत्रायणीयं चाथर्व शिखासंज्ञमनुक्रमात् || ६ ||

एतान्युपनिषच्छब्दवाच्यानिसुमहांति च ||
तिष्ठन्ति ब्रह्मनिकटे तस्मादुपनिषत्स्मृता || ७ ||

मोक्षैकहेतुभूतानि नृणां श्रवणमात्रतः || ३२ ||

३१ अथ वेदगताभेद विशेषाः -

विधिमन्त्रार्थवादाश्च वेदेषु गदितास्त्रयः || ३ ||

३२ अथ शास्त्राणि -

आद्यं शास्त्रेषुतर्काख्यं वैशेषिकमतः परम् ||
मीमांसा शास्त्रमपरंतुर्यं वेदांतनामकम् || १ ||

पंचमं योगशास्त्रं तु षष्ठं सांख्याह्वयं तथा ||
षडेतानि हि शास्त्राणि जगदेतैर्नियम्यते || २ || ६ ||

३३ अथोपशास्त्राणि -

एतेभ्य उपशास्त्राणि जज्ञिरेषडनुक्रमात् ||
तर्कशास्त्रान्नीतिशास्त्रं नानाथपरिबृंहितम् || १ ||

प्. ३४८)

वैशेषिकात्प्रमाणाख्यशास्त्रंयुक्ति विगुंफितम् ||
मीमांसाशास्त्रतो धर्म शास्त्रं कर्म क्रियाह्वयम् || २ ||

अध्यात्मशास्त्रं वेदांतशास्त्राच्छोकैकभेषजम् ||
योगशास्त्रात्तत्वशास्त्रमात्मज्ञानप्रदर्शनम् || ३ ||

सांख्यशास्त्रान्मोक्षशास्त्रं सर्वदुःखहरं नृणाम् ||
संगृहीतानिमुनिभिरुपशास्त्राणि यानि च || ४ || ६ ||

३४ अथांगशास्त्रोपशास्त्रेषूत्तमशास्त्रम् -

एषांशास्त्रोपशास्त्राणामंगशास्त्रमनुत्तमम् ||
शब्दशास्त्रं महाभाष्यं सूत्रव्याकरणान्वितम् || १ || १ ||

३५ अथ शास्त्रगताभागविशेषाः -

सूत्रं भाष्यं वार्तिकं च त्रयंशास्त्रेषु वर्ण्यते || ३ ||

३६ अथ व्याख्यानलक्षनम् -

पदच्छेदः पदार्थोक्तिर्विग्रहो वाक्ययोजना ||
आक्षेपोस्यसमाधानं व्याख्यानं षड्विधं मतम् || १ || ६ ||

३७ अथ महापुराणानामानि -

ब्राह्मं पाद्मं वैष्णवं च शैवं भागवतं तथा ||
नारदीयाह्वयं षष्ठं मार्कडेयं तु सप्तमम् || १ ||

आग्नेयं च भविष्यं च ब्रह्मकैवर्तकं तथा ||
लैंग्यं वाराहकंस्कांदं वामनं कौर्ममेव च || २ ||

मात्स्यं च गारुडं चैव ब्रह्मांडं च ततः परम् ||
अष्टादशप्रभेदानि व्यासेनोक्तानिभामिनि || ३ || १८ ||

३८ अथोपपुराणनामानि -

तथैवोपपुराणानितावंत्येवमहांति च ||
चातुर्लक्ष ४००००० प्रमाणेन चक्रेपाराशरोमुनिः || १ ||

आद्यंसनत्कुमारोक्तं नारसिंहंद्वितीयकम् ||
स्कांदं च शिवधर्माख्यं दौर्वाख्यं नारदीयकम् || २ ||

कापिलं मानवं चैव शौक्लं ब्रह्मांडमेव च ||
वारुणं कालिकाख्यं च माहेश्वरसमीरितम् || ३ ||

सांबंसौरं च मारीचं पाराशर्यं च भार्गवम् ||
एतान्युपपुराणानि वेदव्यासोदितानिहि || ४ || १८ ||

प्. ३४९)

३९ अथ पुराणदेश्यग्रन्थाः -

काव्येतिहासकथनकल्पवृत्तादिनामभिः ||
शैववैष्णवसाराख्यैरतिचित्रकथान्वितैः || १ ||

पुराणाभिन्नान्यन्यानिकानिचित्संतिभामिनि || ४ ||

४० तत्रकाव्येतिहासग्रन्थाः -

काव्यं रामायणं प्रोक्तमितिहासं तु भारतम् ||
इतिहासोत्तमं तद्वदितिहाससमुच्चयम् || १ ||

हरिवंशस्तु कथितः सर्वार्थ परिबृंहितः ||
शेषधार्मह्वयश्चान्यः कथितोलोकपावनः || २ || ५ ||

४१ अथ पुराणवृत्ताः -

दशचैव पुरावृत्ताः संतिज्ञानोपपादकाः ||
तेष्वादिमोहरिश्चन्द्रमाहात्म्यकथनक्रमः || १ ||

सावित्र्युपाख्यानमपिपृथुभूपचरित्रकम् ||
चतुर्थस्तुनलोदंतस्सौदासोदंत एव च || २ ||

षष्ठः कौशलवोदंतः मांधातुश्चरित्रकम् ||
ततोरुक्मांगदोदंतोदौष्यंतोदंत एव च || ३ ||

धुंधुमारस्य माहात्म्यं पुरावृत्तावबोधिताः ||
शिवधर्माह्वयं शास्त्रं विष्णुधर्माह्वयं तथा || ४ ||

तथा चतुर्लक्ष (४००००० श्लो०) मानमेषांग्रथप्रमाणकम् ||
पुराणभिन्नान्येतानिकीर्तितानिमनीषिभिः || ५ || १२ ||

४२ अथ कल्पग्रन्थाः -

कल्पास्तुसप्तुविज्ञेयाः पृथक्सप्तसहस्रकाः ||
वैद्याधरस्तु प्रथमोनानाचित्रकथाश्रयः || १ ||

द्वितीयोज्ञानवासिष्ठस्तृतीयोप्सरसाह्वयः ||
यायातस्तुचतुर्थस्स्यात्पंचमोमोहनाह्वयः || २ ||

धर्माधर्माह्वयष्षष्ठो योनिकल्पस्तुसप्तमः ||
एते सर्वार्थदातणां श्रवणात्पापहारिणः || ३ || ७ ||

प्रकारान्तरम् - (अन्यत्र) -

प्रथमश्चण्डिकाकल्पष्षोढाकल्पस्ततः परम् ||
तृतीयष्षोडशीकल्पः कल्पः पञ्चाक्षराभिधः || १ ||

श्रीमदष्टाक्षरीकल्पः दूर्गाकल्पस्तथैव च ||
रामतारककल्पश्च शूलिनी कल्प एव च || २ ||

ततः प्रत्यंगिराकल्पः इन्द्राक्षी कल्प एव च ||
ततोधूमावतीकल्पश्शीतलाकल्प एव च || ३ ||

स्वप्नवाराहिकाकल्पस्तृचकल्पस्तथैव च ||
लक्ष्मीनृसिंहकल्पश्च कुहूकल्पस्ततः परम् || ४ ||

प्. ३५०)

अनन्तकल्पस्त्रिपुरसुन्दरीकल्प एव च ||
अश्वत्थकल्पः तुलजाभवानीकल्प एव च || ५ ||

शुद्धवाराहिकाकल्प आसुरी कल्प एव च ||
तथैवबगलाकल्पः कल्पोवटुकभैरवः || ६ ||

दशपापहराकल्पस्स्वर्णाकर्षणभैरवः ||
राजमातङ्गिकाकल्पः कल्पोब्रह्मास्त्रनामकः || ७ ||

कल्पोलघुश्श्यामलायाः कल्पश्चैवाश्वलायनः ||
दत्तात्रेयाभिधः कल्पः कार्तवीर्याभिधः परम् || ८ ||

चन्दिरापरमेश्वर्याः कल्पोहनुमतः परः ||
एतेकल्पावेदमूर्ति संख्याकाः परिकीर्तिताः || ९ || ३४ ||

४३ अथ स्मृतयः -

विष्णुः पराशरोदक्षः संवर्तोव्यासहारितौ ||
शाततपोवसिष्ठश्च यमापस्तंबगौतमाः || १ ||

देवलश्चैव शंखश्च भरद्वाजो शनास्त्रयः ||
शौनकोयाज्ञवल्क्यश्चेत्यष्टादशमुनीश्वराः || २ ||

एतैः प्रवर्तितालोके स्मृतयोष्टादशोत्तमाः || १८ ||

४४ अथोपस्मृतयः -

उपस्मृतिप्रवक्तारो ऋषयोष्टादशस्मृताः ||
जाबालिर्नाचिकेतश्च स्कंदलोकाक्षिकश्यपाः || १ ||

सनत्कुमारोलिखितः शंतनुर्जनकस्तथा ||
व्याघ्रः कात्यायनोबभ्रुः जातूकर्णः कपिर्नलः || २ ||

बोधायनः कणादश्च विश्वत्मित्रो महातपाः ||
सुमंतुरेतेमुनयस्तथोपस्मृतिकारिणः || ३ || १८ ||

४५ अथ स्मृतिस्थविषयविभागः -

आचारोव्यवहारश्च तथाकालविनिर्णयः ||
प्रायश्चित्त क्रमःश्राद्धं पंचस्मृतिषुयोजिताः || १ || ५ ||

४६ अथ पुराणस्थविषयविभागः -

सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशोमन्वंतराणि च ||
वंशानुचरितं चैव पुराणेषु प्रकीर्त्यते || १ || ५ ||

प्. ३५१)

४७ अथ काव्यस्थविषयविभागः -

नगरार्णवशैलर्तु चंद्रार्कोदयवर्णनम् ||
उद्यानसलिलक्रीडामधुपानरतोत्सवाः || १ ||

विप्रलंभोविवाहश्च कुमारोदयवर्णनम् ||
मंत्रंद्यूतप्रमाणानि नायकाभ्युदयस्तथा || २ ||

काव्येत्वष्टादशविधावण्यर्तकाव्यवेदिभिः || १८ ||

४८ अथ वैदिकतान्त्रिकग्रन्थाः -

आगमानांप्रभेदाश्च कथ्यंतेत्रममप्रिये ||
आदौवैदिकतंत्राणामनुक्रमणिकोच्यते || १ ||

सर्वज्ञानोत्तरंचंद्रज्ञानंज्ञानार्णवाह्वयम् ||
आरुणेश्वरतंत्रं च विशुद्धेश्वरनामकम् || २ ||

त्रैपुरं तु महादेवं तत्रं न्यायोत्तरं ततः ||
कालासारं कालवादतंत्रं योगीश्वरी शतम् || ३ ||

पूर्वाम्नायाह्वयं दक्षिणाम्नायाख्यमनुत्तमम् ||
पश्चिमाम्नायकाभिख्यमुत्तराम्नायनामकम् || ४ ||

अनुत्तराम्नायतंत्रमूर्ध्वायाह्वयं तथा ||
कुंडीश्वरमतं वीणातंत्रं गुह्याह्वयं च तत् || ५ ||

कुलचूडामणीतंत्रं कुलासाराह्वयं ततः ||
हृद्भेदं मातृभेदं च वातुलं वातुलोत्तरम् || ६ ||

सर्ववीरमतञ्चैवत्रोतालंत्रोतलोत्तरम् ||
बहुरूपाष्टकं चैव यामलाष्टकमेव च || ७ ||

किरणाख्यमहातंत्रमेकत्रिंशदिमानिहि ||
अनुसृत्यतुवेदोक्तकर्माण्यनुचरंतिहि || ८ || ३१ ||

४९ अथावैदिकतन्त्रानि - (पु० अन्यत्रापि)

अवैदिकाचारवतांतन्त्राणांक्रम उच्यते ||
महामायाशंबरं च योगिनीजालशंबरम् || १ ||

तत्त्वशंबरकं चैव कुलार्णवमतः परम् ||
महासंमोहनं चैव रूपिकामतमेव च || २ ||

विरूपिकामतं चैव नित्याषोडशिका ह्वयम् ||
परिशिष्टानंदतंत्रममरेश्वरमेव च || ३ ||

वामजुष्टं कुलोद्दिष्टं रूपभेदं तु कामिकम् ||
पंचामृतं च कल्याणं भूताख्यं वैभवाष्टकम् || ४ ||

राजितंगारुडंबाला तंत्रं वासुकिनामकम् ||
महाकालीमतं चैव महावीरावतीमतम् || ५ ||

प्. ३५२)

ललिताज्ञान तंत्रं च ललिता तंत्रमेव च ||
महाकुलेश्वरीचूडामणितंत्रमनुत्तमम् || ६ ||

त्रयस्त्रिंशत्प्रभेदानि ह्यवैदिकवतां नृणाम् || ३३ || - ||

प्रकारान्तरम् -

चतुष्षष्टिश्च तन्त्राणि मातॄणामुत्तमानिहि ||
महामायाशम्बरं च योगिनीजालशम्बरम् || १ ||

तत्त्वशम्बरकं चैव भैरवाष्टकमेव च ||
बहुरूपाष्ठकं चैव पातलाष्टकमेव च || २ ||

चन्द्रज्ञानं मालिनी च महासम्मोहनं तथा ||
वामजष्टं महादेवं वातूलं वातुलोत्तरम् || ३ ||

हृद्भेदं तन्त्रभेदं च गुह्य तन्त्रं च कामिकम् ||
कलावादं कलासारं तथान्यत्कुण्डिका मतम् || ४ ||

मतोत्तरं च वीणाख्यं त्रोतलं त्रोतलोत्तरम् ||
पञ्चामृतं रूपभेदं भूतोड्डामरमेव च || ५ ||

कुलसारं कुलोद्देशं कुलचूडामणिस्तथा ||
सर्वज्ञानोत्तमं चैव महाकालीमतं तथा || ६ ||

आरुणेशं मोहिनीशं त्रिकुटीश्वरमेव च ||
पूर्वपश्चिमदक्षं चाप्यत्तरं च निरुत्तरम् || ७ ||

विमलं विमलोर्जं च देवीमतमतः परम् || ६४ ||

५० तत्रभैरवाष्टकतन्त्राणि -

सिद्धभैरव तंत्रं च मायिकं भैरवं तथा ||
कंकालभैरवं तंत्रं कालाग्न्याख्यं च भैरवम् || १ ||

शक्तिभैरवतंत्रं च योगिनीभैरवं तथा ||
महाभैरवतंत्रं च तथा भैरवनाथकम् || २ || ८ ||

५१ बहुरूपाष्टकतन्त्राणि -

ब्राह्मीमाहेश्वरी चैव वाराही चैव वैष्णवी ||
इन्द्राणी चैव चामुण्डा शिवदूती कुमारिका || १ ||

एतन्नामानितन्त्राणि बहुरूपाष्टकानिहि || ८ ||

५२ अथोपतन्त्राणि -

एवमेवोपतंत्राणि षोडशात्र च संतिहि ||
मंत्रार्णवं मंत्रसारं महाकालं तु शांभवम् || १ ||

षट्कालागमतंत्रं च मूलशाक्तेय नामकम् ||
उड्डामरेश्वरं राजतंत्रं लाकुलीकेश्वरम् || २ ||

तथामृगमुखीतंत्रं चंडरुद्रेश्वरं ततः ||
सौभाग्यवल्लरीतंत्रं तालं चंडेश्वरं तथा || ३ ||

हलमेखलकंशैवं कौतुकं चेति वै क्रमात् ||
पंचवक्रस्य वक्रेभ्यः पंचभ्यः परिजज्ञिरे || ४ || १६ ||

प्. ३५३)

५३ अथाऽगमग्रन्थाः -

अष्टाविंशतिसंख्याकाः कामिकाद्यामहागमाः ||
तेषामाद्यः कामिकाख्यो द्वितीयः कारणागमः || १ ||

अजितागमनामातु तुर्यश्चित्रागमाह्वयः ||
योगजश्चैव वेदस्य सद्योजातमुखाच्चयुताः || २ ||

(ग्रन्थपातः) 

जयागमोवीरसंज्ञागमोविश्वासकागमः ||
स्वायंभुवनलानामत्वघोरमुखसंभवाः || ३ ||

कारवोमकुटश्चैव चंद्रज्ञाना ह्वयस्तथा ||
बिंबाख्योविमलाख्यश्च मुखात्तत्पुरुषाच्च्युताः || ४ ||

प्रोद्गीतश्चैवसिध्यश्च ललितागम एव च ||
सर्वोत्तरश्च संतान किरणौ पारमेश्वरः || ५ ||

वातुलश्चापि चेशाननामकाद्वदनाच्च्युताः ||
एतेष्टाविंशतिश्चैवागमाः प्राधान्यतः स्मृताः || ६ || २८ || - || प्र०

ललितागम एवादौ ततश्शैवागमश्शुभः ||
पाञ्चरात्रागमः प्रोक्तः कारणागम एव च || १ ||

वैखानसागमः पश्चात् ततोमन्त्रागमोमतः ||
ऋतुसंख्यास्तु विज्ञेया आगमाः परिकीर्तिताः || २ || ६ ||

५४ अथ वैष्णवागमाः -

वैखानसंपांचरात्रं प्रतिष्ठासारमेव च ||
विज्ञानललितं चेति चत्वारो वैष्णवागमाः || १ || ४ ||

५५ अथोपागमानांसङ्ख्यामात्रम् -

एतेभ्यश्च समुत्पन्ना पृथक्यथगुपागमाः ||
षण्नवत्युत्तरशतसंख्याकाः परिजज्ञिरे || १ || १९६ ||

५६ अथ संहिताकर्त्तॄणांनामानि -

संहिताशास्त्रकर्तारः शतं वै ऋषयः स्मृताः ||
हयग्रीवश्च गर्भश्च शौनको मनुरेव च || १ ||

बोधायनस्सुमंतुश्च याज्ञवल्क्यश्च वातुलः ||
व्यासोबृहस्पतिश्चैव यमोगौतम एव च || २ ||

प्राजापत्यत्रिमौङ्गल्यावासिष्ठोभार्गवस्तथा ||
शातातपोवामदेवो वृद्धशातातपस्तथा || ३ ||

जमदग्निर्जैमिनिश्च जातूकर्णश्च जाजलिः ||
जाबालिर्जैलनित्यश्च जानंन्तिर्जह्नुरेव च || ४ ||

प्. ३५४)

ज्योतिष्मान्जीवलश्चैव वीतिहोत्रस्ततः परम् ||
शालिहोत्रः सुहोत्रश्च वसुहोत्रस्तदनंतरः || ५ ||

दशहोत्रोयज्ञहोत्रः शतहोत्रस्तथैव च ||
नित्यहोत्रः प्राणहोत्रः सहस्तोत्रस्तथैव च || ६ ||

अत्र्यगस्त्यासुरीविश्वामित्राष्टा वक्र पिंगलाः ||
पृगाधचूलीभृगवः सुयज्ञश्च ततः परम् || ७ ||

मतंगश्च यमश्चैव राजलः स्यात् तथैव च ||
वृंदावनश्चोलूकश्च वात्स्यायनमृकंडुकौ || ८ ||

रुचकः पिप्पलादश्च च्यवनःसूत एव च ||
कपिलोनैध्रुवः काश्यप एवं ऋष्यशृंगकः || ९ ||

शुनः शेपोदीर्घतमाः कौंडिन्यस्तदनंतरः ||
मेधातिथिश्चलौगाक्षिः शुद्धकालप्रदीपकौ || १० ||

विष्णुवृद्धश्च वत्सश्च वार्ध्रश्वः संकृतिस्तथा ||
बृहदुक्थ्यः कपिश्चैवहारीतः कुत्स एव च || ११ ||

निजडुश्चैव्व बह्रूश्च कक्ष्यवाननिधिस्तथा ||
बाष्कलश्च फणीपूतिमाषोनकुल एव च || १२ ||

नारायणो देवरातः कालीमंत्रप्रदीपकौ ||
योगनारायणीयांशुरत्नमाल्याभिधास्तथा || १३ ||

जातकौमुदिकाभूमिः सुधासारस्तथैव च ||
सनत्सुजातोयवनोवालखिल्य इति क्रमात् || १४ ||

संहितासंप्रणेतारः ऋषयः कीर्तिता अमी ||
वेदोपवेदवेदांगा गमतंत्रक्रमादिकम् || १५ ||

तत्तत्कर्तृप्रभेदश्च कीर्तितश्चैवमत्रहि || १०० ||

५७ अथ शैवागमदेवतास्वरूपम् -

(स्कांदेलक्ष्मीनारायणसंहितायाम्)

शैवागमश्चैव दीक्षावहः पंचाक्षरो ऋषिः ||
शुद्धस्फटिकसंकाशस्त्रिपुंड्रांकितमस्तकः || १ ||

स्त्र्यक्षश्चर्मपरीधानः वैयाघ्राजिनसंस्थितः ||
बद्धपद्मासनोद्व्यष्टभुजैः खट्वांगशूलके || २ ||

शक्तिदंडौचापबाणौ वराभीतिगदांकुशान् ||
चिन्मुद्रिकांचाक्षमालां पुस्तकं च कमंडलुम् || ३ ||

खङ्गखेटौदधानोयं पायाच्छैवागमोन्वहम् ||

श्वेतवर्णः || १ ||

प्. ३५५)

५८ अथ वैखानसागमदेवता स्वरूपम् - 

(स्कांदलक्ष्मीनारायणसंहितायाम्)

वैखानसागमोदेवस्त्वेणकृत्तिवरासनः ||
बद्धपद्मासनः प्रोक्तः श्वेतवर्णश्चतुर्मुखः || १ ||

अष्टभिस्तुभुजैर्धत्ते दरारी च वराभयौ ||
चिन्मुद्रांपुस्तुकंकुंडीमक्षंदक्षादितः क्रमात् || २ ||

पीतंवसानोवसनं त्रिपुड्रांकितमस्तकः ||
जटीबद्धकिरीटी च सदादद्याच्छुभानिनः || ३ ||

शेतवर्णः || १ ||

अथ स्त्रीशूद्रादीनामुपदेशक्रमः -

(तन्त्रसारे उपदेशपटले)

५९ अथ पञ्चधागुरवः -

उत्तमः पंचधाप्रोक्तोगुरुर्ब्रह्मात्मदर्शिभिः ||
ब्रह्मचारीगृहस्थश्च वानप्रस्थश्च भिक्षुकः || १ ||

टीकु - तंत्रसारोक्तवाद उपदेशपटलदल्लि ब्रह्मवेत्तरुगलिंद हेलल्पट्टिरुवदेनंदरेब्रह्मचारियु गृहस्थनु वानप्रस्थनु यतियु || १ ||

अतिवर्णाश्रमीतेषु क्रमाच्छ्रेष्ठाविचक्षणाः ||
अश्रेष्ठानां हरेश्रेऽष्ठा गुरवः परिकीर्तिताः || २ || ५ ||

टीकु - वर्णाश्रमातीतनाद अवधूतयोगियु यी ऐदुजनरु योग्यरागिद्दरे वब्बरिगिंतवब्बरु श्रेष्ठरादगुरुवेनिसुवरु | यलै विष्णुवे तमगे योग्यतेकडमेयागिद्दरे तमगिंत श्रेष्ठरु क्रमवागि गुरुगलेनिसिक्कोल्लुवरु | अदु ह्यागेंदरे || २ ||

ब्रह्म्चारीगृहस्थश्च वनस्थस्तु यतेरपि ||
विद्योत्कर्षबलेनैव गुरुर्भवतिनान्यथा || ३ ||

टीकु - गृहस्थाश्रमवंतनिगे ब्रह्मचारियु यतिगे वानप्रस्थनु विद्योत्कर्षबलदिंद मात्रवे गुरुवेनिसुवनु | मत्तोंदुप्रकारदिंदलु आगुबदिल्ला || ३ ||

गृहस्थोपिवनस्थस्य यतेरप्यं बुजेक्षण ||
विद्योत्कर्षबलेनैव गुरुर्भवतिनान्यथा || ४ ||

प्. ३५६)

टीकु - हागे हृहस्थनु वान्प्रस्थनिगे गुरुवागुवनु | वनस्थनु यतिगू गुरुवागुवनु | यलै कमलाक्षने आश्रमदल्लिकडमेयादाग्यु विद्योत्कर्षदिंद श्रेष्ठनागिरुवनेन्दु अनिसिक्कोल्लुवनु यी अर्थदल्लिसंशयविल्ल || ४ ||

वानप्रस्थाश्रमस्थोपि तथासंन्यासिनो हरे ||
विद्योत्कर्षबलेनैवगुरुर्भवतिनान्यथा || ५ ||

टीकु - हागे वानप्रस्थनु संन्यासिगु गुरुवागुवनु | यलै पुरुषोत्तमने वर्णाश्रमगलन्नु अतिक्रमिशिरुव अवधूतयोगियादाग्यु विद्याबलविल्लदिद्दरे गुरुवागुवदिल्ल || ५ ||

अतिवर्णाश्रमीप्रोक्तोगुरुस्सर्वाधिको भवेत् ||
नकस्यापिभवेच्छिष्यो यथाहं पुरुषोत्तम || ६ ||

टीकु - कलै विष्णुवे वर्णाश्रमगलन्नतिक्रमिशिद योगियु सर्वरिगिंतलु  श्रेष्ठनागुवनु | आतनु तन्नंते यारिगू शिष्यनागुवदिल्ल || ६ ||

६० अथ स्त्रीशूद्रविषयेविशेषः - (तत्रैवस्थलांतरे)

शूद्राणां च तथा स्त्रीणां गुरुत्वं नैव विद्यते ||
पतिरेवगुरुस्त्रीणां जनकस्तु ततोधिकः ||
अथवा ब्रह्मवित्प्राज्ञो योग्याभावेतयोर्वरः || १ ||

टीकु - मत्तेनेंदरे स्तीयरिगु शूद्ररिगु उपदेंशवन्नु माडुव गुरुत्वाधिकारवु इल्लवे इल | आदरु स्त्रीयरिगे पतियेमुख्यगुरुवु | आतनिगिंतलु तंदेयु गुरुवेनिसुवनु | अवरिब्बरिगु मंत्रोपदेशमाडलुयोग्यतेयु सालदिद्दल्लि ब्रह्मज्ञानिये उत्तम गुरुवेनिसुवनु || १ ||

शूद्राणामुत्तमोवर्णः क्रमादत्युत्तमोत्तमः ||
पुराणपठनेमंत्रे ज्ञानमार्गप्रदर्शने || २ ||

टीकु - शूद्ररिगे पुराणपाठवन्नु मंत्रोपदेशवन्नु ज्ञानोपदेशवन्नु माडुवदक्कु तमगिंतलु वैश्य क्षत्रिय ब्राह्मण यी क्रमदिंद वब्बरिगिंतवब्बरु उत्तमोत्तमगुरुवेनिसुवरु || २ ||

पत्युराज्ञावशादेव स्त्रीणांमन्त्रेधिकारिता ||
व्रतमंत्रोपवासेस्यादन्यथानिष्फलं भवेत् || ३ ||

टीकु - स्त्रीयरुनलिगे मंत्रोपवासमोदलाद तंत्रमार्गाधिकारमात्रवे पतियाज्ञेयिंद उंटागुवदु | पतिय आज्ञेयिल्लदे प्रबर्तिसलुसकलवु निष्फलवागुवदु || ३ ||

प्. ३५७)

भर्तुराज्ञांपुरस्कृत्य गुरुमन्यं समाश्रयेत् ||
अभावेजनकस्याज्ञानं स्वातंत्र्यं भवेत् स्त्रियः || ४ ||

टीकु - स्त्रीयरिगे पतिये मुख्यगुरुवाद्दरिंद अवनिगे मंत्रोपदेशदयोग्यतेयिल्लदिद्दरे अवन आज्ञेयिंदले मत्तोब्बगुरुवन्नु आस्रयिसबेकु | अवनतरुवाय तंदेय आज्ञेयनाश्रयिसबेकु | स्त्रीयरिगे स्वातंत्र्यविल्ल || ४ ||

६१ अथ सौ० स्त्रीणां शिरःस्नाननिषेधः -

(शैवरत्नाकरे सूतसंहि०)

पुण्यक्षेत्रेपुण्यतीर्थे ग्रहणेपुण्यवासरे ||
जाताशौचे मृताशौचे रजोदोषप्रसूतिषु || १ ||

पुत्रीपुत्रविवाहांगे दीक्षांगेभर्तुरेवहि ||
सुवासिन्याश्शिरस्नानं नत्वभ्यंगं विना क्वचित् || २ ||

टीकु - शैवरत्नाकरदल्लि सूतसंहितेयल्लिरुवदेनंदरे - सुवासिनीयरु पुण्यक्षेत्र पुण्यतीर्थगलल्लियु ग्रहणादिपुण्यकालदल्लियुजाताशौचादिगलल्लियु रजस्वले पादागलुप्रसववादागलु पुत्रीपुत्रविवाहदल्लियु पतियु आचरिसुव यागादिदीक्षेगलल्लियु शिरः स्नानवन्नु माडबहुदु | यी प्रकृतगलल्लदे अभ्यंगहोरतागि शिरःस्नानसर्वथा योग्यवल्ल || २ ||

६२ सौ० अथ स्त्रीणां नियमाः - (शैवरत्नाकरे)

स्त्रीणांहिभर्तृशुश्रूषाधर्मोनान्यस्सनातनः ||
मदर्चनं हि कल्याण्यानि योगोभर्त्तुरस्ति चेत् || १ ||

यानारीभर्तृशुश्रूषां विहाय व्रततत्परा ||
सानारीनिरयं यातिनात्रकार्या विचारणां || २ ||

अश्मारोहणमारभ्यस्त्रीणागौर्यर्चनं परम् |
पुराणपठनं श्रेया न वेदाध्यायनादिकम् || ३ ||

टीकु - शैवरत्नाकरदल्लि हेलिरुवदेनंदरे - यलैविष्णुवे स्त्रीयरिगे पतिशुश्रूषेपरमधर्मवु शास्वतवादंथाद्दु | अदक्किंतलु अधिकवादद्दुमत्तोंदु इल्लवाद्दरिंद पतिय अनुज्ञेयादरेने पार्वतियादनन्नन्नु पूजेमाडबहुदु | यावस्त्रीयु पतिय आज्ञेयं होरतु व्रतादिगलन्नु आचरिसुवलो अवलु नरकवं द्दोंदुवलु संशयविल्ल |

प्. ३५८)

स्त्रीयरिगे व्रतोपवासादिनियम यावदंदरे | विवाहकालदल्लि सप्तपदीतरुवाय अश्मारोहणवन्नु मोदलुगोंडु गौरीपूजेयुविध्युक्तवाद्दरिंद श्रेष्ठवु | तदारभ्य वेदाध्ययनहोरतागि पुराणादिपठनवु श्रवणवु श्रेयस्करवेंदुहेलिरुवदु | आद्दरिदं स्तीयु पतिय आज्ञेयिंदले व्रतादिगलन्नाचरिसबेकु ||

६३ अथ सौ० स्त्रीणांग्रौर्यर्चनमंत्रो -

(ब्रह्मोत्तरखण्डे अन्यत्र च)

नित्यमार्यार्चनं कार्यं गौर्याः पंचाक्षरेणतु ||
नमोन्तं वैष्णवंशाक्तं शैवंवाचान्यदैवतम् || १ ||

मंत्रः प्रशस्यतेस्त्रीणां न च स्त्रीनपुमानयम् ||
महापातकदावाग्निस्सोयं मंत्रः षडक्षरः || २ ||

प्रणवेनविनामंत्रस्सोयंपंचाक्षरस्स्मृतः ||

टीकु - नित्यवु गौरीपंचाक्षरीमंत्रदिंदले गौरीपूजेयंमाडबेकु | स्त्रीयरिगे प्रणववर्जितवागियेमंत्रोपदेशवंमाडतक्कद्दु | आद्दरिंदवैष्णवशक्तिशैवमंत्रगलु नमोंतवागिये उपदेशमाडतक्कद्दु | यीमंत्रवु नमोंतवादकारणक्लीबमंत्रवेनिशिकोल्लुवदु | आद्दरिंदयिदेक्रमद्दिंदले स्त्रीयरिगे उपदेशवं माडबेकु | ब्रह्मोत्तरखंडदल्लि हेलिरुवदेनेंदरे प्रणवयुक्तवाद यी मंत्रवे महापातकगलिगे दावाग्निस्वरूपवाद षडक्षरीयनिसुदुयिदेमंत्रवें प्रणवरहितवादरे पंचाक्षरीयनिसिक्कोल्लुवदु || १७ ||

६४ अथ मोक्षापेक्षिणांस्त्रीशूद्रसंकीर्णानां मन्त्रः -

स्त्रीभिश्शूद्रैश्च संकीर्णैर्ध्यायतेमुक्तिकांक्षिभिः ||
नालंक्रियानहोमश्च न संस्कारो न तर्पणम् || १ ||

न कालेषूपदेशश्च सदाशुचिरयंमनुः ||
प्राणायाम मनेनैव तेनैवाचमनं वरम् || २ ||

टीकु - यीपंचाक्षरीमंत्रवे मोक्षार्थिगलादस्त्रीशूद्रसंकीर्णरुगलिंदध्यानिसल्पडुवदु | यीपंचाक्षरीमंत्रक्के स्तीयरुमुंतादवरिंदभूशुद्ध्यादि आह्निकविस्तारवु होमतर्पणादिगलुकेलसविल्लामत्तु सर्वकालदल्लुपरिशुद्धवादमंत्रवाद्दरिंदयीमंत्रोपदेशक्के ग्रहणपर्वकालादि नियासयन्तु? केलसविल्लास्त्रीयरुगलिंद प्राणायामवु आचमनवु यिदेमंत्रदिंदले माडतक्कद्दु ||

प्. ३५९)

६५ अथैतन्मन्त्रैः स्त्रीकर्तव्यपूजाप्रतिमादिविशेषाः -

तेनैव पूजयेद् देवं देवीं वा लोकमातरम् ||
प्रतिमास्वर्चयेद् विष्णुं देवीं वागरिकन्यकाम् || १ ||

लिङ्गेष्वर्चातथेशस्य मंडले चान्यदेवताः ||
देवतायाः कलाह्वानं न प्रतिष्ठाविधिस्त्रियाः || २ ||

टीकु - स्त्रीयरुगलु शिवपूजेयन्नु गौर्रीपूजेयन्नु यिदेमंत्रदिंदले माडतक्कद्दु | याव आकृति यन्नु यिरिशिपूजिसेबेंकदरे विष्णुवन्नु गौरियन्निरिशिकोंडेपूजिसतक्कद्दु | ईश्वरनंपूजिसबेकादरे शिवलिंगवन्निरिशिक्कोंडेपूजिसतक्कद्दु | मिगिलाददेवतेगलन्नुमंडलदल्लियेपूजिसतक्कद्दु | यिष्टेहोरतु स्त्रीयरुगलिगे देवता काल आवाहनेयु प्राणप्रतिष्ठाविधानवुकडदु | आद्दरिंदपुरुषरिंद प्राणप्रतिष्ठितवाद लिंगविग्रहगलन्नु पूर्वोक्तरीतियिंदलेपूजिसबेकु || (मण्डलवंदरे रंगवल्यादिचित्र) || २ ||

६६ अथ संवत्सरादिग्रहांतनाम्नांवर्णसंख्याः -

मनुर्द्वये तृतीयेभंतुरीयेषोडशैव तु ||
पंचमे तु द्वयं प्रोक्तमब्दानां वर्णकं बुधैः || १ ||

पक्षद्वयंद्विसंख्याकमयनेपांडवास्स्मृताः ||
ऋतूनां तु त्रयंमुतौ नेत्रसंख्या त्रयं तथा || २ ||

मासषट्कं वह्निसंख्या द्विसंख्याने चतुष्टयम् ||
युगसंख्या द्वयंप्रोक्तं मासानां वर्णतो मया || ३ ||

त्रिसंख्यानवकं प्रोक्तं युगसंख्या चतुष्टयम् ||
द्विसंख्यायां त्रयंप्रोक्तं तिथीनां वर्णिता बुधैः || ४ ||

द्विसंख्या तु युगाः प्रोक्ताः त्रयसंख्या द्वयं तथा ||
एकं वै युगसंख्यायां वाराणां कथितो जनैः || ५ ||

बाणसंख्या द्वयं प्रोक्तं युगसंख्या ऋषिस्तथा ||
अष्टकं च द्विसंख्यायां त्रये चैकादश स्मृताः || ६ ||

नक्षत्राणां वर्णसंख्या कथिता ऋषिभिः कलौ ||
द्विसंख्यायां पंचदशत्रये चैव दश स्मृताः || ७ ||

वेदसंख्या द्वयंप्रोक्तं योगानां वर्णतो जनैः ||
अष्टके तु त्रिवर्णाः स्युरक्षिसंख्या द्वयं तथा || ८ ||

एकं च वेदसंख्यायां करणानामिति स्मृताः ||
द्विसंख्यायां रसाः प्रोक्तास्त्रिसंख्यापंचकं तथा || ९ ||

एकं च युगसंख्यायां राशीनां कथितास्तथा ||
वेदसंख्या द्वयंप्रोक्तं द्विसंख्या ऋषयस्तथा || १० ||

प्. ३६०)

ग्रहाणां कथिता वर्णा नवानां ज्ञप्तये बुधैः ||
शकेशालीवाहनस्य चतुष्पञ्चमुनीन्दुके || ११ ||

खरज्येष्ठसितेपक्षे सप्तम्यां गुरुवासरे ||
श्रीमच्चण्डी कृपादृष्ट्या कथिताकृष्णभूभुजा || १२ ||

अब्दादिग्रहपर्यंता वर्णसंख्या सतां मुदे || १३ ||

इति श्रीमत्समस्तभूमंडलमंडनायमानानिखिलदेशावतंसकर्नाटकजन-पदाधिष्ठानभूत- श्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्यदेदीप्यमानाविकलकलानिधिकुलक्रमागत-राजक्षितिपालप्रमुखनिखिलनिजराजाधिराजमहाराजचक्रवर्तिमंडलानुभूत-दिव्यरत्नसिंहासनारूढश्रीमद्राजाधिराजराजपरमेश्वरप्रौढप्रतापाप्रति-मवीरनरपतिबिरुदेंतेंबरगंडलोकैकवीरयदुकूलपयः पारावारकलानिधिशंखचक्रांकुशकुठारमकरमत्स्यशरभसाल्वगंड-भेरुंडधरणीवराहहनुमद्गरुडकंठीरवाद्यनेकबिरुदांकितश्रीमन्मही-शूरपुरवराधीशश्रीकृष्णराजमहाराजविरचिते श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रंथे आगमादिनिरूपणंनाम अष्टमोनिधिस्संपूर्णः || ८ ||

इति श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे - अष्टम आगमनिधिस्संपूर्णः || ८ ||




प्. ३६१)

श्रीः |

अथ

श्रीतत्त्वनिधौ -

नवमः कौतुकनिधिः |

अथच्छदाक्षादिनानाकौतुकावहक्रीडादयः -

१ तत्रादौ - चामुण्डेश्वरीछदक्रीडाविवरणम् - (चामुण्डेश्वरीगंजीफ्)

चामुण्डाविष्णुरीशश्च ब्रह्मागणपतिस्तथा ||
सेनानीर्वीरभद्रश्च रामकृष्णौमहाफणी || १ ||

पुरंदरोदिनकरः शैलनाथश्च वारिधिः ||
मन्मथोमोहिनी चैव क्रमात् षोडशदेवताः || २ ||

एकस्यादेवतायास्तु पृथगष्टा दशच्छदाः ||
राजाराज्ञीरथोवाजी पदातिर्ध्वज एव च || ३ ||

मेषादिमीनपर्यंतास्तत्तद्देवांकशोभिताः ||
अतः परं तु विज्ञेयाश्चक्रवर्तिपदंगताः || ४ ||

पंचविंशतिसंख्याकाः स्वतंत्राः पृठगीरिताः ||
राजराजेश्वरी चादौ कालीलक्ष्मीः सरस्वती || ५ ||

ब्राह्मीमाहेश्वरी चैव कौमारीवैष्णवी तथा ||
वाराही च तथेंद्राणी दंडिनी मंत्रिणी तथा || ६ ||

योगनिद्रा च बाला च तथैव भुवनेश्वरी ||
इंद्राक्षी चान्नपूर्णा च तथाषट्चक्रदेवताः || ७ ||

ततोवागीश्वरी देवी मन्मथस्य प्रियारतिः ||
आदौ चामुंडिकार्प्याणिहंसपत्राणि सप्त वै || ८ ||

सर्वं मिलित्वा पत्राणि विंशतिश्च शतत्रयम् ||
तत्तदंकानुसारेणखेलनीययाविचक्षणैः || ९ ||

खड्गंचक्रं वृषोहं सोमूषकोथमयूरकः ||
दक्षवक्रं हनूमांश्च वटच्छदशयस्तथा || १० ||

नागोगजोरवेर्बिंबंसवृक्षोगिरिरेव च ||

प्. ३६२)

मकरस्स्यात्पञ्चबाणा हस्तस्थश्शुक एव च || ११ ||

चिह्नानि चण्डिकादीनां लेख्यानि स्वच्छदेषु वै ||
सौवर्णैश्चातिरक्तैश्च पाटलैःश्श्वैतवर्णकैः || १२ ||

युक्तोहरिद्राजतश्च गैरिकश्चाम्पकस्तथा ||
सैन्दूरस्थालथल्येनयुतोहरित एव च || १३ ||

कृष्णयुक्तः हरिच्चैवमिन्द्रनीलस्तथैव च ||
वर्तिरूपस्तथागौरोरक्तोत्यसितवर्णयुक् || १४ ||

पीतःकृष्णश्चेतिवर्णाश्चामुण्डादेःक्रमात्स्मृताः ||
षोडशानां च जातीनां राजराजेश्वरी क्रमात् || १५ ||

पञ्चविंशतिवर्णागां वर्णस्स्याद्धैङ्गुलीयकः ||
शुकच्छदानांवर्णस्तु रक्तोज्ञेयोविचक्षणैः || १६ ||

अत्रसर्वक्रीडनकेच्छदानां पृष्ठतो भवेत् ||
सर्वेषामेकरूपेण रक्तोवर्णस्तु नान्यथा || १७ ||

दिवारात्रौ च राज्ञीस्याच्चामुण्डासम्प्रकीर्तिता ||
चामुण्डायाः क्रीडनकेप्रधानाचण्डिका स्मृता || १८ ||

क्रीडाचतुर्भिर्भवतिनन्यूनैर्नाधिकैरपि ||
एकैकपत्ररीत्या तु चतुर्णां पत्रिका तदा || १९ ||

एकीभवति या राशिस्स एको भाग उच्यते ||
पृथक्चतुर्भिर्ग्राह्याः स्युर्विंशतिः कुशलैः स्मृताः || २० ||

परस्परं नैव कुर्युः पत्रिकासम्प्रदर्शनम् ||
राजादिमीनपर्यन्तं दूर्बलं ह्युत्तरोत्तरम् || २१ ||

नयस्य हस्ते हंसस्स्याद्धंसोग्राह्यस्तु ते नवैः ||
स्वीयपत्रेषु यच्छ्रेष्ठं तत्प्रदायमनीषिणा || २२ ||

चामुण्डार्थं समर्प्याणि हंसपत्राणि चादितः ||
द्वितीये हंसपर्याये चण्डिकाभागपूरिका || २३ ||

सर्वादौ चण्डिका देया यस्य हस्ते स्थिता भवेत् ||
चामुण्डायै समर्प्याणि हंसपत्राणि नान्यथा || २४ ||

येनसंगृह्यतेभागस्तमारभ्यप्रवर्तते ||
क्रीडात्वादौस्वपत्रेषु प्रबलं तुल्यजातिकम् || २५ ||

देयंपत्रंक्रमेणैव तद भावे त्वतुल्यकम् ||
येनप्रदीयते तत्र प्रबलं ह्याददीतसः || २६ ||

भागंतामत्थंक्रमशो मोहिन्यामीनपत्रकम् ||
येनान्ते क्रीडने दत्तं जयिनंतं विनिर्दिशेत् || २७ ||

अन्येपराजितास्तेनेत्येवंज्ञेयं विचक्षणैः ||
परित्यज्यविशेषोक्तीरग्रिमक्रीडनेषुवै || २८ ||

सामान्यांशा एवमेवेत्यवधार्यं न चान्यथा ||
श्रीचामुण्डाकृपालब्धलक्ष्मीवाणीसमृद्धिना || २९ ||

प्. ३६३)

शकेशालीवाहनस्य डघठेन्दु मितेशुभे ||
आषाढे चित्रभानोस्तु शुक्लैकादशके रवौ || ३० ||

कृष्णराजमहेंद्रेण चामुण्डापेटिकाकृता ||

(टीकु) - यी चामुंडेश्वरीगंजीफिगे बाजुगलु १६ क्के वट्टु यलेगलु ३२० क्के (१) - चामुंडेश्वरीबाजु १ क्के १८ यलेगलु चित्रदबण्ण (२) - विष्णुबाजु १ क्के१८ यलेगलु यिंगलीकदबण्ण (३) - ईश्वरबाजु १ क्के १८ यलेनलु जंगालुबण्ण (४) - ब्रह्मबाजु १ क्के १८ यलेगलु पिस्ताबण्ण (५) - विश्वेश्वरबाजु १ क्के १८ यलेगलु बेल्लीबण्ण (६) - षण्मुखबाजु १ क्के १८ यलेगलु कावीबण्णं (७) - वीरभद्रबाजु १ क्के १८ यलेगलु संपिगेबण्ण (८) - रामबाजु १ क्के १८ यलेगलु चन्द्रबण्ण (९) - कृष्णबाजु १ क्के १८ यलेगल गुलडाबण्ण (१०) - महाशेषबाजु १ क्के १८ यलेगलु कप्पुपच्चेबण्ण (११) - इंद्रबाजु १ क्के १८ यलेगलु निलिबण्ण (१२) - सूर्यबाजु १ क्के १८ यलेगलु वर्तिबण्ण (१३) - पर्वतराजबाजु १ क्के १८ यलेगलु बिलीबण्ण (१४) - समुद्रराजबाजु १ क्के १८ यलेगलु वूदाबण्ण (१५) - मन्मथबाजु १ क्के १८ यलेगलु हलदीबण्ण (१६) - मोहिनीबाजु १ क्के १८ यलेगलु कप्पुबण्ण || ईमेरे बाजुगल १६ क्के यलेगलु २८८ ||

छूट चक्रवर्तिगल यलेगलु २५ क्के (१) - महाकाली (१) - महालक्ष्मी (१) - महासरस्वती (१) - ब्राह्मी (१) -  माहेश्वरी (१) - कौमारी (१) - वैष्णवी (१) - वाराही (१) - इंद्राणी (१) - मंत्रिणीश्यामला (१) - दंडिनीवाराही (१) - योगनिद्रा (१) - बाला (१) - भुवनेश्वरी (१) - इंद्राक्षी (१) - अन्नपूर्णा (१) -शरीरस्थषट्चक्रदेवतेगलु (१) - शाकिनी (१) - काकिनी (१) - लाकिनी (१) - राकिनी (१) डाकिनी (१) - हाकिनी (१) - वागीश्वरी (१) - रतिदेवी || वट्टु ई २५ यलेगलिगु इगलीकदबण्ण || - || चामुण्डेश्वरी मीरा बंदवर आटवे मोदलागुवद्दरिंद चामुंडेश्वरी हुकुमिगे कोडतक्क इंगलीकद बण्णवुल्ल हंसेयलेगलु || ७ ||

वट्टु ३२० यलेगल || यीगंजीफिनल्लि चक्रवर्तिगलु मोत्यारि हुकुं आद्दरिदं अवुगलन्न मोहलु यिलिदुकोल्लबेकु || - || बाजु जोडिसुवक्रम - राजा - राणि - रथ - वजीर - पदाति - ध्वज | चामुंडेश्वरि बाजुविगे मात्र राणीस्थानक्के सिंहवाहिनी | इवु हुकुं यलेगलु || मेषादि मीनपर्यंत राशिगलन्नु बरदु आया बाजुविन विग्रहगल गुरुतुगलन्नु बरदुयिरिव खर्चि यलेगलु १२ || ई मेरे १६ बाजुगलन्नु जोडिशिक्कोडु

प्. ३६४)

मोगलायि गजीफिनमेरिगे अलबातलबि नातवानि तीतवानि मुंताद्दुमाडुत्ता बरुवदु | हंसेयलेंयु यारबलीलि बंदु यिरुत्तदेयो अवरिगे हंसेयलेयु बरदेयिद्दवरु यलेगे यलेयन्नु कोट्टु हंसेयलेयन्नु बूजुतेगदुक्कोडु मोदलु चामुंडेश्वरीमीराक्के कोडबेकु || बूजु कोडतक्कवरिगे मीरा यिद्दाग्यु कोडतक्क बूजन्नु कोडबेकु ||

वाटणिमाडुव विवर जनगलु ४ क्के जन १ क्के दस्तु १ क्के यलेगलु ४ रल्लु दस्तु २० क्के ८० यलेगलमेरिगे हंचिकोंडु आखैरु मोहिनीबाजुविनल्लि आखैरु मीनुयिरुव यलेयंनु आखैरु यारु हुकुं यिलियुत्तारो अवर आट गेद्दद्दु मिक्कादवर आट खिलालेंबदागि बुद्धिवतरु निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडाडुवदु ||

२ अथ जगन्मोहनच्छदक्रीडाक्रमविवरणम् -

(जगन्मोहनगंजीफ्)

चामुण्डादक्षिणामूर्तिरुमेशश्शरभस्तथा ||
तांडवश्चैवकंकालोमत्स्याद्यादशमूर्तयः || १ ||

चतुर्मुखोमहेंद्रश्च दशाष्टौ चाधिदेवताः ||
एकस्यादेवतायास्तु स्मृतिसङ्ख्यामितच्छदाः || २ ||

राजाराज्ञी तथा मात्यस्सेनानिस्सेवकोध्वजः ||
एकादिराशिसंख्यान्तं तत्तच्चिह्नं प्रवक्ष्यते || ३ ||

स्त्रियोवीणावृषश्चैव शरभोडमृगोमृ.गः ||
मत्स्यः कूर्मो वराहश्च मृगराजः कमण्डलुः || ४ ||

परश्वधः कपिहलौवैनतेयोहयोत्तमः ||
हंसोमतङ्गजश्चैव ज्ञातव्याः क्रमशो बुधैः || ५ ||

अतःपरं तु विज्ञेयः प्रत्येकं देवतागणः ||
विनायकश्च श्रीकण्ठः कालीलक्ष्मीः सरस्वती || ६ ||

ब्राह्मीमाहेश्वरी चैव कौमारीवैष्णवी तथा ||
वाराही च तथेंद्राणी वटपत्रशयोहरिः || ७ ||

रंगनाथोवेङ्कटेशो यदुशैलेशषण्मुखौ ||
वैकुण्ठेशोहरिहरोह्यर्धनारीशमन्मथौ || ८ ||

चन्द्रचूडोवीरभद्रः शिंशुमारस्त्रिविक्रमः ||
लिंगोद्भवोगजहरोराजगोपाल इत्यमूः || ९ ||

सप्तविंशतिसंख्याकाः देवताः पृथगीरिताः ||
शुकानां नवपत्राणि चामुण्डार्प्याणि चाग्रतः || १० ||

सर्वं मिलित्वा पत्राणि षष्ट्युत्तरशतत्रयम् ||
तत्तच्चिह्नानुसारेण खेलनीया विचक्षणैः || ११ ||

चण्ड्याद्यष्टादशानां चक्रमात्कल्प्यादिवानिशम् ||
चण्डीमुख्यात्वत्रराज्ञीशेषं प्राग्वद्भवेद्ध्रुवम् || १२ ||

प्. ३६५)

यस्य हस्ते तु चामुण्डाच्छदस्तस्मैशुकच्छदः ||
देयोनान्यस्तु तत्सत्त्वेशुकानां पत्रिकास्वपि || १३ ||

नशुको यस्य हस्ते स्यात् तेन ग्राह्यस्स अन्यतः ||
चत्वारो वा पञ्चवास्युः क्रीडकास्त्वत्रखेलने || १४ ||

क्रीडकायत्रचत्वारोनवतिस्स्युः पथक्छदाः ||
भागास्तु विंशतिस्स्युर्वै चतुष्पत्र क्रमेण च || १५ ||

लीलाशुकांकितंचित्रलिपियुक्पत्रिकाद्वयम् ||
चक्रवर्तिच्छद इति लक्षयेच्चक्रवर्तिनाम् || १६ ||

तेनपत्राणि चैकोन त्रिंशत्स्युर्युगखेलने ||
सौवर्णश्चित्रवर्णश्च पाटलश्चैव चंपकः || १७ ||

कृष्णवर्णोवर्तिवर्णोतिरक्तोगैरिकस्तथा ||
पीतश्च वर्तिवर्णश्च हरिच्छ्वेतेनसंयुतः || १८ ||

चन्द्रवर्णः पीतवर्णोगैरिकोतीवरक्तकः ||
कृष्णश्च हरितः श्वेत युतोवर्णस्तु पाटलः || १९ ||

अष्टादशानां जातीनां वर्णा एते उदीरिताः ||
अन्येषां वै चक्रवर्ति शुकानां स्वर्ण वर्णकः || २० ||

शिष्टभागेपञ्चपत्रं नन्यनंनाधिकंतथा ||
क्रीडकायत्रपञ्चस्युश्छदा वा सप्ततिः पृथक् || २१ ||

चतुष्पत्रैः पञ्चभिर्वा गणनास्या द्विभागके ||
भागा अष्टादशैवं स्युः क्रीडकाणां क्रमेणवै || २२ ||

इत्येवं क्रीडकाणां चाधिक्यं कल्प्यं यथोचितम् ||
कृष्णजातिविभागेष्वन्तिमेपत्रे तु मोहिनी || २३ ||

उपविष्टेक्षुचापस्थसुमबाणेनविध्यती ||
गरुत्मत्पत्रिकायेन खेलनेन्ते प्रदीयते || २४ ||

साज्ञेयोविजयीसस्यात् तेनचान्ये पराजिताः ||
शकेशालीवाहनस्य ङघडेन्दु मितेश्शुभे || २५ ||

श्रावणे चित्रभानोस्तु कृष्णाष्टम्यां स्थिरे शुभे ||
श्रीचामुण्डादयाभाजा कृष्णराजक्षमाभुजा || २६ ||

रचितावर्धतांनित्यं जगन्मोहन पेटिका ||

(टीकु) - यीजगन्मोहनगंजीफिगे बाजुगलु १८ क्क वट्टु यलेगलु ३६० क्के (१) - चामुंडेश्वरी बाजु १ क्के १८ यलेगलु चिन्नदबष्ण (२) - दक्षिणामूर्ति बाजु १ क्के १८ यलेगलुचन्द्रबष्ण (३) - उमामहेश्वरबाजु १ क्के १८ यलेगलु जंगालबण्ण (४) - शरभबाजु १ क्के १८ यलेगलु संपिगेबण्ण (५) - तांडवेश्वरबाजु १ क्के १८ यलेगलु कप्पुबण्ण (६) - कंकालबाजु १ क्क १८ यलेगलु वर्तिबण्ण (७) - मत्स्यमूर्ति बाजु १ क्के १८ यलेगलु यिंगलीकदबण्ण

प्. ३६६)

(८) - कूर्मबाजु १ क्के १८ यलेगलु काविबण्ण (९) - वराहबाजु १ क्के १८ यलेगलु हलदीबण्ण (१०) - नरसिंहबाजु १ क्के १८ यलेगलु वर्तिबण्ण (११) - वामबाजु १ क्के १८ यलेगलु पिस्तापच्चेबण्ण (१२) - परशुरामबाजु १ क्के १८ यलेगलु चंद्रबण्ण (१३) - श्रीरामबाजु १ क्के १८ यलेगलु हलदीबण्ण (१४) - बलरामबाजु १ क्के १८ यलेगलु कावांबण्ण (१५) - कृष्णबाजु १ क्के १८ यलेगलु यिंगलीकबण्ण (१६) - कल्किबाजु १ क्के १८ यलेगलु कप्पुबण्ण (१७) - ब्रह्मबाजु १ क्के १८ यलेगलु पिस्तापच्चेबण्ण (१८) - इन्द्रबाजु १ क्के १८ यलेगलु जंगालुबण्ण ||

यीमेरे बाजुगुलु १८ क्के यलेगलु ३२४ | छूटचक्रवर्तिगल यलेगलु २८ क्के (१) - विनायक (१) - नञ्जुडेश्वर (१) - महाकाली (१) - महालक्ष्मी (१) - महासरस्वती (१) - ब्राह्मी (१) - माहेश्वरी (१) - कौमारी (१) - वैषणवी (१) - वाराही (१) - इंद्राणी (१) - चन्द्रशेखर (१) - वीरभद्र (१) - वटपत्रशायी (१) - रंगनाथ (१) - वेंकटाचलपति (१) - चलुवराय (१) - षण्मुख (१) - वैकुंठनारायण (१) - हरिहर (१) - अर्धनारीश्वर (१) - मन्मथ (१) - शिंशुमार (१) - त्रिविक्रम् (१) - लिंगोद्भव (१) - गजासुरहरमूर्ति (१) - राजमन्नारुकृष्ण || वट्टु २७ यलेगलिगु चिन्नदबण्ण चामुण्डेश्वरीमीरा बंदवर आटवे मोदलागुवद्दरिंद चामुण्डेश्वरीहुकुमिगे कोडतक्क चिन्नबण्णद गिणियलेगलु ९ || - || वट्टु ३६० यलेगलु || बाजुगलिगे क्रमवागि - स्त्री - वीणे - वृषभ - शरभ - डमरुग - हल्ले - मत्स्य - कूर्म - वराह - सिंह - कमण्डलु - परशु - कपि - नेगलु - गरुड - कुदुरे - हंसे - आने - ईमेरे गुरुतुगलन्नु बरेयतक्कद्दु || - || ईमेरे इरुव गंजीफिनल्लि चक्रवर्तिगलु मोःखूत्यारी हुकुमु आद्दरिंद मोदलु इलदुक्कोल्लुवदु || - || बाजुगलन्नु जोडिसुवक्रम - राजा राणी - सेनापति - वजीर - सेवक - ध्वज - वंदरिंद - हन्नेरडुसंखेगलंनु उल्ल यलेगलु १२ || उभयं १८ यलेगलु || - || ईमेरिगे १८ बाजुगलिगु क्रमवागि जोडिशिक्कोंडु मोगलायिगंजीफिनमेरिगे तलवातलबि नातवानि नीतवानि मंताद्दु माडुत्ता बरुवदु || चामुण्डेश्वरी मीरा बंदवरिगे गिणियलेगलन्नु खर्चीयलेगलिगे कोडबेकु || - || ईगंजीफु बाटणीमाडुव विवर - जनगलु ४ क्के ९० रल्लु जन १ क्के अव्वल आखैरदस्तुमात्रदल्लि यलेगलु ५ | कडमे दस्तुगल ४ ल्ल दस्तुगलु २० क्केयलेगलु ८० | जनगलु ५ क्के बाटणी माडुवविवर - जन १ क्के ७२ यलेगलमेरे दस्तु १ क्के यलेगलु ४ ल्लु १८ दस्तुगलु || ईमेरे यष्टु जनगलु आडबेकादरु जनक्के सरियागि हंचिक्कोंडु ४ जनगलु आडुवल्लि लीलाशुक येबदागि बरदिरुव चिन्नबण्णद गिणीयलेगलन्नु चक्रवर्तियलेगलिगे

प्. ३६७)

शेरसि २९ चक्रवर्तिगलन्नु माडिक्कोंडु गिणियलेयल्लि मोहिनीयु कूतुक्कोंडु इक्षुचापपुष्पशरगलिंद गरुडनन्नु भेदिसुवंतेबरदिरुव यलेयंनु आखैरु हुकुमागि यारु यिलियुत्तारयो अवर आट गेद्दद्दु | मिक्कादवर आट खिलालेंबदागि बुद्धिवंतरु निषकर्षेयन्नु माडिक्कोंडाडुवदु ||

३ अथ नवीनदशावतारच्छदक्रीडनम् -

(नवीनदशावतारगंजीफ्)

चामुण्डामत्स्यकूर्मो च वराहो नृहरिर्वटुः ||
रामारामश्चरामश्च कृष्णः कल्की च मोहिनी || १ ||

एकस्यादेवतायास्तु पृथगष्टादशच्छदाः ||
राजाराज्ञीरथोवाजी पदातिर्ध्वज एव च || २ ||

मेषादिमीनपर्यंतं तत्तद्देवांकशोभिताः ||
अतःपरं तु विज्ञेयाश्चक्रवर्तिपदांकिताः || ३ ||

राजराजेश्वरीचादौ ब्रहमाविष्णुमहेश्वराः ||
गजाननश्च सेनानीः सूर्यश्चन्द्रोदिगीश्वराः || ४ ||

कामः सप्तदशश्रेष्ठाः स्वतंत्राः पृथगीरिताः ||
देव्याश्छत्रादिधारिण्यस्सप्तपत्रेषु चेटिकाः || ५ ||

सर्वंमिलित्वा पत्राणि व्योमवेदाश्चिसंख्यया ||
तत्तदंकानुसारेण खेलनीया विचक्षणैः || ६ ||

चत्वारो वा त्रयोवास्युः क्रीडकास्त्वत्रखेलने ||
त्रयाणांक्रीडने चैवं विशेषोज्ञायतामियान् || ७ ||

छदद्वयंचेटिकयोर्ज्ञेयं स्याच्चक्रवर्तिनोः ||
चक्रवर्तिच्छदास्तेन स्मृता एकोविंशतिः || ८ ||

चण्डिकार्थं समर्प्यास्स्युश्चेटिकापत्रिका इमाः ||
अहर्दिवंस्याच्चामुण्डाराज्ञीतस्माद्विचक्षणैः || ९ ||

यद्धस्ते चण्डिकापत्रं क्रीडारभ्या तु तेन वै ||
मोहिनीजातिभागेष्वन्ति मंमीनांकितं छदम || १० ||

क्रीडान्ते क्रीडते यस्तु सजययन्येपराजिताः ||
वर्णास्त्वेषां यथापूर्वं कल्प्यास्स्युरतियुक्तितः || ११ ||

शिष्टमन्यद्यथापूर्वं चिन्तनीयं विचक्षणैः ||
श्रीचमुण्डाकृपात्रकृष्णराजमहीभुजा || १२ ||

क्रीडादशावताराख्या रचितावर्धतांचिरम् ||

(टीकु) - ई नवीनदशावतार गंजीफिगे बाजुगलु १२ क्के दर १८ यलेगल मेरे २१६ यलेगलु || चक्रवर्तियलेगलु १७ || उपचारस्त्रीयर यलेगलल्लि यरडुयलेगलंनु चक्रवर्तिगलिगे शेरिसिक्कोल्लबेकु || - || जनगलु ४ क्के दर ६० ल्लु २४० यलेगलु |

प्. ३६८)

हगलुरात्रिगलिगु चामुण्डेश्वरिये धोरेयाद्दरिंद चामुण्डेश्वरिभीराबंदवरे मोदलाडतक्कद्दु | आखैरु मोहिनीबाजुविनल्लि आखैरु मीनुयलेयंनु आखैरु यारुहुकं इलियुत्तारो अवरु कडमेयवरंनु खिलालु माडिदहागे निष्कर्षेयन्नु माडि आया बाजुगलिगे रंगुमुंतागि भुनासबु नोडि चामुण्डेश्वरी गंजीफ् जगन्मोहनगंजीफिनमेरे नातवानि नीतवानि मुंतागि बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

४ अथ नवग्रहच्छदक्रीडनम् -

(नवग्रहगंजीफ्)

चामुण्डाविष्णुरीशश्च सूर्यादि नवकं तथा ||
एकैकस्य तु देवस्य पृथगष्टा दशच्छदाः || १ ||

राजाराज्ञीरथोवाजी पदातिर्ध्वज एव च ||
मेषादिमीनपर्यंतं पूर्वस्माद्दुर्बलं परम् || २ ||

चंद्रहासश्चक्रशूले ग्रहाणां मंडलानि च ||
एतच्चिह्नानुसारेण खेलनीया विचक्षणैः || ३ ||

स्वर्णवर्णोतिरक्तश्च पाटलश्च कुसुम्भकः ||
राजतोरक्तवर्णश्च हरित्पीतश्च राजतः || ४ ||

कृष्णोनीलः कृष्णवर्णो वर्णा एषां क्रमात् स्मृताः ||
जातयश्च द्वादशैकजातेरष्टादशच्छदाः || ५ ||

चत्वारो वा त्रयोवास्युः क्रीडकास्त्वत्रनान्यथा ||
ज्ञेयः क्रीडाक्रमश्चैव यथापूर्वमुदीरितः || ६ ||

चण्डिकात्वत्रराज्ञीस्याद्रात्रिन्दिवमितीरितम् ||
केतुजातौमीनपत्रमन्ते येन प्रदीयते || ७ ||

सजयी स्यात् परे तेन जिता इति विनिर्णयः ||
श्रीचामुण्डाकृपापूर्णकृष्णराजमहीभुजा || ८ ||

सरसानांविनोदायगृहाणां पेटिकाकृता ||

(टीकु) - नवग्रह गंजीफिगे बाजुगलु १२ क्के दर १८ यलेगलमेरे २१६ यलेगलन्नु जनगलु ३ क्के दर ७२ यलेगलमेरे जनगलु ४ क्के दर ५४ यलेगलमेरे हंचिक्कोंडाडुवदु || हगलु रात्रि सह चामुण्डेश्वरिये घोरे || आखैरु केतुबाजुविनल्लि आखैरु भीनुयलेयंनु आखैरु यारु आडुत्तारो अवरु कडमे आटगाररन्नु खिलालु माडिदंते निश्चयिसि कडमे यावत्तु चामुण्डेश्वरी गंजीफ् आडुवमेरे बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

प्. ३६९)

५ अथ पञ्चपाण्डवच्छदक्रीडाविवरणम् -

(पञ्चपाण्डवगञ्जीफ्)

कृष्ण ईशस्तथाधर्मः वृकोदरकिरीटिनौ ||
नकुलस्सहदेवश्च कौरवो भीष्म एव च || १ ||

द्रोणः कर्णस्तथा शल्य एते द्वादशनायकाः ||
एकैकस्य तु नाथस्य पर्वसंख्यायुतच्छदाः || २ ||

नायकस्तत्सती चैव शतांगस्तुरगो भटः ||
पताकाचैकमारभ्य सूर्यसंख्या वधिक्रमात् || ३ ||

चक्रंत्रिशूलं च सृणिर्गदाचापकठारिकाः ||
छुरिकामुष्टिबाणौ च पाशसर्पकशाः क्रमात् || ४ ||

पाण्डवानां प्रभुः कुष्ण इतरेषां महेश्वरः ||
दिवाकृष्णं पुरस्कृत्य रात्रौ तु परमेश्वरम् || ५ ||

एतच्चिह्नानुसारेण खेलनीया बुधैस्सदा ||
अतिरक्तः पाटलश्च श्वेतोरक्तस्तथैव च || ६ ||

पीतोहरिच्चारुणश्च कृष्णः श्वेतश्च पीतकः ||
नीलश्चित्रं चेतिवर्णाश्छदानां संप्रकीर्तिताः || ७ ||

चतुर्भिर्वात्रिभिर्वापि क्रीडेयं संप्रवर्तते ||
विष्णुजात्यन्तिमं पत्रं मोहिन्यै येन दीयते || ८ ||

तेन वै निर्जितास्तस्मात्स्वयं स विजयी भवेत् ||
शिष्टं सर्वं क्रीडनादि चण्डिकावत्स्मृतं बुधैः || ९ ||

श्रीचामुण्डा कृपापूर्ण कृष्णराजमहीभुजा ||
रचितावर्धतां नित्यं महाभारत पेटिका || १० ||

(टीकु) - यीपंचपांडव गंजीफिन आटक्के बाजुगलु १२ क्के दर १८ यलेगलमेरिगे २१६ यलेगलंनु ३ जनक्के दर ७२ यलेगलमेरिगे जनगलु ४ क्के दर ५४ यलेगलमेरिगे हंचिक्कोंडाडुवल्लि हगलु आटक्के विष्णुवंनु घोरेयन्नागि रात्रि आटक्के ईश्वरनन्नु घोरेयन्नागि माडिक्कोंडु विष्णुबाजुविनल्लि आखैरु चक्रमोहिनीयलेयन्नु आखैरु यारु आडुत्तारयो अवरुकडमे आटगार रन्नु खिलालु माडिदंते निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडु कडमे यावत्तन्नु चामुण्डेश्वरीगंजाफ् आडुवमेरिगे बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडादुवदु ||

६ अथ देवीदशावतारच्छदक्रीडाविवरणम् -

(देवीदशावतारगञ्जीफ्)

चामुण्डा प्रथमाज्ञेया महाकाली दशानना ||
महालक्ष्मीस्तृतीया च कमलासनसंस्थिता || १ ||

महासरस्वतीतुर्यावीणावादनतत्परा ||
ब्राह्मीमाहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा || २ ||

प्. ३७०)

वाराही च तथेंद्राणी दशैतादेवताः स्मृताः ||
एकस्या देवता यास्तु पुराणगणितच्छदाः || ३ ||

महाराज्ञीयुवराज्ञीमंत्रिणीदंडिनी तथा ||
पत्तिध्वजौचक्रशंखौ मृगेद्रश्च मतंगजः || ४ ||

व्याघ्राश्वौ हरिणोहं सोमयूरश्च भुजंगमः ||
बकमत्स्यावितिप्रोक्ताः दुर्बलाः परतः क्रमात् || ५ ||

स्वर्णोरक्तस्तथापीतोहरितः कृष्ण एव च ||
सिंदूरश्वेतवर्णौ च चंपकः पाटलस्तथा || ६ ||

दूर्वादलश्यामवर्णश्शिल्पिभिश्चित्रकर्मभिः ||
तत्तद्वर्णानुसारेणखेलनीयाविचक्षणैः || ७ ||

सर्वं मिलित्वापत्राणि व्योमदिक्सोमसंख्यकाः ||
एतद्देवच्छदांतंतु वक्ष्यन्तेलक्षणानि वै || ८ ||

खड्गोदशाननं चाब्जं वीणाहंसो वृषस्तथा ||
मयूरोगरुडश्चैव महिषोगज एव च || ९ ||

जातयस्स्युः कीडनकेछदानां दश ईरिताः ||
क्रीडकाश्च भवन्त्यत्र त्रयश्चत्वार एव वा || १० ||

अहर्दिवञ्च चामुण्डाराज्ञीस्याद्यस्य हस्तगा ||
क्रीडारम्भस्तेन कार्यस्त्विन्द्राण्याश्चान्तिमच्छदः || ११ ||

मीनलक्ष्मादीयतेन्ते सजययन्ये पराजिताः ||
शेषं सर्वं चण्डिकायाः क्रीडावदिति तद्विदः || १२ ||

श्रीचामुण्डाकृपापात्र चामराजाब्धिजन्मना ||
श्रीकृष्णनृपचन्द्रेणशक्तिकौतुकपेटिका || १३ ||

जीयाद्विरचिताभूमौयावच्चन्द्रार्कतारकम् ||

(टीकु) - यीदेवीदशावतार गजीफिगे बाजुगलु १० क्के दर यलेगलु १८ गलल्लु १८० यलेगलु | जनगलु ३ क्के दर यलेगलु ६० रल्लु जनगलु ४ क्के ४५ रगलल्लु हंचिक्कोंडु आडुवदरल्लि हगलुरात्रि आटक्कु चामुण्डेश्वरिये घोरे | आखैरु इंद्राणी बाजुबिनल्लि आखैरु मीनुयलेयन्नु आखैरु यारु हुकुं माडुत्तारेयो अवरु कडमे आटगाररन्नु खिलालु माडिदंते निषकर्षेयन्नुमाडिक्कोंडु कडमे आटगलन्नु चामुण्डेश्वरी गंजीफिनंते बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

७ अथ दिक्पालच्छदक्रीडाविवरणम् -

(दिक्पालगञ्जीफ्)

चामुण्डेन्द्राग्निशमना निर्-ऋत्तिश्च जलेश्वरः ||
पवनोधनदश्चेशो मोहिनितिदश क्रमात् || १ ||

प्. ३७१)

एकस्या देवतायास्तु कलासंख्या युतच्छदाः ||
राजाराज्ञी रथोवाजी पदातिर्ध्वज एव च || २ ||

एकाद्यवस्थासंख्यांतः पूर्वस्माद्दुर्बलः परः ||
एतासां देवतानां तु तत्तचिह्नं प्रवक्ष्यते || ३ ||

सिंहोमतङ्गजोमेषोमहिषो मानुषोमृगः ||
सारंगाश्वौवृषशुकौक्रमाज्ज्ञेयाबुधैः सदा || ४ ||

सर्वं मिलित्वा पत्राणि षष्ट्युत्तरशतं मतम् ||
उक्तचिह्नानुसारेण खेलनीया विचक्षणैः || ५ ||

स्वर्णोरक्तस्तथापीतः श्वेतपीतहरित्तथा ||
अतिरक्तः पाटलश्च पीतोवैवर्तिका तथा || ६ ||

राजतश्चेतिसंप्रोक्ता वर्णा एषां विचक्षणैः ||
जातिचिह्नानिवक्ष्यन्ते सिंहश्च कमलासनः || ७ ||

वीणाकमण्डुलुश्चक्रं त्रिशूलं द्विमुखं द्वयोः ||
पार्श्वयोरेक शिरसो मण्डलेरविचन्द्रयोः || ८ ||

भवन्ति चात्र क्रीडाया चत्वारः पञ्चवाजनाः ||
रात्रिन्दिवं चण्डिकैवराज्ञीस्यात्तस्य खेलनम् || ९ ||

यद्धस्तगाभवेदादौराज्ञीत्येवंविदुर्बुधाः ||
एवं वै मोहिनीजातेरन्तिमं शुकपत्रकम् || १० ||

अन्ते वै क्रीड्यते येन सजययन्येपराजिताः ||
चामुण्डिकाक्रीडनवच्छिष्टं ज्ञेयं विचक्षणैः || ११ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्णः कृष्णराजधराधिपः ||
चतुराणां विनोदायचक्रेदिक्पालपेटिकाम् || १२ ||

(टीकु) - यीदिक्पाल गंजीफिगे बाजुगलु १० क्केबाजु १ क्के यलेगलु १६ ल्लु १६० यलेगलु | जनगलु ४ क्केदर ४० यलेगलल्लु जनगलु ५ क्के दर ३२ यलेगल मेरिगेहंचिक्कोंडु हगलु रात्रिगु डामुण्डेश्वरिये घोरेयाद्दरिंद डामुण्डेश्वरीबंदवरे मोदलु आडुवरु आखैरु मोहिनी बाजुविनल्लि आखैरु शुकमोहिनी यलेयन्नु यारु आखैरु हुकुं माडुत्तारयो अवरु कडमे आटदवरन्नु खिलालु माडिदंते निष्कर्षेयन्नुमाडिक्कोंडु आडुत्ता कडमे आट यावत्तन्नु चामुण्डेश्वरीगंजिफिनमेरिगे बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

८ अथ मनोहरच्छदक्रीडाविवरणम् -

(मनोहरगञ्जीफ्)

श्रीचामुण्डामहेश्च रामकृष्णौचतुर्मुखः ||
हयग्रीवश्च सेनानी महेन्द्रश्च रति प्रियः || १ ||

देवतारत्नसंख्याकाः क्रमशः परिकीत्रिताः ||
पृथगेकस्यदेवस्य कलासंख्यामितच्छदाः || २ ||

राजाराज्ञी तथा मात्यः सेनानीः सेवकोध्वजः ||

प्. ३७२)

एकादिदशसंख्यांतः पूर्वस्माद्दुर्बलः परः || ३ ||

एतासां देवतानां तु तत्तचिह्नं प्रवक्ष्यते ||
सिंहोवृषोवानरश्च खगेन्द्रोहंसघोटकौ || ४ ||

मयूरकुञ्जरशुकाः ज्ञातव्याः क्रमशो बुधैः ||
राजराजेश्वरीचादौ श्रीकंठश्शरभस्तथा || ५ ||

दक्षिणामूर्तिराख्यातो वटपत्रशयो हरिः ||
विघ्नेशस्तांडवश्चैव दिवाकरनिशाकरौ || ६ ||

नवसंख्यासमायुक्ताः स्वतन्त्राश्चक्रवर्तिनः ||
आदौचामुण्डिकार्प्याणि पद्मपत्राणिसप्त वै || ७ ||

सर्वं मिलित्वापत्राणि षष्ट्युत्तरशतानि च ||
उक्तक्रमानुसारेण खेलनीया विचक्षणैः || ८ ||

स्वर्णवर्णः पाटलश्च पीतवर्णोति रक्तकः ||
श्वेतयुक्तो हरिद्वर्णः श्वेतोगैरिकवर्णकः || ९ ||

पाटलः पीतवर्णश्चेत्येवं वर्णाः प्रकीर्तिताः ||
चक्रवर्तिच्छदानां च पद्मानां स्वर्णवर्णकः || १० ||

पद्मपत्रं यस्य हस्तेनास्तिग्राह्यं तु तेन तत् ||
स्वीयोत्तमच्छदं दत्त्वा चतुर्भिःखेलनं भवेत् || ११ ||

चक्रवर्तिच्छदा आदौ खेलनीयाविचक्षणैः ||
मारजातेरन्त्यपत्रं शुक मोहिनिकाभिधम् || १२ ||

अन्त्येसंक्रीड्यते येन सजययन्ये पराजिताः ||
चामुण्डिका क्रीडनवच्छिष्टं ज्ञेयं विचक्षणैः || १३ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीभुजा ||
कल्पिता च विनोदाय श्रीमनोहर पेटिका || १४ ||

(टीक्कु) - यीमनोहर गंजीफिगे बाजुगलु ९ दर बाजु १ क्के यलेगलु १६ ल्लु १४४ यलेगलु | चक्रवर्तियलेगलु ९ | पद्मदयलेगलु ७ | अंतु १६० यलेगलु | हगलु रात्रे आटक्कु चामुण्डेश्वरिये घोरेयाद्दरिंद चामुण्डेश्वरीहुकुमिगे कोडतक्क पद्मदयलेयुयारिगे वरदे यिरुत्तेयो अवरु बंदिद्दवरिगे वूजन्नु कोट्टु तेगदुक्कोंडु चामुण्डेश्वरीगे कोडतक्कद्दु | जनगलु ४ क्के दर ४० ल्लु १६० यलेगलु | चक्रवर्तिगलु मोहुक्त्त्यारि हुकुमाद्दरिंद मोदलु इलदुक्कोल्लुवदु || यीगंजीफिनल्लि आखैरु मन्मथबाजुविनल्लि आखैरु शुकमोहिनीयलेयंनु आखैरु यारु हुकुं इलियुत्तारेयो अवरु कडमे आटदवरंनुखिलालु माडिदहागे तिलियतक्कद्दु || कडमे आट यावत्तन्नु चामुण्डेश्वरी गंजीफिनमेरिगे बुद्धिवंतरु निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडाडुवदु ||

प्. ३७३)

९ अथ सर्वमङ्गलाछदक्रीडाविवरणम् -

(सर्वमङ्गलागञीफ्)

श्रीचामुण्डामहेशश्च श्रीपतिश्चतुराननः ||
पुरंदरोदिनकरोनिशाकररतिप्रियौ || १ ||

देवताश्चाष्टसंख्याकाः क्रमशः परिकीर्तिताः ||
पृथगेकस्यदेवस्य पुराण गणितच्छदाः || २ ||

राजाराज्ञीतथामात्यः सेनानीः सेवकोध्वजः ||
मेषादिमीनपर्यंतं तत्तदेवांकशोभिताः || ३ ||

इतः परंतु विज्ञेयाः प्रत्येकं देवता इमाः ||
श्रीकण्ठोविघ्नराजश्च षण्मुखोवटपत्रगः || ४ ||

तांडवोदक्षिणामूर्तिर्मत्स्याद्यादशमूर्तयः ||
कलासंख्यासमायुक्ताः स्वतन्त्राश्चक्रवर्तिनः || ५ ||

सर्वं मिलित्वा पत्राणि व्योमांगशशिसंख्यया ||
सिंहस्त्रिशूलं चक्रं च हंसोवज्रायुधं तथा || ६ ||

अरुणोहरिणश्चैति जात्यङ्कान्वैविदुर्बुधाः ||
स्वर्णवर्णोतिरक्तश्च पीतःश्वेतो हरित्तथा || ७ ||

कृष्णश्च वर्तिकापाटलश्च सिन्दूर एव च ||
चक्रवर्तिच्छदानां वै स्वर्णवर्णः प्रकीर्तितः || ८ ||

स्यात्क्रीडेयं चतुर्भिर्मारजातेरन्तिमच्छदः ||
मीनाख्योक्रीड्यते येन सजययन्ये पराजिताः || ९ ||

चामुण्डिकाक्रीडनवच्छिष्टं ज्ञेयं विचक्षणैः ||
श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजक्षमाभुजा || १० ||

रचितावर्धतां नित्यं सर्वमंगल पेटिका ||

(टीकु) - यीसर्वमंगला गंजीफिगे बाजुगलु १८ क्के दर १ क्के यलेगलु १८ ल्लु यलेगलु १४४ | चक्रवर्तिगल यलेगलु १६ | वट्टु यलेगलु १६० क्के (१) - चामुण्डेश्वरी बाजु १ क्के १८ यलेगलु चिन्नदबण्ण (२) - ईश्वरबाजु १ क्के १८ यलेगलु ईंगलीकदबण्ण (३) - विष्णुबाजु १ क्के १८ यलेगलु हलदीबण्ण (४) - ब्रह्मबाजु १ क्के १८ यलेगल पिस्तापच्चेबण्ण (५) - इंद्रबाजु १ क्के १८ यलेगलु कप्पुबण्ण (६) - सूर्यबाजु १ क्के १८ यलेगलु वर्तीबण्ण (७) - चन्द्रबाजु १ क्के १८ यलेगलु जङ्गालुबण्ण (८) - मन्मथबाजु १ क्के १८ यलेगलु चन्द्रबण्ण | यीमेरिगे बाजुगलु ८ क्के यलेगलु १४४ || चक्रवर्तिगल यलेगलु १६ बेल्लिबण्ण | यीमेरिगे इरुव यीगंजीफिनल्लि जनगलु ४ क्के दर १ क्के यलेगलु ४० ल्लु हंचिक्कोंडु आखैरु ८ ने मन्मथबाजुविनल्लि आखैरु मीनुयलेयंनु आखैरु हुकुं यारु यिलियुत्तारयो अवरु यल्लर आटवन्नु खिलालु माडिदहागे निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडु कडमे आट यावत्तन्नु चामुण्डैश्वरी गंजीफिनमेरिगे बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

प्. ३७४)

१० अथ नवरत्नच्छदक्रीडाविवरणम् -

(नवरत्नगञ्जीफ्)

महाचामुण्डिकाराज्ञी महालक्ष्मीर्द्वितीयका ||
महासरस्वती चैव वीणावादनतत्परा || १ ||

ब्रह्माविष्णुमहेशाग्नि दिवाकरानिशाकराः ||
त्रयं त्रयं त्रयं चेति नवैता देवतास्स्मृताः || २ ||

एकस्यादेवतायास्तु कलासंख्यायुतच्छदाः ||
आदौराजा ततोराज्ञी मंत्रीसेनापतिस्तथा || ३ ||

पत्तिर्ध्वजोवतांरांकाः पूर्वस्माद्दुर्बलः परः ||
पूर्वं प्रोक्ताः छदारम्याः तत्तद्देवांकशोभिताः || ४ ||

अतःपरं तु विज्ञेयाश्चक्रवर्ति पदं गताः ||
राजराजेश्वरीचादौ दंडिनीमंत्रिणी तथा || ५ ||

ब्राह्मीमाहेश्वरी चैव कौमारी वैष्णवी तथा ||
वाराही च तथेंद्राणी स्वतंत्रा नवशक्तयः || ६ ||

आदौ चामुण्डिकार्प्याणि सिंहपत्राणि सप्त वैः ||
सर्वं मिलित्वा पत्राणां षष्ट्युत्तरशतंमतम् || ७ ||

तत्तदंकानुसारेण खेलनीयाविचक्षणैः ||
स्वर्णवर्णोनीलपीतः वर्तिवर्णश्च पीतकः || ८ ||

पाटलःकृष्णवर्णश्च हरिद्वर्णश्च चम्पकः ||
चन्द्रवर्ण इतिप्रोक्ता नवरत्नस्य वै नव || ९ ||

चक्रवर्तिच्छदानां च मृगेन्द्रस्यापि राजतः ||
महाचामुण्डिकाराज्ञी देयास्यै सिंहपत्रिका || १० ||

यस्य हस्ते नास्ति तेन ग्राह्यान्यस्मात्तु पूर्ववत् ||
क्रीडारभ्या यस्य हस्ते चामुण्डापत्रिका भवेत् || ११ ||

इयं क्रीडा चतुर्भिस्स्याच्चन्द्रजात्यन्तिमच्छदः ||
यस्तुसंक्रीडतेन्ते वैसजययन्ये पराजिताः || १२ ||

चामुण्डिकाक्रीडनवच्छेष्टं ज्ञेयं विचक्षणैः ||
श्रीचामुण्डाकृपापूर्णः कृष्णराजमहीपतिः || १३ ||

चतुराणां मुदे चक्रे नवरत्नाख्यपेटिकाम् ||

(टीकु) - शक्तित्रय मूर्तित्रय तेजस्त्रयात्मकवाद यी नवरत्नगंजीफिगे बाजुगलु ९ क्के दर यलेगल १६ ल्लु १४४ यलेगलु | चक्रवर्तियलेगलु ९ | सिंहदयलेगलु ७ | वट्टु १६० यलेगलु || इदरल्लि (१) - चामुण्डेश्वरी बाजु १ क्के १६ यलेगलु चिन्नदबण्ण (२) - महालक्ष्मीबाजु १ क्के १६ यलेगलु जंगालुबण्ण (३) - महासरस्वती बाजु १ क्के १६ यलेगलु वर्तिबण्ण (४) - ब्रह्मबाजु १ क्के १६ यलेगलु हलदीबण्ण (५) - विष्णुबाजु १ क्के १६ यलैगलु इंगलीकबण्ण (६) - ईश्वरबाजु १ क्के १६ यलेगलु कप्पुबण्ण 

प्. ३७५)

(७) अग्निबाजु १ क्के १६ यलेगलु पिस्तापच्चेबण्ण (८) - सूर्यबाजु १ क्के १६ यलेगलु संपिगेबण्ण (९) - चन्द्रबाजु १ क्के १६ यलेगलु चन्द्रबण्ण || यीमेरिगे बाजुगलु ९ | छूटचक्रवर्तिगल यलेगलु ९ सिंहदयलेगलु ७ सह बेलीबण्ण | चामुण्डेश्वरी मीरा बंदवर आटवे मोदलागुवद्दरिंद चामुण्डेश्वरी हुकमिगे कोडतक्क सिंहद यलेयुयार बलियल्लि इरुत्तेयो अवरिगे बूजन्नु कोट्टु सिंहद यलेयन्नु तेगदुक्कोंडु चामुण्डेश्वरी मीराक्के कोडबेकु || जनगलु ४ क्के ४० यलेगलमेरिगे हंचिक्कोंडु आखैरु चंद्रबाजुविनल्लि आखैरु कल्किमोहिनीयलेयंनु आखैरु यारु हकुं इलियुत्तारयो अबरु कडमे आटदबरन्नु खिलालु माडिदहागे निश्चेयिसि कडमे आट यावत्तन्नु चामुण्डेश्वरीगंजीफिनमेरिगे बुद्धिवंतरुनोडिक्कोंडाडुवदु ||

११ अथ कृष्णराजच्छदक्रीडाविवरणम् -

(कृष्णराजपेट्)

श्रीकृष्णः शंकरोब्रह्मामहेंद्रश्च यथाक्रमम् ||
रक्तपीतहरित्कृष्णवर्णयुक्ता इमेमताः || १ ||

एकैकस्य तु वर्णस्य पृथगष्टादशच्छदाः ||
राजाराज्ञीतथामात्यः पदातिर्ध्वज एव च || २ ||

सुदर्शनं पांच जन्योगरुत्मान्मारुतात्मजः ||
भेरुण्डसाल्वशरभसिंहमत्ते भवाजिनः || ३ ||

वराहोमकरोमत्स्यः पूर्वस्माद्दुर्बलः परः ||
जातयस्स्युश्चतस्रोत्रकृष्णेश ब्रह्मवज्रिणाम् || ४ ||

चत्वारो वा त्रयो वा स्युः क्रीडकाश्चतुरामताः ||
भवेद्रात्रिन्दिवंराजा कृष्ण एव यतस्ततः || ५ ||

कृष्णमूर्तिमताक्रीडारब्धव्यादौसुनिश्चितम् ||
कृष्णजात्यन्तिमं पत्रं मीनद्वयसुलक्षितम् || ६ ||

येनान्ते क्रीड्यते सोयं जययन्ये वै पराजिताः || - ||

अथैभिरेवक्रीडास्याच्छदैरन्यामनोहरा || १ ||

क्रीडकैर्नियतानां हि संख्यानां परिपूरिका ||
पत्रिकाणां समाख्याताः संख्याः क्रीडनको विदैः || २ ||

राज्ञोद्वादशशराज्ञ्याः स्युर्दशामात्यस्यपञ्च वै ||
चतस्रश्च पदातेस्स्युर्ध्वजस्यैकमितिक्रमात् || ३ ||

राजाराज्ञीचेत्युभयं वर्तये यस्य सन्निधौ ||
एकजातीयकंतस्मै विंशतिर्मुख्ययोस्तयोः || ४ ||

संख्यातास्तान्निमित्तास्स्युः पञ्चाशत्खेलनेन्तिमे ||
संख्या अष्टादशात्रस्युर्ज्ञेयास्सङ्ख्या विशेषतः || ५ ||

प्. ३७६)

सङ्ख्यालभ्याः क्रीडनेष्टाविंशतिश्च तथा शतम् ||
एवं सङ्ख्यायेन लब्धासजययन्ये पराजिताः || ६ ||

कृष्णजातिः प्रधानास्यादितिज्ञेयं विचक्षणैः ||
राजादयोध्वजान्तास्स्युरेकजातिच्छदा यदा || ७ ||

वशेयस्यजयीसस्यादन्ये ज्ञेयाः पराजिताः ||
श्रीमच्चामुण्डिकापूर्णकटाक्षशुभलक्षिता || ८ ||

भूयाद्भूमण्डलेख्याता कृष्णराजाख्य पट्टिका ||

(टीकु) - यी कृष्णराजपेटिगे बाजुगलु ४ गलिगे यलेगलु ८ रगलल्लु ७२ यलेगलनु जनगलु ३ क्के २४ यलेगलुमेरिगे जनगलु ४ क्के १८ यलेगलमेरिगे हंचिक्कोंडाडुवदरल्लि हगलु रात्रिगु कृष्णनन्ने घोरेयंनु माडिक्कोंडु कृष्णबाजु विन आखैरुयुग्म मीनुयलेयन्नु यारु आखैरु हुकु माडुत्तारयो अवरुकडमे आटदवरंनु खिलालु माडिदहागे बुद्धिवतरु निष्कर्षेयन्नु माडिक्काडाद्दुवदु || - || वरहाद आटवन्नु आडबेकादरे नूरु इपत्तेंटु वरहागलन्नु गोत्त माडिक्कोंदु अदरल्लि घोरेगलु ४ गे १२ वरहागलल्लु ४८ | राणिगलु १० ल्लु ४ गलिगे ४० | वजीरगलु ४ गे ५ ल्लु २० | पदातिगलु ४ गलिगे ४ ल्लु १६ | पताकेगलु ४ गलिगे १ ल्लु ४ | वट्टु नूरिप्पत्तेंटु वरहागलु | तुरुपुजंटी बदरे ५० | सादा जंटी बंदरे जंटी १ क्के २० | कैपट्टु १८ वरहागलु | अंतु १२८ वरहागल | घोरे आदियागि पताकांतद वंदे दिनसु ४ यलेगलु यारबलीलि कूडुत्तो अवरु गेद्दवरु इतररु सोतवरेंदु निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडु सोतवरु खिलालु आदरेंदु तिलदुक्कोल्लबेकु ||

१२ अथ सद्योजातादिच्छदक्रीडाविवरणम् -

(सद्योजातपेट्)

चामुण्डा प्रथमाज्ञेया सद्योजातादि पंचकम् ||
एकैकस्य तु देवस्य माससंख्यायुतच्छदाः || १ ||

राजाराज्ञी तथा मुद्रामंत्री पतगकेतने ||
वाहनं चायुधंछत्रं रथोहस्ती हयः क्रमात् || २ ||

स्वर्णहारितलाक्षाभाः पीतोरक्तस्तु कृष्णभाः ||
एतद्वर्णानुसारेणखेलनीया विचक्षणैः || ३ ||

चतुर्भिर्वात्रिभिर्वापि क्रीडेयं संप्रवर्त्तते ||
सर्वेषुमुख्या चामुण्डा रात्रिन्दिवमितिस्मृता || ४ ||

कृष्णराजच्छदक्रीडा वच्छिष्टा सम्प्रकीर्तिता ||
श्रीचामुण्डा दयासांद्र कृष्णराजेन्द्रकल्पिता || ५ ||

आचंद्रतारकं जीयात् सद्योजातादि पट्टिका ||

प्. ३७७)

(टीकु) - यी सद्योजातपेटिगे बाजुगलु ६ गलिगे यलेगलु १२ ल्लु यलेगलु ७२ | जनगलु ३ क्के यलेगलु २४ ल्लु जनगलु ४ यलेगलु १८ ल्लु हंचिक्कोंडाडुवदु | हगलुरात्रिय आटक्कु चामुण्डेश्वरीये घोरेयन्नागि माडिक्कोंडु कडमे आट यावत्तन्नु कृष्णराजपेटन्नु आडुवंते बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

१३ अथ नवीनरामच्छदक्रीडाविवरणम् -

(नव्यरामपेट्) -

रामोरामानुजश्चैव भरतोलक्ष्मणानुजः ||
एकैकस्य तु देवस्य रत्नसंख्या युतच्छदाः || १ ||

बाणबाणासनच्छत्रदिव्य चामर चिह्निताः ||
मुद्राराजाराजपत्नी भृत्यश्चेति चतुष्टयम् || २ ||

दिङ्नन्दवसुशैलांगसंख्याचिह्नपरिष्कृतान् ||
पंचच्छदान्मेलयित्वा नवकं नवकं पृथक् || ३ ||

एतच्चिह्नानुसारेण खेलनीया सदाजनैः ||
आङ्ग्लच्छदानां क्रीडेवक्रीडेयं परिकीर्तिता || ४ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्णकृष्णराजेंद्रधीमता ||
कृतालोकोपकारायनव्या श्रीराम पेटिका || ५ ||

(टीकु)  - ई होसरामपेटन्नु इस्पीट् आडुव मेरिगे यल्ला आटगलंनु आडबहुदु | इदरल्लि हगलु रात्रिगे सह रामदेवरे घोरेयन्नागि निष्कर्षेयन्नु मादिक्कोंडाडुवदु ||

१४ अथ षोडशमुखासनेक्षक्रीडाप्रकारः -

(१६ मुखदपगडे आट)

कमलं षोडशदलं लेख्यमादौ स कर्णिकम् ||
एकैकस्मिन्दले लेख्या अध ऊर्ध्वाभिगामिनः || १ ||

रेखाश्चतस्रस्तिर्यक् च रेखा ऋज्व्यस्तथा नव ||
एकैकस्मिन् कोष्ठकानि दलेत्र्यष्ट क्रमेण वै || २ ||

युगदिक्पालाग्नि कोष्ठानि षोडशदलेषु वै || ३ ||

मध्य श्रेण्यां दलस्यादि कोष्ठं वर्त्तुलमालिखेत् ||
सर्वेष्वपिप्रकल्प्यैवं तत्रशारान्वि निक्षिपेत् || ४ ||

चतुष्क्रमेण भिन्नाङ्कान्क्रीडकाश्चात्रषोडश ||
अथवात्रस्युरष्टेति ज्ञेयं क्रीडाविचक्षणैः || ५ ||

खेलनस्य प्रकारस्तु प्रसिद्धाक्षवदीरितः ||
चतुःशारक्रमेणक्षावक्ष्यन्ते क्रमशोधुना || ६ ||

रक्ताः पीताश्च हरिताः कृष्णा वै रक्तपट्टिकाः ||
पीतपट्टाः कृष्णपट्टास्तथाहरितपट्टकाः || ७ ||

प्. ३७८)

मध्येरक्तास्तथा पीता मध्ये हरितपट्टकाः ||
ऊर्ध्वाधः श्वेतपट्टास्स्युरेत एवं प्रकीर्तिताः || ८ ||

ऊर्ध्वाधोरक्तपट्टास्स्युरूर्ध्वाधः पीतपट्टकाः ||
ऊर्ध्वाधश्च हरित्पट्टा ऊर्ध्वाधः कृष्णपट्टकाः || ९ ||

चतुर्ष्वेषु मतावर्णाः श्वेतामध्य इति स्मृतम् ||
एवंशाराश्चतुष्षष्टिः क्रीडकाष्षोडशाष्टवाः || १० ||

अक्षावष्टाश्रकौकार्यौ चतुरंगुलमायतौ ||
एकैकस्मिन्पार्श्वभागे सङ्ख्या सूचक लक्षणम् || ११ ||

दलक्रमेणत्वेकैकं चक्राकारं सुकोष्ठकम् ||
चतुरस्तत्रशारान्वैसंस्थाप्य क्रीडनं भवेत् || १२ ||

कोष्ठद्वयान्तरेणस्युः कोष्ठानिसुमवन्ति च ||
सङ्ख्यावबोधनार्थानि पार्श्वेषु स्युस्तुशारयोः || १३ ||

एकंत्रीणि च चत्वारि षडष्टौ दशवै तथा ||
द्वादशैवं षोडशेतिसुमसङ्ख्या द्वयोस्तथा || १४ ||

षोडशानां खेलने स्याच्छार एकः प्रकीर्तितः || १५ ||

अष्टानां क्रीडने तु द्वौशारौस्यातामितीरितम् ||
शालीवाहशकस्याब्दे घ ङछेन्दुमिते शुभे || १६ ||

खरवर्षे कृष्णपक्षे त्रयोदश्यां रवौ शुभे ||
श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीभुजा || १७ ||

निर्मिताषोडशमुखाक्ष क्रीडाति मनोहरा ||

(टीकु) - १६ मुखदपगडे आटक्के चारीकायिडालगल विवर - चारी १ क्के बीदिगलु ३ | बीदिगलु १ क्के मनेगलु ८ ल्लु बीदुगलु ३ क्के मनेगलु २४ | चारीगलु १६ गलिगे वट्टु मनेगलु ३८४ || ईचारीगे मध्यदल्लि कमलवु इदर सुत्तलु १६ दलगलु | ईवगलल्लि वंदुवंदु गुंडु मने | ईमनेगलल्लि नाल्कुनाल्कु कायिगलन्नु मडगिक्कोंडाडुवदु | ईचारीगे यरडुयरडुमनेगलन्न विट्टु वंदुवंदु हुबु इरतक्कद्दु || ईचारीगे कायिगल लेख वट्टु ६४ गलिगे विवर - केंपुकायिगलु ४ हलदी कायिगलु ४ | हसरुकायिगलु ४ | कप्पुकायिगलु ४ | केंपुपट्ठापट्टिकायिगल ४ | हलदीदट्टापट्टिकायिगलु ४ | हसरुपट्टापट्टी कायिगलु ४ | कप्पुपपट्टापट्टिकायिगलु ४ | मध्ये केंपु मेले केलगे बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मध्ये हलदी मेले केलगे बिलपु इरुव कायिगल ४ | मध्ये हसरु मेले केलगे बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मध्ये कप्पु मेले केलगे बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मेले केलगे केंपु मध्ये बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मेले केलगे हलदी मध्ये बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मेले केलगे हसरु मध्ये बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मेले केलगे कप्पु मध्ये विलपु इरुव कायिगलु ४ |

प्. ३७९)

अंतु कायिगलु ६४ | ईचारीगे ८ पट्टिन डालगललेख - डाल २ क्के डाल १ क्के पट्टुगल मेले लेख पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के ३ | पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ६ | पट्टु १ क्के ८ | पट्टु १ क्के १० | पट्टु १ क्के १२ | पट्टु १ क्के १६ | इदे भेरिगे इन्नोंदु डाल | ई २ डालगलिंद जोडु दाय बलितक्क - दुग इत्तिग यंटु हंनेरडु हदिनारु इप्पत्तु इप्पत्तनाल्कु मूवत्तेरडु | ईमरिगे बिलुवंते गुरुतन्नु हाकि कोंडु १६ जनगलु आडबेकादरे वंटि पगडे आटवंनु आडबहुदु || यंटु जनगलु आडबेकादल्लि हुयल दाय आडबहुदु | कडमे आटगलमर्यादे कायिगलन्नु नडसुवदु मुंतागि विशिष्टवु पूर्वद अक्षक्रीडेयंते बुद्धिबंतरु निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडाडुवदु ||

१५ अथाष्टमुखासनेक्ष क्रीडाप्रकारः -

(८ मुखदपगडे आट)

दलाष्टकं तु कमलं लिखेदादौ पृथग्दले ||
तिस्रोविध्यस्तु ऋजवोवीध्यां कोष्ठाष्टकं चरेत् || १ ||

चतुर्विंशति कोष्ठानि त्वेकैकस्मिन्दले क्रमात् ||
स्युस्संहत्यदलेष्वेषु द्विनवत्युत्तरं शतम् || २ ||

मध्ये तु कर्णिकाप्रोक्ता मध्यवीध्यादिकोष्ठकम् ||
वर्तुलं परिकल्प्यात्र चतुश्शारीं विनिक्षिपेत् || ३ ||

विभिन्न लक्षणाञ्छारान्सुसंपाद्यसमारभेत् ||
क्रीडांरक्तास्तथापीताः कृष्णाहरितवर्णकाः || ४ ||

ऊर्ध्वाधः पीतवर्णाः स्युरूर्ध्वाधोरक्तवर्णकाः ||
ऊर्ध्वाधोहरिताश्चोर्ध्वमधश्चैवासितास्तथा || ५ ||

मध्ये चत्वार एतेस्युश्श्वेताश्शारा इति स्मृताः ||
अक्षौ द्वौ पूर्ववत्कल्प्यौ विशेषस्तत्र कथ्यते || ६ ||

 सुमैष्षोडशभिर्यस्तु भागोनिस्सुम ईरितः ||
एतद्भागस्यचोत्तानेक्रीडानात्रप्रवर्तते || ७ ||

क्रीडितारस्स्युरष्टौ वा चत्वारो वापि तद्विदः ||
क्रीडा तु सुप्रसिद्धाक्षक्रीडावदिति निश्चयः || ८ ||

शालीवाहशकस्याब्दे घङछेन्दुमिते शुभे ||
खरफाल्गुनशुक्लस्य ह्येकादश्यांबुधेत्वियम् || ९ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्णकृष्णराजमहीभुजा ||
रचिताचाष्टवक्त्राक्षक्रीडेयं सुमनोहरा || १० ||

(टीकु) - ८ मुखद पगडे आटक्के चारीकायिडालगल विवर | चारी १ क्के बीदिगलु ३ | बीदि १ क्के मनेगलु ८ ल्लु बीदिगलु ३ क्के मनेगलु २४ | चारीगलु ८ क्के वट्टु मनेगलु १९२ |

प्. ३८०)

ईचारीगे मध्यदल्लि कमलवु | इदर सुत्तलु ८ दलगलु | ईवगलल्लि वंदुवंदु गंडुमने | ईमनेगलल्लि नाल्कुनाल्कु कायिगलंनु मडगिक्कोंडु आडुवदु | ईचारीगे यरडुयेरडु मनेगलंनु बिट्टु वंदुवंदु हुवु इरतक्कद्दु | ईचारीगे कायिगललख्ख - वट्टुकायिगलु ३२ गलिगे विवर - हलदी कायिगलु ४ | हसरु कायिबलु ४ | केंपुकायिगलु ४ | कप्पु कायिगलु ४ | मेले केलगे हलदी मध्ये विलपु इरुव कायिगलु ४ | मेले केलगे हसरु मध्ये बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मेले केलगे केंपु मध्ये बिलपु इरुव कायिगलु ४ | मेले केलगे कप्पु मध्ये बिलपु इरुव कायिगलु ४ | अंतु कायिगलु ३२ | ईचारीगे ८ पट्टिन डालगल लेख | डालगलु २ गलिगे डाल १ क्के पट्टुगल मेले लेख - पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के ३ | पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ६ | पट्टु १ क्के ८ | पट्टु १ क्के १० | पट्टु १ क्के १२ | खाली पट्टु १ || इदेमेरिगे इन्नोंदु | ईयरडु डालगलिंद जोडु दाय वीलतक्कद्दु  दुग - इत्तिग - यंटु - हन्नेरडु - हदिनारु - इप्पत्तु - इप्पत्तनाल्कु | ईमेरिगे बीलुवंते गुरुतन्नु हाकिक्कोंडु ८ जनगलु आडबेकादल्लि वंटि पगडे आडबहुदु | ४ जनगलु आडबेकादल्लि हु इलुदाय आडबहुदु | कडमे आटगल मर्यादे कायिगलन्नु नडसुवदु मुंतागि विशिष्टवु पूर्वद अक्षक्रीडेयंते बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

१६ अथ षण्मुखासासनेक्षक्रीडाविवरणम् -

(६ मुखदपडे आट)

षड्दलंकमलंकुर्याद् दलेकोष्ठानिपूर्ववत् ||
दलमूले तु चत्वारि कोष्ठानिपरिकल्पयेत् || १ ||

मध्यवीध्याश्चक्रकोष्ठे षट्षट्शारान्त्सजातिकान् ||
संस्थाप्यारम्भणं कुर्यात् क्रीडाया इति निर्णयः || २ ||

शाराष्षट्त्रिंशदाख्याताः पृथग्वर्णा अनुक्रमात् ||
षट्षट्शारा एकवर्णाज्ञेयाः क्रीडनकोविदैः || ३ ||

पीताश्च हरितारक्ताः कृष्णाश्श्वेताश्च पाटलाः ||
षट्कोणाक्षौ तु विज्ञेयौ दशान्तं सुमकल्पनम् || ४ ||

एकादितोत्रविज्ञेयं क्रीडकाष्षट्त्रयोपि वा ||
खेलनं स्यात् प्रसिद्धाक्ष क्रीडावदिति निश्चयः || ५ ||

शालिवाहशकस्याब्दे घङछेन्दुमितेखरे ||
फाल्गुनस्य सितेशुक्रे पौर्णमास्यामिदं कृतम् || ६ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूण कृष्णराजमहीभुजा ||
चतुराणां हितार्थाय षण्मुखाक्षसुखेलनम् || ७ ||

प्. ३८१)

(टीकु) - ई षण्मुखद पगडे आटद चारी कायि डालगल विवर - चारी १ क्के बीदिगलु १ क्के मनेगलु ८ ल्लु वीदिगलु ३ क्के मनेगलु २४ ल्लु चारी ६ क्के वट्टु मनेगलु १४४ | ईचारीगे मध्यदल्लि कमल | इदर सुत्तलु आरुदलगलु | इवगलल्लि वंदुवंदु गुंडु मने  ईमनेगलल्लि आरु आरु कायिगलन्नु मडिगिक्कोंडु आडुवदु | ईचारीगे यरडुयरडु मनेगलन्नु बिट्टु वंदुवंदु हवु इरतक्कद्दु | ईचारीगे कायिगल लेख - वट्टु - कायिगलु ३६ क्के विवर - हलदीकायिगलु ६ | हसरुकायिगलु ६ | केंपुकायिगलु ६ | करीकायिगलु ६ | बिली कायिगलु ६ | गुलाबीरंगिन कायिगलु ६ | अंतु कायिगलु ३६ | ईचारीगे ६ पट्टिन डालगल लेख डालगलु २ क्के डाल १ क्के पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के ३ | पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ६ | पट्टु १ क्के ८ | पट्टु १ क्के १० | यिदेमेरिगे यिन्नोंदु डाल | ईयरडुडालगालिंद जोडु दाय बलितक्कदु - दुग - यित्तिग - यंटु - हन्नेरडु - हदिनारु - ईप्पत्तु | यीमेरिगे बीलुवंते गुरुतुगलन्नु हाकिक्कोंडु ६ जनगलु आदबेकादल्लि वंटि पगडेय आटवन्नु आडबहुदु | ३ जनगलु आडबेकादल्लि हुयिलु दाय आडबहुदु | कडमे आटगल मर्यादे यावत्तन्नु पूर्वद अक्षक्रीडेयंते बुद्धिवंतरु नौडिक्कोंडाडुवदु ||

१७ अथ बुरजाख्यकोष्ठविशेषवदक्षक्रीडाविवरणम् -

(बुरजुपगडे आट)

चौर्दलंलिखेत्पद्ममष्टाविंशतिकोष्ठकम् ||
पृथग्दले लिखेत् तत्र वीध्यस्तिस्रोभवन्ति हि || १ ||

मध्यवीध्या तु कोष्ठानि दशपार्श्वे नव क्रमात् ||
चतुर्दलानां कोष्ठानि द्वादशोत्तरकंशतम् || २ ||

दलमूले तु चत्वारि वृत्तकोष्ठानि कल्पयेत् ||
चतुर्भिः क्रीडकैः पञ्च स्थाप्याश्शारास्स्वकास्त्विह || ३ ||

दलान्तरे पृथक्कार्यं सुन्दरं कोष्ठपञ्चकम् ||
बुरजाख्यं दलं ह्येवं चतुष्कं स्याद् दलान्तरे || ४ ||

चतुर्णांबुरजाख्यानां कोष्ठान्यासंश्च विंशतिः ||
संहृत्यसर्वकोष्ठानि द्वात्रिंशदधिकं शतम् || ५ ||

बुरजाख्यं वृत्तकोष्ठं गणनायां न विद्यते ||
रम्याञ्छुकान्वृत्तकोष्ठे चतुरोविलिखेत् क्रमात् || ६ ||

आरभ्यबुरजुस्थानाद्युग्मं भवति नान्यथा ||
अन्यत्रयुग्मं न भवेद् बुरजोरित्यदीरितम् || ७ ||

गत्वाभवेत् तु बुरुजान्तरं युग्मंतदेव वा ||
त्रिकोष्ठीमन्तरेकृत्वा कोष्ठे कुर्यात् सुमंशुभम् || ८ ||

शारविंशतिकं रक्त कृष्णपीतपलाशि च ||
क्रमाज्ज्ञेयमथाक्षौ द्वौषडश्रौ परिकल्पयेत् || ९ ||

तत्रादिमेक्षे क्रमशः षडश्रेषुसुमानिहि ||
द्वेचत्वारिषडष्टौ च ततो दश ततोऽसुमम् || १० ||

अन्त्येक्षे द्वादशतथा षोडशाष्टा दशस्फुटम् ||
विंशतिश्च चतुर्विंशतिश्च निष्कुसुमं भवेत् || ११ ||

निस्सुमेनद्यवङ्कचिह्नस्त्वक्ष उत्तानगो यदा ||
तस्य वक्ष्येफलंत्वग्रेनामान्येवं विचिन्तयेत् || १२||

चतुस्सुमोनिस्सुमेनयुगमित्यभिधीयते ||
षट्सुमोनिस्सुमेनस्याद्रस इत्यभिधियते || १३ ||

अष्टसङ्ख्योनिस्सुमेन ह्युत्तानोवर्ग उच्यते||
दशसङ्ख्योनिस्सुमेनदिक्छब्देनाभिधीयते || १४ ||

द्वादशांकोनिस्सुमेनभानुरित्यभिधीयते ||
षोडशाङ्कोनिस्स्मुमेनकलाशब्देनगीयते || १५ ||

निस्सुमेनाष्टादशाङ्को स्मृतिरित्यभिधीयते ||
विंशत्यङ्कोनिस्सुमेन ह्युत्तानःकृतिरुच्यते || १६ ||

चतुर्विंशतिसङ्ख्याकोनिस्सुमेनघनो भवेत् ||
निस्सुमोनिस्सुमेनोत्तानश्चेत्यूज्य इतीर्यते || १७ ||

पूज्यावक्षौ यदा स्यातां शारोनैव चलेदिह ||
ससङ्ख्याक्षौयदोत्तानौ भवेतांनिस्सुमंविना || १८||

तदानुयुग्मं चलतिनैकश्शारश्चलेदिह ||
शिष्टाक्रीडाप्रसिद्धाक्षक्रीडेवकथिता बुधैः || १९ ||

शालीवाहनशकस्याब्दे ममथेन्दुमिते शुभे ||
नन्दनाषाढशुक्लस्य त्वेकादश्यां रवेर्दिने || २० ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीपतिः ||
बुरज्वक्षक्रीडनस्य प्रकारं व्यवृणोत्स्वयम् || २१ ||

(टीकु) - बुरजिन पगडे आटके चारी कायि डालगल विवरचारी १ क्के बीदिगलु ३ | बीदि १ क्के मध्यद बीदि मनेगलु १० | बाजु बीदिगलु २ क्क मनेगलु ९ रल्लु १८ | वट्टु बीदिगलु ३ क्के चारी १ क्के मनेगलु २८ ल्लु चारीगलु ४ क्के वट्टु मनेगलु ११२ | चारीगे मध्यदल्लि कमलवु | सूत्तलू नाल्कु गुंडुमने | नाल्कु चारीगे संदीवलगडे नाल्कु बुरुजु | बुरुजु १ क्के मनेगलु ५ रल्लु बुरुजु ४ क्के मनेगलु २० | अंतु मनेगलु १३२ | बुरुजिनवलगे गुंडु मने १ लेखक्के यिल्लद्दु |

प्. ३८३)

इदरल्लि व्ंदुवंदु गिणी वरयबेकु | ईचारीगे कमलद सुत्तलु ईरुव गुंदुमनेयल्लि अयिदु कायिगलन्नु मडिगिक्कोंडु आडुवदु || ई आटक्के बुरुजुगलल्लिये जोडियन्नुकट्टतक्कड्दु | मध्ये जोडी कट्टुवदक्के आगदु | मध्ये जोडीयन्नु विच्चिदल्लि तिरिगी बुरुजिनल्लिये जोडीयन्नु कट्टबेकु | ईचारीगे मूरुमूरु मनेगलन्नु बिट्टु वंदुवंदु हूवु यिरतक्कद्दु | ईचारीगे कायिगल लेख | वट्टु कायिगलु २० गलिगे विवर - चारी १ क्के कायिगलु ५ रल्लु हलदीकायिगलु ५ | हसरुकायिगलु ५ | केंपुकायिगलु ५ | कप्पुकायिगलु ५ | दिनसु १ क्के ५ कायिगलमेरेगे भेदविरुवंते कायिगलन्नु माडिसतक्कद्दु | ईचारीगे २ डालगलु - आरु पट्टिन बाजुगलन्नुल्लडालगल पट्टगल मेले लेख - पट्टु १ क्के २ | पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ६ | पट्टु १ क्के ८ | पट्टु १ क्के १० |  खाली पट्टु १  | डाल १ क्के पट्टु १ क्के १२ | पट्टु १ क्कें १६ | पट्टु १ क्के १८ | पट्टु १ क्के २० | पट्टु १ क्के २४ | खालीपट्टु १ | ईयरडु डालगलिंद जोडु दाय बीलतक्कद्दु | खाली पट्टु १ | यरडु लेख इरुब पट्टु सह बिद्दरे फलयेंब हेंसरु | खाली पट्टु १ नाल्कु लेख विरुव पट्टु १ सह बिद्दरे युगवेंबहेसरु | खाली पट्टु १ आरू लेखबिरुव पट्टु सह बिद्दरे रसविंबहेसरु | खालीपट्टु १ यंटु लेखविरुव पट्टु सह बिद्दरे वर्गवेंबहेसरु | खाली पट्टु १ हत्तुलेखविरुव पट्टु सह बिद्दरे दिक्कुयेंबहेसरु | खालीपट्टु १ हन्नेरडुलेखविरुव पट्टु सह बिद्दरे भानुवेंबहेसरु | खाली पट्टु १ हदिनारुलेखविरुव पट्टु सह बिद्दरे कलेयंबहेसरु | खाली पट्टु १ हदिनेंटुलेखविरुव पट्टु सह बिद्दरे स्मृतियेंबहेसरु | खाली पट्टु १ इप्पत्तुलेखविरुवपट्टु सह बिद्दरे कृतियेंबहेसरु | खाली पट्टु १ इप्पत्तुलेखविरुव पट्टु १ सह बिद्दरे घनवेंबहेसरु | यरडु डालगलल्लियु खाली पट्टु बिद्दरे पूज्यवेंबहेसरु | कायिनडेयुवदक्के-इल्ल | यरडुलेखदपट्टु बिद्दल्लि जौडुदायवल्ल | वंटिकायि नडशिक्कोल्लसक्कद्दु | कडमे आटद क्रमयावत्तन्नुपूर्वद अक्षक्रीडेयंते बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

१८ अथ नवग्रहाक्षक्रीडाविवरणम् -

(नवग्रहदपगडे-आट)

कमलंद्वादशदलं कर्णिकापरिशोभितम् ||
लिखेत्प्रतिदलंरम्यं कोष्ठद्वादशकं क्रमात् || १ ||

मेषादिमीनपर्यन्तं दलद्वादशकं स्मृतम् ||
द्वादशांशं राशिचक्रमिदमित्यनुमन्यताम् || २ ||

यदा भवेद् दलेकोष्ठनवकं त्रिंशदेववा ||
कोष्ठानितानिजानीयान्नवांशैस्त्रिंशदंशकैः || ३ ||

संयुक्तं राशिचक्रं तत् कल्प्यं रम्यं यथोक्तवत् ||
नवग्रहास्स्वाकृतयश्शारास्स्युस्सुमनोहराः || ४ ||

रक्तःकिञ्चिद्रक्तयुतः श्वेतः श्वेतस्थलाब्जवत् ||
श्वेतरक्तश्च हरितःपीतःश्वेतोऽसितस्तथा || ५ ||

धूम्रचित्रौ च वर्णास्स्यूरव्यादीनां क्रमादिह ||
रव्यादीनां च सप्तानां गतिस्सव्येन वै स्मृता || ६ ||

अपसव्याराहुकेत्वोर्गतिरित्यवधार्यताम् ||
अतिचारगतिर्वक्रास्तम्भश्चैवमृजुर्मता || ७ ||

क्रीडायांगतिरेवंस्यादितिक्रीडाविदोविदुः ||
अक्षौद्वौचतुरश्रौ स्यातां वा पार्श्वचतुष्टये || ८ ||

सुमान्येकंत्रीणिचत्वारिशून्यं च यथाक्रमात् ||
एकस्मिन्नेवमन्यस्मिन्द्वे च त्रीणि च पञ्च च || ९ ||

सुमानिस्स्युस्तथापार्श्वमेकंविकुसुमं स्मृतम् ||
यदैकसङ्ख्यश्चोत्तानस्तदासिंहादिमांशके || १० ||

रविंसंस्थापयेदेवं द्विसंङ्ख्यः कटकादिमे ||
विधुंत्रिसङ्ख्यश्चोत्तानःकुजंमेषादिमेन्यसेत् || ११ ||

तथोत्तानश्चतुस्सङ्ख्योबुधंकन्यादिमेन्यसेत् ||
तथोत्तानःपञ्चसङ्ख्योगुरुंमिनादिमेन्यसेत् || १२ ||

अक्षोयदाषडुत्तानो न्यसेच्छुक्रं तुलादिमे ||
सप्तसङ्ख्योयदोत्तानोमकरादौशनिंन्यसेत् || १३ ||

अष्टसङ्ख्योयदोत्तानोन्यसेद्राहुंवृषादिमे ||
नवसङ्ख्योयदोत्तानः स्यात् केतुर्वृश्चिकादिमे || १४ ||

एकैकस्मिन्दलेवक्रा ऋज्वीचापिगतिर्भवेत् ||
एकादिद्वादशान्तास्यादृज्वीवक्रापरा स्मृता || १५ ||

एकान्ताद्वादशादिस्स्याद्गतिःखेलनकोविदैः ||
स्थापनंहननं चैव लोकसिद्धाक्षवत् स्मृतम् || १६ ||

शून्यपार्श्वौ यदोत्तानावक्षौस्यातां तदागतिः ||
शाराणांनोभवेत्किन्तु स्तम्भःस्यादिति तद्विदः || १७ ||

शालिवाहशकस्याब्दे ममथेन्दुमिते शुभे ||
नन्दनेनभसः कृष्णे त्वष्टम्यां रविवासरे || १८ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीभृता ||
नवग्रहाक्षक्रीडायाः प्रकारोयं प्रकाशितः || १९ ||

प्. ३८५)

(टीकु) - नवग्रहद पगडे आटक्के कायिदालगल विवर - चारी १ क्के मध्ये गुंडु अदर सुत्तलु १२ गुंडुगलु | आगुंडुगलल्लि हन्नेरडु राशिगलु | अदर सुत्तलु १२ दलगलु | दल १ क्के १२ मनेगल मेरिगे वोट्टु मनेगलु १४४ | इदु द्वादशांशगलक्रमवु | दल १ क्के ९ मनेगलमेरिगे चारीयन्नु माडिक्कोंडली नवांश क्रमवु | दल १ क्के मूवत्त मनेगलमेरिगे निर्मिशिदल्लि त्रिंशांशक्रमवु | इदक्के कायिगलु नवग्रहगल आकारवागि ९ इरुववु | वर्णगलविवर - सूर्य केंपु | चन्द्र बिलिगुलावि | अंगारकबिलीकेंपु | बुध हसरु | बृहस्पति हलदी | शुक्र बिलपु | शनि कप्पु | राहु धूम्र | केतु चित्रवर्ण | ईमेरिगे रंगन्नु हाकिक्कोंडाडुवदु | ह्यागेण्दरे - रव्यादि सप्तग्रहगलु सव्यगतियिंद नेडयुवरु | राहुकेतुगलु अपसव्यवागि नडेयुवरु | अतिचार - वक्र स्तंभ ऋजुगतिगलु मोदलागि ज्योतिश्शास्त्ररीत्या यला-आटगलन्नु आडबहुदु || - || ईकायिगलन्नु नेडुवदर क्रम - डालदल्लि १ संख्येय दायवि बिद्दल्लि सूयनन्नु सिंह राशियल्लि नेडुवदु || २ बिद्दल्लि चन्द्रनन्नु कर्कटकराशियल्लि नेडुवदु || ३ बिद्दल्लि अंगारकनन्नु मेषराशियल्लि नेडुवदु || ४ बिद्दल्लि बुधनन्नु कन्याराशियल्लि नेडुवदु || ५ बिद्दल्लि वृहस्पतियन्नु मीनराशियल्लि नेडुवदु || ६ बिद्दल्लि शुक्रनन्नु तुलाराशियल्लि नेवडुदु || ७ बिद्दल्लि शनियन्नु मकरराशियल्लि नेडुवदु || ८ बिद्दली राहुविनराशियाद वृभषराशियल्लि अवनन्नु नेवडुदु || ९ संख्येबिद्दल्लि केतुवन्नु अवनिगे तुंगराशियाद वृश्चिकराशियल्लि नेडुवदु || यीमेरिगे यावयाव ग्रहगलन्नु यारुयारु तेगदुक्कोंडु आडुत्तारो आयायग्रहक्केसरियागि आयाय संख्येगलु विद्दाग नेट्टुक्कोल्लुवदु ऋजुगतियिंदलादरु वक्रगतियिंदलादरु कायिगलन्नु होडदल्लि पुनश्च नेडबेकादरे मोदलुसंकेतद प्रकार डालदल्लि दाय बिद्दाग नेट्टुक्कोल्लुवदु || - || ई-आटक्के ४ पट्टिन डाल २ क्के विवर - डाल १ क्के २ - ३- ५ - खाली पट्टु १ | मत्तोंदु डाल १ क्के १ - ३ - ४ - खाली पट्टु १ | यीमेरिगे डालगलन्नु माडिक्कोंदु दायगलु बिद्दभेरिगे कायिगलन्नु नेट्टबलियिंद मुंदक्के नडसुवदु | डालगल खाली पट्टु यरडु वंदे सारि बिद्दरे (स्तंभ) गतियिल्ल | यीमेरिगे ई-आटवन्नु निष्.कर्षेमाडिक्कोंदु बुद्धिवंतरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

१९ अथ भूचक्रासनेक्षक्रीडाविवरणम् -

(भूचक्रदपगडे-आट)

चक्राकारालिखेद्रेखाष्षट्प्राकारं यथातथा ||
तत्रादिमस्स्यात्प्राकारश्चतुष्षष्टि गृहान्वितः || १ ||

द्वितीयस्त्वष्टचत्वारिंशत्कोष्ठैस्संयुतोभवेत् ||
चत्वारिंशत्कोष्ठकैस्तु तृतीयस्संयुतोभवेत् || २ ||

प्. ३८६)

षट्त्रिंशत्कोष्ठकयुतः प्राकारस्स्याच्चतुर्थकः ||
द्वात्रिंशत्कोष्ठसंयुक्तः प्रकारस्स्यात् तु पञ्चमः || ३ ||

तदन्तरे स्यात् प्राकारस्त्वष्टाविंशतिकोष्ठकः ||
तदन्तरे स्यात् प्राकारश्चतुर्विंशतिकोष्ठकः || ४ ||

तदन्तरे स्यात् प्राकाररूपेणसरसांततिः ||
अष्टाविंशतिसङ्ख्यानां मध्ये तस्यास्त्यनुत्तमम् || ५ ||

सायुज्यस्थानमत्रास्ति मध्येलिङ्गं पिनाकिनः ||
प्राकारात्प्रथमाद्वाह्ये प्राक्प्रत्यग्दक्षिणोत्तरे || ६ ||

षट्षट्कोष्ठानिकुर्वीरञ्छाराणांस्थापनायवै ||
यतःक्रीडाप्रवर्तेत चत्वारःक्रीडकास्स्मृताः || ७ ||

चतुर्विंशतिशाराणामसितःपीतलोहितौ ||
हरितस्स्यात्तथाक्षाश्च चत्वारश्चतुरश्रकाः || ८ ||

त्रीण्येकमष्टषट्चेतिसुमानिक्रमशोलिखेत् ||
तथान्येचतुरक्षास्स्युश्चतुरश्राःप्रकीर्तिताः || ९ ||

त्रीण्येकं सप्तषट्चैव सुमानिक्रमशो लिखेत् ||
स्वस्थानाच्छारकान्रम्यानक्षपुष्पक्रमेण वै || १० ||

चारयित्वा च सायुज्ये सुप्तांल्लिङ्गे हि कुर्वते ||
फलतोमुक्तिमापन्ना इतिक्रीडासुकोविदाः || ११ ||

चक्राकारेणगमनं शाराणामितितद्विदः ||
शकेशालीवाहनस्य षष्ट्युत्तरमुनीन्दुके || १२ ||

विलंब्याषाढशुक्लस्य त्वेकादश्यां कुजेशुभे ||
श्रीचामुण्डाकृपापूण चामराजतनुभवा || १३ ||

कृष्णभूपेनभूचक्राक्षक्रीडाकलितापरा ||

(टीकु) - भूचक्रदपगडे आटक्के चारी कायिगलु डालगल विवर - ईभूचक्रदपगडे आटक्के चक्राक्रारवागि चारीयन्नु माडिक्कोंडु अदरल्लि होरगिनिंद ५ सालुगुंडगलल्लि चौकद मनेगलु मोदलने सालिगे ६४ | २ नेसालिगे ४८ मनेगलु | ३ ने सालिगे ४० मनेगलु | ४ ने सालिगे ३६ मनेगलु | ५ ने सालिगे ३२ मनेगलु || - || ईमेरिगे मनेगलन्नु माडि अल्लिंद वलगे १ सालु गुंडुमनेगलन्नु २९ माडि अल्लिंद वोलगे कोटेयन्नु बरदु आकोटेय सालिनल्लि २४ मनेगलन्नु माडि अल्लिंद वोलगे कोलदंते १ सालु बरदु अदरल्लि २८ मनेगलन्नु बरदु अदक्किंत वोलगे दोड्डदागिरुव सायुज्यद स्थानवाद १ मनेयल्लि शिवलिंगवं बरयुवदु | ईचारीगे ४ दिक्कुगलल्लियु वंदुवंदु मनेगल सालु होरसूत्तुगलु ५ रल्लु चारीयंते गुंडुमनेगलन्नु माडिक्कोंडु होर सुत्तिन होरगे ६ मनेगलन्नु बरदुक्कोंडु आरु कायिगलन्नु नेट्टुक्कोल्लुवंते माडुवदु || - ||

प्. ३८७)

ईमेरिगे कायिगलन्नु नेडुव मनेगलु लिंगवन्नु वरदिरुव सायुज्य स्थानद १ मने सह ३२५ मनेगलु आगुवद्दरिंद हसरु कायन्नु नेडुव मनेचरिगे ६ ने सुत्तिनल्लिरुव गुंडुमनेयल्लि ब्राह्मणजन्म || हलदीकायन्नु नेडुव मनेचारीगे ६ ने सुत्तिन गुंडुमनेयल्लि क्षत्रियजन्म || केंपु कायन्नु नेडुव मनेचारीगे ६ ने सुत्तिन गुंडुमनेयल्लि वैश्यजन्म || कप्पुकायन्नु नेडुव मनेचारीगे ६ ने सुत्तिन गुंडु मनेयल्लि शूद्रजन्म || ईमेरिगे गुरुतन्नु माडिक्कोंडु इदर वलगिन कोटेय आकारवागिरुव सालिनल्लि मध्येमध्ये वंदवंदु मनेयल्लि आयाय दिक्कुगलन्ननुसरिशि दिक्पालकरु यंटुमंदियन्नु बरदुक्कोंडु आडुवदु ||

डालगल विवर - डाल १ क्के पट्टु ४ क्के पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ६ | पट्टु १ क्के ८ | ईमेरिगे डालगलु ४ क्के १ रिंद ३२ गल वरिगे उपनिषत्तुगल संख्येगलंते दायगलु बीलुवंते निश्चयिसिदे || इन्नु ईप्रकारवागि डाल १ क्के पट्टु ४ क्के पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के ३ | पट्टु १ क्के ५ | पट्टु १ क्के ६ | ईमेरिगे ४  डालगलन्नु माडिक्कोंदु १ रिंद २८ रगलवरिगे नक्षत्र संख्येगलते तप्पदे बीलुवंते गुरुतुगलंनु माडिक्कोंडु ई २ जाती डालगलली यारिगे यावदु चन्नागि तोरुत्तयो अवरु आडालगलल्लि आडबहुदु || - || आटक्के हलदिहसरु केंपु कप्पु ई ४ रंगुगलल्लि वंदुवंदु रंगिगे आरु आरु कायिगलमेरिगे २४ कायिगलन्नु माडिक्कोंडु पूर्वद पगडे आटदन्ते वंटि पगडे हु इलु पगडेदाय मुंतागि बिद्ददायवन्नु अनुसरिशिक्कोंडु आडबहुदु || - || ईमेरिगे कायिगलंनु नेट्ट मने इंद सायुज्य स्थानवाद शिवलिंगवन्नु बरदु इरुव मनेयवरिगे नडदु अल्लि मलगिकोंड कायि हण्णु आगि आ आटदवरु गेद्द हागे बुद्धिवंतरु निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडाडुवदु ||

२० श्रीचक्राक्षदलासनेक्षक्रीडाविवरणम् -

(कलशाकृतिवृन्दावनवन्नुमेले उल्लश्रीचक्रदपगडे-आट)

श्रीचक्राक्षक्रीडनार्थं ब्रूवेतच्चक्रलेखनम् ||
तत्रोपरिष्टाद्वीध्यस्तुनवकल्प्यामनोहराः || १ ||

वृन्दावनाकारतोस्मादधोदशदलं लिखेत् ||
कमलं श्रीचक्रमिति पण्डितैरत्रकीर्तितम् || २ ||

संतिकोष्ठानिषडशीत्युत्तरद्विशतं यथा ||
बृन्दावनन्तु कलशा कृत्यायत्नेन संलिखेत् || ३ ||

वीध्योदशस्युरुपरितदधः कमलं भवेत् ||
ऊर्ध्वं दशमवीध्यांस्यान्महत्कोष्ठ तु मध्यमे || ४ ||

प्. ३८८)

श्रीचामुण्डातत्रलेख्या यत्रसायुज्यमिष्यते ||
तदधोविलिखेत्षट् च वीध्यः कोष्ठैः सुसंयुताः || ५ ||

वीध्यांवीध्यां हि कोष्ठानि त्रयोदशलिखेत् क्रमात् ||
तदधस्तनवीध्योः कोष्ठानिपञ्चदश क्रमात् || ६ ||

पृथक्पृथगितिप्राहुरेकैकस्यां ततोप्यधः ||
कोष्ठानिसप्तदशवैविलिखेत्खेलने पटुः || ७ ||

विलिख्याधस्तनाब्जस्य दलानां मध्यमे दले ||
एकविंशतिकोष्ठानि लिखित्वापार्श्वयोः पृथक् || ८ ||

दलयोःकुरुकोष्ठानि द्वादशद्वादशात्रतु ||
शाराद्वादशसंस्थाप्याः षट्षट्वर्ण क्रमेण तु || ९ ||

षट्कृष्णाष्षट्चरक्तास्स्युः पीताष्षड्ढरितास्तथा ||
चतुर्विंशतिशारांस्तान्दलयोः पार्श्वयोः क्षिपेत् || १० ||

मध्येनसहशिष्टेषुदलेष्वष्टसुसंलिखेत् ||
संहृत्यषडशीत्युत्तरशतद्वयकोष्ठकम् || ११ ||

भवत्येषां तु कोष्ठानां जाति द्वयमुदीरितम् ||
कार्यकारणभेदेनभिन्नचिह्नं मनोहरम् || १२ ||

कार्यकोष्ठानि चैकोत्तर शतंकारणस्य च ||
कोष्ठान्येकोत्तरशतं शारस्थापन हेतवे || १३ ||

चतुर्विंशति कोष्ठानि विश्रान्त्यैकोष्ठकानि च ||
एकोनपंचाशच्चस्युः सायुज्यायैकमुत्तमम् || १४ ||

स्थापितस्थानमारभ्यदलान्येवंतदन्तरे ||
सर्वकोष्ठेषु संचार्यबृन्दावनसमाकृतौ || १५ ||

सर्पगत्यातत्रशारान्कोष्ठे तु क्रमशस्सुधीः ||
सायुज्यं प्रापये दन्त इतिक्रीडाविदोविदुः || १६ ||

चत्वारोक्षाभवन्त्यत्रचतुरश्रसुशोभिताः ||
सुमानिस्युःपार्श्वभागे पृथक्पृथगनुक्रमात् || १७ ||

त्रीण्येकं पंच षट्चस्युस्सुमानिह्यक्षयोश्चरेत् ||
चत्वाअरिद्वेषडष्टौ स्युरितिपक्षान्तरस्मृतम् || १८ ||

स्श्रापितस्थानतश्चण्ड्याः स्थानेमुक्तिमवाप्य च ||
सुखं शयीततत्रेति क्रीडाक्रीडनकोविदाः || १९ ||

कार्यकारणविश्रांति स्थानानिद्व्येकशून्यकैः ||
चिह्नितान्यनुलोमेनविलोमेनापिचालनम् || २० ||

दलेषुस्याद्बुद्धिबलाच्छाराणामितिनिर्णयः ||
शिष्टंप्रसिद्धाक्षतुल्यमितिद्विद्भिरीरितम् || २१ ||

शालीवाहशकस्याब्देखषण्मुनिधरामिते ||
विलम्ब्याश्विनशुक्लस्य पौर्णमास्यां बुधे शुभे || २२ ||

प्. ३८९)

श्रीचामुण्डाकृपापूर्णकृष्णराजमहीभूता ||
श्रीचक्रदशपत्राक्षक्रीडेयं निर्मिता शुभा || २३ ||

(टीकु) - श्रीचक्रद दशदलगल पगडे आटक्के चारी कायीडालगल विवर - ईश्रीचक्रद पगडे आटक्के कमलाकारवागि चारीयन्नु माडिक्कोंडु अदरल्लि मेले ९  सालुगलन्नु वृंदावनाकृतियागि माडिक्कोंडु केलगे दशदलगलन्नु बरदु इरबेकु | ई आटक्के वट्टु २८६ मनेगलिगे विवर - वृंदावनक्के कलशाकृतियागिरुव १० ने सालिनल्लि वंदेमनेयन्नु दोड्डदागि माडि अदरल्लि चामुण्डेश्वरी अम्मनवरन्नु बरदु अदरकेलगे सालु १ क्के १३ मनेगलमेरिगे ६ सालुगलन्नु बरदु अदरकेलगे सालु १ क्के १५ मनेगलमेरिगे सालुगलु २ - अदर केलगे सालु १ क्के १७ मनेगलु | ईमेरिगे बरदु इदर केलगे कमल दलगल मध्यदल्लि २१ मनेगलन्नु वरदु अनन्तर कमलमध्यदल गल आचे ईचे बाजू दलगलल्लि बंदु दलदल्लि केंपुकायिगलु ६ न्नु करीकायिगलु ६ न्नु हसरुकायिगलु ६ न्नु सह नेडुव बग्ये १२ मनेगलन्नु मत्तोंदु दलदल्लि इदे मेरिगे हलदीकायिगलु ६ न्नु हसरुकायिगलु ६ न्नु सह नेडुव बग्ये १२ मनेगलन्नु सह बरदु मध्ये ८ दलगलिंद ११५ मनेगलन्नु बरदु इरबेकु | ईमेगिगे वट्टु २८६ मनेगलु आगुवद्दरिंद इदरल्लि कार्यद मनेगलिगे वंदुप्रकारद गुरुतुगलन्नु कारणद मनेगलिगे मत्तोंदुप्रकारद गुरुतुगलन्नु काणुवन्ते बरदुक्कोंदु कायिगलन्नु नेट्ट ताविनिंद क्रमवागि कमल दलगलन्नु अदर मध्ये इरुव मनेगलन्नु सह दाटि वृन्दावनाकृति सालिनल्लि सर्प गतियागि कायिगलन्नु नडसुत्ता बरुवदु || इदरल्लि कार्यद मनेगलु १०१ कारण द मनेगलु १०१ कायिगलन्नु नेडुव मनेगलु २४ विश्रमस्थानद मनेगलु ५९ सायुज्यस्थानद मने १ | यीमरिगे वट्टु २८६ मनेगलिगु कायिगलन्नु नडसतक्क बग्ये ४  डालगलन्नु माडतक्कद्दु - डाल १ क्के पट्टु ४ क्के पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के ३ | पट्टु १ क्के ५ | पट्टु १ क्के ६ | यीमेरिगे गुरुतुगलन्नु हाकिद ४  डालगलिंद बिद्द दायगलन्नु नडिसबेकु | यिन्नु वंदुप्रकारदिंद डालगलन्नु माडबहुदुडाल १ क्के पट्टु ४ क्के पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के ३ | पट्ट १ क्के ५ | पट्टु १ क्के ६ | यीमेरे डाल | २ डाल १ क्के पट्टु  १ क्के २ | पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ६ | पट्टु १ क्के ८ | ईमेरिगे यरडु डालगलु | अंतु ४ डालगलिंद १४ गलवरिगे जोडि दाय तप्पदे बीलुवंतेयु निश्चयिशिधेयागि यी यरडु डाल गलल्लि यारिगे याव डालगलल्लि अभिरुचियिरुत्तयो अवरु आडालगलली आडबहुदु | 

प्. ३९०)

आटक्के हलदी हसरु केंपु कप्पु नाल्कु रंगिगु वंदुवंदु रंगिगे आरु-आरु कायिगल मेरिगे २४ कायिगलन्नु माडिक्कोंडु पूर्वद पगडे आटदन्ते वंटि पगडे हुयिलु पगडे दाय मुंतागि बिद्द दायवन्नु अनुसरिशि आडबहुदु | यीमेरिगे कायिगलं नेट्ट मनेयिंद सायुज्य स्थानवाद चामुण्डेश्वरी अम्मनवरिरुव मनेवरिगे नडदु अल्लि मलिगिक्कोंड कायि हण्णु आगि आ आटदवरु गेद्द हागे बुद्धिवन्तरु निष्कर्षेयन्नु माडिक्कोंडाडुवदु ||

२१ अथ हस्तिबन्धनक्रीडाविवरणम् -

अष्टकोणंस्यात् तु पंचाशीतिकौष्ठैर्युतं ततः ||
व्याधास्स्युरष्टा चत्वारिंशच्चत्वारोभवन्तिहि || १ ||

गजास्तेषां ग्रहः कार्यो हस्तग्राहं विलासतः ||
व्याधैस्सन्धावेवसदाव्याघ्रग्रहवदीरितम् || २ ||

(टीकु) - (आनेकट्टिन आट) - आनेगलकट्टिन आटक्के मनेगल मत्तु आलुगलविवर - ई-आनेगल कट्टिन आटक्के अस्टकोणवाद मनेगलन्नु बरदु अवगलल्लि हुलि कल्लिन आटद मनेगलंते मूलेगलु कूडिदबली हूवुगलन्नु बरदु आहूवुगलं बरदिरुव मनेगलु ८५ इरुवन्ते माडि ४८ आलुगलन्नु इट्टुक्कोंडु आनेगलु नाल्कुयिट्टुक्कोंडु हुलिकल्लिन आटदल्लि हुलिगलन्नु हिडियुवंते ई-आलुगलिंद ई ४ आनेगलन्नु हिडियुवंते अवरवर बुध्ध्यनुसारवागि नोडिक्कोंडाडुवदु ||

२२ अथोद्दिष्टाक्षरप्रकाशनम् - 

चण्डींवीरकथागारांमणिकोटीरबंधुराम् ||
चामुण्डिकांचामराजबाहुविक्रमपोषिणीम् || १ ||

सिंहपीठेसुखासीनां खगपिंछालिवीजिताम् ||
भूनाथसंततिनुतां सोमखंडावतंसिनीम् || २ ||

शांताहितेच्छमहिषां तूणजंघां शुचि स्मिताम् ||
समूढसुममं च स्थां वाहाभूषाफणामणिम् || ३ ||

तांडवालीढवलयझणज्झणवरारवाम् ||
शाटीलुठत्तारहारांसिंहवेषरथस्थिताम् || ४ ||

महीशूरपुरीभासियदुवंशफलप्रदाम् ||
बालावेषधरां देवीं वंदेहं विंध्यवासिनीम् || ५ ||

एकविंशतिनामानि देव्यास्संध्यागमेपठन् ||
कीर्तिंभाग्यंसुसंतानं विज्ञानं लभते वरः || ६ ||

शकेशालीवाहनस्य त्रिचतुस्सप्तभूमिते ||
विक्रमाश्विनशुक्लस्य प्रथमायांरवौशुभे || ७ ||

प्. ३९१)

श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीभूता ||
उद्दिष्टाक्षरवच्छ्लोकारचिताबुधतुष्टये || ८|| - ||

अस्यसूत्रं वनढमिखा इति ||

२३ अथ संख्याभिर्लिप्यवगमक्रमः -

प्रथमं वर्णसंख्याने द्वितीयं वर्गसूचने ||
एकादिकमचांस्थानेदशकंदीर्घबोधने || १ ||

बिंदुस्थाने च नवकं विसर्गेनवतिं तथा ||
संख्यायाःकादिनवकं पादभेदस्यटादिकम् || २ ||

धान्यमानेपकारादि रसमाने तु यादिकम् ||
निष्कादितुलनेशादि बिंदोर्नोविश्रमस्यञः || ३ ||

अर्धाक्षरस्यार्धवृत्तमेवंसंख्यालिपिक्रमः ||
यंप्रस्तुवंति विद्वांसो बृहस्पति समा अपि || ४ ||

कृष्णराजमहाराजरचितोवर्धतामयम् ||
शकेशालीवाहनस्य त्रिचतुस्सप्तभूमिते || ५ ||

विक्रमाश्विनशुक्लस्य त्वेकादश्यां बुधे शुभे ||
सङ्ख्यालिपीनालिपिभिस्संख्यानां बोधको महान् || ६ ||

(टीकु) - यीश्लोकद मेरिगे अक्षरगलिगे अकारादि क्षकारपर्यंत संख्याक्रमनव संख्येगे अक्षरक्रम हाग मोदलागि काणिवरिगु खण्डगमोदलागि सोलिगे बरिविगु मणमोदलागि पावुवरिविगे वरहा तूकमोदलागि हाग तूकद वरिविगु बिंदु मर्कारिसुवदु अर्ध-अक्षरक्के सह क्रमवागि अक्षरगलन्नु हाकिक्कोंडु बुद्धिवन्तरु पत्रगलन्नु नोडिक्कोल्लबहुदु ||

१ तत्र संख्याभिर्लिप्यवगमकोष्ठकम् -

अ
आ
इ
ई
उ
ऊ
ऋ
ॠ
ऌ
ॡ
ए
ऐ
ओ
औ
अं
अः
०
००
अधाक्षरस्य
क
१
१०
२
२०
३
३०
४
४०
५
५०
६
६०
७
७०
८
८०
९
९०
~
११
ख
ग
घ
ङ
च
छ
ज
झ
ञ
ट
ठ
ड
ढ
ण
त
थ
द
२१  
३१
४१
५१
१२
२२
३२
४२
५२
१३
२३
३३
४३
५३
१४
२४
३४
ध
न
प
फ
ब
भ
म
य
र
ल
व
श
ष
स
ह
ल
क्ष
४४
५४
१५
२५
३५
४५
५५
१६
२६
३६
४६
५६
१७
२७
३७
४७
५७

२ पूर्णाङ्कबोधकाक्षरकोष्ठकम् -

क
ख
ग
घ
ङ
च
छ
ज
झ
१
२
३
४
५
६
७
८
९
वन्दु
यरडु
मूरु
नाल्कु
ऐदु
आरु
येलु
येंटु
वोंभत्तु

प्. ३९२)

३ अङ्कांशबोधकाक्षरकोष्ठकम् -

ट
ठ
ड
ढ
ण
त
थ
द
ध
७|
७||
७|||
७०-
७०=
७०=
    -
७००|
७००||
७००|||
पादां शस्य
अर्द्धां शस्य
त्रिपादं शस्य
पादचतु
र्थां शस्य
पादार्द्धंशस्य
पादत्र्यं शस्य
पाद चतुर्थां शांश०
पाद चतुर्थार्द्धांश
पाद चतुर्थत्र्यंश


४ कर्नाटकदेशे  - धान्यमानबोधकाक्षरकोष्ठकम् -

प
फ
ब
भ
म
खण्डी इत्यस्य
खण्डीविंशां शस्य कुडो इत्यस्य
कुडो इत्येतच्चतुर्थां शस्य
कुडोचतुर्थां शांशस्य
कुडोचतुष्षष्ट्यं शस्य
षष्ट्युत्तरशतसेटकस्य (खंङ्ग)
अष्टसेटकस्य (कोलग)
द्विसेटकस्य (बल्ल)
अर्धसेटकस्य (|| शेरु)
सेटकाष्टमां शस्य वा १० || रूप्यामि०

५ कर्नाटकदेशे - सुवर्णमानबोधकाक्षरकोष्ठकम् -

श
ष
स
ह
वरहातूक
होन्नुतुक
हणतूक
हागतूक
षट्त्रिंशद्गुञ्जापरिमितस्य

चतुर्गञ्जापरिमितस्य
एकगुञ्जापरिमितस्य

६ कर्नाटकदेशे - तुलामानबोधकाक्षरकोष्ठकम् -

य
र
ल
व
मण
धडय
सेरु
पावु
चत्वारिं शत्सेटकाः चतुश्चत्वारिं शत्सेटकावा
दशसेटकाः एकादशसेटकावा
१ सेटकः वा २४ रूप्यैस्तुलितः
सेटकपादांशः

२४ अथ मुष्टिप्रश्नेषु हस्तग्राह्यपदार्थतदुत्तरविधयः -

स्वर्णं जलं तथा शूलं प्रवालस्त्वक् शिलागुडः ||
चर्मभस्ममृदस्थीनि रजतं नखगोमये || १ ||

नीरसाश्च तथाज्ञेया ताम्रप्रभृतयो बुधैः || - ||
अन्नंकार्यासकं पुष्पं चर्म चैव प्रवालकः || २ ||

प्. ३९३)

तृणं च त्वक् च कर्पूरं सुपत्रं रौप्यमूलके ||
धान्यं च गोमयं चैव लोहोभस्मादयस्स्मृताः || ३ || - ||

कर्पूर मूले च जलं पूगीफलमथोफलम् ||
केशोमणिश्च रजतं कार्पासोमृच्चपत्रकम् || ४ ||

सोपाह्वस्य तथात्वक् च ताम्रं चर्म तथैव च ||
लवणं चेति वै प्रोक्ताः पदार्थाष्षोडशात्रहि || ५ || - ||

घृतंगुडोघासपूगीफले कर्पूरमेव च ||
लोहस्ताम्रं भस्मचास्थि सञ्जीवः केश एव च || ६ ||

लवणं त्वग् गोमयं च शुष्कं चर्मेति वै स्मृताः || - ||
रजतं चैव कर्पूरं प्रवालो रत्नमेव च || ७ ||

कार्यासस्त्वग्घृतं चैव गुडः कणमृदौ तथा ||
अस्थ्यश्माकेशलवणौपुष्पभूती इति स्मृताः || ८ || - ||

प्रकारान्तरम् - 

पत्रंकार्पासकं चैव धान्यं लोहस्तथैव च ||
सजीवोमूलशुष्के च रस इत्यादयो गताः || १ ||

फलंकार्पासकदृषद्रसेषुस्याच्छदोस्थि च ||
शुष्कं मृदेषुविज्ञेयमिति वै तद्विदोविदुः || २ ||

फलंचर्म च धान्यं च सजीवश्च छदस्तथा ||
शिलारसश्च लवणमित्यादींस्तद्विदोविदुः || ३ ||

अस्थिशुषकं गोमयं च लवणानि शिला तथा ||
मूलंरसस्सजीवश्चेत्येवं ज्ञेयं विचक्षणैः || ४ ||

शालीवाहशकस्याब्दे त्रिचतुस्सप्तभूमिते ||
विक्रमाश्विनशुक्लस्य त्रयोदश्यां भृगोर्दिने || ५ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीक्षीता ||
मुष्टिप्रश्नोत्तरविधिरेवं रूपेण वर्णितः || ६ ||

२५ अथोपर्युक्तपदार्थज्ञापकगणितसंकेतश्लोकाः -

सुवर्णमन्नं नखरः फलनीलफलाशकम् ||
कंदंजीवश्च शुष्कं च तृणं गोमयमेव च || १ ||

क्रमुकंताम्रलोहौ च सुचर्मलवणं तथा ||
शिलाधान्यं प्रवालश्च मणिमत्स्यौ तथैव च || २ ||

कार्पासरजताज्यानि गुडः कुसुममेव च ||
भस्मरोमास्थिकर्पूर त्वग्भेदाद्गणित क्रमः || ३ ||

अस्यसूत्रं पद्ममेव च इति ||

प्रकारान्तरम् -

लोहस्तुप्रथमो ज्ञेयो द्वितीया मृत्तिका तथा ||
तृतीयंस्या तु कार्पासं चतुर्थे कर्मकथ्यते || १ ||

पंचमंधान्यमित्युक्तं षष्ठं फलमितीरितम् ||
सप्तमंपर्णमत्रस्यादष्टमं गोमयं तथा || २ ||

प्. ३९४)

नवमं मूलमित्युक्तं दशमं चास्थि कथ्यते ||
एकादशं शष्कमत्रद्वादशं लवणं भवेत् || ३ ||

त्रयोदशो जीव उक्तः शिलास्यात्तु चतुर्दशी ||
रसः पंचदशोज्ञेयः श्रूयतामंबिके शिवे || ४ ||

अस्यसूत्रं - सुरतादिषु इति ||

कैययल्लिहिडिदपदार्थगलंपेलुवपद्यगल -

(टीकु) - पद्यदल्लि बंद लेक्खवन्नु नोडिक्कोंडु इंथा पदार्थवेंदु गणितवन्नु सुणिसिक्कोंडु हेलुव श्लोकगल यरडुप्रकारगलन्नु ईगणितक्के यरडु प्रकार सूत्रगलन्नु सह बरदु इवे || इवन्नु बुद्धिवन्तरु नोडि तिलिदु क्कोलतक्कद्दुचिन्नवु नीरु वेर्पबल शिप्पे शिला गुड चर्म भस्मगलु | मण्णेले वेललियु नखवु गोमय नीरस ताम्रवादियोल् || १ || अन्नवु हत्ति तोगलु गुर्पवलंपू तृण कप्पुर चन्नेले | बेल्लि बेर्दवस गोमय लोहवु भस्मवादियोल् || २ || कप्पुर वेरु नीरडिके कायि कुरुल् मणि बेल्लि हत्ति | मण्सोफेले शिप्पे ताम्र तोगलुप्पुगलीप दिनारुजातियोल् || ३ || तुप्पवु बेल्ल हुल्लडिके कप्पुर लोहवु ताम्र भस्मवु मेलुप्पु सजीव केश यल्लु शिप्पेयु गोमय शुप्कचर्मगलु || ४ || बेल्लियु कप्पुर पवल रत्नवु हत्तियु शिप्पे तुप्पमु | बेल्लवु कालु मण्णेलुवु कल्कुरुलुप्पु पुष्पभूतिगलु || ५ || यल्लपदार्थभेदगल केलिदबेल्लव | पेल्वेनिंदिरावल्लभसोदरी करुणदिंदलिकौतुकमाद रीतियिम् || ६ ||

(टीकु) - यले हत्ति धान्य लोह यलेगल् जीवनु बेरु शुष्क रस मोदलागि || १ || फल हत्ति शिलेय रसदोल् यलेयं शुष्क मण्णुगलिवरोल् || २ || फल चर्म धान्य जीवरु यले शिले रस उप्पु मोदलादवगल् || ३ || यलु शुष्क सगणि उप्पुगलशिले बेरुं रस जीवरीपरितोरुम् || ४ ||

२६ अथ देवीसायुज्यमुक्तिचित्रपटप्रकारः -

श्रीमन्कृष्णमहीपते कलिपदाक्रांतेषुभूमौजनेष्वन्यायेष्वधिकेषुनैवनिरता-धर्मेमतिः कस्य वा ||
वेदास्ते बहवस्ततोपि बहवश्शास्त्रादयो भारतं काव्यं चाद्यमपीक्षीतुंसपदिनोनैवास्ति बुद्धिः कलौ || १ ||

तस्मात्संसृतिमोक्षणैकफलदं पुण्यप्रदं शृण्वतां धर्माधर्म विवेचनं वदविभोसंकोचतस्सज्जनैः ||
इत्थंबोधित एष कृष्णधरणी पालोजगन्मातृका देवीसर्वसुराधिके त्युपविशत्युद्दामवाग्वैभवः || २ ||

प्. ३९५)

श्रीकृष्णराजावनिपेनदेवीसायुज्यमुक्तिप्रदमिष्टदायि ||
संक्रीडनंसंरचितं सुरम्यं जीयाद्भचन्द्रावधिभूतलेस्मिन् || ३ || - ||

शूलादिविष्णुलोकांतं षडुत्तरशतं पदम् ||
एतेषां कारणीभूत सदनानि तथैव हि || ४ ||

गुरोःकटाक्षागमादि चतुर्विंशपदं तथा ||
एतन्मिलित्वाषट्त्रिंशदुत्तरद्विशतंपदम् || ५ ||

अत्रकार्याणिसद्मानि कारणेनसहैवहि ||
शूलनारकमारभ्यसकारणगृहाणि वै || ६ ||

सप्तसप्ततिसङ्ख्यानि क्रमेणैव विवृण्महे -

गुरुद्रोहीभवतियः स(शूलनरकं) व्रजेत् ||
अनृतं यस्तु वदति (नरकक्रिमि) रेवसः || १ ||

सतोयोनिंदतिवृथा तस्या (ऽधःपतनं) ध्रुवम् ||
स्वामिद्रो ही भवति यो (महारौरव) मश्नुते || २ ||

मातापित्रोश्च यो द्रोही (रौरवं) नरकं व्रजेत् ||
मित्रद्रोही भवति यः (तपनं) नरकं व्रजेत् || ३ ||

विद्ययाहंकृतिंप्राप्तो भवति (ब्रह्मराक्षसः) ||
अत्यपेक्षी भवति यस्स (पिशाचो) भवेन्नरः || ४ ||

तामसाहं कृतिं प्राप्तो (राक्षसे)ष्वभिजायते ||
राजहेलनमातन्वन् (कुम्भीपाकं) व्रजेत् पुमान् || ५ ||

दुरुह्यन्राज्ञः कोशमथो (कालसूत्रं) व्रजेन्नरः ||
(असीपत्रा) ख्यनरके जायते राजदूषकः || ६ ||

राजद्रोहिसहायोयः (संघातनरकं) व्रजेत् ||
राजदारान्कामयानो (ऽन्धतेमा) नरकं व्रजेत् || ७ ||

अभिजातस्सुरापायी यदि (वैतरणीं) व्रजेत् ||
दयाविहिनोभूतेषु (गण्डशैलो) भवेद्ध्रुवम् || ८ ||

निद्राभङ्गं यः करोति (मत्कुणः) सोन्यजन्मनि ||
ज्ञानंप्राप्यवृथाभूयाद्यदिगोरक्तपोभवेत् || ९ ||

देवनामविनागायन् (झिल्लिका) सोन्यजन्मनि ||
ज्योतिषेप्वनृतंवक्ष्यन् (पल्लिका) सोभिजायते || १० ||

देवालयस्थदीपानां (पतङ्गः) शामको भवेत् ||
धान्यचोर्येणजीवेद्यस्स (आखु) र्भवितानरः अन्यायतः किमप्युत्क्वानत्यजेद्यदि (गोधिका) || ११ ||

स्वामिद्रोहसहायेन (कीचपालो) भवेन्नरः ||
पत्युर्गरप्रदानेन (सरट)स्सोन्यजनमनि || १२ ||

प्. ३९६)

यस्त्वाहूतः प्रतिदिनंभुङ्ते (भ्रमर) एवसः ||
अर्जयित्वाधनं सत्सुनदद्यान् (मधुमक्षिका) || १३ ||

अन्नकण्टकतां प्राप्तो (मक्षिका) सोन्यजन्मनि ||
समीचीनोदयाशून्यस्स (शिला) जायते नरः || १४ ||

दानकण्टकतां प्राप्तो भवेत् स तु (वनाधृतिः) ||
विषयुक्ताशयोयस्तुस (सर्प) स्सर्वथा भवेत् || १५ ||

विनाविवेकं यः स्नायात्स (मण्डूको) ऽन्यजन्मनि ||
यःक्षुद्रवार्तयाजीवेत्स (मत्स्यो) जायते नरः || १६ ||

विवाहकण्टको यस्तु (मार्जाल) स्सोन्यजन्मनि ||
अत्यन्तवंचनायुक्तो (जम्बुक) स्सभवेन्नरः || १७ ||

चिरजीवीबुद्धिहीनो यदि (घूकः) प्रजायते ||
दृष्ट्वायोज्ञानिनोवृधा न दृष्ट्वेव व्रजेत् (तरुः) || १८ ||

परान्नभक्षणाज्जीवन् (काको) भवतिनान्यथा ||
अन्नचौर्येणयोजीवेत् सवृको नात्रसंशयः || १९ ||

सर्वान्यस्तु शपेल्लोके देहांते (श्वा)ऽभिजायते ||
बाधते योजनान्नीरे (नक्र) जन्मसमश्नुते || २० ||

तीर्थयात्राकृतोयस्तुनिंदेत् (कच्छप) एवसः ||
सत्कर्माचरणेमन्दो भवेद् (अजगरो) हि सः || २१ ||

वंशाभिवृद्धिमाकांक्षन् (लता) ऽन्यस्मिन्भवे भवेत् ||
सदाकामी भवतियः (कलविंक)स्सजाते || २२ ||

विनाविवेकं यः शास्त्रं पठेद् (गर्दभ) एव सः ||
दांभिकध्यानमातन्वन् (बको) ऽन्यस्मिन्भवेभवेत् || २३ ||

तूष्णींविरक्तो यो भूयाद् (भल्लुक)स्सोन्यजन्मनि ||
कालज्ञाने नृतं वक्ष्यन् (कुक्कुट)स्सोभिजायते || २४ ||

अभिजातो यदि भवेन्मांसादस्सभवेद् (अजः) ||
स्त्रियंबलाद्योरमते (गोगांगूलो) ऽन्यजन्मनि || २५ ||

दिवास्त्रीसंगमातन्वन् (कापोतं) जन्मचाप्नुयात् ||
हीनाचाररतोनित्यं (वानर) स्सोन्यजन्मनि || २६ ||

स्वपोषकगृहद्रोग्धा (मेष) वर्योन्यजन्मनि ||
अभिजातोनाट्यजीवीयदि (बर्हि) भविष्यति || २७ ||

कुक्षिंभरिस्तुयोभूयात्स (सूकर) जनिर्भवेत् ||
बाधते दुर्बलान्यस्तु (श्येनो) ऽन्यस्मिन्भवेभवेत् || २८ ||

वृद्धान्दृष्ट्वा विनम्रो यो न भवेद् (उष्ट्र) एव सः ||
भङ्त्वापरगृहंस्वस्य गृहंबध्नाति (कीचकः) || २९ ||

प्. ३९७)

जंघालोमनुजोयस्तु सो(ऽश्व)जन्मसमश्नुते ||
शृंगारचेष्टासुसदायो वर्तेतस (कोकिलः) || ३० ||

यस्तुक्रोधी सज्जनेषु (तरक्षु) स्सभवेन्नरः ||
गर्वेणवृद्धान्योनिंदेन् (महिष) स्सोन्यजन्मनि || ३१ ||

योजीवदण्डने नित्यंरतो (हिंस्रो) ऽन्यजन्मनि ||
शैवमंत्रोपासनायां भ्रष्टश्चेत् (शरभो) भवेत् || ३२ ||

परार्थं देवतानाम गृणन् (गरुड) एवसः ||
विष्णुमन्त्रोपासनायांभ्रष्टो (भेरुण्ड) एवसः || ३३ ||

परार्थं तीर्थयात्रां यः कुरुते (हंस) एवसः ||
यो नित्यं मृगया युक्तस्स (साल्वो) ऽन्यभवे भवेत् || ३४ ||

अमार्गेयस्तु वर्तेत भवेद् (अन्त्यज) एवसः ||
चलचित्तस्सत्क्रियासुभवेन्यस्मिन् (मृगो) हिसः || ३५ ||

क्रूरोयदिभवेन्मर्त्यो (व्याघ्रो) ऽन्यस्मिन्भवेभवेत् ||
परबुध्ध्यायस्तु जीवेद्बुद्धिहीनः (शुको) भवेत् || ३६ ||

मदाधिक्याद्भ्रमतियों (गजो) ऽन्यस्मिन्भवेभवेत् ||
पतिंसंभर्त्सयानास्त्री (पोटा) ऽन्यस्मिन्भवेभवेत् || ३७ ||

आचारेणविहीनोयस्सतु (शूद्रो) ऽन्यजन्मनि ||
एकाशीतितमेगेहे पतिंहित्वा परं नरम् || ३८ ||

कांक्षेत यदि सा नारी (विधवा) ऽन्यभवेध्रुवम् ||
अशीतितमसंख्याके सदने वक्ष्यतेधुना || ३९ ||

देवीमन्त्रोपासानासुभ्रष्टः (सिंहो) ऽभिजायते ||
पञ्चाशीतितमेनारीपरपुत्रानसूयती || ४० ||

जन्मांतरे सा तु भवेद् (बन्ध्या) नैवात्रसंशयः ||
एकोनेनवतितमेलज्जांहित्वा चरेत् पथि || ४१ ||

विलासात्साभवेद् (वेश्या) भवेन्यस्मिन्नसंशयः ||
गृहेनवति संख्याके मातृस्वस्रादि बन्धुताम् || ४२ ||

अविज्ञायस्त्रियासाकंरमेद्यदि (नपुंसकम्) ||
सप्तयङ्नवतितमेत्र्यंशंद्रोणं करोति यः || ४३ ||

लोभीसन्नन्यजनुषिस (वणिङ्) नात्रसंशयः ||
अष्टाधिकनवत्याख्यसंख्याकेसदनेध्रुवम् || ४४ ||

साधुर्भूत्वाज्ञानहिनो (गौ) र्भवेत्सोन्यजन्मनि ||
एकोनशतसंख्याकेस्वानुष्ठितसुकर्मणाम् || ४५ ||

क्षयान् (मर्त्यत्व) माप्नोतिनात्रकार्याविचारणा ||
नवयुक्छतसंख्याके सदने यो नरो भवेत् || ४६ ||

प्. ३९८)

सात्विकाहंकृतिंप्राप्तो (ब्राह्मणो) जायते ध्रुवम् ||
सप्तदशोत्तरशतकेगेहे यो यं हि कामनायुक्तः || ४७ ||

नृपतिःक्षत्रियवर्यो (राजा) भूयात्ससर्वलोकस्य ||
सपादशतसंख्याकेयस्तु शास्त्रानुसारतः || ४८ ||

आरामस्थापनं कुर्याद् (वायुलोकं) गमिष्यति ||
अष्टाविंशोत्तरशतगेहेकूपहृदादिकम् || ४९ ||

यः कुर्याद् (वारुणंलोकं) सनरोलभते ध्रुवम् ||
एकविंशच्छततमेयो भजेन्नीचदेवताः || ५० ||

सतु (नैर्-ऋतलोकं) वै समाप्नोति न संशयः ||
षट्त्रिंशदुत्तरशतसंख्येदास्यतियोनरः || ५१ ||

रत्नाभरणमालानि (नागलोकं) सयास्यति ||
सार्धेशतेसांगवेदानुच्चरन्नादरात्सदा || ५२ ||

(सद्विप्रजन्म) संप्राप्य सर्वेषां स भवेन्महान् ||
पञ्चपञ्चाशदधिकशतसंख्याकवेश्मनि || ५३ ||

अनेकस्वर्णदाअतायः (कौबेरंलोक) माप्नुयात् ||
सप्तपंचाशदधिकशतसंख्याकवेश्मनि || ५४ ||

पतिभक्तियुतानारी (पतिसालोक्य) माप्नुयात् ||
एकोनषष्टिसंख्यायुक्छतसंख्ये करोति यः || ५५ ||

अष्टकान्वष्टकादीनि (पितृलोकं) स गच्छति ||
एकषष्ट्युत्तरशतेधर्मसूक्ष्मंविचायन् || ५६ ||| 

यश्चरेत्सतुधर्मात्मा (यमलोके) महीयते ||
सप्तषष्ट्युत्तरशतेयुद्धान्नापसरन्मृतः || ५७ ||

सूर्यमण्डलभेदीसन् (वीरस्वर्गं) गमिष्यति ||
एकोनाशीतिसहितशतसंख्याकमंदिरे || ५८ ||

संसारेय-उदासीनः स (विरक्तो) ऽन्यजन्मनि ||
पंचाशीत्युत्तरशतसंख्याके शिवमंदिरम् || ५९ ||

जीर्णमुद्धरते यो सौ (ईशानंलोक) मश्नुते ||
अष्टाशीत्युत्तरशतसंख्याके वेश्मनि ध्रुवम् || ६० ||

(ईंद्रलोक) मवाप्नोतिबहुयागादि कृन्नरः ||
एकयुङ्नवतिशतसंख्याकेसदनेनरः || ६१ ||

सर्वदातिथिपूजायां रतो (ऽग्नेर्लोक) माप्नुयात् ||
त्रियुग्द्विशतसंख्याके ह्यनेककपिलागवाम् || ६२ ||

दानं यः कुरुते मर्त्यः स (गोलोके) महीयते ||
नवयुग्द्विशतेमर्त्यः सत्कर्माणि करोति यः || ६३ ||

प्. ३९९)

ईश्वरप्रीतिमन्विच्छन् (तत्त्वमार्गे) सवर्तते ||
दशयुग्द्विशतंगेहमारभ्यासप्तमं शृणु || ६४ ||

क्रमेण (सद्गुरुकृपा) (विद्याचागमिकी) सती ||
(निगमब्रह्मविद्या) च (योगारूढ) स्ततः परम् || ६५ ||

योगभ्रष्टोयदिभवेत् (तत्वमार्गे) पुनः पतेत् ||
(मन्त्रयोगो) (ज्ञानयोग) एवंसप्तगृहाणि वै || ६६ ||

सप्तदशाधिकशतयुगसंख्याकेमस्करी भवेद् यस्तु ||
वर्जितधनसुतदारः (सत्येलोके) महीयते मनुजः || ६७ ||

अष्टाऽऽदशाधिकशतद्वितयेनिकाये श्रीफाललोचनपदांबुजदत्तचेताः ||
यो वीरशैव इति संप्रथितो धरित्र्यां (कैलास) मेतिविबुधादिभिरप्यगम्यम् || ६८ ||

एकोनविंशतियुतद्विशतेगृहेस्मिन्यो (वीरवैष्णव) इतिप्रथितो भवेत् सः ||
श्रीशंखचक्रपरिकर्मितबाहुमूलो (वैकुण्ठलोक) मुपयातिसुरैरलभ्यम् || ६९ ||

विंशोत्तरद्विशतकमारभ्यैकादशालयाः ||
(नामस्मरण) (नादानुसन्धाना) (ऽर्चन) (दासता) || ७० ||

(राजयोगश्च) (श्रवणं) (मननं) (ध्यान) मेवच ||
(साक्षात्कारः) ततः पश्चात् (संसारस्य विमोचनम्) || ७१ ||

(आनंदानुभवः) पश्चात्त्रिंशद्युक्तशतद्वये ||
एकत्रिंशोत्तरशतद्वये (ऽङ्कित) विलेखनम् || ७२ ||

द्वात्रिंशदुत्तरशतद्वयगेहादथोच्यते ||
गृहाणिपञ्चक्रमशः (पादसेवाप्रपत्तिका) || ७३ ||

(सालोक्यं) चैव (सामीप्यं) (सारूप्यं) च ततः परम् ||
षट्त्रिंशदुत्तरशतद्वयसंख्यगृहेन्तिमे || ७४ ||

(देवीसायुज्यमुक्ति) श्चनात्रकार्याविचारणा ||
अत्रैवपाशकस्थानां बिंदूनामपि लक्षणम् || ७५ ||

पाशकत्रितयेनाद्यचतुःपार्श्व युतेन वै ||
पुष्पसंख्यापतेदत्र ह्येकमारभ्याविंशतिः || ७६ ||

शालीवाहशकेब्धिवेदमुनिभूसंख्येषुवर्षेष्वितेष्वद्यप्रोद्यतचित्रभानु-मधुमासेशुक्लपक्षेतिथौ ||
पंचम्यांबुधवासरे विरचितं सा युज्यमुक्तिप्रदंदेव्याः कृष्णमहीभुजास्तुलिखितंसंक्रीडतामिष्टदम् ||

प्. ४००)

२७ अथैतच्चित्रपटनिर्माणप्रकारः -

देवीसायुज्यसंप्राप्तिक्रीडनेरचितान्यधः ||
सद्मानिसर्पगत्यैवद्रष्टव्यानिमनीषिभिः || १ ||

प्राक्पश्चिमंषोडशवीथिकाः स्युर्द्षक्षोत्तरे पञ्चदशैव चास्मिन् ||
राजांकितं संलिखितं पठेद्यः गृहैरथोपंचभिरादरेण || २ ||

अधोवीध्यां पंचदशकोष्ठाविस्स्युरनुक्रमात् || ३ ||

एवमूर्ध्वंपंचदशवीध्यस्स्युस्तुक्तकोष्ठकैः ||
एकाशोर्ध्वंकोष्ठानि त्वेकवीध्यां भवन्ति च || ४ ||

संहृत्यषट्त्रिंशदुत्तरशतत्रयकोष्ठकम् ||
यज्जन्मापेक्ष्यते सर्वैः प्रारभ्यं क्रीडनं भवेत् || ५ ||

तस्मात् तत्र स्वस्वशारानेकी कृत्य विनिक्षिपेत् ||
प्रसिद्धाक्षक्रीडनवदन्यज्ज्ञेयं विचक्षणैः || ६ ||

अक्षत्रयंभवत्यत्र चतुरश्रं सुशोभनम् ||
पार्श्वेषु स्युस्सुमान्यत्रत्रिष्वेकद्वित्रिंसंख्यया || ७ ||

चत्वारिपञ्चषट्चैवाष्टसप्तैकादशस्मृताः ||
एकैकपार्श्वेसर्वेषां निस्सुमं संप्रकीर्तितम् || ८ ||

यावन्तः क्रीडकास्सन्ति शारास्तावन्त एवहि ||
विभिन्नलक्षणाः कल्प्याः क्रीडाकुशलिभिस्स्मृतम् || ९ ||

कन्दपद्यदरूपवादटीकु -

शीवरकृष्णधराधिपपावनसद्धर्मकर्मफलगलपरियम् ||
नीविवरिपुदेनेसुजनरुदेवियसायुज्यवेंबक्रीडेयरचिपम् ||

कारणनूरारिरुववुनूरारुकार्यगलल्लदिप्पन्नात्कुतोरुवसद्गुरुमोदलागारि-सलिन्नूरमुवत्तारे मनेगल् || १ ||

(सीसपद्यम्) -

वन्दरिंधदिनैदुहोंदिरुवमनेगलल्लिनिंदकार्यकारणबिंदुपेल्वे ||
वरगुरुद्रोहिगेबरुवुदागलेशूलनरकवनृतवनाडेनरक क्रिमुयु || २ ||

सत्पुरुषनिंदकगधःपतनवैस्वामिगतिद्रोहिगेमहारौरववेयहुदु ||
तन्देतायिगेद्रोहितानामेरौरववु संदमित्रद्रोहिगहुदुतपन ||
विद्यदिंगर्विसलुविप्रराक्षसनधिकवाग्यपेक्षयगैयलवपिशाच || ३ ||

तामसाहंकारियागेराक्षस राजहेलनवमाडेकुम्भीपाकबुधोरेयभण्डारकेद्रोहवनुमाडिदरेदोरवुदव-निगेकालसूत्रनरक ||
राजदूषणेनैययलसिपत्रवातनिगेराजद्रोहिगेसहायवादरवगेसंघातवै || ४ ||

प्. ४०१)

राजदाराद्यपेक्षिगेलंघिसदेबहुदवनिगन्धतमस्सु ||
उत्तमदजातियलिहुट्टिमद्यवंकुडियेमत्तवगेवैतरणियनुवनरक हदिनारनेयमनेयुमोदलागिमुव्वत्तुमनेयकारणकार्यवनुपेल्वेनु || ५ ||

भूतदये इल्लदडेमुरुडशिलेयागुवनु ||
निद्रेयनुगेडसिदडेतिगणेयहतु || ६ ||

ज्ञानवनुताहोंदिहीननागिरलुण्णे ||
मानवदेवतास्मरणे इरदे || ७ ||

गानवनुमाडिदडेतानहनुजीरुण्डेकेलनृतज्योतिषवपेलेगौलि ||
देवालयददीपगेडियागेपतङ्गयाववनु || ८ ||

धान्यचौर्यगलमाडिजीवितनोहेग्गणदचेतनवहोंदुवनुलोककण्टनागेचोलुनिजवु ||
हिडिदपट्टंन्यायादिंविन्नुदे-इरलवनेयुडुवागिबहुकालनडेयुतिहनु || ९ ||

स्वामिद्रोहकेतानुसहाययवनुमाडेकीचपालनहक्किकीलुबालु ||
पतिगेविषवन्निट्टसतिगेवोतियजन्मसततवीतनवुंडुसागुवबगे || १० ||

भ्रमरजन्मवुनोडलमितधनगलघलिममतेयिंसद्वयवमाडदिरलु ||
जेनुहुलुवागुवनुजीविगलिगन्नकेतानुकण्टकनागलवनुनोणवु || ११ ||

तानुवल्लेयवनागिदययिल्लदिरेनारिमानवगेसच्छिलेयभाववहुदु ||
मूवत्तवंदरिंमोदलागिनाल्वत्तरैदनेयमनेगलेनुयैदिर्प्पकार्यकारणगलनु-काण्वन्तेपेलुवेनु || १२ ||

केलुवुदुनीविदनुकिवियकोट्टु ||
दानकण्टकतोटदबेलियागुवनुविषहृदयसर्पनागिरुवनोडु || १३ ||

अविवेकदल्लिमुलुगेकप्पेयागुवचाडिहेलिजीविसेमत्स्यनिवने ||
यहनुमदुवेकण्टकवेक्कुचदुरेवञ्चनेयिंदवदुकेनरियागुवनुमतियनीगिबदुकेबहुदिनगूबे ||१४ || 

पापदिंज्ञानिगलकण्डुकाणदे इरलुकपटदिंदपादपवेयागुवनु ||
परर-अन्नवनुण्डुबालेयायसवंनचौर्यदलिबालेतोलनवनलिदु || १५ ||

पररनुबैययेनायियागुवनवनुनरननोडु ||
नीरिनल्लिजनरुगलनिंतुहिंसेयगैयेमोसलेयागुवतन्नमोसदिंद || १६ ||

तीर्थयात्रेगेजनरुतिरुगेनिंदिसेकूर्म सार्थकदकर्मदलिमत्तनागे ||
अजगरनुवंशगलनवनपेक्षिसेलतेयुद्विजवरनेनोडिदनुविशदवागि || १७ ||

नाल्वत्तरारनेनडेवमनेमोदलागियरवत्तुमनेगललिबरदु-इरुवकार्यकारणगलनु ||
काण्वंतेपेलुवेनुसर्वदाकेलुवुदुसकलजनरुमुददिनलियुतवेग || १८ ||

मोहहेच्चुतबरलु कुदिवकामियुसततगुब्बच्चियहनु ||
अविवेकदलिशास्त्रगलनोदेरासभनु डांभिकध्यानवनुमाडेबकनु || १९ ||

बरिविरक्ततुकरडियरिदपद्धदकालज्ञानवुसुरलुकोलियागुवनु ||
उत्तमदकुलदल्लिपुट्टिमांसवतिन्नलितलवताम्याके || २० ||

ईपरियनोडुस्त्रीयरनुबलदिंदकेडिसेकोंडमुसुकवनु ||
स्त्रीयरिगेगङ्गवंतिरुगिपगलुमाडलवनुकपोत || २१ ||

माडेहीनाचारवनुवानरनुबुण्डमनेगेरडवगेयेटगरागुवनु ||
बहलुत्तमदजातियलिपुट्टिनाट्यादिंयावनरनुबदुकुवनोनविलवनुमतुजतन्होट्टे-यनुतानेहोरेदरेसूकरदजन्मवु || २२ ||

दूर्बलरबरदिंददुःखगैसलुगिडग ||
हिरियरनुतोडिशठणे इंदनडयेवन्टेयागुवकण्डवरमनेयमुरिदुतनमनेकट्टेगीजगनुमरुलुतनदिम् || २३ ||

अरुवत्तवन्दरिंदमुन्दागियप्पत्तरैदनेयमनेगलनुयैदिर्प्पकार्यकारणगलनु || कमलमुखिपे लुवेनुमुददिंदनीकेलुमोदलागि || २४||

प्. ४०२)

कालाडिकुदुरेशृंगारचेष्टेगललिसर्वदानिरतकोगिलेयुतानेयहनु ||
सुजनरलिदोषवगैयुवनेतानेशिवंगि || २५ ||

दोड्डवरगर्वदिंदूषिसुवनुकोणनागुव ||
जीवकोटिदण्डनेयल्लिनिरतनादरेकटुकनिजवेयवनु || २६ ||

शम्भुमन्त्रभ्रष्ठशरभनवनुपरार्थवागिनामस्मरणेमाडेगरुड ||
विष्णुमन्त्रभ्रष्टभेरुण्डनुपरार्थवागितीर्थयात्रेयमाडलंचेव्याटे || २७ ||

यत्न्यासक्तव्यालियागुवमार्गतप्पिनडदरेहोलेयसत्य ||
कर्माचरणेयल्लिचपलमृगजाणेक्रूरनेहुलियु ||
मतियिल्लदेतनगेपररबुद्धि-इंदजीविसेशुकनु ||
तिरुगिदरेमदहेच्चिगजवुसालैदायितुगणेनमाडे-आरसाले || २८ ||

पत्तररारनेयमनेयल्लिपतियजरियुवनारिमालियहलु ||
ईसाललेप्पत्तरेलनेयमनेयल्लियाचारहीननादवनेशूद्र || २९ ||

इल्लियम्भत्तोंदरल्लिपतियंविट्टुपरपुरुषरनुतानुपडेयेविधवे ||
इल्लियम्भत्मूररलिदेवियमन्त्रभ्रष्टनादरेसिंहभाववहुदु || ३० ||

यम्भत्तरैदरलियन्यपुत्ररनोडिपडलसूयेयनवलुबञ्जेयहलु ||
यम्भत्तु-इदरमेलेवम्भत्तनेमनेयोल्बिट्टुनाचिकेयन्नुबीदियोल्सोगसिंतिरुगे ||
वेश्याजन्मविल्लितोंभत्तरलिवावे-इल्लदेरमिसलवनपुंसकनु || ३१ ||

येलनेसालिनल्लिरुवतोंभत्तेलरलिलोभियागेनररलिवैश्यनु ||
इल्लितोंभत्तेंटरल्लिसाधुवेयागिज्ञानविल्लदे-इरलुतानुगोवु || ३२ ||

तोंभत्तुवंभत्तुतोरुवमनेयल्लितानुमाडिदपुण्यक्षीणवागेमनुज ||
यन्टनेसालमनेनूरवंभत्तरल्लिसात्विकनहंकारियागेविमनव || ३३ ||

नूरहदिनेलनेयमनेयल्लितासकामनेयागितपसंमाडेराजनु ||
ओंभत्तेनेयसालिनल्लिनूर-इप्पत्तैदरल्लितोपुहाकिसिदडवायुलोकवु ||
इल्लिवनितेनूरिप्पत्तयण्टरलिकेरेकोलवनेलसिरचिसेवरुणलोकवुमुन्दे || ३४ ||

इरुवनूर्मुवत्तवन्दरलिनीचदेवतेयंभजिसेनिर्-ऋतियलोकबहुदु ||
इन्नुहत्तनेसालुनूरमूवत्तारुतोरुवल्लितानुरत्नाभरणदानवनुमाडिदरेना-गलोकवुबदुदु ||
नारिकेले - इल्लिनूरैवत्तरल्लिसांगाध्ययनवनुमाडेसद्विप्रवरनुकेलु || ३५ ||

सालुहन्नोंदरल्लिसल्लुवनूरैवत्तरैदरलिबहुधनवमोददित्तपुरुषगहुदुकुबेरलोक ||
नूरैवत्तेलरलिपतिभक्तियणिसिमाडेसतिगेपतिसालोक्यसलुबनूरैवत्तरोंभत्तनेदरलिवप्पुवदिदु || ३६ ||

अष्टकान्वष्टकगलनुमाडेपितृलोक ||
नूर-अरवत्तोंदतोरुवल्लिधर्मसूक्ष्मवतिलिदुतानेडयेयमलोक ||
हन्नेरडनेसालुपडदु-इरुवनूर-अरवत्तेलतोरुतिहम्ननेयल्लिकदनदल्लिहिंमेट्टदवनुमडियलवगेवीरस्वर्गबहुदु || ३७ ||

नूरेप्पत्तोंभत्तरलिसंसारवित्तबिडलु-अवनहनुसुविरक्त ||
हदिमूरनेयसालिनल्लिनूरेंभत्तरल्लियैदुशिवनदेवालयवुजीर्णवागिरुतिरलदुद्धारवनुमाडलुबहुदवगे-ईशानलोकवु ||
मनेनूरेंभत्तेंटरलि - बहलयज्ञयागादिगलनुमाडलिंद्रनलोकबरुवुदवनिगे ||
नूरतोम्भत्तवन्दरल्लितोषदिंद-अतिथिपूजेयमाडलग्निलोकबुवहुदु || ३८ ||

सालुहदिनाल्करलिसन्धिसिरुव-इन्नूरमूरमनेयल्लिबहुकपिलगोदानदिंगालोकतानेवहुदु ||
इन्नूरवोंभत्तनेदरलिसत्कर्मगलमाडलीश्वरार्पणबुद्धि-इन्दवतत्त्वभाववनुपडेव ||
हदिनैदनेयमनैदनेसालिनल्लिनूरहदिनेदनेयल्लिषणत्रयवनिल्लिवर्जिसलवगेसत्य-लोकवेबहुदुसत्यावगि || ३९ ||

प्. ४०३)

इन्नूरहदिनेंटनेदरलिवीरशैवनेयागेविमलकैलासलोक ||
इन्नूरहत्तुमत्तिन्नुवोंभत्तरलिवीरवैष्णवनागेविपुलवैकुण्ठलोकवामनुजनिगे || ४० ||

दोरेबुदिदिन्नूरहत्तनेयसद्बुरुकटाक्षनेमुख्यवागि ||
देवियसायुज्यविरुवमनेपर्यंतविरुविदिप्पत्नाल्कुविवरवागि || ४१ ||

इदरपरिगलपेल्वेनीवुक्रमदिंदकेलिसद्गुरुकृपागमदसद्विद्येयु ||
इल्लिनिगमब्रह्मविद्येयोगारूढमत्तेयोगभ्रष्टमन्त्रयोग || ४२ ||

ज्ञानयोगवुमुन्देतानेनामस्मरणेनादासन्धाननलिदुनोडल् ||
अर्चनेयुदासत्वराजयोगश्रवणमनननिदिध्यासनमत्तेसाक्षात्कारसंसारविमोकानन्ददनुभववुस्वांकितवु ||
पादसेवाप्रपत्तिसालोक्यसामीप्यसारूप्यसायुज्यमुक्तियंब || ४३ ||

नूरमुवत्तुमेलारुमनेगलनोडेशूलंनरकवेपुच्छसर्पगतिथिंगणिसेसायुज्य-फणवु ||
लोकभेदगलन्नुनोडिजातियनरकगलभेदगलसंख्येगलन्नुपेल्वे || ४४ ||

कैलासमोदलागिकेल्तत्त्वमागात ||
ऊर्ध्वलोकदमनेगलोट्टुमाडे || ४५ ||

पदिनेलुमनुजनेमोदलागियेपिशाचपददपर्यतदलिमनुजभावभेदगलसदनगलु-बरदिहवु ||
हदिनेलुगोविनिंमोदलागिकुरितुनोडल्शिलेयपरियंतरवुतिरियक्जन्तुगलमनेगलिहवर-वत्तुयणिसिनोडल् || ४६ ||

शूलनंरकवेमोदलुगोण्डुवैतरणियनुकडेयोलेणिसिलुहन्नेरडुमनेगल् ||
नोटकरेकेलि-ईयाटक्केडालगलुनाल्कुपट्टिनमूरनंटिनीवु || ४७ ||

वन्दरिन्दिप्पत्तरवरिगेतप्पदेनोडि-इल्लिलेखवन्नुहाकिक्कोंडादि ||
शालिवाहनशकवुसाविरदयेल्नूरनल्वत्त-ऐदक्केसल्बचित्रभानुसंवत्सरवपडदचैत्रदशुद्धपञ्चमियुबुधवाररंजिसि-रुवशुभवाददिवसदलिसभेयवरु ||
मेच्चुवापरियिंदधरेयल्लि-इरुवनररुनारियरुसन्मार्गवरिवंतेश्रीकृष्णधरणीन्द्ररचिसिरुवसरसवाद-श्रीदेवियसायुज्यवेंबुवाटवाचन्द्रतारकमागरितुनोडि ||
सततसन्तोषदिंदाडिनीवुसुखदलाडिदजनकेशुभवुवहुदु || ४७ ||

(टीकु) - ईरीतियादचतुरश्राकृतिपठवन्नुनिर्माणमाडुवदक्के हदिनारुसालुमनेगललेक्खदक्रम-चतुरश्राकृतिपठक्केवट्टुमनेगलु-इन्नूरमूवत्तरु || केलगणशूलनरकवन्दने सालुमोदलागिहदिनैदनेसालुवरिगेसालुवन्दक्केमनेगलु १५ रल्लु मनेगलु २२५ | मेलणदेवीसायुज्य १६ नेसालु अंकितदमने १ सह ११ | वट्टु सालुगलु १६ क्के वट्टु मनेगलु २३६ ||

ईचतुरश्राकृतिपठक्के डालगल लेक्ख - नखसंख्ये मेरिगे २० क्के डाल १ क्के पट्टु ४ क्के पट्टु १ क्के लेखविल्ल | कडमे पट्टु ३ रल्लि पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के २ | पट्टु १ क्के ३ | डाल १ क्के पट्टु १ क्के लेखविल्ल | कडमे पट्टु ३ रल्लि पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ५ | पट्टु १ क्के ६ | डाल १ क्के पट्टु १ क्के लेखविल्ल | कडमे पटूटुगलु ३ रल्लि पट्टु १ क्के ७ | पट्टु १ क्के ८ | पट्टु १ क्के ११ | ईडालगलु ३ रिंद १ रिंदहिडिदु इप्पत्तरवरिगु लेक्खबीलुत्ते | चतुरश्रदेवीसायुज्यदाटक्के ईडालगलु ||

प्. ४०४)

ई देवीसायुज्यमुक्तियाटद चतुरश्रपटदल्लिकारणदमनेगलुनूराररल्लियुकन्नडमातुगल-अक्षरगलन्नुबरेयतक्करीतिसर्पगतियिंकेलगेवामभागदिन्दमेलक्केलेक्ख -


ईलेक्खदमनेगलुकेवलकारणद्दु
ईलेक्खदमनेगलुके-सचित्रवादकार्यद्दु
१३४
गुरुद्रोहिगे शूलनरकप्राप्ति
१
१९९
असत्यवन्नुडिदरे नरकक्रिमिप्राप्ति
२
१७४
सत्पुरुषरं निन्दिसिदरे अधःपतननरक प्राप्ति
३
१८७
स्वामिद्रोहिगे महारौरव नरक प्राप्ति
४
१८९
मातापितृद्रोहिगे रौरव नरकप्राप्ति
५
१२२
मित्रद्रोहिगे पतननरक प्राप्ति
६
१५८
विद्या अहंकारियादरे ब्रह्मराक्षस जन्म
७
१०३
अत्यपेक्षियादरे राक्षस जन्म
८
९३
तामसाहंकारियादरे राक्षस जन्म
९
१५३
राजहेलनवं माडिदरे कुंभीपाक नरक प्राप्ति
१०
१४६
राजभण्डारद्रोहिगे कालसूत्रनरक प्राप्ति
११
१६३
राजदूषणेयं माडिदरे असिपत्र नरक प्राप्ति
१२
१४०
राजद्रोहिगे सहायनादरे संघातनरक प्राप्ति
१३
१७२
राजदारापेक्षिगे अन्धन्तमो नरक प्राप्ति
१४
२०७
उत्तमजातियल्लि हुट्टि सुरापानवंमाडिदरे वैतरणी नरकप्राप्ति
१५
८७
भूतदयविल्लदे इद्दरे मुरुडुशिलेय जन्म
१६
८८
निद्राभंगवं माडिदरे तिगणेय जन्म
१७
८६
ज्ञवन्नु होंदि व्यर्थवादरे-उण्णे जन्म
१८
१७०
देवतास्मरणे इल्लदे गानवं माडिदरे जीरुण्डे जन्म
१९
१४९
अबद्धज्योतिषवं हेलिदरे पल्लि जन्म
२०
१६४
देवालयददीपवं केडिसिदरे पतंग जन्म
२१
१२६
धान्यचौर्यवं माडिदरे हेग्गणजन्म
२२
१०८
लोककण्टकनादरे वृश्चिकजन्म
२३
१०४
अन्यायदिं हिडिदपट्टन्नुबिडदे-इद्दरे गोधिकाजन्म
२४
११८
स्वामिद्रोहक्केसहायनादरे कीचपालहक्कीजन्म
२५
१६०
पतिगेविषवन्निक्किदर वोतीक्यातजन्म
२६
१५२
नित्यमं औतनद ऊटवं माडिदरेभ्रमर जन्म
२७

प्. ४०५)

८०
धनवं संपादिसि सद्वयवं माडदे इद्दरे जेनुहुलुविन जन्म
२८
७८
अन्नकण्टकनादरे नोणविन जन्म
२९
७९
वल्लेयवनागि दयविल्लदिद्दरनोणविन जन्म
३०
१००
दानकण्टकनादरे तोटद बेलीजन्म
३१
११०
विषहृदयनादरे सर्पजन्म
३२
१६८
विवेकविल्लदे स्नानवम्माडिदरे मण्डूकजन्म
३३
१३९
चाडीहेलिक्कोंडु जीविसिदरे मत्स्यजन्म
३४
९६
विवाहकण्टकनादरे बेक्कु जन्म
३५
१०२
अतिवञ्चनेयिन्द नडदरे नरीजन्म
३६
१०६
बुद्धि-इल्लदे बहुकालजीविसिदरे गूबेजन्म
३७
१३८
ज्ञानिगलंकण्डु काणदन्ते नडदरे वृक्षजन्म
३८
१२०
परान्नभक्षणेयिन्दजीविसुववनिगे कागेजन्म
३९
१९८
अन्नचौर्यवं माडिजीविसिदरे तोलजन्म
४०
१७१
कण्डवरन्नेल्ल वैदरे नायिजन्म
४१
९२
नीरिनल्लिजनहिंसेयन्नुमाडिदरे मोसलेजन्म
४२
१७८
तीर्थयात्रेयं माडिदवरन्नु निंदिशिदरे कूर्मजन्म
४३
११६
सत्कर्मानुष्ठानल्लि मन्दबुद्धियादरे अजगरजन्म
४४
१४८
वंशापेक्षियादरे लतेजन्म
४५
११४
सदाकामियादरेगुब्बच्चिजन्म
४६
१९५
विवेकविल्लदे शास्त्रवन्नोदिदरे गर्दभजन्म
४७
१४७
डांभिकध्यानवं माडिदरे बकजन्म
४८
२०६
बरीविरक्तनादरे करडीजन्म
४९
१३७
अपद्धकालज्ञानवं हेलिदरे कोलीजन्म
५०
१९६
वुत्तमजातियल्लि हुट्टिमांसभक्षणवं माडिदरे म्याकेजन्म
५१
१८०
बलात्कारदिं स्त्रीयं केडशिदरेकोंडमुसुकिन जन्म
५२
११२
दिवा स्त्रीसंगवं माडिदरे कपोतजन्म
५३
१६६
हीनाचारवं माडिदरे वानर जन्म
५४
१९७
वुण्डमनेगेरडन्नु बगेदरे ठगरु जन्म
५५
२०१
उत्तमजातियल्लि हुट्टिनाट्यदिंद जीविशिदरे नविलुजन्म
५६
१७५
तत्र होट्टेयन्नुताने होरदरे सूकरजन्म
५७
९१
दुर्बलरन्नुबलात्कारदिं दण्डिशि दरे गिडुगजन्म
५८
१८१
हिरियरन्नोडि शठतेयिंद नडदरे वंटेजन्म
५९


प्. ४०६)

१०५
कण्डवर मनेयंमुरिदु तन्नमने यन्नुकट्टिदरे गीजगजन्म
६०
१३२
कालाडियादरे
६१
१७६
शृंगारचेष्टेयोल् सदानिरतनादरे कोगिलेजन्म
६२
१९४
सज्जनरल्लि क्रोधवं माडिदरे शिवंगीजन्म
६३
१८२
गर्वदिंदोड्डवरं दूषिशिदरे कोणजन्म
६४
१५४
जीवदण्डनेयल्लि सदा निरतनादरे कटुकजन्म
६५
१९२
शैवमन्त्रोपासनाभ्रष्टनादरे शरभजन्म
६६
२०२
परार्थवागि नामस्मरणेयं माडिदरे गरुडजन्म 
६७
१८४
वैष्णवमन्त्रोपासनाभ्रष्टनादरे गण्डभेरुण्डजन्म
६८
२०४
परार्थवागितीर्थयात्रेयं माडिदरेहंसजन्म
६९
१६२
मृगयासक्तियल्लि सदा निरत नागिद्दरे व्यालीमृगजन्म
७०
१९३
मार्गतप्पिनडदरे-अन्त्यजन्म
७१
९४
सत्कर्माचरणेयल्लिचापलपट्टरे हुल्लेजन्म
७२
२००
क्रूरनादरे व्याघ्रजन्म
७३
२०५
स्वबुद्धियिल्लदे परबुद्धियिं जी विशिदरे शुकजन्म
७४
१२४
मदहेच्चितिरुगिदरे गजजन्म
७५
१२७
गण्डनन्नु जरुदुनुडिदरे माली जन्म
७६
१८३
आचारविहीननादरे शूद्रजन्म
७७
१२१
पतियंबिट्टुपरपुरुषनं अपेक्षिशिदरेविधवाजन्म
८१
२०८
देवीमन्त्रोपासनाभ्रष्टनादरे सिंहजन्म
८३
१३५
अन्यरमक्कलन्नोडि-असूयेपट्टरे बञ्जेजन्म
८५
१५६
नाचिकेयिल्लदे बीदियल्लि सोगसिनिन्द तिरुगिदरे वेश्याजन्म
८९
१२९
वावेयिल्लदे सम्भोगवं माडिदरे नपुंसकजन्म
९०
१३०
लोभियागिशेरिगे पावुमारिदरे वैश्यजन्म
९७
१८६
साधुवागि ज्ञानविल्लदे यिद्दरे गोजन्म
९८
१९०
तामाडिदपुण्यवुक्षीणवादरे मनुष्यजन्म
९९
१४४
सात्विकाहंकारियादरे ब्राह्मण जन्म
१०९
१४२
सकामनागितपस्सं माडिदरे राजजन्म
११७
१०१
तोपुहाकिदरे वायव्यलोक प्राप्ति
१२५
१०७
कूपतटाकादिनिर्माणवं माडिदरे वरुणलोकप्राप्ति
१२८
५९
नीचदेवता-उपासनेयं माडिदरे नैर्-ऋत्यलोकप्राप्ति
१३१
८४
अनेकरत्नाभरणदानवं माडिदरे नागलोकप्राप्ति
१३६
१११
सांगवेदाध्ययनवं माडिदरे सद्विप्रजन्म
१५०
१३३
अनेकहिरण्यदानवंमाडिदरे कुबेरलोकप्राप्ति
१५५
	
प्. ४०७)
	
११९
पतिभक्तियं माडिदपतिव्रतेगे पतिसालोक्यप्राप्ति
१५७
८२
अष्टकान्वष्टकादिकर्मगलं भक्तियिं माडलु पितृलोकप्राप्ति
१५९
१२३
धर्मसूक्ष्मवं तिलिदु नडदरे यमधर्मलोक प्राप्ति
१६१
१५१
युद्धदल्लिहिम्मेट्टदेमृतनादरेवीरस्वर्ग प्राप्ति
१६७
११५
संसारदिं उदासीननादरे विरक्त जन्म
१७९
१४१
शिवालयवं जीर्णोद्धारवं माडिदरे ईशानलोक प्राप्ति
१८५
१६५
अनेकयज्ञयागादिगलं माडिदरे इन्द्रलोकप्राप्ति
१८८
१४५
सदा अतिथिपूजेयं माडिदरे अग्निलोक प्राप्ति
१९१
१४३
अनेककपिलागोदानवं माडिदरे गोलोकप्राप्ति
२०३
११३
ईश्वरप्रीतियागि सत्कर्माचरणेयेमाडिदज्ञानिगेतत्त्वमार्ग
२०९
०
सद्गुरुकटाक्ष
२१०
०
आगमसद्विद्या
२११
०
निगमब्रह्मविद्या
२१२
०
योगारूढ
२१३
०
योगभ्रष्टनादरे तत्त्वमार्ग
२१४
०
मन्त्रयोग
२१५
०
ज्ञानयोग
२१६
१६९
ईषणत्रयवं वर्जिशिदरे सत्यलोकप्राप्ति
२१७
१७३
वीरशैवनादरे कैलास लोक प्राप्ति
२१८
१७७
वीरवैष्णवनादरे वैकुण्ठलोक प्राप्ति
२१९
०
नामस्मरणे
२२०
०
नादानुसन्धान
२२१
०
अर्चना
२२२
०
दासत्व
२२३
०
राजयोग
२२४
०
श्रवण
२२५
०
मनन
२२६
०
निदिध्यासन
२२७
०
साक्षात्कार
२२८
०
संसारविमोक
२२९
०
आनन्दानुभव
२३०
०
अंकितदमनेदोड्डदु
२३१
०
पादसेवाप्रपत्ति
२३२
०
सालोक्य
२३३
०
सामिप्य
२३४
०
सारूप्य
२३५
०
देवीसायुज्यमुक्ति
२३६
				

ईमेरे - ईपठद अंक्तितदमनेगलल्लि क्रमवागि बरेयतक्कद्दु ||

प्. ४०८)

ई देवीसायुज्यमुक्तिय पगडे आटक्के कार्यदमनेगलु १०६ कारणगलमनेगलु १०६ सद्गुरुकटाक्षादि अंकितदमने १ सहमनेगलु २४ | वट्टु मनेगलु २३६ | ई-आटक्के नाल्कुपट्टिनडालगलु मूरु | ईडालगलल्लि नखसंख्येयन्ते वंदरिंद हिडिदु इप्पत्तुसंख्येगलव रिगेबीलुवंते गुरुतुमाडिक्कोंडाडुवदु ||

२८ अथ लिङ्गाकृतिदेवीसायुज्यमुक्त्यक्षक्रीडाविवरणम् -

पृठग्वीधित्रयेधस्तात्कोष्ठान्येकोनविंशतिः ||
वीधिद्वयेसप्तदशततः पञ्चदशोपरि || १ ||

वीध्यामुपरिकोष्ठानिस्यूरम्याणित्रयोदश ||
एकादशस्युः कोष्ठानिविध्यामुपरितत्परे || २ ||

ऊर्ध्वभागे द्वयोर्वीध्योः कोष्ठानि स्युः त्रयोदश ||
पृथक् तदूर्ध्वंवीध्योः स्युर्द्वयोरेकादश क्रमात् || ३ ||

पृथक् तदूर्ध्ववीध्यां तु कोष्ठानि स्युस्त्रयोदश ||
तदूर्ध्वंस्युस्सप्तदशवीध्यां कोष्ठानि संलिखेत् || ४ ||

ऊर्ध्वोर्ध्ववीधिक्रमशः षोडशद्वादश क्रमात् ||
कोष्ठानिकल्प्यान्यत्रेति क्रीडासु कुशलैस्स्मृतम् || ५ ||

पूर्वोक्ताक्षक्रीडनवत्क्रीडेयं कथिता बुधैः ||
अक्षाश्चात्र त्रयोज्ञेयानिस्सुमा एकपार्श्वतः || ६ ||

पार्श्वत्रये तु क्रमशः द्वित्र्येककुसुमः पृथक् ||
एकोक्षोन्यस्तथाज्ञेयो दशसप्तचतुस्सुमः || ७ ||

त्रयोदश तथापंचदश चैवं चतुर्दश ||
सुमान्यत्रसुविज्ञेया नीतिचाक्षविचक्षणाः || ८ ||

शालीवाहशकेषु बाणमुनिभूसंख्येषु वर्षेष्वथो यातेष्वद्यजयावहेविजयनाम्न्यब्दे-ऋतौग्रैष्मके ||
आषाढेसितपक्षकेभृगुदिने चैकादशी संयुते श्रीलिंगाकृतिमातनोदिममिहश्रीकृष्णभूवल्लभः || ९ ||

चतुरश्राकृतियाद देवीसायुज्यमुक्ति-आटद पठवन्नु शिवलिंगाकृतियागि रचिशियिरुवदक्के पठवन्नुरचिसुवक्रम - डालगललेखसह - (सीसपद्य) -
 श्रीचण्डिकाप्राज्यसेवासमालब्धसाम्राज्यसौशील्यसद्गुणैघश्रितजनामरभूजकृष्णनृपभोजराजेंद्ररचिसिरुवरम्यवाद ||
शिवलिंगदाकृतियचित्रपटदलिदेविसायुज्यमुक्तियंबाटदोलगे || १ ||

सद्गुरुकटाक्षादिसायुज्यमुक्त्यन्तवागिनोडल् ||
कैलासमोदलागिकेल्तत्त्वमार्गांत-ऊर्ध्वलोकदमनेगलोट्टुमाडे || २ ||

पदिनेलुमनुजनेमोदलागियेपिशाचपददपर्यंतदलिमनुजभाव ||
भेदगलसदनगलुबेरदिहवुहादिनेलुगोविनिंमोदलागिकुरितुनोडल् || ३ ||

प्. ४०९)

शिलेयपर्यंतरवुतिर्यक्कुजंतुगल मनेगलिहबरवतूयणिसिनोडल् ||
शूलनरकवुमोदलुगोंडुवैतरणियनुकडेयोलेणिसलुहन्नेरडुमनेगल् || ४ ||

मोदलिंदगृहगलनुमुददिंदयाणिसिदरे नूरमुवत्तहदुमुंदेपेल्वे ||
सद्गुरुकटाक्षादिसरससदनं गलिगेकारणगलेयिल्लकलेययिदनु || ५ ||

वुलिदनूरारक्केवुचितवागियेपेसरुकार्यवेंदिवाकिन्नुकारणगलु ||
मनेगलवेनूरारुयणिसलंकितगूढयिन्नूरमूवत्तुमेलेयारु || ६ ||

शालिवाहनशकवुसाविरदयेलनूरु ऐवत्तारनेयैदुतिरुव ||
विजयसंवत्सरदविमलवादाषाढशुद्धयेकादशिशुक्रवार || ७ ||

शुभदिवसदल्लीशदययिंसाधुसंतोषक्केसरसमागि ||
माडिरुवदेविसायुज्यदाटवाचन्द्रतारकविदाडिसुखदिम् || ८ ||

(टीकु) - ईपठवन्नु रचिसुवक्रम - शिवलिंगाकृति पठक्के वट्टु मनेगलु २३६ | केलगण शूल नरकद वंदने सालु मोदलागि देवीसयुज्यमुक्तिय अंकितदमनेयु इरुव मेलण सालुगलवरिगे सालुगलु १६ क्के विवर - केलगण १ ने सालिगे १९ मनेगलु | यरडने सालिगे १९ मनेगलु | मूरने सालिगे १९ मनेगलु | नाल्कने सालिगे १७ मनेगलु | ऐदने सालिगे १७ मनेगलु | आरने सालिगे १५ मनेगलु | येलने सालिगे १३ मनेगलु | यण्टने सालिगे ११ मनेगलु ! वम्भत्तने सालिगे १३ मनेगलु | हत्तने सालिगे १३ मनेगलु | हन्नोंदने सालिगे ११ मनेगलु | हन्नेरडने सालिगे ११ मनेगलु | हदिमूरने सालिगे १३ मनेगलु | हदिनाल्कने सालिगे १७ मनेगलु | हदिनैदने सालिगे १६ मनेगलु | हदिनारनेमेलिन सालिनल्लि अंकितद मनेगूडि देवीसायुज्य मुक्तिवरिगे १२ मनेगलु वट्टु सालुगलु १६ क्के वट्टु मनेगलु २३६ || यीशिवलिंगाकृति पटवन्नु रचिसुबल्लि लिंगद वुभयपार्श्वदल्लि दोड्ड यरडु मण्डलवन्नु रचिशि बलगडेय मण्डलदल्लि शीचामुण्डेश्वरी अम्मनवरु यडगडेय मण्डलदल्लि यीमेले बरदिरुव पद्यगलन्नुबरेयबेकु ||

ई-आटक्के डालगलु अदरल्लिरुव हूवुगल लेखसह अभिजित्सहितवाद २८ नक्षत्रगलंते डाल १ क्के पट्टु ४ क्के लेक्खविल्लद पट्टु १ | लेक्खद पट्टुगलु ३ क्के पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के २ | पट्टु १ क्के ३ | डाल १ क्के लेखविल्लद पट्टु १ | लेक्खद पट्टु ३ क्के पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ७ | पट्टु १ क्के १० | डाल १ क्के लेक्खविल्लद पट्टु १ | लेक्खद ३ क्के पट्टु १ क्के १३ | पट्टु १ क्के १४ | पट्टु १ क्के १५ | ईमेरिगे इरुव डालगलु ३ रिंद १ बरद हिडिदु २८ गलवरिगु लेक्खगलु बीलुत्ते | ईरीतिनोडिक्रोंडु कडमे आट यावत्तन्नु चतुरश्राकृतियाद देवीसायुज्यद पठदाटवन्नु आडुवन्ते बुद्धिवन्तरु नोडिक्कोंडाडुबदु ||

प्. ४१०)

२९ अथ सर्पाकृतिदेवीसायुज्यमुक्त्यक्षक्रीडाविवरणम् -

देवीसायुज्यवक्रीडाकोष्ठशाराक्षकाः स्मृताः ||
अक्षत्रिपार्श्वभागेषुसुमानित्रिषुविन्यसेत् || १ ||

एकद्वित्रीणिषट्पंचचतुस्सप्तनवाष्ट च ||
शालीवाहशकेषुबाणमुनिभसंख्येषुवर्षेष्वथोयातेष्वद्यजयावहेविजय-नाम्न्यब्दे-ऋतौग्रीष्मके ||
आषाढेसितपक्षकेबुधपितुर्वारेथराकादिनेसर्पाकारतयेममेवरचयामास-क्षणाद्भूपतिः || २ ||

चतुरश्राकृतियाद देवीसायुज्यमुक्ति-आटदपठवन्नु सर्पाकृतियागि रचिसिरुवदक्केपद्यश्लोकपठवन्नु रचिसुवक्रम डालगललेखसह | 

(सीसपद्य) -

श्रितजनावनलोलश्रीकृष्णभूपालमत्तोर्वपरिचित्रबरेयलेणिसि ||
शालिवाहनशकवुसाविरदयेल्नूर-ऐवत्त-आरनेयैदुतिरुव || १ ||

विजयसंवत्सरदविमलवादाषाढशुद्धपूर्णिमेबरेदसोमवारदलि ||
कल्पिशिरुतिर्प्पसर्पदाकृतियादचित्रपटवनुनोडिशिष्टरेल्ल || २ ||

(टीकु) - ईपठवन्नु रचिसुवक्रम सर्पाकृति पठक्के वट्टु मनेगलु २३६ | केलगिनशूलनरकद वंदने सालु मोदलागि हदिनैदने सालुगलवरिगे सालु १ क्के मनेगलु १५ ल्लु मनेगलु २२५ मेलिन देवीसायुज्यद १६ ने सालल्लि अंकितद मने १ सह ११ | वटटु सालुगलु १६ क्के वट्टु मनेगलु २३६ ||

यी आटक्के डालगलु अदरल्लिरुव लेक्खगलु सह | नाल्कुपट्टिन डालग्लु ३ क्के डाल १ क्के खाली पट्टु १ | बाकी पट्टुगलु ३ क्के १ - २ - ३ | डाल १ क्के खाली पट्टु १ | बाकी पट्टु ३ क्के ४ - ५ -६ | डाल १ क्के खाली पट्टु १ | बाकी पट्टुगलु ३ क्के ७ - ८ - ९ | यीमेरिगे डालगलु ३ क्के वंदरिंद हिडिदु १८ गलवरिगे पुराण संख्येगे बीलुव मेरिगे गुरुतुगलंमाडिक्कोंडु कडमे यावत्तन्नु चतुरश्राकृतिदेवीसायुज्यद पटवन्नु साडुवंते बुद्धिवन्तरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

३० अथ विश्वरूपाकृतौदेवीसायुज्यमुक्त्यक्षक्रीडाविवरणम् -

वीध्यष्षोडशतत्रस्युः कोष्ठसंख्याग्रिमक्रमात् ||
अधोवीध्यांसप्तकोष्ठमेकादशतथोपरि || १ ||

त्रयोदशतदूर्ध्वं पञ्चदशस्युः ततः परम् ||
ऊर्ध्वंसप्तदशैवं तदूर्ध्वं वीधीषुपञ्चसु || २ ||

पृठक्कोष्ठानिविद्वद्भिः ज्ञेयान्येकोनविंशतिः ||
तदूर्ध्वंस्युस्सप्तदशतदूर्ध्वांस्युः पृथक्पृथक् || ३ ||

प्. ४११)

वीधिद्वयेपञ्चदशतदूर्ध्वं स्युस्त्रयोदश ||
एकादशतदूर्ध्वंस्युः कोष्थान्येकादशान्ततः || ४ ||

तदूर्ध्वमेवंलेख्यंस्यादक्षक्रीडाविचक्षणैः ||
देवीसायुज्यवत्सर्वमक्षास्त्रय उदीरिताः || ५ ||

एकपार्श्वेनिस्सुमास्स्युरन्येषुत्रिषु वै क्रमात् ||
एकंद्वेत्रीणिचत्वारिद्वादशाष्टसुमानिहि || ६ ||

सुमानिसप्तदश च त्रयोदशदशेति च ||
चतुरश्राक्षकेष्वेवं व्यवस्थासंप्रकीर्तिता || ७ ||

षट्पंचसप्तेन्दुमितेशालिवाहशकाब्दके ||
विजयश्रावणेकृष्णेनवम्यांशुक्रवासरे || ८ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीभृता ||
देवीसायुज्यमुक्त्यर्थ विश्वरूपाकृतिःकृता || ९ ||

क्रीडनात्क्रीडकानां च परितोषायधीमता ||

चतुरश्राकृतियाद देवीसायुज्यमुक्तियाटद पठबन्नु विश्वरूपाकृतियागि रचि शिरुवदक्के पद्यश्लोकद पठवन्नु रचिसिरुवक्रम डालगल लेक्खसह (सीस) ऽस्रीमहाबलशैलशृंगवासिनियादलोकमातेयविश्वरूपदोलगे || षट्त्रिंशदधिकद्विशतमंदिरगलोल्चेतनाचेतनसृष्टिबरदु || १ ||

ब्रह्मांडवेकाणबरुवंतेसायुज्यमुक्तियंबाटफणिगतियलि ||
रुचिसिदश्रीकृष्णराजमहाराजनखिलरुसन्मार्गवरियुवन्ते || २ ||

रसशरर्षिकुरंगधरांकविजयवत्सरश्रावणोत्तरपक्षनवमी ||
कवियवासरदोल्सकलकविगलोप्पेधरेयलिरुवंतेयाचन्द्रतारवागि || ३ ||

(टीकु) - ईपठवन्नु रचिसुवक्रम - श्रीदेवीविश्वरूपाकृतिपठक्के वट्टु मनेगलु २३६ क्के केलगिन शूलनरकद १ ने सालु मोदलागि देवीसायुज्यद अंकितदमने १ सह इरुवमेलिन सालु वरिगे सालुगलु १६ क्के विवर | केलगिन १ ने सालिनल्लि ७ मनेगलु | यरडने सालिगे ११ मनेगलु | ३ ने सालिगे १३ मनेगलु | ४ ने सालिगे १५ मनेगलु | ५ ने सालिगे १७ मनेगलु | ६ ने सालिगे १९ मनेगलु | ७ ने सालिगे १९ मनेगलु | ८ ने सालिगे १९ मनेगलु | ९ ने सालिगे १९ मनेगलु १० ने सालिगे १९ मनेगलु | ११ ने सालिगे १७ मनेगलु | १२ ने सालिगे १५ मनेगलु | १३ ने सालिगे १४ मनेगलु | १४ ने सालिगे १३ मनेगलु | १५ ने सालिगे ११ मनेगलु | मेलिन १६ ने सालिगे ७ मनेगलु | ईमेरिगे वट्टु मनेगलु २३६ ||

प्. ४१२)

यी आटक्के डालगलु अदरल्लिरुव लेक्ख सह - उपनिषत्संख्येयंते १ रिंद ३२ गलवरिगूसंख्येबीलुव ४ पट्टिन ३ डालगलिंद बीलुवलेक्खक्के डाल १ क्के खाली पट्टु १ | बाकी पट्टु ३ क्के पट्टु १ क्के १ | पट्टु १ क्के २ | पट्टु १ क्के ३ | डाल १ क्के खाली पट्टु १ | बाकी पट्टु ३ क्के पट्टु १ क्के ४ | पट्टु १ क्के ८ | पट्टु १ क्के १२ | डाल १ क्के खाली पट्टु १ | पट्टु ३ क्के पट्टु १ क्के १० | पट्टु १ क्के १३ | पट्टु १ क्के १७ | ईमेरिगे इरुव ईमूरुडालगलिंद १ रिंद हिडिदु ३२ गलबरिगु वीलुत्तेयाद्दरिंद कडमे आट यावत्तन्नु चतुरश्राकृति पठदन्ते बुद्धिवन्तरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

३१ अथ देवीसायुज्यमुक्त्यक्षक्रीडाविवरणम् -

(बृन्दावनाकृतौचित्रपटे)

वीध्यस्तुषोडशात्रस्युः कोष्टसङ्ख्याग्रिमक्रमात् ||
आदौत्रिवीधीषु कोष्ठानिस्युरेकोनविंशतिः || १ ||

तदूर्ध्वं वै सप्तदशततः पंचदशैव तु ||
ततश्चतुर्वीधिकासु कोष्ठानिस्युस्त्रयोदश || २ ||

पृथक्पृथगितिप्राहुरूर्ध्वं पंचदशद्वयोः ||
वीध्योस्ततः पृथक्कोष्ठानि भवन्तीति तद्विदः || ३ ||

तदूर्ध्वं च द्वयोर्वीध्योः कोष्ठानिस्युः त्रयोदश ||
तदूर्ध्वमेकादशस्युः ततस्सप्तदशोर्ध्वतः || ४ ||

तदूर्ध्वमेकादशस्युः कोष्ठानीतिक्रमः स्मृतः ||
अधोवामादितः प्रोक्तं सर्पाकारेक्ष चालनम् || ५ ||

प्रागुक्तदेवीसायुज्य क्रीडावच्छारकास्त्रयः ||
निस्सुमश्चैकपार्श्वस्स्यात् त्रयाणामितरेषु तु || ६ ||

एकंद्वेत्रीणिचत्वारिदशसप्तत्रयोदश ||
एवंपंचदशाथो वै चतुर्दशसुमान्यहो || ७ ||

षट्पंचसप्तेन्दुमितेशालीवाहशकेशुभे ||
विजयेकार्तिकसितेद्वादश्यां भानुवासरे || ८ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्ण कृष्णराजमहीभृता ||
देवीसायुज्यमुक्त्यक्ष क्रीडाविरचितापृथक् || ९ ||

वृन्दावनाकारतुल्यचतुरश्रा कृतिः शुभा ||
इत्थंचतुर्विधमियंपुरुषार्थसारंश्रीकृष्णराजरचितंपठतांधरित्र्याम् ||
नश्येच्चपापनिचयंसूलभोपिधर्मोदेवीकटाक्षलवतः सुलभाभवेच्छ्रीः || १० ||

शालीवाहशकेषुबाणमुनिभूसंख्येषु वर्षेष्वथोयातेष्वद्यजयावहेविजयनाम्न्यब्देशरत्संयुते ||
ऊर्जस्यैववलक्षपक्षक इहश्रीद्वादशीसंयुतेभानोरह्निमहीपतिस्समकरोवृं?दावनाकारताम् || ११ ||

प्. ४१३)

चतुरश्राकृतियाद देवीसायुज्यमुक्तियाटदपठवन्नु बृन्दावनाकृतियागि रचिसिरुवदक्के पद्यश्लोकदपठवन्नुरचिसिरुवक्रम डालगललेक्खसह |

(पद्य)  -

श्रितनिकरसुरसालश्रीकृष्णभूपालमत्तोंदुपरिचित्रबरेयलेणिसि ||
शालिवाहनशकवुसाविरदयेल्नूर ऐवत्त आरनेयैदुतिरुव || १ ||

विजयसंवत्सरदकार्तीकदलिशुद्धद्वादशियुतभानुवारदलि ||
कल्पिसिबृन्दावनाकृतियचित्रवनुमाडलुवीक्षिसिनीवुमोददिंद || २ ||

(टीकु) - ईपठवन्नु रचिसुवक्रम - बृन्दावनाकृतिपठक्के वट्टु मनेगलु २३६ क्के केलगिन शूलनरकक्के १ ने सालुमोदलागि देवीसायुज्यमुक्तियंकितदमने इरुवमेलिन सालुवरिगे सालुगलु १६ क्के विवर - केलगिन १ ने सालिगे १९ मनेगलु २ ने सालिगे १९ मनेगलु | ३ ने सालिगे १९ मनेगलु | ४ ने साशिगे १७ मनेगलु | ५ ने सालिगे १५ मनेगलु | ६ ने सालिगे १३ मनेगलु | ७ ने सालिगे  १३ मनेगलु | ८ ने सालिगे १३ मनेगलु | ९ ने सालिगे १३ मनेगलु  | १० ने सालिगे १५ मनेगलु | ११ ने सालिगे १५ मनेगलु | १२ ने सालिगे १३ मनेगलु | १३ ने सालिगे १३ मनेगलु | १४ ने सालिगे ११ मनेगलु | १५ ने सालिगे १७ मनेगलु | १६ ने सालिगे मेलिनसालिनल्लि मध्यद अंकितदमनेगूडि देवीसायुज्यदगुक्तियमनेयवरिगे ११ मनेगलु | वट्टुसालु १६ क्के मनेगलु २३६ ||

ई आटक्के डालगलु अदरल्लिरुवलेक्खसह नक्षत्रसंख्येयन्ते १ रिंद २८ रवरिगे संख्येबीलुवन्ते गुरुतु माडतक्क डालगलु | डाल १ क्के पट्टु १ खाली | बाकी पट्टु ३ क्के  १ - २ - ३ | डाल १ क्के पट्टु १ क्कलेक्खविल्ल | १ बाकी पट्टु ३ क्के ४ - ७ - १० | डाल १ क्के लेक्खविल्लद पट्टु १ | बाकीपट्टु ३ क्के १३ - १४ - १५ | ईमेरिगे मूरुडालगलिंद १ रिंद हिडिदु २८ रवरिगे बीलुत्तेयाद्दरिंद कडमे आट यावत्तन्नु चतुरश्राकृति पठदंते बुद्धिवन्तरु नोडिक्कोंडाडुवदु ||

३२ अथ चतुरङ्गाभेद्यगरुडव्यूहरचनाक्रमः -

ऊर्ध्वंतिर्यग् लिखेद् रेखा ऋज्व्योरम्यास्त्रयोदश ||
पृथक्पृठक् ततः कोष्ठानिकुर्यात्क्रीडनेपटुः || १ ||

चतुश्चत्वारिंशदुत्तरशतंचतुरङ्गगे ||
चतुरङ्गैर्बलैर्व्यूहमभेद्यं गारुडं भवेत् || २ ||

प्. ४१४)

राजामात्यश्चोष्ट्ररथौपताकावाजिकुञ्जराः ||
पदातयो द्वादशस्युरेकपक्षे तथान्यतः || ३ ||

कल्पयित्या क्रीडनं स्यात् प्रसिद्धचतुरङ्गवत् ||
उष्ट्रपार्श्वेरथस्तस्य पार्श्वेस्थाप्यापताकिका || ४ ||

ततोश्व इत्यादिसर्वं प्रसिद्धचतुरङ्गवत् ||
राज्ञःस्थितिस्स्यात्स्वस्थानेमन्त्रीषष्ठे हि राजतः || ५ ||

समक्षंस्याच्चतुर्थेस्य स्थाने उष्ट्रस्तथारथः ||
चतुर्थे स्यात् पंचमे तु पताकास्यान्मनोहरा || ६ ||

नाथमन्त्रिपथेस्यस्याच्चतुर्थेवाजिनः स्थितिः ||
हस्तीसमोरथबलस्य क्रमात् षट्बलानि च || ७ ||

अधःक्रमात् षट्पदातय एकासम्मुखा भवेत् ||
पदातिः करिणः द्वे तु समेस्तस्तु यदातदा || ८ ||

तारार्कशशिसंख्यासु क्रीडासुब्रह्मणापि च ||
अभेद्योगारुडव्यूहो भवेदिति बुधैस्स्मृतम् || ९ ||

श्रीचामुण्डाकृपापूर्णकृष्णराजमहीभृता ||
अभेद्यगारुडव्यूहोरचितश्चतुरंगके || १० ||

श्रीकृष्णराजमहाराजकण्ठीरवरुविरचिसिरुव १२ मने चतुरंगदभेद्यवाद गारुडव्यूहवंरचिसिरुव पद्य कायिगललेक्खसह - 

(पद्य) -

सरसचतुरंगदोलि अरसुनिंतेडेयल्लि रसिगारनेकडे-इरुवमन्त्री ||
तनगेदुरागिनाल्कनेमनेयोल्वंटेरथनाल्करलि-ऐदरलिपताके || १ ||

नाथमंत्रीपथकेनाल्कनेकडेवाजि रथबलसमवागिरचिपुदाने ||
आरुमोहरुसालिगारुकेलगडेप्यादे करिमुखदोलोंदुयरडुसमदि || २ ||

अंतुतारार्कशशिसख्येयाटगललि उचितभवदीयगारुडव्यूहदोलगे ||
कमलसंभवहोक्करुकट्टलहुदे चतुरगुणसांद्रकृष्णराजक्षितींद्र || ३ ||

(टीकु) - ई-आटदलिरंगुयरडरिंदकायिगलु ४८ क्के अरसुगलु २ प्रधानिगलु २ वंटेगलु ४ रथगलु ४ पताकेगलु ४ कुटुरेगलु ४ आनेगलु ४ आलुगलु २४ अंतु ४८ कायिगलु || ई-आठक्के सालु १ क्के मनेगलु १२ रल्लु सालु १२ क्के १४४ मनेगलु | ईकायिगलन्नु नडसुवक्रम - अरसु प्रधानि वंटे कुदरे आने आलुगलुसह मोगलायि चतुरंगदंते नडसुवदु | रथवन्नु आनेयंते नाल्कुबीदियल्लु तानु-इरुवमनेयल्लदे १ मने आचे मनेगे नडसुवदु | पताकेयन्नु मूलेमेले तानिरुवमनेयल्लदे मध्ये बिट्टु आचेमनेगे नडसुवदु ||

प्. ४१५)

३३ एतच्चतुरंगगतिभेदक्रमः -

रूपालोलप्रभूरेखीलाभपालोगुरु प्रियः ||
रागालापकरारावगीतकामरसोल्बणः || १ ||

कृष्णराजोंगनारंगपीनोबद्धारिरायुधैः ||
गेहरत्नपदोल्लासीनानारामकथोन्मनाः || २ ||

राधाकरालं बखनिः कंबुलेखीति वर्णितः ||
कृष्णराजतुरंगस्य चातुरंगस्यरिंगणे || ३ ||

३४ अथ श्रीचक्रोद्धारक्रमः -

(वामकेश्वरतन्त्रे)

बिन्दुत्रिकोणवसुकोणदशारयुग्ममन्वश्रनागदलसंयुतषोडशारम् ||
वृत्तत्रयं च धरणी सदनत्रयं च श्रीचक्रमेतदूदितं परदेवतायाः || १ ||

प्रकारांतरेण श्रीचक्रलक्षणम् -

(श्रीशंकराचार्यकृतसौंदर्यलहर्याम्) 

चतुर्भिः श्रीकण्ठैः शिवयुवतिभिः पंचभिरपि प्रभिन्नाभिः शंभोर्नवभिरपि मूलप्रकृतिभिः ||
चतुश्चत्वारिंशद्वसुदलकलाश्रत्रिवलयत्रिरेखाभिः सार्धं तव चरणकोणाः परिणताः || १ ||

३५ अथ श्रीचक्रग्रहदेवतानामानि -

(ललितार्चनमञ्जर्यां त्रयोदशस्तबकान्तर्वर्त्यष्टमस्तबके ज्ञानार्णवे)

भूगृहं स्वरपत्राब्जं वस्वरं भुवनाश्रकम् || १ ||

दशारयुग्ममष्टारं त्र्यश्रमध्यं च भेदतः ||
त्रैलोक्यमोहनं चक्रं सर्वाशापरिपूरकम् || २ ||

सर्वसंक्षोभणं चक्रं सर्वसौभाग्यदायकम् ||
सर्वार्थसाधकं चक्रं सर्वरक्षाकरं परम् || ३ ||

सर्वरोगहरं चक्रं सर्वसिद्धि प्रदायकम् ||
सर्वानन्दमयं मध्यं नवमं चक्रनायकम् || ४ ||

नवधाचक्रसंकेतं योजानातिसपूजकः ||
प्रकटाश्च तथागुप्तास्तथागुप्ततराः पराः || ५ ||

संप्रदायाः कुलाः कौलाः निगर्भाश्च रहस्यकाः ||
परापररहस्यास्ता अतिपूर्वरहस्यकाः || ६ ||

नवधानामसंकेतो योगिनीनां विधीयते ||
त्रिपुरात्रिपुरेशी च सुन्दरीपुरवासिनी || ७ ||

श्रीर्मालिनी च सिद्धांबामहात्रिपुरसुन्दरी ||
अत्यापद्धरमेवेदं विज्ञासंकेतसंज्ञितम् || ८ ||

तत्संप्रदायसंशोध्यं नवकं भुक्तिमुक्तिदम् ||
अत्रातिपूर्वरहस्यका-इतिवचनात्परापररहस्याख्यायोगिनीत्वतिपूर्वकेति दक्षिणामूर्तिवचनात्परापरातिरहस्ययोगिनीतिनवचक्रयोगिनीनामानीति शिवम् || ९ ||

प्. ४१६)

इति श्रीमत्समस्तभमंडलमंडनायमानानिखिलदेशावतं सकर्नाटकजनपदाधिष्ठानभूत श्रीमन्महीशूरमहासंस्थानमध्यदेदीप्यमानाविकलकलानिधिकुलक्रमागत-राजक्षितिपालप्रमुखनिखिलनिजराजाधिराजमहाराजचक्रवर्तिमंडलानुभूत-दिव्यरत्नसिंहासनारूढ श्रीमद्राजाधिराजराजपरमेश्वरप्रौढप्रतापाप्रतिमवीरनरपतिबिरुदेंतेंबरगंडलोकैकवीरयदुकुलपयःपारावारकलानिधिशंखचक्रांकुशकुठार-मकरमत्स्यशरभसाल्वगंडभेरुंडधरणीवराहहनुमद्गरुडकंठीर-वाद्यनेकबिरुदांकितश्रीमन्महीशूरपुरवराधीश श्रीकृष्णराजमहाराजविरचिते श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रंथेपत्रिकाक्षक्रीडादिमहाकौतुकनिरूपणंनामनवमो-निधिस्संपूर्णः || ९ ||

इति श्रीतत्त्वनिध्याख्यग्रन्थे - नवमः कौतुकनिधिस्संपूर्णः || ९ ||

श्रीतत्त्वनिध्याख्योयंग्रन्थस्समाप्तः ||

###########   END OF FILE  #######