#################################################### MUKTABODHA INDOLOGICAL RESEARCH INSTITUTE Use of this material (e-texts) is covered by Creative Commons license BY-NC 4.0 Catalog number: M00268 Uniform title: prāṇāgnihotra Manuscript : BHU C4257 Description: Notes: Data entered by the staff of Muktabodha under the supervision of Mark S.G. Dyczkowski. Revision 0: April 7, 2012 Internet publisher : Muktabodha Indological Research Institute Publication year : Publication city : Publication country : India #################################################### p. 251a) oṃ namo gurave || alpavittānarā ye ca agnihotraṃ na kurvate | teṣāṃ prāṇāgnihotraṃ tu prasādaṃ kuru śūlabhṛt || 1 || śarīresmin katyagnayaḥ ko yajamānaḥ kā patnī ka ṛtvik | ko dhvayuḥ? | ko hotā | ka utgataḥ | ka upadraṣṭā | kaḥ pratiprasutā | kaḥ snātakaḥ | ka indraḥ | ka indrāgnī | kiṃ havirdhānaṃ | kimindhanaṃ | kaḥ kalaśaḥ | kā āpaḥ | korghaḥ | kimarghapātraṃ | p. 250b) ko gandhaḥ | kiṃ puṣpam | ko dhūpaḥ | ko dīpaḥ | kā vediḥ | kā antarvediḥ | imidhmaṃ | ke paridhayaḥ | ko yūpā | kāraṇiḥ | kaśca samaḥ | kaḥ paśuḥ | ko homaḥ | kā rasanā | ka upayāmaḥ | kau sruk sruvau | kaḥ puroḍāśaḥ | kāni bhuvanāni | ke lokāḥ | kāni lokāntarāṇi | kiṃ juhoti | ka umādevatāḥ | prītā bhavaṃti | ityetatsṛṣṭi tatvaṃ tu bhagavanvaktu marhasi || || ati guhyataraṃ praśnaṃ yattvayā coditaṃ param | yanna kasya cidākhyātaṃ śṛṇu vakṣyāmi ṣaṇmukha || idaṃ rahasyaṃ paramaṃ na deyaṃ yasya kasya cit | parikṣya tu pradātatavyaṃ gurudevāgni pūjake || p. 252a) asmiñśarīre saptāgnayo bhavanti *? | mukhe cāhavanīyognirdakṣiṇāgnirmanasthitaḥ | hṛdaye gārhapatyognirnābhyāsaupasadasmṛtaḥ | uttarognirbhruvormadhye ūrdhvāgnirdvādaśāntare | adhogniḥ pādayormadhye iti saptāgnayaḥ smṛtāḥ || eteṣāṃ tu śarīreṣu | puruṣo yajamānaḥ | prakṛtiḥ patnī | prāṇa ṛtvikā | prāṇodhva *?ḥ | apāno hotā | samāna udgātā | upānatā | draṣṭāvyānaḥ | pratiprasthātā | manaḥ snātakaḥ | ātmendraḥ | tṛṣṇendrāṇī | haviryānaṃ | mūlamantraḥ vahniḥ | sūryodayo homaḥ | mūrddhādroṇaḥ | kalaśaḥ śoṇitamāpaḥ | p. 252b) keśādarbhāḥ brahmanāḍi rājyasthālikā puryaṣṭakaṃ grahāḥ | dantā arghaḥ | kapālamarghapātraṃ | paramānvivapaḥ? | paramātmā dīpaḥ | tanmantraḥ | puṣpam | vāto gandhaḥ | nāmāvediḥ | jihvāntarvediḥ | idhmamasthīni | antrāṇi paridhayaḥ | śotre ca samaḥ | ahaṅkāro dhūpaḥ | araṇi prāṇaśaktiḥ | buddhī bhruvau | upayāmaḥ | netre puroḍāśaḥ | cittaṃ paśuḥ | hastau sruk sruvau | indriyāṇyā hṛtayaḥ || anenaiva krameṇeti vidvānyadiju hoti vai || atha trayastriṃśaddeva koṭyastṛptā bhavanti | ya evaṃ vetti sa vedavit | sa ā hitāgniḥ sahathya kavyayoḥ samarthaḥ | p. 253a) tasmāccharīreyeṣṭa sarve devatā yaṣṭā bhavanti | ataḥ paraṃ pravakṣyāmi ātmajñānaṃ śivoditam | jñānino yena mucyante ghorātsaṃsārasāgarāt || atra śarīre pādayorviṣṇurjaṅghayormarutaḥ | jānvoḥ pṛthvī ūrdhoḥ mittrāvaruṇau | kaṭyamindrāgni | gudevāyuḥ | liṅge bhadraḥ | asthi śīrṣe | kuvīraḥ | nāḍyā agniḥ | udare samudraḥ | antreṣu nāgāḥ | pārśvayoḥ hariḥ | pṛṣṭhe pitaraḥ | oṣṭhayoḥ dharmādharmau | nāsāgre tvaṣṭyā bāhvorvāyuḥ | grīvāyāṃ kālarātriḥ | hastayorindraḥ | hastatale krodhaḥ | aṅgulīṣu sarpāḥ | nakheṣu nakṣatrāṇi | p. 253b) jihvāyāṃ śarasvatī | hanyoḥ? guruḥ | dakṣiṇa daṃṣṭrāsayamaḥ | vāmadaṃṣṭrāsu bṛhaspatiḥ | danteṣu marutaḥ | cakṣuṣoḥ candrādityau | śrotrayordiśaḥ | nāsāpuṭayoḥ dvāvaśvinau | aṅgapratyaṅgeva sarva hṛdaye brahmā | bhruvormadhye nārāyaṇaḥ | śirasi maheśvaraḥ | tasyoparyavyaktaḥ | sārāstisro romakoṭayaḥ tārakā bhavanti | atra nābhi prabhṛti śirontaṃ yāvatsaptalokāḥ kathitāḥ nāḍyāṃ bhūrlokaḥ | hṛdaye bhuvolokaḥ | kaṇṭhe svarlokaḥ | jaṭhare maholokaḥ | *? mūrdhni satyalokaḥ || ābhāsatālamuttalaṃ śrītālaṃ ca nabhastalam | nāḍyadhastāllatābhāsaṃ guhye bhūtālasaṃjñitam | p. 254a) kuḍprade *? śrītālaṃ gulphadeśerasātalam | pādayośca tathaivānyā pātālāssaptasaṃjñitāḥ || jambudvīpastu nidrā syād vyatiḥ kaumāryasaṃjñitāḥ | kuśaddīpaśca ciddhā tu krauñca dvīpastvahaṅkṛtiḥ || adānte siṃhaladvīpo manaḥ puṣkarasaṃjñitaḥ | buddhiḥ śākaladvīpaḥ syād dvīpāḥ saptatathoditāḥ || yathā hyasmiñśarīre tu saptanadyo vasanti ca | tathā caiva samāsīnaṃ śṛṇu vakṣyāmi ṣaṇmukha || gaṅgā ca śirasi proktā lalāṭe sindhureva ca | nāsāgre ca vitastātu kaṇṭhe syācchatarudrikā | hṛdaye yamunā proktā nāḍyāṃ caiva sarasvatī | airāvatī tu guhye syād vipāśā tadadhaḥ sthitā || sarvatīrtha mayaṃ hyetaccharīramadhunā śṛṇu | brahmadvāre brahmatīrthaṃ kedāraṃ śirasi sthitam || vārāṇasī lalāṭe tu hṛdaye puṣkaraṃ tathā | nāḍyāṃkanakhalaṃ caiva sarvatīrthāni cātmani || brahmāvartaṃ dakṣahaste tīrthānyetāni dehinaḥ | devatīrthaṃ pitṛtīrthaṃ vāyutīrthamataḥ param || somatīrthamagnitīrthaṃ śarīre tu sadāsthitam | satyatīrthaṃ dayātīrthaṃ tīrthamindriya nigrahaḥ || sarvabhūtadayātīrthaṃ nānyatīrthaṃ prakalpayet | tīrthānāmadhikaṃ tīrthaṃ yatra bhāvo hi nirmalaḥ || p. 255a) hṛaye merumāśritya candrādityau ca tiṣṭhataḥ | yā buddhissa ca ādityo yanmanaḥ sa ca candramāḥ || agniścaivatvahaṅkāro devārkarmendriyāṇi ca | sarvadeva mayo hyātmā sarvatīrthamayastathā || tasmāt sarvaprayatnena ātmasthamarcayet sadā | ātmastho yena hūyante nātmānaṃ nārcayanti ye || mūḍhāśayādurācārā anyadevārane ratāḥ | na te vidanti taṃ devaṃ sarva vyāpi namīśvaram || janmanā paśavaste hi iti satyaṃ ṣaḍānana | nārcayenmṛṅmayaṃ liṅgaṃ na śailaṃ na ca kāñcanam || arcayeddehajaṃ liṅgaṃ bhuktimukti phalapradam | p. 255b) svadehā yatanaṃ liṅgaṃ mano yatra svayaṃ prabhuḥ || hṛdpīṭhe karṇikāmadhye tatra liṅgaṃ prapūjayet | hṛtpīṭhe bhadrapīṭhoyaṃ sarvaratnavibhūṣitam || taṃ jñātvā caiva ṣaṇmāsāt sarvapāpakṣayo bhavet | amaṇḍale na bhoktavyaṃ na ca vai vāmapāṇinā || nagno mukta śikhaścaiva bhakṣayenna kadācana | viṣṇusomaśca sūryaśca hrī hutāśaḥ śacīpatiḥ || maṇḍalādupajīvanti tasmāt kurvīta maṇḍalam | asurāyātu dhānāśca krūrakarmaṇi rākṣasaḥ || balamannasya hiṃsanti maṇḍalena vivarjitam | maṇḍalāni prakurvanti caturaśraṃ trikoṇakam || p. 256a) kramadvayaṃ parimāṇaṃ vistīrṇaṃ munipuṅgava | nakhenaktanakhī bhutvā kāṣṭhena vyādhimicchati || aśmanā dhanahāniḥ syān mṛṇmayena kalirbhavet || ataḥ paraṃ pravakṣyāmi ātmajñānaṃ vidhānataḥ | yajjñātvā mucyate janturghorātsaṃsārasāgarāt || astreṇa sodhayetpātraṃ praṇaveṇāsanaṃ dadet | sakalaṃ haṃsa rūpaṃ ca śarīraṃ cintayedbudhaḥ || hṛdisthāne sthitaṃ kuṇḍaṃ praṇave naiva śodhayet | somasūryāgni kuṇḍe tu madhyasthaṃ jyotiruttamam || haṃsohaṃsākṣaro devo jīvādityastu suvrate | yatra jvālā kalāpeto bhāsayennābhi maṇḍalam || eṣā jvālā pradhānāsyājjihvāgraṃ pāti sarvadā | p. 256b) jaṭharāgnirvicintyosau pāvakaḥ parameśvaraḥ || anaṅgadhenu dugdhā ca dvādaśānte samāhitaḥ | prāṇādyā āhutīḥ pañca juhuyādyadi pāvake || pātre saṅgṛhya taccainaṃ recakaṃ naiva śodhayet | pūrakena vicintyai tatsomaṃ rūpaṃ ṣaḍānana || āpyāyakaḥ smṛta eṣā pūrṇenātha kuśena vā | prollikhellakṣaṇaṃ vipraḥ siddhākāmastu karmasu || ataḥ paraṃ pravakṣyāmi kalāḥ ṣoḍaśasaṃyutaḥ | sandhayodvaktramadhye tu svāhā nairāhutī bhavet || nābhi madhye smaret kuṇḍaṃ vaktra vahnendu mekhalā | tanmadhye saṃsthitaṃ jyotiśśivāgniḥ sarvabhakṣakaḥ || p. 257a) padmasaṃpuṭake līna jvālāmālā vapuḥ sthite | dvāsaptati sahasrāṇi nāḍayaḥ parikīrtitāḥ || annaḥ somaḥ sruvohastau dātā sūryo yajeddharim | brāhmīṃ samādhimāsthāya bhuṅke hyannaṃ caturvidham || prāṇopānaḥ samānaśca udāno vyāna eva ca | etyetā vāyavaḥ pañca śarīreṣu śarīriṇām || praṇamya hṛdayaṃ sthānamapānasya punargudam | samāno nābhi deśasthamudānaḥ kaṇṭhamāśritaḥ || pañcamastatra vijñeyo vyānaḥ sarvāṅga sandhiṣu | eteṣāṃ juhuyādannaṃ śarīraṃ mantrayed dvijam || etaistṛptaistu turvidhamāhāraṃ śuklaṃ pītaṃ jīrṇaṃ samānaṃ nayati | p. 257b) * *? karaṇātmamānaḥ sthāpanādvāsamānaḥ | udāno nāma hikkāśabdaścharisphārakāsa *? sotkrānti codanaḥ | ūrdhaṃ nāmagamanādbodānaḥ? | vyānonāmaprasāraṇā kuñcanollaṅghana plavanagamanaśamanorthāpana hasana gītanṛttavāditrābhilāṣa carita pravartako bhavati | vyāpanādvyāyaśchanādvāvyānaḥ | prāṇo hyaditya daivatyaḥ | * * *? somadaivatyaḥ samānasya tu parjanya udāno bhadra? daivataḥ | vyānaṃ? *? viṣṇu daivatya itye *? devatāḥ pṛthak || prāṇāgnihotra yatnena kuryāccaiva vidhānataḥ | p. 260) sarvapāpavinirmukto brahmaloke mahīyate || anena vidhinā yacca bhuṅke hyannaṃ samāhitaḥ | tena tṛptena tṛpyante devatāḥ pitṛbhiḥ saha || hṛdisthā devatāssarvā hṛdi prāṇāḥ pratiṣṭhitāḥ | caturviṃśati tatvāni puruṣo hṛdaye paraḥ || nābherūrdhvamadhasthāśca kaṇṭhā dhastāt ṣaḍaṅgulam | hṛdayaṃ tadvijānīyādviśasyā yatanaṃ mahat || yognistṛpyati cāgnistu ekastiṣṭhati saptadhā | trailokyaṃ vyāpitaṃ tena yajante brahmavādinaḥ || viprādi śvapacāntānāṃ bhūtānāṃ ca hito nalaḥ | tasmaitā āhutīrdadyāt tṛptirbhavati cārdhayā || sa ########### END OF FILE #######